Conquer! Sains Tingkatan 3 - ALL

Panduan Penggunaan Buku
Nota Ekspres
Nota Ekspres Nota Ekspres untuk

rujukan cepat.
3 Sistem saraf pusat terdiri daripada otak dan saraf
Bab 1: Rangsangan dan Gerak tunjang.
Balas
Video
The central nervous system consists of the brain and the spinal
cord.
1.1 Sistem Saraf Manusia 4 Sistem saraf periferi terdiri daripada 12 pasang
1 Unit asas bagi sistem saraf ialah sel saraf atau saraf kranium yang keluar dari otak dan 31 pasang
dikenali sebagai neuron. saraf spina yang keluar dari saraf tunjang.
The basic unit of the nervous system is the nerve cell known as The peripheral nervous system consists of 12 pairs of cranium
neurone. nerves that come out from the brain and 31 pairs of spinal
2 Sistem saraf manusia terdiri daripada sistem saraf nerves that come out from the spinal cord.
pusat dan sistem saraf periferi. 5 Sistem saraf berfungsi mengawal koordinasi
The human nervous system consists of the central nervous badan dan ia melibatkan tiga bahagian sistem
system and the peripheral nervous system. saraf yang mempunyai tiga fungsi utama, iaitu:
The nervous system controls body coordination and it involves
three parts of the nervous system that have three main functions:
Bahagian yang terlibat Fungsi

Parts involved Function
(a) Afektor (reseptor) Mengesan dan menerima perubahan persekitaran yang dikenali sebagai rangsangan
Affector (receptor) dan menukarkan maklumat yang diterima kepada impuls saraf.
Detects and receives environmental changes known as stimuli and converts the information received
to nerve impulses.
(b) Sel saraf atau neuron
The nerve cells or neurones
(i) Neuron deria Membawa maklumat dalam bentuk impuls saraf dari reseptor ke sistem saraf pusat
Sensory neurones untuk ditafsirkan.
Carry information in the form of nerve impulses from the receptors to the central nervous system to
be interpreted.
(ii) Neuron motor Membawa impuls saraf dari sistem saraf pusat ke organ efektor.
Motor neurones Carry nerve impulses from the central nervous system to the effector organs.
(c) Efektor / Effector Impuls saraf diterima oleh efektor. Efektor menghasilkan gerak balas yang sepadan
Contoh: otot dan kelenjar dengan rangsangan.
Examples: muscles and glands Nerve impulses are received by the effector. The effector produces a response corresponding to the
stimulus.
6 Laluan impuls dalam sistem saraf manusia:

The pathway of impulses in the human nervous system:
Neuron deria Neuron motor
Rangsangan Afektor (Reseptor) Sensory neurone Sistem saraf pusat Motor neurone Efektor Gerak balas
Stimulus Affector (Receptor)
7 Laluan impuls dalam tindakan terkawal:

Central nervous system Effector Response
Nota berwarna yang diringkaskan
The pathway of impulses in a voluntary action:
Rangsangan
Neuron deria
Afektor (Reseptor) Sensory neurone Serebrum
Neuron motor
Motor neurone Efektor Gerak balas
untuk ulang kaji pantas.
Stimulus Affector (Receptor) Cerebrum Effector Response
8 Laluan impuls dalam tindakan luar kawal:

The pathway of impulses in an involuntary action:
Rangsangan Afektor (Reseptor) Sensory neurone Medula oblongata Motor neurone Efektor Gerak balas
Stimulus Affector (Receptor) Medulla oblongata Effector Response
Video
Imbas kod QR atau layari https://www.

youtube.com/watch?v=4M82WwFACLg
untuk menonton video tentang
sistem saraf manusia.
Untuk tujuan pembelajaran
N1
4 Conquer Sains Tkt 3-Nota 3rd.indd 1 07-Nov-22 12:08:02 PM
Praktis DSKP
Berpandukan susunan dalam buku teks dan juga
Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran (DSKP)
Kod QR di muka depan setiap unit
mengandungi salinan digital dan
Tema 1: Penyelenggaraan dan Kesinambungan hidup Buku Teks: halaman 2 – 43
Bab Rangsangan dan Gerak Balas

e-RPH
1 Stimuli and Responses

JawaPan
e-RPH unit yang berkenaan.
Buku Teks: halaman 4 – 5
1.1 Sistem Saraf Manusia

video
1 Garisi perkataan yang betul dalam pernyataan berikut.

Underline the correct words in the following statement.
SP 1.1.1 TP 1
Standard Pembelajaran (S.P)
Sistem saraf berfungsi untuk ( menyelaras / membantu ) pelbagai organ dan bahagian badan supaya dan Tahap Penguasaan (TP)
ditanda pada latihan-latihan yang
badan dapat berfungsi sebagai satu sistem yang dapat berintegrasi dengan baik dengan menghasilkan
( gerak balas / pengesanan ) yang betul terhadap perubahan persekitaran atau dikenali sebagai
( rangsangan / deria ).
The nervous system works to ( coordinate / assist ) the various organs and body parts so that the body can function as a system that
berkaitan.
can integrate well by producing the correct ( response / detection ) to the changes in the surrounding or known as ( stimuli / sense ).
2 Lengkapkan peta pokok di bawah. SP 1.1.1 TP 1 hebat sains modul 11

Complete the tree map below.
i-THINK Peta Pokok
Sistem saraf
Nervous system
Sistem saraf pusat Sistem saraf periferi

Central nervous system Peripheral nervous system
Thumbs Index sebagai penanda

HEBAT
Otak Saraf tunjang Saraf kranium Saraf spina
yang memudahkan murid

Brain Spinal cord Cranial nerves Spinal nerves
mencari komponen-komponen
3 Labelkan bahagian-bahagian utama dalam sistem saraf manusia. SP 1.1.1 TP 1
Label the main parts of the human nervous system.
tertentu.
Otak
Saraf kranium Brain
Sistem saraf
Sistem saraf
Cranial nerves pusat
Central nervous
periferi Saraf tunjang system
Peripheral Spinal cord
nervous system
Saraf spina
Spinal nerves
video
Tahap Penguasaan yang dicapai

untuk menonton video tentang sistem
saraf manusia.
oleh murid bagi latihan yang

1.1
dibuat.
belum menguasai : TP 1 menguasai : TP 1
Conquer Sains Tkt 3-Bab 1 4th.indd 1 07-Nov-22 12:10:05 PM
P1
1 Conquer Sains Tkt 3-Panduan 4th.indd 1 09-Nov-22 4:30:12 PM

Buku Teks: halaman 11 – 29
Halaman Buku Teks sebagai
1.2 Rangsangan dan Gerak Balas dalam Manusia rujukan silang muka surat
dalam buku teks bagi topik yang
1 Padankan setiap organ deria dengan rangsangan dan jenis deria. SP 1.2.3 TP 1
Match each sensory organ with its stimulus and the type of sense. hebat sains modul 11
Rangsangan / Stimulus Organ deria / Sensory organ Jenis deria / Type of sense
berkenaan.
Cahaya / Light Lidah / Tongue Sentuhan / Touch
Bahan kimia Kulit / Skin Rasa / Taste

Chemical substances
Haba / Heat Telinga / Ear Penglihatan / Sight
Bunyi / Sound Mata / Eyes Bau / Smell
Hidung / Nose Pendengaran / Hearing
2 Nyatakan kombinasi deria yang terlibat dalam aktiviti-aktiviti berikut. SP 1.2.3 TP 2

State the combination of senses involved in the following activities.
Aktiviti
Soalan yang sejajar dengan

Activity
Modul HEBAT Sains ditandakan
HEBAT
pada latihan untuk meningkatkan
Bermain biola Menikmati durian Bermain wau tahap penguasaan sains.
Playing a violin Enjoying durian Flying a kite
(a) Deria sentuhan, penglihatan (b) Deria bau dan deria rasa (c) Deria sentuhan dan deria
Jenis deria dan pendengaran Sense of smell and taste penglihatan
Type of sense Sense of touch, sight and hearing Sense of touch and sight
3 Mengapakah deria bau seseorang yang demam selesema menjadi kurang peka?
Why does a person with flu have a less sensitive sense of smell?
SP 1.2.3
KBAT
TP 3
Mengaplikasi
Soalan berbentuk KBAT
Apabila selesema, rongga hidung dipenuhi mukus. Hal ini menghalang reseptor bau daripada menerima rangsangan wap
ditandakan pada latihan yang
menguji pemikiran secara kritis,
bahan kimia dan menjadi kurang peka. Oleh itu, deria bau kurang berfungsi untuk mengesan bau.
When having flu, the nasal cavity is congested with mucus. This prevents the smell receptors from receiving chemical stimulus and become less
sensitive. So, the sense of smell is less functional in detecting smell.

kreatif dan inovatif.
1.2 belum menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 menguasai : TP 1 TP 2 TP 3
13
Buku Teks: Halaman 195 – 202
6.4 Pengiraan Kos Penggunaan Elektrik
1 Lengkapkan peta bulatan di bawah untuk menunjukkan kaedah penjimatan penggunaan tenaga
elektrik. SP 6.4.6 TP 2
Complete the circle map below to show the method of saving electricity consumption.
i-THINK Peta Bulatan
Soalan dipersembahkan dalam
Perpustakaan Buku teks bentuk peta pemikiran i-THINK.
Library Tutup suis apabila tidak Textbook
(a)
digunakan
Turn off the switch when not in use

Aktiviti PAK-21
(g) Jangan membuka pintu peti

(b) Menyeterika pakaian dengan
sejuk terlalu kerap
banyak sekali gus
Do not open the refrigerator door
Ironing many clothes at one time
too often Kaedah
penjimatan (c) Tetapkan suhu penyaman
Basuh pakaian dalam muatan penggunaan
(f) tenaga elektrik
udara pada 24 °C – 26 °C
yang penuh Method of Set the air conditioning temperature
saving electricity
Jawapan untuk guru dicetak

Wash clothes only in full loads consumption at 24 °C – 26 °C
(e) Cabut palam peralatan elektrik

daripada soket apabila tidak digunakan
(d) Gunakan peralatan elektrik
cekap tenaga dengan warna biru.
Unplug electrical appliances from the Use energy-efficient electrical
sockets when not in use appliances
Internet Majalah
Internet Magazine
Aktiviti Pembelajaran Abad ke-21

AKTIVITI Pembelajaran Berasaskan Projek STEAM TP 6
(PAK-21) dalam Pembelajaran

KBAT Mencipta
1 Jalankan aktiviti dalam kumpulan yang terdiri daripada 5 orang murid. / Conduct activity in groups of 5 students.
2 Setiap kumpulan diminta membuat persembahan multimedia tentang konsep bangunan hijau. Setiap kumpulan juga
diminta membuat inovasi satu bangunan hijau. Antara perkara yang perlu diberi penekanan termasuk: dan Pemudahcaraan (PdPc)
sebagai aktiviti tambahan murid.
Each group is required to do multimedia presentation about the concept of green building. Each group is also required to do
innovation in green building. The things that need to be emphasised include:
(a) kecekapan tenaga / energy efficiency
(b) penjualan tenaga / power sales
(c) penggunaan peralatan yang mempunyai label cekap tenaga / the use of appliances that have energy efficient rating labels
3 Seorang ahli daripada setiap kumpulan diminta membuat pembentangan menggunakan Microsoft PowerPoint. Setiap
pembentangan mestilah mengandungi aspek-aspek berikut:
A member of each group is asked to make a presentation using Microsoft PowerPoint. Each presentation must include the following
aspects:
(a) Tajuk / Title (c) Perbincangan / Discussion
(b) Objektif / Objective (d) Kesimpulan / Conclusion
6.4 Belum Menguasai : TP 2 TP 6 Menguasai : TP 2 TP 6
TAHAP PENGUASAAN YANG DICAPAI 1 2 3 4 5 6

Ulasan: ..................................................................................................................................................Tandatangan Guru: ................................................ Tarikh: ....................................
96
P2

Reviu Bab
Latihan yang disediakan di akhir setiap bab bagi mentaksir
kefahaman murid terhadap topik yang dipelajari
e-Soalan Imbas kod QR untuk

mendapatkan soalan tambahan
e-Soalan
Reviu Bab 7 Imbas kod QR untuk

menjawab latihan tambahan
Soalan Objektif
Bab 7.

dalam format digital.
1 Antara aktiviti berikut, yang manakah keupayaan graviti 75 000 J. Berapakah jisim
melibatkan kerja yang dilakukan? wanita Q, dalam kg?
Which of the following activities involves work done? When woman Q enters the elevator, the elevator moves up
A Seorang bayi sedang menangis 30 m with 75 000 J gravitational potential energy. What is the
A baby crying mass of woman Q, in kg?
B Seorang ibu yang sedang menyusukan bayi Tenaga keupayaan graviti = mgh
A mother breastfeeding a baby Gravitational potential energy = mgh
C Seorang kanak-kanak lelaki berlari menaiki
tangga (Daya graviti / Gravitational force = 10 m s–2)
A boy running up the stairs
A 55 C 65
D Seorang dewasa sedang memegang sebakul B 60 D 70
Soalan Objektif menerapkan

buah mangga
An adult holding a basket filled with mangoes
4 Rajah di bawah menunjukkan seorang murid
melontar bola keranjang ke dalam jaring.
2 Rajah di bawah menunjukkkan seorang
pekerja sedang mengangkat suatu beban
The diagram below shows a student throwing a basketball
into the net. latihan berbentuk soalan aneka
pilihan.
seberat 30 kg. A
The diagram below shows a worker lifting a weight of 30 kg.
D
70 cm B
Pada kedudukan manakah, A, B, C atau D
Hitung kerja yang dilakukan oleh pekerja tenaga kinetik adalah maksimum?
At which position, A, B, C or D the kinetic energy is maximum?
tersebut.
Calculate the work done by the worker.
5 Jadual di bawah menunjukkan maklumat
Kerja = Daya × Sesaran tentang empat orang murid yang menaiki
Work = Force × Displacement sebuah tangga dengan ketinggian 3 m.
The table below shows the information about four students
A 21 J C 210 J who walk up the stairs of 3 m high.
B 100 J D 1 000 J
Jisim badan Masa untuk sampai
Murid
3 Rajah di bawah menunjukkan seorang wanita Students
(kg) ke puncak (s)
memasuki sebuah lif. Body mass (kg) Time to get to the top (s)
The diagram below shows a woman entering an elevator. Ahmad 80 15
Jamal 60 12
60 kg 80 kg Ramesh 50 10
50 kg
Joshua 70 15
Siapakah yang mempunyai kuasa paling besar?
Who has the greatest power?
Kerja yang dilakukan

Kuasa =
Masa
e-Soalan
Work done
Power =
Time
Wanita/Woman Q
Apabila wanita Q memasuki lif, lif tersebut A Ahmad C Ramesh

bergerak ke atas setinggi 30 m dengan tenaga B Jamal D Joshua
114
Conquer Sains Tkt 3-Bab 7 3rd.indd 114 01-Nov-22 11:44:35 AM
6 Rajah di bawah menunjukkan aktiviti yang Berapakah halaju troli selepas dilepaskan
dilakukan oleh seorang pelajar. Troli berjisim sekiranya daya yang digunakan untuk
5 kg ditolak ke bongkah kayu sehingga memampatkan spring adalah 50 N?
spring dimampatkan kepada 10 cm. Troli itu What is the velocity of the trolley after it is released if the force
kemudiannya dilepaskan dan spring kembali used to compress the spring is 50 N?
kepada panjang asal.
1 Fx = 1 mv 2
The diagram below shows the activitiy carried out by a
student. The 5 kg trolley is pushed towards a wooden block 2 2
so that the spring is compressed to 10 cm. The trolley is then
released and the spring returns to its original length.
A 1 m s–1
50 cm
B 2 m s–1
C 4 m s–1
D 20 m s–1
Troli Bongkah kayu
Soalan Subjektif yang pelbagai

Trolley Wooden block
Soalan Subjektif
1 Rajah di bawah menunjukkan dua orang lelaki, P dan Q yang sedang menolak dua bebola logam. bentuk.
The diagram below shows two men, P and Q pushing two metal balls.
300 kg
100 kg
500 N 500 N
Tiada pergerakan
No movement
P Q 6m
5s
(a) Tentukan kerja yang dilakukan oleh lelaki P dan lelaki Q. KBAT Mengaplikasi
Determine the work done by man P and man Q.
Lelaki P / Man P :
Kerja = Daya × Sesaran
Work Force × Displacement
= (500 + 3 000) × 0
=0J
[2 markah/marks]
Pemarkahan bertujuan untuk
Lelaki Q / Man Q :
Kerja = Daya × Sesaran membantu guru memeriksa
jawapan.
= (500 + 1 000) × 6
= 9 000 J
[2 markah/marks]
(b) Hitung kuasa yang dijana oleh lelaki Q untuk menolak bebola logam tersebut. KBAT Mengaplikasi
Calculate the power generated by man Q to push the metal ball.

Kerja/Work
Kuasa/Power =
Masa/Time
= 9 000 J
5s
= 1 800 W
[2 markah/marks]
(c) Apakah perubahan yang berlaku kepada kuasa yang dijana jika masa untuk menolak bebola tersebut
bertambah?
What are the changes occur to the power generated if the time to push the ball is increased?
Berkurang / Decreases
[1 markah/mark]
(d) Nyatakan hubungan antara kerja yang dilakukan dengan kuasa yang dijana jika masa adalah
malar. KBAT Menilai
State the relationship between the work done and the power generated if the time is constant.
Semakin besar kerja yang dilakukan, semakin besar kuasa yang dijana. / The greater the work done, the greater the power generated.
[1 markah/mark]
115
P3

Power (P) = Voltage (V) × Current (I)Koroid 7.1
Ears Kerja, Tenaga dan Kuasa
Konjunktiva (a) Bahagian telinga yang mengesan getaran dan
Website
Choroid
Conjunctiva
Retina 1 Kerja menukarkannya
didefinisikan sebagai
kepada hasil
impulsdarab daya dan
ialah koklea.
6 Formula untukIris mengira penggunaan kos elektrik: sesaran (jarak dilalui) padareseptor
arah yang sama dengan
Koklea mengandungi yang peka
TheAnak mata
formula to calculate the cost of electricity: Bintik kuning
Pupil Yellow spot daya. kepada getaran.
Kanta Bintik buta Work isThe
defined product of force and displacement
Kos penggunaan elektrik Blind spot part as the ear
of the that detects vibrations and changes
Lens
(distance
themtravelled)
to nerveinimpulses the cochlea.
the sameisdirection of the
Theforce.
cochlea
= Kuasa (kW) × Masa (j) × Kos per unit
Kornea
Cornea Saraf optik 2 Tenaga ialahreceptors
contains keupayaan untuk
that are melakukan
sensitive kerja.
to vibrations.
Video
Cost of electrical energy used
Gelemair Gelemaca Optic nerve (b) Saraf
Energy auditori
is the ability to domenghubungkan
work. reseptor dalam
= PowerAqueous
(kW) ×humor × Cost
Time (h)Otot per unit
silium
Ciliary body
Vitreous humor kokleadilakukan
3 Kerja tidak dengan otak. Impuls
jika daya dansaraf dari reseptor
sesaran adalah
7 Sebab-sebab berlakunya
Rajah kemalangan
4 Keratan rentas elektrik:
mata manusia sifar. dihantar ke otak oleh saraf auditori.
Diagram
Causes of electrical 4 Cross-section of the human eye
accidents: Work isAuditory
not donenerves
if forceconnect the receptors
and displacement areinzero.
the cochlea to
(a) (c)
Menyentuh dawaikepada
hidup warna.
yang terdedah the brain. Nerve impulses from the receptors are sent to the
e-Pembelajaran Sel kon peka

Touching exposed live
menghantar
(b) Menyentuh
Sel kon
wires ke otak, dan otak
isyarat
suis dengan tangan basah
Kerja =
brain by auditory Daya × Sesaran
nerves.
Work = Force × Displacement
Tulang osikel Jendela bujur
menafsirkannya kepada warna. Sel kon bekerja
Ossicles W = Oval
F (N) × s (m)
Menyediakan bahan pembelajaran murid secara
Touching
hanyathedalam maya.
switch with wet hands
keadaan terang. Cuping =Nm
window
Salur separuh bulat
(c) Memasukkan
Cone cells arekonduktor tajamCone
sensitive to colours. ke dalam soket
cells send signals telinga
Semicircular canal
Pinna
=J
Inserting
to theabrain,
sharpwhich
conductor into the
translates socket
it into perception of colour. Saraf auditori
Ligamen penggantung
Suspensory ligament
Sklera
Sclera
5 Telinga
Ears
(d) Penebat kabel
Cone cells workkoyak
only in bright light. 4 Unit S.I bagi kerja ialah Joule (J). Auditory nerve
Koroid
Konjunktiva
Conjunctiva
Choroid
Retina
Torn cable insulation
(a) Bahagian telinga yang mengesan getaran dan
menukarkannya kepada impuls ialah koklea.
The S.I unit for work is Joule (J). Koklea
Fotoreseptor
(e) Menyambungkan terlalu banyak peralatan 5Salur telinga
Iris
Anak mata
Pupil
Bintik kuning
Yellow spot
Koklea mengandungi reseptor yang peka
Sel ganglion
kepada getaran. Sel bipolar Kon Rod Photoreceptors Perubahan
Ear canal
kinetik sesuatuCochlea
tenagaGegendang objek adalah
Kanta
Lens
Bintik buta
Blind spot elektrik
The part ofGanglion
kepada
cells
the ear that detects
satu
vibrations andBipolar
changes
them to nerve impulses is the cochlea. The cochlea
sumber
cells Cone kuasa
Rod sama dengan kerja bersih yang
telinga dilakukan
Tiub Eustachio pada
Kornea
Akson saraf thatoptik Epitelium Eardrum
Cornea Saraf optik Connecting
contains receptors
too many appliances to one powerpigmen
are sensitive to vibrations.
source retina objek. Buku Teks: Halaman
Eustachian tube 124 – 128
Video
Gelemair Gelemaca Optic nerve (b)Axons of optic
Saraf auditori nerve reseptor dalam
menghubungkan
8 Tindakan keselamatan:
Otot silium Vitreous humor
Aqueous humor
Ciliary body koklea dengan otak. Impuls saraf dari reseptor Retinal pigment Rajah
The change in 6 Struktur
kinetic energy of telinga
an object manusia
is equal to the net
4.1
dihantar ke otak oleh saraf auditori.
of the human eyeKepelbagaian Mineral
Rajah 4 Keratan rentas mata manusia epithelium
Diagram 4 Cross-section
4 1 unit tenaga bersamaan 1Safety Cahaya
kWj. measures:
Auditory nerves connect the receptors in the cochlea to
(d) are
Lakukan CPR jika mangsa sukar bernafas.
Diagram
work performed 6 The
on the structure of the human ear
object.
the brain. Nerve impulses from the receptors sent to the
(a) Light
voltan Elakkan menyambung terlalu banyak Sklera peralatan
(c) Sel kon peka kepada warna. Sel kon
6 Apabila daya 1 Newton digunakan untuk
1 unit of energy equal to 1 kWh. brain by auditory nerves. Perform CPR if the victim has difficulty breathing.
menghantar isyarat ke otak, dan otak
5 Perhubungan antara kuasa, dan arus (e) Hubungi paramedic. Video
Tulang osikel
TP 4 PISA/TIMSS Sclera
3 Jawab soalan berikut.
menafsirkannya kepada warna. Sel kon bekerja
pada satu soket.
Jendela bujur
ditunjukkan
hanya dalam keadaan terang. The relationship between power,
oleh formula berikut: Ossicles
voltage and
Oval
current is shown
SP
window 4.1.3 Contact paramedics.
Salur separuh bulat menggerakkan objek sejauh 1 meter dalam arah
Cuping Semicircular canal
Koroid Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
Cone cells are sensitive to colours. Cone cells telinga
Bab too 7: Tenaga dan Kuasa daya, tenaga sebanyak untuk1menonton
J telah video
digunakan.
send
by the signalsformula:
following
Answer the following Avoid connecting many appliances to one socket.
(P) = Voltan (V) ×questions.
to the brain, which translates it into perception of colour. Pinna
Saraf auditori Choroid watch?v=m_9SqIQ0BQQ
Kuasa
Power (P) = Voltage (V)(b)
Lapisan
Arus (I)
× CurrentBaiki
dalam Auditory
peralatan elektrik
7.1 nerve
Kerja, Tenaga yang rosak.luar
danLapisan
Kuasa
Cone cells work only in bright light.
(I)
Inner layer Cochlea
Koklea
Lapisan tengah tentang
When themekanisme pendengaran.
force of 1 Newton is used to move an object through a
Website
Fotoreseptor Salur telinga 1 Kerja didefinisikan sebagai hasil Outer darablayer

daya dan
(a) Hujan yang turun biasanya sedikit berasid kerana telah distancemenyerap
of 1 metergas
Middle layer in the karbon dioksida dalam
Sel ganglion Sel bipolar Kon Rod6 Formula Photoreceptors penggunaan kosGegendang
Ganglion cells
Akson saraf optik
Bipolar cells Cone Rod Repair damaged
untuk mengira
TheEpitelium
electrical
Ear canal
appliances.
elektrik:
formula to calculate the cost of electricity:
telinga
Eardrum
direction of the force, of 1 J
thepembelajaran
energy
sesaran (jarak dilalui) pada arah yang sama dengan
Tiub Eustachio Untuk tujuan
Eustachiandaya.
Kos penggunaan elektrik(c) Mencabut Rajah palam5 keluar
Sel kon daripada
dan sel rodsoket dengan
Axons of optic nerve pigmen retina tube
udara. Hujan asid menjadi

Retinal pigment
lebih berasid apabila has been
gas-gas
Rajah 6 Struktur telinga manusia used.
berasid seperti nitrogen dioksida
Work is defined as the product of force and displacement
Video memberi maklumat tambahan

epithelium
menarik palam dan bukannya

cells and rodkabel.
Diagram 6 The structure of the human (distance
ear travelled) in the same direction of the force.
Cahaya = Kuasa (kW) × Masa (j) × Kos per unit Diagram 5 Cone cells
Light
Sklera 2 Tenaga Video
ialah keupayaan untuk melakukan kerja.
dan sulfur dioksida Disconnectmelarut
the plug fromdalam
the socket air hujan. Hujan asid yang turun di bukit-bukit batu kapur
Kerja visual.
Sclera Energy is the ability to do work.
topik yang dipelajari

Kuasa secara
= Power (kW) × Time (h) × Cost per unit
Koroid
by pulling the plug
3 Kerja tidak dilakukan jika daya dan sesaran
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/ adalah
Choroid watch?v=m_9SqIQ0BQQ untuk menonton video
sifar. =
melarutkan permukaan batu kapur dan mengubah rupa bukit. Perkara yang sama terjadi kepada
Lapisan dalam 7 Sebab-sebab berlakunya kemalangan
mekanismeelektrik:
Inner layer Lapisan tengah Lapisan luar
Middle layer
1.3 Gerak Balas dalam Tumbuhan
and not the
tentang
Outer layerCauses of electrical accidents:cable.
pendengaran.
Masa
Work is not done if force and displacement are zero.
Rajah 5 Sel kon dan sel rod (a) Menyentuh dawai hidup yang terdedah
binaan monumen
Diagram 5 Cone cells and rod cells (d) Janganatau sentuhbangunan
Touching exposed live wires peralatan elektrik yang dengan
dibuat daripada marmar atau kalsitKerja = Daya × Sesaran
yang
Work merupakan
1 Gerak balas Power =
yangtumbuhan
basah. terhadap rangsangan adalah perlahan. Terdapat dua jenis gerakTime balas tumbuhan, iaitu
(b) Menyentuh suis dengan tangan basah
tangan W = F (N) × s (m)
kalsium karbonat.
Touching the switch with wet hands
1.3 Gerak Balas dalam Tumbuhan =Nm
1 Gerak balas tumbuhan terhadap rangsangan adalah

Inserting
tropisme
perlahan.
a sharp conductorTerdapat
dan
(c) Memasukkan konduktor tajam ke dalam soket
Do not touch gerakappliances
electrical balas nastik.
with wet hands.
dua jenis gerak balas tumbuhan, iaitu
into the socket
=J
tropisme dan gerak balas nastik. The normal9rain

(d) Penebat kabel koyak
Responses of plants towards stimuli are slow. ThereTorn cable
are two insulation
types
isResponses
usually of
Langkah-langkah slightly
plantsyang acidic
towards
4 Unit S.I bagi kerja ialah Joule (J).
perlu because
stimuli
The S.I unit for work is Joule (J).
of plants responses, namely tropism and nastic response.
are slow.
diambil it absorbs
jikaThere arecarbon dioxide
two types 7 gas
of plantsKuasa in the
responses, air. Acid
didefinisikan
namely rain
tropism is even
sebagai
and nastic more
kadar acidic as acidic
response.
melakukan kerja.
Tropisme/Tropism
gases elektriksuch
kepada satu assumbernitrogen
(e) Menyambungkan terlalu banyak peralatan
berlakunya
kuasa
Gerak
dioxide
renjatan
balas nastik/Nastic
andelektrik: sulfur dioxide dissolved in rainwater. Acid
5 Perubahan tenaga kinetik sesuatu objek adalah
sama dengan
response kerja bersih yang dilakukan pada Powerrain that falls
is defined as theinrate
theoflimestone
doing work. hills dissolves the
Tropisme/Tropism Gerak balas nastik/Nastic response
8 Unit S.I. bagi kuasa ialahof Watt.
objek.
Gerak balas terarah pertumbuhan 8tumbuhan
dipengaruhi oleh arah rangsangan.
limestone
Tindakan and
keselamatan: changes
Connecting too many appliances to one power source
yang Gerak balas
Steps
bergantung
tumbuhan terhadap
pada toarah the rangsangan
berangsangan.
taken landscape
in the yang tidak of the hills. The same goes for monuments
event
The change of energy
in kinetic electric shock:
of an object is equal to the net or buildings made marble or calcite, which is
Safety measures:
calcium
The directional growth responses of plants that is dependent on
the direction of the stimulus.
carbonate.
(a) Elakkan menyambung (a) Matikan
Gerak sumber
balas
work performed on the object.
6 terarah
Plant response towards the stimulus that are not dependent on
terlalu banyak
the direction of the
peralatan
stimulus. elektrik
Apabila daya 1pertumbuhan utama
Newton digunakan untuksebelum
tumbuhan yang The S.I.
Gerak unit for
balas power is Watt.
tumbuhan terhadap rangsangan yang tidak
pada satu soket. menggerakkan objek sejauh 1 meter dalam arah
Dari
Tropisme positif – pertumbuhan ke arah rangsangan
Positive tropism – growth towards the stimulus
Avoid connecting too many appliancesmenyentuh
manakah menunjukkan gerak
(b) Baiki peralatan elektrik yang rosak.
todipengaruhi
gas
one socket.
sulfur
Hanya bahagian tumbuhan yang menerima rangsangan
balas nastik. mangsa.
oleh arah
dioksida
daya, tenaga rangsangan.
sebanyak
dan nitrogen dioksida9ini
1 J telah digunakan. Apabila
bergantung
hadir? kerja
pada1arahJoule dilakukan dalam masa 1 saat,
rangsangan.
kuasa sebanyak
towards 1 theWatt telahthatdigunakan.
Tropisme negatif – pertumbuhan menjauhi rangsangan When the force of 1 Newton is used to move an object through a
Repair damaged electrical appliances. Turn Theoff directional
Only parts of the plant that receive the stimulus show
the maindistance growth
nastic
of 1 meterresponses
electrical insource offorce,
the directionbefore plantstouchingthat
of 1 J is dependent
the victim. on Plant response stimulus are not dependent on
Where
Negative tropism – growth away from the stimulus
(c) Mencabut dopalamthese
response.
sulphur
keluar daripada soket dengandioxide and
has nitrogen
been used. dioxide
of the the
gases
energy
come from?
Rangsangan: graviti, air, cahaya dan sentuhan. menarik palam dan (b)
bukannya
Rangsangan: Tarik
the direction
kabel.
sentuhan, mangsa
suhu, cahaya of the menjauhi
stimulus. sumber elektrik
Kerja
the
When 1 Joule
direction of the is done within 1 second, power of 1 Watt
stimulus.
of work
Tropisme positif – pertumbuhan ke arah rangsangan Hanya
is used.bahagian tumbuhan yang menerima rangsangan
Stimuli: gravity, water, light and touch. Stimuli:
Disconnect the plug from the touch,
socket temperature,
by pulling thelight
plug
Daripada
Lambat dan tidak berbalik / Slow and irreversible
and not the cable. ekzos kenderaan//
Lebih cepat dan dengan
berbalik / Fastermenggunakan
buangan
and reversible
daripada
penebat
Kuasa =
Masa kilang/
seperti perindustrian//pembakaran
ranting, bahan api fosil// gas-gas
(d) Jangan sentuh peralatan elektrik dengan
Positive tropism – growth towards Work
Timethe stimulus
menunjukkan gerak balas nastik.
kayu, getah atau plastik.
Power =
Jenis tropisme/Type of tropism tangan yang basah. Jenis gerak balas nastik/Type of nastic response
Geotropisme – gerak balas terhadap tarikan graviti
Do not
9daripada
Seismonastik
touch electrical
gunung
appliances with–wet
Tropisme
gerak
hands.
berapi negatif
balas nastik terhadap
/ From 7 Kuasa – pertumbuhan
vehicle
didefinisikan exhausts
sebagai kadar// menjauhi
factory/industrial
melakukan kerja. rangsangan
emission //Only parts ofofthe
burning plant
fossil fuels 1receive
J s the
that//gases
–1
= 1stimulus
from W show nastic
volcanoes
Langkah-langkah
Geotropism – response towards the gravitational
Hidrotropisme – gerak balas terhadap air
berlakunya
pull yang
renjatan elektrik:
rangsangan sentuhan
perlu diambil jika Pull the victim away from the electrical source by using
Power is defined as the rate of doing work.
Fotonastik
of electric –
Negative tropism – growth away from the stimulus
Seismonastic – nastic response towards touch stimuli
gerak balas nastik terhadap 8 Unit S.I. bagi kuasa ialah Watt.
rangsangan response. LamaN Web
Hydrotropism – response towards water Steps to be taken in the event
Fototropisme – gerak balas terhadap(a) Matikan sumber keamatan
cahaya elektrik utama
shock:
cahayasebelum
insulators such as dry stick, wood, rubber or plastic.
The S.I. unit for power is Watt.
Phototropism – response towards light menyentuh mangsa. Photonastic –
(c)
nastic response
Baringkan
Rangsangan:
towards light 9 Apabila
intensity
mangsagraviti, dalam
air, cahaya kedudukan
stimulikerja 1 Joule dilakukan dalam masa 1 saat,
dan yang
sentuhan. Imbas kod QRsentuhan,
Rangsangan: atau layari https://justenergy.com/
suhu, cahaya
(b) Cangkerang haiwan
Turn off the main electrical source before touching the victim.
(b) Tarik mangsa menjauhi sumber
sesuai
Stimuli: untuk
elektrik lautWhen
gravity,
kuasa
1ialah
sebanyak
memudahkan
water,
1
contoh
Watt
Joule of work is done
light and
telah digunakan.
pernafasan.
within 1 second, power
touch. sebatian
of 1 Watt kalsiumStimuli:
karbonat semula lightjadi. Sedikit
blog/potential-and-kinetic-energy-explained/
touch, temperature, untuk pecahan
dengan menggunakan
N3 penebat seperti ranting, is used.
Buku Teks: Halaman 96 mengetahui – 100 tentang perbezaan tenaga keupayaan
cangkerang
kayu, getah atau plastik. dimasukkan ke dalam bikar kecil berisi cuka makan semalaman. Jisim cangkerang
Lay the victim in an appropriate 1 J s =position
1W –1
to facilitate dan tenaga kinetik.
Lambat dan tidak berbalik / Slow and irreversible
Pull the victim away from the electrical source by using
Lebih cepat dan berbalik / Faster and reversible
sebelum dimasukkan respiration. ke Imbas dalam cuka ialah 3.0 gram. Jisim cangkerang selepas direndam semalaman
LamaN Web
Darah Manusia Untuk tujuan pembelajaran

4 Conquer Sains Tkt 3-Nota 2nd.indd 3 (c) Baringkan mangsa dalam kedudukan yang kod QR atau layari https://justenergy.com/
01-Nov-22 11:38:51 AM
blog/potential-and-kinetic-energy-explained/ untuk
sesuai untuk memudahkan pernafasan.
Jenis tropisme/Type of tropism Jenis gerak balas nastik/Type of nastic response
dalam cuka juga ditimbang dan dicatatkan.
mengetahui tentang perbezaan tenaga keupayaan
Laman Web memberi maklumat

Lay the victim in an appropriate position to facilitate dan tenaga kinetik.
respiration.
Geotropisme – gerak balas terhadap tarikan graviti
Seismonastik – gerak balas nastik terhadap
alan-soalan berikut. SP 3.3.1 Seashell is an example of natural calcium
towardscarbonate compound. A smallrangsangan
fragment sentuhan
of seashell is placed into a small beaker
containing vinegar Hidrotropisme
Geotropism
overnight. The–mass
– response
gerakofbalas
the gravitational
the seashell
terhadapbefore air
pull tambahan
being placedSeismonastic
into the vinegar
tentang
– nasticisresponse
topik
3.0 grams.
towards The
yang
mass
touch
dipelajari.
of the seashell
stimuli
ollowing questions. after being soaked overnight Hydrotropism N12in–the vinegar
response towards is also waterweighed and recorded. Fotonastik – gerak balas nastik terhadap rangsangan
Fototropisme – gerak balas terhadap cahaya keamatan cahaya
(i) Ramalkan Phototropism jisim cangkerang – response towards selepas
light direndamN12 di dalam
Photonastic cuka.
– nasticTandakan
response towards(✓) jawapan
light intensity stimuli yang
di bawah menunjukkan satu sampel darah selepas
4 Conquer Sains Tkt 3-Nota 2nd.indd 12 01-Nov-22 11:39:04 AM
betul. KBAT Menganalisis
parkan. Namakan lapisan X, Y dan Z yang terbentuk. TP 1

Predict the mass of the shell after being soaked in the vinegar. Tick (✓) the correct answer. Buku Teks: Halaman 96 – 100
N3
3.3 Darah Manusia
gram below shows a blood sample after
Jawab it is centrifuged.
soalan-soalan berikut.
4Name layers
Conquer Sains X, Y2nd.indd
Tkt 3-Nota and 12Z formed. SP 3.3.1
01-Nov-22 11:39:04 AM
Answer the following questions.
1 Rajah di bawah menunjukkan satu sampel darah selepas

Kurang daripada 3.0 gram
Video TuTorial ✓
4.1 X, YKepelbagaian
diemparkan. Namakan lapisan Mineral
dan Z yang terbentuk. Less than 3.0 grams
The diagram below shows a blood sample after it is centrifuged. Name layers X, Y and Z formed.
TP 1
Imbas kod QR atau layari http://www. Kod QR memudahkan

SP 4.1.3 TP 4 PISA/TIMSS
X : Plasma darah / Blood plasma X : Plasma darah / (a)AnswerHujan

3 Jawab soalan berikut.Sains
4 Conquer Tkt 3-Nota 2nd.indd 3 01-Nov-22 11:38:51 AM
Video TuTorial
the following questions.
Blood plasma
Sama
youtube.com/watch?v=DZ9UKSPjyIE dengan 3.0 gram
Imbas kod QR atau layari http://www.
sesuatu pautan dicapai

yang turun biasanya sedikit berasid kerana telah menyerap gas karbon dioksida dalam
youtube.com/watch?v=DZ9UKSPjyIE
untuk menonton video tutorial
Y : Sel darah putih dan platelet /
udara. Hujan asid menjadi lebih berasid apabila gas-gas berasid seperti nitrogen dioksida
White blood cells and platelets
untuk turunExactly
menonton 3.0
video grams
tutorial
tentang komponen dan kandungan
Y: Sel darah putih dan platelet / White blood cells and platelets
dan sulfur dioksida melarut dalam air hujan. Hujan asid yang di bukit-bukit batu kapur
darah manusia.
Z : Sel darah merah / melarutkan permukaan Red blood cells
batu kapur dan mengubah rupa bukit. Perkara yang sama terjadi kepada
binaan monumen atau bangunan yang dibuat tentang daripada marmar komponen dan kandungan
atau kalsit yang merupakan
untuk tujuan pembelajaran
tanpa perlu menaip pautan
2 (a) P, Q dan R ialah tiga komponen
kalsium karbonat.
Thedarah. Namakan
normal rain is usually P, Q dan
slightly darah
R.because it absorbs carbon
acidic dioxide gas manusia.
Antara 3.0 dan 3.4 gram
TP 1
in the air. Acid rain is even more acidic as acidic tersebut.
P, Q and R are three blood components.gases
Namesuch
P, Q as
andnitrogen
R.
Sel darah merah / Red blood cells Between 3.0which and is 3.4 grams
dioxide and sulfur dioxide dissolved in rainwater. Acid rain that falls in the limestone hills dissolves the
Z: untuk tujuan pembelajaran

limestone and changes the landscape of the hills. The same goes for monuments or buildings made of marble or calcite,
calcium carbonate.
Dari manakah gas sulfur dioksida dan nitrogen dioksida ini hadir?
Where do these sulphur dioxide and nitrogen dioxide gases come from?
Daripada ekzos kenderaan// buangan daripada kilang/ perindustrian//pembakaran bahan api fosil// gas-gas
Lebih daripada 3.4 gram
More than 3.4 grams
daripada gunung berapi / From vehicle exhausts // factory/industrial emission // burning of fossil fuels //gases from volcanoes
Q dan R ialah tiga komponen darah. Namakan P, Q dan R. P : Sel darah putih Q : Sel darah merah ke dalam bikar
TP 1
(b) Cangkerang haiwan laut ialah contoh sebatian kalsium karbonat semula jadi. Sedikit pecahan
cangkerang dimasukkan kecil berisi cuka makan semalaman. Jisim cangkerang
R : Platelet
KBAT
Q and R are three blood components. Name P, Q and R. (ii) Terangkan jawapan anda.
White blood cells sebelumRed
dimasukkan
blood cells ke dalam cuka ialahPlatelets
3.0 gram. Jisim cangkerang selepas direndam semalaman
Menganalisis
Seashell is an example of natural calcium carbonate compound. A small fragment of seashell is placed into a small beaker
(b) Nyatakan fungsi setiap komponen darah
containing P, Qovernight.
vinegar dan R. The
after being
State the function of each blood component soaked
P, Q and
TPmass
2
Explain your answer.
of the seashell before being placed into the vinegar is 3.0 grams. The mass of the seashell
R. overnight in the vinegar is also weighed and recorded.
P : [Apa] Melawan penyakit dengan

(i) membunuh
Ramalkanmikroorganisma
jisim cangkerang selepas
yang masuk direndam
ke dalam badan di dalam cuka. Tandakan (✓) jawapan yang
betul. KBAT Menganalisis [Mengapa] Sebatian kalsium karbonat (cangkerang) larut dalam asid, iaitu larutan cuka//bertindak balas
[What] Fight against diseases by killing microorganisms that enter the body
Predict the mass of the shell after being soaked in the vinegar. Tick (✓) the correct answer.
Q : Mengangkut oksigen ke seluruh bahagian badan
Transports oxygen to all parts of the body dalam asid menghasilkan garam.
Kurang daripada 3.0 gram
Less than 3.0 grams
✓ Oleh itu, jisim asalnya berkurang.
Video Tutorial
R : Membantu pembekuan darah untuk memberhentikan pendarahan

Sama dengan 3.0 gram
Exactly 3.0 grams
Helps in blood clotting to stop bleeding
[Why] The calcium carbonate compound (seashell) is soluble in acids such as vinegar solution //reacts in acid to produce salt.
(c) Namakan komponen darah yang mempunyai fungsi-fungsiBetween 3.0 and 3.4 grams
yang berikut. TP 3
Name the blood components that have the following functions.
Therefore, its
Moremass decreases.
than 3.4 grams
Fungsi Komponen darah
Function Blood component
Video Tutorial
(ii) Terangkan jawapan anda. KBAT Menganalisis
(i) Mengangkut nutrien, antibodi, hormon dan

Explain your enzim
answer. Plasma darah Video TuTorial
Transports nutrients, antibodies, hormones and enzymes Blood plasma
[Mengapa] Sebatian kalsium karbonat (cangkerang) larut dalam asid, iaitu larutan cuka//bertindak balas
dalam asid menghasilkan garam. Oleh itu, jisim asalnya berkurang. Imbas kod QR atau layari http://www.
(ii) Menghasilkan antibodi Sel limfosit/sel darah putih
youtube.com/watch?v=OGawEC5x-8A
Video Tutorial
Produce antibodies [Why] The calcium carbonate compoundLymphocytes/white

(seashell) is solubleblood
in acids such as vinegar solution //reacts in acid to produce salt.
cells
Therefore, its mass decreases. untuk menonton video tutorial tentang

kepelbagaian mineral.
P : Sel darah putih Q : Sel darah merah R : Platelet
Video TuTorial
3.3 Belum Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 Imbas kod QR atau layari http://www.
untuk menonton video tutorial tentang untuk tujuan pembelajaran
White blood cells Red blood cells 44 kepelbagaian mineral.
Platelets
untuk tujuan pembelajaran
Video Tutorial menjelaskan lebih lanjut

4.1
4.1 Belum Menguasai : TP 2 TP 3 TP 4 Menguasai : TP 2 TP 3 TP 4
Belum Menguasai : TP 2 TP 3 TP 4 Menguasai : TP 2 TP 3 TP 4
topik yang berkenaan secara visual.
59
yatakan fungsi setiap komponen darah P, Q dan R. TP 2

te the function of each blood component P, Q and R.
59
: [Apa] Melawan penyakit dengan membunuh mikroorganisma yang masuk ke dalam badan
[What] Fight against diseases by Conquer
killing Sains
microorganisms that59enter the body
Tkt 3-Bab 4 3rd.indd 01-Nov-22 11:45:26 AM
P4
: Mengangkut oksigen ke seluruh bahagian badan
Transports oxygen to all parts of the body

: Membantu pembekuan darah untuk memberhentikan pendarahan
Amali Proses Sains
Buklet Amali yang terdiri daripada semua
eksperimen wajib yang dinyatakan dalam DSKP
dan disusun mengikut bab dalam buku teks
Hari: Tarikh:
Bab 2: Respirasi
EKSPERIMEN Perbezaan Kandungan Gas dalam
2 Udara Sedutan dan Udara Hembusan
2.1 Sistem Respirasi

SP: 2.1.2 TP 3
TEMA
Penyelenggaraan dan
TAFSIRAN
Video Eksperimen memberi
pendedahan secara visual
Mengaplikasikan pengetahuan mengenai respirasi untuk menerangkan kejadian atau fenomena alam dan melaksanakan tugas mudah.
Kesinambungan Hidup
Videoeksperimen
A Peratus komposisi oksigen dalam udara sedutan

Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.
com/watch?v=C8aPA4HTFBo untuk menonton
video eksperimen perbezaan kandungan gas
tentang eksperimen yang
dan udara hembusan
Percentage of oxygen in the inhaled and exhaled air
dalam udara hembusan dan sedutan.
Untuk tujuan pembelajaran berkenaan.
Untuk mengkaji perbezaan peratus komposisi oksigen dalam udara sedutan dan
Tujuan
udara hembusan .
inhaled exhaled
To investigate the difference in the percentage of oxygen in and air.
Pernyataan Apakah perbezaan peratus komposisi oksigen dalam udara sedutan dan udara hembusan?
masalah What is the difference in the percentage of oxygen in the inhaled and exhaled air?
Cadangan aktiviti untuk setiap

Udara sedutan mengandungi peratus komposisi oksigen yang lebih tinggi berbanding
Hipotesis
dengan udara hembusan.
eksperimen sebagai panduan

higher
Inhaled air contains percentage of oxygen than the exhaled air.
(a) Dimanipulasikan / Manipulated : Jenis udara di dalam balang gas / Type of air in the gas jar
Pemboleh
ubah (b) Bergerak balas / Responding : Aras akhir air di dalam balang gas / Final water level in the gas jar guru semasa mengendalikan
(c) Dimalarkan / Constant : Suhu dan tekanan udara, isi padu balang gas
Air temperature and air pressure, volume of gas jar
amali proses sains.
Radas dan Balang gas, alas balang gas, lilin, mancis, besen kaca, plastisin, pen penanda, air, udara
Bahan hembusan dan udara sedutan.
Gas jar, gas jar stand, candle, matches, glass basin, plasticine, marker pen, water, inhaled and exhaled air.
1 Bahagikan isi padu balang gas kepada lima bahagian yang seragam dan tanda dengan pen
Prosedur
penanda seperti yang ditunjukkan dalam Rajah A.
Divide the volume of the gas jar into five equal parts and mark using the marker pen as shown in Diagram A. Perbezaan Kandungan Gas dalam
Eksperimen 2 Udara Sedutan dan Udara Hembusan
Balang gas
Gas jar
Isi padu balang gas ini dibahagikan Standard Kandungan (S.K)
kepada lima bahagian yang
2.1 Sistem Respirasi
seragam dan ditanda dengan pen
penanda Standard Pembelajaran (S.P)
Volume of gas jar is divided into five equal 2.1.2 Menjalankan eksperimen mengkaji perbezaan kandungan gas dalam udara sedutan dan udara hembusan
parts and marked with a marker pen
Penanda aras air Standard Prestasi
Water mark Mengaplikasikan pengetahuan mengenai respirasi untuk menerangkan kejadian atau fenomena alam dan melaksanakan tugasan
TP3
mudah.
Rajah / Diagram A
Halaman buku amali: 7 – 11
7 Hari:
EKSPERIMEN Perbezaan Kandungan Gas dalam

Tarikh:
Bab 2: Respirasi
Cadangan Aktiviti 2 Udara Sedutan dan Udara Hembusan
Aktiviti tambahan 2.1

SP: 2.1.2
Sistem Respirasi
TP 3
1 Guru menggunakan kaedah inkuiri saintifik dan strategi

TEMA TAFSIRAN
Penyelenggaraan dan
Mengaplikasikan pengetahuan mengenai respirasi untuk menerangkan kejadian atau fenomena alam dan melaksanakan tugas mudah.
Kesinambungan Hidup
chunking untuk konsep udara sedutan dan udara

Video eksperiMen

A Peratus komposisi oksigen dalam udara sedutan com/watch?v=C8aPA4HTFBo untuk menonton
Conquer Sains Tkt 3-Eksperimen 3rd.indd 7 05-Nov-22 11:24:50 AM dan udara hembusan video eksperimen perbezaan kandungan gas
hembusan. Percentage of oxygen in the inhaled and exhaled air

dalam udara hembusan dan sedutan.
sedutan
2 Guru berbincang dan bersoal jawab dengan murid.

Untuk mengkaji perbezaan peratus komposisi oksigen dalam udara dan
Tujuan
udara hembusan .
inhaled exhaled
Contoh soalan guru menguji pengetahuan awal berkaitan

To investigate the difference in the percentage of oxygen in and air.
Pernyataan Apakah perbezaan peratus komposisi oksigen dalam udara sedutan dan udara hembusan?
masalah What is the difference in the percentage of oxygen in the inhaled and exhaled air?
respirasi: Hipotesis
Udara sedutan mengandungi peratus komposisi oksigen yang
dengan udara hembusan.
lebih tinggi berbanding
(a) Apakah gas utama yang disedut semasa kita menarik Inhaled air contains higher
percentage of oxygen than the exhaled air.
(a) Dimanipulasikan / Manipulated : Jenis udara di dalam balang gas / Type of air in the gas jar
Pemboleh
nafas? ubah (b) Bergerak balas / Responding : Aras akhir air di dalam balang gas / Final water level in the gas jar
(c) Dimalarkan / Constant : Suhu dan tekanan udara, isi padu balang gas
(b) Apakah gas utama yang disingkirkan semasa kita Air temperature and air pressure, volume of gas jar
Balang gas, alas balang gas, lilin, mancis, besen kaca, plastisin, pen penanda, air, udara
Radas dan
menghembus nafas? Bahan hembusan dan udara sedutan.
Gas jar, gas jar stand, candle, matches, glass basin, plasticine, marker pen, water, inhaled and exhaled air.
3 Murid membuat aktiviti hands on melakukan pernafasan

1 Bahagikan isi padu balang gas kepada lima bahagian yang seragam dan tanda dengan pen
Prosedur
penanda seperti yang ditunjukkan dalam Rajah A.
Divide the volume of the gas jar into five equal parts and mark using the marker pen as shown in Diagram A.
bersama guru. Balang gas

Gas jar
Isi padu balang gas ini dibahagikan
(a) ‘Tarik nafas perlahan dan dalam melalui hidung,

kepada lima bahagian yang
seragam dan ditanda dengan pen
penanda
Bab 2: Respirasi
Volume of gas jar is divided into five equal
parts and marked with a marker pen
tahan 1 saat dan hembus nafas perlahan keluar dari Penanda aras air
Water mark
Rajah / Diagram A
hidung ke tapak tangan.’

Keputusan Jenis udara yang dilalukan 7
[Amaran - Jangan menghembus nafas secara habis

Kelalang ke dalam air kapur Keadaan air kapur
atau dengan kuat.
Conquer Sains Tkt 3-Eksperimen 2nd.indd 7 29-Oct-22 10:34:06 AM
Flask Type of air that passes through Condition of limewater

limewater
(b) Letakkan sehelai tisu di antara nostril dan tapak Bab 2: Respirasi
2 Sediakan susunan radas seperti yang ditunjukkan dalam Rajah B.
Set up the apparatus as shown in Diagram B.
tangan sekiranya kamu menghadapi masalah asma Balang gas

Gas jar
A
Udara hembusan Keruh atau kurang sihat. Penanda aras air
Air
Water
Lilin / Candle
Exhaled air Cloudy

Water level mark
(c) Tangan jangan terlalu rapat atau menyentuh nostril. Alas balang gas
Gas jar stand
Plastisin / Plasticine
Besen kaca / Glass basin
Udara sedutan Jernih, tiada perubahan ketara 4 Guru menanyakan soalan: Rajah / Diagram B
3 Nyalakan lilin dan telangkupkan balang gas bertanda yang berisi udara ke atas lilin
B Inhaled air Clear, no exact changes (a) ‘Perihalkan ciri udara hembusan yang kamu rasa
tersebut seperti yang ditunjukkan dalam Rajah C.
Light a candle and invert a gas jar filled with air over the candle as shown in Diagram C.
pada tapak tangan’

Perbincangan (b) ‘Bandingkan perbezaan ciri antara udara hembusan Lilin
Candle
dengan udara yang kamu sedut dari persekitaran’.

Rajah / Diagram C
1 Apabila udara hembusan melalui kelalang A, air kapur menjadi keruh. Apabila udara sedutan melalui 5 Guru melukiskan jadual perbandingan komposisi 4 Perhatikan aras akhir air apabila lilin terpadam. Berdasarkan aras akhir air, anggarkan
peratusan oksigen di dalam balang gas tersebut.
hembusan udara sedutan dan udara hembusan. Murid diminta Observe the final water level when the candle flame extinguishes. Based on the final water level, estimate
the percentage of oxygen in the air in the gas jar.
kelalang B, air kapur kekal jernih. Keputusan ini menunjukkan bahawa udara mempunyai merekodkan dapatan aktiviti dalam jadual.
5 Kemudian, kumpulkan udara hembusan dengan menggunakan susunan radas seperti
yang ditunjukkan dalam Rajah D.
Next, collect exhaled air using the apparatus set up as shown in Diagram D.
Balang gas Udara hembusan terkumpul
kandungan gas karbon dioksida yang lebih tinggi berbanding dengan udara sedutan . Udara hembusan
Exhaled air
Gas jar Collected exhaled air
Penanda aras Lilin

air Candle
Water level mark
Besen kaca / Glass basin
When exhaled air passes through flask A, the limewater becomes cloudy. Whereas, when inhaled air passes through the
Alas balang gas Plastisin / Plasticine
Gas jar stand
Air / Water
Rajah / Diagram D
exhaled higher
limewater in flask B, it stays clear. The result shows that air contains content of carbon 6 Pastikan isi padu udara hembusan yang dikumpulkan adalah sama dengan isi padu
udara sedutan dalam Rajah A dan B (di penanda aras air).
Make sure that the volume of exhaled air collected is the same as the volume of inhaled air in Diagrams A
and B (at the water level mark)
inhaled 7 Ulang langkah 3 dan 4.
dioxide than the air. Repeat steps 3 and 4.
2 Berikan satu sebab mengapa kandungan gas karbon dioksida lebih tinggi dalam udara hembusan Conquer Sains Tkt 3-Eksperimen 2nd.indd 8 29-Oct-22 10:34:07 AM
berbanding dengan udara sedutan.

Give one reason why carbon dioxide content is higher in exhaled air than in inhaled air.
Kandungan gas karbon dioksida dalam udara hembusan lebih tinggi kerana karbon dioksida ialah bahan kumuh G3
hasil daripada respirasi sel yang dikumuhkan keluar daripada badan semasa menghembus nafas.
The content of carbon dioxide in exhaled air is higher because carbon dioxide gas is a waste product from cell respiration that is excreted out
Conquer Sains Tkt 3-Resos Guru 3rd.indd 3 05-Nov-22 9:34:33 AM
from the body during exhalation.
3 Namakan satu bahan uji lain yang boleh digunakan untuk menggantikan air kapur bagi menjalankan
penyiasatan yang sama. Jelaskan pemerhatian yang akan diperolehi. KBAT Menganalisis
Name one other indicator that can be used to replace limewater for the same investigation. Explain the observation result. Eksperimen memenuhi
Larutan penunjuk hidrogen karbonat. Warna larutan penunjuk hidrogen karbonat akan bertukar menjadi kuning
dengan kehadiran gas karbon dioksida yang berasid.

keperluan terkini PBS yang
Hydrogen carbonate indicator. The colour of hydrogen carbonate indicator will change to yellow in the presence of acidic carbon dioxide gas. menerapkan Kemahiran
Kesimpulan
Berfikir Aras Tinggi (KBAT).
Hipotesis diterima . Udara hembusan mengandungi peratus gas karbon dioksida yang
lebih tinggi berbanding dengan udara sedutan.
accepted higher
The hypothesis is . Exhaled air contains percentage of carbon dioxide gas compared to
inhaled air.
Menguasai Belum Menguasai Tandatangan Guru: ...................................................... Tarikh: .........................................
Ulasan: ...................................................................................................................................................................................................................................................
11
Conquer Sains Tkt 3-Eksperimen 3rd.indd 11 05-Nov-22 11:25:00 AM
P5

Edisi Guru
Rekod Prestasi Murid untuk
Rekod Prestasi Murid merekodkan tahap penguasaan
Sains KSSM Tingkatan 3
murid mengikut topik.
NAMA MURID : KELAS :
NAMA GURU :
Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
e-RPH untuk memudahkan guru

Standard Pembelajaran Halaman Menguasai
Kandungan Penguasaan
(✗) Belum
Menguasai
Tema 1: Penyenggaraan dan Kesinambungan Hidup
Bab 1: Rangsangan dan Gerak Balas
membuat Rancangan Pengajaran Harian.
1.1 Sistem saraf 1.1.1 Memerihalkan dengan lakaran struktur
1 1
manusia dan fungsi sistem saraf manusia.
1.1.2 Membuat urutan aliran impuls dalam 2 2
tindakan terkawal dan luar kawal.
3 3
1.2 Rangsangan dan 1.2.1 Melakar struktur organ deria dan 4 2
gerak balas dalam menerangkan fungsi serta kepekaannya
manusia terhadap rangsangan.
5–6 2, 3
7–8 2, 3, 5
9 – 10 1, 2
1.2.2 Menerangkan mekanisme pendengaran
11 – 12 3
dan penglihatan dengan lakaran. Minggu ke HARI : xxxISNIN TARIKH : XX03 JANUARI 2023
1.2.3 Menghubungkaitkan organ deria
MASA / KELAS /
manusia dengan kepekaan terhadap 13 1, 2, 3 TAJUK / STANDARD PEMBELAJARAN / OBJEKTIF / KRITERIA KEJAYAAN /
pelbagai kombinasi rangsangan. MATA
BBM / AKTIVITI / REFLEKSI
1.2.4 Menjelaskan melalui contoh bagaimana
PELAJARAN
had deria, kecacatan organ deria MASA: KELAS: BIL. MURID: ELEMEN KEWARGANEGARAAN & NILAI SIVIK
14 2, 3 MATA PELAJARAN:
dan proses penuaan mempengaruhi [Contoh] [Contoh] [Contoh]
SAINS Choose an item.
pendengaran dan penglihatan manusia. 8.00AM – 9.30AM 1A 1A
1.2.5 Mewajarkan bagaimana inovasi 15 2, 3, 4 TEMA PENYENGGARAAN DAN KESINAMBUNGAN HIDUP TANDAKAN (X) PADA RUANG YANG
dan teknologi boleh meningkatkan BAB 1.0 Rangsangan dan Gerak Balas DISEDIAKAN
keupayaan organ deria. 16 3
EMK
STANDARD
1.3 Rangsangan dan 1.3.1 Memerihalkan bahagian tumbuhan yang Choose an item. TMK ☐
KANDUNGAN
gerak balas dalam peka terhadap rangsangan. Bahasa ☐
tumbuhan 1.3.2 Mewajarkan bagaimana gerak balas 17 – 18 1, 2, 3 Choose an item.
tumbuhan dalam menjamin kelestarian Nilai Murni ☐
STANDARD Choose an item.
dan kemandirian tumbuhan tersebut. Patriotisme ☐
PEMBELAJARAN
1.4 Kepentingan gerak 1.4.1 Menjelaskan dengan contoh jenis Choose an item. Keusahawanan ☐
balas terhadap penglihatan dan pendengaran haiwan Sains & Teknologi ☐
19 – 20 1, 2, 3, 5
rangsangan dalam lain. [Contoh] Kelestarian Global ☐
haiwan lain OBJEKTIF Pada akhir pembelajaran, murid akan dapat:
Pendidikan Kewangan ☐
Bab 2: Respirasi PEMBELAJARAN 1. Menjelaskan dengan lakaran struktur dan fungsi sistem
Kelestarian Alam
saraf manusia. ☐
2.1 Sistem respirasi 2.1.1 Melakar dan melabelkan struktur Sekitar
dalam sistem respirasi manusia serta 24 – 25 1, 3 [Contoh] Kreativiti dan
memerihalkan mekanisme pernafasan. ☐
AKTIVITI PdPc 1. Murid mendengar penerangan guru tentang isi pelajaran Inovasi
2.2 Pergerakan dan 2.2.1 Memerihalkan pergerakan dan dan kaitannya dengan objektif pelajaran.
pertukaran gas pertukaran gas oksigen dan karbon 26 1, 2, 4
AKTIVITI PAK21
dalam badan dioksida dalam badan manusia. ☐ Model ☐ Lain-lain:
manusia ☐ Buku Teks
2.2.2 Mewajarkan kepentingan adaptasi ☐ Edaran Hot Seat ☐
BAHAN BANTU ☐ Internet
struktur alveolus untuk meningkatkan ☐ Carta/Peta Role Play ☐
27 1, 2, 4 MENGAJAR (BBM) ☐ Projektor
kecekapan pertukaran gas dalam badan ☐ Lembaran Peta i-Think ☐
manusia. ☐ Powerpoint
Kerja Round Table ☐
TAHAP Choose an Gallery Walk ☐
STRATEGI PAK21 Choose an item.
P7 PENGUASAAN item. Think Pair Share ☐
Pembentangan ☐
☐ Mengingati ☐ Mengaplikasi ☐ Menilai
ARAS KBAT Three Stay, One Stay ☐
☐ Memahami ☐ Menganalisis ☐ Mencipta
Deklamasi Sajak/ Nyanyian ☐
2 Conquer Sains Tkt 3-Rekod 2nd.indd 7 05-Nov-22 11:43:26 AM
Brainstorming ☐
☐ Titi ☐ Pokok ☐ Bulatan
PETA i-THINK I See, I Think, I Wonder ☐
☐ Buih ☐ Dakap ☐ Buih Berganda
Table talkers ☐
Qudrat Activity ☐
Talk Partners ☐
Drop-down list yang membolehkan _______ murid dapat menguasai objektif pembelajaran. Murid
diberikan latihan pengayaan.
_______ murid tidak menguasai objektif pembelajaran. Murid
KWL Chart ☐
guru memilih standard kandungan diberikan latihan pengukuhan.

Aktiviti pengajaran & pembelajaran ditangguhkan kerana:
Kuiz
PENTAKSIRAN & PENILAIAN
☐
dan standard pembelajaran yang REFLEKSI/

TINDAKAN
☐
☐
Mesyuarat /
Kursus
Program
☐
☐
Mengiringi
Murid Keluar
Aktiviti Luar
☐
☐
Cuti Rehat /
Cuti Sakit
Cuti Bencana
Projek
Drama
☐
☐
dikehendaki SUSULAN
☐
Sekolah
Cuti Peristiwa
/ Cuti Khas Hasil kerja
Soal Jawab
☐
☐
Latihan bertulis ☐
Aktiviti PdP dibawa ke :
Pembentangan ☐
KERJA SUSULAN MURID
Lembaran kerja ☐
PEMULIHAN :
Pemerhatian/ lisan/ Soal
PENGAYAAN : ☐
jawab
Aktiviti Pembelajaran Abad ke-21 PAK-21
Aktiviti 1 Who am I? Kotak pilihan membolehkan guru

Tajuk/Title
memilih ciri-ciri yang sesuai untuk
Ciri-ciri dan jenis tropisme
Characteristics and types of tropism pembelajaran pada hari berkenaan.
Topik berkaitan/Related topic
Rangsangan dan gerak balas
Stimuli and response
Pernyataan masalah/Problem statement

Apakah jenis-jenis rangsangan dan gerak balas tumbuhan?
What are types of stimuli and responses in plants?
Arahan/Instructions
1 Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada lima hingga enam orang ahli.
Form a group of five to six members.
2 Setiap murid dalam kumpulan diberikan satu identiti dengan menampalkan Kad Identiti pada
belakang bajunya. Pastikan murid tidak mengetahui identiti mereka sendiri.
Each student is given an identity by pasting the Identity Card on his back. Make sure that the student do not know their own
identities.
Contoh/Example:
(a) Murid/Student A – Fototropisme/Phototropism
Aktiviti PAK-21 sebagai
(b) Murid/Student B – Hidrotropisme/Hydrotropism
(c) Murid/Student C – Geotropisme/Geotropism aktiviti tambahan yang boleh
dilaksanakan oleh guru
(d) Murid/Student D – Tigmotropisme/Thigmotropism
3 Setiap murid diberikan tiga kali peluang (tiga soalan) sahaja untuk bertanya kepada ahli kumpulan
semasa sesi pengajaran dan

untuk mengenal pasti identiti masing-masing.
Each student is given only three chances (three questions) to ask group members in order to identify his own identity.
pembelajaran.
Contoh soalan/Examples of questions:
(a) Adakah saya bergerak balas terhadap cahaya?
Do I respond towards light?
(b) Adakah saya bergerak balas terhadap air?
Do I respond towards water?
(c) Adakah saya bergerak balas terhadap sentuhan?
Do I respond towards touch?
4 Ahli kumpulan hanya boleh menjawab “Ya” atau “Tidak”.
Group members can only answer “Yes” or “No”.
5 Apabila identiti diri sendiri dikenal pasti daripada pembayang jawapan yang diberikan oleh ahli lain,
individu tersebut boleh menjadi ‘pakar rujuk’ kepada rakan yang belum kenal identiti sendiri.
Once the identity of the person is identified from the answer hint given by other members, the individual may become a
‘referral expert’ to the friend who does not know his own identity.
P11
3 Conquer Sains Tkt 3-PAK 2nd.indd 11 01-Nov-22 11:42:51 AM
P6

Rekod Prestasi Murid
Sains KSSM Tingkatan 3
NAMA MURID : KELAS :
NAMA GURU :
Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
(✗) Belum
Menguasai
Tema 1: Penyenggaraan dan Kesinambungan Hidup
Bab 1: Rangsangan dan Gerak Balas
1.1 Sistem saraf 1.1.1 Memerihalkan dengan lakaran struktur
1 1
manusia dan fungsi sistem saraf manusia.
1.1.2 Membuat urutan aliran impuls dalam 2 2
tindakan terkawal dan luar kawal.
3 3
1.2 Rangsangan dan 1.2.1 Melakar struktur organ deria dan 4 2
gerak balas dalam menerangkan fungsi serta kepekaannya
manusia terhadap rangsangan.
5–6 2, 3
7–8 2, 3, 5
9 – 10 1, 2
1.2.2 Menerangkan mekanisme pendengaran
11 – 12 3
dan penglihatan dengan lakaran.
1.2.3 Menghubungkaitkan organ deria
manusia dengan kepekaan terhadap 13 1, 2, 3
pelbagai kombinasi rangsangan.
1.2.4 Menjelaskan melalui contoh bagaimana
had deria, kecacatan organ deria
14 2, 3
dan proses penuaan mempengaruhi
pendengaran dan penglihatan manusia.
1.2.5 Mewajarkan bagaimana inovasi 15 2, 3, 4
dan teknologi boleh meningkatkan
keupayaan organ deria. 16 3
1.3 Rangsangan dan 1.3.1 Memerihalkan bahagian tumbuhan yang
gerak balas dalam peka terhadap rangsangan.
tumbuhan 1.3.2 Mewajarkan bagaimana gerak balas 17 – 18 1, 2, 3
tumbuhan dalam menjamin kelestarian
dan kemandirian tumbuhan tersebut.
1.4 Kepentingan gerak 1.4.1 Menjelaskan dengan contoh jenis
balas terhadap penglihatan dan pendengaran haiwan
19 – 20 1, 2, 3, 5
rangsangan dalam lain.
haiwan lain
Bab 2: Respirasi
2.1 Sistem respirasi 2.1.1 Melakar dan melabelkan struktur
dalam sistem respirasi manusia serta 24 – 25 1, 3
memerihalkan mekanisme pernafasan.
2.2 Pergerakan dan 2.2.1 Memerihalkan pergerakan dan
pertukaran gas pertukaran gas oksigen dan karbon 26 1, 2, 4
dalam badan dioksida dalam badan manusia.
manusia
2.2.2 Mewajarkan kepentingan adaptasi
struktur alveolus untuk meningkatkan
27 1, 2, 4
kecekapan pertukaran gas dalam badan
manusia.
P7

Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
(✗) Belum
Menguasai
2.3 Kesihatan sistem 2.3.1 Berkomunikasi dengan contoh bahan
respirasi manusia yang boleh memudaratkan sistem
28 – 29 1, 2, 3, 4
respirasi beserta simptom dan penyakit
yang terlibat.
2.4 Adaptasi dalam 2.4.1 Mewajarkan bagaimana sistem respirasi
30 – 31 1, 2, 3, 4, 5
sistem respirasi beradaptasi dalam situasi berbeza.
2.5 Pertukaran gas 2.5.1 Merumuskan mekanisme pertukaran gas
dalam tumbuhan dalam tumbuhan.
2.5.2 Berkomunikasi bagi mewajarkan
32 – 33 2, 3, 4, 5
kepentingan persekitaran yang tidak
tercemar untuk tumbesaran dan
kemandirian tumbuhan.
Bab 3: Pengangkutan
3.1 Sistem 3.1.1 Memerihalkan fungsi sistem
pengangkutan pengangkutan dalam organisma 36 2, 3
dalam organisma kompleks dan organisma ringkas.
3.1.2 Membanding dan membezakan fungsi
sistem pengangkutan dalam organisma 37 3, 4
kompleks dan organisma ringkas.
3.1.3 Mewajarkan kepentingan fungsi sistem
38 3, 4
pengangkutan dalam organisma.
3.2 Sistem peredaran 3.2.1 Mengitlak maksud sistem peredaran
39 2, 3
darah darah bagi haiwan.
3.2.2 Berkomunikasi untuk menerangkan
struktur dan fungsi jantung serta salur
40 – 41 3, 4
darah dalam sistem peredaran darah
manusia.
3.2.3 Menjalankan eksperimen untuk
mengkaji faktor yang mempengaruhi 42 2, 3, 4
kadar denyutan nadi.
3.2.4 Merancang dan melaksanakan program
kesedaran mengenai kepentingan 43 5
menjaga kesihatan jantung.
3.3 Darah manusia 3.3.1 Mencerakinkan komponen dan
44 1, 2, 3
kandungan darah manusia.
3.3.2 Membuat kajian mengenai kumpulan
darah serta kesan menerima darah yang
tidak sepadan.
45 – 47 2, 3, 4, 5
3.3.3 Berkomunikasi bagi mewajarkan
kepentingan menderma darah dalam
konteks kehidupan harian.
3.4 Pengangkutan 3.4.1 Memerihalkan transpirasi dalam
48 2, 3
dalam tumbuhan tumbuhan.
mengkaji faktor yang mempengaruhi 49 1, 3, 4
kadar transpirasi.
3.4.3 Membezakan struktur dan fungsi
komponen dalam berkas vaskular pada 50 1, 2, 3
tumbuhan serta kepentingannya
3.5 Sistem peredaran 3.5.1 Membandingkan sistem peredaran
darah haiwan darah dalam haiwan dengan sistem
dan sistem pengangkutan dalam tumbuhan. 51 3
pengangkutan
dalam tumbuhan
P8

Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
(✗) Belum
Menguasai
Tema 2: Penerokaan Unsur dalam Alam
Bab 4: Kereaktifan Logam
4.1 Kepelbagaian 4.1.1 Menjelaskan dengan contoh
mineral kepelbagaian bentuk mineral dalam 55 1, 2
kerak bumi.
4.1.2 Mengenal pasti unsur yang terdapat
56 2
dalam sebatian semula jadi.
4.1.3 Menjelaskan dengan contoh ciri mineral 57 2
semula jadi dengan kegunaan dalam
kehidupan harian. 58 – 59 2, 3, 4
4.2 Siri kereaktifan 4.2.1 Membina siri kereaktifan logam
logam berdasarkan tindak balas logam
terhadap oksigen serta menulis 60 2, 3
persamaan perkataan bagi tindak balas
tersebut.
4.2.2 Menentukan kedudukan karbon dan 61 2, 3
hidrogen dalam siri kereaktifan logam.
62 3, 4
4.3 Pengekstrakan 4.3.1 Berkomunikasi untuk menerangkan
logam daripada bagaimana logam diekstrak dalam sektor 63 – 65 1, 2, 3, 5
bijihnya perlombongan dengan lakaran.
4.3.2 Menjana idea untuk menyelesaikan
masalah kesan buruk daripada aktiviti
perlombongan yang tidak dirancang 66 4, 5
dengan baik kepada semua hidupan
di Bumi.
Bab 5: Termokimia
5.1 Tindak balas 5.1.1 Mendefinisikan tindak balas endotermik
70 – 71 1, 2, 3
endotermik dan dan tindak balas eksotermik.
eksotermik
5.1.2 Menghubungkait perubahan kimia yang
melibatkan haba dengan tindak balas 72 3, 4
endotermik dan tindak balas eksotermik.
membanding dan membeza tindak
73 4
balas eksotermik dengan tindak balas
endotermik.
5.1.4 Menjelaskan dengan contoh dan
mewajarkan tindak balas eksotermik dan 74 4, 5
tindak balas endotermik.
Tema 3: Tenaga dan Kelestarian Hidup
Bab 6: Elektrik dan Kemagnetan
6.1 Penjanaan tenaga 6.1.1 Memerihalkan sumber tenaga kepada
elektrik tenaga boleh baharu dan tenaga tidak 79 1
boleh baharu.
6.1.2 Menerangkan dengan contoh proses
penjanaan tenaga elektrik daripada 80 1, 2, 3
pelbagai sumber tenaga.
6.1.3 Membezakan antara arus terus dan arus
81 1, 2, 3
ulang alik.
6.1.4 Menyelesaikan masalah berkaitan
bekalan tenaga elektrik dalam 82 6
kehidupan
P9

Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
(✗) Belum
Menguasai
6.2 Transformer 6.2.2 Berkomunikasi mengenai transformer
dan fungsi transformer dalam 83 – 84 2, 3, 4, 5
penggunaan peralatan elektrik di rumah.
6.2.3 Menyelesaikan masalah berkaitan
transformer dalam kehidupan 85 5
menggunakan rumus.
6.3 Penghantaran 6.3.1 Menerangkan fungsi komponen dalam
dan pengagihan sistem penghantaran dan pengagihan 86 – 87 1, 2, 5
tenaga elektrik tenaga elektrik dengan lakaran visual.
6.3.2 Menerangkan dengan contoh
pembekalan elektrik dan sistem 88 – 89 1, 2, 3
pendawaian elektrik di rumah.
6.3.3 Membezakan komponen keselamatan
90 – 91 1, 2, 3, 5
dalam sistem pendawaian di rumah.
6.3.4 Berkomunikasi mengenai keselamatan
dalam sistem penghantaran dan
92 1, 2
pengagihan tenaga elektrik dan
penggunaan peralatan elektrik.
6.4 Pengiraan kos 6.4.1 Mendefinisikan maksud kecekapan
penggunaan tenaga.
93 1, 2
elektrik 6.4.2 Menyenaraikan contoh teknologi yang
berkonsepkan kecekapan tenaga.
6.4.3 Menentukan jumlah penggunaan tenaga
elektrik dalam peralatan elektrik.
6.4.4 Menghubungkaitkan penggunaan
94 – 95 3, 4, 5
tenaga elektrik, kuasa dan masa dengan
mengira kos penggunaan tenaga elektrik
peralatan elektrik.
6.4.6 Berkomunkasi mengenai kaedah
96 2, 6
penjimatan penggunaan tenaga elektrik.
Bab 7: Tenaga dan Kuasa
7.1 Kerja, tenaga dan 7.1.1 Mendefinisikan kerja dan menyelesaikan
kuasa masalah berkaitan tenaga dalam konteks 100 – 101 1, 2, 3
kehidupan harian.
7.1.2 Menghubungkaitkan kuasa dengan
berat dan menyelesaikan masalah dalam 102 – 103 1, 3, 4
konteks kehidupan harian.
7.2 Tenaga 7.2.1 Menerangkan dengan contoh tenaga
keupayaan dan keupayaan graviti dan menyelesaikan
104 – 105 1, 2, 3, 5
tenaga kinetik masalah dalam konteks kehidupan
harian.
7.2.2 Mengirakan tenaga keupayaan kenyal
106 – 107 1, 3, 6
dalam konteks kehidupan harian.
7.2.3 Menjelaskan dengan contoh tenaga
108 – 109 1, 2, 3, 5
kinetik dalam konteks kehidupan harian.
7.3 Prinsip keabadian 7.3.1 Menerangkan dengan contoh Prinsip
110 – 111 1, 2, 3
tenaga Keabadian Tenaga.
7.3.2 Menyelesaikan masalah kualitatif dan
kuantitatif yang melibatkan perubahan
112 – 113 3, 4, 5
tenaga kinetik dan tenaga keupayaan
bagi suatu sistem tertutup.
P10

Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
(✗) Belum
Menguasai
Bab 8: Keradioaktifan
8.1 Sejarah 8.1.1 Memerihalkan sejarah penemuan
penemuan keradioaktifan.
keradioaktifan 8.1.2 Menerangkan dengan contoh maksud
116 – 117 1, 2, 6
bahan radioaktif, keradioaktifan dan
konsep separuh hayat pereputan
radioaktif.
8.2 Atom dan nukleus 8.2.1 Melakar struktur atom yang
118 1, 2
menunjukkan keadaan stabil.
8.2.2 Menerangkan pembentukan ion positif
119 2, 4
dan ion negatif.
8.3 Sinaran mengion 8.3.1 Memerihalkan sinaran mengion dan
dan sinaran tidak sinaran tidak mengion.
120 – 121 1, 2, 3
mengion 8.3.2 Membezakan ketiga-tiga jenis sinaran
mengion.
8.3.3 Menjelaskan dengan contoh sumber
sinaran mengion dalam alam sekitar
iaitu sumber semula jadi dan sumber
buatan manusia. 122 1, 2, 5
8.3.4 Menyelesaikan masalah mengenai
risiko terdedah kepada sinaran mengion
semula jadi.
8.4 Kegunaan sinaran 8.4.1 Berkomunikasi tentang kegunaan
radioaktif sinaran radioaktif untuk kesejahteraan 123 2, 3
hidup manusia.
Tema 4: Penerokaan Bumi dan Angkasa Lepas
Bab 9: Cuaca Angkasa Lepas
9.1 Aktiviti Matahari 9.1.1 Menerangkan dengan lakaran mengenai
yang memberi struktur dan fenomena yang berlaku di
kesan kepada permukaan Matahari. 127 – 128 1, 2, 3
Bumi 9.1.2 Mewajarkan kewujudan magnetosfera
Bumi serta kepentingannya.
9.2 Cuaca angkasa 9.2.1 Berkomunikasi mengenai cuaca angkasa
129 4, 5
lepas dan kesannya terhadap Bumi.
Bab 10: Penerokaan Angkasa Lepas
10.1 Perkembangan 10.1.1 Menerangkan dengan lakaran mengenai
dalam astronomi perkembangan sejarah model Sistem 133 1, 2
Suria.
10.2 Perkembangan 10.2.1 Berkomunikasi mengenai
dan teknologi perkembangan dan aplikasi teknologi
dalam dalam penerokaan angkasa lepas serta 134 – 135 1, 2, 3, 5
penerokaan kepentingannya.
angkasa lepas
10.2 Perkembangan 10.2.1 Berkomunikasi mengenai
dan teknologi perkembangan dan aplikasi teknologi
dalam dalam penerokaan angkasa lepas serta
136 2, 3
penerokaan kepentingannya.
angkasa lepas 10.2.2 Berkomunikasi mengenai kewajaran
meneruskan penerokaan angkasa lepas.
P11

Aktiviti Pembelajaran Abad ke-21 PAK-21
Aktiviti 1 Who am I?
Tajuk/Title
Ciri-ciri dan jenis tropisme
Characteristics and types of tropism

Rangsangan dan gerak balas
Stimuli and response

Apakah jenis-jenis rangsangan dan gerak balas tumbuhan?
What are types of stimuli and responses in plants?
Arahan/Instructions
1 Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada lima hingga enam orang ahli.
Form a group of five to six members.
2 Setiap murid dalam kumpulan diberikan satu identiti dengan menampalkan Kad Identiti pada
belakang bajunya. Pastikan murid tidak mengetahui identiti mereka sendiri.
Each student is given an identity by pasting the Identity Card on his back. Make sure that the student do not know their own
identities.
Contoh/Example:
(a) Murid/Student A – Fototropisme/Phototropism
(b) Murid/Student B – Hidrotropisme/Hydrotropism
(c) Murid/Student C – Geotropisme/Geotropism
(d) Murid/Student D – Tigmotropisme/Thigmotropism
3 Setiap murid diberikan tiga kali peluang (tiga soalan) sahaja untuk bertanya kepada ahli kumpulan
untuk mengenal pasti identiti masing-masing.
Each student is given only three chances (three questions) to ask group members in order to identify his own identity.
Contoh soalan/Examples of questions:
(a) Adakah saya bergerak balas terhadap cahaya?
Do I respond towards light?
(b) Adakah saya bergerak balas terhadap air?
Do I respond towards water?
(c) Adakah saya bergerak balas terhadap sentuhan?
Do I respond towards touch?
4 Ahli kumpulan hanya boleh menjawab “Ya” atau “Tidak”.
Group members can only answer “Yes” or “No”.
5 Apabila identiti diri sendiri dikenal pasti daripada pembayang jawapan yang diberikan oleh ahli lain,
individu tersebut boleh menjadi ‘pakar rujuk’ kepada rakan yang belum kenal identiti sendiri.
Once the identity of the person is identified from the answer hint given by other members, the individual may become a
‘referral expert’ to the friend who does not know his own identity.
P12
3 Conquer Sains Tkt 3-PAK 3rd.indd 12 17-Nov-22 9:07:11 AM

Aktiviti 2 Travelling File
Tajuk/Title
Mekanisme pernafasan
Breathing mechanism

Respirasi
Respiration

Apakah struktur-struktur yang terlibat dalam mekanisme pernafasan dan bagaimanakah struktur-
struktur ini berfungsi semasa pernafasan?
What are the structures involved in the breathing mechanism and how do these structures function during breathing?
Arahan/Instructions
1 Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada tiga orang ahli.
Form a group of three members.
2 Setiap kumpulan diberi satu fail yang mengandungi soalan-soalan penyelesaian masalah.
Each group is provided with a file containing troubleshooting questions.
3 Masa diberikan sehingga 10 minit untuk kumpulan menjawab soalan tersebut. Mereka mencatatkan
jawapan kemudian memasukkan semula soalan bersama jawapan ke dalam fail. Fail itu diedarkan
kepada kumpulan lain.
10 minutes are given for the group to answer the question. They write down the answers and then place the question with the
answers back into the file. The file is passed to other groups.
4 Setiap kumpulan akan mendapat fail daripada kumpulan lain. Mereka dikehendaki membaca
soalan dan memeriksa jawapan yang terdapat dalam fail yang diterima. Mereka juga diminta
membincangkan jawapan tersebut dan menyuntingnya jika perlu.
Each group will receive a file from other groups. They are required to read the questions and check the answers contained in
the file received. They are also asked to discuss the answers and to edit them if necessary.
5 Setelah setiap kumpulan memberi respons kepada dua atau tiga fail, semua soalan dan jawapan
dibincangkan dalam kelas.
After each group responds to two or three files, all questions and answers are discussed in the class.
P13

Aktiviti 3 Same-Different
Tajuk/Title
Perbandingan antara dua penjana elektrik
Comparison between two electric generators

Elektrik dan kemagnetan
Electricity and magnetism

Adakah semua penjana elektrik berfungsi dengan mekanisme yang sama?
Do all electric generators function with the same mechanism?
Arahan/Instructions
1 Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada dua orang ahli.
Form a group of two members.
2 Setiap ahli diberikan gambar penjana elektrik yang berbeza oleh guru.
Each member is given a different picture of the electric generator by the teacher.
3 Kedua-dua ahli memberi persamaan dan perbezaan bagi kedua-dua penjana elektrik dalam gambar
termasuk mewajarkan penggunaan kedua-dua jenis penjana elektrik tersebut.
Both members give the similarities and differences for both electric generators in the picture including justifying the use of both
types of electric generators.
4 Setelah selesai, tukar pasangan dalam kumpulan dan ulang langkah 2 dan 3.
When done, switch pairs in groups and repeat steps 2 and 3.
Contoh/Example:
Menara Air mengalir melalui terowong Menara

elektrik Water flows through the tunnel elektrik
Salur Pylon Pylon
dandang Empangan Turbin
Boiler tube Stim Turbin Dam memutarkan
Steam Dinamo
Turbine Dynamo dinamo
Turbine rotates
the dynamo
Dandang
Boiler
Dinamo
Dynamo
Bahan
api Air laut/Sea water
Fuel Air/Water
Takungan air Tenaga kinetik air

Air Kondenser memutarkan turbin
Water Reservoir
Condenser Kinetic energy of water
Pam
Pump rotates the turbine
P14

Aktiviti 4 Gallery Walk
Tajuk/Title
Kerja, tenaga dan kuasa
Work, energy and power

Tenaga dan kuasa
Energy and power

Hitung kerja dan kuasa.
Calculate work and power.
Arahan/Instructions
Peringatan: Aktiviti ini perlu dijalankan dengan memakai pakaian yang bersesuaian.
Reminder: This activity should be carried out in appropriate attire.
1 Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada lima orang ahli.

Form a group of five members.
2 Ahli 1 mengukur dan mencatat jisim badan setiap ahli kumpulan.

Member 1 measures and records the body mass of each member.
3 Ahli 2 mengukur masa larian setiap ahli yang lain dengan menggunakan jam randik.
Member 2 measures the running time of other members using the stopwatch.
4 Ahli 3, 4 dan 5 diminta berlari sejauh 25 meter. Jarak 25 meter diukur dan ditanda oleh murid dengan
bantuan guru.
Members 3, 4 and 5 are asked to run for a distance of 25 metres. The distance of 25 metres is measured and marked by the
students with the help of the teacher.
5 Semua ahli kumpulan berbincang dan mengira kerja dan kuasa yang dijana oleh ahli 3, 4 dan 5.
All members of the group discuss and calculate the work and power generated by members 3, 4 and 5.
6 Hasil perbincangan ditulis dalam bentuk poster dan ditampal di dinding kelas untuk dilihat oleh
murid lain. Murid kumpulan lain memberi komen dengan menampal nota pada poster tersebut.
The results of the discussion are written in the form of poster and pasted on the classroom wall for other students to see.
Students from other groups will give their comments by posting notes on the posters.
P15

Aktiviti 5 Fan-N-Pick
Tajuk/Title
Perkembangan dan teknologi dalam penerokaan angkasa lepas
Development of technology and its space exploration

Penerokaan angkasa lepas
Space exploration

Apakah alat-alat teknologi angkasa lepas dan fungsinya?
What are the space technology devices and their functions?
Arahan/Instructions
1 Guru menyediakan gambar-gambar alat teknologi angkasa lepas dan melekatkannya pada beberapa
keping kad.
The teacher prepares pictures of space technology devices and pastes them on several cards.
2 Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada empat orang ahli.

Form a group of four members.
3 Setiap ahli mempunyai peranan.

Every member has a role.
4 Ahli 1 menyusun kad-kad yang terdapat gambar alat teknologi angkasa lepas dalam bentuk kipas.
Member 1 arranges the cards with the picture of space technology devices in the shape of a fan.
5 Ahli 2 memilih kad dan menunjukkan gambar kepada ahli lain dalam kumpulan.
Member 2 selects a card and shows the picture to other members of the group.
6 Ahli 3 memberi jawapan dengan menamakan alat teknologi tersebut serta fungsinya.
Member 3 responds by stating the name of the space technology device and its function.
7 Ahli 4 memberi respons kepada jawapan yang diberi.

Member 4 responds to the answers given.
P16

Nota Ekspres
3 Sistem saraf pusat terdiri daripada otak dan saraf
Bab 1: Rangsangan dan Gerak tunjang.
Balas
Video
The central nervous system consists of the brain and the spinal
cord.
1.1 Sistem Saraf Manusia 4 Sistem saraf periferi terdiri daripada 12 pasang
1 Unit asas bagi sistem saraf ialah sel saraf atau saraf kranium yang keluar dari otak dan 31 pasang
dikenali sebagai neuron. saraf spina yang keluar dari saraf tunjang.
The basic unit of the nervous system is the nerve cell known as The peripheral nervous system consists of 12 pairs of cranium
neurone. nerves that come out from the brain and 31 pairs of spinal
2 Sistem saraf manusia terdiri daripada sistem saraf nerves that come out from the spinal cord.
pusat dan sistem saraf periferi. 5 Sistem saraf berfungsi mengawal koordinasi
The human nervous system consists of the central nervous badan dan ia melibatkan tiga bahagian sistem
system and the peripheral nervous system. saraf yang mempunyai tiga fungsi utama, iaitu:
The nervous system controls body coordination and it involves
three parts of the nervous system that have three main functions:
Bahagian yang terlibat Fungsi

Parts involved Function
(a) Afektor (reseptor) Mengesan dan menerima perubahan persekitaran yang dikenali sebagai rangsangan
Affector (receptor) dan menukarkan maklumat yang diterima kepada impuls saraf.
Detects and receives environmental changes known as stimuli and converts the information received
to nerve impulses.
(b) Sel saraf atau neuron
The nerve cells or neurones
(i) Neuron deria Membawa maklumat dalam bentuk impuls saraf dari reseptor ke sistem saraf pusat
Sensory neurones untuk ditafsirkan.
Carry information in the form of nerve impulses from the receptors to the central nervous system to
be interpreted.
(ii) Neuron motor Membawa impuls saraf dari sistem saraf pusat ke organ efektor.
Motor neurones Carry nerve impulses from the central nervous system to the effector organs.
(c) Efektor / Effector Impuls saraf diterima oleh efektor. Efektor menghasilkan gerak balas yang sepadan
Contoh: otot dan kelenjar dengan rangsangan.
Examples: muscles and glands Nerve impulses are received by the effector. The effector produces a response corresponding to the
stimulus.
6 Laluan impuls dalam sistem saraf manusia:

The pathway of impulses in the human nervous system:
Rangsangan Afektor (Reseptor) Sensory neurone Sistem saraf pusat Motor neurone Efektor Gerak balas
Stimulus Affector (Receptor) Central nervous system Effector Response
7 Laluan impuls dalam tindakan terkawal:

The pathway of impulses in a voluntary action:
Rangsangan Afektor (Reseptor) Sensory neurone Serebrum Motor neurone Efektor Gerak balas
Stimulus Affector (Receptor) Cerebrum Effector Response
8 Laluan impuls dalam tindakan luar kawal:

The pathway of impulses in an involuntary action:
Rangsangan Afektor (Reseptor) Sensory neurone Medula oblongata Motor neurone Efektor Gerak balas
Stimulus Affector (Receptor) Medulla oblongata Effector Response
Video

N1
4 Conquer Sains Tkt 3-Nota 3rd.indd 1 17-Nov-22 9:08:14 AM

9 Tindakan luar kawal ialah tindakan yang tidak disedari yang dikawal oleh medula oblongata.
Involuntary actions are actions not under conscious mind which are controlled by the medulla oblongata.
10 Tindakan refleks ialah tindakan luar kawal yang berlaku secara automatik dan melibatkan saraf tunjang.
Reflex actions are involuntary actions that occurs automatically which involved the spinal cord.
1.2 Rangsangan dan Gerak Balas dalam Manusia hebat sains modul 11
1 Manusia mempunyai lima organ deria yang dapat mengesan perubahan persekitaran atau rangsangan.
Human beings have five sensory organs that are able to detect changes in the environment or stimuli.
Rangsangan/Stimulus Organ deria / Sensory organ Jenis deria / Types of senses

Cahaya/Light Mata/Eyes Penglihatan/Sight
Bahan kimia/Chemicals Lidah/Tongue Rasa/Taste
Haba (panas, sejuk), sentuhan, tekanan, kesakitan Kulit Sentuhan
Heat (hot, cold), touch, pressure, pain Skin Touch
Bahan kimia/Chemicals Hidung/Nose Bau/Smell
Bunyi/Sound Telinga/Ears Pendengaran/Hearing
2 Kulit/Skin
Rambut /Hair
Reseptor sentuhan
Reseptor sakit (Mengesan sentuhan ringan pada kulit)
(Mengesan rasa sakit pada kulit) Epidermis
Touch receptor
Pain receptor (To detect pain) (To detect light touch on the skin)
Dermis
Tisu lemak
Fat tissues Reseptor tekanan (Mengesan
Reseptor haba tekanan yang kuat pada kulit)
(Mengesan haba atau keadaan panas) Pressure receptor
Heat receptor (To detect heat) Reseptor sejuk (To detect pressure on the skin)
Kelenjar peluh (Mengesan kesejukan)
Sweat gland Cold receptor (To detect cold)
Rajah 1 Keratan rentas kulit manusia/Diagram 1 Cross-section of the human skin

HEBAT
Kepekaan kulit pada bahagian tubuh badan Umami

yang berlainan adalah berbeza. Kepekaan kulit Umami
bergantung pada ketebalan epidermis dan Pahit
Bitter Masam
bilangan reseptor yang terdapat pada kulit. Sour
The sensitivity of the skin in different parts of the body is
different. Skin sensitivity depends on the thickness of the Masam
Sour Masin
epidermis and the number of receptors found in the skin. Salty
3 Lidah/Tongue Masin
(a) Permukaan lidah diliputi tunas rasa. Tunas Manis
Salty Sweet
rasa mengandungi reseptor-reseptor rasa.
The surface of the tongue is covered by taste buds. Taste Rajah 3 Bahagian lidah yang berbeza peka
buds contain taste receptors. kepada rasa yang berbeza
Diagram 3 Different parts of the tongue sensitive to different tastes
(b) Tunas rasa dapat mengesan rasa manis,
masin, masam, pahit dan umami.
4 Mata/Eyes
Taste buds can detect sweet, salty, sour, bitter and umami
(a) Retina mata mengandungi sel-sel yang
tastes.
bergerak balas terhadap cahaya. Sel-sel
Permukaan lidah Reseptor rasa ini disebut fotoreseptor. Terdapat dua jenis
The surface of the tongue Taste receptor fotoreseptor, iaitu sel rod dan sel kon.
Retina of the eye contains cells that respond to light. These
cells are called photoreceptors. There are two types of
photoreceptors, which are the rod cells and the cone cells.
(b) Sel rod peka kepada keamatan cahaya dan
mengandungi hanya satu jenis pigmen yang
peka cahaya.
Tunas rasa Saraf
Taste buds Rod cells are sensitive to intensity of light and contain only
Nerve
one type of light sensitive pigment.
Rajah 2 Tunas rasa
Diagram 2 Taste buds
N2

Ligamen penggantung Sklera 5 Telinga
Suspensory ligament Sclera
Koroid
Ears
Konjunktiva Choroid (a) Bahagian telinga yang mengesan getaran dan
Conjunctiva
Retina menukarkannya kepada impuls ialah koklea.
Iris
Anak mata Bintik kuning Koklea mengandungi reseptor yang peka
Pupil Yellow spot kepada getaran.
Kanta Bintik buta
Blind spot The part of the ear that detects vibrations and changes
Lens
Kornea them to nerve impulses is the cochlea. The cochlea
Cornea Saraf optik contains receptors that are sensitive to vibrations.
Video
Gelemair Gelemaca Optic nerve (b) Saraf auditori menghubungkan reseptor dalam
Aqueous humor Otot silium Vitreous humor
Ciliary body koklea dengan otak. Impuls saraf dari reseptor
Rajah 4 Keratan rentas mata manusia
dihantar ke otak oleh saraf auditori.
Diagram 4 Cross-section of the human eye Auditory nerves connect the receptors in the cochlea to
the brain. Nerve impulses from the receptors are sent to the
(c) Sel kon peka kepada warna. Sel kon brain by auditory nerves.
menghantar isyarat ke otak, dan otak
menafsirkannya kepada warna. Sel kon bekerja Tulang osikel Jendela bujur
Ossicles Oval window
hanya dalam keadaan terang. Cuping
Salur separuh bulat
Semicircular canal
Cone cells are sensitive to colours. Cone cells send signals telinga
Pinna
to the brain, which translates it into perception of colour. Saraf auditori
Cone cells work only in bright light. Auditory nerve
Koklea
Fotoreseptor Salur telinga Cochlea
Sel ganglion Sel bipolar Kon Rod Photoreceptors Ear canal Gegendang
Ganglion cells Bipolar cells Cone Rod telinga
Akson saraf optik Epitelium Eardrum Tiub Eustachio
Axons of optic nerve pigmen retina Eustachian tube
Retinal pigment Rajah 6 Struktur telinga manusia
epithelium
Cahaya Diagram 6 The structure of the human ear
Light
Sklera Video
Sclera
Koroid Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
Choroid watch?v=m_9SqIQ0BQQ untuk menonton video
Lapisan dalam Lapisan luar
Inner layer Lapisan tengah tentang mekanisme pendengaran.
Middle layer Outer layer
Rajah 5 Sel kon dan sel rod
Diagram 5 Cone cells and rod cells
1.3 Gerak Balas dalam Tumbuhan

1 Gerak balas tumbuhan terhadap rangsangan adalah perlahan. Terdapat dua jenis gerak balas tumbuhan, iaitu
tropisme dan gerak balas nastik.
Responses of plants towards stimuli are slow. There are two types of plants responses, namely tropism and nastic response.
Gerak balas terarah pertumbuhan tumbuhan yang Gerak balas tumbuhan terhadap rangsangan yang tidak
dipengaruhi oleh arah rangsangan. bergantung pada arah rangsangan.
The directional growth responses of plants that is dependent on Plant response towards the stimulus that are not dependent on
the direction of the stimulus. the direction of the stimulus.
Tropisme positif – pertumbuhan ke arah rangsangan Hanya bahagian tumbuhan yang menerima rangsangan
Positive tropism – growth towards the stimulus menunjukkan gerak balas nastik.
Tropisme negatif – pertumbuhan menjauhi rangsangan Only parts of the plant that receive the stimulus show nastic
Negative tropism – growth away from the stimulus response.
Rangsangan: graviti, air, cahaya dan sentuhan. Rangsangan: sentuhan, suhu, cahaya
Stimuli: gravity, water, light and touch. Stimuli: touch, temperature, light
Lambat dan tidak berbalik / Slow and irreversible Lebih cepat dan berbalik / Faster and reversible
Jenis tropisme/Type of tropism Jenis gerak balas nastik/Type of nastic response

Geotropisme – gerak balas terhadap tarikan graviti Seismonastik – gerak balas nastik terhadap
Geotropism – response towards the gravitational pull rangsangan sentuhan
Hidrotropisme – gerak balas terhadap air Seismonastic – nastic response towards touch stimuli
Hydrotropism – response towards water Fotonastik – gerak balas nastik terhadap rangsangan
Fototropisme – gerak balas terhadap cahaya keamatan cahaya
Phototropism – response towards light Photonastic – nastic response towards light intensity stimuli
N3

Tigmotropisme – gerak balas terhadap sentuhan Termonastik – gerak balas nastik terhadap rangsangan
dengan objek pejal untuk sokongan suhu
Thigmotropism – response to touch or contact with solid objects Thermonastic – nastic response towards temperature stimuli
for support
2 Gerak balas bahagian tumbuhan yang berbeza terhadap rangsangan

Responses of different parts of the plant
Gerak balas Bahagian tumbuhan Arah pertumbuhan Kebaikan

Response Part of plant Direction of growth Advantage
Fototropisme positif Hujung batang/pucuk Ke arah cahaya Untuk mendapatkan cahaya maksimum
Positive phototropism Stem tip/shoot Towards light bagi fotosintesis
To get maximum light for photosynthesis
Fototropisme negatif Hujung akar Menjauhi cahaya Kurang peluang menjadi kering
Negative phototropism Root tip Away from light Less chance of drying out
Geotropisme positif Hujung akar Mengikut arah graviti Lebih peluang mendapat kelembapan
Positive geotropism Root tip Towards gravity More chance of getting moisture
Geotropisme negatif Hujung batang/pucuk Menjauhi arah graviti Lebih peluang untuk mendapatkan cahaya
Negative geotropism Stem tip/shoot Away from gravity More chance of getting light
3 Mekanisme pernafasan semasa hembus nafas

Bab 2: Respirasi Breathing mechanism during exhalation
2.1 Sistem Respirasi Manusia (a) Otot interkostal luar mengendur dan otot
interkostal dalam mengecut.
Struktur sistem respirasi External intercostal muscles relax and internal intercostal
Structure of respiratory system muscles contract.
(b) Sangkar tulang rusuk bergerak ke bawah dan
ke dalam.
Rongga hidung The rib cage moves downwards and inwards.
Lubang hidung Nasal cavity
Nostril
(c) Otot diafragma mengendur dan melengkung
ke atas.
Trakea
Trachea The diaphragm muscle relaxes and curves upwards.
Otot interkostal (d) Isi padu rongga toraks berkurangan.
Intercostal muscles
Bronkus The volume of the thoracic cavity decreases.
Bronchus (e) Tekanan udara dalam rongga toraks meningkat.
Bronkiol Air pressure in the thoracic cavity increases.
Bronchiole Rusuk (f) Udara dalam peparu ditolak keluar.
Rib
Air in the lungs is pushed out.
Alveolus Diafragma 4 Mekanisme pernafasan semasa tarik nafas
Alveolus Diaphragm Breathing mechanism during inhalation
(a) Otot interkostal luar mengecut dan otot
Rajah 7 Sistem respirasi manusia interkostal dalam mengendur.
Diagram 7 Human respiratory system
External intercostal muscles contract and internal
intercostal muscles relax.
Mekanisme pernafasan
(b) Sangkar tulang rusuk bergerak ke atas dan
Breathing mechanism
keluar.
1 Pernafasan terdiri daripada dua proses fizikal, iaitu
The rib cage moves upwards and outwards.
menarik nafas dan menghembus nafas.
(c) Otot diafragma mengecut dan menjadi rata.
Breathing consists of two physical processes, i.e inhalation and
The diaphragm muscle contracts and flattens.
exhalation.
(d) Isi padu rongga toraks bertambah.
2 Pernafasan melibatkan tindakan diafragma dan
The volume of thoracic cavity increases.
otot interkostal, pergerakan sangkar rusuk dan
(e) Tekanan udara dalam rongga toraks menurun.
perubahan isi padu serta tekanan udara rongga
Air pressure in the thoracic cavity decreases.
toraks.
(f) Udara dari persekitaran masuk ke dalam peparu.
Breathing involves the action of diaphragm and intercostal
Surrounding air enters the lungs.
muscles, the movement of the rib cage and the changes in the
volume and air pressure of thoracic cavity.
N4

2.2 Pergerakan dan Pertukaran (b) Asap ekzos kenderaan
Vehicle exhaust fumes
Gas dalam Badan Manusia (c) Debunga tumbuhan
Pengangkutan oksigen dan karbon dioksida dalam darah Pollens
Transport of oxygen and carbon dioxide in the blood (d) Partikel seni, jerebu
1 Sel darah merah mengandungi pigmen berwarna Fine particles, haze
merah yang disebut hemoglobin. Oksigen diangkut (e) Gas toksik dari kawasan perindustrian
oleh darah ke sel-sel badan dalam bentuk Toxic gases from industrial areas
oksihemoglobin. Oksigen bergabung dengan (f) Mikroorganisma
hemoglobin membentuk sebatian oksihemoglobin Microorganisms
yang tak stabil dan mudah terurai untuk 2 Bahan cemar dalam asap rokok dan kesannya:
membebaskan semula oksigen ke sel-sel badan Pollutants in cigarette smoke and their effects:
yang mempunyai kepekatan oksigen lebih rendah. (a) Nikotin menyebabkan ketagihan merokok.
Red blood cells contain red-coloured pigment called Nicotine causes addiction to smoking.
haemoglobin. Oxygen is transported by blood to body cells in the (b) Tar tembakau ialah karsinogen yang
form of oxyhaemoglobin. Oxygen combines with hemoglobin to menyebabkan kanser peparu.
form oxyhaemoglobin, which is unstable and easily dissociate to Tobacco tar is carcinogen that causes lungs cancer.
release oxygen back to body cells with lower oxygen concentration. (c) Gas karbon monoksida merendahkan
2 Pengangkutan karbon dioksida dalam darah kandungan oksigen dalam darah.
berlaku melalui tiga cara: Carbon monoxide gas reduces oxygen content in the
The transport of carbon dioxide in the blood occurs in three blood.
ways:
(a) Meresap terus ke dalam plasma darah. 2.5 Pertukaran Gas dalam
Diffuses directly into the blood plasma.
(b) Mengikat dengan molekul hemoglobin dalam
Tumbuhan
sel darah merah untuk membentuk sebatian 1 Pertukaran gas dalam tumbuhan berlaku
karbaminohemoglobin. terutamanya pada liang stoma yang terdapat
Binds with hemoglobin molecules in the red blood cells to di epidermis daun melalui proses resapan.
form compound of carbaminohemoglobin. The exchange of gases in plants takes place mostly at the
(c) Kebanyakan karbon dioksida diangkut dalam stomatal pores found in the epidermis of the leaves through the
bentuk ion bikarbonat. Karbon dioksida mudah process of diffusion.
larut dalam air di dalam plasma darah untuk 2 Pembukaan dan penutupan liang stoma
membentuk asid karbonik yang tak stabil yang dipengaruhi oleh kesegahan sel-sel pengawal.
akan terurai kepada ion bikarbonat. The opening and closing of the stomatal pores are influenced by
Most carbon dioxide is transported in the form of the turgidity of the guard cells.
bicarbonate ions. Carbon dioxide dissolves easily in the 3 Apabila sel pengawal segah, liang stoma akan
water in the blood plasma to form an unstable carbonic terbuka dan apabila sel pengawal flasid liang
acid which will dissociate into bicarbonate ions. stoma akan tertutup.
3 Ciri-ciri khas alveolus yang meningkatkan When the guard cells turgid, the stomatal pores will open and
kecekapan pertukaran gas di alveolus: when the guard cells flaccid, the stomatal pores will close.
Special features of the alveolus that increase the efficiency
of gaseous exchange: Sel epidermis
Epidermis cell
(a) Dinding alveolus sangat nipis. Sel pengawal
The wall of the alveolus is very thin. Guard cells Nukleus
(b) Permukaan alveolus sentiasa lembap. Nucleus
The surface of the alveolus is always moist. Liang stoma Kloroplas
(c) Alveolus dikelilingi oleh jaringan kapilari darah Stomatal pore Chloroplast
yang banyak.
The alveolus is surrounded by a large network of blood Rajah 8 Stoma
capillaries. Diagram 8 Stoma
(d) Bilangan alveolus yang sangat banyak
menghasilkan nisbah luas permukaan per isi
Bab 3: Pengangkutan
padu yang besar. 2.1 Sistem Pengangkutan dalam
Large number of alveolus, forming a large surface area to
volume ratio. Organisma
1 Sistem pengangkutan dalam haiwan boleh
2.1 Kesihatan Sistem Respirasi dikategorikan kepada dua:
Manusia The transport system in animals can be categorised into two:
(a) Resapan ringkas melalui membran sel atau
1 Bahan yang boleh memudaratkan sistem respirasi: permukaan badan organisma ringkas.
The substances that can harm respiratory system: Simple diffusion through the cell membrane or body
(a) Asap rokok / Cigarette smoke surface of the simple organisms.
N5

(b) Sistem peredaran darah bagi organisma 3 Jantung manusia terdiri daripada empat ruang,
kompleks. iaitu ventrikel kiri, ventrikel kanan, atrium kiri dan
Blood circulation system for complex organisms. atrium kanan.
2 Fungsi sistem pengangkutan organisma hidup: The human heart consists of four chambers, the left ventricle,
The function of the transport system of living organisms: the right ventricle, the left atrium and the right atrium.
(a) Mengangkut oksigen dan nutrien ke sel-sel (a) Dinding ventrikel kiri lebih tebal dan berotot
badan. daripada ventrikel kanan. Ini disebabkan
Transports oxygen and nutrients to body cells. ventrikel kiri perlu mengepam darah
(b) Mengangkut bahan kumuh seperti karbon ke seluruh badan, manakala ventrikel kanan
dioksida dan air berlebihan untuk disingkirkan. hanya mengepam darah ke peparu.
Transports waste products such as carbon dioxide and The walls of left ventricle are thicker and more muscular
excess water to be expelled. than the right ventricle. This is because the left ventricle
(c) Membolehkan pertukaran bahan antara needs to pump blood to the whole body whereas the right
persekitaran luar dan sel-sel badan. ventricle only pumps blood to the lungs.
Enables the exchange of substances between the external (b) Atrium kanan menerima darah terdeoksigen
environment and body cells. dari seluruh badan melalui salur darah disebut
vena kava.
3.2 Sistem Peredaran Darah The right atrium receives deoxygenated blood from the
entire body through the blood vessel called vena cava.
1 Sistem peredaran darah haiwan terdiri daripada
Arteri pulmonari Aorta / Aorta
jaringan salur-salur darah. Terdapat organ yang Pulmonary artery (mengangkut
Vena kava
mengepam darah, iaitu jantung untuk memastikan superior (mengangkut darah ke
Vena pulmonari
darah mengalir dan injap untuk memastikan Superior darah ke seluruh tubuh)
Pulmonary vein
vena cava peparu) (carries blood to
pengaliran darah adalah sehala. (mengangkut
(mengangkut (carries blood to the whole body)
The animal blood circulation system consists of network of the lungs) darah dari
darah ke
peparu ke
blood vessels. There is a blood pumping organ, which is the jantung dari
jantung)
heart to keep blood flowing and valves to ensure blood flow in seluruh tubuh)
(carries blood to
(carries blood to
one direction. the heart from
the heart from all
the lungs)
2 Darah berfungsi mengangkut bahan-bahan body parts)
Atrium kiri
penting terutamanya nutrien, oksigen, hormon Atrium kanan
Left atrium
Right atrium
dan antibodi ke sel-sel badan. Darah juga Injap bikuspid
membawa bahan kumuh seperti karbon dioksida, Injap trikuspid Bicuspid valves
Tricuspid valves
air berlebihan dan haba untuk disingkirkan keluar Ventrikel kiri
daripada badan. Ventrikel kanan Left ventricle
Blood functions to transport essential substances, especially Right ventricle Injap sabit
Septum Semilunar valves
nutrients, oxygen, hormones, and antibodies to body cells. Septum
Blood also carries waste materials such as carbon dioxide, Darah beroksigen / Oxygenated blood
excess water and heat to be removed from the body. Darah terdeoksigen / Deoxygenated blood
3 Sistem peredaran darah manusia terdiri daripada Rajah 9 Struktur jantung
dua peredaran darah berasingan: Diagram 9 Structure of the heart
The human blood circulatory system consists of two separate
blood circulation: 4 Satu denyutan nadi ialah satu kitaran pengecutan
(a) Peredaran pulmonari: lintasan pengaliran dan pengenduran otot jantung yang mengambil
darah dari jantung → peparu → jantung masa lebih kurang satu saat.
Pulmonary circulation: the blood flows from the heart → A heartbeat is a cycle of contraction and relaxation of the heart
the lungs → the heart muscles that takes about one second.
(b) Peredaran sistemik: lintasan pengaliran darah 5 Satu kitaran lengkap pengecutan dan pengenduran
dari jantung → ke seluruh badan (kecuali otot jantung menghasilkan bunyi ‘lub dub’, iaitu:
peparu) → jantung A complete cycle of contraction and relaxation of the heart
Systemic circulation: the blood flows from the heart → to muscles produces a ‘lub dub’ sound whereby:
all parts of the body (except the lungs) → the heart (a) bunyi ‘lub’ disebabkan penutupan injap
bikuspid dan injap trikuspid semasa
Jantung pengecutan ventrikel dikenali sebagai sistol.
The heart the ‘lub’ sound is due to the closure of the bicuspid and
1 Jantung ialah organ berotot yang berfungsi tricuspid valves during contraction of ventricle is called
mengepam darah ke seluruh badan. systole.
The heart is a muscular organ that functions to pump blood to (b) Bunyi ‘dub’ disebabkan penutupan injap
all over the body. sabit semasa pengenduran ventrikel dikenali
2 Tiga jenis salur darah manusia, iaitu arteri, vena sebagai diastol.
dan kapilari. The ‘dub’ sound is due to closure of the semilunar valves
Three types of human blood vessels, namely arteries, veins and during relaxation of ventricles is called diastole.
capillaries.
N6

Phloem
Berkas vaskular
Xilem Vascular bundle
Xylem
Akar rambut / Root hair

Korteks / Cortex
3.3 Darah Manusia Floem

Phloem
1 Empat jenis kumpulan darah utama manusia ialah Pit / Pith
Xilem Berkas vaskular
A, B, AB dan O. Xylem Vascular bundle
The four major types of human blood groups are A, B, AB and O.
Kambium
2 Setiap jenis kumpulan darah mempunyai antigen di Cambium
Epidermis
permukaan sel darah dan antibodi bagi jenis darah Epidermis
Korteks /Cortex
dalam plasma darahnya.
Each type of blood group has antigens on the surface of the Rajah 11 Keratan rentas batang
Diagram 11 Cross-section of the stem
blood cell and antibody for the blood type in its blood plasma.
3 Percampuran dua jenis kumpulan darah yang tak 2 Perbezaan antara transpirasi dengan gutasi.
serasi akan menyebabkan penggumpalan darah Differences between transpiration and guttation.
kerana tindak balas antara darah dan antibodi (a) Transpirasi/Transpiration
yang tak sepadan dengan darah. (i) Transpirasi ialah kehilangan air dalam
The mixing of two types of blood which are incompatible will bentuk wap air.
cause agglutination of blood due to the reaction between Transpiration is loss of water in the form of water
blood and antibodies that do not match the blood. vapour.
(a) Penderma universal ialah individu yang boleh (ii) Transpirasi berlaku melalui liang stoma
mendermakan darahnya kepada penerima dari pada daun dan lentisel pada batang.
semua jenis kumpulan darah ABO. Transpiration occurs through the stomatal pores on
Universal donor is an individual who can donate blood to the leaves and lenticels on the stem.
recipients of all types of ABO blood group. (iii) Transpirasi berlaku pada siang hari,
(b) Penerima universal ialah individu yang boleh biasanya pada hari yang panas.
menerima darah daripada penderma dari Transpiration occurs during daytime, usually on hot
semua jenis kumpulan darah ABO. days.
Universal recipient is an individual who can receive blood (iv) Transpirasi berlebihan menyebabkan
from donors of all types of ABO blood group. kelayuan.
Excessive transpiration causes wilting.
3.4 Pengangkutan dalam (b) Gutasi (Pelembakan)/Guttation
(i) Pelembakan ialah kehilangan air dalam
Tumbuhan bentuk cecair.
1 Sistem pengangkutan tumbuhan terdiri daripada Guttation is loss of water in the form of liquid.
tisu-tisu vaskular, iaitu xilem dan floem. (ii) Pelembakan terjadi melalui hidatod pada
The plant transport system consists of vascular tissues, namely pinggir daun.
xylem and phloem. Guttation occurs through the hydathodes at the
(a) Tisu xilem terbina daripada sel-sel mati yang edges of the leaves.
berfungsi mengangkut air dan garam mineral (iii) Pelembakan berlaku pada waktu malam
terlarut daripada akar ke seluruh bahagian apabila keadaan sejuk dan lembap.
tumbuhan. Guttation occurs at night when it is cold and humid.
Xylem tissue is made up of dead cells that functions to (iv) Pelembakan tidak menyebabkan kelayuan.
transport water and dissolved mineral salts from the Guttation does not cause wilting.
roots to all parts of the plant.
(b) Floem berfungsi mengangkut makanan
(glukosa) dari daun ke seluruh bahagian
Bab 4: Kereaktifan Logam
tumbuhan. 4.1 Kepelbagaian Mineral
Phloem functions to transport food (glucose) from the
leaves to all parts of the plant. 1 Mineral ialah pepejal tak organik yang wujud
secara semula jadi dalam kerak Bumi dalam
Epidermis / Epidermis bentuk unsur atau sebatian.
Endodermis / Endodermis Minerals are inorganic solids found naturally in the Earth’s crust
Floem in the form of elements or compounds.
Phloem
Berkas vaskular 2 Mineral boleh wujud sebagai unsur-unsur semula
Xilem Vascular bundle jadi atau sebatian semula jadi.
Xylem
Minerals can exist as natural elements or natural compounds.
Akar rambut / Root hair 3 Mineral yang tidak reaktif didapati sebagai unsur
Korteks /Cortex semula jadi yang tidak bergabung dengan unsur lain.
Contohnya, emas dan perak.
Rajah 10 Keratan rentas akar
Floem
Diagram 10 Cross-section of the root
Minerals that are non-reactive are found as natural elements,
Phloem which do not combine with other elements. For example, gold
Pit/Pith
Xilem Berkas vaskular and silver.
Xylem Vascular bundle
Kambium
Cambium
Epidermis
Epidermis
Korteks / Cortex
N7

4 Kebanyakan mineral wujud dalam bentuk sebatian Kaedah: Penurunan gas karbon dioksida oleh
semula jadi seperti oksida, sulfida, karbonat dan logam
silikat. Method: Reduction of carbon dioxide gas by metals
Most minerals exist in the form of natural compounds such as Tindak balas antara logam yang telah
oxides, sulphides, carbonates and silicates. dipanaskan dengan gas karbon dioksida.
5 Sebatian semula jadi terdiri daripada logam yang The reaction between a heated metal and carbon dioxide
bergabung secara kimia dengan satu atau lebih gas.
bukan logam. Logam + karbon dioksida →
A natural compound consists of a metal combined chemically oksida logam + karbon
with one or more non-metals. Metal + carbon dioxide → metal oxide + carbon
(b) Membandingkan keupayaan karbon untuk
4.2 Siri Kereaktifan Logam menyingkirkan oksigen daripada oksida logam.
1 Siri kereaktifan logam ialah satu senarai logam Pembentukan logam tulen menunjukkan
mengikut susunan kereaktifan. Logam paling karbon adalah lebih reaktif daripada logam
reaktif diletakkan pada kedudukan teratas, dan sebaliknya.
manakala logam paling tidak reaktif diletakkan By comparing the ability of carbon to remove oxygen from
pada kedudukan paling bawah dalam susunan siri. metal oxide. The formation of pure metal indicates that
The metal reactivity series is a list of metals in the order of carbon is more reactive than the metal and vice versa.
reactivity. The most reactive metal is placed at the top and Kaedah: Penurunan oksida logam dengan cara
the least reactive metal is placed at the bottom in the series memanaskan oksida logam dengan karbon
arrangement. Method: Reduction of metal oxide by heating the metal
2 Siri kereaktifan logam dengan kedudukan karbon oxide with carbon
dan hidrogen dalam siri ditunjukkan di bawah. Oksida logam + karbon →
The metal reactivity series with the position of carbon and logam + karbon dioksida
hydrogen in the series is shown below. Metal oxide + carbon → metal + carbon dioxide
Sangat reaktif
Kalium / Potassium K Most reactive 5 Kedudukan hidrogen dalam siri kereaktifan logam.
Natrium / Sodium Na The position of hydrogen in the reactivity series of metals.
Kalsium / Calcium Ca Kedudukan hidrogen dalam siri kereaktifan logam
Magnesium / Magnesium Mg dapat ditentukan berdasarkan keupayaan hidrogen
Aluminium / Aluminium Al menyingkirkan oksigen daripada oksida logam.
KARBON / CARBON C Tindak balas ini dilakukan melalui pemanasan
Zink / Zinc Zn oksida logam dalam kehadiran gas hidrogen.
HIDROGEN / HYDROGEN H HYDROGEN
Besi / Iron Fe The position of hydrogen in the reactivity series of metals can be
Timah / Stanum Sn determined based on the ability of hydrogen to remove oxygen
Plumbum / Plumbum Pb from metal oxides. This reaction is carried out by heating metal
Kuprum / Copper Cu oxides in the presence of hydrogen gas.
Merkuri / Mercury Hg Hidrogen adalah lebih reaktif daripada sesuatu
Perak / Argentum Ag logam apabila tindak balas di antara gas hidrogen
Emas / Aurum Au Sangat tidak reaktif
Least reactive
dengan oksida logam membentuk logam dan air,
iaitu hidrogen oksida.
3 Siri kereaktifan logam dapat dibina dengan Hydrogen is more reactive than metal when the reaction
mengkaji kereaktifan tindak balas antara logam between hydrogen gas and metal oxide, forming metal and
dengan oksigen. water, namely hydrogen oxide.
The reactivity series of metals can be constructed by studying
Hidrogen + oksida logam → logam + air
the reactivity reaction between metals and oxygen.
Hydrogen + metal oxide → metal + water
4 Kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam.
The position of carbon in the reactivity series of metals. 6 Tindak balas logam dengan air, stim dan asid
Kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam Reaction of metal with water, steam and acid
dapat ditentukan dengan dua cara: (a) Kedudukan logam-logam dalam siri
The position of carbon in the reactivity series of metals can be kereaktifan juga boleh diperhatikan melalui
determined in two ways: tindak balas yang berikut:
(a) Membandingkan keupayaan logam untuk The position of metals in reactivity series can also be
menyingkirkan oksigen daripada karbon observed through these reactions:
dioksida. Pembentukan oksida logam (i) Tindak balas logam dengan air sejuk
menunjukkan karbon adalah lebih reaktif Reaction between metals and cold water
daripada logam dan sebaliknya. (ii) Tindak balas antara logam dengan stim
By comparing the ability of a metal to remove oxygen from Reaction between metals and steam
carbon dioxide. The formation of metal oxide shows that (iii) Tindakbalas antara logam dengan asid
carbon is more reactive than the metal and vice versa. Reaction between metals and acid
N8

(b) Logam sangat reaktif seperti kalium, natrium 2 Dalam industri pengekstrakan logam seperti
dan kalsium bertindak balas cergas dengan air pengekstrakan bijih timah dan besi di Malaysia,
sejuk dan akan menghasilkan letupan apabila karbon dalam bentuk arang kok digunakan sebagai
bertindak balas dengan stim atau asid. agen penurunan kerana karbon lebih reaktif
Highly reactive metals such as potassium, sodium and daripada timah atau besi, dan harganya juga
calcium react vigorously with cold water and produce an murah serta ia mudah didapati dengan banyak
explosion when reacting with steam or acid. di persekitaran.
(i) Logam yang bertindak balas dengan In metal extraction industries such as extraction of tin and iron
stim tetapi tidak bertindak balas dengan ores in Malaysia, carbon in the form of coke is used as a reduction
air sejuk adalah kurang reaktif daripada agent because carbon is more reactive than tin or iron, and it is
logam yang boleh bertindak balas dalam also cheap and can be found abundantly in the environment.
air sejuk. 3 Timah tulen diekstrak daripada sebatian timah(IV)
Metals that react with steam but do not react with oksida yang terdapat dalam kasiterit atau bijih
cold water are less reactive than metals that can react timah.
in cold water. Pure tin is extracted from tin(IV) oxide compound that is found
(ii) Logam yang bertindak balas dengan asid in the cassiterite or tin ore.
cair tetapi tidak menunjukkan sebarang 4 Besi tulen diekstrak daripada sebatian besi(III)
tindak balas dengan stim adalah kurang oksida yang terdapat dalam hematit atau bijih besi.
reaktif daripada logam yang bertindak Pure iron is extracted from iron(III) oxide compound that is
balas dengan stim atau yang bertindak found in hematite or iron ore.
balas dengan air sejuk. 5 Batu kapur ditambah supaya bertindak balas
Metals that react with dilute acids but do not show dengan bendasing di dalam bijih logam seperti pasir,
any reaction with steam are less reactive than metals tanah, sulfur, karbon, dan minyak untuk membentuk
that react with steam or react with cold water. sanga. Selepas tindak balas, sanga lebur terasing
(iii) Kebanyakan logam bertindak balas daripada logam tulen lebur kerana ia terapung di
dengan asid cair untuk menghasilkan atas logam tulen lebur yang lebih tumpat itu.
garam dan gas hidrogen. Contohnya: Limestone is added to react with impurities in the metal ore
Magnesium + asid sulfurik cair → garam such as sand, soil, sulphur, carbon and oil to form slag. After the
magnesium sulfat + gas hidrogen reaction, molten slag is separated from molten pure metal as it
Most metals react with dilute acids to produce salt floats on the denser molten pure metal.
and hydrogen gas. For example:
Magnesium + dilute sulphuric acid → magnesium
sulphate + hydrogen gas
Bab 5: Termokimia
5.1 Tindak Balas Endotermik dan
4.3 Pengekstrakan Logam Tulen Tindak Balas Eksotermik
daripada Bijihnya 1 Termokimia ialah kajian tentang perubahan haba
1 Pengekstrakan logam ialah proses mendapatkan dalam tindak balas kimia.
logam tulen daripada bijih logamnya. Thermochemistry is a study about the changes in heat in
Metal extraction is the process of obtaining pure metal from its chemical reactions.
metal ore. 2 Semasa tindak balas kimia, tenaga kimia yang
terkandung dalam bahan tindak balas ditukarkan
Bijih besi, arang kok dan batu kapur
Iron ore, coke and lime stone kepada bentuk lain, lazimnya tenaga haba.
Gas sisa panas
During a chemical reaction, chemical energy contained in the
Gas sisa panas
Hot waste gases Hot waste gases reactants is changed to other forms, normally heat energy.
3 Terdapat dua jenis tindak balas kimia:
There are two types of chemical reaction:
(a) tindak balas endotermik
400 ˚C
endothermic reaction
(b) tindak balas eksotermik
Keluli dilapisi bata
yang tahan haba exothermic reaction
Steel lined with
Sanga lebur
heat-resistant bricks Tindak balas endotermik / Endothermic reaction
Molten slag 1 Tindak balas endotermik ialah tindak balas yang
1 800 ˚C melibatkan penyerapan haba daripada persekitaran.
Udara panas Udara panas Endothermic reaction is a reaction involving the absorption of
Hot air blast Hot air blast
Besi lebur heat from the environment.
Lubang untuk Molten iron Lubang untuk
besi keluar sanga keluar
2 Semasa tindak balas endotermik, suhu campuran
Tap hole for iron Tap hole for slag tindak balas berkurang menyebabkan bekas
menjadi sejuk.
Rajah 12 Pengekstrakan besi di dalam relau bagas
During endothermic reactions, the temperature of the reaction
Diagram 12 Extraction of iron in a blast furnace
mixture decreases, causing the reaction flask to become cold.
N9

3 Perubahan tenaga utama semasa tindak balas 2 Semasa tindak balas eksotermik, suhu campuran
endotermik ialah dari tenaga haba kepada tenaga tindak balas bertambah menyebabkan bekas
kimia. menjadi panas.
The major change of energy during endothermic reactions is During exothermic reactions, the temperature of the reaction
from heat energy to chemical energy. mixture increases, causing the reaction flask to become warm.
3 Perubahan tenaga utama semasa tindak balas
Tindak balas eksotermik / Exothermic reaction eksotermik ialah dari tenaga kimia kepada tenaga
1 Tindak balas eksotermik ialah tindak balas yang haba.
melibatkan pembebasan haba ke persekitaran. The major change of energy during exothermic reactions is from
Exothermic reaction is a reaction involving the release of heat chemical energy to heat energy.
to the environment.
Membanding dan membezakan tindak balas endotermik dengan eksotermik
Compare and contrast endothermic and exothermic reactions
Tindak balas endotermik / Endothermic reaction Tindak balas eksotermik / Exothermic reaction
Tindak balas kimia yang menyerap tenaga haba Tindak balas kimia yang membebaskan tenaga haba
daripada persekitaran. ke persekitaran.
Chemical reactions that absorb heat energy from the Chemical reactions that release heat energy to the surroundings.
surroundings.
Hasil tindak balas lebih sejuk daripada bahan tindak Hasil tindak balas lebih panas daripada bahan tindak balas
balas asal. asal.
The product is colder than the reactants. The product is warmer than the reactants.
Contoh/Examples: Contoh/Examples:
(a) Melarutkan garam ammonium klorida atau (a) Melarutkan kalsium klorida dalam air
ammonium sulfat dalam air. Dissolving calcium chloride in water
Dissolving ammonium chloride or ammonium sulphate in (b) Melarutkan hablur natrium hidroksida dalam air
water. Dissolving sodium hydroxide crystals in water
(b) Fotosintesis / Photosynthesis (c) Tindak balas peneutralan
(c) Pendidihan / Boiling Neutralisation reaction
(d) Memasak / Cooking (d) Pembentukan ammonia dalam ‘Proses haber’ di industri
(e) Membakar kek / Baking cakes Formation of ammonia in ‘Haber Process’ in the industry
(f) Peleburan lilin / Melting of wax (e) Pengaratan / Rusting
(g) Penyejatan / Evaporation (f) Pereputan / Decomposition
(g) Pembakaran / Combustion
(h) Respirasi / Respiration
(i) Kondensasi / Condensation
(j) Pembekuan / Freezing
Bab 6: Elektrik dan Kemagnetan 6.2 Transformer

1 Transformer ialah alat yang digunakan untuk
6.1 Penjanaan Tenaga Elektrik meningkatkan atau menurunkan voltan arus ulang
1 Penjana ialah sebuah mesin yang menukarkan alik.
tenaga mekanikal kepada tenaga elektrik. Transformer is a device used to increase or decrease the voltage
Generator is a machine that converts mechanical energy to of alternating current.
electricity. 2 Transformer mengandungi gegelung primer,
2 Jenis-jenis penjana tenaga elektrik ialah penjana gegelung sekunder, teras besi lembut, voltan input
elektrik terma, penjana hidroelektrik, penjana dan voltan output.
elektrik turbin gas, penjana elektrik diesel dan The transformer contains primary coil, secondary coil, soft iron
penjana elektrik nuklear. core, input voltage and output voltage.
Types of electric generators, namely thermal generator, 3 Apabila arus ulang-alik melalui gegelung primer,
hydroelectric generator, gas turbine generator, diesel electric ia menghasilkan medan elektromagnet.
generator and nuclear power generator. When an alternating current flows through the primary coil, it
3 Sumber tenaga alternatif ialah tenaga hidro, tenaga produces an electromagnetic field.
biojisim, tenaga angin, tenaga solar, tenaga ombak, 4 Perubahan arah arus menyebabkan perubahan arah
tenaga geoterma dan tenaga pasang surut. medan magnet. Medan magnet yang dipotong oleh
Alternative energy sources, namely hydro energy, biomass gegelung sekunder menyebabkan terbentuknya
energy, wind energy, solar energy, wave energy, geothermal aruhan magnet di dalam gegelung sekunder.
energy and tidal energy. The change in the direction of current causes a change in the
direction of magnetic field. The magnetic field that is cut by the
secondary coils causes the formation of magnetic induction in
the secondary coils.
N10

5 Terdapat dua jenis transformer, iaitu transformer 7 Pendawaian fasa tunggal mengandungi satu
injak naik dan transformer injak turun. wayar hidup, wayar neutral dan wayar bumi
There are two types of transformers, namely the step-up yang membawa arus masuk ke rumah manakala
transformer and step-down transformer. pendawaian tiga fasa mengandungi tiga wayar
6 Transformer injak naik menaikkan voltan output, yang membawa arus masuk ke rumah dan satu
manakala transformer injak turun menurunkan wayar yang membawa arus keluar.
voltan output. A single-phase wiring contains a live wire, neutral wire and
The step-up transformer increases the output voltage while the earth wire that carry current to homes while three-phase wires
step-down transformer decreases the output voltage. contain three wires that carry current to homes and one wire
Video
7 Gegelung sekunder transformer injak naik that carry current away from homes.
mempunyai lebih banyak lilitan daripada gegelung 8 Fius utama mengawal arus yang dibekalkan
primer. Voltan outputnya lebih besar daripada ke sesebuah rumah. Fius memutuskan litar apabila
voltan input. arus berlebihan melebihi jumlah selamat.
The secondary coil of the step-up transformer has more turns The main fuse controls the current supplied to homes. It will
than the primary coil. The output voltage is greater than the melt and break the circuit if the current exceeds a safe amount.
input voltage. 9 Meter elektrik mengukur tenaga elektrik yang
8 Gegelung sekunder transformer injak turun digunakan di dalam rumah.
mempunyai kurang lilitan daripada gegelung primer. Electric meter is used to measure electrical energy used in homes.
Voltan outputnya lebih kecil daripada voltan input. 10 Suis utama mengawal arus yang mengalir masuk
The secondary coil of the step-down transformer has fewer ke dalam litar di rumah.
turns than the primary coil. The output voltage is lower than the The main switch controls the current flow into the house circuit.
input voltage. 11 Pemutus Litar Kebocoran Bumi (ELCB) dan
Pemutus Litar Miniatur (MCB) memutuskan
6.3 Penghantaran dan Pengagihan bekalan elektrik apabila berlakunya litar pintas,
kebocoran atau kilat.
Tenaga Elektrik Earth Leakage Circuit Breaker (ELCB) and Miniature Circuit
1 Penjana di stesen jana kuasa menghasilkan arus Breaker (MCB) cut off current supply if there are short circuits,
ulang alik dengan voltan 11 kV atau 25 kV. leakage or lightning occur.
Generators in power stations generate alternating current with 12 Kotak fius mengawal setiap litar secara individu
the voltage of 11 kV or 25 kV. dengan cara memutuskan litar jika berlaku litar
2 Voltan yang dihasilkan ditingkatkan kepada 132 kV pintas.
atau 275 kV menggunakan transformer injak naik. The fuse box controls each circuit individually by breaking off
The produced voltage is increased to 132 kV or 275 kV using a the electric circuit if there is a short circuit.
step-up transformer. 13 Palam 3-pin terdiri daripada sebuah fius dan tiga
3 Voltan dipindahkan kepada pengguna melalui jenis wayar, iaitu wayar hidup, wayar neutral dan
Rangkaian Grid Nasional. wayar bumi.
The voltage is transferred to the consumers through the The 3-pin plug consists of a fuse and three types of wires, namely
National Grid Network. live wire, neutral wire and earth wire.
Video
4 Rangkaian Grid Nasional merupakan satu sistem
litar yang menghubungkan stesen-stesen jana com/watch?v=20Vb6hlLQSg untuk menonton
kuasa utama. Ia memastikan tenaga elektrik video tentang penjanaan dan pengagihan
dibekalkan secara berterusan kepada semua tenaga elektrik.
pengguna jika terputus bekalan di kawasan-
kawasan tertentu.
The National Grid Network is a circuit system that connects
6.4 Pengiraan Kos Penggunaan
the main power stations. It ensures that electricity is supplied Elektrik
continuously to all consumers if there is a blackout in certain areas.
1 Kuasa ialah kadar perubahan tenaga daripada satu
5 Arus ulangalik mengalir melalui siri transformer bentuk kepada bentuk yang lain.
injak turun serta lapangan suis sebelum dihantar Power is the rate of energy change from one form to another.
kepada pengguna. 2 Unit S.I bagi kuasa ialah watt atau joule per saat.
The alternating current is flowed through a series of step-down
The S.I unit for power is watts or joules per second.
transformers as well as a switch zone before it is sent to the
3 Jumlah tenaga elektrik yang digunakan oleh
consumers.
peralatan elektrik bergantung pada kuasa alat
6 Pengguna di kawasan perindustrian ringan elektrik dan masa penggunaan alat elektrik
menerima voltan 11 kV manakala pengguna tersebut.
di kawasan perumahan menerima voltan 240 V The amount of electricity used by electrical appliances depends
(pendawaian fasa tunggal) dan pengguna di on the power of the appliance and the time of use of the
bandar menerima 415 V (pendawaian tiga fasa). electrical appliance.
Consumers in light industrial areas receive the voltage of 11 kV
while consumers in residential areas receive 240 V (single-phase Tenaga elektrik (kWj) = Kuasa (kW) × Masa (j)
wiring) and consumers in towns receive 415 V (three-phase Electrical energy (kWh) = Power (kW) × Time (h)
wiring).
N11

4 1 unit tenaga bersamaan 1 kWj. (d) Lakukan CPR jika mangsa sukar bernafas.
1 unit of energy equal to 1 kWh. Perform CPR if the victim has difficulty breathing.
5 Perhubungan antara kuasa, voltan dan arus (e) Hubungi paramedic.
ditunjukkan oleh formula berikut: Contact paramedics.
The relationship between power, voltage and current is shown
by the following formula:
Bab 7: Tenaga dan Kuasa
Kuasa (P) = Voltan (V) × Arus (I)
Power (P) = Voltage (V) × Current (I) 7.1 Kerja, Tenaga dan Kuasa
Laman Web
1 Kerja didefinisikan sebagai hasil darab daya dan

6 Formula untuk mengira penggunaan kos elektrik: sesaran (jarak dilalui) pada arah yang sama dengan
The formula to calculate the cost of electricity:
daya.
Kos penggunaan elektrik Work is defined as the product of force and displacement
(distance travelled) in the same direction of the force.
= Kuasa (kW) × Masa (j) × Kos per unit
2 Tenaga ialah keupayaan untuk melakukan kerja.
Energy is the ability to do work.
= Power (kW) × Time (h) × Cost per unit
3 Kerja tidak dilakukan jika daya dan sesaran adalah
7 Sebab-sebab berlakunya kemalangan elektrik: sifar.
Causes of electrical accidents: Work is not done if force and displacement are zero.
(a) Menyentuh dawai hidup yang terdedah
Touching exposed live wires
(b) Menyentuh suis dengan tangan basah
W = F (N) × s (m)
Touching the switch with wet hands
= N m
(c) Memasukkan konduktor tajam ke dalam soket
= J
Inserting a sharp conductor into the socket
(d) Penebat kabel koyak 4 Unit S.I bagi kerja ialah Joule (J).
Torn cable insulation The S.I unit for work is Joule (J).
(e) Menyambungkan terlalu banyak peralatan 5 Perubahan tenaga kinetik sesuatu objek adalah
elektrik kepada satu sumber kuasa sama dengan kerja bersih yang dilakukan pada
Connecting too many appliances to one power source objek.
8 Tindakan keselamatan: The change in kinetic energy of an object is equal to the net
Safety measures: work performed on the object.
(a) Elakkan menyambung terlalu banyak peralatan 6 Apabila daya 1 Newton digunakan untuk
pada satu soket. menggerakkan objek sejauh 1 meter dalam arah
Avoid connecting too many appliances to one socket. daya, tenaga sebanyak 1 J telah digunakan.
(b) Baiki peralatan elektrik yang rosak. When the force of 1 Newton is used to move an object through a
Repair damaged electrical appliances. distance of 1 meter in the direction of the force, the energy of 1 J
(c) Mencabut palam keluar daripada soket dengan has been used.
menarik palam dan bukannya kabel.
Disconnect the plug from the socket by pulling the plug Kerja
Kuasa =
and not the cable. Masa
(d) Jangan sentuh peralatan elektrik dengan Work
Power =
tangan yang basah. Time
Do not touch electrical appliances with wet hands.
9 Langkah-langkah yang perlu diambil jika 7 Kuasa didefinisikan sebagai kadar melakukan kerja.
berlakunya renjatan elektrik: Power is defined as the rate of doing work.
Steps to be taken in the event of electric shock: 8 Unit S.I. bagi kuasa ialah Watt.
(a) Matikan sumber elektrik utama sebelum The S.I. unit for power is Watt.
menyentuh mangsa. 9 Apabila kerja 1 Joule dilakukan dalam masa 1 saat,
Turn off the main electrical source before touching the victim. kuasa sebanyak 1 Watt telah digunakan.
(b) Tarik mangsa menjauhi sumber elektrik When 1 Joule of work is done within 1 second, power of 1 Watt
dengan menggunakan penebat seperti ranting, is used.
kayu, getah atau plastik.
1 J s–1 = 1 W
Pull the victim away from the electrical source by using
Laman Web
(c) Baringkan mangsa dalam kedudukan yang Imbas kod QR atau layari https://justenergy.com/
blog/potential-and-kinetic-energy-explained/ untuk
sesuai untuk memudahkan pernafasan. mengetahui tentang perbezaan tenaga keupayaan
Lay the victim in an appropriate position to facilitate dan tenaga kinetik.
respiration. Untuk tujuan pembelajaran
N12
4 Conquer Sains Tkt 3-Nota D.indd 12 02-Dec-22 8:56:54 AM

7.2 Tenaga Keupayaan dan Tenaga 7.3 Prinsip Keabadian Tenaga
Kinetik 1 Prinsip keabadian tenaga menyatakan bahawa
1 Tenaga keupayaan graviti ialah tenaga yang tenaga tidak boleh dicipta atau dimusnahkan
tersimpan dalam objek disebabkan ketinggiannya tetapi boleh berubah daripada suatu bentuk ke
dari permukaan Bumi. bentuk yang lain. Oleh itu, jumlah tenaga adalah
Gravitational potential energy is the energy stored in objects abadi (tetap).
due to their heights from the surface of the Earth. The principle of conservation of energy states that energy
2 Tenaga keupayaan graviti ialah kerja yang cannot be created or destroyed but may change from one form
Video
dilakukan untuk mengangkat sesuatu objek to another. Thus, the amount of energy is constant (fixed).
ke suatu ketinggian, h dari permukaan Bumi. 2 Apabila kerja dilakukan, perubahan tenaga juga
Gravitational potential energy is the work done to lift an object berlaku.
through a height, h from the surface of the Earth. When work is done, energy changes also occur.
Tenaga keupayaan graviti 1

mgh = mv2
= jisim (m) × pecutan graviti (g) × ketinggian (h) 2
1
Gravitational potential energy Fx = mgh
= mass (m) × acceleration due to gravity (g) × height (h) 2
1 1
Berat (W) = jisim (m) × pecutan graviti (g) Fx = mv2
2 2
Weight (W) = mass (m) × acceleration of gravity (g) Video
3 Pecutan graviti di Bumi dianggarkan sebagai Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
10 m s–2 atau N kg–1. watch?v=KT6y1kn_xeU untuk menonton video
The acceleration of gravity on Earth is estimated as 10 m s–2 or N kg–1. tentang prinsip keabadian tenaga.
4 Tenaga keupayaan kenyal ialah tenaga yang Untuk tujuan pembelajaran
tersimpan di dalam objek kenyal akibat daripada
mampatan atau regangan objek itu. Bab 8: Keradioaktifan
Elastic potential energy is the energy stored in elastic objects
due to the compression or stretching of the objects. 8.1 Sejarah Penemuan
5 Kerja yang dilakukan untuk meregang atau Keradioaktifan
memampatkan suatu spring adalah sama dengan
tenaga keupayaan kenyal yang tersimpan dalam 1 Penemuan keradioaktifan oleh Henri Becquerel
spring itu. berlaku pada tahun 1896.
The work done to stretch or compress a spring is equal to the The discovery of radioactivity by Henry Becquerel took place in
elastic potential energy stored in the spring. 1896.
6 Tenaga keupayaan kenyal ialah hasil darab daya 2 Penemuan ini dimulakan oleh penemuan
untuk memampat atau meregang suatu spring sinar-X Wilhelm Conrad Roentgen pada tahun
dengan sesaran x dari kedudukan keseimbangan. 1895. Sinar-X (sinar roentgen) ialah sinaran
Elastic potential energy is the product of force to compress or elektromagnet yang terhasil daripada pelanggaran
stretch a spring with distance x from the equilibrium position. elektron berkelajuan tinggi (sinar katod) dengan
bahan (anod).
1
Tenaga keupayaan kenyal (Ep) = Fx The discovery was initiated by Wilhelm Conrad Roentgen’s
2
Elastic potential energy (Ep) = 1 Fx X-ray discovery in 1895. X-rays (roentgen rays) are
2 electromagnetic radiation arising from high-speed violation of
7 Daya untuk meregang spring bertambah secara electrons (cathode rays) with material (anode).
seragam dengan regangan spring tersebut. Oleh 3 Bahan radioaktif yang pertama ditemui ialah uranium.
itu, untuk mengira kerja untuk meregang spring, The first radioactive substance found is uranium.
kita menggunakan nilai purata daya, iaitu: 4 Marie dan Pierre Curie merupakan pasangan yang
(0 + F) 1 menemui dan mengasingkan dua elemen baharu
Daya purata = = F yang terbentuk daripada pereputan uranium, iaitu
2 2
The force required to stretch the spring increases uniformly with polonium dan radium. Kedua-dua elemen tersebut
the stretching of the spring. Therefore, to calculate the work to adalah radioaktif.
stretch the spring, we use the average force, which is Marie and Pierre Curie are couples who discover and isolate
(0 + F) 1 two new elements that are formed from the decay of uranium,
Average force = = F
2 2 namely polonium and radium. The two elements are radioactive.
8 Tenaga kinetik ialah tenaga yang diperoleh objek 5 Sinaran radioaktif boleh dikesan menggunakan
yang bergerak. kebuk awan.
Kinetic energy is the energy obtained by moving objects. Radioactive radiation can be detected using the cloud chamber.
6 Kebuk awan boleh mengesan ketiga-tiga jenis
1
Tenaga kinetik = mv 2 / Kinetic energy = 12 mv 2 sinaran radioaktif, iaitu sinar alfa, sinar beta dan
2
sinar gama.
m = jisim in kg / mass in kg
Cloud chambers can detect the three types of radioactive
v = halaju dalam m s–1 / velocity in m s–1
radiation, i.e alpha rays, beta rays and gamma rays.
N13

7 Runut yang terhasil oleh ketiga-tiga sinaran 8 Atom logam kehilangan elektron dan menjadi ion
radioaktif mempunyai bentuk yang berbeza. bercas positif.
The tracks produced by the three radioactive radiations are of A metal atom loses electrons and becomes positively charged
different shapes. ion.
8 Bahan radioaktif ialah bahan yang mempunyai 9 Atom bukan logam menerima elektron dan menjadi
nukleus yang tidak stabil. ion bercas negatif.
Radioactive substance is a substance with unstable nucleus. A non-metallic atom receives electrons and becomes negatively
9 Keradioaktifan ialah pereputan secara spontan charged ions.
nukleus bahan radioaktif dengan memancarkan 10 Daya tarikan elektrostatik yang kuat di antara ion-
sinaran yang dikenali sebagai sinaran radioaktif. ion yang bertentangan disebut ikatan ionik.
Radioactivity is a spontaneous decomposition of nucleus The strong electrostatic force between the opposite ions is called
of radioactive substance by emitting radiation known as the ionic bond.
radioactive radiation. 11 Sebatian ionik mempunyai takat lebur dan takat
10 Contoh bahan radioaktif ialah Carbon-14, didih yang tinggi.
(C-14), Radon-222 (Rn-222), Thorium-232 (Th- Ionic compounds have high melting and boiling points.
232), Uranium-235 (U-235).
Examples of radioactive substances are Carbon-14, (C-14), 8.3 Sinaran Mengion dan Sinaran
Radon-222 (Rn-222), Thorium-232 (Th-232), Uranium-235 (U-235).
11 Keradioaktifan diukur dalam unit Becquerel (Bq) Tidak Mengion
dan Curie (Ci). 1 Sinaran elektromagnet boleh dikelaskan kepada
Radioactivity is measured in Becquerel (Bq) and Curie (Ci) units. dua jenis, iaitu sinaran mengion dan sinaran tak
12 Unit asal untuk mengukur jumlah radioaktiviti mengion.
adalah curie (Ci). Electromagnetic radiation can be divided into two types, namely
1 curie = 3.7 × 1010 pereputan radioaktif per saat ionising and non-ionising radiations.
The original unit to measure the amount of radioactivity is curie
(Ci). 1 curie = 3.7 × 1010 radioactive decay per second Sinaran elektromagnet
13 Dalam Sistem Unit Antarabangsa (SI), curie telah Electromagnetic radiation
digantikan oleh becquerel (Bq), di mana,
1 becquerel = 1 pereputan radioaktif per saat
= 2.703 × 10–11 Ci.
Sinaran mengion Sinaran tidak mengion
In the International System of units (SI), curie has been replaced
Ionising radiation Non-ionising radiation
by becquerel (Bq), where, 1 becquerel = 1 radioactive decay per
second = 2.703 × 10–11 Ci.
Contoh: sinar alfa, sinar Contoh: gelombang
8.2 Atom dan Nukleus beta, sinar gama, sinar radio, gelombang
1 Menurut Teori Atom Dalton, atom ialah zarah terkecil. X dan sinar neutron mikro, sinar infra
According to the Dalton’s Atomic Theory, atom is the smallest Examples: alpha rays, beta merah, cahaya nampak
particle. rays, gamma rays, x-rays Examples: radio waves,
2 Atom mengandungi zarah-zarah subatom iaitu, and neutron rays. microwaves, infrared,
proton, elektron dan neutron. visible light
Atom contains subatomic particles, which are proton, electron
and neutron. Rajah 13 Sinaran elektromagnet
Diagram 13 Electromagnetic radiation
3 Nukleus suatu atom terdiri daripada nukleon-
nukleon. Jenis Gama
The nucleus of an atom consists of nucleons. sinaran Alfa /Alpha Beta/Beta Gamma
4 Nukleon terdiri daripada proton yang bercas positif Types of (α) (β) (ϒ)
dan neutron tidak bercas. radiation
The nucleon is made up of positively charged protons and Cas Positif Negatif Neutral
neutrons with no electrostatic charge. Charge Positive (+2e) Negative (–1e) Neutral
5 Elektron bergerak dengan kelajuan tinggi
Kuasa Tinggi/kuat Sederhana Rendah/
mengelilingi nukleus mengikut orbit tertentu.
pengionan (menghasilkan (bilangan lemah
Elektron bercas negatif. banyak ion) ion yang (bilangan
Ionisation
The electron moves at high speed around the nucleus in a dihasilkan ion
power High/strong
particular orbit. Electrons are negatively charged. sederhana) dihasilkan
(produces a lot of
6 Atom yang neutral mempunyai bilangan proton ions) Moderate paling
dan bilangan elektron yang sama. (the number sedikit)
Neutral atom has the same number of protons and number of of ions Low/weak
electrons. produced is (the number
7 Ion ialah zarah bercas yang terbentuk apabila atom moderate) of ions
kehilangan atau menerima elektron. produced is
Ion is a charged particle formed when an atom loses or receives the smallest)
an electron.
N14

Jenis Gama Background radiation is measured in microSievert / hour
sinaran Alfa /Alpha Beta/Beta Gamma (μSv / h). 1 Sv is equivalent to 1 Joule of radioactive radiation
Types of (α) (β) (ϒ) energy absorbed by 1 kilogram of living tissues.
radiation 6 Sinaran kurang daripada 0.2 µSv/j ialah paras
normal atau selamat.
Laju Perlahan/Slow Laju/Fast Sama
Rays lesser than 0.2 μSv/h are at normal or safe levels.
Speed 0.1 (10%) 0.9 (90%) dengan
halaju cahaya halaju halaju
speed of light cahaya cahaya (3 × 8.4 Kegunaan Sinaran Radioaktif
speed of light 108 ms–1) 1 Sinaran radioaktif berguna di dalam bidang seperti
Same as the pertanian, pertahanan, perubatan, arkeologi atau
speed of light geokronologi, perindustrian dan pengawetan
(3 × 108 ms–1) makanan.
Kuasa Paling rendah, Tinggi, Sangat Radioactive radiation is useful in fields such as agriculture,
penembusan dapat dihalang boleh tinggi, defense, medicine, archeology or geochronology, industries and
Penetration oleh sekeping dihalang hanya boleh food preservation.
power kertas oleh dihalang 2 Contoh kegunaan sinaran radioaktif:
Weakest, can kepingan oleh
Examples of the use of radioactive radiation:
be blocked by a aluminium bongkah
setebal plumbum
(a) Bidang perubatan
piece of paper Medical field
5 mm setebal
High, can be 10 cm (i) Sinar gama daripada cobalt-60 digunakan
blocked by Highest, can untuk membunuh sel kanser.
a block of be blocked Gamma rays from cobalt-60 are used to kill cancer cells.
aluminium by a block of (ii) Zarah beta fosforus-32 dan strontium-90
with a lead with a dapat merawat kanser kulit.
thickness of thickness of Beta-phosphorus-32 and strontium-90 particles can
5 mm 10 cm treat skin cancer.
(b) Bidang pertanian
Julat Beberapa Beberapa Beberapa
Agricultural field
pancaran sentimeter meter ratus meter
di udara (i) Sinaran gama digunakan untuk
A few centimetres A few metres A few hundred
Range of memandulkan populasi serangga perosak
metres
radiation in jantan.
the air Gamma radiation is used to sterilise male population
of insect pests.
2 Sinaran mengion boleh berlaku secara semula jadi (ii) Isotop fosforus-32 ditambah ke dalam
atau melalui buatan manusia. baja untuk mengkaji penyerapan baja oleh
The ionising radiation can occur naturally or through human tumbuhan.
creation. Phosphorus-32 isotope is added to fertilisers to study
3 Contoh sinaran mengion yang dihasilkan secara the absorption of fertilisers by plants.
semula jadi ialah sinar gama dan beta yang (c) Perindustrian
terbentuk apabila sinaran Matahari bertindak Industries
balas dengan ozon Bumi. Unsur-unsur nadir Bumi (i) Isotop natrium-24 digunakan untuk
juga menghasilkan sinaran mengion alfa, beta mengesan kebocoran paip bawah tanah.
atau gama secara semula jadi seperti Plutonium, Sodium-24 isotope is used to detect leakages of
Lanthanum dan Thorium. underground pipes.
Examples of naturally generated ionising radiations are gamma (ii) Sinaran radioaktif digunakan untuk
and beta rays which are formed when the Sun’s radiation reacts mengawal ketebalan bahan seperti
with the Earth’s ozone. Rare-earth elements also generate alpha, kertas, logam dan plastik semasa proses
beta or gamma radiations such as Plutonium, Lanthanum and perkilangan.
Thorium. Radioactive radiation is used to control the thickness
4 Sinaran mengion juga boleh dihasilkan oleh of materials such as paper, metal and plastic during
manusia ketika tindak balas uranium di dalam the process of manufacturing.
reaktor nuklear semasa penjanaan tenaga elektrik, (d) Pengawetan makanan
kemalangan nuklear, ujian nuklear dan penghasilan Food preservation
radioisotop bagi kegunaan perubatan. Sinar gama boleh digunakan untuk membunuh
Ionising radiation can also be produced by humans during mikroorganisma seperti bakteria dan spora
the uranium reaction in the nuclear reactors when generating kulat yang terperangkap dalam makanan
electricity, nuclear accidents, nuclear tests and the production of supaya tempoh penyimpanan makanan dalam
radioisotopes for medical use. bungkusan dan tin dapat dilanjutkan.
5 Sinaran latar belakang diukur dalam mikroSievert/ Gamma rays can be used to kill microorganisms such as
jam (µSv/j). 1 Sv bersamaan dengan 1 Joule bacteria and fungal spores which are trapped in the food
tenaga sinaran radioaktif yang diserap oleh 1 so that the shelf life of canned and packaged food can be
kilogram tisu hidup. prolonged.
N15

(e) Arkeologi / Archeology (a) Pekerja di stesen tenaga nuklear mesti
Isotop karbon-14 digunakan untuk memakai pakaian perlindungan dan sarung
menganggar usia artifak purba. tangan khas.
Carbon-14 isotope is used to estimate the age of ancient Workers at nuclear power stations must wear special
artifacts. protective clothings and gloves.
(f) Geokronologi / Geochronology (b) Pekerja berurusan dengan sumber radioaktif
Plumbum-210 digunakan untuk menentukan perlu memakai pengukur dos atau filem
usia batu, fosil dan endapan. lencana untuk mengukur keamatan sinaran
Lead-210 is used to determine the age of rocks, fossils and radioaktif yang terdedah kepada pekerja.
sediments. Workers dealing with radioactive sources should wear
(g) Pertahanan / Defence a dosimeter or film badge to measure the intensity of
(i) Strontium-90 digunakan untuk radiation exposed to them.
pemantauan ketenteraan. 5 Kepentingan pengendalian bahan radioaktif dan
Strontium-90 is used for military monitoring. sisa radioaktif:
(ii) Uranium dan plutonium digunakan untuk The importance of proper handling of radioactive substances
membuat bom atom. and radioactive wastes:
Uranium and plutonium are used to make atomic (a) Untuk mengelakkan pencemaran radioaktif.
bombs. To avoid radioactive contamination.
(b) Untuk memastikan bahan berbahaya ini
Pengendalian bahan radioaktif dan sisa radioaktif tidak mengancam kesihatan manusia dan
dengan cara yang betul ekosistem yang seimbang.
The correct ways of handling radioactive substances and To ensure that these hazardous substances do not threaten
radioactive wastes human health and balanced ecosystem.
1 Sinaran radioaktif boleh memusnahkan molekul (c) Undang-undang dan peraturan-peraturan
dalam tisu hidup dan membunuh sel-sel. mesti dikenakan untuk memastikan bahawa
Pendedahan jangka masa pendek kepada sinaran sisa radioaktif dilupuskan dengan betul.
radioaktif boleh mengakibatkan: Laws and regulations must be imposed to ensure that
Radioactive radiation can destroy molecules in living tissues radioactive wastes are disposed properly.
and kill cells. Short-term exposure to radioactive radiation may
result in:
(a) Cirit-birit / Diarrhea
Bab 9: Cuaca Angkasa Lepas
(b) Loya / Nausea 9.1 Aktiviti Matahari yang Memberi
(c) Muntah / Vomiting
(d) Keguguran rambut / Hair fall Kesan kepada Bumi
(e) Hilang selera makan / Loss of appetite 1 Matahari ialah sebuah bintang, bebola panas
(f) Pendarahan dalaman / Internal bleeding bercahaya di pusat Sistem Suria.
2 Pendedahan jangka masa panjang kepada sinaran The Sun is a star, a hot ball of glowing gases at the centre of the
radioaktif boleh mengakibatkan: Solar System.
Long-term exposure to radioactive radiation may result in: 2 Tanpa tenaga cahaya dan haba daripada Matahari,
(a) Mutasi/ Mutation tidak akan ada nyawa di Bumi.
(b) Kanser/ Cancer Without the light and heat energies from the Sun, there would
(c) Leukemia / Leukaemia be no life on Earth.
(d) Kecacatan kelahiran/ Birth defects
3 Kaedah menyimpan bahan-bahan radioaktif dan Teras /Core
sisa radioaktif:
Zon radiasi
Method of keeping radioactive substances and radioactive Radiation zone
wastes: Zon perolakan
(a) Bahan radioaktif biasanya disimpan di dalam Convection zone
bekas plumbum tebal dan dikelilingi oleh Fotosfera
konkrit tebal. Photosphere
Radioactive substances are usually stored in thick-lead
Kromosfera
containers surrounded by thick concrete. Chromosphere
(b) Sisa radioaktif disimpan dalam bekas Korona
plumbum tertutup rapat dan kemudian Corona
ditanam di dalam tanah di kawasan reaktor
atau di dasar laut.
Radioactive wastes are stored in tightly closed lead Rajah 14 Lapisan-lapisan Matahari
Diagram 14 Layers of the Sun
containers and then buried in the ground at the reactor
areas or at the bottom of the sea. 3 Matahari mempunyai enam lapisan. Tiga lapisan
4 Langkah keselamatan dalam pengendalian bahan luar ialah korona, kromosfera, dan fotosfera, yang
radioaktif: membentuk atmosfera Matahari. Tiga lapisan
Safety measures in handling radioactive substances: dalam ialah zon perolakan, zon radiasi, dan teras.
N16

The Sun has six layers. The three outer layers are the corona, 6 Terdapat beberapa fenomena yang berlaku di
chromosphere, and photosphere, which form the Sun’s permukaan Matahari seperti granul, semarak suria,
atmosphere. The three inner layers are the convection zone, nyalaan suria, kitaran suria, tompok matahari,
radiation zone and the core. lentingan jisim korona dan angin suria.
4 Lapisan dalaman Matahari There are a few phenomena occurring at the surface of the Sun
The inner layer of the Sun: such as granules, solar prominence, solar flares, solar cycles,
(a) Teras – Rantau pusat di mana tindak balas sunspots, coronal mass ejection and solar winds.
nuklear menggunakan hidrogen untuk 7 Magnetosfera ialah ruang angkasa yang
membentuk helium berlaku. Tindak balas mengelilingi objek astronomi di mana zarah-zarah
ini mengeluarkan tenaga yang akhirnya bercas dimanipulasi atau dipengaruhi oleh medan
meninggalkan permukaan Matahari sebagai magnet objek itu.
cahaya nampak. A magnetosphere is the region of space surrounding an
The core – The central region where nuclear reactions that astronomical object in which charged particles are manipulated
consume hydrogen to form helium occur. These reactions or affected by that object’s magnetic field.
release energy that finally leaves the surface of the Sun as (a) Bentuknya seperti titisan air mata, dengan
visible light. “ekor” yang panjang menjauhi Matahari.
(b) Zon perolakan – Lapisan dalaman paling luar It is shaped more like a teardrop, with a long “tail”
Matahari. Ia memanjang dari kedalaman kira- extending away from the Sun.
kira 200 000 km sehingga ke permukaan yang (b) Ia terhasil oleh planet yang mempunyai
boleh dilihat. Di dasar zon perolakan, suhu besi dan nikel panas aktif atau teras logam.
adalah kira-kira 2 000 000 °C. Lapisan ini lebih Pergerakan arus perolakan logam lebur di
legap sehingga sinaran sukar menembusinya. teras menjana medan magnet planet.
Zon ini memerangkap haba yang akhirnya It is created by planets that have active hot iron and nickel
menjadikan plasma tidak stabil dan mula or metallic cores. The motion of convection currents of
“mendidih” atau berlaku perolakan. molten metal in the planet’s core generated a planetary
The convection zone – The inner outer-most layer of the magnetic field.
Sun. It extends from a depth of about 200 000 km right up 8 Planet yang mempunyai magnetosfera aktif,
to the visible surface. At the base of the convection zone seperti Bumi, mampu mengurangkan atau
the temperature is about 2 000 000 °C. This layer is more menyekat kesan sinaran suria atau sinaran
opaque makes it harder for radiation to get through. This kosmik secara tidak langsung melindungi semua
zone traps heat that finally makes the plasma unstable organisma hidup daripada sebarang kesan yang
and starts to “boil” or convection occurs. memudaratkan dan berbahaya.
(c) Zon radiasi – Lapisan dalaman Matahari Planets that have active magnetospheres, like the Earth, are
di mana tenaga terutamanya diangkut ke arah capable of reducing or blocking the effects of solar radiation or
luar melalui penyebaran radiasi dan konduksi cosmic rays, which indirectly protect all living organisms from
haba, bukannya oleh perolakan. Tenaga any harmful and dangerous effects.
bergerak melalui zon radiasi dalam bentuk 9 Jika Bumi kehilangan magnetosfera
radiasi elektromagnet sebagai foton. If the Earth loses the magnetosphere:
The radiation zone – The inner layer of the Sun where (a) Kompas tidak boleh berfungsi
energy is mainly transported outward through the Compasses cannot function
transmission of radiation and heat conduction, rather than (b) Burung tidak boleh bermigrasi untuk musim
by convection. Energy travels through the radiation zone in sejuk
the form of electromagnetic radiation as photons. Birds couldn’t migrate for the winter
5 Lapisan luar Matahari (Atmosfera Matahari): (c) Aurora tidak akan sama seperti sebelumnya
The outer layer of the Sun (The Sun’s atmosphere): The aurora wouldn’t be the same like before
(a) Korona – Lapisan paling luar yang hanya boleh (d) Sinar kosmik dapat tiba ke permukaan Bumi
dilihat semasa gerhana matahari. Suhunya Cosmic rays could reach the Earth’s surface
ialah kira-kira 1.5 juta °C. (e) Masalah pada satelit dan jentera lain
Corona – The most outer layer which only visible during the Problems in satellites and other machinery
eclipse of the Sun. The temperature is about 1.5 million °C. (f) Merosakkan DNA hidupan
(b) Kromosfera – Lapisan merah terang yang Could damage DNA of living things
hanya boleh dilihat semasa gerhana matahari. (g) Atmosfera Bumi boleh terhapus
Suhunya adalah antara 10 000 – 50 000 °C. The Earth’s atmosphere could be destroyed
Chromosphere – The bright red layer which only visible
during the eclipse of the Sun. The temperature is between
9.2 Cuaca Angkasa
10 000 – 50 000 °C.
(c) Fotosfera – Lapisan gas padat yang dilihat 1 Cuaca angkasa ialah perubahan keadaan alam
bersinar dengan cahaya kuning dari Bumi. sekitar di ruang berhampiran Bumi atau ruang dari
Suhunya kira-kira 6 000 °C. atmosfera Matahari hingga ke atmosfera Bumi.
Photosphere – The compact layer of gases which is seen The space weather is a change in the environment of the space
to be shinning with yellow light. The temperature is about near the Earth or the space from the Sun’s atmosphere up to the
6 000 °C. Earth’s atmosphere.
N17

2 Perubahan keadaan alam sekitar ini banyak Adverse effects of coronal mass ejection on the Earth include
dipengaruhi oleh aktiviti Matahari yang memberi interruptions to power supply, disruptions to radio and satellite
kesan kepada Bumi terutamanya iklim, sistem telecommunications systems, electronic damage to spacecraft
telekomunikasi dan lain-lain. that surrounds the globe, interfering with human biological
The changes in environmental conditions are greatly influenced reactions (mental, emotional and physical).
by the activities of the Sun which affect the Earth especially the Video
climate, telecommunication systems and others.

3 Cuaca angkasa terhasil akibat ribut suria daripada com/watch?v=HJfy8acFaOg untuk menonton
Matahari yang bergerak merentasi angkasa dan video tentang cuaca angkasa dan aurora Bumi.
Video
menghentam atmosfera Bumi. Untuk tujuan pembelajaran

Space weather occurs as a result of a solar storm from the Sun
that moves across the space and strikes the Earth’s atmosphere.
4 Aktiviti seperti ribut suria, limpahan zarah-zarah Bab 10: Penerokaan Angkasa
elektromagnetik dan radiasi memberi impak yang Lepas
besar kepada hidupan dan juga teknologi.
Activities such as solar storms, overflows of electromagnetic and 10.1 Perkembangan dalam
radiation particles can give a great impact on living things as
well as technology.
Astronomi
5 Cuaca angkasa boleh menyebabkan kerosakan 1 Astronomi ialah kajian sains mengenai Alam
pada satelit, mengganggu sistem komunikasi Semesta dan jasad di dalamnya termasuk galaksi,
dan navigasi, sistem grid kuasa, hakisan saluran bintang, planet, komet, asteroid dan fenomenanya.
paip bawah tanah, kapal angkasa dan juga Astronomy is a scientific study of the Universe and the bodies
membahayakan nyawa angkasawan. in it including the galaxies, stars, planets, comets, asteroids and
Space weather can cause damage to satellites, disturbing phenomena.
communication and navigation systems, power grid systems, 2 Kajian dalam bidang astronomi telah bermula
underground pipeline erosion, spacecraft and also endangered sejak beribu tahun dahulu. Ahli-ahli astronomi
astronauts. terawal adalah berbangsa Yunani yang
6 Lentingan jisim korona memberi kesan buruk mengisytiharkan Bumi berbentuk sfera dan planet
kerana ia membawa zarah-zarah yang bercas dan beredar mengikut orbit berbentuk bulatan.
bertenaga tinggi bergerak menjauhi Matahari dan The studies in astronomy have begun thousands of years ago.
menuju ke arah planet-planet lain termasuk Bumi. The earliest astronomers are from the Greeks who proclaimed
The coronal mass ejection give bad effects as it carries charged that the Earth in the shape of sphere and planets circulated in
and high powered particles away from the Sun and towards circular orbits.
other planets including the Earth. 3 Saintis Islam membuat kajian mengenai putaran
7 Lapisan magnetosfera akan menghalang zarah- Bumi, gerhana Matahari dan gerhana Bulan. Ahli
zarah bercas ini daripada melepasinya dan astronomi Islam yang terkenal termasuk Al-
terhasilnya satu fenomena yang digelar aurora Battani, al-Sufi, al-Biruni dan Ibn Yunus.
yang hanya berlaku di kutub utara dan kutub Islamic scientists studied the rotation of the Earth and the
selatan Bumi. eclipses of the Sun and the Moon. The names of well-known
The magnetosphere layer will block the charged particles from Islamic astronomers include Al-Battani, al-Sufi, al-Biruni and Ibn
passing through it and a phenomenon called aurora is formed Yunus.
that only occurs at the north pole and the south pole of the 4 Pada masa dahulu, saintis membuat kajian
Earth. berdasarkan ramalan dengan murujuk kedudukan
8 Kesan buruk lentingan jisim korona kepada Bumi bintang dan planet di langit. Mereka juga
termasuk gangguan bekalan elektrik, gangguan menggunakan bintang dan buruj sebagai rujukan
kepada sistem telekomunikasi radio dan satelit, untuk pelayaran.
kerosakan elektronik pada kapal angkasa yang In ancient times, scientists made a prediction based on the
mengelilingi dunia, mengganggu kesan tindak position of the stars and planets in the sky. They also used stars
balas biologi manusia (mental, emosi dan fizikal). and constellations as references for navigation.
5 Berikut ialah beberapa perkembangan teori serta sumbangan ahli astronomi pada masa dahulu.
Here are some developments in theories and contributions of astronomers in the past.
Ahli astronomi Teori / Sumbangan

Astronomers Theory / Contribution
Pythagoras Menyatakan Bumi berbentuk sfera.

(580 – 500 B.C) Stated that the Earth was a sphere.
Claudius Ptolemy Mengeluarkan teori ‘geocentric’, iaitu Bumi merupakan pusat Alam Semesta dan Matahari,
(100 – 170 A.D) bulan, bintang serta planet lain berputar mengelilingi Bumi yang tidak bergerak.
Suggested the ‘geocentric’ theory, i.e. the Earth is the center of the Universe and the Sun, the moon, the stars
and other planets revolved around the Earth, which does not move.
N18

Ahli astronomi Teori / Sumbangan
Astronomers Theory / Contribution
Nicolaus Copernicus Menyatakan bahawa Bumi berputar pada paksinya sambil berputar mengelilingi Matahari.
(1473 – 1543) Stated that the Earth rotated on its axis while revolved around the Sun.
Johannes Kepler Membuktikan planet mengorbit Matahari dalam bentuk elips.

(1571 – 1630) Proved that planets orbited the Sun in an elliptical form.
Galileo Galilei Mencipta teleskop untuk memerhati angkasa lepas. Menyokong teori Johannes Kepler.
(1564 – 1642) Created a telescope to observe the space. Supported Johannes Kepler’s theory.
Sir Isaac Newton Menggunakan Hukum Pergerakan dan Hukum Graviti untuk membuktikan Hukum Kepler.
(1642 – 1727) Hukum Graviti digunakan sehingga sekarang untuk mengukur orbit kapal angkasa
manakala Hukum Newton digunakan untuk melancarkan roket ke angkasa lepas.
Used the Law of Motion and the Law of Gravity to prove Kepler’s law. The law of gravity was used until now
to measure the orbit of spacecraft whereas Newton’s Law was used to launch a rocket into space.
10.2 Perkembangan dan Teknologi dalam Penerokaan Angkasa Lepas

1 Penerokaan angkasa lepas bermula sejak tahun 1950. Ia bermula apabila alat-alat penerokaan dicipta dan
dihantar ke angkasa untuk membuat pemerhatian dengan lebih dekat.
Space exploration began in 1950. It began when exploration tools were created and sent into space to make close observations.
2 Perkembangan dan aplikasi teknologi penerokaan angkasa lepas:
Developments and applications of technology of space exploration:
Tahun Perkembangan teknologi penerokaan angkasa lepas

Year Developments of technology of space exploration
1950 – Teleskop radio dan teleskop angkasa digunakan untuk memerhati objek jauh di angkasa.
1960 Radio telescopes and space telescopes were used to observe distant objects in space.
1957 Satelit pertama, Sputnik 1 dilancarkan oleh Rusia.

The first satellite, Sputnik 1 was launched by the Russian.
1957 Sputnik 2 dilancarkan dan mengorbit Bumi.

Sputnik 2 was launched and orbited the Earth.
1961 Yuri Gargarin menjadi orang yang pertama ke angkasa lepas.

Yuri Gargarin became the first person to go to space.
1962 Prob angkasa yang pertama dihantar ke planet Zuhrah.

The first space probe was sent to Venus planet.
1966 Kapal angkasa Rusia, Lunar 9 mendarat di Bulan.

The Russian spacecraft, Lunar 9 landed on the Moon.
1969 Neil Armstrong menjadi orang yang pertama menjejakkan kaki ke Bulan dengan kapal angkasa Apollo II.
Neil Armstrong became the first person to set foot on the Moon from the Apollo II spacecraft.
1971 Stesen angkasa lepas pertama, Salyut 1 dilancarkan oleh Rusia.

The first space station, Salyut 1, was launched by the Russian.
1972 Prob angkasa US, Pioneer 10 dilancarkan ke planet Musytari.

The US space probe, Pioneer 10 was launched to the Jupiter planet.
1973 Prob angkasa US Pioneer 10 dilancarkan ke planet Zuhal. Prob angkasa Robotik Mariner 10
dilancarkan ke planet Zuhrah dan Utarid. Stesen angkasa Skylab dilancarkan untuk mengorbit Bumi.
The US space probe, Pioneer 10 was launched to the Saturn planet. The space probe Mariner 10 Robotic was launched to
the Venus and Mercury planets. The space station, Skylab was launched to orbit the Earth.
1976 Prob angkasa, Viking 1 dan Viking 2 mendarat di planet Marikh.

The space probes, Viking 1 and Viking 2 landed on the Mars planet.
1981 Kapal angkasa pertama U.S, Columbia dilancarkan.

The first U.S. spacecraft, Columbia was launched.
N19

Tahun Perkembangan teknologi penerokaan angkasa lepas
Year Developments of technology of space exploration
1984 Prob angkasa, Voyager 2 bergerak melintasi planet Uranus.

The space probe, Voyager 2 travelled across the Uranus planet.
1989 Prob angkasa, Voyager 2 bergerak melintasi Pluto.

The space probe, Voyager 2 travelled across the Pluto.
1990 Kapal angkasa, Discovery melancarkan Teleskop Angkasa Hubble ke angkasa.

Video
The space ship, Discovery launched the Hubble Space Telescope into space.
1992 Kapal angkasa, Mars Observer mengorbit planet Marikh.

The spacecraft, Mars Observer, orbited the Mars planet.
1996 Malaysia melancarkan dua satelit, Measat 1 dan Measat 2.

Malaysia launched two satellites, Measat 1 and Measat 2.
2000 Malaysia melancarkan satelit-mikro yang pertama, TiungSAT-1.

Malaysia launched the first micro-satellite, TiungSAT-1.
2007 Angkasawan Malaysia pertama, Sheikh Muszaphar Shukor bin Sheikh Mustapha berlepas ke
angkasa dengan kapal angkasa Soyuz TMA-11.
The first Malaysian astronomer, Sheikh Muszaphar Shukor bin Sheikh Mustapha was launched into space with the
Soyuz TMA-11 spacecraft.
2009 Satelit RazakSAT dilancarkan untuk mengorbit Bumi.

RazakSAT satellite was launched to orbit the Earth.
3 Teknologi penderiaan jauh (remote sensing) 5 Teknologi penderiaan jauh digunakan dalam
melibatkan kajian mengenai keadaan Bumi dari pertanian, geologi, pengurusan bencana,
angkasa lepas. Data direkodkan oleh satelit pertahanan dan sebagainya.
penderiaan jauh dan imejnya dipaparkan di skrin Remote sensing technology is used in agriculture, geology,
komputer. disaster management, defence and etc.
Remote sensing technology involves a study of the state of 6 Agensi Remote Sensing Malaysia (ARSM)
the Earth from outer space. Data is recorded by remote sensing bertanggungjawab bagi segala aktiviti penderiaan
satellites and their images are displayed on the computer screen. jauh di Malaysia.
4 Terdapat dua jenis penderiaan jauh, iaitu Malaysian Remote Sensing Agency (MRSA) is responsible for all
penderiaan jauh aktif (satelit menghantar isyarat remote sensing activities in Malaysia.
ke Bumi dan jumlah pantulan isyarat diukur) 7 (ARSM) menyimpan data penyelidikan mengenai
dan penderiaan jauh pasif (satelit merekodkan penderiaan jauh dan kajian berkaitan Sistem
pantulan sinaran Matahari oleh pelbagai Kedudukan Global (GPS), marin, bentuk muka bumi
permukaan di Bumi). dan pengurusan ekosistem dan bencana alam.
There are two types of remote sensing i.e. active remote MRSA stores research data on remote sensing and studies
sensing (satellite sends signal to the Earth and the total number on Global Positioning System (GPS), marine, terrain and
of signal reflection is measured) and passive remote sensing management of ecosystem and natural disasters.
(satellite records the reflection of sunlight by various surfaces on
Earth).
Video

com/watch?v=sBI3MIbzIBA untuk menonton video
tentang penderiaan jauh (remote sensing).
N20

Kandungan
Nota Ekspres N1 – N20
Bab 1 Rangsangan dan Gerak Balas 1 – 20

Reviu Bab 1 21 – 23
Bab 2 Respirasi 24 – 33
Bab 3 Pengangkutan 36 – 51
Bab 4 Kereaktifan Logam 55 – 66

Bab 5 Termokimia 70 – 74
Bab 6 Elektrik dan Kemagnetan 79 – 96

Bab 7 Tenaga dan Kuasa 100 – 113

Reviu Bab 7 114 – 115
Bab 8 Keradioaktifan 116 – 123

Reviu Bab 8 124 – 126
Bab 9 Cuaca Angkasa Lepas 127 – 129

Reviu Bab 9 130 – 132
Bab 10 Penerokaan Angkasa Lepas 133 – 136

Reviu Bab 10 137 – 140
Panduan Penggunaan Buku P1 – P6

Rekod Prestasi Murid P7 – P11
Aktiviti Pembelajaran Abad ke-21 P12 – P16
Imbas kod QR untuk muat turun

• Ujian Akhir Sesi Akademik & Jawapan
• Rekod Prestasi Murid
Conquer Sains Tkt 3-Kandungan TE 4th.indd 2 17-Nov-22 9:52:50 AM

Tema 1: Penyelenggaraan dan Kesinambungan Hidup Buku Teks: Halaman 2 – 43
Bab Rangsangan dan Gerak Balas
e-RPH
1 Stimuli and Responses
Jawapan
Video
1 Garisi perkataan yang betul dalam pernyataan berikut. SP 1.1.1 TP 1
Underline the correct words in the following statement.
Sistem saraf berfungsi untuk ( menyelaras / membantu ) pelbagai organ dan bahagian badan supaya
badan dapat berfungsi sebagai satu sistem yang dapat berintegrasi dengan baik dengan menghasilkan
( gerak balas / pengesanan ) yang betul terhadap perubahan persekitaran atau dikenali sebagai
( rangsangan / deria ).
The nervous system works to ( coordinate / assist ) the various organs and body parts so that the body can function as a system that
can integrate well by producing the correct ( response / detection ) to the changes in the surrounding or known as ( stimuli / sense ).

i-THINK Peta Pokok
Sistem saraf
Nervous system
Sistem saraf pusat Sistem saraf periferi

Central nervous system Peripheral nervous system
HEBAT
Otak Saraf tunjang Saraf kranium Saraf spina
Brain Spinal cord Cranial nerves Spinal nerves
3 Labelkan bahagian-bahagian utama dalam sistem saraf manusia. SP 1.1.1 TP 1

Label the main parts of the human nervous system.
Otak
Saraf kranium Brain
Sistem saraf
Sistem saraf
Cranial nerves pusat
Central nervous
periferi Saraf tunjang system
Peripheral Spinal cord
nervous system
Saraf spina
Spinal nerves
video

untuk menonton video tentang sistem
saraf manusia.
1.1 Belum Menguasai : TP 1 Menguasai : TP 1
Conquer Sains Tkt 3-Bab 1 4th.indd 1 17-Nov-22 9:09:16 AM

1 Isi tempat kosong dengan pilihan jawapan yang betul. SP 1.1.2 TP 2

Fill in the blanks with the correct answer choice.
Afektor Efektor Impuls saraf

Affector Effector Nerve impulse
(a) Sistem saraf menghantar maklumat dalam bentuk impuls saraf .

nerve impulse
The nervous system sends information in the form of .
(b) Afektor berfungsi mengesan dan menerima rangsangan.

affector
The function is to detect and receive stimuli.
(c) Efektor menghasilkan gerak balas sebaik sahaja menerima impuls saraf.
The effector produces response upon receiving nerve impulse.
2 Lengkapkan urutan aliran impuls saraf bagi tindakan yang berikut. SP 1.1.2 TP 2
Complete the pathway of nerve impulses for the following actions.
Afektor/Reseptor Gerak balas Efektor Otak Saraf tunjang Medula oblongata Rangsangan
Affector/Receptor Response Effector Brain Spinal cord Medulla oblongata Stimulus
(a) Tindakan terkawal

Voluntary actions
(i) (ii) (iii)

Rangsangan Afektor/Reseptor Otak Efektor Gerak balas
Stimulus Affector/Receptor Brain Effector Response
(b) Tindakan luar kawal

Involuntary actions
(i) (ii) (iii)

Rangsangan Afektor Medula oblongata Efektor Gerak balas
Stimulus Affector Medulla oblongata Effector Response
(c) Tindakan refleks

Reflex actions
(i) (ii) (iii)

Rangsangan Afektor/Reseptor Saraf tunjang Efektor Gerak balas
Stimulus Affector/Receptor Spinal cord Effector Response

1 Padankan jenis tindakan dengan penerangannya dan bahagian sistem saraf yang mengawalnya.
Match the type of action with its explanation and part of the nervous system that control the action. SP 1.1.2 TP 3
Jenis
Penerangan Dikawal oleh
tindakan Explanation Controlled by
Types of action
Tindakan serta-merta atau gerak

Tindakan balas automatik untuk mengelakkan Medula
terkawal kecederaan lebih serius. oblongata
Voluntary action An instant action or automatic response to prevent Medulla oblongata
serious injuries.
Tindakan serta-merta yang berlaku

Tindakan
tanpa disedari atau difikirkan terlebih Saraf tunjang
luar kawal
Involuntary
dahulu. Spinal cord
action An instant action occurs without conscious mind
control or prior thoughts.
Tindakan yang berlaku mengikut

Tindakan kehendak seseorang dan secara Otak/Serebrum
refleks disedari. Brain/Cerebrum
Reflex action An action occurs by one’s will and under conscious
mind.
2 Nyatakan jenis tindakan dan bahagian badan yang mengawal tindakan tersebut. SP 1.1.2 TP 3
State the type of action and the body part or organ that control the action.
Contoh tindakan Jenis tindakan Dikawal oleh …

Example of actions Type of action Controlled by…
(a) Bersin (i) Tindakan refleks (ii) Saraf tunjang

Sneezing Reflex action Spinal cord
(b) Membaca (i) Tindakan terkawal (ii) Otak/Serebrum

Reading Voluntary actions Brain/Cerebrum
(c) Peristalsis (i) Tindakan luar kawal (ii) Medula oblongata

Peristalsis Involuntary action Medulla oblongata
(d) Mengangkat kaki apabila terpijak objek tajam (i) Tindakan refleks (ii) Saraf tunjang
Raising the leg when tripping over a sharp object Reflex actions Spinal cord
(e) Berfikir (i) Tindakan terkawal (ii) Otak/Serebrum

Thinking Voluntary actions Brain/Cerebrum
(f) Menarik tangan apabila terpegang objek panas (i) Tindakan refleks (ii) Saraf tunjang
Pulling hand away after accidentally touching a hot object Reflex action Spinal cord
(g) Denyutan jantung (i) Tindakan luar kawal (ii) Medula oblongata
Heartbeat Involuntary actions Medulla oblongata

1.2 Rangsangan dan Gerak Balas dalam Manusia
1 Labelkan bahagian-bahagian telinga dalam rajah di bawah. SP 1.2.1 TP 2 hebat sains modul 11
Label parts of the ear in the diagram below.
(a) Osikel (b) Salur separuh bulat

Ossicles Semicircular canal
(l) Cuping telinga
Earlobe
(c) Saraf auditori
Auditory nerve
(d) Koklea
(k) Salur telinga Cochlea
Ear canal
(e) Jendela bujur

Oval window
(j) Gegendang telinga (f) Tiub Eustachio

Eardrum
Eustachian tube
(i) Telinga luar (h) Telinga tengah (g) Telinga dalam

Outer ear Middle ear Inner ear
2 Namakan bahagian telinga yang menjalankan fungsi berikut. SP 1.2.1 TP 2

HEBAT
Name part of the ear that performs the following functions.
Fungsi Bahagian telinga

Function Part of ear
(a) Mengesan getaran bunyi dan menukarkannya kepada impuls saraf Koklea
Detects and converts sound vibration into nerve impulses Cochlea
(b) Mengimbangkan tekanan udara di kedua-dua belah gegendang Tiub Eustachio

Balances the air pressure on both sides of the eardrum Eustachian tube
(c) Menerima gelombang bunyi dan menghasilkan getaran Gegendang telinga

Receives sound wave and produces vibration Eardrum
(d) Menguatkan getaran bunyi Osikel

Amplify sound vibrations Ossicles
(e) Mengesan kedudukan kepala dan mengawal keseimbangan badan Salur separuh bulat
Detect the position of the head and helps to balance the body Semicircular canals
(f) Menghantar impuls saraf ke otak Saraf auditori

Sends nerve impulses to brain Auditory nerve


1 Namakan bahagian mata yang dilabelkan 1 hingga 14 dalam rajah di bawah. SP 1.2.1 TP 2
Name the eye parts labelled 1 to 14 in the diagram below. hebat sains modul 11
6
7 5
8
4
9
3
10
2
11
12
1
13
14
1 Saraf optik 2 Bintik buta 3 Bintik kuning 4 Retina

Optic nerve Blind spot Yellow spot Retina
HEBAT
5 Sklera 6 Koroid 7 Otot silia 8 Kanta mata
Sclera Choroid Ciliary muscle Eye lens
9 Kornea 10 Pupil 11 Gelemair 12 Iris

Cornea Pupil Aqueous humour Iris
13 Ligamen penggantung 14 Gelemaca

Suspensory ligaments Vitreous humour
2 Garisi perkataan yang tepat mengenai fungsi dan ciri-ciri bahagian mata. SP 1.2.1 TP 2
Underline the correct words about the function and characteristics of the eye parts.
(a) Cahaya masuk ke mata apabila sinar cahaya ( dibiaskan / dipantulkan ) dari objek ke mata.
Light enters the eye when light ray is ( refracted / reflected ) from an object to the eye.
(b) Kanta mata ialah sejenis kanta ( cembung / cekung ) yang berfungsi ( memantulkan / memfokuskan )
cahaya ke retina.
Eye len is a type of ( convex / concave ) lens that ( reflects / focuses ) light onto the retina.

(c) Pupil mengawal ( kelajuan / kuantiti ) cahaya yang masuk ke dalam mata, manakala iris mengawal
( saiz / ketebalan ) pupil.
Pupil controls the ( velocity / quantity ) of light entering the eye, while iris controls the ( size / opening ) of the pupil.
(d) Selain kanta mata, bahagian mata yang lain seperti kornea, gelemair dan gelemaca
juga bersifat ( lut sinar / lut cahaya ) dan berfungsi untuk memfokuskan cahaya ke atas
( kanta mata / retina ).
Beside the eye lens, other ( transparent / translucent ) parts of the eye such as cornea, aqueous humour and vitreous humour
also works to focus light onto the ( eye lens / retina ).
(e) ( Koroid / Sklera ) ialah lapisan hitam yang mencegah pantulan cahaya dalam mata dan
Aktiviti PAK-21
membekalkan oksigen dan nutrien kepada mata.

( Choroid / Sclera ) is a black layer that prevent reflection of light in the eyes and supplies oxygen and nutrients to the eye.
(f) Fotoreseptor ialah sel peka cahaya pada retina yang berfungsi ( mengesan / mentafsir ) rangsangan
cahaya.
Fotoreceptor is a light sensitive cell on the retina that functions to ( detects / interprets ) light stimuli.
(g) Saraf optik membawa impuls saraf ke otak untuk ( bergerak balas / ditafsirkan )
Optic nerves carry nerve impulse to the brain to be ( responded / interpreted )
(h) Bintik buta ialah kawasan di retina yang ( kurang / tidak ) peka kepada rangsangan cahaya kerana
tiada fotoreseptor.
Blind spot is an area in the retina that is ( less / not ) sensitive to light stimuli as there are no photoreceptors.
AKTIVITI Projek Kumpulan TP 3 KBAT Mengaplikasi
1 Jalankan aktiviti ini secara berpasangan.

Carry out this activity in pairs.
2 Perhatikan mata rakan anda dan kenal pasti bahagian mata seperti iris, pupil dan sklera.
Observe your friend’s eye and determine the eye parts such as iris, pupil and sclera.
3 Bincangkan mengenai bahagian konjunktiva dan kornea.
Discuss about the conjunctiva and cornea.
4 Lukis rajah berlabel pandangan hadapan bahagian mata dalam ruang di bawah.
Draw and label the front view eye parts in the space below.
Sklera
Sclera
Iris Pupil
Iris Pupil

1 Berdasarkan rajah di bawah jawab soalan-soalan berikut. SP 1.2.1 hebat sains modul 11
Based on the diagram below, answer the following questions.
Rajah di bawah menunjukkan keratan rentas kulit manusia.

The diagram below shows the cross-section of the human skin.
Reseptor sentuhan
Q: Touch receptor R:
Reseptor sakit
Pain receptor
Reseptor haba Reseptor sejuk

P: S: Cold receptor
Heat receptor
Reseptor tekanan
T: Pressure receptor
(a) Labelkan struktur P, Q, R, S dan T dalam rajah di atas. TP 2
HEBAT
Label structures P, Q, R, S and T in the digaram above.
(b) Lengkapkan pernyataan berikut tentang kulit manusia. TP 2
Complete the following statements about human skin.
(i) Kulit ialah organ deria paling besar dalam badan manusia.
Skin is the largest organ in the human body.
(ii) Empat jenis rangsangan yang dapat dikesan oleh kulit ialah haba , sentuhan,
kesakitan dan tekanan.
heat pain
Four types of stimuli that can be detected by skin are , touch, and
pressure.
(iii) Kepekaan kulit terhadap rangsangan dipengaruhi oleh dua faktor iaitu ketebalan epidermis
dan bilangan reseptor .

thickness of the epidermis
The sensitivity of the skin depends on two factors which are the and
the number of receptors .

2 Wajarkan pemerhatian berikut dengan merujuk kepada faktor yang mempengaruhi kepekaan
kulit. SP 1.2.1 TP 3
Give reason of the following observations according to factors that affect the skin sensitivity.
Pemerhatian Wajarkan
Observations Give reasons
(a)

[Mengapa] Hujung jari mempunyai lapisan epidermis lebih nipis dan
lebih banyak reseptor, maka bahagian hujung jari adalah lebih sensitif
terhadap rangsangan.
Aktiviti PAK-21
[Why] The epidermal layer on the fingertips is thinner and has more receptors, so the
fingertips are more sensitive to stimulation.
(b)

Lapisan epidermis pada bahagian lengan adalah lebih tebal, maka hujung
saraf deria reseptor sakit berada jauh dari rangsangan menyebabkan
kurang rasa sakit apabila disuntik.
The epidermal layer on the arm is thicker, so the nerve endings of the pain receptors are
far from the stimulus causing less pain when injected.
(c)

Kulit pada bahagian tapak tangan adalah lebih nipis, maka reseptor
berada lebih dekat di permukaan menjadikan tangan lebih sensitif
terhadap rangsangan sejuk dan panas.
The skin on the palm is thinner, so the receptors are closer to the surface making the hand
more sensitive to cold and hot stimuli.
AKTIVITI Projek Kumpulan TP 5 KBAT Menilai
1 Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.

Carry out this activity in groups.
2 Bincangkan bahagian lain pada badan manusia yang mempunyai kepekaan berbeza terhadap pelbagai rangsangan.
Contohnya: Leher, tumit kaki, lutut dan lain-lain.
Discuss other parts of the human body that have different sensitivities to various stimuli. For example: Neck, heel, knee and others.
3 Buat perbandingan antara bahagian-bahagian tersebut dan bincangkan faktor yang menyebabkan perbezaan tersebut.
Murid boleh membuat carian di Internet.
Make a comparison between the parts and discuss the factors that cause the difference. Students can search the Internet.
4 Bentangkan maklumat yang diperoleh secara kreatif di hadapan kelas.
Present the information obtained creatively in front of the class.

1 Rajah di bawah menunjukkan keratan rentas dua jenis organ deria. SP 1.2.1
The diagram below shows the cross-sections of two types of sensory organs.
(a) Labelkan bahagian-bahagian bagi setiap organ deria dalam rajah di bawah. TP 1
Label the parts of each sensory organs in the diagrams below.
(i) Saraf (iv) Reseptor rasa (v) Sel penyokong

Nerves Taste receptor Supporting cell
(ii) Sel deria bau

Sensory cells for smell
(iii) Mukus
Mucus
(vi) Saraf
Nerves
Rajah A / Diagram A Rajah B / Diagram B
(b) Lengkapkan jadual berikut berpandukan rajah di atas. TP 1

Complete the following table based on the above diagrams.
Rajah Jenis deria Organ deria

Diagram Type of senses Sensory organ
(i) Deria bau (ii) Hidung

A Sense of smell Nose
(iii) Deria rasa (iv) Lidah

B Sense of taste Tongue
(c) Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 2

Fill in the blanks with the correct words.
(i) Sel deria bau diselaputi dengan lapisan mukus yang mengesan rangsangan dalam
bentuk bahan kimia .
mucus
Sensory cell for smell is covered with a layer of which detects stimuli in the form of
chemical substances .
(ii) Sejenis deria yang berkait rapat dengan fungsi deria bau ialah deria rasa .
sense of taste
A type of sense that is closely related to the sense of smell is .

1 Lengkapkan pernyataan berikut tentang deria rasa dengan perkataan yang betul. SP 1.2.1 TP 1
Complete the statements below about sense of taste with the correct words.
bahan kimia lidah tunas rasa reseptor rasa

chemical substances tongue taste buds taste receptors
(a) Organ deria bagi deria rasa ialah (i) lidah yang menerima rangsangan dalam bentuk
(ii) bahan kimia .
tongue chemical substances
The sensory organ of taste is the (i) that receives stimuli in the form of (ii) .
(b) Permukaan lidah diliputi oleh (i) tunas rasa yang mempunyai banyak (ii) reseptor rasa
yang dapat mengesan beberapa jenis rasa.

taste buds taste receptors
The surface of the tongue is covered by (i) that consist of many (ii) that can detect
different types of taste.
2 Namakan jenis rasa yang dapat dikesan di bahagian berlabel K, L, M, N dan X pada lidah. SP 1.2.1
Name the types of taste that can be detected in parts labelled K, L, M, N and X on the tongue. TP 2 hebat sains modul 11
Bahagian lidah Jenis rasa

Parts of the tongue Type of taste
K (a) Pahit / Bitter

HEBAT
K L (b) Masam / Sour

L L
X M (c) Masin / Salty
N (d) Manis / Sweet

M M
X (e) Umami
N
3 Tentukan bahagian lidah yang mana dapat merasa makanan yang berikut. Tulis K, L, M, N atau X.
Determine which part of the tongue that can taste the following food. Write K, L, M, N or X. SP 1.2.1 TP 2
Garam
Salt
(a) K (b) N (c) L (d) M (e) X
10

1 Lengkapkan peta alir dengan perkataan yang betul bagi menerangkan mekanisme rasa.
Complete the flow chart with the correct words to explain about mechanism of taste. SP 1.2.2 TP 3
Impuls saraf Reseptor rasa Air liur

Nerve impulses Taste receptors Saliva
Rasa makanan Bahan kimia Otak
Taste of food Chemical substances The brain
i-THINK Peta Alir
Rangsangan berupa (a) bahan kimia dalam Bahan kimia terlarut merangsang
makanan melarut dalam (b) air liur . reseptor rasa
(c) pada tunas rasa.
The stimulus from the (a) chemical substances dissolve in the Dissolved chemicals stimulates (c) taste receptors
saliva at the taste buds.
(b) .
Reseptor rasa menghasilkan Impuls saraf bergerak di Otak mentafsir dan mengenal
(d) impuls saraf . sepanjang saraf ke (e) otak . pasti (f) rasa makanan .
Taste receptors produce The nerve impulses move along the nerves The brain interprets and identifies the
(d) nerve impulses . to (e) the brain . (f) taste of food .
2 Huraikan bagaimana anda boleh mendengar bunyi. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.
Describe how you can hear a sound. Fill in the blanks with the correct answers. TP 3
i-THINK Peta Alir
(a) Cuping telinga (c) Gegendang telinga Getaran (e) dikuatkan

mengumpul dan menerima gelombang
oleh (f) tulang osikel
mengarahkan gelombang bunyi dan menukarkannya
dan kemudian dihantar
bunyi masuk ke dalam getaran
kepada (d) . jendela bujur
salur telinga ke (g) .
(b) . eardrum
The (c) receives amplified
earlobe sound waves and converts them Vibrations are (e)
The (a) collects and
directs sound waves into the ossicles
into (d) vibration . by the (f) and
ear canal then transmitted to the
(b) .
(g) oval window .
Getaran jendela bujur menyebabkan

Otak
(h) bendalir koklea bergetar dan ini
Impuls saraf dibawa oleh (m) mentafsirkan
merangsang (i) reseptor dalam saraf auditori impuls saraf sebagai
(k) ke
koklea untuk menghasilkan
otak (n) bunyi .
impuls saraf (l) .
(j) . Nerve impulses are carried by the
The vibration of the oval window causes the The brain
auditory nerves
cochlea fluid (k) to the interpretes
(h) to vibrate and this (m) the
(l) brain . nerve impulses as
receptors
stimulates the (i) in the cochlea
(n) sound .
to produce (j) nerve impulses .
11

3 Lengkapkan peta alir di bawah tentang mekanisme penglihatan. TP 3
Complete the flow map below about the mechanism of sight.
i-THINK Peta Alir
Cahaya Sinar cahaya Imej terbentuk di Impuls saraf

dipantulkan memasuki mata dan retina dihantar melalui
(a) dari atas (c) .
difokuskan oleh
objek ke anak mata. Fotoreseptor dalam (e) saraf optik
(b) kanta mata . retina dirangsang
Light is (a) reflected ke otak untuk
from the object to the
Light rays enter the eyes and untuk menghasilkan ditafsirkan
are focussed by the (f) .
pupil. impuls saraf
eye lens (d) . Nerve impulses are
(b) . Image is formed on the transmitted through the
retina optic nerve
(c) . The (e) to
photoreceptor in the retina the brain to be
is stimulated to produce interpreted
(f) .
(d) nerve impulses .
4 Lengkapkan peta alir di bawah tentang mekanisme bau. SP 1.2.2 TP 3

Complete the flow map below about the mechanism of smell.
Sel deria bau Lapisan mucus Otak

Sensory cell for smell Mucus layer The brain
Bahan kimia Rongga hidung Impuls saraf
Chemical substances Nasal cavity Nerve impulses
i-THINK Peta Alir
Rangsangan (a) Bahan kimia memasuki Bahan kimia melarut

bahan kimia dalam
dalam udara. (b) rongga hidung .
The chemical substances enters (c) lapisan mukus .
The (a) chemical substances
nasal cavity The chemical substances dissolve
stimulus in the air. the (b) .
mucus layer
in (c) .
(d) Sel-sel deria bau (e) Impuls saraf (f) Otak

dirangsang untuk dihantar ke otak. mentafsirkan impuls
menghasilkan impuls saraf dan bau dikenal
(e) Nerve impulses are
saraf. sent to the brain. pasti.
(d) Sensory cell for smell is (f) The brain interprets
stimulated to produce nerve the nerve impulses and smell
impulses. is identified.
12


1 Padankan setiap organ deria dengan rangsangan dan jenis deria. SP 1.2.3 TP 1
Match each sensory organ with its stimulus and the type of sense. hebat sains modul 11
Rangsangan / Stimulus Organ deria / Sensory organ Jenis deria / Type of sense
Cahaya / Light Lidah / Tongue Sentuhan / Touch
Bahan kimia Kulit / Skin Rasa / Taste

Chemical substances
Haba / Heat Telinga / Ear Penglihatan / Sight
Bunyi / Sound Mata / Eyes Bau / Smell
Hidung / Nose Pendengaran / Hearing
2 Nyatakan kombinasi deria yang terlibat dalam aktiviti-aktiviti berikut. SP 1.2.3 TP 2

State the combination of senses involved in the following activities.
Aktiviti
Activity
HEBAT
Bermain biola Menikmati durian Bermain wau
Playing a violin Enjoying durian Flying a kite
(a) Deria sentuhan, penglihatan (b) Deria bau dan deria rasa (c) Deria sentuhan dan deria
Jenis deria dan pendengaran Sense of smell and taste penglihatan
Type of sense Sense of touch, sight and hearing Sense of touch and sight
3 Mengapakah deria bau seseorang yang demam selesema menjadi kurang peka? SP 1.2.3 TP 3
Why does a person with flu have a less sensitive sense of smell? KBAT Mengaplikasi
Apabila selesema, rongga hidung dipenuhi mukus. Hal ini menghalang reseptor bau daripada menerima rangsangan wap
bahan kimia dan menjadi kurang peka. Oleh itu, deria bau kurang berfungsi untuk mengesan bau.
When having flu, the nasal cavity is congested with mucus. This prevents the smell receptors from receiving chemical stimulus and become less
sensitive. So, the sense of smell is less functional in detecting smell.
13


1 Lengkapkan peta bulatan di bawah dengan menyatakan sebab-sebab kecacatan pendengaran.
Complete the circle map below by stating the causes of hearing defects. SP 1.2.4 TP 2
Guru Internet
Teachers
Terdedah kepada bunyi

(a) [Apa] Faktor penuaan (b)
[What] Aging factor yang sangat kuat

Exposed to a very loud sound
Sebab
(e) Jangkitan bakteria kecacatan (c) Ketumbuhan di dalam
pendengaran telinga
Bacterial infection
Causes of hearing
defects Tumour inside the ear
(d) Kecederaan gegendang

telinga
Eardrum injury
Perpustakan Buku teks
Library Textbook
2 Tandakan (✓) bagi pernyataan yang betul dan (✗) bagi pernyataan yang salah. SP 1.2.4 TP 2
Mark (✓) for the correct statements and (✗) for the wrong statements.
(a) Gegendang telinga kanak-kanak lebih kenyal daripada gegendang telinga orang tua.
✓
Children’s eardrums are more elastic than the elderly’s eardrums.
(b) Gegendang telinga yang pecah tidak akan dapat diperbetulkan.

✗
Damaged eardrums cannot be corrected.
(c) Implan koklea boleh dilakukan bagi menggantikan koklea yang rosak.
✓
Cochlear implants are used to replace damaged cochlea.
(d) Manusia mempunyai julat pendengaran tanpa had.

✗
Human beings have unlimited range of hearing.
3 Beri penjelasan bagi situasi yang berikut. SP 1.2.4 TP 3

Give explanations for the following situations.
Situasi / Situation Penjelasan / Explanation

(a) Manusia tidak dapat [Mengapa] Julat pendengaran bagi manusia normal ialah antara 20 Hz
mendengar bunyi yang sangat dan 20 000 Hz (hertz) sahaja.
perlahan. [Why] The range of hearing for normal people is between 20 Hz and 20 000 Hz (hertz)
Humans cannot hear a very soft sound. only.
(b) Semakin tua seseorang itu,

keupayaan pendengarannya Penuaan menyebabkan gegendang telinga semakin kurang kenyal dan
semakin lemah. julat pendengaran semakin rendah.
Aging causes the eardrums to be less elastic and the range of hearing getting smaller.
The older a person is, the weaker his/her
ability of hearing.
14

1 Nyatakan jenis kecacatan penglihatan yang ditunjukkan dalam rajah di bawah. SP 1.2.5 TP 2
State the defects of vision shown in the diagrams below.
(a) (b) (c)
➤ ➤
➤ ➤ ➤ ➤
➤
➤
➤ ➤ ➤
Rabun jauh Rabun dekat Astigmatisme

Short sightedness Long sightedness Astigmatism
2 Padankan setiap kecacatan penglihatan dengan sebab dan kaedah pembetulannya. SP 1.2.5 TP 3
Match each vision defect with its cause and method of correction.
Kecacatan Sebab Kaedah
penglihatan Cause pembetulan
Vision defects Correction method
Permukaan lengkungan
Rabun jauh Menggunakan kata cembung
Short sightedness
kornea tak sekata By using a convex lens
Irregular curvature of the cornea
Astigmatisme Imej terbentuk di hadapan retina Menggunakan kanta cekung

Astigmatism Image is formed in front of the retina By using a concave lens
Rabun dekat Imej terbentuk di belakang retina Menggunakan kanta silinder

Long sightedness Image is formed behind the retina By using a cylindrical lens
Jawab soalan-soalan berikut. SP 1.2.5

3 Bagaimanakah penggunaan cermin mata dan kanta sentuh membantu seseorang melihat dengan
jelas? TP 3 KBAT Mengaplikasi
How does the use of eye glasses and contact lenses help a person to see clearly?
Cermin mata dan kanta sentuh mempunyai kanta yang dapat memfokuskan cahaya ke retina mata.
Eye glasses and contact lenses have lenses that can focus light onto the retina of the eyes.
4 (a) Namakan jenis kecacatan genetik apabila seseorang mengalami kekurangan sel kon dalam retina.
Name the type of genetic defect where a person is lack of cone cells in the retina. TP 3
[Apa] Rabun warna / [What] Colour blindness
(b) Adakah keadaan yang dinamakan di 4 (a) dapat dibetulkan? Beri sebab bagi jawapan anda.
Can the condition named in 4 (a) be corrected? Give a reason for your answer. TP 4 KBAT Menganalisis
Tidak boleh [Mengapa] kerana rabun warna merupakan penyakit keturunan yang belum ada rawatan.
No, [Why] because colour blindness is an inherited disorder that has no treatment yet.
15


1 Padankan had pendengaran dengan alat inovasi teknologi untuk mengatasinya. SP 1.2.5 TP 3
Match each limitation of hearing with the innovative technology device to overcome it.
Had pendengaran Alat untuk mengatasi

Limitations of hearing Devices to overcome
Tidak dapat mendengar bunyi yang normal. Alat bantuan pendengaran

Cannot hear a normal sound. Hearing aid
Tidak dapat mendengar bunyi pada jarak jauh. Stetoskop

Cannot hear sound from far. Stethoscope
Tidak boleh mendengar bunyi yang sangat Set mikrofon, pembesar

perlahan seperti denyutan jantung. suara dan amplifier
Set of microphone, loudspeaker
Cannot hear a very soft sound such as the heartbeat.
and amplifier
2 Namakan alat inovasi teknologi bagi mengatasi had penglihatan berikut. SP 1.2.5 TP 3
Name the innovative technology devices to overcome the following limitations of vision.
Teleskop Alat pengimbas ultrabunyi Alat pengimejan resonans magnetik (MRI)

Telescope Ultrasound scanning device Magnetic resonance imaging device (MRI)
Periskop Mikroskop Binokular

Periscope Microscope Binoculars
Had penglihatan Alat

Limitation of vision Device
(a) Melihat fetus dalam kandungan ibu Alat pengimbas ultrabunyi

Observing the foetus in the mother’s womb Ultrasound scanning device
(b) Melihat tisu dalam badan untuk mengesan penyakit Alat pengimejan resonans magnetik (MRI)
Observing tissues in the body to detect diseases Magnetic resonance imaging device (MRI)
(c) Melihat atas permukaan laut dari dalam kapal selam Periskop
Looking above the surface of the sea from inside of the submarine Periscope
(d) Melihat burung helang terbang Binokular (teropong)

Looking at an eagle flying Binoculars
(e) Memerhati mikroorganisma seperti bakteria Mikroskop

Observing microorganisms like bacteria Microscope
(f) Memerhati buruj di langit Teleskop

Observing a constellation in the sky Telescope
16

1.3 Rangsangan dan Gerak Balas dalam Tumbuhan
1 Lengkapkan peta titi di bawah. SP 1.3.1 TP 1

Complete the bridge map below.
i-THINK Peta Titi
Gerak balas Geotropisme Hidrotropisme Fototropisme Tigmotropisme

Response Geotropism Hydrotropism Phototropism Thigmotropism
as as as
Rangsangan (a) Graviti (b) Air (c) Cahaya (d) Sentuhan
Stimulus Gravity Water Light Touch
2 Namakan gerak balas tumbuhan yang ditunjukkan dalam rajah di bawah. SP 1.3.1 TP 2
Name the response of plants shown in the diagram below.
(a) (b)
B
A
A
CC
A : Geotropisme positif / Positive geotropism

C : Fototropisme positif / Positive phototropism
B : Geotropisme negatif / Negative geotropism
(c) (d)
Air
Water
E
E
Anak benih
Pasu berliang Seedling
Porous pot
Pasir D
Sand
D : Hidrotropisme positif / Positive hydrotropism E : Tigmotropisme positif / Positive thigmotropism
(e)
FF
F : Gerak balas nastik / Nastic movement
17

3 Lengkapkan penerangan yang berikut dengan perkataan yang betul. SP 1.3.1 TP 2
Complete the following explanations with the correct words.
Gerak balas tumbuhan Penerangan

Plant responses Explanation
Akar tumbuh dengan bergerak balas ke arah

(a) Geotropisme positif graviti
Positive geotropism .
roots gravity
The grow in response to .
Pucuk tumbuh menjauhi graviti.

(b) Geotropisme negatif
Negative geotropism shoots away from
The grow gravity.
Pucuk tumbuh ke arah cahaya .

(c) Fototropisme positif
Positive phototropism shoots light
The grow towards the .
Akar tumbuh ke arah sumber air .

(d) Hidrotropisme positif
Positive hydrotropism roots water source
The grow towards the .
Gerak balas tumbuhan terhadap sentuhan dengan objek

(e) Tigmotropisme positif pejal untuk sokongan.
Positive thigmotropism
touch
Growth of plants in response to with solid objects for support.
Gerak balas bahagian tertentu tumbuhan terhadap rangsangan

(f) Gerak balas nastik sentuhan .
Nastic movement
touch
Response of certain parts of plants to stimuli.
4 Lengkapkan jadual di bawah dengan menyatakan kepentingan gerak balas tumbuhan kepada
tumbesaran tumbuhan. SP 1.3.2 TP 3
Complete the table below by stating the importance of responses in plant for the growth of plants.
Gerak balas Kepentingan

Responses Importance
(a) Geotropisme [Apa] Membolehkan akar mencengkam tanah untuk menyokong tumbuhan
Geotropism [What] Enables the roots to grip the soil to support plants
Membolehkan tumbuhan tumbuh tegak ke atas bagi mendapatkan cahaya matahari untuk
(b) Fototropisme
fotosintesis
Phototropism Enables plants to grow upright to obtain sunlight for photosynthesis
(c) Hidrotropisme Membolehkan akar mendapat sumber air dan garam mineral larut untuk nutrien
Hydrotropism Enables roots to find source of water and dissolved mineral salts for nutrient
(d) Tigmotropisme Membolehkan tumbuhan mendapat sokongan

Thigmotropism Enables plants to get support
18

1.4 Kepentingan Gerak Balas Terhadap Rangsangan dalam Haiwan Lain
1 Lukis rajah medan penglihatan bagi kedua-dua jenis penglihatan monokular dan stereoskopik di
bawah. SP 1.4.1 TP 3
Draw the field of vision for both monocular and stereoscopic vision below.
Arah pandangan Arah pandangan

Direction of view Direction of view
(a) Penglihatan monokular (b) Penglihatan stereoskopik

Monocular vision Stereoscopic vision
2 Nyatakan jenis penglihatan dan sama ada haiwan berikut ialah haiwan pemangsa atau haiwan
mangsa. SP 1.4.1 TP 1
State the type of vision, and whether the following animals are prey animals or predator animals.
Haiwan
Animals
Jenis (a) Penglihatan (b) Penglihatan (c) Penglihatan (d) Penglihatan

penglihatan stereoskopik monokular stereoskopik monokular
Stereoscopic vision Monocular vision Stereoscopic vision Monocular vision
haiwan
Type of vision
Mangsa atau (e) Pemangsa (f) Mangsa (g) Pemangsa (h) Mangsa
pemangsa Predator Prey Predator Prey
Prey or predator
Mark (✓) the correct statements and (✗) for the incorrect statements.
Pernyataan
Statement
(a) Keluasan medan penglihatan monokular adalah lebih besar berbanding dengan
medan penglihatan stereoskopik. ✓
The area of the monocular field of vision is larger than that of the stereoscopic field of vision.
(b) Manusia mempunyai penglihatan stereoskopik kerana mempunyai sepasang mata di
hadapan kepala. ✓
Humans have stereoscopic vision because they have a pair of eyes in the front of their heads.
(c) Kebanyakan pengguna primer mempunyai jenis penglihatan stereoskopik. ✗
Most primary users have a type of stereoscopic vision.
19

(d) Medan penglihatan bertindih lebih besar bagi haiwan menunjukkan keupayaan
menganggar jarak yang lebih baik. ✓
Large overlapping field of vision in animals indicates better ability in estimating distances.
(e) Haiwan dengan penglihatan monokular dapat menganggar jarak dan kedalaman
dengan lebih baik daripada haiwan dengan penglihatan stereoskopik. ✗
Animals with monocular visions can estimate distance and depth better than animals with stereoscopic visions.
4 Lengkapkan pernyataan berikut dengan perkataan yang betul. SP 1.4.1 TP 2

Complete the following sentences with the correct words.
(a) Pendengaran stereofonik ialah pendengaran dengan menggunakan kedua-dua belah telinga .
Stereophonic hearing is a hearing using both ears .
Aktiviti PAK-21
(b) Telinga yang lebih dekat dengan sumber bunyi akan dapat mengesan bunyi lebih awal
daripada telinga yang sebelah lagi.
The ear closer to the source of sound will be able to detect the sound earlier than the other ear.
5 Tulis ‘Benar’ bagi pernyataan yang betul dan ‘Palsu’ bagi pernyataan yang salah. SP 1.4.1 TP 2
Write ‘True’ for the correct statements and ‘False’ for the wrong statements.
(a) Pendengaran stereofonik penting untuk menentukan arah bunyi. Benar / True
Stereophonic hearing is important to determine the direction of sound.
(b) Pendengaran stereofonik membolehkan haiwan menganggar kedudukan

sumber bunyi. Benar / True
Stereophonic hearing enables animals to estimate position of source of sound.
(c) Pendengaran stereofonik membolehkan haiwan mengesan bunyi yang sangat

perlahan. Palsu / False
Stereophonic hearing enables animals to detect very soft sound.
(d) Anjing dapat mendengar bunyi yang berfrekuensi lebih tinggi berbanding
manusia. Benar / True
Dogs can hear higher frequency sounds compared to humans.
1 Jalankan aktiviti dalam kumpulan yang terdiri daripada 5 orang murid.

Conduct the activity in groups of 5 students.
2 Setiap kumpulan diminta mengumpul maklumat daripada pusat sumber atau Internet tentang
Each group is required to collect information from the resource centre and the Internet about
(a) pendengaran stereofonik dan frekuensi pendengaran haiwan-haiwan berbeza
stereophonic hearing and hearing frequencies of different animals
(b) gerak balas organ deria haiwan bagi menjamin kesinambungan hidup haiwan di Bumi
responses of animals’ sensory organs for survival of the animals on Earth
3 Persembahkan hasil dapatan anda dalam bentuk penulisan kreatif yang mengandungi aspek-aspek berikut:
Present your findings in the form of creative writing which includes the following aspects:
(a) Tajuk/Title
(b) Objektif/Objective
(c) Perbincangan/Discussion
(d) Kesimpulan/Conclusion
4 Serahkan hasil kerja anda kepada guru.
Submit your work to your teacher.
1.4 Belum Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 TP 5 Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 TP 5

20
Conquer Sains Tkt 3-Bab 1 D.indd 20 02-Dec-22 8:58:09 AM

e-Soalan

membuat latihan tambahan
Bab 1.

Soalan Objektif
1 Rajah di bawah menunjukkan lintasan impuls 3 Rajah di bawah menunjukkan satu keadaan
saraf di dalam sistem saraf manusia. kecacatan penglihatan.
The diagram below shows the pathway of nerve impulses in The diagram below shows a state of vision defect.
the human nervous system.
Rangsangan Neuron deria

P Sensory neurone
Stimulus
Sistem saraf pusat

Central nervous system
Gerak balas Bagaimanakah kecacatan penglihatan ini

R Q boleh diperbaiki?
Response
How can this vision defect be corrected?
Apakah P, Q dan R? A Menggunakan kanta cembung
What are P, Q and R?
By using a convex lens
P Q R B Menggunakan kanta cekung
A Reseptor Saraf tunjang Efektor By using a concave lens
Receptor Spinal chord Effector C Menggunakan kanta silinder
By using a cylindrical lens
B Neuron Neuron Otak
motor perantaraan Brain D Menggunakan kanta dwifokus
Motor neurone Interneurone By using a bifocal lens
C Efektor Neuron motor Reseptor

4 Rajah di bawah menunjukkan bahagian-
Effector Motor neurone Receptor
bahagian lidah berlabel J, K dan L.
D Reseptor Neuron motor Efektor The diagram below shows the parts of the tongue labelled
Receptor Motor neurone Effector J, K and L.
2 Rajah di bawah menunjukkan bahagian utama

The diagram below shows the major parts of a human J
nervous system.
L K L
Sistem saraf manusia
Human nervous system
Sistem saraf pusat Sistem saraf periferi Antara makanan berikut, yang manakah
Central nervous system Peripheral nervous system dapat dikesan oleh bahagian J, K dan L?
Which of the following food can be detected by parts J, K and
L?
Otak X
Brain J K L
Apakah satu contoh tindakan badan yang A Peria Daging Limau
dikawal secara khusus oleh X? Bitter gourd Meat Lime
What is an example of body action that is specifically
B Peria Madu Limau
controlled by X?
Bitter gourd Honey Lime
A Bernafas
Breathing C Daging Garam Peria
B Menyanyi Meat Salt Bitter gourd
Singing
D Garam Daging Peria
e-Soalan
C Lentingan lutut
Salt Meat Bitter gourd
Knee jerk
D Berfikir
Thinking
21

5 Antara faktor berikut, yang manakah
mempengaruhi kepekaan kulit terhadap P – Wap bahan kimia larut dalam lapisan
rangsangan? mukus
Which of the following factors affect the skin sensitivity Chemical vapor dissolves in mucus layer
towards stimulus? Q – Rangsangan bahan kimia dalam
I Kekuatan rangsangan udara masuk ke dalam rongga hidung
The strength of stimulus Chemical stimulus in the air enters the nasal
II Bilangan efektor cavity
The number of efectors R – Sel-sel deria bau menghasilkan
III Ketebalan epidermis impuls saraf
The thickness of the epidermis The sensory cells for smell produce nerve impulses
IV Bilangan reseptor S – Otak mentafsirkan impuls saraf dan
The number of receptors bau dikenal pasti
A I dan/and II C II dan/and III The brain interprets the nerve impulses and the
smell is identified
B III dan/and IV D I dan/and IV
A P → Q → R → S
6 Susun langkah-langkah P, Q, R dan S bagi
B Q→P→R→S
menerangkan mekanisme bau.
C Q → R → P → S
Arrange steps P, Q, R and S to explain the mechanism of smell.
D S→P→Q→R
Soalan Subjektif
1 Ketebalan epidermis kulit berbeza pada bahagian-bahagian berbeza pada tubuh manusia. Jadual di
bawah menunjukkan ketebalan epidermis bagi beberapa bahagian tubuh manusia.
The thickness of epidermis of the skin varies in different parts of the human body. The table below shows the thickness of the epidermis
of a few parts of the human body.
Bahagian tubuh Ketebalan epidermis

Part of the body Thickness of epidermis (μm)
Pipi
38.8
Cheek
Cuping telinga
30.0
Earlobes
Abdomen
46.6
Abdomen
Lengan
74.9
Forearm
Punggung
96.5
Buttock
(a) (i) Berdasarkan jadual di atas, cadangkan bahagian tubuh yang paling sesuai untuk menerima
suntikan. KBAT Menganalisis
Based on the table above, suggest the part of the body that is most suitable to receive injections.
[Apa] Punggung / [What] Buttock
[1 markah/mark]
(ii) Jelaskan jawapan anda.
[Mengapa] Kerana bahagian ini mempunyai epidermis yang tebal dan kurang bilangan reseptor sakit. Maka,
kurang rasa sakit. / [Why] Because this part of the body has thick epidermis and less number of pain receptors. Thus, less pain.
[2 markah/marks]
22

(b) Berikan dua faktor yang mempengaruhi kepekaan kulit. KBAT Mengaplikasi
Give two factors that influence the sensitivity of the skin.

– [Apa] Ketebalan lapisan epidermis / The thickness of the epidermal layer
– [What] Bilangan reseptor / The number of receptors

[2 markah/marks]
(c) Penduduk di negara sejuk lazimnya memakai penutup telinga semasa musim sejuk. Jelaskan
mengapa. KBAT Mengaplikasi
People in cold countries normally wear earmuffs during cold winter days. Explain why.
[Mengapa] Cuping telinga mempunyai epidermis yang paling nipis. Oleh itu, bahagian ini akan mengesan
kesejukan paling cepat. Dengan memakai penutup telinga, telinga dapat dilindungi daripada sejuk melampau.
[Why] Earlobes have thin epidermis. Thus, this part of the body will be the first to detect cold. Wearing earmuffs can protect the ears from
extreme cold.
[3 markah/marks]
2 (a) (i) Ros memakai cermin mata berkanta cembung. Apakah jenis kecacatan penglihatan yang
dihidapi Ros.
Ros is wearing convex lens spectacles. What is her vision defect?
[Apa] Rabun dekat / [What] Long-sightedness
[1 markah/mark]
(ii) Nyatakan keadaan penglihatan Ros jika dia tidak memakai cermin mata. KBAT Menganalisis
State her vision problem if Rose is not wearing spectacles.

[Bagaimana] Boleh melihat objek jauh dengan jelas tetapi objek dekat kelihatan kabur.
[How] Able to see distant objects clearly but near objects are blurred.
[2 markah/marks]
(b) (i) Dalam satu kajian lapangan di taman sekolah, Ali menyedari bahawa dia sukar membezakan
warna-warna bunga, terutamanya warna merah dan hijau. Apakah jenis kecacatan penglihatan
Ali?
In a field study at the school garden, Ali realises that he has problem to distinguish the colours of flowers, especially red and
green. What is Ali’s vision defect?
Rabun warna / Color blindness
[1 markah/mark]
(ii) Nyatakan sebab kecacatan tersebut berlaku. KBAT Menganalisis
State the cause of the defect.

[Mengapa] Disebabkan kecacatan atau kekurangan sel kon yang mengesan warna dalam retina matanya.
[Why] Due to defect or lack of cone cells that detect color in the retina of his eyes.
[2 markah/marks]
(iii) Bagaimanakah masalah tersebut dapat dibetulkan?
How can the problem be corrected?
[Bagaimana] Rabun warna ialah sejenis penyakit genetik yang tidak dapat dibetulkan dan belum ada rawatan.
[How] Color blindness is a genetic disorder which cannot be corrected and has no treatment yet.
[2 markah/marks]
23

Bab Respirasi
e-RPH
2 Respiration
Jawapan
2.1 Sistem Respirasi Manusia
1 Labelkan sistem respirasi manusia di bawah. SP 2.1.1 TP 1 hebat sains modul 11

Label the human respiratory system below.
(a) Rongga hidung (e) Farinks

Nasal cavity Pharynx
(b) Tulang rusuk (f) Trakea

Ribs Trachea
(c) Bronkiol (g) Bronkus

Bronchiole Bronchus
(d) Alveolus (h) Diafragma

Alveolus Diaphragm
2 Lengkapkan peta alir di bawah untuk menunjukkan laluan udara masuk ke dalam peparu dalam
mekanisme pernafasan. SP 2.1.1 TP 1
Complete the flow map below to show the pathway of air into the lungs in the mechanism of breathing.
i-THINK Peta Alir
(a) Lubang hidung Rongga hidung (b) Farinks (c) Larinks

HEBAT
Nostrils Nasal cavity Pharynx Larynx
(d) Trakea (e) Bronkus (f) Bronkiol (g) Alveolus

Trachea Bronchus Bronchiole Alveolus
3 Jawab soalan-soalan berikut berdasarkan rajah di bawah. SP 2.1.1

Answer the following questions based on the diagram below.
Rajah di bawah menunjukkan proses P dan Q yang berlaku semasa pernafasan.

The diagram below shows processes P and Q that take place during breathing.
P Q
Peparu
Lungs
Tulang
rusuk
Ribs
Diafragma
Diaphragm
(a) Namakan proses P dan Q. / Name processes P and Q. TP 1
P: Hembus nafas / Exhalation
Q: Tarik nafas / Inhalation
24

(b) Lengkapkan mekanisme pernafasan manusia berpandukan rajah. SP 2.1.1 TP 3
Complete the human breathing mechanism based on the diagram.
Tarik nafas Hembus nafas
Inhalation Exhalation
Sangkar tulang rusuk

Rib cage
Peparu
Lungs
Otot diafragma
Diaphragm muscle
mengecut mengendur
1 Otot diafragma (a) dan 1 Otot diafragma (a) dan
(b) menjadi rata . (b) melengkung ke atas kembali kepada
contract bentuk asalnya.
Diaphragm muscles (a) and
relaxes
flatten Diaphragm muscles (a) and
(b) .
curved
mengecut (b) returning to its resting position.
2 Otot interkostal .
mengendur
contract 2 Otot interkostal .
Intercostal muscles .
relax
Intercostal muscles .
3 Sangkar rusuk bergerak 3 Sangkar rusuk bergerak

(a) ke atas dan (b) ke luar (a) ke bawah dan (b) ke dalam
menyebabkan saiz rongga toraks menyebabkan saiz rongga toraks
menjadi (c) lebih besar dan tekanan (c) mengecil dan tekanan di
di dalamnya (d) menurun . dalamnya (d) meningkat .
upward downward
Rib cage moves (a) and Rib cage moves (a) and
(b) outward inward

causing the size of thoracic (b) causing the size of thoracic
cavity to become (c) larger smaller

and the air cavity to become (c) and the
pressure inside (d) decreases increases

. pressure inside (d) .
4 Peparu (a) mengembang , isi padu 4 Peparu (a) mengecut , isi padu
peparu (b) bertambah dan tekanan peparu (b) menurun dan tekanan
udara dalam peparu (c) menurun . udara dalam peparu (c) meningkat
inflates deflate
Lungs (a) , lungs volume Lungs (a) , lungs volume
increases increases
(b) and air pressure inside the (b) and air pressure inside the
lungs (c) decreases increases

. lungs (c) .
5 Udara bergerak (a) masuk ke (b) peparu . 5 Udara bergerak keluar dari peparu.
into lungs out of
Air drawn (a) the (b) . Air moves the lung.
25

2.2 Pergerakan dan Pertukaran Gas dalam Badan Manusia
Jawab soalan-soalan berikut berdasarkan rajah di bawah. SP 2.2.1 hebat sains modul 11
Answer the following questions based on the diagram below.
Sel Q Salur darah P

X Cell Q Blood vessel P
Salur darah P Sel Q
Blood vessel P Cell Q
Gas M
Bendalir tisu
Tissue fluid
Gas N
Y
(a) Pertukaran gas di peparu (b) Pertukaran gas di sel-sel badan

Gaseous exchange in the lungs Gaseous exchange in body cells
1 Kenal pasti setiap yang berikut. TP 1

Identify each of the following.
(a) Gas M : Oksigen / Oxygen

(b) Gas N : Karbon dioksida / Carbon dioxide
(c) Struktur / Structure X : Alveolus / Alveolus
(d) Struktur / Structure Y : Sel-sel badan / Body cells
(e) Sel Q : Sel darah merah / Red blood cell
(f) Salur darah P / Blood vessel P : Kapilari darah/Arteri pulmonari // Blood capillary/Pulmonary artery
2 Sel Q mengandungi molekul pembawa bagi gas M. Namakan molekul pembawa tersebut. TP 2
HEBAT
Cell Q contains carrier molecules of gas M. Name the carrier molecule.

[Apa] Hemoglobin / [What] Haemoglobin
3 Namakan proses pertukaran gas antara salur darah P dan struktur X. TP 2

Name the process of gaseous exchange between blood vessel P and structure X.
[Apa] Resapan ringkas / [What] Simple diffusion
4 Bandingkan kepekatan gas M dengan gas N. Lengkapkan jadual di bawah. TP 4

Compare the concentration of gas M and gas N by completing the table below.
Kepekatan gas di salur darah P Kepekatan gas di sel Y berbanding dalam

berbanding di struktur X dalam peparu salur darah P di tisu badan
The concentration of gas in blood vessel P compared The concentration of gas in cell Y compared to blood
to structure X in the lungs vessel P in body tissues
(a) (c)
Gas M Lebih rendah / Lower Lebih rendah / Lower
(b) (d)
Gas N Lebih tinggi / Higher Lebih tinggi / Higher
26

2.2 Pergerakan dan Pertukaran Gas dalam Badan Manusia
1 Jawab soalan-soalan berikut berdasarkan rajah di sebelah. SP 2.2.2
Answer the following questions based on the diagram on the right.
Rajah di sebelah menunjukkan struktur dalam sistem respirasi manusia. Y X

The diagram on the right shows a structure in the human respiratory system.
(a) Apakah X danY? TP 1

What are X and Y?
X : Bronkiol / Bronchiole
Y : Kapilari darah / Blood capillary
(b) Namakan struktur tersebut dan nyatakan di mana ia boleh ditemui. TP 2

Name the structure and state where it can be found.
[Apa] Alveolus, [Di mana] peparu/ [What] Alveolus, [Where] lungs
2 Lengkapkan peta buih di bawah dengan menyatakan ciri-ciri khas alveolus yang meningkatkan
kecekapan pertukaran gas dalam sistem respirasi manusia. TP 4
Complete the bubble map below by stating the special features of the alveolus that enhance the efficiency of gaseous exchange
in the human respiratory system.
i-THINK Peta Buih
(a) (b)
[Apa] Bilangan alveolus

Dinding alveolus yang sangat
sangat nipis. banyak
[What] The wall of the Large number of
alveolus is very thin. alveolus
Ciri-ciri khas
alveolus
Special features
of the alveolus
(d) (c)
Alveolus dikelilingi Permukaan

oleh jaringan kapilari alveolus sentiasa
darah yang banyak. lembap.
The alveolus is surrounded The surface of the
by a large network of alveolus is always
blood capillaries moist.
27

2.3 Kesihatan Sistem Respirasi Manusia
1 Lengkapkan peta titi berikut. SP 2.3.1 TP 3

Complete the following bridge map.
(a) Tulis sumber bagi bahan cemar yang dinyatakan dalam peta titi di bawah. TP 3
Write the source of harmful substances stated in the bridge map below.
i-THINK Peta Titi
Tar tembakau Karbon Jerebu, partikel Sulfur dioksida

Bahan cemar Tobacco tar monoksida karbon dan debu Sulphur dioxide
Harmful Carbon monoxide Haze, carbon and dust
substances particle
as as as
Sumber Asap rokok Asap kenderaan Pembakaran Pembakaran arang
Sources Cigarette smoke Vehicle smoke terbuka, kebakaran batu di stesen
hutan janakuasa elektrik
Open burning, forest Combustion of coal in
burning power station
(as = sama seperti)
(b) Tulis kesan buruk bahan berikut dengan melengkapkan peta titi di bawah. TP 3
Write the harmful effects of the substances by completing the bridge map below.
i-THINK Peta Titi
Tar tembakau Karbon Jerebu, partikel Sulfur

Bahan Tobacco tar monoksida karbon dan debu dioksida
Substances Carbon monoxide Haze, carbon and dust Sulphur dioxide
particle
as as as
Kesan buruk Menyebabkan Merendahkan Menyebabkan sesak Menyebabkan
Harmful effects kanser kandungan oksigen nafas kanser peparu
Causes cancer darah Causes breathing Causes lung cancer
Reduces oxygen content problem
in blood
(as = sama seperti)
2 Lengkapkan maklumat mengenai gejala penyakit respiratori berikut. TP 2

Complete the information about the symptoms of the following respiratory diseases.
(a) Asma (b) Kanser peparu (c) Bronkitis (d) Emfisema

Asthma Lungs cancer Bronchitis Emphysema
Sesak nafas, semput, batuk Batuk kuat, batuk berdarah, Sesak nafas dan batuk Sesak nafas, sakit ketika
semasa cuaca sejuk kehilangan berat badan berterusan bernafas dan mudah letih
Shorten of breath, tight chest, Strong cough, coughing up blood Shortness of breath, persistent Shortness of breath, pain when
coughing during cold weather and weight loss cough breathing and easily tired
3 Padankan penyakit respiratori dengan sebab penyakit.

Match each respiratory diseases with its causes.
Penyakit respiratori Sebab penyakit
Respiratory diseases Causes of diseases
(a) Tisu peparu di alveolus yang terlibat dalam pertukaran gas-gas
Asma
telah musnah.
Asthma
The lung tissue in the alveolus involved in gas exchange has been destroyed.
(b)
Bronkitis Trakea dan bronkus mengalami keradangan dan membengkak.
Bronchitis Trachea and bronchus have inflammation and swelling.
(c)
Emfisema Pertumbuhan tisu-tisu peparu yang tidak terkawal.
Emphysema Uncontrolled growth of lung tissues.
(d)
Kanser peparu Laluan udara menjadi sempit, kerana dipenuhi mukus.
Lungs cancer The air passage becomes narrow, because it is filled with mucus.
28

PISA/
4 Jawab soalan berikut. SP 2.3.1 hebat sains modul 25 TIMSS
Rajah di sebelah menunjukkan penggunaan tampalan nikotin untuk

membantu perokok berhenti merokok. Tampalan dilekatkan pada kulit
dan nikotin akan dibebaskan ke dalam darah. Ini membantu melegakan
ketagihan dan kesan sampingan apabila seseorang berhenti merokok.
Laman Web
The diagram on the right shows the application of nicotine patches to aid smokers in quitting.
Nicotine is released into the blood after the patches are applied to the skin. When someone stops
smoking, this helps to reduce cravings and withdrawal symptoms.
(a) Nyatakan kesan buruk nikotin kepada perokok. TP 1
State the harmful effect of nicotine to smokers.
[Apa] Menyebabkan ketagihan merokok
[What] Causes addiction to smoking.
(b) Pada pendapat anda, bolehkah tampalan nikotin digunakan tanpa kawalan atau tidak mengikut
dos tertentu? Terangkan. TP 4 KBAT Menganalisis
In your opinion, can the nicotine patch be used without control or not following a specific dose? Explain.
Tidak, [Mengapa] kerana nikotin dalam tampalan nikotin akan meresap terus ke dalam darah. Oleh itu perlu ada
sukatan atau dos yang tertentu yang ditetapkan mengikut tahap ketagihan perokok.
No, [Why] because the nicotine in the nicotine patch will diffuse directly into the blood. Therefore, a certain dose or dosage should be set
according to the smoker’s level of addiction.
(c) Untuk mengkaji keberkesanan tampalan nikotin, sekumpulan 50 perokok yang mahu berhenti
merokok dipilih secara rawak. Kumpulan itu perlu dikaji selama dua bulan. Keberkesanan
tampalan nikotin diukur dengan mengira berapa ramai orang dalam kumpulan itu tidak terus
merokok pada akhir kajian. Reka bentuk eksperimen terbaik adalah separuh dipilih secara rawak
HEBAT
untuk menggunakan tampalan nikotin dan separuh lagi tidak menggunakannya.
To study the effectiveness of nicotine patches, a group of 50 smokers who want to quit smoking is chosen randomly. The group is
to be studied for two months. The effectiveness of the nicotine patches can be measured by calculating how many people in the
group have not resumed smoking by the end of the study. The best experimental design is half is chosen randomly to use nicotine
patches and the other half not to use them.
Beri sebab mengapa hanya separuh daripada perokok menggunakan tampalan nikotin untuk
penyiasatan. TP 4 KBAT Menganalisis
Give a reason why only half of the smokers use nicotine patches for the experiment.
[Mengapa] Separuh yang tidak dipilih untuk menggunakan tampalan nikotin bertindak sebagai eksperimen kawalan.
Keberkesanan penggunaan tampalan nikotin untuk tidak meneruskan penagihan merokok dapat diukur lebih tepat
dengan membandingkan hasil daripada kedua-dua kumpulan.
[Why] The half which is not chosen to use nicotine patches acts as control experiment. The effectiveness of using nicotine patches for not
resuming smoking addiction can be measured significantly by comparing the results of the two groups.
LAMAN WEB

biology-pages.info/P/Pulmonary.html
untuk mengetahui lebih lanjut tentang
sistem respirasi dan penyakit respiratori.
29

2.4 Adaptasi dalam Sistem Respirasi
1 Lengkapkan peta buih di bawah dengan ciri-ciri struktur sistem respirasi yang meningkatkan
kecekapan proses pertukaran gas. SP 2.4.1 TP 2
Complete the bubble map below about the characteristics of respiratory system structure that makes an efficient gas exchange.
(a) i-THINK Peta Buih
Permukaan
yang lembap
A moist surface
Ciri-ciri
(c) struktur sistem (b)
Dinding sel
respirasi Luas
yang nipis Characteristics of permukaan
Very thin cell respiratory structure yang besar
structure system system Large surface
area
2 Rajah P dan Q menunjukkan dua struktur sistem respirasi haiwan. SP 2.4.1 TP 1

Diagrams P and Q show two structures of animal respiration system.
Lamella insang
Kantung udara Gill’s lamella
Trakea
Trachea Air sacs
(ii) Filamen insang

Gill’s filaments
(i) Spirakel
Spiracles
Rajah P / Diagram P Rajah Q / Diagram Q
(a) Namakan struktur respirasi P dan Q dan kumpulan haiwan yang terlibat.
Name the respiratory structure P and Q and the animals involve.
P : [Apa] Trakea bagi serangga / [What] tracheal system in insects

Q : Insang bagi ikan / Gills in fishes
(b) Labelkan struktur respirasi dalam rajah P dan Q.

Label the respiratory structures in diagram P and Q.
3 Tandakan () bagi pernyataan yang betul dan () bagi pernyataan yang salah. SP 2.4.1 TP 3
Tick () for the correct statements and () for the wrong statements.
Pernyataan / Statement
(a) Amfibia boleh melakukan respirasi melalui kulit luarnya yang lembap dan nipis. 
Amphibians can carry out respiration through their moist and thin skin.
(b) Arah pengaliran air yang memasuki lamela insang ikan adalah berlawanan dengan 
arah pengaliran darah.
The direction of water flow that enters the gills’ lamella in fishes is opposite the direction of blood flow.
(c) Semua jenis ikan bernafas melalui insang. 
All type of fishes breathe using gills.
(d) Sistem peredaran dan sistem respirasi serangga terlibat dalam mekanisme respirasi 
serangga.
The circulatory and respiration system in insects involve in the respiration mechanism.
30

4 Rajah di bawah menunjukkan dua aktiviti sukan yang dilakukan di kawasan bertekanan udara
yang berbeza. Nyatakan adaptasi sistem respirasi manusia dalam situasi tersebut. SP 2.4.1 TP 4
The diagram below shows two sport activities performed in different atmospheric pressure area. State the adaptation of
respiratory system in both situations. KBAT Menganalisis
(a) (b)
Aktiviti PAK-21
Tekanan atmosfera rendah Tekanan atmosfera normal
Low atmospheric pressure Normal atmospheric pressure
[Apa] Kadar pernafasan dan kadar denyutan jantung Kadar pernafasan meningkat and sel badan akan
ditingkatkan sehingga dua kali ganda daripada biasa melakukan respirasi anaerobik apabila berlaku keadaan
walaupun semasa keadaan rehat. sangat kekurangan/hutang oksigen.
The breathing rate increases and body cells will perform anaerobic
[What] Breathing rate and heartbeat rates are increased to twice as respiration when there is a severe lack/indebtedness of oxygen.
normal even during rest.
AKTIVITI Projek Kumpulan STEAM TP 5 KBAT Menilai

2 Setiap kumpulan diminta mengumpul maklumat daripada pusat sumber atau Internet tentang respirasi haiwan melalui
Each group is required to collect information from the resource centre and the Internet about respiration of animals through
(a) kulit lembap
moist skin
(b) insang
gills
(c) trakea
trachea
3 Persembahkan hasil dapatan anda di hadapan kelas dalam bentuk persembahan Multimedia menggunakan Microsoft
PowerPoint yang mengandungi aspek-aspek berikut:
Present your findings in front of the class in the form of Multimedia presentation using the Microsoft PowerPoint which includes the
following aspects:
(a) Tajuk
Title
(b) Objektif
Objective
(c) Perbincangan
Discussion
(e) Kesimpulan
Conclusion
2.4 Belum Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 TP 4 TP 5 Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 TP 4 TP 5
31

2.5 Pertukaran Gas dalam Tumbuhan
1 Lukis dan labelkan rajah liang stoma. SP 2.5.1 TP 2 KBAT Menganalisis
Draw and label the diagram of stomatal pore.
Sel pengawal
Guard cells
Nukleus
Nucleus
Sel epidermis
Epidermal cells Liang stoma
Stomatal pore
Kloroplas
Chloroplast
2 Garisi jawapan yang betul. SP 2.5.1 TP 3

Underline the correct answer.
(a) Pembukaan dan penutupan liang stoma dipengaruhi oleh kesegahan ( sel-sel pengawal / sel-sel
epidermis ).
The opening and closing of the stomatal pores are influenced by the turgidity of ( guard cells / epidermal cells ).
(b) Apabila sel pengawal ( segah / flasid ) liang stoma akan terbuka. Sebaliknya, apabila sel pengawal
( segah / flasid ) liang stoma akan tertutup.
When the guard cells become ( turgid / flaccid ) the stomatal pore opens. On the other hand, when the guard cells become
( turgid / flaccid ) the stomatal pore closed.
(c) Kesegahan sel-sel pengawal dipengaruhi oleh kepekatan ( ion terlarut / gas respirasi) dalam sel
pengawal dan sel epidermis yang mengelilinginya.
The turgidity of the guard cells is influenced by the concentration of ( dissolved ions / respiratory gases ) in the guard cells and the
epidermal cells surrounding it.
(d) Osmosis ialah pergerakan ( molekul-molekul air / molekul-molekul garam ) dari kawasan yang
( banyak / sedikit ) molekul air ke kawasan yang ( banyak / sedikit ) molekul air melalui membran
separa telap sehingga mencapai keseimbangan.
Osmosis is the movement of ( water molecules / salts molecules ) from the area of ( many / less ) water molecules to the area of
( many / less ) water molecules through a semi-permeable membrane until an equilibrium is reached.
(e) Dalam keadaan terang, sel pengawal menyerap air secara ( osmosis / resapan ) dan menjadi
segah, menyebabkan ( pembukaan / penutupan ) liang stoma. Dalam keadaan gelap, sel pengawal
kehilangan air lalu menjadi flasid, menyebabkan ( pembukaan / penutupan ) liang stoma.
When there is light, guard cells take up water by ( osmosis / diffusion ) and become turgid, resulting in the ( opening / closing )
of the stomatal pore. When it is dark, the guard cells lose water and become flaccid, resulting in the ( opening / closing ) of the
stomatal pore.
32

3 Tandakan (✓) bagi keadaan persekitaran yang menyebabkan liang stoma terbuka seperti dalam
rajah. SP 2.5.1 TP 3
Mark (✓) for the environmental conditions that cause the stomatal pore to open as shown in the diagram.
Keadaan persekitaran / Environmental condition

(a) Keamatan cahaya tinggi / High light intensity ✓
(b) Keamatan cahaya rendah / Low light intensity

(c) Kandungan ion garam mineral dalam sel pengawal
tinggi ✓
High content of mineral salt ions in the guard cells
(d) Kandungan air dalam sel epidermis tinggi
Aktiviti PAK-21
High content of water in the epidermal cells
4 Nyatakan sama ada stoma terbuka atau tertutup dan terangkan kepentingannya dengan
melengkapkan jadual di bawah. SP 2.5.2 TP 4
State whether the stoma is open or closed and explain its importance by completing the table below.
Keadaan stoma
Keadaan Stoma condition Kepentingan
persekitaran Importance
Surrounding condition Terbuka Tertutup
Opens Closed
(a) Cuaca panas [Mengapa] Liang stoma terbuka membenarkan
Hot weather penyerapan gas karbon dioksida dan pembebasan
✓ oksigen semasa fotosintesis.
[Why] The opening of stomatal pores allows the absorption of
carbon dioxide and the release of oxygen during photosynthesis.
(b) Cuaca sangat Liang stoma tertutup mengurangkan kehilangan air

panas melalui penyejatan.
Closed stomatal pores reduce the loss of water through
Very hot weather ✓ evaporation.
AKTIVITI Projek Kumpulan STEAM TP 5 KBAT Menilai

(a) kesan pencemaran ke atas tumbuhan
the impact of pollution on plants
(b) langkah pencegahan dalam konteks tempatan atau global
the preventive measures in local and global context
3 Persembahkan hasil dapatan anda dalam kelas dalam bentuk persembahan multimedia yang mengandungi aspek-aspek
berikut:
Present your findings in the class in the form of multimedia presentation which includes the following aspects:
(a) Tajuk / Title
(b) Objektif / Objective
(c) Perbincangan / Discussion
(d) Kesimpulan / Conclusion

33
Conquer Sains Tkt 3-Bab 2 D.indd 33 02-Dec-22 8:59:08 AM

Reviu Bab 2
Soalan Objektif
1 Peta alir di bawah menunjukkan laluan Q – Oksigen meresap dari alveolus ke dalam
udara yang masuk ke dalam sistem respirasi kapilari darah
manusia. Oxygen diffuses from the alveolus into blood capillaries
The flow map below shows the pathway of air that enters the R – Oksigen bergabung dengan hemoglobin
human respiratory system. membentuk sebatian oksihemoglobin
Trakea Bronkiol Oxygen combines with haemoglobin to form
P Q R oxyhaemoglobin compound
Trachea Bronchiole
S – Oksigen masuk ke peparu semasa proses
Apakah organ P, Q dan R? tarik nafas
What are organs P, Q and R? Oxygen enters the lungs during inhalation process
P Q R Antara yang berikut, yang manakah

A Mulut Bronkus Alveolus menunjukkan urutan proses pengangkutan
Mouth Bronchus Alveolus oksigen dalam darah manusia yang betul?
B Hidung Esofagus Peparu Which of the following correctly shows the sequence in
Nose Oesophagus Lungs oxygen transport process in the human blood?
C Hidung Bronkus Alveolus A P → R → Q → S
Nose Bronchus Alveolus B S→P→R→Q
D Peparu Bronkus Salur darah C S → Q → R → P
Lungs Bronchus Blood vessel D R→P→S→Q
2 Rajah di sebelah menunjukkan 4 Rajah di bawah menunjukkan eksperimen

struktur X di dalam peparu untuk mengkaji kesan asap rokok terhadap
manusia di mana proses peparu.
pertukaran gas secara X The diagram below shows an experiment set-up to investigate
the effects of cigarette smoke to lungs.
resapan berlaku.
The diagram on the right shows Termometer
Thermometer
structure X in the human lungs where
the gas exchange process through diffusion occurs. Rokok Ke pam penapis
Apakah ciri-ciri struktur X yang membolehkan Cigarette To filter pump
proses resapan gas berlaku dengan cekap? Kapas lembap Larutan penunjuk
What are the characteristics of structure X that allow efficient Moist cotton hidrogen karbonat
gas diffusion process? Hydrogen carbonate
indicator solution
I Permukaan yang licin
Smooth surface Antara yang berikut, yang manakah ialah
II Permukaan yang lembap pemerhatian yang betul bagi eksperimen
Moist surface tersebut?
III Dinding sel yang sangat nipis hanya setebal Which of the following are the correct observations for the
satu sel experiment?
Very thin cell wall which is only one cell thick I Suhu meningkat
IV Kurang jaringan kapilari darah Temperature increases
Less network of blood capillaries II Warna kapas kekal putih
A I dan/and II C II dan/and III The colour of white cotton is retained
B III dan/and IV D I dan/and IV III
Larutan penunjuk hidrogen karbonat
bertukar dari merah ke hijau
3 P, Q, R dan S ialah langkah-langkah proses The colour of hydrogen carbonate indicator solution
changes from red to green
pengangkutan oksigen dalam darah
IV
Larutan penunjuk hidrogen karbonat
manusia.
bertukar dari merah ke kuning
P, Q, R and S are steps in the process of transportation of
The colour of hydrogen carbonate indicator solution
oxygen in the human blood. changes from red to yellow
P
– Oksihemoglobin terurai dan oksigen A I dan/and II C II dan/and III
dibebaskan ke sel-sel badan B III dan/and IV D I dan/and IV
Oxyhaemoglobin decomposes and oxygen is released
to body cells
34

Soalan Subjektif
1 Jadual di bawah menunjukkan komposisi bagi udara hembusan dan udara sedutan manusia.
The table below shows the composition of human inhaled and exhaled air.
Komponen Udara sedutan Udara hembusan

Component Inhaled air Exhaled air
Oksigen / Oxygen 21.0% 16.0%

Karbon dioksida / Carbon dioxide 0.03% 4%
Nitrogen / Nitrogen 78.1% 78.1%
Wap air / Water vapour Kurang / Lesser Lebih banyak / More
Suhu / Temperature Boleh berubah-ubah Pada suhu badan manusia
May vary At human body temperature
(a) Bandingkan kandungan oksigen dan karbon dioksida dalam udara sedutan dan udara hembusan.
Compare the oxygen and carbon dioxide contents in inhaled air and exhaled air. KBAT Menganalisis
[Apa] Kandungan oksigen adalah lebih tinggi dalam udara sedutan daripada udara hembusan, manakala kandungan
karbon dioksida pula lebih tinggi dalam udara hembusan.
[What] The oxygen content is higher in inhaled air than in exhaled air, whereas the carbon dioxide content is higher in exhaled air.
[1 markah/mark]
(b) Huraikan jawapan anda di (a). KBAT Menganalisis
Describe your answer in (a).

[Mengapa] Oksigen yang disedut masuk ke dalam sistem respirasi digunakan untuk proses respirasi sel yang
membebaskan karbon dioksida keluar dari tubuh semasa hembus nafas. Oleh itu, udara hembusan mengandungi
kurang oksigen dan lebih karbon dioksida.
[Why] Oxygen inhaled into the respiratory system is used for cell respiration process that releases carbon dioxide out of the body during
exhalation. Therefore, exhaled air contains less oxygen and more carbon dioxide.
[2 markah/marks]
(c) Berikan satu persamaan antara udara sedutan dan udara hembusan. Jelaskan. KBAT Menganalisis
Give one similarity between the inhaled and exhaled air. Explain.
[Apa] Kandungan gas nitrogen dalam udara sedutan dan udara hembusan adalah sama iaitu 78.1%. Ini disebabkan
gas nitrogen tidak digunakan semasa respirasi oleh sel badan manusia.
[What] The content of nitrogen gas in inhaled air is the same as in exhaled air, which is 78.1%. This is because nitrogen gas is not used in
respiration by human body cells.
[2 markah/marks]
(d) Mengapakah kita merasa lebih panas apabila berada di ruang yang sempit dengan ramai orang?
Jelaskan berdasarkan data dalam jadual di atas. KBAT Menganalisis
Why do we feel warmer when we are in a cramped space with lots of people? Explain based on the data in the table above.
Di dalam ruang yang kecil, kandungan oksigen adalah terhad. Proses pernafasan yang dilakukan oleh ramai orang
menyebabkan kandungan oksigen di udara dalam ruang tersebut berkurangan dan kandungan karbon dioksida
meningkat. Ini menyebabkan suhu udara sekeliling lebih tinggi dan kita berasa lebih panas.
In a small space, the oxygen content is limited. Breathing process carried out by many people causes the oxygen content in the space reduces
and the carbon dioxide content increases, resulting in higher temperature. So, we feel warmer.
[3 markah/marks]
35

Bab Pengangkutan
e-RPH
3 Transportation
Jawapan
3.1 Sistem Pengangkutan dalam Organisma
1 Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul mengenai fungsi sistem pengangkutan dalam
organisma. SP 3.1.1 TP 2
Fill in the blanks with the correct words about the function of transport system in organisms.
(a) Mengangkut oksigen dan nutrien ke sel-sel badan untuk proses respirasi sel
bagi menghasilkan tenaga.
oxygen nutrient
Transport and to the body cells for cell respiration process to produce energy.
(b) Mengangkut air dan garam mineral serta hasil fotosintesis dalam tumbuhan.
water mineral salts
Transport and and also products of photosynthesis in plants.
(c) Menyingkirkan bahan kumuh seperti karbon dioksida untuk mengelakkan ketoksikan dalam
sel.
waste products
Eliminates such as carbon dioxide to prevent toxicity in cells.
(d) Membolehkan proses pertukaran gas dan bahan keperluan sel berlaku.
exchange
Enables the of gases and cell’s vital materials to occur.
2 Nyatakan tiga kelebihan organisma di bawah yang membolehkan proses resapan ringkas berlaku
dengan mudah dan cekap. SP 3.1.1 TP 3
State three advantages of the organisms shown below that allow a simple diffusion to occur easily and efficiently.
i-THINK Peta Pokok
(a) (b) (c)

[Apa] Tinggal di persekitaran Jarak antara sitoplasma sel dengan Mempunyai jumlah luas
akuatik yang kaya dengan oksigen persekitaran luar sangat dekat iaitu permukaan per isi padu
dan nutrien. hanya satu sel. berbanding saiz yang besar.
The distance between cytoplasm and the Has a large total surface area per volume
[Mengapa] Living in aquatic
external environment is very close only one compared to the size.
environments that rich in oxygen and
cell thick.
nutrients.
36

1 Namakan jenis sistem pengangkutan bagi organisma berikut. SP 3.1.2 TP 3

Name the type of transport system for the following organisms.
i-THINK Peta Titi
Amoeba Pokok bunga Lebah Manusia

Organisma Amoeba raya Bee Human
Organism Hibiscus plant
as as as
Jenis sistem Resapan Sistem vaskular Bendalir tisu Sistem
pengangkutan Diffusion Vascular system Tissue fluid peredaran darah
Blood circulatory
Type of transport system
system
(as = sama seperti)
2 Lengkapkan peta buih berganda di bawah untuk menunjukkan persamaan dan perbezaan sistem
pengangkutan organisma unisel dan organisma multisel bersaiz besar. SP 3.1.2 TP 4
Complete the double bubble map below to show the similarities and differences of transport system in unicellular organisms and
large multicellular organisms.
i-THINK Peta Buih Berganda
(a) (b)
Tiada sistem Ada sistem
pengangkutan pengangkutan
khusus khusus
No specific Has
specific
transport system (h) transport system
Mengangkut (c)
(h)
gas-gas respirasi,
Pengangkutan Pengangkutan
bahan melalui nutrien, bahan bahan penting
proses Organisma
Organisma kumuh melalui sistem
resapan ringkas unisel multisel besar
Large peredaran darah
The transport of Unicellular Transport
multicellular The transport of vital
substances through organism
respiratory gases, organism substances through
the process of
blood circulatory
simple diffusion nutrients, waste
system
products
(g) (d)
(f) (e)
Jarak antara Jarak antara
persekitaran luar Nisbah JLP/I Nisbah JLP/I persekitaran luar
dengan sel badan berbanding berbanding dengan sel badan
sangat dekat besar kecil sangat jauh
saiz saiz
The distance The ratio of TSA/V The ratio of TSA/V The distance
between the external compared to size is compared to size is between the external
environment and body big small environment and body
near far
cells is cells is
Nota JLP/I = Jumlah Luas Permukaan per Isi padu / TSA/V = The Total Surface Area per Volume
37

1 Padankan setiap jenis pengangkutan dalam organisma dengan proses hidup yang terlibat dan
kepentingannya. SP 3.1.3 TP 3
Match each type of transport in organisms with the life process involved and its importance.
Jenis pengangkutan Proses hidup Kepentingan

Type of transport Life process Importance
Pengangkutan nutrien Respirasi sel Mengelakkan ketoksikan sel

Transport of nutrient Cell respiration Prevents cell toxicity
Pengangkutan oksigen Perkumuhan Menghasilkan tenaga

Transport of oxygen Excretion Produces energy
Sumber tenaga, menggantikan

Pengangkutan karbon Pertumbuhan sel mati dan rosak
dioksida Growth Source of energy, to replace dead and
Transport of carbon dioxide damaged cells
2 Mengapakah organisma multisel memerlukan sistem pengangkutan yang lebih kompleks dan
berkembang? Tandakan (✓) bagi jawapan yang benar. SP 3.1.3 TP 4 KBAT Menganalisis
Why do multicellular organisms need more complex and developed transport system? Tick (✓) for the correct answers.
(a) Mempunyai nisbah jumlah luas permukaan per isi padu yang besar.
Has a large total surface area to volume ratio.
(b) Oksigen tidak dapat sampai ke seluruh sel-sel badan secara resapan merentasi
permukaan badan. ✓
Oxygen cannot reach all body cells by diffusion across the body surface.
(c) Jarak antara sel-sel badan dengan persekitaran luar sangat dekat.
The distance between body cells and the external environment is very close.
(d) Pengangkutan secara resapan adalah sangat perlahan dan tidak mampu untuk
mengangkut cukup nutrien ke seluruh sel-sel badan dengan pantas. ✓
Transportation by diffusion is too slow and not able to carry enough nutrients to all body cells quickly.
(e) Memerlukan sistem pengangkutan khusus untuk mengedarkan bahan keperluan sel
ke seluruh sel-sel badan dengan cekap. ✓
Require specific transport system to transport essential substances to all body cells efficiently.
38

3.2 Sistem Peredaran Darah
1 Lengkapkan pernyataan di bawah. SP 3.2.1 TP 2

Complete the statements below.
(a) Sistem peredaran darah vertebrata terdiri daripada jaringan salur yang mengandungi
darah
dan organ mengepam, iaitu jantung untuk memastikan pengaliran darah
ke seluruh badan.
network of vessels blood
The vertebrate circulatory system consists of that contains and a pump, which is the
heart
that assures blood flows to the whole body.
(b) Sistem peredaran darah mempunyai fungsi untuk mengangkut bahan keperluan sel seperti
nutrien dan oksigen , dan juga bahan kumuh seperti karbon dioksida, haba dan
air berlebihan untuk disingkirkan daripada badan.
nutrients oxygen
The circulatory system functions to transport substances required for cells such as and , and
waste materials
also such as carbon dioxide, heat and excess water to be removed from the body.
2 Padankan haiwan dengan rajah sistem peredaran darahnya. Kemudian, namakan sistem peredaran
itu. SP 3.2.1 TP 3
Match the animal to its blood circulatory system diagram. Then, name the blood circulatory system.
Haiwan Rajah sistem peredaran darah Jenis sistem peredaran darah

Animal Blood circulatory system diagram Type of blood circulatory system
Mamalia dan burung Kapilari di kulit

dan peparu
Mammal dan bird Capillaries in the
lungs and skin
Atrium Atrium kiri
kanan Sistem peredaran gandadua
Left atrium
Right Double circulatory system
atrium Ventrikel Jantung
Ventricle Heart
Kapilari di badan
Capillaries in the body
Ikan Kapilari di peparu

Capillaries in the lungs
Fish
Atrium Atrium
Atrium Atrium Sistem peredaran gandadua
Ventrikel Jantung Double circulatory system
Ventricle Heart
Kapilari di badan
Capillaries in the body
Reptilia Kapilari di peparu

Reptile
Atrium
kanan Atrium kiri
Right Left atrium
atrium
Sistem peredaran gandadua
Ventrikel kiri
Left ventricle Double circulatory system
Ventrikel
kanan Jantung/Heart
Right
ventricle Kapilari di badan
Amfibia Kapilari
insang
Amphibian Gill
Arteri
Artery capillaries
Ventrikel
Ventricle Sistem peredaran tunggal
Atrium Single circulatory system
Vena Atrium
Vein Kapilari
di badan
Capillaries in
the body
39


Rajah di bawah menunjukkan struktur jantung manusia. hebat sains modul 11

The diagram below shows the structure of the human heart.
Laman Web
LAMAN WEB
Imbas kod QR atau layari http://training.seer.

V cancer.gov/anatomy/cardiovascular/heart/
W structure.html untuk mengetahui lebih lanjut
U tentang struktur jantung manusia.
T
X S
Y
R
1 Lengkapkan jadual di bawah. TP 3

Complete the table below.
Struktur berlabel Struktur jantung Fungsi

Structure labelled Structure of the heart Function
Aorta Mengangkut darah beroksigen ke seluruh badan

(a) V Aorta Carries oxygenated blood to all over the body
Arteri pulmonari Membawa darah terdeoksigen dari jantung ke peparu

(b) U
Carries deoxygenated blood from the heart to the lungs
Pulmonary artery
Vena pulmonari Membawa darah beroksigen dari peparu ke jantung

(c) T
Carries oxygenated blood from the lungs to the heart
Pulmonary vein
Vena kava Membawa darah terdeoksigen dari seluruh badan ke jantung

(d) W
Carries deoxygenated blood from all over the body to the heart
Vena cava
Injap sabit Memastikan darah mengalir sehala/tiada pengaliran balik darah

(e) X Semilunar valve Ensures that blood flows in one direction/no backflow of blood
Injap trikuspid Memastikan darah mengalir sehala/tiada pengaliran balik darah

(f) Y Tricuspid valve Ensures that blood flows in one direction/no backflow of blood
Ventrikel kiri Mengepam darah beroksigen ke seluruh badan

(g) R Left ventricle Pumps blood to all over the body
Mengasingkan ruang kanan dan kiri jantung, memastikan tiada

Septum percampuran darah beroksigen dan darah terdeoksigen
(h) S Septum Separates the right and the left chambers of the heart, ensures no mixing of
oxygenated and deoxygenated blood
2 Ramalkan apa yang akan berlaku jika struktur S tidak ada. TP 3 KBAT Mengaplikasi
Predict what will happen if structure S does not exist.

[Apa] Jika S tiada, darah beroksigen akan bercampur dengan darah terdeoksigen.
[What] If S does not exist, the oxygenated blood will mix with the deoxygenated blood.
40

3 Lukis rajah yang menunjukkan perbezaan antara vena, arteri dan kapilari. TP 3
Draw diagrams to show the differences between vein, artery and capillary.
(a) (b) (c)
Vena / Vein Arteri / Artery Kapilari / Capillary
4 Tandakan () sama ada arteri, kapilari atau vena yang mempunyai ciri-ciri berikut. TP 3
Tick () whether the artery, capillary or vein that have the following characteristics.
Nama salur darah

Ciri-ciri utama salur darah Name of blood vessel
Main characteristics of blood vessel Arteri Vena Kapilari
Artery Vein Capillary
(a) Mempunyai injap 
Has valve
(b) Membawa darah beroksigen 

Carries oxygenated blood
(c) Saiz lumen besar 

Big size lumen
(d) Dinding nipis setebal satu sel
HEBAT

Thin wall, only a cell thick
(e) Membenarkan resapan gas merentasi dindingnya 

Allows gas diffusion through its wall
(f) Membenarkan darah mengalir sehala 

Allow one way blood flow
(g) Dinding kenyal dan tebal 

Elastic and thick wall
5 Penyakit kardiovaskular ialah penyakit yang melibatkan jantung dan salur darah. Salah satu penyakit
kardiovaskular yang menyebabkan banyak kematian di Malaysia ialah penyakit tekanan darah tinggi.
Terangkan hubung kait antara tekanan darah tinggi dan keadaan salur darah pesakit.
TP 4 KBAT Menganalisis hebat sains modul 25
Cardiovascular disease is a disease involving the heart and blood vessels. One of the cardiovascular diseases that causes many deaths
in Malaysia is high blood pressure. Explain the relationship between high blood pressure and the patient’s blood vessel conditions.
[Apa] Pesakit tekanan darah tinggi mempunyai saiz lumen salur darah yang sempit disebabkan pengumpulan kolesterol
pada dinding salur darah. Saiz lumen yang kecil ini menyebabkan tekanan darah pada salur darah menjadi tinggi.
[What] Patients with high blood pressure have narrowed lumen blood vessels due to accumulation of cholesterol on the walls of the blood vessels.
Small size lumen causes the blood pressure in the blood vessels becomes high.
41

Jawab soalan di bawah. SP 3.2.3 hebat sains modul 25 PISA/TIMSS

Answer the question below.
1 Seorang murid ingin mengetahui perubahan kadar Senaman/Exercise
{
denyutan nadi manusia ketika melakukan aktiviti 140
Pulse rate (beats/minute)

Kadar denyutan nadi
120
(denyutan/minit)
fizikal. Dia mengukur kadar denyutan nadinya sebelum 100
melakukan senaman dan selepas senaman. Kemudian, dia 80
mengukur kadar denyutan nadinya lagi setiap satu minit 60
untuk beberapa minit selepas senaman. Dia melukis graf 40
20
untuk menunjukkan keputusan yang diperoleh.
A student wants to investigate the changes in the human pulse rate when 0 1 2 3 4 5 6
Masa (minit)/Time (minutes)
doing physical activities. He measures his pulse rate before doing exercise
and after exercise. Then, he measures his pulse rate again at every minute for
several minutes. He draws a graph to show the results obtained.
(a) Berapakah kadar denyutan nadinya sebelum senaman? TP 2

What is his pulse rate before exercise?
70 denyutan per minit / 70 beats per minute
(b) Tandakan (✓) pernyataan yang benar berdasarkan graf. TP 2

Tick (✓) the correct statements by referring to the graph.
(i) Kadar denyutan nadinya bertambah sebanyak 40 denyutan per minit.

His pulse rate increases by 40 beats per minute.
(ii) Kadar denyutan nadinya mengambil masa yang lebih panjang untuk menurun daripada meningkat ✓
His pulse rate takes a longer time to slow down than to increase.
(iii) Kadar denyutan nadinya selepas 4 minit bersenam ialah 80 denyutan per minit
His pulse rate after 4 minutes of exercising is 80 beats per minute.
(iv) Kadar denyutan nadinya kembali kepada normal selepas 3 minit ✓
HEBAT
His pulse rate returns to normal after 3 minutes
(c) Apakah kepentingan senaman kepada kesihatan badan? TP 3 KBAT Mengaplikasi
What are the benefits of exercise to our health?

Senaman baik untuk jantung//melancarkan peredaran darah, paras oksigen// mengurangkan berat badan//
mengelakkan pengumpulan lemak//merendahkan paras kolesterol darah//membakar lemak//untuk membina
otot badan / Exercise is beneficial for the heart,// for good blood circulation, oxygen levels//weight loss//, prevents fat storage, //lowers
cholesterol,// burns fat. // builds muscle strength/tone
(d) Terangkan mengapa jantung berdenyut lebih cepat apabila kita membuat senaman. TP 4
Explain why our heart beats faster when we exercise. KBAT Menganalisis
– [Mengapa] Sel-sel badan kita memerlukan lebih banyak oksigen untuk tenaga, // pengoksidaan makanan
memerlukan oksigen dan semasa bersenam lebih banyak bahan kumuh disingkirkan
[Why] Our body cells need more oxygen for energy,// oxidation of food needs oxygen and during exercise more waste products are removed
– Jantung mengepam lebih banyak darah untuk meningkatkan aliran darah kerana sel-sel kita memerlukan lebih
banyak oksigen semasa bersenam. // darah kita mengalir lebih cepat untuk membawa oksigen ke sel-sel dan
membuang bahan kumuh
The heart pumps more blood to increase blood flow because our cells need more oxygen during exercise. //our blood flows faster to carry
oxygen to body cells and to carry away waste products
42

Jawab soalan di bawah. SP 3.2.4

Answer the question below.
1 Sekolah anda akan menganjurkan satu program kesihatan “Minggu sayangi jantung anda”. Rancangkan
beberapa aktiviti yang bersesuaian untuk meningkatkan kesedaran supaya mengamalkan gaya hidup
sihat dan menjaga kesihatan jantung. hebat sains modul 25 STEAM TP 5
Your school will be organising a “Love your heart week” health program. Plan a number of suitable activities to raise awareness on
practicing a healthy lifestyle and maintaining heart health.
Padankan tema aktiviti dengan aktiviti yang bersesuaian bagi program kesihatan tersebut.
Aktiviti PAK-21
Match the theme of activity with the appropriate activity for the health program.
Tema aktiviti / Theme of activity Aktiviti / Activity
Bahaya obesiti Pameran tentang bahaya merokok dan penyalahgunaan dadah

The risk of obesity An exhibition on dangers of smoking cigarette and drug abuse
Amalan gaya hidup cergas Pertandingan mewarna piramid makanan

Active lifestyle practice Food pyramid coloring contest
Amalan gaya hidup sihat Ceramah tentang penyakit kardiovaskular

Healthy lifestyle practice A talk on cardiovascular diseases
Pemakanan seimbang Aktiviti senamrobik

A balanced diet Aerobic exercise activity
HEBAT
AKTIVITI Projek Kumpulan hebat sains modul 25 STEAM TP 5 KBAT Menilai

2 Setiap kumpulan diminta merancang satu kempen kesedaran bagi meningkatkan pengetahuan dan pemahaman
tentang kesihatan jantung.
Each group is required to plan an awareness campaign to enhance the knowledge and understanding of a healthy heart.
3 Seorang ahli daripada setiap kumpulan diminta membuat pembentangan menggunakan Microsoft PowerPoint.
Ahli kumpulan lain mendengar dan menyoal hasil kumpulan lain. Setiap pembentangan mestilah mengandungi
aspek-aspek berikut:
A member of each group is asked to do a presentation using Microsoft PowerPoint. Members of other groups listen and
question the ideas presented by other groups. Each presentation must include the following aspects:
(a) Tajuk
Title
(b) Objektif kempen
Objectives of the campaign
(c) Pelan tindakan
Action plan
(d) Perbincangan
Discussion
(e) Kesimpulan
Conclusion
43

3.3 Darah Manusia

1 Rajah di bawah menunjukkan satu sampel darah selepas

diemparkan. Namakan lapisan X, Y dan Z yang terbentuk. TP 1
The diagram below shows a blood sample after it is centrifuged. Name layers X, Y and Z formed.
Video Tutorial

X : Plasma darah / Blood plasma youtube.com/watch?v=DZ9UKSPjyIE
untuk menonton video tutorial
Y : Sel darah putih dan platelet / White blood cells and platelets tentang komponen dan kandungan
darah manusia.
Z : Sel darah merah / Red blood cells Untuk tujuan pembelajaran
2 (a) P, Q dan R ialah tiga komponen darah. Namakan P, Q dan R. TP 1

P, Q and R are three blood components. Name P, Q and R.
P : Sel darah putih Q : Sel darah merah R : Platelet

White blood cells Red blood cells Platelets
(b) Nyatakan fungsi setiap komponen darah P, Q dan R. TP 2

State the function of each blood component P, Q and R.
P : [Apa] Melawan penyakit dengan membunuh mikroorganisma yang masuk ke dalam badan
[What] Fight against diseases by killing microorganisms that enter the body
Q : Mengangkut oksigen ke seluruh bahagian badan

Transports oxygen to all parts of the body
R : Membantu pembekuan darah untuk memberhentikan pendarahan

(c) Namakan komponen darah yang mempunyai fungsi-fungsi yang berikut. TP 3

Name the blood components that have the following functions.
Fungsi Komponen darah

Function Blood component
Video Tutorial
(i) Mengangkut nutrien, antibodi, hormon dan enzim Plasma darah

Transports nutrients, antibodies, hormones and enzymes Blood plasma
(ii) Menghasilkan antibodi Sel limfosit/sel darah putih

Produce antibodies Lymphocytes/white blood cells
44

3.3 Darah Manusia

Underline the correct answer.
(a) Kumpulan darah manusia A, B, AB dan O ditentukan mengikut jenis ( antigen / antibodi ) yang
terdapat di permukaan sel darah merah.
Human blood groups A, B, AB and O are determined by the type of ( antigen / antibody ) found on the surface of red blood cells.
(b) Antibodi bagi darah terdapat dalam ( plasma darah / sel darah putih ).
Antibodies for blood are found in ( blood plasma / white blood cells ).
(c) Percampuran dua jenis darah yang tidak serasi akan menyebabkan ( penggumpalan / pencairan )
darah.
Mixing of two types of blood that are incompatible will cause ( agglutination / dilution ) of blood.
(d) Pemindahan darah berlainan jenis yang tidak serasi adalah ( wajar / tidak wajar ) kerana boleh
menyebabkan ( kesakitan / kematian ).
The transfusion of blood of different types which are incompatible is ( reasonable / unreasonable ) as it may cause ( pain / death ).
2 Jawab soalan-soalan di bawah.

Answer the questions below.
(a) Bagaimanakah penggumpalan darah boleh berlaku? SP 3.3.2 TP 3
How does agglutination of blood occur?
[Bagaimana] Penggumpalan darah berlaku apabila antibodi menyerang antigen yang sepadan dengannya.
Contohnya, antibodi anti-A dalam darah jenis B menyerang antigen A dalam darah jenis A apabila darah jenis A dan B
bercampur dan menyebabkan penggumpalan darah berlaku.
[How] Agglutination of blood occurs when an antibody attacks its corresponding antigen. For example, anti-A antibody in type B blood
attacks A antigen in type A blood when type A and type B blood are mixed, causing agglutination of blood to occur.
(b) Lengkapkan jadual di bawah tentang pemindahan darah yang selamat. SP 3.3.2 TP 3
Complete the table below about safe blood transfusion.
Jenis antigen Jenis antibodi Pemindahan darah yang selamat

Jenis kumpulan dalam sel darah dalam plasma Safe blood transfusion
darah merah darah
Types of blood groups Types of antigen in the Types of antibody in Derma kepada Terima daripada
red blood cell blood plasma Donate to Receive from
A A Anti-B A, AB A, O
B B Anti-A B, AB B, O
Tiada antibodi
AB A dan/and B
No antibody
AB A, B, AB, O
Anti-A dan/ and

O Tiada/ None
Anti-B
A, B, AB, O O
45

3 Lengkapkan jadual berdasarkan rajah di bawah. SP 3.3.2 TP 4 KBAT Menganalisis
Complete the table based on the diagram below.
Penderma darah: Encik Danial Penerima darah: Cik Lin

Blood donor: Encik Danial Blood receiver: Cik Lin
✓ ✓ ✓ ✓
✓ ✓ ✓ ✓
A B A B
O AB O AB
Aktiviti PAK-21
Penerima darah / Blood receivers Penderma darah / Blood donors

Petunjuk: ✓ – tiada penggumpalan / Key: ✓ – no agglutination
Apakah jenis darah Encik Danial dan Cik Lin dan apakah gelaran yang sesuai bagi mereka?
What are Encik Danial’s and Cik Lin’s blood types, and what are appropriate titles for them?
Jenis darah Gelaran bagi keserasian darah Wajarkan gelaran yang diberikan
Type of blood Title for blood compatibility Reason for the given title
Encik (a) Darah jenis O (b) Penderma universal (c) Boleh mendermakan darahnya kepada
Danial Blood type O Universal donor penerima daripada semua jenis
kumpulan darah ABO
Can donate blood to recipients of all types of ABO
blood group
Cik Lin (d) Darah jenis AB (e) Penerima universal (f) Boleh menerima darah penderma
Blood type AB Universal recipient daripada semua jenis kumpulan darah
ABO
Can receive blood from donors of all types of ABO
blood group
AKTIVITI Pembelajaran Berasaskan Projek STEAM TP 5 KBAT Menilai
1 Jalankan aktiviti dalam kumpulan yang terdiri daripada lima orang murid.
Conduct the activity in groups of five students.
2 Setiap kumpulan diminta mengumpul maklumat dari pusat sumber atau Internet tentang
(a) kepentingan menderma darah
the importance of blood donation
(b) kriteria yang melayakkan seseorang menderma darah
criteria that qualify a person to donate blood
(c) isu berkaitan dengan derma darah
issues related to blood donation
(d) kaedah pengurusan darah yang diderma dari segi penyimpanan dan penstoran
methods of management of donated blood in terms of storage and storing
3 Seorang ahli daripada setiap kumpulan diminta membuat pembentangan menggunakan Microsoft PowerPoint. Ahli
kumpulan lain mendengar dan menyoal hasil kerja kumpulan lain. Setiap pembentangan mestilah mengandungi aspek-
aspek berikut:
A member of each group is asked to make a presentation using Microsoft PowerPoint. Members of other groups listen and question
the ideas presented by other groups. Each presentation must include the following aspects:
(a) Tajuk
Title
(b) Objektif
Objective
(c) Perbincangan
Discussion
(d) Kesimpulan
Conclusion
46

3.3 Darah Manusia
1 Padankan masalah kekurangan darah berikut dengan komponen darah yang boleh didermakan.
Match the blood deficiency with the component of blood that can be donated. SP 3.3.3 TP 3
Masalah kekurangan darah Komponen darah

Blood deficiency Component of blood
(a) Melecur akibat kebakaran Sel darah merah

Burned due to fire Red blood cell
(b) Pesakit anemia yang kekurangan hemoglobin Keseluruhan darah

Anaemia patients who lack haemoglobin Whole blood
(c) Pembedahan Platelet darah

Operation Blood platelet
(d) Pesakit leukemia Plasma darah

Leukemia patient Blood plasma
2 Senaraikan kriteria yang melayakkan seseorang untuk menderma darah. SP 3.3.3 TP 3

List the criteria that qualify a person to donate blood.
(a)
[Apa] Berat
badan tidak
kurang 45kg
[What] Weight is
not less than 45kg
(e) (b)
Tidak mengandung, Bukan homoseksual,

sedang haid atau atau melakukan seks
menyusukan anak rambang
Not pregnant, in Not a homosexual, or
menstruation or sexually promicious
breastfeeding
Kriteria
penderma
darah
Blood donor
criteria
(d) (c)
Berumur 18 - 60 Sihat tubuh

tahun pada kali badan, tiada
pertama penyakit
Aged 18-60 years old for No health problems
first time
47

3.4 Pengangkutan dalam Tumbuhan

Underline the correct answers.
Transpirasi ialah proses di mana tumbuhan (a) kehilangan air dalam bentuk
(b) wap air melalui (c) stoma menerusi proses (d) penyejatan
daripada daun tumbuhan.

lose water water vapour
Transpiration is the process by which plants (a) in the form of (b) through the
stomata evaporation
(c) by (d) process from the leaves of the plants.
2 Lengkapkan peta bulatan di bawah dengan faktor-faktor yang mempengaruhi kadar transpirasi
tumbuhan. SP 3.4.1 TP 3
Complete the circle map below with the factors that affect the rate of transpiration in plants.
Buku rujukan Buku teks

Reference book Textbook
(a) Kelembapan udara

Air humidity
Faktor yang
mempengaruhi
(d) Suhu persekitaran kadar (b) Pergerakan udara
Surrounding temperature transpirasi Air movement
Factors that
affect the rate of
transpiration
(c) Keamatan cahaya

Light intensity
Internet Guru
Teacher
Mark (✓) for the correct statements and (✗) for the incorrect statements.
(a) Transpirasi ialah kehilangan air dalam bentuk wap air. ✓

Transpiration is the loss of water in the form of water vapour.
(b) Pelembakan terjadi melalui liang stoma dan lentisel pada batang tumbuhan. ✗
Guttation occurs through the stomatal pores and lenticels on the stem of plants.
(c) Pelembakan ialah kehilangan air dalam bentuk cecair. ✓

Guttation is the loss of water in the form of liquid.
(d) Pelembakan yang berlebihan menyebabkan kelayuan. ✗

Excessive guttation causes wilting.
48

1 Susan ingin mengkaji proses transpirasi dalam tumbuhan untuk menunjukkan bahawa air bergerak
dalam tumbuhan dan dibebaskan sebagai wap air ke udara. Susan menggunakan sepohon pokok
dalam pasu yang sihat untuk penyiasatan saintifiknya. TP 1
Susan wants to study the transpiration process in plants to show that water moves in plants and is released as water vapour into the air.
Susan uses a healthy potted plant for her scientific investigation.
(a) Prosedur dan pemerhatian yang manakah adalah betul dan tepat bagi penyiasatan saintifik
tersebut? Tandakan (✓) bagi jawapan yang betul.
Which procedure and observation are correct and accurate for the scientific investigation? Mark (✓) for the correct answer.
(i) Prosedur: Letakkan air di dalam bekas di bawah pokok

Pemerhatian: Air akan hilang daripada bekas
Procedure: Put water in a container under the plant
Observation: Water will disappear from the container
(ii) Prosedur: Letakkan satu dahan yang telah dipotong daripada pokok itu di dalam beg
plastik
Pemerhatian: Titisan air akan dapat dilihat di dalam beg plastik
Procedure: Place a cut branch from the plant in a plastic bag
Observation: Water droplets will be seen in the plastic bag
(iii) Prosedur: Tutup pokok dengan beg plastik dan siram pokok tersebut setiap hari
Pemerhatian: Titisan air akan dapat dilihat di dalam beg plastik ✓
Procedure: Cover the plant with a plastic bag and water the plant every day
Observation: Water droplets will be seen in the plastic bag
(iv) Prosedur: Letakkan satu dahan yang telah dipotong daripada pokok itu di dalam
segelas air berwarna
Pemerhatian: Warna daun akan berubah.
Procedure: Place a cut branch from the plant in a glass filled with coloured water
Observation: The leaves will change colour.
(b) Bagaimanakah proses transpirasi membantu tumbuhan? TP 3 KBAT Mengaplikasi
How does the transpiration process help plants?

Daya transpirasi membantu menarik air dan garam mineral ke atas dari akar ke batang dan daun / sejatan wap air
pada daun membantu menyejukkan tumbuhan semasa cuaca panas
Transpirational pull helps to draw water and mineral salts upwards from the roots to the stem and leaves / evaporation of water vapour on the
leaves helps to cool the plants during a hot weather
(c) (i) Adakah transpirasi mempunyai kesan sampingan ke atas tumbuh-tumbuhan?

Does transpiration have side effects to the plants?
Ya/ Yes
(ii) Terangkan jawapan anda. TP 4 KBAT Menganalisis

[Bagaimana] Transpirasi berlebihan menyebabkan kelayuan. / [How] Excessive transpiration causes wilting.

49

Jawab soalan-soalan di bawah. SP 3.4.3

1 Rajah di bawah menunjukkan keratan rentas batang, akar dan daun tumbuhan dikotiledon.
The diagram below shows the cross-section of the stem, root and leaf of a dicotyledon plant.
(a) Tentukan bahagian tumbuhan yang berlabel P, Q dan R. TP 1
Determine the plant parts labelled as P, Q and R.
N N
N
M
M
M
P : Akar / Root Q : Batang / Stem R : Daun / Leaf

(b) M dan N ialah tisu dalam berkas vaskular tumbuhan. Lengkapkan jadual di bawah. TP 2
M and N are tissues in a plant vascular bundle. Complete the table below.
Tisu Sel-sel yang membina tisu Nama tisu Fungsi tisu

Tissue Cells that build the tissue Name of the tissue Function of the tissue
(i) (ii)
Terdiri daripada sel-sel mati Mengangkut air dan garam mineral
M Xilem
Made up of dead cells dari akar ke bahagian lain
Xylem
Transports water and mineral salts from the
roots to other parts of the plant
(iii) (iv)
Terdiri daripada sel-sel Mengangkut makanan dari daun ke
N hidup Floem
bahagian lain tumbuhan
Phloem
Made up of living cells Transports food from the leaves to other parts
of the plant
2 Nyatakan fungsi pengangkutan bagi struktur tumbuhan yang berikut. Lengkapkan peta titi di bawah.
State the function of transport for the following plant structures. Complete the bridge map below. TP 2
i-THINK Peta Titi
Struktur tumbuhan Liang stoma Xilem Floem Rerambut akar

Plant structure Stomatal pores Xylem Phloem Root hairs
as as as
Fungsi Pengangkutan
pengangkutan Transpirasi Pengangkutan air makanan Penyerapan air
Function of transport Transpiration Transport of water Transport of food Absorption of water
(as = sama seperti)
3 Adakah susunan berkas vaskular dalam batang sama bagi semua jenis tumbuhan? Terangkan.
Is the arrangement of vascular bundles in the stem same for all plant species? Explain. TP 3 KBAT Mengaplikasi
Tidak sama. [Bagaimana] Tumbuhan monokotiledon mempunyai berkas vaskular yang berselerak, manakala tumbuhan
dikotiledon mempunyai berkas vaskular yang tersusun dalam satu gelang.
Not the same. [How] Monocotyledonous plants have scattered vascular bundles while dicotyledonous plants have vascular bundles arranged
in a ring.
50

Buku Teks: Halaman 113
3.5 Sistem Peredaran Darah Haiwan dan Sistem Pengangkutan Tumbuhan
Bandingkan sistem peredaran darah dalam haiwan dengan sistem pengangkutan dalam tumbuhan.
Lengkapkan peta buih berganda di bawah. SP 3.5.1 TP 3 KBAT Menganalisis
Compare the blood circulatory system in animals with the transport system in plants. Complete the double bubble map below.
(a) (c)
Kepekatan bahan yang Kepekatan bahan
diangkut dikawal oleh yang diangkut
proses homeostasis tidak dikawal .
.
The concentration of carried The concentration of
carried substances
is controlled by
substances is not controlled
(b) .
homeostasis process .
Merupakan
sistem
(i) pengangkutan (d)
transport
Tiub pengangkutan
Semua tiub A terdiri daripada
system
pengangkutan terbina sel-sel hidup
daripada sel-sel hidup . dan juga sel-sel mati .

All transport tubes are made
Transport tubes are made
up of living cells . living cells and also
up of
Sistem Sistem
dead cells
peredaran pengangkutan .
darah haiwan tumbuhan
(h) Animal blood Plant transport (e)
circulatory system system
Medium pengangkutan
Medium
ialah darah dan
pengangkutan ialah
kandungan air dalam darah . air sepenuhnya .
Transport medium are Transport medium
blood and water contents is fully water .
in the blood .
(g) (f)
Pengangkutan
Pengangkutan gas oksigen
respirasi memerlukan berlaku secara
molekul pembawa . resapan ringkas .
The transport of respiratory Transport of oxygen
occurs through
gases needs carrier molecules .
simple diffusion .

51

Reviu Bab 3
Soalan Objektif
1 Antara yang berikut, yang manakah bukan 3 Rajah di bawah menunjukkan sejenis sel darah
fungsi sistem pengangkutan bagi organisma? manusia.
Which of the following is not the function of transport system The diagram below shows a type of human blood cell.
in organisms?
A Mengangkut oksigen ke sel-sel badan
Transports oxygen to body cells
B Mengangkut nutrien ke sel-sel badan
Transports nutrients to body cells
C Membolehkan pertukaran gas respirasi
Enables the exchange of respiratory gases
Apakah fungsi sel darah tersebut?
D Mengangkut bahan kumuh ke sel-sel badan
What is the function of the blood cell?
Transports waste products to body cells
A Mengangkut nutrien, antibodi, hormon
dan enzim
2 Rajah di bawah menunjukkan struktur jantung
Transports nutrients, antibodies, hormones and enzymes
manusia. V, W, X dan Y ialah salur darah utama
B Melawan penyakit dengan membunuh
jantung.
mikroorganisma dalam badan
V, W, X and Y are major blood vessels of the heart. Fights diseases by killing microorganisms in the body
C Mengangkut oksigen ke seluruh bahagian
badan
X Transports oxygen to all parts of the body
V
D Membantu pembekuan darah untuk
Y memberhentikan pendarahan
W
4 Jadual di bawah menunjukkan keputusan
ujian keserasian darah bagi darah Encik Ali.
The table below shows the results of blood compatibility test
on Mr Ali’s blood.
Antara padanan berikut, yang manakah betul?
Which of the following is correctly paired? Jenis kumpulan darah penerima
Recipient’s blood group type
Salur Fungsi A B AB O
darah Function
Blood vessel Tiada Tiada Tiada Tiada
penggumpalan penggumpalan penggumpalan penggumpalan
A V Membawa darah beroksigen
No No No No
dari seluruh badan ke agglutination agglutination agglutination agglutination
jantung
Carries oxygenated blood from all over Antara yang berikut, yang manakah benar
the body to the heart tentang jenis darah Encik Ali?
B W Membawa darah Which of the following are true regarding Mr Ali’s blood type?
terdeoksigen ke peparu I Darah jenis AB / AB blood type
Carries deoxygenated blood to the II Darah jenis O / O blood type
lungs III Penderma universal / Universal donor
C X Membawa darah beroksigen IV Penerima universal / Universal recipient
dari peparu ke jantung A I dan / and II
Carries oxygenated blood from the B III dan / and IV
lungs to the heart C II dan / and III
D Y Mengangkut darah D I dan / and IV
beroksigen ke seluruh badan
Carries oxygenated blood to all over
the body
52

5 Peta buih di bawah menunjukkan faktor- 6 Rajah di bawah menunjukkan keratan rentas
faktor yang mempengaruhi proses Q dalam akar tumbuhan.
tumbuhan. The diagram below shows the cross-section of a root of plant.
The bubble map below shows the factors that affect process
Q in plants.
i-THINK Peta Buih
M
N
Pergerakan
udara
Air movement
Apakah tisu M dan N?
What are tissues M and N?
M N
Proses Q A Floem Akar rerambut
Keamatan Process Q Phloem Hair roots
Suhu
cahaya Temperature B Floem Xilem
Light intensity Phloem Xylem
C Xilem Floem
Xylem Phloem
Apakah proses Q?
What is process Q? D Akar rerambut Xilem
A Respirasi Hair roots Xylem
Respiration
B Kondensasi 7 Padanan yang manakah betul?
Condensation Which is correctly paired?
C Fotosintesis
Photosynthesis Struktur Fungsi
Structure Function
D Transpirasi
Transpiration A Liang stoma Transpirasi
Stomatal pores Transpiration
B Xilem Mengangkut glukosa
HEBAT
Xylem Transports of glucose
C Floem Mengangkut air dan
Phloem mineral
Transports water and minerals
D Rerambut Pelembakan
akar Guttation
Hair roots
Soalan Subjektif
1 Rajah di bawah menunjukkan struktur jantung manusia. hebat sains modul 11
53

(a) Namakan bahagian-bahagian berlabel yang berikut.
Name the following labelled parts.
P : Ventrikel kanan / Right ventricle

Q : Ventrikel kiri / Left ventricle
R : Injap bikuspid / Bicuspid valve
[3 markah/marks]
(b) Lengkapkan jadual di bawah dengan fungsi ruang jantung P dan Q. Wajarkan perbezaan struktur
dinding ruang P dan Q. KBAT Menganalisis
Complete the table below with the functions of the heart chambers, P and Q. Justify the differences in the structure of walls of
chambers, P and Q.
Ruang jantung Fungsi Wajarkan perbezaan struktur dinding

Heart chamber Function Justify the difference in wall structure
(i) (ii)
Mengepam darah terdeoksigen ke Dinding P kurang tebal daripada Q kerana P hanya

peparu. mengepam darah terdeoksigen yang bertekanan lebih
P Pumps deoxygenated blood to the lungs. rendah ke peparu.
The wall of P is less thick than Q because P only pumps lower
pressure deoxygenated blood to the lungs.
(iii) (iv)
Mengepam darah beroksigen dari Dinding Q lebih tebal daripada P kerana Q mengepam
jantung ke seluruh badan. darah beroksigen yang bertekanan tinggi ke seluruh
Q Pumps oxygenated blood from the heart badan.
to all parts of the body. The wall of Q is thicker than P because Q pumps high pressure
oxygenated blood to the whole body.
[4 markah/marks]
(c) (i) Nyatakan fungsi R.
State the function of R.
[Apa] Memastikan darah mengalir sehala. / [What] Ensures blood flows in one direction.
[1 markah/mark]
(ii) Ramalkan apa yang akan berlaku jika struktur R tidak wujud. KBAT Menganalisis
Predict what will happen if structure R does not exist.

Darah yang mengalir dari atrium ke ventrikel akan mengalir balik ke dalam atrium.
The blood that flows from the atrium into the ventricle will flow back into the atrium.
[2 markah/marks]
54

Tema 2: Penerokaan Unsur dalam Alam Buku Teks: Halaman 122 – 145
Bab Kereaktifan Logam
e-RPH
4 Reactivity of Metals
Jawapan
4.1 Kepelbagaian Mineral
1 Tandakan () pada pernyataan yang benar dan () pada pernyataan yang palsu. SP 4.1.1 TP 1
Tick () for true statement and () for false statement.
Pernyataan
Statement
(a) Mineral ialah pepejal tak organik yang wujud sebagai sebatian sahaja 
Minerals are inorganic solid found only in the form of compounds
(b) Mineral wujud secara semula jadi dalam kerak Bumi sebagai unsur atau sebatian 
Minerals found in the Earth’s crust naturally in the form of elements or compounds
(c) Unsur semula jadi ialah mineral reaktif yang wujud sebagai unsur bebas 
Natural elements are reactive minerals that exist naturally as free element
(d) Sebatian semula jadi ialah minerals yang terdiri daripada gabungan unsur-unsur
secara kimia 
Natural compounds are minerals that consist of combination of elements chemically
2 Kelaskan mineral di bawah kepada kumpulan unsur semula jadi dan sebatian semula jadi. TP 2
Classsify the minerals below into group of natural elements and natural compounds.
i-THINK Peta Pokok
Mineral semula jadi

Natural minerals
Kalsit, bauksit, perak, hematit, kuarza, berlian, emas, galena, kasiterit

Calsite, bauxite, silver, hematite, quartz, diamond, gold, galena, kasiterite
Unsur semula jadi Sebatian semula jadi

Natural elements Natural compounds
Perak, berlian, emas Kalsit, bauksit, hematit, galena, kuarza, kasiterit
Silver, diamond, gold Calsite, bauxite, hematite, galena, quartz, kasiterite
55

1 Lengkapkan jadual di bawah. SP 4.1.2 TP 2

Sebatian semula jadi Bijih mineral Unsur-unsur dalam sebatian

Natural compounds Mineral ores Elements in compound
(a)
Hematit (Besi oksida) Besi, oksigen
Hematite (Iron oxide) Iron, oxygen
(b)
Oksida Kasiterit (Timah oksida) Timah, oksigen
Oxides Cassiterite (Stanum oxide) Stanum, oxygen
(c)
Bauksit (Aluminium oksida) Aluminium, oksigen
Bauxite (Aluminium oxide) Aluminium, oxygen
(d)
Malakit (Kuprum karbonat) Kuprum, karbon, oksigen
Malachite (Copper carbonate) Copper, carbon, oxygen
(e)
Karbonat Kalsit (Kalsium karbonat) Kalsium, karbon, oksigen
Carbonate Calcite (Calcium carbonate) Calcium, carbon, oxygen
(f)
Marmar (Kalsium karbonat) Kalsium, karbon, oksigen
Marble (Calcium carbonate) Calcium, carbon, oxygen
(g)
Pirit (Besi sulfida) Besi, sulfur
Pyrite (Iron sulphite) Iron, sulphur
Sulfida
Sulphide (h)
Galena (Plumbum sulfida) Plumbum, sulfur
Galena (Lead sulphide) Lead, sulphur
(i)
Kalsium silikat Kalsium, silikon, oksigen
Calcium silicate Calcium, silicon, oxygen
(j)
Silikat Tanah liat (aluminium silikat) Aluminium, silikon, oksigen
Silicate China Clay (Aluminium silicate) Aluminium, silicon, oxygen
(k)
Feldspar Kalium, aluminium, silikon, oksigen
Feldspar Potassium, aluminium, silicon, oxygen
56

Jawab soalan-soalan yang berikut. SP 4.1.3

1 Rajah berikut ialah susunan radas suatu eksperimen bagi menunjukkan bahawa kalsium karbonat
terdiri daripada gabungan beberapa unsur X.
The following diagram is the apparatus set-up of an experiment to show that calcium carbonate consists of a combination of several
X elements.
Salur penghantar
Delivery tube
Asid hidroklorik cair

Dilute hydrochloric acid Air kapur
Kalsium karbonat Limewater
Calcium carbonate
(a) Nyatakan keputusan pemerhatian keadaan air kapur dan kesimpulan dari pemerhatian. TP 2
State the observation result for limewater condition and the conclusion.
Pemerhatian Kesimpulan
Observation Conclusion
(i) (ii)
Air kapur keruh Karbon dioksida dibebaskan. Batu kapur mengandungi unsur karbon dan
Limewater turns cloudy oksigen.
Carbon dioxide is released. Limestone contains the elements carbon and oxygen.
(b) Lengkapkan persamaan tindak balas bagi eksperimen di atas.

Complete the reaction equation for the experiment above.
Kalsium karbonat + asid hidroklorik → garam + karbon dioksida + air
salt carbon dioxide water

Calcium carbonate + hydrochloric acid → + +
(c) Sebatian kalsium karbonat atau batu kapur terurai apabila dipanaskan.
Tuliskan persamaan tindak balas itu.
Calcium carbonate compound decompose when heated.
Write the reaction equation.
dipanaskan
Kalsium karbonat kalsium oksida + karbon dioksida
heated
Calcium carbonate calcium oxide + carbon dioxide
57

1 Padankan mineral semula jadi dengan ciri-cirinya. SP 4.1.3 TP 2

Match the natural minerals with their characteristics.
Mineral semula jadi Ciri-ciri

Natural minerals Characteristics
Pasir (silikon dioksida) Lembut, tahan haba, mengandungi air

Sand (silicon dioxide) Soft, heat resistant, contains water
Kaolin (aluminium silikat) Bersifat bes/alkali, lembut

Kaolin (aluminium silicate) Base/alkaline, soft
Kalsit (kalsium karbonat) Lut sinar, tahan haba dan asid, berhablur
Calcite (calcium carbonate) Transparent, resistant to heat and acid, crystallize
Kuarza (silikon dioksida) Stabil, takat lebur tinggi, tak larut air
Quartz (silicon dioxide) Stabil, high melting point, insoluble in water
2 Padankan mineral semula jadi dengan kegunaannya. SP 4.1.3 TP 3

Match the natural minerals with their uses.
Mineral semula jadi Kegunaan

Natural minerals Uses
Untuk membuat pelbagai jenis barangan

Pasir (silikon dioksida)
Sand (silicon dioxide)
seramik
For making various ceramic items
Untuk meneutralkan tanah berasid dan

Kaolin (aluminium silikat)
Kaolin (aluminium silicate)
digunakan dalam rawatan air berasid
To neutralise acidic soil and used in the treatment of acidic water
Digunakan dalam masakan dan untuk mencairkan

Kalsit (kalsium karbonat) ais selepas ribut salji di negara beriklim sejuk
Calcite (calcium carbonate) Used in cooking and to melt ice after snow storm in cold climate
countries
Untuk menghasilkan pelbagai jenis barangan

Halit (natrium klorida)
Halite (sodium chloride)
kaca
For making various glassware items
58

3 Jawab soalan berikut. SP 4.1.3 TP 4 PISA/TIMSS

(a) Hujan yang turun biasanya sedikit berasid kerana telah menyerap gas karbon dioksida dalam
udara. Hujan asid menjadi lebih berasid apabila gas-gas berasid seperti nitrogen dioksida
dan sulfur dioksida melarut dalam air hujan. Hujan asid yang turun di bukit-bukit batu kapur
melarutkan permukaan batu kapur dan mengubah rupa bukit. Perkara yang sama terjadi kepada
binaan monumen atau bangunan yang dibuat daripada marmar atau kalsit yang merupakan
kalsium karbonat.
The normal rain is usually slightly acidic because it absorbs carbon dioxide gas in the air. Acid rain is even more acidic as acidic
gases such as nitrogen dioxide and sulfur dioxide dissolved in rainwater. Acid rain that falls in the limestone hills dissolves the
limestone and changes the landscape of the hills. The same goes for monuments or buildings made of marble or calcite, which is
calcium carbonate.
Dari manakah gas sulfur dioksida dan nitrogen dioksida ini hadir?
Where do these sulphur dioxide and nitrogen dioxide gases come from?
Daripada ekzos kenderaan// buangan daripada kilang/ perindustrian//pembakaran bahan api fosil// gas-gas
daripada gunung berapi / From vehicle exhausts // factory/industrial emission // burning of fossil fuels //gases from volcanoes
(b) Cangkerang haiwan laut ialah contoh sebatian kalsium karbonat semula jadi. Sedikit pecahan
cangkerang dimasukkan ke dalam bikar kecil berisi cuka makan semalaman. Jisim cangkerang
sebelum dimasukkan ke dalam cuka ialah 3.0 gram. Jisim cangkerang selepas direndam semalaman
Seashell is an example of natural calcium carbonate compound. A small fragment of seashell is placed into a small beaker
containing vinegar overnight. The mass of the seashell before being placed into the vinegar is 3.0 grams. The mass of the seashell
after being soaked overnight in the vinegar is also weighed and recorded.
(i) Ramalkan jisim cangkerang selepas direndam di dalam cuka. Tandakan (✓) jawapan yang
betul. KBAT Menganalisis
Predict the mass of the shell after being soaked in the vinegar. Tick (✓) the correct answer.
Kurang daripada 3.0 gram ✓

Less than 3.0 grams
Sama dengan 3.0 gram

Exactly 3.0 grams

Between 3.0 and 3.4 grams

More than 3.4 grams
(ii) Terangkan jawapan anda. KBAT Menganalisis

[Mengapa] Sebatian kalsium karbonat (cangkerang) larut dalam asid, iaitu larutan cuka//bertindak balas
dalam asid menghasilkan garam. Oleh itu, jisim asalnya berkurang.
Video Tutorial
[Why] The calcium carbonate compound (seashell) is soluble in acids such as vinegar solution //reacts in acid to produce salt.
Therefore, its mass decreases.
Video Tutorial

untuk menonton video tutorial tentang
kepelbagaian mineral.
59

4.2 Siri Kereaktifan Logam
Jawab soalan-soalan berikut berpandukan rajah. SP 4.2.1

Answer the following questions based on the diagram.
Kapas kaca
Glass wool
Kalium manganat (VII)

Potassium manganate (VII)
Serbuk logam
Metal powder
Haba
Heat
1 Bagaimanakah gas oksigen digunakan dalam eksperimen ini? TP 2

How is oxygen gas used in this experiment?
Ia dipanaskan bersama kalium manganat VII
It was heated together with the potassium manganate VII
2 Terangkan prosedur yang betul supaya tindak balas yang dikehendaki dapat berlaku dalam eksperimen
ini. / Explain the correct procedure to make sure the expected reaction can occur in the experiment. TP 2
[Bagaimana] Serbuk logam dipanaskan dengan kuat sehingga berbara sebelum memanaskan kalium manganat VII
[How] The metal powder is heated strongly until it glows before heating the potassium manganate VII
3 Tulis persamaan perkataan umum bagi tindak balas antara logam dan oksigen. TP 2
Write the common word equation for the reaction between metal and oxygen.
Logam + oksigen → oksida logam / Metal + oxygen → metal oxide
4 Jadual menunjukkan kadar kecergasan tindak balas antara logam dengan oksigen. TP 3
The table shows the reactivity rate of the reaction between a metal and oxygen.
Logam /Metals Pemerhatian / Observation Kadar tindak balas / Rate of reaction

Terbakar pantas dengan nyalaan berkilau terang
P 1
Burns fast with a bright glowing flame
Terbakar pantas dengan nyalaan terang
Q 2
Burns fast with a bright flame
Berbara perlahan
R 4
Glows slowly
Berbara malap
S 5
Glows dimly
Menyala dengan terang
T 3
Burns with a bright flame
(a) Nomborkan 1 hingga 5 kadar tindak balas dari yang paling cergas kepada yang paling kurang
cergas. / Numbering the reaction 1 to 5 from the most reactive rate to the least reactive rate.
(b) Susun logam daripada yang paling kurang reaktif kepada yang paling reaktif.
Arrange the metals from the least reactive to the most reactive.
S → R → T → Q → P
5 P ialah magnesium. Tulis persamaan perkataan bagi tindak balas antara P dengan oksigen. TP 2
P is magnesium. Write the word equation for the reaction between P and oxygen.
Magnesium + oksigen→ magnesium oksida
Magnesium + oxygen → magnesium oxide
60

Jawab soalan-soalan yang berikut. SP 4.2.2 TP 2

1 Rajah di bawah ialah susunan logam dalam siri kereaktifan logam. TP 2

The diagram below is a reactivity series of metal.
Tulis kedudukan logam magnesium, kalium, plumbum, emas dan unsur karbon dan hidrogen dalam
siri kereaktifan ini mengikut susunan kereaktifan.
Write the position of magnesium, potassium, plumbum and gold (aurum), and the element carbon and hydrogen in the reactivity series
of metal following the arrangement of reactivity.
(f) Kalium
Potassium
Natrium
Sodium
Kalsium
Calcium
(e) Magnesium
Magnesium
Aluminium
Aluminium
(d) Karbon
Carbon
Zink
Zinc
(c) Hidrogen
Hydrogen
Kereaktifan meningkat
Ferum
Iron
Timah
Increasing reactivity
Tin
(b) Plumbum
Lead
Kuprum
Copper
Merkuri
Mercury
Argentum
Silver
(a) Emas
Gold
2 Logam yang sangat reaktif seperti kalium bertindak balas dengan cergas dengan air.
Bagaimanakah cara penyimpanan logam kalium supaya tidak mudah terdedah kepada wap air? TP 3
A very reactive metal such as potassium reacts vigorously with water.
How to keep potassium so that it will not expose to water vapour?
Simpan kalium dalam minyak paraffin di dalam botol legap.
Keep potassium in paraffin oil in an opaque bottle.
61

Jawab soalan-soalan yang berikut. / Answer the following questions. SP 4.2.2
1 Rajah A dan B dalam jadual di bawah menunjukkan set radas eksperimen untuk menentukan
kedudukan karbon dan hidrogen dalam siri kereaktifan logam.
Diagrams A and B in the table below show the set-up of apparatus for the experiment to determine the position of carbon and hydrogen
in the reactivity series of metals.
Dengan merujuk kepada rajah, lengkapkan jadual dengan perkataan yang betul. TP 4
By referring to the diagram, complete the table with the correct words.
Rajah tindak balas Campuran

Campuranoksidaoksida Oksida
Oksidalogam
logam
logamdan
logam dankarbon
karbon Hidrogen Metaloxide
Hidrogen Metal oxide
Reaction diagram
A Amixture
mixtureofof Hydrogen
Hydrogen
metaloxide
metal oxideandand
carbon
carbon
Panaskan
Panaskan/ Heat
/ Heat
Rajah A / Diagram A Rajah B / Diagram B
Bahan tindak balas (a) Oksida logam, karbon (b) Oksida logam, hidrogen
Reactants Metal oxide, carbon Metal oxide, hydrogen
Hasil tindak balas sekiranya (c) Logam tulen (d) Logam tulen
karbon/hidrogen lebih Pure metal Pure metal
reaktif daripada logam

The products of reaction if carbon/
hydrogen is more reactive than metal
Persamaan perkataan bagi

tindak balas (e) Oksida logam + karbon (f) Oksida logam + hidrogen
The word equation for the reaction → logam + karbon dioksida → logam + air
Metal oxide Metal oxide

+ carbon → + hydrogen →
metal carbon dioxide metal water
+ +
Deduksikan kaedah bagi Penurunan Penurunan

tindak balas (g) oksida logam (h) oksida
Deduce the method for reaction melalui tindak balas antara logam melalui tindak balas
oksida logam dengan karbon . antara oksida logam dengan
reduction hidrogen .
The of metal
reduction
oxide through the reaction The of metal oxide
metal oxide
between a and through the reaction between a
carbon metal oxide hydrogen
. and .
2
Aluminium, kuprum, besi, zink, magnesium
Aluminium, copper, iron, zinc, magnesium
(a) Susun logam-logam di atas mengikut susunan penurunan kereaktifan. TP 3

Arrange the above metals in the order of decreasing reactivity.
Magnesium, aluminium, zink, besi, kuprum / Magnesium, aluminium, zinc, iron, copper
(b) Tunjukkan kedudukan karbon dan hidrogen dalam susunan logam dalam jawapan anda di 2(a).
Show the positions of carbon and hydrogen in the arrangement of metals in your answer in 2(a). TP 3
Magnesium, aluminium, karbon, zink, hidrogen, besi, kuprum
Magnesium, aluminium, carbon, zinc, hydrogen, iron, copper
62

4.3 Pengekstrakan Logam daripada Bijihnya

Rajah di bawah menunjukkan sebuah relau bagas untuk mengekstrak besi tulen.
Laman Web
The diagram below shows a blast furnace to extract pure iron.
A
Sisa gas
Waste gas
400 oC
800 oC
1 700 oC
Semburan udara panas

Besi tulen Hot gas blast
Pure iron
Jermang/ Sanga
Slag
1 Apakah nama umum dan nama saintifik bagi bijih besi? TP 1

What is common name and scientific name of iron ore?
Nama umum: Hematit, Nama saintifik: iron oksida
Common name: Hematite, Scientific name: iron oxide
2 Namakan semua bahan yang dimasukkan ke dalam A. TP 1

Name all substances added into A.
Bijih besi (besi oksida), arang kok, batu kapur
Hematite (iron oxide), coke, limestone
3 Apakah tujuan semburan udara yang panas di pam ke dalam relau bagas? TP 2
What is the purpose for the hot gas blast pumped into the furnace?
Membekalkan oksigen supaya tindak balas pembakaran karbon dapat berlaku
Bring in oxygen so the combustion of carbon can occur
LAMAN WEB
Imbas Kod QR atau layari http://www.bbc.

co.uk/bitesize/guides/zv7f3k7/revision/2
untuk mengetahui lebih lanjut tentang
pengekstrakan logam daripada bijihnya.
63

4 Jadual di bawah menunjukkan tindak balas yang berlaku dalam relau bagas semasa proses
pengekstrakan logam. TP 3
The table below shows reactions that occurs in the blast furnace during the extraction of metal process.
Tindak balas Persamaan tindak balas

Reaction Equation reaction
P Besi oksida + karbon → Besi + karbon dioksida

Iron oxide + carbon → Iron + carbon dioxide
Q Besi oksida + karbon monoksida → Besi + karbon dioksida

Iron oxide + carbon monoxide → Iron + carbon dioxide
R Karbon + oksigen → karbon dioksida

Carbon + oxygen → carbon dioxide
S Karbon dioksida + karbon → Karbon monoksida

Carbon dioxide + carbon → Carbon monoxide
T Kalsium karbonat → kalsium oksida + karbon dioksida

Calcium carbonat → calcium oxide + carbon dioxide
U Kalsium oksida + silikon dioksida → Kalsium silikat

Calcium oxide + silicon dioxide → Calcium cilicate
Dengan merujuk kepada tindak balas di atas, jawab soalan di bawah.

By referring to the above reactions, answer the questions below.
(i) Tindak balas yang manakah merupakan tindak balas...

Which reactions is…
Label tindak balas P/Q/R/S/T/U

Label reaction P/Q/R/S/T/U
paling awal berlaku? R

the earliest to occur?
paling akhir berlaku? U

the latest to occur?
penguraian kalsium karbonat? T

decomposing of calcium carbonat?
penurunan besi oksida kepada besi tulen? P dan/and Q

reducing iron oxide into pure iron?
pembentukan sanga? U
formation of slag?
(ii) Namakan dua agen penurunan.

Name two reducing agents.
Karbon dan karbon monoksida
Carbon and carbon monoxide
64

5 Garisi perkataan yang betul. TP 1
Underline the correct answers.
(a) ( Batu kapur , karbon ) digunakan untuk menyingkirkan bendasing. (b) ( Batu kapur , karbon )
bertindak balas dengan bendasing membentuk cecair jermang (sanga) yang terapung di atas timah
tulen lebur kerana sanga (c) ( kurang , lebih ) tumpat daripada logam tulen.
(a) ( Limestone , coke ) is used to remove the impurities. The (b) ( limestone , coke ) reacts with the impurities to form slag that floating
on pure tin because slag is (c) ( less , more ) dense than molten iron.
6 Sekiranya relau bagas digunakan dalam pengekstrakan bijih timah, namakan semua bahan tindak
balas yang dimasukkan ke dalam relau bagas. TP 2
Aktiviti PAK-21
If a blast furnace is used in the extraction of tin ore, name all the reactants added into the blast furnace.
Kasiterit (bijih timah), arang kok, batu kapur
Stanum IV oxide (casiterite), coke, limestone

7 Terangkan sama ada kaedah pengekstrakan ini boleh digunakan untuk mengekstrak kuprum dan
aluminium daripada bijihnya. TP 5 KBAT Menilai
Explain whether this method of extraction can be used to extract aluminium and copper from their ores.
(a) Kuprum : Boleh, [Mengapa] kerana kuprum kurang reaktif daripada karbon.
Copper : Can, [Why] because copper is less reactive than carbon.
(b) Aluminium: Tidak boleh, kerana aluminium lebih reaktif daripada karbon.
Kaedah elektrolisis patut digunakan.
Aluminium: Cannot, because aluminium is more reactive than carbon.

Electrolyis method should be used.
1 Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan yang terdiri daripada 5 orang murid.
Each group is required to collect information from the resource room or Internet about
(a) Proses pengekstrakan besi di Malaysia.
Iron extraction process in Malaysia
(b) Proses pengekstrakan timah di Malaysia.
Tin extraction process in Malaysia
3 Persembahkan hasil dapatan anda dalam bentuk penulisan kreatif.
Present your findings in the form of creative writing.
4 Serah hasil kerja anda kepada guru.
Submit your work to your teacher.
65

4.3 Pengekstrakan Logam daripada Bijihnya
1 Padankan isu perlombongan di Malaysia dengan jenis pencemaran yang disebabkannya dan kesan
buruknya. SP 4.3.2 TP 4 KBAT Menganalisis
Match the mining issue in Malaysia with the type of pollution caused and its adverse effects.
Isu perlombongan Jenis pencemaran Kesan buruk perlombongan

Mining issue Type of pollution Mining adverse effects
Pembakaran bahan api Kesan rumah hijau

membebaskan banyak karbon Pencemaran tanih dan masalah penyakit
dioksida dan karbon monoksida Soil pollution respiratori
Burning fuel releases a lot of carbon Greenhouse effect and repiratory
dioxide and carbon monoxide diseases problems
Pencucian bijih Pemusnahan habitat

Pencemaran udara
mencemarkan air dan hakisan tanah
Air pollution
Cleaning metal ores pollutes the water Destroy habitat and soil
Penggunaan tanah yang luas Menjejaskan siratan

Pencemaran air
untuk perlombongan makanan
Water pollution
Use a large land area for mining Affected the food chain
2 Wajarkan kaedah penyelesaian masalah perlombongan di Malaysia. SP 4.3.2 TP 5 KBAT Menilai
Justify the methods of solving mining problems in Malaysia.
Kaedah penyelesaian Wajarkan kaedah penyelesaian

Solving method Justify the solving method
Menggunakan kaedah (a) Dapat mengelakkan dan mengurangkan pencemaran alam sekitar yang
pemprosesan bijih yang paling boleh membahayakan nyawa manusia dan hidupan.
Can prevent and minimize environmental pollution that may danger human life and
selamat dan mesra alam sekitar living things.
Use the safest and environmentally
friendly ore processing method
(b) Dapat mengelakkan berlaku pencemaran di kawasan perumahan

Sistem pengangkutan bijih disebabkan oleh kenderaan yang mengangkut bijih dan juga mencegah
yang bagus kerosakan jalan raya.
Can prevent pollution in the residential areas caused by the vehicles that transport the
Good ore transportation system ores and may also prevent road damage.
(c) Mengenakan denda atau hukuman berat kepada pengusaha perlombongan

yang tidak mematuhi prosedur operasi standard bagi mengelakkan aktiviti
Penglibatan pihak berkuasa perlombongan yang mengganggu kesejahteraan awam.
The involvement of the authorities Imposing fines and penalties on mining operators who do not comply with standard
operational procedures to prevent mining activity that disrupts public welfare.
(d) Aktiviti perlombongan merubah bentuk muka bumi dan memusnahkan

Memulihara kawasan lapisan tanah atas yang subur. Oleh itu, tindakan mestilah diambil untuk
perlombongan memulihara kawasan perlombongan.
Mining activities change the landform and destroy the fertile topsoil. Thus, action must be
Conserve mining areas taken to conserve mining areas.

66

Reviu Bab 4
Soalan Objektif
1 Antara yang berikut, yang manakah unsur C Menghalang gas oksigen keluar daripada
semula jadi yang terdapat dalam kerak Bumi? tabung didih
Which of the following is a natural element found in the Prevents oxygen gas from escaping from the boiling tube
Earth’s crust? D Bertindak balas dengan logam dan
A Perak / Silver membentuk logam oksida
B Silikat / Silicate Reacts with metals to form metal oxides
C Bijih timah / Tin ore
D Hematit / Hematite 4 Jadual berikut menunjukkan pemerhatian
bagi tindak balas antara logam P, Q, R dan S
2 Antara padanan berikut, yang manakah betul? dengan oksigen.
Which of the following is correctly paired? The following table shows the observations for the reactions
between metals P, Q, R and S with oxygen.
Sebatian Unsur-unsur dalam
semula jadi sebatian Logam Pemerhatian
Natural compound Elements in the compound Metal Observation
A Hematit Besi, oksigen P Terbakar pantas dengan

Hematite Iron, oxygen nyalaan berkilau terang
Burns fast with a bright glowing flame
B Marmar Kalsium, karbon
Marble dioksida Q Berbara perlahan
Calcium, carbon dioxide Glows slowly
C Galena Kalsium, silikon, R Berbara malap

Galena oksigen Glows dimly
Calcium, silicon, oxygen S Menyala dengan terang
D Kalsium silikat Plumbum, sulfur Burns with a bright flame
Calcium silicate Lead, sulphur
Susun dalam urutan menurun kadar
kecergasan tindak balas bagi logam P, Q, R dan
3 Rajah di bawah menunjukkan susunan radas S dengan oksigen, bermula dengan yang paling
untuk mengkaji kereaktifan logam dengan cergas kepada yang paling kurang cergas.
oksigen. Arrange in decreasing order the reaction rate of metals P, Q,
The diagram below shows the set-up of apparatus to R and S with oxygen starting from the most vigorous to the
investigate the reactivity of metals with oxygen. least vigorous.
A P→S→Q→R
B P→S→R→Q
Kalium manganat(VII) C S→P→R→Q
Potassium manganate(VII)
Logam D S→P→Q→R
Metal
Haba
Heat 5 Bahan yang manakah dicampurkan kepada
bijih timah dalam relau bagas semasa
pengekstrakan bijih timah?
Apakah fungsi kalium manganat(VII)? Which substance is added to tin ores in a blast furnace during
What is the function of potassium manganate(VII)? the extraction of tin?
A Menghasilkan gas karbon dioksida apabila I Arang kok / Coke
dipanaskan II Timah tulen / Pure tin
Produces carbon dioxide gas when heated III Hematit / Hematite
B Menghasilkan gas oksigen apabila IV Batu kapur / Limestone
dipanaskan A I dan / and II
Produces oxygen gas when heated B III dan / and IV
C II dan / and III
D I dan / and IV
67

Soalan Subjektif
1 Rajah di bawah menunjukkan jenis dan ciri-ciri mineral.
The diagram below shows the types and properties of minerals.
Mineral / Minerals
Jenis / Types
Unsur / Element Sebatian / Compound
Contoh: emas, perak Contoh: kalsium karbonat,

Examples: gold, silver plumbum sulfida, oksida timah,
aluminium silikat
Examples: calcium carbonate, lead sulphide, tin
oxide, aluminium silicates
(a) “Emas ialah satu contoh mineral yang ditemui sebagai unsur bebas”.
"Gold is an example of mineral found as a free element".
Apakah yang dimaksudkan dengan pernyataan di atas tentang emas? KBAT Menilai
What is meant by the above statement about gold?

Emas ialah mineral tidak reaktif yang dijumpai secara semula jadi dalam kerak Bumi dalam bentuk tulen tanpa
bergabung dengan unsur lain.
Gold is a non-reactive mineral that is found naturally in the Earth’s crust in pure form and not combined with other elements.
[1 markah/mark]
(b) Seorang kanak-kanak perempuan suka memakai cincin permainan yang diperbuat daripada besi.
Ibunya menyedari tabiat anaknya itu lalu membawa anaknya ke kedai barang perhiasan wanita
untuk membeli cincin emas. Jelaskan mengapa emas popular dan digunakan sebagai barang
perhiasan utama bagi wanita tetapi tidak besi. KBAT Menilai KBAT Menganalisis
A little girl likes to wear a toy ring made of iron. The mother realised her daughter’s habit and brought her to a jewellery store to buy
a gold ring. Explain why gold is popular and used as the main jewellery item for women but not iron.
[Mengapa] Emas sangat tidak reaktif dan tidak bertindak balas dengan banyak unsur. Emas tidak bertindak balas
dengan kelembapan udara, maka emas tidak akan berkarat. Tambahan pula, emas cantik, berkilau dan tidak mudah
terkakis. Kecantikan emas tidak pudar, menjadikannya sesuai dibuat barang kemas. Besi bertindak balas dengan udara
dan kelembapan dan menjadi berkarat. Selain berbahaya kepada kulit dan kesihatan manusia, besi berkarat juga tidak
cantik sebagai perhiasan.
[Why] Gold is a non-reactive metal and does not react with other elements. Gold does not react with atmospheric moisture, so it will not rust.
Furthermore, gold is attractive, lustrous and does not corrode easily. So, the attractiveness of gold will not fade, making it suitable to be made
into jewellery. Iron can react with air and moisture and become rusted. Besides harmful to the human skin and health, rusted iron is also not
attractive.
[3 markah/marks]
68

(c) Batu kapur atau kalsium karbonat ialah sejenis mineral yang ditemui dalam bentuk sebatian
semula jadi. Kalsium karbonat boleh terurai melalui pemanasan.
Limestone or calcium carbonate is a mineral that is found in the form of natural compound. Calcium carbonate can be
decomposed by heating.
Tulis persamaan perkataan bagi penguraian kalsium karbonat melalui pemanasan.
Write the word equation for the decomposition of calcium carbonate by heating.
Kalsium karbonat kalsium oksida + karbon dioksida

dipanaskan
Calcium carbonate calcium oxide + carbon dioxide

heated

[2 markah/marks]
(d) Rajah di bawah menunjukkan susunan radas bagi tindak balas pemanasan logam.
The diagram below shows the set-up of apparatus for metal heating reaction.
Serbuk zink
Zinc powder
Kapas kaca Kapas kaca
Glass wool Glass wool
Kalium manganat(VII)
Potassium manganate(VII)
Panaskan
Heat
(i) Apakah tujuan memanaskan hablur kalium manganat(VII)?

What is the purpose of heating the potassium manganate(VII) crystals?
Untuk membebaskan oksigen / To release oxygen
[1 markah/mark]
(ii) Ramalkan dua pemerhatian yang akan diperoleh dalam eksperimen ini. KBAT Menganalisis
Predict two observations that can be obtained in this experiment.

– Berbara terang dengan nyalaan hijau kebiruan / Glows brightly with bluish green flame
– Sisa atau hasil tindak balas berwarna kuning ketika panas dan putih ketika sejuk
The residue or product of the reaction is yellow when hot and white when cold
[2 markah/marks]
(iii) Eksperimen ini diulang menggunakan serbuk aluminium, magnesium, kuprum dan besi.
Susun kereaktifan logam-logam ini dengan oksigen dalam urutan menurun. KBAT Menganalisis
This experiment is repeated using aluminium powder, magnesium powder, copper powder and iron powder. Arrange the
reactivity of these metals with oxygen in descending order.
Magnesium, aluminium, besi, kuprum / Magnesium, aluminium, iron, copper
[1 markah/mark]
69

Tema 2: Penerokaan Unsur dalam Alam Buku Teks: Halaman 146 – 158
Bab Termokimia
e-RPH
5 Thermochemistry
Jawapan
5.1 Tindak Balas Endotermik dan Eksotermik
1 Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul. SP 5.1.1 TP 1 hebat sains modul 6
Tindak balas endotermik Menurun

Endothermic reaction Decreases
Meningkat Tindak balas eksotermik
Increases Exothermic reaction
(a) Tindak balas yang melibatkan pembebasan haba ke persekitaran dikenali sebagai
tindak balas eksotermik .
exothermic reaction
A reaction that involves the release of heat to the environment is known as .
(b) Tindak balas yang melibatkan penyerapan haba daripada persekitaran dikenali sebagai
tindak balas endotermik .
endothermic reaction
A reaction that involves the absorption of heat from the environment is known as .
2 Lengkapkan peta bulatan di bawah dengan konsep tindak balas eksotermik dan endotermik.
Complete the circle map below with the concept of exothermic and endothermic reactions. SP 5.1.1 TP 2
hebat sains modul 6
HEBAT
Perpustakaan Internet
Library
(a) Membebaskan haba
Heat is released
(d) Jumlah kandungan

tenaga dalam bahan
(b) Suhu hasil tindak
tindak balas lebih
balas lebih
tinggi daripada Tindak
tinggidaripada
hasil tindak balas balas
eksotermik bahan tindak balas
The total energy content
Exothermic The temperature of the
of the reactants is
reaction higher
higher product is
than the
than the reactants
products
(c) Dinding luar bekas tindak balas

berasa panas apabila disentuh
Outer walls of reaction container feel
warm to the touch
Buku teks Guru
Textbook Teachers
70

Perpustakaan Internet
Library
(a) Menyerap haba

absorbed
Heat is .
(d) Jumlah kandungan (b) Suhu hasil tindak

tenaga dalam balas lebih
bahan tindak balas rendah
lebih rendah
daripada bahan
daripada hasil Tindak balas tindak balas
tindak balas endotermik The temperature of the
Endothermic
The total energy content lower
reaction product is
of the reactants is
than the reactants
lower
than the
products
(c) Dinding luar bekas tindak balas

berasa sejuk apabila disentuh
Outer walls of reaction container feel
cold
to the touch
Buku teks Guru
Textbook Teachers
3 Lengkapkan gambar rajah aras tenaga di bawah dengan perkataan-perkataan yang diberikan
untuk menunjukkan perubahan haba bagi bahan tindak balas dan hasil tindak balas dalam tindak
balas endotermik dan eksotermik. SP 5.1.1 TP 3
Complete the energy level diagram below with the words given to show the changes of heat in the reactants and the products of
endothermic and exothermic reactions.
Hasil tindak balas Bahan tindak balas

Products Reactants
Tindak balas endotermik Tindak balas eksotermik
Endothermic reaction Exothermic reaction
(e) Hasil tindak balas

(a) Bahan tindak balas Products
Reactants
Tenaga / Energy
Tenaga / Energy
Haba / Heat
Haba / Heat
(b) Hasil tindak balas (d) Bahan tindak balas

Products Reactants
(c) Rajah aras tenaga bagi tindak balas eksotermik (f) Rajah aras tenaga bagi tindak balas endotermik
exothermic reaction endothermic reaction
The energy level diagram for The energy level diagram for
71

1 Jadual di bawah menunjukkan bacaan suhu awal dan akhir eksperimen untuk mengkaji perubahan
haba dalam tindak balas kimia. Lengkapkan jadual di bawah. SP 5.1.2 TP 3 hebat sains modul 6
The table below shows the initial and final temperatures of an experiment to study the change of heat in chemical reactions.
Suhu awal Suhu akhir Perubahan suhu Jenis tindak

Video
Eksperimen Initial temperature Final temperature Change in temperature balas

Experiment
(°C) (°C) (°C) Type of reaction
A Melarutkan natrium (a)
hidroksida pekat dalam air 32 41 +9 Tindak balas
Dissolving concentrated sodium eksotermik
hydroxide in water Exothermic reaction
B Melarutkan garam (b)

ammonium klorida dalam Tindak balas
air 32 27 –5 endotermik
Endothermic reaction
Dissolving ammonium chloride salt
in water
C Tindak balas peneutralan (c)
antara asid dan alkali 28 36 +8 Tindak balas
Neutralisation reaction between eksotermik
acid and alkaline Exothermic reaction
2 Lukis anak panah untuk menunjukkan arah pengaliran haba bagi tindak balas dalam eksperimen
A dan B dalam soalan 1. SP 5.1.2 TP 4
Draw arrows to show the direction of heat flow for the reaction in experiments A and B in question 1.
HEBAT
600
600
500
500
400
Natrium hidroksida 400
Garam ammonium 300
pekat + air 300 klorida + air
Concentrated sodium 200 Ammonium chloride 200
hydroxide + water salt + water 100
100
Eksperimen / Experiment A Eksperimen / Experiment B
video

youtube.com/watch?v=eJXL0lrbtqE
untuk menonton video tentang tindak
balas endotermik dan eksotermik.
72

Banding dan bezakan tindak balas eksotermik dan endotermik dengan melengkapkan peta buih
berganda di bawah. SP 5.1.3 TP 4 KBAT Menganalisis
Compare and contrast exothermic and endothermic reactions by completing the double bubble map below.
tindak balas lebih

The energy content
tenaga bahan
in the reactants is
Kandungan
tinggi
higher
(f)
Suhu persekitaran
Membebaskan
eksotermik
Surrounding
temperature
Exothermic
meningkat
Tindak
reaction
increases
Releases
balas
haba
heat
(a)
(e)
perubahan haba bahan

Melibatkan
change of heat
in substances
Involve
(g)
Surrounding temperature
Suhu persekitaran
Tindak balas
endotermik
Endothermic
Menyerap
menurun
reaction
decreases
Absorbs
haba
heat
(d)
(b)
Video Tutorial
lebih
The energy content
tenaga bahan
in the reactants is
tindak balas
Kandungan
lower
Video Tutorial
(c)
rendah
Imbas kod QR atau layari http://

www.youtube.com/watch?v=ibVpL-
zAJAs untuk menonton video
tutorial tentang tindak balas
endotermik dan eksotermik.
73

Perhatikan rajah di bawah. Namakan fenomena harian yang terlibat, nyatakan jenis tindak balas sama
ada eksotermik atau endotermik dan wajarkan jawapan anda. SP 5.1.4 TP 4 TP 5
Observe the diagrams below. Name the daily phenomena involved, state the type of reaction whether an endothermic or exothermic
reaction, and justify your answers.
1 2
Pembentukan hujan
Fenomena / Phenomenon: Rain formation Fenomena / Phenomenon: Penyejatan / Evaporation
Eksotermik Endotermik
Jenis tindak balas /Type of reaction: Exothermic Jenis tindak balas /Type of reaction: Endothermic

Wajarkan / Justify: Molekul wap air kehilangan tenaga
Wajarkan / Justify: Haba diserap semasa penyejatan
sebagai haba untuk menjadi cecair / Water vapour molecules lose air untuk mengeringkan pakaian / Heat is absorbed during
energy as heat to become liquid evaporation of water to dry clothes

3 4
Fenomena / Phenomenon: Pendidihan / Boiling Fenomena / Phenomenon: Peleburan / Melting

Endotermik Endotermik
Jenis tindak balas /Type of reaction: Endothermic Jenis tindak balas /Type of reaction: Endothermic

Wajarkan / Justify: Haba diserap untuk mendidihkan air /
Wajarkan / Justify: Haba diserap untuk meleburkan
Heat is absorbed to boil water aiskrim / Heat is absorbed to melt the ice cream

5 6
Fenomena / Phenomenon: Pembekuan / Freezing Fenomena / Phenomenon: Pengaratan / Rusting

Eksotermik Eksotermik
Jenis tindak balas /Type of reaction: Exothermic Jenis tindak balas /Type of reaction: Exothermic

Wajarkan / Justify: Air kehilangan haba ke persekitaran Wajarkan / Justify: Haba dibebaskan semasa
untuk menjadi ais / Water loses heat to the surroundings to become pengoksidaan besi kepada oksida besi, iaitu karat / Heat is
ice released
during oxidation of iron into iron oxide, i.e rust

74

Reviu Bab 5
Soalan Objektif
1 Antara yang berikut, yang manakah ciri-ciri 4 Graf di bawah menunjukkan perubahan haba
bagi tindak balas eksotermik? bagi bahan tindak balas dan hasil tindak balas
Which of the following are the characteristics of an exothermic bagi satu tindak balas kimia.
reaction? The graph below shows the changes of heat in the reactants
I Menyerap haba and the products of a chemical reaction.
Absorbs heat Bahan tindak balas
II Suhu sekeliling menurun Reactants
Tenaga / Energy
Surrounding temperature decreases
Haba / Heat
III Suhu sekeliling meningkat
Surrounding temperature increases
IV Jumlah tenaga bahan tindak balas lebih Hasil tindak balas
tinggi daripada hasil tindak balas Products
Total energy of the reactants is higher than the products
A I dan / and II C II dan / and III Pernyataan yang manakah benar tentang graf
B III dan / and IV D I dan / and IV di atas?
Which statement is correct concerning the graph above?
2 Antara proses berikut, yang manakah tindak
balas endotermik? A Tindak balas endotermik / An endothermic reaction
Which of the following processes is an endothermic reaction?
B Suhu sekeliling menurun
Surrounding temperature decreases
A Respirasi sel / Cell respiration
B Pembakaran / Combustion C Jumlah tenaga bahan tindak balas lebih
C Fotosintesis / Photosynthesis tinggi daripada hasil tindak balas
The total energy of the reactants is higher than the
D Penguraian / Decomposition
products
3 Rajah di bawah menunjukkan ciri-ciri tindak D Jumlah tenaga bahan tindak balas lebih
balas endotermik. rendah daripada hasil tindak balas
The diagram below shows the characteristics of endothermic The total energy of the reactants is lower than the
reaction. products
X 5 Jadual di bawah menunjukkan bacaan suhu

awal dan akhir tindak balas kimia P dan Q.
Tindak Suhu sekeliling menurun The table below shows the initial and final temperatures of
balas Surrounding temperature chemical reactions P and Q.
endotermik decreases
Endothermic
Jumlah tenaga bahan Eksperimen Suhu awal (°C) Suhu akhir (°C)
reaction Initial temperature Final temperature
tindak balas lebih rendah Experiment
(°C) (°C)
daripada hasil tindak balas P 32 41
The total energy of reactants is
lower than the products Q 32 27
Apakah jenis tindak balas kimia bagi P dan Q?
Antara yang berikut, yang manakah What are the types of chemical reactions for P and Q?
berkemungkinan sekali ialah X?
Which of the following is possibly be X? P Q
A Menyerap haba dari sekeliling A Tindak balas Tindak balas
Absorbs heat from the surroundings eksotermik endotermik
Exothermic reaction Endothermic reaction
B Membebaskan haba ke sekeliling
Releases heat to the surroundings
B Tindak balas Tindak balas
endotermik eksotermik
C Tiada perubahan haba bahan tindak balas
No energy change in reactants
C Tindak balas Tindak balas
D Dinding luar bekas tindak balas berasa
endotermik endotermik
panas apabila disentuh Endothermic reaction Endothermic reaction
Outer walls of the reaction container feel warm to the
D Tindak balas Tindak balas
touch
eksotermik eksotermik
Exothermic reaction Exothermic reaction
75

6 M dan N ialah persamaan kimia umum bagi dua proses hidup.
M and N are two general equations of two life processes.
tenaga cahaya
Karbon

dioksida + air klorofil
glukosa + oksigen
light energy
Carbon dioxide + water glucose + oxygen
chlorophyll
Oksigen + glukosa → karbon dioksida + tenaga + air

Oxygen + glucose → carbon dioxide + energy + water
N
Antara yang berikut, yang manakah betul tentang proses M dan N?
Which of the following is true about processes M and N?
M N
A Tindak balas eksotermik Tindak balas endotermik
Exothermic reaction Endothermic reaction
B Tindak balas endotermik Tindak balas eksotermik

C Tindak balas endotermik Tindak balas endotermik

Endothermic reaction Endothermic reaction
D Tindak balas eksotermik Tindak balas eksotermik

Exothermic reaction Exothermic reaction
Soalan Subjektif
1 Berikut ialah tiga syarat atau faktor yang diperlukan untuk proses pembakaran berlaku.
The following are the three conditions or factors required for the combustion process to take place.
Haba Bahan api Oksigen

Heat Fuel Oxygen
Persamaan perkataan bagi proses pembakaran:

The word equation for combustion process:
haba
Bahan api + oksigen → karbon dioksida + tenaga
heat
Fuels + oxygen → carbon dioxide + energy
(a) Haba ialah sejenis tenaga dan haba diperlukan untuk membolehkan proses pembakaran berlaku.
Walau bagaimanapun, proses pembakaran ialah suatu proses kimia yang melibatkan pembebasan
haba atau eksotermik. Mengapa? Terangkan. KBAT Menganalisis
Heat is a kind of energy and it is required to allow combustion process to take place. However, combustion process is a chemical
process that involves the release of heat or exothermic. Why? Explain.
Pembakaran ialah proses eksotermik kerana hasil tindak balas mempunyai kurang tenaga daripada bahan tindak
balas. Combustion is an exothermic process because the products of reaction have less energy than the reactants.
[2 markah/marks]
76

(b) Bandingkan tindak balas eksotermik dan endotermik. KBAT Menganalisis hebat sains modul 6
Compare the exothermic and endotermic reactions.
– Tindak balas eksotermik membebaskan haba, manakala tindak balas endotermik menyerap haba.
The exothermic reaction releases heat, whereas endothermic reaction absorbs heat.
– Suhu persekitaran meningkat dalam tindak balas eksotermik, manakala suhu persekitaran menurun dalam tindak
balas endotermik. / The surrounding temperature increases in exothermic reaction, whereas the surrounding temperature decreases in
endothermic reaction.
– Kandungan dalam bekas tindak balas menjadi panas dalam tindak balas eksotermik, manakala kandungan dalam
bekas tindak balas menjadi sejuk dalam tindak balas endotermik. / The contents in the reaction container become warm in
exothermic reaction, whereas the contents in the reaction container become cold in endothermic reaction.
[3 markah/marks]
(c) Kasut sekolah Lili masih basah. Ibu Lili menyuruhnya meletakkan kasut itu di belakang peti sejuk
supaya cepat kering. Lili mendapati belakang peti sejuk mempunyai haba dan berasa panas apabila
disentuh. Lili percaya bahawa proses penyejukan dalam peti sejuk melibatkan pembebasan haba.
Lili’s school shoes are still wet. Lili’s mother tells her to place the shoes behind the refrigerator so that they will dry faster. Lili finds
out that the back of the refrigerator has heat and feels hot to touch. Lili believes that the cooling process in the refrigerator involves
heat release.
(i) Namakan satu proses eksotermik yang berlaku dalam sistem peti sejuk. KBAT Mengaplikasi
Name one exothermic process that takes place in the refrigerator system.
Pembekuan / Freezing
[1 markah/mark]
(ii) Apakah proses yang terlibat semasa pengeringan kasut Lili?
What is the process involved during the drying of Lili’s shoes?
Penyejatan / Evaporation
[1 markah/mark]
(iii) Adakah proses yang dinamakan dalam (c)(ii) melibatkan tindak balas endotermik atau
eksotermik?
Is the process named in (c)(ii) involved endothermic or exothermic reactions?
Tindak balas endotermik / Endothermic reaction.
[1 markah/mark]
2 Fotosintesis ialah proses semula jadi yang melibatkan penyerapan haba.

Photosynthesis is a natural process that involves heat absorption.
(a) Nyatakan sama ada pernyataan di atas benar atau palsu.

State whether the above statement is true or false.
Benar / True
[1 markah/mark]
(b) Terangkan jawapan anda. / Explain your answer. KBAT Mengaplikasi
[Mengapa] Tumbuhan hijau menyerap tenaga daripada Matahari untuk melakukan fotosintesis.
[Why] Green plants absorb the energy from the Sun to carry out photosynthesis.
[2 markah/marks]
77

(c) Gambar rajah aras tenaga di bawah menunjukkan perbandingan kandungan tenaga dalam bahan
tindak balas dan hasil tindak balas bagi tindak balas X dan Y.
The energy-level diagrams below show the comparison of energy content in reactants and products for reactions X and Y.
Bahan tindak balas Hasil tindak balas

Reactants Products
Tenaga / Energy
Tenaga / Energy
Bahan tindak
Hasil tindak balas balas
Products Reactants
Tindak balas X / Reaction X Tindak balas Y / Reaction Y
Tandakan (✓) bagi pernyataan yang betul tentang tindak balas X dan Y berpandukan rajah di atas.
Tick (✓) for the correct statements about reactions X and Y by referring to the diagram above.
Pernyataan
Statements
(i) Haba diserap daripada persekitaran dalam tindak balas X.

Heat is absorbed from the surroundings in reaction X.
(ii) Tindak balas X melibatkan pembebasan haba ke persekitaran. ✓

Reaction X involves the release of heat to the surroundings.
(iii) Suhu menurun semasa tindak balas X, manakala suhu meningkat semasa tidak
balas Y.
Temperature increases during reaction X, whereas temperature decreases during reaction Y.
(iv) Tenaga bahan tindak balas lebih rendah daripada tenaga hasil tindak balas bagi
tindak balas Y. ✓
The energy in the reactants is lower than the energy in the products for reaction Y.

[2 markah/marks]
(d) Gambar rajah aras tenaga yang manakah menunjukkan perubahan haba bagi fotosintesis?
Wajarkan. KBAT Menilai
Which energy-level diagram shows the change of energy in photosynthesis? Justify.
Y. Oleh kerana fotosintesis menyerap tenaga daripada Matahari untuk mensintesis molekul glukosa, maka tenaga
tersimpan dalam molekul makanan yang dihasilkan. Oleh itu, hasil tindak balas mempunyai lebih tenaga seperti
dalam rajah Y.
Since photosynthesis absorbs energy from the Sun to synthesise glucose molecules, so the energy is stored in the food molecules produced. Thus,
the products have more energy as in diagram Y.
[3 markah/marks]
78

Tema 3: Tenaga dan Kelestarian Hidup Buku Teks: Halaman 160 – 207
Bab Elektrik dan Kemagnetan
e-RPH
6 Electricity and Magnetism
Jawapan
6.1 Penjanaan Tenaga Elektrik

i-THINK Peta Pokok
Sumber tenaga / Energy resources
Boleh baharu / Renewable Tidak boleh baharu / Non-renewable
Definisi / Definition : Definisi / Definition :

Bekalan sumber tidak terhad dan dapat diganti Bekalan sumber adalah terhad dan akan
dalam masa yang singkat habis satu hari nanti
The supply of sources is not limited and can be replenished in The supply of sources is limited and will be used up
a short period of time some day
Contoh / Examples : Contoh / Examples :

Tenaga hidro, ombak, solar, pasang surut, angin, Tenaga nuklear, arang batu, gas asli, petroleum
biojisim, geoterma Nuclear energy, coal, natural gas, petroleum
Hydro energy, wave, solar, tidal, wind, biomass, geothermal
HEBAT
1 Namakan penjana elektrik di bawah, lengkapkan penerangan bagi setiap penjana elektrik dan tulis
perubahan tenaga yang terlibat. TP 2 TP 3 hebat sains modul 22
Name the electric generators below, complete the description for each electric generator and write the energy changes involved.
Penjana elektrik Perubahan tenaga

Electric generator Energy changes
(a) Penerangan / Explanation:

Air mengalir melalui terowong Menara elektrik
Water flows through the tunnel Electrical tower (ii) Air dari empangan mengalir dan
Empangan
Dam (iii) memutarkan turbin.
Turbin
Turbine Water
(ii) flows from the dam and
Dinamo
Air Dynamo rotates
(iii) the turbin.
Water

Perubahan tenaga / Energy change:
Penjana elektrik (i) hidro
Hydro
(iv) Tenaga keupayaan → tenaga kinetik → tenaga elektrik
(i) electric generator
(iv) Potential energy → kinetic energy → electrical energy
79

(b) Penapis udara Kebuk pembakaran Penerangan / Explanation:
Air filter Combustion chamber
Pemampat Turbin Campuran (ii) udara dan gas (iii) dimampatkan
Compressor Turbine
dan kemudiannya (iv) dibakar . Campuran gas
mengembang dan memutarkan turbin.
air compressed
Dinamo The mixture of (ii) and gas is (iii)
Motor Dynamo
Motor Palam pencucuh burnt
and (iv) . The gas mixture expands and rotates the
Spark plug
turbine.
Penjana elektrik (i) turbin gas
Gas turbine Perubahan tenaga / Energy change:

(v) Tenaga kimia →tenaga haba →tenaga kinetik →tenaga elektrik
(v) Chemical energy → heat energy → kinetic energy → electrical energy
Stim Turbin Dinamo
Steam Turbine
(c) Dynamo
Penerangan / Explanation:
Dandang
Boiler Arang batu gas asli
(ii) dan (iii) digunakan
untuk mendidihkan air. (iv) Stim yang
Air panas Air sungai
Bahan api Hot water River water panas memutarkan turbin.
Air Fuel Kondenser Coal natural gas
Water Condenser (ii) and (iii) are used to boil
Pam / Pump
steam
water. The hot (iv) rotates the turbine.
Penjana elektrik (i) terma Perubahan tenaga / Energy change:
(v) Tenagakimia→tenagahaba→tenagakinetik→tenagaelektrik
Thermal
(v) Chemical energy → heat energy → kinetic energy → electrical energy
2 Nyatakan perubahan tenaga yang terlibat bagi penjanaan tenaga elektrik daripada tenaga solar. TP 1
State the energy change that involved in the generation of electrical energy from solar energy.
Tenaga cahaya → Tenaga haba → Tenaga kinetik → Tenaga elektrik
Light energy → Heat energy → Kinetic energy → Electrical energy
3 Mengapakah kerajaan menggalakkan penggunaan tenaga solar? TP 2

Why does the government encourage the use of solar energy?
1. Penggunaan tenaga solar adalah bebas pencemaran dan tidak menyebabkan pembebasan gas rumah hijau.
Solar energy is pollution free and causes no emission of greenhouse gases.
2. Mengurangkan kebergantungan kepada bahan api fossil.
Reduces the dependence on fossil fuels.
3. Tenaga solar ialah tenaga boleh baharu. Maka, kita tidak akan kehabisan tenaga solar.
Solar energy is a renewable energy source. So, we will not be run out of solar energy.
4 Terangkan masalah yang dihadapi untuk membina stesen jana kuasa solar. TP 3
Explain the problems faced to build a solar power station.
[Apa] Memerlukan kawasan lapang yang sangat luas [Mengapa] kerana jumlah cahaya matahari yang tiba di
permukaan Bumi tidak tetap dan bergantung pada lokasi, hari, tahun dan keadaan cuaca.
[What] Requires a very large open space [Why] because the amount of sunlight that reaches the surface of the Earth is not fixed and depends on
the location, day, year and weather conditions.
80

Jawab soalan berikut. SP 6.1.3

Answer the following question.
1 (a) Rajah di bawah menunjukkan dua bentuk graf yang dihasilkan oleh osiloskop sinar katod.
Nyatakan jenis arus yang diwakili oleh setiap graf di bawah. TP 1
Video
The diagram below shows two form of graph produced by the cathode ray oscilloscope. State the type of current represented by
each graph below.
Voltan / Voltage Voltan / Voltage
Masa Masa
Time Time
Graf P / Graph P Graf Q / Graph Q
P: Arus ulang-alik / Alternating current Q: Arus terus / Direct current
(b) Banding dan bezakan arus P dan Q. TP 2 KBAT Menganalisis
Compare and contrast current P and current Q.
Persamaan / Similarities:
1. Menghasilkan kesan pemanasan / Produces a warming effect
2. Menghasilkan elektromagnet / Produces electromagnet
Perbezaan / Differences:
1. Arah arus Q adalah tetap, manakala arah arus P berubah-ubah.
The direction of current in Q is fixed while the direction of current in P reverses periodically.
2. Frekuensi Q ialah sifar, manakala P mempunyai frekuensi 50 Hz.

The frequency of Q is zero, whereas P has frequency 50 Hz.
(c) Beri dua contoh alat yang menggunakan arus Q. TP 3

Give two examples of devices that use current Q.
1. Lampu suluh / Torch light
2. Kalkulator / Calculator
video

youtube.com/watch?v=20Vb6hlLQSg untuk
menonton video tentang penjanaan dan
pengagihan tenaga elektrik.
81

Lakukan aktiviti berikut. / Conduct the following activity.

Anda telah membuat kajian lapangan tentang bekalan elektrik di sebuah kawasan pedalaman. Penduduk
di kawasan tersebut kerap mengalami masalah terputus bekalan elektrik. Berdekatan kawasan tersebut
terdapat sebuah air terjun. Anda diminta membina sebuah model penjana elektrik yang sesuai bagi
menyelesaikan masalah penduduk kawasan tersebut. Anda dibekalkan dengan bahan-bahan berikut.
You have conducted a field study on electrical supply in a remote area. Residents in the area often experience power cuts. Near the area there
is a waterfall. You are asked to construct a suitable electric generator model to solve the problem faced by the residents in the area. You are
provided with the following materials. SP 6.1.4 TP 6 KBAT Mencipta hebat sains modul 22
Sudu plastik Motor 12 V A.T Lampu LED

Plastic spoons 12 V D.C motor LED light
Wayar dan klip buaya Polistirena

Wires and crocodile clips Polystyrene
Lukis dan labelkan model dalam ruang di bawah dan terangkan bagaimana ia berfungsi. KBAT Mencipta
Draw and label the model in the space below and explain how it works.
HEBAT
Motor 12 VA.T Sudu plastik

12 VD.C motor Plastic spoons
Lampu LED
LED light Polistirena
Polystyrene
Wayar dan klip buaya

Wires and crocodile clips
Penerangan / Explanation: KBAT Menganalisis
[Bagaimana] Sudu plastik bertindak sebagai turbin. Apabila air yang deras mengalir pada sudu, sudu akan berputar. Putaran
sudu menyebabkan motor berputar dan menjana tenaga elektrik. Seterusnya, menyalakan lampu LED.
[How] The plastic spoons act as a turbine. When fast flowing water flows over the spoons, the spoons will rotate. The rotation of the spoons causes the
motor to rotate and generates electricity. Thus, lights up the LED light.
82

6.2 Transformer

1 Nyatakan fungsi transformer. TP 2

State the function of transformers.
Laman Web
Mengubah voltan / Change the voltage
2 Nyatakan jenis arus yang dibekalkan kepada sebuah transformer. TP 2

State the type of current supplied to a transformer.
Arus ulang-alik / Alternating current
3 Namakan dua jenis transformer. TP 2

Name two types of transformers.
Transformer injak naik dan transformer injak turun.
Step-up transformer and step-down transformer.
4 Rajah di bawah menunjukkan sebuah transformer. Label transformer di bawah dengan menggunakan
perkataan-perkataan berikut. TP 2
The diagram below shows a transformer. Label the transformer using the following words.
Voltan output Gegelung primer Gegelung sekunder Voltan input

Output voltage Primary coil Secondary coil Input voltage
Teras besi lembut

Soft iron core
(a) Gegelung primer
Primary coil (b) Gegelung sekunder
Secondary coil
a.u
a.c
(c) Voltan output

(d) Voltan input Output voltage
Input voltage
LAMAN WEB

bbc.co.uk/bitesize/guides/znsn8xs/
revision/1 untuk mengetahui lebih
lanjut tentang transformer.
83

5 Lengkapkan jadual di bawah. TP 3 TP 4
Jenis transformer:
(a) Transformer injak naik (b) Transformer injak turun
Type of transformer: Step-up transformer Step-down transformer
Penjelasan (c) Mempunyai bilangan lilitan gegelung (d) Mempunyai bilangan lilitan gegelung
Description sekunder yang lebih banyak daripada sekunder yang sedikit daripada
bilangan lilitan gegelung primer bilangan lilitan gegelung primer
Has greater number of turns on the secondary Has fewer number of turns on the secondary
coil than the primary coil coil than the primary coil
Fungsi (e) Untuk menaikkan voltan output (f) Untuk menurunkan voltan output
Function To increase the output voltage To reduce the output voltage
Alat elektrik yang (g) Peti sejuk (h) Komputer riba

menggunakan Refrigerator Laptop
transformer ini Mesin basuh Pencukur elektrik
Washing machine Electric shaver
Electrical appliances
that use this transformer
6 Rajah di bawah menunjukkan sebahagian daripada maklumat yang dilabel di bahagian bawah
sebuah komputer riba. TP 5
The diagram below shows some of the information labelled on the bottom part of a laptop.
Apakah jenis transformer yang perlu digunakan di dalam pengecas bateri komputer riba tersebut?
Terangkan jawapan anda. KBAT Menilai
What is the type of transformer need to be used in the laptop battery charger? Explain your answer.
[Apa] Transformer injak turun. [Mengapa] Komputer riba ini memerlukan voltan sebanyak 9 V sahaja. Setiap rumah
dibekalkan dengan voltan sebanyak 240 V. Maka, voltan perlu dikurangkan mengikut keperluan komputer riba tersebut.
[What] Step-down transformer. [Why] The laptop requires a voltage of 9 V only. Each home is supplied with a voltage of 240 V. Voltage should
be reduced according to the needs of the laptop.
TP 4 TP 5 TP 4 TP 5
84

6.2 Transformer
Selesaikan masalah-masalah yang berikut. SP 6.2.3 TP 5

Solve the following problems.
1 Sebuah transformer mempunyai 20 lilitan gegelung primer, 40 lilitan gegelung sekunder dan
dibekalkan voltan input sebanyak 12 V. Hitung voltan output bagi transformer tersebut.
A transformer has 20 turns of the primary coils, 40 turns of the secondary coils and the input voltage is 12 V. Calculate the output
voltage of the transformer.
Bilangan lilitan gegelung primer Voltan input gegelung primer

Number of turns of primary coil Input voltage of primary coil
=
Bilangan lilitan gegelung sekunder Voltan output gegelung sekunder
Number of turns of secondary coil Output voltage of secondary coil
Voltan output gegelung sekunder = 40 × 12 V

Output voltage of secondary coil 20
= 24 V
2 Sebuah transformer mempunyai 500 lilitan pada gegelung primer dan 25 lilitan pada gegelung
sekunder. Tentukan voltan primer jika voltan sekunder ialah 12 V.
A transformer has 500 turns of the primary coils and 25 turns of the secondary coils. Determine the primary voltage if the secondary
voltage is 12 V.

=
Voltan input gegelung primer = 500 × 12 V

Input voltage of primary coil 25
= 240 V
3 Jika voltan input dan output sebuah transformer masing-masing ialah 240 V dan 80 V, hitung bilangan
lilitan pada gegelung sekunder jika gegelung primer ada 60 lilitan.
If the input voltage and output voltage of a transformer is 240 V and 80 V respectively, calculate the number of turns of secondary coil
if the primary coil has 60 turns.

=
Bilangan lilitan gegelung sekunder = 80 V × 60

Number of turns of secondary coil 240 V
= 20 lilitan / turns
85

6.3 Penghantaran dan Pengagihan Tenaga Elektrik

1 (a) Lengkapkan sistem penghantaran dan pengagihan tenaga elektrik di bawah dengan perkataan
yang diberi. TP 1
Complete the electricity transmission and distribution system below with the words given.
Pencawang bahagian Lapangan suis Rangkaian Grid Nasional

Branch substation Switch zone National Grid Network
(i) Lapangan suis

Switch zone
250 kV atau 500 kV

250 kV or 500 kV 132 kV
11 kV
T1 T2
Stesen jana kuasa

Power station (ii) Rangkaian Grid Nasional
National Grid Network
T4 33 kV
T3
240 V (iii) Pencawang bahagian
Rumah Branch substation
Home Industri berat
T5 Heavy industries
11 kV
415 V
Pencawang bahagian
Branch substation Industri ringan
Bandar Light industries
Town
(b) Berdasarkan rajah di atas, tentukan jenis transformer bagi T1, T2, T3, T4 dan T5. TP 2
Based on the diagram above, determine the type of transformer for T1, T2, T3, T4 and T5.
T1 Transformer injak naik / Step-up transformer
T2 Transformer injak turun / Step-down transformer
86

2 Nyatakan fungsi komponen dalam sistem penghantaran dan pengagihan tenaga elektrik. TP 2
State the function of the components in the electricity transmission and distribution systems.
Komponen Fungsi
Component Functions
(a) Pencawang bahagian Menurunkan voltan arus untuk dihantar ke industri ringan
Branch substation To decrease the voltage of the current supplied to light industries
(b) Rangkaian Grid Nasional Memastikan bekalan elektrik dihantar secara berterusan kepada pengguna
National Grid Network To ensure electricity supply is transmitted continuously to consumers
(c) Pencawang masuk utama Menurunkan voltan arus untuk dihantar ke industri berat
Main substation To reduce the voltage of the current supplied to heavy industries
(d) Stesen jana kuasa Menghasilkan arus ulang-alik dengan voltan 11 kV

Power station Produces alternating current with the voltage of 11 kV
(e) Transformer injak naik Menaikkan voltan arus untuk dihantar ke Rangkaian Grid Nasional
Step-up transformer To increase the voltage of the current to be channelled to the National Grid Network
3 Rajah di bawah menunjukkan pemandangan di satu kawasan penempatan.

The diagram below shows the scenery in a residential area.
Pemaju bertindak mengosongkan tanah di bahagian bawah kabel elektrik tersebut. Wajarkan tindakan
itu. TP 5 KBAT Menilai
The developer empties the land below the electric cables. Justify the action.
1. [Mengapa] Mencegah renjatan elektrik
[Why] To prevent electric shock
2. Mengelakkan gangguan telekomunikasi
To avoid telecommunication disturbances
3. Mencegah gangguan terhadap skrin komputer
To prevent disturbance on computer screens
4. Mencegah gangguan siaran radio dan television
To prevent radio and television broadcast interference
87


1 Rajah di bawah menunjukkan sistem pendawaian elektrik di rumah. Label rajah di bawah menggunakan
perkataan-perkataan yang diberi. TP 1
The diagram below shows the electrical wiring system at homes. Label the diagram below using the words given.
Dawai bumi Pemutus litar Dawai hidup

Earth wire Circuit breakers Live wire
Meter elektrik Dawai neutral Fius utama Suis utama

Electric meter Neutral wire Main fuse Main switch
(b) Fius utama (c) Meter elektrik

Main fuse Electric meter
(a) Dawai hidup

Live wire
Kabel
bekalan Soket
sesalur Socket
Main
supply
kWh
cable
Mentol
Bulb
(d) Dawai neutral
Neutral wire Suis
(e) Dawai bumi Switch
Earth wire
(g) Pemutus litar
(f) Suis utama Circuit breakers
Main switch
2 Namakan dua jenis pendawaian di dalam bangunan dan nyatakan nilai voltan yang dibekalkan dalam
setiap jenis pendawaian. TP 2
Name two types of wiring in buildings and state the supplied voltage value in each type of wiring.
Jenis pendawaian Voltan yang dibekalkan (V)

Types of wiring Supplied voltage (V)
(a) (c)
Pendawaian satu fasa 240 V
Single phase wiring
(b) (d)
Pendawaian tiga fasa 415 V
Triple phase wiring
3 (a) Label komponen yang terdapat dalam palam elektrik di bawah. TP 1

Label the components in the electrical plug below.
(i) Dawai bumi

Earth wire (iii) Fius
Fuse
(ii) Dawai neutral

Neutral wire (iv) Dawai hidup
Live wire
88

(b) Nyatakan warna dan fungsi komponen berikut. TP 2
State the colours and functions of the following components.
Komponen Warna Fungsi

Components Colour Function
(i)
Fius Untuk memutuskan litar apabila arus elektrik yang
Fuse berlebihan mengalir melaluinya yang melebihi nilai fius itu
To break the circuit when too much current flow through it, which
exceeds the fuse rating
(ii) (iii)
Dawai bumi Jalur hijau dan kuning Membawa arus yang bocor ke tanah/Bumi
Earth wire Green and yellow stripes Carries a leakage current to the ground/Earth
(iv) (v)
Dawai neutral Biru Membawa arus elektrik berlebihan dari perkakas
Neutral wire Blue elektrik kembali ke bekalan sesalur
Carries excessive electric current from the electrical appliance back to
the mains supply
(vi) (vii)
Dawai hidup Perang Membawa arus elektrik ke perkakas elektrik
Live wire Brown Carries electric current to the electrical appliance
4 Rajah di bawah menunjukkan suatu alat yang dijual di pasaran. Terangkan keperluan menggunakan
alat yang ditunjukkan. TP 3
The diagram below shows a device sold in the market. Explain the need of using the device shown.
UK EUROPE USA/AUS
[Mengapa] Terdapat pelbagai jenis soket yang digunakan di negara-negara berlainan di seluruh dunia. Alat ini terdiri
daripada beberapa jenis pin palam yang sesuai dengan soket masing-masing. Alat ini memudahkan kita menggunakan
palam yang bersesuaian ketika berada di negara-negara yang berlainan.
[Why] There are several different sockets used in different countries across the world. The device shown consists of several types of plug pins that
are compatible with their respective sockets. The device helps us to use the appropriate plug while we are in different countries.
89


1 Namakan komponen-komponen elektrik yang berikut. TP 1

Name the following electrical components.
(a) Fius katrij / Catridge fuse (b) Fius wayar / Wire fuse
2 Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 2

memutuskan berlebihan
Fius berfungsi untuk (a) litar. Apabila arus (b)
mengalir melalui fius tersebut, wayar di dalam fius akan (c) melebur . Fius mencegah
kerosakan alat elektrik akibat arus yang (d) berlebihan . Nilai fius yang digunakan adalah
(e) lebih tinggi sedikit daripada jumlah arus yang digunakan di dalam sesebuah peralatan
elektrik.
break excessive
Fuse is used to (a) a circuit. When (b) current flows through the fuse, the wire inside
the fuse will (c) melt excessive

. Fuse prevents electrical appliances from damage due to (d) current.
The fuse value used is slightly (e) higher than the total current used in the electrical appliance.
3 Hitung nilai arus dan nyatakan nilai fius yang sesuai digunakan oleh setiap alat elektrik dalam
jadual di bawah. TP 3
Calculate the current value and state the suitable fuse rating for each electrical appliance in the table below.
Peralatan Fius yang sesuai

Voltan (V) Kuasa (W) Arus (A)
elektrik Voltage (V) Power (W) Current (A)
(A)
Electrical appliance Suitable fuse (A)
(a) (b)
Mesin basuh
Washing machine
240 800 3.33 5
(c) (d)
Periuk nasi
Rice cooker
240 450 1.88 2
(e) (f)
Radio
Radio
240 2 000 8.33 10
(g) (h)
Seterika
Iron
240 1 000 4.17 5
90

4 Terdapat beberapa alat keselamatan dalam pendawaian elektrik di rumah. Nyatakan fungsi bagi setiap
alat keselamatan berikut. TP 3
There are some safety devices in the electrical wiring at homes. State the function of each of the following safety devices.
Alat keselamatan Fungsi

Safety devices Function
(a) Dawai bumi

Earth wire
Untuk membawa arus yang bocor ke Bumi.
To carry leakage current to the Earth.
(b) Pengalir kilat
Aktiviti PAK-21
Lightning conductor Untuk menyediakan laluan rintangan rendah ke tanah yang boleh digunakan untuk
mengkonduksikan arus elektrik yang besar apabila panahan kilat berlaku.
To provide a low-resistance path to the ground that can be used to conduct enormous electric current
when a lightning strikes.
(c) Pemutus Litar

Miniatur (MCB) Untuk memutuskan litar elektrik dan melindunginya daripada kerosakan yang
Miniature Circuit Breaker disebabkan oleh arus berlebihan, biasanya disebabkan oleh beban atau litar pintas.
(MCB) To break the electrical circuit and protect it from damage caused by excessive current, normally caused by
overload or short circuit.
(d) Pemutus Litar Bumi

(ELCB). Untuk mengesan voltan sesat yang kecil pada penutup logam peralatan elektrik, dan
Earth Leakage Circuit memutuskan litar jika voltan berbahaya dikesan.
Breaker (ELCB). To detect small stray voltages on the metal cover of electrical appliances, and breaks the circuit if a
dangerous voltage is detected.
1 Kelas dibahagikan kepada empat kumpulan.

The class is divided into four groups.
2 Setiap kumpulan diminta mengumpul maklumat daripada pusat sumber atau Internet tentang salah satu daripada yang
berikut:
Each group is required to collect information from the resource centre and the Internet about one of the following:
(a) fungsi dawai bumi
function of the Earth wire
(b) fungsi MCB dan ELCB
functions of MCB and ELCB
(c) pengalir kilat
lightning conductor
(d) suis
switch
3 Lakukan perbincangan dalam kumpulan tentang tajuk yang diberikan.
Conduct a group discussion on the title given.
91


1 Nyatakan maksud litar pintas. TP 1

State the meaning of short circuit.
Litar pintas ialah sambungan berintangan sangat rendah antara dua titik yang berbeza voltan dalam litar elektrik secara
tidak sengaja. Ia mengakibatkan lebihan arus elektrik mengalir melaluinya.
Short circuit is a low resistance connection between two points of different voltages in an electric circuit, which occur unintentionally. It causes
excessive current to flow through the circuit.
2 Berikan empat punca berlakunya litar pintas. TP 2

State four causes of short circuits.
– [Mengapa] Penebat wayar elektrik yang sudah terkoyak atau reput / [Why] Electrical wires with torn or broken insulators
– Haiwan perosak yang menggigit wayar elektrik / Household pests that bite electrical wires
– Alat elektrik yang lama atau rosak / Old or damaged electrical appliances
– Litar dengan sambungan longgar / Circuits with loose connections
3 Semasa menggunakan elektrik, kita terdedah kepada kemalangan akibat kejutan elektrik. Oleh itu,
beberapa langkah perlu diambil semasa mengendalikan elektrik. Nyatakan tiga langkah keselamatan
semasa menggunakan elektrik. TP 2
When using electricity, we are exposed to accidents due to electric shock. Therefore, some steps should be taken when handling
electricity. State three safety measures when using electricity.
– Elakkan air pada setiap masa apabila bekerja dengan elektrik. / Avoid water at all times when working with electricity.
– Jangan sekali-kali menggunakan peralatan elektrik dengan wayar atau palam yang pecah dan rosak.
Never use electrical appliances with damaged or exposed wires and broken plugs.
– Matikan suis utama apabila melakukan kerja-kerja pembaikan. / Turn off the main switch when doing repair works.
4 Rajah di sebelah menunjukkan seorang lelaki terkena kejutan elektrik.

Nyatakan langkah-langkah yang perlu diambil untuk menyelamatkan
mangsa kejutan elektrik. TP 2
The diagram on the right shows a man got an electric shock. State the steps that need
to be taken to safe the electric shock victim.
1 [Apa] Matikan sumber elektrik utama sebelum menyentuh mangsa
[What] Turn off the main electrical source before touching the victim
2 Tarik mangsa menjauhi sumber elektrik dengan menggunakan penebat seperti kayu
Pull the victim away from the electrical source by using insulator such as wood
3 Baringkan mangsa dalam kedudukan yang sesuai untuk memudahkan pernafasan
Lay the victim in the appropriate position to facilitate respiration
4 Lakukan CPR jika mangsa sukar bernafas / Perform CPR if the victim has trouble breathing
5 Hubungi ambulans / Call the ambulance
92

Jawab soalan-soalan berikut.

1 Berikan maksud kecekapan tenaga. SP 6.4.1 TP 1

Give the meaning of energy efficiency.
Kecekapan tenaga merujuk penggunaan tenaga yang cermat, berhemat dan bijaksana.
Energy efficiency refers to the careful, prudent and wise use of energy.
2 Rajah di bawah menunjukkan sejenis label yang ditampal pada sesetengah peralatan elektrik.
The diagram below shows a type of label that is pasted on some electrical appliances. SP 6.4.1
Lebih Banyak Bintang

Lebih Jimat Tenaga
More Stars
More Energy Saving
PENGGUNAAN TENAGA
ENERGY CONSUMPTION
Kelengkapan No. Model

Elektrik
5
Penggunaan Tenaga Purata Setahun
Average Energy Consumption Per Year
450 kWj
kWh
Penggunaan Tenaga Produk Ini Adalah

25% Lebih Cekap Daripada Produk Biasa
This Product Is 25% More Energy Efficient Than An Average Product
www.st.gov.my
(a) Namakan jabatan yang bertanggungjawab mengeluarkan label tersebut. TP 1

Name the department that is responsible for producing the label.
Suruhanjaya Tenaga / Energy Commission
(b) Nyatakan tujuan label tersebut dikeluarkan. TP 2

State the purpose of the labels being issued.
[Apa] Memberi maklumat yang lebih terperinci bagi membantu pengguna memilih barang elektrik yang cekap tenaga.
[What] Provides more detailed information to help consumers to choose energy efficient electrical goods.
3 Berikan dua contoh teknologi yang mengaplikasikan konsep kecekapan tenaga. SP 6.4.2 TP 2
Give two examples of technologies that apply the concept of energy efficiency.
1. Mentol LED / LED bulb
2. Alat elektrik inverter / Inverter electrical appliances
93

1 Jadual di bawah menunjukkan maklumat berkaitan beberapa peralatan elektrik. Lengkapkan

jadual di bawah. SP 6.4.3 TP 3
The table below shows information on some electrical appliances. Complete the table.
Kuasa Voltan Arus diperlukan

Peralatan elektrik Power Voltage Current required
Electrical appliances
(W) (V) (A)
Pembakar roti
(a) 960 240 4
Bread toaster
Komputer
(b) 120 240 0.50
Computer
Radio
(c) 60 240 0.25
Radio
Pengering rambut
300 240 (d) 1.25
Hair dryer
Cerek elektrik
1 600 240 (e) 6.67
Electric kettle
2 Jawab soalan-soalan berikut. SP 6.4.4

(a) Jadual di bawah menunjukkan penggunaan beberapa peralatan elektrik setiap hari di rumah
Encik Rahim. Hitung penggunaan tenaga bagi setiap peralatan elektrik dalam jadual. Tunjukkan
langkah pengiraan anda. TP 3
The table below shows the usage of some electrical appliances every day at Mr. Rahim’s house. Calculate the energy consumption
of each electrical appliance in the table. Show your calculations.
Masa
Peralatan Kuasa
Bilangan penggunaan Penggunaan tenaga (kWj)
elektrik Power
Number setiap hari (j) Energy consumption (kWh)
Electrical appliances (W)
Time used per day (h)
(a) Peti sejuk = 1 × 0.1 kw × 24 j / h

1 100 24 = 2.4 kWj / kWh
Refrigerator
(b) Pendingin
= 2 × 2 kw × 8 j / h
udara 2 2 000 8 = 32 kWj / kWh
Air conditioner
(c) Mentol
= 5 × 0.06 kw × 6 j / h
filamen 5 60 6 = 1.8 kWj / kWh
Filament bulb
(d) Televisyen = 1 × 0.1 kw × 6 j / h

1 100 6 = 0.6 kWj/ kWh
Television
(e) Seterika = 1 × 1.2 × 1 j / h

1 1 200 1 = 1.2 kWj / kWh
Iron
94

(b) Hitung jumlah kos penggunaan elektrik yang perlu dibayar oleh Encik Rahim dalam bulan April
bagi kesemua alat elektrik tersebut berdasarkan kadar tarif berikut. TP 4 KBAT Menganalisis
Calculate the total cost of electricity consumption need to be paid by Mr Rahim in April for all the electrical appliances based on
the following tariff rates.
Tarif (per bulan) Kos per unit

Tariff (per month) Cost per unit
200 unit pertama

20 sen
First 200 units
Unit tambahan
30 sen
Additional units
Jumlah tenaga elektrik yang digunakan sebulan

Total electricity used a month
= (2.4 + 32 + 1.8 + 0.6 + 1.2) kWj / kWh
= 38 kWj / kWh × 30
= 1 140 kWj / kWh
Kos tenaga elektrik sebulan

Cost of electricity in a month
= (200 × RM0.20) + (940 × RM0.30)
= RM40 + RM282
= RM322
(c) Pada bulan Jun, Encik Rahim telah menukarkan kesemua mentol filamen di rumahnya kepada
mentol LED 18 W. Terangkan kesan tindakan Encik Rahim terhadap kos penggunaan tenaga
elektrik yang ditanggung olehnya. Tunjukkan pengiraan untuk membuktikan jawapan anda.
TP 5 KBAT Menilai
In June, Mr. Rahim changed all the filament bulbs at his home to the 18 W LED bulbs. Explain the effect of Encik Rahim’s action on
the cost of electricity consumption. Show calculations to prove your answer.
Kos penggunaan mentol filamen selama sebulan

The cost of using filament bulbs for a month
= 5 × 0.06 × 6 × 30 × RM0.20
= RM10.80
Kos penggunaan mentol LED selama sebulan

The cost of using LED bulbs for a month
= 5 × 0.018 × 6 × 30 × RM0.20
= RM3.24
Encik Rahim telah mengurangkan kos penggunaan tenaga elektrik sebanyak RM10.80 – RM3.24 = RM7.56 pada bulan
Jun. Mentol LED menggunakan kuasa yang lebih kecil menyebabkan penggunaan tenaga elektrik berkurang.
Encik Rahim has reduced the cost of electricity consumption by RM10.80 – RM3.24 = RM7.56 in June. LED bulbs use lesser power, resulting in
lower power consumption.
95

1 Lengkapkan peta bulatan di bawah untuk menunjukkan kaedah penjimatan penggunaan tenaga
elektrik. SP 6.4.6 TP 2
Complete the circle map below to show the method of saving electricity consumption.
Perpustakaan Buku teks

Library Tutup suis apabila tidak Textbook
(a)
digunakan
Turn off the switch when not in use

Aktiviti PAK-21
(g) Jangan membuka pintu peti

(b) Menyeterika pakaian dengan
sejuk terlalu kerap
banyak sekali gus
Do not open the refrigerator door
Ironing many clothes at one time
too often Kaedah
penjimatan (c) Tetapkan suhu penyaman
Basuh pakaian dalam muatan penggunaan
(f) tenaga elektrik
udara pada 24 °C – 26 °C
yang penuh Method of Set the air conditioning temperature
saving electricity
Wash clothes only in full loads consumption at 24 °C – 26 °C
(e) Cabut palam peralatan elektrik (d) Gunakan peralatan elektrik

daripada soket apabila tidak digunakan cekap tenaga
Unplug electrical appliances from the Use energy-efficient electrical
sockets when not in use appliances
Internet Majalah
Internet Magazine
AKTIVITI Pembelajaran Berasaskan Projek STEAM TP 6 KBAT Mencipta
1 Jalankan aktiviti dalam kumpulan yang terdiri daripada 5 orang murid. / Conduct activity in groups of 5 students.
2 Setiap kumpulan diminta membuat persembahan multimedia tentang konsep bangunan hijau. Setiap kumpulan juga
diminta membuat inovasi satu bangunan hijau. Antara perkara yang perlu diberi penekanan termasuk:
Each group is required to do multimedia presentation about the concept of green building. Each group is also required to do
innovation in green building. The things that need to be emphasised include:
(a) kecekapan tenaga / energy efficiency
(b) penjualan tenaga / power sales
(c) penggunaan peralatan yang mempunyai label cekap tenaga / the use of appliances that have energy efficient rating labels
3 Seorang ahli daripada setiap kumpulan diminta membuat pembentangan menggunakan Microsoft PowerPoint. Setiap
pembentangan mestilah mengandungi aspek-aspek berikut:
A member of each group is asked to make a presentation using Microsoft PowerPoint. Each presentation must include the following
aspects:
(a) Tajuk / Title (c) Perbincangan / Discussion
(b) Objektif / Objective (d) Kesimpulan / Conclusion

96

Reviu Bab 6
Soalan Objektif
1 Antara pasangan berikut, yang manakah Hitung voltan output yang dihasilkan oleh
merupakan komponen penting untuk transformer tersebut.
menjana arus elektrik dalam generator? Calculate the output voltage produced by the transformer.
Which of the following pairs is an important component of
generating electric current in a generator? Bilangan lilitan gegelung primer
A Ammeter dan galvanometer Number of turns in primary coils
Ammeter and galvanometer Bilangan lilitan gegelung sekunder
B Solenoid dan magnet Number of turns in secondary coils
Solenoid and magnet
Voltan input
C Galvanometer dan magnet
Input voltage
Galvanometer and magnet =
D Ammeter dan solenoid Voltan output
Output voltage
Ammeter and solenoid
A 2.5 V C 480 V
2 Rajah di bawah menunjukkan sebuah stesen
B 80 V D 1 440 V
jana kuasa elektrik.
The diagram below shows an electric power station.
4 Rajah di bawah menunjukkan palam tiga pin.
Empangan The diagram below shows a three-pin plug.
Dam
Dinamo
Dynamo
P
Air
Water
Turbin / Turbine
Apakah perubahan tenaga yang terlibat dalam
stesen jana kuasa dalam rajah di atas? Apakah fungsi P?
What is the energy change involved in the power station in the What is the function of P?
diagram above? A Untuk memutuskan litar
A Tenaga kinetik → Tenaga kimia → Tenaga Disconnects the circuit
elektrik B Membawa arus yang bocor ke Bumi
Kinetic energy → Chemical energy → Electrical energy Carries a leakage current to the ground
B Tenaga kimia → Tenaga keupayaan → C Membawa arus elektrik ke perkakas elektrik
Tenaga elektrik Carries electric current to the electrical appliance
Chemical energy → Potential energy → Electrical energy D Membawa arus elektrik berlebihan dari
C Tenaga keupayaan → Tenaga kinetik → perkakas elektrik kembali ke bekalan
Tenaga elektrik sesalur
Potential energy → Kinetic energy → Electrical energy Carries excessive electric current from the electrical
D Tenaga elektrik → Tenaga keupayaan → appliance back to the mains supply
Tenaga kimia
Electrical energy → potential energy → Chemical energy 5 Rajah di bawah menunjukkan suatu iklan
ketuhar elektrik.
3 Rajah di bawah menunjukkan simbol sebuah The diagram below shows an advertisement of an electric
transformer. oven.
The diagram below shows a symbol of a transformer.
1 250 W
240 V
+
60 lilitan 20 lilitan
240 V 60 turns 20 turns
–

97

Fius yang manakah sesuai bagi ketuhar 7 Sebuah pembakar roti dengan nilai kuasa
tersebut? 120 W dan voltan 240 V digunakan selama 2
Which fuse is suitable for the oven? jam setiap hari. Kos untuk satu unit elektrik
ialah 35 sen. Hitung jumlah kos elektrik yang
Arus = Kuasa
Power digunakan oleh pembakar roti itu dalam bulan
Current =
Voltan Voltage
Ogos.
An electric toaster marked 120 W, 240 V is used for 2 hours
A 3 A C 10 A
every day. The cost for 1 unit of electricity is 35 cents. Calculate
B 5 A D 13 A the total cost of electricity used by the toaster in the month of
August.
6 Antara yang berikut, yang manakah A RM2.60
transformer injak turun? B RM2.80
Which of the following is a step-down transformer? C RM2.90
D RM3.00
Bilangan lilitan / Number of turns
Gegelung primer Gegelung sekunder
Primary coil Secondary coil
A 20 20
B 40 35
C 25 30
D 10 20
Soalan Subjektif
1 Rajah di bawah menunjukkan label cekap tenaga yang ditampal pada dua buah kipas meja yang
berbeza model, iaitu P dan Q.
The diagram below shows energy efficiency labels pasted on two table fans of different models, P and Q.
Lebih Banyak Bintang Lebih Banyak Bintang

Lebih Jimat Tenaga Lebih Jimat Tenaga
More Stars More Stars
More Energy Saving More Energy Saving
PENGGUNAAN TENAGA PENGGUNAAN TENAGA

ENERGY CONSUMPTION ENERGY CONSUMPTION
Kipas Model P Kipas Model Q

Meja Meja
5 3
Penggunaan Tenaga Purata Setahun Penggunaan Tenaga Purata Setahun
Average Energy Consumption Per Year Average Energy Consumption Per Year
171kWj
kWh 221kWj
kWh
Penggunaan Tenaga Produk Ini Adalah Penggunaan Tenaga Produk Ini Adalah
25% Lebih Cekap Daripada Produk Biasa 25% Lebih Cekap Daripada Produk Biasa
This Product Is 25% More Energy Efficient Than An Average Product This Product Is 25% More Energy Efficient Than An Average Product
Diuji Mengikut / Tested According to ISOB561,1994 Diuji Mengikut / Tested According to ISOB561,1994
www.st.gov.my www.st.gov.my
P Q
98

(a) Pada pendapat anda, model kipas meja yang manakah lebih sesuai digunakan supaya boleh
menjimatkan kos penggunaan elektrik? Jelaskan. KBAT Menilai
In your opinion, which model of table fan is more suitable to be used in order to save electricity consumption cost? Explain.
[Apa] Model P. [Mengapa] Penggunaan tenaga purata setahun lebih kecil. Model P dilabel 5 bintang yang
menunjukkkan lebih menjimatkan tenaga berbanding model Q yang hanya 3 bintang.
[What] Model P. [Why] The average energy consumption per year is smaller. Model P is labelled 5 stars, which indicates more energy
saving than model Q that is labelled 3 stars only.
[3 markah/marks]
(b) Sekiranya anda membeli sebuah kipas meja model P dan dua buah kipas meja model Q, kira kos
penggunaan elektrik bagi kesemua kipas tersebut dalam tempoh satu tahun. Diberi, kos seunit
tenaga elektrik ialah RM0.35. KBAT Menganalisis
If you buy one desk fan of model P and two table fans of model Q, calculate the cost of electricity consumption of the fans in
a year. Given, the cost per unit electricity is RM0.35.
Kos penggunaan tenaga elektrik

Cost of electricity consumption
= (171 + (2 × 221)) × RM0.35
= RM214.55
[3 markah/marks]
(c) Nyatakan dua fungsi pelabelan kecekapan tenaga.

State two functions of energy efficiency labelling.
– [Apa] Mendidik dan meningkatkan kesedaran pengguna tentang penggunaan tenaga bagi alat elektrik
[What] Educates and increases consumers’ awareness regarding the use of energy for electrical appliances
– Mempromosikan alat elektrik cekap tenaga
Promotes energy efficient electrical appliances
[2 markah/marks]
99

Bab Tenaga dan Kuasa
e-RPH
7 Energy and Power
Jawapan
7.1 Kerja, Tenaga dan Kuasa
1 Lengkapkan pernyataan di bawah dengan perkataan yang betul. SP 7.1.1 TP 1

Complete the statements below with the correct words.
(a) Kerja dilakukan apabila suatu objek (i) disesarkan melalui suatu jarak dalam arah
(ii) daya yang dikenakan pada objek itu.
displaced force
Work is done when an object is (i) through a distance in the direction of (ii)
imposed on the object.
(b) Kerja ialah suatu kuantiti skalar .

scalar
Work is a quantity.
(c) Tenaga sebanyak 1 Joule telah digunakan apabila daya (i) 1 Newton digunakan untuk
menggerakkan objek sejauh (ii) 1 meter dalam arah daya.
1 Newton
Energy of 1 Joule has been used when (i) force is used to move an object through a distance of
1 metre
(ii) in the direction of the force.
(d) Unit S.I. bagi kerja ialah Joule (J) .

Joule (J)
The S.I. unit for work is .
2 Tandakan (✓) bagi aktiviti yang menunjukkan kerja dilakukan. SP 7.1.1 TP 2

Mark (✓) for activities that show work is done.
(a) (b) (c) (d)
✓ ✓
3 Hitung kerja yang dilakukan bagi setiap yang berikut. SP 7.1.1 TP 3

Calculate the work done for each of the following.
(a) Satu objek telah ditolak dengan daya 20 N sejauh 10 m.

One object was pushed with 20 N force at a distance of 10 m.
20 N
10 m
= 20 N × 10 m
= 200 N m
= 200 J
100

(b) Satu objek telah ditarik setinggi 5 m dari lantai dengan daya 30 N.
An object was pulled up 5 m above the floor with 30 N force.
30 N
5m

= 30 N × 5 m
= 150 N m
= 150 J
(c) Sebuah bongkah ditolak dengan daya 200 N menaiki permukaan condong seperti dalam rajah di
bawah.
A block is pushed with 200 N force on a slanting surface as shown below.
200 N
3m
4m
s
2
=3 +4
2 2
s2 = 9 + 16
s2 = 25
s =5m

= 200 N × 5 m
= 1 000 N m
= 1 000 J
101

7.1 Kerja, Tenaga dan Kuasa

1 Nyatakan maksud kuasa. TP 1

State the meaning of power.
Kuasa ialah kadar melakukan kerja
Power is the rate of doing work.
2 Unit S.I. bagi kuasa ialah Watt (W) . TP 1
Watt (W)
The S.I. unit for power is .
3 Sebuah lif dengan penumpang mempunyai jisim 1 000 kg. Lif itu bergerak setinggi 40 meter dalam masa
25 saat. Hitung kuasa lif tersebut. TP 3
An elevator with passengers weighs 1 000 kg. The elevator moves up 40 meter in 25 seconds. Calculate the power of the elevator.
Kuasa = Kerja
Masa
Work
Power =
Time
Kuasa / Power = 1 000 kg × 10 N kg × 40 m
–1

25 s
= 10 000 N × 40 m
25 s
= 16 000 W
4 Seorang lelaki seberat 75 kg menaiki tangga seperti yang ditunjukkan dalam rajah di bawah. Dia
mengambil masa selama 10 saat untuk sampai ke puncak tangga tersebut. TP 4
A man weighing 75 kg climbs up the stairs as shown in the diagram below. He takes 10 seconds to get to the top of the stairs.
2.2 m
3.0 m
(a) Hitung kerja yang dilakukan.
Calculate the work done.

= (75 kg × 10 N kg–1) × 2.2 m
= 750 N × 2.2 m
= 1 650 J
102

(b) Hitung kuasa yang dihasilkan oleh lelaki itu.
Calculate the power generated by the man.
Kuasa = Kerja
Masa
Work
Power =
Time

Kuasa / Power = 1 650 J
10 S
= 165 W
5 Satu pertandingan larian 100 m telah diadakan di Sekolah Menengah Seri Bahagia. Jadual berikut
menunjukkan maklumat setiap peserta dan kuasa yang dihasilkan oleh mereka. TP 4
A 100-metre running competition was held at Seri Bahagia Secondary School. The following table shows the information of each
participant and the power generated by them.
Jisim peserta Kerja Kuasa Masa

Peserta Mass of participant Work Power Time
Participant
(kg) (J) (W) (s)
Arif 58 (a) 58 000 4 500 (g) 12.89
Johan 52 (b) 52 000 4 200 (h) 12.38
Samuel 54 (c) 54 000 4 650 (i) 11.61
Jason 52 (d) 52 000 4 400 (j) 11.82
Ramesh 60 (e) 60 000 4 300 (k) 13.95
Zahid 55 (f) 55 000 4 650 (l) 11.83
(a) Lengkapkan jadual di atas.

Complete the table above.
(b) Berdasarkan jadual di atas, siapakah pemenang bagi pertandingan larian tersebut? Terangkan
jawapan anda. KBAT Menganalisis
Based on the table above, who is the winner of the running competition? Explain your answer.
Samuel. [Mengapa] Masa yang diambil paling pendek.
Samuel. [Why] The time taken is the shortest.
(c) Siapakah yang menghasilkan tenaga yang paling banyak? Jelaskan jawapan anda. KBAT Menganalisis
Who generates the most energy? Explain your answer.

Ramesh. [Mengapa] Kerja yang dilakukan adalah paling besar.
Ramesh. [Why] The work done is the greatest.
103

7.2 Tenaga Keupayaan dan Tenaga Kinetik

LAMAN WEB
Imbas kod QR atau layari https://justenergy.com/
Answer the following questions. blog/potential-and-kinetic-energy-explained/
untuk mengetahui tentang perbezaan tenaga
keupayaan dan tenaga kinetik.
1 Nyatakan maksud tenaga keupayaan graviti. TP 1
Laman Web
State the meaning of gravitational potential energy.

Tenaga yang disimpan dalam objek disebabkan ketinggiannya dari permukaan Bumi.
Energy stored in objects due to their heights from the surface of the Earth.
2 Perhatikan rajah di sebelah.

Observe the diagram on the right. Kelapa K
Coconut K
(a) Nyatakan tenaga yang dimiliki oleh kelapa K. TP 2
State the energy possessed by coconut K.
Tenaga keupayaan graviti / Gravitational potential energy
(b) Hitung tenaga keupayaan graviti yang tersimpan di

dalam buah kelapa K yang berjisim 2.0 kg. Dianggarkan 5.5 m
pecutan graviti adalah 10 m s–2. TP 3
Calculate the gravitational potential energy stored in coconut K weighing
2.0 kg. The estimated acceleration of gravity is 10 m s–2.
Tenaga keupayaan graviti = jisim (m) × pecutan graviti (g) × ketinggian (h)
Gravitational potential energy = mass (m) × acceleration of gravity (g) × height (h)
= 2.0 kg × 10 m s–2 × 5.5 m
= 110 J
3 Rajah di bawah menunjukkan sebiji bola tenis yang melantun di atas lantai.
The diagram below shows a tennis ball bouncing on the floor.
M N
(a) Berdasarkan rajah di atas, pada titik manakah tenaga keupayaan graviti adalah… TP 2
Based on the diagram above, at which point the gravitational potential energy is …
(i) minimum / minimum : J
(ii) maksimum / maximum : L
(b) Terangkan jawapan anda di 3(a). TP 4 KBAT Menganalisis
Explain your answers in 3(a).

J berada pada jarak yang paling dekat dari permukaan Bumi, manakala L berada pada jarak paling jauh dari
permukaan Bumi. Dalam keadaan ini, jisim bola dan pecutan graviti adalah malar.
J is at the nearest distance from the surface of the Earth while L is at the furthest distance from the surface of the Earth. In this condition, the
mass of the ball and the acceleration of gravity are constant.
104

4 Sebuah troli berisi beg ditolak di sepanjang cerun seperti ditunjukkan dalam rajah di bawah. Jisim
troli termasuk muatan ialah 45 kg. Hitung tenaga keupayaan graviti apabila troli itu sampai ke puncak
cerun. Diberi, pecutan graviti ialah 10 m s–2. TP 3 KBAT Mengaplikasi
A trolley loaded with bags is pushed along the slope as shown in the diagram below. The mass of the trolley and the load is 45 kg.
Calculate the gravitational potential energy when the trolley reaches the top of the slope. Given that the acceleration of gravity is
10 m s–2.
10 m
6m
= 45 kg × 10 m s–2 × 6 m
= 2 700 J
= 2.7 kJ
5 Sebuah kren mengangkat beban berjisim 80 kg setinggi 12 m. Hitung tenaga keupayaan graviti yang
diperolehi beban tersebut. (g = 10 m s–2 atau N/kg). TP 3 KBAT Mengaplikasi
A crane lifts a load of mass 80 kg for a height of 12 m. Calculate the gravitational potential energy gained by the load.
(g = 10 m s–2 or N/kg).
= 80 kg × 10 m s–2 × 12 m
= 9 600 J
= 9.6 kJ
6 Sebuah kotak berjisim 1 500 g diangkat ke atas rak dari lantai. Tenaga keupayaan graviti yang diperolehi
kotak tersebut ialah 75 J. Hitung ketinggian rak tersebut. (g = 10 m s–2 atau N/kg). TP 3 KBAT Mengaplikasi
A box with a mass of 1 500 g is lifted onto a rack from the floor. The gravitational potential energy gained by the box is 75 J. Calculate
the height of the rack. (g = 10 m s–2 or N/kg).
75 J = 1.5 kg × 10 m s–2 × h
75 J
Ketinggian / Height (h) =
1.5 kg × 10 m s–2
= 5 m
105


1 Hitung tenaga keupayaan kenyal bagi spring dalam situasi di bawah. TP 3

Calculate the elastic potential energy of the spring in the situations below.
Situasi Penyelesaian
Situation Solution
(a)
Pemberat
250 g
Weight Tenaga keupayaan kenyal (EP) = 1 Fx
Elastic potential energy (E )
2
10 cm p
7 cm
Pemberat = 1 × 2.5 N × 0.03 m
250 g 2
Weight
10 cm
= 0.0375 J
7 cm
(b) 250 g
Pemberat
5 cm Weight
10 cm 9 cm
7 cm
5 cm
Tenaga keupayaan kenyal (Ep) = 1 Fx
9 cm
Pemberat Elastic potential energy (E )
2
200 g p
Weight
= 1 × 2 N × 0.04 m
2
200 g Pemberat = 0.04 J
x
Weight
5 cm
5N 9 cm
x
5N
2 Berdasarkan rajah di bawah, hitung nilai x sekiranya tenaga
200 keupayaan
g kenyal bagi spring ialah 0.125 J.
Pemberat
Weight
Based on the diagram below, calculate the value of x if the elastic potential energy of the spring is 0.125 J. TP 3
5N
1
Tenaga keupayaan kenyal / Elastic potential energy (Ep) = Fx
2
Tenaga keupayaan kenyal × 2
x =
F
Elastic potential energy × 2
x =
F
0.125 J × 2
=
5N
= 0.05 m
106

3 Gelang getah merupakan satu objek yang bersifat kenyal.
Rubber bands are elastic objects.
Lengkapkan pernyataan berikut. TP 1

Complete the following statement.
Kekenyalan ialah sifat sesuatu bahan yang membolehkan bahan itu kembali kepada (a) saiz
dan (b) bentuk asal apabila daya luar yang bertindak dialihkan.
size shape
Elasticity is the property of a material that enables it to return to its original (a) and (b)
when the external force acting on it is removed.
4 Lakukan aktiviti berikut.

Conduct the following activity.
Anda diminta untuk membina sebuah kereta lumba yang berfungsi berdasarkan prinsip tenaga
keupayaan kenyal. Bahan yang dibekalkan adalah seperti berikut.
You are asked to build a racing car that functions based on the principle of elastic potential energy. The materials supplied are as
follows.
Penutup botol Penyedut minuman Batang aiskrim Gelang getah Lidi sate Gam super Gunting
Bottle cap Drinking straw Ice-cream sticks Rubber band Satay stick Super glue Scissors
Lakar model binaan anda dalam kotak di bawah dan terangkan bagaimana kereta ini berfungsi.
Sketch your building model in the box below and explain how this car works. TP 6 KBAT Mencipta
Penyedut minuman
Drinking straw
Penutup botol
Bottle cap
Lidi sate
Satay stick
Batang aiskrim
Ice-cream stick
Kereta ditarik ke belakang supaya roda belakang berputar dan getah memanjang serta berpintal. Apabila kereta dilepaskan,
getah berputar balik dan kembali kepada saiz asal. Hal ini mewujudkan daya yang menolak kereta ke hadapan.
The car is pulled backwards so that the rear wheels rotate and the rubber band is twisted and elongated. When the car is released, the rubber band
spins and returns to its original size. This creates a force that pushes the car forward.
107


1 Tandakan (✓) bagi objek/aktiviti yang memiliki tenaga kinetik. TP 1

Mark (✓) for the objects/activities that possess kinetic energy.
✓ ✓
2 Rajah di bawah menunjukkan seekor helang berjisim 4.8 kg yang sedang terbang. Hitung tenaga
kinetik yang dimiliki helang tersebut. TP 3
The diagram below shows an eagle weighing 4.8 kg flying. Calculate the kinetic energy possessed by the eagle.
Tenaga kinetik / Kinetic energy

= 1 mv2
2
= 1 × 4.8 kg × (30 m s–1)2
2
= 1 × 4.8 × 900
30 m s–1 2
= 2 160 J
= 2.16 kJ
3 Hitung tenaga kinetik seorang atlet berjisim 55 kg yang berlari pada halaju 10 m s–1. TP 3
Calculate the kinetic energy of an athlete who weighs 55 kg running at the velocity of 10 m s–1.
Tenaga kinetik / Kinetic energy = 1 mv2

2
Tenaga kinetik / Kinetic energy = 1 × 55 kg × (10 m s–1)2
2
= 1 × 55 × 100
2
= 2 750 J
= 2.75 kJ
4 Hitung tenaga kinetik sebuah kereta berjisim 1 500 kg yang bergerak pada halaju 20 m s–1. TP 3
Calculate the kinetic energy of a car of mass 1 500 kg that is moving with a velocity of 20 m s–1.
Tenaga kinetik / Kinetic energy = 1 mv2

2
Tenaga kinetik / Kinetic energy = 1 × 1 500 kg × (20 m s–1)2
2
= 1 × 1 500 × 400
2
= 300 000 J
= 300 kJ
108

5 Rajah di bawah menunjukkan seorang pelontar peluru sedang melontarkan peluru yang berjisim 6 kg.
The diagram below shows a shot putter throwing a shot with a mass of 6 kg.
(a) Nyatakan perbezaan tenaga kinetik di titik P dan titik Q. TP 2

State the difference in kinetic energy at point P and point Q.
[Apa] Q mempunyai tenaga kinetik yang lebih besar daripada P
[What] Q has a higher kinetic energy than P
(b) Hitung tenaga kinetik peluru di titik Q sekiranya halaju peluru tersebut ialah 15 m s–1. TP 3
Calculate the kinetic energy of the shot at point Q if the velocity of the shot is 15 m s . –1
Tenaga kinetik = 1 mv2

2
Kinetic energy
= 1 mv2
2
= 1 × 6 kg × (15 m s–1)2
2
= 1 × 6 × 225
2
= 675 J
(c) Ramalkan tenaga kinetik di titik Q sekiranya peluru yang lebih berat digunakan. Terangkan
jawapan anda. TP 5 KBAT Menilai
Predict the kinetic energy at point Q if a heavier shot is used. Explain your answer.
Lebih besar daripada 675 J. [Mengapa] Ketinggian dan pecutan graviti tidak berubah. Apabila jisim bertambah,
tenaga keupayaan graviti akan bertambah. Pergerakan peluru di titik Q lebih laju.
Greater than 675 J. [Why] The height and acceleration of gravity are not changed. As the mass increases, the gravitational potential energy
increases. The movement of the shot at position Q is faster.
109

7.3 Prinsip Keabadian Tenaga

1 Apakah yang dinyatakan oleh prinsip keabadian tenaga? TP 1

What is stated by the principle of energy conservation?
Video
Tenaga tidak boleh dicipta atau dimusnahkan tetapi boleh berubah dari suatu bentuk ke bentuk yang lain. Jumlah tenaga
adalah malar.
Energy cannot be created or destroyed but may change from one form to another. The total energy is constant.
2 Nyatakan apa yang berlaku kepada tenaga sekiranya kerja dilakukan berubah. TP 1
State what will happen to energy if work done is changed.
Tenaga akan berubah. / Energy will change.
3 Rajah di bawah menunjukkan ayunan sebuah bandul. P, Q, R dan S ialah kedudukan bandul tersebut
semasa ayunan.
The diagram below shows a swinging pendulum. P, Q, R and S are the positions of the pendulum during the swing.
Q S
Ep = 6 J
Ep = 6 J R
P Ek = 0 J
Ek = 0 J Ep = 4 J
Ep = 0 J Ek = 2 J
Ek = 6 J
(a) Tentukan tenaga kinetik dan tenaga keupayaan dalam ladung di kedudukan P, Q dan S jika
tenaga keupayaan di titik R ialah 4 J dan tenaga kinetik ialah 2 J. TP 2
Determine the kinetic energy and potential energy in the pendulum at positions P, Q and S if the potential energy at point R is 4 J
and the kinetic energy is 2 J.
(b) Nyatakan pada kedudukan mana ladung mempunyai… TP 2
State at which position the pendulum has…
(i) tenaga keupayaan paling rendah

the lowest potential energy
P
(ii) tenaga kinetik paling rendah

the lowest kinetic energy
Q dan /and S
video

youtube.com/watch?v=KT6y1kn_xeU
prinsip keabadian tenaga.
110

4 Rajah bawah menunjukkan sebiji bola 500 g dijatuhkan dari ketinggian 40 m.
The diagram below shows a ball weighing 500 g is dropped from a height of 40 m.
S
v = 20 m s-1
40 m
20 m
(a) Hitung tenaga keupayaan graviti bola di kedudukan R. TP 3

Calculate the gravitational potential energy of the ball at position R.
= 0.5 kg × 10 m s–2 × 40 m
= 200 J
(b) (i) Hitung tenaga keupayaan graviti bola di kedudukan S. TP 3

Calculate the gravitational potential energy of the ball at position S.
= 0.5 kg × 10 m s–2 × 20 m
= 100 J
(ii) Hitung tenaga kinetik bola di kedudukan S. TP 3

Calculate the kinetic energy of the ball at position S.
Tenaga kinetik /Kinetic energy = 1 mv2

2
= 1 × 0.5 kg × (20 m s–1)2
2
= 100 J
111

7.3 Prinsip Keabadian Tenaga

1 Rajah di bawah menunjukkan sebuah troli yang bergerak di atas satu landasan dari titik J ke titik M.
The diagram below shows a trolley moving down a ramp from point J to point M.
K
8m
L 4m
Aras tanah
Ground level
(a) Nyatakan pada titik mana tenaga keupayaan graviti dan tenaga kinetik adalah maksimum. TP 3
State at which points the gravitational potential energy and kinetic energy are maximum.
(i) Tenaga keupayaan graviti maksimum.

Maximum gravitational potential energy.
Titik J / Point J
(ii) Tenaga kinetik maksimum.

Maximum kinetic energy.
Titik L / Point L
(b) Terangkan perubahan tenaga keupayaan graviti dan tenaga kinetik yang berlaku apabila troli
menuruni landasan dari titik J ke titik K. TP 4 KBAT Menganalisis
Explain the change of gravitational potential energy and kinetic energy that occurs when the trolley moves down the ramp from
point J to point K.
[Apa] Tenaga keupayaan graviti berkurang kerana ketinggian berkurang manakala tenaga kinetik bertambah. Semasa
troli menuruni landasan, tenaga keupayaan graviti semakin hilang dan ditukar kepada tenaga kinetik.
[What] The gravitational potential energy decreases as the height decreases while the kinetic energy increases. As the trolley moves down
the ramp, the gravitational potential energy decreases and is converted to kinetic energy.
(c) Terangkan perubahan tenaga keupayaan graviti dan tenaga kinetik yang berlaku apabila troli
mendaki landasan dari titik L ke titik M. TP 4 KBAT Menganalisis
Explain the change of gravitational potential energy and kinetic energy that occurs when the trolley moves up the ramp from
point L to point M.
[Apa] Tenaga keupayaan graviti bertambah kerana ketinggian bertambah manakala tenaga kinetik berkurang.
Semasa mendaki landasan, tenaga kinetik semakin hilang dan ditukar kepada tenaga keupayaan graviti.
[What] The gravitational potential energy increases as the height increases while the kinetic energy decreases. As the trolley moves up the
ramp, kinetic energy decreases and is converted to gravitational potential energy.
112

(d) Ramalkan tenaga keupayaan graviti dan tenaga kinetik yang dimiliki troli tersebut pada kedudukan
M jika tenaga kinetik troli di titik L ialah 400 J. Dengan menggunakan prinsip keabadian tenaga,
terangkan jawapan anda. TP 5 KBAT Menilai
Predict the gravitational potential energy and the kinetic energy of the trolley at position M if the kinetic energy of the trolley at point L
is 400 J. By using the principle of energy conservation, explain your answer.
Tenaga keupayaan graviti / Gravitational potential energy: 200 J
Tenaga kinetik / Kinetic energy : 200 J
Mengikut prinsip keabadian tenaga, jumlah tenaga dalam troli di semua titik adalah malar. Di titik L, tenaga
keupayaan graviti adalah 0 J kerana berada pada ketinggian aras tanah manakala tenaga kinetiknya adalah 400 J.
Di titik M, jumlah tenaga masih kekal 400 J. Semasa mendaki landasan, troli telah kehilangan 200 J tenaga kinetiknya
di titik M kerana tenaga kinetik ditukarkan kepada tenaga keupayaan graviti. Apabila troli berada di titik M iaitu
separuh daripada ketinggian titik J, tenaga keupayaan yang dimiliki oleh troli di titik M adalah separuh daripada di
titik J iaitu 200 J. Tenaga kinetik yang tinggal pada troli di titik M adalah 200 J.
According to the principle of energy conservation, the total amount of energy in the trolley at all points is constant. At point L, the gravitational
potential energy is 0 J because it is at the ground level while its kinetic energy is 400 J. At point M, the total energy is still 400 J. As the trolley
moves up the ramp, it loses 200 J kinetic energy at point M because the kinetic energy is converted to gravitational potential energy. When the
trolley is at point M which is half the height of point J, the potential energy of the trolley at point M is half of point J, which is 200 J. The remaining
kinetic energy of the trolley at point M is 200 J.
2 Sebiji bola 400 g dilambung secara menegak ke atas dengan halaju 20 m s–1.
A 400 g ball is thrown vertically upwards with a velocity of 20 m s–1.
(a) Hitung tenaga keupayaan graviti maksimum yang diterima bola itu. TP 3 KBAT Mengaplikasi
Calculate the maximum gravitational potential energy gained by the ball.
Tenaga keupayaan graviti maksimum yang diterima = Kehilangan tenaga kinetik maksimum
Maximum gravitational energy gained Maximum kinetic energy loss
mgh = 1 mv2
2
= 1 × 0.4 kg × (20 m s–1)2
2
= 80 J
(b) Hitung ketinggian maksimum yang dicapai oleh bola itu. Dianggarkan pecutan graviti ialah
10 m s–2. TP 3 KBAT Mengaplikasi
Calculate the maximum height reached by the ball. The estimated acceleration of gravity is 10 m s–2.
Tenaga keupayaan graviti maksimum yang diterima = Kehilangan tenaga kinetik maksimum
Maximum gravitational energy gained Maximum kinetic energy loss
mgh = 1 mv2
2
0.4 kg × 10 m s–2 × h = 80 J
h = 80
0.4 × 10
h = 20 m

113

e-Soalan

menjawab latihan tambahan
Bab 7.

Soalan Objektif
1 Antara aktiviti berikut, yang manakah keupayaan graviti 75 000 J. Berapakah jisim
melibatkan kerja yang dilakukan? wanita Q, dalam kg?
Which of the following activities involves work done? When woman Q enters the elevator, the elevator moves up
A Seorang bayi sedang menangis 30 m with 75 000 J gravitational potential energy. What is the
A baby crying mass of woman Q, in kg?
B Seorang ibu yang sedang menyusukan bayi Tenaga keupayaan graviti = mgh
A mother breastfeeding a baby Gravitational potential energy = mgh
C Seorang kanak-kanak lelaki berlari menaiki
tangga (Daya graviti / Gravitational force = 10 m s–2)
A boy running up the stairs
A 55 C 65
D Seorang dewasa sedang memegang sebakul B 60 D 70
buah mangga
An adult holding a basket filled with mangoes
4 Rajah di bawah menunjukkan seorang murid
melontar bola keranjang ke dalam jaring.
The diagram below shows a student throwing a basketball
2 Rajah di bawah menunjukkkan seorang
into the net.
pekerja sedang mengangkat suatu beban
seberat 30 kg. A
The diagram below shows a worker lifting a weight of 30 kg.
D
70 cm B
Pada kedudukan manakah, A, B, C atau D
Hitung kerja yang dilakukan oleh pekerja tenaga kinetik adalah maksimum?
At which position, A, B, C or D the kinetic energy is maximum?
tersebut.
Calculate the work done by the worker.
5 Jadual di bawah menunjukkan maklumat
Kerja = Daya × Sesaran tentang empat orang murid yang menaiki
Work = Force × Displacement sebuah tangga dengan ketinggian 3 m.
The table below shows the information about four students
A 21 J C 210 J who walk up the stairs of 3 m high.

B 100 J D 1 000 J
Jisim badan Masa untuk sampai
Murid
3 Rajah di bawah menunjukkan seorang wanita Students
(kg) ke puncak (s)
memasuki sebuah lif. Body mass (kg) Time to get to the top (s)
The diagram below shows a woman entering an elevator. Ahmad 80 15
Jamal 60 12
60 kg 80 kg Ramesh 50 10
50 kg
Joshua 70 15
Siapakah yang mempunyai kuasa paling besar?
Who has the greatest power?
Kerja yang dilakukan

Kuasa =
Masa
e-Soalan
Work done
Power =
Time
Wanita/Woman Q
Apabila wanita Q memasuki lif, lif tersebut A Ahmad C Ramesh

bergerak ke atas setinggi 30 m dengan tenaga B Jamal D Joshua
114

6 Rajah di bawah menunjukkan aktiviti yang Berapakah halaju troli selepas dilepaskan
dilakukan oleh seorang pelajar. Troli berjisim sekiranya daya yang digunakan untuk
5 kg ditolak ke bongkah kayu sehingga memampatkan spring adalah 50 N?
spring dimampatkan kepada 10 cm. Troli itu What is the velocity of the trolley after it is released if the force
kemudiannya dilepaskan dan spring kembali used to compress the spring is 50 N?
kepada panjang asal.
1 Fx = 1 mv 2
The diagram below shows the activitiy carried out by a
student. The 5 kg trolley is pushed towards a wooden block 2 2
so that the spring is compressed to 10 cm. The trolley is then
released and the spring returns to its original length.
A 1 m s–1
50 cm
B 2 m s–1
C 4 m s–1
D 20 m s–1
Troli Bongkah kayu
Trolley Wooden block
Soalan Subjektif
1 Rajah di bawah menunjukkan dua orang lelaki, P dan Q yang sedang menolak dua bebola logam.
The diagram below shows two men, P and Q pushing two metal balls.
300 kg
100 kg
500 N 500 N
Tiada pergerakan
No movement
P Q 6m
5s
(a) Tentukan kerja yang dilakukan oleh lelaki P dan lelaki Q. KBAT Mengaplikasi
Determine the work done by man P and man Q.
Lelaki P / Man P :
= (500 + 3 000) × 0
= 0 J
[2 markah/marks]
Lelaki Q / Man Q :
= (500 + 1 000) × 6
= 9 000 J
[2 markah/marks]
(b) Hitung kuasa yang dijana oleh lelaki Q untuk menolak bebola logam tersebut. KBAT Mengaplikasi
Calculate the power generated by man Q to push the metal ball.

Kerja/Work
Kuasa/Power =
Masa/Time
= 000 J
9
5s
= 1 800 W
[2 markah/marks]
(c) Apakah perubahan yang berlaku kepada kuasa yang dijana jika masa untuk menolak bebola tersebut
bertambah?
What are the changes occur to the power generated if the time to push the ball is increased?
Berkurang / Decreases
[1 markah/mark]
(d) Nyatakan hubungan antara kerja yang dilakukan dengan kuasa yang dijana jika masa adalah
malar. KBAT Menilai
State the relationship between the work done and the power generated if the time is constant.
Semakin besar kerja yang dilakukan, semakin besar kuasa yang dijana. / The greater the work done, the greater the power generated.
[1 markah/mark]
115

Bab Keradioaktifan
e-RPH
8 Radioactivity
Jawapan
8.1 Sejarah Penemuan Keradioaktifan
1 Namakan tokoh-tokoh yang terlibat dalam penemuan keradioaktifan yang berikut. SP 8.1.1 TP 1
Name the figures involved in the following radioactivity discoveries.
Penemuan keradioaktifan Tokoh terlibat

Radioactivity discoveries Figure involved
(a) Penemuan sinar-X Wilhelm Conrad Roentgen

X-ray discovery
(b) Menghasilkan sinar-X daripada uranium Henri Becquerel

Produced X-rays from uranium
(c)
Mengasingkan polonium dan radium daripada
uranium Marie Curie dan / and Pierre Curie
Separated polonium and radium from uranium
2 Nyatakan maksud bagi istilah berikut. SP 8.1.1 TP 1

State the meaning of the following terms.
Istilah Maksud
Terms Meaning
(a) Bahan radioaktif Bahan radioaktif ialah bahan yang mempunyai nukleus yang tidak stabil.
Radioactive substance Radioactive substance is a substance with unstable nucleus.
Proses pereputan suatu nukleus yang tidak stabil secara spontan dengan memancarkan
(b) Keradioaktifan
sinaran radioaktif.
Radioactivity The spontaneous decomposition process of an unstable nucleus by transmitting radioactive radiation.
3 Rajah di bawah menunjukkan satu kaedah yang digunakan untuk melihat runut yang dihasilkan oleh
bahan radioaktif.
The diagram below shows a method used to view the tracks produced by a radioactive substance.
Tudung perspeks
Perspex cover
Kepingan kain felt direndam

Sumber radioaktif dalam alkohol campur air
Radioactive source Felt sheet is soaked in water
Cahaya mixed with alcohol
Light
Plat logam hitam
Black metal plate
Pepejal karbon dioksida

Solid carbon dioxide
Span
Sponge
116

(a) Namakan kaedah yang ditunjukkan dalam rajah di atas. TP 2
Name the method shown in the diagram above.
Kebuk awan / Cloud chamber
(b) Rajah di bawah menunjukkan runut yang dihasilkan oleh bahan radioaktif, P, Q dan R.
The diagram below shows the tracks produced by radioactive substances, P, Q and R.
Namakan zarah-zarah yang menghasilkan runut di bawah dan nyatakan ciri-ciri runut tersebut.
Name the particles that produce the tracks below and state the characteristics of the track. TP 2
Video
Aktiviti PAK-21
Beta / Beta Alfa / Alpha Gama / Gamma
P: Q: R:
Ciri-ciri runut: Ciri-ciri runut: Ciri-ciri runut:

Characteristics of track: Characteristics of track: Characteristics of track:
1. Kurang padat / Less compact 1. Padat / Compact 1. Pendek / Short

2. Tidak lurus / Not straight 2. Lurus / Straight 2. Berselerak / Messy
4 Namakan dua bahan radioaktif. TP 2

Name two radioactive substances.
Uranium-235 / Plutonium / Radium / Thorium-232 / Karbon-14 / Radon-222
Uranium-235 / Plutonium / Radium / Thorium-232 / Carbon-14 / Radon-222
5 Nyatakan dua unit yang digunakan untuk mengukur keradioaktifan. TP 2

State two units used to measure radioactivity.
Becquerel (Bq) dan/and Curie (Ci).
AKTIVITI Projek Kumpulan TP 6 KBAT Mencipta

Conduct activity in groups of 5 students.
2 Setiap kumpulan diminta membina sebuah kebuk awan untuk melihat runut yang dihasilkan oleh bahan radioaktif.
Each group is required to build a cloud chamber to watch tracks produced by radioactive substances.
3 Seorang ahli daripada setiap kumpulan diminta membuat pembentangan. Ahli kumpulan lain mendengar dan menyoal
hasil kumpulan lain.
A member of each group is asked to make a presentation. Members of other groups listen and question the ideas presented by other groups.
video video
Imbas kod QR atau layari https://www. Imbas kod QR atau layari https://www.
youtube.com/watch?v=EVF4H7B6PsM untuk youtube.com/watch?v=400xfGmSlqQ
menonton video tentang cara membina untuk menonton video tentang
kebuk awan dan cara menggunakannya. membina kebuk awan.
Untuk tujuan pembelajaran Untuk tujuan pembelajaran
117

8.2 Atom dan Nukleus

1 Rajah di bawah menunjukkan struktur atom suatu unsur.

The diagram below shows the atomic structure of an element.
(a) Label struktur atom dalam rajah di bawah. TP 2

Label the structure of the atom in the diagram below.
P : Neutron / Neutron
Q : Proton / Proton
R : Elektron / Electron
(b) Nyatakan cas bagi zarah subatom P, Q dan R. TP 1

State the charge for subatomic particles P, Q and R.
Neutral / Neutral
P:
Positif / Positive
Q:
Negatif / Negative
R:
2 Jadual di bawah menunjukkan zarah subatom bagi isotop hidrogen.

The table below shows the subatomic particles of the hydrogen isotopes.
Isotop Bilangan proton Bilangan neutron

Isotope Number of proton Number of neutron
Deuterium 1 2
Tritium 1 3
Berdasarkan jadual di atas, lukis dan label isotop hidrogen tersebut di dalam ruang yang disediakan.
Based on the table above, draw and label the hydrogen isotopes in the space provided. TP 2
(a) (b)
Proton
Proton Proton
Proton
Elektron/Electron
Elektron/Electron Neutron
Neutron Elektron/Electron
Elektron/Electron Neutron
Neutron
Deuterium Tritium
118

8.2 Atom dan Nukleus

1 Natrium ialah bahan logam, manakala klorin ialah bahan bukan logam. Natrium bertindak balas
dengan klorin membentuk sebatian ion, natrium klorida.
Sodium is a metal whereas chlorine is a non-metal. Sodium reacts with chlorine to form an ionic compound, sodium chloride.
(a) Rajah di bawah menunjukkan tindak balas yang berlaku pada atom natrium.
The diagram below shows the reaction that occurs on sodium atom.
Na Na + e-
Atom Natrium, Na Ion Natrium, Na+

Sodium atom, Na Sodium ion, Na+
Terangkan proses yang ditunjukkan dalam rajah di atas. TP 4 KBAT Menganalisis
Explain the process shown in the diagram above.

[Bagaimana] Atom natrium mengandungi 11 elektron. Atom natrium mendermakan satu elektron dan membentuk
ion natrium, Na+.
[How] Sodium atom contains 11 electrons. Sodium atom donates one electron and form a sodium ion, Na+.
(b) Rajah di bawah menunjukkan tindak balas yang berlaku pada atom klorin.
The diagram below shows the reaction that occurs on chlorine atom.
C1 + e- C1
Atom Klorin, Cl Ion Klorin, Cl–

Chlorine atom, Cl Chlorine ion, Cl–
Terangkan proses yang ditunjukkan dalam rajah di atas. TP 4 KBAT Menganalisis
Explain the process shown in the diagram above.

[Bagaimana] Atom klorin mengandungi 17 elektron. Atom klorin menerima satu elektron dan membentuk ion
klorin, Cl–.
[How] A chlorine atom contains 17 electrons. Chlorine atom receives one electron and form a chlorine ion, Cl–.
(c) Kenal pasti ion positif dan ion negatif bagi sebatian ion berikut. TP 2
Identify positive and negative ions for the following ionic compounds.
Sebatian Ion positif Ion negatif

Compounds Positive ion Negative ion
(i) Magnesium oksida / Magnesium oxide Magnesium / Magnesium Oksigen / Oxygen
(ii) Kalsium nitrat / Calcium nitrate Kalsium / Calcium Nitrogen / Nitrogen
(iii) Plumbum bromida / Lead bromide Plumbum / Lead Bromin / Bromine
119

8.3 Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak Mengion
1 Lengkapkan pernyataan berikut menggunakan perkataan yang diberikan. SP 8.3.1 TP 1

Complete the following statements using the words given.
Elektron Jirim Tenaga Getaran Elektron

Electron Matter Energy Vibration Electron
jirim
Sinaran mengion menyebabkan pengionan apabila sinaran berinteraksi dengan (a) .
tenaga
Pengionan berlaku apabila zarah mempunyai (b) yang cukup untuk membebaskan
elektron
satu (c) daripada atom. Sinaran tidak mengion merujuk tindak balas tenaga yang tidak
elektron getaran
dapat membebaskan (d) daripada atom namun menghasilkan (e) .
matter
Ionising radiation causes ionisation when the radiation interacts with (a) . Ionisation occurs when a particle has
enough (b) energy electron

to release one (c) from an atom. Non-ionising radiation refers to the energy
reaction that cannot remove (d) electrons vibrations

from an atom but produces (e) .
2 Kenal pasti sama ada sinaran berikut merupakan sinaran mengion atau sinaran tidak mengion.
Identify the following radiations whether ionising radiations or non-ionising radiations. SP 8.3.2 TP 2
Sinaran Sinaran mengion atau sinaran tidak mengion

Radiation Ionising radiation or non-ionising radiation
(a) Ultraungu Sinaran mengion

Ultra violet Ionising radiation
(b) Sinar-X Sinaran mengion

X-Ray Ionising radiation
(c) Gelombang mikro Sinaran tidak mengion

Microwave Non-ionising radiation
(d) Sinar alfa Sinaran mengion

Alpha ray Ionising radiation
(e) Inframerah Sinaran tidak mengion

Infrared Non-ionising radiation

3 Rajah di sebelah menunjukkan sinaran radioaktif di Sumber radioaktif –

dalam medan elektrik. Radioactive source
The diagram on the right shows radioactive rays in an electric field. P

Q
(a) Namakan sinaran radioaktif P, Q dan R. TP 2
R
Name the radioactive rays P, Q and R.
Alfa / Alpha
P: +
Gama / Gamma
Q:
Beta
R:
120

(b) Mengapakah sinaran Q tidak dipesongkan ke arah plat positif atau negatif? TP 3
Why is ray Q not deflected towards the positive or negative plates?
Ia adalah neutral / It is neutral
(c) Apakah jenis cas bagi R? TP 2

What is the type of charge for R?
Negatif / Negative
(d) Jelaskan jawapan anda dalam (c). TP 3 KBAT Mengaplikasi
Explain your answer in (c).

[Mengapa] Dipesong ke plat positif / [Why] Deflected towards the positive plate
4 Rajah di bawah menunjukkan kuasa penembusan bagi tiga sinaran radioaktif.

The diagram below shows the penetration power of three radioactive rays.
Namakan sinaran radioaktif tersebut. Tulis jawapan anda di dalam kotak yang disediakan. TP 2
Name the radioactive radiations. Write your answers in the box provided.
Kepingan Bongkah
Kertas aluminium plumbum
Paper Aluminium sheet Lead block
(a) Alfa / Alpha
(b) Beta / Beta
(c) Gama / Gamma
5 Lengkapkan jadual berikut untuk membezakan ketiga-tiga jenis sinaran mengion. TP 3 KBAT Mengaplikasi
Complete the following table to differentiate the three types of ionising radiations.
Jenis / Types Sinaran / Radiation

Sifat / Properties Alfa (α)/Alpha (α) Beta (β)/Beta (β) Gama (γ)/Gamma (γ)
Jenis zarah (a) Nukleus helium (b) Elektron (c) Gelombang

Helium nucleus Electron elektromagnet
Types of particles Electromagnetic wave
Jenis cas (d) Positif (e) Negatif (f) Neutral

Positive Negative Neutral
Types of charge
Kuasa penembusan (g) Lemah (h) Kuat (i) Paling kuat

Weak Strong Strongest
Penetration power
Kuasa pengionan (j) Tinggi (k) Sederhana (l) Rendah

High Medium Low
Ionising power
(m) Terpesong dengan (n) Terpesong dengan (o) Tidak terpesong

Kesan medan magnet magnitud kecil magnitud besar Not deflected
Impact of magnetic field Deflected with small Deflected with large
magnitude magnitude
Kelajuan (p) Perlahan (q) Laju (r) Sangat laju

Slow Fast Very fast
Speed
121

8.3 Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak Mengion
Jawab soalan-soalan di bawah. / Answer the questions below.

1 Sinaran mengion dalam alam sekitar berlaku secara semula jadi dan juga melalui aktiviti manusia.
Berikan contoh sumber sinaran mengion semula jadi dan sumber sinaran mengion buatan manusia.
Ionising radiations in the environment occur naturally and also through human activities. Give examples of natural sources of ionising
radiation and man-made sources of ionising radiation. SP 8.3.3 TP 2
(a) Sumber sinaran mengion semula jadi (b) Sumber sinaran mengion buatan manusia
Natural sources of ionising radiation Man-made sources of ionising radiation
(i) Sinaran matahari (i) Kemalangan nuklear

Sunlight Nuclear accidents
(ii) Sinaran kosmik (ii) Ujian nuklear

Cosmic rays Nuclear tests
(iii) Sinaran latar belakang (iii) Penghasilan radioisotop

Background radiations The production of radioisotopes
(iv) Unsur nadir bumi (iv) Pendedahan kepada sinaran semasa perubatan
Rare-earth elements Medical exposure to radiations
2 Nyatakan unit pengukuran dos sinaran latar belakang. SP 8.3.3 TP 1

State the unit of measurement for background radiation dose.
mikroSievert/jam (µSv/j) / microSievert/hour (µSv/h)
3 Nyatakan paras sinaran yang berbahaya kepada manusia. SP 8.3.3 TP 2

State the level of radiation that is harmful to humans.
Lebih daripada 0.2 µSv/j / More than 0.2 µSv/h
4 Rajah di sebelah menunjukkan satu simbol yang ditampal pada pintu

bilik pengimejan sinar-X.
The diagram on the right shows a symbol pasted on the door of X-ray imaging room.
(a) Seorang wanita hamil mengabaikan simbol tersebut. Dia meneruskan Sila maklumkan kepada
prosedur pengimejan menggunakan sinar-X. Wajarkan tindakan yang pegawai bertugas, sekiranya
dilakukan oleh wanita tersebut. SP 8.3.4 TP 5 KBAT Menilai anda mengandung
Please inform the officer
A pregnant woman ignores the symbol. She continues the imaging procedure using X-rays. incharged, if you are pregnant
Justify the action taken by the woman.
Sinar-X merupakan sinar mengion. Ia boleh menembusi badan manusia. Sinar-X boleh merosakkan sel badan dan sel
otak fetus. / X-ray is an ionising ray. It can penetrate the human body. X-ray can damage foetus’s body cells and brain cells.
(b) Nyatakan dua langkah keselamatan yang perlu diambil oleh seorang jururadiografi untuk
mengelakkan risiko kesihatan semasa bekerja. SP 8.3.4 TP 1
State two safety precautions that a radiographer should take to avoid health risks while working.
– [Bagaimana] Meninggalkan bilik atau berdiri di belakang perisai pelindung seperti tirai yang direka untuk
menghalang sinaran.
[How] Leave the room or stand behind a protective shield such as a curtain, that is designed to keep out radiation.
– Memakai peranti perisai seperti apron, sarung tangan, cermin mata dan topeng plumbum.
Wear shielding devices such as lead aprons, gloves, goggles and masks.
122

8.4 Kegunaan Sinaran Radioaktif
Jawab soalan-soalan di bawah. / Answer the questions below.

1 Suaikan radioisotop berikut dengan kegunaan masing-masing. SP 8.4.1 TP 3
Match the following radioisotopes with their respective uses.
Radioisotop Kegunaan
Radioisotopes Uses
(a) Uranium Untuk membuat bom

Uranium To make a bomb
(b) Kobalt-60 Untuk menjana kuasa elektrik

Cobalt-60 To generate electricity
(c) Plutonium Untuk membunuh sel kanser

Plutonium To kill cancer cells
(d) Karbon-14 Untuk mengesan kebocoran paip

Carbon-14 To detect pipe leakage
(e) Iodin-131 Untuk memeriksa keadaan kelenjar tiroid

Iodine-131 To check the state of the thyroid gland
(f) Fosforus-32 Untuk menentukan usia artifak purba

Phosphorus-32 To determine the age of ancient artifacts
(g) Natrium-24 Untuk mengkaji keberkesanan penyerapan baja

Sodium-24 To investigate the effectiveness of fertiliser absorption
2 Pada bulan Mac 2011, Fukushima Daiichi, Jepun telah dilanda gempa bumi dan tsunami yang sangat
dahsyat sehingga memusnahkan stesen jana kuasa nuklear. Beberapa letupan telah berlaku di stesen
tersebut.
In March 2011, Fukushima Daiichi, Japan was hit by a devastating earthquake and tsunami that destroyed a nuclear power plant.
There were explosions erupted in the plant.
Nyatakan risiko jangka pendek dan jangka panjang yang dihadapi oleh penduduk berhampiran
kawasan tersebut sekiranya masalah ini tidak ditangani dengan segera. SP 8.4.2 TP 2
State the short-term risks and long-term risks faced by the residents that live near the area if the problem is not addressed immediately.
Risiko jangka pendek / Short term risk:

[Apa] Cirit-birit, loya, muntah, keguguran rambut, hilang selera makan, pendarahan dalaman
[What] Diarrhoea, nausea, vomiting, hair loss, loss of appetite, internal bleeding
Risiko jangka panjang / Long term risk:

Mutasi, kanser, leukemia, kecacatan kelahiran / Mutation, cancer, leukaemia, birth defects
Mark () for the correct statement and () for the wrong statement.
(a) Bahan radioaktif biasanya disimpan di dalam bekas plumbum tebal dan
dikelilingi oleh konkrit tebal. ✓
Radioactive substances are usually stored in thick lead containers surrounded by thick concrete.
(b) Sisa bahan radioaktif biasanya dibuang di kawasan hutan yang jauh dari kawasan
kediaman manusia. ✗
Radioactive wastes are usually dumped in forest areas far away from human resident areas.

123

Reviu Bab 8
Soalan Objektif
1 Pernyataan yang manakah menerangkan 4 Antara bahan berikut, yang manakah boleh
maksud bahan radioaktif? ditembusi oleh sinar alfa?
Which statement explains the meaning of radioactive Which of the following materials can be penetrated by alpha
substance? ray?
A Bahan yang mempunyai nukleus yang aktif A Kepingan kertas / Paper sheets
Substances that have active nuclei B Kepingan aluminium / Aluminium sheets
B Bahan yang memancarkan sinaran infra C Bongkah plumbum / Lead block
merah D Bongkah plumbum dan konkrit
Substances that emit infrared radiation Lead block and concrete
C Bahan yang mempunyai nukleus yang
tidak stabil 5 Rajah di bawah menunjukkan pemesongan
Substances with unstable nuclei sinaran radioaktif oleh medan elektrik.
D Bahan yang mempunyai bilangan proton The diagram below shows the deflection of radioactive
yang banyak radiations by an electric field.
Substances that have a large number of protons +++++++++++++++++++++++
J
2 Apakah maksud separuh hayat pereputan?
What does half-life decay means? K
L
A Tempoh jangka hayat bahan nukleus
selepas berjaya mereput sebanyak separuh
The life span of a nucleus after successfully decayed by Apakah sinaran J, K dan L? / What are rays J, K and L?

half
B Masa yang diambil oleh bahan radioaktif J K L
memancarkan separuh sinar radioaktifnya A Alfa Beta Gama
Time taken by a radioactive substance to emit half of its Alpha Beta Gamma
radioactive ray B Beta Gama Alfa
C Tempoh jangka hayat nukleus selepas Beta Gamma Alpha
separuh daripada sinaran radioaktif C Gama Beta Alfa
dipancarkan Gamma Beta Alpha
The life span of a nucleus after half of the radioactive
radiation is transmitted D Alfa Gama Beta
Alpha Gamma Beta
D Masa yang diambil bagi bilangan nukleus
yang belum mereput berkurang menjadi
setengah daripada nilai asalnya 6 Antara yang berikut, yang manakah
The time taken by a number of undecayed nuclei to be menunjukkan bahan radioaktif dan
reduced to half of its original value kegunaannya yang betul?
Which of the following shows the correct radioactive
3 Jadual di bawah menunjukkan bilangan substance and its usage?
proton dan elektron bagi bahan P, Q, R dan S. Bahan radioaktif Kegunaan
The table below shows the number of protons and electrons Radioactive substance Usage
of substances P, Q, R and S.
A Kobalt-60 Merawat tumor
Bahan Bilangan proton Bilangan elektron Cobalt-60 Treats tumours
Substances Number of protons Number of electrons
B Fosforus-32 Membunuh sel kanser
P 8 7 Phosphorus-32 Kills cancer cells
Q 10 11
C Natrium-24 Menentukan
R 22 24 Sodium-24 penyerapan baja
S 46 46 Determines the absorption of
fertiliser
Antara yang berikut, yang manakah
membentuk kation? D Karbon-14 Menentukan usia
Which of the following forms a cation? Carbon 14 artifak purba
A P C R Determines the age of
ancient artifacts
B Q D S
124

Soalan Subjektif
1 (a) Rajah di bawah menunjukkan struktur atom.
The diagram below shows the structure of atom.
P: Proton/Proton
Neutron
Q: Elektron/Electron
Label P dan Q. / Label P and Q.

[2 markah/marks]
(b) Padankan runut sinaran radioaktif dengan sinaran yang betul.

Match the radioactive radiation track with the correct radiation.
Runut sinaran radioaktif Sinaran

Radioactive radiation track Radiation
(i)
Sinar gama
Gamma ray
Zarah beta
(ii) Beta particle
Zarah alfa
Alpha particle
[2 markah/marks]
2 (a) Berikan satu contoh unsur radioaktif.

Give one example of radioactive element.
Karbon-14 / Radon-222 / Thorium-234 / Uranium-238
Carbon-14 / Radon-222 / Thorium-234 / Uranium-238
[1 markah/mark]
(b) Jika separuh hayat 200 g suatu isotop radioaktif ialah 5 tahun, berapakah jisim isotop radioaktif itu
yang tinggal selepas 20 tahun? KBAT Menganalisis
If the half-life of 200 g of a radioactive isotope is 5 years, how many grams will remain in 20 years?
Isotop radioaktif itu akan melalui 4 separuh hayat, iaitu 20 ÷ 5 = 4

The radioactive isotope will go through 4 half-lives, i.e 20 ÷ 5 = 4
T1 T2 T3 T4
200 g 100 g 50 g 25 g 12.5 g
Jisim isotop radioaktif itu selepas 20 tahun ialah 12.5 g.

The mass of the radioactive isotope after 20 years is 12.5 g.
[2 markah/marks]
125

(c) Bekas X digunakan untuk menyimpan bahan radioaktif. Nyatakan bahan yang digunakan untuk
membuat bekas X. Terangkan jawapan anda. KBAT Mengaplikasi
Container X is used to store radioactive substances. State the material used to make container X. Explain your answer.
[Apa] Plumbum. [Mengapa] Sinar gama merupakan sinar radioaktif yang mempunyai kuasa penembusan yang
paling tinggi. Ia hanya boleh dihalang menggunakan blok plumbum. Plumbum mempunyai nukleus yang sangat
stabil.
[What] Lead. [Why] Gamma rays are radioactive rays that have the highest penetration power. They can only be blocked using lead blocks.
Lead has a very stable nucleus.
[2 markah/marks]
(d) Rajah di bawah menunjukkan dua buah stesen jana kuasa elektrik.
The diagram below shows two electric power stations.
P Q
(i) Kenal pasti stesen jana kuasa P dan Q.

Identify power stations P and Q.
P : Stesen jana kuasa elektrik hidro / Hydroelectric power station

Q : Stesen jana kuasa elektrik nuklear / Nuclear power station
[2 markah/marks]
(ii) Stesen jana kuasa manakah yang lebih baik? Wajarkan pilihan anda. KBAT Menilai
Which power station is better? Justify your choice.

– P lebih baik kerana / P is better because
– [Mengapa] Tidak menghasilkan radiasi / [Why] Does not produce radiation
– Sumber boleh diperbaharui / A renewable resource
– Sumber tidak habis digunakan / Source is not depleted
manakala Q / whereas Q
– Boleh menyebabkan kebocoran radioaktif / Can cause radioactive leakages
– Lebih mahal untuk membina dan menyelenggarakan Q / More expensive to build and maintain Q
– Sumber tidak boleh diperbaharui / A non-renewable resource
[3 markah/marks]
126

Tema 4: Penerokaan Bumi dan Angkasa Lepas Buku Teks: Halaman 256 – 267
Bab Cuaca Angkasa Lepas
e-RPH
9 Space Weather
Jawapan
9.1 Aktiviti Matahari yang Memberi Kesan kepada Bumi
1 Label struktur Matahari dalam rajah di bawah menggunakan perkataan yang diberikan.
Label the structure of the Sun in the diagram below using the words given. SP 9.1.1 TP 2
Fotosfera Teras Korona Zon perolakan Zon radiasi Kromosfera

Photosphere Core Corona Convection zone Radiation zone Chromosphere
(a) Korona
Corona
(d) Zon perolakan
Convection zone
(b) Kromosfera (e) Zon radiasi

Chromosphere
Radiation zone
(f) Teras
(c) Fotosfera Core
Photosphere
2 Namakan struktur-struktur Matahari yang berikut. / Name the following structures of the Sun. SP 9.1.1 TP 1
(a) Struktur yang menjana tenaga haba dan tenaga cahaya.
The structure that generates heat energy and light energy.
Teras matahari / The core of the Sun
(b) Struktur-struktur yang hanya boleh dilihat semasa gerhana Matahari.

The structures that can only be seen during the eclipse of the Sun.
Korona dan kromosfera / Corona and chromosphere
3 Label fenomena pada permukaan Matahari dalam rajah di bawah dengan menggunakan perkataan
berikut. SP 9.1.1 TP 2
Label the phenomena on the surface of the Sun in the diagram below using the following words.
Granul Semarak suria Nyalaan suria Tompok Matahari

Granule Solar prominence Solar flare Sunspot
(a) Granul
Granule
(b) Nyalaan suria

Video Tutorial
Solar flare
(c) Tompok Matahari

Sunspot
Video Tutorial
Imbas kod QR atau layari

(d) Semarak suria https://www.youtube.com/
Solar prominence watch?v=h9lXEml7x-w untuk
menonton video tutorial
tentang aktiviti Matahari yang
memberi kesan kepada Bumi.
127

4 (a) Mengapakah tompok Matahari lebih gelap berbanding kawasan di sekelilingnya? TP 1

Why are the sunspots darker than the area around them?
Suhu tompok Matahari lebih rendah berbanding dengan suhu di kawasan sekelilingnya.
The temperature of the sunspots is lower than the temperature of the surrounding area.
(b) Nyatakan dua perbezaan semarak suria dan nyalaan suria. TP 1

State two differences between solar prominences and solar flares.
1. Semarak suria boleh bertahan selama beberapa bulan, manakala nyalaan suria hanya bertahan selama beberapa
minit atau beberapa jam sahaja.
Solar prominence can last for several months while solar flares can last only for a few minutes or a few hours.
2. Letusan semarak suria boleh mencapai sejauh beribu batu, manakala letusan nyalaan suria boleh mencapai
sejauh beratus batu sahaja.
The solar prominence explosion can reach as far as thousand miles while the eruption of solar flares can only reach hundreds of miles.
5 Nyatakan maksud magnetosfera Bumi. TP 1

State the meaning of the Earth’s magnetosphere.
Ruang yang mengelilingi Bumi di mana zarah-zarah bercas dimanipulasi atau dipengaruhi oleh medan magnet Bumi.
The space surrounding the Earth where charged particles are manipulated or influenced by the Earth’s magnetic field.
6 Nyatakan bentuk magnetosfera Bumi. TP 1

State the shape of the Earth’s magnetosphere.
Berbentuk seperti titisan air mata, dengan “ekor” yang panjang menjauhi Matahari.
Its shape is like a teardrop, with a long “tail” extending away from the Sun.
7 Kehadiran magnetosfera memberi kesan kepada alam sekitar dan kehidupan manusia serta haiwan di
Bumi. Jelaskan bagaimana magnetosfera Bumi mempengaruhi keadaan berikut. TP 3 KBAT Mengaplikasi
The presence of magnetosphere affects the environment and the life of humans and animals on Earth. Describe how the Earth’s
magnetosphere affects the following conditions:
(a) Fungsi kompas / Compass function

Kompas terdiri daripada jarum logam kecil yang termagnet sendiri dan boleh berputar bebas ke mana-mana arah.
Jarum kompas sejajar dengan arah medan magnet Bumi dan menunjuk arah utara-selatan. Sebaik sahaja anda tahu di
mana arah utara, anda boleh mengetahui arah lain.
A compass consists of a small magnetised metal needle which can spin freely in any direction. The compass needle aligns with the Earth’s
magnetic field direction and points to north-south direction. Once you know where the north is, you can figure out any other directions.
(b) Pembentukan aurora / Formation of aurora

Aurora terbentuk apabila zarah yang dipancarkan dari Matahari ketika nyalaan suria menembusi magnetosfera
Bumi dan berlanggar dengan atom dan molekul di atmosfera Bumi. Perlanggaran ini mengeluarkan cahaya yang
menyebabkan langit kelihatan berwarna-warni.
The aurora is formed when charged particles emitted from the Sun during a solar flare penetrate the Earth’s magnetosphere and
collide with atoms and molecules in the atmosphere. These collisions give off light that cause the sky to appear colourful.
128

9.2 Cuaca Angkasa Lepas
video
Answer the following questions. Imbas kod QR atau layari https://www.
youtube.com/watch?v=HJfy8acFaOg
untuk menonton video tentang cuaca
1 Graf di bawah menunjukkan hubungan antara perubahan angkasa dan aurora Bumi.
suhu Bumi, kepekatan gas karbon dioksida dan bilangan Untuk tujuan pembelajaran
Video
tompok Matahari daripada tahun 1860 sehingga tahun 2000.
The graph below shows the relationship between the changes in the Earth’s temperature, the concentration of carbon dioxide gas and
the number of sunspots from the year 1860 to 2000. Perubahan suhu Bumi (°C)
Suhu
Bilangan tompok Matahari Changes in the Earth’s
0.4 Temperature
Karbon dioksida
0.2
temperature (°C)
Carbon dioxide
Concentration of carbon dioxide (ppm)

Kepekatan karbon dioksida (ppm)
0.0 Tompok Matahari 400
Sunspot 380
-0.2
-0.4 360
-0.6 340
320
The number of sunspot
150 300
100 280
50
0 1860 1880 1900 1920 1940 1960 1980 2000
(a) Pada pendapat anda, adakah suhu Bumi dipengaruhi sepenuhnya oleh bilangan tompok Matahari?
Terangkan jawapan anda. TP 5 KBAT Menilai
In your opinion, is the Earth’s temperature fully affected by the number of sunspots? Explain your answer.
Tidak. [Mengapa] Bermula pada tahun 1860, suhu Bumi menunjukkan peningkatan sedangkan bilangan tompok
Matahari berkurang. Suhu Bumi meningkat dipengaruhi oleh kepekatan karbon dioksida yang semakin meningkat.
Hal ini disebabkan oleh aktiviti manusia seperti pembakaran bahan api fosil dan penebangan hutan.
No. [Why] Starting from year 1860, the Earth’s temperature increased while the number of sunspots decreased. The increase in the
temperature of the Earth is influenced by the increase in the concentration of carbon dioxide. This is caused by human activities such as burning
of fossil fuels and deforestation.
(b) Berdasarkan jawapan anda di (a), cadangkan tindakan yang boleh diambil oleh manusia untuk
mengurangkan peningkatan suhu Bumi. TP 4 KBAT Menganalisis
Based on your answer in (a), suggest actions that can be taken by humans to minimise the rising of the Earth’s temperature.
– [Apa] Mengurangkan pelepasan gas karbon dioksida dengan mengurangkan pembakaran terbuka dan
mengurangkan penggunaan bahan api fosil. / [What] Reduces the emissions of carbon dioxide by reducing open burning and
reducing fossil fuel consumption.
– Mengurangkan kandungan karbon dioksida dalam udara dengan menanam semula pokok dan mengawal
penebangan hutan. / Reduces the content of carbon dioxide in the air by replanting trees and controlling deforestation.

129

Reviu Bab 9
Soalan Objektif
1 Rajah di bawah menunjukkan struktur Fenomena yang manakah dihuraikan oleh
Matahari. pernyataan di atas?
The diagram below shows the structure of the Sun. Which phenomenon is described by the above statements?
A Granul
Granules
K B Prominen
Prominence
C Nyalaan suria
Solar flares
D Lentingan jisim korona
Apakah yang diwakili oleh K? Coronal mass ejection
What does K represent?
A Korona / Corona 5 Rajah di bawah menunjukkan corak garisan
B Fotosfera / Photosphere medan magnet di luar Bumi. P ialah ruang
C Zon radiasi / Radiation zone yang mengelilingi Bumi.
D Zon perolakan / Convection zone The diagram below shows the pattern of magnetic field lines
outside the Earth. P is a space surrounding the Earth.
2 Di manakah terbentuknya tompok Matahari?
Bumi
Where are the sunspots formed? Earth
A Korona / Corona
B Fotosfera / Photosphere
C Kromosfera / Chromosphere
D Zon radiasi / Radiation zone
3 Antara fenomena berikut, yang manakah

berlaku di ruang angkasa lepas?
Which of the following phenomena occurs in the outer space?
A Prominen
P
Prominence
B Angin suria
Solar wind
Antara yang berikut, yang manakah benar
C Nyalaan suria tentang P?
Solar flares
Which of the following is true about P?
D Lentingan jisim korona A Bentuk P adalah tetap
Coronal mass ejection
The shape of P is fixed
B P ialah garisan medan magnet yang
4 Pernyataan di bawah menghuraikan tentang
kelihatan berwarna keemasan daripada
satu fenomena yang berlaku di permukaan
angkasa lepas
Matahari.
P is a magnetic field line that appears golden in colour
The statements below described a phenomenon that occurs
from outer space
at the surface of the Sun.
C P ialah halangan biologi yang melindungi
• Letusan gas yang kuat dan tebal. hidupan di Bumi daripada kesan buruk
A strong and thick gas explosion. yang disebabkan oleh tompok Matahari
• Tahap kecerahan maksimumnya dalam P is a biological obstruction that protects life on Earth
masa beberapa saat atau beberapa minit. from the adverse effects caused by sunspots
The maximum level of its brightness is within a few D P terbentuk daripada interaksi antara
seconds or minutes. medan magnet yang dibawa oleh angin
• Perlanggaran zarah gas bercas dengan suria dengan medan magnet Bumi
atom dan molekul dalam atmosfera Bumi P is formed due to the interaction between the magnetic
menghasilkan aurora. field carried by the solar wind and the Earth’s magnetic
The collision of charged gas particles with atoms and field
molecules in the Earth’s atmosphere produces aurora.
130

Soalan Subjektif
1 Padankan fenomena dengan huraian yang betul.
Match the phenomenon with the correct description.
Fenomena / Phenomena Huraian / Description
(a) Semarak suria Letusan zarah gas yang bermagnet.

Prominence An ejection of magnetic gas particles.
Zarah-zarah dalam plasma yang meletus

(b) Nyalaan suria dari Matahari ke angkasa lepas bergerak
Solar flare bersama dengan kelajuan tinggi.
Particles in plasma that erupt from the Sun to outer
space travel together at high speed.
Gelungan gas menyala yang sangat besar

(c) Angin suria
di bahagian atas tompok Matahari.
Solar wind
A huge loop of glowing gases over the sunspot.
Lajur yang terdiri daripada gas bercas

yang banyak yang meletus daripada
(d) Lentingan jisim korona Matahari dan kerap berlaku berhampiran
Coronal mass ejection tompok Matahari.
A column of large amounts of charged gases erupting
from the Sun and often occurs near sunspots.
[4 markah/marks]
2 (a) Terangkan proses yang berlaku di teras Matahari. KBAT Menganalisis
Explain the process that occurs at the core of the Sun.

[Apa] Tindak balas nuklear di mana hidrogen digunakan untuk membentuk helium. Tindak balas ini mengeluarkan
tenaga cahaya dan tenaga haba.
[What] Nuclear reaction in which hydrogen is used to form helium. This reaction emits light and heat energies.
[2 markah/marks]
(b) Nyatakan dua kesan yang diterima oleh Bumi dan penghuninya sekiranya tindak balas yang
berlaku di teras Matahari terhenti tiba-tiba. KBAT Menilai
State two effects on Earth and its inhabitants if the reactions that occur at the core of the Sun suddenly stop.
1. Suhu Bumi turun secara mendadak. Suhu Bumi bergantung pada tenaga haba yang dihasilkan oleh Matahari.
The temperature of the Earth drops drastically. The temperature of the Earth depends on the heat generated by the Sun.
2. Kepupusan flora dan fauna kerana tenaga cahaya tidak lagi dihasilkan oleh Matahari. Tumbuhan tidak boleh
menghasilkan makanan dan oksigen kerana fotosintesis tidak berlaku dan seterusnya menjejaskan rantai makanan
dan ekosistem.
The extinction of flora and fauna because light energy is no longer produced by the Sun. Plants cannot produce food and oxygen because
photosynthesis does not occur and consequently affects food chains and the ecosystem.
[2 markah/marks]
(c) Jelaskan bagaimana magnetosfera Bumi terbentuk. KBAT Menganalisis
Explain how the Earth’s magnetosphere is formed.

Magnetosfera Bumi terbentuk hasil daripada interaksi antara medan magnet yang dibawa oleh angin suria dengan
medan magnet Bumi.
The Earth’s magnetosphere is formed by the interaction between the magnetic field brought by the solar wind and the Earth’s magnetic field.
[2 markah/marks]
131

(d) Ramalkan kesan yang mungkin berlaku jika Bumi tiada magnetosfera. KBAT Menganalisis
Predict the effects that might occur if the Earth has no magnetosphere.
– [Apa] Tanpa magnetosfera, jarum kompas tidak akan berfungsi.
[What] Without magnetosphere, compass needle will not function.
– Fenomena aurora tidak dapat diperhatikan. / The phenomenon of aurora will not be observed.
– Migrasi haiwan tidak berlaku. / Migration of animals could not occur.

[2 markah/marks]
(e) Nyatakan mekanisme yang digunakan oleh burung semasa bermigrasi.

State the mechanism used by birds during migration.
[Apa] Dua reseptor magnet yang bertindak sebagai magnetometer dan kompas.
[What] Two magneto-receptors that act as a magnetometer and a compass.
[2 markah/marks]
(f) Ramalkan apa yang akan terjadi kepada burung yang bermigrasi sekiranya magnetosfera Bumi
musnah. Terangkan jawapan anda. KBAT Menganalisis PISA/TIMSS
Predict what will happen to migratory birds if the Earth’s magnetosphere is destroyed. Explain your answer.
[Apa] Burung menggunakan medan magnet Bumi untuk bermigrasi. Jika magnetosfera Bumi musnah, medan
magnet Bumi tidak lagi wujud. Oleh itu, burung tidak dapat melakukan migrasi. Burung bermigrasi untuk
kemandirian spesiesnya. Jika tidak bermigrasi, kepupusan mungkin berlaku.
[What] Birds use the Earth’s magnetic field to migrate. If the Earth’s magnetosphere is destroyed, the Earth’s magnetic field is no longer exists.
Therefore, birds cannot migrate. Birds migrate for the survival of their species. If not migrated, extinction may occur.
[2 markah/marks]
132

Tema 4: Penerokaan Bumi dan Angkasa Lepas Buku Teks: Halaman 268 – 280
Bab Penerokaan Angkasa Lepas
e-RPH
10 Space Exploration
Jawapan
10.1 Perkembangan dalam Astronomi
1 Suaikan ahli astronomi berikut dengan sumbangannya dalam bidang astronomi. SP 10.1.1 TP 1
Match the following astronomers with their contributions in astronomy.
Ahli astronomi Sumbangan

Astronomers Contributions
(a) Nicolaus Menemukan Hukum Graviti.

Copernicus Discovered the Law of Gravity.
(b) Claudius Mencipta teleskop untuk memerhati angkasa lepas.

Ptolemy Created a telescope to observe space.
(c) Johannes Membuktikan planet mengorbit Matahari dalam bentuk elips.

Kepler Proved that planets orbiting the Sun in elliptical form.
Menyatakan bahawa Bumi berputar pada paksinya sambil

(d) Galileo Galilei berputar mengelilingi Matahari.
Stated that the Earth rotates on its axis while revolving around the Sun.
Bumi merupakan pusat Alam Semesta dan Matahari, bulan,

bintang serta planet lain mengelilingi Bumi.
(e) Isaac Newton
The Earth is the center of the Universe and the Sun, moon, stars and other planets
revolved around the Earth.
2 Rajah di bawah menunjukkan dua buah model Sistem Suria yang dicipta oleh ahli astronomi pada
zaman dahulu. Namakan ahli astronomi yang mencipta model tersebut. SP 10.1.1 TP 2
The diagram below shows two Solar System models created by astronomers in ancient times. Name the astronomers who
created the model.
(a) Bintang
Bintangtak
takterhingga/Infinite
terhingga/Infinitestars
stars (b) Bintang
Bintangyang
yangjauh
jauhdan
dantidak
tidakbergerak
bergerak
Distant
Distantmotionless
motionlessstars
stars
Zuhal/Saturn
Zuhal/Saturn Zuhal/Saturn
Zuhal/Saturn
Musytari/Jupiter
Musytari/Jupiter Musytari/Jupiter
Musytari/Jupiter
Marikh/Mars
Marikh/Mars Marikh/Mars
Marikh/Mars
Bulan/Moon
Bulan/Moon
Matahari/Sun
Matahari/Sun Bumi/Earth
Bumi/Earth
Zuhrah/Venus
Zuhrah/Venus Zuhrah/Venus
Zuhrah/Venus
Utarid/Mercury
Utarid/Mercury Utarid/Mercury
Utarid/Mercury
Bulan/Moon
Bulan/Moon
Bumi
Bumi Sun
Sun
Earth
Earth Matahari
Matahari
Claudius Ptolemy Nicolaus Copernicus
133

1 Rajah di bawah menunjukkan beberapa alat teknologi angkasa. Namakan alat tersebut dan
nyatakan fungsinya. SP 10.2.1 TP 2
The diagram below shows some space technology devices. Name the devices and state their functions.
Alat teknologi angkasa Nama dan fungsi

Space technology device Name and function
(a)
Teleskop Hubble / Hubble telescope

Untuk memerhati objek yang sangat jauh dari Bumi.
To observe objects that are very far from the Earth.
(b)
Stesen angkasa / Space station

Tempat angkasawan menjalankan kajian saintifik di angkasa lepas.
A place where astronauts conduct scientific research in space.
(c)
Satelit / Satellite
Digunakan dalam bidang komunikasi dan pemantauan.
Used in the field of communication and monitoring.
(d)
Prob angkasa / Space probe

Menghantar data dan imej ke Bumi.
Sends data and images to the Earth.
(e)
Kapal angkasa ulang-alik / Space shuttle
Membawa angkasawan dan menghantar barang keperluan ke
stesen angkasa lepas.
Carries astronauts and ships their belongings to the space station.
2 Jawab soalan-soalan yang berikut. SP 10.2.1
(a) Namakan angkasawan pertama yang mengorbit Bumi dengan kapal angkasa. TP 1
Name the first astronaut that orbited the Earth in the spacecraft.
Yuri Gagarin
(b) Namakan angkasawan pertama yang menjejakkan kaki ke Bulan. TP 1

Name the first astronaut to set foot on the Moon.
Neil Armstrong
134

3 Lengkapkan pernyataan berikut. SP 10.2.1 TP 3
Complete the following statements.
(a) Satelit navigasi membantu pelayaran dan penerbangan semasa kawalan trafik
udara.
Navigation
satellite aids in cruises and flights during air traffic control.
(b) Satelit tentera / pertahanan membantu meningkatkan keselamatan dan pertahanan negara.
Video
Military / Defence
satellite helps to increase national security and defence.
(c) Satelit meteorologi / cuaca digunakan untuk memantau perubahan cuaca dan meramal
keadaan cuaca.
Meteorology / Weather
satellite is used to monitor weather changes and forecast weather conditions.
(d) Satelit penderiaan jauh digunakan dalam pemantauan perubahan muka bumi dan
ekosistem serta bencana alam.
Remote sensing
satellite is used for monitoring the changes in terrain and ecosystem and also natural disasters.
4 Jawab soalan-soalan yang berikut. SP 10.2.1

(a) Sebuah syarikat perladangan kelapa sawit ingin membuka tanah untuk penanaman kelapa sawit.
Nyatakan teknologi angkasa lepas yang boleh membantu syarikat tersebut meneroka tanah yang
bersesuaian. Terangkan jawapan anda. TP 5 KBAT Menilai
An oil palm plantation company wants to open land for oil palm plantation. State the space technology that can help the company
explore a suitable land. Explain your answer.
[Apa] Menggunakan penderiaan jauh. [Mengapa] Penderiaan jauh boleh mengesan bentuk muka bumi, jenis
tanah, tanah yang bermasalah, saliran, kandungan air dalam tanah dan kelembapan udara. Data ini membantu
syarikat tersebut membuat keputusan sama ada kawasan tersebut sesuai untuk penanaman kelapa sawit tanpa perlu
mengambil sampel daripada kawasan tersebut.
[What] Using remote sensing. [Why] Remote sensing can detect terrain, soil type, problematic soil, drainage, soil moisture content and
air humidity. This data helps the company to decide whether the area is suitable for oil palm plantation without having to take samples from
the area.
(b) Nyatakan maksud penderiaan jauh. TP 1

State the meaning of remote sensing.
Kajian mengenai keadaan Bumi dari angkasa lepas / A study of the Earth’s condition from the space
(c) Namakan agensi yang bertanggungjawab ke atas penderiaan jauh di Malaysia. TP 1

Name the agency in Malaysia that is responsible for remote sensing.
Agensi Remote Sensing Malaysia (ARSM)
Malaysian Remote Sensing Agency (MRSA)
video

youtube.com/watch?v=sBI3MIbzIBA
penderiaan jauh (remote sensing).
135

1 Lengkapkan peta buih di bawah. SP 10.2.1 TP 3
Complete the bubble map below.
i-THINK Peta Buih
(a)
Untuk mengesan
dan mendapatkan
lokasi sumber
(f) semula jadi (b)
To detect and locate
natural resources
Mengesan
perubahan [Apa] Mengesan
dalam ekosistem pencemaran
Detects the changes [What] Detects
in ecosystem pollution
Kepentingan
penderiaan
jauh
(e) The importance of (c)
remote sensing
Mengesan
Mengesan
pembalakan
bencana alam
Detects natural haram
disaster (d) Detects illegal
logging
Mengesan
tumpahan
minyak
Detects oil spill
2 Nyatakan tiga kebaikan dan tiga keburukan penerokaan angkasa lepas. SP 10.2.2 TP 2
State three advantages and three disadvantages of space exploration.
(a) Kebaikan (b) Keburukan

Advantages Disadvantages
(i) Memberi peluang pekerjaan dalam bidang

penerokaan angkasa lepas.
(i) Membahayakan nyawa angkasawan.
Endangers the lives of astronauts.
Provides job opportunities in the field of space exploration.
(ii) Membenarkan manusia memahami lebih lanjut

tentang Alam Semesta.
(ii) Menyebabkan pencemaran di angkasa lepas.
Causes pollution in space.
Allows people to know more about the Universe.
(iii) Banyak reka cipta terhasil daripada penyelidikan (iii) Kos perbelanjaan untuk program angkasa adalah
angkasa. tinggi.
Many inventions are resulted from space research. The cost of funding space program is high.

136

e-Soalan

menjawab soalan tambahan
Bab 10.

Soalan Objektif
1 Antara ahli astronomi berikut, yang manakah 4 Rajah di bawah menunjukkan suatu alat
menyatakan bahawa Bumi ialah pusat Alam teknologi angkasa lepas.
Semesta? The diagram below shows a device of space technology.
Which of the following astronomers stated that the Earth was
the centre of the Universe?
I Aristotle
II Claudius Ptolemy
III Johannes Kepler
IV Nicholas Copernicus
A I dan / and II
B III dan / and IV
C II dan / and III
D I dan / and IV Apakah nama alat tersebut?
What is the name of the device?
2 Siapakah orang yang pertama ke angkasa A Satelit
lepas? Satellite
Who is the first person went to outer space? B Prob angkasa
A Yuri Gagarin Space probe
B Edwin Aldrin C Stesen angkasa
C Neil Armstrong Space station
D Michael Collins D Teleskop Hubble
Hubble telescope
3 Apakah fungsi prob angkasa?
What is the function of a space probe? 5 Antara yang berikut, yang manakah ialah
A Membawa kapal angkasa ulang-alik ke satelit buatan yang pertama dilancarkan ke
angkasa lepas angkasa lepas?
Brings space shuttle to outer space Which of the following was the first man-made satellite
B Mengesan infra merah yang dihasilkan di launched to outer space?
permukaan Bumi A Luna 1
Detects infrared on the Earth’s surface B Sputnik 1
C Mengumpul maklumat dan menghantarnya C Measat 1
kembali ke Bumi D TiungSAT-1
Collects information and sends it back to the Earth
D Menjadi tempat kajian angkasawan di 6 Antara agensi berikut, yang manakah
angkasa lepas bertanggungjawab ke atas segala aktiviti
Becomes a research place for astronauts in the outer penderiaan jauh di Malaysia?
space Which of the following agencies is responsible for all remote
sensing activities in Malaysia?
A NASA
B ARSM/MRSA
C MESTECC
D Planetarium negara / National planetarium
e-Soalan
137

Soalan Subjektif
1 (a) Padankan ahli astronomi dengan sumbangan yang betul.
Match the astronomers with the correct contribution.
Ahli astronomi Sumbangan

Astronomers Contribution
Mencipta teleskop
(i) Galileo Galilei
Created a telescope
Membuktikan planet mengorbit Matahari

(ii) Johannes Kepler dalam bentuk elips
Proved that planets orbited the Sun in an elliptical form
[2 markah/marks]
(b) Padankan perkembangan teknologi penerokaan angkasa lepas dengan tahun yang betul.
Match the developments of technology of space exploration with the correct year.
Perkembangan teknologi penerokaan angkasa lepas Tahun

Development of technology of space expolaration Year
(i) Satelit pertama, Sputnik 1 dilancarkan oleh Rusia

1969
The first satellite, Sputnik 1 was launched by the Russian
(ii) Neil Armstrong menjadi orang pertama

menjejakkan kaki ke Bulan 1957
Neil Armstrong became the first person to set foot on the Moon
[2 markah/marks]
2 Rajah di bawah menunjukkan dua teknologi yang digunakan dalam penerokaan angkasa lepas.
The following diagram shows two technologies used in space exploration.
A B
(a) Namakan teknologi angkasa lepas A dan B.

Name space technologies A and B.
A : Stesen angkasa / Space station

B : Kapal angkasa ulang-alik / Space shuttle
[2 markah/marks]
138

(b) Teknologi A dan B digunakan oleh angkasawan dan saintis angkasa untuk menjalankan aktiviti
penerokaan angkasa lepas. Terangkan hubungkait antara fungsi dan kepentingan bagi setiap
teknologi, A dan B semasa aktiviti penerokaan angkasa. KBAT Menilai
Technologies A and B were used by astronauts and space scientists to carry out space exploration activities. Describe the
relationship between the function and importance of each technology, A and B during space exploration activities.
A : Tempat di mana angkasawan tinggal sementara di angkasa untuk menjalankan kajian dan penyiasatan saintifik
penerokaan angkasa.
A place where astronauts stay in space to carry out studies and scientific investigations of space exploration.
B : Mengangkut angkasawan dan peralatan yang rosak di stesen angkasa secara berulang-alik dari stesen angkasa ke
Bumi untuk penggantian atau pembaikan peralatan.
Transports astronauts and malfunctioned equipment to and from the space station and the Earth for replacement and repair.
[2 markah/marks]
(c) (i) “Teknologi angkasa lepas memberi banyak manfaat kepada kehidupan manusia sejagat”
“Space technology has benefit human’s life”.
Adakah anda bersetuju dengan pernyataan di atas?
Do you agree with the statement above?
Ya/Yes
[1 markah/mark]
(ii) Berikan sebab yang munasabah bagi jawapan anda.
Give logical reasons for your answer. KBAT Menganalisis
[Mengapa] Satelit komunikasi membolehkan kita berkomunikasi pada jarak jauh dengan mudah/Satelit
navigasi memandu arah lalulintas di lautan dan udara.
[Why] Communication satellite enables us to make long-distance communication with ease / Navigation satellite aids in the
navigation in sea and air traffic.
[2 markah/marks]
(d) Nyatakan kepentingan penerokaan angkasa lepas.

State the importance of space exploration.
[Apa] Untuk mengetahui dan memahami lebih lanjut tentang alam semesta/untuk meningkatkan kualiti kehidupan
manusia dalam pelbagai bidang kehidupan.
[What] To learn and understand more about the Universe / to improve the quality of human life in various fields of life.
[2 markah/marks]
139

(e) Rajah dan maklumat di bawah adalah berkaitan dua jenis penderiaan jauh.
The diagram and the information below are related to two types of remote sensing.
Penderiaan jauh pasif Penderiaan jauh aktif

Passive remote sensing Active remote sensing
• Alat deria menggunakan tenaga • Alat deria mengeluarkan tenaga kepada

matahari sebagai sumber pencahayaan. objek sasaran dan mengumpul tenaga yang
The sensor uses the energy from the Sun as the dipantulkan.
source of illumination. The sensor emits energy to the target object and collects the
• Bergantung pada cuaca. reflected energy.
Depends on the weather. • Tidak bergantung pada cuaca.
• Berkeupayaan menghasilkan imej Does not depend on the weather.
resolusi halus. • Tidak berkeupayaan menghasilkan imej
Able to produce fine resolution images. resolusi halus.
Not able to produce fine resolution images.
Berdasarkan maklumat di atas, pilih penderiaan jauh yang lebih baik. Wajarkan pilihan anda.
Based on the information above, choose the better remote sensing. Justify your choice. KBAT Menilai
Penderiaan jauh pasif kerana ia berupaya menghantar imej dalam resolusi halus. Imej yang kecil boleh dilihat dengan
lebih jelas.
Passive remote sensing because it is able to transmit images in fine resolution. Small images can be viewed more clearly.
Atau / Or
Penderiaan jauh aktif kerana ia boleh digunakan pada waktu malam. Penderiaan jauh aktif tidak memerlukan cahaya
matahari. Ia juga boleh digunakan dalam pelbagai keadaan cuaca kerana ia tidak bergantung pada keadaaan cuaca.
Active remote sensing because it can be used at night. Active remote sensing does not require sunlight. It can also be used in various weather
conditions as it does not depend on weather conditions.
[3 markah/marks]
JAWAPAN
140

Conquer! Sains Tingkatan 3 - ALL

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Conquer! Sains Tingkatan 3 - ALL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Panduan Penggunaan Buku

Nota Ekspres Nota Ekspres untuk

Bahagian yang terlibat Fungsi

6 Laluan impuls dalam sistem saraf manusia:

7 Laluan impuls dalam tindakan terkawal:

8 Laluan impuls dalam tindakan luar kawal:

Imbas kod QR atau layari https://www.

4 Conquer Sains Tkt 3-Nota 3rd.indd 1 07-Nov-22 12:08:02 PM

Bab Rangsangan dan Gerak Balas

1 Stimuli and Responses

1.1 Sistem Saraf Manusia

1 Garisi perkataan yang betul dalam pernyataan berikut.

2 Lengkapkan peta pokok di bawah. SP 1.1.1 TP 1 hebat sains modul 11

Sistem saraf pusat Sistem saraf periferi

Thumbs Index sebagai penanda

Otak Saraf tunjang Saraf kranium Saraf spina

yang memudahkan murid

Imbas kod QR atau layari https://www.

Tahap Penguasaan yang dicapai

oleh murid bagi latihan yang

Conquer Sains Tkt 3-Bab 1 4th.indd 1 07-Nov-22 12:10:05 PM

1 Conquer Sains Tkt 3-Panduan 4th.indd 1 09-Nov-22 4:30:12 PM

Bahan kimia Kulit / Skin Rasa / Taste

Haba / Heat Telinga / Ear Penglihatan / Sight

Bunyi / Sound Mata / Eyes Bau / Smell

Hidung / Nose Pendengaran / Hearing

2 Nyatakan kombinasi deria yang terlibat dalam aktiviti-aktiviti berikut. SP 1.2.3 TP 2

Soalan yang sejajar dengan

Modul HEBAT Sains ditandakan

sensitive. So, the sense of smell is less functional in detecting smell.

1.2 belum menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 menguasai : TP 1 TP 2 TP 3

Conquer Sains Tkt 3-Bab 1 4th.indd 13 07-Nov-22 12:11:47 PM

Buku Teks: Halaman 195 – 202

6.4 Pengiraan Kos Penggunaan Elektrik

Turn off the switch when not in use

(g) Jangan membuka pintu peti

Jawapan untuk guru dicetak

(e) Cabut palam peralatan elektrik

sockets when not in use appliances

Aktiviti Pembelajaran Abad ke-21

(PAK-21) dalam Pembelajaran

6.4 Belum Menguasai : TP 2 TP 6 Menguasai : TP 2 TP 6

TAHAP PENGUASAAN YANG DICAPAI 1 2 3 4 5 6

Conquer Sains Tkt 3-Bab 6 4th.indd 96 07-Nov-22 12:13:07 PM

1 Conquer Sains Tkt 3-Panduan 4th.indd 2 09-Nov-22 4:30:15 PM

e-Soalan Imbas kod QR untuk

Reviu Bab 7 Imbas kod QR untuk

Untuk tujuan pembelajaran

Soalan Objektif menerapkan

Kerja yang dilakukan

Apabila wanita Q memasuki lif, lif tersebut A Ahmad C Ramesh

Conquer Sains Tkt 3-Bab 7 3rd.indd 114 01-Nov-22 11:44:35 AM

Soalan Subjektif yang pelbagai

Determine the work done by man P and man Q.

Calculate the power generated by man Q to push the metal ball.

Conquer Sains Tkt 3-Bab 7 3rd.indd 115 01-Nov-22 11:44:43 AM

1 Conquer Sains Tkt 3-Panduan 4th.indd 3 09-Nov-22 4:30:18 PM

e-Pembelajaran Sel kon peka

Fotoreseptor Salur telinga 1 Kerja didefinisikan sebagai hasil Outer darablayer

udara. Hujan asid menjadi

Video memberi maklumat tambahan

menarik palam dan bukannya

topik yang dipelajari