Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Bab 2 Koordinasi Badan

2.1 Koordinasi Badan

Maksud Bahagian badan yang bekerjasama untuk menjalankan fungsi
tertentu apabila adanya rangsangan.
Dua jenis koordinasi • Sistem saraf
• Sistem endokrin atau sistem hormon
Kepentingan koordinasi • Untuk memastikan badan berfungsi dengan baik
• Organ deria membolehkan kita mengesan situasi di sekeliling kita
melallui kawalan otak dan saraf
• Otak akan menerima maklumat dan mentafsir maklumat untuk
menentukan gerak balas terhadap rangsangan
• Mengekalkan kemandirian hidupan
• Memastikan semua sistem badan berfungsi secara harmoni dan
membolehkan kita hidup sebagai satu entiti
Contoh sistem saraf • Deria
• Ingatan dan pemikiran
• Pertuturan
• Tindakan terkawal seperti berjalan dan belajar
• Tindakan luar kawal seperti bernafas, pencernaan makanan,
denyutan jantung, pengaliran darah
Contoh sistem endokrin • Pertumbuhan
• Kematangan seks
• aras glukosa di dalam darah
• kandungan air di dalam badan

Latihan 1
1 Nyatakan maksud koordinasi badan

…………………………………………………………………………………………………………………

2 Nyatakan satu kepentingan koordinasi badan

…………………………………………………………………………………………………………………

3 Koordinasi badan dikawal melalui dua sistem iaitu:

…………………………………………………………………………………………………………………

4 Tandakan (√) menunjukkan kawalan oleh sistem saraf

Keseimbangan
Membaca Bersin Denyutan nadi
badan

5 Tandakan (√) menunjukkan kawalan oleh sistem endokrin

Penghasilan
Kerdipan mata Sentakan lutut Kadar metabolisme
sperma

1
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

2.2 Sistem Saraf Manusia

• Sistem saraf pusat
Sistem saraf manusia terdiri daripada
• Sistem saraf periferi
• Otak
Sistem saraf pusat melibatkan
• Saraf tunjang
• Saraf kranium ( saraf yang mengunjur keluar
dari otak)
Sistem saraf periferi melibatkan
• Saraf spina (saraf yang mengunjur keluar dari
saraf tunjang)

otak
Saraf kranium Sistem saraf pusat

Sistem saraf periferi

Saraf tunjang
Saraf spina

Neuron • Unit asas dalam sistem saraf

Struktur dan fungsi neuron Menghantar impuls
keluar dari badan sel
Menerima impuls
dalam satu arah
saraf dan
sahaja
menghantar ke
Badan sel
badan sel

Nukleus Salut Akson

mielin

Dendrit

Dendron
Mempercepatkan
penghantaran impuls dan
membekalkan nutrient
kepada akson dan dendron

2
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 2
1 Lengkapkan rajah di bawah bagi menunjukkan sistem saraf pusat dan sistem saraf
periferi.

a)……………………..
c)…………………… Sistem saraf pusat
.
Sistem saraf periferi …

b)…………………………..
d)…………………….

2 Tandakan (√) bahagian neuron berikut yang berfungsi dalam memastikan pengaliran
impuls dalam satu hala sahaja dan namakan bahagian tersebut.

Nama bahagian :……………………………………………..

3 Tandakan (√) bahagian neuron berikut yang berfungsi dalam membekalkan nutrien
dan tenaga kepada dendron dan akson dan namakan bahagian tersebut.

Nama bahagian : …………………………………………..…

3
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

• Neuron deria
Jenis neuron • Neuron perantaraan
• Neuron motor
• Fungsi : membawa impuls dari reseptor di organ deria ke sistem
saraf pusat (otak dan saraf tunjang)

Neuron deria

Klu : Badan sel berada di tengah-tengah dan mesti ada reseptor

• Fungsi : menerima dan menghantar impuls saraf dari neuron deria

ke neuron motor

Neuron perantaraan

• Fungsi : membawa impuls dari sistem saraf pusat (otak dan saraf
tunjang) ke efektor (otot atau kelenjar) untuk tindak balas

Neuron motor

Klu : Badan sel berada di hujung dan mesti ada efektor

4
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 3
1 Unit asas bagi sistem saraf ialah …………………………………………
2 Nyatakan tiga jenis neuron bagi sistem saraf pusat

………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………..

3 Tandakan (√) bagi neuron yang membawa impuls dari reseptor di organ deria ke sistem
saraf pusat.

Namakan jenis neuron tersebut : …………………………………………………………

4 Tandakan (√) bagi neuron yang membawa impuls dari sistem saraf pusat ke efektor
untuk tindak balas

Namakan jenis neuron tersebut : …………………………………………………………

Namakan bahagian berlabel X : …………………………………………………………

5 Nyatakan fungsi bagi neuron di bawah.

a)
………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………..

b)

…………………………………………………………………………………………………………………………………....

c)

…………………………………………………………………………………………………………………………………....

5
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 4 (Soalan SPM 2005 – 2016)

1 Rajah menunjukkan sejenis neuron.

Neuron itu membawa impuls dari

A Efektor ke sistem saraf pusat C Reseptor ke sistem saraf pusat
B Sistem saraf pusat ke efektor D Sistem saraf pusat ke reseptor

2 Apakah maksud koordinasi badan?

A Menyelaras pertumbuhan badan B Menyelaras gerak balas badan
terhadap rangsangan
C Menyelaras kedudukan dan D Menyelaras perembesan hormone oleh
keseimbangan badan kelenjar endokrin

3 Rajah menunjukkan sejenis neuron.

Apakah fungsi neuron ini?

A Menerima impuls dari reseptor B Menerima impuls dari sistem saraf pusat
C Menghantar impuls dari neuron D Menghantar impuls dari neuron deria
motor ke efektor ke neuron motor

4 Rajah menunjukkan sistem saraf manusia.

Antara bahagian A, B, C dan D yang manakah merupakah saraf spina?

Namakan bahagian yang lain.

5 Rajah menunjukkan struktur suatu neuron.

Antara bahagian A, B, C dan D yang manakah merupakah akson?

6
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

6 Rajah menunjukkan sejenis neuron.

Antara bahagian A, B, C dan D yang manakah merupakah dendrit?

7 Antara yang berikut, yang manakah komponen sistem saraf pusat?

A Otak B Saraf spina
C Kranium D Saraf somatic

8 Penyataan manakah yang betul mengenai reseptor?

A Kelenjar yang merembeskan hormon B Sel yang menghasilkan gerak balas
C Kelenjar dan otot adalah contoh- D Sel yang khusus untuk mengesan
contoh kelenjar rangsangan tertentu

9 Maklumat manakah yang melibatkan sistem saraf?

A Pertumbuhan B Tindakan terkawal
C Jumlah air di dalam badan D Aras glukosa dalam darah

10 Rajah menunjukkan laluan impuls.

Apakah yang akan berlaku jika neuron Z tidak berfungsi?

A Impuls tidak dapat ditafsir B Impuls dihantar balik ke reseptor
C Efektor tidak dapat melaksanakan D Reseptor dan efektor berfungsi secara
gerak balas normal

11 Rajah menunjukkan sistem saraf manusia yang mengawal koordinasi badan.

Apakah X?
A Otak B Saraf tunjang
C Saraf spina D Saraf kranium

7
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

12 Rajah menunjukkan sejenis neuron.

Apakah fungsi R?
A Membawa impuls ke badan sel B Mengkoordinasi aktiviti badan
C Menghantar impuls dari badan sel D Mempercepatkan penghantaran
impuls

13 Rajah menunjukkan sejenis neuron.

Apakah fungsi R?
A Membawa impuls ke badan sel B Mengkoordinasi aktiviti badan
C Menghantar impuls dari badan sel D Membekalkan nutrient kepada akson

Latihan 5
1 Rajah 1.1 menunjukkan dua jenis neuron.

Neuron A

Neuron B

Rajah 1.1
a) Namakan jenis neuron yang ditunjukkan dalam Rajah 1.1.

i) Neuron A : ……………………………………………………………………………..

ii) Neuron B : ……………………………………………………………………………..

b) Namakan struktur yang berlabel X pada neuron B.

………………………………………………………………………………………………………….

c) Apakah fungsi struktur X?

………………………………………………………………………………………………………….

d) Banding bezakan antara Neuron A dengan Neuron B.

………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………….

8
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

2.3 Koordinasi Saraf

Rangsangan Perubahan yang terhasil oleh sumber-sumber tertentu yang dikesan
oleh organ deria contoh sejuk, panas dan sakit
Reseptor Sel deria yang terdapat dalam organ deria (cth: cahaya dan bunyi)
Efektor Organ yang bergerak balas terhadap rangsangan (otot dan kelenjar)
Laluan impuls saraf
Selepas mengesan rangsangan, reseptor akan menghantar impuls ke sistem saraf pusat
melalui neuron deria.
Sistem saraf pusat akan memproses maklumat dan menghantar impuls ke efektor melalui
neuron motor untuk melakukan gerak balas

Neuron deria
Rangsangan Reseptor

Sistem saraf pusat

Gerak balas Efektor

Neuron motor

Laluan impuls saraf dalam koordinasi saraf

Tindakan Refleks dan Arka Refleks

Gerak balas yang berlaku secara automatic tanpa
Maksud Tindakan refleks
berfikir
Lokasi tindakan refleks Di saraf tunjang (tidak melibatkan kawasan otak)
Kepentingan tindakan refleks Melindungi daripada kecederaan yang serius
Contoh Sentakan lutut, terkena objek yang panas atau tajam
Arka refleks Laluan impuls bagi tindakan refleks berlaku
Kenapa tindakan sangat pantas? Kerana laluan impulsnya (arka refleks) terlalu pendek
Contoh Tindakan Refleks : Terkena objek yang panas

1. Saraf tunjang

3. Neuron deria 2. Neuron

5.Neuron perantaraan
4. Reseptor motor
Pengecutan otot lengan
Organ deria 6. Efektor menyebabkan tangan ditarik
(Kulit) Mengesan
menjauhi objek panas
rangsangan
panas
Reseptor Saraf tunjang Efektor

9
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 5
1 Nyatakan pengertian bagi:

a) Reseptor :…………………………………………………………………………………………

b) Efektor : …………………………………………………………………………………………..

2 Nyatakan fungsi bagi bahagian berikut:

a) Reseptor :…………………………………………………………………………………………

b) Efektor : …………………………………………………………………………………………..

3 Nyatakan pengertian bagi:

a) Tindakan refleks :………………………………………………………………………………

b) Arka refleks : ……………………………………………………………………………………

4 Di manakah tindakan refleks berlaku?

……………………………………………………………………………………………………………....
5 Mengapakah tindakan refleks dikatakan tindakan pantas?

………………………………………………………………………………………………………………
6 Berikan dua contoh tindakan refleks.

………………………………………………………………………………………………………………
7 Rajah menunjukkan keratan rentas lintasan impuls bagi suatu tindakan refleks.

………………………..…

………………………..…

………………………..…

………………………..…

Objek panas

8 Nyatakan lintasan impuls bagi tindakan refleks.

Reseptor a)……………........... Saraf tunjang Sinaps

Efektor c)……………........... b)……………...........

9 Nyatakan lokasi berlakunya tindakan refleks.

…………………………..…………………………..…………………………..…………………………..

10
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 6
1 Rajah menunjukkan satu lintasan impuls.

Antara tindakan berikut, yang manakah melibatkan lintasan impuls itu?

A Menelan makanan B Menari dengan iringan muzik
C Berjalan di atas tali yang diregangkan D Mengedip mata untuk mencegah
habuk masuk

2 Maklumat berikut menunjukkan bahagian yang terlibat dengan arka refleks.

P – Neuron motor
Q – Efektor
R – Neuron perantaraan
S – Neuron Deria
T – Reseptor
Antara yang berikut, laluan impuls yang manakah betul?
A P→Q→R→S→T B T→S→R→P→Q
C R→P→S→Q→T D T→S→P→R→Q

3 Rajah menunjukkan lintasan impuls dalam koordinasi saraf.

impuls
Rangsangan Reseptor
R

Gerak balas Reseptor

Antara yang berikut, yang manakah mewakili R?

A Mata B Otak
C Kelenjar D Otot

4 Rajah menunjukkan laluan impuls dalam arka refleks.

Reseptor P Q R Efektor

Apakah yang diwakili oleh P,Q dan R?

P Q R
A Neuron deria Neuron perantaraan Neuron motor
B Neuron perantaraan Neuron motor Neuron deria
C Neuron motor Neuron deria Neuron perantaraan
D Neuron deria Neuron motor Neuron perantaraan

5 Rajah menunjukkan lintasan impuls dalam sentakan lutut manusia.

Rangsangan Reseptor X Efektor

Apakah X?
A Otak B Otot C Tendon D Saraf tunjang

11
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

6 Rajah menunjukkan suatu arka refleks.

Antara bahagian A, B, C dan D yang manakah neuron motor?

7 Antara yang berikut, yang manakah terlibat dalam arka refleks bagi sentakan lutut?
A Serebrum B Serebelum
C Saraf tunjang D Neuron perantaraan

8 Laluan manakah yang betul dalam koordinasi badan?

A Rangsangan → reseptor → sistem saraf pusat → efektor → gerak balas
B Reseptor → rangsangan →sistem saraf pusat → gerak balas → efektor
C Reseptor → rangsangan → gerak balas → sistem saraf pusat →efektor
D Rangsangan → sistem saraf pusat → reseptor → efektor → gerak balas

Latihan 7 (SPM 2014)

1 Rajah menunjukkan seorang murid duduk bersilang kaki di atas sebuah kerusi. Seorang
rakan mengetuk secara perlahan bahagian bawah tempurung lutut murid itu dengan
pemukul getah.

a) Apakah yang berlaku kepada kaki murid itu selepas diketuk?

……………………………………………………………………………………………………………

b) Namakan jenis tindakan di 1(a).

……………………………………………………………………………………………………………

c) Nyatakan satu kepentingan tindakan di 1(b).

……………………………………………………………………………………………………………

12
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

2.4 Peranan Reseptor Regang dalam Mengekalkan Keseimbangan dan Koordinasi Badan
Apa itu reseptor Reseptor yang mengawal pergerakan badan dan mengimbangi badan
regang? semasa pergerakan
Di mana terletaknya
Bahagian otot, tendon atau ligamen
reseptor regang?
Sensitif terhadap? Pergerakan, tekanan dan regangan badan
• Menyelaraskan pergerakan
Kepentingan reseptor • Mengekalkan keseimbangan badan
regang • Pergerakan ini akan menyebabkan otot, tendon atau ligament akan
diregangkan
Contoh aktiviti yang • Mengikat tali kasut • Berjalan di atas titi yang
melibatkan reseptor • Menaip sempit
regang • Berbasikal • Menyusun buku dengan
mata tertutup

Latihan 8 : Latihan pengukuhan

1 Apakah reseptor regang?

………………………………………………………………………………………………………………………………

2 Di manakah terletaknya reseptor regang?

………………………………………………………………………………………………………………………………

3 Nyatakan kepentingan reseptor regang?

……………………………………………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………………………………………..

4 Namakan dua contoh aktiviti yang melibatkan reseptor regang

……………………………………………………………………………………………………………………………..

Latihan 9 : Melabel
1 Labelkan rajah di bawah dengan menggunakan perkataan yang diberikan dengan betul.

Gentian saraf Gentian otot Reseptor regang

a)

b)

c)

Di manakah lokasi reseptor regang ditemui?

……………………………………………………………………………………………………………………………..

13
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 10 : Soalan Bahagian B SPM 2008

1 Rajah 1 menunjukkan reseptor regang pada otot manusia.

Rajah 1
a) Namakan struktur P dalam petak yang disediakan di Rajah 1.

b) Nyatakan satu bahagian pada badan manusia, selain daripada otot, di mana reseptor
regang boleh didapati.

……………………………………………………………………………………………………………………

c) Nyatakan dua fungsi reseptor regang.

……………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………

d) Tandakan (√) bagi aktiviti yang melibatkan reseptor regang.

2 Aktiviti manakah yang melibatkan reseptor regang?

A Menyanyi B Membaca
C Berbasikal D Berfikir

3 Apakah fungsi reseptor regang?

A Mengesan rasa sakit B Mengesan tekanan
C Mengekalkan postur badan D Mengekalkan suhu badan

4 Di manakah lokasi reseptor yang mengawal pergerakan badan ditemui?

A Otak B Kelenjar
C Neuron D Ligamen

14
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

2.5 Otak Manusia

Bahagian yang terdapat pada otak manusia dan fungsi setiap bahagian

Fungsi : mengawal tindakan terkawal

Contoh tindakan terkawal : Menulis,
Serebrum menari dan makan
(Tindakan yang boleh dilakukan
mengikut kehendak)

Fungsi : mengawal pergerakan dan

Serebelum mengekalkan keseimbangan badan
semasa pergerakan

Medula
oblongata Fungsi : mengawal tindakan luar kawal
Contoh tindakan luar kawal :
Dengupan jantung, pengaliran darah
(Tindakan yang tidak dapat dikawal)
Mengapa permukaan serebrum berlipat-lipat?
Untuk membekalkan permukaan yang luas untuk menempatkan lebih banyak neuron

Sentuhan dan kesakitan

Pergerakan

Emosi Kawasan deria rasa

Ingatan dan
kesedaran

Pertuturan Penglihatan

Pendengaran

Latihan 11: Melabel dengan betul.

1. Labelkan bahagian otak manusia dan nyatakan fungsi setiap bahagian dengan betul.

a)

b)

c)

15
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 12 : Soalan SPM 2006-2016

1 Rajah 1 menunjukkan struktur otak manusia. 2. Rajah 2 menunjukkan struktur otak
Antara bahagian A, B, C dan D yang manakah manusia.
mengawal keseimbangan badan?

Rajah 2

Aktiviti manakah dikawal oleh X?

Rajah 1 A Makan C Berfikir
B Beljar D Bernafas
3 Rajah 3 menunjukkan sebahagian daripada sistem 4 Rajah 4 menunjukkan struktur otak
saraf pusat manusia. manusia.
Antara bahagian A, B, C dan D, yang manakah
mengawal denyutan jantung?

Rajah 4

Apakah yang dikawal oleh X?

A Tindakan refleks
B Tindakan terkawal
Rajah 3 C Postur badan
D Keseimbangan badan
5 Aktiviti manakah adalah tindakan terkawal?
A Menari B Bersin
C Sentakan lutut D Denyutan jantung

6 Rajah 5 menunjukkan struktur otak

Seorang pelajar telah hilang ingatan akibat daripada kemalangan tersebut.
Antara bahagian A, B, C dan D, yang manakah tercedera?

Rajah 5

7 Rajah 6 menunjukkan struktur otak manusia.

Fungsi M adalah untuk mengawal
A pendengaran
B pemikiran
C denyutan jantung
D keseimbangan badan

Rajah 6

16
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 13 : Soalan Bahagian B SPM 2006 -2016

nota
1 Rajah 1.1 menunjukkan seorang pelajar sedang menendang bola.
Kesan Kecederaan pada Otak Manusia

Kecederaan pada serebrum

akan menyebabkan seseorang hilang
ingatan, penglihatan atau pendengaran

Kecederaan pada serebelum

akan menyebabkan sukar untuk
mengekalkan keseimbangan badan

Kecederaan pada medulla oblongata

Boleh membawa maut
Rajah 1.1

a) Nyatakan jenis tindakan dalam Rajah 1.1

……………………………………………………………………………………………………………………….

b) i) Antara X, Y dan Z yang manakah mengawal tindakan pelajar itu?

Bulatkan jawapan anda dalam Rajah 1.2

Rajah 1.2

ii) Namakan bahagian yang anda bulatkan di 1(b)(i).

…………………………………………………………………………………………………………………..

c) Lintasan impuls bagi tindakan pelajar itu ketika menendang bola ditunjukkan dalam Rajah 1.3.

Neuron P Otak Neuron Q Efektor R

Mata

Rajah 1.3

i) Namakan neuron P

…………………………………………………………………………………………………………………..

ii) Apakah efektor R?

…………………………………………………………………………………………………………………..

d) Apakah yang akan berlaku pada pelajar itu sekiranya neuron Q mengalami kecederaan?

……………………………………………………………………………………………………………………….

e) Apakah fungsi neuron P?

……………………………………………………………………………………………………………………….

17
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

2 Rajah 2 menunjukkan struktur otak manusia.

Rajah 2.1

a) Berdasarkan Rajah 2.1, namakan bahagian P dan bahagian R dalam kotak yang disediakan
dengan menggunakan maklumat berikut.

Serebrum

Serebelum

Medula oblongata

b) Nyatakan fungsi P dan R.

P : …………………………………………………………………………………………………………………….

Q : …………………………………………………………………………………………………………………….

c) Apakah kesan pada manusia jika bahagian Q tercedera?

………………………………………………………………………………………………………………………..

d) Dalam Rajah 2.2, tandakan X untuk menunjukkan kawasan yang mengawal pendengaran.

e) Mengapakah permukaan pada serebrum berlipat-lipat?

………………………………………………………………………………………………………………………..

f) Apakah fungsi otak ?

………………………………………………………………………………………………………………………..

18
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

3 Rajah 3 menunjukkan bahagian otak manusia.

Rajah 3

a)
Namakan bahagian P dan Q dalam petak yang disediakan pada Rajah 3 menggunakan
istilah berikut:

Serebrum Serebelum Medula oblongata

b) Nyatakan satu fungsi Q.

……………………………………………………………………………………………………………………….

c) Apakah yang akan berlaku kepada seseorang jika kawasan S tercedera?

……………………………………………………………………………………………………………………….

d) Bahagian R mengawal tindakan luar kawal.

Tanda (√) tindakan yang dikawal oleh bahagian R.

19
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

4 Rajah 4 menunjukkan struktur suatu sistem saraf pusat.

Rajah 4.1

a) Namakan bahagian K dan M dalam petak yang disediakan dalam Rajah 4.1

b) Nyatakan bahagian manakah antara K,L dan M mengawal aktiviti yang ditunjukkan dalam
Rajah 4.2.

c) Apakah yang berlaku pada seseorang jika saraf tunjang pada Rajah 4.1 tercedera?
Tandakan (√) bagi jawapan anda dalam petak yang disediakan.

Hilang ingatan Buta Lumpuh

d)

• Neuron Deria
• Neuron motor

Susun maklumat di atas untuk membentuk satu arka refleks yang lengkap.

Reseptor a) Saraf tunjang

Efektor b)

20
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

2.6 Koordinasi Kimia di dalam Badan

Apa itu hormon?
Apa itu kelenjar endokrin?
Ke mana hormon bergerak?
Organ yang bergerak balas?
Apakah kelenjar-kelenjar endokrin
terlibat?
Di mana kelenjar endokrin?
Bahan kimia yang dihasilkan oleh tisu atau organ khas yang
dikenali sebagai kelenjar endokrin
Kelenjar yang tidak berduktus merembeskan hormon terus ke
dalam aliran darah
Hormon dirembeskan ke dalam aliran darah seterusnya ke seluruh
badan
Hanya organ tertentu akan bergerak balas terhadap hormon
yang dikenali sebagai organ sasaran
• Kelenjar pituitari
• Kelenjar tiroid
• Pankreas
• Kelenjar adrenal
• Ovari (perempuan)
• Testis (lelaki)

Kelenjar pituitari
Kelenjar tiroid
Terletak di bahagian leher
Hormon : Hormon tiroksina
Fungsi : Mengawal kadar metabolisme
badan dan mengawal pertumbuhan dan
perkembangan badan
Kelenjar adrenal
Terletak di bahagian atas ginjal
Hormon : Hormon adrenalina
Fungsi : Menyediakan badan kita bertindak
semasa kecemasan
Terletak di bawah serebrum yang dikenali
sebagai kelenjar utama
Hormon : Hormon pertumbuhan
Fungsi: Mengawal kelenjar endokrin lain
Pankreas
Bentuk seakan daun berhampiran kelenjar
adrenal
Hormon : Hormon insulin
Fungsi : Merangsang penukaran glukosa
kepada glikogen

Ovari
Testis Organ pembiakan wanita terletak di dalam
Organ pembiakan lelaki di dalam skrotum abdomen
Hormon : Hormon testosteron Hormon : Hormon estrogen dan progesteron
Fungsi : Mengawal perkembangan ciri-ciri Fungsi : Mengawal perkembangan ciri-ciri
seks sekunder lelaki seks sekunder perempuan atau mengawal
kitar haid

Latihan 14 : Latihan Pengukuhan

a) Sistem saraf mengawalatur aktiviti dengan menghantar impuls saraf tetapi sistem endokrin akan

merembeskan …………………….
b) Hormon akan terus diserap masuk ke dalam aliran…………………………………………………

c) Kelenjar endokrin juga dikenali sebagai kelenjar tidak ………………………………………..…...

d) Namakan kelenjar –kelenjar endokrin utama dalam manusia

i) ……………………………………………. ii) …………………………………………….

iii) ……………………………………………. iv) …………………………………………….

v) …………………………………………….

e) Namakan kelenjar utama yang mengawal kelenjar-kelenjar yang lain : …………………………………

f) Namakan hormon yang dirembeskan jika ternampak seekor ular semasa pulang dari sekolah

……………………………………………………………………………………………………………………………..

21
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 15 : Kenalpasti kelenjar endokrin dan namakan hormon yang dirembeskan.

a)
hormon: …………………….....

b)
hormon: …………………….....

e)
c)
hormon: …………………….....
hormon: …………………….....

d) f)
hormon: ……………………..... hormon: …………………….....

Latihan 16 : Padankan kelenjar endokrin berikut dengan fungsi hormon dengan betul

Mengawal kadar metabolisme badan

A

Mengawal kadar pertumbuhan badan

B

Bertindak balas semasa kecemasan C

D
E
Mengawal aras glukosa dalam darah

Mengawal kitar haid

Latihan 17 : Namakan hormon yang betul bagi setiap fungsi berikut:

i) Mengawal perkembangan ciri seks sekunder bagi lelaki …………………………………………

ii) Mengawal pertumbuhan …………………………………………

iii) Menukarkan glukosa kepada glikogen …………………………………………

iv) Meningkatkan kadar pernafasan dan denyutan jantung …………………………………………

v) Membantu dalam proses kehamilan …………………………………………

vi) Meningkatkan tindak balas kimia dalam sel badan …………………………………………

vii) Mengawal aras gula dalam aliran darah …………………………………………

viii) Mengawal kitar haid …………………………………………

ix) Meningkatkan kadar metabolisme dalam badan …………………………………………

x) Mengawal perkembangan ciri seks sekunder bagi wanita …………………………………………

22
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Kesan Ketidakseimbangan Hormon

Kesan
Hormon
Kekurangan hormon Kelebihan hormon
Hormon pertumbuhan • Kekerdilan • Kegergasian
• Kadar metabolisme rendah • Kadar metabolisme tinggi
• Tidak tahan sejuk • Berpeluh
• Cenderung menjadi gemuk • Cenderung menjadi kurus
Tiroksina
• Goiter ringkas • Goiter toksik (Graves)
(bengkak pada kelenjar (mata yang menonjol)
tiroid)
• Aras glukosa darah rendah
• Lemah
Insulin • Diabetes mellitus
• Koma atau maut jika aras gula
terlalu rendah
• Keletihan kronik
Adrenalina -
• Mudah alergi
• Menjejaskan perkembangan • Sifat keperempuanan pada
Estrogen ciri-ciri seks sekunder lelaki
perempuan
• Masalah haid
• Sakit kepala -
Progesteron
• Sembelit
• Keguguran kandungan
• Menjejaskan perkembangan • Sifat kelelakian pada wanita
Testosteron ciri-ciri seks sekunder lelaki
• Kurang sperma dihasilkan

Latihan 18: Soalan SPM Sebenar 2006 -2016

1 Rajah 1 menunjukkan kesan ketidakseimbangan hormon dalam badan manusia.

Rajah 1

Antara kelenjar endokrin berikut, yang manakah menyebabkan kesan tersebut?

A Tiroid B Pituitari
C Adrenal D Pankreas

2 Seorang remaja perempuan tidak menunjukkan perkembangan ciri-ciri seks sekundernya. Antara
berikut, yang manakah gagal berfungsi dengan baik?
A Ovari B Adrenal
C Pankreas D Tiroid

3 Rajah 2 menunjukkan kelenjar endokrin bagi seorang remaja perempuan.

Dia mengalami kitar haid yang tidak teratur.
Antara organ A, B, C dan D yang manakah tidak berfungsi dengan baik?

Rajah 2

23
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

4 Seorang remaja perempuan menjerit-jerit sewaktu menonton tayangan filem seram.

Kelenjar manakah yang berkaitan dengan aksi beliau?
A Ovari B Tiroid
C Adrenal D Pankreas

5 Kelenjar endokrin manakah yang juga dikenali sebagai kelenjar induk?

A Ovari B Tiroid
C Pankreas D Pituitari

6 Rajah 3 menunjukkan sistem endokrin seorang lelaki.

R Rajah 3

Apakah yang akan berlaku apabila kelenjar R dibuang?

A Kadar metabolisme rendah B Tekanan darah meningkat
C Aras gula dalam darah meningkat D Ciri seks sekunder tidak berkembang

7 Kelenjar manakah yang menyebabkan pembengkakan di bahagian leher?

A Testis B Pankreas
C Kelenjar tiroid D Kelenjar pituitari

8 Kelenjar manakah yang menyebabkan mata menonjol keluar akibat lebihan hormon yang
dirembeskan oleh kelenjar tersebut?
A Pituitari B Pankreas
C Ovari D Tiroid

9 Kegergasian dan kekerdilan merupakan simptom atau kesan daripada kesan lebihan dan
kurangnya hormon yang dirembeskan oleh kelenjar Q. Antara A, B, C dan D, yang manakah
kelenjar Q tersebut?
A

10 Semasa pulang dari sekolah, Siti bersama Alia lari bertempiaran akibat dikejar seekor anjing gila di
kawasan perumahannya. Tindak balas ini akibat perembesan hormon oleh kelenjar X. Apakah X?

24
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 19: Soalan Bahagian B SPM 2015

1 Rajah 5 menunjukkan kedudukan kelenjar endokrin seorang wanita.

P : ………………………………………

Q : ………………………………………

Rajah 5
a) Namakan kelenjar P dan Q dalam petak yang disediakan dalam Rajah 5.

b) Nyatakan satu fungsi hormon yang dirembeskan oleh kelenjar P dan kelenjar Q.

P: ……………………………………………………………………………………………………………

Q: ……………………………………………………………………………………………………………

c) Nyatakan satu kesan kepada wanita itu jika kedua-dua kelenjar Q dikeluarkan.

…………………………………………………………………………………………………………………….

d) Labelkan dengan huruf R dan S pada kelenjar tiroid dan kelenjar adrenal dalam Rajah 5.

2 Rajah 6 menunjukkan satu situasi cemas. (SPM 2016 – Situasi dikejar anjing)

Rajah 6

a) Berdasarkan Rajah 6, nyatakan dua sistem koordinasi badan yang terlibat

……………………………………………………………………………………………………………………….

b) Nyatakan fungsi kelenjar endokrin dalam situasi yang ditunjukkan dalam Rajah 6

……………………………………………………………………………………………………………………….

c) Namakan hormon yang dirembeskan oleh kelenjar tersebut.

……………………………………………………………………………………………………………………….

d) Nyatakan satu organ deria yang terlibat dalam situasi cemas di atas.

……………………………………………………………………………………………………………………….

25
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

2.7 Koordinasi antara Sistem Saraf dengan Sistem Endokrin

Perbezaan antara koordinasi saraf dan koordinasi kimia(endokrin)

Koordinasi saraf Koordinasi kimia

Persamaan
• Mengesan perubahan di persekitaran
• Bergerak balas terhadap rangsangan
• Berfungsi untuk mengawal dan meyelaraskan aktiviti-aktiviti dalam badan

Perbezaan

Impuls saraf / elektrik Bentuk utusan Hormon/Kimia

Efektor Sasaran utusan Organ sasaran
Pantas Kelajuan utusan Perlahan
Terhad Kawasan yang dipengaruhi Meluas
Lama/Mungkin berkekalan
Singkat/Sementara/Berbalik Tempoh kesan
dan tidak berbalik

Koordinasi antara Sistem Saraf dengan Sistem Endokrin dalam Situasi Kecemasan

Rangsangan Reseptor Otak

Organ deria (mata) Mentafsir impuls dan

mengesan memutuskan gerak
Ular di hadapan rangsangan dan balas . impuls dihantar
menghantar impuls ke otot dan kelenjar
ke otak adrenal

Pembesaran anak Kelenjar adrenal Otot

mata
Kadar pernafasan ↑
Denyutan jantung ↑ Merembeskan
Otot akan mengecut
Aras glukosa darah ↑ hormon adrenalina
Penghasilan tenaga ↑

Gerak balas

Latihan 20 : Soalan SPM 2016(Situasi dikejar anjing)

Lengkapkan carta alir dalam Rajh 1 yang menunjukkan hubungan antara dua sistem dengan
menggunakan perataan yang diberi.

Reseptor Kelenjar endokrin Gerak balas

Rangsangan Otak

Otot Jantung, hati, peparu

26
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 21 : Soalan Objektif SPM Sebenar

1 Antara padanan koordinasi saraf dan koordinasi hormon berikut, yang manakah betul?

Koordinasi saraf Koordinasi hormon

A Kesan jangka panjang Kesan jangka pendek
B Gerak balas lambat Gerak balas serta-merta
C Terdiri daripada saraf Terdiri daripada kelenjar tanpa duktus
D Kawasan sasaran yang luas Kawasan sasaran terhad
SPM 2007
2 Penyataan manakah yang betul tentang hormon?
A Menyebabkan kesan jangka pendek B Organ sasaran adalah khusus
C Dirembeskan oleh kelenjar tanpa duktus D Maklumat dihantar dalam bentuk isyarat
elektrik
SPM 2014

Latihan 21 (Soalan Mengkonsepsi)- Bahagian C

1 a) Nyatakan dua perbezaan bagi koordinasi saraf dan koordinasi hormon

Jawapan:

Koordinasi Saraf Koordinasi Homon

[4 markah]

b) Rajah 1 menunjukkan contoh-contoh kelenjar bagi koordinasi hormon.

Kelenjar pituitari

Ovari Kelenjar endokrin Kelenjar Tiroid

Pankreas
Rajah 1

Kaji maklumat dalam Rajah 1 dan bina konsep koordinasi hormon.

Jawapan anda hendaklah berdasarkan aspek-aspek berikut:
i) Kenal pasti dua ciri sepunya
Jawapan (tuliskan ciri-ciri koordinasi hormon yang dinyatakan dalam jadual di atas)

…………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………….

ii) Berikan satu contoh lain kelenjar bagi koordinasi hormon (Tuliskan selain yang diberi di atas)

…………………………………………………………………………………………………………………….

iii) Berikan satu contoh bukan koordinasi hormon (Tuliskan contoh bukan koordinasi hormon)

…………………………………………………………………………………………………………………….

iv) Hubungkaitkan ciri sepunya untuk membina konsep koordinasi hormon

*Klu untuk jawapan Koordinasi hormon ialah kemudian (Gabungkan dua ciri sepunya )
Jawapan

…………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………….

27
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

2.8 Kesan Penyalahgunaan Dadah terhadap Koordinasi Badan dan Kesihatan

Apa itu dadah? Bahan kimia yang dapat mengubah cara badan berfungsi
Penyalahgunaan dadah Penggunaan dadah tanpa preskripsi doktor untuk tujuan selain
perubatan
Kumpulan dadah Dadah dibahagikan kepada tiga kumpulan
a) Dadah stimulant
b) Dadah depresen
c) Halusinogen
Kumpulan utama dadah dan kesannya terhadap koordinasi badan
Kumpulan
Contoh Kesan terhadap sistem saraf dan koordinasi badan
dadah
Kafeina • Mengaktifkan sistem saraf
Nikotina • Menyebabkan kesan yang sama dengan adrenalina
Stimulan
Kokaina • Meningkatkan kadar denyutan jantung, kadar
Amfetamina pernafasan, tekanan darah, dan aras glukosa darah
Candu • Memperlahankan pengaliran impuls saraf
Morfina • Menyebabkan pengguna rasa mengantuk dan kurang
Depresen Kanabis cemas
Barbiturat • Memperlahankan gerak balas terhadap rangsangan
Alkohol
• Mengubah laluan impuls di dalam otak
Dietilamida asid • Menjejaskan persepsi
lisergik (LSD) • Menyebabkan khayal
Halusinogen
Marijuana • Menjejaskan koordinasi otot
Ekstasi • Menyebabkan tingkah laku yang tidak menentu dan
bersifat keganasan

Kesan penyalahgunaan Dadah terhadap Kesihatan

• Menyebabkan tekanan darah tinggi
• Kerosakan hati
• Melemahkan sistem keimunan pengguna
• Kanser
• Kerosakan otak dan masalah mental yang serius
Latihan 22:
1 Apakah dimaksudkan dengan dadah?

…………………………………………………………………………………………………………………………….

2 Apakah maksud penyalahgunaan dadah?

…………………………………………………………………………………………………………………………….

3 Nyatakan tiga kumpulan dadah dan berikan satu contoh bagi setiap kumpulannya

…………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………….

4 Nyatakan dua kesan penyalahgunaan dadah terhadap:

a) Koordinasi badan

………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………..

b) Kesihatan

………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………..

28
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

Latihan 23 : Soalan SPM Sebenar

1 Dadah manakah yang boleh meningkatkan kadar metabolisme?
A Candu B Morfina
C Ganja D Kafeina
SPM 2012
2 Apakah kesan dadah penenang ke atas koordinasi badan?
A Merosakkan otak B Meningkatkan kadar metabolisme
C Mengaktifkan sistem saraf D Melambatkan gerak balas terhadap rangsangan
SPM 2014

2.9 Kesan Pengambilan Minuman Beralkohol yang Berlebihan terhadap Koordinasi Badan dan
Kesihatan
Minuman beralkohol Minuman beralkohol mengandungi etanol
Tiga kategori utama a) Bir b) wain c) spirit
Kandungan alkohol di dalam minuman beralkohol
Minuman beralkohol Kandungan alcohol
Bir 4–7%
Wain 10 – 13%
Spirit 30 – 50%

Kesan Minuman Beralkohol terhadap Koordinasi Badan

Aras alkohol darah (mg/100 cm3) Kesan terhadap koordinasi badan
50 • Meningkatkan kadar denyutan jantung dan kadar
pernafasan
• Daya pemikiran dan pertimbangan merosot
100 • Menjejaskan pertuturan, penglihatan, dan pendengaran
• Berjalan terhuyung-hayang
• Memperlahankan gerak balas terhadap rangsangan
300 • Kehilangan koordinasi otot
400 • Kehilangan kesedaran
500 • Kesesakan nafas, maut

Kesan Pengambilan Minuman Beralkohol yang Berlebihan terhadap Kesihatan

Nyatakan tiga kumpulan minuman beralkohol

a)
b)
c)

Berikan satu kesan pengambilan minuman beralkohol terhadap koordinasi badan

29
Cikguabadi_SMKIP
 Modul PDPC – Sains Tingkatan 4 2017

……………………………………….……………………………………….
Latihan 24 : Soalan Sebenar SPM
1 Penyataan berikut adalah berkaitan dengan kempen keselamatan jalan raya.

“Jangan memandu dalam keadaan mabuk”

Apakah kaitan antara pernyataan itu dengan koordinasi badan?

A Kebanyakan neuron dimusnahkan B Kadar denyutan jantung menurun
C Aktiviti otak menjadii cepat D Penghantaran impuls menjadi lambat
SPM 2011

2 Antara yang berikut, yang manakah kesan pengambilan alcohol secara berlebihan terhadap
kesihatan?
A Sirosis hati B Hepatitis
C Katarak D Arteriosklerosis

2.10 Kepentingan Minda yang Sihat dan Baik

Maksud minda? Cara seseorang berfikir, mengesan dan menaakul
• Mampu mengesan rangsangan dan bergerak balas dengan sewajarnya
• Mampu menaakul
• Mampu membezakan antara yang betul dengan salah
• Membuat pertimbangan atau penilaian
• Mampu berfikir secara rasional
• Sanggup menerima cabaran
Ciri-ciri minda sihat
• Bertanggungjawab
• Berfikiran terbuka
• Bebas daripada prasangka
• Tidak rasa tertekan tanpa sebab yang munasabah
• Hidup tenteram dan mempunyai pandangan positif terhadap kehidupan
• Tidak emosional
• Ketidakseimbangan hormon
Faktor mempengaruhi • Pengambilan minuman beralkohol yang berlebihan
minda dan kesihatan • Penyalahgunaan dadah
mental • Tekanan mental
• Kecederaan otak
Latihan 25:
I Nyatakan maksud minda

…………………………………………………………………………………………………………………………

II Nyatakan tiga ciri-ciri minda yang sihat

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

III Nyatakan tiga faktor yang mempengaruhi minda dan kesihatan mental

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

~MODUL BAB 2 TAMAT~

30
Cikguabadi_SMKIP