Παραδοσιακή ποίηση Μοντέρνα ή νεοτερική ποίηση
Το ποίημα ξεκινά από μια «Ιδέα» που Υπάρχει τάση «απορρύθμισης» του ποιήματος,
γίνεται «μύθος» ή «ιστορία»
κατοχυρώνεται από ένα λεξιλόγιο και
χρωματίζεται από ένα μουσικό τόνο.
 Ομοιοκαταληξία
Μορφή  Ποιητικοί κανόνες οι οποίοι
γενικά τηρούνται.
 Μέτρο (σταθερή εναλλαγή
τονισμένων και άτονων
συλλαβών)
 Κατανομή του ποιήματος σε
στροφές με σταθερό αριθμό
στίχων
 Σταθερός αριθμός συλλαβών σε
κάθε στίχο (ισοσυλλαβία)
 Λυρική (συναισθηματικά
Γλώσσα φορτισμένη) γλώσσα
 Αναζήτηση της εντυπωσιακής,
σπάνιας και γι’ αυτό ιδιαίτερα
«ποιητικής» λέξης. «Καλολογία».
 Τήρηση γραμματικών και
συντακτικών κανόνων (δεν
υπάρχουν γραμματικές ή
συντακτικές «ανατροπές».
 Οι μεταφορές δεν εκπλήσσουν.
Λογική νοηματική αλληλουχία
Θέματα Εικόνες και ιδέες ξεκάθαρες.
Το ποιητικό θέμα είναι εμφανές και
σαφές (εντοπίζεται εύκολα)
απομάκρυνσης από το «μύθο» και σταδιακή
αποσύνδεση των λέξεων από το συνηθισμένο
(συμβατικό) νόημά τους.
Κυριαρχία του «ελεύθερου στίχου»:
- Κατάργηση μέτρου
- Κατάργηση ισοσυλλαβίας
- Κατάργηση σταθερού αριθμού στίχων σε
κάθε στροφική ενότητα
- Κατάργηση ομοιοκαταληξίας
- Αποσπασματική σύνταξη
- Ελλιπής στίξη.
Στο ελεύθερο στίχο ο ποιητικός ρυθμός δεν υπακούει
στους μετρικούς κανόνες, αλλά εξαρτάται από την
προσωπική αίσθηση της μουσικότητας της γλώσσας και
τους εγγενείς ρυθμούς του λόγου.
Αλλαγή ποιητικής γλώσσας:
 Χρήση καθημερινού, προφορικού και
γενικά «αντιποιητικού» λεξιλογίου. Η
νεοτερική ποιητική έκφραση πλησιάζει
πολύ τους τόνους και το ύφος της
καθημερινής ομιλίας χωρίς όμως να χάνει
την ποιητικότητα και τη μουσικότητά της
 Εκφραστική τόλμη (τολμηρότητα στο
σχηματισμό μεταφορών, παρομοιώσεων,
απροσδόκητοι συνδυασμοί στοιχείων
απόλυτα ετερόκλητων)
 Αμφισημία ή πολυσημία λέξεων
 Απορρύθμιση του ποιήματος, σταδιακή
αποσύνδεση των λέξεων από το νόημά
τους.
 Γλωσσική «ανορθοδοξία»: αντισυμβατική
γλώσσα, παραβίαση κανόνων της
γραμματικής και του συντακτικού.
 Έκφραση με εικόνες, σύμβολα και
συνειρμούς.
- Άλογη ή συνειρμική αλληλουχία νοημάτων.
- Σκοτεινότητα, σκόπιμη ασάφεια,
κρυπτικότητα, υπαινικτικότητα
1
 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ
1) Ο κλασικισμός
Ο Κλασικισμός (17ος - 18ος αιώνας) επιδιώκει τη μίμηση του ύφους και των αισθητικών αρχών των αρχαίων
Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων και καλλιτεχνών. Αποζητά την απλότητα, την τάξη, την τελειότητα, την αρμονία,
την ισορροπία μορφής και περιεχομένου, την αναλογία και το μέτρο. Στον κλασικισμό η λογική κυριαρχεί πάνω στο
συναίσθημα και τη φαντασία.

Βασικά χαρακτηριστικά κλασικισμού

1. Άντληση θεμάτων από την αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα και όχι από τη σύγχρονη πραγματικότητα.
2. Αποτύπωση ενός εξιδανικευμένου μακρινού κόσμου με κέντρο τον άνθρωπο.
3. Απόλυτη προτεραιότητα στον Ορθό Λόγο, στη Διάνοια και στη Λογική.
4. Χαλιναγώγηση της φαντασίας και του συναισθήματος.
5. Αναζήτηση του καθολικού, του αιώνιου και του πανανθρώπινου, επίκληση σε αφηρημένες έννοιες, ιδέες και
αξίες.
6. Διδακτισμός και ρητορισμός.
7. Ύφος λιτό και πυκνό, αποφυγή των υπερβολών και αναζήτηση του μέτρου.
8. Ευδιάκριτο και αυστηρό σχέδιο (δομή). Πιστή τήρηση των κανόνων του λογοτεχνικού είδους.
9. Εξωστρέφεια (στροφή στον εξωτερικό και αντικειμενικό κόσμο και όχι στον ψυχικό κόσμο και στα υποκειμενικά
στοιχεία.
10. Κομψότητα, αισθητική τελειότητα, αλλά και ψυχρότητα.

2) Ρομαντισμός
Ο ρομαντισμός εμφανίστηκε στα τέλη του 17ου αιώνα ως αντίδραση στους περιορισμούς που είχε επιβάλει στην
τέχνη ο κλασικισμός. Αποστρέφεται τους κανόνες της αυστηρής λογικής, προβάλλει το ιδανικό της ένωσης του
ανθρώπου με τη φύση, δίνει αξία στο συναίσθημα, την ενόραση και τη φαντασία. Υποστηρίζει την χωρίς όρια
ελευθερία της ιδιοφυίας του καλλιτέχνη. Εξερευνά το ασυνείδητο, το ερωτικό πάθος, τα όνειρα, το παράδοξο, τις
ψυχικές διαταραχές. Ενδιαφέρεται για τη λαϊκή παράδοση και την ιστορία.
Ο ρομαντισμός άσκησε σημαντική επίδραση στην πολιτιστική εξέλιξη του Ελληνισμού. Χαρακτηριστικά του
εντοπίζονται στο έργο των εκπροσώπων α) της επτανησιακής και β) της παλαιάς αθηναϊκής σχολής. Τα δε χρονικά
όρια του ελληνικού ρομαντισμού εκτείνονται από το 1830 ως το 1880.
Οι επτανήσιοι ρομαντικοί ποιητές χρησιμοποιούν τη δημοτική γλώσσα και υιοθετούν τον ιδανισμό, δηλ. την
τάση εξύψωσης και εξιδανίκευσης της πραγματικότητας μέσω της τέχνης. Αντίθετα η παλαιά αθηναϊκή σχολή
(ρομαντική σχολή των Αθηνών) γράφει σε καθαρεύουσα και επηρεάζεται κατεξοχήν από το γαλλικό ρομαντισμό
αλλά και τον άγγλο ρομαντικό ποιητή Λόρδο Βύρωνα (Byron). Κοινά χαρακτηριστικά και των δύο ρομαντικών
σχολών (επτανησιακής και αθηναϊκής) είναι ο πατριωτισμός, ο υποκειμενισμός, η μελαγχολική διάθεση, η έμφαση
στο συναίσθημα, το μοτίβο του ρομαντικού ήρωα που εξεγείρεται εναντίον του κοινωνικού περιβάλλοντος και η
στροφή προς την εθνική ιστορία.
Ο Διονύσιος Σολωμός είναι ίσως ο μόνος Έλληνας ποιητής ολόκληρου του 19ου αιώνα που μπορεί να
σταθεί επάξια δίπλα στα μεγάλα αναστήματα της ευρωπαϊκής ρομαντικής ποίησης. Για τα περιορισμένα μέτρα της
ελληνικής ποίησης της εποχής του συνιστά ένα απαράμιλλο ποιητικό ίνδαλμα, λόγω της επίμονης προσπάθειάς του
να αναμετρηθεί με τις δυσκολίες της ποιητικής έκφρασης και τελικά να υπερνικήσει τα εμπόδια, που όρθωνε η
αδιαμόρφωτη ακόμη νεοελληνική λογοτεχνία.

Βασικά χαρακτηριστικά του ρομαντισμού

1. Άρνηση των κανόνων της αρχαίας κλασικής τέχνης. Στροφή στις λαϊκές παραδόσεις, τα δημώδη άσματα, τους
θρύλους.
2. Υπερτροφία του συναισθήματος και απελευθέρωση της φαντασίας και του προσωπικού βιώματος. Φυγή από την
πραγματικότητα και καταφυγή στο όνειρο και τον εξωτισμό.
3. Προβολή του Εγώ του καλλιτέχνη, υποκειμενισμός, αφύπνιση της ατομικής συνείδησης. Προβολή των
ενδόμυχων διαθέσεων του ανθρώπου και των υποσυνείδητων τάσεών του.

2
4. Στροφή προς τη φύση, η οποία εξιδανικεύεται, θεοποιείται και γενικά παρουσιάζεται μεγαλειώδης και
υποβλητική.
5. Μυστικιστική διάθεση (ροπή προς το υπερφυσικό και μαγικό στοιχείο). Ο άνθρωπος αισθάνεται εξαρτημένος
από τις δημιουργικές δυνάμεις του Σύμπαντος, αδύναμος και εξόριστος επί της γης.
6. Απαισιοδοξία, μελαγχολία, αναζήτηση της οδύνης, πλήξη, νοσταλγία για τα περασμένα, όχι όμως και για το
κλασικό παρελθόν (αρχαιότητα).
7. Απουσία αυστηρής δομής στα έργα. Οι ρομαντικοί πιστεύουν ότι το έργο πρέπει να κρίνεται όχι σύμφωνα με
τη μορφή του αλλά σύμφωνα με την εσωτερική του αξία.
8. Περίτεχνο ύφος, άφθονα σχήματα λόγου, πλούσια γλώσσα, νεολογισμοί και γλωσσοπλασία, μελέτη και
καλλιέργεια των εθνικών ζωντανών γλωσσών και των διαλέκτων, οι οποίες αξιοποιούνται. Έντονος λυρισμός.
9. Θέματα: Η επαφή του ανθρώπου με τη φύση, ο Θεός, η ανεκπλήρωτος ή χαμένος έρωτας, ο ηρωισμός, η
πατρίδα, ο θάνατος, η περιπέτεια, τα ιδανικά, ο ηρωισμός.
10. Υποβλητική ατμόσφαιρα, η οποία εκφράζει τον ψυχισμό του καλλιτέχνη (π.χ. νύχτα, σελήνη, νεκροταφεία,
δάση).

3) Παρνασσισμός
Παρνασσιακοί ονομάστηκαν οι νέοι γάλλοι ποιητές που ποιήματά τους δημοσιεύθηκαν σε μια κοινή συλλογή το
1886 στο Παρίσι με τον τίτλο «Σύγχρονος Παρνασσός». Ο Παρνασσισμός από τη Γαλλία εξαπλώθηκε σε όλη την
Ευρώπη και εξέφρασε την αντίδραση προς τους συναισθηματισμούς και τις λυρικές ακρότητες του ρομαντισμού. Ο
Παρνασσισμός επηρεάστηκε από την αλματώδη ανάπτυξη των θετικών επιστημών που έλαβε χώρα στην δυτική
Ευρώπη κατά τον 19ο αιώνα κα από την καινούρια και αναπτυσσόμενη ταχύτατα επιστήμη της Αρχαιολογίας. Οι
Παρνασσικοί απέφυγαν την πραγμάτευση προσωπικών θεμάτων αναζήτησαν την έμπνευσή τους στην επιστήμη, στη
φιλοσοφία, στη φύση, στην καθημερινή ζωή. Επίσης στράφηκαν στη μυθολογία και στα θέματα από τους Αρχαίους
Έλληνες και τους Ρωμαίους.

Χαρακτηριστικά του Παρνασσισμού:

 Απουσία πάθους και έντονων συναισθημάτων, ψυχρότητα, συναισθηματική αποστασιοποίηση, ισορροπία,
αντικειμενικότητα, ακριβής παρατήρηση και περιγραφή.
 Έκφραση της ηρεμίας και της γαλήνης.
 Τέλεια μορφολογική εμφάνιση του στίχου, λεπτομέρεια και ακριβολογία στην έκφραση. Πειθαρχία στους
ρυθμικούς, μετρικούς και στιχουργικούς κανόνες.
 Επιμονή στην πλαστική επεξεργασία του στίχου, ώστε τα ποιήματα να αποκτήσουν την αρμονία και «ομορφιά
ενός αρχαιοελληνικού αγάλματος».
 Αναζήτηση της μοναδικής, ιδιαίτερης και κατάλληλης κάθε φορά λέξης και τάση για εντυπωσιακό στίχο με
πλούσια ομοιοκαταληξία.
 Μετατόπιση του ενδιαφέροντος από το ποιητικό «εγώ» (υποκειμενισμός) στην αντικειμενική πραγματικότητα και
τη ρεαλιστική αναπαράστασή της.
 Χρήση εικόνων έντονων και εκρηκτικών, αλλά σε πλήρη ισορροπία μέσα στο κείμενο.
 Απεικόνιση τοπίων, ζώων, έργων τέχνης.
 Θέματα από την αρχαιότητα και εξωτικούς πολιτισμούς.
 Υπερβολική αυστηρότητα και αντικειμενικότητα. Από πολλά παρνασσικά ποιήματα λείπει η ζωντάνια, η ανθρώπινη
τρυφερότητα, η αμεσότητα, το συναίσθημα.

4) Συμβολισμός
Ο Συμβολισμός εμφανίστηκε στη Γαλλία το 1885 και σηματοδοτεί μια μορφή αναβίωσης του ρομαντισμού.
Το αισθητικό ιδεώδες του συμβολισμού επιβάλλει την απομάκρυνση της τέχνης από κοινωνικές και ιδεολογικές
σκοπιμότητες, το διδακτισμό και το ιδεολογικό της περιεχόμενο, ώστε να γίνει αυτό που θα έπρεπε να είναι: μια
αληθινή μαγεία. Η συμβολιστική ποίηση χρησιμοποιεί τα σύμβολα, τα οποία θεωρεί ότι αποκαλύπτουν κρυμμένες
αλήθειες, και αναζητεί το αόριστο και τη σκοτεινότητα. Παράλληλα καλλιεργεί ως βασικά θέματα τη νοσταλγία του
παρελθόντος, τη μελαγχολία, την ανία, την απογοήτευση από τη ζωή και την παρακμή και αξιοποιεί τους λαϊκούς και
θρησκευτικούς μύθους ακόμα και το μυστικισμό. Ο συμβολισμός αναζητά το νόημα της εσωτερικής ζωής, το
3
μυστήριο πίσω από τα φαινόμενα. Κύριο χαρακτηριστικά του συμβολισμού είναι η αφαιρετικότητα και η ασάφεια, με
τα οποία επιχειρείται η απομάκρυνση από την πραγματικότητα και η δημιουργία ενός άλλου κόσμου. Η υποκειμενική
πρόσληψη της πραγματικότητας, η φαντασία, ο μύθος, το υποσυνείδητο, ο μυστικισμός και ο εσωτερισμός
αποτελούν, επίσης, στοιχεία του συμβολισμού.
Κύριο υφολογικό χαρακτηριστικό του συμβολισμού είναι η μουσικότητα, η οποία επιδιώκει τη συγκινησιακή
και αισθητική απόλαυση της ποίησης. Ο συμβολισμός επέφερε σημαντικές εκφραστικές καινοτομίες (π.χ. δημιουργία
νέων λέξεων, ηχοποιία, απελευθέρωση από τις αυστηρές στιχουργικές φόρμες), οι οποίες απορρέουν από τον
ορισμό της ποίησης ως τραγούδι, και την πίστη στη δύναμη της γλώσσας να δημιουργεί μια δική της
πραγματικότητα.
Ο συμβολισμός υποστηρίζει την κυριαρχία του συναισθήματος και του ψυχικού κόσμου (όπως νωρίτερα ο
ρομαντισμός) αλλά και προβάλλει το πρωτείο της μουσικής.

Βασικά αιτήματα του συμβολισμού είναι:

1) Βασικό στοιχείο της ποίησης είναι η μουσικότητα και η υποβλητικότητα. Ολόκληρο το ποίημα απηχεί μια
ορισμένη μουσική διάθεση, ένα ορισμένο τόνο μουσικό, που εξαρτάται από την ακουστική ποιότητα των λέξεων.
Το εννοιολογικό περιεχόμενο του ποιήματος περιορίζεται, ώστε το ποίημα να αποβάλλει το ιδεολογικό του
στοιχείο, και να αναδειχθούν η μουσικότητα και ο ψυχισμός.
2) Αποφυγή της αφήγησης και της περιγραφής. Το ποίημα δεν έχει στόχο να μιμηθεί τη φύση, τον εξωτερικό
κόσμο ή την πραγματικότητα.
3) Οι ψυχικές καταστάσεις αποδίδονται με τρόπο έμμεσο δηλ. μέσω συμβόλων. Κατά συνέπεια η γλώσσα είναι
υπαινικτική και υποβλητική, τα πράγματα συλλαμβάνονται διαισθητικά και κυριαρχούν οι μεταφορές και οι
εικόνες. Τα σύμβολα δεν επεξηγούνται και γι’ αυτό το ποίημα τείνει να είναι δυσνόητο.
4) Διάθεση μελαγχολίας, ονειροπόλησης αλλά και μυστικισμού.
5) Χαλαρή ομοιοκαταληξία, ελεύθερος (ανομοιοκατάληκτος) στίχος, νέο λεξιλόγιο, ιδιόρρυθμη σύνταξη,
πρωτότυπα σχήματα λόγου. εκλεπτισμός.

5) Μοντερνισμός και πρωτοπορία

Ο όρος «μοντερνισμός» χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τα καινοφανή γνωρίσματα που
παρουσιάζουν τα θέματα, οι μορφές, οι ιδέες και το ύφος στη λογοτεχνία και στις άλλες τέχνες κατά τις πρώτες
δεκαετίες του 20ου αιώνα, ιδίως μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Βασικό χαρακτηριστικό του μοντερνισμού είναι η
ρήξη με την παράδοση και τον δυτικό πολιτισμό στο σύνολό του. Για παράδειγμα ο μοντερνισμός αμφισβητεί τις
παραδοσιακές αξίες, επιχειρεί να καταργήσει όλους τους καθιερωμένους κανόνες και τις συμβάσεις μέσα από
ριζοσπαστικούς πειραματισμούς κάθε είδους, δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην υποκειμενική συνείδηση του ατόμου και
ενδιαφέρεται για την αλλοτρίωση της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Α΄ παγκ. πόλεμος είχε κλονίσει την πίστη στα ηθικά
θεμέλια του δυτικού πολιτισμού και είχε γεννήσει αμφιβολίες σχετικά με τη δυνατότητα της παραδοσιακής
λογοτεχνίας να αποδώσει τη σκληρή πραγματικότητα του μεταπολεμικού κόσμου. Τα παραπάνω επιχείρησε να
εκφράσει ο μοντερνισμός. Θέματα του μοντερνισμού αποτελούν η μοναξιά, η αποξένωση, τα ψυχικά αδιέξοδα, η
συναισθηματική, ψυχική και πνευματική αναπηρία του σύγχρονου ανθρώπου. Ο ελεύθερος στίχος, ο
κατακερματισμός των εικόνων, το καθημερινό γλωσσικό ιδίωμα, η δραματικότητα, η αποσπασματικότητα, οι
παραπομπές σε έργα άλλων, η πολυγλωσσία, η ειρωνεία και ο δυσνόητος χαρακτήρας του ποιήματος αποτελούν
χαρακτηριστικά της μοντερνιστικής ποίησης

Βασικά γνωρίσματα του μοντερνισμού:

1. Διάλυση της μορφής και διάθεση για πειραματισμό: ο ελεύθερος στίχος εξοστρακίζει το μέτρο και την
ομοιοκαταληξία, οι γραμματικοί και συντακτικοί κανόνες παραβιάζονται, οι προτάσεις γίνονται αποσπασματικές και
ελλειπτικές, τα σημεία στίξης συχνά καταργούνται.
2. Η φροντίδα για το «ωραίο ύφος» εγκαταλείπεται και συχνά επιλέγονται στοιχεία που ως τότε θεωρούνταν
«αντιποιητικά».
3. Κυριαρχούν οι τολμηρές μεταφορές και οι απροσδόκητοι και ετερόκλητοι συνδυασμοί λέξεων.
4. Οι εικόνες και οι ελεύθεροι συνειρμοί αφθονούν.
5. Η ποιητική γλώσσα γίνεται συμβολική, υπαινικτική, πολύσημη και σκοτεινή.

4
6. Η φαντασία απελευθερώνεται, η αυστηρή λογική και ο ρεαλισμός καταστρατηγούνται, υποδηλώνοντας έτσι την
κατάρρευση της λογικής συνοχής του κόσμου μετά τον πόλεμο.
7. Το ποίημα εξακολουθεί να είναι φορές νοημάτων, όμως τα νοήματα αυτά δεν αναζητούνται στην εξωτερική
πραγματικότητα, αλλά στα συναισθήματα και στον ψυχισμό.
8. Η πλοκή στο μοντερνιστικό μυθιστόρημα παύει να είναι προσεκτικά διαρθρωμένη, αλλά χαλαρώνει, η διαδοχή
των γεγονότων δεν είναι χρονολογική αλλά ελεύθερη και συχνά συνειρμική. Η πεζογραφία δεν επιδιώκει την
πιστή αναπαράσταση της εξωτερικής πραγματικότητας αλλά τον εσωτερικό κόσμου και το υποσυνείδητο.

Ένα εξέχον γνώρισμα του Μοντερνισμού είναι η Πρωτοπορία (avant-garde). Πρόκειται για μια μικρή,
συνειδητοποιημένη ομάδα καλλιτεχνών που επιχείρησαν σκόπιμα να νεωτερίσουν παραβιάζοντας με τρόπο
απόλυτο και προκλητικό τις παραδεδεγμένες αξίες, όχι μόνο της τέχνης αλλά και της κοινωνίας. Αποπειράθηκαν
να δημιουργήσουν εντελώς νέες καλλιτεχνικές μορφές και τεχνοτροπίες και να εισαγάγουν θέματα ως τότε
παραγνωρισμένα ή και απαγορευμένα. Ένας σημαντικός στόχος τους ήταν να ταράξουν τις ευαισθησίες του
αναγνώστη, να προκαλέσουν και να αμφισβητήσουν τους κανόνες και τις αξίες της κυρίαρχης αστικής κουλτούρας.
Η Πρωτοπορία εκδηλώθηκε σε διάφορες χώρες και με διάφορες μορφές: στην Ιταλία ως Φουτουρισμός, στη
Γαλλία ως Υπερρεαλισμός, στη Γερμανία ως Εξπρεσιονισμός. Η Πρωτοπορία εκπροσωπεί την πιο ριζοσπαστική
και την πιο προοδευτική πτέρυγα του Μοντερνισμού.

Μοντερνισμός και νεοελληνική λογοτεχνία:

Η μοντέρνα ποίηση - ή νεωτερική, όπως έχει επικρατήσει να ονομάζεται – ουσιαστικά εμφανίζεται στη νεοελληνική
λογοτεχνία στις απαρχές του 1930. Πριν από τη σημαδιακή αυτή χρονολογία, προδρομικές μορφές του
νεωτερικού ποιητικού λόγου μπορούν να θεωρηθούν ο Κ. Καβάφης και ο Κ. Καρυωτάκης. Στην οριστική όμως
επικράτηση και καθιέρωση της μοντέρνας ποιητικής γραφής στην Ελλάδα συνέβαλε η γενιά του 1930. Μερικοί από
τους πιο σημαντικούς ποιητές της γενιάς αυτής είναι ο Σεφέρης, ο Βρεττάκος, ο Ρίτσος, ο Ελύτης και οι
υπερρεαλιστές Εμπειρικός και Εγγονόπουλος.

Υπερρεαλισμός(ή σουρεαλισμός).
Πρόκειται για ποιητικό και καλλιτεχνικό κίνημα, το σημαντικότερο και διαρκέστερο από όσα εμφανίστηκαν στον
20ο αιώνα. Ο υπερρεαλισμός αποβλέπει στην υπέρβαση του πραγματικού και αισθητού κόσμου, ζητώντας την
εξωτερίκευση των υποσυνειδήτων ενεργειών της ψυχής και των ονειρικών εντυπώσεων. Δεν τηρεί τάξη, ακρίβεια,
ενότητα, συμφωνία και συμμετρία. Παρουσιάζει τα πράγματα και τις ιδέες πολύ τολμηρά, πιο πέρα απ’ όσο
βρίσκονται στην πραγματικότητα. Κατά τον Αντρέ Μπρετόν, τον θεμελιωτή του κινήματος, υπερρεαλισμός είναι «ο
καθαρά ψυχικός αυτοματισμός με τον οποίο αποβλέπουμε να εκφράσουμε, προφορικά ή γραπτά ή με οποιοδήποτε
άλλον τρόπο, την πραγματική λειτουργία της σκέψης. Αυτό που υπαγορεύει η σκέψη χωρίς τον παραμικρό έλεγχο
της λογικής και πέρα από κάθε αισθητικό ή ηθικό έλεγχο». Κατά τους υπερρεαλιστές, η απελευθέρωση του
πνεύματος επιτυγχάνεται με την απαλλαγή του ανθρώπου από τις κοινωνικές συμβατικότητες. Τα όνειρα, οι
παραισθήσεις, η ύπνωση και η αυτόματη γραφή (που υπαγορεύεται κατευθείαν από το υποσυνείδητο) αποτελούν τα
μέσα για να επικοινωνήσουν με την «υπερπραγματικότητα», με τον «υπερρεαλισμό».