2009 Kasım

www.guven-kutay.ch

FRENLER
GENEL
40-4

M. Güven KUTAY

40-4-frenler-genel.doc
 İÇİNDEKİLER
4 Frenler.................................................................................................................................. 4.3
4.2 Fren çeşitleri............................................................................................................... 4.3
4.3 Frende moment hesabı................................................................................................ 4.4
4.3.1 Kaba hesaplama..................................................................................................... 4.4
4.3.2 Detaylı hesaplama ................................................................................................. 4.4
4.3.3 Kaldırma tahriğinde fren momenti ........................................................................ 4.4
4.3.4 Yürüyüş tahriğinde fren momenti.......................................................................... 4.6
4.3.5 Döndürme tahriğinde fren momenti ...................................................................... 4.7

www.guven-kutay.ch
 Nasıl vinç yaparım 4.3

4 Frenler
Çok yönblü isteklere cevap verebilmek için vinçlerde, daha doğrusu kaldırma ve taşınma
araçlarında temel fonksiyonlarına göre üç grup fren geliştirilmiştir.

1. Tutma ve durdurma frenleri: Bunlar yükü kaldırıp indirirken istenilen yükseklikte

tutmak için kullanılır. Bu fonksiyonu yaparken potansiyel enerjiyi yüklenirler.

2. Yürüyüş frenleri: Bunlar yatay hareketleri durdurmak için kullanırlar. Bu

fonksiyonu yaparken kinetik enerjiyi yüklenirler.

3. İndirme frenleri: Bunlar yalnız dikey hareketlerde iniş hızını ayarlamakta

kullanılırlar. Bu fonksiyonu yaparken potansiyel enerjiyi yüklenirler.

Fren için gerekli kuvvetler; Ağırlıklarla, Yaylarla, El ve ayak kuvvetiyle veya hidrolik,
pnömatik kuvvetlerdir. Frenin fonksiyonunda bu kuvvetler makinanın durdurulmasında
etkili olurlar. Makinanın çalışması için bu kuvvetlerin frenin me-kanik parçalarından
kaldırılması gerekir. Bu kuvvetlerde el, ayak, yay, manyetik, hidrolik ve pnömatik
kuvvetlerle kaldırılr.

Frenlerin çalışma prensibi kaygan sürtünme dir. Burada oluşan sürtünme işi tamamına
yakın ısıya çevrilir. Konstrüksiyonda dikkat edilecek husus; en küçük fren momentiyle
fonksiyonu yapmak için, frenin mümkün olduğu kadar yüksek devirli mile konulmasıdır.
Buda motor milidir ve genelde bağlayan kavrama fren kasnağı olarak kullanılır. Fren
kasnağı redüktör miline bağlı kavrama parçası olarak alınır. Çünkü; kavrama bağlantısı
fonksiyonunu yapamassa, kopar veya kırılırsa, yük garantili frenlenir.
4.2 Fren çeşitleri
Vinçlerde çeşitli fonksiyolu frenler kullanılır, fakat çalışma prensipleri hep aynıdır. Ana
fonksiyonları kullanıldıkları yerlerde karşı moment oluşturmaktır. Fren çeşitlerini
kullanılma çoğunluğuna göre şu sıraya koyabiliriz.

1. Kasnaklı (kaldırma tahriğinde),

2. Diskli (bütün tahriklerde),
3. Balatalı (yürüyüş ve döndürme tahriğinde),
4. Bantlı,
5. Savurmalı
6. Lamelli, v.s. .....

Bu frenlerin konstrüksiyonu yapılırken ilk önce moment hesapları yapılır.

www.guven-kutay.ch
4.4 Frenler

4.3 Frende moment hesabı

4.3.1 Kaba hesaplama
Fren momenti ve taşıyıcı mili basitce hesaplanabilinir.

M Fr ≥ M t ⋅ SFr F( 4.1)

MFr Nm Fren momenti

Mt Nm Fren milindeki hesaplanan moment
SFr 1 Fren emniyet katsayısı

Konstrüksiyon için hiçbir şart yoksa fren emniyet katsayısı aşağıdaki Tablo 4.1 ile
belirlenir.

Tablo 4.1, Fren emniyet katsayısı "SFr"(Fehler! Verweisquelle konnte nicht gefunden
werden.)
El ile tahrikli kaldırma sistemi freni 1,3 ... 1,5

Motorla tahrikli kaldırma sistemi freni 2 ... 3

Kepçeli, manyetli veya ağır taşıma aparatlı kaldırma sistemi 3 ... 4

Yürüyüş veya döndürme sistemleri 1,5

4.3.2 Detaylı hesaplama

Vinçlerdeki frenlerin detaylı hesaplanma yolu DIN 15434 (Fehler! Verweisquelle konnte
nicht gefunden werden.) ile saptanmıştır. Bu hesaplama yolu aşağıda verilmiştir. Aşağıda
verilen ve DIN 15434 e göre yapılan hesaplarda emniyet katsayısı kullanılmaz. Hesap
sonucu kati büyüklük olarak kabul edilir. Detaylı hesaplamaları sırasıyla yapalım.

4.3.3 Kaldırma tahriğinde fren momenti

M Fr = M Yü + M VI + M VII F( 4.2)

MFr Nm Fren momenti

MYü Nm Yükten oluşan statik moment
MVI Nm Düz hareket eden kütlelerin frenleme momenti
MVII Nm Dönen kütlelerin frenleme momenti

www.guven-kutay.ch
 Nasıl vinç yaparım 4.5
a) Yükten oluşan statik moment
M Yü = FHaTa ⋅ R Ta ⋅ ηTop / i Top F( 4.3)
MYü Nm Yükten oluşan statik moment
FHaTa N Tamburdan çıkan halatların toplam kuvveti
RTa m Tambur yarı çapı
ηTop 1 Tamburdan fren miline kadar toplam randıman
iTop 1 Tamburdan fren miline kadar çevirim oranı, daima i<0

b) Düz hareket eden kütlelerin frenleme momenti MVI

F ∆v R Ta ⋅ ηTop
M VI = HaTa ⋅ Ha ⋅ F( 4.4)
g t Fr i Top

2
F ∆n 2 ⋅ R Ta ⋅ ηTop
M VI = HaTa ⋅ Ta ⋅ F( 4.5)
g t Fr i Top

2⋅u
t Fr = F( 4.6)
n Ta
FHaTa N Tamburdan çıkan halatların toplam kuvveti
g m/s2 Yer çekimi ivnesi
∆vHa m/s Halatın frenin başlaması ve bitimi arasındaki hız farkı
∆nTa 1/s Tambur ile fren mili devir sayısı farkı
tFr s Frenleme zamanı, genelde 5 ile 8 saniye arasında olur.
RTa m Tambur çapı
ηTop 1 Tamburdan fren miline kadar toplam randıman
iTop 1 Tamburdan fren miline kadar çevirim oranı, daima i<0
u 1/s Frenlemeden durmaya kadar devir sayısı.
Genelde 5 ile 8 arası
nTa 1/s Tamburun devirsayısı

c) Dönen kütlelerin frenleme momenti MVII

M VII = Θ eş ⋅ β F( 4.7)

Kütle atalet momenti

  ni 
2 
 
Θ eş = ∑ Θi ⋅   
 n  ⋅ ηi  F( 4.8)
  Fr  

www.guven-kutay.ch
4.6 Frenler

Θ 
Θ eş = ∑  i ⋅ ηi  F( 4.9)
2
 i i 

2
GD eş
Θ eş = F( 4.10)
4⋅g

  ni 
2 
2 2
GD eş = ∑ GDi ⋅   ⋅ ηi  F( 4.11)
  n Fr  
 

Açısal yavaşlatma ivmesi

∆ω 2 ⋅ π ⋅ ∆n Fr
β= = F( 4.12)
t Fr t Fr

ΘEş Ns2 Fren miline indirgenmiş toplam kütle atalet momenti

β m/s2 Açısal yavaşlatma ivmesi
Θi Ns2 Dönen herhangi bir parçanın kütle atalet momenti
ni 1/s Dönen herhangi bir parçanın dönüş devir sayısı
nFr 1/ws Fren milinin dönüş devir sayısı
ηi 1 Dönen herhangi bir parçanın randıman kaybı
GD2 Nm Fren miline indirgenmiş savurma momenti
GD2i Nm Dönen herhangi bir parçanın savurma momenti
ii 1 Dönen herhangi bir parçanın dönüş devir sayısının
fren mili devir sayısına oranı
∆ω Ns2 Açsal hız
∆nFr 1/s Fren miliyle dönüş farkı
tFr s Frenleme zamanı, genelde 5 ile 8 saniye arasında olur.
4.3.4 Yürüyüş tahriğinde fren momenti

M Fr = M VI + M VII + M Rü − M YD F( 4.13)

MFr Nm Fren momenti

MVI Nm Düz hareket eden kütlelerin frenleme momenti
MVII Nm Dönen kütlelerin frenleme momenti
MRü Nm Rüzgardan oluşan karşıkoyma momenti
MYD Nm Fren miline indirgenmiş yürüyüş direnci

www.guven-kutay.ch
 Nasıl vinç yaparım 4.7
a) Düz hareket eden kütlelerin frenleme momenti
G Top ∆v R Te ⋅ ηTop
M VI = ⋅ ⋅ F( 4.14)
g t Fr i Top

t Fr = ∆v / b Fr F( 4.15)
b) Rüzgardan oluşan statik moment
R Te ⋅ ηTop
M Rü = FRü ⋅ F( 4.16)
i Top

c) Fren miline indirgenmiş yürüyüş direnci momenti

R Te ⋅ ηTop
M YD = FYDTop ⋅ F( 4.17)
i Top
GTop N Toplam ağırlık kuvveti, yük dahil
g m/s2 Yer çekimi ivmesi
∆v m/s Frenin başlayıp bitişi arası yürüyüş hızı farkı
tFr s Frenleme zamanı,genelde 5 ile 8 saniye arasında olur.
bFr m/s2 Frenleme ivmesi, genelde 0,5 ile 0,9 m/s2 olur.
RTe m Tekerlek yarı çapı
ηTop 1 Toplam randıman
iTop 1 Fren miline kadar çevirim oranı, daima i<0
FRü N Toplam rüzgar kuvveti.
Kapalı hollerde rüzgar olmadığından MYD = 0 olur.
RTe m Tekerlek yarı çapı
FYDTop N Toplam yürüyüş direnci kuvveti
4.3.5 Döndürme tahriğinde fren momenti
M Fr = M VII + M Rü − M DD F( 4.18)
MFr Nm Fren momenti
MVII Nm Dönen kütlelerin frenleme momenti
MRü Nm Rüzgardan oluşan statik moment
MDD Nm Fren miline indirgenmiş dönme direnci momenti
a) Rüzgardan oluşan statik moment
M Rü = FRü ⋅ R FRü ⋅ ηTop / i Top F( 4.19)
FRü N Toplam rüzgar kuvveti
RFRü m Dönme ekseni ile rüzgar etki mesafesi

www.guven-kutay.ch