Kvlevis Etikuri Sakitxebi: Informirebuli Tanxmoba

You might also like

You are on page 1of 5

dagvefiqsirebina socialuri jgufis dayo- rom enaxaT, xom ar iwvevs monawilis molodini,

fa da am or axal jgufs Soris warmoSobi- rom daexmarebian, daijeros, rom Setyobineba


li sastiki agresia. aRmoCnda, rom zogierT sasargebloa maSinac ki, roca mexsierebisa da
SemTxvevaSi Simpanzeebma SeiZleba moklan TviTSefasebis obieqturi sazomebi aCvenebda, rom
da SeWamon kidec Tavisi saxeobis warmomad- es ase ar iyo. motyueba arsodes aris kargi,
genlebi. meore mxriv, Simpanzeebma ojaxis magram rogor Seafasebdnen mkvlevrebi am
wevrebisadmi ukiduresad xangrZlivi emoci- SemTxvevaSi araswori rwmenis placebo efeqts?
uri kavSirebi gamoavlines _ kargad ganviTa- rogor unda SevadaroT kvlevis SesaZlo
rebuli kognituri unarebi da kulturuli sargebeli im xarjTan, romelsac swevs kvlevis
tradiciebis ganviTareba (Goodall, 1986, gv. 3-4). monawile, Tu procedura riskiani, tkivilis, an
kvlevis sawyis etapze bunebrivi dakvirveba stresis momyenebeli da motyuebiTia? fsiqo-
gansakuTrebiT sasargebloa. is mkvlevrebs logebi amgvar kiTxvebs gamudmebiT usvamen
movlenis sazRvrebis dadgenaSi exmareba, an sakuTar Tavs (Rosentall, 1994).
warmodgenas uqmnis, romeli iqneba mniSvne- adamianebis da cxovelebis ZiriTadi ufle-
lovani cvladi, an kavSiri. bunebrivi dakvir- bebis pativiscema yvela mkvlevris aucilebeli
vebis monacemebi mkvlevars xSirad miniSnebebs movaleobaa. am uflebebis dacvisaTvis arsebobs
aZlevs konkretuli hipoTezis, an kvlevis gegmis specialuri komitetebi, romlebic kvlevis yvela
CamoyalibebisaTvis. proeqts ixilavs da SesabamisobaSi mohyavs is
sanam fsiqologiuri gazomvis Temas davamTav- aSS-is janmrTelobis departamentis mier gamo-
rebT, xazi unda gavusvaT imas, rom mravali qveynebul mkacr instruqciebTan. universitetebs,
kvleviTi proeqti TviTangariSisa da qcevis kolejebs, saavadmyofoebs da kvleviT dawe-
dakvirvebis meTodebis kombinacias iyenebs. maga- sebulebebs reviziis sabWoebi hyavT, romlebic
liTad, mkvlevarma SeiZleba Seiswavlos, ras amgvar proeqtebs ixilaven. amerikis fsiqologTa
ambobs adamiani momavali qcevis Sesaxeb da asociaciam (1992) detaluri eTikuri standartebi
realurad rogor iqceva (ixileT me-17 Tavi). SeimuSava. ganvixiloT zogierTi maTgani.
kidev erTi: zogierTi kvleva SemTxvevis Seswav-
las warmoadgens, anu erT individze tardeba.
calke aRebuli individis intensiurma analizma
informirebuli Tanxmoba
xandaxan SeiZleba bevrad meti sayuradRebo adamianebze Catarebuli laboratoriuli
informacia mogvces, vidre didi raodenobiT kvlevis dasawyisSi monawileebs aRuweren
adamianebis kvlevam. magaliTad, me-3 TavSi proceduras, masTan dakavSirebul potenciur
SeityobT, rom tvinis dazianebis mqone cal- risks da im Sedegebs, romlis miRebasac moe-
keuli pacientebis yuradRebiT Seswavlam tvinSi lian kvlevis dasasrul. monawileebs arwmu-
enis funqciis lokalizaciis Sesaxeb Teoriebis neben, rom maTgan miRebuli informacia daculi
warmoSobas daudo safuZveli. da xelSeuxebeli iqneba gareSe pirTaTvis. maTi
Cven aRvwereT mkvlevrebis mier gamoyenebuli monacemebi dafiqsirdeba da specialur ad-
sxvadasxva tipis procedura da sazomi instru- gilze Seinaxeba; xelmisawvdomi iqneba mxolod
kvlevis eTikuri sakiTxebi

menti. Semdeg qveTavSi im eTikur standartebs mkvlevrebisaTvis, xolo, Tu mkvlevars kvlevis


ganvixilavT, romlebic am meTodebis da pro- Sedegebis moxsenebis survili gauCndeba, mona-
cedurebis gamoyenebas marTavs. wileTa Tanxmobis gareSe amas ver gaakeTebs.
monawileebs xels awerineben gancxadebaze,
sadac weria, rom kvlevis Sesaxeb sruli in-
kvlevis eTikuri sakiTxebi formacia miawodes da isini Tanaxma arian mona-
wileobaze. garda amisa, monawileebs afrTxi-
qvezRurblovani Setyobinebis efeqturobis leben, rom maT nebismier momentSi SeuZliaT
Sesamowmebel kvlevaSi mkvlevrebma monawi- datovon kvleva da oficialuri pirebis sakon-
leebi moatyues, radgan kasetebze araswori taqto monacemebs aZleven, Tu maT Civilis
warwerebi gaakeTes. maT es ganzrax Caidines, survili gauCndebaT. 39
reqciebidan da pasuxebidan mkvlevari raRac
riskis/sargeblis Sefaseba axals igebs im movlenis Sesaxeb, romelsac
swavlobs, xolo monawiles unda SevatyobinoT
fsiqologiuri kvlevis umetesoba ar aris
kvlevis miznebi, hipoTeza, SesaZlo Sedegebi da
dakavSirebuli raime riskTan, miT umetes, roca
kvlevis mosalodneli sargeblianoba. eq-
mis monawileebs rutinuli davalebebi eZlevaT,
sperimentis dasasrul yovel monawiles unda
magram aris iseTi eqsperimentebi, romlebic
CavutaroT kvlevis Semdgomi interviu, sadac
adamianis bunebis ufro pirad aspeqtebs swav-
mkvlevari maqsimalur informacias miawodebs
lobs, rogoricaa emociuri reaqcia, me-s xati,
kvlevis Sesaxeb da ar gauSvebs monawiles, sanam
konformuloba, stresi an agresia, romlebmac
ar darwmundeba, rom is aRelvebuli, dabneuli,
SeiZleba aaRelvos, an fsiqologiurad Seawuxos
an damorcxvebuli ar aris. Tu kvlevis romelime
adamiani. amitom amgvari kvlevisas riski mini-
etapze monawilis motyueba aucilebelia,
mumamde unda iyos dayvanili. monawileebs unda
eqsperimentatori dawvrilebiT uxsnis mas, ratom
SevatyobinoT riskis Sesaxeb da winaswari zomebi
gaakeTa es. dabolos, monawileebs ufleba aqvT
unda miviRoT, rom Zlier reaqciebs gavumklav-
gaauqmon TavianTi monacemebi, Tu miaCniaT, rom
deT. aseT riskian SemTxvevebSi sabWoebi yurad-
maTi uflebebi dairRva.
RebiT ixilaven, aucilebelia kvleva Tu ara,
SesaZlebelia Tu ara riskis gareSe misi Cata-
reba, ramdenad bevris momtania amgvari kvleva
cxovelTa kvleva: mecniereba,
mecnierebisa da sazogadoebisaTvis.
eTika, politika
SeiZleba Tu ara cxovelebis gamoyeneba
ganzrax motyueba fsiqologiur da samedicino kvlevebSi? es
kiTxva xSirad Zalian polarizebul pasuxebs
zogierT kvlevaSi monawileebisaTvis sruli
iwvevda. erT mxares arian mkvlevrebi, romlebic
informaciis miwodeba SeuZlebelia, radgan es
miuTiTeben, rom cxovelebze Catarebulma
kvlevis Sedegebze imoqmedebs. magaliTad, roca
kvlevebma umniSvnelovanesi aRmoCenebi misces
agresiaze televiziiT Zaladobis yurebis zemoq-
mecnierebas (Domjan and Purdy, 1995; Petrinovich, 1998).
medebas swavlobT, ar unda uTxraT Tqveni mizani
cxovelebze Catarebuli kvlevebis miRwevebia
kvlevis monawiles. zogierT mkvlevars miaCnia,
iseTi wamlebis gamogoneba da gamocda, romlebic
rom monawilis motyueba arc erT SemTxvevaSi
SfoTvas da fsiqikur daavadebebs mkurnaloben,
ar aris gamarTlebuli (Korn, 1987). amerikis fsi-
narkomaniis Sesaxeb mniSvenlovani codnis miReba
qologTa asociaciis (1992) instruqciebi amis
(Miller, 1985) da sxv. cxovelebze Catarebuli
Taobaze sakmaod naTelia: (1) kvlevas sakmarisi
kvlevebi Tavad cxovelebisaTvisac gamosadegia.
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

mecnieruli da saganmanaTleblo mniSvneloba


magaliTad, fsiqologiurma kvlevebma aCvena,
unda hqondes, rom motyueba gavamarTloT, (2)
rogor unda SevamciroT zooparkSi, galiebSi
mkvlevarma unda aCvenos, rom motyuebis gaereSe
myofi cxovelebis stresi. cxovelTa daswavlisa
mizans ver miaRwevs, (3) monawileebi arasodes
da socialuri organizaciis sferoSi gake-
unda movatyuoT im sakiTxebSi, ris gamoc maT
Tebulma mignebebma maTi volierebis ukeTesi
SeiZleba saerTod uari Tqvan monawileobaze,
dagegmareba da janmrTelobisaTvis ufro
(4) kvlevis dasasrul monawileebs unda avuxsnaT,
sasikeTo garemo pirobebis Seqmna gamoiwvia (Nicoll
ratom movatyueT. winaaRmdeg SemTxvevaSi, amgvari
et al., 1988).
eqpserimentebi SesaZloa sabWom SezRudos, an
miRwevaTa amgvari CamonaTvali ar aris
saerTod ar miiRos ( Steininger et al; 1984).
sakmarisi sabuTi cxovelTa uflebebis damcve-

kvlevis Semdgomi interviu (Debriefing) _


kvlevis Semdgomi interviu mkvlevari maqsimalur informacias miawodebs
fsiqologiur kvlevaSi monawileoba yovel- kvlevis Sesaxeb da ar gauSvebs monawiles, sa-
nam ar darwmundeba, rom is aRelvebuli,
Tvis mkvlevarsa da monawiles Soris informa-
dabneuli, an damorcxvebuli ar aris.
40 ciis ormxriv gacvlas gulisxmobs. monawilis
lebisaTvis. maTi azriT, adamianebs jer kidev Tqven ras fiqrobT? rogor SeafasebdiT
mcdarad miaCniaT, rom „homo sapiensis sxva qmni- cxovelebze Catarebuli kvlevis sargebels da
lebebisagan gamoyofa moralurad gamarTle- xarjs?
bulia~ (Bowd and Shapiro, 1993, gv. 136; Shapiro, 1998).
am Secdomis gamosasworeblad gvTavazoben „la-
boratoriuli kvlevebidan minimalurad ma-
Sejameba
nipulaciur kvlevebze gadavideT, romlebic
bunebriv da naxevrad bunebriv garemoSi tardeba~ fsiqologiurma gazomvam imgvari Sedegebi
(Bowd and Shapiro, 1993, gv. 140). yoveli specialisti unda mogvces, romlebic erTdroulad sandocaa
gansakuTrebuli sifrTxiliT unda miudges cxo- da validuric. sakuTari Tavis Sefasebis gazomva
velebis kvlevas. kiTxvarebis da interviuebis saSualebiT xdeba.
cxovelebis kvlevaSi gansakuTrebul sif- fsiqologi iyenebs, agreTve, qcevis sazomebs,
rTxileze miuTiTebs, agreTve, gamokiTxvis Sede- rogoricaa uSualo dakvirveba da bunebrivi
gebi, romelSic fsiqologiis fakultetis 1188 dakvirveba. adamianis kvlevis mniSvnelovani

rogor gamoviyenoT sworad mecnieruli kvlevis Sedegebi


studenti da amerikis fisoqologTa asociaciis eTikuri sakiTxebia informirebuli Tanxmoba,
3982 wevri monawileobda (Plous, 1996a, 1996b): kvlevis riskis da mogebis Sefaseba, ganzrax
motyuebis gamoyeneba da kvlevis Semdgomi
gamokiTxulTa daaxloebiT 80%-s miaCnia,
intervius aucilebloba. mkvlevrebma frTxilad
rom bunebriv garemoSi Catarebuli dak-
unda ganixilon cxovelebze Catarebuli kvle-
virveba dasaSvebia. ufro naklebi (30-dan
vebis eTikuri Sedegebi.
70%-mde) mxars uWers iseT kvlevebs, rom-
lebic galiaSi Casmul cxovelebze tardeba,
rac nawilobriv cxovelis tipzea damo-
kidebuli (magaliTad, virTxebi, mtredebi, rogor gamoviyenoT sworad
ZaRlebi, an primatebi). rogorc studentebma, mecnieruli kvlevis
ise, leqtorebma uaryves tkivilis mimye- Sedegebi
nebli an sikvdilis gamowvevi kvlevebi
cxovelebze.
am Tavis bolo qveTavSi ganvixilavT kri-
orive jgufis umravlesobam (daaxloebiT tikuli azrovnebis im unarebs, romlebic imi-
60%-ma) mxari dauWira fsiqologiis saswav- saTvis gWirdebaT, rom fsiqologiuri codna
lo kursebSi cxovelebis gamoyenebas, magram brZnulad moixmaroT. es nebismieri pirovne-
orive jgufSi mxolod erTma mesamedma bisaTvisaa aucilebeli Cvens dinamikur sazo-
CaTvala, rom cxovelebTan laboratoriuli gadoebaSi, im situaciaSi, romelic aRsavsea
muSaoba bakalavris xarisxis mosapovebel WeSmaritebaze pretenziebiT, „saRi gonebis~
aucilebel moTxovnad unda iyos miCneuli. mcdari miTebiTa da konkretuli interesebis 41
fsiqologia XXI saukuneSi

fsiqologiuri kvleva da informaciis afeTqeba

internetSi fsiqologii- Tavsebuli, romelTa ume- vreba~, magram, zogadad, es


sadmi miZRvnil uamrav gverds tesoba amerikis fsiqologTa procesi garantias gvaZlevs,
waawydebiT. magaliTad, Si- asociaciis, an amerikis fsi- rom JurnalTa umetesoba
zofrenia erT-erT misamarTze qologiuri sazogadoebis maRal standartebs akmayofi-
83.760 gverdze iyo naxsenebi gamocemulia. rodesac kvleva lebs.
(ix. Tavi 15). sxva misamarTze JurnalSi igzavneba, is Semow- amitom, rodesac infor-
imave Temaze 63.812 gverdi mebis rTul process gadis. macias internetSi naxavT,
vipoveT. ueWvelia, am wignis redaqcia mas 2-dan 5-mde yovelTvis dainteresdiT,
gamosvlamde es raodenoba aRiarebul specialists ug- saidan modis is, ra aris misi
kidev ufro gaizrdeba. es zavnis, romlebic naSroms wyaro. SegiZliaT internet-
monacemebi naTlad aCvenebs, detalurad ixilaven misi Si seriozuli samecniero
ratom uwodeben Tanamedrove- Te o r i u l i s a f u Z v l e b i s , Jurnalebis eleqtronuli
obas informaciis afeTqebis meTodologiis da Sedegebis versiebi ixiloT. aseve, nebis-
periods. yvela Cvenganisa- TvalsazrisiT. Tu eqspertebi mieri informacia unda Sei-
Tvis namdvili gamowvevaa am moiwoneben kvlevas, is qveyn- cavdes gamoyenebuli lite-
informaciis brZnuli mox- deba. magaliTad, 1998 wels raturis CamonaTvals da
mareba. rogor ganvsazRvroT, amerikis fsiqologTa asocia- aqedanac mixvdebiT, ramdenad
internetSi ganTavsebul ciis mier (1999) gamoqveynebul- seriozul wyarosTan gaqvT
romel informacias vendoT ma Jurnalebma mowodebuli saqme. `fsiqologia da cxov-
da romels ara? naSromebis 69% uaryves. ra rebaSi~. moyvanili informa-
biblioTekaSi bevrad uf- Tqma unda, es procesi srul- ciis sandoobaSi eWvi ar unda
ro advilia informaciis yofili ar aris, zogierTi SegeparoT, radgan yvelgnaa
wyaros gansazRvra, radgan aq Rirebuli Sroma usamarTlod m i Ti Te b u l i s a Ta n a d o
Z i r i Ta d a d s e r i o z u l i ukuigdeba, xolo zogi Seda- samecniero wyaro, amitom,
samecniero Jurnalebia mo- rebiT susti rogorRac „gaZ- internetSi muSaobisas imave
principiT imoqmedeT!
Tavi 2 / fsiqologiis kvlevis meTodebi

samsaxurSi Camdgari mikerZoebuli daskvnebiT. konsultantis jeims vikaris motyuebiTi pro-


kritikuli azrovneba niSnavs informaciis miRma pagandiT daiwyo (Rogers, 1993) da, rogorc vnaxeT,
xedvas, imis siRrmeSi Wvretas, rac zedapirze laboratoriulma kvlevam uaryo, magram es idea
ar Cans, arsSi Cawvdomas, rom garegnulma mxarem jer kidev muSaobs da adamianebi isev xarjaven
ar mogatyuoT. fuls amgvar kasetebSi!
fsiqologiuri codna fsiqologiurad dax- fsiqologiis codna monacemebze dayrdnobiT
vewili sazogadoebis moazrovne, mgrZnobiare brZnuli daskvnebis gakeTebaSi dagexmarebaT.
subieqtis yoveldRiuri cxovrebis mudmivad
yovelTvis unda ecadoT fsiqologiis Seswav-
Tanmdevi aspeqtia. samwuxarod, fsiqologiuri
lidan miRebuli formaluri codna im ara-
informaciis didi raodenoba ara mecnieruli
formalur fsiqologiur informacias miuyenoT,
wignebidan, statiebidan da kvlevebidan, aramed
romelic gars gartyiaT. dasviT kiTxvebi Tqveni
gazeTebis furclebidan, tele da radio gada-
sakuTari, an sxva adamianebis qcevis Sesaxeb,
cemebidan, popularuli fsiqologiis „bul-
pasuxebi racionaluri fsiqologiuri Teorebis
varuli~ wignebidan modis. davubrundeT fsi-
qikis qvezRurblovani kontrolis ideas. mar- safuZvleze eZebeT da TqvenTvis xelmisawvdom

42 Talia, is mogebaze orientirebuli marketingis faqtebze dayrdnobiT SeamowmeT es pasuxebi.


yovelTvis unda gaxsovdeT ramdenime zogadi eWvi SeitaneT kompleqsuri kiTxvebis mar-
wesi, romelic informaciis zRvaSi garkvevaSi tiv pasuxebSi, an rTuli problemebis da
dagexmarebaT: movlenebis martiv mizezebsa da gadaWris
gzebSi.
korelacia mizez-Sdegobrioba ar aris.
eWvi SeitaneT raime mkurnalobis, Carevis,
mniSvnelovani terminebi da cnebebi ope- an produqtis efeqturobaSi, aucileblad
raciulad unda iyos gansazRvruli ise, SeadreT is ukve arsebul saSualebas.
rom yvelas erTnairad esmodes maTi Ria da, amave dros, skeptikuri iyaviT:
mniSvneloba. aRiareT, rom daskvnaTa umetesoba ar aris
sanam Teoriis, hipoTezis an Sexedulebis naTeli da xelSesaxebi, axali damamtki-
damamtkicebel sabuTebs dauwyebT Zebnas, cebeli sabuTebi eZebeT, mzad iyaviT
sakuTari azris SecvlisaTvis.
ifiqreT, rogor SeiZleba misi uaryofa.

rogor gamoviyenoT sworad mecnieruli kvlevis Sedegebi


gvinda, amave Ria skeptikuri midgomiT ga-
yovelTvis eZebeT SemoTavazebuli axsnis
nixiloT es wigni, ar gvinda, fsiqologiis
alternatiuli variantebi, gansakuTrebiT
Seswavla TqvenTvis mxolod faqtebis aTviseba
maSin, roca axsna avtors aZlevs xels.
iyos. imedi gvaqvs, rom monawileobas miiRebT
gaxsovdeT, rom pirovnul tendenciurobas ideebis aRmoCenaSi, maT SemowmebaSi da es
SeuZlia daamaxinjos realobis aRqma. siamovnebas moganiWebT.

sakvanZo
sakiTxebi
lenis axleburi xedvi- obieqturobis dacvis
aRmoCenis etapi saken mivyavarT. mkvlevari saSualebebi
kvlevis aRmoCenis sta- Teorias da hipoTezas
es is fazaa, romelzec ide-
diaze dakvirvebas, Se- ayalibebs.
ebi mowmdeba da dastur-
xedulebas, informacias
deba, an uariyofa.
da zogad codnas mov- dasabuTebis etapi:
43

You might also like