UNIVERZITET CRNE GORE

ELEKTROTEHNIČKI FAKULTET U PODGORICI

Studije: Magistarske studije

Studijski program: Energetika i automatika
Smjer: Elektroenergetski sistemi
Predmet: Optimizacija pogona EES

PLANIRANJE PROIZVODNJE ELEKTRIČNE ENERGIJE IZ MALIH HIDROELEKTRANA

U CRNOJ GORI

-SEMINARSKI RAD-

Profesor: Student:
Prof. dr Ilija Vujošević Anja Nedović 8/16

_______________________ __________________________

U Podgorici: _______2018.g.
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Sadržaj

1. Uvod.....................................................................................................................3
2. Podsticaj obnovljivih izvora u Crnoj Gori.............................................................4
3. Perspektiva razvoja i izgradnje malih hidroelektrana u Crnoj Gori...................5
3.1. Prednosti i nedostaci distribuirane proizvodnje ..........................................6
3.2. Hidropotencijal vodotoka u Crnoj Gori............................................................7
3.3. Izgradnja malih hidroelektrana u Crnoj Gori...................................................8
3.4. Pregled postojećih malih hidroelektrana u Crnoj Gori...................................9
4. Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana…………..… 10
4.1. Prognoziranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana ....23
4.2.Paralela između tržišnih i podsticajnih cijena električne
energije.......................................................................................................24
5. Zaključak……………………………………………………………………………………………........... 28
6. Literatura...........................................................................................................29

2
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Uvod

Globalni razvoj društva u budućnosti u ogromnoj mjeri zavisi od stanja u oblasti

energetike. Problemi sa kojima se suočavaju u većoj ili manjoj mjeri sve zemlje svijeta su
povezani sa obezbjeđivanjem energije i očuvanjem životne sredine.
Crna Gora u protekloj deceniji prolazi kroz proces tranzicije, i samim tim dolazi do
značajnih promjena u energetskom sektoru. Nema sumnje da je energetika bila i ostala oblast
od posebnog značaja za čitavu ekonomiju i društvo. Energetski sektor predstavlja jednu od
glavnih strateških grana crnogorske ekonomije, pa se posebna pažnja poklanja njegovom
razvoju, reformskim aktivnostima te uključivanju u regionalno i evropsko energetsko tržište.
Razvoj energetike treba biti sistematski programiran, odnosno vođeni proces kako bi se
postigli temeljeni ciljevi energetske politike. Vrlo je važno obezbijediti dovoljno energije svih
oblika i po prihvatljivim cijenama, kako bi se nesmetano razvijali projekti u raznim sektorima.
U energetskom sektoru kontinuirano se sprovode reformske aktvnosti, u cilju stvaranja uslova
za sigurno i pouzdano snabdijevanje energijom, uz poštovanje principa održivog razvoja i
tržišnog poslovanja.
Poslednjih godina inteziviran je rast obnovljivih izvora energije (OIE) i male hidorelektrane
zauzimaju sve značajniji udio u proizvodnji. Cilj distribuiranih izvora je decentralizacija
proizvodnje i djelimično napuštanje izgradnje velikih elektrana gdje se energija prenosi na
velike udaljenosti što između ostalog stvara i gubitke u elektroenergetskom sistemu. Izgradnja
distribuiranog izvora ima znatno niže investicione troškove od izgradnje velikog
centralizovanog postrojenja, pružaju mogućnost iskorišćenja vodotokova na kojima nije
moguće graditi elektrane velike snage. Zaštita životne sredine, poboljšanje energetske
sigurnosti su još neki faktori koji utiču na to da se odabere neki od obnovljivih izvora energije.
Masovnom proizvodnjom i padom cijena opreme, novi OIE su postali konkurentni
konvencionalnim izvorima energije. U budućnosti se stoga može očekivati daljnji rast tržišta
OIE ali i izazova koji prate ove tehnologije. Osnovni nedostatak OIE je varijabilnost proizvodnje
koja postaje izraženiji ekonomski i tehnički izazov sa povećanjem udjela proizvodnje iz OIE.
Krajnji korisnici sistema prelaze iz pasivne uloge potrošača u aktivnu ulogu proizvođača-
potrošača koji korištenjem novih
tehnologija mogu upravljati svojim profilom potrošnje, a sve u cilju zarade ili postizanja uštede
na računima za električnu energiju.
U ovom radu će se analizirati planiranje proizvodnje električne energije iz malih
hidroelektrana i cilj je da se ukaže da je planiranje proizvodnje iz OIE ključno za siguran rad
elektroenergetskog sistema i na povećanje korišćenja obnovljivih izvora električne enrgije, a
prvenstveno hidropotencijala izgradnjom malih hidroelektrana.
Rad se sastoji iz uvoda, tri glavna poglavlja i petog poglavlja koje predstavlja zaključak. Na
samom kraju je dat spisak korišćene literature. U drugom poglavlju dat je osvrt na obnovljive
izvore, njihov značaj i karakteristike. U trećem poglavlju dat je osvrt na male hidroelektrane,
njihova definicija, osnovne karakteristike, pregled postojećih elektrana. U četvrtom poglavlju
je opisana razmjena energije između distributivnog sistema i izgrađenih elektrana sa
tabelarnim godišnjim prikazima.
3
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

2. Podsticaj obnovljivih izvora u Crnoj Gori

Kako je krajem dvadesetog vijeka sve više ojačala svijest o zagađenju planete, počelo se
razmišljati i o prihvatljivim i manje prihvatljivim načinima proizvodnje električne energije. Sve
ono što u proizvodnom procesu podrazumijeva emisiju ugljen dioksida i ostalih štetnih gasova,
smatra se nepoželjnim u ekološkom smislu, samim tim termoelektrane koje sagorijevaju ugalj i
naftne derivate postaju nepoželjne.
Upotreba obnovljivih izvora energije je jedna od ključnih komponenti održivog razvoja
koja omogućava racionalne ekonomske, ekološke i socijalne efekte. Obnovljivi izvori energije
imaju značajan potencijal za unaprjeđenje razvoja čovječanstva. Energija dobijena iz
obnovljivih izvora vode, vjetra, sunca i biomase, između ostalih, može olakšati pristup čistoj i
bezbjednoj energiji milionima ljudi. Ona može dati podsticaj za društveni i ekonomski razvoj,
doprinoseći tome da se društvo uhvati u koštac sa izazovima životne sredine, i ima ključnu
ulogu u uspješnom bavljenju klimatskim promjenama.
Crna Gora ima znatan energetski potencijal u obnovljim izvorima energije, ali on nije u
dovoljnoj mjeri iskorišćen. Korištenjem obnovljivih izvora energije ostvaruju se interesi u
području energetike, utvrđeni Strategijom razvoja energetike Crne Gore do 2030.godine,
zakonima i drugim propisima kojima se uređuje obavljanje energetskih djelatnosti, naročito u
pogledu:
 dugoročnog smanjenja zavisnosti o uvozu električne energije,
 efektivnog korištenja energije i smanjenja uticaja upotrebe fosilnih goriva na okolinu,
 otvaranja novih radnih mjesta i podsticanje razvoja novih tehnologija.
Crna Gora kao jedna od potpisnica Sporazuma o formiranju energetske zajednice ima
obavezu harmonizacije zakonodavstva sa EU direktivama iz oblasti energetike. Za oblast
obnovljivih izvora energije najznačajnija je Direktiva 2009/28/EC o promociji korišćenja
energije iz obnovljivih izvora. Odluka obavezuje Crnu Goru da implementira Direktivu
2009/28/EC o promociji korišćenja energije iz obnovljivih izvora u svoj zakonodavni sistem, kao
i obavezu da ostvari nacionalni cilj kojim je predviđeno da u Crnoj Gori učešće energije iz
obnovljivih izvora u ukupnoj potrošnji dostigne nivo od 33%.
Kao program podrške električnoj energiji proizvedenoj iz obnovljivih izvora, i u svrhu
ostvarivanja interesa razvoja OIE u Crnoj Gori, proizvodnja električne energije iz obnovljivih
izvora energije obuhvaćena je sistemom povlašćenih proizvođača putem povlašćenih otkupnih
cijena (tzv. „feed in“ tarifni sistem) proizvedene električne energije, u skladu sa Zakonom o
energetici i usvojenim podzakonskim aktima. Pored zagarantovanih cijena, povlašćeni
proizvođači imaju prioritet u isporuci ukupne električne energije u prenosni ili distributivni
sistem.
Zavisno o ukupnom udjelu OIE-a načinu posticaja, razvijenosti tržišta električne energije
uspostavljeni su različiti modeli odgovornosti povlaštenih proizvođača OIE-a za odstupanje od
planova proizvodnje. U Crnoj Gori povlašćeni proizvođači su oslobođeni plaćanja usluga
balansiranja sistema, dok u većini drugih zbog povećanja njihovog udjela u ukupnoj strukturi
proizvodnje električne energije razvila se i potreba za uvođenjem odgovornosti povlaštenih
proizvođača.
4
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Zakonom o energetici i drugim uredbama je predviđeno da cjelokupnu električnu

energiju iz objekata koji imaju status povlašćenog proizvođača otkupljuje Operator tržišta i
plaća svakom proizvođaču po odgovarajućoj podsticajnoj cijeni, u skladu sa uredbom o
tarifnom sistemu.
Uslovi za korišćenje obnovljivih izvora energije će se kontinuirano pratiti, i prema
potrebi, garantovane podsticajne cijene i drugi uslovi će biti usklađivani. Regulatorna agencija
za energetiku je odgovorna za utvrđivanje statusa povlašćenog proizvođača, kao i za kreiranje i
ažuriranje registra povlašćenih proizvođača i registra garancija porijekla. Povlašćeni proizvođač
garancijama porijekla koju izdaje Regulator dokazuje kupcu (Operatoru tržišta) porijeklo iz
obnovljivih izvora. Nakon sticanja statusa povlašćenog proizvođača (rješenjem koje donosi
Regulatorna agencija za energetiku za period od 12 godina), povlašćeni proizvođač zaključuje
ugovor sa Operatorom tržišta o otkupu električne energije. Povlašćeni proizvođač je dužan da
do 20-og novembra Operatoru tržišta dostavi godišnji plan proizvodnje za narednu godinu,
takođe je u obavezi da svakoga dana dostavlja dnevni plan proizvodnje za svaki vremenski
interval (1 sat) narednog dana.

3. Perspektiva razvoja i izgradnje malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Hidroelektrane (HE) su postrojenja u kojima se potencijalna energija vode najprije

pretvara u kinetičku energiju njenog strujanja, a potom u mehaničku energiju obrtanja vratila
turbine i konačno u električnu energiju u električnom generatoru. Još od samog početka
proizvodnje električne energije, hidroenergija je bila i još uvjek je na prvom mjestu među
obnovljivim izvorima Ako se posmatraju samo obnovljivi izvori, najveća količina električne
energije proizvodi se u hidroelektranama.
U literaturi se nailazi na podatke o različitoj klasifikaciji elektrana. Gotovo se ne može
naići na podatak da dvije zemlje imaju istu podjelu, odnosno klasifikaciju elektrana. Razlog
tome se može pronaći u načinu određivanja instalisane snage male hidroelektrane. Na
određivanje instalisane snage male hidroelektrane utiče veći broj parametara kao što su:
 stepen prirodnog razvoja zemlje,
 elektroenergetska i elektroprivredna razvijenost,
 raspoloživi i iskoristivi prirodni resursi,
 prirodni uslovi topografije, geologije i drugo,
 nivo razvijenosti industrije mašinogradnje, elektrogradnje i hidrogradnje,
 bogatstvo ugljem, naftinim derivatima i drugim energetskim sirovinama
 veličina i površina naselja, odnosno gustina naseljenoti.

Hidroelektrane se mogu podijeliti prema njihovom smještaju, padu vodotoka, načinu

korišćenja vode, volumenu akumulacijskog bazena, prema snazi itd. Prema snazi
hidroelektrane se mogu svrstati u dvije osnovne grupe:
 velike hidroelektrane instalisane snage preko 10 MW
 male hidroelektrane instalisane snage do 10 MW

5
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Postoje i druge podjele mHE prema snazi. Ova podjela je direktno zavisna od nacionalnih
politika, pa se mogu naći definicije da mHE predstavljaju hidroelektrane instalisane snage do 3
MW (Italija) i do 30 MW (SAD). Međutim, u Evropi se sve više prihvata kapacitet od 10 MW
instalisane snage kao gornja granica. Male hidroelektrane se osim po veličini razlikuju od
velikih hidroelektrana i po tome što nisu jednostavno geometrijski redukovane varijante
velikih HE. Prednosti malih hidroelektrana su mnogobrojne, osim što kao obnovljivi izvori
nemaju štetnih emisija u okolinu, ne emituju CO 2 , SO2, ne emituju NOx niti bilo koji drugi tip
štetnih gasova, nema nikakvog otpada proizvodnje (čvrstog ili tečnog), ne zagađuju čovjekovu
okolinu, već oplemenjuju. Vrlo su pogodne za napajanje udaljenih izolovanih ruralnih predjela.
Imaju veoma visok stepen iskorišćenja do 90%, uz povećanu stabilnost i male pogonske
troškove. Imaju pozitivan društveni uticaj na regiju (najčešće se nalaze u nepristupačnim
predjelima pa je potrebno održavanje-zapošljavanje i sl.). Nedostaci kod malih hidroelektrana
su veliki investicioni troškovi za izgradnju. Za njenu izgradnju je potrebna specifična oprema i
uređaji, kao i troškova rada i održavanja. Visoki troškovi istraživanja lokacija u odnosu na
ukupne investicije. To se posebno odnosi na izradu pretprojekata, projekata i obezbjeđivanje
saglasnosti i dozvola. Iako su veliki investicioni troškovi nijesu ni približno veliki kao kod
izgradnje velike elektrane. Takođe, mHE mogu da utiču i negativno na biosistem (ozljede
životinja), narušavanje okoline, buka, vibracija, nestalan protok koji predstavlja jedan od
osnovnih problema pri radu u elektroenergetskom sistemu (EES) [3].

3.1. Prednosti i nedostaci distribuirane proizvodnje

Osnovna karakteristika distribuirane proizvodnje je približavanje i povezivanje proizvodnje

električne energije bliže potrošnji, odnosno krajnjim potrošačima. Time dolazi i do smanjenja
gubitaka jer se energija prenosi na manjim udaljenostima. Kako su snage distribuiranih izvora
relativno male, u odnosu na konvencionalne izvore, lakše je pronaći odgovarajuće mjesto za
smještaj ovakvih postrojenja. Proizvodnja električne energije više nije centralizovana nego je
prostorno raspoređena u cijeloj mreži, pa se tako i sami potrošači (kupci) uključuju u
proizvodnju električne energije. Porastom priključenih distribuiranih izvora raste i nesigurnost
u upravljanju elektroenergetskog sistema, njegovom planiranju i daljem razvoju. Distribuirana
proizvodnja iz obnovljivih izvora u velikoj mjeri zavisi od vrste obnovljivog izvora.
Nestabilnost u proizvodnji električne energije iz obnovljivih izvora (sunce, vjetar), kao i
obveza i prioritetnost u preuzimanju sve proizvedene energije, utiču na stabilnost,
fleksibilnost, upravljanje sistemom kao i na pouzdanost isporuke energije samim
potrošačima. Proizvodnja iz obnovljivih izvora ima prioritet u odnosu na proizvodnju električne
energije iz konvencionalnih, manje ekološki prihvatljivih izvora. Zbog toga su operatori
sistema obavezni preuzeti svu energiju proizvedenu iz obnovljivih izvora te, isto tako,
obnovljivim se izvorima daje prednost i pri priključenju na mrežu. Uprkos tome, proizvodnja iz
distribuiranog izvora je poželjna, zbog toga što svaka nova proizvodna jedinica, u većini
slučajeva, doprinosi smanjenju opterećenja i gubitaka u elektroenergetskoj mreži, ali iz zbog
korištenja obnovljivih izvora energije.

6
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

3.2. Hidropotencijal vodotoka u Crnoj Gori

Hidroenergija je uvijek smatrana jeftinim i sigurnim načinom dobijanja električne energije,

ali se znanje o načinu smanjenja negativnih uticaja na društvo i ekologiju znatno povećalo tek
proteklih nekoliko decenija. Korišćenje vodenog potencijala za proizvodnju električne energije
u današnjim uslovima predstavlja veoma značajan vid dobijanja energije. Dio tog prirodnog
bogatstva predstavlja respektivni hidropotencijal malih vodotoka koji pruža povoljne
mogućnosti za njegovo energetsko iskorišćavanje izgradnjom malih hidroelektrana. Kada je u
pitanju mala hidroelektrana, riječ je o objektu, koji je instalisan na manjem vodotoku. Jedan od
osnovnih parametara na osnovu kojeg je definisana mala hidroelektrana uglavnom u svim
zemljama je isključivo instalisana snaga.
Crna Gora je prepoznata kao zemlja koja je bogata hidropotencijalom i čije iskorišćenje
kroz izgradnju malih hidroelektrana do 10 MW najmanje šteti prirodi, a istovremeno daje
značajan doprinos u ostvarivanju nacionalnog cilja i smanjenja deficita za električnom
energijom. Po veličini teritorije spada u relativno male države, dok po raspoloživosti
hidroenergetskog potencijala zauzima značajnu poziciju u poređenju sa drugim balkanskim i
evropskim zemljama. Na osnovu dosadašnjih istraživanja površinskih vodotoka u Crnoj Gori,
može se govoriti o vrlo izraženoj vodnosti u odnosu na relativno malu površinu teritorije,
takođe ima izvanredne mogućnosti za dobijanje električne energije iz malih vodotoka.
Mnoštvo brdskih malih vodotoka, sa velikim padovima, omogućuje izgradnju znatnog broja
malih hidroelektrana i pruža mogućnost za dobijanje ,,ekološki čiste” električne energije.

7
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Slika 1. Karta slivova Crne Gore

Zbog topografskih karakteristika terena isprepletenog riječnim tokovima, Crna Gora

obiluje hidrološkim potencijalom koji se kao teoretski potencijal procjenjuje na 10 TWh [1].
Registrovano je oko 600 stalnih vodotoka, dok većina (80%) spada u male vodotoke, ostali su
srednji ili veliki vodotoci. Dakle, to se može okarakterisati kao povoljna vodna struktura. O
tome koliko ima lokacija na kojima se mogu izgraditi male hidroelektrane, podataka nažalost
nema. Okvirna procjena je da se radi, barem o nekoliko stotina lokacija u sjevernom dijelu
Crne Gore koji je, inače, najbogatiji vodnim resursima.
Razvoj malih hidroelektrana u Crnoj Gori smatra se načinom razvoja obnovljivih izvora
energije i ujedno podsticajem ekonomskog razvoja sjevernog predjela Crne Gore.
Počev od 2007.godine Crna Gora je obavila hidrometrijska mjerenja na lokacijama na
malim rijekama koje bi mogle da se koriste za izgradnju malih hidroelektrana. Mjerenja su
pretežno obavljena na glavnim pritokama većih rijeka u Crnoj Gori. Tri serije mjerenja u
trajanju od jedne godine su obavljene na približno 40 lokacija, odnosno na 35 rijeka. Program
se nastavlja i hidrometrijska mjerenja su i danas u toku. Nije rijedak slučaj da se za ove pritoke
izrade studije izvodljivosti koje opravdavaju izgradnju niza malih hidroelektrana ukupne
instalisane snage veće od 10 MW. Pored toga, hidrometrijska mjerenja na najmanjim rijekama
su započela u 2010.godini, posebno na onim malim rijekama koje bi se na najbolji način mogle
valorizovati kroz izgradnju malih hidroelektrana instalisane snage do 1 MW. Pored
prethodnih i tekućih mjerenja, državna mreža hidrometrijskog mjerenja se neprekidno
poboljšava u pogledu broja automatskih hidrometrijskih stanica i kvaliteta opreme. Dakle,
očekuje se da će procjena hidropotencijala za pojedinačne vodotoke postati lakša i pouzdanija.
8
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Crna Gora raspolaže hidroenergetskim potencijalom rijeka Zete, Pive, Tare, Morače, Lima,
Komarnice, Ćehotine i Ibra i njihovih pritoka u iznosu od 9.846 GWh godišnje.
Od toga je, u do sada izgrađenim elektranama (HE Perućica i HE Piva), korišćenjem uglavnom
hidropotencijala Zete i Pive, iskorišćeno oko 1.800 GWh, odnosno nešto više od 17% [2] .Pored
navedenog godišnjeg potencijala koji se može koristiti za izgradnju proizvodnih postrojenja
većih kapaciteta, na teritoriji Crne Gore postoji hidropotencijal malih vodotoka koji pruža
mogućnosti za izgradnju malih hidroelektrana. Ograničavajući faktor korišćenja vodnih resursa
je i obuhvaćenost dijela toka rijeke Tare nacionalnim parkom Durmitor, koji je uvršten u spisak
svjetske prirodne baštine UNESCO-a, a bazen rijeke Tare uključen je u rezervate biosfera
UNESCO programa.

3.3. Izgradnja malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Elektrifikacija Crne Gore počela je 19. avgusta 1910. godine na Cetinju, kada je puštena u
rad prva električna centrala u Crnoj Gori. Elektrana je bila snage 110 kW, a kasnije snaga je
udvostručena na 220 kW. Elektrana je služila za osvjetljenje dvora, glavne ulice, Zetskog doma.
Elektrana je radila 50 godina i postala osnova razvoja jednog od najznačajnijih privrednih
subjekata u Crnoj Gori.
Izgradnjom hidroelektrana koje se danas nazivaju „malim“ završena je prva i počela druga
etapa razvoja elektroenergetskog sistema Crne Gore. U blizini Cetinja je izgrađena
1937.godine hidroelektrana „Podgor“ snage 250kW, koja je i danas u upotrebi.
Nakon nje izgrađene su: „Rijeka Mušovića“ 1950.godine, snage 1360kW, „Slap Zete“
1952.godine, snage 1200 kW, „Rijeka Crnojevića“,takođe 1952.godine,snage 754kW (prilikom
puštanja u pogon samo 160kW) i „Glava
Zete“ 1955.godine sa snagom 4500 kW. Od malih hidroelektrana danas su u pogonu još i
„Lijeva Rijeka“ i „Šavnik“,a ukupna snaga malih HE iznosi 8,5MW.
Treća etapa razvoja počinje izgradnjom velike HE„Perućica“,snage 307 MW,koja je u prvoj
fazi izgrađenosti puštena u pogon 1960.godine. Završetkom njene druge i treće faze Crna Gora
ostvarivala je značajne viškove električne energije. Šesnaest godina kasnije izgrađena je HE
„Piva“,snage 360 MW sa najvišom branom na Balkanu,odnosno jednom od najviših u Evropi
(220m) [6]. Stoga hidroenergija se u Crnoj Gori koristi za proizvodnju 67 % ukupno
proizvedene
električne energije, odnosno 73 % ukupno potrošene električne energije u 2013. godini [8]. Za
izgradnju malih hidroelektrana osnovna tri parametra pri definisanju njihove izvodljivosti čine
hidrološki podaci, udaljenost i stanje elektroenergetskog sistema. U periodu od 2007 do danas
Crna Gora je pokrenula aktivnosti mjerenja malih vodotoka, uz Norvešku pomoć, pomoć
projekta UNDP i tekuću pomoć EBRD. Ovim putem do sada su izvršenja hidrološka mjerenja na
45 vodotoka, dok se putem projekta EBRD za izradu Katastra malih vodotoka za potrebe
izgradnje malih hidroelektrana instalisane snage do 1 MW trenutno vrše mjrenja na 87
vodotoka na teritoriji 13 crnogorskih opština. Crna Gora je 2014. godine usvojila Nacionalni
akcioni plan za obnovljive izvore (NREAP). U tabeli 1 data je planirana dinamika rasta ukupne
instalisane snage i proizvedene električne energije korišćenjem mHE u Crnoj Gori, definisana
NREAP-om. [2].

9
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Tabela 1. Planirana dinamika razvoja mHE u Crnoj Gori do 2020. godine

2015 2016 2017 2018 2019 2020

MW GWh MW GWh MW GWh MW GWh MW GWh MW GW

h

≤1 MW 4,5 14 4,5 14 6,8 20,3 11,2 35,1 11,2 35,1 11,2 35,1

1-10 29 88 32 96 38,5 113,7 81,6 238, 86,3 251, 86,3 251,

MW 9 9 9

Ukupno 33.5 102 36.5 110 45,3 134 92,8 274 97,5 287 97,5 287

3.4. Pregled postojećih malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Sve male hidroelektrane navedene ranije, a koje su izgrađene u periodu prije 2007. godine
predstavljaju vlasništvo kompanije EPCG. Samo dvije od 7 navedenih malih hidroelektrana,
mHE „Slap zete“ i mHE „Glava Zete“, su vlasništvo ćerke kompanije „Zeta energy“ d.o.o. Pored
ovih hidroelektrana, kao proizvod razvojnog perioda od 2007. godine do danas, trenutno u
Crnoj Gori radi još 12 malih hidroelektrana. U tabeli 2 su prikazane male hidroelektrane koje
su priključene na distributivni sistem.

Tabela 2. Pregled postojećih elektrana

Broj Naziv elektrane Investitor Instalisana Broj Godina
snaga (kVA) gen. priključenja

1 mHE,, Jezerštica" Hidroenergija 1000 (ogr. 1 2014

Montenegro d.o.o Berane 300kVA)

2 mHE,, Vrelo" Synergy d.o.o. Podgorica 720 1 2015

3 mHE,, Spalevići" Hidroenergija 706 1 2015

Montenegro d.o.o Berane

4 mHE,, Bradavec" Igma Energy d.o.o 1000 (ogr. 1 2015

Andrijevica 400kVA)

5 mHE,, Bistrica" Hidroenergija 6268 kVA 2 2015

Montenegro d.o.o Berane

6 mHE,, Rmuš" Hidroenergija 575 1 2015

Montenegro d.o.o Berane

7 mHE,, Orah" Hidroenergija 1100 1 2015

10
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Montenegro d.o.o Berane

8 mHE,, Jara" Kronor d.o.o. Podgorica 5400 3 2016

9 mHE,,Šekular“ Hidroenergija 1850 1 2016

Montenegro d.o.o Berane

10 mHE,,Piševska rijeka“ Igma Energy d.o.o 1200 1 2017

Andrijevica

11 mHE ,,Babino Polje“ Kronor d.o.o. Podgorica 2460 2 2017

12 mHE,,Bistrica Hydro Bistrica d.o.o. 4000 2 2017

Majstorovina" Podgorica

Ukupno:24.993,8 kVA
U zavisnosti od izbora mjesta priključenja, od konfiguracije mreže, različiti su i naponski nivoi
na koje su priključene male elektrane. Za sada na 10 kV mrežu su priključene četiri elektrane
Jezerštica, Bradavec, Bistrica Majstorovina i Piševska rijeka, dok su ostale na 35 kV naponskom
nivou.

4. Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana

Crna Gora ima domaću proizvodnju električne energije koja se zasniva na uglju i
hidroelektranama. Ukupno 76% instalisanih proizvodnih kapaciteta predstavljaju velike
hidroelektrane (667 MW). Poslednjih godina a naročito na sjeveru aktuelna je izgradnja malih
hidroelektrana. Koncesije su dodijeljene na teritoriji opština: Kolašin, Mojkovac, Andrijevica,
Berane, Bijelo Polje, Plav, Gusinje, Plužine.
Planiranje izgradnje malih hidroelektrana treba vršiti u skladu sa potrebama za energijom
u određenom regionu. Obzirom da su definisana tri cilja energetske politike i da je jedan od
njih sigurnost snabdijevanja i održivi energetski razvoj, male hidroelektrane se moraju
posmatrati kao distribuirani izvor energije, jer na taj način obezbjedila bi se lokalna
autonomija u energetkom smislu, višak. Prema prirodi izvora male hidroelektrane su relativno
stabilniji izvor napajanja u odnosu na vjetroelektrane, solarne elektrane itd. Međutim, lokacije
pogodne za izgradnju MHE uglavnom odlikuju nepovoljne geografske karakteristike,
udaljenost naseljenih područja te nepostojanje značajnije potrošnje. Sve hidroelektrane se
grade na ekološki čistom terenu, na nezagađenim rijekama i vodotocima i njihova izgradnja
ne ugrožava životnu i ekološku sredinu.
U ovom radu se razmatraju male hidroelektrane koje imaju status povlašćenog
proizvođača i analizira se njihova ukupna proizvodnja po godinama. Poizvodnja iz
hidroelektrana značajno i primarno zavisi od godišnjih hidroloških prilika. Prošlo je već četiri
godine od kada je počela akcija podsticanja proizvodnje električne energije iz obnovljivih
izvora energije i visokoefikasne kogeneracije (OIE i VEK) u Crnoj Gori. Osnovni zahtjev pri
priključenju sastoji se u tome da se njihovom integracijom ne narušava režim rada
distributivnog sistema i kvalitet napajanja potrošača. Priključenjem novih izvora za očekivati je
smanjenje gubitaka energije i snage, jer je lokacija distribuiranih izvora između potrošača i

11
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

napojne tačke elektrodistributivnog sistema. U cilju ograničavanja ovih uticaja, propisuju se

kriterijumi za priključenje i standardi.
U ovom radu analizirana je proizvodnja i potrošnja električne energije na mjestu
priključenja na distributivni sistem. Postoje određeni gubici od proizvodnje električne energije
na pragu elektrane do mjesta priključenja na distributivni sistem oni nisu značajno veliki, ali
nisu ni zanemarljivi. Gubici padaju na teret Investitora. Mala hidroelektrana Jezerštica, kao
prvi povlašćeni proizvođač, pojavila se u maju 2014. godine, instalisane snage na pragu
elektrane preko 800 kW. Na samom početku rada se suočila sa problemima . Zbog mrežnog
ograničenja ovaj proizvođač radi samo sa trećinom snage. U tabeli koja slijedi prikazna je
proizvodnja električne energije za period maj-decembar 2014. godine.

Tabela 3. Planirana proizvodnja iz male elektrane tokom godine

PROIZVODNJA ELEKTRIČNE ENERGIJE OD STRANE
POVLAŠĆENIH PROIZVOĐČA U 2014.GODINI
Hidroenergija
2014
Montenegro d.o.o Berane
Snaga na pragu
Ppe=800 kVA (300 kVA)
elektrane
Januar  
Februar  
Mart  
April  
Maj 193.110,00
Jun 178.440,00
Jul 122.220,00
Avgust 49.890,90
Septembar 171.809,90

Oktobar 131.475,00
Novembar 149.430,00
Decembar 175.080,00
Ukupno 1.171.455,80

U 2014.godini mHE Jezerštica proizvela je 1,171 GWh električne energije. Proizvodnja iz malih
hidroelektrana najviše zavisi od hidroloških prilika. Pored toga, proizvodnja zavisi i od snage
elektrane. Iz tabele 3 uočava se kako proizvodnja električne energije opada u ljetnjim
mjesecima. Maksimalnu proizvodnju je dostigla u decembru i iznosi 175.080,00 kWh a
najmanju u avgustu 49.890,90kWh što je 72 % manje u odnosu na maksimalnu proizvodnju.
Svaka mala elektrana ima sopstvenu potrošnju, koja je najvećim dijelom pokrivena iz svoje
proizvodnje. Međutim u nekim mjesecima kad elektrana ne radi, ona određenu energiju uzima
iz distributivnog sistema, tada se ponaša kao potrošač električne energije. U zavisnosti od
načina priključenja malih elektrana na distributini sistem zavisi i način mjerenja proizvedene i
utrošene električne energije. Obračunsko mjerno mjesto na mjestu postrojenja proizvođača i
mreže služi za mjerenje električne energije koju povlašteni proizvođač predaje u mrežu i
mjerenju električne energije koju povlašteni proizvođač preuzima iz mreže kao kupac. Prema
12
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

pravilima, ODS je nadležan za mjerne usluge na obračunskim mjernim mjestima proizvođača,

koji su priključeni na distributivni sistem.
Mjerna oprema kod kupaca vlasništvo je ODS-a, a mjerna oprema kod proizvođača
vlasništvo je proizvođača. Ovlašćena lica CEDIS-a, mjesečno uzimaju podatke iz brojila i na
osnovu toga prave analize o proizvedenoj električnoj energiji koju su dužni dostaviti
Operatoru tržišta, kao i analize o utrošenoj električnoj energiji.
U tabelama koje slijede prikazana su potrošnja aktivne i reaktivne energije po
mjesecima, koje je mala hidroelektrana preuzela iz distributivnog sistema.

Tabela 4 i 5 Prikaz aktivne i reaktivne energije preuzete iz DS

Preuzeta aktivna električna energija (kWh) Preuzeta reaktivna električna energija (kVArh)
2014 2014
Januar 0,00 Januar 14.910,00
Februar 135,00 Februar 20.625,00
Mart 0,00 Mart 14.745,00
April 0,00 April 27.285,00
Maj 0,00 Maj 0,00
Jun 0,00 Jun 62.730,00
Jul 0,00 Jul 11.925,00
Avgust 60,00 Avgust 2.370,00
Septembar 0,00 Septembar 18.240,00
Oktobar 15,00 Oktobar 8.775,00
Novembar 0,00 Novembar 16.605,00
Decembar 15,00 Decembar 17.130,00
Ukupno 225,00 Ukupno 215.340,00

U prosjeku za 2014 godinu elektrana je iz distributivnog sistema preuzela ukupno 225

kWh aktivne energije i 215.340 kVArh reaktivne energije i to će se kroz račun i naplatiti od
strane EPCG. Na osnovu Zakona o energetici investitori koji su stekli statuse povlašćenih
proizvođača su oslobođeni naknade za korišćenje distributivnog sistema. Iz tabele se uočava
da je iz mreže preuzeto više reaktivne energije. Glavni razlog preuzimanja reaktivne energije iz
mreže kod mHE je regulacija napona od strane generatora.

Ta regulacija, u zavisnosti od potrebe za konkretnu situaciju, može zahtijevati potrošnju,

ali i proizvodnju reaktivne energije. Proizvođač-Korisnik čiji uređaji uzimaju iz distributivnog
sistema veću reaktivnu energiju nego što to odgovara prosječnom faktoru snage (cosφ=0,95),
obavezan je izvršiti odgovarajuću kompenzaciju reaktivne snage u cilju smanjenja
prekomjernog preuzimanja reaktivne energije iz distributivnog
sistema[7]. U 2015.godini evidentiran je značajan rast proizvodnje iz obnovljivih izvora. U
tom periodu sa radom je startovalo šest malih hidroelektrana Orah, Rmuš, Bistrica, Spalevići ,
Vrelo i mHE Bradavec na teritoriji Opštine Berana, Bijelog Polja i Andrijevice.

13
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Usled povoljnosti izbora terena, potencijala riječnog toka, konfiguracije mreže i načina
priključenja došlo je do toga da se proizvodnja iz malih hidroelektrana povećala za 11,17%.
U odnosu na 2014 godinu pojavilo se više zainteresovanih investitora da grade male
elektrane. U tabeli 6 predstavljena ukupna proizvodnja iz malih hidroelektrana za period
januar-decembar 2015.godine.
Tabela 6. Planirana proizvodnja predmetnih elektrana tokom godine

PROIZVODNJA ELEKTRIČNE ENERGIJE OD STRANE POVLAŠĆENIH PROIZVOĐČA U 2015.GODINI

Ukupna
Hidroenergija Montenegro d.o.o Berane Synergy d.o.o Igma Grand d.o.o
2015 mjesečna
Jezerštica Bistrica Spalevići Orah Rmuš Vrelo Bradavec proizvodnja
Januar 97.020 97.020
Februar 57.780 57.780
Mart 67.935 67.935
April 164.565 164.565
Maj 192.270 913.207 186.650 293.497 147.181 1.732.805
Jun 167.475 886.071 230.551 395.630 212.520 1.892.247
Jul 99.495 417.291 156.151 296.160 114.218 75.622 1.158.937
Avgust 33.196 117.118 32.884 70.341 10.551 68.950 333.040
Septembar 10.845 82.891 9.222 22.445 6.612 49.000 181.015
Oktobar 96.045 616.773 73.150 175.244 85.955 247.100 1.294.267
Novembar 89.400 1.123.924 69.928 170.101 74.474 201.600 133.530 1.862.957
Decembar 107.130 846.258 66.522 153.849 58.592 205.450 202.905 1.640.706
Ukupno 1.183.156 5.003.533 825.058 1.577.267 710.103 847.722 336.435 10.483.274

Povlašćeni proizvođači su proizveli u Crnoj Gori u 2015. godini 10,483 GWh, što je za
11,17% više nego u 2014. godini. S obzirom da se radi o malim proizvodnim jedinicama koje su
priključene na srednjenaponsku mrežu (SN), prilikom planiranja bi trebalo osigurati da se
proizvedena energija i potroši na istom ili na nižim naponskim nivoima. U određenim
mjesecima posebno na teritoriji sjevera Crne Gore konzum se može pokriti proizvodnjom iz
malih hidroelektrana. Uobičajeno je za ovakve slučajeve da se smanjuju gubici u mreži i
poboljšavaju naponske prilike, posebno kod potrošača u blizini mHE. Uticaj mHE na tokove
snaga, naponske prilike i gubitke u mreži zavisi od konfiguracije lokalne distributivne mreže,
parametara njenih elemenata, nivoa, tipa i raspodjele opterećenja, vrste i snage generatora,
kao i lokacije tačke
priključenja generatora. Iz tabele 6 uočava se da je proizvodnja iz malih elektrana drastično
porasla u mjesecu maju, kada su u pogon ušle mHE Orah, Rmuš, Spalevići i Bistrica, dok je mHE
Bradavec nešto kasnije startovala sa radom.

14
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Grafik 1 Proizvodnja iz malih hidroelektrana na mjesečnom nivou(kWh)

Tabela 7. Prikaz aktivne el. energije preuzete iz DS

POTROŠNJA AKTIVNE ELEKTRIČNE ENERGIJE OD STRANE POVLAŠĆENIH PROIZVOĐČA U 2015.GODINI
Hidroenergija Montenegro d.o.o Berane Synergy d.o.o Igma Energy d.o.o Ukupna mjesečna
2015
proizvodnja (kWh)
Jezerštica Bistrica Spalevići Orah Rmuš Vrelo Bradavec
Januar 15,00 15,00
Februar 0,00 0,00
Mart 135,00 135,00
April 15,00 15,00
Maj 0,00 0,00 0,00
Jun 15,00 0,00 15,00
Jul 30,00 0,00 30,00
Avgust 45,00 0,00 0,00 45,00
Septembar 0,00 0,00 0,00 0,00
Oktobar 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
Novembar 15,00 0,00 0,00 0,00 15,00
Decembar 90,00 0,00 0,00 0,00 90,00
Ukupno 360,00 0,00 0,00 0,00 360,00

Tabela 8. Prikaz reaktivne el. energije preuzete iz DS

15
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori
POTROŠNJA REAKTIVNE ENERGIJE OD STRANE POVLAŠĆENIH PROIZVOĐAČA U 2015.GODINE
Hidroenergija Montenegro d.o.o Berane Synergy d.o.o Igma Energy d.o.o Ukupna mjesečna
2015 proizvodnja
Jezerštica Bistrica Spalevići Orah Rmuš Vrelo Bradavec (kVArh)
Januar 1.980,00 1.980,00
Februar 0,00 0,00
Mart 32.490,00 32.490,00
April 12.675,00 12.675,00
Maj 1.110,00 0,00 1.110,00
Jun 300,00 0,00 300,00
Jul 795,00 0,00 795,00
Avgust 795,00 0,00 0,00 795,00
Septembar 435,00 0,00 0,00 435,00
Oktobar 8.145,00 0,00 0,00 0,00 8.145,00
Novembar 4.455,00 0,00 0,00 0,00 4.455,00
Decembar 4.755,00 0,00 0,00 0,00 4.755,00
Ukupno 67.935,00 0,00 0,00 0,00 67.935,00

U prosjeku za 2015. godinu male elektrane su iz distributivnog sistema preuzele ukupno

360,00 kWh aktivne električne energije i 67.935,00 kVArh reaktivne energije. Uočava se iz
tabele 10 da mHE Jezerštica uzima najviše reaktivne energije iz mreže, što je posljedica same
konfiguracije mreže. MHE Jezerštica se priključila po principu ulaz/izlaz na dalekovod Dolac na
najpogodnijem mjestu za uklapanje. Dužina dalekovoda je oko 70 km sa izraženim oscilacijama
napona , pri čemu dolazi do povećanja napona, zbog čega elektrana preuzima reaktivnu
energiju kako bi oborila napon na svojim sabirnicama. Rast proizvodnje električne energije iz
malih hidroelktrana nastavio se i u 2016-oj godini, kada su u pogon ušle još dvije male
hidroelektrane Šekular i Jara, ukupnog instalisanog kapaciteta 7,25 MVA. S obzirom na
ukupnu instalisanu snagu malih elektrana koje se priključene na distributivni sistem, za
očekivati je njihov značajniji uticaj na energetske karakteristike konzuma. Proizvodnja
električne energije po mjesecima iz predmentnih elektrana prikazana je u tabeli 9. [6]

Tabela 9. Planirana proizvodnja iz predmetnih elektrana tokom godine

PROIZVODNJA ELEKTRIČNE ENERGIJE OD STRANE POVLAŠĆENIH PROIZVOĐAČA U 2016.GODINI
Hidroenergija Montenegro d.o.o Berane Synergy d.o.o Igma Grand d.o.o Kronor d.o.o Ukupna mjesečna
2016.god
mHE Jezerštica mHE Bistrica mHE Spalevići mHE Orah mHE Rmuš mHE Šekular mHE Vrelo mHE Bradavec mHE Jara proizvodnja (kWh)
Januar 150.555 2.374.224 157.093 336.497 141.495 250.600 262.455 3.672.918
Februar 182.100 3.149.216 313.873 612.371 303.390 373.800 278.295 5.213.045
Mart 170.640 3.305.725 269.064 629.402 273.473 426.300 299.610 5.374.214
April 184.140 2.676.062 407.242 655.010 306.444 500.257 353.850 285.390 5.368.395
Maj 201.375 3.213.752 415.035 690.052 318.968 986.486 406.700 313.335 6.545.703
Jun 175.560 1.617.792 134.118 273.184 109.161 367.244 256.550 314.940 3.248.549
Jul 97.845 624.887 55.096 129.338 36.447 180.648 171.150 224.970 1.520.381
Avgust 55.920 328.244 59.502 151.249 68.564 214.600 108.500 163.575 1.150.154
Septembar 61.185 381.692 128.328 252.126 124.930 235.648 131.600 213.225 1.528.734
Oktobar 164.250 1.393.612 199.904 374.854 167.030 437.825 215.950 295.320 3.248.745
Novembar 38.085 1.907.551 244.287 366.395 28.694 329.728 285.250 337.950 359.940 3.897.880
Decembar 0 1.212.261 94.557 202.149 50.167 283.857 137.200 220.410 716.240 2.916.841

Ukupno: 1.481.655 22.185.018 2.478.098 4.672.627 1.928.763 3.536.293 3.117.450 3.209.475 1.076.180 43.685.559

16
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

U 2016.godini proizvodnja je povećana za 24% u odnosu na 2015.godinu. U određenim mjesecima

posebno na sjeveru Crne Gore konzum se može pokriti proizvodnjom iz malih hidroelektrana.

Grafik 2 Proizvodnja iz malih hidroelektrana na mjesečnom nivou(kWh)

Iz predstavljenih podataka o proizvodnji, očigledno je da su elektrane radile tokom cijele

godine. Očekuje se da maksimalna proizvodnja za sve elektrane bude postignuta u periodu
od marta do juna (najpovoljnije hidrološke prilike), dok u zimskom dijelu godine (decembar-
februar), proizvodnja električne energije iz malih elektrana se smanjuje između 15 % i 40 % u
odnosu na maksimalnu proizvodnju. U ljetnjim mjesecim su radile sa niskim kapacitetom.
Povećani naponi mogu predstavljati problem u doba niskih opterećenja (noćni period, a
posebno tokom ljetnih mjeseci), pa se u cilju održavanja napona u propisanim granicama
moraju sprovoditi mjere regulacije napona kroz upotrebu sredstava koji imaju mogućnost
regulacije napona.

17
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Grafik 3 Procentualni udio malih hidroelektrana na godišnjem nivou.

Skoro polovina proizvodnje , tačnije 47% , je ostvareno iz male hidroelektrane Bistrica. Što je i
očekivano, s obzirom da mHE Bistrica ima najveću dozovljenu priključenu snagu.

Tabela 10. Prikaz aktivne el. energije preuzete iz DS

POTROŠNJA AKTIVNE ENERGIJE OD STRANE POVLAŠĆENIH PROIZVOĐAČA U 2016.GODINE
Hidroenergija Montenegro d.o.o Berane Synergy d.o.o Igma Energy d d.o.o Ukupna
mjesečna
2016
Jezerštica Bistrica Spalevići Orah Rmuš Šekular Vrelo Bradavec proizvodnja
(kWh)
Januar 0,00 0,00 0,00 2.280,00 2.280,00
Februar 15,00 0,00 0,00 0,00 15,00
Mart 15,00 0,00 0,00 0,00 15,00
April 0,00 0,00 0,00 30,00 30,00
Maj 0,00 0,00 0,00 15,00 15,00
Jun 15,00 0,00 0,00 15,00 30,00
Jul 30,00 0,00 0,00 60,00 90,00
Avgust 570,00 210,00 0,00 30,00 810,00
Septembar 210,00 525,00 0,00 0,00 735,00
Oktobar 15,00 0,00 0,00 60,00 75,00
Novembar 0,00 1.155,00 0,00 45,00 1.200,00
Decembar 0,00 0,00 0,00 30,00 30,00
Ukupno 870,00 1.890,00 0,00 2.565,00 5.325,00

Tabela 11. Prikaz reaktivne el. energije preuzete iz DS

POTROŠNJA REAKTIVNE ENERGIJE OD STRANE POVLAŠĆENIH PROIZVOĐAČA U 2016.GODINE

Hidroenergija Montenegro d.o.o Berane Synergy d.o.o Igma Energy d d.o.o Ukupna
mjesečna
2016
proizvodnja
Jezerštica Bistrica Spalevići Orah Rmuš Šekular Vrelo Bradavec (kVArh)

Januar 12.510,00 0,00 0,00 15.660,00 28.170,00

Februar 24.885,00 0,00 0,00 0,00 24.885,00
Mart 23.850,00 0,00 0,00 0,00 23.850,00
April 0,00 0,00 0,00 8.160,00 8.160,00
Maj 19.155,00 0,00 0,00 2.580,00 21.735,00
Jun 1.020,00 0,00 0,00 4.530,00 5.550,00
Jul 30,00 0,00 0,00 150,00 180,00
Avgust 450,00 0,00 0,00 285,00 735,00
Septembar 150,00 0,00 0,00 1.260,00 1.410,00
Oktobar 15,00 0,00 0,00 5.745,00 5.760,00
Novembar 0,00 0,00 0,00 5.700,00 5.700,00
Decembar 0,00 0,00 0,00 480,00 480,00
Ukupno 82.065,00 0,00 0,00 44.550,00 126.615,00

Uočava se da su najveću reaktivnu energiju preuzele mHE Jezerštica i mHE Bradavec, zbog
oscilacija u mreži koje dovode do povećanja napona. Dok grupa elektrana Orah, Rmuš,
Spalevići Bistrica koje su priključene kablovskim vodom u 35 kV RP Buče u svojim kablovima
imaju dosta kapaciteta, te stoga i nemaju potrebu za preuzimanjem reaktivne energije. U

18
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

tabeli 12 prikazana je ukupna proizvodnja električne energije od strane povlašćenih

proizvođača za period 2014-2016.godine.
Tabela 12. Ukupna ostvarena proizvodnja za period 2014-2016 godine
Ukupno 2014 Ukupno 2015 Ukupno 2016 Ukupno 2014-
2014-2016
(kWh) (kWh) (kWh) 2016 (kWh)
Januar 97.020 3.672.918 3.769.938
Februar 57.780 5.213.045 5.270.825
Mart 67.935 5.374.214 5.442.149
April 164.565 5.368.395 5.532.960
Maj 193.110 1.732.805 6.545.703 8.278.508
Jun 178.440 1.892.247 3.248.549 5.140.796
Jul 122.220 1.158.937 1.520.381 2.679.318
Avgust 49.891 333.040 1.150.154 1.483.194
Septembar 171.810 181.015 1.528.734 1.709.749
Oktobar 131.475 1.294.242 3.248.745 4.542.987
Novembar 149.430 1.862.957 3.897.880 5.760.837
Decembar 175.080 1.640.706 2.916.841 4.557.547
Ukupno 1.171.455 10.483.249 43.685.559 55.340.263

U periodu od 2014-2016.godine iz malih hidroelektrana proizvedeno je 55,340 GWh . Iz

tabele 12 se uočava da je maksimalna ukupna proizvodnja za period 2014-2016 postignuta u
mjesecu maju i iznosi 8.278.508 kWh, što se i dalo očekivati dok je minimalna ukupna
proizvodnja bila u najtoplijem mjesecu avgustu 1.483.194 kWh (17,91%).

Grafik 4 . Ukupna proizvodnja za period 2014-2016.godine

Na početku primjene obnovljivih izvora broj priključenih elektrana na distributivni sistem bio je
zanemarljiv , dok je danas sve značajniji uticaj distribuiranih izvora. Rast proizvodnje
električne energije iz malih hidroelektrana nastavio se i u 2017-oj godini, kada su u pogon ušle

19
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

još tri male hidroelektrane Piševska rijeka, Babino Polje i Bistrica Majstorovina ukupnog
instalisanog kapaciteta 7,66 MVA.

Tabela 13. Planirana proizvodnja predmetnih elektrana tokom godine

PROIZVODNJA ELEKTRIČNE ENERGIJE OD STRANE POVLAŠĆENIH PROIZVOĐČA U 2017.GODINI
Hidroenergija Montenegro d.o.o Synergy d.o.o Igma Energy d.o.o Kronor d.o.o Ukupna
mjesečna
2017
Jezerštica Bistrica Spalevići Orah Rmuš Šekular Vrelo Bradavec Piševska rijeka Babino Polje Jara proizvodnja
(kWh)
Januar 0,00 551.534,00 11.330,00 106.415,00 5.491,00 156.862,00 101.850,00 101.610,00 373.100,00 1.408.192,00
Februar 0,00 1.063.795,00 74.535,00 253.038,00 66.456,00 403.316,00 220.850,00 135.855,00 538.721,00 3.296.566,00
Mart 0,00 3.029.767,00 276.020,00 630.112,00 269.006,00 903.156,00 387.100,00 300.915,00 1.704.360,00 7.500.436,00
April 0,00 2.581.165,00 373.162,00 688.525,00 331.826,00 833.356,00 305.200,00 403.725,00 2.612.120,00 8.129.079,00
Maj 27.855,00 2.288.904,00 374.481,00 625.328,00 279.562,00 804.650,00 258.650,00 464.175,00 3.074.540,00 8.198.145,00
Jun 114.795,00 1.130.122,00 130.369,00 299.228,00 134.360,00 315.222,00 279.300,00 305.804,00 29.226,00 964.174,00 3.702.600,00
Jul 20.940,00 133.114,00 15.123,00 36.806,00 17.169,00 23.642,00 177.100,00 116.923,00 75.483,00 229.234,00 845.534,00
Avgust 135,00 35,00 29,00 192,00 30,00 91,00 53.550,00 56.253,00 10.955,00 23.132,00 144.402,00
Septembar 30,00 382,00 22,00 103,00 0,00 71,00 44.100,00 55.619,00 4.348,00 23.965,00 128.640,00
Oktobar 45,00 54.400,00 7.619,00 45.021,00 18.693,00 54.711,00 66.867,00 94.665,00 39.628,00 208.820,00 590.469,00
Novembar 89.670,00 390.174,00 123.533,00 282.240,00 165.450,00 300.305,00 238.623,00 315.342,00 133.620,00 395.019,00 999.441,00 3.433.417,00
Decembar 153.353,00 2.929.842,00 263.574,00 590.358,00 224.042,00 888.260,00 346.164,00 545.903,00 438.797,00 793.694,00 1.942.017,00 9.116.004,00
Ukupno 406.823,00 14.153.234,00 1.649.797,00 3.557.366,00 1.512.085,00 4.683.642,00 2.479.354,00 2.896.789,00 732.057,00 1.188.713,00 12.693.624,00 46.493.484,00

Povlašćeni proizvođači su proizveli u Crnoj Gori u 2017.godini 46,49348GWh. Kao proizvodnja

električne energije direktno zavisi od hidroloških prilika, zaključilo se da je 2017.godina bila vrlo
sušna godina. Upoređujući period jul-oktobar 2016.godine i 2017.godine proizvodnja se drastično
smanjila. Prilikom planiranja proizvodnje iz malih hidroelektrana za svoj rad koriste meteorološke
prognoze te istorijske podatke o radu navedenih postrojenja.

Grafik 5. Proizvodnja malih hidroelektrana na mjesečnom nivou (kWh)

Sa Grafika 5 uočava se da je najveća proizvodnja dostignuta u mjesecu maju i iznosi

8.198.145,00 kWh =8.198,145 MWh. Proizvođač električne energije, čiji su proizvodni objekti
20
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

priključeni na DS, obavezan je proizvodnju/potrošnju reaktivne energije prilagoditi stvarnim

potrebama sistema, odnosno održavanju napona i optimalnih energetskih tokova u sistemu,
odnosno striktno se pridržavati uslova i režima rada, propisanih od strane CEDIS-a. Fаktоr
snаgе male elektrane u оdnоsu nа DS trеbа dа iznоsi cos ϕ ≥ 0,95 u kаpаcitivnоm i
induktivnоm rеžimu rаdа. [7] U tabeli 14 prikazana je proizvodnja reaktivne energije iz malih
hidroelektrana.
Tabela 14. Proizvodnja reaktivne el. energije iz mHE
PROIZVODNJA REAKTIVNE ELEKTRIČNE ENERGIJE OD STRANE POVLAŠĆENIH PROIZVOĐČA U 2017.GODINI
Hidroenergija Montenegro d.o.o Synergy d.o.o Igma Energy d.o.o Kronor d.o.o
Ulaz/izlaz na DV Ukupna mjesečna
Ulaz/izlaz na DV Ulaz/izlaz na DV TS 110/35/10 kV
2017 TS 35/10 kV Rudeš Medanovići- TS 35/10 kV Plav proizvodnja
Dolac Jošanica Andrijevica
Čokrlije (kVArh)
Jezerštica Bistrica Spalevići Orah Rmuš Šekular Vrelo Bradavec Piševska rijeka Babino Polje Jara

Januar 0 1.632.435 8.715 10.206 0 33.030 1.684.386

Februar 0 1.504.571 2.957 5.715 0 23.285 1.536.528
Mart 0 1.659.892 481.25 148.125 0 14.056 1.822.073
April 0 1.560.300 1.642 4 0 9.374 1.571.320
Maj 2.271 1.622.019 4.263 3 0 782.066 2.410.622
Jun 17.800 1.592.294 3.136 8 29.893 99.860 1.742.990
Jul 5.076 1.507.537 6.717 4.277 36.095 52.891 1.612.592
Avgust 21 1.533.21 8.232 2.869 8.544 28.368 48.035
Septembar 0 1.447.026 6.993 8.855 33.503 33.980 1.530.357
Oktobar 0 816.349 2.800 7.114 36.762 79.195 942.219
Novembar 47.940 1.551.217 958 150.000 27.200 176.678 1.953.993
Decembar 10.820 1.768.489 809 100.00 8.115 79.226 1.867.459
Ukupno 83.928 16.662.128 47.221 337.175 144.797 1.156.105 18.431.354

Obračunsko mjerenje za mHE Orah, Rmuš, Spalevići, Bistrica i Šekular je zajedničko u TS 35/10
kV Rudešu, dok je za mHE Jara i Babino Polje zajedničko mjerenje u TS 35/10 kV Plav. Kako
male elektrane rade sa cos(φ)=0,95-1 za očekivati je da će predavati reaktivnu energiju u
mrežu. Injektiranjem reaktivne energije u mrežu poboljšavaju se naponske prilike. U tabeli 15
prikazana je ukupna proizvodnja električne energije od strane povlašćenih proizvođača od
početka podsticanja proizvodnje - 01.maj 2014 godine do danas.
Tabela 15. Ukupna ostvarena proizvodnja električne energije za period 2014-2017.godine.

21
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

2014 2015 2016 2017 Ukupno

Povlašćeni proizvođač Objekat
( kWh) ( kWh) ( kWh) ( kWh) ( kWh)

mHE Jezerštica 1.171.455 1.183.155 1.481.655 406.823,00 4.243.088

mHE Rmuš 0 710.104 1.928.763 1.512.085,00 4.150.952
Hidroenergija mHE Spalevići 0 825.058 2.478.097 1.649.797,00 4.952.952
Montenegro
mHE Bistrica 0 5.003.532 22.184.991 14.693.234,00 41.881.757
mHE Orah 0 1.577.266 4.672.624 3.557.366,00 9.807.256
mHE Šekular 0 0 3.536.324 4.683.642,00 8.219.966
mHE Bradavec 0 336.434 3.209.475 2.896.789,00 6.442.698
Igma Energy
mHE Piševska rijeka 0 0 0 732.057,00 732.057
Synergy mHE Vrelo 0 847.700 3.117.450 2.479.354,00 6.444.504
mHE Jara 0 0 1.076.180 12.693.624,00 13.769.804
Kronor mHE Babino Polje 0 0 0 1.188.713,00 1.188.713
Ukupno 1.171.455 10.483.249 43.685.559 46.493.484,00 101.833.747

Grafik 6. Ukupna ostvarena proizvodnja za period 2014-2017.godine

Povlašćeni proizvođači proizveli su ukupno 101,834 GWh električne energije za period od 1

maja 2014.godine do 1.12.2017.godine. Iz tabele 15 uočava se da je 2017. godina bila vrlo
sušna i da su elektrane imale znatno manju proizvodnju u odnosu na isti period u 2016.
godini. Da bi se moglo vidjeti u procentima koliko se proizvodnja umanjila, u radu se
analiziraju mHE Spalevići, Bistrica, Orah , Rmuš, Bradavec i Vrelo jer su one radile konstantno
tokom 2016. i 2017.godine. MHE Jezerštica zbog tehničkih problema nije radila krajem
2016.godine i početkom 2017.godine. Ostale elektrane su nešto kasnije ušle u pogon.
Upoređujući 2017.godinu sa 2016.godinom proizvodnja se smanjila za 21,6 % kod mHE Rmuš,
33,5 % kod mHE Spalevići, 36,2 % kod mHE Bistrica, 23,9% kod mHE Orah , 9,747% kod mHE
Bradavec i 20,41% kod mHE Vrelo. U tabeli 16 i 17 prikazane su vrijednosti preuzete aktivne i
reaktivne energije od strane povlašćenih proizvođača iz distributivnog sistema. U zavisnosti od
22
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

mjesta priključenja, načina priključenja, karakteristika i stanja distributivnog sistema varira i

količina preuzete električne energije.
Tabela 16. Prikaz aktivne el. energije preuzeta iz DS
POTROŠNJA AKTIVNE ENERGIJE OD STRANE POVLAŠĆENIH PROIZVOĐAČA U 2017.GODINE
Hidroenergija Montenegro d.o.o Berane Synergy d.o.o Igma Energy d d.o.o Kronor d.o.o Ukupna mjesečna
2017 TS 35/10 kV Rudeš proizvodnja
(kWh)
Jezerštica Bistrica Spalevići Orah Rmuš Šekular Vrelo Bradavec Piševska rijeka Jara Babino Polje
Januar 0,00 0,00 0,00 30,00 0,00 0,00 30,00
Februar 0,00 0,00 0,00 15,00 0,00 0,00 15,00
Mart 0,00 0,00 0,00 30,00 488,00 0,00 518,00
April 0,00 0,00 0,00 30,00 0,00 140,00 30,00
Maj 0,00 105,00 0,00 0,00 28,00 0,00 133,00
Jun 255,00 0,00 0,00 15,00 50,00 0,00 320,00
Jul 150,00 3.045,00 0,00 0,00 0,00 0,00 3.195,00
Avgust 90,00 14.175,00 0,00 45,00 1.666,00 980,00 16.956,00
Septembar 45,00 3.675,00 0,00 60,00 1.916,00 560,00 5.696,00
Oktobar 15,00 3.150,00 0,00 15,00 1.032,00 140,00 4.212,00
Novembar 0,00 3.990,00 0,00 0,00 16,00 70,00 4.006,00
Decembar 1.175,00 315,00 0,00 20,00 32,00 0,00 1.542,00
Ukupno 1.730,00 28.455,00 0,00 260,00 5.228,00 1.890,00 37.563,00
Tabela 17. Prikaz reaktivne el. energije preuzete iz DS
POTROŠNJA REAKTIVNE ENERGIJE OD STRANE POVLAŠĆENIH PROIZVOĐAČA U 2017.GODINE

Hidroenergija Montenegro d.o.o Berane Synergy d.o.o Igma Energy d d.o.o Kronor d.o.o Ukupna mjesečna
2017 proizvodnja
TS 35/10 kV Rudeš TS 35/10 kV Plav
(kVArh)
Jezerštica Bistrica Spalevići Orah Rmuš Šekular Vrelo Bradavec Piševska rijeka Babino Polje Jara
Januar 0,00 0,00 0,00 30,00 0,00 0,00 30,00
Februar 0,00 0,00 0,00 825,00 3.544,00 0,00 4.369,00
Mart 0,00 0,00 0,00 14.220,00 0,00 0,00 14.220,00
April 0,00 0,00 0,00 31.695,00 0,00 0,00 31.695,00
Maj 390,00 0,00 0,00 29.610,00 380,00 244.440,00 274.820,00
Jun 1.485,00 0,00 0,00 17.355,00 0,00 0,00 18.840,00
Jul 60,00 0,00 0,00 3.720,00 0,00 0,00 3.780,00
Avgust 15,00 0,00 0,00 60,00 0,00 140,00 215,00
Septembar 0,00 0,00 0,00 75,00 0,00 0,00 75,00
Oktobar 15,00 0,00 0,00 45,00 0,00 0,00 60,00
Novembar 0,00 0,00 0,00 22.140,00 0,00 1.820,00 23.960,00
Decembar 145,00 0,00 0,00 21.964,00 0,00 3.388,00 25.497,00
Ukupno 2.110,00 0,00 0,00 141.739,00 3.924,00 249.788,00 397.561,00

Za 2017.godinu male elektrane su iz distributivnog sistema preuzele ukupno 37.563,00 kWh

aktivne električne energije i 397.561,00 kVArh reaktivne energije.
U narednim tabelama (Tabela 18 i 19) prikazana je prezeta električne energije od strane
povlašćenih proizvođača iz distributivnog sistema od početka podsticanja proizvodnje - 01.maj
2014 godine do 31.12.2017.godine.

Tabela 18. Ukupna preuzeta električna energija iz distributivnog sistema za period 2014-2017.godine.
Povlašćeni 2014 2015 2016 2017 Ukupno
Objekat
proizvođač ( kWh) ( kWh) ( kWh) ( kWh) ( kWh)
Hidroenergija mHE Jezerštica 225,00 360,00 870,00 1.730,00 3.185,00
Montenegro

23
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

TS 35/10 kV Rudeš
(Orah,Rmuš,Spalevići 0,00 0,00 1.890,00 28.455,00 30.345,00
, Šekular ,Bistrica)

mHE Bradavec 0,00 0,00 2.565,00 260,00 2.825,00

Igma Energy
mHE Piševska rijeka 0,00 0,00 0,00 5.228,00 5.228,00
Synergy mHE Vrelo 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

TS 35/10 kV Plav
0,00 0,00 0,00 1.890,00 1.890,00
(Jara , Babino Polje)
Kronor
Ukupno 225,00 360,00 5.325,00 37.563,00 43.473,00

Tabela 19. Ukupna preuzeta reaktivne elek.energija iz distributivnog sistema za period 2014-
2017.godine
Povlašćeni 2014 2015 2016 2017 Ukupno
Objekat
proizvođač ( kVArh) ( kVArh) ( kVArh) ( kVArh) ( kVArh)

215.340,0 67.935,0
mHE Jezerštica 82.065,00 2.110,00 367.450,00
0 0

Hidroenergij
a
Montenegro TS 35/10 kV Rudeš
(Orah,Rmuš,Spalević 0,00 0,00 211,00 0,00 0,00
i, Šekular ,Bistrica)

mHE Bradavec 0,00 0,00 44.550,00 154.251,00 198.801,00

Igma Energy
mHE Piševska rijeka 0,00 0,00 0,00 3.924,00 3.924,00
Synergy mHE Vrelo 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

TS 35/10 kV Plav
0,00 0,00 0,00 249.787,00 249.787,00
(Jara , Babino Polje)
Kronor
215.340,0 67.935,0 126.826,0 410.072,0 819.962,0
Ukupno
0 0 0 0 0

4.1 Prognoziranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana

24
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Planiranje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora, neophodno je za pouzdan i

siguran rad elektroenergetskog sistema, ali i za planiranje rada distributivnog sistema krajnjih
korisnika. Za prognoziranje proizvodnje potrebni su meteorološki parametri, kao što su:
temperatura, vlažnost vazduha , gustoća vazduha,oblačnost, količina padavina.
U tabelama koje slijede prikazana je mjesečna količina padavina, srednja mjesečna vlažnost
vazduha i srednja mjesečna oblačnost za 2014, 2015 i 2016.godinu [9].

Tabela 20. Prikaz hidroloških prilika za 2014.godinu

Godišnja
2014.godina (Kolašin) Januar Februar Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Oktobar Novembar Decembar
vrijednost
Mjesečna suma
1928,5 293,5 121,5 106,4 171,9 96,6 150 114,7 69,1 233,2 122,5 227,2 221,6
padavina (L/m2)
Srednja mjesečna
relativna vlažnost 84 92 85 80 85 81 79 78 78 87 86 87 88
vazduha (%)
Srednja mjesečna
6,4 7,5 7 5,7 7,8 6,7 5,7 5,5 5,5 6,9 6,5 7 6,8
oblačnost

Tabela 21. Prikaz hidroloških prilika za 2015.godinu

Godišnja
2015.godina (Kolašin) Januar Februar Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Oktobar Novembar Decembar
vrijednost
Mjesečna suma
1548,4 263,2 164,3 187,3 94,6 65,4 93,8 31,3 94,4 109,4 109,4 232,5 0,4
padavina (L/m2)
Srednja mjesečna
relativna vlažnost 78 86 83 81 71 75 76 72 75 80 84 78 79
vazduha (%)
Srednja mjesečna
5,3 7,2 6 7,1 5,8 5,7 5,3 2,7 4,5 5,4 6,6 4,5 2,8
oblačnost

Tabela 22. Prikaz hidroloških prilika za 2016.godinu

Godišnja
2016.godina (Kolašin) Januar Februar Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Oktobar Novembar Decembar
vrijednost
Mjesečna suma
2303,5 291,9 362,4 258,1 74,2 268,1 109 76 43,8 92,6 211,6 505,4 10,3
padavina (L/m2)
Srednja mjesečna
relativna vlažnost 79 84 86 83 70 80 76 74 76 81 81 83 69
vazduha (%)

Srednja mjesečna
5,9 7,4 7,4 7,1 5,8 6,5 5,1 4,6 4,5 6 6,8 5,6 3,7
oblačnost

Hidrološki podaci navedeni u radu preuzeti su iz meteorološke stanice Kolašin (najbliža stanica
izgrađenim malim hidroelektranama). Iz tabele 21 uočava se da je sušni period na teritoriji
Opštine Kolašina trajao od marta do septembra i da je nivo padavina bio znatno ispod
očekivanog, što je veoma zakomplikovalo hidrološku situaciju. Na osnovu proizvedene
električne energije uočava se da je i 2017.godina bila daleko ispod očekivanog plana (podaci o
hidrološkim prilikama još uvijek nijesu dostupni). Dok, se iz tabele 22 uočava da je
2016.godina bila godina najboljih hidroloških karakteristika, sa prosječnom količinom padavina
od 2303,5 L/m 2, što je rezultiralo najvećom proizvodnjom za posmatrani period, čime se opet
potvrđuje korelacija između količine padavina i proizvodnje. Na graficima koji slijede

25
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

prikazana je korelacija između količine padavina i proizvodnje iz malih elektrana po

mjesecima. Uzeta je 2016.godina gdje je godišnja vrijednost padavina iznosila 2303,5 L/ m 2.
244.287
338.730
415.035

269.064

505.400
407.242
157.093
199.904
291.900362.400

258.100 268.100
134.118
128.328 211.600
55.096
59.502 94.557
109.000
92.600
74.200 76.000 10.300
43.800

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Padavine (L/m2) Proizvodnja (MWh)

Grafik 7. Promjena proizvodnje u zavisnosti od količine padavina

Na grafiku 7 data je proizvodnja po mjesecima mHE Spalevići,sa ukunom proizvodnjim od

2.478,098 MWh. Proizvodnja osim od količine padavina zavisi i od instalisane snage. Sa grafika
se uočava da su mjeseci jul i avgust i decembar bili sa najmanje padavina što se odrazilo
direktno na proizvodnju. Na grafiku 8 data je proizvodnja po mjesecima mHE Bistrica ,sa
ukunom proizvodnjim od 22.185,018 MWh.

3149.223305.73
3213.75

2676.06
2374.22
1907.35

1617.79
1393.61

1212.26

381.69
291.900362.400258.100 624.89 328.24
268.100
74.200 109.00076.000 43.800 92.600211.600 505.400 10.300

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Padavine (L/m2) Proozvodnja(MWh)

Grafik 8. Promjena proizvodnje u zavisnosti od količine padavina

26
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Na grafiku 9 data je proizvodnja po mjesecima mHE Bradavec ,sa ukunom proizvodnjim od

2.479,354 MWh.

Grafik 9. Promjena proizvodnje u zavisnosti od količine padavina

Sa grafika 7,8 i 9 uočava se da su elektrane bile u pogonu tokom cijele godine, a da je najmanja
proizvodnja bila u ljetnjim mjesecima.To je bilo i za očekivati s obzirom na hidrološke prilike u
navedenom periodu.

4.2. Paralela između tržišnih i podsticajnih cijena električne energije

Uredbom o tarifnom sistemu za utvrđivanje podsticajne cijene električne energije iz

obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije ("Službeni list Crne Gore, broj 79/15)
utvrđene su podsticajne cijene za električnu energiju proizvedenu u postrojenjima koja koriste
obnovljive izvore energije i postrojenjima za visokoefikasnu kogeneraciju. Podsticajne cijene
izražene su u c€/kwh i određuju se na osnovu snage na pragu elektrane i stepena godišnje
inflacije [3]. U tabeli 23. prikazane su otkupne cijene električne enegije od 01.01.2015.godine
do 31.12.2017.godine, ne uzimajući u obzir stepen inflacije.

Tabela 23. Podsticajne cijene proizvedene el. energije iz OIE (c€/kWh)

Podsticajna
Snaga na pragu elektrane [MW]
cijena (c€/kWh)
Snaga na pragu elektrane Ppe< 1MW 10,44
Snaga na pragu elektrane 1 ≤ Ppe< 3 MW 10,44 – 0,7*Ppe
Snaga na pragu elektrane 3 ≤ Ppe< 5 MW 8,87 – 0,24*Ppe
Snaga na pragu elektrane 5 ≤ Ppe< 8 MW 8,35 – 0,18*Ppe
Snaga na pragu elektrane 8 ≤ Ppe ≤ 10 MW 6,8

27
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Potrebno je navesti zbog male elektrane Jezerštica da u 2014.godini podsticajna cijena za

elektrane Ppe< 1MW je iznosila 10,367 (c€/kWh).
U tabeli 24 prikazane su otkupne cijene proizvedene električne energije pojedinačno po
elektranama.
Tabela 24. Podsticajne cijene za proizvedenu električnu energiju iz ME (€/MWh).
Naziv Cijene u Cijene u Cijene u Cijene u
2014.g 2015.g 2016.g 2017.g

Jezerštica 103,67 103,67 103,67 103,67

Orah   104,4 104,4 104,4
Rmuš   104,4 104,4 104,4
Spalevići   104,4 104,4 104,4
Bistrica   77,66 77,66 77,66
Vrelo   104,4 104,4 104,4
Bradavec   104,4 104,4 104,4
Šekular     94,4 94,4
Jara     78,72 78,72
Piševska       104,4
rijeka
Bistrica Maj. 83,46
Babino Polje 90,88

U tabeli 25 prikazan je mjesečni prosjek dnevnih cijena (€/MWh) sa HUPX-a od 2014. godine.

Tabela 25. Tržišne cijene za proizvedenu električnu energiju (€/MWh)

HUPX 2014 2015 2016 2017

januar 42,72 42,19 43,10 81,25

februar 35,10 41,26 26,42 55,59

mart 33,23 35,66 25,82 37,90

april 41,56 34,08 29,18 39,67

maj 36,60 29,65 27,16 42,71

jun 39,76 33,92 32,75 43,92

jul 39,32 52,35 35,18 51,86

avugust 35,99 42,49 33,00 58,31

septembar 40,56 47,61 36,45 42,88

oktobar 53,00 44,12 45,61 49,72

novembar 46,21 41,51 40,64 60,46

decembar 41,66 42,27 49,13 40,02

28
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

Na grafiku 10 predstavljena je paralela između tržišnih i podsticajnih cijena. Za analizu je uzeta

2016.godina i izdvojene su dvije male hidroelektrane sa najmanjom i najvećom otkupnom
cijenom.

Period 2016.godina
120
104.4 104.4 104.4 104.4 104.4 104.4 104.4 104.4 104.4 104.4 104.4 104.4
100
77.66 77.66 77.66 77.66 77.66 77.66 77.66 77.66 77.66 77.66 77.66 77.66
80

60
43.1 45.61 40.64 49.13
40 32.75 35.18 33 36.45
26.42 25.82 29.18 27.16
20

0
ar ar ar
t ril aj Ju
n Ju
l st ba
r ar ba
r
ba
r
nu bru M Ap M vgu m tob m m
J a Fe A e Ok ve ce
pt
Se No De

Tržišne cijene Podsticajne cijene Podsticajne cijene

Grafik 10. Paralela između tržišnih i podsticajnih cijena

Sa grafika 10 može se uočiti da je tržišna cijena proizvedene energije mnogo niža da otkupne
cijene. To potencijalno može stvoriti distorzije na tržištu, budući da velike količine električne
energije ulaze u elektroenergetski sistem, ali nisu integrisane na tržište,tj ne trguju se po
tržišnoj cijeni.

5. ZAKLJUČAK

U ovom radu dat je pregled proizvodnje i potrošnje malih hidroelektrana u vremenskom

periodu od maja 2014.godine do 31.12.2017.godine. Takođe, razmatran je i uticaj malih
hidroelektrana na ukupnu proizvodnju u zavisnosti od količine padavina.
Elektroenergetski sistem je vrlo složen sistem sa mnogo elemenata poput vodova,
transformatora, sabirnica, generatora/elektrana čiji je osnovni zadatak usklađivanje
proizvodnje električne energije s zahtjevima potrošača tj. potrošnjom. Za siguran i pouzdan
rad elektroenergetskog sistema ključno je planiranje rada svih komponenti sistema i nužno je
da u svakom trenutku ukupna proizvodnja i uvoz električne energije u sistemu budu jednaki
ukupnoj potrošnji i izvozu. Potrebno je da sistem uvijek bude u ravnoteži kako bi se održala
frekvencija sistema i ugovorena snaga razmjene na među-državnim vodovima.
Prema dosadašnjim istraživanjima resursa obnovljivih izvora energije može se zaključiti da
Crna Gora posjeduje značajne resurse prije svega hidropotencijala malih vodotoka koji pružaju
povoljne mogućnosti za njihovo energetsko iskorišćavanje. Danas u Crnoj Gori osim postojećih
elektrana, postoji još 12 malih hidroelektrana, ukupne instalisane snage 24.993,8 kVA, koje
29
 Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

nisu u državnom vlasništvu i locirane su na sjeveru Crne Gore. Trend rasta proizvodnje iz
obnovljivih izvora može se očekivati i u budućnosti, zbog garantovanih podsticajnih cijena, koje
se pokazalo kao najbolje rješenje za brzi podsticaj i razvoj obnovljivih izvora , i zbog
prioritetnosti priključenja u odnosu na ostale korisnike. Shodno tome u narednom periodu se
očekuje još veći broj novoizgrađenih malih hidroelektrana, oko 20-ak prema podacima CEDIS-
a, koje bi sa već izgrađenim elektranama činile značajan udio u proizvodnji električne energije.

6. Literatura

[1] Vlada Crne Gore, Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2030. godine;

[2] Vlada Crne Gore, Nacionalni akcioni plan obnovljivih izvora energije Crne Gore do 2020.
godine;

[3] Uredba o tarifnom sistemu za utvrđivanje podsticajne cijene električne energije iz OIE i VEK
(Sl.list 52/11;28/14;79/15)

[4] Prof. dr Sreten Škuletić, “Elektrane”, 2006;

[5] http://www.oie-res.me/index.php?page=obnovljivi-izvori-energije;

[6] http://www.cotee.me/;

[7] Pravila za funkcionisanju distributivnog Sistema („Službeni list CG", br 7/17) ;

[8] Vlada Crne Gore, Energetski bilans Crne Gore za 2014. godinu, 2013.godine;

[9] Zavod za statistiku Crne Gore;

30
Planiranje proizvodnje električne energije iz malih hidroelektrana u Crnoj Gori

31