Professional Documents
Culture Documents
fiqri da
grZnoba ena inteleqti yuradReba mexsiereba problemebis
gadaWra
suraTi
9.1
kognituri fsiqologiis sfero
kognituri fsiqologebi Seiswavlian umaRlesi fsiqikuri funqciebis Semdeg sakiTxebs: _ rogor xdeba
adamianis mier codnis SeZena da am codnis gamoyeneba garemos gagebisa da gardaqmnis mizniT.
saWiroebs (xolo pasuxis arCeva ar iqneba saWiro, Zieba moiTxovs TiToeuli elementis seriul
rogorc es dondersma gaakeTa), maSin Tqven gadamuSavebas. Semowmeba unda moxdes cal-calke,
SegiZliaT mianiWoT ricxvebi _ garkveuli dro erTimeoris miyolebiT.
_ calkeul process. amgvarad, SesaZloa, sti- procesebis paraleluri Tu seriuli mimdi-
mulis kategorizacias sWirdebodes 100 miliwami nareobis identifikaciis mizniT fsiqologebi
(wamis measedi), xolo pasuxis arCevas _ 150 xSirad iyeneben reaqciis dros, Tumca, 9.3
miliwami. suraTis me-3 nawilSi mocemuli magaliTi
kognitur fsiqologiaSi momuSave specialis- dagarwmunebT, rom es meTodi yovelTvis ar
tebi aRar iyeneben gamoklebis meTods, radganac amarTlebs. warmoidgineT, rom gvaqvs davaleba,
nebismieri procesisaTvis saWiro dro damokide- romelic, savaraudod, or process moicavs. Tu
bulia davalebis detalebze. Tumca, mkvlevrebi Cven gvecodineba mxolod am procesebis
mihyvebian dondersis ZiriTad logikas. isini mimdinareobis dro, verasodes ganvsazRvravT
316
suraTi
9.3
umaRlesi kognituri
procesebis analizi
kognituri fsiqologebi cdiloben, gan-
sazRvron im fsiqikuri procesebis iden-
turoba da organizacia, romlebic umaR-
lesi kognituri procesebis (maRali donis
kognituri aqtivobebis) saSen masalas
warmoadgenen;
(A) dondersis davalebis avtoriseuli
versia moiTxovs, rom, sul cota, 3 procesi
Tanmimdevrulad ganxorcieldes;
(B) zogierTi procesi mimdinareobs se-
riulad, anu Tanmimdevrulad; zogierTi
ki erTdroulad, erTmaneTis paralelurad;
(C) davalebis Sesrulebaze daxarjuli
dro yovelTvis ar aZlevs mkvlevrebs
saSualebas, gansazRvron procesebis para-
leluri Tu seriuli mimdinareoba.
erTze meti kontrolirebadi procesis ganxor- cxrilSi ricxvebs Soris gansxvaveba. mi-
cieleba Zalian rTulia, radganac isini ufro Rebuli Sedegebis mixedviT, cdis pirebs
met resurss moiTxoven; avtomaturi procesebis bevrad ufro uWirT, roca ricxvebi axlos
Sesruleba ki SesaZlebelia sxva davalebis mdgomni arian (magaliTad, 1-2) vidre maSin,
roca maT Soris didi intervalia (magali-
Tad, rva-erTi), ganurCevlad imisa, Tu ra
kontrolirebadi procesebi (Controlled processes)
formiTaa cifrebi mocemuli _ arabuliT
_ procesebi, romlebic moiTxoven yuradRebas;
xSirad rTulia erTdroulad erTze meti Tu sityvebiT. miaqcieT yuradReba, rom
kontrolirebadi procesis erTd ganxorcieleba. pirvel siaSi mocemulia gansxvavebuli
avtomaturi procesebi (Automatic processes) _ wyvilebi, romelTa Sorisac mcire inter-
procesebi, romlebic ar moiTxoven yuradRebas, valebia, xolo meore siaSi mocemul wyvi-
maTi ganxorcieleba SesaZlebelia sxva moqme- lebs Soris intervali didia, amitom
318 debis paralelurad. pirveli sia ufro Zneli unda yofiliyo.
magram, ratom unda moexdina ricxvebis axla Tqven xvdebiT fsiqikuri procesebis
siaxloves gavlena maTi fizikuri msgav- logikas. rTuli saazrovno amocanebis gadaWris
sebis gansazRvraze? erTi-ori da erTi- mimdinareobis axsnis mizniT, Teoretikosebi
cxra fizikuri gansxvavebulobis xarisxis gvTavazoben modelebs, romlebSic kombini-
mixedviT TiTqmis identuria. mkvlevrebi rebulia rogorc seriuli da paraleluri, ise
varaudoben, rom, rodesac xedavT 2-1 an kontrolirebadi da avtomaturi procesebi.
ori, Zalauneburad fiqrobT Sesabamis kognitur-fsiqologiur kvlevaTa umravlesobis
raodenobaze, maSinac ki, rodesac es xels mizania iseTi eqsperimentuli situaciis Seqmna,
uSlis davalebis Sesrulebas. am dros romelic daadasturebs aseTi modelebis TiTo-
xdeba ricxvis mniSvnelobis avtomaturi euli komponentis arsebobas. axla, rodesac
Sefaseba, miuxedavad imisa, rom, es ar ukve naTelia kognitur-fsiqologiuri kvlevis
gvWirdeba an ar gvinda (Dohaene & Akhavein, logika fsiqikuri procesebis Seswavlisas, droa
1995). gadavideT ufro konkretul sakiTxebze. Cven
saSualeba gveqneba, ganvixiloT konkretuli
kognituri procesebi muSaobis procesSi. davi-
bavSvobidan, albaT, gaxsovT, rogor eufle-
wyebT metyvelebis gamoyenebiT.
bodiT raodenobas da ricxvis cnebebs. axla
kavSiri ricxvsa da raodenobas Soris imdenad
avtomaturi gaxda, rom misgan Tavis daRweva
TiTqmis SeuZlebelia. zemoT moyvanili Sejameba
davalebidan Cans, rom avtomaturi procesebi
kognitur fsiqologiaSi da kognitur mecnie-
mniSvnelovnadaa damokidebuli mexsierebis
rebaSi momuSave specialistebi Seiswavlian
efeqtur gamoyenebaze (Logan, 1988,1992). iqneba
fsiqikur procesebsa da struqturebs, romlebic
obieqti „2~ Tu „ori~ – aRqmulis mexsierebaSi
saSualebas aZlevs adamians, gamoiyenos ena,
gadamuSaveba uzrunvelyofs informacias rao-
gadaWras problema da miiRos gadawyvetileba.
denobis Sesaxeb.
dondersma pirvelma Seqmna kognituri davalebis
axla es informacia kontrolirebadi da
calkeul Semadgenel procesebad gaanalizebis
avtomaturi procesebis Sesaxeb, gamoviyenoT
meTodi. Tanamedrove mkvlevrebi fsiqikuri
erTdrouli siarulisa da saubris situaciis
aqtivobis komponentebis gansazRvris mizniT
gansaxilvelad. swor gzaze siarulis dros
Seiswavlian seriuli da paraleluri procesebis
ori moqmedeba xels ar uSlis erTmaneTs, rac
komponentebs, sxvadasxva donis avtomatur da
imaze miuTiTebs, rom swor gzaze siaruli da
kontrolirebad procesebs.
laparaki SedarebiT avtomaturi aqtivobebia;
Tumca, gubeebis gamoCenisTanave situacia ic-
vleba, rac gaiZulebT gzis mravali varian-
tidan airCioT erT-erTi _ unda gadawyvitoT,
metyveleba
saiT waxvideT da ra TqvaT.
radganac Tqven ar SegiZliaT orive moqme- SuaRamea da karze viRac akakunebs. kars aRebT
debis erTdroulad Sesruleba, Tqveni yurad- da iq aravin aris; ucbad SeamCnieT, rom Zirs
Reba „CixSi eqceva~ (Pashler, 1992,4). konverti devs, konvertSi ki furcelia, romel-
es magaliTi cxadyofs, ratom xdeba kontro- zec weria: „kata xaliCazea~. ras geubnebaT es
lirebadi da avtomaturi procesebis xarisxis Setyobineba? ra SegviZlia SevcvaloT, rom es
da ara zusti kategoriebis mixedviT gansazRvra. Setyobineba gasagebi gaxdes TqvenTvis? am
metyveleba
pirobebis garTulebis SemTxvevaSi is, rac SemTxvevaSi yvelaze advilia, mogawodoT Sesa-
avtomaturi iyo, ukve yuradRebis kontrols bamisi konteqsti. warmoidgineT, rom Tqven sai-
saWiroebs. amgvarad, konteqstidan gamomdinare, dumlo agenti xarT da instruqciebs yovel-
esa Tu is procesi SeiZleba met-nakleb yurad- Tvis aseTi ucnauri saxiT iRebT. maSin Tqven
Rebas iTxovdes. gecodinebaT, rom „kata~ aris Tqveni kontaqti,
319
nis zRvarTan axlomyofi elferis garCevas, sadac mniSvneloba vizualur xatzec aris
radganac inglisur enaSi arsebobs sityve- damokidebuli.
bi mwvane (green) da lurji (blue); xolo
imis gamo, rom tarahumaras enaSi aseTi
gansxvavebuli erTeulebi ar arsebobs, am Sejameba
enaze molaparake cdis pirebi ver SeZle-
saubrisas adamianebi cdiloben, iyvnen
bdnen mosazRvre elferebis garCevas (Key
gulisxmierebi da yuradRebianebi. Sesabamisi
& Kempton, 1984, p.68). miRebuli Sedegebi
msmenelis arseboba saerTo codnis gaTva-
adasturebs sepir-uorfis hipoTezas: ferTa
liswinebas moiTxovs. spunerizmi da metyvelebis
triadis Sesaxeb msjelobis dros ingli-
sxva Secdomebi SesaZlebels xdis swori
surenovani cdis pirebi arCeven sxvadasxva
frazebisa da gamonaTqvamebis dagegmvisa da
elferebs, tarahumaras enaze molaparake
Sesworebis procesebis met-nakleb gagebas.
individebi ki _ vera.
orazrovani sityvebis, struqturebisa da gamo-
naTqvamebis gasagebad, mniSvnelobebis SesaZlo
msoflioSi aTasobiT enaa, romelTa Soris variantebidan swori arCevanis gasakeTeblad
uamravi saintereso gansxvavebaa, rogorc es msmenelebi iyeneben konteqsts. fsiqikuri
Turquli da inglisuri enebis magaliTze reprezentaciebi propoziciebis garSemo yalib-
giCveneT. Sesabamisad, arsebobs uamravi sakiTxi deba. miRebuli informaciisagan ufro metis
(hipoTeza), romelic Semdgom kvlevas saWiroebs gasagebad, msmenelebs uxdebaT daskvnebis
(gerrig &Banaji, 1994; Hunt & aGnoli, 1991; Smith, 1996). gakeTeba, romlebic ar atareben SemTxveviT
savaraudoa, rom azrovnebaze ar aisaxeba enebs xasiaTs. sepir-uorfis hipoTezis Tanaxmad, enebi,
Soris arsebuli bevri iseTi leqsikuri da romlebzec adamianebi laparakoben, gansazRv-
gramatikuli gansxvaveba, rogoricaa, gansxvaveba raven adamianis mier samyaros aRqmasa da gaaz-
sityvebsa da struqturebs Soris. miuxedavad rebas. am hipoTezis zogierTi damadasturebeli
imisa, rom Cven kulturuli gansxvavebebi aRvwe- faqti ferebze Catarebul eqsperimentebSi
reT „fsiqologia da cxovrebaSi~, mizanSe- gamovlinda. mkvlevrebis winaSe kvlav dgas enebs
wonili iqneba, gaviTvaliswinoT lingvisturi Soris arsebuli uamravi gansxvavebis Seswavlis
fardobiTobisa da determinizmis sakiTxebi. Tu sakiTxi, romelic, SesaZloa, gavlenas axdendes
gaviTvaliswinebT, rom bevr situaciaSi gan- azrovnebaze.
sxvavebuli kulturis warmomadgenlebi er-
TmaneTisagan gansxvavebul enebze laparakoben,
SegviZlia davsvaT sakiTxi kulturul gansxva-
vebze metyvelebis gavlenis Sesaxeb. vizualuri Semecneba
axla sityvebis saSualebiT azris gadacemis
sakiTxidan gadavideT im pirobebis ganxilvaze,
9.6 suraTze mocemulia winadadebis _ „kata
xaliCazea~ _ reprezentaciis ori nimuSi. ro-
melia TqvenTvis ufro misaRebi? Tu winadadebas
lingvistur propoziciebze dayrdnobiT gaiaz-
vizualuri Semecneba
saidan
viciT
pongis?~ Tu Tqven ar gaxsovT, SegiZliaT dnen, warmoedginaT navis kidev erTi de-
erTdroulad warmoidginoT maTi vizualuri tali, magaliTad, saqare mina an Ruza.
xatebi. sagnis xatis aseTi gamoyenebis SemTxve- aRmoCnda, rom Ruzis „dasanaxad~ (warmosad-
vaSic, mas bevri saerTo aqvs realurad aRqmul genad) cdis pirebs ufro meti dro sWiro
saganTan. axlosaa ZravasTan, vidre Ruza. reaqciis
droebs Soris gansxvaveba adasturebs, rom
adamianebi iseve aTvaliereben vizualur
saidan
xatebs, rogorc realur sagnebs (Kosslyn,
viciT 1980).
suraTi
9.8
warmodgenis vizualuri
skanireba
vizualuri Semecneba
333
gadakecavT. rogor ggoniaT, ra sisqis sivrciTi fsiqikuri modeli realuri sivrciTi
iqneba Tqveni qaRaldi (Adams, 1986)? gamocdilebis niSnebs (Rinck et al., 1997).
warmoidgineT, rom kiTxulobT saintereso
pasuxi aseTia: daaxloebiT 50 milioni mili
nawyvets moTxrobidan:
(250 x 0.028 diumi – qaRaldis sisqe), daaxloebiT
dedamiwidan mzemde manZilis naxevari. Tqven, operaSi megobrebTan erTad sxedxarT.
albaT, ufro naklebi gegonaT. Tqveni warmodgena Tqveni mosvlis mizania, SexvdeT da
gadaitvirTa warmosadgeni informaciiT. esaubroT maRali wris warmomadgenlebs
da saintereso adamianebs. axla dgaxarT
eleganturi aivnis moajirTan, romelic
verbaluri da vizualuri parters gadahyurebs. zustad Tqven ukan,
Tvalis simaRleze, aivnis kedelze Cuqur-
reprezentaciebis kombinireba Tmebiani lampa kidia. lampis fexi, rome-
Cven, ZiriTadad, yuradReba gavamaxvileT lic kedelzea mimagrebuli, mTlianad
vizualuri reprezentaciebis im tipebze, ro- mooqrovilia (Franklin&Tvresky, 1990, gv. 65).
melTa Camoyalibeba xdeba garemoSi arsebuli
seriul eqsperimentebSi cdis pirebi (mkiTxve-
vizualuri stimulis mexsierebaSi xatis saxiT
lebi) teqstebs swavlobdnen, romlebSic
gadataniT, an misi warmodgenis SemTxvevaSi – detalurad iyo aRwerili damkvirveblis garSemo
mexsierebidan amotaniT. vizualur xatebs Tqven
arsebuli sagnebis ganlageba (Franklin & Tvresky,
xSirad qmniT verbaluri informaciis safuZvel-
1990). mkvlevrebs surdaT eCvenebinaT, rom go-
ze. magaliTad, miuxedavad imisa, rom realurad nebaSi warmodgenili arsebuli obieqtebis
arasodes ginaxavT, Tqven SegiZliaT warmoidgi-
sivrceSi ganlageba gansazRvravs am sivrcis
noT kata, romelsac sami kudi aqvs. verbaluri
Sesaxeb informaciis mexsierebidan amotanis sis-
informacia saSualebas gaZlevT, SeqmnaT vizua- wrafes. (sur. 9.9.) cdis pirebi ufro swrafad
luri reprezentacia. gansakuTrebiT mniSvne-
pasuxoben kiTxvaze: „ra aris Tqven win~, vidre
lovania verbaluri informaciis xatovani war-
kiTxvaze: „ra aris Tqven ukan~, miuxedavad imisa,
modgenis unari mxatvruli literaturis kiTxvis rom TiToeuli obieqti erTnairi sizustiT iyo
dros, romelic sivrciT detalebs Seicavs.
aRwerili.
ganvixiloT nawyveti moTxrobidan: _ „ganzra-
am Sedegebis gageba Zalian advilia, Tu
xvidan mkvlelobamde~: dauSvebT, rom kiTxvis dros aRmocenebuli
mdelo sididiT CogburTis ori kortis reprezentaciebi saSualebas gaZlevT „moxvdeT
zomis iyo, sqeli balaxiTa da xavsiT scenaze~; Tqven SegiZliaT verbaluri gamocdi-
dafaruli. misi erTi nawili SroSanebiT leba gardaqmnaT vizualur sivrciT gamocdi-
iyo mofenili, garSemortymuli xeebis qveS lebad.
ki enZelebi mimofantuliyo. mdelos erT zogadad, Tqven garSemo arsebul samyaroze
mxares mayvliTa da ayvavebuli vardebis fiqris dros, TiTqmis yovelTvis gixdebaT in-
ekliani buCqnariT dafaruli patara gora- formaciis vizualuri da verbaluri reprezen-
Tavi 9 / kognituri procesebi
Sejameba
adamianebs SeuZliaT vizualuri reprezen-
taciebis gamoyeneba sagnis gonebaSi rotacii-
saTvis. adamianebi warmodgenil xatebs aTvalie-
reben ise, rogorc realur sagnebs. vizualuri
da verbaluri informaciis SejerebiT adamianebs
SeuZliaT srulyofili fsiqikuri reprezenta-
ciebis Seqmna.
suraTi
9.9
problemebis gadaWra da
azrovneba
orive aqtioba saWiroebs mocemuli axali borotma arsebam _ sfinqsma _ Tebes xalxs am
informaciis dakavSirebas mexsierebaSi arsebul amocanis amoxsna ubrZana, xolo sanam vinme mis
informaciasTan. Cven ganvixilavT problemis amoxsnas SeZlebda, xalxi misi tiranuli mmar-
gadawyvetis sxvadasxva aspeqtsa da azrovnebis Tvelobis qveS icxovrebda. oidiposma gamocanis
or formas _ deduqciursa da induqciurs. elementebSi metaforebi amoicno _ dila, SuadRe
da mwuxri adamianis cxovrebis sxvadasxva
periodebs warmoadgens. bavSvi xoxavs siarulis
problemis gadawyveta dawyebamde, amdenad, igi oTxze dadis; mozrdili
adamiani ki _ or fexze, xolo moxucebulobaSi
,,ra arsebaa, romelic diliT oTx fexze
adamiani, miuxedavad imisa, rom or fexze dadis,
dadis, SuadRisas _ orze, xolo mzis Casvlis
siarulisas yavarjensac iyenebs, e.i. sam fexze
Semdeg _ samze?~ berZnuli miTologiis Tanaxmad,
dadis. oidiposis pasuxi iyo _ ,,adamiani~.
suraTi
9.11
336
mareobasa da sasurvel mizans Soris. magaliTad,
materialur gaWirvebas ganicdiT da fulis Sovna
gsurT; TqvenTvis cnobilia, agreTve, ra SegiZ-
liaT (an gindaT) gaakeToT problemis dasaZ-
levad. magaliTad, Tqven SeecdebiT SeTavsebiT
raime samsaxuris Sovnas da ar daiwyebT jibis
qurdobas. problemis formaluri gansazRvra
sam elements moicavs (Newell & Simon, 1972).
problema ganisazRvreba:
1. Tavdapirveli mdgomareobiT _ arasruli
informacia an aradamakmayofilebeli pirobebi;
2. mizniT _ informacia an pirobebi Tqven-
Tvis sasurveli garemos Sesaxeb;
3. operaciaTa TanmimdevrobiT _ is sava-
raudo safexurebi, romlebsac gaivliT mocemu-
li mdgomareobebidan sasurveli miznis misaR-
wevad.
am sami elementis erTobliobiT ganisazR-
vreba problemuri situacia. ilustraciis mizniT
problemis gadawyveta SegviZlia SevadaroT
labirinTSi gzis povnas (problemuri situacia),
Tumca, Cveni yoveldRiuri problemebi ar romelic sawyisi wertilidan (Tavdapirveli
aris oidiposis gamocanasaviT rTuli, magram mdgomareoba) sasurvel wertilamde gadaadgi-
problemis gadaWra yoveldRiuri cxovrebis lebas (mizani) gulisxmobs. am dros Tqven
ZiriTadi nawilia. Tqven gamudmebiT awydebiT gixdebaT dasaSvebi operaciebis ganxorcieleba.
problemebs, romelTa gadawyvetac gixdebaT: problemebis gadaWrisas sawyisi siZneleebis
rogor movaxerxoT samuSaosa da movaleobebis umravlesoba im SemTxvevaSi Cndeba, Tu am sami
Sesruleba drois gansazRvrul periodSi; elementidan romelime ar aris sakmarisad
rogor mivaRwioT warmatebas gasaubrebaze; gansazRvruli (Simon, 1973). kargad gansazRvruli
rogor gavwyvitoT urTierToba arasasurvel problema saxelmZRvaneloSi mocemul problemas
pirovnebasTan da a.S. mravali problema dakav- hgavs, romelSic garkveviTaa warmodgenili
Sirebulia realur codnasa da TqvenTvis saWiro sawyisi mdgomareoba, mizani da operaciebi,
informacias Soris gansvlasTan. rodesac prob- romelic miznis misaRwevadaa saWiro. Tqveni
lemas wyvetT, Tqven amcirebT am gansvlas saWiro amocanaa, mixvdeT, Tu rogor gamoiyenoT ope-
informaciis mopovebiT. problemis daZlevis raciebi pasuxis misaRebad. cudad gansazRvruli
problemis gadaWra da azrovneba
arsis ukeT gasagebad, SeecadeT gadaWraT 9.12 problema ki saxlis dizainis Seqmnas, romanis
suraTze mocemuli problemebi. fsiqologiuri daweras an Sidsis mkurnalobis meTodis aRmo-
kvlevis Sedegebis gacnoba saSualebas mogcemT, Cenas hgavs, sadac naTlad ar aris gamoyofili
naTeli warmodgena SeiqmnaT problemis gada- sawyisi mdgomareoba, mizani da operaciebi. aseT
wyvetis Taviseburebebis SesaxebAda, SesaZloa, SemTxvevaSi, pirvel rigSi, saWiroa problemis
TqvenTvis saintereso rCevebic miiRoT, rom- arsis zusti gansazRvra _ misi sawyisi mdgo-
lebic davalebis Sesrulebis gaumjobesebaSi
problemuri situacia (Problem space) _ elementebi,
dagexmarebaT.
romlebic qmnian problemas: sawyisi mdgomareoba
_ arasruli informacia an pirovnebisaTvis
problemuri situacia aradamakmayofilebeli pirobebi; mizani _ in-
formacia an mdgomareoba, romelsac eswrafvis
rogor gansazRvravT problemas realur adamiani; operaciebis erToblioba _ pirovnebis
cxovrebiseul pirobebSi? Cveulebriv, Tqven mier sawyisi mdgomareobidan sasurvel miznamde
acnobierebT gansxvavebas Tqvens arsebul mdgo- misaRwevad gavlili safexurebi.
337
(A) SegiZliaT daakavSiroT yvela wertili erTmaneTTan oTxi swori xazis
gavlebiT ise, rom kalami furclidan ar aiRoT?
(B) 6 futis simaRlis milSi romelic fizikis laboratoriaSi iatakzea
mimagrebuli, Caagdes 3 cali ping-pongis burTi. rogor amoiRebdiT burTebs
milidan?
(C) Wadrakis dafas ori mopirdapire kuTxidan moaciles TiTo ujra, darCa
62 ujra. Tqven gaqvT 31 cali dominos koWi, TiToeuli or ujras faravs.
scadeT mTlianad dafaroT Wadrakis zedapiri dominos koWebiT?
(D) Werze erTmaneTis daSorebiT ori Tokia Camokidebuli ise, rom, Tu
xels erTi Tokis bolos mokidebT, meores veRar miwvdebiT. Tqven gevalebaT
miwvdeT meore Tokis bolos da gadaabaT isini erTmaneTs?
(E) Tqven gaqvT sanTeli, Wikartebi da asanTis Rerebi asanTis yuTSi.
daamagreT anTebuli sanTeli karze.
(F) gadasawyveti gaqvT `3 wylis qilis~ problema. SegiZliaT mxolod 3
qilis gamoyenebiT (wylis raodenoba gansazRvruli ar aris) miiRoT yovel
konkretul SemTxvevaSi wylis gansazRvruli raodenoba?
suraTi
9.12
SegiZliaT gadaWraT es problemebi? (nawili I)
scadeT amocanebis amoxsna (pasuxebi mocemulia suraTze 9.13. nu naxavT
pasuxebs, sanam TviTon ar ecdebiT am problemebis gadawyvetas.)
Tavi 9 / kognituri procesebi
lio Cempions, gari kasparovs SeuZlia Wadrakis lemuri situaciis adekvaturi reprezentaciis
figurebis wamgebiani ganlagebis poziciebis mniSvnelobaSi. Tqven unda mixvdeT, rom milidan
gansazRvra da TiToeul SemTxvevaSi gamocdili ping-pongis burTebis amosaRebad ar aris saWiro
strategiis gamoyeneba, rac mas saSualebas aZlevs milSi SeRweva. erTamaneTisagan moSorebiT
erTdroulad ramdenime oponenti daamarcxos Camokidebuli Tokis boloebis SesaerTeblad
(Gobet & Simon, 1996).
rig SemTxvevaSi sasargeblo reprezentaciis cxrili
9.6
povna problemis sruliad axal WrilSi gaaz-
rebis saSualebas iZleva. waikiTxeT 9.6 cxrilSi gamocana `beri~
mocemuli amocana. rogor apirebT am amocanis
erT diliT, zustad mzis amosvlisas budisti
amoxsnas? dafiqrdiT, sanam kiTxvas gaagrZe- beri iwyebs asvlas maRal mTaze. mTis biliki
Tavi 9 / kognituri procesebi
lebdeT. Tu Tqven am problemis mosagvareblad viwroa, daaxloebiT erTi Tu ori nabijis siganis.
maTematikuri xerxebis gamoyeneba scadeT, war- spiraliviT daklaknili biliki mTis mwverva-
matebas ver miaRwevdiT. am SemTxvevaSi ukeTesi lisaken miemarTeba. beri xSirad Cerdeba dasasve-
neblad, Wams gamxmar xils da taZarSi mzis
iqneba warmoidginoT ori beri, romelTagan erTi
Casvlamde cota xniT adre midis. ramdenime dRis
mTis wveridan Camodis, meore ki - adis (Adams, marxvisa da meditaciis Semdeg, isev mzis amos-
1986). isini xom erT wertilSi Sexvdebian er- vlisas, beri igive bilikiT mTidan qvemoT eSveba,
TmaneTs (ix. sur. 9.14)? axla ori beri SecvaleT isev xSirad Cerdeba Sesasveneblad. qvemoT Camos-
erTiT. azrobrivad es erTi da igivea, e.i. amocana vlisas misi siarulis saSualo siCqare bevrad
aRemateba qvemodan zemoT asvlis siCqares. daam-
damtkicebulia. amocanis aseT gamartivebas
tkiceT, rom bilikze aris wert-ili, sadac beri
uzrunvelyofs swori – vizualuri da ara ver- zustad erTsa da imave dros imyofeboda asvli-
baluri an maTematikuri reprezentaciis gamo- sasac da Camosvlisasac
yeneba. Tu 9.12 suraTze mocemul amocanebs
(pasuxi ix. sur. 9.14-ze).
340 gadaxedavT, kidev erTxel darwmundebiT prob-
suraTi
9.14
gamocana `beri~-s
amoxsna
A suraTze naCvenebia ori
beri. erTi moZraobs qve-
modan zemoT, meore _
zemodan qvemoT. B suraTze
warmodgenilia maTi Sex-
vedris adgili dRis erTsa
da imave momentSi. axla
SecvaleT ori beri erTiT;
amocana damtkicebulia.
ki saWiroa yuradReba miaqcioT Tokis qveS, restoranSi sakre-dito baraTiT, „American Ex-
iatakze myof erT-erT sagans da gamoiyenoT is, press~, sargebloba?~ restornis mepatrone gpa-
rogorc simZime. anTebuli sanTlis karze dasa- suxobT: „Cven yvela ZiriTad sakredito baraTs
magreblad ki aucilebelia asanTis kolofi viRebT~. am pasuxis Semdeg SegiZliaT daaskvnaT,
gamoiyenoT, rogorc Sandali, xolo sanTeli rom isini Tqvens sakredito ba-raTsac miiReben.
unda gamoiyenoT, erTi mxriv, rogorc iaraRi, ratom? am SemTxvevaSi SegviZlia vixelmZRva-
xolo, meore mxriv, sagani, romelic unda neloT silogizmiT (ori winadadebidan gake-
miamagroT karze. bolo ori problema funqcio- Tebuli logikuri daskvniT), romelic berZenma
naluri rigidobis fenomenis ilustraciaa (ix. filosofosma aristotelem 2000 wlis win mogvca:
sur. 9.13) (Duncker, 1945; Maier, 1931). funqcionaluri wanamZRvari 1. restorani iRebs yvela ZiriTad
rigidoba xels uSlis sagnis tradiciulad sakredito baraTs;
miRebuli Tvisebebis ugulebelyofas da misi
wanamZRvari 2. „American Express~ aris ZiriTadi
axali Tvisebebis Tu funqciis danaxvas, riTac
sakredito ba-raTi;
uaryofiT gavlenas axdens problemis gadaWraze.
rodesac problemur situaciaSi aRmoCndebiT, daskvna: restorani miiRebs baraTs „American
pirvel rigSi, daukvirdiT, rogor warmoidgenT Express~.
mas; xom ar arsebobs misi gaazrebis an daZlevis aristotele ikvlevda, Tu ra logikuri mimar-
gansxvavebuli an ukeTesi gzebi? Tu sityvebi Teba arsebobda winadadebebs Soris, romlebic
ar gSveliT, SeecadeT, es problema naxatis realur daskvnamde migviyvanda. deduqciuri
saxiT warmoidginoT. mosinjeT Tqveni variantebi azrovneba logikuri wesebis sworad gamoyenebas problemis gadaWra da azrovneba
_ naxeT, Tu romeli funqciis Secvlaa SesaZle- gulisxmobs. Cven sakredito baraTis magaliTi
beli axali kombinaciis misaRebad. moviyvaneT, raTa gveCvenebina, rom gvaqvs
rodesac raime problemis gadaWras cdilobT, logikuri daskvnis gakeTebis unari, romelsac
rogorc wesi, Tqven fiqrobT, anu azrovnebT. logikuri, deduqciuri mtkicebulebis forma
qvemoT ganvixilavT azrovnebis erT-erT formas, gaaCnia. miuxedavad amisa, fsiqologebi ikvleven,
romelsac deduqciuri azrovneba ewodeba.
funqcionaluri rigidoba (Functional fixedness) –
sagnis tradiciuli xedvis Secvlis da axali
deduqciuri azrovneba funqciis danaxvis da misi efeqturad gamoyenebis
unaris arqona.
warmoidgineT, rom midixarT restoranSi da
deduqciuri azrovneba (Deductive reasoning) –
fulis gadaxdas Tqveni erTaderTi sakredito
azrovnebis forma, romelic ori an meti
baraTiT _ „American Express~ _ apirebT. rekavT wanamZRvridan logikuri daskvnis gakeTebis
restoranSi da ekiTxebiT: „SeiZleba Tqvens unars gulisxmobs.
341