ΣΕΛΙΔΕΣ πολιτισμού
Νίκος Παπουτσόπουλος
Μύρων Μιχαηλίδης: ακέραιος
αρχαιολόγος και ευαίσθητος άνθρωπος
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΜΜ.
Καλομοιράκης*
Ε
μνήσθην ἡμερῶν ἀρχαίων μὲ
τὴν πρόσφατη ἐκδημία τοῦ Μύ-
ρωνα Μιχαηλίδη, τὶς ὁποῖες θὰ
ἤθελα νὰ μοιρασθῶ μὲ τοὺς ἀναγνῶστες
ὡς μνημόσυνο γιὰ ἕναν σπάνιο, ὑπέροχο
καὶ ἀκέραιο Ἄνθρωπο. Ἂν μπῆκα στὴν
Ἀρχαιολογικὴ Ὑπηρεσία, τοῦτο εἶχε νὰ
κάνῃ μὲ τὸ ἦθος τοῦ Μύρωνα Μιχαηλί-
δη. Μετὰ ἀπὸ τριάντα ἕναν μῆνες στὸν
Στρατὸ (ἄνοιξι 1974 ἕως τέλη Νοεμβρίου
τοῦ 1976, λόγῳ Κυπριακῶν) γύρισα στὴν
Ἀθήνα μὲ ἔντονο προβληματισμὸ βιοπο-
ρισμοῦ· ἡ μητέρα μου ἦταν στὰ τελευ-
ταῖα της μὲ καρκίνο στὰ ὀστᾶ. Δὲν ἤξε-
ρα τί νὰ κάνω, γιατὶ, ἔχοντας σπουδά-
σει Ἀρχαιολογία στὴ Θεσσαλονίκη, δὲν
εἶχα κανένα γνωστὸ στὴν Ἀθήνα, πέρα
ἀπὸ τὸν ἀείμνηστο Βυζαντινὸ Ἀρχαιολό-
γο Στυλιανὸ Πελεκανίδη τοῦ ΑΠΘ, ποὺ
μὲ ἔπαιρνε κάθε καλοκαίρι (1971-1973)
στὴν ἀνασκαφή του στὸ Ὀκτάγωνο τῶν
Φιλίππων. Ἀπὸ τὸν ἀείμνηστο καλό μου
φίλο καὶ συμφοιτητή, μετέπειτα ἐγκρατὴ
Βυζαντινὸ Ἀρχαιολόγο Θανάση Πα-
παζῶτο, ἔμαθα ὅτι ὑπάρχει ἕνας καλός
ἄνθρωπος, Ἔφορος στὴν 1η Ἐφορεία
Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων (ἕδρα Ἀθή-
να) καὶ Διευθυντὴς στὸ Ὑπουργεῖο, ποὺ
ὀνομαζόταν Μύρων Μιχαηλίδης. Ἐσκέ-
φθηκα νὰ πάω μόνος μου νὰ τοῦ ζητή-
σω δουλειὰ καὶ ὅ,τι προκύψει: μοῦ ἔδινε
θάρρος ὁ βαθμὸς στὸ πτυχίο (μέσος ὅρος
9), κυρίως τὸ 10 στὰ ἀρχαιολογικά, ἱστο-
ρία τέχνης καί φιλοσοφίας.
Μπαίνοντας στὸ γραφεῖο του κατά-
λαβα ὅτι ὁ Μιχαηλίδης μιλοῦσε μὲ τὴν
Άρχαιολόγο Μαρία Σωτηρίου καὶ τὴ
ρωτοῦσε πῶς πάει ἡ ἐργασία της γιὰ τὸν
ζωγράφο Πανσέληνο. Μόλις ἐτελείωσε,
μὲ ἐρώτησε ποιὸς εἶμαι καί τὶ θέλω. Ἀνέ-
φερα πὼς μόλις ἀποστρατεύθηκα καὶ ὅτι
εἶχα βγάλει τὴ Φιλοσοφικὴ τῆς Θεσσαλο-
νίκης, μὲ κύριο προσανατολισμὸ τὴ Χρι-
Τον διέκρινε ένα
ήθος σεµνό,
συνοδευόµενο από
πλούσια ευφυΐα,
αδιόρατη
στιανικὴ Ἀρχαιολογία, ὁπότε, ἂν ἤθελε,
μποροῦσε νὰ ρωτήσῃ τὸν καθηγητή μου
Πελεκανίδη. Θὰ πρέπει νὰ τοῦ ἀνέφερα
καὶ τὸν βαθμὸ τοῦ πτυχίου μου.
Δὲν εἶπα περισσότερα· ἡ ἀπάντησί
του ἦταν ὅτι ὑπάρχουν πολλὲς ἔκτακτες
συνάδελφοι, ἀλλὰ ἤθελε κάποιον γιά κα-
ταγραφὲς κειμηλίων στὶς Κυκλάδες, μὲ
προτεραιότητα στὴ Μῆλο· μὲ ἐρώτησε
ἂν ἤξερα νὰ φωτογραφίζω, κάτι εὔκολο
γιὰ μένα, λόγῳ γνωριμιῶν τοῦ σκηνοθέ-
τη ἀδελφοῦ μου μὲ πολλούς φωτογρά-
φους. Μοῦ ζήτησε νὰ ἐνημερωθῶ ὅσο γί-
νεται περισσότερο σὲ θέματα μεταβυζα-
ντινῆς τέχνης καὶ νὰ πάω ἀπὸ τὴν 1η Ἰα-
νουαρίου 1977 νὰ πιάσω δουλειά.
Τὸν εὐχαρίστησα καὶ ὅπως πήγαινα
νὰ βγῶ ἀπὸ τὸ γραφεῖο του μοῦ εἶπε: «Νὰ
ξέρετε ὅτι ἐκτίμησα ἰδιαιτέρως ὅτι δὲν
ἐβάλατε κανένα νά μοῦ μιλήσῃ καὶ νά μὲ
προϊδεάσῃ». Ἔπιασα πράγματι δουλειὰ
καὶ ἔκτοτε εἴχαμε μία πολὺ καλὴ σχέσι σε-
βασμοῦ καὶ ἀνυποκρίτου ἀποδοχῆς.
Ἑνάμισυ χρόνο ἀργότερα μοῦ τηλε-
φώνησε ὅτι προκηρύσσεται διαγωνισμὸς
γιὰ προσλήψεις μονίμων ἀρχαιολόγων,
ποὺ ἐπὶ σχεδὸν μία δεκαετία δὲν εἶχαν γί-
νει. Μοῦ ἐζήτησε νὰ σταματήσω γιὰ σα-
ράντα ἡμέρες, ὥστε νά ἔχω τὸν καιρὸ νὰ
φρεσκάρω τὶς γνώσεις μου. Ἔγινε ὁ δια-
γωνισμὸς καὶ πέρασα σὲ καλὴ σειρά, το-
ποθετήθηκα δὲ στὴν πατρίδα μου, Κρή-
τη. Ἀπὸ τὴ μάχιμη πλευρὰ τῆς ὑπηρεσί-
ας μου στὸ Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ θε-
ωρῶ σημαντικὸ καὶ κάτι ἄλλο: Στὶς 9
Σεπτεμβρίου 1981 παραιτήθηκαν ὡρι-
σμένοι ὑπουργοὶ τῆς κυβερνήσεως γιὰ
νὰ ἀναλάβουν ὑπηρεσιακοὶ ἐν ὄψει τῶν
ἐκλογῶν τῆς 18ης Ὀκτωβρίου. Ἡ τό-
τε ἡγεσία τοῦ Ὑπουργείου, προφανῶς
γιὰ λόγους ψηφοθηρικούς, ἀποφάσισε
νὰ περάσῃ μέσῳ τοῦ Κεντρικοῦ Ἀρχαι-
ολογικοῦ Συμβουλίου τὸν ἀποχαρα-
κτηρισμὸ τῆς Παλαιᾶς Πόλεως τοῦ Ρε-
θύμνου ὡς διατηρητέας ὡς πρὸς τὸ πα-
ραδοσιακό της τμῆμα, ὁπότε ἔμενε μία
ἄκρως συγκεχυμένη κατάστασις ὡς πρὸς
τὰ κτίσματα πρὸ τοῦ 1830.
Ἡ ἐπιλογὴ αὐτὴ προετοιμαζόταν ἀπὸ
τὸν Αὔγουστο, ὅπως ὁ τότε προϊστάμε-
νός μου, ὁ ἀείμνηστος Ἔφορος Βυζα-
Ο αρχαιολόγος
Μ. Μιχαηλίδης
ντινῶν Ἀρχαιοτήτων Κρήτης Μανόλης
Μπορμπουδάκης, μὲ ἐνημέρωσε ἐγκαί-
ρως γιὰ νὰ κινηθῶ ἀντίρροπα, καθὼς
ἀπὸ τὸ 1980 μοῦ εἶχε ἀναθέσει τὴν προ-
στασία τῆς Παλαιᾶς Πόλεως τοῦ Ρεθύ-
μνου· Τότε ὁ Σύλλογος Ἑλλήνων Ἀρχαι-
ολόγων, μὲ ἀφετηρία ἐνημερωτικά μου
κείμενα, εἶχε κινηθῆ ὥστε τὴ Δευτέρα 8
Σεπτεμβρίου σὲ ὀκτὼ ἀθηναϊκὲς ἐφημε-
ρίδες μὲ πολύστηλα ἄρθρα προβαλλόταν
τὸ θέμα, μὲ τίτλους ὅπως «Μπουλντόζες
ἀπειλοῦν τὸ Ρέθυμνο». Τὴν ἡμέρα ἐκεί-
νη, μὲ τὰ ἄρθρα ἀνὰ χεῖρας, συνάντησα
τὸν Μιχαηλίδη στὰ γραφεῖα τῆς Ἐφο-
ρείας του. Εἶπε ὅτι κάναμε πολὺ καλὴ
δουλειά· παρέλαβε τὰ ἄρθρα λέγοντας
«ἐλπίζω νὰ ἀναβάλῃ ἡ πολιτικὴ ἡγεσία
τοῦ Ὑπουργείου μία τέτοια ἀπόφασι, δι-
ότι τοιουτοτρόπως ἡ κυβερνῶσα παρά-
ταξις θὰ εἶχε φθορά καὶ ὄχι κέρδος, ἄν
μία τέτοια ἀπόφασι ἐλαμβάνετο κατὰ
τὴν ἡμέρα τῆς διαλύσεως τῆς Βουλῆς».
Ἀμέσως παρέλαβε τὰ δημοσιεύματα
καὶ ἔφυγε γιὰ τὴν ὁδὸ Ἀριστείδου, στὶς
Κεντρικὲς Ὑπηρεσίες τοῦ Ὑπουργείου,
ὅπου καὶ τὸ γραφεῖο του ὡς Διευθυντοῦ.
Σὲ δύο ὧρες ἔμαθα γιὰ τὴν ἀναβολὴ
τῆς ὑποθέσεως. Ἔτσι ἀθόρυβα συνετέλε-
σε ἀποτελεσματικῶς στὴν ἀποφυγὴ μιᾶς
ἀπὸ τὶς τότε σχεδιαζόμενες ἐνέργειες γιὰ
τὴν ψηφοθηρικὴ ἀλλὰ καὶ μὲ τὸ ἀζημί-
ωτο γιὰ πολλοὺς (εὐκαιρία γιὰ ἀντιπα-
ροχή!) καταστροφὴ τῆς Παλαιᾶς Πόλε-
ως τοῦ Ρεθύμνου. Μετὰ ἀπὸ τριάντα πέ-
ντε χρόνια ὑπηρεσίας καὶ ἄλλα δέκα σὲ
σύνταξι, μπορῶ νὰ πῶ πλέον ὅτι λίγους
ἀνθρώπους συνάντησα σὰν τὸν Μύρω-
να Μιχαηλίδη, τόσο ἀκέραιο καὶ καθα-
ρό· τὸν διέκρινε ἕνα ἦθος σεμνό, συνο-
δευόμενο ἀπὸ πλούσια εὐφυΐα ἀδιόρα-
τη, ὅπως ἀδιόρατη ἦταν καὶ μία προσω-
πικὴ πικρία γιὰ κάποια πράγματα, ὅπως
διέβλεπα. Εἶμαι βέβαιος ὅτι ὁ Θεὸς πλέ-
ον θὰ τὸν ἔχῃ στὴν ἀγκάλη Του αἰω-
νίως, ἀναπαυόμενο ἀπὸ πολλὰ ἐκ τῶν
ἐγκοσμίων ποὺ τὸν ἐστεναχωροῦσαν,
καὶ ἐμεῖς ἂς τὸν μνημονεύουμε!
τ. έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
Αλεξάνδρεια Αιγύπτου
28η Νοεµβρίου 2020
Επιμέλεια:
ΝΙΚΟΣ
Παπουτσόπουλος
Η
υγειονοµική κρίση, οι αντιγνωµίες των
ειδικών λοιµωξιολόγων και οι κυβερ-
νητικοί αδόκιµοι χειρισµοί για την αντι-
µετώπιση της εξάπλωσης της ίωσης παράλλη-
λα µε την αποτροπή της οικονοµικής κατάρρευ-
σης δοκιµάζουν τις αντοχές, την ψυχική υγεία
και το «εθνικό φιλότιµο» των πολιτών, καθώς
οι οικονοµικές υποχρεώσεις προς τους δα-
νειστές, το κράτος και τους παρόχους αλλοι-
ώνουν την εορταστική ατµόσφαιρα, την οποία
µάταια προσπαθεί να µεταφέρει στις στιγµές οι-
κογενειακής θαλπωρής και στους φωτισµούς
των κενών πλατειών ο εσµός των πολιτικών. Η
απαγόρευση κυκλοφορίας, των συναντή-
σεων σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώ-
ρους, ο ενδελεχής έλεγχος της µετακίνη-
σης, η εφαρµογή τοπικών περιοριστικών µέ-
τρων ανάλογα µε τον βαθµό διασποράς του
ιού, µε βάση ένα σύστηµα που περιλαµβάνει
τρεις βαθµίδες συναγερµού, οι χρηµατικές
ποινές στην περίπτωση ελεύθερης επιλο-
γής, η υποχρεωτική αποχή από την εργασία,
ο µακρύς εγκλεισµός, η απώλεια ελευθερί-
ας και η απώλεια εισοδήµατος προκάλεσαν
την αντίδραση και την έντονη διαµαρτυρία
πολιτών της Ευρώπης. Τις διαµαρτυρίες και
ενστάσεις των Ελλήνων που είχαν προκαλέσει
προ καιρού τα τερατώδη οικονοµικά µέτρα, τα
οποία ασµένως εφάρµοσαν ανερυθρίαστα οι
µνηµονιακές κυβερνήσεις, απέκρουσε η πο-
λιτική τάξη µε τις οικείες µεθόδους καταστο-
λής, ώστε να επιτύχει την πειθαρχία των πολι-
τών για την απόλυτη υποταγή στις απαιτήσεις
των πιστωτών, που οδήγησαν τη χώρα σε σειρά
επιτυχών επιλογών: από τις εθνικές ήττες, υπο-
χωρήσεις και συµβιβασµούς, στις αήθεις επι-
θέσεις εναντίον των κοινωνικών τάξεων, από
τη συρρίκνωση του πληθυσµού και τη µετοικε-
σία των παραγωγικών και φοροδοτικών ηλικι-
ών στην άγρια φορολόγηση, στις περικοπές
των µισθών και των συντάξεων, από τις υποβο-
λιµαίες εκπαιδευτικές µεταλλαγές για την ικα-
νοποίηση των απαιτήσεων γειτόνων και εταί-
ρων στην εκχώρηση της εθνικής κληρονοµί-
ας, από την εκποίηση οικογενειακών κειµηλί-
ων, στην αναζήτηση του ηλεκτρονικού οίκτου
των δηµόσιων ταµείων για τη σωτηρία των κα-
τοικιών και την υποτίµηση της αξίας των περιου-
σιακών αγαθών, µε στόχο την προσέλκυση των
αλλοδαπών επενδυτών για την ταχεία ανάρρω-
ση της χώρας. Μια «κοινή προσπάθεια να φτά-
σουµε ασφαλείς, πιο σίγουροι, πιο δίκαιοι, πιο
περήφανοι να απελευθερώσουµε την Ελλάδα
από επιτηρήσεις και κηδεµονίες» είχε προβλέ-
ψει ο κ. Γιώργος Α. Παπανδρέου στις 23 Απρι-
λίου 2010, µε την άνευ όρων προσφυγή της Ελ-
λάδος στον µηχανισµό στήριξης του ∆ιεθνούς
Νοµισµατικού Ταµείου, «να απελευθερώσου-
µε τις δυνάµεις του Ελληνισµού, του κάθε Ελ-
ληνα και Ελληνίδας από αντιλήψεις, πρακτικές
και συστήµατα που τον εµποδίζουν παντού εδώ
και δεκαετίες. Θα δώσουµε οξυγόνο εκεί που
Στη χλεύη, στον διασυρµό
και στην αδιαφορία
εταίρων και συµµάχων,
η πολιτική τάξη προτείνει
το «εθνικό φιλότιµο»