Professional Documents
Culture Documents
ผลงานการออกแบบสถาปัตยกรรมของหลวงวิศาลศิลปกรรม 2
ผลงานการออกแบบสถาปัตยกรรมของหลวงวิศาลศิลปกรรม 2
๙. พระอุโบสถวัดโปรดสัตว จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
วัดโปรดสัตว ตั้งอยู ตําบลขนอนหลวง อําเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
สังกัดคณะสงฆมหานิกาย
มูลเหตุ วัดโปรดสัตว สรางขึ้นตั้งแตประมาณ พ.ศ. ๒๒๓๕ โดยมีพระเจาหลวง
เปนผูทรงสรางขึ้นในคราวทีไ่ ดเสด็จมาทรงสรางเมืองใหม ตอมาในสมัยกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่
๔ กรมหลวงวงศาธิราชสนิทตนตระกูล “สนิทวงศ” เมื่อคราวยกทับไปปราบขาศึก ไดมาพักและ
กระทําพิธที ี่วดั นี้กอน เมื่อไดปราบขาศึกไดชัยชนะกลับมาแลว จึงไดมาทําการปฏิสังขรณวัดโปรด
สัตวใหมนั่ คงขึ้น ครั้นถึง พ.ศ. ๒๔๗๔ พลเรือโท พระองคเจาสนิทพงศพฒ ั นเดช (ม.จ.ตุม
พระโอรสของกรมหลวงวงศาฯ) ไดมาสรางอุโบสถหลังใหมขนึ้ และในสมัยตอมาก็ไดสราง
ถาวรวัตถุขึ้นอีก เชน หอสวดมนต หอพระธรรม เปนตน โดยไดรับการอุปถัมภบํารุงวัดจากสกุล
สนิทวงศ มาโดยตลอด
วัดโปรดสัตว ไดรับพระราชทานวิสงุ คามสีมา นับตัง้ แตประมาณ พ.ศ. ๒๒๔๕ เขต
วิสุงคามสีมากวาง ๒๒ เมตร ยาว ๓๘ เมตร เกี่ยวกับการศึกษาทางวัดไดเปดสอนพระปริยัติธรรม
นับวามัน่ คงตัง้ แต พ.ศ. ๒๕๒๐
ความสําคัญของวัดนี้ เมื่อครั้งสมัยกรุงศรีอยุธยา ไดเคยเปนสถานที่พกั รับรองราชทูต
จากลังกา แมการจัดสงพระสงฆและทูตานุทูตไปลังกา ในสมัยสมเด็จพระเจาบรมโกษฐ ก็ไดอาศัย
ที่วัดแหงนีเ้ ปนที่จัดสงและตอนรับลับ คราวสมัยรัชกาลที่ ๖ ในพระราชพิธีบรมราชาภิเศก มหา
เสวกโท พระยาโบราณราชธานิน (พร เดชคุปต) สมุหเทศาภิบาลมณฑลอยุธยา ไดนาํ น้าํ ที่หนา
พระอุโบสถวัดโปรดสัตว ไปทําพิธพี ระพุทธมนตที่พระพุทธบาท และในรัชกาลที ๗ ก็ไดกระทําการ
เชนเดียวกัน๑๓
ลักษณะทางสถาปตยกรรม ตัวพระอุโบสถตั้งอยูบ นฐานไพที เปนอาคารมีมขุ
หลังคาลดหนาและหลังแบบโถง ขนาดเจ็ดหองเสา กวางยาวประมาณ ๑๒.๔๔ X ๒๒.๔๐ เมตร
(ไมรวมมุขลด) รูปแบบอาคารและองคประกอบตาง ๆ ใชอยางไทยประเพณี โดยทําหลังคาลดหนา
– หลัง มีตับหลังคาซอนสามชั้น ตับสุดทายปลอยชายคายืน่ ออกมาและใชคันทวยรับ สวนมุขลด
ดานหนา และดานหลังของผนังหุมกลองเปนแบบโถงออกมา มีชุดฐานปทมลูกแกวอกไกรองรับ
เสาแบบยอมุมไมสิบสอง ในสวนมุขหนาออกแบบใหมีเสา ๔ ตน ซึ่งเสาคูที่รับหนาจั่วจะตั้งบนฐาน
ปทม สวนเสาคูที่รับชายคาปกนกจะตั้งบนพืน้ ฐานไพที ซึ่งหลังคามุขหนานี้จะมีสามตับ ตับสุดทาย
๑๓
กรมการศาสนา, กระทรวงศึกษาธิการ, ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เลม ๔
(กรุงเทพฯ : โรงพิมพการศาสนา, ๒๕๒๘), ๒๓๘-๒๓๙.
๑๓๘
ชายคายื่นและรองรับดวยคันทวย ในสวนมุขลดดานหลังออกแบบใหใชเสาคูเดียวรองรับหนาจัว่ มี
หลังคาสองตับ ตับที่สองมุงชนกับกันสาดดานหนา รองรับชายคาดายคันทวย บัวหัวเสาใชแบบบัว
แวงยอเหลี่ยม
องคประกอบตกแตงใชแบบโบราณทุกประการ มีสาหรายรวงผึง้ แกะสลักลายชอใยเทศ
(ในแบบเดิม) ลายประธานหนาบันเปนรูปนารายณทรงครุฑ ยุดนาค แบบลอยตัวยื่นออกมา ลาย
สวนประกอบทํากระบวนลายเถากนก ยอดลายเปนหัวนาค ลายสามเหลี่ยมอุดปกนก เปนลายเถา
กนกยอดลายหัวนาคเชนเดียวกัน สวนหนาบันดานหลังพระอุโบสถเปนลายนารายณทรงครุฑ
เชนเดียวกับดานหนา เทคนิคและวัสดุใชการแกะสลักไมทั้งหมด
ปานลมแตงดวยเครื่องลํายองแบบนาคสะดุง ประกอบดวย ชอฟาใบระกา และหาง
หงส ทางเขาดานหนาจะอยูสวนสองขางของชุดฐานปทมรองรับเสามุขโถง ทําเปนซุมประตูแบบ
บันแกลงซอนสองชั้น ในสวนกลางผนังหุม กลอง ออกแบบเปนซุมประตู แบบยอดปราสาทสามชั้น
ประกอบยอดดวยบันลังค เหม ขอกลุม และปลี ตั้งอยูบนชุดฐาน ประตูดานผนังหุม กลองหลัง มี ๒
ประตู ตรงกับชองประตูหนา แตมิไดทําซุม ประดับขอบประตู และไมไดเจาะชองกลางผนังเหมือน
ดานหนา ซุมหนาตางมีดานละ ๓ ชองออกแบบวางสลับเวนผนังกรอบซุมออกแบบเปนแบบบัน
แถลงนาคเบือน รองรับเสาซุมดวยชุดฐานสิงห เชนเดียวกับซุม ประตูหนาบานประตูหนาตางทาสี
แดงเรียบไมมลี วดลาย กําแพงแกวบนฐานไพรีออกแบบเปนกําแพงโปรงหรือพนักระเบียงแบบ
กระเบื้องปรุแบบจีน ชักบัวพนักรอบเสาแบบหัวเม็ดทรงมันยอเหลีย่ มไมสิบสอง ชุดฐานแบบบัว
ลูกแกวอกไก มีทางขึ้น – ลงพระอุโบสถ ๔ บันได ในสวนดานหนาและทายพระอุโบสถ
แบบลายเสนสถาปตยกรรม พระอุโบสถวัดโปรดสัตว
ลายเสนที่ ๕๑ แสดงรูปดานขางพระอุโบสถวัดโปรดสัตว
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม, แบบที่ ๒ รูปดานขางพระอุโบสถวัดโปรดสัตว, ลายเสนพิมพเขียว,
๒๔๗๓.
๑๔๓
๑๔
สวัสดิ์ จงกล, “ขอมูลเกี่ยวกับอาคารจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย,” เอกสารหอประวัติ
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๑.(อัดสําเนา)
๑๔๘
๑๕
กระทรวงศึกษาธิการ, กรมการศาสนา, ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เลม ๑
(กรุงเทพฯ : โรงพิมพการศาสนา, ๒๕๒๕), ๑๗๐ - ๑๗๒.
๑๕๙
แบบลายเสนสถาปตยกรรม พระอุโบสถวัดไตรมิตร
๑๖
กระทรวงศึกษาธิการ, กรมการศาสนา, ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เลม ๒
(กรุงเทพฯ : โรงพิมพการศาสนา, ๒๕๒๕), ๓๒๕ – ๓๒๖.
๑๖๗
ในสวนชั้นลางผนังทําเปนชุดฐานสิงหและเจาะชองแสงเปนชวงๆ โดยผังของฐานนี้มี
ลักษณะแบบผังสี่เหลีย่ มลดมุขดานหนาและดานหลัง
แบบลายเสนสถาปตยกรรม พระอุโบสถวัดสุนทรธรรมทาน
๑๗
กระทรวงศึกษาธิการ, กรมการศาสนา, ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เลม ๑, ๑๐๒ -
๑๐๓.
๑๗๓
แบบลายเสนสถาปตยกรรม พระอุโบสถวัดราชบุรณะ
๑๘
กระทรวงศึกษาธิการ, กรมการศาสนา, ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เลม ๒, ๓๙๘ –
๓๙๙.
๑๘๒
แบบลายเสนสถาปตยกรรม พระอุโบสถวัดชลประทานรังสฤษดิ์
ลายเสนที่ ๗๙ แสดงรูปดานขางพระอุโบสถวัดชลประทานรังสฤษดิ์
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
แบบลายเสนสถาปตยกรรม พระอุโบสถวัดสมณานัมบริหาร
ลายเสนที่ ๘๔ แสดงรูปดานหนาพระอุโบสถวัดสมณานัมบริหาร
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม, แบบพระอุโบสถวัดสมณานัมบริหาร, แบบพิมพเขียว, ๒๕๐๖.
ลายเสนที่ ๘๕ แสดงรูปดานขางพระอุโบสถวัดสมณานัมบริหาร
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม, แบบพระอุโบสถวัดสมณานัมบริหาร, แบบพิมพเขียว, ๒๕๐๖.
๑๙๔
๑๙
กระทรวงศึกษาธิการ, กรมการศาสนา, ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เลม ๑, ๒๗๓ –
๒๗๔.
๑๙๕
แบบลายเสนสถาปตยกรรม พระอุโบสถวัดบุปผาราม
๑๗. พระอุโบสถวัดอนัมนิกายาราม
มูลเหตุ วัดกวางเพือกตือ่ หรือวัดญวนบางโพนัน้ สรางขึ้นในรัชกาลที่ ๑ ราว
พ.ศ. ๒๓๓๐ คือ ภายหลังจากทีท่ รงโปรดใหญวนพวกของ องเชียงสือ อพยพจากตําบลคอก
กระบือไปอยูทตี่ ําบลบางโพ อําเภอดุสิตแลว ๑ ป ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา
เจาอยูห ัว รัชกาลที่ ๔ ไดทรงพระราชทานนามใหมวา “วัดอนัมนิกายาราม” และไดใชมาจนถึง
ปจจุบัน๒๐
พระอุโบสถเดิม ซึ่งเปนไมสรางมานานเปนเวลากวา ๑๐๐ ป มีสภาพชํารุดทรุดโทรมได
เกิดเพลิงไหมหมดทัง้ หลัง เมื่อวันที่ ๒๑ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๐๓
เมื่อเจาคณะใหญอนัมนิกายไดรับรายงาน เรื่องเกิดเพลิงไหมอุโบสถ วัดอนัมนิกายา
ราม จึงมีคําสั่งเรียกประชุมเจาอาวาสวัดอนัมนิกายทัง้ หลาย ที่มสี มณศักดิ์ในพระนครและธนบุรี
เพื่อปรึกษาหารือและพิจารณาหาทางชวยเหลือ ในการจัดสรางอุโบสถวัดอนัมนิกายารามหลังใหม
ที่ประชุมไดมมี ติเห็นรวมกันวา ควรมอบให องสรภาณมธุรส(บาวเอิง) อดีตเจาอาวาสวัดสมณานัม
บริหาร กับองพจนกรโกศล เจาอาวาสวัดอนัมนิกายารามในขณะนัน้ ใหเปนผูควบคุมดําเนินการ
กอสราง สรางเสร็จ พ.ศ. ๒๕๑๑๒๑
ลักษณะทางสถาปตยกรรม พระอุโบสถมีลักษณะศิลปะสถาปตยกรรมแบบจีน
ผสมไทย หลังคาทรงจตุรมุขชนิดมุขขางสันหลังคาลดต่ําเสมอเชิงชาย หนาจัว่ ปดแบบกระเทเซร
หนาบันดานหนาพระอุโบสถ ปนปูนรูปธรรมจักรเปนประทาน และมีเซียนหรือเทพนมเปนสวน
ประกอบของภาพ หลังคา ซอน ๒ ชั้น ๒ ตับ โดยตับที่ ๒ เปนหลังคากันสาดรอบอาคาร สําหรับ
การทํามุขลดดานขางของอาคารก็เพื่อเนนใหความทางเขา-ออก ผังอาคารมีลักษณะแบบไทย
ประเพณี แตเครื่องประดับตกแตงเปนลวดลายแบบผสมจีน เพื่อแสดงถึงความเปนวัดญวน หรือ
อนัมนิกายแบบญวน สันหลังคาปน ปูนเปนรูปธรรมจักรและมีกวางหมอบอยูสองขางของธรรมจักร
การประดับตกแตงในตําแหนงชอฟาและหางหงส ดัดแปลงลวดลายใหมีลักษณะแบบ
สถาปตยกรรมจีน ในสวนหลังคากันสาดหรือพาไลดานสกัด ทําหลบปูนทับริมกระเบื้องและตกแตง
แบบจีนเหมือนประหนึ่งวาจะยกหลังคากันสาดซอนกันแตไมใช มีเพียงการยกเชิงกลอนใหเปนโคง
คว่ํา เพื่อเนนความสําคัญของรูปดานสกัดใหมากขึน้ ควบคูกันไปกับการตกแตงซุม คูหาที่บริเวณ
๒๐
ฉลองพระอุโบสถ และ พระพุทธปฏิมา วัดอนัมนิกายามราม บางโพ (กรุงเทพฯ : ม.
ป.ท., ๒๕๑๑. พิมพในงานฉลองพระอุโบสถ และ พระพุทธปฏิมา วัดอนัมนิกายามราม บางโพ
๒๕๑๑), ๓๖.
๒๑
เรื่องเดียวกัน, ๓๙ – ๔๐.
๒๐๓