Sluqajni promenlivi

Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Primeri

Poimot sluqajna promenliva e eden od osnovnite poimi vo

teorijata na verojatnost. Mnogu qesto se sluquva na sekoj ele-
mentaren nastan da mu se pridrui nekoj broj. Eve nekolku
primeri.
Primer 1 Ako eksperimentot e frlanje kocka, togax
mnoestvoto elementarni nastani Ω = {E1 , E2 , . . . , E6 },
kade xto elementarniot nastan Ei oznaquva deka na gor-
nata strana na kockata se pojavile i toqki.
Vo vrska so ovoj eksperiment moe da se razgleduva funk-
cija X od mnoestvoto elementarni nastani Ω vo mno-
estvoto realni broevi R zadadena so:

X(Ei ) = i, i = 1, 2, 3, 4, 5, 6.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Primeri

Primer 2 Neka eksperimentot se sostoi vo fr-

lanje na moneta sè dodeka ne se pojavi glava.
Mnoestvoto elementarni nastani za ovoj ekspe-
riment e Ω = {E1 , E2 , . . . , }, kade En oznaquva deka
se izvedeni n frlanja, n = 1, 2, . . .
Vo vrska so ovoj eksperiment moe da se razgle-
duva funkcija Y : Ω → R, definirana so

Y (En ) = n, n = 1, 2, . . .

Ovaa funkcija moe da se opixe kako broj na

frlanja do prvoto pojavuvanje na glava.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Primeri

Primer 3 Neka eksperimentot se sostoi vo nab-

ljuduvanje na vremeto na neprekinata rabota na
edna maxina.
Soodvetnoto mnoestvo elementarni nastani e
Ω = [0, T ], kade T e maksimalniot vek na rabota
na maxinata.
Za ovoj eksperiment moe da se definira funk-
cija Z : Ω → R so

Z(Et ) = t, Et ∈ [0, T ],

koja oznaquva vreme na neprekinata rabota na

nabljuduvanata maxina.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Sluqajni promenlivi

Da vooqime deka site goredefinirani funkcii

se realni funkcii definirani na mnoestvoto
elementarni nastani Ω.
Tie se narekuvaat sluqajni promenlivi, se oz-
naquvaat so latiniqnite bukvi X, Y, Z, . . .

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Definicija na sluqajna promenliva

Definicija 1
Sluqajna promenliva X definirana na prostorot
na verojatnost (Ω, F, P ) e funkcija X : Ω → R koja e
F -izmerliva, t.e.

{E|X(E) < x} ∈ F, za sekoj x ∈ R.

Moe da se vooqi deka sekoja sluqajna promenliva e re-
alna funkcija so svojstvo za sekoj x ∈ R, mnoestvoto
{E|X(E) < x} da e sluqaen nastan, t.e. da pripaǵa na
σ -algebrata F .
Ottamu doaǵa i terminot sluqajna promenliva.
Voobiqaeno e za nastanot {E|X(E) < x} da se koristat
oznakite {X < x} ili {X ∈ (−∞, x)} ili X −1 (−∞, x).

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Zakluqok

Ako Ω e koneqno mnoestvo i F = B(Ω), togax

sekoja funkcija od Ω vo R e sluqajna promenliva,
bidejḱi vo ovoj sluqaj F gi sodri site podmno-
estva od Ω, pa i onie od oblik {E|X(E) < x}.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Neka X e sluqajna promenliva definirana na

prostorot naverojatnost (Ω, F, P ).
Soglasno prethodnata definicija, mnoestvata
{E|X(E) < x}, za site x ∈ R se sluqajni nastani,
pa za niv e definirana verojatnost.
Tokmu toa ovozmouva da se definira poimot
za funkcija na raspredelba na sluqajnata promen-
liva X .
Definicija 2
Funkcija na raspredelba na sluqajnata promenliva
X e funkcija F : R → R definirana so

F (x) = P {E|X(E) < x} = P {X < x}, za sekoj x ∈ R.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Vo literaturata

Vo literaturata, moe da se sretne definicija

na sluqajna promenliva kade uslovot
{E|X(E) < x} ∈ F, za sekoj x ∈ R.
se zamenuva so uslov
{E|X(E) ≤ x} ∈ F, za sekoj x ∈ R.
Vo toj sluqaj, funkcijata na raspredelba se de-
finira so
F (x) = P {E|X(E) ≤ x} = P {X ≤ x}, za sekoj x ∈ R.
Vo ovoj kurs, nie ḱe se drime do prvata defini-
cija na sluqajna promenliva.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Teorema 1
Ako F (x) e funkcija na raspredelba na sluqajnata
promenliva X , togax

P {a ≤ X < b} = F (b) − F (a).

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Dokaz na Teorema 1

Intervalot (−∞, b) moe da se pretstavi kako

disjunktna unija na sledniot naqin:
(−∞, b) = (−∞, a) + [a, b).

Ottuka, za mnoestvata od sliki na funkcijata

X ḱe vai:

P {X ∈ (−∞, b)} = P {X ∈ (−∞, a)} + P {X ∈ [a, b)},

P {X < b} = P {X < a} + P {X ∈ [a, b)},

t.e
F (b) = F (a) + P {X ∈ [a, b)},
od kade sledi tvrdenjeto.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Svojstva na funkcija na raspredelba

Teorema 2
Funkcijata na raspredelba na edna sluqajna pro-
menliva e:
F1) monotono neopaǵaqka;
F2) lim F (x) = 0, lim F (x) = 1;
x→−∞ x→+∞
F3) neprekinata od levo vo sekoja toqka x0 ∈ R.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Svojstva na funkcija na raspredelba

P {X = x0 } = lim P {x0 ≤ X < x0 + ε}

ε→0+
= lim [F (x0 + ε) − F (x0 )]
ε→0+
= lim F (x0 + ε) − F (x0 )
ε→0+
= lim F (x) − F (x0 )
x→x+
0

Od tuka direktno sleduva dokazot na slednata

teorema.
Teorema 3
Neka X e proizvolna sluqajna promenliva i F (x) e
nejzinata funkcija na raspredelba. Ako x0 e toqka
na prekin na F (x), togax P {X = x0 } > 0. Ako F (x) e
neprekinata funkcija vo x0 , togax P {X = x0 } = 0.
Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Sluqajni promenlivi od diskreten tip

Za sluqajnata promenliva X velime deka e od

diskreten tip (ili diskretna sluqajna promen-
liva), ako mnoestvoto vrednosti (t.e. rangot)
na funkcijata X e koneqno ili prebroivo.
Pritoa, ako X prima vrednosti od mnoestvoto
RX = {x1 , x2 , . . . , xn } (ili RX = {xX
1 , x2 , . . . }) so vero-
jatnosti pi = P {X = xi }, togax pi = 1 i pritoa,
i
C } = 0.
P {X ∈ RX

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Sluqajni promenlivi od diskreten tip

Mnoestvoto vrednosti na sluqajnata promen-

liva X , zaedno so soodvetnite verojatnosti pi ,
i = 1, 2, . . . go opredeluvaat zakonot na raspre-
delba na sluqajnata promenliva.
Ako mnoestvoto vrednosti na sluqajnata pro-
menliva sodri mal broj elementi, voobiqaeno
e zakonot na raspredelba na X da se zadade na
sledniot naqin:
 
x1 x2 x3 . . . xn
X: .
p1 p2 p3 . . . pn
Vooquvame deka vo prviot red se zapixuvaat vred-
nostite koi gi prima sluqajnata promenliva X ,
a vo vtoriot red - soodvetnite verojatnosti.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Vrska pomeǵu zakonot na raspredelba i funkcijata na

raspredelba

Zakonot na raspredelba napolno ja opredeluva

sluqajnata promenliva. Ḱe pokaeme deka ako
e zadaden zakonot na raspredelba, od nego moe
ednoznaqno da se opredeli funkcijata na ras-
predelba na sluqajnata promenliva i obratno.
Najprvo, neka e zadadena sluqajnata promenliva
X so nejziniot zakon na raspredelba, t.e. so
mnoestvoto vrednosti RX = {x1 , x2 , . . . , xn } i vero-
jatnostite pi , i = 1, 2, . . . , n.
Pretpostavuvame deka elementite vo RX se in-
deksirani taka xto x1 < x2 < · · · < xn . Ḱe ja opre-
delime funkcijata na raspredelba na X .

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Vrska pomeǵu zakonot na raspredelba i funkcijata na

raspredelba

x ≤ x1 : F (x) = P {X < x} = P (∅) = 0

x1 < x ≤ x2 : F (x) = P {X < x} = P {X = x1 } = p1
x2 < x ≤ x3 : F (x) = P {X < x} = P {X ∈ {x1 , x2 }} = p1 + p2

x3 < x ≤ x4 : F (x) = P {X < x} = P {X ∈ {x1 , x2 , x3 }} = p1 + p2 + p3

...
xn−1 < x ≤ xn : F (x) = P {X < x} = P {X ∈ {x1 , x2 , . . . , xn−1 }}
= p1 + p2 + · · · + pn−1
x > xn : F (x) = P {X < x} = P {X ∈ {x1 , x2 , . . . , xn }}
= p1 + p2 + · · · + pn = 1

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Funkcijata na raspredelba na sluqajna promenliva od

diskreten tip

Znaqi, funkcijata na raspredelba na sluqajnata pro-

menliva X go ima sledniot oblik:
x ≤ x1


 0,



 p1 , x1 < x ≤ x2
 p1 + p2 , x2 < x ≤ x3


F (x) = p1 + p2 + p3 , x3 < x ≤ x4 ,
. ..




 p1 + p2 + · · · + pn−1 , xn−1 < x ≤ xn



1, x > xn


ili kratko X
F (x) = pi .
i:xi <x

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Grafik na funkcijata na raspredelba na sluqajna

promenliva od diskreten tip

1
pn
···
p4
p3
p2
p1
x1 x2 x3 x4 x5 ··· xn−1 xn

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Grafik na funkcijata na raspredelba na sluqajna

promenliva od diskreten tip

Grafikot na funkcijata na raspredelba na slu-

qajnata promenliva X ima skalesta forma so
skokovi vo toqkite xi ∈ RX .
Visinata na skokot vo toqkata xi e

pi = P {X = xi } = lim F (x) − F (xi ).

x→x+
i

Strelkata oznaquva deka funkcijata ne ja prima

soodvetnata vrednost. Moe da se vooqi deka
ovaa funkcija e neprekinata od levo vo sekoja
toqka od R.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Primer 1

Neka sluqajnata promenliva X e zadadena so za-

konot na raspredelba:
 
1 3 4 7
X: .
0.1 0.3 0.1 0.5

Spored prethodno izvedenoto,, funkcijata na ras-

predelba na sluqajnata promenliva X ima ob-
lik: 

 0, x≤1
 0.1, 1<x≤3


F (x) = 0.4, 3<x≤4 .
0.5, 4<x≤7




1, x>7


Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Vrska pomeǵu zakonot na raspredelba i funkcijata na

raspredelba

Obratno, ako sluqajnata promenliva X od disk-

reten tip e zadadena so nejzinata funkcija na
raspredelba.
Togax od nea vednax moe da se opredeli za-
konot na raspredelba na X .
Imeno, vo mnoestvoto vrednosti RX se onie re-
alni broevi xi vo koi grafikot na F (x) ima skok,
a soodvetnata verojatnost pi e vsuxnost visi-
nata na toj skok, t.e. se opredeluva so formu-
lata
pi = P {X = xi } = lim F (x) − F (xi ).
x→x+
i

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Primer 2

Funkcijata na raspredelba na sluqajnata pro-

menliva Y e zadadena so:


 0, x ≤ −2
0.2, −2 < x ≤ 1

F (x) = .

 0.7, 1<x≤5
1, x>5


Moe da se vooqi deka F (x) ima prekin vo toqkite

-2, 1,5, pa mnoestvoto vrednosti na sluqajnata
promenliva Y e RY = {−2, 1, 5}.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Primer 2: prodolenie

Za soodvetnite verojatnosti se dobiva:

P {X = −2} = lim F (x) − F (−2) = 0.2 − 0 = 0.2
x→−2+
P {X = 1} = lim F (x) − F (1) = 0.7 − 0.2 = 0.5
x→1+
P {X = 5} = lim F (x) − F (5) = 1 − 0.7 = 0.3
x→5+

Znaqi, zakonot na raspredelba na sluqajnata pro-

menliva X e:
 
−2 1 5
X: .
0.2 0.5 0.3

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Indikator na nastan A ili Bernulieva raspredelba

Neka P (A) = p i neka q = 1 − p.

IA - broj na pojavuvanja na nastanot A vo eden
izveden eksperiment.
Jasno e deka RIA = {0, 1}, bidejḱi vo eden ekspe-
riment moe da se pojavi ili da ne se pojavi
nastanot A.
Znaqi deka ovaa sluqajna promenliva prima vred-
nost 0, ako ne se pojavi nastanot A, ili vrednost
1, ako se pojavi nastanot A. Ottuka,
P {IA = 0} = P (A) = 1 − p = q,
P {IA = 1} = P (A) = p,
t.e.  
0 1
IA : .
q p
Sluqajnata promenliva IA se narekuva indika-
Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Binomna raspredelba

X - broj na pojavuvanja na nastanot A vo Bernu-

lieva xema so n eksperimenti, kade p = P (A), a
q = 1 − p.
Mnoestvoto vrednosti RX na sluqajnata pro-
menliva X ḱe bide RX = {0, 1, 2, . . . , n}, a verojat-
nosta
 
n i n−i
pi = P {X = i} = Pn (i) = pq , i ∈ RX .
i
Pritoa,
n n  
X X n
pi = pi q n−i = (p + q)n = 1.
i
i=0 i=0

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Binomna raspredelba

Za vaka definiranata sluqajna promenliva X

velime deka ima binomna raspredelba so para-
metri n i p i oznaquvame X ∼ B(n, p).
Da vooqime deka Bernulieva raspredelba e spe-
cijalen sluqaj na binomnata raspredelba xto se
dobiva za n = 1, t.e. B(1, p) e vsuxnost Bernuli-
eva raspredelba.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Ramnomerna raspredelba

Za sluqajnata promenliva X koja prima vred-

nosti od koneqno mnoestvo RX = {x1 , x2 , . . . , xn }
1
so verojatnosti pi = P {X = xi } = , i = 1, 2, . . . , n
n
velime deka ima ramnomerna raspredelba na mno-
estvoto RX i pixuvame X ∼ U ({x1 , x2 , . . . , xn }).

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Hipergeometriska raspredelba

Neka vo dadeno mnoestvo od n razliqni objekti,

m objekti poseduvaat odredeno svojstvo A (m <
n).
Od dadenoto mnostvo od n objekti, sluqajno se
izbiraat k (k < n).
X - broj na objekti od izbranite k koi go pose-
duvaat svojstvoto A.
Togax RX = {max{0, m + k − n}, . . . , min{m, k}}. Pri-
toa,
m n−m
  

i k−i
pi = P {X = i} =   , i ∈ RX .
n
k

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Hipergeometriska raspredelba

  
m n−m
i k−i
pi = P {X = i} =   , i ∈ RX .
n
k
r
X
Pritoa, pi = 1.
i=0
Za sluqajnata promenliva X velime deka ima
hipergeometriska raspredelba so parametri n, m, k.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Geometriska raspredelba

Se izveduva serija od nezavisni i ednakvi eks-

perimenti sè dodeka ne se pojavi nastanot A.
Pritoa, p = P (A) i q = 1 − p. Neka sluqajnata
promenliva X oznaquva broj na izvedeni ekspe-
rimenti od predhodno opixanata serija.
Brojot na izvedeni eksperimenti do pojavuvanje
na nastanot A moe da bide 1 ili 2 ili 3 ili
. . . . Ottuka, RX = {1, 2, 3, . . . }.
Ḱe gi oznaqime so Ai nastanite: vo i-tiot po red
eksperiment se pojavi nastanot A, i = 1, 2, . . .
Ovie nastani se nezavisni, poradi nezavisnosta
na eksperimentite i P (Ai ) = p, za sekoj i = 1, 2, . . .

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Geometriska raspredelba

Nastanot {X = i} ḱe se pojavi, ako vo prvite i − 1

izveduvanje na eksperimentot ne se pojavuva nas-
tanot A, t.e. se pojavuva nastanot A, a vo posled-
niot (i-tiot) eksperiment se pojavuva nastanot
A. Ottuka,
pi = P {X = i} = P (A1 A2 . . . Ai−1 Ai )
nez.
== P (A1 )P (A2 ) . . . P (Ai−1 )P (Ai )
= q i−1 p, i ∈ RX .
+∞ +∞
X X p
Pritoa, pi = q i−1 p =
= 1.
1−q
i=1 i=1
Za sluqajnata promenliva X velime deka ima
geometriska raspredelba so parametar p i pixu-
vame X ∼ Geo(p).
Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Negativna binomna raspredelba

Se izveduva serija od nezavisni i ednakvi ekspe-

rimenti sè dodeka nastanot A se pojavi toqno k
pati. Isto kako i prethodno, p = P (A) i q = 1 − p.
X - broj na izvedeni eksperimenti od predhodno
opixanata serija. Ottuka, RX = {k, k + 1, k + 2, . . . }
i
vo prvite n − 1 eksperimenti, nastanot A se pojavi
 
P {X = n} = P
k − 1 pati i A se pojavi vo posledniot n-tiot eksperiment

n−1
 
= (1 − p)n−k pk .
k−1
Za sluqajnata promenliva velime deka ima neg-
ativna binomna raspredelba so parametri k i p
i pixuvame: X ∼ N B(k, p).

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Puasonova raspredelba.

Sluqajnata promenliva X ima Puasonova raspre-

delba, ako RX = {0, 1, 2 . . . } i
λi −λ
pi = P {X = i} = e ,
i!
kade λ > 0 e dadena konstanta. Za sumata na vero-
jatnostite se dobiva:
+∞ +∞ i +∞ i
X X λ X λ
pi = e−λ = e−λ = e−λ eλ = 1,
i! i!
i=0 i=0 i=0
t.e. pi , i = 0, 1, . . . navistina opredeluvaat zakon
na raspredelba.
Oznaquvame X ∼ P (λ) i X moe da se opixe kako
broj na nezavisni nastani koi se pojavuvaat vo
edinica vreme.
Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Xto ako F e neprekinata funkcija?

Neka sluqajnata promenliva X gi prima site

vrednosti od intervalot (a, b) (moe a = −∞ ili
b = +∞ ili e dvete) i neka nejzinata funkcija na
raspredelba e neprekinata na (a, b).
Togax spored prethodno pokaanata teorema,
P {X = x0 } = lim F (x) − F (x0 ) = 0,
x→x+
0

za sekoj x0 ∈ (a, b).

Spored toa, X ne moe da bide opredelena so
verojatnostite so koi X prima toqno odredeni
vrednosti.
Zatoa treba da se opredeli druga karakteris-
tika koja ḱe bide analogna na zakonot na ras-
predelba vo diskreten sluqaj.
Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Gustina na raspredelba

Neka x, x + ∆x ∈ (a, b) i neka ∆x > 0. Ako postoi

granicata
P {x ≤ X < x + ∆x}
p(x) = lim ,
∆x→0 ∆x
togax p(x) se narekuva gustina na raspredelba
na verojatnostite na sluqajnata promenliva X
(ili kratko, gustina na X ).
Ako sluqajnata promenliva X e zadadena so nej-
zinata funkcija na raspredelba F (x), togax gusti-
nata na X moe da se izrazi na sledniot naqin:
F (x + ∆x) − F (x)
p(x) = lim = F 0 (x).
∆x→0 ∆x

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Gustina na raspredelba

F (x + ∆x) − F (x)
p(x) = lim = F 0 (x).
∆x→0 ∆x

Ako p(x) e integrabilna funkcija, togax od gornoto

ravenstvo sleduva deka
Zx
F (x) = p(t)dt,
−∞

pri xto zemame deka p(x) = 0, za x ≤ a ili x ≥ b.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Sluqajna promenliva od apsolutno-neprekinat tip

Definicija 1
Ako postoi integrabilna funkcija p(x), takva xto
za funkcijata na raspredelba na sluqajnata promen-
liva X e toqno ravenstvoto
Zx
F (x) = p(t)dt, (1)
−∞

togax za sluqajnata promenliva X velime deka e

od apsolutno-neprekinat tip.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Svojstva na gustina

Teorema 1
Neka X e sluqajna promenliva od apsolutno-
neprekinat tip so gustina na raspredelba p(x). To-
gax:
i) p(x) ≥ 0, za sekoj x ∈ R;
+∞
Z
ii) p(x)dx = 1;
−∞
Zb
iii) P {a < X < b} = p(x)dx
a

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Dokaz na Teorema 1 i) i ii)

i) Bidejḱi p(x) = F 0 (x), a funkcijata na raspredelba

F (x) e neopaǵaqka funkcija, sleduva deka

F 0 (x) ≥ 0,

za sekoj x ∈ R, t.e. p(x) ≥ 0, za sekoj x ∈ R.

ii) Od lim F (x) = 1 i ravenstvoto (1), sleduva deka
x→+∞

Zx +∞
Z
1 = lim F (x) = lim p(t)dt = p(t)dt.
x→+∞ x→+∞
−∞ −∞

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Dokaz na Teorema 1 iii)

Sluqajnata promenliva X e od apsolutno nepre-

kinat tip, pa P {X = a} = 0. Ottuka,

P {a < X < b} = P {a ≤ X < b}

= F (b) − F (a)
Zb Za
= p(x)dx − p(x)dx
−∞ −∞
Zb
= p(x)dx.
a

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Primer 1

Vremeto (vo minuti) potrebno da se startuva eden

sistem e sluqajna promenliva od apsolutno-nepre-
kinat tip zadadena so gustina:
C(10 − x)2 , 0 < x < 10

p(x) =
0, vo ostanatite sluqai

a) Da se opredeli konstantata C ;
b) Da se opredeli verojatnosta vremeto za startu-
vanje da e pomeǵu 1 i 2 minuti.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Rexenie

a) Konstantata C ḱe ja opredelime od uslovot

+∞
Z
p(x)dx = 1.
−∞

Dobivame:
+∞ Z10 10
(10 − x)3 103
Z 
2
1= p(x)dx = C(10−x) dx = −C = 0+C .
3 0 3
−∞ 0

Ottuka,
3
C= .
1000

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Rexenie: prodolenie

b)
Z2
P {1 < X < 2} = p(x)dx
1
Z2
3
= (10 − x)2 dx
1000
1
2
(10 − x)3

3
= −
1000  3 1
(10 − 2)3 (10 − 1)3

3
= − −
1000 3 3
217
= = 0.217.
1000

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Primer 2

Sluqajnata promenliva X od apsolutno-neprekinat

tip e zadadena so nejzinata funkcija na raspredelba

 0, x≤1
F (x) = k(x − 1)2 , 1 < x ≤ 3
1, x>3


a) Da se opredeli konstantata k i gustinata na

raspredelba na sluqajnata promenliva X .
b) Kolkava e verojatnosta deka sluqajnata promen-
liva X vo rezultatite od eksperimentot ḱe pri-
mi vrednosti od intervalot (1, 2).

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Rexenie

X e sluqajna promenliva od apsolutno nepreki-

nat tip, pa nejzinata funkcija na raspredelba
mora da bide neprekinata funkcija.
Tokmu od toj uslov ḱe ja opredelime nepoznatata
konstanta k.
F (x) moe da ima prekin vo x = 1 ili vo x = 3.
Pritoa, lim+ F (x) = lim+ k(x − 1)2 = 0 = F (1), za
x→1 x→1
bilo koja vrednost na k.
Od druga strana, F (3) = k(3−1)2 = 4k, a lim+ F (x) =
x→3
1, pa F (x) ḱe bide neprekinata vo x = 3, ako 4k = 1,
t.e. k = 1/4.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Rexenie: prodolenie

Znaqi,
x≤1

 0,
1

F (x) = (x − 1)2 , 1 < x ≤ 3
 4

1, x>3

Gustinata na raspredelba na X , ḱe ja oprede-

lime od ravenstvoto p(x) = F 0 (x). Taka,
( 1
(x − 1), 1<x<3
p(x) = 2 .
0, vo ostanatite sluqai
1 1
b) P {1 < X < 2} = P {1 ≤ X < 2} = F (2)−F (1) = (2−1)2 −0 = .
4 4

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Ramnomerna raspredelba na interval (a, b).

Za sluqajnata promenliva X velime deka ima

ramnomerna raspedelba na interval (a, b) (i oz-
naquvame X ∼ U (a, b)), ako nejzinata gustina e
konstantna na ovoj interval, a e ednakva na 0,
nadvor od nego, t.e.

C, x ∈ (a, b)
p(x) =
0, x ∈
/ (a, b)

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Gustina na X ∼ U (a, b)

Konstantata C ḱe ja opredelime od uslovot ii) od

teoremata so svojstva na gustinata:
+∞
Z Zb
1= p(x)dx = Cdx = C(b − a).
−∞ a

Ottuka,

1
1 
, x ∈ (a, b)
C= , pa p(x) = b−a
b−a  0, x∈/ (a, b)

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Fubkcija na X ∼ U (a, b)
Funkcijata na raspredelba na sluqajnata pro-
menliva X so ramnomerna raspredelba na (a, b)
se opredeluva na sledniot naqin:
Zx Zx
x≤a: F (x) = p(t)dt = 0 dx = 0
−∞ −∞
Zx Za Zx
1 x−a
a<x≤b: F (x) = p(t)dt = 0 dx + = ,
b−a b−a
−∞ −∞ a
Zx Za Zb Zx
1
x>b: F (x) = p(t)dt = 0 dx + + 0 dx = 1
b−a
−∞ −∞ a b
t.e.
0,


 x− x≤a
a
F (x) = , a<x≤b .
 b−a
1, x>b


Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Grafik na gustina i funkcija na raspredelba na

X ∼ U (a, b)

p(x) F(x)

1
b a

x x
a b a b

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Eksponencijalna raspredelba

Za sluqajnata promenliva X velime deka ima

eksponencijalna raspredelba so parametar λ i pixu-
vame X ∼ E(λ), ako nejzinata gustina e zadadena
so: 
0, x<0
p(x) = .
λe−λx , x ≥ 0
Za funkcijata na raspredelba na X se dobiva:

0, x≤0
F (x) = −λx .
1−e , x>0

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Gama raspredelba
Za sluqajnata promenliva X velime deka ima gama ras-
predelba so parametri α i β i pixuvame X ∼ Γ(α, β),
ako nejzinata gustina e zadadena so:

 0, x<0
p(x) = xα−1 ,
e−x/β , x≥0
Γ(α)β α


Z∞
kade Γ(α) = xα−1 e−x dx e gama funkcija i za priroden
0
broj α, Γ(α) = (α − 1)!.
Da vooqime deka ako vo gustinata na gama raspredelba
stavime α = 1, a β = 1/λ, togax gustinata dobiva oblik
na gustina na eksponencijalna raspredelba. Toa znaqi
deka eksponencijalnata E(λ) e specijalen sluqaj na gama
raspredelba koja se dobiva za α = 1 i β = 1/λ.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Normalna (ili Gausova) raspredelba

Sluqajnata promenliva X ima normalna (ili Gau-

sova) raspredelba so parametri a i σ 2 , oznaqu-
vame X ∼ N (a, σ 2 ), ako nejzinata gustina e zada-
dena so: 2
1 (x−a)
p(x) = √ e− 2σ2 ,
2πσ
kade a ∈ R i σ > 0 se dadeni konstanti.

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Normalna (ili Gausova) raspredelba

(x−a)2
Bidejḱi e− 2σ 2 ≤ 1, funkcijata p(x) ḱe ima mak-
2
− (x−a)
simum, ako e = 1, t.e. ako x = a.
2σ2

1
Toj maksimum e p(a) = √ . Jasno e deka, ako σ
2πσ
1
raste, maksimumot √ se namaluva i obratno,
2πσ
ako σ opaǵa, maksimumot na funkcijata p(x) se
zgolemuva. Isto taka, za r ∈ R,
1 r2
p(a + r) = p(a − r) = √ e− 2σ2 ,
2πσ
xto znaqi deka x = a e oska na simetrija na
grafikot na funkcijata p(x).

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Grafik na gustina na normalna raspredelba

√1
2πσ

(x−µ)2
−
p(x) = √1 e 2σ2
σ 2π

Sluqajni promenlivi
 Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Grafici na gustina na normalna raspredelba

a=0
σ = 0.7

a=0 a=2
σ=1 σ=1

a=0
σ=2

3 −2 −1 1 2 3

Sluqajni promenlivi
Definicija S.P. od diskreten tip S.P. od apsolutno-neprekinat tip

Koxieva raspredelba

Sluqajnata promenliva X ima Koxieva raspre-

delba, ako nejzinata gustina e zadadena so:
1
p(x) = .
π(1 + x2 )

Sluqajni promenlivi