Modul Sains SPM PDF

Bab 2 Koordinasi Badan
2.1 Koordinasi Badan

Maksud Bahagian badan yang bekerjasama untuk menjalankan fungsi
tertentu apabila adanya rangsangan.
Dua jenis koordinasi • Sistem saraf
• Sistem endokrin atau sistem hormon
Kepentingan koordinasi • Untuk memastikan badan berfungsi dengan baik
• Organ deria membolehkan kita mengesan situasi di sekeliling kita
melallui kawalan otak dan saraf
• Otak akan menerima maklumat dan mentafsir maklumat untuk
menentukan gerak balas terhadap rangsangan
• Mengekalkan kemandirian hidupan
• Memastikan semua sistem badan berfungsi secara harmoni dan
membolehkan kita hidup sebagai satu entiti
Contoh sistem saraf • Deria
• Ingatan dan pemikiran
• Pertuturan
• Tindakan terkawal seperti berjalan dan belajar
• Tindakan luar kawal seperti bernafas, pencernaan makanan,
denyutan jantung, pengaliran darah
Contoh sistem endokrin • Pertumbuhan
• Kematangan seks
• aras glukosa di dalam darah
• kandungan air di dalam badan
Latihan 1
1 Nyatakan maksud koordinasi badan
…………………………………………………………………………………………………………………
2 Nyatakan satu kepentingan koordinasi badan
…………………………………………………………………………………………………………………
3 Koordinasi badan dikawal melalui dua sistem iaitu:
…………………………………………………………………………………………………………………
4 Tandakan (√) menunjukkan kawalan oleh sistem saraf
Keseimbangan
Membaca Bersin Denyutan nadi
badan
5 Tandakan (√) menunjukkan kawalan oleh sistem endokrin
Penghasilan
Kerdipan mata Sentakan lutut Kadar metabolisme
sperma
Modul ULAS – Sains Tingkatan 4 2019
2.2 Sistem Saraf Manusia

• Sistem saraf pusat
Sistem saraf manusia terdiri daripada
• Sistem saraf periferi
• Otak
Sistem saraf pusat melibatkan
• Saraf tunjang
• Saraf kranium ( saraf yang mengunjur keluar
dari otak)
Sistem saraf periferi melibatkan
• Saraf spina (saraf yang mengunjur keluar dari
saraf tunjang)
otak
Saraf kranium Sistem saraf pusat
Sistem saraf periferi

Saraf tunjang
Saraf spina
Neuron • Unit asas dalam sistem saraf

Struktur dan fungsi neuron Menghantar impuls
keluar dari badan sel
Menerima impuls
dalam satu arah
saraf dan
sahaja
menghantar ke
Badan sel
badan sel
Nukleus Salut Akson

mielin
Dendrit
Dendron
Mempercepatkan
penghantaran impuls dan
membekalkan nutrient
kepada akson dan dendron
2
Cikguabadi_SMKIP – Usaha Lebih A+ Sains
Latihan 2
1 Lengkapkan rajah di bawah bagi menunjukkan sistem saraf pusat dan sistem saraf
periferi.
a)……………………..
c)…………………… Sistem saraf pusat
.
Sistem saraf periferi …
b)…………………………..
d)…………………….
2 Tandakan (√) bahagian neuron berikut yang berfungsi dalam memastikan pengaliran
impuls dalam satu hala sahaja dan namakan bahagian tersebut.
Nama bahagian :……………………………………………..

3 Tandakan (√) bahagian neuron berikut yang berfungsi dalam membekalkan nutrien
dan tenaga kepada dendron dan akson dan namakan bahagian tersebut.
Nama bahagian : …………………………………………..…
3
• Neuron deria
Jenis neuron • Neuron perantaraan
• Neuron motor
• Fungsi : membawa impuls dari reseptor di organ deria ke sistem
saraf pusat (otak dan saraf tunjang)
Neuron deria
Klu : Badan sel berada di tengah-tengah dan mesti ada reseptor
• Fungsi : menerima dan menghantar impuls saraf dari neuron deria

ke neuron motor
Neuron perantaraan
• Fungsi : membawa impuls dari sistem saraf pusat (otak dan saraf
tunjang) ke efektor (otot atau kelenjar) untuk tindak balas
Neuron motor
Klu : Badan sel berada di hujung dan mesti ada efektor
4
Latihan 3
1 Unit asas bagi sistem saraf ialah …………………………………………
2 Nyatakan tiga jenis neuron bagi sistem saraf pusat
………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………..
3 Tandakan (√) bagi neuron yang membawa impuls dari reseptor di organ deria ke sistem
saraf pusat.
Namakan jenis neuron tersebut : …………………………………………………………

4 Tandakan (√) bagi neuron yang membawa impuls dari sistem saraf pusat ke efektor
untuk tindak balas
Namakan jenis neuron tersebut : …………………………………………………………
Namakan bahagian berlabel X : …………………………………………………………

5 Nyatakan fungsi bagi neuron di bawah.
a)
………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………..
b)
…………………………………………………………………………………………………………………………………....
c)
…………………………………………………………………………………………………………………………………....
5
Latihan 4 (Soalan SPM 2005 – 2016)

1 Rajah menunjukkan sejenis neuron.
Neuron itu membawa impuls dari

A Efektor ke sistem saraf pusat C Reseptor ke sistem saraf pusat
B Sistem saraf pusat ke efektor D Sistem saraf pusat ke reseptor
2 Apakah maksud koordinasi badan?

A Menyelaras pertumbuhan badan B Menyelaras gerak balas badan
terhadap rangsangan
C Menyelaras kedudukan dan D Menyelaras perembesan hormone oleh
keseimbangan badan kelenjar endokrin
Apakah fungsi neuron ini?

A Menerima impuls dari reseptor B Menerima impuls dari sistem saraf pusat
C Menghantar impuls dari neuron D Menghantar impuls dari neuron deria
motor ke efektor ke neuron motor
4 Rajah menunjukkan sistem saraf manusia.

Antara bahagian A, B, C dan D yang manakah merupakah saraf spina?
Namakan bahagian yang lain.
5 Rajah menunjukkan struktur suatu neuron.

Antara bahagian A, B, C dan D yang manakah merupakah akson?
6

Antara bahagian A, B, C dan D yang manakah merupakah dendrit?
7 Antara yang berikut, yang manakah komponen sistem saraf pusat?

A Otak B Saraf spina
C Kranium D Saraf somatic
8 Penyataan manakah yang betul mengenai reseptor?

A Kelenjar yang merembeskan hormon B Sel yang menghasilkan gerak balas
C Kelenjar dan otot adalah contoh- D Sel yang khusus untuk mengesan
contoh kelenjar rangsangan tertentu
9 Maklumat manakah yang melibatkan sistem saraf?

A Pertumbuhan B Tindakan terkawal
C Jumlah air di dalam badan D Aras glukosa dalam darah
10 Rajah menunjukkan laluan impuls.
Apakah yang akan berlaku jika neuron Z tidak berfungsi?

A Impuls tidak dapat ditafsir B Impuls dihantar balik ke reseptor
C Efektor tidak dapat melaksanakan D Reseptor dan efektor berfungsi secara
gerak balas normal
11 Rajah menunjukkan sistem saraf manusia yang mengawal koordinasi badan.
Apakah X?
A Otak B Saraf tunjang
C Saraf spina D Saraf kranium
7
Apakah fungsi R?
A Membawa impuls ke badan sel B Mengkoordinasi aktiviti badan
C Menghantar impuls dari badan sel D Mempercepatkan penghantaran
impuls
Apakah fungsi R?
A Membawa impuls ke badan sel B Mengkoordinasi aktiviti badan
C Menghantar impuls dari badan sel D Membekalkan nutrient kepada akson
Latihan 5
1 Rajah 1.1 menunjukkan dua jenis neuron.
Neuron A
Neuron B
Rajah 1.1
a) Namakan jenis neuron yang ditunjukkan dalam Rajah 1.1.
i) Neuron A : ……………………………………………………………………………..
ii) Neuron B : ……………………………………………………………………………..
b) Namakan struktur yang berlabel X pada neuron B.
………………………………………………………………………………………………………….
c) Apakah fungsi struktur X?
………………………………………………………………………………………………………….
d) Banding bezakan antara Neuron A dengan Neuron B.
………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………….
8
2.3 Koordinasi Saraf

Rangsangan Perubahan yang terhasil oleh sumber-sumber tertentu yang dikesan
oleh organ deria contoh sejuk, panas dan sakit
Reseptor Sel deria yang terdapat dalam organ deria (cth: cahaya dan bunyi)
Efektor Organ yang bergerak balas terhadap rangsangan (otot dan kelenjar)
Laluan impuls saraf
Selepas mengesan rangsangan, reseptor akan menghantar impuls ke sistem saraf pusat
melalui neuron deria.
Sistem saraf pusat akan memproses maklumat dan menghantar impuls ke efektor melalui
neuron motor untuk melakukan gerak balas
Neuron deria
Rangsangan Reseptor
Sistem saraf pusat
Gerak balas Efektor

Neuron motor
Laluan impuls saraf dalam koordinasi saraf
Tindakan Refleks dan Arka Refleks

Gerak balas yang berlaku secara automatic tanpa
Maksud Tindakan refleks
berfikir
Lokasi tindakan refleks Di saraf tunjang (tidak melibatkan kawasan otak)
Kepentingan tindakan refleks Melindungi daripada kecederaan yang serius
Contoh Sentakan lutut, terkena objek yang panas atau tajam
Arka refleks Laluan impuls bagi tindakan refleks berlaku
Kenapa tindakan sangat pantas? Kerana laluan impulsnya (arka refleks) terlalu pendek
Contoh Tindakan Refleks : Terkena objek yang panas
1. Saraf tunjang
3. Neuron deria 2. Neuron

5.Neuron perantaraan
4. Reseptor motor
Pengecutan otot lengan
Organ deria 6. Efektor menyebabkan tangan ditarik
(Kulit) Mengesan
menjauhi objek panas
rangsangan
panas
Reseptor Saraf tunjang Efektor
9
Latihan 5
1 Nyatakan pengertian bagi:
a) Reseptor :…………………………………………………………………………………………
b) Efektor : …………………………………………………………………………………………..
2 Nyatakan fungsi bagi bahagian berikut:
a) Reseptor :…………………………………………………………………………………………
b) Efektor : …………………………………………………………………………………………..
3 Nyatakan pengertian bagi:
a) Tindakan refleks :………………………………………………………………………………
b) Arka refleks : ……………………………………………………………………………………
4 Di manakah tindakan refleks berlaku?
……………………………………………………………………………………………………………....
5 Mengapakah tindakan refleks dikatakan tindakan pantas?
………………………………………………………………………………………………………………
6 Berikan dua contoh tindakan refleks.
………………………………………………………………………………………………………………
7 Rajah menunjukkan keratan rentas lintasan impuls bagi suatu tindakan refleks.
………………………..…
………………………..…
………………………..…
………………………..…
Objek panas
8 Nyatakan lintasan impuls bagi tindakan refleks.
Reseptor a)……………........... Saraf tunjang Sinaps
Efektor c)……………........... b)……………...........
9 Nyatakan lokasi berlakunya tindakan refleks.
…………………………..…………………………..…………………………..…………………………..
10
Latihan 6
1 Rajah menunjukkan satu lintasan impuls.
Antara tindakan berikut, yang manakah melibatkan lintasan impuls itu?

A Menelan makanan B Menari dengan iringan muzik
C Berjalan di atas tali yang diregangkan D Mengedip mata untuk mencegah
habuk masuk
2 Maklumat berikut menunjukkan bahagian yang terlibat dengan arka refleks.
P – Neuron motor
Q – Efektor
R – Neuron perantaraan
S – Neuron Deria
T – Reseptor
Antara yang berikut, laluan impuls yang manakah betul?
A P→Q→R→S→T B T→S→R→P→Q
C R→P→S→Q→T D T→S→P→R→Q
3 Rajah menunjukkan lintasan impuls dalam koordinasi saraf.
impuls
Rangsangan Reseptor
R
Gerak balas Reseptor
Antara yang berikut, yang manakah mewakili R?

A Mata B Otak
C Kelenjar D Otot
4 Rajah menunjukkan laluan impuls dalam arka refleks.
Reseptor P Q R Efektor
Apakah yang diwakili oleh P,Q dan R?

P Q R
A Neuron deria Neuron perantaraan Neuron motor
B Neuron perantaraan Neuron motor Neuron deria
C Neuron motor Neuron deria Neuron perantaraan
D Neuron deria Neuron motor Neuron perantaraan
5 Rajah menunjukkan lintasan impuls dalam sentakan lutut manusia.
Rangsangan Reseptor X Efektor
Apakah X?
A Otak B Otot C Tendon D Saraf tunjang
11
6 Rajah menunjukkan suatu arka refleks.

Antara bahagian A, B, C dan D yang manakah neuron motor?
7 Antara yang berikut, yang manakah terlibat dalam arka refleks bagi sentakan lutut?
A Serebrum B Serebelum
C Saraf tunjang D Neuron perantaraan
8 Laluan manakah yang betul dalam koordinasi badan?

A Rangsangan → reseptor → sistem saraf pusat → efektor → gerak balas
B Reseptor → rangsangan →sistem saraf pusat → gerak balas → efektor
C Reseptor → rangsangan → gerak balas → sistem saraf pusat →efektor
D Rangsangan → sistem saraf pusat → reseptor → efektor → gerak balas
Latihan 7 (SPM 2014)

1 Rajah menunjukkan seorang murid duduk bersilang kaki di atas sebuah kerusi. Seorang
rakan mengetuk secara perlahan bahagian bawah tempurung lutut murid itu dengan
pemukul getah.
a) Apakah yang berlaku kepada kaki murid itu selepas diketuk?
……………………………………………………………………………………………………………
b) Namakan jenis tindakan di 1(a).
……………………………………………………………………………………………………………
c) Nyatakan satu kepentingan tindakan di 1(b).
……………………………………………………………………………………………………………
12
2.4 Peranan Reseptor Regang dalam Mengekalkan Keseimbangan dan Koordinasi Badan
Apa itu reseptor Reseptor yang mengawal pergerakan badan dan mengimbangi badan
regang? semasa pergerakan
Di mana terletaknya
Bahagian otot, tendon atau ligamen
reseptor regang?
Sensitif terhadap? Pergerakan, tekanan dan regangan badan
• Menyelaraskan pergerakan
Kepentingan reseptor • Mengekalkan keseimbangan badan
regang • Pergerakan ini akan menyebabkan otot, tendon atau ligament akan
diregangkan
Contoh aktiviti yang • Mengikat tali kasut • Berjalan di atas titi yang
melibatkan reseptor • Menaip sempit
regang • Berbasikal • Menyusun buku dengan
mata tertutup
Latihan 8 : Latihan pengukuhan

1 Apakah reseptor regang?
………………………………………………………………………………………………………………………………
2 Di manakah terletaknya reseptor regang?
………………………………………………………………………………………………………………………………
3 Nyatakan kepentingan reseptor regang?
……………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………..
4 Namakan dua contoh aktiviti yang melibatkan reseptor regang
……………………………………………………………………………………………………………………………..
Latihan 9 : Melabel
1 Labelkan rajah di bawah dengan menggunakan perkataan yang diberikan dengan betul.
Gentian saraf Gentian otot Reseptor regang
a)
b)
c)
Di manakah lokasi reseptor regang ditemui?
……………………………………………………………………………………………………………………………..
13
Latihan 10 : Soalan Bahagian B SPM 2008

1 Rajah 1 menunjukkan reseptor regang pada otot manusia.
Rajah 1
a) Namakan struktur P dalam petak yang disediakan di Rajah 1.
b) Nyatakan satu bahagian pada badan manusia, selain daripada otot, di mana reseptor
regang boleh didapati.
……………………………………………………………………………………………………………………
c) Nyatakan dua fungsi reseptor regang.
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
d) Tandakan (√) bagi aktiviti yang melibatkan reseptor regang.
2 Aktiviti manakah yang melibatkan reseptor regang?

A Menyanyi B Membaca
C Berbasikal D Berfikir
3 Apakah fungsi reseptor regang?

A Mengesan rasa sakit B Mengesan tekanan
C Mengekalkan postur badan D Mengekalkan suhu badan
4 Di manakah lokasi reseptor yang mengawal pergerakan badan ditemui?

A Otak B Kelenjar
C Neuron D Ligamen
14
2.5 Otak Manusia

Bahagian yang terdapat pada otak manusia dan fungsi setiap bahagian
Fungsi : mengawal tindakan terkawal

Contoh tindakan terkawal : Menulis,
Serebrum menari dan makan
(Tindakan yang boleh dilakukan
mengikut kehendak)
Fungsi : mengawal pergerakan dan

Serebelum mengekalkan keseimbangan badan
semasa pergerakan
Medula
oblongata Fungsi : mengawal tindakan luar kawal
Contoh tindakan luar kawal :
Dengupan jantung, pengaliran darah
(Tindakan yang tidak dapat dikawal)
Mengapa permukaan serebrum berlipat-lipat?
Untuk membekalkan permukaan yang luas untuk menempatkan lebih banyak neuron
Sentuhan dan kesakitan

Pergerakan
Emosi Kawasan deria rasa
Ingatan dan
kesedaran
Pertuturan Penglihatan
Pendengaran
Latihan 11: Melabel dengan betul.

1. Labelkan bahagian otak manusia dan nyatakan fungsi setiap bahagian dengan betul.
a)
b)
c)
15
Latihan 12 : Soalan SPM 2006-2016

1 Rajah 1 menunjukkan struktur otak manusia. 2. Rajah 2 menunjukkan struktur otak
Antara bahagian A, B, C dan D yang manakah manusia.
mengawal keseimbangan badan?
Rajah 2
Aktiviti manakah dikawal oleh X?

Rajah 1 A Makan C Berfikir
B Beljar D Bernafas
3 Rajah 3 menunjukkan sebahagian daripada sistem 4 Rajah 4 menunjukkan struktur otak
saraf pusat manusia. manusia.
Antara bahagian A, B, C dan D, yang manakah
mengawal denyutan jantung?
Rajah 4
Apakah yang dikawal oleh X?

A Tindakan refleks
B Tindakan terkawal
Rajah 3 C Postur badan
D Keseimbangan badan
5 Aktiviti manakah adalah tindakan terkawal?
A Menari B Bersin
C Sentakan lutut D Denyutan jantung
6 Rajah 5 menunjukkan struktur otak

Seorang pelajar telah hilang ingatan akibat daripada kemalangan tersebut.
Antara bahagian A, B, C dan D, yang manakah tercedera?
Rajah 5
7 Rajah 6 menunjukkan struktur otak manusia.

Fungsi M adalah untuk mengawal
A pendengaran
B pemikiran
C denyutan jantung
D keseimbangan badan
Rajah 6
16
Latihan 13 : Soalan Bahagian B SPM 2006 -2016

nota
1 Rajah 1.1 menunjukkan seorang pelajar sedang menendang bola.
Kesan Kecederaan pada Otak Manusia
Kecederaan pada serebrum

akan menyebabkan seseorang hilang
ingatan, penglihatan atau pendengaran
Kecederaan pada serebelum

akan menyebabkan sukar untuk
mengekalkan keseimbangan badan
Kecederaan pada medulla oblongata

Boleh membawa maut
Rajah 1.1
a) Nyatakan jenis tindakan dalam Rajah 1.1
……………………………………………………………………………………………………………………….
b) i) Antara X, Y dan Z yang manakah mengawal tindakan pelajar itu?

Bulatkan jawapan anda dalam Rajah 1.2
Rajah 1.2
ii) Namakan bahagian yang anda bulatkan di 1(b)(i).
…………………………………………………………………………………………………………………..
c) Lintasan impuls bagi tindakan pelajar itu ketika menendang bola ditunjukkan dalam Rajah 1.3.
Neuron P Otak Neuron Q Efektor R

Mata
Rajah 1.3
i) Namakan neuron P
…………………………………………………………………………………………………………………..
ii) Apakah efektor R?
…………………………………………………………………………………………………………………..
d) Apakah yang akan berlaku pada pelajar itu sekiranya neuron Q mengalami kecederaan?
……………………………………………………………………………………………………………………….
e) Apakah fungsi neuron P?
……………………………………………………………………………………………………………………….
17
2 Rajah 2 menunjukkan struktur otak manusia.
Rajah 2.1
a) Berdasarkan Rajah 2.1, namakan bahagian P dan bahagian R dalam kotak yang disediakan
dengan menggunakan maklumat berikut.
Serebrum
Serebelum
Medula oblongata
b) Nyatakan fungsi P dan R.
P : …………………………………………………………………………………………………………………….
Q : …………………………………………………………………………………………………………………….
c) Apakah kesan pada manusia jika bahagian Q tercedera?
………………………………………………………………………………………………………………………..
d) Dalam Rajah 2.2, tandakan X untuk menunjukkan kawasan yang mengawal pendengaran.
e) Mengapakah permukaan pada serebrum berlipat-lipat?
………………………………………………………………………………………………………………………..
f) Apakah fungsi otak ?
………………………………………………………………………………………………………………………..
18
3 Rajah 3 menunjukkan bahagian otak manusia.
Rajah 3
a)
Namakan bahagian P dan Q dalam petak yang disediakan pada Rajah 3 menggunakan
istilah berikut:
Serebrum Serebelum Medula oblongata
b) Nyatakan satu fungsi Q.
……………………………………………………………………………………………………………………….
c) Apakah yang akan berlaku kepada seseorang jika kawasan S tercedera?
……………………………………………………………………………………………………………………….
d) Bahagian R mengawal tindakan luar kawal.

Tanda (√) tindakan yang dikawal oleh bahagian R.
19
4 Rajah 4 menunjukkan struktur suatu sistem saraf pusat.
Rajah 4.1
a) Namakan bahagian K dan M dalam petak yang disediakan dalam Rajah 4.1
b) Nyatakan bahagian manakah antara K,L dan M mengawal aktiviti yang ditunjukkan dalam
Rajah 4.2.
c) Apakah yang berlaku pada seseorang jika saraf tunjang pada Rajah 4.1 tercedera?
Tandakan (√) bagi jawapan anda dalam petak yang disediakan.
Hilang ingatan Buta Lumpuh
d)
• Neuron Deria
• Neuron motor
Susun maklumat di atas untuk membentuk satu arka refleks yang lengkap.
Reseptor a) Saraf tunjang
Efektor b)
20
2.6 Koordinasi Kimia di dalam Badan

Apa itu hormon? Bahan kimia yang dihasilkan oleh tisu atau organ khas yang
dikenali sebagai kelenjar endokrin
Apa itu kelenjar endokrin? Kelenjar yang tidak berduktus merembeskan hormon terus ke
dalam aliran darah
Ke mana hormon bergerak? Hormon dirembeskan ke dalam aliran darah seterusnya ke seluruh
badan
Organ yang bergerak balas? Hanya organ tertentu akan bergerak balas terhadap hormon
yang dikenali sebagai organ sasaran
Apakah kelenjar-kelenjar endokrin • Kelenjar pituitari
terlibat? • Kelenjar tiroid
• Pankreas
• Kelenjar adrenal
• Ovari (perempuan)
• Testis (lelaki)
Di mana kelenjar endokrin?
Kelenjar pituitari
Kelenjar tiroid
Terletak di bawah serebrum yang dikenali
Terletak di bahagian leher sebagai kelenjar utama
Hormon : Hormon tiroksina Hormon : Hormon pertumbuhan
Fungsi : Mengawal kadar metabolisme Fungsi: Mengawal kelenjar endokrin lain
badan dan mengawal pertumbuhan dan
perkembangan badan Pankreas
Kelenjar adrenal Bentuk seakan daun berhampiran kelenjar
Terletak di bahagian atas ginjal adrenal
Hormon : Hormon adrenalina Hormon : Hormon insulin
Fungsi : Menyediakan badan kita bertindak Fungsi : Merangsang penukaran glukosa
semasa kecemasan kepada glikogen
Ovari
Testis Organ pembiakan wanita terletak di dalam
Organ pembiakan lelaki di dalam skrotum abdomen
Hormon : Hormon testosteron Hormon : Hormon estrogen dan progesteron
Fungsi : Mengawal perkembangan ciri-ciri Fungsi : Mengawal perkembangan ciri-ciri
seks sekunder lelaki seks sekunder perempuan atau mengawal
kitar haid
Latihan 14 : Latihan Pengukuhan

a) Sistem saraf mengawalatur aktiviti dengan menghantar impuls saraf tetapi sistem endokrin akan
merembeskan …………………….
b) Hormon akan terus diserap masuk ke dalam aliran…………………………………………………
c) Kelenjar endokrin juga dikenali sebagai kelenjar tidak ………………………………………..…...

d) Namakan kelenjar –kelenjar endokrin utama dalam manusia
i) ……………………………………………. ii) …………………………………………….
iii) ……………………………………………. iv) …………………………………………….
v) …………………………………………….
e) Namakan kelenjar utama yang mengawal kelenjar-kelenjar yang lain : …………………………………
f) Namakan hormon yang dirembeskan jika ternampak seekor ular semasa pulang dari sekolah
……………………………………………………………………………………………………………………………..
21
Latihan 15 : Kenalpasti kelenjar endokrin dan namakan hormon yang dirembeskan.
a)
hormon: …………………….....
b)
hormon: …………………….....
c) e)
hormon: …………………….....
hormon: …………………….....
d) f)
hormon: ……………………..... hormon: …………………….....
Latihan 16 : Padankan kelenjar endokrin berikut dengan fungsi hormon dengan betul
Mengawal kadar metabolisme badan

A
Mengawal kadar pertumbuhan badan

B
Bertindak balas semasa kecemasan C

D
E
Mengawal aras glukosa dalam darah
Mengawal kitar haid
Latihan 17 : Namakan hormon yang betul bagi setiap fungsi berikut:
i) Mengawal perkembangan ciri seks sekunder bagi lelaki …………………………………………
ii) Mengawal pertumbuhan …………………………………………
iii) Menukarkan glukosa kepada glikogen …………………………………………
iv) Meningkatkan kadar pernafasan dan denyutan jantung …………………………………………
v) Membantu dalam proses kehamilan …………………………………………
vi) Meningkatkan tindak balas kimia dalam sel badan …………………………………………
vii) Mengawal aras gula dalam aliran darah …………………………………………
viii) Mengawal kitar haid …………………………………………
ix) Meningkatkan kadar metabolisme dalam badan …………………………………………
x) Mengawal perkembangan ciri seks sekunder bagi wanita …………………………………………
22
Kesan Ketidakseimbangan Hormon
Kesan
Hormon
Kekurangan hormon Kelebihan hormon
Hormon pertumbuhan • Kekerdilan • Kegergasian
• Kadar metabolisme rendah • Kadar metabolisme tinggi
• Tidak tahan sejuk • Berpeluh
• Cenderung menjadi gemuk • Cenderung menjadi kurus
Tiroksina
• Goiter ringkas • Goiter toksik (Graves)
(bengkak pada kelenjar (mata yang menonjol)
tiroid)
• Aras glukosa darah rendah
• Lemah
Insulin • Diabetes mellitus
• Koma atau maut jika aras gula
terlalu rendah
• Keletihan kronik
Adrenalina -
• Mudah alergi
• Menjejaskan perkembangan • Sifat keperempuanan pada
Estrogen ciri-ciri seks sekunder lelaki
perempuan
• Masalah haid
• Sakit kepala -
Progesteron
• Sembelit
• Keguguran kandungan
• Menjejaskan perkembangan • Sifat kelelakian pada wanita
Testosteron ciri-ciri seks sekunder lelaki
• Kurang sperma dihasilkan
Latihan 18: Soalan SPM Sebenar 2006 -2016

1 Rajah 1 menunjukkan kesan ketidakseimbangan hormon dalam badan manusia.
Rajah 1
Antara kelenjar endokrin berikut, yang manakah menyebabkan kesan tersebut?

A Tiroid B Pituitari
C Adrenal D Pankreas
2 Seorang remaja perempuan tidak menunjukkan perkembangan ciri-ciri seks sekundernya. Antara
berikut, yang manakah gagal berfungsi dengan baik?
A Ovari B Adrenal
C Pankreas D Tiroid
3 Rajah 2 menunjukkan kelenjar endokrin bagi seorang remaja perempuan.

Dia mengalami kitar haid yang tidak teratur.
Antara organ A, B, C dan D yang manakah tidak berfungsi dengan baik?
Rajah 2
23
4 Seorang remaja perempuan menjerit-jerit sewaktu menonton tayangan filem seram.

Kelenjar manakah yang berkaitan dengan aksi beliau?
A Ovari B Tiroid
C Adrenal D Pankreas
5 Kelenjar endokrin manakah yang juga dikenali sebagai kelenjar induk?

A Ovari B Tiroid
C Pankreas D Pituitari
6 Rajah 3 menunjukkan sistem endokrin seorang lelaki.
R Rajah 3
Apakah yang akan berlaku apabila kelenjar R dibuang?

A Kadar metabolisme rendah B Tekanan darah meningkat
C Aras gula dalam darah meningkat D Ciri seks sekunder tidak berkembang
7 Kelenjar manakah yang menyebabkan pembengkakan di bahagian leher?

A Testis B Pankreas
C Kelenjar tiroid D Kelenjar pituitari
8 Kelenjar manakah yang menyebabkan mata menonjol keluar akibat lebihan hormon yang
dirembeskan oleh kelenjar tersebut?
A Pituitari B Pankreas
C Ovari D Tiroid
9 Kegergasian dan kekerdilan merupakan simptom atau kesan daripada kesan lebihan dan
kurangnya hormon yang dirembeskan oleh kelenjar Q. Antara A, B, C dan D, yang manakah
kelenjar Q tersebut?
A
10 Semasa pulang dari sekolah, Siti bersama Alia lari bertempiaran akibat dikejar seekor anjing gila di
kawasan perumahannya. Tindak balas ini akibat perembesan hormon oleh kelenjar X. Apakah X?
24
Latihan 19: Soalan Bahagian B SPM 2015

1 Rajah 5 menunjukkan kedudukan kelenjar endokrin seorang wanita.
P : ………………………………………
Q : ………………………………………
Rajah 5
a) Namakan kelenjar P dan Q dalam petak yang disediakan dalam Rajah 5.
b) Nyatakan satu fungsi hormon yang dirembeskan oleh kelenjar P dan kelenjar Q.
P: ……………………………………………………………………………………………………………
Q: ……………………………………………………………………………………………………………
c) Nyatakan satu kesan kepada wanita itu jika kedua-dua kelenjar Q dikeluarkan.
…………………………………………………………………………………………………………………….
d) Labelkan dengan huruf R dan S pada kelenjar tiroid dan kelenjar adrenal dalam Rajah 5.
2 Rajah 6 menunjukkan satu situasi cemas. (SPM 2016 – Situasi dikejar anjing)
Rajah 6
a) Berdasarkan Rajah 6, nyatakan dua sistem koordinasi badan yang terlibat
……………………………………………………………………………………………………………………….
b) Nyatakan fungsi kelenjar endokrin dalam situasi yang ditunjukkan dalam Rajah 6
……………………………………………………………………………………………………………………….
c) Namakan hormon yang dirembeskan oleh kelenjar tersebut.
……………………………………………………………………………………………………………………….
d) Nyatakan satu organ deria yang terlibat dalam situasi cemas di atas.
……………………………………………………………………………………………………………………….
25
2.7 Koordinasi antara Sistem Saraf dengan Sistem Endokrin

Perbezaan antara koordinasi saraf dan koordinasi kimia(endokrin)
Koordinasi saraf Koordinasi kimia

Persamaan
• Mengesan perubahan di persekitaran
• Bergerak balas terhadap rangsangan
• Berfungsi untuk mengawal dan meyelaraskan aktiviti-aktiviti dalam badan
Perbezaan
Impuls saraf / elektrik Bentuk utusan Hormon/Kimia

Efektor Sasaran utusan Organ sasaran
Pantas Kelajuan utusan Perlahan
Terhad Kawasan yang dipengaruhi Meluas
Lama/Mungkin berkekalan
Singkat/Sementara/Berbalik Tempoh kesan
dan tidak berbalik
Koordinasi antara Sistem Saraf dengan Sistem Endokrin dalam Situasi Kecemasan
Rangsangan Reseptor Otak
Organ deria (mata) Mentafsir impuls dan

mengesan memutuskan gerak
Ular di hadapan rangsangan dan balas . impuls dihantar
menghantar impuls ke otot dan kelenjar
ke otak adrenal
Pembesaran anak Kelenjar adrenal Otot

mata
Kadar pernafasan ↑
Denyutan jantung ↑ Merembeskan
Otot akan mengecut
Aras glukosa darah ↑ hormon adrenalina
Penghasilan tenaga ↑
Gerak balas
Latihan 20 : Soalan SPM 2016(Situasi dikejar anjing)

Lengkapkan carta alir dalam Rajah 1 yang menunjukkan hubungan antara dua sistem dengan
menggunakan perataan yang diberi.
Reseptor Kelenjar endokrin Gerak balas
Rangsangan Otak
Otot Jantung, hati, peparu
Rajah 1
26
Latihan 21 : Soalan Objektif SPM Sebenar

1 Antara padanan koordinasi saraf dan koordinasi hormon berikut, yang manakah betul?
Koordinasi saraf Koordinasi hormon

A Kesan jangka panjang Kesan jangka pendek
B Gerak balas lambat Gerak balas serta-merta
C Terdiri daripada saraf Terdiri daripada kelenjar tanpa duktus
D Kawasan sasaran yang luas Kawasan sasaran terhad
SPM 2007
2 Penyataan manakah yang betul tentang hormon?
A Menyebabkan kesan jangka pendek B Organ sasaran adalah khusus
C Dirembeskan oleh kelenjar tanpa duktus D Maklumat dihantar dalam bentuk isyarat
elektrik
SPM 2014
Latihan 21 (Soalan Mengkonsepsi)- Bahagian C

1 a) Nyatakan dua perbezaan bagi koordinasi saraf dan koordinasi hormon
Jawapan:
Koordinasi Saraf Koordinasi Homon
[4 markah]
b) Rajah 1 menunjukkan contoh-contoh kelenjar bagi koordinasi hormon.

Kelenjar pituitari
Ovari Kelenjar endokrin Kelenjar Tiroid
Pankreas
Rajah 1
Kaji maklumat dalam Rajah 1 dan bina konsep koordinasi hormon.

Jawapan anda hendaklah berdasarkan aspek-aspek berikut:
i) Kenal pasti dua ciri sepunya
Jawapan (tuliskan ciri-ciri koordinasi hormon yang dinyatakan dalam jadual di atas)
…………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………….
ii) Berikan satu contoh lain kelenjar bagi koordinasi hormon (Tuliskan selain yang diberi di atas)
…………………………………………………………………………………………………………………….
iii) Berikan satu contoh bukan koordinasi hormon (Tuliskan contoh bukan koordinasi hormon)
…………………………………………………………………………………………………………………….
iv) Hubungkaitkan ciri sepunya untuk membina konsep koordinasi hormon

*Klu untuk jawapan Koordinasi hormon ialah kemudian (Gabungkan dua ciri sepunya )
Jawapan
…………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………….
27
2.8 Kesan Penyalahgunaan Dadah terhadap Koordinasi Badan dan Kesihatan

Apa itu dadah? Bahan kimia yang dapat mengubah cara badan berfungsi
Penyalahgunaan dadah Penggunaan dadah tanpa preskripsi doktor untuk tujuan selain
perubatan
Kumpulan dadah Dadah dibahagikan kepada tiga kumpulan
a) Dadah stimulant
b) Dadah depresen
c) Halusinogen
Kumpulan utama dadah dan kesannya terhadap koordinasi badan
Kumpulan
Contoh Kesan terhadap sistem saraf dan koordinasi badan
dadah
Kafeina • Mengaktifkan sistem saraf
Nikotina • Menyebabkan kesan yang sama dengan adrenalina
Stimulan
Kokaina • Meningkatkan kadar denyutan jantung, kadar
Amfetamina pernafasan, tekanan darah, dan aras glukosa darah
Candu • Memperlahankan pengaliran impuls saraf
Morfina • Menyebabkan pengguna rasa mengantuk dan kurang
Depresen Kanabis cemas
Barbiturat • Memperlahankan gerak balas terhadap rangsangan
Alkohol
• Mengubah laluan impuls di dalam otak
Dietilamida asid • Menjejaskan persepsi
lisergik (LSD) • Menyebabkan khayal
Halusinogen
Marijuana • Menjejaskan koordinasi otot
Ekstasi • Menyebabkan tingkah laku yang tidak menentu dan
bersifat keganasan
Kesan penyalahgunaan Dadah terhadap Kesihatan

• Menyebabkan tekanan darah tinggi
• Kerosakan hati
• Melemahkan sistem keimunan pengguna
• Kanser
• Kerosakan otak dan masalah mental yang serius
Latihan 22:
1 Apakah dimaksudkan dengan dadah?
…………………………………………………………………………………………………………………………….
2 Apakah maksud penyalahgunaan dadah?
…………………………………………………………………………………………………………………………….
3 Nyatakan tiga kumpulan dadah dan berikan satu contoh bagi setiap kumpulannya
…………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………….
4 Nyatakan dua kesan penyalahgunaan dadah terhadap:

a) Koordinasi badan
………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………..
b) Kesihatan
………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………..
28
Latihan 23 : Soalan SPM Sebenar

1 Dadah manakah yang boleh meningkatkan kadar metabolisme?
A Candu B Morfina
C Ganja D Kafeina
SPM 2012
2 Apakah kesan dadah penenang ke atas koordinasi badan?
A Merosakkan otak B Meningkatkan kadar metabolisme
C Mengaktifkan sistem saraf D Melambatkan gerak balas terhadap rangsangan
SPM 2014
2.9 Kesan Pengambilan Minuman Beralkohol yang Berlebihan terhadap Koordinasi Badan dan
Kesihatan
Minuman beralkohol Minuman beralkohol mengandungi etanol
Tiga kategori utama a) Bir b) wain c) spirit
Kandungan alkohol di dalam minuman beralkohol
Minuman beralkohol Kandungan alcohol
Bir 4–7%
Wain 10 – 13%
Spirit 30 – 50%
Kesan Minuman Beralkohol terhadap Koordinasi Badan

Aras alkohol darah (mg/100 cm3) Kesan terhadap koordinasi badan
50 • Meningkatkan kadar denyutan jantung dan kadar
pernafasan
• Daya pemikiran dan pertimbangan merosot
100 • Menjejaskan pertuturan, penglihatan, dan pendengaran
• Berjalan terhuyung-hayang
• Memperlahankan gerak balas terhadap rangsangan
300 • Kehilangan koordinasi otot
400 • Kehilangan kesedaran
500 • Kesesakan nafas, maut
Kesan Pengambilan Minuman Beralkohol yang Berlebihan terhadap Kesihatan
Kerosakan hati
Masalah kulit
Masalah jantung
Masalah perut
Sirosis hati
Tekanan darah tinggi
Ketidakseimbangan
hormon
Nyatakan tiga kumpulan minuman beralkohol

a)
b)
c)
Berikan satu kesan pengambilan minuman beralkohol terhadap koordinasi badan
……………………………………….…………………………………………….………………….………………….
29
Latihan 24 : Soalan Sebenar SPM

1 Penyataan berikut adalah berkaitan dengan kempen keselamatan jalan raya.
“Jangan memandu dalam keadaan mabuk”
Apakah kaitan antara pernyataan itu dengan koordinasi badan?

A Kebanyakan neuron dimusnahkan B Kadar denyutan jantung menurun
C Aktiviti otak menjadii cepat D Penghantaran impuls menjadi lambat
SPM 2011
2 Antara yang berikut, yang manakah kesan pengambilan alcohol secara berlebihan terhadap
kesihatan?
A Sirosis hati B Hepatitis
C Katarak D Arteriosklerosis
SPM 2016
2.10 Kepentingan Minda yang Sihat dan Baik
Maksud minda? Cara seseorang berfikir, mengesan dan menaakul
• Mampu mengesan rangsangan dan bergerak balas dengan sewajarnya
• Mampu menaakul
• Mampu membezakan antara yang betul dengan salah
• Membuat pertimbangan atau penilaian
• Mampu berfikir secara rasional
• Sanggup menerima cabaran
Ciri-ciri minda sihat
• Bertanggungjawab
• Berfikiran terbuka
• Bebas daripada prasangka
• Tidak rasa tertekan tanpa sebab yang munasabah
• Hidup tenteram dan mempunyai pandangan positif terhadap kehidupan
• Tidak emosional
• Ketidakseimbangan hormon
Faktor mempengaruhi • Pengambilan minuman beralkohol yang berlebihan
minda dan kesihatan • Penyalahgunaan dadah
mental • Tekanan mental
• Kecederaan otak
Latihan 25:
I Nyatakan maksud minda
…………………………………………………………………………………………………………………………
II Nyatakan tiga ciri-ciri minda yang sihat
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
III Nyatakan tiga faktor yang mempengaruhi minda dan kesihatan mental
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
~MODUL BAB 2 TAMAT~
30
Bab 3 Keturunan dan Variasi
3.1 Pembahagian Sel

Maksud keturunan Pewarisan ciri atau sifat daripada ibu bapa kepada anak
Keturunan di kawal oleh gen
Maksud gen Unit pewarisan yang menentukan ciri-ciri individu
Maksud asid Molekul yang panjang yang membawa gen
deoksiribonukleaik (DNA) Terdapat beribu-ribu gen dalam satu molekul DNA
Kromosom Molekul DNA terletak dalam struktur berbentuk bebenang halus
Kromosom wujud berpasangan seperti gen. Setiap pasangan gen mengawal ciri
tertentu
Memahami maksud gen, DNA dan kromosom dalam bentuk grafik
kromosom
Kromosom yang mengandungi satu

molekul panjang DNA
Nukleus yang
mengandungi
kromosom
Lingkaran molekul DNA yang

menunjukkan kedudukan gen
Struktur kromosom
Pembahagian sel Terdapat dua jenis pembahagian sel iaitu:
a) Mitosis
b) Meiosis
Mitosis Proses pembahagian sel untuk
(berlaku di sel soma membentuk dua sel anak yang seiras
atau sel badan) kandungan bahan genetik yang sama dengan induk
pembahagian nukleus sekali sahaja
pembahagian sitoplasma sekali sahaja
bilangan kromosom yang sama dengan sel induk
Peringkat-peringkat proses mitosis
Gentian
gelendong
sentromer
Sentromer membelah
Kromatid tersusun di dua dan setiap kromatid
satah khatulistiwa dan menjadi satu kromosom.
Setiap kromosom
terletak pada gentian Kromosom bergerak ke Sitoplasma membahagi
mengalami penduaan
gelendong yang kutub sel yang dan dua sel anak yang
dan membentuk
bersambung dengan bertentangan serupa terbentuk
sepasang kromatid yang
kedua-dua kutub sel (pengutuban)
terikat pada sentromer
31
Peringkat –peringkat meiosis (berlaku di organ pembiakan ovari atau testis)
Meiosis I
Sel Induk
Setiap kromosom Kromosom homolog Kromosom homolog Sitoplasma

mengalami berpasangan. Pindah berpisah membahagi
penduaan dan silang berlaku iaitu
membentuk pertukaran maklumat
sepasang kromatid genetik antara
yang terikat pada kromosom homolog
sentromer
Meiosis II
Kromosom tersusun di satah

khatulistiwa
Sentromer membelah dua dan

kromosom bergerak ke kutub sel yang
bertentangan (pengutuban).
Sitoplasma membahagi
Empat sel anak yang tidak

serupa terbentuk (gamet)
Pembahagian sel bagi Meiosis :

proses pembahagian sel yang istimewa bagi menghasilkan gamet untuk pembiakan .
menghasilkan gamet yang hanya mempunyai separuh daripada bilangan kromosom sel induknya
sel membahagi sebanyak dua kali
menghasilkan empat sel anak yang hanya mempunyai separuh daripada bilangan kromosom sel
induknya
Persamaan Dan Perbezaan antara mitosis dan meiosis
Mitosis Meiosis
Persamaan
• Kedua-dua melibatkan pembahagian sel
Perbezaan
2 Bilangan sel anak 4
Sama Maklumat genetik Berbeza
sama Bilangan kromosom separuh
Tiada pindah silang Kejadian pindah silang Berlaku pindah silang
Bilangan kali pembahagian
1 2
nukleus
Bilangan kali pembahagian
1 2
sitoplasma
Kepentingan Mitosis
Menduplikasikan bahan genetik supaya sel-sel anak mempunyai genetik yang sama dengan sel induk
Menghasilkan sel baharu untuk menggantikan sel-sel rosak atau mati di dalam badan
Menghasilkan sel anak yang seiras dengan sel induk menjalankan fungsi yang sama dengan induknya
Kepentingan Meiosis
Menghasilkan gamet yang mempunyai bilangan kromosom separuh daripada sel induknya
Pertukaran bahan genetik semasa pindah silang mewujudkan variasi dalam kalangan anak
32
Latihan 1 : Aras Pengetahuan

1 Proses pembahagian sel terbahagi kepada dua iaitu:
………………………………………………………………………………………………………………………………………….
2 Apakah yang dimaksudkan dengan

a) Gen
……………………………………………………………………………………………………………………………………
b) Asid deoksiribonukleik (DNA)
……………………………………………………………………………………………………………………………………
c) Kromosom
……………………………………………………………………………………………………………………………………
3 Apakah yang dimaksudkan dengan proses pembahagian sel berikut:
a) Mitosis
……………………………………………………………………………………………………………………………………
b) Meiosis
……………………………………………………………………………………………………………………………………
4 Banding bezakan pembahagian sel antara mitosis dan meiosis [2 markah]
………………………………………………………………………………………………………………………………………..…
………………………………………………………………………………………………………………………………………..…
5 Lukiskan peringkat pembahagian sel berikut dan terangkan kejadian pada peringkat tersebut.
i)
ii)
33
Latihan 2 : Soalan Objketif SPM Sebenar 2006-2016

1 Antara yang berikut, yang manakah urutan peringkat mitosis yang betul?
SPM 2006
2 Antara penyataan berikut,yang manakah benar mengenai mitosis?
A Melibatkan semua jenis sel B Terlibat dalam pertumbuhan
C Bilangan kromosom menjadi separuh D Kandungan genetik sel anak sama dengan sel induk
SPM 2006
3 Penyataan yang manakah betul mengenai proses meiosis?

A Berlaku pada sel soma (sel badan) B Nukleus membahagi dua kali
C Bilangan kromosom dikekalkan D Setiap sel induk menghasilkan dua sel anak
SPM 2009
4 Rajah 1 menunjukkan satu proses pembahagian sel.
Rajah 1
SPM 2011
Apakah proses X?
A Mitosis B Meiosis
C Mutasi D Persenyawaan
5 Rajah 2 menunjukkan suatu sel yang mengalami pembahagian sel.
Rajah 2
SPM 2013
Apakah struktur L?
A Nukleus B Sitoplasma
C Kromosom D Membran sel
6 Nyatakan lokasi pembahagian sel berlaku
Mitosis : ………………………………………………..Meiosis ………………………………………………………
34
7 Rajah 3 menunjukkan penghasilan gamet.
Rajah 3
Apakah proses Y?
A Mitosis B Meiosis
SPM 2014
8 Rajah 4 menunjukkan satu proses dalam badan manusia.
Rajah 4
Apakah proses L?
A Mitosis B Meiosis
SPM 2015
9 Rajah 5 menunjukkan peringkat-peringkat bagi proses mitosis.
Rajah 5
SPM 2016
Urutan manakah yang betul?
A P,Q,R,S B Q,P,S,R
C R,S,P,Q D S,Q,R,P
10 Rajah di bawah menunjukkan peringkat suatu pembahagian sel.
Namakan struktur X?
A Kromatid B Sentromer
C Kromosom D Khatulistiwa
35

1 Rajah 1 menunjukkan peringkat pembahagian sel.
Rajah 1
a) i) Namakan jenis pembahagian sel yang ditunjukkan dalam Rajah 1
……………………………………………………………………………………………………………………………..
ii) Berikan sebab kepada jawapan anda di 1(a)(i).
……………………………………………………………………………………………………………………………..
b) Susun peringkat pembahagian sel K,L,M dan N mengikut urutan yang betul dalam petak yang
disediakan.
c) i) Namakan struktur P.
……………………………………….………………………………………..………………………………………...
ii) Berapakah bilangan struktur P dalam setiap sel pada peringkat K?
……………………………………….………………………………………..………………………………………...
d) Apakah yang akan berlaku kepada struktur P jika didedahkan kepada sinaran radioaktif?
……………………………………….………………………………………..………………………………………………
Latihan Pengukuhan:
Terangkan bagi setiap peringkat yang berlabel K,L,M dan N
Peringkat Penerangan
36
Latihan 4 :
1 a) Rajah 1.1 menunjukkan satu cara pembahagian sel iaitu proses Y.
Rajah 1.1
Nyatakan empat ciri-ciri proses Y yang terlibat.
i)………………………………………….…………………………………………………………………………
ii)………………………………………….…………………………………………………………………………
iii)………………………………………….…………………………………………………………………………
iv)………………………………………….…………………………………………………………………………
b) Rajah 1.2 menunjukkan bahagian-bahagian yang terlibat dalam pembahagian sel iaitu
mitosis.
Sel hati
Sel kulit Mitosis Sel telinga
Sel pipi
Rajah 1.2
Kaji maklumat dalam Rajah 1.2 dan bina konsep mitosis.

i) Kenalpasti dua ciri sepunya
……………………………….……………………………….……………………………….……………
……………………………….……………………………….……………………………….……………
ii) Berikan satu contoh lain bahagian berlakunya proses mitosis.
……………………………….……………………………….……………………………….……………
iv) Berikan satu contoh bukan bahagian berlakunya proses mitosis
……………………………….……………………………….……………………………….……………
v) Hubungkaitkan ciri sepunya untuk membina konsep mitosis
……………………………….……………………………….……………………………….……………
……………………………….……………………………….……………………………….……………
37
Latihan 4 :
2 a) Rajah 2.1 menunjukkan satu cara pembahagian sel iaitu proses Y.
Proses X
Rajah 2.1
Nyatakan empat ciri-ciri proses X yang terlibat.
i)………………………………………….…………………………………………………………………………
ii)………………………………………….…………………………………………………………………………
iii)………………………………………….…………………………………………………………………………
iv)………………………………………….…………………………………………………………………………
b) Rajah 2.2 menunjukkan bahagian-bahagian yang terlibat dalam pembahagian sel iaitu
meiosis.
Ovari Meiosis Testis
Rajah 2.2
Kaji maklumat dalam Rajah 2.2 dan bina konsep meiosis.

i) Kenalpasti dua ciri sepunya
……………………………….……………………………….……………………………….……………
……………………………….……………………………….……………………………….……………
ii) Berikan satu fungsi bagi proses mitosis.
……………………………….……………………………….……………………………….……………
iv) Berikan satu contoh bukan bahagian berlakunya proses meiosis
……………………………….……………………………….……………………………….……………
v) Hubungkaitkan ciri sepunya untuk membina konsep meiosis.
……………………………….……………………………….……………………………….……………
……………………………….……………………………….……………………………….……………
38
3.2 Prinsip dan Mekanisme Pewarisan

Gen dominan Gen berupaya menonjolkan sifat yang dikawalnya
Gen resesif Gen yang hanya akan menunjukkan sifatnya tanpa kehadiran gen dominan
Contoh sifat dominan dan sifat resesif manusia
Sifat dominan Sifat resesif

Berambut hitam Berambut perang muda
Penglihatan yang normal Buta warna
Cuping telinga bebas Cuping telinga melekap
Boleh menggulung lidah Tidak boleh menggulung lidah
Mata berwarna perang Mata berwarna berwarna biru
Mekanisme Pewarisan Sifat
Huruf besar Digunakan untuk gen dominan (contoh : ‘L’ mewakili lesung pipit
Huruf kecil Digunakan untuk gen resesif (contoh ‘l’ mewakili tiada lesung pipit)
Homozigot Individu yang mempunyai dua gen yang sama (LL atau ll)
Heterozigot Individu yang mempunyai dua gen yang berlainan (Ll)
Genotip Susunan gen di dalam sesuatu organisma (Contoh : Ll)
Fenotip Merujuk kepada sifat-sifat organisma tersebut (Genotipnya mempunyai lesung
pipit)
Kacukan Monohibrid digunakan untuk mengkaji pewarisan sifat tunggal.

Contoh :
Fenotip induk : Bulu hitam Bulu putih
Genotip induk : HH hh
Gamet :
H H h h
Generasi F1 : Hh Hh Hh Hh
Hitam Hitam Hitam Hitam
Nisbah genotip : Semua Hh

Nisbah fenotip : Semua berbulu hitam
Tikus dari : Bulu hitam Bulu hitam

generasi F1
Genotip induk : Hh Hh
Gamet :
H h H h
Generasi F1 : HH Hh Hh hh
Hitam Hitam Hitam Putih

(homozigot) (heterozigot) (heterozigot) (homozigot)
Nisbah genotip : 1 HH : 2 Hh :1 hh
Nisbah fenotip : Tiga berbulu hitam : 1 berbulu putih
Peratus berbulu hitam : x 100% = 75%
Latihan 5 : Mekanisme Pewarisan Sifat
39
1 Lengkapkan gambar rajah skema untuk menunjukkan kacukan antara seorang lelaki heterozigot
yang berambut hitam (Rr) dengan seorang perempuan yang berambut perang muda (rr)
Fenotip induk : Berambut hitam Berambut perang muda
Genotip induk : Rr rr
Gamet :
Generasi F1 :
…………….. …………….. …………….. ……………..
Nisbah genotip : ………………………………………………………………………
Nisbah fenotip : ………………………………………………………………………
2 Warna iris hitam ditentukan oleh gen dominan (B) manakala iris biru ditentukan oleh gen resesif (b).
Jika seseorang homozigot dominan dikacukkan dengan heterozigot , lengkapkan gambar rajah
skema di bawah.
Fenotip induk : Homozigot dominan Heterozigot
Genotip induk : ……….. ………….
Gamet :
Generasi F1 :
…………….. …………….. …………….. ……………..
Nisbah genotip : ………………………………………………………………………
Nisbah fenotip : ………………………………………………………………………
Kirakan peratus bagi yang mempunyai iris berwarna biru.
40
Latihan 6 : Soalan SPM Sebenar 2006-2016

1 Rajah 1 menunjukkan pewarisan sifat tinggi bagi sejenis tumbuhan.
Rajah 1
Berapakah nisbah bilangan anak pokok tinggi kepada bilangan anak pokok kerdil dalam
generasi pertama?
A 1:0 B 1:1
C 1:3 D 3:1
SPM 2006
2 Rajah 2 menunjukkan kacuk silang bagi dua trait kacang pea.
Rajah 2
Berapakah nisbah fenotip dalam generasi pertama?
Tinggi Kerdil
A 1 : 1
B 1 : 2
C 1 : 3
D 2 : 1
SPM 2007
3 Maklumat berikut menunjukkan pokok tinggi dikacukkan dengan pokok kerdil baka tulen.
Induk : Tt x tt
Apakah jangkaan nisbah bilangan pokok tinggi kepada bilangan pokok kerdil bagi anak-
anak pokok itu?
A 1:1 B 2:1
C 3:1 D 1:3
4 Antara yang berikut, yang manakah menunjukkan trait dominan?

A Iris mata berwarna biru B Rambut kerinting
C Cuping telinga melekap D Tidak boleh menggulung lidah
SPM 2012
41
5 Rajah 3 menunjukkan kacukan monohybrid antara dua ekor tikus yang mempunyai warna
bulu yang berlainan.
Rajah 3
Apakah genotip induk?

Jantan Betina
A BB Bb
B Bb Bb
C Bb bb
D bb bb SPM 2010
6 Rajah 4 menunjukkan suatu pewarisan sifat pada manusia.
Rajah 4
Apakah genotip dan fenotip bagi generasi pertama?
Genotip Fenotiop
A HH Rambut kerinting
B Hh Rambut kerinting
C Hh Rambut lurus
D hh Rambut lurus
SPM 2013
42
Latihan 7 : Soalan Bahagian B

1 Rajah 1 menunjukkan skema perkahwinan seorang lelaki yang iris mata berwarna hitam
dengan wanita yang iris mata berwarna biru.
Rajah 1
Jika sifat iris mata hitam adalah dominan dan sifat iris mata biru adalah resesif.
a) Nyatakan warna iris mata bagi anak S dan V
i) S : …………………………………….
ii) V : …………………………………….
b) Berapakah nisbah untuk mendapatkan anak yang berwarna iris mata hitam
berbanding iris mata biru?
…………………………………….…………………………………….…………………………………
c) Namakan proses P dan R
i) P : …………………………………….…………………………………….
ii) R : …………………………………….…………………………………….
d) Apakah yang dimaksudkan dengan istilah berikut:
i) Gen dominan
…………………………………….…………………………………………………………………..
ii) Genotip
…………………………………….…………………………………………………………………..
iii) Fenotip
…………………………………….…………………………………………………………………..
e) Berikan satu contoh lain bagi sifat dominan bagi manusia
…………………………………….…………………………………………………………………..
43
2 Rajah 2 menunjukkan rajah skema bagi pewarisan jenis rambut.
Rajah 2
a) Namakan sifat gen yang mewakili sifat dominan?
………………………………………………………………………………………………………………………
b) Lengkapkan genotip bagi setiap anak dalam kotak yang disediakan dalam Rajah 2.
c) Berapakah nisbah rambung kerinting kepada rambut lurus?
………………………………………………………………………………………………………………………
d) Labelkan pada Rajah 2 menunjukkan proses meiosis dan persenyawaan .
e) Jika anak perempuannya berkahwin dengan seorang lelaki yang membawa genotip Hh,
berapakah peratus berambut kerinting?
Tunjukkan penyelesaian
Peratus :
f) Nyatakan sifat resesif yang lain selain jenis rambut.
………………………………………………………………………………………………………………………
44
3.3 Penentuan Seks Anak dan Kejadian Kembar pada Manusia

Kromosom seks Terdapat 23 pasang kromosom di dalam sel manusia
22 pasang daripadanya tidak terlibat dalam penentuan seks dan
dinamakan sebagai autosom
Kromosom yang ke-23 merupakan kromosom seks dalam penentuan
jantina manusia
Jenis kromosom Kromosom X dan Kromosom Y
Kromosom Y lebih pendek daripada kromosom X
Jantina Perempuan = 22 pasang autosom dan sepasang kromosom seks yang
terdiri daripada dua kromosom X, 22 + XX
Lelaki = 22 pasang autosom dan sepasang kromosom seks yang terdiri
daripada kromosom X dan satu kromosom Y, 22 + XY
Lelaki Perempuan
Kromosom dari No.1

ke No.22 = autosom
Kromosom yang ke-

23 = kromosom seks
Bilangan kromosom Ovari menghasilkan ovum yang mengandungi 22 autosom dan satu
kromosom X (22 +X)
Sperma pula mengandungi 22 autosom dan satu kromosom Y (22 + Y)
Penentuan jantina anak
Induk : Bapa Ibu
Genotip induk : 44 + XY 44 + XX
Gamet :
22 + X 22 +Y 22 + X 22 + X
Generasi F1 : 44 + XX 44 + XX 44 + XY 44 + XY
Perempuan Perempuan Lelaki Lelaki

.
Sekiranya ovum (22 + X) disenyawakan oleh sperma yang mengandungi kromosom X(22 + X), bayi
perempuan akan dilahirkan (44 + XX)
Sekiranya ovum (22 + X) disenyawakan oleh sperma yang mengandungi kromosom Y(22 + Y), bayi
lelaki akan dilahirkan (44 + XY)
Kebarangkalian untuk mendapatkan anak lelaki atau perempuan pada setiap kehamilan adalah
sama iaitu 50%
45

1 Rajah 1 menunjukkan susunan kromosom bagi manusia. Labelkan jenis kromosom autosom dan
kromosom seks pada rajah berikut:
Nyatakan jantina bagi Rajah 1 dan jelaskan
……………………………………………………….
……………………………………………………….
……………………………………………………….
Rajah 1
2 Nyatakan jenis kromosom yang terlibat dalam penentuan jantina anak
………………………………………………………………………………………………………………………………
3 Rajah 2 menunjukkan susunan kromosom bagi manusia. Labelkan kromosom X dan kromosom Y
pada Rajah 2.
Rajah 2
Nyatakan jantina bagi susunan kromosom tersebut dan jelaskan.
………………………………………………………………………………………………………………………………
4 Rajah 3 menunjukkan penentuan jantina bagi manusia. Nyatakan jantina anak dan kromosom
yang terbentuk.
Jantina : ……………..
Bilangan kromosom :
……………………..
Jantina : ……………..
Bilangan kromosom :
Rajah 3 ……………………..
46
Latihan 9: Soalan SPM 2012 Bahagian C

1 Rajah 1 menunjukkan rajah skema penentuan seks pada manusia.
Rajah 1
a) Pada Rajah 1, lengkapkan kromosom seks dalam gamet P dan Q.
b) Apakah gamet Q?
……………………………………………………………………………………………………………………….
c) Nyatakan proses B.
……………………………………………………………………………………………………………………….
d) Nyatakan jantina bagi anak R.
……………………………………………………………………………………………………………………….
e) Berdasarkan Rajah 1, nyatakan peratus untuk mendapatkan anak lelaki.
……………………………………………………………………………………………………………………….
2 Tuliskan kromosom yang terlibat dalam proses penentuan jantina di bawah.
a)……………………..
Bayi lelaki
b)……………………..
Bayi perempuan
47
Kejadian Kembar
Jenis kembar Terdapat dua jenis kembar iaitu
1. Kembar seiras
2. Kembar tak seiras
Kejadian kembar seiras dan kembar tak seiras
Dua ovum
Satu ovum
dibebaskan dan
dibebaskan dan
dipersenyawakan
dipersenyawakan
Zigot membahagi secara serentak
secara mitosis Zigot membahagi
secara mitosis
Berkongsi
plasenta Setiap fetus
yang mempunyai
sama plasenta yang
berbeza
Cecair
kantung
amnion yang
berbeza
Kembar tak seiras
Kembar seiras
Banding beza kembar seiras dengan kembar tak seiras
Kembar seiras Kembar tak seiras

Persamaan
• Kedua-dua melibatkan persenyawaan sperma dan ovum
• Persenyawaan berlaku di dalam Tiub Fallopio
Perbezaan
Sama jantina Seks Mungkin sama atau berbeza
Sama Rupa paras Berbeza
Sama Kandungan genetik Berbeza
Sama (satu atau berkongsi) Bilangan plasenta Berbeza (berasingan)
Apa yang akan berlaku sekiranya zigot tidak membahagi dengan lengkap?
Kembar Siam terbentuk (pencantuman pada bahagian badan tertentu)
Contoh Kejadian Kembar Siam
48
Latihan 10
1 Rajah 1 menunjukkan pembentukan anak kembar.
Rajah 1
a) Nyatakan jantina bayi Q dan R di dalam kotak yang disediakan dalam Rajah 1.
b) Apakah proses P?
…………………………………………………………………………………………………………………….
c) i) Nyatakan jenis kembar yang ditunjukkan dalam Rajah 1
……………………………………………………………………………………………………………….
ii) Berikan satu alasan bagi jawapan anda di c(i).
……………………………………………………………………………………………………………….
d) Nyatakan organ yang menghasilkan gamet berikut:
Sperma : ………………………………………………………………….
Ovum : ………………………………………………………………….
e) Namakan proses yang berlaku dalam pembahagian sel Q jika persenyawaan antara
sperma dan ovum berlaku dengan pertukaran genetik
…………………………………………………………………………………………………………………….
Namakan pembahagian sel Q yang terlibat.
…………………………………………………………………………………………………………………….
f) Apakah yang akan berlaku jika pembahagian zigot tidak lengkap?
…………………………………………………………………………………………………………………….
g) Berapakah kebarangkalian untuk mendapatkan anak lelaki bagi setiap kehamilan?
…………………………………………………………………………………………………………………….
49
Latihan 11 : Soalan Objektif SPM 2006 - 2016

1 Rajah1 menunjukkan sejenis pembahagian sel.
Rajah 1
SPM 2007
Apakah kandungan kromosom dalam P dan Q?
P Q
A 22 + X 22 + X
B 22 + X 22 + Y
C 44 + XX 44 + XX
D 44 + XX 44 + XY
2 Rajah 2 menunjukkan bagaimana seks anak ditentukan oleh manusia.
Proses :…………………
Proses :…………………
SPM 2008
Rajah 2
Berapakah nisbah untuk mendapatkan anak perempuan kepada anak lelaki pada setiap
kelahiran?
A 1:1 B 1:2 C 1:3 D 3:1
3 Rajah 3 menunjukkan skema pewarisan pada manusia.
Rajah 3
SPM 2009
Apakah kromosom bagi Q?
A 22 + XY B 22 + XX C 44+ XX D 44 + XY
4 Kromosom manakah yang terdapat di dalam sperma?

A 22 + Y B 22 + XX C 44 + XX D 44 + XY
SPM 2010
5 Penyataan manakah yang betul tentang kembar tak seiras?
A Sama atau berbeza jantina B Berkongsi plasenta yang sama
C Maklumat genetik yang sama D Satu ovum disenyawakan oleh satu
sperma
SPM 2013
50
3.4 Mutasi
Maksud mutasi Perubahan yang berlaku secara spontan kepada kromosom atau gen
yang mengakibatkan perubahan sifat
Jenis mutasi Terdapat dua jenis mutasi iaitu:
• Mutasi gen
• Mutasi kromosom
Apakah itu mutasi Mutasi kromosom merujuk kepada perubahan pada struktur atau bilangan
gen?mutasi kromosom? kromosom akibat kecacatan proses pembahagian sel
Mutasi gen merujuk kepada perubahan kimia yang berlaku pada sesuatu
gen
1. Sindrom Down
Disebabkan oleh kehadiran satu kromosom tambahan pada pasangan
kromosom ke-21 di dalam sel.
Ciri-ciri Sindrom Down
• Mempunyai 47 kromosom
• Mempunyai ciri-ciri fizikal yang berbeza daripada kanak-kanak
normal
• Mengalami kerencatan akal yang memerlukan penjagaan khas
2. Sindrom Klinefelter (XXY)
Disebabkan oleh kehadiran satu kromosom X tambahan pada lelaki
(XXY)
Kesan Mutasi Kromosom Ciri-ciri Sindrom Klinefelter
• Lelaki yang mempunyai ciri-ciri perempuan
• Ada perkembangan buah dada
• Testis yang kecil dan mandul
3. Sindrom Turner (XO)
Disebabkan oleh seorang perempuan yang hanya mempunyai satu
kromosom X (XO)
Ciri-ciri Sindrom Turner
• Perempuan tidak mempunyai ovary
• Tidak mengalami perkembangan ciri seks sekunder yang sempurna
• Perempuan yang rendah
• Mempunyai kulit yang berkedut di bahagian leher
1. Buta warna
Seseorang yang menghadapi kesukaran dalam membezakan warna
merah dan warna hijau
Penyakit yang dikawal oleh kromosom resesif X
Buta warna lebih berlaku kepada lelaki berbanding perempuan
2. Albinisme
Kesan Mutasi Gen
Berlaku mengganggu penghasilan pigmen melanin di dalam badan
seseorang
Ciri-ciri albinisme
• Mempunyai kulit yang cerah
• Anak mata yang berwarna merah muda
• Berambut putih
Faktor yang Mutasi berlaku akibat sinaran gama, sinaran ultrungu dan bahan kimia
menyebabkan Mutasi • Bertindak balas dengan DNA atau merosakkan DNA dan
menyebabkan kecacatan genetik
• Sinaran radioaktif yang bertenaga tinggi dan sinar-X boleh merosakkan
DNA
• Pendedahan kepada sinaran ultraungu dalam cahaya matahari
secara berpanjangan menyebabkan mutasi dan kanser kulit
Kebaikan dan • Mempunyai ciri-ciri berbeza daripada manusia normal
keburukan mutasi • Mengakibatkan kecacatan atau penyakit baka seperti hemofilia dan
buta warna
• Kebaikan : membolehkan organisma menyesuaikan diri terhadap
perubahan pada persekitaran
• Menjamin kemandirian spesies
51
Latihan 12 : Pengukuhan
1 Apakah yang dikatakan sebagai mutasi?
……………………………………………………………………………………………………………………………
2 Apakah yang dimaksudkan dengan mutagen?
……………………………………………………………………………………………………………………………
3 Nyatakan jenis mutasi yang berlaku pada manusia.
……………………………………………………………………………………………………………………………
4 Berikan tiga kesan mutasi kromosom
……………………………………………………………………………………………………………………………
5 Berikan tiga kesan mutasi gen yang berlaku kepada manusia
……………………………………………………………………………………………………………………………
6 Nyatakan satu kebaikan dan satu keburukan mutasi kepada manusia
Kebaikan :
……………………………………………………………………………………………………………………………
Keburukan:
……………………………………………………………………………………………………………………………
7 Padankan penyataan berikut dengan kesan mutasi yang betul.
Seseorang yang tidak dapat

membezakan warna merah dan Albinisme
warna hijau
Sejenis penyakit pigmen kulit dan
Sindrom Down
berambut putih
Terdapat pertambahan satu
kromosom X pada kromosom yang ke- Sindrom Turner
23
Terdapat kekurangan satu kromosom
Sindrom Klinefelter
–X pada kromosom seksnya
Mempunyai tiga kromosom pada
Rabun warna
pasangan kromosom yangke-21
8 Nyatakan kesan mutasi berikut:
52
Latihan 13 : Soalan Objektif SPM 2006-2016

1 Maklumat berikut menunjukkan ciri-ciri sejenis penayakit genetik.
• Disebabkan oleh mutasi gen

• Tidak boleh membezakan antara warna merah
dan warna hijau
Apakah penyakit genetik itu?

A Albinisme B Hemofilia
C Buta warna D Sindrom Down
SPM 2008
2 Maklumat berikut menunjukkan ciri yang terdapat pada seorang lelaki yang menghidap
penyakit akibat mutasi.
• Mempunyai tiga kromosom, XXY

• Mempunyai Testis yang kecil
• Mandul
Apakah penyakit itu?

A Albino B Hemofilia
C Sindrom Down D Sindrom Klinefelter
Spm 2009
3 Bahan manakah boleh menyebabkan mutasi?
A Sinaran radioaktif B Minuman beralkohol
C Karbon dioksida D Gelombang radio
SPM 2010
4 Antara yang berikut, yang manakah disebabkan oleh mutasi kromosom?
A Hemofilia B Buta warna
B Sindrom Down D Anemia sel sabit
SPM 2006
5 Antara yang berikut, yang manakah disebabkan oleh mutasi kromosom?

A Albinisme B Hemofilia
C Sindrom Down D Buta warna
SPM 2010
6 Maklumat berikut menunjukkan gejala penyakit baka.
• Terencat akal
• Berlebihan kromosom pada pasangan ke-21
Apakah penyakit itu?

A Albinisma B Hemofilia
C Sinrom Down D Sindrom Turner
SPM 2011
7 Faktor manakah yang menyebabkan mutasi?
A Kekurangan vitamin B Berlebihan lemak dalam diet
C Terdedah kepada cahaya matahari pagi D Terdedah kepada sinaran radioaktif
SPM 2013
8 Apakah ciri-ciri seorang kanak-kanak Sindrom Down?

A Tinggi dan kurus B Rambut putih dan muka bulat
C Buta warna dan kulit putih D Mata sepet dan terencat akal
SPM 2014
53
3.5 Kesan Penyelidikan Genetik terhadap Kehidupan Manusia
Penyelidikan genetik telah membawa kepada penemuan kepada pelbagai jenis penyakit baka.
Penyakit baka disebabkan oleh kecacatan gen
Antara penyakit baka ialah:

• Hemofilia (tidak dapat menghasilkan protein yang diperlukan untuk pembekuan darah)
• Mutasi gen boleh menyebabkan kanser
• Mutasi menyebabkan sel membahagi tanpa terkawal
• Mengakibatkan pertumbuhan tumor
Kejuruteraan genetik telah membantu kepada pesakit hemofilia iaitu:

Membolehkan gen asing dimasukkan ke dalam haiwan ternakan untuk menghasilkan protein
Sesetengah pesakit kanser disebabkan oleh gen mutan iaitu gen yang telah mengalami mutasi
Rawatan gen terapi bermaksud merawat gen mutan digantikan dengan gen normal
Kejuruteraan genetik juga membantu pesakit diabetes dalam penghasilan hormon insulin secara
besar-besaran dengan memasukkan gen ke dalam bakteria untuk menghasilkan insulin
Sumbangan Penyelidikan Genetik dalam Bidang Pertanian
Ciri-ciri produk yang diingini dalam bidang pertanian:

• Buah yang lebih besar
• Susu yang lebih banyak
• Nilai pemakanan yang tinggi
• Daya rintangan terhadap serangan perosak dan penyakit
Ciri-ciri ini diperoleh melalui kejuruteraan genetik dengan menghasilkan makanan yang dimodifikasi
secara genetik
Kebaikan :
• Mengurangkan penggunaan racun perosak
• Mengurangkan masalah pencemaran alam sekitar
Melalui pengklonan
Pengklonan ialah proses menghasilkan anak secara aseks daripada induk tunggal
Semua anak terhasil mempunyai genetik yang sama seperti induknya dan dikenalik sebagai klon
Salah satu cara opengklonan ialah kultur tisu
Melalui Pembiakbakaan Terpilih

Pembiakbakaan terpilih melibatkan pengacukan dua induk dengan sifat tertentu yang diingini untuk
menghasilkan anak yang mewarisi sifat baik daripada kedua-dua induknya
Anak tersebut kemudiannya diklonnya untuk menghasilkan anak yang lebih banyak beserta sifat yang
diingininya
Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malayisa (MARDI) telah melaksanakan program
pembiakbakaan terpilih yang dikenali sebagai Program Baka Bermutu
Antara produk-produk daripada pembiakbakaan terpilih
• MRQ74 dan MRQ50 ialah variasi beras baharu yang berhasil tinggi dan stabil
• Betik eksotik yang berbau wangi
• Lada MC11 dan MC12 mempunyai buah yang berkualiti
• Durian hybrid MDUR78,79 dan 88 mempunyai buah yang berkualiti dan daya rintangan
terhadap penyakit kanker
• Kelapa sawit Tenera dihasilkan dengan mengacukkan variety Dura dan variety Pisifera
Buah Tenera mempunyai mesokarpa yang tebal, kernel yang besar dan menghasilkan minyak
yang banyak
• Lembu Brakmas dihasilkan dengan mengacukkan lembu Brahman dan lembu KK(Kedah –
Kelantan). Lembu Brakmas mempunyai ketahanan yang lebih tinggi terhadap penyakit dan
parasit
• Spesies ayam kerdil baharu, ayam Serama dihasilkan melalui kacukan antara ayam Banties
Jepun dengan ayam Banties Malaysia
Pembiakbakaan terpilih untuk ternakan boleh dilakukan secara permanian beradas, persenyawaan in-
vitro (persenyawaan di luar badan) dan pemindahan embrio.
Permanian beradas melibatkan pemindahan sperma daripada haiwan jantan kepada haiwan betina
dengan menggunakan radas yang khas
Persenyawaan in-vitro, telur diekstrak daripada haiwan betina dan ditempatkan ke dalam piring petri
kemudiannya dimasukkan sperma daripada haiwan jantan dan persenyawaan berlaku di dalam
54
piring petri sehingga membentuk embrio. Kemudian embrio tersebut dipindahkan ke dalam uterus
haiwan betina untuk pertumbuhan
Kepentingan Pembiakbakaan Terpilih:

Untuk mengurangkan pengimportan
Untuk meningkatkan hasil produk tempatan
Meningkatkan pengeksportan ayam ke luar Negara
Menghasilkan varieti tanaman dan ternakan baharu yang berhasil tinggi, ketahanan yang tinggi
terhadap serangan perosak dan penyakit serta mempunyai nilai pemakanan yang lebih tinggi
Projek Genom Manusia

Apa itu genom?
Genom ialah maklumat genetik organisma yang lengkap
Kepentingan Projek Genom Manusia?
Dapat mengenalpasti semua gen yang berkaitan dengan penyakit baka dan merawat penyakit
tersebut dengan menggunakan terapi gen
Dapat mengetahui sebab faktor persekitaran mempunyai kesan yang berbeza pada indvidu yang
berlainan
Dapat mengenalpasti perubahan genetik yang berlaku semasa penuaan dan mencari cara
penyelesaian untuk melambatkan prosesnya
1 Apakah maksud gen mutan?
..............................................................................................................................................................................
2 Bagaimana terapi gen dilakukan?
..............................................................................................................................................................................
3 Apakah kebaikan kejuruteraan genetik?
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
4 Nyatakan tiga kaedah pembiakbakaan terpilih bagi haiwan ternakan
..............................................................................................................................................................................
5 Bagaimana permanian beradas dilakukan?
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
6 Apakah kebaikan Pembiakbakaan Terpilih?
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
7 Apakah dikatakan dengan Projek Genom Manusia dan nyatakan satu kebaikan projek ini?
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
55
3.6 Variasi
Apa itu variasi? Perbezaan antara individu dalam suatu spesies
Dua jenis variasi a) Variasi selanjar b) Variasi tak selanjar
• Variasi yang tidak menunjukkan • Variasi yang menunjukkan perbezaan
perbezaan yang ketara yang ketara dari segi sifat
• Terdapat kelas perantaraan • Tiada kelas perantaraan antara sifat
Ciri-ciri variasi
antara sifat yang ekstrem • Mempunyai taburan yang berasingan
• Mempunyai taburan yang dan diillustrasikan dalam bentuk carta
normal bar
• Berat badan • Kebolehan menggulung lidah
• Warna kulit • Lekapan cuping telinga
Contoh variasi • Ketinggian • Jenis kumpulan darah
• Kecerdasan • Jenis rambut
• Jenis warna iris mata
Bentuk graf
Dipengaruhi oleh faktor genetik dan Disebabkan oleh faktor genetik sahaja
Faktor yang
faktor persekitaran (faktor iklim, (melalui proses pindah silang –
mempengaruhi
nutrisi dan aktiviti fizikal) menghasilkan gamet mempunyai
variasi
maklumat genetik yang berbeza)
Latihan 15
1 Apa yang dimaksudkan dengan variasi?
………………………………………………………………………………………………………………………………
2 Nyatakan dua jenis variasi.
………………………………………………………………………………………………………………………………
3 Nyatakan dua perbezaan antara variasi selanjar dengan variasi tak selanjar
Variasi selanjar Variasi tak selanjar
4 Ukur lilit kepala, ukur lilit pinggang dan ukuran saiz tapak kaki merupakan salah satu
variasi……………………………..kerana………………………………………………………………………………
5 Kehadiran lesung pipit, jenis penglihatan (normal atau rabun warna) dan jenis corak ibu jari
merupakan contoh bagi variasi………………………………………………………kerana
……………………………………………………………………………………………Kepentingan variasi
6 Nyatakan faktor yang mempengaruhi
• Untuk menjamin kemandirian spesies apabila
jenis rambut :……………………………………………...
keadaan di persekitaran berubah
warna kulit: ……………………………………………….. • Membolehkan alam semula jadi memilih sifat-sifat
baik untuk diteruskan
• Untuk meningkatkan kualiti dan kuantiti hasil
pertanian
56
Latihan 16 : Soalan Objektif SPM 2006-2017

1 Rajah 1 menunjukkan pembiakbakaan terpilih kelapa sawit.
SPM 2011
Rajah 1
Apakah ciri baka yang diperoleh dalam pembiakbakaan pilihan ini?
A Kulit keras B Tempurung tebal
C Isirung nipis D Sabut tebal
27 Rajah 2 menunjukkan hasil pembiakbakaan terpiklih buah betik
Rajah 2
SPM 2012
Ciri-ciri manakah yang betul untuk betik R?
Kulit Isi Saiz
A Nipis Tebal Besar
B Tebal Nipis Besar
C Tebal Nipis Kecil
D Nipis Tebal Kecil
3 Antara yang berikut, yang manakah merupakan contoh variasi selanjar?

A Ketinggian B Kumpulan darah
C Jenis cuping telinga D Kebolehan menggulung lidah
SPM 2006
4 Trait manusia yang manakah menunjukkan variasi selanjar?
A Berat badan B Kumpulan darah
SPM 2008
5 Apakah kepentingan variasi kepada spesies tertentu?
A Meningkatkan kepelbagaian B Mengurangkan kemandirian
C Meningkatkan risiko kepupusan D Mengurangkan daya tahan penyakit
SPM 2010
6 Variasi manakah yang disebabkan oleh faktor persekitaran?

A Berat badan B Kumpulan darah
57
Latihan 17 : Soalan Bahagian A SPM 2006-2017

1 Seorang murid menjalankan satu eksperimen untuk mengkaji variasi selanjar pada daun.
Rajah 1 menunjukkan sehelai daun yang dipetik daripada sebatang pokok. (SPM 2010)
Rajah 1
a) Ukur dan tulis panjang daun tersebut
……………………….cm
b) Jadual 1.1 menunjukkan panjang dalam cm bagi 20 helai daun yang dipetik daripada pokok
yang sama.
2.0 3.8 5.5 3.4 3.5
5.5 3.9 4.7 3.5 4.5
3.7 1.6 3.6 3.6 3.6
1.9 3.4 1.9 4.8 5.2
Berdasarkan Jadual 1.1, lengkapkan Jadual 1.2
Julat panjang daun

0.1 - 2.0 2.1 - 4.0 4.1 - 6.0
(cm)
Bilangan daun
Jadual 1.2
c) Berdasarkan Jadual 1.2, lukiskan carta palang untuk menunjukkan bilangan daun melawan
panjang daun.
2 Seorang murid telah mengkaji ciri kebolehan menggulung lidah dalam kalangan murid di dalam
58
kelasnya. Keputusan pemerhatian ditunjukkan dalam Rajah 2. (SPM 2011)
Rajah 2
a) Berdasarkan Rajah 2, tentukan bilangan murid bagi setiap kumpulan. Lengkapkan Jadual 2.1
Ciri Boleh menggulung lidah Tidak boleh menggulung lidah

Bilangan murid
Jadual 2.1
b) Berdasarkan keputusan dalam Jadual 2.1, lukiskan carta palang yang menunjukkan bilangan
murid melawan ciri kebolehan menggulung lidah.
c) Nyatakan jenis variasi berdasarkan carta palang di 2(b).
……………………………………………………………………………………………………………………..
d) Dalam Jadual 2.2, tandakan (√) bagi ciri yang mempunyai jenis variasi yang sama seperti di
2(c).
Berat badan Jenis cuping telinga Ketinggian Kumpulan darah
3 Sekumpulan murid menjalankan eksperimen untuk mengenal pasti kumpulan darah mereka di
59
makmal. Jadual 3.1 menunjukkan kumpulan darah bagi 30 orang murid. (SPM 2016)
A B O B O B
O O A O B A
O B AB O AB O
B A O B O A
AB O O B B O
Jadual 3.1
a) Berdasarkan Jadual 3.1, lengkapkan Jadual 3.2.
Kumpulan
A B AB O
darah
Bilangan murid
b) Berdasarkan Jadual 1.2, lukiskan carta bar yang menunjukkan bilangan murid melawan
kumpulan darah.
c) Berdasarkan carta bar di 3(b), nyatakan jenis variasi.
………………………………………………………………………………………………………………………
Latihan 18 : Soalan Bahagian C SPM 2014
60
1 a) Nyatakan empat perbezaan antara kembar seiras dengan kembar tak seiras.
Jawapan:
Kembar seiras Kembar tak seiras
b) Rajah 1 menunjukkan dua contoh variasi tak selanjar.

Variasi tak selanjar
Jenis rambut Jenis cuping telinga
Kaji maklumat dalam Rajah 1 dan bina konsep variasi tak selanjar.
Jawapan:
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
61
SPM
2 a) Nyatakan dua contoh mutasi kromosom dan dua faktor yang menyebabkan mutasi. 2017
Jawapan:
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
b) Rajah 2 menunjukkan tiga contoh mutasi gen.
Hemofilia
Mutasi gen
Talasemia Anemia sel sabit
Kaji maklumat pada Rajah 2 dan bina konsep mutasi gen.

i) Tuliskan maklumat daripada Rajah 2
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
ii) Kenalpasti tiga ciri sepunya
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
iii) Berikan satu contoh lain bagi mutasi gen
…………………………………………………………………………………………………………………
iv) Hubung kaitkan ciri-ciri sepunya untuk membina konsep sebenar mutasi gen
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
~MODUL BAB 3 TAMAT~
62
Bab 4 Jirim dan Bahan
4.1 Perubahan Keadaan Jirim

Apakah teori kinetik jirim? • Jirim terdiri daripada zarah-zarah halus dan diskret
• Zarah-zarah ini bergerak sama ada bergetar setempat atau bergerak bebas
• Apabila suhu jirim meningkat, tenaga haba yang diserap menyebabkan
zarah-zarah bergerak dengan lebih pantas
Hubungan antara Perubahan Haba dengan Perubahan Tenaga Kinetik Zarah-zarah di dalam Jirim
• Tenaga kinetik zarah-zarah adalah rendah

• Zarah-zarah hanya berputar atau bergetar
pada kedudukan masing-masing
(membebaskan tenaga)
• Apabila cecair disejukkan, zarah-zarah • Apabila pepejal dipanaskan, zarah-
(menyerap tenaga)
di dalamnya kehilangan tenaga zarah di dalamnya memperoleh lebih
kinetik ke sekeliling banyak tenaga kinetik
Pembekuan
Peleburan
• Zarah-zarah ini bergerak perlahan dan • Zarah-zarah ini bergetar lebih cepat
tidak mempunyai tenga yang bdan akhirnya berlaih dari kedudukan
mencukupi untuk bergerak secara tetapnya dan bergeark bebas
bebas
• Tenaga kinetik zarah-zarah lebih tinggi

• Zarah-zarah boleh bergerak bebas
(membebaskan tenaga)
(menyerap tenaga)
• Apabila gas disejukkan, zarah-zarah • Apabila cecair dipanaskan, zarah-zarah

kehilangan tenaga kinetik.
Pendidihan
di dalamnya memperoleh lebih banyak

Kondensasi
• Gerakan zarah menjadi perlahan tenaga kinetik dan bergerak lebih

dan tertarik antara satu samal lain pantas
dan bertukar menjadi cecair • Zarah-zarah ini dapat mengatasi daya
tarikan antaranya dan seterusnya
bergerak secara bebas
• Tenaga kinetik zarah-zarah sangat tinggi

• Zarah-zarah boleh bergerak dengan
pantas dan secara rawak
Proses pemejalwapan– proses pepejal bertukar menjadi gas tanpa melaui keadaan cecair dan sebaliknya
Contoh jirim yang boleh memejalwap ialah iodin, ais kering (karbon dioksida kering) dan naftalena
Perubahan Keadaan Jirim
63
1 Terangkan teori kinetik jirim.
Jirim terdiri daripada zarah-zarah halus dan ……………………………………………….
Zarah-zarah ini bergerak sama ada bergetar setempat atau ………………………………………….
Apabila suhu jirim …………………………….., tenaga haba yang …………………………………menyebabkan
zarah-zarah bergerak dengan ………………………………………………………..
2 Apakah yang akan berlaku pada tenaga kinetik zarah apabila sesuatu jirim
a) Menyerap haba? : ………………………………………………..
b) Membebaskan haba? : ………………………………………………..
3 Nyatakan proses yang terlibat dalam
a) Penyerapan haba : ………………………………………………………………………………………..
b) Pembebasan haba : ………………………………………………………………………………………..
4 Pemejalwapan tidak berlaku pada semua jirim. Nyatakan tiga contoh jirim yang mengalami proses tersebut.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
5 Nyatakan proses yang berlaku pada perubahan jirim berikut dan nyatakan kandungan tenaga kinetik bagi
proses terlibat sama ada bertambah atau berkurang
Pergerakan Zarah-
Nama proses yang terlibat Tenaga kinetik
zarah
i) Cecair → pepejal : ………………………………… ……………………… ………………………
ii) Gas → cecair : ………………………………… ……………………… ………………………
iii) Pepejal → cecair : ………………………………… ……………………… ………………………
iv) Cecair → gas : ………………………………… ……………………… ………………………
v) Pepejal → gas : ………………………………… ……………………… ………………………
vi) Gas → pepejal : ………………………………… ……………………… ………………………
Latihan 2 : Soalan Objektif SPM 2006- 2017

1 Rajah 1 menunjukkan perubahan keadaan jirim.
Rajah 1
Apakah proses X? SPM 2006
A Peleburan B Pendidihan
C Kondensasi D Pemejalwapan
64
2 Rajah 2 menunjukkan susunan zarah yang melalui proses X.
Rajah 2
Apakah proses X? SPM 2007
A Pendidihan B Peleburan
C Pemejalwapan D Kondensasi
3 Pilih padanan yang betul tentang perubahan jirim dan prosesnya. SPM 2008
Perubahan keadaan jirim Proses
A Pepejal → cecair Pendidihan
B Cecair → pepejal Pembekuan
C Gas → cecair Pemejalwapan
D Pepejal → gas Kondensasi
4 Rajah 3 menunjukkan perubahan dalam keadaan jirim.

Antara A, B, C dan D, yang manakah mewakili proses kondensasi? SPM 2009
Rajah 3
5 Rajah 4 menunjukkan satu perubahan keadaan jirim. SPM 2010
Rajah 4
Apakah proses M?
C Pembekuan D Kondensasi
6 Rajah 5 menunjukkan perubahan keadaan jirim. SPM 2012
Rajah 5
Apakah proses yang terlibat?
A Peleburan B Penyejukbekuan
B Pemejalwapan D Kondensasi
7 Rajah 6 menunjukkan perubahan jirim. SPM 2014
Rajah 6
Apakah proses M?
65
C Pemejalwapan D Kondensasi
8 Rajah 7 menunjukkan satu proses yang melibatkan perubahan keadaan jirim. SPM 2015
Rajah 7
Apakah proses yang terlibat?
A Peleburan B Pemejalwapan
C Penyejatan D Kondensasi

1 Rajah 1 menunjukkan perubahan keadaan jirim bagi suatu bahan.
Rajah 1
Berdasarkan Rajah 1,
a) Namakan proses P, Q dan R menggunakan maklumat berikut.
• Pembekuan • Kondensasi • Peleburan
b) Apakah yang berlaku kepada tenaga kinetik zarah-zarah dalam bahan itu semasa proses P?
…………………………………………………………………………………………………………………………………….
c) Apakah yang berlaku kepada pergerakan zarah-zarah dalam bahan itu semasa proses Q?
…………………………………………………………………………………………………………………………………….
d) Nyatakan proses yang melibatkan penyerapan haba?
…………………………………………………………………………………………………………………………………….
d) Lukis susunan zarah-zarah dalam X dalam petak yang disediakan di bawah.
66
2 Rajah 2.1 dan Rajah 2.2 menunjukkan tiga keadaan jirim bagi air dalam kehidupan seharian. SPM 2016
Rajah 2.1 Rajah 2.1
a) Lukis susunan zarah bagi stim pada ruang yang disediakan.
b) Namakan proses perubahan keadaan jirim dalam Rajah 2.2.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
c) Stim mempunyai tenaga kinetik yang tinggi dan bergerak bebas.

Jelaskan mengapa.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
d) Rajah 2.3 menunjukkan bekas polistirena diisi dengan ais untuk mengekalkan kesegaran ikan.
Garam ditambahkan pada ais.
Rajah 2.3
i) Apakah kesan garam terhadap takat lebur ais?
………………………………………………………………………………………………………………………………
ii) Nyatakan satu sebab mengapa ikan yang disimpan dalam ais kekal segar.
………………………………………………………………………………………………………………………………
e) Namakan proses perubahan keadaan jirim dalam Rajah 2.1.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
f) Apakah yang berlaku kepada pergerakan zarah-zarah dalam bahan itu semasa proses di Rajah 2.1
…………………………………………………………………………………………………………………………………….
67
4.2 Struktur Atom

Apa itu atom?? Atom ialah zarah yang paling kecil di dalam unsur
Apa zarah yang terdapat dalam atom? Proton(p) , elektron (e), dan neutron (n)
Atau dikenali sebagai subatom
Model suatu atom

Ciri-ciri proton, neutron dan elektron
Zarah subatom Proton Neutron Elektron

Simbol p n e
Cas +1 0 -1
Jisim relatif 1 1 ≈0
Kedudukan Di dalam nukleus Di dalam nukleus Mengorbit nukleus pada
petala tertentu
Apa yang dapat disimpulkan daripada ciri-ciri di atas?

1 Subatom manakah mempunyai jisim yang sama?
……………………………………………………………………………………………………………………………….
2 Nyatakan subatom yang terdapat di nukleus?
……………………………………………………………………………………………………………………………….
3 Nyatakan subatom yang terlibat dalam tindakan kimia? Klu : berada di luar nukleus
……………………………………………………………………………………………………………………………….
4 Di mana kedudukan elektron?
……………………………………………………………………………………………………………………………….
5 Apakah cas bagi subatom berikut:
Proton : ………………………………………….
Elektron : ………………………………………….
Neutron : ………………………………………….
6 Berapakah jisim relatif bagi elektron?
……………………………………………………………………………………………………………………………….
7 Apakah maksud atom?
……………………………………………………………………………………………………………………………….
68

1 Rajah 1 menunjukkan struktur atom. Antara A, B, C atau D yang manakah mewakili proton?
Rajah 1
SPM 2006
2 Rajah 2 menunjukkan stuktur suatu atom.

Antara A, B, C atau D yang manakah elektron?
Rajah 2
SPM 2011
3 Apakah kandungan dalam nukleus suatu atom?

A Proton B Elektron
C Proton dan neutron D Elektron dan neutron
4 Jadual 1 menunjukkan ciri-ciri bagi zarah-zarah subatom.

Zarah-zarah subatom X Y Z
Cas +1 0 -1
Jadual 1
Apakah X, Ydan Z? SPM 2014

X Y Z
A Proton Elektron Neutron
B Proton Neutron Elektron
C Neutron Proton Elektron
D Elektron Neutron Proton
5 Maklumat menunjukkan ciri-ciri satu zarah subatom.
• Bergerak mengelilingi nukleus

• Jisim relatif =
Apakah zarah subatom itu? SPM 2015

A Proton B Elektron
C Nukleon D Neutron
6 Pernyataan manakah yang betul tentang struktur atom? SPM 2016

A Mempunyai satu nukleus B Neutron bercas negatif
C Nukleus terdiri daripada proton sahaja D Jisim elektron sama dengan jisim neutron
69
4.3 Nombor proton dan nombor nukleon

Maksud Nombor proton Bilangan proton di dalam suatu atom
Bilangan proton?? Bilangan proton sama dengan bilangan elektron
Kerana atom adalah suatu yang neutral
Nombor nukleon Jumlah bilangan proton dan neutron di dalam atom
Nombor proton = bilangan proton

Nombor nukleon = jumlah bilangan proton dan neutron
Maka, nombor neutron = nombor nukleon – nombor proton
Contoh latihan pengiraan:

a) b)
Nombor proton = bilangan proton = 2 Nombor proton = bilangan proton = 8

Nombor nukleon = jumlah bilangan proton Nombor nukleon = jumlah bilangan proton
dan neutron = 2 + 2 = 4 dan neutron = 8 + 8 = 16
c) Atom natrium mempunyai nombor proton 11 d) Atom klorin mempunyai bilangan elektron 17
dan nombor nukleon 23 manakala nombor nukleon 35
Penyelesaian: Penyelesaian:
Bilangan proton = nombor proton = 11 Bilangan elektron = bilangan proton = 17
Bilangan elektron = bilangan proton = 11 Bilangan proton = nombor proton = 17
Bilangan neutron = nombor nukleon – Bilangan neutron = nombor nukleon – nombor
nombor proton = 23 – 11 = 12 proton = 35 – 17 = 18
Maksud Isotop Atom-atom daripada unsur yang sama mempunyai bilangan proton yang sama
tetapi bilangan neutron yang berbeza
Contoh isotop
Isotop Bilangan proton Bilangan elektron Bilangan neutron

Hidrogen-1 1 1 0
Hidrogen -2 1 1 1
Hidrogen -3 1 1 2
Karbon-12 6 6 6
Karbon-13 6 6 7
Karbon-14 6 6 8
Oksigen-16 8 8 8
Oksigen-18 8 8 10
Nota:
Oksigen-18 : maksudnya nombor 18 mewakili nombor nukleonnya, jika nombor proton oksigen ialah 8,
kedua-dua isotopnya iaitu Oksigen-16 dan Oksigen-18 juga mempunyai nombor proton yang sama
tetapi bilangan neutron berbeza iaitu:
Oksigen-16 : Nombor neutron = Nombor nukleon – nombor proton

16 – 8 = 8
Oksigen-18 : Nombor neutron = Nombor nukleon – nombor proton

18 – 8 = 10
70

1 Rajah 1 menunjukkan nukleus bagi suatu atom. SPM 2007
Klu:
bil proton = bil. elektron
Rajah 1
Berapakah bilangan elektron dalam atom ini?
A 1 B 3
C 4 D 7
2 Jadual 1 menunjukkan nombor proton dan bilangan neutron bagi suatu atom.
Nombor proton Bilangan neutron
8 9
Jadual 1
Berapakah nombor nukleon bagi atom itu? SPM 2008
A 8 B 9
C 17 D 72
3 Maklumat berikut menunjukkan nombor proton dan bilangan neutron bagi suatu atom.
Nombor proton = 5
Bilangan neutron = 6
Berapakah nombor nukleon bagi atom itu? SPM 2009

A 1 B 5
C 6 D 11
4 Jadual 1 menunjukkan bilangan zarah subatom bagi atom X dan Y.

Atom Bilangan neutron Nombor nukleon
X 6 12
Y 7 13
Jadual 1
Apakah nombor proton bagi X dan Y? SPM 2010
X Y
A 6 6
B 6 7
C 7 6
D 7 7
5 Nombor proton bagi atom X ialah 9 dan nombor nukleon ialah 19.
Apakah bilangan neutronnya? SPM 2013
A 9 B 10
C 19 D 28
6 Nombor proton bagi atom X ialah 10 dan nombor nukleon ialah 19.
Apakah bilangan neutronnya? SPM 2014
A 9 B 10
C 19 D 29
71
7 Rajah 2 menunjukkan nukleus bagi atom Y.
Antara yang berikut, yang manakah isotop bagi atom Y? SPM 2012
8 Jadual 2 menunjukkan bilangan proton dan bilangan neutron bagi zarah P, Q, R dan S.
Elemen Bilangan proton Bilangan neutron

P 15 16
Q 17 18
R 17 20
S 19 20
Jadual 2
Unsur-unsur manakah adalah isotop? SPM 2015

A P dan Q B P dan S
C Q dan R D R dan S
9 Rajah 3 menunjukkan struktur atom P, Q, R dan S. SPM 2016
Rajah 3
Atom manakah adalah isotop?

A P dan Q B P dan S
C Q dan R D R dan S
72
Soalan Bahagian B : SPM 2009

1 Rajah 1.1 menunjukkan struktur suatu atom.
Rajah 1.1
a) X dan Y adalah zarah subatom. Namakan X dan Y.
………………………………………………………………………………………………………………………..
b) Apakah cas bagi X?
………………………………………………………………………………………………………………………..
c) Berapakah nombor nukleon bagi atom ini?
………………………………………………………………………………………………………………………..
d) Rajah 1.2 menunjukkan struktur bagi tiga atom.

i) Atom yang manakah adalah isotop?
Tandakan (√) bagi jawapan anda dalam kotak yang disediakan di Rajah 1.2.
Rajah 1.2
ii) Isotop adalah atom-atom bagi suatu unsur yang mempunyai bilangan neutron yang
berlainan tetapi sama bilangan ………………………………………….
e) Lukiskan suatu model atom yang mempunyai nombor proton 3 dan nombor neutron 4.
73
4.4 Jadual Berkala

Jadual Berkala ialah satu susunan unsur mengikut tertib menaik nombor proton dari kiri ke kanan dan
dari atas ke bawah.
Jadual Berkala
Maklumat asas bagi suatu unsur dalam Jadual Berkala
Turus menegak dalam Jadual Berkala dinamakan sebagai kumpulan

Terdapat 18 kumpulan di dalam Jadual Berkala
Kumpulan 1 : Logam alkali
Kumpulan 2 : Logam alkali bumi
Kumpulan 17 : Halogen
Kumpulan 18 : Gas nadir / gas adi / gas lengai
Unsur-unsur dalam kumpulan yang sama mempunyai sifat kimia yang sama
Unsur-unsur disusun dalam baris mengufuk dikenali sebagai kala

Terdapat 7 kala dalam Jadual Berkala
Apabila merentasi kala dari kiri ke kanan, didapati sifat kimia dan sifat fizik berubah secara beransur-
ansur:
a) penurunan sifat logam dan peningkatan sifat bukan logam
b) perubahan sifat oksida daripada beralkali ke berasid
c) sifat kekonduksian arus elektrik semakin berkurangan
Kepentingan Jadual Berkala

Membolehkan kita mengkaji sifat-sifat unsur secara teratur dan sistematik
Dapat meramalkan sifat dan kegunaan sesuatu unsur berdasarkan kedudukannya dalam
Jadual Berkala
74
Latihan 6 : Soalan Objektif SPM 2006 – 2017

1 Rajah 1 menunjukkan Jadual Berkala yang tidak lengkap. SPM 2006
Rajah 1
Apakah unsur X?
A Logam B Gas adi
C Bukan logam D Separuh logam
Rajah 2
Antara yang berikut, yang manakh sifat Q yang betul?
A Pudar B Mulur
C Takat lebur rendah D Kekuatan regangan rendah

Antara unsur A, B, C dan D, yang manakah bukan logam?
Rajah 3
Rajah 4
Unsur manakah yang mempunyai nombor proton yang terbesar?
A W B X
C Y D Z
75
5 Rajah 5 menunjukkan satu unsur dalam Jadual Berkala. SPM 2011
Rajah 5
Berapakah bilangan neutron dalam satu atom unsur itu?
A 9 B 10
C 19 D 28
6 Rajah 6 menunjukkan suatu Jadual Berkala yang tidak lengkap. SPM 2013
Antara unsur A, B, C dan D yang manakah mempunyai 7 proton?
Rajah 6
7 Rajah 7 menunjukkan Jadual Berkala Unsur yang tidak lengkap. SPM 2015
Rajah 7
Unsur yang manakah mempunyai nombor proton 6?
A M B Q
C R D T
8 Rajah 8 menunjukkan Jadual Berkala Unsur yang tidak lengkap.
Unsur-unsur dalam Jadual

Berkala disusun mengikut
susunan tertib
menaik…………………………....
Rajah 8
a) Namakan kumpulan berikut:
i) Kumpulan 1 : ……………………………………………………
ii) Kumpulan 2 : ……………………………………………………
iii) Kumpulan 17 : ……………………………………………………
iv) Kumpulan 18 : ……………………………………………………
76
4.5 Sifat Bahan

Bahan terdiri daripada zarah-zarah yang halus. Terdapat tiga jenis zarah yang membina bahan iaitu
atom, molekul dan ion
Atom – unit paling ringkas yang terdapat di dalam sesuatu unsur

Contoh atom : Logam dan gas nadir(Zink, Besi, Neon atau argon)
Molekul – gabungan dua atau lebih atom secara kimia

Contoh molekul : Bahan bukan logam atau tindak balas antara dua bahan bukan logam
Molekul dalam unsur = Gabungan dua atau lebih atom yang serupa (Hidrogen, H2, Oksigen, O2, Klorin,
Cl2 atau Nitrogen, N2)
Molekul dalam sebatian =Gabungan dua atau lebih atom yang berlainan (Air , H2O, Karbon dioksida,
CO2)
Ion – zarah yang bercas, sama ada positif atau negatif (ion terbentuk apabila atom menerima atau
kehilangan elektron)
Contoh ion : apabila logam bertindak balas dengan bahan bukan logam = sebatian ionik (Zink oksida,
aluminium bromida atau natrium klorida)
Perbezaan Sifat Fizik Bahan bagi atom, molekul dan ion
Bahan yang wujud dalam bentuk

Sifat fizik
Atom Molekul Ion
Pepejal (untuk semua
Keadaan pada suhu logam kecuali merkuri) Pepejal, cecair dan
Pepejal
bilik Gas (untuk semua gas gas
nadir)
Tinggi untuk logam
Takat lebur / takat
tetapi rendah untuk Rendah Tinggi
didih
gas nadir
Hanya
Semua logam ialah
Tidak mengkonduksikan arus
Kekonduksian arus konduktor elektrik
mengkonduksikan eletrik apabila lebur
elektrik yang baik (gas nadir
elektrik atau larut dalam air
bukan konduktor)
sahaja
Persoalan Penerangan kepada soalan

Kenapa logam wujud sebagai pepejal Atom-atom di dalam logam diikat bersama oleh ikatan
pada suhu bilik? logam yang sangat kuat
Kenapa logam mempunyai takat didih
yang tinggi?
Kenapa logam merupakan konduktor Logam mengandungi elektron yang bebas bergerak
eletrik yang baik?
Kenapa molekul mempunyai takat lebur Molekul-molekul diikat oleh daya van der Waals yang
dan takat didih yang rendah? lemah
Kenapa molekul tidak mengkonduksikan Kerana tidak mengandungi zarah-zarah bercas
elektrik?
Kenapa ion mempunyai takat lebur dan Sebatian ionik diikat bersama dengan ikatan ionik yang
takat didih yang tinggi? sangat kuat
Kenapa sebatian ionik tidak Kerana ion-ion tidak bergerak secara bebas
mengkonduksikan arus elektrik dalam Untuk mengkonduksikan, sebatian dileburkan atau
keadaan pepejal? dilarutkan di dalam air supaya ion bebas bergerak
77
1 Nyatakan tiga jenis zarah yang terdapat di dalam bahan.
………………………………………………………………………………………………………………………………
2 Nyatakan maksud bagi zarah berikut:
Atom : …………………………………………………………………………………………………….
Molekul : …………………………………………………………………………………………………….
Ion : …………………………………………………………………………………………………….
3 Antara bahan di bawah, yang manakah terbentuk daripada

i) Atom ii) Molekul iii) Ion
4 Kenal pasti zarah yang terkandung di dalam bahan yang berikut:
a) bromin : ………………………………………….
b) hidrogen oksida : ………………………………………….
c) kalsium bromida : ………………………………………….
5 Sifat-sifat fizik bagi bahan X, Y dan Z ditunjukkan seperti di bawah.
Bahan X Y Z
Takat lebur Tinggi Tinggi Rendah
Kekonduksian arus elektrik Boleh Hanya dalam keadaan Tidak boleh
leburan atau larutan
Antara bahan di atas, yang manakah wujud dalam bentuk
a) atom? …………………….
b) molekul? …………………………
c) ion? …………………………
6 Kenapa sebatian ionik tidak dapat mengkondusikan di dalam pepejal?
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
7 Bagaimana untuk mengkonduksikan elektrik sebatian ion tersebut?
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
Latihan 8: Saolan Objektif SPM 2006 - 2017
78
1 Bahan manakah terbina daripada ion?

A Garam B Besi
C Perak D Gula
SPM 2010
2 Antara yang berikut, yang manakah sebatian ion?
A Air B Etanol
C Karbon dioksida D Natrium klorida
SPM 2012
3 Maklumat berikut menunjukkan tiga bahan.
• Natrium klorida
• Plumbum(II) bromida
• Kuprum(II) sulfat
•
Apakah sifat bahan-bahan berikut?
A Daya tarikan yang lemah antara zarah- B Boleh mengkonduksikan elektrik dalam
zarah keadaan leburan
C Konduktor haba yang baik D Takat lebur yang rendah
SPM 2015
4 Apabila minyak wangi disembur, bau yang wangi dihasilkan.
Pernyataan manakah yang betul berdasarkan teori kinetik jirim?
A Zarah-zarah minyak wangi memenuhi B Proses kondensasi berlaku apabila minyak
ruang dalam udara wangi disembur
C Tenaga kinetic zarah-zarah minyak wangi D Jarak antara zarah-zarah minyak wangi
semakin berkurang berkurang
SPM 2016
5 Rajah 1 menunjukkan susunan radas bagi mengkaji kekonduksian elektrik sesuatu bahan.
Sebatian X
Rajah 1
Apakah X?
A Larutan natrium klorida B Leburan sulfur
C Leburan plumbum(II) bromida D Larutan ammonia
6 Natrium klorida tidak dapat mengkonduksikan elektrik dalam keadaan pepejal. Bagaimanakah
untuk menjadikan sebatian ini mengkonduksikan elektrik?
A Ditambahkan dengan pasir B Dicampurkan dengan gula
C Dikacau dengan kuat D Dipanaskan sehingga melebur
7 Antara berikut, yang manakah molekul dalam unsur?

A Klorin B Karbon dioksida
C Air D Sulfur dioksida
8 Antara berikut, yang manakah molekul dalam sebatian?

A Klorin B Nitrogen
C Oksigen D Ammonia
79
Latihan 9 : Soalan Bahagian A SPM 2006

1 Rajah 1.1 dan Rajah 1.2 menunjukkan eksperimen untuk mengkaji kekonduksian elektrik
plumbum(II) bromida.
a) i) Berdasarkan Rajah 1.2, apakah pemerhatian anda pada jarum ammeter?
……………………………………………………………………………………………………………………
ii) Apakah bacaan ammeter pada Rajah 1.2?
……………………………………………………………………………………………………………………
b) Nyatakan pemboleh ubah dalam eksperimen ini.
i) Pemboleh ubah dimanipulasikan
……………………………………………………………………………………………………………………
ii) Pemboleh ubah bergerak balas
……………………………………………………………………………………………………………………
c) Nyatakan satu inferens bagi eksperimen ini.
…………………………………………………………………………………………………………………………
d) Plumbum(II) bromide adalah sebatian ion.

Nyatakan definisi secara operasi bagi sebatian ion.
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
80
4.6 Logam dan Bukan Logam

Contoh logam Aluminium, kalsium, emas, perak, magnesium, timah, zink, besi, plumbum,
(permukaan berkilat dan dan kuprum
mulur)
Contoh bukan logam Bromin, klorin, helium, karbon, nitrogen, oksigen, iodin, hidrogen, sulfur dan
(Permukaan pudar dan neon
rapuh)
Perbezaan Sifat Logam dan Bukan Logam
Logam Persamaan Bukan Logam

• Kedua-duanya merupakan unsur
• Kedua-duanya terbentuk daripada atom
Perbezaan
Berkilau ← Kekilauan → Pudar
Mulur ← Kemuluran → Rapuh
Boleh ← Kebolehtempaan → Tidak boleh
Kuat ← Kekuatan regangan → Senang patah
Baik ← Kekonduksian elektrik → Penebat (kecuali karbon)
Baik ← Kekonduksian haba → Lemah
Kegunaan Bahan Logam Kegunaan Bahan Bukan Logam
• Paku besi- besi boleh ditempa, kuat, dan • Klorin – digunakan untuk membasmi
mudah diperoleh kuman di dalam kolam renang
Klorin juga beracun dan digunakan
• Emas dan perak – boleh ditempa, mulur, untuk membunuh bakteria di dalam air
tidak reaktif, dan berkilau
• Neon – neon tidak reaktif dan digunakan
• Barangan aluminium – aluminium boleh dalam lampu iklan yang berwarna-warni
ditempa, tahan kakisan dan
berketumpatan rendah • Belon kaji cuaca – diisi dengan gas
helium kerana helium mempunyai
• Bekas zink sel kering – zink digunakan ketumpatan yang sangat rendah dan
untuk membuat bekas sel kering dan zink tidak reaktif
pula boleh ditempa, mulur, dan tahan
kakisan • Barang kemas yang dihias dengan intan
– intan yang kuat dank eras digunakan
• Tin yang disadur timah – logam yang tidak untuk membuat barangan kemas atau
reaktif. Tin besi biasanya disadur dengan memotong kaca
timah untuk mengelakkan pengaratan
• Mata pensel yang diperbuat daripada
• Wayar kuprum – kuprum ialah konduktor grafit – karbon dalam bentuk grafit
elektrik yang baik dan mempunyai sifat adalah lembut dan mudah
kemuluran yang tinggi menggelongsor. Grafit digunakan untuk
membuat mata pensel
• Sulfur – sulfur mudah bertindak balas

dengan oksigen untuk membentuk
sebatian berasid yang boleh digunakan
sebagai elektrolit untuk bateri kereta,
baja kimia, pencelup dan detergen
• Plumbum – bekas penyimpanan bahan

radioaktif dan digunakan dalam bateri
kereta
81
Latihan 10 : Soalan Objektif SPM 2006 – 2017

1 Maklumat berikut menunjukkan ciri dan kegunaan bahan Y. SPM 2006
• Ringan
• Permukaan berkilat
• Digunakan sebagai pembungkus makanan
• Konduktor haba yang baik
Apakah bahan Y?
A Zink B Plastik
C Karbon D Aluminium
2 Jadual 1 menunjukkan sifat fizik bagi empat unsur. SPM 2007

Unsur Sifat
P Permukaan Berkilat
Q Penebat haba
R Kekuatan regangan rendah
S Mulur
Jadual 1
Antara unsur dalam Jadual 1, yang manakah logam?
A P dan Q B R dan S
C Q dan R D P dan S
3 Maklumat berikut menunjukkan sifat-sifat bahan X. SPM 2008
• Berkilau
• Boleh ditempa
• Mulur
•
Apakah X?
A Aluminium B Klorin
C Sulfur D Karbon
4 Apakah ciri emas yang menjadikannya sesuai untuk digunakan sebagai barang kemas?
A Kusam B Rapuh
C Reaktif D Boleh ditempa
SPM 2010
5 Bahan M digunakan untuk memotong kaca.
Apakah M?
A Besi B Intan
C Sulfur D Magnesium
SPM 2011
6 Rajah 2 menunjukkan kegunaan logam sebagai barang hiasan.
SPM 2012
Apakah ciri-ciri logam itu yang digunakan untuk membuat barang hiasan ini?
A Berkilat dan mulur B Mulur dan kuat
C Boleh ditempa dan berkilat D Kuat dan pengalir haba
82
7 Antara yang berikut, yang manakah ciri bukan logam?

A Rapuh B Mulur
C Boleh ditempa D Permukaan berkilat
SPM 2013
8 Maklumat berikut menunjukkan kegunaan logam S.
• Bekas penyimpanan bahan radioaktif

• Digunakan dalam bateri kereta
•
Apakah logam S? SPM 2014
A Timah B Plumbum
C Zink D Kuprum
9 Rajah 9.1 dan Rajah 9.2 menunjukkan susunan radas bagi satu eksperimen untuk mengkaji
ketertempaan bahan yang berbeza dengan mengetuk bahan tersebut menggunakan penukul.
Rajah 9.1
Rajah 9.2
a) Berdasarkan Rajah 9.1,
i) Nyatakan satu pemerhatian dalam eksperimen ini.
…………………………………………………………………………………………………………………..
ii) Nyatakan satu inferens bagi jawapan anda di 9(a)(i).
…………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………..
b) Nyatakan pemboleh ubah bergerak balas dalam eksperimen ini
………………………………………………………………………………………………………………….…….
c) Kuprum adalah logam. Berdasarkan eksperimen ini, nyatakan definisi secara operasi bagi
logam
………………………………………………………………………………………………………………….…….
………………………………………………………………………………………………………………….…….
83
4.7 Kaedah Penulenan Bahan

1 Bahan tulen ialah bahan yang bebas daripada bahan lain (tanpa bendasing)
2 Sifat-sifat Bahan Tulen
a) Tidak mengandungi sebarang bendasing di dalamnya
b) Takat lebur pada suhu 0oC
c) Takat didih pada suhu 100oC
3 Kehadiran bendasing akan meningkatkan takat didih air tulen dan merendahkan takat
beku air tulen
Latihan pengukuhan:
a) Nyatakan maksud bahan tulen.
………………………………………………………………………………………………………………...
b) Nyatakan dua ciri bahan tulen
………………………………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………………………………...
c) Kehadiran bendasing (garam) diletakkan di dalam air akan menyebabkan takat
didihnya ………………………………..manakala takat bekunya…………………………..
Contoh Soalan Bahagian A – Kemahiran Proses Sains
Rajah 1.1 dan Rajah 1.2 menunjukkan susunan radas bagi mengkaji kehadian bendasing
(natrium klorida) ke atas air tulen.
Termometer
Air suling +
natrium klorida
Termometer
Ais +
natrium
klorida
Rajah 1.1 Rajah 1.2
Nyatakan pemerhatian daripada aktiviti di atas.
……………………………………………………………………………………………………………….……...
84
Soalan Bahagian C – Mengeksperimen (10 markah) – SPM 2013

1 Kaji penyataan berikut:
Takat didih larutan garam adalah lebih tinggi daripada air suling
a) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat pernyataan di atas.
………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………….
b) Menggunakan dua bikar, penunu Bunsen, air suling, garam dan radas-radas lain, huraikan
eksperimen untuk menguji hipotesis anda di 1(a) berdasarkan kriteria berikut:
i) Tujuan eksperimen
……………………………………………………………………………………………….………………….
……………………………………………………………………………………………….………………….
ii) Mengenal pasti pemboleh ubah
……………………………………………………………………………………………….………………….
……………………………………………………………………………………………….………………….
iii) Senarai radas dan bahan
……………………………………………………………………………………………….………………….
……………………………………………………………………………………………….………………….
iv) Prosedur atau kaedah
……………………………………………………………………………………………….………………….
……………………………………………………………………………………………….………………….
……………………………………………………………………………………………….………………….
……………………………………………………………………………………………….………………….
……………………………………………………………………………………………….………………….
……………………………………………………………………………………………….………………….
v) Penjadualan data
85
Kaedah penulenan
1 Maksud penulenan ialah proses mengasingkan campuran untuk memperoleh bahan
yang tulen
2 Kaedah penulenan ialah
a) Penyulingan
b) Penghabluran
3 Penyulingan ialah kaedah penulenan yang digunakan untuk memperoleh cecair tulen
daripada sesuatu larutan.
4 Penghabluran digunakan untuk memperoleh pepejal daripada larutan tepunya.

Garam diasingkan daripada campuran pasir dan garam melalui kaedah penurasan dan
penurasan
5 Penyulingan petroleum dalam industri mengasingkan petroleum kepada pecahannya

kerana mempunyai takat didih yang berbeza
6 Garam diperoleh daripada air laut melalui proses penyejatan
86
Soalan Objektif SPM 2008 - 2017

1 Bahan manakah boleh ditulenkan melalui penghabluran?
A Garam biasa B Bijih timah
C Petroleum D Etanol
2 Apakah proses yang digunakan untuk memperoleh pepejal kuprum(II) sulfat tulen
daripada larutannya?
A Penghabluran B Penyejatan
C Penyulingan D Pendidihan
3 Rajah 1 menunjukkan bekas yang digunakan oleh penjual untuk menyimpan ais krim.
Rajah 1
Apakah tujuan meletakkan garam biasa di atas ais tersebut?
A Untuk menyedapkan lagi rasa aiskrim B Untuk meningkatkan takat lebur
aiskrim
C Untuk memperlahankan pembekuan D Untuk mengelakkan ais krim daripada
aiskrim cepat cair
4 Apakah kaedah yang digunakan untuk memperoleh garam tulen daripada air laut?
A Penghabluran B Penyulingan
C Peneutralan D Penurasan
5 Rajah 2 menunjukkan peringkat-peringkat dalam proses penghabluran.
Rajah 2
Urutan manakah yang betul?
A R,S,T,U B S,T,R,U
C T,U,S,R D U,R,T,S
`MODUL BAB 4 TAMAT~
87
Bab 5 Tenaga dan Perubahan Kimia
5.1 Perubahan Fizik dan Perubahan Kimia
Perubahan Fizik Perubahan Kimia

• Perubahan yang hanya melibatkan • Perubahan yang mengubah komposisi
perubahan sifat fizik seperti saiz, bentuk dan kimia dan sifat yang berbeza daripada
keadaan fizikal yang asal
• Merupakan proses yang boleh • Merupakan proses yang tidak boleh
dibalikkan/proses berbalik dibalikkan/proses tidak berbalik
• Tiada bahan baharu terbentuk • Bahan baharu terbentuk
• Memerlukan sedikit tenaga haba • Memerlukan banyak tenaga haba
• Contoh : Peleburan ais, pemanasan hablur • Contoh : menggoreng telur, pengaratan
iodin di dalam bekas tertutup,dan pintu besi, pembakaran kertas
pemanasan lilin
Latihan:
1 Antara yang berikut, yang manakah menunjukkan perubahan kimia?
A Peleburan ais B Pengaratan besi

C Penyejatan iodin D Penghabluran garam
SPM 2013
2 Antara yang berikut, yang manakah contoh perubahan fizikal?
A Telur mengeras apabila direbus B Kertas terbakar dengan lengkap di udara
C Jus anggur berubah kepada wain D Sekeping besi ditempa untuk membuat pisau
melalui penapaian
SPM 2015
3 Penyataan manakah menerangkan tentang perubahan fizik?
A Boleh berbalik B Menghasilkan bahan baharu
C Melibatkan tenaga haba yang tinggi D Perubahan pada sifat kimia sesuatu bahan
SPM 2016
5.2 Perubahan Haba dalam Tindak Balas Kimia

1 Kebanyakan tindak balas kimia mengakibatkan perubahan haba.
2 Tenaga haba akan diserap atau dibebaskan dalam tindak balas tersebut.
3 Terdapat dua jenis tindak balas kimia dalam perubahan haba iaitu tindak balas endotermik dan
tindak balas eksotermik.
4
Tindak balas endotermik Tindak balas eksotermik
• Tindak balas yang menyerap haba dari • Tindak balas yang membebaskan haba
persekitaran ke persekitaran
• Suhu sekeliling akan menurun kerana • Suhu larutan akan meningkat kerana
tindak balas menyerap haba dari tindak balas memanaskan larutan
persekitarannya • Contoh : Larutan ammonium klorida
• Contoh : Larutan natrium hidroksida dilarutkan ke dalam air suling
dilarutkan ke dalam air suling
5 Dalam tindak balas kimia, ikatan di dalam bahan tindak balas diputuskan dan ikatan baharu
terbentuk dalam hasil tindak balas.
Pemutusan ikatan lama memerlukan tenaga manakala pembentukan ikatan yang baharu akan
membebaskan tenaga
Tindak balas endotermik Tindak balas eksotermik

• Tenaga diperlukan untuk memutuskan • Tenaga diperlukan untuk memutuskan
ikatan lama dalam bahan tindak balas ikatan lama dalam bahan tindak balas
melebihi tenaga yang dibebaskan adalah kurang daripada tenaga yang
semasa pembentukan ikatan baharu dibebaskan semasa pembentukan ikatan
• Hal ini menyebabkan tenaga diserap dari baharu
persekitaran dan suhu sekeliling akan • Tenaga dibebaskan ke persekitaran dan
menurun suhu sekeliling akan meningkat
88
1 Penyataan manakah yang menerangkan tindak balas endotermik?
A Tenaga haba dibebaskan B Semua tindak balas adalah berbalik

C Tindak balas menyerap tenaga haba D Suhu persekitaran meningkat
SPM 2011
2 Rajah 1 menunjukkan satu tindak balas kimia.
Rajah 1
Apakah kemungkinan suhu larutan ammonium klorida itu?
A 20 0C B 26 0C
C 30 0C D 35 0C
SPM 2012
3 Penyataan manakah yang betul tentang tindak balas endotermik?
A Haba diserap B Berlaku dalam penghasilan
ammonia
C Melarutkan natrium hidroksida dalam air D Suhu persekitaran meningkat
SPM 2014
Soalan Bahagian A SPM 2008

1 Rajah 1.1 dan Rajah 1.2 menunjukkan satu eksperimen untuk mengkaji perubahan haba dalam
tindak balas kimia pada suhu bilik.
Rajah 1.1
Rajah 1.2
a) Berdasarkan Rajah 1.1, apakah pemerhatian anda tentang perubahan suhu?
……………………………………………………………………………………………………………………….
b) Apakah bacaan akhir termometer pada Rajah 1.2?
……………………………………………………………………………………………………………………….
89
c) Nyatakan pemboleh ubah dalam eksperimen ini.
i) Pembolehubah dimalarkan
…………………………………………………………………………………………………………………
ii) Pembolehubah bergerak balas
…………………………………………………………………………………………………………………
d) Nyatakan satu hipotesis untuk eksperimen ini.
……………………………………………………………………………………………………………………….
Soalan Bahagian C – Soalan Mengeksperimen

1 Kaji situasi berikut.
Bedak sejuk + Air Rasa sejuk
Situasi R
Serbuk pencuci + Air Rasa panas

Situasi S
a) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat situasi di atas.
……………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………….
b) Berdasarkan maklumat yang diberi dalam Situasi R dan Situasi S, cadangkan satu eksperimen
untuk menyiasat tindak balas endotermik dan eksotermik dengan menggunakan ammonium
klorida, natrium hidroksida, air,bikar dan radas yang lain.
Huraian anda harus mengandungi kriteria berikut:
…………………………………………………………………………………………………………………..
ii) Mengenal pasti pembolehubah
…………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………..
iv) Prosedur atau kaedah
v) Penjadualan data
90
Nyatakan dua perbezaan antara perubahan fizikal dan perubahan kimia. Berikan dua contoh yang
sesuai untuk perubahan fizikal.
Rajah menunjukkan empat contoh perubahan kimia.
Burning of paper Fried egg

Pembakaran kertas Telur goreng
Chemical Changes
Perubahan Kimia
Colour changed of a peeled apple Rusting of nail

Perubahan warna epal yang dikupas Pengaratan paku
Kaji maklumat dalam Rajah di atas dan bina konsep perubahan kimia. Jawapan anda hendaklah
berdasarkan langkah-langkah berikut :
(i) Kenal pasti dua ciri sepunya.
……………………………………………………………………………………….....................
…………………………………………………………………………………………………
(ii) Berikan satu contoh lain bagi perubahan kimia
…………………………………………………………………………………………………
(iii) Berikan dua contoh perubahan fizikal
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
(iv) Nyatakan konsep perubahan kimia berdasarkan ciri-ciri sepunya.
………………………………………………………………………………………………………..………………
91
Tindak balas kimia dalam Industri

A Penghasilan Ammonia
a) Bahan yang penting dalam pembuatan baja nitrogen
b) Penghasilan ammonia melalui proses Haber dalam industri
c)
Gas nitrogen
Mangkin besi
Gas hidrogen
Kondensasi
Cecair
ammonia
Gas nitrogen dan hidrogen

yang tidak bertindak balas
Penghasilan ammonia dalam industri
d) Dalam proses Haber, gas nitrogen dan hidrogen dicampurkan dan dialirkan menerusi
mangkin besi. Fungsi mangkin adalah untuk meningkatkan kadar tindak balas
e) Persamaan perkataan bagi penghasilan ammonia (Proses Haber) ialah:
Mangkin besi
Nitrogen + Hidrogen Ammonia (NH3)
450 0C , 200 atm
f) Proses Haber merupakan proses berbalik

Tindak balas ke hadapan (menghasilkan ammonia) merupakan tindak balas eksotermik
dan menghasilkan haba
Tindak balas ke belakang (menguraikan ammonia) merupakan tindak balas endotermik
g) Jika suhu yang tinggi, sebahagian ammonia akan terurai untuk menyerap haba dan akan
mengurangkan peratus penghasilan ammonia
h) Jika suhu yang rendah, akan melambatkan tindak balas penghasilan ammonia dan suhu
yang optimum atau suhu yang sesuai ialah pada 450 0C
i) 1 mol nitrogen (N2), bertindak balas dengan 3 mol hidrogen (H2) untuk membentuk molekul
ammonia
j) Persamaan kimia bagi penghasilan ammonia
N2 + 3H2 2NH3
92
Tindak balas kimia dalam Industri

B Penghasilan Asid Sulfurik
a) Penghasilan Asid sulfurik melalui proses Sentuh dalam industri
b) Proses Sentuh bermula dengan pembakaran sulfur di dalam udara untuk
menghasilkan gas sulfur dioksida
Sulfur + Oksigen → Sulfur dioksida
c) Kemudia gas sulfur dioksida dan udara dialirkan menerusi mangkin vanadium(V)
oksida pada suhu 450 0C untuk menghasilkan sulfur trioksida
Mangkin vanadium(V) oksida

Sulfur dioksida + oksigen Sulfur trioksida
450 0C, 1 atm
d) Seterusnya, sulfur trioksida dilarutkan di dalam asid sulfurik pekat untuk membentuk
oleum
Sulfur trioksda + Asid sulfurik pekat → Oleum
e) Oleum kemudiannya dicairkan dengan air.
Oleum + Air → Asid sulfurik
f) Proses penghasilan sulfur trioksida adalah berbalik. Tindak balas ke hadapan ialah
bersifat eksotermik manakala tindak balas ke belakang adalah endotermik
g) Peningkatan suhu akan menyebabkan sulfur trioksida terurai lalu mengurangkan
penghasilan sulfur trioksida
Latihan pengukuhan
1) Proses Haber Sentuh
Proses penghasilan
Suhu
Tekanan
Mangkin
Jika suhu rendah
Jika suhu lebih tinggi
2
Namakan proses yang terlibat bagi penghasilan ammonia ………………………………………
Namakan proses yang terlibat bagi penghasilan asid sulfurik ……………………………………..

3
Namakan mangkin yang terlibat dalam Proses Haber ………………………………………
Namakan mangkin yang terlibat dalam Proses Sentuh ......................................................

5.3 Kereaktifan Logam
A Kereaktifan logam dengan air
93
a) Natrium dan kalsium bertindak balas dengan cepat di dalam air sejuk
b) Magnesium, aluminium dan zink bertindak balas dengan air panas atau stim
c) Logam kuprum tidak bertindak balas dengan air walaupun dipanaskan
Persamaan perkataan bagi tindak balas tersebut:
Logam + Air→ Hidroksida logam + Gas hidrogen
Contoh:
Natrium + Air → ……………………………………………………………
Kalsium + Air → ……………………………………………………………
Magnesium + air panas → ……………………………………………………………
Kuprum + Air → ……………………………………………………………
B Kereaktifan logam dengan asid cair
a) Magnesium bertindak balas dengan cergas dengan asid cair diikuti aluiminium serta
zink
b) Kuprum tidak bertindak balas dengan asid cair
Persamaan perkataan bagi bertindak dengan asid yang berbeza
Logam + Asid hidroklorik→ Logam klorida + Gas hidrogen
Contoh:
Magnesium + asid hidroklorik → ……………………………………………………………
Aluminium + asid hidroklorik → ……………………………………………………………
Zink + asid hidroklorik → ……………………………………………………………
Logam + Asid nitrik→ Logam nitrat + Gas hidrogen
Contoh:
Magnesium + asid nitrik → ……………………………………………………………
Aluminium + asid nitrikik → ……………………………………………………………
Zink + asid nitrik → ……………………………………………………………
Logam + Asid sulfurik→ Logam klorida + Gas hidrogen
Contoh:
Magnesium + asid sulfurik→ ……………………………………………………………
Aluminium + asid sulfurik → ……………………………………………………………
Zink + asid sulfurik → ……………………………………………………………
Secara umum,
Logam + Asid → Garam dan gas hidrogen
C Kereaktifan logam dengan oksigen
a) Apabila dipanaskan di dalam udara, kebanyakan logam bertindak balas dengan oksigen
94
untuk membentuk oksida logam

b) Kereaktifan logam terhadap oksigen adalah berlainan mengikut Siri Kereaktifan Logam
berikut:
Unsur Simbol
Kalium K Paling reaktif
Natrium Na
Kalsium Ca
Magnesium Mg
Aluminium Al
Zink Zn
Ferum Fe
Stanum Sn
Plumbum Pb
Hidrogen H
Kuprum Cu
Merkuri Hg
Kurang reaktif
Argentum Ag
Aurum/Emas Au
c) Kedudukan Karbon dalam Siri Kereaktifan Logam
i) Kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam ditentukan dengan membandingkan
kecenderungannya untuk menyingkirkan oksigen daripada oksida logam
ii) Apabila karbon dipanaskan bersama-sama dengan oksida logam, karbon akan
menyingkirkan oksigen daripada oksida logam sekiranya karbon lebih reaktif daripada
logam tersebut.
iii) Karbon adalah lebih reaktif daripada ferum dan zink tetpai kurang reaktif daripada
aluminium
iv) Karbon terletak di antara aluminium dengan zink dalam siri kereaktifan logam.
Unsur Simbol
Kalium K
Natrium Na
Kalsium Ca
Magnesium Mg
Aluminium Al
Zink Zn Kedudukan karbon, C
Ferum Fe
Stanum Sn
Plumbum Pb
Kuprum Cu
Merkuri Hg
Argentum Ag
Aurum/Emas Au
Maksudnya :
Logam yang atas daripada kedudukan karbon, C, logam tersebut tidak dapat
disingkirkan oleh karbon daripada oksida logamnya
Manakala logam yang di bawah kedudukan karbon, C, logam tersebut akan
disingkirkan oleh karbon daripada oksida logamnya
iv) Contoh:
Kuprum oksida + karbon → kuprum + karbon dioksida
Kerana ………………………………………………………………………………………………………
Aluminium oksida + karbon → tiada tindak balas
Kerana ………………………………………………………………………………………………………
Latihan Soalan Sebenar SPM 2006-2017

1 Rajah 1 menunjukkan tindak balas logam dengan asid cair.
95
Rajah 1
Apakah gas X?
A Klorin B Oksigen
C Nitrogen D Hidrogen
2 Jadual 1 menunjukkan pemerhatian yang diperoleh apabila tiga jenis serbuk logam bertindak
balas dengan oksigen.
Serbuk logam Pemerhatian

X Baraan terang
Y Tiada perubahan
Z Baraan malap
Jadual 1
Pilih urutan yang betul bagi kereaktifan logam itu dalam tertib menurun.
A X,Z,Y B X,Y,Z
C Y,X,Z D Z,Y,X
3 Persamaan perkataan berikut menunjukkan suatu tindak balas kimia.
Aluminium + Asid hidroklorik → Aluminium klorida + X
Apakah X?
A Air B Oksigen
C Klorin D Hidrogen
4 Rajah 2 menunjukkan keputusan suatu eksperimen untuk mengkaji kereaktifan logam P, Q, dan R
terhadap oksigen.
Rajah 2
Urutan manakah yang betul tentang kereaktifan logam terhadap oksigen mengikut tertib
menurun?
A P,Q,R B P,R,Q
C R,Q,P D R,P,Q
5 Rajah 3 menunjukkan tindak balas antara logam J,K dan L dengan asid sulfurik.
96
Rajah 3
Pilih urutan yang betul bagi kereaktifan logam dalam tertib menaik.
A J,L,K B J,K,L
C K,L,J D L,J,K
Natrium + Air → Natrium hidroksida + Gas P
Apakah P?
A Oksigen B Hidrogen
C Karbon dioksida D Nitrogen dioksida
7 Rajah 4 menunjukkan satu tindak balas yang membebaskan gas Q.
Rajah 4
Apakah gas X?
A Ammonia B Oksigen
C Hidrogen D Karbon dioksida
8 Susunan maakah yang betul menunjukkan kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam?
A B
Kalsium karbon Magnesium karbon
Magnesium Aluminium
Aluminium Zink
C D
Magnesium Aluminium
Aluminium karbon Zink karbon
Zink Ferum
9 Aluminium oksida tidak dapat diuraikan oleh karbon kerana
……………………………………………………………………………………………………………………………
Ferum oksida dapat diurakan oleh karbon kerana
……………………………………………………………………………………………………………………………
Kuprum tidak dapat bertindak balas dengan asid kerana………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………
Latihan Soalan Struktur (Bahagian A)

1 Seorang murid menjalankan eksperimen untuk mengkaji tindak balas magnesium dan asid
97
hidroklorik. Gas hidrogen dihasilkan semasa tindak balas itu. Isipadu gas yang dikumpulkan
dicatatkan setiap 30 saat. Jadual 1.1 menunjukkan keputusan eksperimen ini.
Masa/s 0 30 60 90 120 150 180

Isipadu gas hidrogen / cm3 0 15 26 35 40 40 40
Jadual 1.1
a) Berdasarkan Jadual 1.1, lukis graf isipadu gas hidrogen melawan masa.
b) Berdasarkan graf di 1(a), nyatakan hubungan antara isipadu gas hidrogen dan masa
dalam 90 saat pertama
……………………………………………………………………………………………………………..
c) Tandakan (√) dalam petak dalam Jadual 1.2 bagi bahan yang boleh menggantikan
magnesium dalam eksperimen ini.
Besi Sulfur
Karbon Zink
d) Nyatakan definisi secara operasi bagi kereaktifan magnesium dan asid hidroklorik.
……………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………..
2 Rajah 2 menunjukkan suatu ekseperimen untuk mengkaji tindak balas antara zink dengan asid
hidroklorik. Isipadu gas yang dihasilkan bagi setiap minit selama enam minit.
98
Rajah 2
Keputusan eksperimen ini direkodkan dalam Jadual 2.
Masa/minit 0 1 2 3 4 5 6
Isipadu gas hidrogen / cm3 0 5 10 15 17 18 18
Jadual 2
a) Berdasarkan Jadual 2, lukis graf isipadu gas melawan masa.
b) Berdasarkan graf di 2(a), nyatakan hubungan antara isipadu dengan masa.
………………………………………………………………………………………………………………………..
c) Ramalkan isipadu gas yang dihasilkan pada minit ke-7
………………………………………………………………………………………………………………………..
d) Nyatakan pembolehubah berikut:
Pemboleh ubah dimanipulasikan : ………………………………………………………………….
Pemboleh ubah bergerak balas : ………………………………………………………………….
Pemboleh ubah dimalarkan : ………………………………………………………………….
e) Nyatakan definisi secara operasi bagi kereaktifan logam zink dengan asid hidroklorik
………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………..
3 Rajah 3.1 dan Rajah 3.2 menunjukkan eksperimen untuk mengkaji kereaktifan logam dengan air.
99
Rajah 3.1
Rajah 3.2
a) Perhatikan Rajah 3.1, nyatakan isipadu gas yang terkumpul.

Tuliskan kawapan anda pada Jadual 3.
Jenis logam Isi padu gas (cm3)

Natrium
……………..
Kalsium 6.0
Jadual 3
b) Nyatakan pemboleh ubah dalam eksperimen ini.
i) Pemboleh ubah dimalarkan : …………………………………………………………
ii) Pemboleh ubah bergerak balas : …………………………………………………………
c) Berdasarkan keputusan dalam Jadual 3, nyatakan satu inferens
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
d) Berdasarkan kepada eksperimen ini, tandakan (√) logam yang lebih reaktif
Natrium Kalsium
100
4 Rajah 4 menunjukkan suatu eksperimen untuk mengkaji tindak balas antara logam dengan asid
sulfurik cair. Eksperimen dimulakan pada jam 12.00 tengah hari. Jam menunjukkan masa apabila
tindak balas telah lengkap.
Rajah 4
a) Berdasarkan Rajah 4, nyatakan masa diambil untuk magnesium bertindak balas lengkap
dengan asid sulfurik cair. Tuliskan jawapan anda dalam Jadual 4.1.
Jenis logam Masa diambil untuk tindak balas yang lengkap (minit)
Kuprum 40
Magnesium
……………..
Aluminium 20
Jadual 4.1
b) Berdasarkan Jadual 4.1,

i) Tandakan (√) logam yang paling reaktif dalam Jadual 4.2
Kuprum Magnesium Aluminium
ii) Susun kereaktifan logam dalam tertib menurun dalam ruang yang disediakan.
, ,
Paling reaktif Kurang reaktif
101
5.4 Aplikasi Siri Kereaktifan Logam

1 Kebanyakan logam di dalam kerak Bumi adalah reaktif.
2 Logam tersebut tidak wujud sebagai unsur tulen biasanya sebagai sebatian seperti oksida, sulfida
dan karbonat logam.
3 Sebatian logam dikenali sebagai bijih
4 Bagaiamanakah logam diekstrak daripada bijihnya?
Bijih Komposisi
Bauksit Aluminium oksida
Kasiterit Timah(IV) oksida
Hematit Ferum(III) oksida
Sfalerit Zink sulfida
Batu enapan Kalsium karbonat
Pengesktrakan Logam daripada Bijih Logam

a) Pengekstrakan logam daripada bijihnya bergantung kepada kedudukan logam dalam siri
elektrokimia
b) Logam yang terletak di bawah karbon dalam Siri Kereaktifan Logam boleh diekstrak melalui
tindak balas oksida logam dengan karbon. Ini disebabkan oleh karbon lebih reaktif dapat
menyingkirkan oksigen daripada oksida logam yang kurang reaktif daripadanya.
c) Logam yang terletak di atas karbon dalam Siri Kereaktifan Logam adalah lebih reaktif dan
tidak dapat diekstrak dengan menggunakan karbon tetapi melalui proses elektrolisis
Pengekstrakan Timah
a) Kasiterit (bijih timah) wujud sebagai timah(IV) oksida di dalam kerak Bumi
b) Timah dapat diekstrak daripada kasiterit dengan memanaskan kasiterit bersama-sama
dengan karbon (arang kok) dan batu kapur pada suhu yang tinggi di dalam relau bagas.
Timah(IV) oksida,
arang bakok, dan
Gas terbuang batu kapur
Udara panas Udara panas
Timah lebur
Sanga
Apabila karbon dipanaskan bersama-sama timah(IV) oksida, karbon lebih reaktif akan
menyingkirkan oksigen daripada timah(IV) oksida
Timah(IV) oksida + Karbon → Timah + Karbon dioksida
Batu kapur ditambahkan untuk bertindak balas dengan bendasing di dalam bijih timah dan
membentu sanga
Selepas tindak balas, dua jenis hasil dikumpulkan pada dasar relau bagas.
Sanga akan terapung di atas leburan timah dan membolehkan sanga dan leburan timah
dapat diasingkan.
Kemudian, leburan timah akan disalurkan ke dalam acuan untuk membentuk jongkong timah
102
Kepentingan Siri Kereaktifan Logam

1 Membandingkan kecergasan logam bertindak balas dengan oksigen
- Logam yang reaktif lebih mudah mengakis manakala logam yang kurang reaktif tindak
mudah mengakis
- Kalium perlu disimpan di dalam minyak paraffin
- Emas selalu berkilat kerana emas tidak bertindak balas dengan oksigen
2 Digunakan untuk menentukan kaedah pengekstrakan logam daripada bijihnya
Latihan pengukuhan
1 Berdasarkan kedudukan logam dalam siri kereaktifan logam, tentukan kaedah pengekstrakan
logam yang berikut daripada bijihnya.
a) Magnesium : …………………………………………………………………………………………..
b) Aluminium : …………………………………………………………………………………………..
c) Ferum : …………………………………………………………………………………………..
d) Kuprum : …………………………………………………………………………………………..
e) Zink : …………………………………………………………………………………………..
f) Argentum : …………………………………………………………………………………………..
2 Namakan sebatian utama dalam bijihnya.
Bijih Sebatian utama
Bauksit
Kasiterit
Hematit
Sfalerit
Batu enapan
3 Bagaimankah timah dapat diekstrak daripada bijihnya? Terangkan dengan menggunakan rajah
berlabel.
Timah(IV) oksida,
arang bakok, dan
Gas terbuang batu kapur
Timah lebur
Sanga
103
5.5 Elektrolisis
A Elektrolisis Plumbum(II) bromida
Apakah maksud elektrolisis?
Proses penguraian elektrolit dengan menggunakan arus elektrik
Apakah yang dimaksudkan dengan elektrolit?
Bahan kimia (cecair atau larutan) yang mengandungi ion yang dapat
mengkonduksikan elektrik
Elektrolisis leburan plumbum(II) bromida
Rod karbon – konduktor

yang mengalirkan arus
elektrik ke dalam atau
keluar dari elektrolit
Elektrolit – ada ion yang

bercas positif dan
negatif
Terminal positif Terminal negatif

(Anod) (Katod)
Ion negatif (anion) akan bergerak ke Ion positif (kation) akan bergerak ke
anod (terminal positif) arah katod (terminal negatif)
Pemerhatian
Wap perang terbebas Terdapat enapan berwarna kelabu
berkilat
Hasil
Gas bromin Logam plumbum
Penjelasan: Ion bromida membebaskan Penjelasan : Ion plumbum menerima
electron dan dinyahcaskan untuk elektron untuk membentuk atom
membentuk molekul bromin plumbum
Latihan pengukuhan
1 Nyatakan definisi bagi elektrolisis
…………………………………………………………………………………………………………………….
3 Apakah maksud bagi kation dan anion?
Kation………………………………………………………………………………………………………….
Anion…………………………………………………………………………………………………………..
4 Labelkan susunan radas bagi sel elektolisis di bawah

c)
a) b)
e) d)
104
Penggunaan Elektrolisis dalam Industri

A Penyaduran elektrik
Penyaduran sudu besi dengan kepingan kuprum
Logam X
Logam yang akan
disadur
Bagaimanakah untuk dapatkan

saduran yang lebih baik? Larutan sebatian X
Gunakan arus yang lebih rendah
dan kecil
Apakah yang dimaksudkan dengan penyaduran?

Penyaduran ialah proses penyaduran selapisan nipis logam yang kurang reaktif seperti kuprum,
perak dan kromium pada objek tersebut secara elektrolisis.
Apakah kebaikan penyaduran?
Penyaduran menjadikan objek kelihatan lebih menarik dan tahan kakisan
Terminal positif Terminal negatif

(Anod) (Katod)
Anod kurpum akan melarut dan Ion-ion kuprum akan menerima elektron
membentuk ion kuprum bercas positif dan dinyahcas untuk membentuk
lapisan kuprum pada permukaan besi
Pemerhatian
Elektrod menipis Terdapat enapan berwarna perang
pada sudu besi
Hasil
Ion kuprum Logam kuprum
logam kuprum melepaskan elektron Ion kuprum akan menerima electron
untuk membentuk ion kuprum untuk membentuk logam kuprum
Latihan pengukuhan
Lengkapkan jadual dengan penerangan berdasarkan rajah di bawah
Anod Katod
Pemerhatian
Logam argentum
Kunci
Hasil
Namakan elektrolit : …………………………………………………….
105
B Pengestrakan logam
a) Logam yang lebih reaktif daripada karbon boleh diekstrak daripada bijihnya melalui
elektrolisis
b) Proses ini meluas digunakan dalam pengekstrakan aluminium daripada bijihnya iaitu bauksit
c) Komposisi utama bauksit ialah aluminium oksida
d) Proses pengekstrakan bauksit
- Bauksit dibersihkan terlebih dahulu, kemudian aluminium oksida dilarutkan di dalam
leburan kriolit
- Campuran ini mempunyai takat lebur yang jauh lebih rendah daripada aluminium
oksida
- Ion aluminium dan ion oksida bebas bergerak apabila dileburkan
- Apabila arus elejktrik dialirkan ke dalam elektrolit, ion aluminium yang bercas positif
akan tertarik ke katod
- Ion aluminium akan menerima elektron dan dinyahcaskan untuk membentuk atom
aluminium
- Leburan aluminium yang terhasil akan mengalir dan disalurkan ke dalam acuan
- Ion oksida di anod membebaskan electron dan dinyahcas untuk membentuk atom
oksigen
- Dua atom oksigen akan bergabung dan dibebaskan sebagai gas oksigen
C Penulenan logam
a) Kuprum yang digunakan untuk membuat dawai elektrik seharusnya 99.99% tulen
b) Susunan radas bagi proses penulenan kuprum melalui proses elektrolisis
c)
Anod Katod
Kepingan kuprum yang tak tulen Kepingan kuprum yang tulen
Anod kuprum akan melarut dalam elektrolit Ion kuprum yang bercas positif akan tertarik
dan menghasilkan ion kuprum ke katod dan menerima electron untuk
membentuk atom kuprum
Kuprum tidak tulen akan menjadi menipis Enapan perang terbentuk pada kuprum
tulen dan bendasing akan tertinggal di
dasar bekas
Elektrolit : Larutan kuprum(II) sulfat
Keamatan warna biru larutan kuprum(II) sulfat kekal berwarna biru kerana penghasilan ion
kuprum di anod sama dengan pembentukan atom kuprum di katod
106
Latihan pengukuhan
1 Terangkan maksud elektrolisis
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
2 Nyatakan tiga aplikasi proses elektrolisis dalam industri
i)……………………………………………………………………………………………………………………………
ii)……………………………………………………………………………………………………………………………
iii)……………………………………………………………………………………………………………………………
3 Rajah 1 menunjukkan susunan radas bagi elektrolisis leburan plumbum(II) bromida.
Rajah 1
a) Labelkan anod dan katod pada Rajah 1.
b) Namakan elektrolit, anion dan kation bagi larutan tersebut

Jawapan :
Nama elektrolit : ……………………………………………………………..
Anion : ………………………Kation : ………………………
c) Huraikan perubahan yang berlaku di anod dan di katod
Anod Katod
4 Lukiskan susunan radas bagi proses penyaduran sebatang kunci besi dengan logam argentum.
Tentukan bahan yang akan digunakan sebagai anod, katod dan elektrolitnya.
107
5.6 Penghasilan Tenaga Elektrik daripada Tindak balas Kimia

Bagaimanakah sel ringkas boleh menghasilkan tenaga elektrik?
Paku besi Kepingan zink
Buah limau
Sel Ringkas
a) Sel ringkas terdiri daripada dua elektrod dan suatu elektrolit

b) Apabila dua elektrod disambungkan dengan konduktor, tindak balas kimia berlaku dan
tenaga elektrik dihasilkan
Tuliskan SEK di sini
Kepingan magnesium Kepingan kuprum
Larutan kuprum(II)
sulfat
c) Dalam sel ringkas, kepingan magnesium dan kuprum digunakan sebagai elektrod
Larutan kuprum(II) sulfat digunakan sebagai elektrolit
Apabila litar dilengkapkan, voltmeter menunjukkan bacaan (pemerhatian) menunjukkan arus
mengalir dalam litar
d) Magnesium(terminal negatif) adalah lebih reaktif daripada kuprum (terminal positif)
Atom magnesium lebih cenderung untuk bebaskan elektron untuk membentuk ion positif
dalam larutan
Oleh itu, logam magnesium akan menipis
e) Elektron yang dibebaskan akan mengalir melalui wayar penyambung ke kepingan kuprum
maka pengaliran elektron ini akan menghasilkan arus elektrik
f) Ion kuprum yang bercas positif akan menerima elektron lalu dinyahcaskan untuk membentuk
logam kuprum dan akan terenap pada kepingan kuprum
Oleh itu, kepingan kuprum akan menebal
Pada masa yang sama, warna larutan kuprum(II) sulfat semakin pudar
Latihan pengukuhan
1 Tandakan (√) bagi pasangan logam berikut yang akan menjadi terminal negatif
Kepingan zink Kepingan kuprum
Logam kuprum Logam magnesium
Logam zink Logam magnesium
Logam magnesium Logam plumbum
Logam kuprum Logam argentum
Logam zink Logam plumbum
108
Latihan pengukuhan
2 Rajah 1 menunjukkan suatu sel ringkas.
Elektrod kuprum
Elektrod zink
Larutan kuprum(II) sulfat

Rajah 1
Lengkapkan jadual di bawah:

Zink Kuprum
Nyatakan jenis terminal
Nyatakan ion yang bergerak

kea rah elektrod
Apakah pemerhatian di
elektrod
Nyatakan hasil di elektrod
Nyatakan perubahan warna

larutan kuprum(II) sulfat
3 Rajah 2 menunjukkan suatu sel ringkas.
Elektrod kuprum
Elektrod kuprum
Larutan kuprum(II) sulfat

Rajah 2
a) Nyatakan pemerhatian dalam Rajah 2.
…………………………………………………………………………………………………………………………
b) Nyatakan inferens kepada pemerhatian di (a).
…………………………………………………………………………………………………………………………
c) Bagaimanakah kaedah untuk mengatasi masalah tersebut supaya pesongan jarum

voltemeter berlaku?
…………………………………………………………………………………………………………………………
109
3 SPM 2009 – Pengekstrakan

Rajah 3 menunjukkan pengekstrakan bijih timah pada suhu tinggi dalam relau bagas.
P + karbon + batu kapur
Gas Q
Timah tulen lebur Hasil R
Rajah 3
a) Namakan dua unsur yang terdapat dalam P.
……………………………………………………………………………………………………………………….
b) Nyatakan satu sebab mengapa karbon adalah unsur yang sesuai digunakan dalam
pengekstrakan timah daripada P.
……………………………………………………………………………………………………………………….
c) Namakan gas Q.
……………………………………………………………………………………………………………………….
d) Apakah fungsi batu kapur dalam proses ini?
……………………………………………………………………………………………………………………….
e) Namakan hasil R.
……………………………………………………………………………………………………………………….
4 SPM 2006 – Elektrolisis

Rajah 4 menunjukkan susunan radas dalam suatu eksperimen.
Rajah 4
a) Namakan proses dalam Rajah 4
……………………………………………………………………………………………………………………….
110
b) i) Namakan logam M
……………………………………………………………………………………………………………………….
ii) Apakah yang berlaku pada logam M semasa proses dalam Rajah 4?
……………………………………………………………………………………………………………………….
c) Logam manakah berfungsi sebagai katod?
…………………………………………………………………………………………………………………………….
d) i) Apakah yang berlaku pada kunci besi di akhir eksperimen?
…………………………………………………………………………………………………………………………….
ii) Nyatakan satu cara untuk mendapatkan keputusan yang baik di 4(d)(i).
…………………………………………………………………………………………………………………………….
5 Perbezaan antara sel kimia dengan sel elektrolitik.
A B
P Q
Namakan sel
Perubahan tenaga
Apakah perubahan
warna larutan?
Nyatakan terminal
negatif
Berikan alasan
kepada jawapan
anda
Apakah yang A- Elektrod zink-
diperhatikan pada
elektrod
B- Elektrod kuprum –
~MODUL BAB 5 TAMAT~
111
Bab 6 Tenaga Nuklear
6.1 Bahan Radioaktif

Radioisotop Isotop yang tidak stabil atau dikenali sebagai isotop radioaktif
Contoh bahan radioaktif Karbon-14, Kobal-60 dan iodin-131
Pereputan radioaktif Nukleus yang tidak stabil akan mereput dengan mengeluarkan
zarah-zarah, atau sinaran atau kedua-duanya untuk menjadi
nukleus yang lebih stabil
Berlaku secara spontan (berlaku dengan sendiri)
Jenis sinaran radioaktif Tiga jenis sinaran radioaktif iaitu:
• Sinar alfa
• Sinar beta
• Sinar gama
Perbezaan sinar alfa, beta dan gama
Perbezaan Sinar alfa Sinar beta Sinar gama

Nukleus helium
Gelombang
bercas positif terdiri
Jenis alur 112lectromagnet yang
daripada dua Elektron
zarah neutral dan tidak
proton dan dua
mempunyai jisim
neutron (stabil)
Cas Positif Negatif Neutral
Kuasa
pengiona Tinggi Sederhana Sangat rendah
n
Sangat Tinggi
Dihalang dengan blok
Kuasa Lemah Tinggi
plumbum yang
penembus Dihalang dengan Dihalang dengan
ketebalannya sekurang-
an sekeping kertas kepingan aluminium
kurangnya 25mm atau
dinding konkrit yang tebal
Secara visual kuasa penembusan sinaran radioaktif
Alfa
Kuasa penembusan
sinar gama paling
Beta
tinggi iaitu dihalang
oleh plumbum atau
Gama
dinding konkrit yang
sangat tebal
Kertas Aluminium Plumbum
Beta
Sinar alfa sejenis Plat positif

zarah alur positif
maka akan
Gama
terpesong ke arah
plat negatif. Plat negatif Alfa
Bahan
Secara visual pesongan sinar radioaktif radioaktif
112
Latihan 1
1 Nyatakan sinar radioaktif berikut dengan betul
a)………………………
b)………………………
c)………………………
Kertas Aluminium Plumbum
Medan d)………………………
Blok
elektrik
plumbum
Bahan
radioaktif e)………………………
f)………………………
2 Nyatakan bahan dalam rajah di bawah yang menyekat sinar radioaktif
Dua proton
Gelombang
elektromagnet
g)……………………… h)……………………… i)……………………….
3 Nyatakan perbezaan antara sinar radioaktif berikut
Perbezaan Sinar alfa Sinar beta Sinar gama

Cas Negatif
Kuasa
Sangat rendah
pengionan
Kuasa
Rendah
penembusan
113
Latihan 2
1 Apakah cas bagi sinar alfa, sinar beta dan sinar gama?
Sinar alfa Sinar beta Sinar gama

A Positif Negatif Neutral
B Positif Neutral Negatif
C Negatif Neutral Positif
D Neutral Positif Negatif
2 Antara yang berikut, yang manakah bahan radioaktif?
A Kobalt-60 B Oksigen-60 C Karbon-12 D Hidrogen-1
3 Rajah 1 menunjukkan symbol yang terdapat pada suatu bekas
Rajah 1
Apakah yang disimpan dalam bekas ini?

A Argentum B Natrium C Asid pekat D Bahan Radioaktif
bromide hidroksida
4 Rajah 2 menunjukkan kesan medan elektrik ke atas sinaran daripada sumber radioaktif
Rajah 2
Sumber radioaktif
Apakah jenis sinaran itu?

A Sinar-X B Sinar beta C Sinar alfa D Sinar gama
5 Rajah 3 menunjukkan daya penembusan bagi suatu sinar radiokatif
Sumber
radioaktif
Rajah 3
Kepingan
aluminium
Kertas
Apakah sinar itu?

A Sinar-X B Sinar beta C Sinar alfa D Sinar gama
6 Rajah 4 menunjukkan suatu sinar radioaktif.
A
B
C
Rajah 4
Kertas Aluminium
Sinarkan manakah yang manakah mempunyai kuasa penembusan yang paling tinggi?
114
Latihan 3
1 Rajah 1 menunjukkan tiga sinaran radioaktif P,Q dan R.
P
Q
R
Kertas Aluminium
Rajah 1
a) Nyatakan sinaran radioaktif bagi P dan Q .
Sinaran P : ……………………… Sinaran Q : ………………………
b) Nyatakan cas bagi sinaran radioaktif bagi P dan R.
Sinaran P : ……………………… Sinaran R : ………………………
c) Nyatakan bahan yang dapat menghalang sinaran R.
………………………………………………………………………………………………………………….
d) Nyatakan tempat penyimpanan yang sesuai bagi sumber radioaktif.
………………………………………………………………………………………………………………….
Latihan 4
1 Rajah 1 menunjukkan tiga pesongan sinaran radioaktif S,T dan U.
S
Plat positif
T
Plat negatif
U
Bahan
radioaktif
a) Nyatakan sinaran radioaktif S, T dan U.
S: ……………… T: ……………… U: ………………
b) Nyatakan cas bagi sinaran radioaktif S,T dan U.
S: ……………… T: ……………… U: ………………
c) Terangkan jawapan anda di 1 (b).

S : Bercas negatif kerana pesongan ke arah plat positif
T : ……………………………………………………………………………………………………….
U : ……………………………………………………………………………………………………….
115
Kegunaan Bahan Radioaktif

Industri • Mengesan kebocoran paip di bawah tanah dengan menggunakan
penyurih radioaktif
• Kebocoran dapat dikesan menggunakan pembilang Gieger-Muller
(pembilang G-M)
• Zarah beta digunakan untuk mengawal ketebalan kertas dan kepingan
logam
• Zarah alfa digunakan untuk menyahcas kain dan menyebabkan habuk
dan kotoran pada kain akan tertarik
Pertanian • Radioisotop fosforus-32 digunakan sebagai penyurih untuk mengesan
penghasilan baja oleh tumbuhan
• Sinaran gama digunakan untuk merangsang mutasi tumbuhan dan
haiwan bagi menghasilkan ciri baharu yang lebih baik dan berkualiti
Perubatan • Penyurih radioaktif digunakan untuk menyiasat fungsi organ badan
contohnya mengesan kerosakan kelenjar tiroid dengan mengkaji kadar
penyerapan iodin
• Kedudukan sekatan darah dikesan dengan penyuntikan natrium-24
untuk menentukan lokasi peredaran darah tersekat
• Sinaran gama digunakan untuk memusnahkan sel kanser iaitu gama
dari kobalt-60 iaitu proses radioterapi
• Sinaran gama juga digunakan untuk mensterilkan peralatan hospital
terutamanya picagari plastik yng tidak boleh disterilkan melalui
pemanasan.
Pengawetan • Sinaran gama digunakan untuk membunuh bakteria, kulat dan
makanan serangga di dalam makanan selepas proses pembungkusan
(pengawetan makanan)
• Dapat memanjangkan hayat atau tempoh makanan tanpa berubah
rupa dan lebih selamat digunakan
Pentarikhan • Haiwan dan tumbuhan mempunyai nsibah karbon-14 dan karbon-12
Radioaktif yang tetap di dalam tisunya
• Jika organisma ini mati, kadar penyerapan karbon akan terhenti
• Maka, jumlah karbon-14 akan berkurang pada kadar tertentu dan usi
sisa organisma ini ditentukan dengan mengukur kuantiti karbon-14
yang tertinggal dikenali sebagai pentarikhan karbon
• Ahli artifak dapat menganggar umur artifak
Sinar gama dalam industri
Kobalt-60 untuk
membunuh sel kanser
Karbon-14 untuk
ketahui usia artifak
Sinar gama untuk memanjangkan Sinar gama untuk mensterilkan
hayat makanan peralatan di hospital
Sinar
Sinar beta dalam industri

Tiub G-M
Sinar beta mengawal ketebalan Mesin mengawal

kertas dan kepingan logam penggelek
116
Latihan 5
1 Rajah 1 menunjukkan tiga sinaran radioaktif yang setiap satunya mempunyai daya penembusan
yang berbeza.
K:…………………… L:…………………… M:…………………
Sinaran alfa
Sinaran beta
Sinaran gama
Rajah 1
a) Pada Rajah 1, namakan K,L dan M dengan menggunakan maklumat berikut:
Kepingan aluminium Kepingan plumbum Sehelai kertas
b) Nyatakan satu sinaran yang boleh menembusi K.
………………………………………………………………………………………………………..….
c) i) Dalam Jadual 1, tandakan dengan (√) bagi radioisotope yang digunakan

dalam bidang perubatan.
Kobalt-60 Karbon-14 Iodin-131 Uranium-238
Jadual 1
ii) Berdasarkan Jadual 1, radioisotop yang manakah digunakan untuk menentukan
usia tulang purba?
Tuliskan jawapan anda di sini.
……………………………………………………………………………………………………….
d) i) Padankan Rajah di bawah dengan radioisotop yang betul.
Sinar gama
Menguji ketebalan kertas

Sinar beta
Sinar alfa
Mensterilkan picagari hospital
117
2 Rajah 2 menunjukkan kegunaan bahan radioaktif dalam pengawetan makanan.
Rajah 2
a) Nyatakan fungsi sinaran gama di dalam proses ini.
……………………………………………………………………………………………………….….
b) Nyatakan dua kegunaan sinaran gama selain daripada pengawetan makanan.
……………………………………………………………………………………………………….….
……………………………………………………………………………………………………….….
c) Namakan satu bahan yang sesuai yang dapat menghalang sinaran gama
……………………………………………………………………………………………………….….
d) Nyatakan dua kesan berbahaya sinaran gama kepada manusia
……………………………………………………………………………………………………….….
……………………………………………………………………………………………………….….
3 Rajah 3 menunjukkan kegunaan sinar radioaktif dalam penghasilan kertas.
Sinar X?
Tiub G-M
Mesin
mengawal
Rajah 3
penggelek
a) Apakah sinar X yang memastikan ketebalan kertas mengikut standardnya?
……………………………………………………………………………………………………….….
b) Terangkan bagaimana sinar X membantu dalam menjaga ketebalan kertas?
……………………………………………………………………………………………………….….
……………………………………………………………………………………………………….….
118
4 Rajah 4.1 menunjukkan sinaran radioaktif W,Y dan Z.
Rajah 4.1
a) Namakan sinaran W dan Z.
……………………………………………………………………………………………………….….
b) Apakah cas bagi sinaran Z?
……………………………………………………………………………………………………….….
c) Terangkan jawapan anda di 4 (b).
……………………………………………………………………………………………………….….
d) Rajah 4.2 menunjukkan kuasa penembusan bagi sinaran W,Y dan Z.
Rajah 4.2
i) Berdasarkan Rajah 4.2, susunkan sinaran W,Y dan Z berdasarkan kuasa

penembusannya.
Kuasa penembusan tinggi Kuasa penembusan rendah
ii) Sinaran manakah yang paling berbahaya?
……………………………………………………………………………………………………….
d) Rajah 4.3 menunjukkan kegunaan sinaran radioaktif dalam pengawetan makanan.
Rajah 4.3
Namakan sinaran radioaktif yang digunakan dalam Rajah 4.3.
……………………………………………………………………………………………………….
119
Latihan 6
1 Sekumpulan ahli arkeologi menemui rangka manusia yang dipercayai tertimbus beribu-ribu tahun
dahulu. Mereka hendak menganggarkan usia rangka itu. Apakah bahan radioaktif yang akan
mereka gunakan?
A Iodin-131 B Konalt-60
C Karbon-14 D Uranium-235
2 Antara yang berikut, yang manakah bahan radiokatif?

A Kobalt-60 B Karbon-12
C Oksigen-16 D Hidrogen-1
3 Penyataan manakah yang betul mengenai bahan radioaktif?

A Reaktif terhadap oksigen B Mempunyai nukleus yang tidak stabil
C Mempunyai nombor proton kecil D Suatu tindak balas berbalik
4 Bahan radioaktif manakah yang digunakan untuk merawat kanser?

A Karbon-14 B Kobalt-60
C Iodin-131 D Uranium-235
5 Rajah 1 menunjukkan sinaran radioaktif melalui satu medan elektrik.
Rajah 1
Apakah ciri Q?
A Kelajuan rendah B Bercas negatif
C Kuasa penembusan yang tinggi D Dihalang dengan kepingan aluminium
6 Rajah 2 menunjukkan kegunaan bahan radioaktif dalam industri.
Rajah 2
Sinaran manakah yang paling sesuai digunakan?

A Sinar beta B Sinar-X
C Sinar alfa D Sinar gama
7 Rajah 3 menunjukkan kegunaan bahan radioaktif dalam industry.
Radioaktif
?
Rajah 3
Kertas Tiub
Mesin mengawal G-M

penggelek
Sinaran manakah yang paling sesuai digunakan?

A Sinar beta B Sinar-X
C Sinar alfa D Sinar gama
120
8 Sinaran radioaktif boleh dibahagikan kepada tiga sinar iaitu sinar alfa, sinar beta dan sinar
gama.
a) Nyatakan dua perbezaan antara sinar alfa dengan sinar beta
Sinar alfa Sinar beta
[4 markah]
b) Sinaran radioaktif digunakan dalam teknologi pemprosesan makanan untuk

meningkatkan jangka hayat makanan.
Pada pendapat anda, adakah sesuai sinar gama digunakan dalam pemprosesan
makanan?
Berikan alasan untuk menyokong pendapat anda.
[6 markah]
Ruang Jawapan:
Kebaikan sinar gama
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
Keburukan sinar gama
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
Bersetuju atau tidak? Alasan anda?
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
121
6.2 Penghasilan Tenaga Nuklear dan Kegunaannya

Apabila nuklues radioaktif yang berat seperti uranium-235
Pembelahan Nuklear dibedil dengan neutron, uranium-235 akan terbelah menjadi
(Nuclear fission) dua nukleus unsur yang baharu dengan membebaskan
tenaga yang banyak
neutron
nukleus unsur
neutron +
Neutron membedil
Tenaga dibebaskan
Uranium- nukleus unsur
neutron
Pelakuran Nuklear Proses mencantumkan atau menggabungkan dua nukleus

(Nuclear fusion) yang ringan untuk menghasilkan nuklues yng lebih berat di
samping membebaskan tenaga
Suhu yang tinggi
Tenaga nuklear yang dibebaskan lebih banyak daripada
pembelahan nuklear
Nukleus yang
berat
2 nukleus ringan
dicantumkan
Tenaga nuklear dibebaskan
Penggunaan Tenaga Nuklear • Membantu operasi kapal selam dan kapal terbang
• Dihasilkan dengan menggunakan reactor nuclear
Proses penjanaan Tenaga Elektrik daripada Tenaga Nuklear
Salur stim
Penjana stim Turbin
Menara
penyejukan
Penjana
Air penyejuk kondenser
Reaktor nuclear berfungsi sebagai tangki pemanas dalam stesen tenaga nuklear. Tenaga
haba dibebaskan daripada pembelahan uranium digunakan untuk menghasilkan stim yang
akan memutarkan turbin dan menggerakkan penjana elektrik.
122
Kesan Penghasilan Tenaga Nuklear

• Sinaran radioaktif yang dipancarkan boleh mengancam kesihatan manusia
• Sinaran yang berkuasa rendah akan menyebabkan kematian sel, mutasi gen, kanser
dan kecacatan
• Pendedahan kepada sinaran yang terlalu tinggi menyebabkan kematian
• Hasil bahan api dari reaktor mengandungi plutonium yang boleh digunakan membuat
bom atom, akwalan diperlukan untuk mengelakkan penyalahgunaan
6.3 Pengendalian Bahan Radioaktif yang Sempurna

Pendedahan sinaran radioaktif menyebabkan
• Sinaran boleh memusnahkan sistem badan kita
• Dos sinaran yang rendah menyebabkan sakit kepala, muntah dan cirit-birit
• Pendedahan dalam jangka masa yang panjang boleh menyebabkan mutasi,
kanser dan leukimia
• Wanita yang hamil dan terdedah kepada sinaran radioaktif berisiko untuk melahirkan
bayi yang cacat
• Debu nuklear daripada bencana nuklear akan mencemarkan alam sekitar da
memusnahkan ekosistem
Pengendalian Bahan Radioaktif dan Sisa Radioaktif yang sempurna
• Bahan radioaktif perlu disimpan di dalam bekas plumbum yang tebal atau bilik
konkrit yang berketumpatan yang tinggi
• Bahan radioaktif yang berbahaya di pusat penyelidikan dikendalikan oleh tangan

robotik di dalam bilik kedap udara dan dikawal oleh alat kawalan jauh.
• Jika bahan radioaktif diperlukan dalam eksperimen, bahan ini perlu diambil dengan
penyepit dan diletakkan menjauhi badan dan mengelakkan melihat terus pada
bahan radioaktif
• Terdapat tiga jenis sisa radioaktif

a) Sisa paras rendah ialah sisa dari hospital, makmal dan industri termasuklah
kertas, kain buruk dan peralatan makmal
(Perlu dimampatkan dan diletakkan di dalam bekas keluli untuk ditimbus)
b) Sisa paras pertengahan ialah mengandungi kuantiti bahan radioaktif yang

lebih tinggi termasuklah reaktor dan komponen lumpur kimia.
(Perlu dibekukan dengan konkrit atau bitumen di dalam bekas keluli dan
ditimbus)
c) Sisa paras tinggi termasuklah pembelahan yang sangat radioaktif dan unsur-
unsur berat yang mempunyai bahan radioaktif berhayat panjang.
(Pelu disejukkan kemudian dibekukan di dalam bongkah kaca dan
diletakkan di dalam bekas yang tertutup dan ditimbus di bawah tanah atau
di dasar laut)
Hujah penolakan pembinaan stesen tenaga nuklear

• Stesen tenaga nuklear yang besar memerlukan kos pembinaan yang tinggi dan
mengambil masa beberapa tahun untuk disiapkan
• Reaktor nuklear menghasilkan sisa radioaktif yang membahayakan jika tidak
dikendalikan dengan cermat
• Risiko kemalangan adalah rendah, tetapi kemalangan yang berlaku dianggap
sebagai malapetaka
• Pencemaran nuklear mendatangkan kesan yang panjang kepada alam sekitar
123
Latihan 7
1 Mengapakah bahan radioaktif disimpan di dalam kotak plumbum yang tebal?
A Untuk menghasilkan pelakuran nuklear
B Untuk menghasilkan pembelahan nuklear
C Untuk menghalang pembebasan tenaga haba ke persekitaran
D Untuk menghalang sinaran terbebas ke persekitaran
2 Apakah kesan sinaran radioaktif terhadap kesihatan manusia?

A Strok B Anoreksia
C Kanser D Arteriosklerosis
3 Bahan manakah yang boleh menyebabkan mutasi?

A Sinaran radioaktif B Minuman beralkohol
C Karbon dioksida D Gelombang radio
4 Di manakah pelakuran nuclear berlaku secara semulajadi?

A Matahari B Marikh
C Bulan D Bumi
5 Rajah 1 menunjukkan carta alir bagi proses penghasilan elektrik.
Rajah 1
Apakah X?
A Bateri B Dinamo
C Reaktor nuclear D Penjana elektrik
6 Rajah 2 menunjukkan proses pembelahan nukleus.
Rajah 2
Apakah X?
A Alfa B Beta
C Neutron D Elektron
7 Apakah proses yang berlaku di dalam reactor nuklear untuk penjanaan tenaga elektrik?
A Pelakuran nuklear B Pembelahan nuklear
C Pereputan radioaktif D Sinaran radioaktif
8 Bahan manakah yang digunakan dalam arkeologi?

A Karbon-14 B Kobalt-60
C Iodin-131 D Uranium-235
124
9 Rajah 3 menunjukkan proses penjanaan elektrik daripada tenaga nuklear.
Pembelahan nuklear Air dalam Stim

Panaskan Membebaskan
dalam reaktor reaktor
Memutarkan
Tenaga M Turbin
elektrik
Rajah 3
Apakah M?
A Bateri B Transformer
C Motor elektrik D Penjana elektrik
10 Bahan manakah yang digunakan untuk membuat bekas bagi menyimpan bahan
radioaktif dengan selamat?
A Kaca B Kuprum
C Plumbum D Aluminium
11 Apakah kesan pelupusan tidak sempurna sisa radioaktif?

A Pemusnahan ekosistem B Penipisan lapisan ozon
C Perubahan suhu udara mendadak D Perubahan cuaca mendadak
12 Peralatan manakah yang paling sesuai semasa mengendalikan bahan radioaktif?

A Penyepit B Baju makmal
C Cemin mata D Tangan robot
13 Seorang pegawai di sebuah kilang dikehendaki mengendalikan sebuah kotak

mengandungi bahan radioaktif. Apakah kaedah terbaik mengendalikan bahan
tersebut?
A Menggunakan sarung tangan B Memakai cermin mata keselamatan
C Menggunakan peralatan kawalan D Basuh tangan sebelum dan selepas
jauh mengendalikannya
14 Apakah tujuan menggunakan lencana filem semasa mengendalikan bahan radioaktif?

A Mengekalkan kesihatan yang baik B Melindungi kulit manusia daripada
sinaran radioaktif
C Mengelakkan sentuhan secara D Mengesan tahap pendedahan kepada
langsung dengan bahan radioaktif sinaran radioaktif
15 Pekerja yang mengendalikan bahan radioaktif terdedah kepada sinar radioaktif.

Antara yang berikut, yang manakah langkah keselamatan yang perlu diambil oleh
pekerja tersebut?
A Memakai cermin mata B Mensteril peralatan selepas digunakan
C Mencuci tangan dan kaki dengan D Memakai pakaian pelindung yang
antispetik dilapisi dengan plumbum
125
Latihan 8
1 a) Rajah 1.1 dan Rajah 1.2 menunjukkan aktiviti-aktiviti yang melibatkan bahan
radioaktif.
Rajah 1.1 Rajah 1.2
i) Nyatakan sinaran radioaktif yang digunakan dalam industri bagi Rajah 1.1 dan 1.2
Rajah 1.1 : ………………………….. Rajah 1.2 : ……………………………..
ii) Nyatakan kegunaan Karbon-14 pada Rajah 1.2.
……………………………………………………………………………………………………………
iii) Nyatakan satu kesan letupan nuklear kepada manusia
……………………………………………………………………………………………………………
iv) Apakah bahan yang digunakan untuk membuat bekas bagi menyimpan bahan
radioaktif dengan selamat?
……………………………………………………………………………………………………………
b) Rajah 1.3 menunjukkan stesen janakuasa nuklear.

Dinding konkrit tebal
Reaktor
Turbin
Rajah 1.3
i) Namakan bahan radioaktif yang digunakan pada Rajah 1.3.
……………………………………………………………………………………………………..
ii) Nyatakan tenaga yang dijanakan daripada stesen janakuasa pada Rajah 1.3
……………………………………………………………………………………………………..
126
2 Rajah 2.1 menunjukkan carta alir penghasilan elektrik daripada stesen janakuasa nuklear.
Pembelahan Tenaga Stim Turbin Penjana Elektrik

nukleus di T nuklear
Rajah 2.1
a) Berdasarkan Rajah 2.1,
i) Namakan bahagian T. Bulatkan jawapan anda di bawah.
insinerator reaktor
ii) Padankan bahagian dalam carta alir dengan fungsinya.
Bahagian dalam carta alir Fungsi

Tenaga nuklear Memutarkan turbin
Stim Menghasilkan elektrik
Penjana Mendidihkan air
Rajah 2.2 menunjukkan proses pembelahan nukleus yang berlaku di T.
Tenaga nuklear
Zarah X
Rajah 2.2
b) Berdasarkan Rajah 2.2

i) Namakan zarah X.
………………………………………………………………………………………………………
ii) Namakan radioaktif V. Tandakan (√) jawapan anda dalam kotak yang
disediakan.
Uranium-235 Karbon-14
~MODUL BAB 6 TAMAT~
127
Bab 7 Cahaya dan Penglihatan
7.1 Pembentukan Imej oleh Cermin Satah dan Kanta
Sifat imej oleh cermin satah • Tegak

• Songsang sisi
• Imej maya
• Jarak imej adalah sama dengan jarak objek
• Sama saiz dengan objek
Penerangan Secara visual
Maya = Cermin
Imej
imej tiada
di
belakang
cermin
Jarak
imej
Jarak
Objek
objek
Pembentukan imej oleh kanta Bergantung kepada jarak antara kanta dengan objek
cembung atau dikenali (jarak objek)
sebagai kanta penumpu Bagi objek jauh, imej terbentuk ialah
• Nyata
• Songsang
• Lebih kecil
• Kedudukan Imej bertentangan dengan objek
Bagi objek dekat, imej terbentuk ialah
• Maya
• Tegak
• Lebih besar
• Kedudukan imej pada sebelah yang sama
dengan objek
Pembentukan imej oleh kanta Imej terbentuk ialah

cekung atau kanta pencapah • Maya
• Tegak
• Lebih kecil
128
Latihan 1:
1 Maklumat berikut menunjukkan ciri-ciri imej yang dibentuk oleh suatu objek
• Maya
• Tegak
• Sama saiz dengan objek
Apakah objek itu?

A Prisma B Kanta cembung
C Kanta mata D Cermin satah
Rajah di bawah menunjukkan seorang murid berdiri di hadapan cermin satah.
2 Antara kedudukan A,B, C atau D, yang manakan kedudukan yang betul bagi
imejnya?
3 Jika murid tadi bergerak 1m ke hadapan cermin. Antara kedudukan A,B, C atau D,
yang manakan kedudukan yang betul bagi imejnya?
4 Ciri imej manakah yang dihasilkan oleh cermin satah?

A Nyata B Songsang
C Songsang sisi D Lebih kecil daripada objek
5 Rajah di bawah menunjukkan sebuah kanta.

Apakah ciri-ciri imej yang terbentuk?
129
Latihan 2 : SPM 2016

1 Rajah 1 menunjukkan seorang budak lelaki memerhatikan imej sebuah lampu meja
yang terletak 2 meter di hadapan sebuah cermin satah.
Rajah 1
a) Berdasarkan Rajah 1, nyatakan dua ciri imej yang terbentuk
…………………………………………………………………………………………………….
[1 markah]
b) Lampu meja digerakkan mendekati cermin

Nyatakan hubungan antara jarak lampu meja dengan jarak imej
…………………………………………………………………………………………………….
[1 markah]
c) Jika nombor 10 pada lampu tersebut ditukarkan kepada nombor 18, ramalkan
nombor yang boleh dilihat sebagai imej dalam cermin satah
…………………………………………………………………………………………………….
[1 markah]
d) Tandakan (√) pada kotak yang disediakan yang menunjukkan alatan optik
yang menggunakan cermin yang sama seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 1
Teleskop
Periskop
[1 markah]
130
Sinar Cahaya selari Kanta cembung

yang melalui kanta
Kanta cekung
Pengertian Titik fokus : Titik tumpuan sinar cahaya selepas melalui kanta
Pusat optik : Pusat bagi sesebuah kanta
Panjang fokus : Jarak antara titik fokus dengan pusat optik
Paksi utama : Garis yang melalui kedua-dua titik fokus dan pusat
optik
1 Namakan bahagian yang dipaparkan melalui rajah di bawah.
.
a)
b)
c)
131
Langkah-langkah melukis gambar rajah sinar bagi kanta cembung

1 Lukis sebuah kanta cembung dan satu garis mengufuk melalui pusat optik untuk
mewakili pusat utama
2 Tandakan kedudukan titik fokus, F pada paksi utama di kedua-dua belah kanta.
Tandakan juga titik 2F pada kedudukan dua kali panjang fokus dari pusat optik
3 Lukis anak panah sebagai objek di paksi utama pada kedudukan yang diberikan
4 Dari hujung anak panah, lukis sinar yang selari dengan paksi utama. Sinar akan
menumpu pada titik fokus, F selepas melalui kanta cembung
5 Sinar yang melalui titik fokus F akan selari dengan paksi utama selepas melalui kanta
6 Titik persilangan dua sinar tersebut ialah kedudukan imej yang dibentuk oleh kanta.
Lukis imej sebagai anak panah tegak di paksi utama.
Langkah-langkah melukis gambar rajah sinar bagi kanta cekung

1 Ulang langkah 1 hingga 3 dengan menggantikan kanta cembung dengan kanta
cekung
2 Sinar yang selari dengan paksi utama akan mencapah dari titik fokus F selepas melalui
kanta cekung. Sinar yang menuju ke pusat optik, O bergerak lurus tanpa dipesongkan
3 Gunakan garis putus-putus untuk memanjangkan sinar capahan ke arah yang
bertentangan. Imej maya harus diwakili oleh anak panah yang dilukis dengan garis
berputus-putus
132
Latihan 4 : Melukis gambar rajah sinar bagi kanta cembung
Objek F F
Nyatakan ciri-ciri imej terbentuk:
a)
b)
c)
Latihan 5 : Melukis gambar rajah sinar bagi kanta cekung
Nyatakan ciri-ciri imej terbentuk:
a)
b)
c)
133
Latihan 6:
1 Rajah di bawah menunjukkan suatu gambar rajah sinar bagi suatu kanta X.
.
Q R
P S
Objek
pada 2F
i) Namakan kanta X.
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
ii) Berikan satu sifat kanta yang dinamakan di (a)
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
iii) Susunkan abjad P,Q,R dan S bagi menunjukkan susunan yang betul untuk
melukis gambar rajah sinar
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
iv) Nyatakan kesilapan pada lukisan gambar rajah sinar di atas?
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
v) Nyatakan sifat imej yang terbentuk
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
vi) Jika kanta X ini digantikan dengan dengan kanta cembung. Nyatakan satu sifat
imej yang terbentuk
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
134
Latihan 7 :
1 Rajah di bawah menunjukkan suatu gambar rajah sinar bagi suatu kanta Y.
.
Q
Objek R
S Imej
i) Namakan kanta X.
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
ii) Berikan satu sifat kanta yang dinamakan di (a)
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
iii) Susunkan abjad P,Q,R dan S bagi menunjukkan susunan yang betul untuk
melukis gambar rajah sinar
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
iv) Nyatakan sifat imej yang terbentuk
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
v) Namakan bahagian C
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
vii) Nyatakan hubungan antara jarak objek dengan jarak imej
………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
135
Gambar rajah sinar yang berikut menunjukkan ciri-ciri imej yang dibentuk oleh kanta
cembung apabila jarak objek berubah
Jarak Gambar rajah sinar Ciri-ciri imej

objek terbentuk/aplikasi
• Nyata
• Songsang
• Lebih kecil
Lebih
• Imej terbentuk di
daripada
antara F dengan
2F
2F
• Kamera dan kanta
mata
• Nyata
• Songsang
• Sama saiz
Pada 2F
• Imej terbentuk
pada 2F
• Mesin fotostat
• Nyata
• Songsang
• Lebih besar
Di antara F
• Imej terbentuk
dengan 2F
selepas 2F
• Projekter dan
pembesar foto
• Imej terbentuk di
infiniti
Pada F
• Lampu simbah
(spotlight)
• Maya
Di antara F • Tegak
dengan • Lebih besar
pusat • Imej terbentuk di
optik / sebelah sama
Kurang dengan objek
daripada tetapi lebih jauh
F daripada objek
• Kanta pembesar
136
Latihan 8: Pengukuhan
1 Padankan rajah di bawah dengan kedudukan objek di paksi utama kantayang
sepadan
Lebih daripada Kurang Di antara F

Pada 2F
2F daripada F dengan 2F
2 Padankan rajah di bawah dengan gambar rajah sinar yang betul
137
Latihan 9
1 Rajah 8.1 di bawah menunjukkan kedudukan sebuah objek pada suatu kedudukan.
Rajah 8.1
i) Lengkapkan gambar rajah sinar di atas.

[1 markah]
ii) Nyatakan sifat-sifat imej yang terbentuk
………………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
iii) Nyatakan satu aplikasi yang digunakan bagi kedudukan objek seperti rajah di
atas
………………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
2 Rajah 8.2 di bawah menunjukkan kedudukan sebuah objek pada suatu kedudukan.
Rajah 8.2
i) Lengkapkan gambar rajah sinar di atas.
[1 markah]
Nyatakan sifat-sifat imej yang terbentuk
………………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
138
Latihan 10: Soalan objektif

1 Rajah 1 menunjukkan pembentukan imej oleh kanta cembung.
Antara kedudukan objek di A, B, C dan D, yang manakah akan menghasilkan imej
yang sama saiz dengan objek?
Kanta cembung
Imej
Rajah 1
2 Rajah 2 menunjukkan satu gambar rajah sinar
Rajah 2
Antara yang berikut, yang manakah merupakan satu daripada ciri imej yang
terbentuk
A Nyata B Songsang
C Lebih besar daripada objek D Terletak bertentangan dengan objek
3 Maklumat berikut menunjukkan ciri-ciri imej yang terbentuk oleh satu kanta cembung.
• Maya
• Tegak
• Lebih besar daripada objek
Antara kedudukan objek di A, B, C dan D, yang manakah akan menghasilkan ciri-ciri

itu?
4 Kanta pembesar digunakan untuk membantu melihat objek yang terlalu kecil. Apakah
kedudukan objek tersebut supaya imej dapat dilihat jelas?
A Pada kedudukan F B Kurang daripada kedudukan F

C Dua kali besar daripada F D Di antara 2F dan F
139
Penganggaran Panjang Fokus Kanta Cembung

Hubungan ketebalan kanta dengan panjang fokus dan saiz imej terbentuk
Kanta K Kanta L
Paksi utama
Paksi utama
Imej
Imej
Kanta K mempunyai ketebalan kanta yang tinggi berbanding Kanta L.

Maka, panjang fokus bagi Kanta K lebih pendek berbanding Kanta L
Justeru, imej yang terbentuk juga bagi Kanta K lebih kecil berbanding Kanta L
Latihan 11 (Kemahiran Proses Sains)

1 Rajah 10 menunjukkan satu aktiviti untuk mengkaji hubungan ketebalan kanta dengan
panjang fokus.
Kanta K Kanta L
Paksi utama
Paksi utama
Imej
Imej
Rajah 10.1 Rajah 10.2
i) Nyatakan pembolehubah bagi eksperimen ini
Pembolehubah : ……………………………………………………......
dimanipulasikan
Pembolehubah bergerak : ……………………………………………………......

balas
[2 markah]
ii) Nyatakan pemerhatian daripada eksperimen di atas
………………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
iii) Berikan satu hipotesis bagi eksperimen di atas
………………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
140
Latihan 12 : Soalan Mengeksperimen (SPM 2009)
Kaji penyataan berikut:

Jarak fokus kanta cembung bergantung kepada ketebalan kanta
Anda dibekalkan satu kanta cembung tebal, satu kanta cembung nipis, pemegang
kanta dan skrin putih
a) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat penyataan di atas
…………………………………………………………………………………………………………..
b) Huraikan satu eksperimen untuk menguji hipotesis anda di atas berdasarkan kriteria
berikut:
…………………………………………………………………………………………………….
ii) Pengenalpastian pembolehubah
Pembolehubah dimanipulasikan ……………………………………………………….
Pembolehubah bergerak balas ………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………..
iv) Prosedur dan kaedah
……………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………..
v) Penjadualan data
141
7.2 Pembentukan Imej oleh Alatan Optik
a) Kamera Lubang Jarum
Kamera ini terdiri daripada kotak

kedap cahaya dengan satu lubang
jarum pada hujungnya dan skrin
Kertas hitam lutsinar atau filem pada hujung
bertentangan
Jika kamera ini ditujukan ke arah

objek yang berwarna cerah,
imej nyata dan songsang akan
Lubang terbentuk
Mentol
Prinsip Kamera Lubang Jarum

Sinar
cahaya
Mata Imej Objek
Skrin
Lubang
Latihan 13
1. Rajah menunjukkan imej yang terbentuk melalui kamera lubang jarum.
Nyatakan ciri-ciri imej yang terbentuk pada skrin tersebut
……………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
142
Faktor-faktor yang mempengaruhi kamera lubang jarum

a) Saiz lubang jarum
Lubang bersaiz kecil : Imej akan terbentuk songsang dan lebih tajam
Lubang bersaiz besar : Imej akan terbentuk songsang , kabur dan tetapi
lebih terang
b) Jarak objek
Jarak objek lebih jauh : Imej akan terbentuk songsang,lebih kecil dan lebih jelas
Jarak objek lebih jauh : Imej akan terbentuk songsang dan lebih besar
Nota : Imej yang lebih tajam boleh dibentuk oleh kamera dengan meletakkan kanta
cembung di hadapan lubang jarum
143
Latihan 14 :
1 Rajah 12.1 dan Rajah 12.2 menunjukkan eksperimen untuk mengkaji ciri imej yang
dibentuk oleh kamera lubang jarum
Rajah 12.1
Rajah 12.2
i) Ukur dan tulis saiz imej yang terbentuk pada Rajah 12.1
…………………….cm
[1 markah]
ii) Tuliskan pemerhatian bagi eksperimen di atas
……………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
iii) Nyatakan hipotesis berdasarkan eksperimen ini
……………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
iv) Ramalkan saiz imej jika objek P diletakkan pada kedudukan 10 cm dari kamera
lubang jarum
……………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
v) Berikan dua ciri imej yang terbentuk pada Rajah 12.2
……………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
144
b) Periskop (digunakan untuk memerhatikan proses yang berbahaya di dalam reaktor

nuklear dan digunakan dalam kapal selam untuk mengintip musuh di permukaan laut)
Cermin satah pada sudut 450
Sinar dari objek
Imej terbentuk
ialah tegak ,
Penghalang
sama saiz
dengan objek
dan maya
Cermin satah pada sudut 450

Latihan 15:
1. Rajah 1 menunjukkan satu alat optik.
Alatan optik
manakah yang
menggunakan
cermin satah?
Apakah ciri imej yang dapat dilihat oleh pemerhati?

A Maya B Lebih besar
C Songsang D Songsang sisi
2 Rajah 2 menunjukkan seorang budak lelaki yang ingin menyaksikan perlawanan bola
jaring.
Alatan optik yang manakah membolehkan dia menyaksikan perlawanan itu?

A Kamera B Periskop
C Teleskop D Kamera lubang jarum
145
c) Teleskop
i) Digunakan untuk melihat objek yang sangat jauh
ii) Mempunyai dua kanta
- Kanta objek yang mempunyai panjang fokus yang lebih panjang,diameter
yang besar
- Kanta mata yang panjang fokus yang pendek, diameter yang kecil
iii) Imej terbentuk pada kanta objek : nyata dan songsang
Imej nyata (kanta objek) sebagai objek kepada kanta mata bersifat kanta
pembesar menghasilkan imej bersifat : maya, membesar dan songsang
Kanta objek:
Kanta mata:
Panjang focus, f0
Panjang focus, f0
panjang
pendek
Sinar cahaya selari
dari objek jauh
Imej nyata
Sinar cahaya selari yang masuk ke mata

seolah-olah berasal dari imej terakhir di infiniti
Latihan 16: Melabel

Labelkan gambar rajah sinar bagi teleskop di bawah dengan perkataan yang diberikan.
Kanta mata Kanta objek Objek Imej
a) b)
c)
d) Ciri-ciri imej akhir:
146
Mata Manusia dan Kamera

Struktur dan fungsi mata dapat dijelaskan dengan menggunakan sebuah kamera sebagai
analogi (perbandingan)
Perbandingan bahagian mata dan kamera
filem retina
diafragma iris
bukaan anak mata
Kanta Kanta
kamera mata
Cat hitam koroid
Fungsi bahagian mata dan kamera dalam penghasilan imej

Bahagian mata Fungsi Bahagian kamera
Anak mata Membenarkan cahaya masuk Bukaan
Kanta mata Memfokuskan cahaya untuk membentuk imej Kanta kamera
Koroid Bahagian gelap untuk mengelakkan pantulan Cat berwarna
cahaya hitam
Retina Lapisan peka cahaya dan imej terbentuk Filem
Otot silia Mengubah saiz anak mata atau jarak kamera Pelaras fokus
untuk hasilkan imej yang tajam
Iris Mengawal saiz anak mata atau bukaan Diafragma
kamera dan mengawal jumlah cahaya masuk
Persamaan antara kamera • Kedua-duanya menggunakan kanta cembung
dan mata • Imej terhasil bersifat nyata, songsang dan lebih kecil
Melihat objek yang jauh Mata manusia Kamera
Kanta menjadi lebih nipis Kanta bergerak ke dalam
Kerana cahaya dari objek
jauh
Melihat objek yang dekat Kanta menjadi lebih tebal Kanta bergerak ke luar
Kerana cahaya dari objek
dekat
Cara untuk memfokus imej dan mengawal cahaya di dalam mata dan kamera
Mata manusia Kamera
Otot silium mengubah Kedudukan kanta diubah dengan
ketebalan kanta, iaitu lebih melaraskan pelaras fokus. Kanta
Pemfokusan imej
tebal untuk objek dekat atau digerakkan menjauhi filem bagi
lebih nipis untuk objek jauh objek dekat atau mendekati filem
bagi objek jauh
Saiz anak mata dikawal oleh Jumlah cahaya yang masuk ke
iris yang mengendur dalam dalam kamera bergantung kepada
Pengawalan keadaan cerah atau bukaan diafragma dan masa
cahya masuk mengecut dalam keadaan pendedahan. Masa pendedahan
gelap dikawal oleh kelajuan pengatup
147
Latihan 17:
1 Rajah 1 menunjukkan struktur suatu kamera.
Rajah 1
Apakah fungsi X?
A Memfokus cahaya B Memerangkap imej
C Membolehkan pembentukan imej D Mengawal jumlah cahaya
dengan jelas
2 Rajah 2 menunjukkan struktur mata manusia.

Antara bahagian A, B, C dan D, yang manakah mengawal jumlah cahaya masuk ke
dalam mata?
Rajah 2
3 Rajah 3 menunjukkan struktur bagi sebuah kamera.
Rajah 3
Bahagian manakah pada mata mempunyai fungsi yang sama dengan X?

A Iris B Retina
C Anak mata D Kornea
4 Rajah 4 menunjukkan struktur sebuah kamera.

Antara bahagian A, B, C dan D, yang manakah memfokuskan cahaya untuk
pembentukan imej
B
D
A
C Rajah 4
5 Apakah ciri imej terbentuk daripada kamera?

A Maya B Tegak
C Lebih kecil D Songsang sisi
148
Latihan 18
1 Rajah 1 menunjukkan suatu imej terbentuk dengan menggunakan sebuah kamera
Imej
Sinar cahaya X Filem

Objek
Rajah 1
a) Apakah jenis kanta X?
……………………………………………………………………………………………………….
b) Apakah fungsi X?
……………………………………………………………………………………………………….
c) Jika dalam kamera, imej terbentuk pada filem. Bahagian manakah dalam mata
mempunyai fungsi yang sama dengan filem?
………………………………………………………………………………………………………
d) Apakah ciri-ciri imej yang terbentuk pada filem tersebut?
……………………………………………………………………………………………………….
e) Jika sinar cahaya dari objek yang dekat, apakah yang berlaku kepada X?
……………………………………………………………………………………………………….
f) Rajah di bawah menunjukkan struktur mata manusia. Tandakan (√) yang

mempunyai fungsi yang sama dengan filem.
149
7.3 Penyebaran Cahaya
Cahaya putih disebarkan kepada tujuh warna iaitu Merah M Michael

Spektrum cahaya putih Jingga J Jackson
Kuning K Kena
Hijau H Halau
Biru B Balik
Indigo I India
Ungu U Utara
Proses penyebaran cahaya
Setiap juzuk warna bergerak dalam kelajuan yang berlainan dalam medium.
Apabila sinar cahaya bergerak dari udara ke dalam medium yang lebih tumpat seperti
kaca, sinar cahaya dibengkokkan atau dibiaskan pada sudut yang berlainan
Kelajuan paling tinggi – Warna merah –paling kurang dibiaskan
Kelajuan paling rendah – Warna ungu – paling banyak dibiaskan
Penerangan secara visual
Sudut biasan
yang kecil
Merah
Cahaya putih
Sudut biasan
yang besar
Ungu
Nota: Apabila satu prisma yang sama diterbalikkan dan diletakkan berdekatan prisma
yang pertama, spektrum cahaya hilang dan cahaya putih akan terhasil pada prisma
kedua
Skrin
Pembentukan pelangi
Bagaimana fenomena ini berlaku?
Fenomena semulajadi yang dilihat selepas hujan.
Apabila cahaya matahari bersinar ke atas titisan air hujan yang terapung di langit, cahaya
putih dibiaskan dan disebarkan kepad tujuh warna yang berlainan
150
Latihan 19:
1 Rajah 1 menunjukkan proses penyebaran cahaya putih menggunakan prisma kaca.
Rajah 1
Apakah warna pada R dan S?

R Merah
A Ungu Merah
B Merah Ungu
C Merah Biru
D Jingga Biru
2 Antara yang berikut, yang manakah kesan daripada penyebaran cahaya?

A Kemerahan langit B Kebiruan langit
C Pembentukan cahaya putih D Pembentukan pelangi
3 Fenomena manakah yang menunjukkan kesan penyebaran cahaya?

A Pelangi B Kebiruan langit
C Kemerahan matahari terbenam D Pencahayaan pentas
4 Rajah 2 menunjukkan satu eksperimen penyebaran cahaya menggunakan objek kaca,

X.
Apakah X?
5 Pelangi terhasil daripada proses penyebaran cahaya yang bergerak pada kelajuan
yang berbeza dalam medium. Warna apakah akan dibiaskan paling sedikit?
A Merah B Indigo
C Biru D Ungu
151
7.4 Penyerakan Cahaya

Contoh kesan daripada penyerakan • Langit kelihatan kebiruan pada tengah hari
cahaya • Langit kelihatan kemerahan pada waktu senja
• Lampu pentasuntuk persembahan
Teori penyerakan cahaya • Apabila sinar lampu dipancarkan ke udara,
menggunakan bikar yang berisi sinar ini dihalang dan dipantul oleh asap dan
zarah-zarah susu zarah-zarah udara
• Zarah –zarah ini memantulkan dan
menyerakkan ke semua arah
Putih
Cahaya kebiruan Warna merah
putih
Pemerhatian : Alur cahaya akan kelihatan putih kebiruan dari sisinya dan muncul warna
jingga kemerahan di hujungnya
Inferens : Cahaya biru diserakkan lebih banyak daripada warna merah
Fenomena Langit Kebiruan

Apabila cahya matahari melalui lapisan atmosfera, cahaya diserakkan ke semua arah oleh
gas-gas dan zarah-zarah di dalam udara
Cahaya biru paling banyak diserakkan oleh molekul-molekul udara yang halus kerana
panjang gelombang yang lebih pendek. Oleh itu langit kelihatan biru sepanjang masa
Fenomena Langit Kemerahan pada waktu senja
Pada waktu senja, cahaya matahari melalui jarak yang jauh di dalam lapisan atmosfera
sebelum sampai ke Bumi
Cahaya yang kurang diserakkan seperti merah dan jingga akan melalui atmosfera tanpa
gangguan
Cahaya yang lain banyak diserakkan akan hilang daripada lintasan cahaya asal
Udara yang tercemar akan menyebabkan langit pada waktu senja kelihatan lebih
kemerahan kerana banyak zarah terapung seperti habuk dan debu
Cahaya matahari pada
waktu tengah hari
Zarah-zarah udara menyerakkan

lebih banyak warna biru
Cahaya matahari
pada waktu senja
Cahaya matahari jauh di dalam lapisan
atmosfera, warna merah kurang diserakkan
152
Latihan 20
1 Rajah 1 menunjukkan seorang pemerhati memerhati langit pada waktu tengah hari
Rajah 1
Apakah warna cahaya matahari yang paling banyak diserakkan

A Biru B Hijau C Putih D Kuning
2 Fenomena manakah yang menunjukkan kesan penyerakkan cahaya?

A Pelangi B Kebiruan langit C Bayu laut D Kilat
3 Apakah yang menyebabkan langit kelihatan biru pada waktu tengah hari?
A Pantulan B Pembiasan C Penyebaran D Penyerakkan
cahaya cahaya cahaya cahaya
4 Apakah yang menyebabkan langit kelihatan kemerahan pada senja?

A Pantulan B Pembiasan C Penyebaran D Penyerakkan
cahaya cahaya cahaya cahaya
5 Mengapakah langit kebiruan pada waktu tengah hari?

A Gelombang yang panjang B Diserakkan paling banyak
C Diserap di dalam zarah atmosfera D Kelajuan yang bertambah
6 Mengapakah langit kemerahan pada waktu senja?

A Merah kurang diserakkan B Warna biru tidak diserakkan
C Cahaya menyerap warna D Tiada udara tercemar
7 Apakah warna yang kurang diserakkan pada waktu senja?

A Biru B Ungu
C Kuning D Jingga
8 Maklumat di bawah menunjukkan dua fenomena semulajadi

• Langit kebiruan pada waktu tengah hari
• Langit kemerahan pada waktu senja
Apakah persamaan kedua-dua fenomena ini?

A Panjang gelombang B Diserakkan oleh debu dan zarah udara
C Warna yang diserakkan D Melalui di lapisan atmosfera
9 Apakah contoh penyerakan cahaya?

A Pembentukan pelangi B Pengcahayaan pentas
C Kolam air yang cetek D Pembentukan kilat
153
7.5 Penambahan dan Penolakan Cahaya Berwarna

Warna primer Tidak boleh dihasilkan melalui campuran warna lain
Merah, Hijau dan Biru
Warna sekunder Warna yang diperoleh apabila menambahkan dua warna primer
Kuning , Sian dan Magenta
Penambahan Biru + Hijau → Sian Merah + Hijau → Kuning
Cahaya Berwarna Biru + Merah → Magenta
Pertindihan warna
primer Kuning
Magenta
Sian
Penolakan Turas warna digunakan untuk menolak warna tertentu daripada

Cahaya Berwarna cahaya putih
Turas warna merupakan kaca berwarna yang hanya membenarkan
cahaya yang sama warna dengan turas untuk melaluinya
Warna yang lain akan diserap
Contoh penolakan Jika turas warna warna merah, hanya warna merah yang boleh
cahaya melaluinya
Jika turas warna magenta, hanya biru dan merah boleh melaluinya,
warna lain diserap
Warna putih Biru Warna putih Merah
Hijau Hijau
Penapis Penapis
sian kuning
Penggunaan dua Jika turas pertama warna sian, hanya biru dan hijau boleh melaluinya,
jenis turas warna jika turas kedua warna hijau, maka warna hijau dipancar keluar
Contoh penolakan cahaya dua turas/penapis warna
Tiada cahaya
Warna putih Merah terpancar/hitam
Hijau Nota:
Jika penapis warna bukan hasil
Penapis Penapis penambahan warna tersebut,
kuning biru maka tiada cahaya terpancar/
berwarna hitam
154

1 Penapis warna primer akan membenarkan warna dirinya sahaja.
Nyatakan warna melaluinya pada ruang kosong di bawah.
a) b) c)
Warna putih Warna putih Warna putih
………… ………… …………
Penapis Penapis Penapis

merah biru hijau
2 Penapis warna sekunder akan membenarkan warna dirinya dan warna campurannya
melaluinya. Nyatakan warna yang melaluinya pada ruang yang kosong di bawah.
………… ………… …………

Warna putih Warna putih Warna putih
………… ………… …………
………… ………… …………

Penapis Penapis Penapis
magenta sian kuning
3 Jika ada penapis kedua, warna terpancar ialah warna yang ada gabungan atau
campurannya. Jika tiada warna gabungan, warna hitam terhasil atau tiada cahaya
terpancar
…………
a) Warna putih
………… …………
…………
Penapis Penapis
magenta biru
…………
Warna putih
b) ………… …………
…………
Penapis Penapis
sian merah
…………
Warna putih
c) ………… …………
…………
Penapis Penapis
kuning hijau
155
Latihan 22
1 Rajah 1 menunjukkan pertindihan dua cahaya berwarna primer.
Cahaya Biru Cahaya Hijau
Kawasan berlorek
Apakah warna cahaya yang kelihatan di kawasan berlorek?
A Hitam B Sian C Merah D Kuning
2 Rajah 2 menunjukkan penambahan cahaya berwarna
Apakah warna kelihatan pada X?

A Sian B Putih C Kuning D Magenta
3 Rajah manakah yang menunjukkan penolakan cahaya berwarna yang betul melalui
penapis sekunder?
4 Antara yang berikut, warna manakah dikenali sebagai warna sekunder bagi cahaya?
A Merah B Biru C Hijau D Kuning
5 Rajah 5 menunjukkan cahaya berwarna yang terhasil apabila cahaya R dan S bertindih.
Apakah warna chaya R dan cahaya S?

A Biru dan merah B Hijau dan merah C Putih dan biru D Hijau dan putih
156
Latihan 23
1 Rajah 1.1 dan Rajah 1.2 menunjukkan eksperimen untuk mengkaji kesan penapis berwarna ke
atas kertas putih
Berdasarkan eksperimen ini, nyatakan warna cahaya yang diperhatikan pada skrin putih. Tulis
jawapan anda dalam Jadual 1.
Rajah Warna cahaya pada skrin putih

1.1
1.2
[2 markah]
b) Nyatakan satu hipotesis untuk eksperimen ini
……………………………………………………………………………………………………………………...
[1 markah]
c) Nyatakan satu pembolehubah dimanipulasikan dalam eksperimen ini.
……………………………………………………………………………………………………………………...
[1 markah]
d) Ramalkan warna cahaya yang diperhatikan pada skrin putih jika penapis biru digunakan
……………………………………………………………………………………………………………………...
[1 markah]
e) Nyatakan definisi secara operasi bagi warna primer
……………………………………………………………………………………………………………………...
……………………………………………………………………………………………………………………...
[1 markah]
157
Latihan 24
1 Kaji penyataan berikut:
Apabila cahaya putih dipancarkan ke atas penapis warna primer, terdapat cahaya warna
tertentu melaluinya
a) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat penyataan di atas
…………………………………………………………………………………………………………………….
b) Dengan menggunakan penapis warna merah, penapis warna biru, penapis warna hijau
dan radas-radas yang lain, huraikan satu eksperimen untuk menguji hipotesis di (a)
berpandukan kriteria berikut:
………………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
ii) Mengenalpasti pemboleh ubah

Pembolehubah dimanipulasikan : ……………………………………………………………..
Pembolehubah bergerak balas : ……………………………………………………………..
Pembolehubah dimalarkan : ……………………………………………………………..

[2 markah]
iii) Senarai radas
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
iv) Prosedur
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
v) Penjadualan data
158
7.6 Penglihatan Objek Berwarna

Warna objek bergantung kepada tiga faktor iaitu
• Warna cahaya yang menyinarinya
• Warna cahaya yang diserap
• Warna cahaya yang dipantulkannya
Warna bagi cahaya yang diserap akan hilang, maka objek berwarna sebenarnya
menyerap warna cahaya tertentu dan memantulkan cahaya yang berwarna sama
dengannya
Contoh:
Bunga ros berwarna merah akan dilihat warna merah di bawah cahaya putih,
cahaya merah, magenta dan kuning (warna yang menjadi campurannya)
Bunga ros berwarna merah akan dilihat warna hitam di bawah cahaya biru ,
cahaya hijau atau cahaya sian (warna bukan menjadi campurannya)
Objek berwarna sekunder memantulkan warnanya sendiri dan warna

membentukknya dan menyerap warna yang lain
Contoh:
Buah lemon akan kelihatan warna kuning jika di bawah cahaya putih, kuning
Buah lemon akan kelihatan warna merah jika di bawah cahya merah
Buah lemon akan kelihatan warna hijau jika di bawah cahaya hijau atau sian
Objek berwarna primer di bawah cahaya berwarna primer dan sekunder
Warna objek di bawah Penglihatan objek berwarna primer di bawah cahaya

cahaya putih Merah Hijau Biru Magenta Sian Kuning
Merah Merah Hitam Hitam Merah Hitam Merah
Hijau Hitam Hijau Hitam Hitam Hijau Hijau
Biru Hitam Hitam Biru Biru Biru Hitam
Objek berwarna sekunder di bawah cahaya berwarna primer
Warna objek di bawah Penglihatan objek berwarna sekunder di bawah cahaya

cahaya putih Merah Hijau Biru
Magenta Merah Hitam Biru
Sian Hitam Hijau Biru
Kuning Merah Hijau Hitam
Fungsi sel rod dan sel kon pada mata
Sel kon berfungsi pada keamatan cahaya yang tinggi
Terdiri daripada tiga jenis sel iaitu hanya peka terhadap satu cahaya warna primer
(merah, hijau dan biru)
Sel rod reseptor yang hanya peka terhadap corak warna kelabu dan menghasilkan
gambaran hitam putih yang berfungsi pada keamatan cahaya yang rendah
Objek akan kelihatan dalam corak kelabu pada waktu malam
159
Latihan 25
1 Rajah 1 menunjukkan warna bunga dan warna daun yang dilihat di bawah cahaya
yang berbeza
Rajah 1
Apakah warna cahaya X?

A Biru B Hijau C Merah D Kuning
2 Nyatakan warna yang kelihatan
Cahaya a)…………… Cahaya b)……………

putih magenta
Objek biru Objek biru
Cahaya c)…………… Penapis

kuning biru
Objek merah
Cahaya
putih
Objek biru d)……………
3 Rajah di bawah menunjukkan sehelai baju berwarna merah dan seluar berwarna biru
diletakkan di bawah cahaya berbeza. Nyatakan warna baju dan seluar yang kelihatan
a)…………
Cahaya
Cahaya biru
a)…………
merah
b)………… b)…………
160
7.7 Pencampuran pigmen

Apa itu pigmen? Pigmen ialah zarah halus yang menghasilkan warna dengan
menyerap sebahagian warna dan memantulkan warna
yang lain.
Kegunaan pigmen Djadikan pewarna dalam makanan
Dijadikan warna cat
Pencampuran pigmen dan kesan tindakan cahaya terhadap pigmen
Pigmen biru memantulkan cahaya biru, hijau dan indigo
Pigmen biru menyerap cahaya merah, jingga dan kuning
Pigmen kuning memantulkan cahaya kuning, merah, jingga dan hijau
Pigmen kuning menyerap cahaya biru dan ungu
Jika pigmen biru dicampurkan dengan pigmen kuning = pigmen hijau terbentuk
kerana hijau warna yang tidak diserap oleh kedua-dua pigmen ini
Perbezaan antara pencampuran pigmen dengan penambahan cahaya berwarna
Pencampuran warna primer pigmen Penambahan warna primer cahaya
7.8 Kepentingan Warna dalam Kehidupan Harian

• Digunakan dalam pencetakan berwarna penuh
Dengan melibatkan warna sian, magenta, kuning dan hitam
• Digunakan sebagai kod warna antarabangsa untuk dawai Bumi,dawai hidup
dan dawai neutral dalam pendawaian elektrik
• Lampu isyarat terdiri daripada tiga warna iaitu merah, hijau dan kuning
• Menarik perhatian orang di sekliling kita
• Bagi binatang, warna digunakan untuk menarik minat pasangannya
• Ada juga sebagi perlindungan kendiri daripada ancaman dan buat
penyamaran
7.9 Menghargai Penciptaan Alatan Optik yang memanfaatkan manusia

Binokular dan Bagi meningkatkan kebolehan kita untuk melihat objek yang
teleskop jauh
Teleskop yang besar Dibina di dalam balai cerap astronomi untuk mengkaji
bintang, planet dan objek di galaksi
Teleskop angkasa Untuk mengkaji angkasa lepas dan meningkatkan
pengetahuan dan kefahaman tentang ciri alam semesta
Mikroskop Membolehkan kita melihat objek yang sangat kecil
161
Latihan 26
1 Antara campuran pigmen berikut, yang manakah menghasilkan warna hijau?
A Merah dan sian B Merah dan magenta
C Kuning dan sian D Kuning dan magenta
2 Mengapakah burung merak jantan mempunyai bulu yang berwarna-warni dan

menarik?
A Sebagai perlindungan B Untuk penyamaran
C Untuk menarik pasangan D Sebagai tanda amaran
3 Jika baju putih hendak dijadikan warna jingga, apakah pencelup warna yang
mesti digunakan?
A Biru dan hijau B Hijau dan merah
C Merah dan biru D Kuning dan merah
4 Seorang budak lelaki ingin mewarnakan gambar sebatang pokok, tetapi dia tidak
mempunyai cat hijau. Apakah warna yang boleh dicampurkan untuk
menghasilkan warna hijau?
A Biru dan merah B Merah dan magenta
C Sian dan hijau D Magenta dan kuning
5 Seorang murid tidak mempunyai warna hijau untuk mewarnakan gambar daun.
Apakah warna pigmen yang perlu dicampurkan untuk menghasilkan warna hijau
itu?
A Biru dan magenta B Sian dan kuning
C Sian dan biru D Magenta dan kuning
6 Seorang murid tidak mempunyai cat hijau untuk melukis pemandangan. Apakah
warna cat yang perlu dicampurkan untuk mendapatkan warna hijau?
A Biru dan kuning B Kuning dan merah
C Biru dan merah D Biru dan magenta
7 Rajah menunjukkan seekor burung merak jantan yang mempunyai bulu yang
berwarna warni.
Apakah kepentingan ciri ini?

A Amaran B Menarik perhatian
C Perlindungan D Penyamaran
8 Penyataan manakah yang betul mengenai penyamaran?

A Kelopak berwarna-warni untuk menarik perhatian serangga
B Warna cerah untuk memberikan amaran keapda haiwan yang lain
C Bulu berwarna-warni untuk menarik perhatian betina
D Boleh menukar warna badan mengikut persekitaran
162
Latihan 27
a) Pada waktu tengah hari langit kelihatan biru dan pada waktu senja Matahari
kelihatan merah.
Terangkan bagaimana fenomena ini berlaku
………………………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………………………...
[ 4 markah]
b) Seorang penari memakai baju berwarna kuning dan seluar berwarna merah. Juru
teknik lampu ingin menjadikan baju penari itu kelihatan hijau dan seluarnya
kelihatan hitam.
Dengan menggunakan prinsip asas, terangkan bagaimana ini boleh dilakukan.
Jawapan anda hendaklah mengandungi aspek berikut:
i) Penyataan masalah
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
[2 markah]
ii) Kaedah penyelesaian
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
[1 markah]
iii) Penjelasan kepada kaedah yang digunakan
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
[3 markah]
`MODUL BAB 7 TAMAT`
163
Bab 8 Bahan Kimia dalam Perindustrian
8.1 Sifat aloi dan Kegunaannya
Maksud aloi Aloi merupakan campuran yang mempunyai sekurang-kurangnya satu

jenis unsur logam
Contoh aloi Keluli, piuter, gangsa, Loyang dan duralumin
Sifat aloi • Lebih keras daripada logam tulen
• Lebih tahan kakisan
• Lebih kuat
Kandungan, sifat khas dan kegunaan aloi yang biasa dijumpai
Aloi Kandungan Sifat khas Kegunaan

Keluli 99.5% besi Keras dan kuat Bahan pembinaan untuk bangunan,
0.5% karbon jambatan dan kenderaan
Piuter 97% timah Berkilat, lembut dan Membuat barangan rumah, alat
3% antimoni dan mudah ditempa perhiasan, dan alatan meja seperti
kuprum teko, pinggan dan sudu
Gangsa 88% kuprum Keras, kuat, lebih tahan Membuat alatan seni seperti
12% timah geseran dan kakisan patung, pingat dan piala
berbanding kuprum
Loyang 75% kuprum Keras, kuat, mudah Membuat alat perhiasan, alat muzik
25% zink ditempa dan tahan dan bekas makanan
kakisan
Duralumin 95% aluminium Ringan, kuat dan tahan Membuat badan kapal terbang,
3% kuprum kakisan kapal dan basikal lumba
1& magnesium
1% mangan
Bagaimana dikatakan aloi lebih kuat berbanding logam tulen?
Atom tulen
Atom tulen
Atom asing
Logam tulen Aloi
P1 : Apabila logam lain dicampurkan ke dalam logam tulen, atomnya menghalang

penggelongsoran antara lapisan
P2: Atom logam asing mempunyai saiz yang lebih besar
164
Latihan 1:
a) Apakah logam utama yang digunakan dalam pembentukan piuter?
A Besi B Nikel
C Timah D Antimoni
b) Seorang murid ingin membina model kapal terbang yang ringan dan kuat. Antara bahan
berikut, yang manakah paling sesuai digunakan?
A Besi B Keluli
C Kuprum D Duralumin
c) Campuran yang manakah menghasilkan gangsa?

A Besi dan karbon B Kuprum dan timah
C Kuprum dan zink D Timah dan antimonI
d) Rajah 1 menunjukkan sebuah kapal terbang.
Rajah 1
Apakah bahan yang digunakan untuk membina bahagian berlabel S?

A Besi B Keluli
C Duralumin D Aluminium
e) Badan kapal terbang diperbuat daripada duralumin. Apakah logam utama yang
digunakan?
A Aluminium B Magnesium
C Kuprum D Besi
f) Rajah 2 menunjukkan susunan logam dalam suatu bahan.
Atom asing
Rajah 2
Apakah fungsi atom-atom asing?
A Melembutkan bahan B Menghalang atom menggelongsor
C Meningkatkan daya tarikan antara atom D Merendahkan takat lebur bahan
g) Campuran manakah akan menghasilkan keluli?

A Timah dan kuprum B Zink dan kuprum
C Besi dan karbon D Timah dan antimoni
h) Rajah menunjukkan maklumat sejenis aloi.

• Tahan kakisan
• Ringan
• Untuk membuat pesawat
Apakah aloi P.
A Loyang B Gangsa
C Piuter D Duralumin
165
Latihan 2 : Soalan Struktur

2. Jadual 1 menunjukkan dua contoh aloi dan kandungannya.
Aloi Kandungan
99.5 % besi
Aloi W
0.5 % karbon
75 % kuprum
Loyang
25 % zink
Jadual 1
a) Berdasarkan Jadual 1,
i) Namakan aloi W
…………………………………………………………………………………………………………………….
[1 markah]
ii) Namakan proses untuk menghasilkan aloi W.
…………………………………………………………………………………………………………………….
[1 markah]
iii) Namakan atom asing dalam Loyang
…………………………………………………………………………………………………………………….
[1 markah]
b) Padankan aloi dengan kegunaannya.
Jenis aloi Kegunaan aloi

Gangsa
Menyediakan pingat
Duralumin
Membuat badan pesawat
[2 markah]
Maklumat berikut adalah berkaitan suatu aloi.
• Boleh mengalirkan elektrik tanpa rintangan

• Ia digunakan dalam kereta api kelajuan tinggi
c) Apakah aloi?
………………………………………………………………………………………………………………………….
[ 1 markah]
166
Latihan 3 : Kemahiran Proses Sains
Rajah 3 menunjukkan susunan radas untuk mengkaji ketahanan sesuatu bahan.
P Q
Jenis paku Keadaan paku selepas tiga hari

Paku besi Paku berkarat
Paku keluli Paku tidak berkarat
Langkah 1: Sediakan maklumat ke dalam Jadual Bermaklumat

Apa yang sama? Apa yang berubah-ubah? Apa yang diperhatikan?
(P.U dimalarkan) (P.U dimanipulasi) (P.U bergerak balas)
Langkah 2: Menjawab soalan daripada maklumat jadual tersebut.

a) Berdasarkan Rajah 3, tulis satu pemerhatian bagi eksperimen ini.
…………………………………………………………………………………………………………………..
[ 1 markah]
b) Nyatakan satu inferens berdasarkan pemerhatian di (a).
…………………………………………………………………………………………………………………..
[ 1 markah]
c) Tulis satu hipotesis bagi eksperimen ini.
…………………………………………………………………………………………………………………..
[ 1 markah]
167
Latihan 4 : Soalan SPM 2013

4. Rajah 4 menunjukkan eksperimen untuk mengkaji ketahanan terhadap pengaratan bagi aloi
dan logam tulen.
Rajah 4
Perhatikan keadaan kedua-dua paku selepas dua hari.
a) i)
Tulis jenis paku dalam petak yang disediakan.
Jenis paku Keadaan paku

…………………………….. Warna berubah
…………………………….. Warna tidak berubah

[ 1 markah]
ii) Nyatakan satu inferens berdasarkan pemerhatian di (a)(i)
…………………………………………………………………………………………………………….
[ 1 markah]
b) Nyatakan pembolehubah yang dimalarkan dalam eksperimen ini.
…………………………………………………………………………………………………………………..
[ 1 markah]
c) Paku keluli ialah aloi. Nyatakan definisi secara operasi bagi aloi.
…………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………..
[ 1 markah]
Tandakan (√) dalam petak yang disediakan bagi bahan yang boleh menggantikan paku
d)
keluli dalam eksperimen ini.
Zink Plumbum Gangsa
[1 markah]
168
Latihan 5 : Soalan bahagian C (Mengeksperimen)
5. Kaji penyataan berikut:
Aloi dan logam tulen mempunyai sifat tahan kakisan yang berbeza
Anda diberikan sebatang paku besi, sebatang paku keluli dan larutan natrium klorida.
a) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat penyataan di atas.
[ 1 markah]
…………………………………………………………………………………………………………………..
Huraikan satu eksperimen untukmenguji hipotesis anda di 5(a) berdasarkan kriteria
b)
berikut:
i) Tujuan eksperimen:
Untuk mengkaji……………………………………………………………………………………....
ii) Mengenal pasti pembolehubah
Pemboleh ubah dimanipulasikan : ………………………………………………………..
Pemboleh ubah bergerak balas : ………………………………………………………..
Pemboleh ubah dimalarkan : ………………………………………………………..

[ 2 markah]
…………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………….
[1 markah]
iv) Prosedur dan kaedah
…………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………….
v) Penjadualan data
169
Latihan 6 : Bahagian C (Mengkonsepsi) – SPM 2009

6. a) Nyatakan satu persamaan dan tiga perbezaan antara aloi dan logam tulen
[4 markah]
b) Jadual 6 menunjukkan susunan atom bagi tiga jenis aloi iaitu gangsa, Loyang dan keluli.
Jenis aloi Susunan atom
Gangsa
Loyang
Keluli
Jadual 6
Kaji maklumat dalam Jadual 6 dan bina konsep aloi.
i) Kenal pasti dua ciri-ciri sepunya

[2 markah]
ii) Berikan satu contoh lain bagi aloi

[1 markah]
iii) Beri satu contoh bukan aloi dan sebabnya

[2 markah]
iv) Hubungkaitkan ciri sepunya untuk membina konsep aloi

[1 markah]
170
RUANG JAWAPAN SOALAN (MENGKONSEPSI)

6 a) Persamaan dan perbezaan aloi dan logam tulen
Aloi Logam tulen
i)
ii)
iii)
iv)
i) Kenal pasti dua ciri-ciri sepunya
…………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………..
[2 markah]
ii) Berikan satu contoh lain bagi aloi
…………………………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
iii) Beri satu contoh bukan aloi dan sebabnya
…………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………..
[2 markah]
iv) Hubungkaitkan ciri sepunya untuk membina konsep aloi
…………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………..
[1 markah]
171
8.2 Penghasilan dan Penggunaan Ammonia dalam Industri
Kegunaan ammnonia • Digunakan sebagai baja

• Penghasilan asid nitrik
• Asid nitrik digunakan dalam pewarna, baja kimia dan letupan
• Dalam pembuatan agen pencuci
• Sebagai agen penyejuk
• Mencegah penggumpalan lateks
Sifat ammonia • Gas yang tidak berwarna
• Sngat larut dalam air
• Berbau sengit
Penghasilan ammonia • Melalui proses Haber
Proses Haber Suhu : 450 – 5500C
Tekanan : 200 atm
Mangkin : Mangkin besi
Jenis proses : Berbalik dan eksotermik
Penghasilan ammonia melalui proses Haber
Gas nitrogen
Gas hidrogen
Penghasilan Baja Garam

Ammonium
Garam ammonium dihasilkan
melalui tindak balas peneutralan
(larutan ammonia + asid)
Larutan ammonia + asid nitrik →

ammonium nitrat + air
Larutan ammonia+ asid sulfurik →

Cecair
ammonium sulfat + air
ammonia
Gas nitrogen dan hidrogen
Larutan ammonia + asid fosforik →
yang tidak bertindak balas
ammonium fosfat + air
Mangkin besi
Persamaan kimia terlibat Nitrogen + Hidrogen Ammonia
450 – 550 C
0
200 atm
Faktor penghasilan ammoni • Suhu
Jika suhu lebih rendah, maka melambatkan penghasilan
ammonia
Kadar tindak balas akan menurun jika suhu lebih rendah
Jika suhu lebih tinggi, penghasilan ammonia berkurang
akibat penguraian kepada gas hidrogen dan nitrogen
• Tekanan
Tekanan yang tinggi iaitu 200 atm meningkatkan penghasilan
ammonia
172
Latihan 7 : Soalan Objektif

1. Maklumat berikut menunjukkan kegunaan bahan X.
• Untuk menghasilkan baja
• Untuk menghasilkan asid nitrik
Apakah X?
A Ester B Alkohol
C Ammonia D Neoprena
2. Rajah 2 menunjukkan proses penghasilan sebatian X dalam industri.
Apakah sebatian X?
A Nitrat B Ammonia
C Asid nitrik D Asid sulfurik
Mangkin besi
Nitrogen + Hidrogen X
450 0C , 200 atm
Apakah X?
A Urea B Sabun
C Ester D Ammonia
4 Persamaan perkataan berikut menunjukkan suatu tindak balas kimia untuk

menghasilkan sejenis baja.
X + Ammonia Ammonia nitrat
Apakah X?
A Asid hidroklorik B Asid sulfurik
C Asid fosforik D Asid nitrik
5 Persamaan perkataan berikut menunjukkan satu tindak balas kimia.
Ammonium hidroksida + asid sulfurik Q

Apakah Q?
A Ammonia B Ammonium sulfat
C Hidrogen sulfat D Sulfur dioksida
173
6 Maklumat menunjukkan persamaan perkataan bagi suatu proses kimia dalam

industri
Mangkin
Hidrogen + Nitrogen Ammonia
200 atm ,450 – 500oC
Apakah mangkin yang digunakan di dalam proses ini?

A Timah B Besi
C Karbon D Kuprum
7. Proses manakah yang menghasilkan ammonia dalam industri?

A Proses Haber B Proses penulenan
C Proses penapaian D Proses penguraian
Latihan 8 : Soalan Bahagian B (Proses Haber)

8. Rajah 8 di bawah menunjukkan suatu tindak balas dalam industri.
Gas Y
Rajah 8
i) Namakan proses yang menghasilkan sebatian X dalam industri.
……………………………………………………………………………………………………
[ 1 markah]
ii) Namakan
Sebatian X : ……………………………………………
Gas Y : ……………………………………………
[2 markah]
iii) Apakah keadaan yang diperlukan untuk menghasilkan sebatian X tersebut?
…………………………………………………………………………………………………….
[1 markah]
iv) Bagaimana jika suhu yang lebih rendah ditetapkan dalam proses penghasilan
tersebut?
…………………………………………………………………………………………………….
[1 markah]
174
8.3 Kesan Pembuangan Bahan Sisa Industri terhadap Alam Sekitar
1. Punca pencemaran dan kesan pembuangan bahan sisa industri terhadap alam
sekitar
Punca Bahan pencemar Kesan terhadap alam sekitar

pencemaran
Pembakaran Bahan pencemar • Kerengsaan pada sistem respirasi dan
bahan api fosil udara seperti menyebabkan asma atau bronkitis
(di loji hidrokarbon, sulfur • Karbon monoksida mengurangkan keupayaan
penjanaan dioksida, nitrogen sel darah merah untuk mengangkut oksigen
elektrik) dioksida, karbon dan menyebabkan sakit kepala, keletihan,
dioksida dan kerosakan minda dan membawa maut
zarah-zarah asap
Industri kimia Sisa toksik seperti • Logam berat seperti merkuri boleh
asid, alkali dan merosakkan otak atau ginjal. Logam ini juga
logam berat menyebabkan kecacatan pada bayi
Perlombongan Sisa radioaktif • Pendedahan kepada sinaran radioaktif
dan daripada sisa radioaktif akan menyebabkan
pemprosesan masalah kesihatan pada benda hidup. Ini
mineral termasuklah kanser, mutasi dan kecacatan
radioaktif, loji bayi
tenaga nuklear,
industri senjata
nuklear dan
penyelidikan
Industri Baja kimia, • Pendedahan kepada pestisid dalam jangka
pertanian pestisid, dan sisa masa panjang akan menyebabkan kanser
organik yang dan kecacatan pada bayi
berlebihan • Baja berlebihan yang dialirkan ke tasik akan
menyebabkan eutrofikasi
• Pembuangan sisa organik menggalakkan
pembiakan vektor penyakit seperti tikus dan
lalat. Gas metana akan dibebaskan apabila
sisa organik diuraikan oleh mikroorganisma
2 Kaedah Pengawalan Pembuangan Bahan Sisa Industri

a) Penguatkuasaan Undang-undang
b) Aplikasi Teknologi
c) Kitar semula
d) Pendidikan
e) Kerjasama sejagat
8.4 Kepentingan Pemeliharaan dan Pemuliharaan Alam Sekitar
Pemeliharaan Usaha untuk mengekalkan keadaan persekitaran yang sedia ada

Pemuliharaan Pengurusan alam sekitar untuk mengelakkan sebarang kemusnahan
175
Latihan 9:
1. Pilih padanan yang betul tentang bahan sisa industri dan cara pengawalannya
Bahan sisa industri Cara pengawalannya
A Sisa radioaktif Kitar semula
B Bahan sisa toksik Alirkan ke sungai
C Sisa kelapa sawit Bakar secara terbuka
D Jelaga dan habuk Pemendak elektrostatik
2. Antara yang berikut, yang manakah kesan pelupusan sisa organik yang berlebihan
A Hujan asid B Kesan rumah hijau
C Penipisan lapisan ozon D Kemusnahan hidupan akuatik
3 Maklumat berikut menunjukkan kesan pencemaran ke atas alam sekitar:

• Hujan asid
• Pemanasan global
Apakah punca pencemaran itu?
A Sisa pertanian B Sisa radioaktif
C Pemabkaran bahan api fosil D Sisa toksik industri
4 Antara gas yang dibebaskan oleh aktiviti perindustrian, yang manakah penyebab utama
hujan asid?
A Ammonia B Sulfur dioksida
C Karbon dioksida D Karbon monoksida
5 Rajah 5 menunjukkan lokasi kawasan perumahan di mana Ahmad tinggal.
Akhir-akhir ini dia mengalami masah sistem respirasi yang membawa kepada penyakit asma.
Apakah punca utama masalah tersebut?
A Pencemaran udara B Pencemaran terma
C Pencemaran air D Pencemaran bunyi
6 Apakah kaedah yang digunakan bagi melupuskan sulfur dioksida yang dibebaskan oleh
kilang?
A Kolam pengoksidaan B Sistem pembersih udara
C Diproses menjadi bahan api D Sistem penyaman udara
7 Apakah kesan pembuangan bahan sisa industri ke dalam sungai?

A Kesan rumah hijau B Perubahan dalam ph air
C Penipisan lapisan ozon D Peningkatan kandungan oksigen dalam air
8 Apakah kesan pengendalian sisa radioaktif yang tidak sempurna?

A Mutasi B Hujan asid
C Pemanasan global D Penipisan ozon
`MODUL BAB 8 TAMAT~
176

Modul Sains SPM PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Modul Sains SPM PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bab 2 Koordinasi Badan

2.1 Koordinasi Badan

2 Nyatakan satu kepentingan koordinasi badan

3 Koordinasi badan dikawal melalui dua sistem iaitu:

4 Tandakan (√) menunjukkan kawalan oleh sistem saraf

5 Tandakan (√) menunjukkan kawalan oleh sistem endokrin

2.2 Sistem Saraf Manusia

Sistem saraf periferi

Neuron • Unit asas dalam sistem saraf

Nukleus Salut Akson

Nama bahagian :……………………………………………..

Nama bahagian : …………………………………………..…

Klu : Badan sel berada di tengah-tengah dan mesti ada reseptor

• Fungsi : menerima dan menghantar impuls saraf dari neuron deria

Klu : Badan sel berada di hujung dan mesti ada efektor

Namakan jenis neuron tersebut : …………………………………………………………

Namakan jenis neuron tersebut : …………………………………………………………

Namakan bahagian berlabel X : …………………………………………………………

Latihan 4 (Soalan SPM 2005 – 2016)

Neuron itu membawa impuls dari

2 Apakah maksud koordinasi badan?

3 Rajah menunjukkan sejenis neuron.

Apakah fungsi neuron ini?

4 Rajah menunjukkan sistem saraf manusia.

Namakan bahagian yang lain.

5 Rajah menunjukkan struktur suatu neuron.

6 Rajah menunjukkan sejenis neuron.

7 Antara yang berikut, yang manakah komponen sistem saraf pusat?

8 Penyataan manakah yang betul mengenai reseptor?

9 Maklumat manakah yang melibatkan sistem saraf?

10 Rajah menunjukkan laluan impuls.

Apakah yang akan berlaku jika neuron Z tidak berfungsi?

11 Rajah menunjukkan sistem saraf manusia yang mengawal koordinasi badan.

12 Rajah menunjukkan sejenis neuron.

13 Rajah menunjukkan sejenis neuron.

ii) Neuron B : ……………………………………………………………………………..

b) Namakan struktur yang berlabel X pada neuron B.

c) Apakah fungsi struktur X?

d) Banding bezakan antara Neuron A dengan Neuron B.

2.3 Koordinasi Saraf

Sistem saraf pusat

Gerak balas Efektor

Laluan impuls saraf dalam koordinasi saraf

Tindakan Refleks dan Arka Refleks

3. Neuron deria 2. Neuron

2 Nyatakan fungsi bagi bahagian berikut:

3 Nyatakan pengertian bagi:

a) Tindakan refleks :………………………………………………………………………………

b) Arka refleks : ……………………………………………………………………………………

4 Di manakah tindakan refleks berlaku?

8 Nyatakan lintasan impuls bagi tindakan refleks.

Reseptor a)……………........... Saraf tunjang Sinaps

Efektor c)……………........... b)……………...........

9 Nyatakan lokasi berlakunya tindakan refleks.

Antara tindakan berikut, yang manakah melibatkan lintasan impuls itu?

2 Maklumat berikut menunjukkan bahagian yang terlibat dengan arka refleks.

3 Rajah menunjukkan lintasan impuls dalam koordinasi saraf.

Gerak balas Reseptor

Antara yang berikut, yang manakah mewakili R?

4 Rajah menunjukkan laluan impuls dalam arka refleks.

Apakah yang diwakili oleh P,Q dan R?

5 Rajah menunjukkan lintasan impuls dalam sentakan lutut manusia.

Rangsangan Reseptor X Efektor