ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

1. Εισαγωγή

Βασικός σκοπός του μαθήματος είναι η καλλιέργεια ιστορικής σκέψης και η διαμόρφωση ιστορικής συνείδησης. Με τη διδασκαλία
του μαθήματος της Ιστορίας, σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης, επιδιώκεται η συνεχής ανανέωση του ενδιαφέροντος των
μαθητών/τριών για το ιστορικό παρελθόν και για τη διάσωση της ιστορικής μνήμης, με στόχο τη διάπλαση ενεργών δημοκρατικών
πολιτών. Μέσα από την παροχή ενός συνεκτικού και επαρκούς σώματος γνώσεων προωθείται η κριτική προσέγγιση των ιστορικών
δεδομένων χωρίς στερεότυπα και προκαταλήψεις. Αναπτύσσεται η ιστορική ύλη στον χρόνο και στον χώρο (με τη βοήθεια της
γεωγραφίας), με έμφαση στο ουσιώδες μέσω σφαιρικών επισκοπήσεων, χωρίς λεπτολογίες και πληθωρική χρήση χρονολογιών και
κυρίων ονομάτων.

Επιδιώκεται ακόμα η επεξεργασία, η ιστοριογραφική πλαισίωση ή και η υπέρβαση (εφόσον επιβάλλεται) της ύλης των διδακτικών
εγχειριδίων, μέσα από μία πολυεπίπεδη παρουσίαση της διδακτέας ύλης, με ευρεία χρήση ενδεικτικών ιστορικών πηγών και με την,
κατά το δυνατόν, παραγωγικότερη αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας.

Αδιαπραγμάτευτος στόχος είναι η λειτουργική εμπλοκή των μαθητών/τριών στη διαδικασία της διδασκαλίας του μαθήματος με
σύντομες αφηγηματικές παρεμβάσεις και εργασίες τους, τόσο στην τάξη όσο και σε οργανωμένες επισκέψεις σε αρχαιολογικούς και
ιστορικούς χώρους, βιβλιοθήκες, αρχεία, πνευματικά και πολιτιστικά ιδρύματα κ.λπ.

Τέλος, με τη διδασκαλία του μαθήματος στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση επιδιώκεται η οργάνωση των σχολικών
εκδηλώσεων για τις εθνικές και ιστορικές επετείους με τρόπο, ώστε αυτές να συνιστούν προέκταση, έστω και ετεροχρονισμένη, του
μαθήματος της Ιστορίας και ευκαιρία για βιωματικότερη προσέγγισή τους.

2. Δομή Αναλυτικού Προγράμματος Ιστορίας

2.1 Βασικοί άξονες του Αναλυτικού Προγράμματος

1
Το Αναλυτικό Πρόγραμμα της Ιστορίας είναι οργανωμένο και δομημένο σύμφωνα με τις βασικές αρχές του «Αναλυτικού
Προγράμματος για τα Δημόσια Σχολεία της Κυπριακής Δημοκρατίας» και εδράζεται σε τρεις βασικούς άξονες που αφορούν:

α. Ένα συνεκτικό και επαρκές σώμα γνώσεων.

Με τη διδασκαλία του μαθήματος επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να αποκτήσουν ένα συνεκτικό και επαρκές σώμα ιστορικών
γνώσεων που αφορούν τις σημαντικότερες περιόδους της Ιστορίας της Κύπρου, της Ελλάδας, καθώς και της ευρύτερης
Ευρωπαϊκής και της Παγκόσμιας Ιστορίας.

β. Καλλιέργεια αξιών, υιοθέτηση στάσεων και επίδειξη συμπεριφορών, που απαρτίζουν τη σύγχρονη δημοκρατική πολιτότητα.
Με τη διδασκαλία του μαθήματος επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να καταστούν υπεύθυνοι και ενεργοί πολίτες ικανοί να
συμβάλουν στη συμφιλίωση και την καλλιέργεια αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των λαών και να προάγουν θεμελιώδεις αξίες,
όπως η δημοκρατία και η ελευθερία.

γ. Καλλιέργεια ιδιοτήτων, ικανοτήτων, δεξιοτήτων που απαιτούνται από την κοινωνία του 21ου αι. – ικανότητες κλειδιά.
Με τη διδασκαλία του μαθήματος επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να καλλιεργήσουν δεξιότητες που σχετίζονται με την ιστορική
γνώση σε συνδυασμό με την κριτική και δημιουργική σκέψη. Επιδιώκεται, ακόμα, να αναπτύξουν δεξιότητες που να τους
επιτρέπουν την ενεργό εμπλοκή, μέσα από αφηγηματικές παρεμβάσεις και εργασίες, στη διεξαγωγή του μαθήματος, καθώς και
δεξιότητες που σχετίζονται με την αναστοχαστική διαχείριση της ιστορικής γνώσης.

2.2 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

2.2.1 Ειδικοί σκοποί

Η διδασκαλία της Ιστορίας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση αποβλέπει στην ανάπτυξη, μέσω της μελέτης του παρελθόντος, της
ιστορικής σκέψης των μαθητών/τριών, με τρόπο ώστε να είναι σε θέση να κατανοούν ευκολότερα όχι μόνο τις μικρές και μεγάλες
αλλαγές που συντελέστηκαν στη διαδρομή του χρόνου, αλλά και σύγχρονες καταστάσεις. Η διαδικασία αυτή θα προσφέρει
στους/στις μαθητές/τριες –μέλη της ελληνικής κυπριακής κοινότητας και μελλοντικούς ενεργούς πολίτες της Κυπριακής
Δημοκρατίας– τα πνευματικά εφόδια, με τα οποία θα σχηματίσουν σαφή αντίληψη της ιστορίας της Κύπρου, της διαχρονικής πορείας
του ελληνικού κόσμου και της δικής τους συμμετοχής στην ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, όπως αυτή λειτούργησε και λειτουργεί
μέσα στο ευρύτερο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. Θα τους επιτρέψει, επίσης, να αποκτήσουν ουσιαστική συνείδηση της

2
ιστορικής και εθνικής τους ταυτότητας, αλλά και να εκτιμήσουν με τρόπο ανάλογο τις θρησκευτικές, πολιτιστικές και εθνικές
κοινότητες της πατρίδας τους, καθώς και άλλων διαφορετικών χωρών.

Η επίτευξη των στόχων αυτών προϋποθέτει:

• την προοδευτική απόκτηση βασικών γνώσεων για τις σημαντικότερες περιόδους της ιστορίας της Κύπρου και του ελληνικού
κόσμου και, στη συνέχεια, και των κατά περιόδους συνοίκων θρησκευτικών και εθνικών ομάδων της νήσου,
• την απροκατάληπτη προσέγγιση των σημαντικότερων γεγονότων και φαινομένων που επηρέασαν με ποικίλους τρόπους την
ιστορική εξέλιξη της Κύπρου, του ευρύτερου Ελληνισμού και άλλων λαών της ανατολικής Μεσογείου και της Ευρώπης,
• την εκτίμηση της ιστορικής εξέλιξης και ιδιαίτερα των πολιτιστικών επιτευγμάτων διαφορετικών ανθρώπινων κοινωνιών, με
σεβασμό στις θρησκευτικές και πολιτιστικές τους ιδιαιτερότητες και νοοτροπίες,
• την κατανόηση των μεγάλων ιστορικών αλλαγών που σημειώθηκαν (και σημειώνονται) στη συλλογική ζωή των ανθρώπων στον
χρόνο και στον χώρο, των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς, αλλά και των παραγόντων που συντέλεσαν
(και συντελούν), με αλληλουχία αιτίων και αποτελεσμάτων, άλλοτε στην επιτάχυνση και άλλοτε στην επιβράδυνση των ιστορικών
εξελίξεων σε γεωγραφικά τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.

2.2.2 Δεξιότητες – αξίες – στάσεις – συμπεριφορές

Μέσα από τη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας οι μαθητές/τριες θα πρέπει σταδιακά να αναπτύξουν τις εξής δεξιότητες:

• Να διαχωρίζουν τον μύθο και τον θρύλο από το ιστορικό γεγονός, κατανοώντας, ωστόσο, την αλληλεξάρτησή τους.
• Να αντιλαμβάνονται τις «συνέχειες» και συγκλίσεις, αλλά και τις μεγάλες αλλαγές και τις αποκλίσεις που παρατηρούνται στην
ιστορική εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών, ιδιαίτερα σε εκτεταμένες χρονικά περιόδους.
• Να διακρίνουν τα βασικότερα είδη των ιστορικών πηγών και τη σχετική (ανάλογα με τις εποχές και τις συνθήκες) σημασία τους.
• Να εξοικειωθούν σταδιακά με τις σημαντικότερες ιστορικές έννοιες και τη στοιχειώδη ιστοριογραφική ορολογία.
• Να αντιμετωπίζουν τις πολλαπλές ερμηνείες του παρελθόντος μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις και ερμηνείες ιστορικών
γεγονότων και φαινομένων.
• Να εκθέτουν την ιστορική τους γνώση μέσω κυρίως της ιστορικής αφήγησης (προφορικής και γραπτής).
• Να χρησιμοποιούν παραγωγικά τη σύγχρονη τεχνολογία στη μελέτη και την προβολή του ιστορικού παρελθόντος.

3
• Να αξιοποιούν ή ακόμα και να αξιολογούν κριτικά τις ποικίλες μορφές της μη συμβατικής ιστορικής εκπαίδευσης (μουσεία, ειδικά
τηλεοπτικά προγράμματα, εκλαϊκευτικές εκδόσεις κ.λπ.).
• Να αντιλαμβάνονται την ιστορική σημασία των διάφορων μνημείων, παλαιότερων και νεότερων, αλλά και των ποικίλων άλλων
ιστορικών πηγών (εγγράφων, καλλιτεχνικών έργων, παλαίτυπων κ.λπ.) και να επιδεικνύουν σεβασμό στη διάσωσή τους.
• Να διασυνδέουν το περιεχόμενο του μαθήματος της Ιστορίας με άλλα μαθήματα, ιδιαίτερα τα περισσότερο «συγγενικά»
(γεωγραφία, περιβαλλοντική εκπαίδευση, φιλολογία-λογοτεχνία, θρησκευτική αγωγή, τέχνη, αγωγή του πολίτη κ.ά.).

2.3 Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

2.3.1 Ειδικοί σκοποί

Η διδασκαλία της Ιστορίας στη δημόσια Εκπαίδευση αποβλέπει, όπως προαναφέρθηκε, στην καλλιέργεια ιστορικής σκέψης και στη
διαμόρφωση ιστορικής συνείδησης. Μέσα από επαρκή και πολυεπίπεδη γνώση του παρελθόντος, οι μαθητές/τριες θα πρέπει να
αποκτήσουν σταδιακά τη σύνθετη εκείνη διανοητική δεξιότητα, που θα τους επιτρέπει όχι μόνο να ερμηνεύουν γεγονότα και
ιστορικά φαινόμενα παρωχημένων εποχών, αλλά και να κατανοούν τους ποικίλους παράγοντες (ιστορικούς, κοινωνικούς,
οικονομικούς, πολιτιστικούς, πολιτικούς κ.λπ.) που επηρεάζουν σύγχρονες καταστάσεις, ιδιαίτερα στο δικό τους ευρύ κοινωνικό και
εθνικό περιβάλλον. Με την ανάπτυξη της κριτικής ιστορικής τους σκέψης, οι μαθητές/τριες θα προσεγγίζουν απροκατάληπτα την
ιστορική πορεία –την απώτερη, αλλά και τη χρονικά εγγύτερη, τοπική και γενική– της Κύπρου και του ευρύτερου ελληνικού κόσμου,
των συνοίκων κοινωνικών, θρησκευτικών, εθνοτικών και εθνικών ομάδων της νήσου, των λαών της ευρωπαϊκής οικογένειας και της
ανατολικής Μεσογείου και άλλων περιοχών του κόσμου· θα εκτιμούν επίσης ανάλογα και θα σέβονται τις θρησκευτικές και
πολιτιστικές ιδιαιτερότητες και νοοτροπίες διαφορετικών ανθρώπινων κοινωνιών, απαλλαγμένοι από αντιπαραγωγικά στερεότυπα
και γενικά από εξωτερικούς παράγοντες ιδεολογικής χειραγώγησης. Τέλος, διαθέτοντας ένα στέρεο πνευματικό υπόβαθρο της
ιστορικής, πολιτιστικής και εθνικής τους ταυτότητας, θα μπορέσουν, ως συνειδητοποιημένα μέλη της ελληνικής κυπριακής
κοινότητας, να αναδειχθούν σε υπεύθυνους και ενεργούς πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η επίτευξη των στόχων αυτών προϋποθέτει ότι οι μαθητές/τριες, ως την αποφοίτησή τους, θα έχουν αποκτήσει επαρκή γνώση:

4
• των κυριότερων φάσεων της ιστορίας της Κύπρου και του ελληνικού κόσμου, από τα απώτερα χρόνια ως τις μέρες μας, ώστε,
στηριζόμενοι σε αδιαμφισβήτητα ιστορικά δεδομένα, να εκτιμήσουν συνειδητά τη συμβολή του Ελληνισμού στον παγκόσμιο
πολιτισμό,
• της διαχρονικής εξέλιξης καταρχήν των κατά περιόδους συνοίκων θρησκευτικών, εθνοτικών και εθνικών ομάδων της νήσου και,
στη συνέχεια και σε γενικές γραμμές, των λαών της ανατολικής Μεσογείου και, κατά το δυνατόν, και άλλων περιοχών του κόσμου,
• των σημαντικότερων κεφαλαίων της ιστορίας των λαών της Ευρώπης, ιδιαίτερα εκείνων που συντέλεσαν στη δημιουργία μίας
κοινής ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και εκείνων που, με τις έντονες ιδεολογικές διαμάχες και αποκλίσεις, τις
πολιτικές και πολιτειακές ανατροπές ή ακόμα και τους κατά περιόδους αιματηρούς ανταγωνισμούς, συντέλεσαν στη δημιουργία
της πολυμορφίας της,
• των μεγάλων ιστορικών αλλαγών που σημειώθηκαν (και σημειώνονται) στη συλλογική ζωή των ανθρώπων στον χρόνο και στον
χώρο, των ευεργετικών αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς, αλλά και των παραγόντων που συντέλεσαν
(και συντελούν), με αλληλουχία αιτίων και αποτελεσμάτων, άλλοτε στην επιτάχυνση και άλλοτε στην επιβράδυνση (ακόμα και
με «ρήξεις» της «συνέχειας») των ιστορικών εξελίξεων σε γεωγραφικά τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο,
• του ιστορικού παρελθόντος των διαφορετικών ανθρώπινων κοινωνιών με απόλυτο σεβασμό και κατανόηση της ιδιαιτερότητάς
τους, ώστε η μελέτη της Ιστορίας να συντελεί στην ανοχή, τη συμφιλίωση και την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπινων
κοινωνιών σε παγκόσμια κλίμακα.

2.3.2 Δεξιότητες – αξίες – στάσεις – συμπεριφορές

Μέσα από τη διδασκαλία της Ιστορίας οι μαθητές/τριες, εκτός από τον καθαυτό ιστορικό γνωσιολογικό πλούτο που θα αποκτήσουν,
θα πρέπει σταδιακά να αναπτύξουν και τις εξής δεξιότητες:

• Να αναζητούν και να χρησιμοποιούν ποικίλες ιστορικές πηγές (άμεσες και έμμεσες, πρωτογενείς και δευτερογενείς, γραπτές και
προφορικές, παραστατικές κ.λπ.) και να είναι σε θέση να τις αξιολογούν και να τις σχολιάζουν και ανάλογα να αποδέχονται
ενδεχόμενες πολλαπλές ερμηνείες του ιστορικού γεγονότος ή φαινομένου, στο οποίο αυτές αναφέρονται.
• Να αξιοποιούν και, όταν είναι εφικτό, να κατασκευάζουν ιστορικούς χάρτες, πίνακες και διαγράμματα είτε με συμβατικές
μεθόδους είτε και με τη βοήθεια και τις δυνατότητες της σύγχρονης (π.χ. ηλεκτρονικής) τεχνολογίας.

5
• Να λαμβάνουν υπόψη τους, παράλληλα με τα δεδομένα της καθαυτό ιστοριογραφίας, και τα πορίσματα διαφορετικών
επιστηµονικών κλάδων (της γεωγραφίας, της φιλολογίας, της κοινωνιολογίας, της ιστορίας της τέχνης, του δικαίου και των πολιτι-
κών θεσμών κ.λπ.), εφόσον αυτά αναφέρονται στα ιστορικά ζητήματα που τους απασχολούν.
• Να επιδιώκουν την κατανόηση των παραγόντων της ιστορικής εξέλιξης, με αναφορές σε όσο το δυνατόν περισσότερους τομείς
της ανθρώπινης δραστηριότητας (πολιτικό και ιδεολογικό, οικονομικό και κοινωνικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό,
περιβαλλοντολογικό και οικολογικό κ.λπ.).
• Να καλλιεργήσουν τον σαφή και όσο είναι δυνατό γλαφυρό ιστορικό λόγο, τόσο με την προφορική αφήγηση όσο και με τη γραπτή
έκθεση (συμβατική και ηλεκτρονική), χρησιμοποιώντας το ειδικό λεξιλόγιο και την καθιερωμένη ορολογία της ιστορικής
επιστήμης.
• Να είναι σε θέση να αξιοποιούν και να αξιολογούν κριτικά τις πολλαπλές ευκαιρίες της μη συμβατικής ιστορικής εκπαίδευσης,
που προσφέρουν τα σύγχρονα μουσεία, τα ποικίλα ΜΜΕ και οι εκλαϊκευτικές εκδόσεις, χωρίς να υιοθετούν άκριτα ενδεχόμενα
λάθη και ανιστόρητες ή ατεκμηρίωτες ερμηνείες.

3. Διδακτική Μεθοδολογία

Ο σχεδιασμός του κάθε μαθήματος Ιστορίας πρέπει να έχει ως αφετηρία του τους εκάστοτε Δείκτες Επιτυχίας και Επάρκειας (Δείκτες
Περιεχομένου), αλλά και τους ευρύτερους σκοπούς της διδασκαλίας του μαθήματος στην Εκπαίδευση. Οι Δείκτες αυτοί
διατυπώνονται στα Αναλυτικά Προγράμματα και ειδικότερα στους βασικούς άξονες που προτάσσονται σε κάθε μία από τις δύο
βαθμίδες (Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση).

Όπως για όλα τα μαθήματα, έτσι και στη διδασκαλία της Ιστορίας είναι απαραίτητη η «εμπλοκή» των διδασκομένων στην
προβληματική της ύλης της κάθε ενότητας, με βάση ιδιαίτερα τις παρεχόμενες από το Αναλυτικό Πρόγραμμα της Ιστορίας ενδεικτικές
δραστηριότητες και τις μεθοδολογικές και άλλες παρατηρήσεις. Στη διαδικασία αυτή σημαντικό ρόλο έχει η εξοικείωση στη χρήση
πηγών και ποικίλων τεκμηρίων του ιστορικού παρελθόντος, αλλά και η παρουσίαση του ιστορικού προϊόντος μέσω μίας ορθολογικά
δομημένης ιστορικής αφήγησης.

Οι μέθοδοι της διδακτικής προσέγγισης καθώς και τα διδακτικά μέσα που μπορούν να αξιοποιηθούν στο μάθημα της Ιστορίας
ποικίλλουν. Γι’ αυτό ακριβώς οι εκπαιδευτικοί καλούνται να επιλέξουν κάθε φορά τις προσεγγίσεις / στρατηγικές και τα μέσα εκείνα

6
που αντιστοιχούν στις ανάγκες της συγκεκριμένης διδακτέας ενότητας και στις δυνατότητες των μαθητών/τριών τους (κοινωνικές,
γνωστικές κ.ά.).

Η μαθητοκεντρική προσέγγιση απαιτεί από τον/τη διδάσκοντα/ουσα έναν σχετικά περιορισμένο αφηγηματικό ρόλο στην
παρουσίαση μίας ιστορικής ενότητας. Η αφήγηση θα πρέπει να εστιάζεται στα ουσιώδη και όχι αναφορές σε χρονολογίες,
προσωπογραφικές λεπτομέρειες και πληθωρική γεγονοτολογία. Αλλά όλα αυτά θα πρέπει να γίνονται χωρίς να υπονομευτεί μία
βασική αρχή της ιστορικής ανέλιξης γεγονότων, καταστάσεων και φαινομένων: ότι, παρά τις μεγάλες αλλαγές και ανατροπές,
υπάρχει κατά κανόνα αλληλουχία ή και αλληλεπίδραση αιτίων και αποτελεσμάτων. Συνεπώς, η προβολή της σημασίας ενός
γεγονότος ή φαινομένου δε θα πρέπει να γίνεται αποκομμένη από τα ιστορικά τους συμφραζόμενα. Πάντως, η διαδικασία αυτή
προϋποθέτει σφαιρική και εξαιρετικά συντομευμένη παρουσίαση της κάθε διδακτικής ενότητας, και μόνον έτσι θα περιοριστεί και
ένα από τα προβλήματα της διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας: η «κάλυψη» της διδακτέας ύλης.

Η συνοπτική, ωστόσο, έκθεση μίας διδακτέας ιστορικής περιόδου / ενότητας προϋποθέτει πολύ καλή προετοιμασία του/της
διδάσκοντος/ουσας, ώστε αυτός/ή να είναι σε θέση και να δίνει συνοπτικά το γενικό ιστορικό πλαίσιο και να εκτιμά τη σημασία των
αναγκαίων για το μάθημα ιστορικών πληροφοριών, αλλά και να προκαλεί το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών, εξάπτοντας τη
φαντασία τους και τον προβληματισμό τους για διάφορα ιστορικά ζητήματα. Το ίδιο οργανωμένος, δομημένος, συγκροτημένος και
στοχευμένος θα πρέπει να είναι και ο διάλογος που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του μαθήματος είτε μεταξύ εκπαιδευτικών και
μαθητών/τριών, είτε μεταξύ μαθητών/τριών σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο.

Την πρόσληψη της ιστορικής γνώσης διευκολύνει, επίσης, και η αξιοποίηση εποπτικών μέσων, όπως για παράδειγμα οι διαδραστικοί
πίνακες, οι εφαρμογές της πληροφορικής, η χρήση του Η/Υ και του διαδικτύου κ.ο.κ. Ιδιαίτερη ασφαλώς σημασία αποκτούν για το
μάθημα της Ιστορίας οι επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς και άλλους ιστορικούς χώρους, αρκεί αυτές να είναι καλά
προετοιμασμένες από πλευράς διδακτικού υλικού (π.χ. φύλλα εργασίας), ξενάγησης, καθορισμού ρόλων, εμπλοκής των
μαθητών/τριών κ.λπ.

Τέλος, η διδασκαλία του μαθήματος εντός των ειδικών αιθουσών Ιστορίας (εργαστηρίων) θα συμβάλλει σημαντικά στην επίτευξη
των σκοπών και των Δεικτών Επιτυχίας του μαθήματος. Οι κατάλληλα εξοπλισμένες ειδικές αίθουσες Ιστορίας, π.χ. με ανακλαστικά
διασκόπια, διαδραστικούς πίνακες, προβολείς video, Η/Υ, μικρές βιβλιοθήκες κ.λπ. προσφέρουν στους/στις διδάσκοντες/ουσες
πολλαπλές επιλογές και σχετική ευελιξία ως προς την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων και τεχνικών διδασκαλίας του μαθήματος, ενώ
παράλληλα συμβάλλουν στη βελτίωση του μαθησιακού / παιδαγωγικού κλίματος.

7
4. Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση (προφορική, γραπτή, διαγνωστική, διαμορφωτική, τελική), που έχουν στη διάθεσή τους οι εκπαιδευτικοί (και
επιβάλλεται να αξιοποιούν), συνιστά συνεχή και ανοικτή διαδικασία, η οποία εξάλλου αποτελεί οργανικό τμήμα της διδακτικής
μεθοδολογίας. Μέσα ακριβώς από τη διαδικασία αυτή, οι εκπαιδευτικοί συνειδητοποιούν τον βαθμό αποτελεσματικότητας των
μεθόδων και των στρατηγικών που εφάρμοσαν, αλλά και των μέσων που χρησιμοποίησαν στη διδακτική πράξη. Όπως και σε άλλα
μαθήματα, έτσι και στο μάθημα της Ιστορίας επιβάλλεται η διαγνωστική αξιολόγηση να πραγματοποιείται στην αρχή της σχολικής
χρονιάς, ώστε να διαγνωστούν οι ελλείψεις και οι αδυναμίες των μαθητών/τριών σε σχέση, κυρίως, με τις προαπαιτούμενες για κάθε
επίπεδο ιστορικές γνώσεις και δεξιότητες.

Η αξιολόγηση των μαθητών/τριών θα πρέπει να γίνεται μέσα από πολλαπλές και εναλλασσόμενες μορφές, όπως π.χ. η προφορική
και η γραπτή εξέταση (όπου δίνεται έμφαση στην καλλιέργεια της αφηγηματικής ικανότητας), οι μικρές ή μεγαλύτερες διαθεματικές
/ διεπιστημονικές συνθετικές εργασίες ή άλλες δραστηριότητες, όπως π.χ. η οργάνωση εκθέσεων με ιστορικά θέματα, η κατασκευή
χαρτών, μακετών, ειδωλίων, η σύνταξη φανταστικών ιστορικών εγγράφων, εφημερίδων κ.λπ.

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να αποδίδεται στο είδος των ερωτήσεων που τίθενται προφορικώς ή στα διάφορα εξεταστικά δοκίμια
(π.χ. ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου), καθώς και στην «τεχνική» της διατύπωσης αυτών των ερωτήσεων. Εφόσον ένας από
τους βασικούς σκοπούς του μαθήματος είναι η ανάπτυξη ιστορικής σκέψης και σταδιακά και ιστορικής συνείδησης, οι προφορικές
ή γραπτές ερωτήσεις θα πρέπει να στοχεύουν όχι μόνο στον έλεγχο των γνώσεων, αλλά και στην κινητοποίηση της κρίσης, της
φαντασίας και της επινοητικότητας των μαθητών/τριών και όχι στην αποστήθιση λεπτομερειών και γενικά στην άσκοπη και
παραθετική γεγονοτολογία.

8
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Το μάθημα της Ιστορίας στη Β΄ Γυμνασίου διδάσκεται δύο (2) περιόδους την εβδομάδα. Συνεπώς, το σύνολο των διδακτικών
περιόδων ανέρχεται ανέρχεται στις πενήντα (50). Η γενική κατανομή των διδακτικών περιόδων έχει, ενδεικτικά, ως εξής:

Διδακτικές Περίοδοι

Διαθέσιμος διδακτικός χρόνος 40

Συνθετικές εργασίες (projects) (2)*
Επισκέψεις σε ιστορικούς/αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία (2)*
Επαναλήψεις – Γραπτές Εξετάσεις – Ανατροφοδότηση 6
(τουλάχιστον μία γραπτή εξέταση για κάθε τετράμηνο)
Τελικές επαναλήψεις στην εξεταστέα ύλη 4

Σύνολο 50

* Στο σύνολο των διαθέσιμων διδακτικών περιόδων συνυπολογίζονται οι δύο (2) διδακτικές περίοδοι για Συνθετικές εργασίες
(projects) / δημιουργικές εργασίες και οι δύο (2) διδακτικές περίοδοι για Επισκέψεις σε ιστορικούς/αρχαιολογικούς χώρους και
μουσεία, οι οποίες διατίθενται από τον/την εκπαιδευτικό σε συγκεκριμένη διδακτική ενότητα της επιλογής του/της. Κατά τη διάρκεια
της σχολικής χρονιάς, προτείνεται οι μαθητές/τριες να εκπονήσουν συνθετικές εργασίες (projects) / δημιουργικές εργασίες (βλ.
Διδακτική Μεθοδολογία και Εφαρμογές στο μάθημα της Ιστορίας, Βιβλίο Εκπαιδευτικού). Επίσης, προτείνεται να αξιοποιείται ο
διαθέσιμος διδακτικός χρόνος για εκπαιδευτικές επισκέψεις σε ιστορικούς/αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία (βλ. Διδακτική
Μεθοδολογία και Εφαρμογές στο μάθημα της Ιστορίας, Βιβλίο Εκπαιδευτικού). Σημειώνεται ότι οι συνθετικές εργασίες (projects) /
δημιουργικές εργασίες και οι επισκέψεις πραγματοποιούνται ως εναλλακτικές μέθοδοι προσέγγισης συγκεκριμένων θεματικών
ενοτήτων της επιλογής του/της εκπαιδευτικού και όχι επιπροσθέτως της διδασκαλίας.

9
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
(σε παρένθεση οι κωδικοί των σχετικών Δεικτών Επιτυχίας για την Επιστημολογική Κατανόηση)

ΔΙΔ. ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

ΠΕΡ. ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ

Οι μαθητές και οι μαθήτριες να Διδακτέα: Πληροφορίες, Έννοιες,

είναι σε θέση: Δεξιότητες, Στρατηγικές/Τρόπος
σκέψης, Στάσεις/Αξίες

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ – ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

1 1. Να κατανοούν τη σημασία των 1. Μεθοδολογικές αρχές Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Ο/Η διδάσκων/ουσα
σύγχρονων μεθοδολογικών Ιστορικές Πηγές • Προβολή διαγράμματος, που να θα πρέπει να
προσεγγίσεων στο μάθημα της χρήση ιστορικών πηγών, δείχνει τους σημαντικότερους διασυνδέσει τη
Ιστορίας, τη σημασία των ειδολογικές κατηγοριοποιήσεις σταθμούς στην εξέλιξη της διδαχθείσα ύλη της
ιστορικών πηγών και τις πηγών Ιστορίας του ανθρώπου κατά τη Α΄ Γυμνασίου με τη
ειδολογικές κατηγοριοποιήσεις διάρκεια της Βυζαντινής / διδακτέα ύλη της Β΄
τους.*/** Μεσαιωνικής περιόδου και τις Γυμνασίου. Είναι
απαρχές του Νεότερου κόσμου. σημαντικό να
2. Να επισημαίνουν βασικούς 2. Ιστορικοί όροι/έννοιες • Συλλογή και μελέτη ποικίλων αντιλαμβάνονται οι
ιστορικούς όρους/έννοιες και Διοίκηση, Κοινωνία, Οικονομία, ιστορικών πηγών (πρωτογενείς, μαθητές την έννοια
τις ιστορικές περιόδους της Θρησκεία, Διπλωματία, Πόλεμοι, δευτερογενείς, γραπτές, της ιστορικής
Ρωμαϊκής Βυζαντινής – Πνευματικός Βίος, Επιστήμες, παραστατικές / χάρτες, εικόνες, συνέχειας και να
Μεσαιωνικής – Νεότερης Τεχνολογία, Πολιτισμός, Τέχνες, ντοκιμαντέρ, κινηματογράφος, κατανοούν ότι ο
Ιστορίας. Καθημερινή Ζωή ιστορικοί χώροι, μουσειακά διαχωρισμός σε

10
Ιστορικές περίοδοι εκθέματα κ.λπ.) με στόχο τη Αρχαία, Βυζαντινή /
ίδρυση και εξέλιξη της συζήτηση και τον προβληματισμό Μεσαιωνική και
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, για την αξία και τα όρια των Νεότερη / Σύγχρονη
κατάρρευση Δυτικού Ρωμαϊκού πηγών που είναι στη διάθεση των Ιστορία είναι
Κράτους, διαμόρφωση και ιστορικών-ερευνητών. συμβατικός και
εξέλιξη της Μεσαιωνικής Δύσης, • Εξοικείωση των μαθητών με τα γίνεται καθαρά για
απαρχές του Νεότερου στάδια επεξεργασίας των πρακτικούς λόγους.
Ευρωπαϊκού Κόσμου γραπτών πηγών που εισηγείται ο
Α. Μαστραπάς: εξωκειμενική, ** Υπενθυμίζεται ότι
κειμενική και διακειμενική για τον γυμνασιακό
προσέγγιση που καταλήγει στη κύκλο αντικείμενο
σύνθεση των ιστορικών αναφοράς
πληροφοριών και την κριτική τους αποτελούν μόνο:
επεξεργασία. (Βλ. Διδακτική (α) οι πρωτογενείς
Μεθοδολογία και Εφαρμογές στο και οι
μάθημα της Ιστορίας, Βιβλίο δευτερογενείς
Εκπαιδευτικού, Εκδόσεις ΥΑΠ, πηγές και (β) οι
Λευκωσία 2012, σ. 11-12). γραπτές και οι
παραστατικές
πηγές (οπτικές,
ακουστικές /
ηχητικές, απτικές,
ιστορικοί χώροι),
καθώς και ο τρόπος
προσέγγισης /
επεξεργασίας τους.
Βλ. Διδακτική
Μεθοδολογία και
Εφαρμογές στο
μάθημα της

11
 Ιστορίας, Βιβλίο
Εκπαιδευτικού,
Εκδόσεις ΥΑΠ,
Λευκωσία 2012, σ.
8-44.

ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (30 π.Χ. – 330 μ.Χ.)

Το Ρωμαϊκό Κράτος (8ος αιώνας π.Χ. – 4ος αιώνας μ.Χ.)

1 1. Να αναφέρουν τους λόγους ανάπτυξης του 1. Ρωμαϊκή Εποχή, Θέματα για δημιουργικές Προτείνεται η αξιοποίηση
Ρωμαϊκού Κράτους και να περιγράφουν Ρωμαϊκό Κράτος, λόγοι εργασίες: πρωτογενών /
συνοπτικά τη σταδιακή εξέλιξή του σε ανάπτυξης, σταδιακή • Συζήτηση, με την δευτερογενών πηγών (π.χ.
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.*/** (Α, Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) εξέλιξη σε Ρωμαϊκή αξιοποίηση χάρτη της Βιργίλιος, Αινειάδα, Τίτος
Αυτοκρατορία, Ρωμαϊκής Λίβιος, Ιστορία της Ρώμης,
2. Να κατανοούν τα αίτια που οδήγησαν στην Καρχηδονιακοί Πόλεμοι Αυτοκρατορίας, με Δίων ο Κάσσιος, Ρωμαϊκή
παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.* (Β, Δ, (αξιοποίηση χάρτη) σκοπό να Ιστορία, Αππιανός,
Ε, ΣΤ, Ζ) συνειδητοποιήσουν ότι Ρωμαϊκή Ιστορία, Τάκιτος
2.Αίτια που οδήγησαν η Ρώμη αποτελεί τη νέα Πόπλιος Κορνήλιος,
στην παρακμή της αναδυόμενη δύναμη Ιστορία, Πολύβιος, Ιστορίαι,
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της εποχής. Στράβων, Γεωγραφικά,
• Κατασκευή χάρτη που Πλούταρχος, Βίοι
παρουσιάζει την Παράλληλοι).
εξάπλωση της
Ρωμαϊκής ** Προτείνεται η
Αυτοκρατορίας κατά αξιοποίηση χάρτη, ώστε οι
τον 1ο και 2ο αι. μ.Χ., μαθητές/τριες να

12

Η Ρωμαϊκή Εποχή στην Κύπρο (58 π.Χ. – μέσα 4ου αι. μ.Χ.)
Ο πολιτισμός στην Κύπρο κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή
1 1. Να περιγράφουν συνοπτικά τις
συνθήκες κατάληψης της Κύπρου
και τη διοικητική της οργάνωση
και να εκτιμούν τη συμβολή των
διοικητικών θεσμών στη ζωή των
Κυπρίων. (Δ, Ε, ΣΤ, Ζ)
2. Να τεκμηριώνουν τη μεγάλη
πολιτιστική ανάπτυξη στην Κύπρο
κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή και τη
θέση της στον χριστιανικό
κόσμο.** (Δ, Ε, ΣΤ, Ζ)
την περίοδο που
σφραγίζεται με τη
Ρωμαϊκή Ειρήνη (Pax
Romana).
• Εκπόνηση μικρής
εργασίας ή συζήτηση
με θέμα: «Ομοιότητες
ανάμεσα στη Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία και στο
Κράτος του Μ.
Αλέξανδρου».
1. Ρωμαϊκή Εποχή στην Κύπρο, Θέματα για δημιουργικές
αίτια, αφορμή και εργασίες:
συνέπειες της κατάληψης • Συζήτηση με θέμα: «Η
της Κύπρου από τους επίδραση του ελληνικού
Ρωμαίους, διοικητική πολιτισμού στα ρωμαϊκά
οργάνωση της Κύπρου γράμματα και τις τέχνες».
(Βουλή, Δήμος, Γερουσία), • Διαδικτυακή διερεύνηση και
«Κοινόν των Κυπρίων» παρουσίαση ρωμαϊκών κτηρίων
2. Πολιτιστική ανάπτυξη, που σώζονται στην
ασκληπιεία, ψηφιδωτά / Ελλάδα/Κύπρο.
μωσαϊκά, στάδια, θέατρα,
διάδοση χριστιανισμού
αντιληφθούν την
προνομιακή θέση της
Ρώμης και τη σταδιακή
εξάπλωση της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας στον
μεσογειακό και ευρωπαϊκό
χώρο.
Προτείνεται η αξιοποίηση
πρωτογενών /
δευτερογενών πηγών (π.χ.
Στράβων, Γεωγραφικά,
Πλούταρχος, Βίοι
Παράλληλοι: Κάτων,
Κικέρων, Επιστολή προς
τον Αττικό).
** Προτείνεται η προβολή
οπτικοακουστικού υλικού
με θέμα τον πολιτισμό της
13
Θέματα για συνθετικές εργασίες Ρωμαϊκής Εποχής (βλ.
(projects): Χαρτογράφηση
- Η ανάπτυξη των κυπριακών Εκπαιδευτικού Υλικού).
πόλεων κατά τη Ρωμαϊκή
Εποχή.
- Το «Κοινόν των Κυπρίων»:
παραλληλισμός με όμοιους
θεσμούς στην αρχαιότητα και
σήμερα.
- Η λατρεία της Αφροδίτης στην
Κύπρο.
- Η ανάπτυξη της επιστήμης της
ιατρικής στην Κύπρο κατά τη
Ρωμαϊκή Εποχή.
- Η ακμή της Πάφου στα χρόνια
της Ρωμαιοκρατίας.
- Η τέχνη του ψηφιδωτού κατά
την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή
Εποχή.
- Τα ψηφιδωτά των ρωμαϊκών
οικιών της Νέας Πάφου.
- Τα ρωμαϊκά θέατρα της
Κύπρου.
- Η καθημερινή ζωή στο Κούριο
μέσα από τις αρχαιολογικές
μαρτυρίες.

14
 Οργανωμένες επισκέψεις σε
αρχαιολογικούς χώρους και
μουσεία:
- Κυπριακό Μουσείο (Αίθουσες
III, VI, VII, XIII, XIV).
- Επαρχιακό Μουσείο Λάρνακας
(Αίθουσα IV).
- Μουσείο Πιερίδη, Λάρνακα.
- Επαρχιακό Μουσείο Λεμεσού.
- Τοπικό Μουσείο Κουρίου,
Επισκοπή, Λεμεσός.
- Επαρχιακό Μουσείο Πάφου
(Αίθουσες II, III, IV).
- Αρχαιολογικοί χώροι Κουρίου
και Αμαθούντας, Λεμεσός.
- Ψηφιδωτά δάπεδα ρωμαϊκών
οικιών, Αρχαιολογικό Πάρκο
Κάτω Πάφου.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ: ΑΠΟ ΤΟΝ 4ο ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ 8ο ΑΙΩΝΑ

15
 Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α΄ ΚΑΙ Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ

2 1. Να κατανοούν όρους/έννοιες 1. Όροι/ Έννοιες κλειδιά
περιεχομένου που σχετίζονται Νέα Ρώμη / Κωνσταντινούπολη,
με την Ιστορία του Βυζαντινού Βυζάντιο / Βυζαντινή
Κράτους.* (Ζ) Αυτοκρατορία, Ανατολικό
Ρωμαϊκό Κράτος, Ρωμαίοι /
Ρωμιοί, Ρωμανία
2. Να περιγράφουν και να 2. Έργο του Κωνσταντίνου Α΄
αξιολογούν το έργο του Διοίκηση – Οικονομία
Κωνσταντίνου Α΄.**/*** (Β, Γ, νέο διοικητικό κέντρο, διάκριση
Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) πολιτικής από στρατιωτική
εξουσία, κοπή χρυσού Θέματα για συνθετικές εργασίες
νομίσματος
Νέα Ρώμη
ίδρυση Νέας Ρώμης (λόγοι,
ιεράρχηση λόγων, σημασία)
Θρησκευτική πολιτική
Χριστόγραμμα, Διάταγμα των
Μεδιολάνων, Α΄ Οικουμενική
Σύνοδος, ερμηνεία και σημασία - Εκπόνηση εργασίας με θέμα: «Η
της θρησκευτικής του πολιτικής
Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Ο όρος «Βυζαντινή
• Συγγραφή κειμένου 100–120 αυτοκρατορία» είναι
λέξεων με θέμα: «Τα γεωπολιτικά μεταγενέστερη
και οικονομικά πλεονεκτήματα επινόηση. Οι κάτοικοι
της Κωνσταντινούπολης σε της αυτοκρατορίας
σύγκριση με τη Ρώμη». συνέχισαν να
• Συζήτηση για τον ρόλο που αυτοπροσδιορίζονται
διαδραμάτισε η ως «Ρωμαίοι» και
Κωνσταντινούπολη στην πάροδο θεωρούσαν το κράτος
των αιώνων. τους «ρωμαϊκό».
Βλ. Ιστορία του
Ελληνικού Έθνους,
(projects): Εκδοτική Αθηνών,
- Η ρυμοτομία και τα κτίσματα της Αθήνα 1978, τόμος
Κων/πολης Ζ΄,
(διαθεματική/διεπιστημονική σ. 6 και
προσέγγιση σε συνεργασία με Καραγιαννόπουλος
τον/τη διδάσκοντα/ουσα του Ι.,
μαθήματος της Τέχνης). Το Βυζαντινό Κράτος,
Εκδόσεις Βάνιας,
φυσιογνωμία της νέας Ρωμαϊκής Θεσσαλονίκη 1996,
Αυτοκρατορίας: διοίκηση, σ. 51.
κοινωνία, οικονομία, θρησκεία,
πολιτισμός». ** Προτείνεται η
- Η σημασία της υπογραφής του αξιοποίηση χάρτη,
Διατάγματος των Μεδιολάνων για ώστε οι
μαθητές/τριες να

16
 τον Χριστιανισμό (μπορεί να γίνει κατανοήσουν τη
διασύνδεση του θέματος με τους σημασία και τα
διωγμούς των Χριστιανών από πλεονεκτήματα της
τους Ρωμαίους). γεωγραφικής θέσης
που επέλεξε ο
Κωνσταντίνος Α΄ για
την ίδρυση της Νέας
Ρώμης.

*** Προτείνεται η
αξιοποίηση
πρωτογενών
/ δευτερογενών
πηγών (π.χ.
Ευσέβιος,
Εκκλησιαστική
Ιστορία).

ΔΙΟΙΚΗΣΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 4ου ΚΑΙ 5ου ΑΙΩΝΑ

1 1. Να επισημαίνουν τις 1. Διοίκηση Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η

κυριότερες εξελίξεις στον τομέα διαίρεση Ρωμαϊκής • Κατασκευή χάρτη με σχετικά αξιοποίηση
της διοίκησης, της οικονομίας Αυτοκρατορίας (395 μ.Χ.) υπομνήματα, όπου πρωτογενών /
και της κοινωνίας στο Βυζάντιο (αξιοποίηση χάρτη) παρουσιάζεται η πορεία των δευτερογενών πηγών
κατά τη διάρκεια του 4ου και Οικονομία - Κοινωνία γερμανικών φύλων. (π.χ. Ευσέβιος,
5ου αιώνα.* (Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) • Συζήτηση με θέμα: «Οι

17
 μεγάλοι γαιοκτήμονες, πάροικοι, μεταναστεύσεις από την Εκκλησιαστική
εμπόριο αρχαιότητα μέχρι σήμερα: αίτια, Ιστορία,
μορφή, συνέπειες». Σωκράτης,
Εκκλησιαστική
Θέματα για συνθετικές εργασίες Ιστορία,
(projects): Αμμιανός
- Εκπόνηση εργασίας με θέμα: «Η Μαρκελλίνος, Ιστορία,
φυσιογνωμία της νέας Ρωμαϊκής Λιβάνιος, Προς
Αυτοκρατορίας: διοίκηση, Θεοδόσιον τον
κοινωνία, οικονομία, θρησκεία, βασιλέα
πολιτισμός». υπέρ των ιερών,
- Η χρησιμοποίηση της λατινικής «Θεοδοσιανός
και ελληνικής γλώσσας στο Κώδικας»).
Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος.
- Η τύχη του Δυτικού Ρωμαϊκού
Κράτους μετά τη διαίρεση της .
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε
ανατολικό και δυτικό τμήμα το
395 μ.Χ. επί αυτοκράτορα
Θεοδοσίου Α΄.

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ Α΄ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ (527 – 565)

2 1. Να κατανοούν τα βασικά 1. Εσωτερική πολιτική του Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η
στοιχεία της εσωτερικής Ιουστινιανού • Συγγραφή κατατοπιστικών αξιοποίηση
πολιτικής του Ιουστινιανού Α΄ Στάση του Νίκα σημειωμάτων για τα πιο κάτω: πρωτογενών /
δευτερογενών

18
 και να την αξιολογούν.* (Β, Γ, Δ,
Ε, ΣΤ, Ζ)
2. Να αξιολογούν την εξωτερική 2. Εξωτερική πολιτική του
πολιτική του Ιουστινιανού
Α΄.*/**/*** (Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) αποκατάσταση της ρωμαϊκής
Δήμοι του Ιπποδρόμου, αίτια, α Δήμοι, Στάση του Νίκα, Νεαρές, πηγών (π.χ.
γεγονότα, αξιολόγηση της στάσης ς Βασιλική με τρούλο, Αγία Σοφία. Προκόπιος,
του Ιουστινιανού και της • Κατασκευή λευκώματος Υπέρ των πολέμων
Θεοδώρας, συνέπειες φωτογραφιών με θέμα: «Η Αγια- λόγοι, Προκόπιος,
Νομοθετικό έργο Σοφιά: το λαμπρότερο κτίσμα της Περί
κωδικοποίηση Ρωμαϊκού βυζαντινής τέχνης» ή μίας Κτισμάτων,
Δικαίου, Ιουστινιάνειος Κώδικας, μακέτας της Αγίας Σοφίας Θεοφάνης,
Πανδέκτης, Εισηγήσεις, Νεαρές, (διαθεματική/διεπιστημονική Χρονογραφία,
σημασία Ιουστινιάνειου Δικαίου προσέγγιση σε συνεργασία με «Νεαρές»).
Οικοδόμηση Αγίας Σοφίας τον/τη διδάσκοντα/ουσα τα
αρχιτέκτονες, ρυθμός, βασικά μαθήματα της Τέχνης και της ** Προτείνεται η
χαρακτηριστικά, συμβολή του Τεχνολογίας). αξιοποίηση χαρτών
ναού για την εκκλησιαστική • Συζήτηση με θέμα: «Τι σας που παρουσιάζουν:
αρχιτεκτονική και για τον εντυπωσιάζει περισσότερο από (α) την
Χριστιανισμό την Αγία Σοφία;». Αυτοκρατορία κατά
• Συγκέντρωση δημοτικών την περίοδο του
τραγουδιών, θρύλων και Κωνσταντίνου Α΄
Ιουστινιανού παραδόσεων που σχετίζονται με (324–337), (β) την
την Αγία Σοφία.**** Αυτοκρατορία κατά
οικουμένης, ανάκτηση εδαφών • Κατασκευή ψηφιδωτού με θέμα το έτος ανόδου του
στη Δύση, πόλεμοι με Πέρσες την προσωπογραφία του Ιουστινιανού στον
στην Ανατολή, εισβολή Σλάβων, Ιουστινιανού Α΄ ή της Θεοδώρας θρόνο (527) και (γ)
αποτίμηση της εξωτερικής (διαθεματική/διεπιστημονική την Αυτοκρατορία
πολιτικής του Ιουστινιανού, προσέγγιση σε συνεργασία με στο τέλος της
θετικές και αρνητικές συνέπειες τον/τη διδάσκοντα/ουσα το βασιλείας του
(αξιοποίηση χάρτη) μάθημα της Τέχνης). Ιουστινιανού (565),
• Αναζήτηση, καταγραφή και ώστε οι
παρουσίαση αρχιτεκτονικών μαθητές/τριες να
τους
αντιπαραβάλουν και
19
 μνημείων της ιουστινιάνειας να εξαγάγουν
περιόδου στην Κύπρο. συμπεράσματα
• Σύγκριση, από αρχιτεκτονικής σχετικά με τη
άποψης, μεταξύ της Αγίας Σοφίας διαφοροποίηση των
της Κωνσταντινούπολης και του συνόρων της
Ναού της του Θεού Σοφίας στον Αυτοκρατορίας και
Στρόβολο Λευκωσίας και τον βαθμό
καταγραφή συμπερασμάτων. αποκατάστασης της
Ρωμαϊκής
Θέματα για συνθετικές εργασίες Οικουμένης.
(projects):
- Η Στάση του Νίκα: αίτια, λόγοι *** Η αποτίμηση της
αποτυχίας, συνέπειες. εξωτερικής
- Η εσωτερική/εξωτερική πολιτική πολιτικής
του Ιουστινιανού Α΄. του Ιουστινιανού να
- Το νομοθετικό έργο του μην περιοριστεί στα
Ιουστινιανού. θετικά της
- Θεοδώρα, μια ισχυρή ανακατάληψης
προσωπικότητα στο πλευρό του εδαφών, αλλά να
Ιουστινιανού Α΄. τονιστούν και οι
- Το οικοδομικό έργο του αρνητικές
Ιουστινιανού Α΄ (φρούρια, τείχη, συνέπειες,
ναοί, έργα κοινής ωφελείας, ιδίως όσον αφορά
οχυρώσεις). την οικονομία και το
στράτευμα. Έτσι,
στο
επόμενο μάθημα θα
είναι πιο
αποτελεσματική η
διασύνδεση με την

20
 κρίση που ξέσπασε
στο Βυζάντιο μετά
τον θάνατο του
Ιουστινιανού.

**** Βλ. Ο Λόγος

Ανάγκη της Ψυχής,
Κείμενα
Λογοτεχνίας Α΄
Γυμνασίου,
Εκδόσεις ΥΑΠ,
Λευκωσία 2011, σ.
98 (θρύλος για την
Αγια-Σοφιά).

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610 – 717)

2 1. Να τεκμηριώνουν τη 1. Το Βυζάντιο σε κρίση Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η

σοβαρότητα της κρίσης που λόγοι και συνέπειες της κρίσης • Κατασκευή χάρτη με σχετικά αξιοποίηση χάρτη,
αντιμετώπιζε η Αυτοκρατορία υπομνήματα για κάθε έναν από ώστε οι
κατά το δεύτερο μισό του 6ου τους εξωτερικούς εχθρούς που μαθητές/τριες να
και στις αρχές του 7ου αιώνα. αντιμετώπιζε η Βυζαντινή εντοπίσουν τις
(Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) Αυτοκρατορία στα χρόνια της κινήσεις των
Δυναστείας του Ηρακλείου. εξωτερικών εχθρών
2. Να περιγράφουν τις κυριότερες 2. Εκστρατεία Ηρακλείου • Συζήτηση με θέμα: «Ο του Βυζαντίου σε
φάσεις της εκστρατείας του πόλεμοι με Πέρσες (αρπαγή εξελληνισμός του Ανατολικού διαφορετικά
Ηρακλείου εναντίον των Τιμίου Σταυρού, Μάχη της Ρωμαϊκού Κράτους κατά την μέτωπα.
εξωτερικών εχθρών του Νινευί), πόλεμοι με Αβάρους –

21
 Βυζαντίου και να εξηγούν τους
παράγοντες που συνέβαλαν
στη νικηφόρα εκστρατεία του
Ηρακλείου εναντίον των
Περσών.*/**/*** (Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ,
Ζ)
3. Να περιγράφουν και να
αξιολογούν τις μεταρρυθμίσεις 3. Μεταρρυθμίσεις και
στην κρατική διοίκηση και την
ολοκλήρωση του εξελληνισμού
της.**/***** (Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) θεσμός των Θεμάτων
Σλάβους (πολιορκία της εποχή της Δυναστείας του ** Προτείνεται η
Κωνσταντινούπολης), Ηρακλείου». αξιοποίηση
(αξιοποίηση χάρτη) • Αναζήτηση και συγκέντρωση πρωτογενών /
Παράγοντες επιτυχίας πληροφοριών που συνδέουν τον δευτερογενών
στρατηγός – αυτοκράτορας, αυτοκράτορα Ηράκλειο με την πηγών (π.χ.
θρησκευτικός χαρακτήρας των Κύπρο (αρχαιολογικά μνημεία, Θεοφάνης,
πολέμων, συνεισφορά ευρήματα, νομίσματα κ.ά.). Χρονογραφία,
Εκκλησίας • Διασύνδεση ιστορικών γεγονότων Νικηφόρος,
της περιόδου με τη βυζαντινή Πατριάρχης
υμνογραφία.**** Κων/πόλεως,
εξελληνισμός της κρατικής Ιστορία σύντομος,
διοίκησης «Ακάθιστος Ύμνος»,
Κωνσταντίνος Ζ΄
(διοικητικές περιφέρειες, Θέματα για συνθετικές εργασίες Πορφυρογέννητος,
θεματικός στρατός, στρατιωτικά (projects): Περί Θεμάτων).
κτήματα ή στρατιωτόπια, - Εντοπισμός και καταγραφή των
στρατηγός), αξιολόγηση του στοιχείων που αποδεικνύουν τον *** Προτείνεται μια
θεσμού των Θεμάτων θρησκευτικό χαρακτήρα των διαθεματική/
(αξιοποίηση χάρτη), χρήση εκστρατειών του Ηρακλείου. διεπιστημονική
της ελληνικής γλώσσας στη - Τεκμηρίωση της θέσης: «Ο προσέγγιση σε
διοίκηση, πιστός ἐν Χριστῷ Ηράκλειος υπήρξε ο δημιουργός συνεργασία με
βασιλεύς του Μεσαιωνικού Βυζαντίου, του τον/τη
οποίου η οργάνωση είναι διδάσκοντα/ουσα
Ρωμαϊκή, η γλώσσα και ο το μάθημα των
πολιτισμός Ελληνικός και η πίστη Θρησκευτικών, για
Χριστιανική» (A. A. Vasiliev, να εντοπιστούν και
Ιστορία της Βυζαντινής να αναλυθούν
Αυτοκρατορίας, Εκδόσεις βυζαντινοί ύμνοι
Πελεκάνος, Αθήνα 2006, σ. 243). που συνδέονται
με συγκεκριμένα
22
 - Συνεξέταση του εσωτερικού ιστορικά γεγονότα
έργου του Ιουστινιανού Α΄ και του της περιόδου
Ηρακλείου και εξαγωγή αυτής
συμπερασμάτων. (ανακατάληψη
Ιερουσαλήμ και
επιστροφή Τιμίου
Σταυρού στους
Βυζαντινούς –
«Σώσον Κύριε τον
Λαό Σου»,
πολιορκία

Κωνσταντινούπολης
από Αβάρους και
Σλάβους –
«Ακάθιστος
Ύμνος»).

**** Προτείνεται η
αξιοποίηση χάρτη,
ώστε οι
μαθητές/τριες να
κατανοήσουν τη
θεματική οργάνωση
της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας.

Η ΚΥΠΡΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (4ος – 7ος αιώνας)

ΟΙ ΑΡΜΕΝΙΟΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

23
2 1. Να αναφέρουν τις διοικητικές, 1. Διοίκηση Θέματα για δημιουργικές εργασίες:  Προτείνεται η
οικονομικές, εκκλησιαστικές ένταξη στο Ανατολικό Ρωμαϊκό • Συγγραφή διηγήματος το οποίο να αξιοποίηση
και πολιτιστικές εξελίξεις στην Κράτος, κόμης της Αντιόχειας, τοποθετείται στους πρώτους πρωτογενών /
Κύπρο κατά την διοικητική διαίρεση του νησιού αιώνες της βυζαντινής Κύπρου και δευτερογενών
Πρωτοβυζαντινή περίοδο.*/** Οικονομία να ενσωματώνει ιστορικά στοιχεία, πηγών. Βλ.
(Α, Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) παράγοντες οικονομικής όπως η κοινωνία και η οικονομία Διδάσκοντας τη
ανάπτυξης, γεωργικές και της Κύπρου. Βυζαντινή Κύπρο
βιοτεχνικές ασχολίες • Εκπόνηση μικρής εργασίας ή μέσα από τις
Κυπρίων συζήτηση με θέμα: «Η σημασία της πηγές, Εκδόσεις
Εκκλησία της Κύπρου αναγνώρισης του αυτοκέφαλου της ΥΑΠ, Λευκωσία
αξιώσεις Πατριαρχείου Κυπριακής Εκκλησίας». 2011, σ. 13-66.
Αντιοχείας, αυτοκέφαλο • Κατασκευή κόμικ με θέμα: «Τα
Εκκλησίας της Κύπρου, γεγονότα που οδήγησαν στην ** Προτείνεται η
αυτοκρατορικά προνόμια, αναγνώριση της Κυπριακής προβολή
αξιολόγηση της σημασίας του Εκκλησίας ως αυτοκέφαλης». οπτικοακουστικού
αυτοκέφαλου της Εκκλησίας • Κατασκευή μοντέλου υλικού με θέμα την
της Κύπρου και της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, με Πρωτοβυζαντινή
παραχώρησης βάση το σχέδιο κάτοψης μίας Τέχνη (βλ.
αυτοκρατορικών προνομίων βασιλικής που ανασκάφηκε στην Χαρτογράφηση
Πρωτοβυζαντινή Τέχνη Κύπρο ή κατασκευή ψηφιδωτού με Εκπαιδευτικού
παλαιοχριστιανική βασιλική, μορφή από τα επιτοίχια ψηφιδωτά Υλικού).
ψηφιδωτά, αξία της Κανακαριάς και Παναγίας της
πρωτοβυζαντινών Αγγελόκτιστης *** Η πρώτη μαζική
ψηφιδωτών παραστάσεων στην (διαθεματική/διεπιστημονική εγκατάσταση
Κύπρο, έργα χρυσοχοΐας προσέγγιση σε συνεργασία με Αρμενίων στην
και αργυροχοΐας (θησαυροί της τον/τη διδάσκοντα/ουσα τα Κύπρο έγινε κατά
Λάμπουσας) μαθήματα της Τέχνης και της το
Τεχνολογίας). δεύτερο μισό του
2. Οι Αρμένιοι στην Κύπρο 6ου αιώνα από τον

24
2. Να εξηγούν πότε και κάτω από λόγοι εγκατάστασης Αρμενίων στρατηγό και
ποιες συνθήκες εμφανίζονται οι στην Κύπρο τον 6ο αι. μ.Χ., Θέματα για συνθετικές εργασίες μετέπειτα
Αρμένιοι στην Κύπρο και να συμβολή των Αρμενίων στην (projects): αυτοκράτορα
σχολιάζουν τη συμβολή τους κοινωνικοοικονομική και - Τα θέματα των μωσαϊκών δαπέδων Μαυρίκιο. Αυτός
στην κοινωνικοοικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του και των επιτοίχιων ψηφιδωτών. είχε συλλάβει
πολιτιστική ανάπτυξη της νησιού - Η αξία των κυπριακών ψηφιδωτών μεγάλο αριθμό
Κύπρου.*** (Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) παραστάσεων της Αρμενίων
Πρωτοβυζαντινής περιόδου σε αιχμαλώτων
σχέση με την Εικονομαχία. (υπολογίζεται ότι
- Η τύχη των ψηφιδωτών της ήταν πάνω από
Παναγίας της Κανακαριάς στη 3.000) και
Λυθράγκωμη της Καρπασίας. μετέφερε
- Η επιβίωση της βυζαντινής τέχνης αρκετούς απ’
της Κύπρου στη σύγχρονη αυτούς στην
μικροτεχνία. Κύπρο,
- Εντοπισμός και καταγραφή για να τους
αρμενικών μνημείων και χρησιμοποιήσει ως
τοπωνυμίων. πολεμιστές,
ενισχύοντας την
Επισκέψεις σε άμυνα του νησιού.
αρχαιολογικούς/ιστορικούς χώρους, Βλ. Άντρος
μουσεία και μνημεία: Παυλίδης, Ιστορία
Παλαιοχριστιανικές βασιλικές: της νήσου Κύπρου,
- Βασιλικές Κουρίου, Λεμεσός Εκδόσεις
- Βασιλική Αμαθούντας, Λεμεσός Φιλόκυπρος,
- Αγροτικές βασιλικές Καλαβασού Λευκωσία 1992,
(Βασιλικές Κόπετρα και Σύρματα), τόμος 2, σ. 230-
Λάρνακα 231, 243. Επίσης,
- Βασιλική Χρυσοπολίτισσας, Πάφος για την αρμενική
κοινότητα

25
 - Βασιλικές Αγίου Γεωργίου, Πέγεια, της Κύπρου
Πάφος υπάρχουν
Επιτοίχια ψηφιδωτά: πληροφορίες και
- Ψηφιδωτό αψίδας Παναγίας στο εγχειρίδιο του
Αγγελόκτιστης, Κίτι, Λάρνακα Λυκείου Ιστορία της
- Ψηφιδωτά Παναγίας Κανακαριάς, Κύπρου,
Βυζαντινό Μουσείο Ιδρύματος Μεσαιωνική –
Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, Νεότερη (1192 –
Λευκωσία 1974), Εκδόσεις
- Ψηφιδωτό σπάραγμα αγγέλου από ΥΑΠ, Λευκωσία
την επισκοπική βασιλική Κουρίου, 2002, σ. 304-310.
Τοπικό Μουσείο Κουρίου, Ακόμη, βλ. Ιστορία
Επισκοπή, Λεμεσός της Κυπριακής
Αρμενικά μνημεία: Δημοκρατίας,
- Μνημείο της Γενοκτονίας των Εκδόσεις
Αρμενίων (προαύλιο της εκκλησίας Φιλελεύθερος,
της Παναγίας Θεοτόκου), Λευκωσία Λευκωσία 2011,
- Ορειχάλκινο Μνημείο της τόμος 3, σ. 182-
Αρμενικής Γενοκτονίας (μαρίνα της 201,
Λάρνακας, παραλία των Οι Αρμένιοι της
Φοινικούδων), Λάρνακα Κύπρου, Εκδόσεις
Γραφείου Τύπου
και Πληροφοριών
της Κυπριακής
Δημοκρατίας,
Λευκωσία 2012.

ΛΑΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΓΥΡΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

26
 Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΙ Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

2 1. Να κατανοούν όρους/έννοιες 1. Μουσουλμανική Θρησκεία Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η

περιεχομένου που σχετίζονται Ισλάμ, Μουσουλμάνος / • Συγγραφή κατατοπιστικών αξιοποίηση χάρτη,
με το Ισλάμ.*/** (Γ, Δ, ΣΤ, Ζ) Μωαμεθανός, Κοράνι, Τζιχάντ σημειωμάτων για τα πιο κάτω: ώστε οι
(ιερός πόλεμος), μάρτυρες της Ισλάμ, Τζιχάντ, Μάχη του Πουατιέ. μαθητές/τριες να
πίστης, χαλίφης • Κατασκευή χάρτη με παρουσίαση προσδιορίσουν
της θυελλώδους πορείας των γεωγραφικά τον
2. Να αναφέρουν τα αίτια και να 2. Εξάπλωση των Αράβων Αράβων από τον θάνατο του χώρο γένεσης του
σχολιάζουν τα αποτελέσματα παράγοντες που συνέβαλαν στη Μωάμεθ το 632 μέχρι την ήττα τους Ισλάμ, την αραβική
της ραγδαίας εξάπλωσης των ραγδαία εξάπλωση των Αράβων από τους Φράγκους το 732 στο χερσόνησο, και να
Αράβων.* (Α, Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) (αξιοποίηση χάρτη), μάχη Πουατιέ της Γαλλίας. παρακολουθήσου
του Πουατιέ (αξιοποίηση • Κατασκευή λευκώματος με ν την εξάπλωση
χάρτη) και σημασία της ήττας παρουσίαση και σχολιασμό των Αράβων από
των Αράβων, συνέπειες της εικαστικών έργων της αραβικής την Ανατολή στα
εξάπλωσης των Αράβων τέχνης. Πυρηναία.
• Σύνταξη λεξικού με λέξεις αραβικής
προέλευσης που χρησιμοποιούνται ** Προτείνεται η
στην ελληνική γλώσσα. αξιοποίηση
• Καταγραφή σύγχρονων κρατών των πρωτογενών /
οποίων η επίσημη θρησκεία είναι η δευτερογενών
ισλαμική. πηγών (π.χ. πηγές
1-3, στο Λ.
Θέματα για συνθετικές εργασίες Τσακτσίρας – Ζ.
(projects): Ορφανουδάκης –
- Οι επιδράσεις του Χριστιανισμού Μ. Θεοχάρη,
και του Ιουδαϊσμού στο Κοράνι. Ιστορία Ρωμαϊκή
και Βυζαντινή, Β΄
Γυμνασίου,

27
 - Εκπόνηση εργασίας με θέμα: «Η Εκδόσεις ΟΕΔΒ,
διάσπαση του Χαλιφάτου των Αθήνα 2001, σ.
Αράβων τον 9ο αιώνα και η ίδρυση 200-201,
των ανεξάρτητων Χαλιφάτων των «Κοράνι»).
Ομεϊαδών στη Ισπανία, των
Φατιμιδών στην Αίγυπτο και των
Αββασιδών στην Περσία –
Μεσοποταμία».
- Η παρουσία των Αράβων στην
ιβηρική χερσόνησο.
- Οι επιδόσεις των Αράβων στα
γράμματα και τις επιστήμες
(μπορεί να εξεταστεί και η
επίδραση του Αριστοτέλη στην
αραβική σκέψη).

ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (7ος – 10ος αιώνας)

ΟΙ ΜΑΡΩΝΙΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

1 1. Να προσδιορίζουν τα αίτια και 1. Αραβικές Επιδρομές στην Κύπρο Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η
τις συνέπειες των αραβικών αίτια αραβικών επιδρομών, • Συγγραφή κατατοπιστικών αξιοποίηση
επιδρομών εναντίον της επιδρομές του Μοαβία, Χαλά σημειωμάτων για τα πιο κάτω: πρωτογενών /
Κύπρου και να περιγράφουν τα Σουλτάν Τεκκέ (σημασία του Μετοικεσία Κυπρίων, Χαλά δευτερογενών
σημαντικότερα γεγονότα της μνημείου για το Ισλάμ), Σουλτάν Τεκκέ. πηγών και,
περιόδου.*/** (Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) καθεστώς συγκυριαρχίας, • Συγγραφή διηγήματος με θέμα την ιδιαίτερα, η
μετοικεσία Κυπρίων, συνέπειες καθημερινή ζωή των Κυπρίων κατά πολυπρισματική
αραβικών επιδρομών, την περίοδο των αραβικών προσέγγιση του
απελευθέρωση της Κύπρου επί επιδρομών στην Κύπρο. θέματος
Νικηφόρου Φωκά (ταυτόχρονη

28
 Θέματα για συνθετικές εργασίες μελέτη βυζαντινών
2. Να εξηγούν πότε και κάτω από 2. Οι Μαρωνίτες στην Κύπρο (projects): και αραβικών
ποιες συνθήκες εμφανίζονται οι λόγοι εγκατάστασης - Το τέμενος Χαλά Σουλτάν Τεκκέ στη πηγών). Βλ.
Μαρωνίτες στην Κύπρο και να Μαρωνιτών στην Κύπρο τον 7ο– Λάρνακα. Διδάσκοντας τη
σχολιάζουν τη συμβολή τους 8ο αι. μ.Χ., συμβολή των - Σύγκριση των επιπτώσεων των Βυζαντινή Κύπρο
στην κοινωνικοοικονομική και Μαρωνιτών στην αραβικών επιδρομών στη μέσα από τις
πολιτιστική ανάπτυξη της κοινωνικοοικονομική και δημογραφική φυσιογνωμία της πηγές, Εκδόσεις
Κύπρου.*** (Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) πολιτιστική ανάπτυξη του Κύπρου με εκείνες που είχε η ΥΑΠ, Λευκωσία
νησιού τουρκική εισβολή του 1974 στην 2011, σ. 67-87.
κατεχόμενη Κύπρο.
** Προτείνεται η
Επισκέψεις σε αξιοποίηση χάρτη,
αρχαιολογικούς/ιστορικούς χώρους, ώστε οι
μουσεία και μνημεία: μαθητές/τριες να
Μουσουλμανικό τέμενος: παρακολουθήσου
- Xαλά Σουλτάν Τεκκέ, Αλυκή ν τη μετοικεσία
Λάρνακας, Λάρνακα των Κυπρίων στην
Μαρωνίτικα μνημεία: Αρτάκη της
- Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού Προποντίδας.
(Καθεδρικός Ναός της Παναγίας
των Χαρίτων), Λευκωσία *** Πληροφορίες για
- Μαρμάρινο μνημείο των Πεσόντων την μαρωνιτική
και των Αγνοουμένων Μαρωνιτών κοινότητα της
(προαύλιο της εκκλησίας του Αγίου Κύπρου
Μάρωνα στην Ανθούπολη), υπάρχουν
Λευκωσία στο εγχειρίδιο
- Άγαλμα του Σιάρπελ (προαύλιο της του
ομώνυμης εκκλησίας), Λεμεσός Λυκείου Ιστορία
της Κύπρου,
Μεσαιωνική –

29
 Νεότερη (1192 –
1974), Εκδόσεις
ΥΑΠ, Λευκωσία
2002, σ. 310-312.
Επίσης, βλ.
Ιστορία της
Κυπριακής
Δημοκρατίας,
Εκδόσεις
Φιλελεύθερος,
Λευκωσία 2011,
τόμος 3, σ. 198-
207,
Οι Μαρωνίτες
της Κύπρου,
Εκδόσεις
Γραφείου Τύπου
και
Πληροφοριών
της Κυπριακής
Δημοκρατίας,
Λευκωσία 2012.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ 8ο ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ 11ο ΑΙΩΝΑ

Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ (8ος – 9ος αιώνας)

30
2 1. Να κατανοούν όρους/έννοιες 1. Όροι/ Έννοιες κλειδιά Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η
περιεχομένου που σχετίζονται εικονομάχοι / εικονοκλάστες, • Διαλογική συζήτηση με θέμα: αξιοποίηση
με την Εικονομαχία.* (Γ, Δ, ΣΤ, εικονόφιλοι / εικονολάτρες, «Επιχειρηματολογία υπέρ και κατά πρωτογενών /
Ζ) ανεικονικές αντιλήψεις, των εικόνων σε υποτιθέμενη δευτερογενών
αναστήλωση των εικόνων εικονομαχία». πηγών (π.χ. Ιωάννης
• Συζήτηση, σε συνεργασία με τον/τη Δαμασκηνός, Περί
2. Να εξηγούν τα βαθύτερα 2. Εικονομαχική πολιτική των διδάσκοντα/ουσα το μάθημα των εικόνων,
κίνητρα της εικονομαχικής Ισαύρων Θρησκευτικών, με θέμα: «Το νόημα Νικηφόρος,
πολιτικής των Ισαύρων.* (Β, Γ, αίτια και κίνητρα της της Εικονομαχίας» ή «Αν γινόταν η Πατριάρχης
Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) Εικονομαχίας Εικονομαχία σήμερα, θα είχε τόση Κων/πόλεως,
έκταση; Ναι, όχι και γιατί;». Ιστορία
3. Να αξιολογούν τις 3. Συνέπειες της έριδας για το σύντομος,
βραχυπρόθεσμες και ζήτημα των εικόνων Θέματα για συνθετικές εργασίες Θεοφάνης,
μακροπρόθεσμες συνέπειες της θρησκευτικές, ιδεολογικές, (projects): Χρονογραφία,
έριδας για το ζήτημα των πολιτικές και πολιτιστικές - Ιωάννης Δαμασκηνός και Κωνσταντίνος Ζ΄
εικόνων.* (Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) επιπτώσεις της Εικονομαχίας, Θεοφάνης ο Ομολογητής: δύο Πορφυρογέννητος,
σημασία της επικράτησης των υπέρμαχοι των εικόνων εναντίον Περί Θεμάτων).
εικονόφιλων των εικονομάχων.
- Ο εορτασμός της αναστήλωσης των
εικόνων την Κυριακή της
Ορθοδοξίας
(διαθεματική/διεπιστημονική
προσέγγιση σε συνεργασία με
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το
μάθημα των Θρησκευτικών).
- Η τέχνη της περιόδου της
Εικονομαχίας.

31
 - Η αξία της διάσωσης έργων τέχνης
στην Ανατολή και στην Ιταλία κατά
την περίοδο της Εικονομαχίας.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (9ος – 11ος αιώνας)

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ (10ος – 11ος αιώνας)

1 1. Να κατανοούν γιατί η περίοδος 1. Πνευματική Αναγέννηση Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η
από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα ίδρυση της σχολής της • Συγγραφή κατατοπιστικών αξιοποίηση
θεωρείται εποχή «Πνευματικής Μαγναύρας, αναβίωση αρχαίων σημειωμάτων για τα πιο κάτω: πρωτογενών /
Αναγέννησης» για το γραμμάτων, μελέτη και Σχολή Μαγναύρας, Ακρίτες. δευτερογενών
Βυζάντιο.*/** (Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) αντιγραφή χειρογράφων, • Συζήτηση με θέμα: «Η σημασία της πηγών (π.χ. έργα
πνευματική συνεισφορά του συλλογής, μελέτης, αντιγραφής και Πατέρων και
Φωτίου, ακρίτες, ακριτικά ταξινόμησης των χειρογράφων με εκκλησιαστικών
τραγούδια έργα της αρχαίας γραμματείας από συγγραφέων του
τους βυζαντινούς λογίους». 9ου–11ου αιώνα,
2. Να τεκμηριώνουν τη συμβολή 2. Όροι/ Έννοιες κλειδιά • Αναζήτηση λογοτεχνικών έργων στο Patrologia
των βυζαντινών στρατηγών- Βυζαντινή Εποποιία (ποιημάτων, παραμυθιών κ.ά.) με Graeca, τόμοι
αυτοκρατόρων και στρατηγών Αγώνες με τους Άραβες ήρωα τον Βασίλειο Διγενή Ακρίτα. 100-127, Μιχαήλ
στη Βυζαντινή Εποποιία.*/*** στρατιωτική αντεπίθεση • Συγγραφή διηγήματος ή στίχων Ψελλός,
(Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) Βυζαντινών, στρατηγός – τραγουδιού με θέμα τους ακρίτες. Χρονογραφία,
αυτοκράτορας, ανάκτηση • Αναζήτηση (στο διαδίκτυο, σε Ιωάννης
εδαφών (αξιοποίηση χάρτη) εγκυκλοπαίδειες κ.λπ.), μελέτη και Σκυλίτζης,
Αγώνες με τους Βουλγάρους σχολιασμός των μικρογραφιών από Σύνοψις
πολιορκία Κωνσταντινούπολης το εικονογραφημένο χρονικό Ιστοριών).
από Συμεών, «βασιλεύς Σύνοψις Ιστοριών του Ιωάννη
Βουλγάρων και Ρωμαίων», μάχη Σκυλίτζη που απεικονίζουν θέματα ** Υπενθυμίζεται ότι
Σπερχειού, μάχη Κλειδίου, πλήρης σχετικά με τη Βυζαντινή Εποποιία. οι μαθητές/τριες

32
υποταγή Βουλγάρων (αξιοποίηση έχουν ήδη
χάρτη) Θέματα για συνθετικές εργασίες διδαχθεί τα
(projects): ακριτικά
- Λέων ο Φιλόσοφος, Μιχαήλ τραγούδια στην Α΄
Ψελλός, Φώτιος, Αρέθας: τρεις Γυμνασίου, στο
σημαντικές προσωπικότητες της μάθημα της
βυζαντινής πνευματικής Λογοτεχνίας (βλ. Ο
αναγέννησης. Λόγος Ανάγκη της
- Η ίδρυση των πρώτων Ψυχής, Κείμενα
πανεπιστημιακών σχολών στην Λογοτεχνίας Α΄
Κωνσταντινούπολη. Γυμνασίου,
- Ακρίτες, η πηγή έμπνευσης των Εκδόσεις ΥΑΠ,
ακριτικών τραγουδιών. Λευκωσία 2011, σ.
- Το ακριτικό τραγούδι αρχή για το 69-71).
δημοτικό τραγούδι (διαθεματική
προσέγγιση σε συνεργασία με *** Προτείνεται η
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το αξιοποίηση χάρτη
μάθημα της Λογοτεχνίας).** που παρουσιάζει
- Οι μεταβολές στη γραπτή μορφή την επικράτεια του
της ελληνικής γλώσσας τον 9ο Βυζαντινού Κράτους
αιώνα: από την αρχαία καθώς και τις θέσεις
μεγαλογράμματη στη βυζαντινή όπου δόθηκαν οι
μικρογράμματη γραφή. σημαντικότερες
- Εκπόνηση εργασίας με θέμα: «Οι μάχες από τους
μάχες που σηματοδότησαν τη βυζαντινούς
Βυζαντινή Εποποιία (αντίπαλοι, αυτοκράτορες και
θέση, έκβαση)». στρατηγούς
- Οι Βούλγαροι ηγεμόνες και ο εναντίον
αγώνας τους εναντίον του των Αράβων και
Βουλγάρων κατά την

33
 Βυζαντίου για επικράτηση στα περίοδο της
Βαλκάνια. Βυζαντινής
Εποποιίας.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ

2 1. Να περιγράφουν τις οικονομικές 1. Οικονομία και Κοινωνία της
εξελίξεις και τη σύνθεση της
κοινωνίας του Βυζαντινού
Κράτους κατά την περίοδο της
Μακεδονικής Δυναστείας.* (Α,
Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ)
Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η
υπαίθρου • Κατασκευή χάρτη με σχετικά αξιοποίηση
αριστοκρατία της γης, υπομνήματα, όπου πρωτογενών/δευτ
αριστοκρατία των αξιωμάτων, παρουσιάζονται οι βυζαντινές ερογενών πηγών
Δυνατοί, πένητες (ελεύθεροι πόλεις που είχαν μεγάλη εμπορική (π.χ. Μιχαήλ
γαιοκτήμονες, ακτήμονες ανάπτυξη καθώς και η ακτίνα Ψελλός,
γεωργοί, πάροικοι), χωρία ή δράσης του βυζαντινού εξωτερικού Χρονογραφία,
προάστεια εμπορίου. Ιωάννης Σκυλίτζης,
Οικονομία και Κοινωνία των • Συγγραφή κειμένου με θέμα: «Η Σύνοψις Ιστοριών,
πόλεων καθημερινή ζωή ενός βυζαντινού Κωνσταντίνος Ζ΄
εκχρηματισμένη οικονομία, μεγαλογαιοκτήμονα». Πορφυρογέννητος,
εμποροπανηγύρεις, συντεχνίες • Συζήτηση με θέμα: «Οι Δυνατοί στο Περί Θεμάτων).
ή συστήματα, εξωτερικό Βυζάντιο και οι οικονομικά ισχυροί
εμπόριο, επιχειρηματίες, δήμος σήμερα. Ομοιότητες και
διαφορές».

Θέματα για συνθετικές εργασίες

(projects):
- Η κοινωνική διαστρωμάτωση του
Βυζαντίου κατά τον 10ο αιώνα.
- Οι συντεχνίες τότε και σήμερα.

34
 - Η ανάπτυξη του βυζαντινού
εξωτερικού εμπορίου και τα
προϊόντα εισαγωγής.

Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΥΝΑΤΟΥΣ

1 1. Να περιγράφουν το νομοθετικό 1. Νομοθεσία Μακεδονικής Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η

έργο της Μακεδονικής Δυναστείας • Συζήτηση με θέμα: «Οι Δυνατοί στο αξιοποίηση
Δυναστείας.* (Α, Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) Πρόχειρος Νόμος, Επαναγωγή, Βυζάντιο και οι οικονομικά ισχυροί πρωτογενών/δευτ
Βασιλικά, Επαρχικόν Βιβλίον, σήμερα. Ομοιότητες και ερογενών πηγών
Νεαρές διαφορές». (π.χ. Μιχαήλ
• Συζήτηση με θέμα: «Το Ψελλός,
2. Να εξηγούν τα αίτια του αγώνα 2. Αγώνας Μακεδονικής “αλληλέγγυον” στο Βυζάντιο και οι Χρονογραφία,
της Μακεδονικής Δυναστείας Δυναστείας κατά των Δυνατών θεσμοί κοινωνικής αλληλεγγύης Ιωάννης Σκυλίτζης,
κατά των Δυνατών και να επιδιώξεις Δυνατών, λόγοι σήμερα». Σύνοψις Ιστοριών,
προσδιορίζουν το περιεχόμενο αντίδρασης της κεντρικής Κωνσταντίνος Ζ΄
και τη σκοπιμότητα των νόμων εξουσίας κατά των Δυνατών, Θέματα για συνθετικές εργασίες Πορφυρογέννητος,
που εκδόθηκαν εναντίον τους.* συνέπειες της νομοθεσίας κατά (projects): Περί Θεμάτων).
(Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) των Δυνατών - Η εξέλιξη των Δυνατών/μεγάλων
γαιοκτημόνων από την εποχή του
Ιουστινιανού μέχρι την εποχή της
Μακεδονικής Δυναστείας και οι
προσπάθειες αντιμετώπισής τους
από τους βυζαντινούς
αυτοκράτορες.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 11ου ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1204

35
 Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ 1025 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1081
ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ (1054)

2 1. Να σχολιάζουν τις αιτίες και τις 1. Κρίση 11ου αιώνα Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η
συνέπειες της αποδυνάμωσης αίτια της κρίσης, συνέπειες για • Συζήτηση με θέμα: «Η κρίση μετά αξιοποίηση
της Αυτοκρατορίας κατά τον 11ο την αυτοκρατορία, στρατιωτικές τον θάνατο του Ιουστινιανού Α΄ πρωτογενών/δευτ
αιώνα.*/** (Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) ήττες στο Ματζικέρτ και στο (τέλος 6ου – αρχές 7ου αιώνα) και ερογενών πηγών
Μπάρι η αποδυνάμωση της (π.χ. Μιχαήλ
αυτοκρατορίας κατά τον 11ο Ψελλός,
2. Να εξηγούν τα αίτια του 2. Σχίσμα των δύο Εκκλησιών αιώνα. Ομοιότητες και διαφορές». Χρονογραφία,
Σχίσματος των δύο Εκκλησιών εντοπισμός βαθύτερων αιτιών, • Έρευνα με θέμα την τύχη του Μιχαήλ
και να αξιολογούν τη σημασία αξιολόγηση μακροπρόθεσμων αυτοκράτορα Ρωμανού Δ΄ Διογένη Ατταλειάτης,
του. (Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) συνεπειών μετά τη μάχη του Ματζικέρτ. Ιστορία, Ιωάννης
• Συζήτηση με θέμα: «Η στάση των Σκυλίτζης, Σύνοψις
πρωταγωνιστών του Σχίσματος των Ιστοριών).
Εκκλησιών: πατριάρχης Μιχαήλ
Κηρουλάριος, πάπας Λέων Θ΄, ** Προτείνεται η
καρδινάλιος Ουμβέρτος». αξιοποίηση χάρτη,
ώστε οι
Θέματα για συνθετικές εργασίες μαθητές/τριες να
(projects): παρακολουθήσου
- Εκπόνηση εργασίας με θέμα: «Οι ν τις στρατιωτικές
στρατιωτικές ήττες του Βυζαντίου αποτυχίες των
από τους Νορμανδούς και τους Βυζαντινών στο
Σελτζούκους Τούρκους το 1071». Ματζικέρτ και το
- Η μάχη του Ματζικέρτ μέσα από Μπάρι.
γραπτές και οπτικές πηγές.

36
 - Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών:
παρελθόν, παρόν και μέλλον.

ΟΙ ΚΟΜΝΗΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ (1081 – 1185)
Η ΕΝΕΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ

2 1. Να περιγράφουν την εσωτερική 1. Εσωτερική πολιτική των Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η
και εξωτερική πολιτική των Κομνηνών • Σχεδιασμός ή κατασκευή ενός αξιοποίηση
Κομνηνών και να αποτιμούν την θεσμός της Πρόνοιας (σύγκριση βυζαντινού νομίσματος της εποχής πρωτογενών /
προσπάθειά τους για με τον θεσμό των Θεμάτων), των Κομνηνών. δευτερογενών
ανασυγκρότηση της αποτίμηση του θεσμού της • Κατασκευή σταυρόλεξου με τους πηγών (π.χ. Άννα
Αυτοκρατορίας.*/** (Β, Γ, Δ, Ε, Πρόνοιας) ιστορικούς όρους και τις ιστορικές Κομνηνή, Αλεξιάς,
ΣΤ, Ζ) Εξωτερική πολιτική των προσωπικότητες της ενότητας. Ιωάννης Κίνναμος,
Κομνηνών • Εκπόνηση μικρής εργασίας ή Επιτομή των
ανάκτηση εδαφών στη Μ. Ασία, συζήτηση με θέμα: «Η συντριβή κατορθωμάτων,
αποκατάσταση βυζαντινής των Βυζαντινών από τους Νικήτας Χωνιάτης,
κυριαρχίας στα Βαλκάνια, μάχη Σελτζούκους Τούρκους στο Χρονική Διήγησις).
στο Μυριοκέφαλο και Ματζικέρτ και το Μυριοκέφαλο.
συνέπειες, αποτίμηση Συσχετισμός και εξαγωγή ** Προτείνεται η
εξωτερικής πολιτικής συμπερασμάτων». αξιοποίηση
των Κομνηνών (αξιοποίηση • Συζήτηση με θέμα: «Παραδείγματα χάρτη, ώστε οι
χάρτη) στην ιστορία παροχής μαθητές/τριες να
ανταλλαγμάτων μεταξύ κρατών». παρακολουθήσου
2. Να αποτιμούν τις 2. Ενετική οικονομική διείσδυση ν τις στρατιωτικές
μακροπρόθεσμες πολιτικές και Χρυσόβουλο του 1082, Θέματα για συνθετικές εργασίες επιτυχίες των
οικονομικές συνέπειες της παραχώρηση προνομίων, (projects): Κομνηνών και την
παραχώρησης εμπορικών πολιτικές και οικονομικές - Ο θεσμός των Θεμάτων και ο ήττα του
συνέπειες της παραχώρησης θεσμός της Πρόνοιας: Μανουήλ Α΄

37
προνομίων στους Βενετούς.*** προνομίων αντιπαραβολή και εξαγωγή Κομνηνού στο
(Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) συμπερασμάτων. Μυριοκέφαλο της
- Αλέξιος Α΄ Κομνηνός: παρουσίαση Φρυγίας.
της προσωπικότητας και του έργου
του. *** Σε επόμενες
- Η μάχη στο Μυριοκέφαλο και οι ενότητες οι
συνέπειές της για το Βυζάντιο. μαθητές/τριες
- Οι νορμανδικές επιδρομές κατά αναμένεται να
του Βυζαντίου στα χρόνια της διασύνδεουν την
Δυναστείας των Κομνηνών. εξέλιξη στις
σχέσεις μεταξύ
Βυζαντίου και
Βενετίας με τα
γεγονότα της
Τέταρτης
Σταυροφορίας
και την Άλωση της
Πόλης το 1204.
Ακόμη, να είναι
σε θέση να
συσχετίσουν την
ενετική
οικονομική
διείσδυση στην
Ανατολή με το
ενδιαφέρον της
Βενετίας για
κατοχή της
Κύπρου, που είχε
ως επιστέγασμα

38
 την περίοδο της
Βενετοκρατίας.

Η ΚΥΠΡΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΩΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (965 – 1191)

2 1. Να περιγράφουν και να 1. Διοίκηση Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η

αιτιολογούν τις εξελίξεις στους κατεπάνω, αποστασίες • Αναζήτηση και συλλογή αξιοποίηση
τομείς της διοίκησης, της βυζαντινών διοικητών, λόγοι γραμματοσήμων με παραστάσεις χάρτη της
άμυνας, της οικονομίας, της αποστασιών από βυζαντινά μνημεία της Κυρίως Ανατολικής
τέχνης και της πνευματικής ζωής Άμυνα Βυζαντινής περιόδου. Μεσογείου, ώστε οι
στην Κύπρο κατά την Κυρίως σημασία της στρατηγικής θέσης • Παρουσίαση ενός εκκλησιαστικού μαθητές/τριες να
Βυζαντινή περίοδο.*/**/*** (Α, της Κύπρου για τα συμφέροντα μνημείου της εξεταζόμενης αντιληφθούν τη
Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) του Βυζαντίου, αμυντική περιόδου της ευρύτερης περιοχής σημασία της
οχύρωση του νησιού των μαθητών/τριών ή του τόπου γεωγραφικής
Οικονομία καταγωγής τους. θέσης της Κύπρου
γεωργία, βιοτεχνία, εμπόριο • Αναζήτηση κυπριακών για
Τέχνη παραλλαγών των ακριτικών την άμυνα του
εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, τραγουδιών με ήρωα τον Διγενή Βυζαντίου κατά την
τοιχογραφίες Ακρίτα. Κυρίως Βυζαντινή
Πνευματική ζωή περίοδο.
ίδρυση μοναστηριών και Θέματα για συνθετικές εργασίες
αποτίμηση της σημασίας τους, (projects): ** Προτείνεται η
ακριτική ποίηση - Τα βυζαντινά κάστρα του αξιοποίηση
Πενταδακτύλου. πρωτογενών /
- Αποστάτες διοικητές της Κύπρου: δευτερογενών
Θεόφιλος Ερωτικός, Ραψομάτης, πηγών. Βλ.
Ισαάκιος Κομνηνός. Διδάσκοντας τη
Βυζαντινή Κύπρο

39
- Η γεωργική παραγωγή της Κύπρου μέσα από τις
στην Κυρίως Βυζαντινή περίοδο και πηγές, Εκδόσεις
σήμερα. ΥΑΠ, Λευκωσία
- Η καταστροφή της πολιτιστικής 2011, σ. 95-162.
κληρονομιάς της Κυρίως
Βυζαντινής περιόδου μετά την *** Υπενθυμίζεται ότι
τουρκική εισβολή του 1974. οι μαθητές/τριες
έχουν ήδη
Επισκέψεις σε διδαχθεί τα
αρχαιολογικούς/ιστορικούς χώρους, ακριτικά
μνημεία και μουσεία: τραγούδια
- Βυζαντινό Μουσείο Ιδρύματος στην Α΄
Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, Γυμνασίου στο
Λευκωσία μάθημα της
- Κάστρο Λεμεσού – Μεσαιωνικό Λογοτεχνίας
Μουσείο Κύπρου, Λεμεσός (βλ. Ο Λόγος
- Παναγία της Ασίνου, Νικητάρι, Ανάγκη της
Τρόοδος Ψυχής,
- Παναγία του Άρακα, Λαγουδερά, Κείμενα
Τρόοδος Λογοτεχνίας Α΄
- Άγιος Νικόλαος Στέγης, Γυμνασίου,
Κακοπετριά, Τρόοδος Εκδόσεις ΥΑΠ,
- Τίμιος Σταυρός, Πελένδρι, Τρόοδος Λευκωσία 2011,
- Εκκλησία Αγίων Ιωακείμ και Άννης, σ.
Καλιάνα, Λευκωσία 69-71, 98).
- Άγιος Αντώνιος, Κελλιά, Λάρνακα
- Μεταμόρφωση Σωτήρος, Σωτήρα,
Αμμόχωστος
- Εγκλείστρα Αγίου Νεοφύτου,
Πάφος

40
 ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

2 1. Να προσδιορίζουν τον 1. Όροι/ Έννοιες κλειδιά Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Η έννοια του ιερού
χαρακτήρα και να εξηγούν τα ιερός πόλεμος (συσχέτιση των • Κατασκευή χαρτών με σχετικά πολέμου έχει ήδη
αίτια των Σταυροφοριών.*/** Σταυροφοριών με την υπομνήματα, όπου εξεταστεί τόσο σε
(Β, Γ, Δ, Ε, Ζ) εκστρατεία του Ηρακλείου κατά παρουσιάζονται οι τέσσερις σχέση με την
των Περσών και την τζιχάντ των Σταυροφορίες ξεχωριστά εκστρατεία του
Αράβων)* (αφετηρίες, κατευθύνσεις και Ηρακλείου κατά
Σταυροφορίες προορισμοί Σταυροφόρων). των Περσών για
ορισμός, αίτια (υλικά, • Κατασκευή διαγράμματος, στο επιστροφή του
θρησκευτικά) οποίο να σημειώνονται σε Τιμίου Σταυρού
χρονολογική σειρά τα στα Ιεροσόλυμα,
2. Να αποτιμούν τα 2. Αποτίμηση αποτελεσμάτων των σημαντικότερα γεγονότα που όσο και σε σχέση
αποτελέσματα των τριών τριών πρώτων Σταυροφοριών συνδέονται με τις Σταυροφορίες. με την αντίληψη
πρώτων συνοπτική αναφορά στα • Έρευνα με θέμα: «Οι Σταυροφορίες των
Σταυροφοριών.**/***/**** (Β, κυριότερα γεγονότα (έμφαση από τη σκοπιά των Μουσουλμάνων μουσουλμάνων
Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) στην κατάληψη της Κύπρου από της Μέσης Ανατολής». για την τζιχάντ και
τον Ριχάρδο Α΄ Λεοντόκαρδο), • Εκπόνηση μικρής εργασίας ή τους μάρτυρες της
συνέπειες για το Βυζάντιο και τη συζήτηση με θέμα: «Η στρατηγική πίστης.
Δύση, βαθμός επίτευξης των σημασία της Κύπρου κατά την
αρχικών στόχων των περίοδο των Σταυροφοριών». ** Προτείνεται η
Σταυροφόρων (αξιοποίηση • Κατασκευή βιντεοταινίας μικρής αξιοποίηση χάρτη
χάρτη) έκτασης με θέμα: «Κύπρος και της Ευρώπης και
Τρίτη Σταυροφορία», στο οποίο θα της Ανατολικής
3. Να αξιολογούν τη σημασία της 3. Άλωση της Κωνσταντινούπολης παρουσιάζονται οι πρωταγωνιστές, Μεσογείου, όπου
Άλωσης της Πόλης το 1204 για από τους Σταυροφόρους (1204) τα γεγονότα και οι συνέπειές τους. παρουσιάζονται τα
το μέλλον της Αυτοκρατορίας χριστιανικά και

41
 και του Βυζαντινού παρέκκλιση των σταυροφορικών • Εντοπισμός και καταγραφή μουσουλμανικά
Ελληνισμού.**/***** (Α, Β, Γ, δυνάμεων κατά την Τέταρτη παραδόσεων, ονομασιών και κράτη κατά την
Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) Σταυροφορία, Άλωση της Πόλης, τοπωνυμίων, που να συνδέουν τον περίοδο των
άμεσες συνέπειες, απόδοση Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο και τη Σταυροφοριών
σημαντικότητας στο γεγονός της σύζυγό του Βερεγγάρια της καθώς και οι
Άλωσης, συνέπειες για το μέλλον Ναβάρας με την Κύπρο. εκστρατείες των
της Αυτοκρατορίας και τη • Διαλογική συζήτηση με θέμα: «Οι Σταυροφόρων.
διαμόρφωση του Νέου διαπραγματεύσεις μεταξύ των
Ελληνισμού Σταυροφόρων και των *** Προτείνεται η
4. Να εντοπίζουν στον χάρτη τα εκπροσώπων του αυτοκράτορα αξιοποίηση και η
λατινικά και ελληνικά κράτη 4. Λατινικά κράτη Αλεξίου Ε΄ Δούκα Μούρτζουφλου προβολή
που δημιουργήθηκαν κατά την Λατινική Αυτοκρατορία της το 1204, λίγο πριν την Άλωση, χαρακτηριστικών
περίοδο της Λατινοκρατίας Κωνσταντινούπολης, Βασίλειο σχετικά με τη συμφωνία που είχαν σκηνών από την
(1204–1261).****** (Β, Δ, Ε, ΣΤ, της Θεσσαλονίκης, Δουκάτο της κλείσει ο Αλέξιος Άγγελος και οι κινηματογραφική
Ζ) Αθήνας, Πριγκιπάτο της Αχαΐας, Βενετοί». (Ο λατινόφιλος Αλέξιος ταινία «Το
βενετικές κτήσεις (αξιοποίηση Άγγελος, γιος του έκπτωτου Βασίλειο των
χάρτη) αυτοκράτορα Ισαάκιου Β΄ Αγγέλου, Ουρανών» (The
Ελληνικά κράτη είχε κλείσει συμφωνία με τους Kingdom of
Αυτοκρατορία της Νίκαιας, Βενετούς, κατά την έναρξη της Heaven), για να
Αυτοκρατορία της Τέταρτης Σταυροφορίας, να τον σχηματίσουν οι
Τραπεζούντας, Δεσποτάτο της βοηθήσουν να πάρει τον θρόνο μαθητές/τριες
Ηπείρου, Δεσποτάτο του από τον σφετεριστή Αλέξιο Γ΄, με συνοπτική εικόνα
Μορέως (αξιοποίηση χάρτη) την υπόσχεση να τους προσφέρει του χαρακτήρα
πλουσιοπάροχα δώρα και την των
υποταγή της Ανατολικής στην Σταυροφοριών
Καθολική Εκκλησία. Ο Αλέξιος και των
πράγματι ανέβηκε στον θρόνο [ως συνεπειών τους
Αλέξιος Δ΄ και συναυτοκράτορα τον στη Μέση
πατέρα του Ισαάκιο Β΄], αλλά Ανατολή.

42
 εκθρονίστηκε σχεδόν αμέσως. Ο **** Για τη σχέση της
Μούρτζουφλος, όταν έγινε Κύπρου με τις
αυτοκράτορας το 1204, δεν Σταυροφορίες
αναγνώρισε τη συμφωνία του προτείνεται η
Αλεξίου με τους Βενετούς). αξιοποίηση
• Συζήτηση με θέμα: «Η απολογία πρωτογενών/δευ
του πάπα Ιωάννη Παύλου Β΄ για τη τερογενών
συμπεριφορά ορισμένων πηγών. Βλ.
Καθολικών απέναντι στους Διδάσκοντας τη
Ορθόδοξους της Ανατολής κατά τη Βυζαντινή Κύπρο
διάρκεια της επίσκεψής του στην μέσα από τις
Αθήνα το 2001. Συσχετισμός με τα πηγές, Εκδόσεις
γεγονότα της Τέταρτης ΥΑΠ, Λευκωσία
Σταυροφορίας». 2011, σ. 102-118.

Θέματα για συνθετικές εργασίες ***** Προτείνεται η

(projects): αξιοποίηση
- Ο ιερός πόλεμος των Χριστιανών πρωτογενών /
της Δύσης για την απελευθέρωση δευτερογενών
των Αγίων Τόπων. πηγών (π.χ.
- Η διαχρονική σημασία της Νικήτας
Ιερουσαλήμ για τις τρεις μεγάλες Χωνιάτης,
μονοθεϊστικές θρησκείες: Χρονική Διήγησις,
Χριστιανισμό, Μουσουλμανισμό Γοδεφρείδος
και Ιουδαϊσμό Βιλλεαρδουίνος,
(διαθεματική/διεπιστημονική Χρονικό της
προσέγγιση σε συνεργασία με κατάκτησης της
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το Κων/πολης).
μάθημα των Θρησκευτικών).

43

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΛΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (1204 – 1453)
2 1. Να κατανοούν τις πολιτειακές,
οικονομικές, κοινωνικές,
θρησκευτικές, πνευματικές και
καλλιτεχνικές εξελίξεις στην
Κύπρο κατά την περίοδο της
Φραγκοκρατίας.*/**/***/****
(Α, Β, Δ, Γ, Ε, ΣΤ, Ζ)
Η ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (1192 – 1489)
ΟΙ ΛΑΤΙΝΟΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
1. Πολίτευμα
βασιλιάς, Υψηλή Αυλή, Χαμηλή
Αυλή, Ασσίζες
Κοινωνία
φεουδαρχικό σύστημα,
Φεουδάρχες, Αστοί, Πάροικοι,
Περπυριάριοι, Φραγκομάτοι
- Τα ιπποτικά τάγματα στην ****** Προτείνεται η
προστασία των Αγίων Τόπων. αξιοποίηση
- Ο Σαλαδίνος και η ανακατάληψη χάρτη, όπου
της Ιερουσαλήμ από τους παρουσιάζονται
Μουσουλμάνους (1187). τα λατινικά και
- Ιεροί πόλεμοι από την αρχαιότητα ελληνικά κράτη
μέχρι σήμερα. που
- Η λεηλασία των βυζαντινών δημιουργήθηκαν
θησαυρών και εκκλησιαστικών κατά την περίοδο
κειμηλίων της Κωνσταντινούπολης της
από τους Σταυροφόρους. Λατινοκρατίας
(1204–1261).
Θέματα για δημιουργικές εργασίες:  Το
• Κατάρτιση πίνακα με τους φεουδαρχικό
Φράγκους βασιλείς της Κύπρου σύστημα, όπως
σε χρονολογική σειρά και διαμορφώθηκε στη
καταγραφή των σημαντικότερων Μεσαιωνική Ευρώπη,
γεγονότων της βασιλείας τους. θα εξεταστεί
διεξοδικότερα σε
44

2. Να εξηγούν πότε και κάτω από
ποιες συνθήκες εμφανίζονται
οι Λατίνοι στην Κύπρο και να
σχολιάζουν τη συμβολή τους
στην κοινωνικοοικονομική και
πολιτιστική ανάπτυξη της
Κύπρου.***** (Β, Δ, Γ, Ε, ΣΤ, Ζ)
Οικονομία
παραχώρηση προνομίων σε
ξένους εμπόρους, εμπορική
ανάπτυξη Αμμοχώστου
Θρησκεία
εγκατάσταση της Λατινικής
Εκκλησίας στην Κύπρο, μέτρα
Λατίνων κατά της Ορθόδοξης
Εκκλησίας, μαρτύριο των 13
μοναχών της Καντάρας,
θρησκευτική στάση της Ελένης
Παλαιολογίνας
Πνευματική Ζωή
χρονογραφίες, σημασία των
χρονικών
Τέχνη
γοτθική εκκλησιαστική
αρχιτεκτονική, βυζαντινή
εκκλησιαστική αρχιτεκτονική
(ξυλόστεγοι ναοί,
φραγκοβυζαντινός ρυθμός),
οχυρωματικά έργα / κάστρα
2. Οι Λατίνοι στην Κύπρο
λόγοι εγκατάστασης Λατίνων
στην Κύπρο κατά την περίοδο
της Φραγκοκρατίας, συμβολή
των Λατίνων στην
κοινωνικοοικονομική και
πολιτιστική ανάπτυξη του
• Συμπλήρωση καταλόγου με τα επόμενη ενότητα.
μέτρα που έλαβε η Λατινική Παρ’ όλα αυτά ο/η
Εκκλησία εις βάρος των διδάσκων/ουσα θα
Ορθοδόξων της Κύπρου. μπορούσε
• Εκπόνηση μικρής εργασίας ή προκαταρκτικά να
συζήτηση με θέμα: «Το μαρτύριο αναδείξει τις
των 13 μοναχών της Καντάρας». βασικότερες
• Συζήτηση με θέμα: «Η ομοιότητες και
παραχώρηση εμπορικών διαφορές που
προνομίων από τους εντοπίζονται ανάμεσα
Λουζινιανούς ηγεμόνες της σε Κύπρο και Δυτική
Κύπρου σε ξένους εμπόρους και Ευρώπη.
οι πολιτικές και οικονομικές Κύπρο (π.χ. η
επιπτώσεις που είχε αυτή η παρουσία των
πρακτική για το φραγκικό Περπυριάριων και των
βασίλειο της Κύπρου» Φραγκομάτων).
(συσχετισμός με τις επιπτώσεις
που είχε για το Βυζάντιο η ** Η φεουδαρχική
παραχώρηση προνομίων στους κοινωνία της
Βενετούς με το Χρυσόβουλο του Μεσαιωνικής
1082). Ευρώπης θα εξεταστεί
• Ανάγνωση κυπριακών κειμένων σε επόμενη ενότητα.
της εποχής των Λουζινιανών Θα μπορούσαν,
(Χρονικό Λεόντιου Μαχαιρά, πάντως, να
Διήγησις Γεώργιου Βουστρώνιου, επισημανθούν οι
«Ασσίζες της Χαμηλής Αυλής») ιδιαιτερότητες που
στο πρωτότυπο και ανάλυση του παρουσίαζε η
περιεχομένου, αλλά και της κοινωνική
γλώσσας τους. διαστρωμάτωση στην
Κύπρο (π.χ. η
45
νησιού • Συλλογή ακριτικών και ερωτικών παρουσία των
δημοτικών τραγουδιών της εποχής Περπυριάριων και των
και σχολιασμός τους (διαθεματική Φραγκομάτων).
προσέγγιση σε συνεργασία με
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το *** Προτείνεται η
μάθημα της Λογοτεχνίας). αξιοποίηση χάρτη,
• Σύγκριση της κυπριακής διαλέκτου ώστε οι μαθητές/τριες
της εποχής με τη σημερινή να κατανοήσουν τη
διάλεκτο, όπως διαφαίνεται μέσα στρατηγική θέση της
από συγκεκριμένα αποσπάσματα Αμμοχώστου στον
των Χρονικών του Λεόντιου χώρο της Ανατολικής
Μαχαιρά και του Γεώργιου Μεσογείου.
Βουστρώνιου (διαθεματική
προσέγγιση σε συνεργασία με **** Προτείνεται η
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το αξιοποίηση
μάθημα της Νεοελληνικής πρωτογενών
Γλώσσας). /δευτερογενών
• Η ενσωμάτωση λέξεων, πηγών (π.χ. Λεόντιος
ονομάτων/επωνύμων και Μαχαιράς, Εξήγησις
τοπωνυμίων γαλλικής προέλευσης της γλυκείας χώρας
στην κυπριακή διάλεκτο Κύπρου, Γεώργιος
(διαθεματική προσέγγιση σε Βουστρώνιος,
συνεργασία με τον/τη Διήγησις κρόνικας
διδάσκοντα/ουσα το μάθημα των Κύπρου,
Γαλλικών). Κωνσταντίνος
• Συγκέντρωση φωτογραφικού Κωμοδίκης, Οι
υλικού με διάφορα αντικείμενα πληροφορίες των
(π.χ. πανοπλίες, νομίσματα), βραχέων χρονικών για
αγιογραφίες, ναούς και ιστορικά την Κύπρο. Η
κατάταξη και ο

46
 μνημεία της Φραγκοκρατίας και σχολιασμός τους.
συγγραφή σχετικών Σύντομη Ιστορία της
υπομνημάτων. Βυζαντινής και
Μεσαιωνικής Κύπρου
Θέματα για συνθετικές εργασίες (324–1571), Εκδόσεις
(project): Επιφανίου, Λευκωσία
- Η εισαγωγή του φεουδαρχικού 2006, σ. 46-60, 65-
συστήματος στην Κύπρο από τους 116).
βασιλιάδες της δυναστείας των ***** Οι Λουζινιανοί
Λουζινιάν. φρόντισαν να
- Η πολιτική της Καθολικής
Εκκλησίας για υποταγή της εγκατασταθούν
Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου στην Κύπρο
στα χρόνια της Φραγκοκρατίας Λατίνοι από
(διαθεματική/διεπιστημονική διάφορες
προσέγγιση σε συνεργασία με περιοχές
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το (την ίδια
μάθημα των Θρησκευτικών). περίοδο
- Η εμπορική σημασία της αυξήθηκε και ο
Αμμοχώστου στα χρόνια της αριθμός των
Φραγκοκρατίας και η κατάληψή Μαρωνιτών
της από τους Γενουάτες το 1372. της
- Τα γοτθικά μνημεία της Κύπρου Κύπρου). Αυτοί
(διαθεματική/διεπιστημονική αποτέλεσαν
προσέγγιση σε συνεργασία με την
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το άρχουσα τάξη
μάθημα της Τέχνης). κατά
την περίοδο
της

47
Οργανωμένες επισκέψεις σε Φραγκοκρατίας
αρχαιολογικούς/ιστορικούς χώρους, και της
μνημεία και μουσεία: Βενετοκρατίας.
- Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Περισσότερες
(αίθουσες Μεσαιωνικής πληροφορίες
περιόδου), Λευκωσία για τη
- Μουσείο Ιστορίας της Κυπριακής λατινική
Νομισματοκοπίας, Πολιτιστικό κοινότητα
Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, της Κύπρου
Λευκωσία υπάρχουν στο
- Μεσαιωνική Αίθουσα εγχειρίδιο του
Καστελιώτισσας, Λευκωσία Λυκείου
(αποτελούσε τμήμα του παλατιού Ιστορία της
των Λουζινιανών και Κύπρου,
χρονολογείται από τον 13ο–14ο Μεσαιωνική –
αιώνα) Νεότερη (1192
- Ερείπια του θερινού παλατιού –
των Φράγκων βασιλιάδων της 1974), Εκδόσεις
Κύπρου και ερείπια γοτθικής ΥΑΠ, Λευκωσία
εκκλησίας, Ποταμιά, Λευκωσία 2002, σ. 313-
- Μεσαιωνικό Κάστρο Κολοσσίου, 315. Επίσης, βλ.
Λεμεσός (αποτελούσε το κέντρο Ιστορία της
διοίκησης, της «Κομανταρίας», Κυπριακής
του Τάγματος των Ιωαννιτών Δημοκρατίας,
Ιπποτών) Εκδόσεις
- Κάστρο Λεμεσού – Μεσαιωνικό Φιλελεύθερος,
Μουσείο Κύπρου, Λεμεσός Λευκωσία
- Κάστρο Λάρνακας, Λάρνακα 2012,
τόμος 4, σ.

48

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΝΑΣΧΕΣΗΣ ΤΟΥΣ
2 1. Να εντοπίζουν στον χάρτη τις
κυριότερες οθωμανικές
κατακτήσεις (14ος και 15ος
αι.), να εξηγούν τους λόγους
της ραγδαίας οθωμανικής
εξάπλωσης, σε σχέση με την
εξασθένηση του Βυζαντίου, και
να αξιολογούν τις προσπάθειες
του Βυζαντίου για ανάσχεση
των Οθωμανών.*/** (Α, Β, Δ, Γ,
Ε, ΣΤ, Ζ)
2. Να περιγράφουν το ιστορικό
γεγονός της πολιορκίας και
της Άλωσης της
Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ (1453)
1. Η αδυναμία του Βυζαντίου και η Θέματα για δημιουργικές εργασίες:
εξάπλωση των Οθωμανών
λόγοι εξασθένησης του
Βυζαντίου, επέκταση Οθωμανών
στη Μικρά Ασία και στα
Βαλκάνια, θεσμός των
γαζήδων, παιδομάζωμα,
γενίτσαροι, προσπάθειες
Βυζαντίου για ανάσχεση των
Οθωμανών (Σύνοδος
Φερράρας-Φλωρεντίας)
(αξιοποίηση χάρτη)
2. Πολιορκία και Άλωση της Πόλης
(1453)
αντίπαλοι ηγέτες, γεγονότα,
- Βασιλικό Παρεκκλήσι της Αγίας 208-213,
Αικατερίνης, Πυργά, Λάρνακα Οι Λατίνοι της
(τοιχογραφία του βασιλιά Ιανού Κύπρου, Εκδόσεις
Λουζινιάν και της συζύγου του Γραφείου Τύπου
Καρλότας) και Πληροφοριών
- Κάστρο Πάφου, Πάφος της Κυπριακής
- Βασιλική Έπαυλη, Κούκλια, Πάφος Δημοκρατίας,
Λευκωσία 2012.
Για πηγές σχετικά
• Κατασκευή χάρτη όπου με
διαφαίνεται η σταδιακή την Άλωση της
εξάπλωση των Οθωμανών στα Πόλης, βλ.
βυζαντινά εδάφη. αποσπάσματα από
• Παραλληλισμός της κρίσης που τα Χρονικά του
αντιμετώπισε η Βυζαντινή Γεώργιου Σφραντζή
Αυτοκρατορία τον 14ο και 15ο και του Νικολό
αιώνα με προηγούμενες Μπάρμπαρο στο:
περιπτώσεις, όπως την κρίση που «Από τα χρονικά της
ξέσπασε μετά το θάνατο του Άλωσης του 1453»,
Ιουστινιανού Α΄ (τέλος 6ου – Χρονικόν, (Εφημ.
αρχές 7ου αιώνα) και την κρίση ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος
μετά τον θάνατο του Βασιλείου Β΄ 15,
(11ος αιώνας). Σύγκριση, (30 Μαΐου 1999), 8-
εντοπισμός ομοιοτήτων και 11. Ακόμη, υπάρχει
49
 Κωνσταντινούπολης το
1453.*** (Β, Δ, Γ, Δ, Ε, ΣΤ)
3. Να αξιολογούν τις συνέπειες
της Άλωσης για τον Ελληνισμό
και την Ευρώπη και να
αποτιμούν τη σημασία της
πνευματικής κληρονομιάς του
Βυζαντίου.****/***** (Β, Δ, Ε,
ΣΤ, Ζ)
συνέπειες της Άλωσης για τον
Ελληνισμό και την Ευρώπη
3. Βυζαντινή πνευματική
κληρονομιά
συνέπειες της Άλωσης για τον
Ελληνισμό και την Ευρώπη,
αποτίμηση της πνευματικής
κληρονομιάς του Βυζαντίου,
ιδεολογία της Τρίτης
Ρώμης*****
διαφορών και εξήγηση γιατί στις το δίτομο έργο
προηγούμενες δύο περιπτώσεις Εάλω
το Βυζάντιο κατάφερε να η Πόλις των
αντιμετωπίσει με επιτυχία τις εκδόσεων Βεργίνα
δυσκολίες, ενώ στην περίπτωση με
της κρίσης του 14ου – 15ου αιώνα νεοελληνική
δεν απέφυγε την οριστική απόδοση των
κατάρρευση της Αυτοκρατορίας. ιστορικών έργων
• Υπόδυση ρόλων. Για παράδειγμα, που
αν ήσουν ο αυτοκράτορας έγραψαν ο Μιχαήλ
Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος με Δούκας, ο Νικολό
ποιους σχεδιασμούς θα Μπάρμπαρο και ο
προσπαθούσες να αποτρέψεις Γεώργιος Φραντζής
την επικείμενη Άλωση της Πόλης (ή Σφραντζής
(π.χ. συνεργασία – συμφωνίες με ορθότερα), καθώς
βαλκανικούς λαούς, ενότητα στο και αποσπάσματα
εσωτερικό μέτωπο) ή αν από τα έργα άλλων
βρισκόσουν στη θέση του ιστοριογράφων.
Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου
πώς θα οργάνωνες την άμυνα της Για μαρτυρίες από
Κωνσταντινούπολης (προϋποθέτει τα
τη μελέτη του σχεδιαγράμματος οθωμανικά χρονικά
της Κωνσταντινούπολης με τις της εποχής, βλ.
οχυρώσεις και τα τείχη που την Χάρης Σταυρίδης,
περιέβαλλαν, καθώς επίσης και «Η
την εξέταση της γεωγραφικής Άλωση της
διαμόρφωσης του χώρου). Κωνσταντινούπολης
• Διατύπωση εκτιμήσεων για την και οι Οθωμανοί
τύχη που θα είχε η Κύπρος και η χρονικογράφοι»,
Χρονικόν, (Εφημ.
50
 ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειος ΠΟΛΙΤΗΣ), τεύχος
λόγω της ραγδαίας επέκτασης των 15,
Οθωμανών στη Μικρά Ασία και (30 Μαΐου 1999),
στα Βαλκάνια τον 14ο και 15ο 14-
αιώνα και ιδίως μετά την Άλωση 15.
της Κωνσταντινούπολης το 1453
(προϋποθέτει τη μελέτη ιστορικού Για τραγούδια και
χάρτη). θρήνους σχετικά με
• Συζήτηση για τον ρόλο που την Άλωση της
διαδραμάτισε ο πάπας και οι Πόλης, βλ. (α) Ε.
ηγεμόνες της Δυτικής Ευρώπης Κριαράς,
πριν και κατά τη διάρκεια της Ανακάλημα της
πολιορκίας και της Άλωσης της
Πόλης από τους Οθωμανούς. Κωνσταντινούπολης,
• Δραστηριότητα κριτικής – Θεσσαλονίκη 1965
αξιολογικής σκέψης η οποία και (β) «Τραγούδια
προτρέπει τους μαθητές να και Θρήνοι για την
εκτιμήσουν τις επιπτώσεις που θα Άλωση», Χρονικόν,
είχε το γεγονός της Άλωσης σε (Εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ,
κάθε έναν από τους αποδέκτες τεύχος 15, (30
του: Έλληνες, Οθωμανούς, Μαΐου 1999), σ. 12.
Ρώσους, Ευρωπαίους.
• Διακειμενική/πολυπρισματική  Προτείνεται η
προσέγγιση της πολιορκίας και αξιοποίηση χάρτη,
της Άλωσης της Πόλης από τους ώστε οι
Οθωμανούς Τούρκους. Συλλογή μαθητές/τριες να
υλικού από βυζαντινά χρονικά της παρακολουθήσου
εποχής (Δούκας, Σφραντζής, ν τους
Κριτόβουλος, Χαλκοκονδύλης), κυριότερους
σταθμούς στην

51
 δυτικές πηγές (Νικολό επεκτατική πορεία
Μπάρμπαρο, αρχιεπίσκοπος των Οθωμανών:
Λεονάρδος της Χίου) και πτώση της
οθωμανικά κείμενα (Τουρσούν Προύσας (1326),
μπέη). της Νίκαιας
• Εκπόνηση μικρής εργασίας ή (1331), της
συζήτηση με θέμα: «Οι Καλλίπολης
στρατηγικές επιλογές που (1354), του
ακολούθησε ο Μωάμεθ Β΄ ο Διδυμότειχου
Πορθητής, για να καταλάβει την (περ. 1360), της
Κωνσταντινούπολη» (π.χ. ο Αδριανούπολης
κανονιοβολισμός των τειχών και η και της
μεταφορά των πλοίων στον Φιλιππούπολης
Κεράτιο κόλπο διά της ξηράς). (περ. 1368/1369),
• Περιγραφή της πολεμικής νίκη κατά των
ατμόσφαιρας που επικρατούσε Σέρβων στο
εντός και εκτός των τειχών της Κοσσυφοπέδιο
Πόλης και καταγραφή των όπλων (1389), νίκη στη
που χρησιμοποιήθηκαν από τις μάχη της
αντίπαλες δυνάμεις κατά τη Νικόπολης (1396),
διάρκεια της πολιορκίας άλωση της
(προϋποθέτει τη μελέτη σχετικών Θεσσαλονίκης και
με το θέμα πηγών). παράδοση των
• Συζήτηση με θέμα: «Οι άμεσες Ιωαννίνων (1430),
συνέπειες για τον πληθυσμό της νίκη κατά των
Κωνσταντινούπολης μετά την σταυροφορικών
εισβολή και τις λεηλασίες των δυνάμεων υπό την
Οθωμανών στρατιωτών εντός των ηγεσία του
τειχών της Πόλης» (προϋποθέτει βασιλιά της
Πολωνίας και της

52
 τη μελέτη σχετικών με το θέμα Ουγγαρίας
πηγών). Βλάντισλαβ Γ΄ και
• Συζήτηση με θέμα: «Το τέλος του του Ιωάννη
αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Ουνυάδη στη
Παλαιολόγου μέσα από τις μάχη της Βάρνας
ιστορικές πηγές της εποχής». (1444).
• Σχολιασμός της φράσης που
αποδίδεται στον Λουκά Νοταρά, ** Είναι σημαντικό να
εκπρόσωπο της ανθενωτικής κατανοήσουν οι
παράταξης στην μαθητές ότι η
Κωνσταντινούπολη, από τον Βυζαντινή
βυζαντινό χρονικογράφο Μιχαήλ Αυτοκρατορία
Δούκα: «Προτιμότερο να δει μετά
κανείς να βασιλεύει μέσα στην την ανασύστασή
Πόλη κεφαλομάντηλο (φακιόλι) της από τον
τούρκικο παρά καθολική Μιχαήλ
κουκούλα (τιάρα)». Πώς αυτή η Η’ Παλαιολόγο είχε
άποψη συνδέεται με τα γεγονότα χάσει την παλιά της
που προηγήθηκαν (Σχίσμα των αίγλη και δύναμη.
Εκκλησιών, Δ΄ Σταυροφορία, Σ’
Λατινοκρατία); αυτό συνέβαλε σε
• Συζήτηση με θέμα: «Η Άλωση της μεγάλο βαθμό και
Πόλης ως ορόσημο μίας νέα η
εποχής για τον Ελληνισμό και την εμφύλια διαμάχη
Ευρώπη». ανάμεσα στον
Ιωάννη Ε΄
Θέματα για συνθετικές εργασίες Παλαιολόγο
(project): και τον Ιωάννη ΣΤ΄
Καντακουζηνό τον
14ο αιώνα ( δεν

53
- Το παιδομάζωμα κατά τους δίστασαν να
χρόνους της οθωμανικής εμπλέξουν στα
κυριαρχίας. εσωτερικά του
- Οι αποτυχημένες προσπάθειες για Βυζαντίου τόσο
ένωση των Εκκλησιών και ο τους Σέρβους του
διχασμός των Βυζαντινών σε Στέφανου Δουσάν
ενωτικούς και ανθενωτικούς όσο και τους
(διαθεματική/διεπιστημονική Οθωμανούς).
προσέγγιση σε συνεργασία με Ακόμη, πρέπει
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το να τονιστεί ότι το
μάθημα των Θρησκευτικών). 1347 το
- Η πολιορκία και η Άλωση της μεγαλύτερο
Πόλης το 1453 (χρήση μέρος των
πρωτογενών και δευτερογενών κατοίκων
πηγών). της Πόλης
- Δημοτικά τραγούδια, θρήνοι, αφανίστηκε από
θρύλοι και παραδόσεις για την την επιδημία
Άλωση της Πόλης και την τύχη του πανώλης που
τελευταίου αυτοκράτορα μάστιζε τότε την
Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου Ευρώπη.
(διαθεματική/διεπιστημονική
προσέγγιση σε συνεργασία με *** Προτείνεται η
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το αξιοποίηση
μάθημα της Λογοτεχνίας). πρωτογενών /
- Η προσφορά του Βυζαντίου στον δευτερογενών
ευρωπαϊκό πολιτισμό (π.χ. στους πηγών. Για
τομείς των τεχνών, των παράδειγμα, θα
γραμμάτων, της νομοθεσίας). μπορούσαν να
χρησιμοποιηθούν

54
 αποσπάσματα
από
βυζαντινά χρονικά
(Δούκας,
Σφραντζής,
Κριτόβουλος,
Χαλκοκονδύλης),
δυτικές πηγές
(Νικολό
Μπάρμπαρο,
αρχιεπίσκοπος
Λεονάρδος της
Χίου)
και οθωμανικά
κείμενα
(Τουρσούν Μπέη).
Ακόμη, μπορούν
να
αξιοποιηθούν
χάρτες,
εικόνες και άλλες
παραστατικές
πηγές.

****Η εξέταση των

συνεπειών της
Άλωσης της
Πόλης
το 1453 δεν
πρέπει

55
 να παρουσιαστεί
μόνο από τη
σκοπιά του
τέλους
μίας εποχής,
αλλά
και από την
οπτική
γωνία της
αφετηρίας
μίας νέας
κατάστασης.
Η πτώση της
Κων/πολης
το 1453
θεωρείται
από πολλούς
ιστορικούς ως
ορόσημο τόσο για
την ιστορία του
Eλληνισμού
όσο και για τις
απαρχές του
νεότερου
κόσμου (π.χ.
ανακαλύψεις
νέων
θαλάσσιων
δρόμων για το
εμπόριο,

56
 Αναγέννηση,
ιδεολογία της
Τρίτης Ρώμης
κ.ά.).

***** Η ιδεολογία της

Τρίτης Ρώμης
επηρέασε τη
ρωσική
εξωτερική
πολιτική για
πολλούς αιώνες
και σχετίζεται
με
τους
πολυάριθμους

ρωσοτουρκικούς
πολέμους της
νεότερης
εποχής.
Ακόμη, μέχρι τις
μέρες μας ο
δικέφαλος
αετός
χρησιμοποιείται
ως σύμβολο του
ρωσικού
κράτους.

57
 Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΥΠΟ ΞΕΝΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ (15ος – 19ος ΑΙΩΝΑΣ)

Η ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (1489 – 1571)

2 1. Να περιγράφουν τις 1. Διοίκηση / Άμυνα Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Η Κύπρος πέρασε
διοικητικές, στρατιωτικές και μετάβαση από τη Φραγκοκρατία • Μελέτη χάρτη με τις στα χέρια των
κοινωνικές εξελίξεις στην στη Βενετοκρατία, επαρχία της βενετοκρατούμενες περιοχές και Βενετών το 1489.
Κύπρο κατά την περίοδο της Βενετίας, εμπορική και εξαγωγή συμπερασμάτων για τα Τότε η Βενετή
Βενετοκρατίας.* (Α, Β, Δ, Ε, ΣΤ, στρατιωτική βάση, τοποτηρητής, γεωπολιτικά, οικονομικά, βασίλισσα της
Ζ) καπιτάνος της Αμμοχώστου, κοινωνικά και πολιτισμικά Κύπρου Αικατερίνη
οχυρωματικά έργα σε χαρακτηριστικά των υπό βενετική Κορνάρο, χήρα του
Αμμόχωστο και Λευκωσία κυριαρχία περιοχών (π.χ. η Φράγκου βασιλιά
Κοινωνικές εξελίξεις Βενετία ήταν μεγάλη ναυτική Ιακώβου Β΄,
διατήρηση φεουδαρχικού δύναμη της εποχής, επομένως αναγκάστηκε να
συστήματος, ευγενείς (Ιταλοί, κατακτώντας την Κρήτη και την παραιτηθεί από την
Γάλλοι), φεουδαρχικές Κύπρο μπορούσε ευκολότερα να εξουσία και
υποχρεώσεις Κυπρίων ελέγξει τους θαλάσσιους παραχώρησε το
εμπορικούς δρόμους και να νησί
2. Να περιγράφουν τις συνθήκες 2. Κατάληψη της Κύπρου από τους επιβάλει την κυριαρχία της στην στη «Γαληνοτάτη
κατάληψης της Κύπρου από Οθωμανούς Ανατολική Μεσόγειο). Δημοκρατία του
τους Οθωμανούς.** (Β, Δ, Ε, ΣΤ, πολιορκία και άλωση της • Κατάρτιση πίνακα όπου Αγίου Μάρκου». Για
Ζ) Λευκωσίας και της Αμμοχώστου επιγραμματικά παρουσιάζονται οι πρόσθετο υλικό
διαφορές ανάμεσα στις περιόδους σχετικά με το
της Φραγκοκρατίας και της θέμα, βλ.
Βενετοκρατίας όσον αφορά το Κωνσταντίνος
διοικητικό καθεστώς του νησιού, Κωμοδίκης, Οι
τη θρησκευτική πολιτική, την πληροφορίες των

58
 τέχνη και τον πολιτισμό και τα βραχέων χρονικών
οχυρωματικά έργα. για την Κύπρο. Η
• Συγκέντρωση και σχολιασμός κατάταξη και ο
απεικονίσεων της βασίλισσας της σχολιασμός τους.
Κύπρου Αικατερίνης Κορνάρο Σύντομη Ιστορία της
μέσα από ζωγραφικούς πίνακες. Βυζαντινής και
• Συγγραφή κειμένου και θεατρική Μεσαιωνικής Κύπρο
αναπαράσταση (δραματοποίηση) (324–1571),
της συγκινητικής αναχώρησης της Λευκωσία,
Αικατερίνης Κορνάρο από την Εκδόσεις Επιφανίου
Κύπρο. 2006, σ. 57 κ.ε.
• Παρουσίαση εικονογραφικού
υλικού (π.χ. γκραβούρες) της ** Για πρόσθετο υλικό
εποχής, όπου απεικονίζονται τα / πηγές σχετικά με
οχυρωματικά έργα των Βενετών. το μαρτυρικό
• Συγκέντρωση και εξέταση τέλος του
σώματος πρωτογενών ή και Μαρκαντώνιου
δευτερογενών πηγών που Βραγαδίνου, βλ.
αφορούν την πολιορκία και Άλωση Κώστας Κατσώνης,
της Αμμοχώστου (1571) από τους Η Κύπρος στους
Οθωμανούς και το μαρτύριο του δρόμους της
καπιτάνου της πόλης Ιστορίας, Μια
Μαρκαντώνιου Βραγαδίνου. σύγχρονη
• Σύγκριση ανάμεσα στα γεγονότα προσέγγιση
που αφορούν την πολιορκία και της Ιστορίας μέσα
την Άλωση της από την
Κωνσταντινούπολης (1453) και της πολυφωνία των
Αμμοχώστου (1571). πηγών, Λάρνακα
2002, σ. 23-25.

59
• Η ενσωμάτωση λέξεων και
τοπωνυμίων ιταλικής προέλευσης
στην κυπριακή διάλεκτο.
• Παρουσίαση λογοτεχνικών έργων
της περιόδου της Βενετοκρατίας:
Ερωτόκριτος, Ερωφίλη,
Βοσκοπούλα, Θυσία του Αβραάμ
(διαθεματική εργασία σε
συνεργασία με τον/τη
διδάσκοντα/ουσα το μάθημα της
Λογοτεχνίας). Βλ. επίσης την
αντίστοιχη ενότητα για την
Κρητική Λογοτεχνία στο Κείμενα
Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄
Γυμνασίου, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 19.
• Προβολή εικόνων από ζωγραφικά
έργα, που αντιπροσωπεύουν την
Κρητική Σχολή.

Θέματα για συνθετικές εργασίες

(projects):
- Η βενετοκρατούμενη Κρήτη
(1211–1669).
- Αικατερίνη Κορνάρο, η τελευταία
βασίλισσα της Κύπρου.
- Τα ενετικά τείχη της Λευκωσίας
και της Αμμοχώστου.

60
 - Η πολιορκία και η Άλωση της
Λευκωσίας και της Αμμοχώστου
από τους Οθωμανούς (1570–
1571).

Οργανωμένες επισκέψεις σε
αρχαιολογικούς/ιστορικούς χώρους,
μνημεία και μουσεία:
- Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο
(αίθουσες Ενετικής περιόδου –
τρισδιάστατη απεικόνιση και
διαδραστικός χάρτης, όπου
διαφαίνονται οι διαφορές
ανάμεσα στην οχυρωματική
πολιτική των Φράγκων και των
Βενετών), Λευκωσία
- Μεσαιωνικοί πύργοι, Κίτι,
Αλαμινός και Πύλα, Λάρνακα
(αποτελούσαν στρατιωτικά
παρατηρητήρια της περιόδου της
Βενετοκρατίας)
- Ενετικά τείχη και προμαχώνες
(Πύλη Αμμοχώστου – Πύλη
Πάφου), Λευκωσία

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΥΠΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

61
1 1. Να περιγράφουν τις συνθήκες 1. Συνθήκες διαβίωσης Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται ο
διαβίωσης του υπόδουλου οθωμανοκρατούμενου • Μελέτη χάρτη με τις παράλληλος
Ελληνισμού στους Οθωμανούς Ελληνισμού οθωμανοκρατούμενες περιοχές εντοπισμός
και τον τρόπο διοίκησής του εντοπισμός και εξαγωγή συμπερασμάτων για στον χάρτη των
κατά τα χρόνια της οθωμανοκρατούμενων τα γεωπολιτικά, οικονομικά,
Οθωμανοκρατίας.*/** (Δ, Ε, ΣΤ, περιοχών στον χάρτη κοινωνικά και πολιτισμικά οθωμανοκρατούμενω
Ζ) (αξιοποίηση χάρτη), χαρακτηριστικά των υπό ν
ραγιάδες, πατριαρχικά οθωμανική κυριαρχία περιοχών και των
προνόμια, θεσμός της (π.χ. στις ορεινές περιοχές της
κοινότητας, πρόκριτοι, Ελλάδας έβρισκαν καταφύγιο οι βενετοκρατούμενων
Φαναριώτες, κλέφτες και κλέφτες, ενώ στα νησιά, όπως η περιοχών
αρματολοί, γεωργική και Ύδρα, αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η του Ελληνισμού για
εμπορική δραστηριότητα εμπορική δραστηριότητα). εξαγωγή
Ελλήνων • Παρουσίαση στην τάξη συμπερασμάτων.
αναπαραστάσεων – εικόνων της Είναι φανερό
2. Να αξιολογούν τη συμβολή της 2. Συμβολή Εκκλησίας και Ελλήνων ζωής στην Οθωμανική ότι οι Βενετοί
Εκκλησίας και των Ελλήνων της της Διασποράς Αυτοκρατορία (Έλληνες κληρικοί ενδιαφέρονταν
Διασποράς στη στήριξη και την παιδευτική δραστηριότητα και έμποροι, κλέφτες και περισσότερο για τον
πνευματική ανάπτυξη του Εκκλησίας (Πατριαρχική αρματολοί, πρόκριτοι, έλεγχο του
υπόδουλου Ελληνισμού. Ακαδημία, θρησκευτικός Φαναριώτες, Έλληνες λόγιοι, εμπορίου
***/**** (Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) ουμανισμός, δράση του Κοσμά Οθωμανοί άνδρες, γενίτσαροι, στην Ανατολική
του Αιτωλού), πολιτιστική και γυναικείες μορφές κ.ά.). Μεσόγειο γι’ αυτό
κοινωνικοοικονομική προσφορά • Συζήτηση με θέμα: «Η σημασία της επιθυμούσαν την
του παροικιακού Ελληνισμού παραχώρησης προνομίων στον κατοχή νησιών και
Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως σημαντικών
Γεννάδιο Β΄ από τον σουλτάνο λιμανιών. Από την
Μωάμεθ Β΄ Πορθητή». άλλη, η
• Κατάρτιση πίνακα με τις επεκτατική πολιτική
κυριότερες ελληνικές παροικίες των Οθωμανών
οδήγησε

62
 στη Δυτική και στην Ανατολική αναπόφευκτα στους
Ευρώπη, με συμβολική παράθεση πολυάριθμους
ποιοτικών στοιχείων, όπως η βενετοτουρκικούς
εκπαίδευση, οι εκδόσεις κ.ά. πολέμους, που
• Παρουσίαση λευκωμάτων / είχαν
εικόνων με δείγματα από τις ως αποτέλεσμα την
ελληνικές εκδόσεις της Βενετίας απώλεια
και της Βιέννης. σημαντικών
• Συλλογή, σχολιασμός και εδαφών για
επεξεργασία κλέφτικων τους Βενετούς (π.χ.
δημοτικών τραγουδιών Κύπρο το 1571,
(διαθεματική προσέγγιση σε Κρήτη το 1669).
συνεργασία με τον/τη
διδάσκοντα/ουσα το μάθημα της ** Προτείνεται η
Λογοτεχνίας). σύγκριση
των συνθηκών
Θέματα για συνθετικές εργασίες διαβίωσης του
(projects): Ελληνισμού στις
- Η διοικητική οργάνωση των περιοχές
ελληνικών περιοχών στα χρόνια υπό οθωμανική και
της Οθωμανοκρατίας. βενετική
- Ο ρόλος των προκρίτων και των κυριαρχία.
Φαναριωτών στα χρόνια της
οθωμανικής κυριαρχίας. *** Διευκρινίζεται ότι
- Οι κλέφτες και οι αρματολοί μέσα ο
από τα δημοτικά τραγούδια της Νεοελληνικός
εποχής (κλέφτικα τραγούδια). Διαφωτισμός θα
διδαχθεί στην Γ΄
Γυμνασίου, αφού
προηγηθεί η

63
- Οι εμπορικές δραστηριότητες των διδασκαλία του
Ελλήνων στα χρόνια της Ευρωπαϊκού
Οθωμανοκρατίας. Διαφωτισμού.
- Η Ορθόδοξη Εκκλησία στα χρόνια Επιπλέον,
της οθωμανικής κυριαρχίας. τα περισσότερα
- Οι ελληνικές παροικίες της θέματα αυτής της
διασποράς χθες και σήμερα. ενότητας θα
εξεταστούν
διεξοδικότερα στην
Γ΄
Γυμνασίου,
επομένως
εδώ θα μελετηθούν
επιγραμματικά.

**** Προτείνεται η
σύγκριση της
θέσης της
Ορθόδοξης
Εκκλησίας και των
δυνατοτήτων
πνευματικής
ανάπτυξης του
Ελληνισμού
στις περιοχές υπό
οθωμανική και
βενετική
κυριαρχία.

64

2 1. Να περιγράφουν και να 1. Κοινωνικές και θρησκευτικές
αιτιολογούν τις πολιτικές,
διοικητικές, κοινωνικές και
θρησκευτικές αλλαγές στην
Κύπρο κατά την περίοδο της
Οθωμανοκρατίας.*/** (Α, Β, Δ, αποκατάσταση Ορθόδοξης
Ε, ΣΤ, Ζ)
Η ΟΘΩΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (1571 – 1878)
Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Διευκρινίζεται ότι η
αλλαγές • Παρουσίαση εικονογραφικού συμμετοχή της
κατάργηση κοινωνικής υλικού (γκραβούρες από Κύπρου στον αγώνα
διαστρωμάτωσης της περιόδου περιηγητικά κείμενα) για του 1821 θα
της Λατινοκρατίας, χαρακτηριστικές εκφάνσεις της διδαχθεί στην Γ΄
καθημερινής ζωής Χριστιανών και Γυμνασίου, σε
Εκκλησίας, εθναρχικός ρόλος Μουσουλμάνων, καθώς και συσχετισμό με τα
Εκκλησίας (αποτίμηση της μνημεία και ιστορικούς χώρους γεγονότα της
συμβολής της Εκκλησίας στην της περιόδου της Ελληνικής
εκπαίδευση και διατήρηση της Οθωμανοκρατίας στην Κύπρο. Επανάστασης.
εθνικής και θρησκευτικής • Εκπόνηση μικρής εργασίας ή
ταυτότητας των Ελλήνων της συζήτηση με θέμα: «Οι συνθήκες ** Για πρόσθετες
Κύπρου), ραγιάδες διαμόρφωσης της πηγές
Διοικητικές αλλαγές μουσουλμανικής κοινότητας στην γύρω από τη ζωή και
αγάδες, καδής, αυτοδιοίκηση Κύπρο». τη δράση του
κοινοτήτων, μουχτάρης, • Εκπόνηση μικρής εργασίας ή δραγομάνου
δραγομανία, αξιολόγηση της συζήτηση με θέμα: «Οι λόγοι που Χατζηγεωργάκη
δράσης και του έργου του προκάλεσαν τις εξεγέρσεις των Κορνέσιου, βλ. Κάτια
Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου, Κυπρίων κατά των Οθωμανών». Σάββα και Μαριλένα
εξεγέρσεις κατά της οθωμανικής • Συλλογή και καταγραφή Σάββα, «Ο
διοίκησης, μεταρρυθμίσεις τουρκικών λέξεων στην ελληνική δραγομάνος
(διάταγμα Χάττι Χουμαγιούν), κυπριακή διάλεκτο (διαθεματική Χατζηγεωργάκης
μεταβίβαση της εξουσίας στους προσέγγιση σε συνεργασία με Κορνέσιος»,
65
 Άγγλους τον/τη διδάσκοντα/ουσα το Χρονικόν,
μάθημα της Γλώσσας). (Εφημ. ΠΟΛΙΤΗΣ),
2. Να εξηγούν πότε και κάτω από 2. Εμφάνιση και εξέλιξη τεύχος 089, (8
ποιες συνθήκες εμφανίζεται και μουσουλμανικής κοινότητας Θέματα για συνθετικές εργασίες Νοεμβρίου
εξελίσσεται η μουσουλμανική εγκατάσταση στρατιωτών, (projects): 2009). Το αφιέρωμα
κοινότητα στην εποικισμός, εξισλαμισμοί, - Η Εκκλησία της Κύπρου στα χρόνια περιλαμβάνει
Κύπρο.***/**** (Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) δημογραφική εξέλιξη, της οθωμανικής κυριαρχίας (το συνολικά πέντε
Λινοβάμβακοι, κοινοί αγώνες ζήτημα της εθναρχίας, τα άρθρα: 1. «Ο
Χριστιανών και Μουσουλμάνων προνόμια, ο ρόλος της στο θεσμός του
κατά της οθωμανικής φορολογικό σύστημα και η δραγομάνου
διοίκησης**** παιδεία). στην Κύπρο», 2. «Η
- Η διοικητική οργάνωση της ζωή και το έργο
Κύπρου κατά την περίοδο της του»,
Οθωμανοκρατίας. 3. «Η
- Η παιδεία κατά την περίοδο της συμβολή του στην
Οθωμανοκρατίας. πτώση του
- Ο δραγομάνος Χατζηγεωργάκης Μουσαχίλλη
Κορνέσιος. Χατζημπακκή», 4. «Η
- Λινοβάμβακοι: ο κυπριακός εξέγερση του 1804»,
κρυπτοχριστιανισμός στα χρόνια 5. «Ο αγαθοεργός
της Οθωμανοκρατίας ευεργέτης ή ο
(διαθεματική/διεπιστημονική αδίστακτος
προσέγγιση σε συνεργασία με τύραννος;».
τον/τη διδάσκοντα/ουσα το
μάθημα των Θρησκευτικών). *** Βλ. Άντρος
- Ο τουρκικός εποικισμός της Παυλίδης,
Κύπρου χθες και σήμερα. Ιστορία της νήσου
- Η ιστορική και δημογραφική Κύπρου, Εκδόσεις
εξέλιξη της μουσουλμανικής Φιλόκυπρος,
κοινότητας (1571–1878). Λευκωσία

66
- Οι εξεγέρσεις των Κυπρίων κατά 1992, τόμος 4, σ.
της οθωμανικής διοίκησης του 24-37.
νησιού (π.χ. εξέγερση εναντίον του
Τζηλ Οσμάν και εξεγέρσεις του **** Για παράδειγμα
Νικόλαου Θησέα, του Γκιαούρ η
Ιμάμη και του μοναχού εξέγερση κατά
Ιωαννίκιου). της
διακυβέρνησης
Οργανωμένες επισκέψεις σε του Τζηλ Οσμάν
αρχαιολογικούς/ιστορικούς χώρους, τον 18ο αιώνα και
μνημεία και μουσεία: το κίνημα του
- Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Γκιαούρ Ιμάμη το
(αίθουσες Οθωμανικής περιόδου), 1833.
Λευκωσία
- Παλαιά Αρχιεπισκοπή (1730), ***** Πληροφορίες
Λευκωσία για
- Αρχοντικό δραγομάνου το θέμα
Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου, υπάρχουν
Λευκωσία στο εγχειρίδιο
- Τέμενος Ομεριέ, Λευκωσία του Λυκείου
(παλαιότερη μονή των Ιστορία της
Αυγουστίνων μοναχών) Κύπρου,
- Τέμενος Μπαϊρακτάρη, Λευκωσία Μεσαιωνική –
- Φρούριο Λάρνακας, Λάρνακα Νεότερη (1192 –
(αρχικό κτίσμα του Μεσαίωνα, 1974), Εκδόσεις
αλλά σημερινή μορφή επί ΥΑΠ, Λευκωσία
Οθωμανοκρατίας) 2002, σ. 306-
- Τέμενος Μπουγιούκ (Τζαμί 307,
Κεμπίρ), Λάρνακα (το πρώτο τζαμί 311, 313.
που χτίστηκε στην Κύπρο από τους Επίσης, βλ.

67
 Οθωμανούς επάνω σε παλαιότερη Άντρος
καθολική εκκλησία του 13ου– Παυλίδης,
14ου αιώνα αφιερωμένη στην Ιστορία της
Αγία Αικατερίνη) νήσου Κύπρου,
- Παλαιό Υδραγωγείο Λάρνακας – Εκδόσεις
Καμάρες, Λάρνακα (κτίσμα του Φιλόκυπρος,
1746 με δαπάνη του Μπεκίρ Λευκωσία 1992,
Πασά, το οποίο λειτουργούσε τόμος 4, σ. 24-
μέχρι το 1939) 33.

Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ (15ος – 18ος ΑΙΩΝΑΣ)

ΟΙ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΟΙ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ

2 1. Να κατανοούν τα κίνητρα και 1. Κίνητρα Θέματα για δημιουργικές εργασίες: * Προτείνεται η

τις προϋποθέσεις που οικονομικά, θρησκευτικά και • Κατασκευή χάρτη με σχετικά διδασκαλία της
συνέβαλαν στις επιστημονικά κίνητρα υπομνήματα, όπου ενότητας να
Ανακαλύψεις.*/** (Β, Γ, Δ, Ε, εξερευνητικών ταξιδιών παρουσιάζονται τα εξερευνητικά δομηθεί
ΣΤ, Ζ) Προϋποθέσεις ταξίδια των Ισπανών και σε δύο επίπεδα. Σε
νέα τεχνικά μέσα (πυξίδα, Πορτογάλων θαλασσοπόρων. πρώτο επίπεδο, οι
αστρολάβος, πορτολάνοι, μαθητές/τριες να

68
 καραβέλα), νέες επιστημονικές • Συλλογή παραστατικών πηγών της γνωρίσουν και να
απόψεις (σφαιρικότητα της γης) εποχής που απεικονίζουν τις κατανοήσουν το
συνέπειες των Ανακαλύψεων. φαινόμενο των
2. Να εντοπίζουν στον χάρτη και 2. Εξερευνητικά ταξίδια • Κατάρτιση πίνακα όπου Ανακαλύψεων
να περιγράφουν την πορεία εντοπισμός στον χάρτη της αναγράφονται οι περιοχές της γης έχοντας ως άξονα
των θαλασσοπόρων της πορείας του Βάσκο ντε Γκάμα, που ήταν γνωστές στους αναφοράς τα
Πορτογαλίας και της του Χριστόφορου Κολόμβου και Ευρωπαίους πριν και μετά τα κίνητρα, τις
Ισπανίας.*** (Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) του Μαγγελάνου (αξιοποίηση εξερευνητικά ταξίδια. προϋποθέσεις, τα
χάρτη) • Κατάρτιση πίνακα όπου εξερευνητικά
αναγράφονται τα οικονομικά, ταξίδια
3. Να αξιολογούν τις άμεσες και 3. Συνέπειες Ανακαλύψεων κοινωνικά και πολιτιστικά και τη γέννηση του
απώτερες συνέπειες που είχαν γέννηση Νέου Κόσμου, αποτελέσματα των Ανακαλύψεων. Νέου Κόσμου. Σε
οι Ανακαλύψεις τόσο για την εξαφάνιση προκολομβιανών • Συγγραφή ημερολογίου με θέμα: δεύτερο επίπεδο, οι
ευρωπαϊκή και την παγκόσμια πολιτισμών, δημιουργία «Είσαι ένας από τους ναύτες που μαθητές/τριες να
ιστορία όσο και για τους αποικιών και αποικιακών ταξιδεύουν με τα πλοία του προσδιορίσουν και
πολιτισμούς των Νέων Χωρών. αυτοκρατοριών, ανταγωνισμοί Χριστόφορου Κολόμβου. Στο να εκτιμήσουν τις
(Β, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ) και συγκρούσεις μεταξύ των ημερολόγιό σου γράφεις τις άμεσες και
ευρωπαϊκών χωρών, παγκόσμιο εντυπώσεις και τα συναισθήματά απώτερες
εμπόριο, άνοδος αστικής τάξης, σου από το ταξίδι, την ανακάλυψη συνέπειες που είχαν
ανάπτυξη επιστημονικών νέων χωρών και τις επαφές με οι Ανακαλύψεις σε
κλάδων, εκμετάλλευση τους ιθαγενείς πληθυσμούς που όλους του τομείς
ιθαγενών, αξιολόγηση ζουν σε εξωτικά μέρη». της
συνεπειών ανθρώπινης
Θέματα για συνθετικές εργασίες δραστηριότητας.
(projects):
- Οι επιστημονικές γνώσεις και οι ** Για μια μεθοδική
τεχνολογικές εφευρέσεις που διαπραγμάτευση
επέτρεψαν την πραγματοποίηση της συγκεκριμένης
των υπερπόντιων ταξιδιών για τις ενότητας, βλ.
Βασίλης

69
 Ανακαλύψεις των Νέων Χωρών Κρεμμυδάς,
(διαθεματική/διεπιστημονική Νεότερη Ιστορία,
προσέγγιση σε συνεργασία με Ελληνική και
τους διδάσκοντες τα μαθήματα Ευρωπαϊκή, Γνώση,
της Φυσικής, των Μαθηματικών, Αθήνα 1995.
της Γεωγραφίας και της
Τεχνολογίας). *** Προτείνεται η
- Τα εξερευνητικά ταξίδια του αξιοποίηση χάρτη,
Χριστόφορου Κολόμβου. ώστε οι
- Οι προκολομβιανοί πολιτισμοί της μαθητές/τριες να
Αμερικής (Μάγια, Ίνκας, Αζτέκοι) παρακολουθήσου
και ο αφανισμός τους από τους ν την πορεία των
Ισπανούς κονκισταδόρες. εξερευνητικών
- Η εμφάνιση της αποικιοκρατίας αποστολών από
και του λεγόμενου «Τρίτου την Ευρώπη προς
Κόσμου». τον Νέο Κόσμο
και να γνωρίσουν
τις Νέες Χώρες και
τις αποικίες που
ίδρυσαν εκεί οι
Ευρωπαίοι.

70
 ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

Δείκτες Επιτυχίας Δείκτες Επάρκειας

Χρόνος, αλλαγή, συνέχεια (Α)

1. Ερμηνεύουν αλλαγές και συνέχειες 1. Λόγοι για τους οποίους συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ζωής των ανθρώπων αλλάζουν με την
ανάμεσα σε ιστορικές περιόδους και πάροδο του χρόνου.
εντός ιστορικών περιόδων. 2. Λόγοι για τους οποίους συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ζωής των ανθρώπων παραμένουν τα ίδια
με την πάροδο του χρόνου.
3. Τρόποι με τους οποίους συγκεκριμένες αλλαγές επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων.

2. Ερμηνεύουν συνδέσεις ανάμεσα σε 1. Λόγοι ύπαρξης συγκεκριμένων σχέσεων ανάμεσα σε γεγονότα που συμβαίνουν σε διαφορετικές
γεγονότα που συμβαίνουν στην ίδια ή ιστορικές περιόδους.
σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους. 2. Λόγοι ύπαρξης συγκεκριμένων σχέσεων ανάμεσα σε γεγονότα που συμβαίνουν εντός της ίδιας
ιστορικής περιόδου.

Αίτια–συνέπειες (Β)

1. Ερμηνεύουν σχέσεις ανάμεσα στα 1. Λόγοι (αίτια) για τους οποίους συγκεκριμένα γεγονότα και αλλαγές συμβαίνουν.
διάφορα αίτια και σχέσεις ανάμεσα 2. Αποτελέσματα και συνέπειες συγκεκριμένων γεγονότων και αλλαγών (άμεσα, μεσοπρόθεσμα,
στις διάφορες συνέπειες γεγονότων και μακροπρόθεσμα, σε σχέση με διαφορετικές ομάδες ανθρώπων).
αλλαγών. 3. Λόγοι ύπαρξης συγκεκριμένων σχέσεων αιτιότητας ανάμεσα σε συγκεκριμένα γεγονότα και
αλλαγές.
4. Λόγοι ύπαρξης συγκεκριμένων σχέσεων ανάμεσα στα αίτια συγκεκριμένων γεγονότων και αλλαγών.
5. Λόγοι ύπαρξης συγκεκριμένων σχέσεων ανάμεσα στις συνέπειες συγκεκριμένων γεγονότων και
αλλαγών.

71
 6. Διάκριση ανάμεσα σε εκούσιες και ακούσιες συνέπειες στη βάση κριτηρίων.

Ιστορική ενσυναίσθηση (Γ)

1. Ερμηνεύουν συγκεκριμένες 1. Ιδέες και αντιλήψεις των ανθρώπων στο παρελθόν για συγκεκριμένα θέματα.
συμπεριφορές, πρακτικές και θεσμούς 2. Διαφορές ανάμεσα στις ιδέες και αντιλήψεις των ανθρώπων στο παρελθόν και στη σημερινή εποχή
του παρελθόντος, με αναφορά στο για συγκεκριμένα θέματα.
συγκείμενο της εποχής και τις ιδέες και 3. Λόγοι για τους οποίους πρόσωπα ή ομάδες ανθρώπων συμπεριφέρονται με συγκεκριμένους
αντιλήψεις των ανθρώπων. τρόπους.
4. Τρόποι με τους οποίους το συγκείμενο επηρεάζει τη συμπεριφορά προσώπων και ομάδων
ανθρώπων.
5. Τρόποι με τους οποίους οι ιδέες και αντιλήψεις προσώπων και ομάδων ανθρώπων επηρεάζουν τη
συμπεριφορά τους.
6. Λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι έχουν συγκεκριμένους θεσμούς και πρακτικές.
7. Τρόποι με τους οποίους το συγκείμενο συμβάλλει στην ύπαρξη συγκεκριμένων θεσμών και
πρακτικών.
8. Τρόποι με τους οποίους συγκεκριμένες ιδέες και αντιλήψεις συμβάλλουν στην ύπαρξη
συγκεκριμένων θεσμών και πρακτικών.
9. Λόγοι για τους οποίους κάποιοι θεσμοί και πρακτικές τους παρελθόντος δεν υπάρχουν ή είναι
διαφορετικοί σήμερα.
10. Τρόποι με τους οποίους αλλαγές στο συγκείμενο προκάλεσαν την αλλαγή ή την εξάλειψη θεσμών
και πρακτικών του παρελθόντος.
11. Τρόποι με τους οποίους αλλαγές σε ιδέες και αντιλήψεις προκάλεσαν την αλλαγή ή την εξάλειψη
θεσμών και πρακτικών του παρελθόντος.

Πηγές–ιστορικές αναφορές (Δ)

1. Κοινές πληροφορίες που εντοπίζονται σε διαφορετικές αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές) ενός

γεγονότος/ προσώπου/φαινομένου.

72
1. Συγκρίνουν διαφορετικές 2. Διαφορετικές πληροφορίες που εντοπίζονται σε διαφορετικές αναπαραστάσεις (ιστορικές
αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές) αναφορές) ενός γεγονότος/προσώπου/φαινομένου.
του ίδιου γεγονότος/προσώπου/ 3. Ομοιότητες και διαφορές στις αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές) που παράγουν οι
φαινομένου. μαθητές/τριες.
4. Διαφορετικοί βαθμοί βεβαιότητας για πληροφορίες που εντοπίζονται σε αναπαραστάσεις.

1. Πληροφορίες στις πηγές που περιγράφουν συγκεκριμένα γεγονότα.

2. Πληροφορίες στις πηγές που δίνουν ερμηνείες γεγονότων.
2. Κάνουν διακρίσεις ανάμεσα σε 3. Κριτήρια διάκρισης ανάμεσα σε γεγονότα και ερμηνείες.
γεγονότα και ερμηνείες στις πηγές που
χρησιμοποιούν. 1. Λόγοι για τους οποίους οι πληροφορίες που παίρνουμε από τις πηγές διαφέρουν μεταξύ τους.
2. Ερωτήματα για τα οποία μια πηγή είναι έγκυρη ή/και αξιόπιστη και ερωτήματα για τα οποία δεν
3. Εξηγούν γιατί υπάρχουν διαφορετικές είναι.
αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές) 3. Τρόποι με τους οποίους το είδος των πηγών (π.χ. γραπτές-παραστατικές / καταγραφές-κατάλοιπα /
και ερμηνείες γεγονότων και πρωτογενείς-δευτερογενείς-τριτογενείς) επηρεάζει την εγκυρότητα και αξιοπιστία τους ανάλογα με
προσώπων. τα ερωτήματά μας.
4. Τρόποι με τους οποίους οι γνώσεις, ιδέες και αντιλήψεις του δημιουργού της πηγής, καθώς επίσης
το συγκείμενο στο οποίο βρίσκεται και το ιστορικό ερώτημα που διερευνά, επηρεάζουν τις
ερμηνείες.
5. Λόγοι για τους οποίους οι αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές) που παράγουν οι μαθητές/τριες
διαφέρουν μεταξύ τους.
6. Λόγοι για τους οποίους δεν υπάρχει πάντοτε συμφωνία στο βαθμό βεβαιότητας για τις πληροφορίες
που εντοπίζονται στις αναπαραστάσεις (ιστορικές αναφορές).

Σημαντικότητα (Ε)

1. Συγκρίνουν τη σημαντικότητα 1. Ιεράρχηση γεγονότων, προσώπων, αντικειμένων, αλλαγών, αιτιών, συνεπειών ως προς τη
γεγονότων, προσώπων, αντικειμένων, σημαντικότητά τους, στη βάση συγκεκριμένων κριτηρίων (αιτιολόγηση).
αλλαγών, αιτιών, συνεπειών, στη βάση 2. Μεταβολές στη σημαντικότητα γεγονότων, προσώπων, αντικειμένων, αλλαγών, αιτιών, συνεπειών
κριτηρίων. με την πάροδο του χρόνου.

73
2. Εξηγούν γιατί υπάρχουν διαφορετικές 1. Λόγοι για τους οποίους υπάρχουν διαφορές στον τρόπο με τον οποίο ιεραρχούμε τη σημαντικότητα
κρίσεις σε σχέση με τη σημαντικότητα. γεγονότων, προσώπων, αντικειμένων, αλλαγών, αιτιών, συνεπειών.
2. Τρόποι με τους οποίους το ερώτημα, το άτομο που αποδίδει τη σημαντικότητα και ο χρόνος στον
οποίο γίνεται η κρίση οδηγούν σε διαφορές στην απόδοση σημαντικότητας.

Ιστορική διερεύνηση (τεκμήρια) (Στ)

1. Εντοπίζουν, συνδυάζουν και 1. Σημαντικά ερωτήματα για ένα συγκεκριμένο γεγονός, φαινόμενο, πρόσωπο.
αξιολογούν πηγές για να απαντήσουν 2. Εντοπισμός και συλλογή πηγών.
ιστορικά ερωτήματα. 3. Πηγές που δίνουν πληροφορίες (τεκμήρια) οι οποίες απαντούν το ερώτημά μας.
4. Πληροφορίες (τεκμήρια) που παίρνουμε σχετικά με το ερώτημά μας από τις πηγές.
5. Εγκυρότητα και αξιοπιστία πηγών που προκύπτει από την εγκυρότητα και αξιοπιστία των τεκμηρίων.
6. Ομοιότητες και διαφορές στα αποτελέσματα των ιστορικών διερευνήσεων των μαθητών/τριών.
7. Βαθμός βεβαιότητας για την απάντηση στο ερώτημα, η οποία προκύπτει από τις πηγές.

1. Καθορισμός θέματος προς διερεύνηση.

2. Προτείνουν, σχεδιάζουν και εκτελούν 2. Καθορισμός ερωτήματος προς διερεύνηση και τεκμηρίωση σημαντικότητάς του.
ιστορικές διερευνήσεις. 3. Αναζήτηση πηγών.
4. Μελέτη και ερμηνεία πηγών.
5. Εντοπισμός τεκμηρίων σε σχέση με το ερώτημα της διερεύνησης.
6. Αξιολόγηση αξιοπιστίας και εγκυρότητας.
7. Αντιπαραβολή πηγών.
8. Παραγωγή ιστορικής αναφοράς.
9. Παρουσίαση των αποτελεσμάτων της διερεύνησης.
10. Συζήτηση των αποτελεσμάτων της διερεύνησης.

(Στα πιο πάνω, όπου υπάρχει δυνατότητα και προστιθέμενη αξία, γίνεται χρήση των ΤΠΕ.)
Οργάνωση–επικοινωνία (Ζ)

74
1. Παρουσιάζουν την ιστορική τους γνώση 1. Παραγωγή γραπτών και προφορικών ιστορικών αναφορών.
και τα αποτελέσματα των 2. Δημιουργία παραστατικών πηγών.
διερευνήσεών τους με διάφορους 3. Τροποποίηση γραπτών ιστορικών αναφορών ώστε να συμπεριλαμβάνουν τα αποτελέσματα
τρόπους τους οποίους επιλέγουν ιστορικών διερευνήσεων (π.χ. κείμενο σχολικού εγχειριδίου, κείμενο για το θέμα υπό μελέτη).
ανάλογα με το θέμα και το κοινό τους. 4. Κατασκευή/συμπλήρωση διαγραμμάτων.
5. Συμπλήρωση χάρτη.
6. Υπόδυση ρόλων.
7. Επιλογή τρόπου παρουσίασης ανάλογα με το θέμα/περιεχόμενο της ιστορικής διερεύνησης και τα
αποτελέσματά της.
8. Επιλογή τρόπου παρουσίασης ανάλογα με το κοινό στο οποίο απευθύνεται.

(Στα πιο πάνω, όπου υπάρχει δυνατότητα και προστιθέμενη αξία, γίνεται χρήση των ΤΠΕ.)

2. Επιλέγουν και χρησιμοποιούν με 1. Λεξιλόγιο που υποδηλοί διαφορετικούς βαθμούς βεβαιότητας (π.χ. αποκλείεται, δεν υπάρχουν
ακρίβεια ποικιλία ιστορικών και ενδείξεις, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις, όλες οι ενδείξεις δείχνουν, πιθανόν, μάλλον, σίγουρα).
χρονολογικών όρων και συμβάσεων. 2. Λεξιλόγιο που σχετίζεται με τις ιστορικές περιόδους και τα θέματα υπό μελέτη (βλ. έννοιες
περιεχομένου στους Δείκτες Επιτυχίας και Επάρκειας για κάθε περίοδο).
3. Λεξιλόγιο που σχετίζεται με την ιστορική διερεύνηση (π.χ. πηγές, τεκμήρια, αίτια, συνέπειες).
4. Λεξιλόγιο που ανταποκρίνεται στο είδος της επικοινωνίας και το κοινό.

3. Τεκμηριώνουν και επιχειρηματολογούν 1. Πηγές που τεκμηριώνουν τα αποτελέσματα ιστορικών διερευνήσεων κατά την
σε συνθήκες διαλόγου για τα παρουσίαση/συζήτηση.
αποτελέσματα των διερευνήσεών τους 2. Επιχειρηματολογία για την υποστήριξη της ερμηνείας στην οποία καταλήγουν οι ιστορικές
με αναφορά στις πηγές τους. διερευνήσεις.

75