Predgovor

JevtaJevtovi6

PosrE, DRUGoc svETSKoc RATA,u okviru opSteg kulturnog poleta, naglo se

razvila mrei,a muzeja u Jugoslaviji. Danas gotovo da nema ni jednog ve6eg
gradau kome ne postoji neki muzej ili muzejska zbirka. Svi ti muzeji, narodito
oni zavidajnog, ili regionalnog znataja, savesnoduvaju, obraduju i prikazuju
razliiitu muzejskii gradu. Takav razvoj, podstaknut sistemom lokalnog
samoupravljanjai filnansiranja, omogucio je, pored ostalog, odrLavaniJvelikog
brojaizloLbi na kojima je detaljno prikazana kulturna i umetnidka proilost
odredenog regiona, grada ili lokaliteta. Time je u naSoj zemlii zaokruLena iedna
znalajna etapa u istraZivanju i proudavanju kulturne baStine.
Medutim, u praksi rada svih muzeja izostao je rad na velikim izloLbama -
projektima od najiireg kulturnog i naudnog interesa. Misli se na onaj tip tzv.
jugoslovenskihizloLba (tematskih, studijskih, revijskih), koje predstavljaju_
sintezu svegalokalnog, koje to, pojedinaino, preuzimaiu, uopitavaju i podiZu
na vi5i i reprezentativniii nivo. LJpravo, to bi bio zahvalan zadatak z sve
ve6e i kompleksnije muzeje iz svih jugoslovenskih kulturnih centara,tiji je rad
od iireg kulturnog i nacionalnog znataja.
Polize6i od takvih predpostavki, pristupili smo koncipiranju izloLbe Antiibi
portret u Jwgoslaaiji. Ona moZe da znaii obnovu rada na jugoslovenskim
muzejskim projektima sa kojima seizlazi pred doma6u i inostranu javnost.
Takve izloLbe, po pravilu, predstavljajusloZenijestruine, organizacionei
finansijskepoduhuate.U jugoslovenskimokvirittt" on. t. -6gu priredivati
samo u zajedniiki planiranoj i izvedenoj saradnji mnogih samostalnih muzeja
i galerlja,ili, kako le to popularno kod nas kaZe, putem udruZivanja znania,
muzeiskih fondova i sredstava.
Ovoga puta, inicijativa za izloLbu Antiibi portet u Jugoslaoiji potekla je od
Narodnog muzeja,.izBeograda. Njoj su-se ra.do-odazvalii.pri4ruZili, kao
!- ravnopravni organizatori i finansijeri, Muzeji Makedonije iz Skopja,
Arheoloiki mu2ej iz Zagreba, Arheoloiki muzei iz Splita i Narodni muzei iz
*.1
Ljubljane. Zahvaljtjuti tim muzejima, njihovim rukovodiocima i strudnjacima,
(h
kao i saradnji jo5 30 muzejaiz cele zemlje, nastala ie ovaizloLba. Ona je
-
r r'1 kolektivno delo preko 20 jugoslovenskih autora, koji su nastojali i uspeli da
F1
prikaLu najboljei najvredniji portrete grdke, rimske, kasnoantiIke
ts\
i ranovizanrijskeumetnosti sa3uvaneni tlu Jugoslaviie.IzloLba sadrLi 255
eksponata. Od taga su 105 portreta u kamenu i bronzi, a ostalo su Portretne
F predstavena novCu, gemama,kamejama i sitnoj plastici. IzloLba 6e tokom
iggznA. godine biti [rikazana u Beogradu,Zagiebu, Splitu, Skopiu
Lr
i Ljubljani, a verovatno i u inostranstvu.
^ Na projektu izloLbe i ove knjige saradivaoje veliki broj specijalista,muzeja
i muzejskih'zbirki. Njihova imena navedenasu u ovoj publikaciii. Koristimo
\l priliku da im i na ovaj na6in zahvalimo za njihov nesebiian doprinos i na
'U uverenju da su ovakve izloLbe - Siroki sintezni pregledi - i neophodne
F i korisne. I da 6e ih u budu6e. nadamo se, biti sve viSe i vi5e.
z

\.o
 Preface
JevtaJevtovic

AFTERvoRLD \yAR il the number of museumsin yugoslavia increasedsreatly

as a result of a wide-spreadactivity in rhe field of culiure. Today there is /
hardly a town which does not have a museum or a museum coliection. All
these,institutions,especiallymunicipal and-regional.museums, ."tt..i, rruay
axd drsplay varrousobJectsol importance for rhe history of culrure. This
developmenr,supp.orredby the sysremof local self-governmentand financing,
has made.rt.possiblero.organize a number of exhibiiions giving a detailed
picture oj.lhe cultural.history and developmentof a regio"n,,oirn or site.
These exhibitions marked an importr.rt rirg. in the exp"lorationand ,i"Jy of
the cultural heritageof Yugoslavia.
.one. type of projecrsthit has been rarely undertaken,although it is of great
cult.uraIrnterest,is the.organizationof large and comprehensiveixhibitioni.
Such exhibitions, basedon the material fr6m the who'leof yugoslavia,are
particularly valuablebecause. they make ir possible_tostudy in"divid,r"iotj..t,
and dev.elopments,in a broader conrexr and to reach more'reliableg...."[
conclusronsr.egardingthem. This task of integrating local material into
a synthetic picutre can be best performed by the laige museumsfrom the
m,aior YuBoslav cenrres,which have the neiess.aryre"sourcesand the activity of
whrch has a broader cultural and national sineificance.
Having this.in mind, we beganto plan the"presentexhibitions of the
,
classicalportrait in Yugoslavia.It is hoped thai this initiative may lead to a
of joint projectJ of Yugo.slavmuseums.Such exhibitions,'designedfor
I."1"rl
both the native and foreign.p-ublic,.repre.senr as a rule rather complex"projects
from the organizationalind'financial points of view. They can bJ orginized
only on the basisof the well-plannedco-operation of ,rrr,n.rou, inde"pendent
museums.and galleries,or,.as it is usually iaid in yugoslavia, on the 6rri, oi
the assoclatlonof knowledge, museum collecrionsand funds.
The iniriative for the present exhibition came from Belgrade.It was readilv
r
to by the Museums of Macedoniain skopie, th"eArchaeological
fe;ronded
Museum
i"Vlg::F, the Arc_haeological Museum in Split, and the Nati6nal
Museum.in.Ljubljana,which act rJco-o.ganizers and co-financiers.ve owe
thls exhlbltlon ro thesemuseums,their directors and experts,as well as to the
co-operationof yugoslavia. It is
.thirty orher museumsfrom all over
a collective work of more that twenry Yugoslav aurhors-,whose aim has been
: t!. present the best and most represenrativi works of Greek, Roman, Late
classical and Early Byzantine portraiture which have been found in the
--/
territory of Yugoslavia.The exhibition consisrsof 255 exhibirs; 106 of them
are portraits in stone or bronze, while the others are representationson coins.
g€ms' cameosand small sculptures.During 1987/98the-exhibitionwill be
shown in Belgrade,Z.agreb,Split, Skopfe rnd I-,"blj"na, and probably abroad.
of specialistsand institutions have taken part in the preparation
. *.n""]!:{
of this exhibition and its catalogue.Their namesare lisied in this
'Sfle iubiication,
should like to expressour fratirude to them for rheir n.rr.rou',
contribution and foriheir belieTrhat exhibitions like this one - offering
a broad, synthetic picture of the cultural developmentsof the past - ar"eboth
useful and necessary,and that there will be more similar proiectsin the future.
 Uvod

SVESTO INDIVIDUALNOSTIPOJEDINCAunutar jedne Sire druStvene zaiednice

nastaialaie verovatno zaiedno s dovekom kao misaonim bi6em. U likovnoj sferi
t" ,lr.rt je vodila stvaranjuportreta, lika odredeneosobe, koia ie prepoznatljiva
^po svoiim fiziikim i duhovnim karakteristikama.
IJ svom dugogodiSnjem razvoju portret doLivljava poseban usPon uPravo
u antiikom p"iio-du. Teoretska i likovna dostignu6a grdke i- rims.le
porrretistike, kao i naroda koji su doZiveli plodne uticaje tih civilizacija aktivna
iu baitina savremenekulture 6ove6anstva.IstraLivanje i poznavanje Portreta
kao umetniikog i dru5tvenog fenomena je veoma znaiaino za kulturu svakog
naroda.
Antiiki portret je utemeljen na iskustvima umetnosti toga doba i povezan je
sa opStim likovnim i umetni6kim stremljenjima. Anti6ki portretisti se rukovode
pot..b"-r druitva i pojedinaca. Stvarali su umetniike forme i osmiSljavali
teoretsko filozofske postavke koje su stalno bi]e oboga6ivane.
Portret je u anti6liom periodu imao svoju sluZbeno reprezentativnu
driavno-propagandnu, ali isto tako i privatno rePrezentativno-religijsku
sepulkralnuiurikciju. Posebnakategoiija su portreti istaknutih osoba iz
proSlosti(drzavnici, vojskovode,filozofi, pesnici,-oratorii d-rugi).Drustvena
ko-po.,..rt" portrera nije nista manje znatajna_odikonografske i umetniike.
Sbbziromda je naSa zemlja bila integralni deo antiEkog sveta pored
poznatih i znaiainih spomenika antiike civilizacije otkriveni su i veoma vredni
portreti. Prvi skromnipoieci su ve6 od arhajskogi klasiinog doba grike
umetnosti,preko razviieniiih oblika likovnog izrai'avaniau doba helenizma.
Rimski p.rioa karakteiiSepre svegarealistiif,o-fizionomskitretman individue
,. por.b^norn izrataino\cu) zatim istorijski i umetniiki nemiri III veka
n. i. i konadno do ikonidnosti i nepromenljivosti forme u ranoj vizantiiskoi
viziji ljudske figure i nestankaportreta u pravom smislu reii u doba ranog
srednjegveka.
Pore"dreprezentativnih portreta koji su uglavnom importovani iz ve6ih
J
a centara kao^5to su Atina i iti-, izvesian brol ie rad doma6ih majstora
- i radionica. Portret se najieS6ejavlja kao puna skluptura ili reljef u kamenu
rfl
i i bronzi ali isto tako je prisutan na bronzanoj plastici, keremoplastici, gliptici,
r-
kosti. 6ilibaru. narodito na novcu a rede na mozaicima i freskama. Antidki
po.t..ti koji potiiu sa jugoslovenskog tla nisu u dovoljnoj meri Prouieni
F i njihova p.."i pr.r..ttacila u celini je-prilika za valorizaciju pravih kulturnih
vrednosti u naSoisavremenolkulturi.
Ii

v
,(,
F
z
 Introduction

TUE avraneNEss oF THE pERSoNALrDENTrry of an individual within

a broader social community grew probably parallel with the development of
m-anas a thinking being. In the sphere of art is led to the making oT portraits,
of representationi of pirticular p".ro.rs with recognizable physic"aland spiritual
traits.
The history of portraiture is long, but it had one of its great periods
precisely in the clalsical age.The th"eoreticand creative ach"ievements of Greek
and Roman-portraiture,. and of the peoples that came under the fertilizing
i n f l u e n c eo f i h e c l a s s i c acl i v i l i z a t i o . , sr,i p r e s e n ta l i v i n g h e r i t a g eo f
contemporary culture. The study and knowledge of thi po.t.iit as an object of
a r t a n d a .s o c i a lp h e n o m e n o ni s v e r y i m p o r t a n t l o r t h e c u l t u r eo f e v e r y n a t i o n .
The classicalportrait is basedon the^outlook of its age and it is asiociated
with the general-tendenciesof the art of the time. Classicalportrait makers
responded to the needs of the society and the individual. They created art
forms reflecting the increasingly richer theoretic and philosophic views of their
age.
-
The portrait had various functions in the classicalperiod. It was primarily
an elementof political propaganda,but it was aiso used for sepulchial
mronumentsand for privare purposes. A distinct group of poriraits consisrs
of .representations of eminent personsfrom the past - statesmen,generals,
p h i l o s o p h e r sp, o e r s ,o r a r o r sa n d o t h e r s .T h e s . o c i aal s p e c ro f t h e p o r t r a i t w a s
n o l e s si m _ p o r t a nt th a n i t s i c o n o g r a p h i co r a r t i s t i ca s p e c r s .
_ Since the territory of Yugoslavii was an integral part of the classicalworld,
the monuments of ciassicalIivilization discoverEdin it include very valuable
portraits..The earliest,_rarher_ modest examplesdate from the archaicperiod
and the classicalage of Greek art, but theri are also some more fully^developed
portraits from the-Hellenistic age. The portraits of the Roman period are
characterizedprimarily by striking expiessivenessand the realistic treatment of
't
the face. The portraiture of the 3rI ...tt.t.y A. D. reflects the historical
upheavalsof the time. The develop-".rt ..tdr with the iconic and immutable
forms of the Early Byzantine view of the human figure and with the
disappearanceof ihe portrait in the proper senseofthe word in the Early
Middie Aees.
The more representativeporrraits were mainly imported from the major
: centres,such as Athens and Rome, but some were the works of local masters
and workshops. The portraits are usually sculptured in the round or in relief
^bronze,
-^7
in stone and but there are also po.t.aiis on coins and in other materials
such as clay, plaster, bone or amber. Mbsaic and fresco portraits are
comparattvely rare.
fhe. classicalportraits found in the territory of Yugoslavia have not been
- studied thoroughly yet, 1_ndtheir presentation at a si""gleexhibition provides
an opportunity for a fuller appreciation and understanding of their real value.
 :

".'i
;;1j
 lr'lll'

,.4
'.' itl
.iil

#
r-i
::'
t,rl,fli,il*w
'tffi,
-,,,,'..
.

i,,',
d

,J)

a
U
p

F
.r'
F
-
*
t./

.rl

F
Z

trl t1l
Maska Mask
Zlatan lim Gold foil
TrebeniSte TrebeniSte
Kraj VI veka pre n. e. F,nd of the 6th century B. C.
Narodni muzej, Beograd N a t i o n a lM u s e u m .B e l g r a d e
C\

i.ti!+:,lr:,:ii:. : r,
 ::::::::
::::::l:

Grcki i helenistiGkiportret
Ljubi5aB. Popovic

Poynlt PoRTRETA ozna(ava suStinskopoimanie individue. Podsticaii za

predstaveportrera kod Grka nisu potekli iz religioznih pobuda kao'kod
E.gip6ana,vee iz divljenja prema ljudskim vrednostima, odnosno telesnim i
duhovnim vrlinama. Iz arhajskog perioda potidu prvi rezultati: ovladano je
predstavljanje ljudskog tela, razri5ena su ftanja inatomije, javljaju se
nagove5tajislobodnijegpokreta, odstupa se od nasledenetradicije egipatske
frontalnosti i ukoienoiti likova. U umetnosti Egipta i Mesopotamili poStovalo
se pravilo po kome je predstavljan tip, a ne pojJdinac. Arhajska gr8k" .r*.tnort
nij- stvorill porrrer. Ona je 6ovekapredstavijaiasamo u Upifnim] glavnim
tormama, sa ograniiavanjemna naiupadlfiviie spoljne oblike, kao 5to su frizura
i brada. Razliki izmedu boZanstvaiioveka bili ie'u tome Sto ie tovek samo
imao kra6u kosu. S druge strane, na sraruamadevojaka iz zrelog arhajskog
perioda, ukodenih likovi, sa karakteristidnim arhajikim osmehim, n i^tr"r,
natpisi koji oznadavajukojoj se boginji posve6eni.Ukratko, umetniike
predstave likova iz tog perioda, na kuroiima i korama, kretale su se u okvirima
najopitijih naznaka. Krajem arhajskog perioda grdki umetnik je ovladao
anatomijom.ljudskog tela, a istovremeno je do5lo i do primene novih ideja u
POrtretrsanJu..
Gr6ka urnetnost V veka pre n.e. nije dosegla istinski portret. Pogled na svet
ljudi ove epohe bio je usmeien ka lepoti i haimoniji, o.ri su instinkiivno
odbijali svi svojstva'koja su pretila d^arazruSeokvire tipiinog. Zavreine
persijskih latova, umetnici nisu teZili otkrivanju i oduvinju forme lidnog: o
tome najbolje svedoie portreti bradatih straregadiji 5lemovi pokazuju dl je red
o odvaZnim'ratnicima, a iskrinlle.ra usta jedinisu znak liinog.
Nagoveitaji individualizovanog portreta mogu se zapaziti na starui
Aristogejtona,koja je bila postavljenana atinskoj agori 477/476.g. pre n.e. i
koja jJpoznata po nekolikim rimskim kopijama.'Pirtret Temistoila (oko 528-
462. g. pre n.e.), iz druge detvrtine V veka n.e. veoma se istide uprkos
tragovima arhaizma u obradi lica. Sve Ee56irealistiEki pokuiaji, liako u
'u
skulpturi tako i u slikarstvu navazama iz tog vremeni, bili su potisnuti novim
prav_cemi,teZnjom ka idealizovanju, koji uvode Fidila (oko 49tj. g. pre n.e.) i
Poliklet (druga polovina V veka pre n.e.), kao i mnogi drugi njihovi
savremenici.I pored. toga.,interes za prikaziuanje karaktera i
.osobenostilidnosti
- uo6ava se na portretima Anakreona (572487. g. pre n.e.), Miltijada (oko 550-
488. g. pre n.e.) i Perikla (oko 495420_.g. pre n.e.), zatim.na prvim
- pnmercima na gemama i novcu, u predstavamaTisaferna (kraj V i podetak IV
4 veka pre n.e.) i"Farnabaza(41,3-37rj.g. pr. n.e.). Na po-itrrrti- p6rtretima
dolazi do proZimanja tipidnog sa individualizovanim,-5to im daje posebnu drai.
Portreti od IV veka pre n.e., pa i kasnije radeni portreti, odlikuju se sve
izra,i,enijomindividualizacijom, o demu svedodemnogi primeri portreta
istaknutih lidnosti iz tog vremena. Pre svega,porrreti-Herodota-$54430. g. -
:- pre n.e.) i Tukidida (oko 460-400. g. pre ne.e.), dvojice najve6ih isroriiara
antidkog sveta,zatim Lisije (oko 445-380.g. pre n.e.), iuvenog govornika i, na
kraju, dvojice velikih umova, Plarona(oko1il-l+7. g. pre n.e;i Sokrata(469-
399. g. pre n.e.), a tvorac portreta te dvojice filozof.amoi.daje iuveni vajar
Lizip. Podaci iz pisanih izvorakazuju da je Likurg (kraj IV veka pre n.e.),
drZJvnik i orator-, za l1O. olimpijadu (oko 340-33d.'g. tt. n.e.) u atinskom
teatru postavio bronzane statue Eshila (525/24456. g. pre n.e.), Sofokla (96-
406. g. pre n.e.) i Euripida (oko 480-406. g. pre n.e.). Sva tri portreta
identifiliovan" in po-b6n rimskih kopija i. L^tt^n i Napulia.
co
NajdeS6aforma portreta u grdkoj umetnosti, bila je statua - portret,
 :r::r:::ll!ll1lll1!:l
.].:;;:i;j:.:il'il

,.,,::
.,1:t
r::.i:l
i: :ilil

,:,,:tl
:':, . : i l
!ilti
.:t::
:"r:i

odnosno ceia ljudska figura, sa svim individualnim osobenostima.Sa6uvani

natpisi na jednostavnimniskim bazama(postamentima)ukazuju da su statue
postavljenena mestima na kojima su odrlavane raznesvedanosti,posebno u
vreme helenizma. Isto tako, veoma rano se javljatel.nla da se ljudska glava
predstaviposebno,u novoj formi, odnosno hermi. U podetku se to odnosilo na
predstavuboga Hermesa da bi, tokom svog oslobadanjaod prvobitnih
reiigioznih osnova,herma dobila lik, odnosno predstavu6oveka.Naj6e56esu
postavljenena jednostavnestubove na kojima je, kao velelepanukras, bila
ljudska glava.Herme su najde56e postavljeneu salama-hermama, pored bazena.
Na freskamaiz Pompeja (ku6a Marka Lukrecija Fronta) herme su elementi
dekoracijapejza2a,a 6uveni i veliki nalaz hermi iz Velibilga deo je ukrasa
jedne rimske vile (sadau muzeju u Trijeru). I, na kraju; poslednjaforma
portreta na po6etku helenizmajeste bista - 5to je u6injeno i iz praktiinih
razloga.Skra6ivanjem,6estoveoma glomaznih hermi, dobijala ie tektonska
forma, koja je ostala.Helenistiiki skulptori se viSenikada nisu vratili
naturalisti6kimpredstavamalludskog tila kao 5to se to dogodilo kod Rimljana.
U sklopu ostalih umetni6kih dostignu6a grike umetnosii, zapai.amo da je
gr6ka umetnost porrrera kra;'emV veka pre n.e. bila zaokupljenapromenamau
prikazivanju - od. tipiinog ka li6nom. T.akv.anastojanjai.nipori blli su
usmerenrka osvajanjui usavrSavanju prirodnih formi, ali i potpuno novom
vrednovanju n.pr.uilnog, rrenurnog i^ruZnog.Takva otkri6a poseb.rose odnose
na diferencijaciju fizionomil'e, odno:sno izraia, a takode i na psihidka svojstva.
Drugim re6ima,ustal;'eniideal harmoni6nelepote i mere, kao najviSiideal, viSe
ne vai). Osnovni zadatak skulptora je da svojim figurama predstavi delatnost
duie, estetski zahtev u Sokratovoi formulaciii.
_IdejeSokrata(436-338.g. pre n.e.) o velikoj imperiji zapotinje da ostvaruje
Filip II, kralj Makedonije (359-336.g. pre n.e.), da bi ih njegov naslednik
AleksandarIII (Veliki) - (336-323.g. pre n.e.) ostvario u poipunosti. Velika
Aleksandrovaosvajanja,upoznavanjedrugih naroda, kultura i civilizacijadoveli
su do medusobnih uticaja t proLimanja, do tada nepoznarih. Ova pojava u
umetnosti n zyanaje helenizmom,5to pre svegazna6i Sirenjegr6k1 umecnosti
van gr6kih ostrva i kopna, a njen rodona6elnikje Aristotelov Q84-322. g. pre
n.e.) u6enik AleksandarVeliki, iijom pojavom zapoiinje helenistiiki period.
A l e k s a n d r o v ae p o h a u j e d n o j e e p o h a L i z i p a , v e l i l i o gs k u l p t o r a .P o j a m
helenistidki, za razliku od helenski, oznaAva novi duh i ve6 u zadetku bitno
menia.pogledegrdkih y-Ti!i, Sto.se.posebno odnosi na realizam,kofi
tl
cn zapoirn;e u tom periodu. Re6 belenist|s,umesto hel6n, prvi put je pomenura u
- B i - b l i i i J. e v r e i is u p r i h v a t i l i g r c k i j e z i k i g r i k u c i v i l i z a c i j uk a o k o n r a s t s v o j o j
rt
civilizaciji i hebrejskom jezlku.
-- , U'poznavanjem stranih zemalja, kultura i jezika proiiruju se helenistidki
horizonti u odnosu na klasi6anperiod. Nastal'eprocvar nauke i filozofije.
F. Prouiavanje Zivota drugih ljudi dovelo je do predstavljanja njihovih osobenosri,
karakteristika (poznato je da su Grci u klasiinom periodu sve druge narode
F smatrali varvarima). Helenisti6ka umernost predstavlja Gale, crnce, Italike sa
- dubokim razumev'anjem.Prvi put su u helenisti6koj umetnosti prikazani robovi,
ribari, sto6ari,seljaci,sa iznenaduju6imnaturalizmom, koji je, ujedno, bitna
odlika u odnosu na idealizam klasidne umetnosri. Studiranie prirode podsti6e
,(, s t v a r a o c en a p o r t r e t i s a n j eU. t o m p e r i o d u j a v l j as e v e l i k o z a n i m a n j eu m e t n i k a
F za individuu, karakter i osobenostiindividue.
z Jedan od najval.nl1ihvidova literature u ranom helenisti6kom periodu jeste
nova komedija, sa Menandrom pre svih, u kasnom IV veku pre n.e., 5to je
najbolji primer poja6anoginteresovanjaza sudbinu obiinog gradanina.Jedna
od odlika tog vremena jeste i kontrast u komedljama: izmedu starosti i
mladosti, lepog i rui.nog, snaZnogi slabog. Drugim redima, pored lepote, koja
je bila glavnapreokupacijaklasidneumetnosti, novi motivi i uzori, do tada
nepoznati, sve viSepobuduju interes umetnika. Taj interes je preovladao u
realistiikoj koncepciji ljudske figure i ne samo to - modeluju se anatomski
\ detalji ljudskog tela. Svakakoje u tome prednja6ioLizip, koji je izradio veliki
broj statuai portreta. Njegovu kolosalnu bronzanu statuu F{erakla,koja se
nekada nalazllau Tarentu, opisao je Niketa Akominatos iz Hone (1150-1210),
koji kaZe: Njegove grwdi i ramena su iirolei, leosagusta, zadnjica debela, a ruke
miiitaae. Sasvimje sigurno da je svemu tome najviSedoprineo Lizip,
produbljuju6i interesLa prirodu i individualizam,5to je dovelo do inaZnog
procvata.realisti6kog portreta.,To potvr.duju mnogi radovi, od kojih izdvajamo
samo najznaiajnije:portret Sokrata,koji je bio postavljenu Atini (po ovom
uzor:u izrad.enesu glave koje se danas nalaze u muzejima Vatikana, Rima i
Pariza), zatim glava SeleukaI Nikatora (oko 358-280. g. pre n.e.) 6iji tip
prepoznajemou bronzanoj glavi iz Herkulanuma, i, na kraju, nekoliko portreta
AleksandraVelikog. Aleksandarje bio toliko oduievljen Lizipovim radovima
da je naredio da saitro on moZe daizradrle njegove li'kove. erlrr.n" herma
Azara (sada u Luvru), kao i predstave na novcu, bez sumnje su inspirisane
Lizipovim ume6em.
Prate6i dalji razvoj portretistike iz poslednjetre6ineIV veka pre n.e.,
ponovo moiemo da uoiimo pove6aninteres za individualnost.Zahvaljuju6i
tome, u III i II veku pre n.e. izrad,enaje galerlja sjajnih srarua- portreta. Tu su
Demosten (384-322.g. pre n.e.), Polieukat i Epikur (342/41-271/70.g. pre
n.e.), zatim Hrisip (oko 280-205. g. pre n.e.) i imaginarni Homer. Zapal.amo
d a i e _ H o m e r o vp o r t r e t u s u i t i n i u r a d e nn a i s r i n a i i n n a k o j i s u s e p e s n i c i
anti6kog sveta iikazivali u sferama imaginarnog. Vecina njegovih porrreta u
s t , r a r i e b i l o k o i i p e s n i k ,d o k s e j e d i n i p r i m e r i k z a k o i i s e f r e t i r o i t a v l j ad a
predstavlja Homera i koji se danas nalazt u Minhenu, odlikuje veoma
izrai.enrr;' individualnim karakteristikama u obradi lika.
Grdki skulptori helenistidkog.perioda suJ popur glumaca,_ 6esto boravili u
raznlm mestima,ne zadr|.ava1u6i se ni u jednom preteranodugo. I pored toga,
postoje pouzdani podaci o pojedinim 5kolama,kojima su svoj peiat naj6ei6e
davali isiaknuti vajari tog .'ri.-.,-,.. Klasi6nim't^dtrii^^^ najviSese odiikovala
atinska 5kola, dok je deloska ikola postigla rzuzetne uspehe r izradi portrera,
kirenska je majstorski sledilakopiranje starijih vajarskihdela, a sikionska Skola
je rLivala.joi mnogo ranije stedenuslavu uizradi skulptura u kamenu
I U DrOnZl.
Sve 5to je odlikovalo skulpturu helenisti6kogvremenamoZe se videti na
p r r d s t a v a m aa n t i a k i hg r i k i h g e m a .N a n e k i m a i e u o i a v a j u p o d s e c a n j a na
arhajske forme, na drugim 1eizrai.en snaZan realizam, dok ve6ina ima
naglaienumekotu u obradi, a radenesu u poludragom kamenju: granatu,
berilu, topazr, aharu, karneolu i sardoniksu. Staklo je 6esto .tpottiblj"n".ro.
Saiuvan je podatak da je Pirgotel, zvani6ni graverAleksandraVelikog,
izradivao mnoge geme. Na jednoj, na kojoj je predstavljen mladi6 kako navla6i
nazuvke (knemide), prrkazan je lik Aleksandra.
. Geme pronadenena tlu Italije takode su bile pod helenistiikim uticajima.
Teme su najdeS6ebile grike: ratnici, heroji, konjanici, razne religiozne
cerem_onije,.ali i popularne erorskescene.Geme na italskom tlu, ipak, stilski su
se razlikovale - na trji-a se jasno moi.e zapaziti etrurska tradiclija.
... Za pr.ouiavanjei upoznavanjegrckog porrreraveoma je znaiajnapojava
l r k o v av l a d a r an a n o v c u . K r a j e m V v e k a p r e n . e . p r - v ip u t s u s e p o j a v i l i l i k o v i
persiiskih"satrapa,Sto je kasnijepostalo.praksau mnog.imazijsklm.
kralievinama,re smo tako u mogucnosti da pratimo originalne grike portrete
na novcu, 6ak puna dva veka. Nlipre su se pojavili portreti AlJksandia
Velikog, a,zatim i njegovih naslednika.Medu najlepseprimerke grike
portretrstrkena novcu nesumnjivo se mogu uvrstiri: portrer Fileteraiz
Pergamona(oko 343-263.g. pre n.e.), Antioha I Sotera(324-261.g. pre n.e.),
kralja Sirije, Perseja,kralja Makedonije (213-162.g. pre n.e.;, narodito
Futidema I (22-187. g. pre n.e.) i Antimaha I iz Biktrije (190-180g. pre n.e.),
kao i Mitridata III, kiala Ponta (220-185.g. pre n.e.)..Moglo bi se"re6ida je'
d o s t i g n u tn a j v i S n
i i v o r e a l i s t i 6 k o gi z r a L a va n j au p r e d s t a v l j a n j u
lime,bio
l J u o s K o lgr K an a n o v c u .
Iako su rimska osvajanjaGr6ke okoniana 146. godine pre n.e., Atini i
ffin'nnil*

nekolicini grdkih gradovabilo ie dozvoljeno kovanje novca. Griko noviarstvo

d-efinitivnose.ugasilo.ustanovljenjem Rimske Imperije, 30. godina pre n.e.
Koliko ie tradicija helenistiikog vremenadugo Ziveladokazuie zlaran srarersa
Aleksandrovim imenom, koji su bili usvojili makedonski kraijevi, a bio je
prisutan i u rimskom,periodu. Tako je.rimski konzul Flaminin 192. godine pre
n.e. koristio Aleksandrov sraterna koji je utisnuo svoje ime i svoi portret.
Mnogi griki umetnici koji su stvarali na italskom kopnu u.e-erio- su
primili uticaje ka.snogerrurskog.porrrerisania. Drugi ne'manje va2anuricaj je
ustaljenapraksa izrade posmrtnih maski u obliku io5tanih otisaka sa
pokojnikovog lica. Veoma se iesto ovaj momenat navodi kao presudanu
oblikovanju realistiikog karakterarepublikanskogporrrera. Midutim, moramo
uzeti u obzir bitnu dinjenicu da je helenistiika koncepcija u vreme Rimske
f'epublike bila z.aistadominantna na iiravom italskom prostoru ukljuiujuci i
Etruriju. Podsetimo se samo na portrere lokalnih .trrr.ikih maistora.6iie se
fizionomije bitno. razlikuiu od giikih. Ti portreti su ve6 u I veku pre n.e.
slabije zastupljeni i nisu imali znaiajnrji udeo u formiranju kasnorepublikansko
nmskog portreta.
. Gr6_keskulpture, a posebno portreti znaiajnljih lidnosti, mehaniiki su
kopirali gr6ki umetnici-skulptoii, koji su bili u iluzbi Rima sve do kraja II i
podetka I veka pre n.e. Naroaito su bila poznata dva umetnika: pasitel'i
Arkesilaj iz I veka pre n.e., kako saopstavaPlinije (Gaiws plinius secwndus,
23/24-79. g. pre n.e.). Zahvaljuju1i toj aktivnosti, saiuvana su od zaborava
mnoga znatajnadela gr6ke portretistike i iesto se malo razlikulu od originala.
Kasnije izvanredne serije portreta na rimskom novcu svakako su bile"
i n s i p i r a s a n ge r : k i p p o r t r e t i m ai p r e d s t a v l j a j up o s e b n op o g l a v l i eu u p o z n a v a n j
rlmske Dortretrstrke.

Maska iz Trebeni5taod zlatnog lima rad je svakakodoma6egmajstora i

otisnuta je sa lika ilirskog kneia, sa teznjom da ovekoveii piko;nika. Nadena
i e u p o z n a t o jn e k r o p o l i , i h e m a t i z o v a n a ie idosta povrino obradenaO . 6i i
obrve nisu tipi6ne, usne su tanke i srisnute,dok je brada izral.enata6kastim
ispupdenjima. Predstavu lica karakteriie izraziti naturalizam. Po likovnim
vrednostima, pored nedostataka,karakterizacrjalicajedinstvena je ne samo na
'-) naiem tlu ve6 i na ostalim evropskim podrudjima. Jedina, ali 6isio formalna
analogrja,jesu maske iz Mikene, madi je e.ridentnavelika hronoloska distanca.
..1 Ovaf obiiaj oblaganjadelova lfudskog tela srran je Mikencima, pa se moZe
th
- p o m i 5 l j a t in a . p o s r e d a ne g i p a t s k u
i t i c a l n a P e l o p o n e zp, o s r e d s t u o - K r i t a . I
rFl pored mno_gihotvorenih pitania u vezi sa pojavom zlalnih maski u Trebeniitu,
r-l
istoinomediteranski uticaji svakako su primarni i posredno su doprineli
prenoSenju starijih egipatskih uzora. Mlska iz Trebeniita je pretela potonjih
F-

p o r t r e t a n a n a S e mt l u s k r a j a v l v e k a p r e n . e . ,o d n o s n oi z 5 2 o . g o d i n ep . e n . e .
F (kat. 1). Medu mnogim nalazimaiz Nbvog Pazaraizdvajase cilibar raznolike
r!
n obrade u razliiitim oblicima. Pored mitolJskih scenaizvedenih urezivaniem.
F
postoje sve5teniceili kore, obradeneu punoj plasrici.Medutim, posebno su
^ zan.imliivenekolike maske ljudskog liki. Ukupno je otkriveno sestmaski, od
kojih samo dve imaju izraziti kara[ter arhajske jonske plastike. Po stilskim
w. odlikama, uzori su im griki radovi.pronadeniu' juZnojitaliji. Realistiinija
,U
obrada nekih maski (kat.3, 4,5)u[azuje na ro da se njihovaizradamoLe
F pripisati doma6im maisto.rima,iako su radenepo grdkim uzorima. I pored
z iasnogsdlskog manira arhajskeumetnosri,kod njih se mo2e ustanoviti
realistidkanota u obradi. (kat.2).
Ljudski lik se takode pbja"ljuje krajem gvozdenog doba, na fibulama sa
predstavom maski oko 500. godine pre .r.e. u nalaziira iz Vinice i Vrebca.
Medutim, mnogo su znadajniji nalaii obradenih Zenskih glava radenih u
6ilibaru, iz Kompolja (kat. 6, 7). Svojim stilskim karakteristikama jasno.
svedoie o posrednom grikom uticaiu, preko Spine i Adrije, na reritoriji
Poznata_analogiiaie jedna perla iz Ceioze u grobu 1,00,zatim drugaiz
\o hnoa*.
Marcabota kod Bolonfe i tre6a iz Falkonare s kraia Vii podetka V veka pre"
 ,ml

"*Ynt

l14l u4l
Glava iene Head of a woman
Stucco Clay
Vis (Issa) Vis (Issa)
iII ili II vek pre n e . J r d o r 2 n d c e n t u r yB . C .
A r h e o l o 5 k im u z e j , S p l i t ArchaeologicalMuseum, Split
\
 n.e. Uporeduju6i glave iz Kompolja (kat. 8) sa navedenim analogijama,
mozemo ustanoviti bliske veze izmeclu Japoda i arhaiskog grdkog sveta' a
italsko do bilo je samo posrednik preko koga su se ovi uticaji i odvijali. To je,
u stvari, period domina-ije EtruraCa na severnom italskom Prostoru' ali u isto
vreme i po6etak gr6ke kolonizaclje, kada Fokejci osnivaju Spinui Adriju, a _
njihov uiicaj se proSiruje dolinom Poa, naro6ito u Picenumu. Jedan primerak
glave od 6ilibara, po na6inu obrade kose i odiju, pod uticaiem je keltsk-ih :uzora,
zakoje postoje paralele ,t nalazimaiz nekropole u Belmonte Picenu s kraja V
veka pre n.e. Ovaj primerak svedodi i o kontaktima Japoda sa Keltima, koji su
ostvarivani i pre poznate keltske invazrje.
Na grikim nadgrobnim reljefima iesto se rr'ogu zapaziti odredene
individualne karakteristike na licu umrlog. Ti spomenici su, po pravilu,
obliku hrama in antis, sa redovnom pojaiom opraitanja od fok-ojnika koji sedi
na stolici (diphros.).,doLnajbliZi stoje. Veoma testo.likovi su predstavljenisa
rzrazennn osecan;rma.To se moZe uoditi na nadgrobnoj steli iz Crnobukija, u
Makedoniji, koja je izradena po uzoru na pomenuto atiike leljefe' Najblizi
uzori su stela Damasistrat6itAtine i stela Thraseasi Euandrija izHagiia
Trijade. Realistibkim tretmanom rzrazalica na steli iz Crnobukija narodito se
istiie sluSkinja i de6ak, a titava kompozicija je van uobi6ajeneikonografske
forme atiikih stela. Zenska figura ima ionsku tuniku (epiblema), sa
analogijamana statui Sapfo iz Vile Albani u Rimu i na vazi slikara Pasiadesau
Britanskom muzeju u Lbndonu. Stela iz Crnobukija pripada IV veku pre n.e.,
postpartenonskom odnosno prehelenisdikom periodu (Li. P opovi(,, Zia a
antiha, YII/2, 1,957,252.)
Reljefna plotaiz Trogira verovatno je deo nekakvog nadgrobnog spomenika
(kat.9). O6uvana je predstava L.enekoia sedi na stolici. U desnoi ruci drZi
5tap, koji ulazi\t sud oblika izduLenog pehara. Preko glave ie prebaien plait, a
profil je veoma izrai.en. Stilski je bliska predstavamana jonskim nadgrobnim
ipomenicima, odnosno steli iz Tenosa. U Dalmaciji nije bilo slidnih na\azai
pretpostavljase da je u Trogir done5enaiz Male Azije ili sa egejskihostrva.
Vremenski se mo2e odrediti da je radenakrajem II ili podetkom I veka Pre n.e.
Antidka lssa (danainje ostrvo Vis) jedno je od najznatajnijih arheoloSkih
nalaziita u naSoj zemlji. O vremenu od IV do krajal veka pre n.e., istorijski
izvori i epigrafski spomenici jasno svedodeo njenom opStem znataiu, a u isto
vreme o Zavidnom itupniu kuiture i umetnosti. Issa je osnovana neposredno
pre Pbarosa, koji su oinovali egejski Parani 385/384.'g. pre n.e-, i ona
rl
c^t) predstavlja uzoi najstarijeg urbinistitkog jezgra za kainge gradove na
^ jadranskoj obali. Pored pJznatih nadgro-bnilistela, grdkih hllenistidkih vaza,
rfl
.-] glave Afrodite od bronze, nakita i osialog, veoma su zna6ajni i mu5ki i Zenski
portreti, izradeni u tehnici stwcco(gips pome5an sa peskom), kao i terakote.
ir Portreti se odlikuju jasno rzrai.enim ekspresionizmom, bez izrai.avanj.a
L
individualnih crta'nalicu, ali i bez bilo kakvog atributa boZanstava.(kat. 11,
l2). Navodimo i jednu glavu identiinih karakteristikamuski Portret_sabujnom
F bradom i kcisom,'(kat. 1O),ali u kreinjaku, kao i primerak Zenskeglave sa
t/.

- veoma karakteristidnimizrazom lica; moZda je u pitanju pokojnica (kat 13). I'

nakraju, joi jedna terakota, koja je verovatno pripadala ve6oj statueti, sa
\r'. bogato obradenom frizurom i sa briljenom u kosi (kar.I4).
'U Muiki portreti imaju zajednidku odliku: bujna kosa i brada, dosta briZljivo
Lr obradene. Ti portreti imaju svoje uzore u nalazima iz |ui.ne Italije (Sicilija i
z Tarent), a 6esio se mogu zapaziti i sliinosti sa teatarskim maskama iz tog
vremena (IV i III vek pre n.e.). Portreti sa Visa mogu se datirati - druga
polovina III i podetak II veka pre n.e. Glava od kreinjaka iz zbirke Dojmi na
Visu, sa nedov'oljno jasnim likom izbuljenim oiima (eksoftalmija), rusti6no je
obradena. Usiljen osmeh asocira na arhajski naEin prikazivania. Kosa pada sa
obe strane inaznatenaje kosim urezima. MiSljenja o njoj su razlitita, te se
procenjuje da je to provincijska koncepcija arhajskeumetnosti' ili posledica
itrurskih uticaja. Po naSemmiSljenju, ied je o etrurskoj proveninenciji, ali se ne
oo moi.eblii.e datirati (B. Gabridevie, Viiki spomenici,1958, 1O; M' Nikolanci,
 VHAD, LXVIII, 1.97 6, 1,02.).
Na osnovu podataka and6kih istoriiara i pisaca,iz istoriiskih izvora
saznajemoda ji postojalasamo jedna ilirska kral.jevina-drLava od kraja V veka
pre n.e. do 158. godine pre n.e. Iz tog perioda, koji je bio ispunjen burnim
istorijskim dogadajima, poznate su takode i mnoge lidnosti. Imena ilirskih
kraljeva niZu se od Sirha (Syrrhas), Bardila (Bardylis) i Graba (Grabos), preko
Monunija (Monownios),Mitilija (Mytilios), Pleurata (Pleuratos) sina Bardila i
Agrona (Agron), pa sve do Skerdilaida (Sherdilaidas),PIeurata(Pleuratos),sina
Skerdilaidai Gencija (Genthios).Pored ostatakamaterijalnekulture, izuzerno je
znatajan i novac, koji je pouzdana potvrda istorijskih izvora, a ujedno
osvetljava dogadaje koji su se zbili na na5em tlu neposredno pre rimskih
osvajanja.(F. Papazoglu, Godiinjab ANUBIH % Centar za balkanoloika
ispitivanja 3, 1.967,1.23).
Na ilirskom prestolu 280. godine pre n.e. nalazi se Monunije, sa atributima
kralja. Niegovo ime nalazi se na jednoj moneti iz Dirahiona (Dyrrachion),
Durazzo, 5to pokazuje da je dri.ao i luku Epidamn (Epidamnws),Drat. Nadena
je i jedna tetradrahma (veoma 6est tip u Makedoniji i Trakiji) iz vremena
Aleksandrai dijadoha.Na aversu:glava nadesno,sa lavljom koZom, a na
reversu: Zevs na prestolu, sa atributima i legendom Ievo BASILEOS
MONOYNIO)2. Na osnovu podataka Pompeja Troga (Pompeius Trogws)iz
vremena cara Avgusta, sazna:1emo da je Monunije sa Lizimahovim sinom
Ptolemejemratovao proriv PtolemejaKerauna,sina Filadelfovog,kada .jeovaj
i r e s t o .V r l o j e v e r o v a t n od a j e M o n u n i j e k a o
u s p e od a p r e u z m em a k e d o n s k p
ilirski vladar, bio jedan od vojnih komandanata Aleksandra Velikog. Kao
dokaz moZe se navesti jedan neilirski 51em(sadau Berlinu), na kome se
zapai.ajufrigijske kape, identiine onima koje su nosili griki vojnici, a koje su
prtkazane na Aleksandrovom sarkofagu u Carigradu. Posebno ie znataian na
hovcu sam lik Monunija, u vidu mladeg mu5karca, orlovskog nosa i sa lavljom
protomom u liku Herakla (preko glave). Ovaj ilirski vladar, sin Bardila ili
Graba, vladao je oko 300. godine pre n.e., a posvedo6enje 280. godine pre n.e.
(D. Rendi6-Mio6evi6, Ggdiinjab ANUBIH, XIX, Centar zabalk. ispit. 17,97.
T. I-N.; F. Papazoglu,Ziva antiba, XXII 1971,1.77.Ista,Historia XIV,
Wiesbaden,1965,2.).
Gencije, Pleuratov sin (180-168.g. pre n.e.), doSaoje na delo ilirske
kraljevine u vreme znaEajnljrhistorijskih dogadaja, odnosno drugog
makedonskog rata, kada Pleurat postaje saveznik Rimljana. Ilirska drZava se
-t
nalaztlana prostoru severno od Drima i Ljeia, obuhvataju6i plemenske
zajedniceoko Skadarskogjezera i risanskog zaliva. Gencije je u tre6em
l makedonskom ratu, izmedu Rimljana i kralja Persija, bio na njegovoj strani.
Gencijeva prestonica nalaztla se u Skadru (Scodra).Spadaoje u veoma
l obrazovaneljude svog vremena i bio je naklonjen gr6koj kulturi i civilizaciji.
-
Majka mu je bila Grkinja i zvala se Euridika. Za vreme njegove vladavine
- zaoitravaju se odnosi sa Rimljanima, zbog gusarenja raznrh ilirskih plemena po
4 Jadranu. Poslanike iz Rima, na 6elu sa Lucijem Duronijem, rimskim pretorom,
Gencije nije ni primio, jer je on sam destobio vinovnik gusarskihpohoda.
Uskoro stiZe i poslanstvo sa Visa (1ssa),sa Zalbom da Genciie odrLava
prijateljskeueze sa kraljem Persejem.Kao velt diplomata i politiiar u tre6em
- makedonskom ratu, SaljeRimljanima 54 broda u Drat. (Epydamnos) otektjuti
- rezukat bitke. Posle pobede, Persej Saljesvoje poslanike Genciju i zahteva da
pristupi Makedoncima. Taktidkim igrama i diplomatskim manevrima odbija
predlog, odekuju6i materi;'alnupodrSku. Poito je nije dobio, odlazi u LjeS
(Lissos),gde zapoiinje otvoren sukob sa Rimljanima. IJ neravnopravnoj borbi,
Lucije Anicije je okoniao sukob. Tada je Gencije bio zarobljen sa bratom
Karavantijem u Medunu (Meteon), kao i njegovi sinovi i supruga. Godina 168.
pre n.e. se smatra krajem Ilirske Kraljevine. Na osnovu podataka Livija (Titus
Livius - 59. g. pre n.e. - 17. g. n.e.) Rimljani su doZiveli pravi trijumf. Navodi
se, na primer, podatak da je Lucije Anicije zaplenio 19 tovara srebra, 13000
c\ denara i 120000komada ilirskog srebrnog novca. Rimski konzul je izvrSio i
 ;:','i;
: :: ::il
...

prvu podelu i organizaciju rimskog ilirika na tri dela'

Gencijev novac kovan je u Skadru i karakteristiial ie po predstavi kape.na
glavi (peihasosili kausija). zanimljivo je da se taj. oblik kape nalazi na situlama
i, V"3" i Smarjete i na japodskim nalazima u Lici. To svedo6i da kapa niie bila
privilegiia ilirskih vladari, kao 5to je bilo prrkazano na Gencijevom novcu, ve6
je bila-deo no5nje,odnosno znak dostojanstva.Takode se nalazi i na
spomenicima materiialne kulture, u vidu heroiziranih doma6ih likova, koii su
iLjednatavanisa gr6kim boZanstvima. (D. Rendi6-Mioievi6, Godiinja.h ?1yy9g
diuitaa BIH III, Ceflrar za balk. ispitivan:1a,1', 1965, 77.; Isti, Vjesnih AMZ, 3,
VI-VII, 1972-1973,253,T.I-VIII.; Isti, Numizmatiibe aijesti, HND, XX, 31,
1 , 9 7 39, , T . I - I I . ) .
posle pada Gencija pod suverenitetRima, ilirskim krajevima vladao je Balej
(Ballaiosi, o kome mofemo suditi na osnovu saiuvanog ngvca..Ostava novca iz
Metkovi6a (Narona), kao i pojedinaini nalazi duZ jadranske obale, svedo6eo
razviienoi ekonomici u II viku pre n.e. Novac je kovan u Risnu i na Flvaru.
Primerak.novcanadenogu Trogiru (kat 27) je lik Baleja,sa orlovskim nosem,
stilizovanom bradom i f,osom kLia pokriva celu glavu i pada prema vratu. O
samoj liinosti Baleja nezna se *nogo. Mnogi autori se slaZuda je on vladao
p o s l e G e n c i j a ,o d n o s n o i z m e d u 1 6 7 " - 1 3 5g.. ! t . n . . ' N e k o v r e m e b o r a v i o i e .u
Sk"dr,t, a pieito.rica je bila Risan (RhizoQ. Pod njegovom vlaS6u.nalazi se i
Faros (Phiros), s kojim se sukobio sredinom II veka pre n.e' Na bronzanom
.rovcrl iz Vrbanja na Hvaru, lik je veoma sli6an Baleievom liku. To je skoro
identidna muika glava kao na emisijama od srebra, sa istim nadinom obrade, ali
sa izvesnom kruto56u, 5to je verovatno rezultat nedovoljne ve5tine zanathje,
reza(a kalupa. I pored roga, svi ti likovi na novcu iz ove ostave imaju zais_t3
neito zaiednidko^sa predsianomBaleja' (D' Rendi6-Mio6evi6,Arcb' Iwg',Y,
MCMLXIV, 83, T. i-II.;t. Marovi6, Godiinjak ANUBIH, XIII, Centar za
balk. ispitivanja,L1, 1976,231,T, IV-VIL)' Na k-rajunavodimo j nov.acplemena
Daorsa^(Daorsoi),tiji je centar verovatno bio u Oianovi6ima, gde je i naden
novdi6 ri llndrki- likom. Smatra se da je ro portrer odredene liinosti, moZda
plemenskog prepozira, u periodu izmedu Gencijeve i Balejevevladavine.
Zanimljiva-'1i poj""" kape tta glavi (petasosili kausija), o 6emu smo govo.rili.u
prethodnom tikstu. Novac Diorsa kouan je neposrednoposle propasri ilirske
dri.ave, 168. godine pre n.e., a najve6iuspon Daorsa bio je u ranim decenijama
I veka p.. .t.J. Pored ovog primerka, u nekropoli u Gostilju (79 i 90) nadena
su ioi dva novii6a. (Di. Basler,GZM, n. s. XXVI, 1971,333')'
Fl
(,t) Helenistiika kulturi u umetnost bile su prisutne i u naiim krajevima, a
- posebno i na portretimaizranog rimskog perioda, odnosno u I i II veku n.e. u
f f'J
r-.] balmaciji i Mikedoniji. Ne samo li6nost, nien izraz, likovna predstava i
karakter'lika ve6 su uvek primetne stilske osobenosti helenistiikog poimania
:r umetnosti. To trajanje svedodi o nienoj nesumniivoj snazi izrai'avanja i
F
rr I
vitalnosti duha.
.r'. Meclu portretima koii su otkriveni u Solinu (Salona)!7!vai.a.seportret . ,.
F
*. starijeg-oskarca (pesnikaili filozofa), koii se ne moze bliZe identifikovad, ali
- je svaliakou pitanjl kopija prema grdkom uzoruiz sredineIV veka pre n.e., a
nasraoje u I viku n.e. (kat. 86). Dve [lave - telamonisapredstaramaAleksandra
w. (III) V;[kog (326-323.g. pie n.e.).-izraLavaiu sve bitne odlike.liinosti, a uzor
,^ iith je p6"n t^ Lizip6vi starua. Prva glava ie iz prve polovine I veka n.e.
Porte Cezareje.i
F 1kat. +Sj. brrrg" glava nadena je u Solinu kao deo ukrasj tzv.
z i-"rm ie da p"red"stavlia nekog ptolemeiskogprinca. Ova rimsk-akopiia takode
-
ie iz vremenacara Hadritana(Publius Aelius Hadrianus, l'17-138.g' n'e')
ikat. 109t. Kao Sto smo u pt.ihod.to- tekstu istakli, medu rimskim kopijama
grakih oiisinala naj6e56er,] bn portreri znatajnlh lidnosti i filozofa. I ovaj
irimerak L Solina'1kat.141) moZe se uporediti sa iuvenim po.rtretima
'antiikoe
pesnika Eshrla(525/524456. g. pre n.e.). ova glava ie s kraia II i
pocetka"lil veka n.e. Znatainogantiikog fllozofa S.okrata(4.69-399.g. pre n.e.)
l.r, orrrorru izvora_ izradio jJsam Lizip. Mnoge kopije otkrivene su
o prvenstveno na italskom tlu, a isto tako i na ostili- prostorima do kojih ie
c{
 ltsl l15l
Glava mladi6a Head of a youth
Bronza Bronze
Novi Dojran Novi Dojran
III vek pre n. e. 3rd centurv B. C.
Muzeji Makedonije,Skopje Museums of Macedonia,Skopje
a{
 dopirala helenistidkaumetnost. Portret iz zbirke Danieli (sada u Zadru)
odgovaraportretima koji su nastalioko 330. godine pre n.e',.a obrada samog
lika i detaiji uvode nas u hadrijanskorazdoblje izpwe polovine II veka n.e.
(kat. 110). Portret fllozofa, naden u Dalmaciji, podse6ana Sokratovog uIenika
Aristipa Starijeg(oko 435-oko 360. g. pre n.e.), a u nekim detaljimaposeduje
izvesne odlike Sokratorrih portreta. Oiigledna je inspiracija grikim originalom
iz IV veka pre n.e., a vremenski je odreden u trajansko-hadrijanski period,
odnosno, u prvu polovinu II veka n.e. (kat. 111).Manja bronzanaglavatz
DrniSa preditavlji Euripida (485?-406?.g. pre n.e.) jednog od-klasika gr6ke
tragediji. Po uzoru na Lizipone radove i radove niegovih sledbenika, ova
r.piik"';. nastalau vreme Antonina u II veku n.e.'(l<at.142).
Medu rimskim portretima - kopijama na kojima je veoma upeiadjiv
helenistiiki uticaj, na prvo mesto treba staviti bistu Eshina (Aeshi.nes,389-314.
g. pre n.e.) otkrivenu u Bitolju (Heraclea Lyncestis) koju ie u Britanskom
muzeju preneo \f. M. Leake, 1839. godine, gde se i danas nalazi..To ie ve.oma
uspeSanportret u obliku herme, sa riuZevnom glavom, lepo-oblikovanim licem
i naglaienom bradom, brkovima i kosom. Ve6 1780. godine bila je otkrivena
Dortretna herma sa natpisom AESHINES i danas se nalazi u Vatikanu. Na
br.rornntog otkri6a i niSeg primerka mogla je biti identifikovana i mramorna
rt"tn" gorro.nika, koja.je nadena u teatru u Herkulanumu, a sada se nalazi u
Nacionalnom muzeju u Napuliu. Inade, sam Eshin spada u izuzetno zanimljive
li6nosti. Karijeru je'zapoteo kao obiian pisar, zatim ie bio glumac, a proslavio
se i kao sjajan advokat^.Kao pristalica Fiiipa II Makedonskog (359-336. g. pte
n.e.) oitro je istupao protiv Demostena(Demostbenes,384-322. g. pre n.e').
Godine 330.. pre-n.e.^bio je izgnan iz Atine. Neko vreme Liveo,ie na Rodosu,
a umro je na Samosu.U vreme kad je ustanovljena vlast makedonskih careva
nad grdkim gradovima smatra se da je Eshinu bila podignlta statua, ali.to nije
dokalano. Zanimljiv je i podatak Hristodora da se u Zeuksipijevim termama u
Konstantinopolju mogla videti bronzana statua Eshina. Po svojim stilskim
odlikama nadabista spada u vanredne rimske kopije izvremena hadrijanovog
klasicizma,odnosno iz prve polovine II veka n.e. (kat. 112).
Statuau prirodnoj ueliditti,podignuta u iast Tita Flavija Oresta, gradanina
Herakleje Lincestis (nitolj), je-sa bizom i natpisom. U tekstu se navodi da ie
on bio .tgleina li6nost ovog grada i daie dva puta bio prvosve5tenik.-Glavaje
predstavfena realistidki, sa-bujno- kosom i biadom i brkovima u.vidu blago
povijenog luka. Ova statua je otkrivena na rimskom Portiku, zajedno sa
-l bstalim vbtivnim spomenicima sa poietka II veka n.e. (kat: 113). Glava
a
- Menandra pronadenale takode u Herakleji Linkestis kraj Bitolja, a saduvanie
rF)
Fr samo njen gornji deo. Kosa ie u obliku rastresitihPramenova,koji.padaju na
6elo, ispod"kogr tu duboke usadeneoii, koje uprauo i dopultaiu id-entifikaciiu
da je re6 o Menandru (Menandros, 342/41'-292/90,g. pre n.e.), Atinjaninu,.
F osnivaiu nove komedije. Rimska replika poznatog helenisti6kogprototipa iz
r!
III veka pre n.e., koja fe nastalapod uticajem Lizipa ili Lizipovskog tiPa
F. helenistidkihprindeva,potiie s kraja I i podetka II veka n.e. (kat. 114).
l. Medu portretima koji su otkriveni u Makedoniji posebno mesto zauzimaju
dva po.trita iz eepigova (Stybena). Bista Filoksena-predstavljaioveka
|/. mislioca, sa neSto hladniiim izrazom lica ali sa izvanrednom obradom kose i
'Q brade: izuzetan primerak u stilu hadrijanskog akademizma iz pwe polovine II
F veka n.e. (kat. 1i5). Drugi portret, takocleiz Capigova,jeste poprsje starijeg
z ioveka dosta odsutnog pogleda. Kosa je sa lepo obradenim kovrdZama, brada
je bujna sa naglaSenim"iop'u5te.ti- brkovima. Na levom ramenu je ogrta6. . -
IJtvrdeno je di je red o isioj osobi, odnosno o Titu Flaviju Orestu iz Herakleje
Linkestis, s tom razlikom 5to y'eova statua iz zreliieg doba odnosno iz
antoninskos perioda i moZe se datovati u sredinu II veka n.e. (kat. 116).
Padom S"kid.a(Scodra)prestalaie da postoji Makedonija, koja postaie
rimska provinciia.'Prvu orfanizaciiu rimikog Ilirika izvriio je Lucije Anicije
kao konzul, a prvu uprauu"nad tliiikom imao ie Cezar (Gaius Julius Caesar,
o.l '1f,044.
N g. pre n.e.). U njegovo ime upravljao je P. Vatinije (Pwblius Vatiniws,
 Literatura tribun 59. godine n.e.), 6ime je definitivno uspostavljenavlast Rima.
Nova umetniika shvatanja.suizraziti realiiam, mada je gr6ki portret i dalje
J. Babelon, Le portrait dans l'Antiquite zasrupljensa detaljima,koji.ukazujuna stariietradicije.To iu, pr" ,u.g",
d'apres les monnaies, Paris 1950. Klaslclzampa, caK, I arhilzrralsce torme.
J. J. Bernoulli, Griechiscbe lkonograpbie, osnovna odlika nasegda je proZimanje antiike kulture i umetnosti sa
Miinchen 1901.
M. Bieber. Tbe Sculptur,eof the Hellenistic Age, doma6im stvaralastvom.-uvek frisutan, ziv i kreativan duh antike u sferi
N e w Y o r k 1 9 5 5a n d 1 9 6 1 . duhovne inercije bi6e osr-edoien i u kasniiim umetniikim tokovima.
E. Buschor, Das hellenistiscbe Bildnishunst,
Miinchqn 1949.
R. Delbrrick, Antihe Portriits, Bonn 1912.
G. Hafner, Spilthellenistische Bildnisplastik.
leryyrh einer schaftlichen Gliedirung,
Berlin 1954.
A. Hekler, Bildnishunst d.er Griechen und
Riimer, Stuttgart 19 12.
R. P. Hinks, Greeh and Roman Portrait
Sculpture, London 1,935 and 1976.
L. Laurenzi, Rittrati greci, Firenze 1947.
E. Pfuhl, Die An[Anpe priecbischer
Bildnishunst, MiincFen t922.
V. Poufsen, Les portraits grecs, Copenhague
1954.
G. Y. A. Richter, Handbooh of Greek Art,
London and New York 1969.
<-a-a-,
Portraits oftbe Greehs,3 vols, London 1971.
C. Seltman, Greek Coins, Oxford 1955.

|t)

:l
p
F

g
,(.)
tr
z

rat
C{
J
qa
^
r1

--t

F
rrl

F
-
',,r'
,U
F
Z

Y
N
 F6l
Didrahma Filipa II Makedonskog Greekand HellenisticPortraiture
Srebro
359-336. godine pre n. e.
Ljubi5aB. Popovic
Arheolo5ki muzej, Zagreb

t lT l
Tetradrahma Aleksandra III
T H e p o n t R R I T a s a n a r t f o r m i m p l i e sa n a u t h e n t i cu n d e r s t a n d i n qo f t h e
Velikog Makedonskog individual as a un.iquehuman being. The first stimuli for the m""ki.,gof
Srebro
portraits among the Greeks did noi spring from religiousmorives,a-sin Egypt,
3 3 6 - 3 2 3 . g o d i n ep r e n . e .
but trom the admiration for the human values,i.e. for physical and intelleiiual
ArheoloSki muzej, Zagreb
prowess. The first achievementsin this-respecrdate from ihe archaic period. It
was then that the inherited tradition of the Egyptian frontality and rigid figures
Ie] was gradually abandoned. The human body iai represented*ith gr"iter Jkill,
Tetradrahma Ptolomeja I Sotera its anatomy b.ecameb-errerknown, and there appeaied the first hinis of free
Srebro movement. The art of. Egypt and Mesopotamii demanded that the rype, not
323-285. godine pre n. e.
the individual should beiepresented.
ArheoloSki mnzej, Zagreb ]^he.Greek archaic art did not'jrodrrce
genuine.portraits.. It represintedmerely the rypical, generalforms of man, and
t h e . p a r t l c u l a n s a t l owna s l r m l t e dt o t h e m o s t c o n s p i c u o u se x t e r n a fl e a t u r e s ,
120l such as the coiffure and the beard. The only diffeience between deities ancl
Tetradrahma kralja Demetrija
men was that men had shorter hair. on the other hand, the sraruesof girls
Poliorketa from the mature archaicperiod, those rigid figures with the typical orjoic
Srebro
smile, h.aveinscriptionsindicating which-godd-ess they *.r. d.ii.rted to. In
306-283. godine pre n. e.
short, the representarions of figures_inthis period, as seenin kouroi and korae,
Arheoloiki muzej, Zagreb
d r d , n o t g o b e y o n d t h e _ m a r k i n go f t h e m o s t g e n e r a lf e a t u r e sT. o w a r d s t h e e n d
ol the archaicperiod the Greek arristsmasteiedthe anaromy of the human
F6l b o d y a n d a l s o b e g a nt o a p p l y n e w i d e a si n p o r t r a i t u r e .
Didrachm of Philip II of Macedonia The Greek art-of the 5th century did noi achievegenuineportraits. The
Silver world view of the people,of that epoch.was characteiizedby a ronging for
359-336 B. C. beauty and harmony, ald rhey instinctively rejectedelemenisthrea*tenlng
Osijek to
dlsrupt the concept of the typical. During the persian\wars artistsdid n6t seek
Archaeological Museum, Zagreb to reveal and preserveparticular forms: this is best seenin the portraits of
bearded st.rategi,whose helmets show that they are intrepid wjrriors, but
= It7) whose only personalfeatureis the twisted mouth.
Tetradrachm of Alexander III the Some intimation of the individualizedportrait may be noticed on the statue
Great of Macedonia of
.Ja Silver ,Aristogeitones,which was placed in the Athenian igor^ in 477/76 B. C., and
w h r c h l s k n o w n t o u s t h r o u g h s e v e r aR l o m a n c o p i e s .T h e p o r t r a i t o f
336-323 B. C.
ThemistoclesG. B.C.), {rom the ,..orrd quarrer of th. Sth cenrury
ArchaeologicalMuseum, Zagreb 2??-46?
f B. C., is very striking, in spite of the traces of archaic influence in the
treatment of the face.The increasingiyfr-equenrartemprsar realism,borh in
) [1e] sculpture and in painting (on the vaies of the time) ole.e, ho*euer, ousred our
_ Tetradrachm of Ptolemy I Soter
q/.th^enew tendencytowards idealization,introduced by phydias (c. 490 B.
= Silver C.), Polycletzs(the latter half of the 5th century B. C.),'and other
323-285 B. C. contemporary a-rtists.In spite of rhat, the interest in the presentationof
Archaeological Museum, Zagreb
characterand of particular traits is evident in the portraits of Anacreon (572-
487 B. C.), Mihiades (c. 550-488
[20] B.c.) and Peri.cles (c.495420 B.c.), as well as in the earliestexamplesof
Tetradrachm of King Demetrius cameosand coins - e. g. in.the representarions
- of Tissaphernes (end if ,h" sth
- Poliorcetes of Macedonia a n d r h e b e g i n n i n go f t 6 e 4 t h . . n t u r y B . c . ) a n d p h a r a h b a z u s( i l 3 _ 3 t o B . c . ) .
Silver I heseportraits combine the typical and the individual in a way which gives
306-283B. C. them a specialcharm.
ArchaeologicalMuseum, Zagreb The pbrtraits dating from the 4rh century B. C. onwards are more
individualized.This is particularly seenin rhe portraits of Herodotus (4g4430
l. Cr) and Thucidides (c. 460400 B. C.), the two greatesthistorians of the
ciassicalworld, of Lysias (c.455-380 B.'c.), the fairous orator, and in the
portraits of the two great philosophers,Plato (c.429-347 B. c.) and socrates
rn (469-.399B. c.)..The aurhor of the original portraits of thesetwo philosophers
o.l may have been the celebratedsculptorZysippus. Litercry sources t.ll .rr th"t
 r

the statesmanand orator Lycurgus (end of the 4th century B. C.) placed, on
t h e o c c a s i o no f t h e 1 i O t h O l y m p i c G a m e s( c . 3 4 0 - 3 3 0 B . C . ) t h e b r o n z e
statuesoI AescbyLus (525/24456 B. C.), Sophocles(496406 B. C.) and
Ewripides (c. 480-405 B. C.) in the Athenian theatre. All three portraits have
been identified by means of Roman copies from Lateran and Naples.
The most common form in which the human figure was representedin
Greek art was the statue - the portrait, i.e. the entire human figure with all the
traits of its individualitv. The inscriotionsthat have been oreseivedon simole
low postamentsindicate that the statueswere kept, especiilly in Hellenistic
times, in places used for various public activities. There also appearedthe
tendency, at a comparatively early date, to represent the head separatelyin a
new form - the so-called herm. Originally it representedgod Hermes, but
later, as the herm becamedissociatedfrom its religious purpose, it became
simply the representation of a man. Herms were commonly placed as a
decorativeelementon simple pillars. They were usually pliced in halls-herms,
near the pool. In the frescoesfrom Pompeii (the house of Marcws Lucretiws
Frontus),'hermsare decorativeelementsbf the landscape.The well-known and
import4nt herms found at lVelschbillig (now in the museum of Trieres) were
part of the decoration of a Roman villa. Finallv. the last form of the oortrait at
i h e b e g i n n i n go f t h e H e l l e n i cp e r i o d w a s r h e b u s t . [ t c a m e i n r o b e i n g a s a
result of practical considerations.By shortening the frequently awkward form
of the herm, a tectonic form was obtained which proved more suitable and
continued to be used. Hellenistic artists never returned to the naturalistic
representation
'If of the human body as the Romans did.
we view Greek portraiture in the context of the other achievementsof
Greek art, we shall notice that at the end of the 5th century B. C. it tended to
move from the typical to the particular and personal. The artists strove not
only to master and perfect the natural forms. but also to exDressa completelv
,r.- ,.r-rr. of the irregular, the transient and the ugly. They^particularly rongtt
to differentiate physiognomies and expressions,and to reveal individual
psychologicaltraits. In other words, the idealsof harmonious beauty and
measurewere no longer considered as pre-eminent - the main aim of the
s c u l p t o rw a s t o t e p r e i " n t i n h i s f i g u r e st h e a c t i v i t y o f t h e s o u l , w h i c h w a s a l s o
the aestheticideal advocatedby Socrdtes.
The ideas o{ Isocrates(436-338 B. C.) concerning the great empire were
implemented partly by Philip II of Macedonia (359-336 B. C.) and completely
J
QN by his successorAlexander the Great (336-323B C.). The extensiveconquests
-
rFl
of Alexander and contacts with other peoples, cultures and civilizations
r-l resulted in mutual influences and cross-fertilization unknown up to that time.
r-l
This phenomenonhas been called Hellenism in the history of art. It primarily
-""ni the diffusion of Greek art outside the Greek islands and mainland, and
F its founder was Aristoteles'sdisciple Alexander the Great. His appearanceon
the historical scenemarks the befinning of the Hellenistic period. The great
F sculptor Lysippus was also active in Alexander's lifetime. The concept.of
- Hellenism, differing from Hellenic implies a new spirit which altered the
ourlook of Greek artists. It particularlv stimulated the development of realistic
\r' sculpture. The world beleniites inrte"d of bel6n appearsfor th" first time in the
'(, Bible,Jews; adopted the Greek languageand Gree-kcivilization as a contrast to
F their own civilization and the Hebraic language.
z The knowledge of foreign countries, cultures and languagesbroadened the
horizons of the Greeks of ihe Hellenistic period. Scholarshipand philosophy
began to flourish. In art, the study of other peoples led to the representation of
their particular traits. We know that the Greeks of the classicalperiod regarded
all other peoplesas barbarians.Hellenistic art representedthe Gauls, Negroes,
Italics and others with sympathy and understanding. Slaves,fishermen,
shepherdsand peasants-ak. theit first appeara.""l.t Greek art in the
Hellenistic period. They are shown with i surprising naturalism,which makes
N Hellenistic irt clearly distinct from the idealismof the classicalperiod. The
 study of nature contributed to the development of portraiture. The artists of
this period show a new interesr in the chiracter and particular traits of the
individual.
One of the most important literary forms in the early Hellenistic period was
the New Comedy, with Menander fiist of all, in the lat! 4th century B. C.,
which reflects thi'increased interesr in the deitiny of the ordinary man. The
comedies of this time are based on the contrasr 6.t*...r old age ind vouth. the
beautiful and the ugly, the strong and the weak. In other worIs, in aidition to
beauty, which was the main preocupation of the classicalart, new motifs and
models, unknown up to that-period, beganro artracrthe interestof the artists.
In sculpture this interest led to a realistic conception of the human figure. This
conception was mosr perfectly expressedby Lysippus, who made alirge
number ol statuesand portraits. His colossalbronze statue of Heracles, which
was in Tarent, is described 6y Niheta Ahominatbo.sfrom Hona (1150-iZtO; i"
these words t His breast and iboulders are broad; bis bair is tbici, buttock.sfat,-
and arms mwscular.There can be no doubt that Lysippus, with his profound
interest in natural forms and individual traits, coniri6uted most to the
development of realistic portraitrrre. FIis numerous works include a portrait of
Socrateswhich was in Athens (the heads of Socrateswhich are in the museums
in vatican, Rome and Paris today were modelled after that portrait), a head of
Selewcws-I Nicator (c. 358-2SO_B. C.;,_kno*n to us through^alater fopy in
bronze from Herculanum, and severalportraits of Alexan-derthe Greit,
Alexander had such a high opinion of Lysippus'sart rhat he would allow no
one else to make portraits of him. The famous herm Azara (now in the
I ouvre) and_somerepresentationsof Alexander on coins were undoubtedly
inspired by' Ly sippus's works.
Tracing the further development of portraiture from the last third of the 4th
century B. C. onward, we notice again an increasedinterest in the individual.
During the 3rd and 2nd centuries B. C. a number of splendid statues-portraits
was made. They include Demostltenes(384-322 U. C.); Polyewctes,Epicwre
(342/41.-271/70 B. C.), Chrysippws(c.280-205 B. C.) and imaginaryHomer. The
portrait of Homer is in fact made in a way similar to that thJ poeis of the
classicalworld representedimaginary beings: the majority of his porrrairs
represent in fact any poet, and the only example which is thoughi ro represenr
Hbmer himself, no* ln Munich, has very pronounced individuil trairs.'
Greek sculptors of the Hellenistic periol frequently moved from place to
'tJ
place, and did not stay long in any of the-. In ipite of that, *e have reliable
ividence of the existen.. oi schoois headed by eirinent sculptors of the time.
---1
The Athenian school was closest to the classiial traditions, the school of Delos
---) was especially good at portraiture, the Cyrenian school mostly copied earlier
sculptures, and-the school of Sykion was'famous for its sculpiures'of stone and
L
bronze.
'< The contemporary gems also display the characteristicfeatures of the
sculpture of the Hellenistic period. Some contain archaizing elemenrs,orhers
are marked by a powerful realism, and most of them are modelled in a subtle
= way. They -"d. of semi-preciorr, .torr., - beryl, topaz, agate,sardonyx and
=, others. Glass"rewas also frequently used. It is known that Pyrgoteles,an engraver
:- in the service of Alexander the Grear, made a number of gems. One of thim,
- showing a youth putting on his cnemidae, has Alexander'i featu.es.
Z The gems found in the territory of Italv also show traces of Hellenistic
influenci. The subjectsare usuallf Greekiwarriors, heroes,horsemen,various
religious ceremoniesand popular eroric scenes.The gems produced in Italy
were neverthelessstylistically distinct becausethey were influenced by the
Etruscan tradition, too.
The appearanceof the heads of rulers on coins is of great importance for
the study of Greek portraiture. The first coins of this type repesentedPersian
satraps and were struck at the end of the 5th century B. C. Later they became
f'-
c\ common in many Asian kingdoms, so that we are able to study original Greek
 portraits on coins over a period of two hundred years.The first portraits that
ippeared were those of Alexander the Great and his successors. The most
biiutifui examplesof Greek coin portraiture include representationsof
Pbiletaerusof Pergamum (c. 3$-263 B. C.), Antiochus I Soter,king of Syria
(324-261B. C.), King Perseusof Macedonia(213-162B. C.), Eutbyde.musI
(222-187B.C.), Antimachus 1of Bactria (190-180 B. C.) and Mithridates III
of Pontus. These coins may be said to representthe highest achievementsin
t h e r e a l i s t i cr e p r e s e n t a t ; o n ' ot hf e h u m a n T i g u . . .
Although the Roman conquestof Greeci was completedin 146 B. C.,
Athens and a few other Greek cities were grantedpermissionto coin their own
money. The coinagein Greecefinally ceasedwith the establishmentof the
Roman Empire inJo g. C. But the tradition of the Hellenistic times lived
long, as is ihown by the golden stater with Alexander'sname, which was
adopted by Macedoniankings and was still current in the Roman period. Thus,
the i{oman consul Flaminiuiused, in 197 B. C., Alexander'sstater upon which
he impressedhis own name and portrait.
The numerous Greek artists who worked in Italy gradually feli under the
influenceof late Etruscanportraiture. Another equally important influencewas
the practice of the making of waxen death-masks.This custom is often
menlioned as the factor which contributed most to the realisticcharacterof
Republicanportraiture. We must remember,however, that the Hellenistic
conceptionwas dominant in the entire territory of Italy, including Etruria, in
the time of the Roman Republic. One should be only reminded of the portraits
of local Etruscanmasrers.which are quite distinct from Greek portraits. These
p o r t r a i t sl o s t t h e i r i m p o r t a n c ea l r e a d y ' i nt h e l s t c e n t u r y B . C . a n d t h e y d i d
not influencethe late Republicanportraiture to any significantdegree.
Until the end of the 2nd century and the beginning of the 1st century B. C.
many Greek sculptorswho were in the serviceof Rome merely copied Greek
sculptures,especiilly portraits of eminent men. Among them, Pasitelesand
Arcisilaus, who lived ln the 1st century B. C., were especiallywell known, as
Pliniws (GaiwsPLiniusSecundus,23/24*79 B C.) tells us. It is thanks to the
activity of theseartiststhat many important works of Greek portraiture have
been rescuedfrom oblivion in copieswhich are frequently little inferior to the
originals.
The later brilliant portraits on Roman coins were certainly inspired by
Greek.modeisand representa separatechapter in the history of Roman
J
tt) Portralture.
-
rt
-) T u r n i n g t o t h e p o r t r a i t sf o u n d i n t h e t e r r i t o r y o [ Y u g o s l a v i aw
, e may mention
first thJ -"sk oT gold foil from TrebeniSte.Ii is undJubtediy the work of a
native maste. was made from an impression from the face of an Illyrian
F orince. with the "nd-it
aim to immortalize the deceased.The mask was found in a
Trl
well-known cemetery and it is schematizedand treated in a rather superficial
F way. The eyesand eyebrows are not typical, the lips are thin and tigfit, and the
a/.

- beard is representedwith dot-lika protrusions. The face is characterizedby a

marked naturalism.In spite of some deficiencies,the characterizationof the
\y'. face is unique as regards its artistic quality not only in Yugoslavia, but aiso in
,(, Europe. The only, thoLrghpurely formal analogy can be found in the
F chronologicallydistant masksfrom Mycenae.The custom of covering parts of
z the human body in this way was alien to the Myceneans)so that it is not
improbable that here we have a caseof Egyptian influence reaching
Peloponesusvia Crete. In spite of the fact that many problems in connection
with the appearanceof golden masks at TrebeniSteare still unsolved, it may be
said that influences from the easternMediterranean were of primary
importance in this respect and that they contributed directly to the diffusion of
Egyptian models. The'mask from Trebeni5teis a precursor'of some later
poitraits found in Yugoslavia,such as the one shown here (cat..1),which dates
oo lrom 520 B. C. Among the rich finds from Novi Pazar especiallynoteworthy
(-.1
 are.the objects made of amber. They include incised mythological scenesand
sculpturesin the round showing korae or priestesses. Particularly interesting
are, however, severalmasks of the human Tace.Out of a total of six masks ihat
have been discovered,only two have the unmistakablefeaturesof archaicIonic
sculpture.Their stylistic traits show that their models were Greek works
found in southern-Italy.The more realisticcharacterof some masks (cat. 3,4,
5)_indicates that they were probably made by native masrers,although they
follow Greek modeis. A ceitain realisticnor; in rhe trearmentof the"facemav
be detectedin them in spite of the fact that they display clear stylistic features
of the archaic art (cac 2j.
The human face also appearson some fibulae found at Vinica and Vrebac,
w h i c h d a t ef r o m r h e e n d o i t h e I r o n A g e , i . e . c . 5 0 0 B . C . F a r m o r e i m p o r t a n r
a r e , h o w e v e r ,f e m a l eh e a d sm a d e o [ a m - b e frr o m K o m p o l j e ( c a t .6 , 7 ) . T h e i r
stylistic featuresrepresentclear evidenceof indirect Greek influencereaching
"
this region via Spina and Adria in the territory of the Iapodes. The known
analogiesinclude a bead found in Grave 100 ar Cerrosa,another from
Marzabotto near Bologna, and a third from Falconara,dating from the end of
the 6th and the beginning of the 5th cenrury. If we compare"theheadsfrom
Kompolje (cat. 8) with thesefinds, we shall seethat there existedcloserelations
betweenthe Iapodes and the archaic Greek world and that Italia was only a
mediator in the transmissionof theseinfluences.That was in fact the period of
the domination of the Etruscansin northern Italy. but it was aiso the-time of
the beginning of Greek colonization. It was in this period that the Phocians
founded Spina and Adria and extendedtheir influence along the Po valley,
especiallyin Picenum. An amber head shows tracesof Celtic influencein the
triatment of the hair and the eyes.Analogous examples,dating from the end of
the 5th century, have been found in the cemeteryat Belmonte Picen.This
shows that the Iapodeshad contactswith the Celts even before the
wellknown Celtic invasion.
The imagesof the deceasedon Greek sepulchralreliefsfrequently show some
individualizedfeatures.These monuments ire as a rule in the form of a temole
in antis and show the deceasedseatedon a chair (diphros),while his nearesr
relatives are standing. The figures frequently e"press emotions. This can be
seenon the sepulchial stelafrom Crnbbuki'in Macedonia,which is modelled
upon such Attic reliefs.Its closestanalosiesare rhe stelaof Damistrat6from
Aihens, and the stelaof Thraseasand Eiandria from Haeia Triada. The
composition of the stelafrom Crnobuki departsfrom thJ usual iconographic
forms of classicalstelae.Of the figures representedon it, especiallystiiking are
the serving-maid and the boy, whose facial features and expressionsare
presentedin a very realisticway. The female figure has an Ionic tunic
(epiblema) similar'to that on the statue of Saph"ofrom Villa Albani in Rome
and on a vasepaintedbv Pasaidei,now in the British Museum in London. The
stelabelongsto the 4th cenrury B. C., i.e. to the post-Parthenonand
pre-Hellenisticperiod (Lj. Popovi6, Ziaa antika, VII/2, 1'957,252).
A relief slab found at Trogir was probably paft of a sepulchral monument
(cat. 9). The fragment shows a seatedwoman. She holds in her right hand a staff
which'is placedlnto a vesselresemblingan elongatedbeaker.She"hasa cloak and
her profile is clearlv indicated.The slab is stvlisticallvverv closeto Ionic
-7 sepulchral -o.r.r-"rrtr, such as the stela from Thenos. No similar finds have
been discoveredin Dalmatia and this slab is supposedto have been brought
from Asia Minor or the Aesean islands. It datei-from the end of the 2nd-or the
beginning of the 1st ..ntn.1i B. C.
Classicallssa (modern Vis) is one of the most important archaelogicalsites
in Yugoslavia. There is clear evidenceof its importance and of the high level of
its culture and art in historical sourcesand epigraphic monuments from the 4th
to the end of the lst century B. C. lssa was founded shortly before Pharos by
the Aegean Paranesin 385/84 B. C. It representeda model urban settlement,
which was imitated by the later towns on the easternAdriatic coast. In
 addition to sepulchralstelae,Greek-Helle-nistic vases' abronze head of
fil;i;; i L'o include impor:^\\ s!(cco and terra-
Aphrodite i"*.ll..yi';h;
c ,i t h o u t i n d i v i d u a lf e a t u r e s
a i t s .T h e s ep o r r r a r l sa r e e x P r e s s r o n i s t iw
c o r t a p o r t r "nd
:;';i"fi.';;,;;,,;;i.L.'ii, ili. rn"ie is also.a in a similar
headscul.ptured
b e a r da n d h a i r .
s t v l e i n l i m e s r o n et . . , . - i o . t . l r i s a m a l e p o r t r a i t w i t h a r h i c k
*orrh mentioning is a'female head, which -.ry. T.pj:::l,rr.
1,";,h;.;";irri,
p i " b + y q a r 1o t . a
d e c e a s e pd e r s o nt . r , . i j i . n t o t h " r " t " . . " - . o t t a . w h i c h Y i :
and with ivy in
fairly large Statuette,rePresentsa Person wrth a rich coiffure
h e h a i r ( c a t .1 4 ) .
t'-^i-i-r"
the thick hair
-"f. po.i."it, have some features in common, such as
L;;tJ. These portraits are modelled on the finds
,"J*..i.rtty'represent;;
f;;;;;;;h i,rty lsi.itf i".""9. a"d th'r" are.alsosome points of 'Ihe
".,d -rlks from the 4th and 3rd ie.ttrry B.C'
resemblancewith the ifr"""iJ or-the
Vis -"U U" dated into the second half of the 3rd century
.,.,.,."1r, from',rr.l"i-j."*.y
#ffiil';f e.c. Thelimestone headwith theindistinctface
;;e';;;;i";'i"* .u"t r."r-piioto-iot, lrom the Doimi collection in vis' is
;;,1;;r;.i s t y l e ' l t s f o r c e d s m i l e r e m i n d so n e o f archaic
;.;;,;;i;;
,;Hil;. ao*" on borhsidesandis markedby oblique,
Trr. r-'r,,.]"tir
archarc
i;;iii;;;" i,-ilr b;;. .,ra.iorrslyinterpreted as.a.p rovincial version,ot
i m i t a t i o n o f E t r u s c a nm o d e l i . l t s e e m m
s o s t l i k e l y . t h a ti t i s
s c u l p t u r e so r a s a n
which cannot be' howe-v-er' dated with
;;;;;';i E;';'.;;;.;',.''.,'..,
orecision(B. Gabri6ev:rt',-W';hiipomenici' 1968' 1O;M' Nikolanci' WHAD'
LxvItt,
"- 1976,102).
W;fu;*,'f.o- referencesin classicalhistoriansand other writers, that
5th t"ntut{,1:9-.t^o-,
, h . . . . r ; r * d o n l y o n e l l l y r i a n s t a t ef r o m t h e e n d o f t h e
1 ' ; ; ' B . C . - n h i sp e r i o d * r J t u t t o f d r a m a t i c . h i s t o r i c e
a v
l e n t sa n d w e a l s o k n o w
Bardylis, Grabos,
;h; ;;.,
'u'J"))-i"t, of a'numbef ;i lliy.lr" kings, from Syrr.has,
son) ind A,c:,?" Slee-rdilaidas'
'itrrro,ro, Mytitios. itrr,loiLt rgo'dyiit.'t 9
^ndbrntbior.-ir /o th. remainsof-IIIyrian material culture,
"JaiI.n which not only
very importr.rt .rrid".r.. ."",f* ptti.,a is provided by coinage'
."Jf;.#ii'. hi;.;iJi;;..r, 6"i Ar" siredsiight on th" eve"tswhichtook
the Roman conquests
oir.. i" the Yugoslav regions,sh-ortly.b.efore 3,
ispitivanja,
iF. prp-;;;n,"ciit;"i|';kijBii, v, c..',". zabalkanoloika
""t" 123). the Illyrian starewas ruledby Monounios;
1.967. who had the
isa,s.c. (Durazzo),
,,U1"*, -f ki.,g. fii. is found on-a'coin from Dyrrhacion
" ""-. p.rt .f Epidamnws (Dra6).There is alsothe
J
(r) which implies,h., n. iro*h"iiifr. fr.omthe
- (a very common rype i'., Macedonia and Thrace)
fi;J;i;'i;;."a.".fr- to the
.nib;"ao.nis. The obverse shows a head turned
rF)
'-) timeof Alexander with
reverse represents enthroned Zeus
.i*iri *li[-, ii."-rt-, a"d 1!e
r- to th"''l"li.i t l* the insc'ription BASILEOSMONOYNIOY'
",?.it",., ""J,
TroPus, *ho-*-tt in the time of Emperor Augustus' tellsus that
F Pomoeius
I ysimachus's son Ptole.my.' waged war agalnst
Moiounios,tJg.the.with
rrl

ptolemyKeraunos,PhilrdJph"r's son,and that the'latter"succeeded in taking

F the Illyrian
It is very probable that Monownlos as
- over the Macedonianthror-re'.
of Alexander the Great. As a proof
ruler was one of ,fr. -liii"iy
may "o-*"rid.r,helmet1n9wil,Ferlin) which features
,..",io"-r-"'o.,-Illyri".r
of this we
v
;a.",ii"i'*iif-,ift"rl worn.byGreeksoldiers and with the caps
,U Ff-.'.u*i""-.rp. un iosis
;;i.:;;;J:; ru."r.a.r;, sarcophagus in' constantinople. .Mono
F
;; ;;;;;'* ,t'. io.''i of"afairtv.vou,ng nose
Z ;#;*;i; f'1,*i'1,'Jooked
and a lion protome;;h;l;;tf Ht""lti (on hii head)' This Illyrian ruler'
;#,l,.;i E^riii;t ii Cro'bot,reigned.9'300 B'c'' and there,arefurther
referencesto him l.r iso B.C. (D."Rendi6-Mioievi{Godiinjak.ANUBIH,;4IX,
antiha'XXII' 1971'
C.n,r, za balk.itpit. ii,97, T. I,--lV-';.F',Papazoglu'.Zitta
l77.The same HistoriaXIV, Wiesbaden' 2)'
1965'
"rriho.
on of iilrroros's son Genthios(18.0-168 Illyrian
B.C-) to th_e
The successi
events in the Second
thronetook place ,h. ,i-. of importanthistorical
",
O Macedonian.War,in*t,i.t'PlewratoswasanallyoftheRomans'Thelllyria
cq
 stateoccupied the areanorth of the Drim river and LjeS and included the tribal
communities round Lake Skadarand the Bay of Risan. In the Third
MacedonianWar, waged berweenthe Romans and King Persews,Genthios
sided with Perseus.G"enthios'scapital was in Skadar (Siodra). He was a learned
man who favoured Greek culture and civilization. His mother was a Greek and
her name was Ewridice.During his rule the relationsof Illvria with Rome
becamestrainedbecauseof thJ piratical raids of the Illyrians on rhe Adriatic.
Genthios did not even deign to-receivea Roman mission headedby Lucius
Duronius, a Roman praetor, for he himself frequently organized piratical
incursions.Soon after that event a mission from Issa came ro complain of
Genthios's friendly relations with King Persews.As a skilful diplomat and
statesman,he sent, during the Third MacedonianWar, 54 ships to Dra6
(Epydamnos) to help the Romans, and awaited rhe outcome of the battle.
Persewsobtained victory, and sent his emissariesto Gentbios,asking him to
side with the Macedonians.By tacticaldevicesand diplomatic maneouvres
G e n t h i o sp l a y e d f o r t i m e , h o p i n g t o o b t a i n m a r e r i a ls u p p o r r .A s h e d i d n o r g e r
i t , h e w e n l t o L y e S( L y s s o s )-,h e i e h e b e g a na n o p . n . o n f l ; . t w i t h r h e R o m a " n s .
He was defe_ated, fighting againstg..rt o?dr, by Lucius Annicius and captured,
together with his biothei C-aravaitiws,his sons and his wife, at Medun
(Meteo-n).The year 168 B.C. is taken to mark the end of the Illyrian kingdom. -
According to Titus Liviws (59 B.C.-17 A.D.), the Romans achieveda
triumphant victory. LuciwsAnniciwsis said to have taken 19 loads of silver,
13.000denarsand 120.OOO Illyrian silver coins. This Roman consul was also
the first to divide Illyricum into three parts.
Gentbios'scoins were struck in Scoira anC Lyssosand their characteristic
detail is the representation of a cap (petasosor cawsia)on rhe head of the ruler.
It is interestin[ ihat this form of iap also appearson.situlas from Va6e and
Smarjeta,and on-some finds fromJapod in Lika. This shows that the cap was
not a privilege of the illyrian ruler, as shown on rhe coins of Gentbios,6ut a
part of the costume or a sign of rank. Ve find it also on heroized native
figures, which were identified with Greek deities (D. Rendi6-Miodevi6.,
Godiinjak nauinog drwitaa BIH III, Centar zabalk. ispitivanja,1,,1,965,77.;
Istt, Vjesnik AMZ, 3, VI-VII, 1972-1973,253,7.I-VIII.; Isti, Numizmatiibe
o i j e s t iH N D , X X , 3 1 , 1 . 9 7 3 , 9 T . . I-II).
After Genthlos'sfall, the Illyrian regionswere ruled by Balaios,of whose
appearancewe may qet some idea from his coins. The hoard of coins from
Mitkovii (Narona') ind individual finds from various other placeson the
Adriatic coast tesrify to a flourishing economy in these parts' in the 2nd
century B.C. The coins were struck in Risan and Hvar. An examplefound at
Tlogjr \c4. 27) shows Balaios with a hooked nose, stylized beard and the hair
which falls down. \7e know little of Balaios's personality. Many authors agree
: that he reigned after Genthios,i.e. between 167 and 135 B.C. He lived for-
2
some time in Skadar, and his capital was Risan (Rhizon). Pharos, with which
-/ he came into conflict in the middle of the 2nd centurv b.C.. *.i also under
his rule.
The bronze coins from the hoard at vrbanj on the island of Hvar show a
figure very similar to that of Balaios. It is an almost identical male head as that
on Balaios'ssilver coins. The treatmentis the same,but rhe reDresenrarion on
: the bronze coins is somewhatrigid, probably becauseof the inferior skill of
the craftsmanwho cut the_die(D.-Rendi6-Miodevi6,Arch. Iug., MCMLXIV,
83, T. i-II.; I. Marovi6, God.iinjahANUBIH, XIII, Centar iabalk.
ispitivanja, 1L, 1976,231, T, IV-VII).
. Finally, we should menrion a coin with human figure, found at oianovici,
which was probably the main serrlemenrof the tribe"of ihe Daorsae.The
Iig,ureis thought ro represenrthe portrait of a particular person, perhapsof the
ribal praepositusin rhi period betweenthe reigns of Geithios aid Bakios. rr is
interesting that this figure, too, wears the 'cap (petasotor cawsia)menrioned
above. The coin of the Daorsae was struck soon after the fall oi the Illvrian
 statein 168 B.C. The Daorsaewere particularly prosperousin the early
decadesof the 1st century B.C. Two more coins^weri fouttd in the cemeteryat
G o s t i l i ( G r a v e s7 9 a n d 9 0 ) . ( D i . B a s l e r ,G Z M , N . S . X X V I , 1 9 7 L , 3 3 3 ' )
Heilenistic influence is also apparentin the portraits dating from the early
Roman period, i.e. the 1st and 2.td ce.rtrl.iesB.C., found in Dalmatia and
Macedonia.It is evident not only in the characterand expressionof the person
represented,but also in the style of the portraits. This shows the vitality of
s p i r i t a n d v i g o u r o f e x p r e s s i o no f H e l l e n i s t i ca r 1 .A m o n g t h e p o r t r a i t s
discoveredin Solin lSilona) especiallynoteworthy is the portrait of an elderly
man (a poet or a philosopher)who cannot be identified with precision.The
p o t t r ) i , ' i s u n d o u b t e d l ya c o p y , m a d e i n t h e l s t c e n t u r y B . C . , o f a 4 t h c e n t u r y
tl.eek model (cat. 86). Two-heads (telamones)representingAlexander the
Grear express'allthe essentialtraits of Alexander'scharacterand were modelliid
a{ter Lyiippws's well-known statue. The first head is from the first half of 1st
..nt.r.y A.D. 1."t. a8). The other was found in Solin as part of the decoration
of the-so-calledPorta Caesareaand it is thought to rePresenta Ptolomaeic
prince. This Roman copy also datesfrom the Hadrianian times (cat. 109).
I As -entioned ea.liei, the Roman copiesof Greek originals are mostly -
portraits of philosophersand other eminent persons.An-examplefrom Solin
f c a t l 4 l ) m a y b e c o m p a r e dw i t h t h e f a m o u s ' p o r t r a i t so f A e s c h y l u s( 5 2 5 / 2 4 - 4 5 6
b.C.;. fnir fead is from th. end of the 2nd or the beginning of the 3rd
century A.D. Lysippzs sculptured a portrait of the famous classical
philosopher soiraies (469_399 B.c.), basinghimself on historical and literary
io,:r.es, and many copiesof this portrait have been discoverednot only in
Italv. but in all the otirer resions io which the influence of Hellenistic art
extended. The portrait frorn*the Danieli collection (now in Zadar) ,corresponds
to the portraitimade c.330 B.C., and the treatment of some detailsand the
figure itself is typical of the Hadrianian times, i.e. of the first half of the 2nd
c e n t u r yA . D . ( c a t . 1 1 0 ) .
The portrait of a philosopher found in Dalmatia resemblesSocrates's
disciple^,rlstippwsSinior.lc. +lS-c. 360.B.C.), and_some o{ its detailshave
polnrs rn common wrth the portraits of Socrates.It was obviously inspired by
iome Greek original from the 4th century B.C., and it belongsto the Trajanic-
Hadrianian period, i.e. to the first half of the 2nd century A.D. (cat 111).
The small bronze head found at DrniS representsEuripides(c. 485/480-406
B.C.), one of the classicsof Greek tragedy. The sculpturi is modelled after the
F]
(t) works of Lysippus and his followers and datesfrom the 2nd century A.D'
(cat. 1,42).
rl
'. The most outstandingRoman portrait showing tracesof Hellenistic
influenceis the bust of Aeschines-(38g_314 B.C,fwhich was discoveredin
:) BircIj (Heraclea Lyncestls).In 1839 W. M. Leake took it to the British
F
rrl
M u s e u m ,w h e r e i i i s k e p t t o d a y . I t i s a v e r y g o o d p o r t r a i t w i t h a m a n l y h e a d
and a finely modelled fi.., prorroucedbe"td,"-ouitaches and hair. A portrait
F. herm inscribed AESHINES, now in Vatican, was discovered in 1780. On the
- basis of that herm and the bust found in Bitoli it was possible to identify a
marble statue of this orator. It was found in the theatre in Herculanum and it
v. is now in the National Museum of Naples. It may be added that Aeschines
'(, himself was a very interestingpersonality.He beganhis career_as an ordinary
F scribe, Iater he became an actoi and finally achievedfame as a lawyer. Being an
Z adherentof Philip II of Macedonia(326-366 B.C.), he severelydenounced
DemosthenesQe4-nz B.C.) In 330 B.C. he was exiled from Athens and lived
for a time in Rhodos. He died on the island of Samos.It is supposed,though
not establishedfor certain, that a statue was erected in his honour in the dme
of the Macedonian supremacy over Greek cities. Crbystodorus mentions that a
bronze statueof Aeschineswas exhibited in Zeuxipiai's baths in
Constantinople.According to its stylistic features,the-bust found at Bitoli
belongsto the best Romai copiesmade in the time of Hadrianian classicism,
o.l i.e. in the first half of the 2nd century A.D. (cat 112).
ca
 .:,,::::.:::r::::::::::::l::ll::l::::l::::::::l

.:::::l:::::::::::::::::l::::::::::::::::.::::
.!::.i!:jii!:.ii:.i!:.j:!:::l:iil::!iiiiliil::
:::::::,:::::=::::::::::::::l:::::::::::::::::
:::::::::::::::::=::::::::::::::::::::::::::::
.:,::::,:::::=:::=:::,:,::::::::::::::::::::::
::::::::::::::::.::::::::::.].::.::::=:...::::
.:,,.,,,.::,,.::,.:,,.:,1=,,:.::,,,::.::,:,:::
.::::::::::::::::.:::::::.::::::::::::::::::::
::,,::,,::,,:.,:,1.:::.,::,:::,:::=::,:::.:

A life-size statue erected in honour of Titus Flaaius Orestes,a citizen of

Heraclea Lyncestis, has a base and an inscription. The text says that he was a
distinguished citizen of that town and that he served twice as the high priest.
The head is presented in a realistic manner, with thick hair and beard, and the
moustache in the form of a slightly bent arch. This statue was discovered in
the Roman portico, together with some votive monuments from the beginning
of the 2nd century A.D. (cat. 113).
Another find from Heracles Lyncestis is a head of Menander. Only its upper
part has been preserved. The hair is in the form of locks which fall upon the
iorehead,and ihe eves are deep-set.It is on the basisof them that thi head
was identified as repres"tttingMenander (342/41-2gl/90 B.C.), the founder of
the New Comedy. It is a Roman copy of a well-known Hellenistic prototype
from the 3rd century B.C., which was inspired by the portraits of Hellenistic
princes of the Lysippian type and dates from the end of the 1st century A.D.
qnd the beginning of the 2nd century A.D. (cat. 114).Two portraits from
eepigovo (Stybeira) rank among the outstanding portraits fbund in Macedonia.
The bust of Philoxenesrepresentsa thinker, a man with a rather cold
expression,but with a splendid treatment of the hair and the beard. It
representsa fine examole of the Hadrianian academismfrom the first half of
th; 2nd century A.D.lcat. 11a).The orher portrait is the bust of an elderly
man with a far-away look. The locks, the thick beard and the drooping
moustache are comDetently represented.It has been establishedthat it
representsthe same person, i. i. Titus Flaoius Orestes from Heraclea Lyncestis,
the only difference being that this statue shows.him in his more advancedage,
for it was made in the Antonine 'period, or more precisely about the middle of
t h e 2 n d c e n t u r yA . D . ( c a t . 1 1 5 )
After the fall of Scodra, Macedonia ceasedto exist and became a Roman
province. The Roman Illyricum was first organized by consul Luciws Anniciws
ind it was first ruled by'Gaius Julius Caesailtoo-++'n.C.). The province was
governed in his name by Publiws Vatinius (tribune in 59 A.D.). This marked
the definitive establishmentof the Roman rule in the territory of Yugoslavia.
Realism became the basic approach in art, although the influence of Greek
portraiture lingered on in details based on the earlier traditions of classicaland
archaizing art.
The permeation of the classicalculture and art with the native creative spirit
has always been a feature of the artistic activity in the territory of Yugoslavia.
_
't- Consequently, the influence of the vital and fertilizing spirit of classical
antiquity was felt in this region in the later periods as well.

.-

-
-4

-
2
 Gr5ki in helenisti6niportret
Ljubi5aB. Popovic

Po;au poRTRETAoznabtle dojemanje bistva osebnosti. pri Grkih spodbude

za predstavlianie po.rtretovniso izviraleiz religioznihrazlogov,kot je bilo to pri
Egipianih, ampak iz obiudovanja ilove5kih-vrednot oziioma relesnihin
duhovnih odlik. Prvi doseZkisegajov arhajskoobdobje: obvladanoje
predstavljanje iloveSkega telesa, razjasnjenaanatomskavpraianja, pojavljajo se
z n a k i s v o b o d n e j s e ggai b a , o d s t o p as e o d p o d e d o v a n et r a d i c i j ee g i p i a n s k e '
frontalnosri otrploiti. V egipiinski in mezopotamskiu-.,noiti je bilo
.in
predstavlianjetipovr_nepa posr-eznika, praviio. Arhajska grska umetnosr ni
u s t v a r r l a . p o r r r e r cal.o v e k a j e p r e d s t a v l j a l saa m o v t i p i t n i h , g l a v n i ho b l i k a h ;
omejevala se je na najbolj izstopajo6e zunanje oblike, kakrsii sta priieska in
brada. Razlika med boZanstvomin 6lovekom je bila v rem, da je imel ilo,iek
krajSelase. Po.drugi s.traniso na kipih dekletlz zrelegaarhajskegaobdobja, ki
so otrplega videza in imajo znatilni arhajski nasmeh,napisi,'ki piieajo kaieri
b o g i n i i s o p o s v e 6 e n is. k r a t k a ,u m e t n i i k e " p r e d s t a vpeo d o b i z t e [ a o b d o b j a n a
k u r o s i h i n k o r a h s o s e g i b a l ev o k v i r i h n i l u o t , is p l o s n i ho b r i s o v ]o b k o n c u
arhaiskegaobdobfa je giskl umetnik obvladal anatomijo 6loveikegatelesa,
istoiasno pa so pri portretiranju zaieli upo5revaunova spoznanta.
C r 5 k a u m e t n o s tV s t o l . p l . | : i r . n i r i z v i l a r e s n i t n e g a ' p o r t r . i r p . o g l e dn a
svet;'e bil pri ljudehtega obdobja.usmerjenk lepoti in"haimoniji in nigonsko
so.zavratali vse pos.ebnosti,ki bi lahko rabile okvire tipiinega. ivled peizijskimi
vojnami si umetniki osebnostnih oblik niso prizadevaliodkr'ivati i.r oh.aniati,
o tem najbolje.prica.p j o. o r t r e t si r r a r e g o vk, a t i r i h i e l a d e k a Z e j o ,d a g r ez a '
p o m e m b n ev o l a k e ,i z k r i v l j e n au s r ap a s o e d i n i z n a k o s e b n e g a .
Portreti iz V in IV stol. pr. n. 3t., pa tudi tisti, ki so bili tzdelani pozneje,
se odlikujejo po vse boli iziazitr individualizaciji.O tem priiajo stevilni piimeri
Porlretgy pomembnih ose_bnoqti iz regaiasa. Predvs.- ro to portreti Herodota
(484.-4.30pr..n. in Tukidida (okrog 460-4OOpr. n. 5t.), dveh najve6jih
.5t.)
antidnih,zgodovinarjev,.porem Lisija (okrog 445-J8O pr. n. St.), znanega
F.l
govornika in navsezadnji portreta dveh velikih mislecev - platona (okr"oga29-
(t)
- ?!7 p\..",5t) in Sokraa (469-399 pr. n. it.), ki jim je morda ustvaril znlani
(, kipar,Lizip. NalpogostefSl gbJlk.a-p;rtretav'grski umetnosti ie bil kip oziroma
i l o v e k o v a p o d o b a z v s e m ii n d i v i d u a l n i m ip o s e b n o s t m io. h r a n i e n i n i n i s i n a
i-t
enostavnih.nizkihpodstavkih (postamentih)pri6ajo, da so bili kipi postavljeni
na kraiih kier so potekale razli3neslouesnosti,posebejv 6asuhelenizma.
F Ob drugih umltniskih doseZkih grike umetnosti ugota.'ljamo, da je za gr5ko
portretno umetnosr ob koncu V stol. pr. n. 5t. znaiilno spreminjanjepri "
F
prikazovanju in sicer od tipidnega k oiebnemu. Taksna piizadevanjarb bil,
usmeqena v sprejemanjein izpopolnjevanje naravnih oblik, pa tudi k
popolnoma novem vrednotenjunepravilnega,trenutnegain grdeea.Takina
rr'. odkritia se posebejnanasajona rarlikovanj"efiziogno-ij" ir.""r",ikrati tudi na
,(,)
psihiine.lastn.osri. Z drugimi besedami:ustaljenii?eal harmini6nelepote in mer
F kot najviSii ideal ne veljivei. Glavna kiparjevanaloga je, da s svoyimikip;
Z predstavidejavnostduie; tak5no estetskozahtevo ie'postavilSokrat.
.Sokratove ideje (56-338 pr. n. 5t.) o velikem imperiju je zaiel uresniievati
Filip II, kralj Makedonrje (369-336 p'r. n.5t.), uresnieilih je njegov naslednik
A l e k s a n d e rI I I V e l i k i , ( 3 3 6 - 3 2 3 p t . n . S t . ; .V e l i k a A l e k s a n d r o v a " o s v a j a n j a ,
spoznavanje.drugih narodov, kuliur in civilizacij - vse ro je povzrodiio dotlej
nezna.nemedsebojnevplive in prepletanja. Ta pojav v umetnbsti se imenuje
helenizem, kar pomeni predvseh sirjenjb grike umetnosti zunaj grikih otokou
.<r in. kopnega._?ig.g9" uremeljiteljpa je Aristotelov (384-322 pr. n. it.) uienec
co Aleksanderveliki, s katerim se helenistiino obdobje zaLeni'a. Aleksandrovo
 obdobje je hkrati obdobje velikega kiparja Lizipa. Pojem helenisti6ni v
primerjavi s helenskim ozna6uje nov duh in i.e na zadetku bistveno spreminja '
poglede grSkih umetnikov, kar se posebejnanaia na realizem,ki se zadenja
uveljavljati v tem 6asu. Nobenega dvoma ni, da je k temu najve6 prispeval
Lizip, ki je poglobil zanimanje za narayo in individualizem, kar je privedlo do
velikega razcveta realistidnegaportreta. To potrjujejo Stevilnadela, med
katerimi opozarjamo samo na najpomembnejia:Sokratov portret, ki je bil
postavljen v Atenah (po tem ogledu so izdelane glave, ki se zdaj nahajajo
v muzejih v Vatikanu, Rimu in Parizu), potem glava SeleukaI. Nikatorja
(okrog 358-280 pr. n. 5t.), katere tip prepoznamo v bronasti glavi iz
Herkulaneuma in navsezadnje,nekaj portretov Aleksandra Velikega.
Aleksander je bil tako navduSennad Lizipovimi deli, da je ukaza| da lahko Ie
on izdeluje njegove podobe. Znano Azarjevo hermo (ki je zdaj v Louvru), pa
tudi predstavitve na denarju je nedvomno navdihnila Lizipova umetnost.
GiSki kiparji helenistiinegaobdobja so kot igralci pogosr; Ziveli v razliinih
krajih in v nobenem od njih niso pretirano dolgo zadri.evali.Poleg tega
obstajajotudi zanesljivipodatki o posameznih5olah,ki so jim svoj peiat
najpogostejedajali pomembni kiparji tistega6asa.Po klasi6nihtradicijah se je
najbolj odlikovala atenskaSola;medtem ko je deloika Soladoseglaizjemne
uspehepri izdelovanjuportretov, je kirenska mojstrsko nadaljevalakopiranje
starejiih kiparskih del, sikionska Solapa je :uLivalaZe veliko poprej pridobljeno
slavo pri izdelovanju bronastih in kamnitih kipov.
Za-preu(evanjein spoznvanjegrSkegaportreta je zelo pomembno pojavljanje
podob vladarjevna denarju. Ob koncu V stoi. pr. n. 5t. so se prvi6 pojavile
podobe perzijskih satrapov,kar je kasnejepostalapraksa v Stevilnihazijskih
kraljevinah in zato lahko sporemljamo originalne gr5ke portrete na denarju kar
celi dve stoletji. Najprej so se pojavili portreti Aleksandra Velikega, potem pa
portreti njegovih naslednikov.Med najlepSeprimerke grikega portretriranjana
denarju je nedvomno mogoie uvrstiti: portret Fileterjaiz Pergamona(okrog
343-263 pr. n. 5t.), Antioha I Soterja(324-261,pr. n. 5t.), kralja Sirije,
Perzeja,kralja Makedooije (213-162 pr. n.5t.), posebejEutidema I (222-187
p r . n . 5 t . ) i n A n t i m a h a I i z B a k t r i j e ( 1 9 0 - 1 8 0p r . n . 5 t . ) , p a t u d i M i t r i d a t a I I I ,
kralja Ponta (220-185 pr. n. 5t.). Lahko bi rekli, da je bila s tem doseZena
najvi5ja raven realistiinega izraLanja pri predstavljanju Eloveike podobe na
denarju. Grike kipe, 5e posebejportrete pomembnejSihosebnosti,so
mehanidno kopirali gr5ki kiparji, ki so sluZili Rimu, in sicer vse do konca II in
zatetek I stol. pr. n.5t. Posebeiznanasta bila dva umetnika: Pasitelin
Arkesilaj iz I siol. pr. n. 5t. kot poroia Plinij (Gaius Plinius Secundus,
23/24-79 pr. n. 5t.). Po zaslugi te dejavnosti so bila iztrganapozabi Stevilna
pomembna dela grike portretistike, ki se pogosto malo razlikujejo od
ongrnarov.
Poznejie izjemne seriieportretov na rimskem denariu so vsekakor
- navdahniii griki portreti in predstavljaloposebno poglavjepri spoznavanju
./ nmsKe DortretrstlKe.
Trebeni5kamaskaje delo domaiega mojstra in je odtisnjenas podobe
ilirskega kneza. Njen namen je bil ovekoveiiti pokojnika. Za predstavitev
obraza ie znadilen izrazit naturalizem. Gre za enkraten primerek na celotnem
evropskem obmodju. Trebeni5ka maska je predhodnica poznejiih portretov, ki
so nastajalina naiih tleh od konca VI stol. pr. n. 5t. oziromaiz 52Qpr. n. 5t.
L
(kat. 1.). Iz ilirsko gr5keganajdiS6aNovi Pizar izhaja tudi nekaj jantirnih
m a s k s i l o v e i k o p o d o b o . P o l e gz g l e d o v a npj o a r h a i s k oi o n s k i p l a s t i k i( k a t . 3 , 4 ,
5) je opaziti tudi'izrazit realize"m (kat.2). Dve predstavitviZenskih glai iz
Kompolja pritata o grikem vplivu z italskega ozemlja na Japode in sicer prek
gr5kih kolonij Spine in Adrije. To potrjujejo analogije s konca VI in zadetka
V stol. pr. n. 5t., kar hkrati pomeni tudi dokaj izrazit griki vpliv v naiih krajih
(Lika, Dalmacrja),(kat. 6,7).
Nagrobna stela iz Crnobukija (Makedonija) je izdelana po zgledu antiinih
r, reliefov, njen pravi vzor je stelaDamasistrateiz Aten. Gre za uprizoritev
 slovesaod pokojnika, ki obi6ajno sedi na stolu, medtem ko drugi stojijo.
osebe so upodobljene realistidno z znatajskimi posebnostmi, zlisti sluZabnica
in dedek sredi IV stol. pr. n..5t. oziroma.predhelenistiinoobdobje. Drugi
relief.iz Trogirja je del nagrobnika s preditavitvijo sededeZenske'zlepiri
profilom in plaS6emtez gIavo.Podobna je jonskim nagrobnikom in je bila v
Trogir verjetno prineSenaiz tujine (kat. 9).
Antiina Issa (danainji Vis) je eno na5ih najpomembnej5iharheoloikih
najdi56.-odk-oncaIV do konca I stol. pr. n. 5t. Poleg Stevilnihnajdb je bilo
najdenih tudi nekaj porrrerov, narejenihv tehniki siwcco(mavecpome6an
s peskom). Portreti so izrazito ekspresionistiini(kat. 11, 13).
\tj omenimo 5e moSki portret .z bujno brado iz apnenca(kat. 10), porem
iensko glavo, verjetno podobo pokojnice (kat. 13) in-terakoto z lepo obd.l"no
prig:sko (kat._1a).Ti portreti so iz drugepolovice III in zadetkaIIitol. pr. n. it.
Zgodovinski viri izpridujeio, da je od konca V stol. pr. n. 5t. do letal68
pr. n. 5t. obstajalasarnoe.railirska kraljevina-drZava.Med Stevilnimi
osebnostmi smo jih izbrali samo nekaj, katerih podobe so ohranjene na novcih
in nam lahko sluZijo kot odliEni dokazi v zvezi s portreri na jugoslovanskem
o_zeq]iu.Tako vemo, da je bil 280 pr. n. 5t. na ilirskem prestolu Monunij
(Bardilov ali Grabov sin), s kraljevikimi atributi. Njegovo ime najdemo na
novcu iz Dirahiona (Dyrrachion), vemo pa tudi, da j€ zasedelie pristanii6e
Epidamn (Epidamnus).-Polegtega ga imamo z^ enegaod vojaikih poveljnikov
AleksandraVelikega.Druga"prai tiko po-.-bna o"sebnost je Ce".lj
(Genthios), 180-168 pt. ttl 5t-,,Pleuratov sin je na6elovaldri.avi med'drugo in
tretjo makedonskovojno med Rimljani in kraljem Perzejem.Spadalje mid
zelo izobr.a21.91judisvojegaiasa in je bil nakionjen gr5iii kulturi; nj.gout
7e.na.jebila Gilinja, ime ji je bilo Euridika. V neenakopravnem boji i
Rimljani, ki ga je vodil Lucij Anicij, je bil Gencij z braiom Karavantijem
v Medunu (Meteon) ujet. Novec z Gencijevim portretom je bil kovan v Skadru
( S c o d r a )i n L j e 5 u( L i s s o s ) ,n j e g o v az n a c i l n o s jt e p o k r i v a l o ,k i g a s r e i a n ot u d i
n a s i t u l a hi z Y a i i n S m a r j e t ep, a t u d i n a j a p o d s k i hn a j d b a h i i t i . v e r j e t n o j e
bila del no5e kot znak dostojansrvain ni blla izkliuino povezana " z
vladarskimi privilegiii.
za Genctjemje pod rimskim gosposrvomvladal Balej (Ballaios),o kareremse
ne ve veliko, vendir je.njegovo.vladavino treba postaviti'med leta 167-135 pr.
n. it'_Niegova prestolnicaje bil Risan (Rhizon), pod njegovo oblast pa
1esodit
tudi.Faros (Pharos),s katerim se je sredi II stol. pr. n.'it. spopadel.Frimerek
F.l
(r) Balejevogakovanca,najdenegav Trogirju (kat 27,28),kai.i kraljevo podobo
- s poudarjenim orlovskim noiom. Bronasti kovanci z Baieievopodobo so bili
rt
-) najdeni tudi v V_rbnjgna oroku Hvaru. Na novcih plemenaDiorsov (Daorsoi)
r-.)
se tako kot na..Genci.jevih kovancih pojavlja pokrivilo (petasosali kausija).Ta'
dena.r.sokovali 3e po propadu ilirski drL.ave-168 pr. .r.'it. srediite Daorsov
F so bili oSanici v Bbsni, kjer so bili novci najdeni. Podobna novca sta bila
najdena5.ev.gro.bovihSt. Zg in 90 na nekropoli v Gostilju.
F Helenistiina kultura rn umernosr le p'sorna tudi na iugoslovanskem
n
- o z e m l j u , i e p o s e b e jn a p o r t r e t i h z g o d n j e g ar i m s k e g ao b d J b j a ( l i n l l s t o l .
ry. St.) v Dalmaciji in Mikedoniii. Na teh"portretih"sozaznavanenavzoce
\i. p o s e b n o s th i e l e n i s t i i n e g pa o j m o v a n j au m e t n o s t i .
'(-) Naj zainem.o z opisovanjem portretov izDalmacije. portret starej5ega
F m o s k e g ai z S o l i n a( S a l o n a f) e b i i ( p o z g l e d up o r r r e r ai z I V s t o l . p . . n . i t . )
Z i z d e l a nv I s t o l . n . s t . ( k a t . 8 a ) . E n a g l a v aA l l k s a n d r a I I I V e l i k e g as o d i v '
to obdobje(kat.48), drugapa predstarilja ptolemejskega princa,prai tako iz 6asa
c e s a r i aH a d r i j a n a( l - 1 , 7 - 1 3 8n.. S t . )- ( k a t . t O e ; .N a i i m s k i h k b p i j a h s o p o g o s r o
p r e d s t a v l i e nfi l o z o f i , n . p . . rn. a p o f t r e t u i z S o l i n a( k a t . l ] 8 ) , k i g a j e m o g o l e
p r i m e r j a t is p o r t r e t i p e s n i k " A i ; h i l a s k o n c a I I i n z a i e t k a i I I r r 5 l . ' r , .s , .
sokratov porrrer iz 7 adraje tudi iz casaHadri janovega vladanjaoziroma iz
prv^epolovice II stoletja n. 5t. (kat. 1oz). Portret filozofa izDalmacije spominja
na Sokratovegauienca Aristipa Starejsega, vendar ima tudi odlike Sokratovih'
c-) portretov. Navdihnil ga je original iz IY stol. pr. n. it. nastalpa je
 Ipryipolovici II;t9]. n_.5t.(kat. 108).Manjia bronastaglavicapredstavl;'a
Evripida, ene.gaod klasikov grike tragedije.Izdelana je p'o rrroru Lizipovih del
rn del njegovih uiencev in sicer v dasuAntoninove dinaitije v II stol. n. 5t.
(kat.139).
-kopijami, ki so bili najdeni na dana5njemozemlju
_ - Y.4 rimskimi portreti
M a k e d o n i j e ,o m e n j a m on , p . u e - m e s t uA j s h i n o v d o p r s n i k i p ( A e s h i n e s ,
3 8 9 - 3 1 4 p r . n . 5 t . ) , o d k r i t i A l S , L i s e d a n e sn a h a ' 1r a r ' B r i t a n s f e mm u z e j u .T a
i z j e m n i p o r t l e l l m a l e p o o b l i k o v a n og l a v o ,p o u d a r j e n ob r a d o , b r k e i n i a s e .
P o s v o fi h s t i l s k i h p o s e b n o s t i hs o d i v i a s h a d r i j a n s k e gkal a s i c i z m ao z i r o m a
v.prvo polovico Iitoletjal. 5t. (kat. 109). Kipv narivni velikosti iz Bitole je
bil v iast Titu Flaviju orestu in je^bil najden pri vhodu (porticoj
_postavljen
v.Heraclejo Linkestis. Kip datirajo v zatetek II stol. n. ii. 1kat. 110). Glavaiz
Bitole predstavlja Menandra, zatetnika nove atenske komedije (Menandros je
Zivel od 342/41 do 291/90.pr.n. 5t.). Portret je primer rimske kopije pod
L i z i p o v i m v p l i v o m i . n s o d i ' v 6 a sk o n c a I i n z a d e i k aI I s t o l . n . ; t . i L r t J t t t , ) .
Dva portreta sta iz cepigova (Styberra).Prvi je doprsni kip mislecaFiloksena
s stroZjimi potezami obraza, vendar z izredno dognano obielavo las in brade
v -s t i l u h a d r i j a n s k e gaak a d e m i z m a i z p r v e p o l o u i c JI I s t o l . n . S t . ( k a t . 1 l 2 ) .
D r u g i d o p r s n i k i p - i e u p o d o b i t e vs t a r e j i e g ac l o v e k az l e p o i z d e l a n i m il a s m i i n
kodri. Gre zaTka Flavija Oresta, vendar je portret iz ireleiie dobe oziroma iz
antoninskegaobdobja in ga je mogoie datiraii v sredino II stol. n. St.
(kat.113).
S padcem Skadra (Scodra) je povezan konec makedonske driave.
Makedonija.je,postalarimska provinca. Prvo organizacijorimskegaIlirika je
lry*.I Lucij Anicij kot konzul, prvo upravo na? Ili.iko- pa je i"melCezar
(Gaius Julius Caesar,IOO-44 pr.-n. 5t.)-V njegovem imenu'ga'je upravljal
P. vatinij (Publius vatinius, tribun, 59 pr. n. it.), s iimer j."biia rimska oblast
dokon6no vzpostavltena.
Novo umetniSko pojpg.vanje je izraziti realizem. Toda griki porrret je bil ie
naprej navzo,t,z deta)li, ki kaZejo na starej5otradicijo, pred--vsem'na klasicizem
in celo na arhaizirane oblike.
Glavna posebnost naiega ozemlja je prepletanje antiine kulture in umetnosri
z domaio ustvarjalnostjo-Vselef nauzolt,iiv in ustvarialen antiini duh na
obmodju duhovne inercije se bo izpriial tudi v pozn.jii umetniikih tokovih.

'_
:
-/

Z
 r::1
t::il!l
r::t

noprper
l-pvxu n xeneHltcTl4qKn
Iby6rua 5. flonoauK

flolauor HA noprpETor ro o3HaqyBa cyrrrrr,rHcKorocea(arre na

r,rHAr{BHAyara.Kaj fpqure, uorruKHyBarLara 3a rrpercraBlr Ha rroprperr,r He
noreKuyBaaT oA peJrnruo3urrre no6ygu xaxo xaj Erran*anure, TyKy oA
BOCXHTOT KOHr{OBerrKr,rTeBpeAHocTI,I,oAHOCHO TeJIeCHr4Ter.rAyXOBHLtTe
BpeAHocrr,r.flprure pe3yJrrarr.ruoreKHyBaar og apxajcxuor repuoA:
coBJraAaHoe [peTcTaByBarbeToHa qoBeqKoTo TeJro, pa3perrleHplce
[paurarbara Ha aHaroMrrjara, ce jaaynaar HaBecryBariana noclo6ognr.r
ABr{xer6a, ce oTcranyBa oA HacJre[eHararpaAnqr,rjana eruflercKara
Spourarurocr r,rBKoqaHerocr Ha Jrr,rKoBlrre.Bo yuenrocra na Eruner u
Meconorauuja ce iloqr,rryBa npaBr.rJroroclopeA Koe e [percraByBaH Tu[or, a
He rroeAnHerlor. Apxajcrara rprrKa yMerHocr He ro co3Aa4e rroprperor. Taa
ro rrpercraByBarxe lloBeKor caMo Bo rlrltrrrH[, rJraBHr,rSopulr, co
orpaHr.rrryBarbeHa uaj:a6enexJrr{Br{Te HaABoperrrHr,r o6nraqu, KaKo rrrro ce
$pusypara u 6pagara. Pasr[xara uefy 6oxecrBoro r{ rroBeKor e caMo Bo
Toa ruro qoBeKor r,rManoKparKa Koca. Og gpyra crpaHa, Ha craTyr.rre Ha
genojxn oA 3peJruor apxajcxr,r rrepnoA, co BKoaraHerrlJrr.tKoBr,r,
co
KapaKTepr{cr}trrHaapxajcrca HqcJwelKa,ce naofaar Harnr{cr{ Kor,Io3HaqyBaar
Ha Koe 6oxecrgo My ce [ocBereHu. HarparKo, yMerHr,rrrKI,ITe npercraBu Ha
JrrrKoBLroA ToJ rrepnol, Ha Kypoilr uKopld, ce ABr{xaT Bo paMKHTeHa
najonrurure Ha3HaKH.Ilpr,r rpajor na apxajcxuor rrepno[, rptrKnor yMerH]rK
ja conraqyaa aHarouujara Ha qoBerrKoro reJro, a ucroBpeMeuo qoafa u go
nplrMeHa Ha HoBr,tr,rAerrBo rropTpeTuparseTo.
fpvxata yMerHocr na V ser upeA H. e. He ro AocerHa Br{cruHcKr,ror
[oprper. flomeqor Ha cBer Ha ryfero oA oBaa eloxa 6erue naco.reHKoH
y6aeuuara n xapuonujara. Tr.rer,rHcrr.rHKTr{Bno ru o46unaa cr.rre cnojcrra xou
ce 3aKaHyBaaAa rlr pa3pyurar paMKr.rreHa rrrrrt.rqHoro. 3a BpeMe Ha
F-
flepcrrcKrrTeBoJHrr,yMeTHI{qI{TeHe ce cTpeMaT KoH oTKpuBa}be I,I 3arryByBarbe
ua $opuara Ha JruqHoro: 3a roa uajgo6po cBeAoiraT[opTpeTr.rre Ha
F]
ct)
6pagecrure crpare3r{ rrun rxreMoBr.r[oKaxyBaar AeKa craHyBa :6op :a
- xpa6pu aojHuqr.r, a ucKpr,rBeHr,rreycHr,rce eAuHcrBeH3HaK Ha Herrrro rr,rrrHo.
rFl
Fr [oprper Mo)Kar ga ce :adelexar
HanecrynarraTa 3a rror,rHAI{B}IAyaJII{3I,IpaH
F-
Ha craryara ua A4rncrorejron, ruro 6una [ocraBeHa Ha arrrHcKara aropa Bo
'r
4771476roAr,rHan. H. e. u xoja e rro3Hara tro HeKoJrKypI4McKIlKorrl{r{.
F floprperure o4 V n IV ser rr. H. e., rra u oHpleoA roAor{Ha, ce
n. oAJruKyBaarco cd uor,r:pa3eHar,rHAr,rBrrAyaJruocr,3a rrrro cBeAoqar MHoryre
F
rrpr,rMepoquHa noprperr.r Ha rrcraKnarl{ JrrrrrHocrno4 roj rrepuoA. flpeg ce
- roprperr4re ua Xepo4or (484-430 roAI{Ha n. n. e.) u Tyrugug (oxoly
460-400 roAnHa n. n. e.), gnajqa najronerrauHcropnqapl4 Ha aHTlIrrKlIorcBer,
w. roroa flucue (orony 445-380 r.. n. H. e.),^npouyenroBopHHKu, Ha xpajor
,(, gnajqa roJIeMI{yMoBI4,flnaroH (oxony 429-34J r' n' H. e.) lr Coxpar
IJ
(469-399 r. n. H. e.), a rnopell Ha rloprperllre Ha onue gnajqa $uno:oQtl
Z e naoxe6u npoqyeH[or cKyJrrlTopJlusun.
Bo rpvrara yMerHocr, uajvecra $oprtra Ha noprperl,ITe e craryara-rloprper,
oAHocHoqera iroBeqKa Sr,rrypa, co cLITeI,IHAI{BHAyaJrnuoco6enoctlt.
CovynaHure Harrrr.rcuHa eAHocraBHI,ITeHI{cKr{6a:u (noctaueuru) yKax<yBaar
Ha roa [eKa craryr,rre 6lue [ocraByBaH[ Ha Mecra KaAe IrITo ce oApxyBaHI'I
pa3Hr{cBetreHocrr,r,oco6eno Bo BpeMero na xeleultguor.

_Bo AocrllrHyBalba Ha rprrKara yMerHocr,

pauxure Ha Apyrr,rre yMerHr,rqKr,r
@
tt1 sa6enexynaMe [eKa rprrKara yMerHocr Ha noprperl,I npu rpajor na V ner
rI. H. e. 6ura o6eeueHa oA [poMeHr{ Bo npuKaxyBarbero - oA Tr.r[uirHoToKoH
JrlrqHoro. Taxsure Hacrojyrana r,rHarroplr6rare naco.reHlrKoH ocnojynane
I{ ycoBplrlyBarbe Ha npupoAHr.rre $oplru, Ho r,rqeJrocHoHoBo BpeAHyBarbeHa
HerrpaBr.rJrHoro, MoMeHTHor,rrpAo. Taxeure orxpuruja oco6eno ce
ogHecyBaarna gra$epeHqlrjaqujana Qu:nouoMujara, oAHocHor,r3pa3or,a
Ilcro raKa r{ Ha rrcrrxrlrrxure cnojcrna. Co gpyrr,r :6opoBlt, Bo craHoBeHr,ror
I{AeaJIHa xapMoHnrrHay6anuHa lr MepKa, KaKo HajBr/rcoKr,rAeaJr,nosefe He
aaxu. OcHoBHa 3aAalra Ha cKyJrlropor e Ha cBor,rreSnrypn 4a ja npercraau
aKTr,rBHocra Ha Ayrxara, ecrercKo 6aparre ro Corparona Sopuynaquja.
Hgeure na Coxpar (436-338 r. rr. H. e.) sa roleua r,runepnja rotrHyBa Aa
rLI ocrBapyBaQnnuu II, rpar Ha MaKeAoHuja(359-336 r. n. 3a Aa rrr
ocrBapu Bo rleJrocr HeroBuor HacJre[Hr,rKAnexcaugap III (Benuxu) ". ".),
(336-323 r. rr. H. e.). foneur,rre ocnojynarba Ha Arercaugap, 3arro3HaBarLero
Ha Apyru HapoAr{, KyJrrypr,rn quBr{Jrlr3arlurlAoBeAoa4o uefyce6Hn nnnjaHr,rja
Lr rrpoHr.rKHyBarLa,Ao roraru Herro3Harlr.Oeaa nojana Bo yMerHocra e
HaperleHaxeJreHr,r3aM, rrrro rrpeA cd sHa.ru rurrperre Ha rpqKara yMerHocr
HaABopoA rpqKr,rre ocrpoBu r{ KorrHoro, a Hejsnu ocHoBorroJro)<Hr,rK
e Arexcanqap Benr.rxn, yqeHuK Ha Apucroren (384-322 r. r. H. e.), co vnja
uojaea 3anoqHyBaxeJreHrlcrr,rqKr,ror nepr4oq.Enoxara ua ArexcaHAap BoeAHo
e rr eloxa ua Jllr3un, roJreM cKyJllrop. flolluor xeJleHr,rcrr,rqKr,r, 3a pa3Jrr{Ka
oA xeJIeHcKH,o3HarlyBaHoB Ayx, H eeIie Ha rroqeroKor 6uruo ro MeHyBa
rrorJreAor Ha rpqKr,rre yMerHurlu, ruro oco6eHo ce oAHecyBaHa peaJrr,r3Mor
rrrro 3arrorrHyBaBo roj nepuog. Coceu e crlrypHo AeKa 3a roa HajMHory
rrpr,rAoHecyBa Jluun, npo4na6ouynajfu,rro r,rHTepecoT 3a npupoAara
v LrHAr'rBIdAyaJrLr3MOT,rUTOAOBeAyBaAO lpoqyT Ha peaJrr,rCTr4r{KUOT nOpTpeT.
Oaa ro norBpAyBaarMHory AeJra,oA KoH rr{ rasgaojynaveuajruavajuure:
rroprperor Ha CoKpar, ruro 6ur [ocraBeH no Aruna (cnopeg onoj npuuep ce
n:pa6orenu r{ rJraBr,ITeruro AeHec ce Haofaar Bo My3er,rreno Baurcau, Puu
n flapus), rroroa rJraBr{reHa Cereyr n Huxarop (oxony 358-280 r. n. u. e.)
vuj run ro nperro3HaBaMe Bo 6ponseuara rJraBaoA XepxynaHyu n, na
rpajo'r, HeKoJrKyrroprpern Ha AreKcaHgap Benraxu. Arercaugap 6ral rolxy
BooAyrrreBeHoA AeJrara na Jlrnglrn rrrro HapeAHncaMo roj ga rlr r,r3pa6oTyBa
HeroBr4reJrr4KoBr4. flpovyeHara xepMa Aeapa (cera ro JIy"p), KaKo r,r
[percraBr,rre Ha MoHerlr, 6eg counenue ce r.rHcnr,Ipilpanvr oA yMeluHocra Ha
JIusun.
lpvrure cKyJrrrrop[ oA xeJreHr{crr4qKr,ror nep[oA, KaKo H aprr,rcrrrre, qecTo
npecrojynane Bo pa3HraMecra, He 3aApx(yBaji<uce Bo HlreAHoMecTo
nperepaHo [oJrro. tr{ norpaj roa, nocrojar rrpoBepeHr,r [oAaror{u 3a oAAeJTHH
rrrKoJrr{,Ha Kor{ cnoj nevar uajvecro r{M AaBaJrerlcTaKHaTrITe cKyJr[TopHoA
Toa BpeMe. Co xlacuqsrrre rpaAr{qun Hajrvtrory ce oAJIHKyBaarnHcKara
[rKoJra, [oAeKa AeJrocKaTa[IKoJIa nocTlIfHaJIaH3BoHpeAHI{ yc[ecH Bo
lr:pa6orrara Ha rroprperu, Kr4peHcKaraIIrKorIaMaJcropcKl,Ifo cneqena
Kotn{pa}beToHa nocTapl{TecKyJIrITopcKuAeJIa,a cI,IKI'IOHCKaIa rUXOla ia
yxuBana yrrrre rropaHo creKHaTara craBa no lrspa6orxara Ha cKyJr[TypHBo
KaMeHu 6pousa.
3a upoyvynarue u.3alo3HaBarbeHa rpr{Knor rroprper :navajHa e lr
nojaaara Ha Jrr,rKoBr.tre Ha BnaAapr.rreHa MoHerr,r.Ilpra rpajor Ha V ser n. H.
e. 3a rrpB nar ce nojanynaar JurKoBr,rre Ha lepcrrcKure carpaQn, urro
IIOAOIIHaCTaHyBarrpaKTr{KaBOMHOfy a3VICKLT KpaJreBCTBa, IIa TaKa CMeBO
MO)KHOCT Aa rr4 CJreAr4Me OpKfrrHaJrHI,rTe
rpr{Kn rropTpeTr.lHa MoHeTr4[ypu
TIoJIHLI ABa BeKa. Hajnanpeg ce nojanyeaar noprperr,rre na AlexcaHgap
Beruru, a fioroa rc Ha HeroBr.rreHacneAHr4qr.r. Meiy najy6anr,rreupnMepr,rHa
rpqKaTa rropTpeTr,rcTr{Ka Ha MoHeTLrceKaKo MoxaT Aa ce HapeAaT:[opTpeToT
na (Durerep og fleprauon (orony 343-263 r. n. H. e.), uoprpeu4re Ha
AHu.rox u Corep (324-261 r. rr. H. e.), noprperor Ha Kparror ua Cupraja
flepcej, KpaJrHa Maxe4oHuja (213-162 r. rr. H. e.), oco6eHo rroprperor Ha
Eyrr.r4eu I (222-187 r. r. H. e.) u Anrul,rax I og Earrpuja (190-180 r.
n. n. e.). KaKo r.rroprper Ha KpaJror Murpugar III, xpan Ha noHr (220-185
 r. Ir. H. e.). Eu Mo)KeJroAa ce Kaxe AeKa co roa e Aocrr,rrnaro uajnucoKoTo
HIIBOBO peaII,TCTUqKOTO ll3pa3yBalbeBO npeTcTaByBar+,eTo Ha rroBeqKr,roT
JInK
HA MOHETI{.
fpvxure cKyJrlrrypll, a oco6eno [oprperr,rre Ha rro3HaMeHr,rrr{ Jrlrr{Hocrr4,
6utre lrexanrrrrKu KouupaHr,roA crpaHa Ha rprtKr.{TeyMerHrrrlr4cKyJrnropn, Kor{
6lrrte so clyx6a na Puu cd 4o rpajor na II r{ rrorreroKor na I BeK rr. H. e.
Oco6eso 6une noguaru qnajqa yMerHr.rqu:flacurel u Apreculaj og I ner
rI. H. e., c[opeA coo[rureHlrero na flluHue (Gaius Plinius Secundus,
23124-:79..
I. ".) Enarogapej(r{ Ha oBaa aKrr{BHocr, corryBaHr4 ce og ra6opan
MHOry3HarraJHr,r AeJraoA rpr{KaTa rropTpeTr{cTuKau qecTo MHory MaJrKyce
pa3nr,rKyBaaToA opr,rrHHaJroT.
flogoqHa, H3BoHpeAHr4Te cepuu iloprperr,r Ha MoHerr,rceKaKo 6r,rJre
r.rHcrrlrpapHr.r
oA rpqKr,rre noprperr.r r,rrrle npercraByBaar noce6no nouanje
BO 3ano3HaBalbeToHa pr,rMcKaTa rropTpeTrrcTr,rKa.
Macrata og Tpe6eur,urrra e AeJroHa AoMarxeHrtrajcrop r{ e orr,rcHara oA
JIIIKoTHa eAeHHJrr,rpcKr,r KHe3co xel6a uoxojHr,rxor Aa ce oBeKoBequ.
flpercraaara Ha Jrr{qero ja xaparrepvsupa !r3pa3r,rrHarypaJrr{3au.Ona
e eAI{HcrBeHrrpr,rMepoK Ha rleJroro eBpo[cKo nogpavje. Macrara oq
Tpe6euurura e [perxoAHr,rKHa noAoqHexunre rroprperr{ oA HaueBo
uogpavje o4 rpajor Ha VI eex r. H. e., oAHocHoon 520 roAr{Han. H. e. (xar.
1). Bo r,uu,rpcKo-rprrKr{orHaoA og Honu flasap orKpr{eHr{ce r4 HeKoJrKy
MacKI,Ico rroBeqKr.rJrr,rKBo i<unu6ap. floxpaj nnujaHrajara oq apxajcxo
joncxara [JracrrrKa(xar. 3, 4,5) ce:a6elexyna ]r n3pa3rir peaJrr43aM
(rar.2). fine.re ilpercraBr.rHa )<eHcKurJraBr4oA Kovrnor cBeAoqar 3a
rpr{Koro nnujauue oA r{TancKoTonogpavje Ha Ja[oAa npeKy rprrKure
KoJroHr{r{Cndsa u Agpuja. Osa ro rrorBpAyBaar r.raHaJrorur.rreoA xpajor na
VI u no.reroKoT Ha V ner rr. H. e. ruro BoeAHorrpercraByBa r,rlr3pa3uTo
rprrKo uujaHrae Bo Harrrr{reKpaeBr.r(Jlnxa, flanuaquja), (rar. 6, 7).
Hagrpo6nara creJra oq IIpno6yxu (Maregonnja) e nsrpaAeHano yrJreAHa
aHTur{Kr4Te pelje$u, a Br4crr4HcKr{or [pr.rMepe creJrara na fianrnclrcTpare oA
Arnna. Toa e cqeua Ha npocryBarbe co rroKojuuror roj o6uvuo ceAHHa
croJr, a Apyrr{Te crojar. JIU<osr4Tece peaJrr.rcrtr.rxu o6pa6oreHr.tco
KapaKTepHrroco6r,rHuoco6eno raj clyrnuxnre u raj Aerero. Onaa crela
npuuara Ha rreprroAor og IV BeK rr. H. e., oAHocHoHa npe[xeJreHucrrlqKr4or
rrepr4oA.Egen gpyr pelje$ og Tporup e Aen oA eAeHHaArpo6eHcnolreHlrr
co npercraBa Ha x(eHa rxro ceAr{co y6an npo$ul H HaMerKa[peKy rJraBa.
J
(t) Onoj perje$ e 6rr,r3oKgo joHcxnre uagrpo6uu croMeHr.{qrru no Tporup
- e AoHeceHanepojarno oA HeKoe Apyro Mecro (rar. 9).
rl
.-..) Anru.{ra lssa (generueu Buc) e eAeHoA Harur{TeHaj:nauajnra apxeoJrorrrKr.r
._) JroKaJrrdrerr.rog rpajor ua IV go rpajor na I sex n.n.e. floxpaj 6pojurare
HaoAr{,nponajgeurace r{ HeKoJrKynoprperr{ r{ Bo rexHr{Kastucco (rvnc
F
rr I Ia3MeruaH co necox). floprperure ce ocJrlrKyBaarco H3pa3eHeKcnpecr4oHr,r3aM
*. (rar. 11, 72). Ylcro raKa, oBAe rpe6a Aa ce HaBeAeIr MarIKHor noprper co
F 6yjna 6paga oA BapoBHHK(xar. 10), noroa xeHcKa rJraBa,nepojarHo Jrr{KHa
.r'.
- uexoja uorojunqa (rar 13) rr eAHarepaKora co y6ano o6pa6orena Spuaypa
(rar. 14). Oeraenoprperr.r ce oA BTopara rrJroBrlHana III n noqeroror ua II
\r'. BCK II.H.E.
,(, Og ncropucKr{Te u3Bopr{ Ao3HaBMeAeKa rrocroeJro caMo eAHo r,rJrr{pcKo
F KpaJrcrBo-np)KaBa o[ xpajor Ha V ner n.H.e. Ao 168 roglrHa n.u.e. Og
Z 6pojnure JrrirrHocruoq6panue caMo HeKoJrKyrrun JrrlKoBr{Ha MoHerH ce
corlyBaHr.l,a MoxaT Aa Hr,rAaAaTrr3BoHpeAHu AoKa3r,r Bo BpcKa co nopTpeTr,rTe
Ha rJroro Ha Jyroclaruja. Taxa Hr{ e rro3Har r{ rro[aroKor AeKa Ha HJrr{pcKr{oT
rrpecron so 280 roArrHarr.H.e., ce HaofaJrMonynue co arpn6yru Ha Kpalr.
Herosoro r{Me ro HaofaMe Ha eAHaMoHera og flupaxuoa (Dyrrachion), a
r{cro raKa 3HaeMeI.I AeKa rroA HefoBa eracT 6uro r4 npr,{cTaHr4rxreroElr{AaMH
(Epidamnus). Ce cuera gera roj 6ranra egen oA BoeHr.rreKoMaHAaHrlIHa
Arercaugap Benraxr,r.Onoj unupcKr{ BJraAearr, cr{H Ha Eapgur ranu fpa6
O
BJraAeeJroKoJry300 rol. rr.H.e., a e [ocBeAorreHBo 280 roq. u,u.e.
 Apyra r{cro raKa :uavajua Jrr4rrHocre lenque, 180-168 r. r.H.e. Toj e cr.tr
ua fheypar, roj 6lrn Ha r{eJroHa Ap)KaBaraBo BpeMeHa BTopara r,rrperara
MaKeAoHcKanojna uefy Puujaunre r.rKpaJror llepcej . Cnafan BO rpyrara Ha
MHory o6pa:onanu nyfe na cBoero BpeMeu 6ul narloHer KoH rprrKara
KyJrrypa, HeroBara xeua 6ula fpruHra rr ce Br4KaJra Eypr.rguxa.Bo
HepaMHonpanHa6op6a co Plrujauure ruro ja npegnogen Jlyqne Anuque,
lenque, 3aeAHoco HeroBr4or6par Kapanasrne 6ute 3apo6eHr4no Megyua
(Meteon). Moserure co Jrr4KorHa lenque ce KoBaHrrao Cragap (Scodra) u
eo Jbeur (llssos), a oBI4eMoHerI{ ce KapaKTeprrcrr{r{Hrr rro Kanara Ha rJraBara
(petasosunn kausija). Onoj o6;rur Ha Kara ro cpe(anave w:aa crryrrr{Teol
Ba.ra u Illuapjer, KaKo r{ na janoqcxure HaoAr{eo IIr4Ka. BepojarHo roa
6uro ger oq Hocujara KaKo 3HaKHa AocrouHcrBo r{ He 6uno nonp:ano co'
erraj a Ha Br aAeaqor.
r4cKryqurerHara rrpr,rBr,rn
flo fenque, nog cyBepeHr.rrerHa Prau elageen Banej (Ballaios) 3a Koro He
ce 3Haee_ MHory, Ho HeroBoro BJraAeerLe rpe6a Aa ce cMecrr.rBo rreprroAor
uefy 167-135 roguua rpeA H.e. Herona rpecroJrHr,rHa6uta pucau iRhizon), a
rroA HeroBa n;racr 6un u Qapoc (Pharos) co Kora ce cyApr.rJr KoH cpeAr4Hara
Ha BTopHor BeK [peA u.e. flpurrlepoKor oA MoHerr4Teua Ealeu rrrro e
nponajgeHno Tporup (rar.27 ,28) e nur co HarnaceHoprroBcKr4 soc. tr4crorara
6pou:enra MoHerr4co Jrr,rKorna Ea;rej ce nponajgeHvrvHa Xnap r,rno Bp6ar+,.
Ha rronerure Ha rrJreMero[aopclr (Daorsoi) r4cro raKo ce nojanyna rana
(petasosulu kausija) KaKo rl Ha MoHerr4rena feuque. Oeue MoHerrr ce
KoBaHr4no [ponacra Ha rrJrr{pcKaraAp>t<aBa no 168 roA. rrpeA H.e., a
qeHTapor 6Iar eo Oruanonra(u ro Bocua, KaAe rxro ce npoHajgeHr4oBlre
Ir^oHeTl.llorpaj oeoj npur'aepoKBo HeKporoJrara so locruJb no rpo6oalrre
79 u 90 ce nponajgeHr.ryrxre ABe HAeHTurrHr4 MoHerr,r.
Xenenucru.rKara KyJrrypa 14yMerHocr e [pr4cyrHa Ha rJloro Ha
Jyrocnaauja a oco6eno Ha rroprperr,rre oA paHr{or pr.rMcKH nep}roA (I ra II nex
H. e.). Bo,flallaaquja n Maregouuia rvroxcar Aa ce Booqar ceKora[r
3acrarreHrrre crurrcKtr oco6enocru Ha xeJrrrHr,rcrur{KorocQa(ame ua
yMe'THOCTa.
Ke sano-rueMeco noprperrrre oA fianuaqraja. Eqen noprper Ha nocrap
Ma>Ko[ Colr.ru (Salona) e l.r:pa6oren crropeAeAeHnprrMepoS vereprnor aer
lpeA H.e., Bo npBr,rorBeK Ha Harrraraepa (xar. 86.). [ee rrtasu co Jrr.rKoT Ha
Anexcarrgap III Benraxra.flpnara uraBa e oA paHo xaqpr,rjancxnor repnog
(xar 48), a Bropara [percraByBa HeKoj nronouejcru.rpnnq r4cro raKa oA
BpeMeroHa r{ap XagpujaH (177-138 r. n.n.e.) (rar. 109). Ha pr,rrracxrare
Konr,rr4qecro ce cpe(anaar flpercraB[ ua
Quno:oSr4 KaKo urro e noprperor
oq Conuu (rar 141), xoj lroxe Aa ce cnopegr4co [oprperrrre Ha noeror
Ecxun. Osaa rrasa e oq xpajor na II u [oireroKor ua III nex o[ H.e.
lloprperor na Corpar og 3agap e ucro raKa oA xaqpujaucxr.ror rrepr.ro[,
oAHocHooA rpBara rroJroBr4Ha Ha II eex oA H.e. (xar. 110). Egeu noprper ua
Sr.rnoao$ og lamraaquja norceryta na CorparoBr{or yrreHuKApucrnu
rlocraprroT, Ho rrMa r,rKapaKTepr4crr,rKn Ha CoKparoBr4Te[oprperr{.
Llucnupa4ujara e go6ueHa oA oprr4HarroroA IV nex npeA H.e., a onoj
noprper e co3AaAeHBo npBara roJroBuHaoq II aer n.e. (xar lll). kI ua
xpajor (e ja cuorr,reHeMe MaJrara6poH3aHauraBa oA lpnraur rrrTo ro
npercraByBa Eypunug, eAeHoA KJracr{rJr{Te Ha rpqKara rparequja. Onaa
7
rJraBae r43pa6oreHarro yrneAoT na Jlusr4nosr,rreAeJIar{ Aenara Ha HeroBr{Te
cle46enuqlr Bo BpeMero na qlruacrrajaralaa AHroHuH so II ner og n.e. (xar
t42\.
Mefy pnrvrcxlrTerropTpeTrl - Korurlr, npoHaj4enr.rHa AeHerxHaTa
repu:ropuja na Maregoulrja, Ha npBo Mecro e.lucrara na Ecxun (Aeshines)
389-314 roAuHa rpeA H.e. rrrro e orKpr,reua1839 rogr.rua,a AeHecce Haofa so
Epurancruor rray:ej.Toa e HsnoHpeAeHnoprper co y6ano o6lr.xynaHa rlana
co HarJraceHa6paga, vycra(u r{ Koca. IIo ceozre crnJrcKtroAJrrlKtrcnafa Bo
BpeMero Ha xaqpr,rjaHcKr4or KJracflrlr,r3aM,
oAHocHoBo rrpBara [oJroBr{Haol
lpBnor BeK oA H.e. (rar I12). Craryara Bo npr4poAHaroJreMr{Ha,r,rcToTaKa
i:i;,.,

llllti

og Bnrona, e HanpaBena Bo rrecr na Tnro Qnanuj Opecr n e npouajgeHa Bo

rroprr,rKor na Xepaxrea Jlunxecrnc. Osaa crarya e Aarl{paHa Bo loqeroKor
Ha.II sex npeA H.e. (rar 113). fnasara-na Mexan4ep og Eurola, oAHocHo
nejaunnor ropeH AeJr[onyrrrra NgeuruQnxaquja Ha ocHoBarlor Ha HoBara
arr,rHcKaxoueguja - Menangep (Menandros) xoj xuaeen Bo nepl{ogot trlefy
342141-291190roguua rpeA H.e. Osa e plIMcKa perIJII{KaHanpaBeHanoA
nnnjanue sa Jlugun lr noreKHyBa og xpajor sa I u [oqeroKor ua II rer og
x.e. (rar 114). U na xpajor Aa crroMeHeMeABa noprperu oA r{ennroso
(Styberra). flpruor e 6ncra na @unoxceH MI,tcJIHTeJIor co Heurro nocryAeH
H3pa3, Ho co Lr3BoHpeAHa o6pa6orxa Ha Kocaral{ 6pa4ara Bo crltJlor Ha
xaqpujaxcxuor aKaAeMH3aM oA npBara noJIoBlIHaxa II sex oA H.e. (xar 115).
Bropnor noprper, r.rcro raKa og 9ennroao, e nonpcje Ha nocrap rIoBeK co
y6ano o6pa6orena xoca. Ce pa6oru ga Tnro @nasro Opecr, cauo uro onoj
loprper e oA no3peJrnor rrepuoA oAHocHo oA aHToHI{HCKI',IOT rIepItOA}l MOXe
Aa ce Aarr,rpaBo cpeAnHaraHa II ser oA H.e. (xar 116).
Co nafanero Ha Cxagap npecraHa Aa nocrorr aHTIrqKaMaxegouraja n raa
craHyBa pr,rMcKanponnnqr,rja. flpea opranusaqnja Ha plIMcKI{Lllnpnr r,r3Bprrnr
Jlyqre Annque KaKo KoH3yJr,a npBa yrrpaBa nag llaupuxor HMaIIre Lleaap
(Gaius Julius Caesar,100-44 roq. n.n.e.). Bo Heroso rMe ynpalyBarl
fr. Barnnuje (Publius Vatinius, rpr.r6yno 59 r') uno npercraByBa
4eQunnrunuo BocrlocraByBarbeHa pl{McKara BJIacr.
Hosnre yMeTH[rrKu cQa*arra ce co [or{gpa3eH peiln}I3aM, HaKo rpqKuor
nopTper n noHaTaMy e 3acTarryBaHco AeT:urHKoH yKaxyBaaT Ha nocTapnTe
rpaAr.rquu. flpeg cd, Toa e KJIacHrIlr3Mor,na AypI{ lr apxalmupavxu Qopuu.
Ocnonua oAnI{Ka Ha HarrreBorJro e MeIIIaBe Ha aHTHqKara KyJITypa
H yMerHocr co AoMarrrHoro rBoperxrso. Cerorau flpncycrHr.ror r{ Kpearr{BeH
Ayx Ha aHTnKara no cSepara Ha AyxoBrrara unepuuja (e 6nge nocBeAorreH
r{ Bo noAorIHHTeyMerH[fIKH TeKoBU.

*.1
V)

rh

)
p
F

,(,
F
z

C-l
v
 .,

',
"t'
,w
*i';g
'{

J
,'n
-
(,

D
F
rrl

\r'
'U
F
z
[34] L34l
Glava Oktavijana Head of Octavianus
Beli mramor \Whitemarble
Osor Osor
30-20. godine I pre n. e. 30th-20th years 1st century B. C.
ArheoloSkazbirka, Osor ArchaeologicalCollection, Osor
v
-f,
 Rimskiportret
NenadCambi

Buoucr DA JE poDRUcyEApeninskog poluotoka uvijek bilo otvoreno

kulturnim strujanjimaiz Gr6ke, tradilije su se helenistiike umjetnosti proiirile
u mnoge krajeve Italije. I Rim, kao nosilacpolitidke mo6i, usprkos prividne
h o s t i l n o s t ip r e m a k u l t u r i d r u g i h s r e d i n a ,i p i k y eb e z s u m n j eu e c d o s t a r a n o
p o s t a op r i r o d n i b a i t i n i k i r a s i d n i k h e l e n i s i i e k e u m j e t n o s t i ,n a j p r i i en a s a m o m
p o l u o t o k u .a . k a s n i j ei z n a t n o 3 i r e .J e d n ao d o n i h I i k o v n i h m a n i f e r t a c i j a
h e l e n i z m .la< o j es u u R i m u p a l e n a p l o d n o r l o , s a d i n j e n oo d o d g o v a r a j u c i h
u m i e t n i c k i h .a l i , m o 2 d a ,i.o s v a 2 n i i ei o d d r u s t v e n i hs a s t o j a k aE. i o i . p o r r r e r .
Jvqm.ad.vo1!eda je rimski portrer svoju p_oietnuinspiraciju i poticanje primio
iz helenistiike k u h u r e .P i t a n i ej e s a m ou ^ k o l i k o j e m j e r i t o b i l a i z v o r n o
helenisti6kakultura ili je u pitanju viSebio italsko-etrurskihelenizam.Nororno
je pri tome da..jeza razvoj rimskog portrera druitvena potka koja je mnogo
doprinijela prihva6anjui razvoju umjetni6kog prikazivanjalika poiedina.ib;lt
obidaj patricijata da,u ku6ama drZi voitane litorre predaka limagines maiorwm)
kojima se pokazivaladrevnosrloze. Vosak je, doduie, bio priklidan za
uzimanje otisaka s lica, ali je zato bio sasvim neprikladan ia dui.e iuvanje i
i z l a g . a n izeb o g l a k o g g u b l i e n l af o r m e . z 6 o g . t o g a ,a .o . s o b i t oz b . o gs v e s n a 2 n i j e g
r a z v l r K a . s K u t p t ucr e l o, s t oJ ed o z a m l e n l l v a n ltaa k v r hl r k o v ao n r m ao d t v r d o g
riraterijala..Teskoie, s.druge srrane, vezivat:tpojavu r prrjanjanje.rr po.t."t"k.o
t o r m u s k u l p t u r a l n o gi z r a i a v a n i as a m o u z p a t r i c i j a ti t r a d i c i o n a l n en o s i o c e
p o l i t i c k o g i d r u s t v e n o g2 i v o t a ,j e r j e r a z m i e r n or a n a p o j a v ag r a d a n s k o gs l o j a
kao vaznog faktora svi ve6im i mo6nijim gradovimaibog irietka ste6e"nog'
trgovrnom, zanarstvomi drugim vidovima privredivaniaizazvalapotrebula
iskazivaniem
. v a Z n o s tpi o i e d i n i ho b i t e l j i n a i r a d i c i o n a l n in a ei n . g a i e r i j a m a
portreta.pravih,a katkada i izmiSljenjihpredaka.O tome portoJ"
karakteristi6nitekstovi kod antiikih pisaca,a paraleleiz kisnijih epoha (na
primjer gradanskoslikarstvoXVIII i XIX st.)-samopokazuje'druiivenu
ukorijen]enostportrera. eak i onaj suhi realiiam po.tr.t. devedesetihi
_ o s a m d e s e t igho d i n a I s t . . p r i i en . e . , k o j i p r e d s t a v l j at i p i i a n p r o d u k t r i m s k o g
'J-.

I r y j , y 3 u . d o b a . s v o gv e l i k o g u s p o n a ,o i i i o j e d e r i v i r a oi z h e l e n i s t i i k o gp r i l ' , ' a
individualnom likubsobe, egzaitirajucizapravosamo fiziiku stranu lilnosti.
Takav tip. portreta, sasvimlogicno, nije otkriven ni u jednoj regiji u naioj
zemlji, iako su se Rimljani upleli u poslove na Balkanu ve6 po6eikom II it.
p.lj.. Meclutim, vojnickii politiiki dogadajijoi uvijek ie znaie i kulturnu
i n f i l t r".e.
a c i i u ,p a j e _s a s v i ml o g i c n o d a b e z p r i i u s t v a j a i e g s i o j a 2 i v l j a s r a z v i j e n i m
p o t r e b a m aa n t i c k ec i v i l i z a c - i inee .t r e b ao d e k i v a t in i p o * i e t a ks n a 2 n i j e gp r o d o r a
'^/
k u l t u r n i h u t j e c a j ap, a n a r a v n on i p o r r r e r a .
.. Rimski se republikans.ki.portr.et, karakteristidanza potetak I st. prije n. e.,
nrje sasvrmugasioni onda kada je ponovno poraslo zanimanleza piiholo5ku
karakterizaciiu,negdie sredinom'I it. prije n. e, jer se u nekim prolvincijalnim
sredinamana veristicki na6in nastavljaju prikazivati lica, bez istraLivanja
Z psiholoSkogstanjai emocijamodeia. lJ znanstvenojse literaturi dosta
raspravljaloo tome da li je suhi verizam ranog I st. prije n. e. izraz
konzervativnih patricijskih druitvenih krugova ili, pak, malogradanitine
po,vooboga6enog.druiivenogsloja. Teiko.;'"e,m.edutim, reci tfo je favortzirao
l e d a ni l i d r u g i p r i s t u p i n i j e i i n i s e , p r a v i l n o s t i l s k ek o m p o n e n t e( a g o r e
n a v e d e n oj e u p r a v o s r i l i m o d a ) p r i p i s i v a t i s k l j u i i v o Z e l j i k o m i t e n t a la n e i
samom tvorcu porrreta, odnosno op6oj kulturnoj klimi. Kad je rijei o
druiwenom presti2u, l>ezobzira o kojem se sloju radi, znatno je vaZnijeda se
Ln pojedinacdoista ,,ovjekovjedi",a stilsko je pitanje tek u drugom planu i viie je
\+ s t v a r a u t o r a .K o m i r e n t m o 2 e i m a t i u t j e c a j a - n a v a n j s k uf o r m i p o r i r e t a i
 obilieLjakoja ga prate (recimo prikazivanjepojedinih osoba poput boZanstva,
intelektualca,vojnika, gradaninaitd.), dok je stil i umjetni6ki izraz srvaru koju
se naruiilac moZe malo petljati. Naravno da gore navedeno nema za cllj
umanjivanjedruitvenog momenta u razvoju portretne umejtnosti. Nema
sumnje da je sliinost s modelom bitna, ali je stupanj realnostisigurno
sporeoan.
Nekoliko desetlje6akasnije,tj. negdje sredinom I st. prije n. e., u rimskoj
sluZbenojportetistici zapo(inje proces ponovnog povratka na tekovine
h e l e n i z m a t. j . o p e t s e i s t r a 2 u i ed u h o v n i 2 i v o t i u n u t a r n i i i z r a z p o r t r e t i r a n e
osobe. Primjeri portreta toga doba, poput onih Pompeja, Cezara,Cicerona itd.
to lasno PoKazulu.
Ni iz tog vremenanema u naiim muLejima i kolekcijamanekog portreta
koji pripada tom pravcu. Medutim, to je doba kad se na Jadranu i u
Makedoniji poiinju stvaratinaseljas brojnim doseljenicimaiz ve(.
romaniziranih krajeva kojima, bez sumnje, nisu bile strane tekovine antiike
kulture. Takva naseljaimaju svoje osnivaie i patrone kojima su duZna javno se
zahvaliti, a najpogodniji na6in je bio podizanje statues poiasnim natpisom.
Direktno svjedo6anstvojedne takve statue jebaza s natpisom vai.nog rimskog
vojskovode i konzula Gaja Servilijalzaurika iz Narone. Da nije bio u pitanju
samo natpis, dokazuju ostaci stopalana gornjoj povriini djelomi6no oiuvanog
kubusa baze. S druge strane,kolonije koje osniva Cezar, kao 5to su Salona,
Pula, a vjerojatno i druge imale su sigurno i javni kip svog utemeljitelia,ali_se
takvi, na Zalost,nisu o6uvali.Javni likovi osnivaia, patrona i drugih za grad
vainih lidnosti sigurno su stvaralipovoljnu klimu i za podizanjeprivatnih
portreta.
Portretistikaiz doba nakon smrti Cezara,u vrijeme drugog triumvirata
slijedi tendencijekoje su vrijedile u prethodnom periodu. Nastavlja se
istraiivanje i fiksiranje unutrainjeg emotivnog i psiholoSkogstanjaosobe. Cini
se kao da se tada i.eh zattstavititrenutak doLivljavanjaportretirane osobe. Ona,
naime, nije osoba koja stoji ipozira pred majstorom, ve6 Ziva osoba u realnoj
situaciji.lJ tom pogledu osobito su karakteristiini portreti Oktavijana,
Antonija i drugih na kojima vibracija muskulaturelica odraiava nemir i
emocqe,a to je samozajedan tom naglaienijipristup psiholoikom nijansiranju
li6nosti nego 5to je to bio sluiaj u helenisti6kodoba.
Iz ovog doba kod nas postoji jedan portret koji proistiie iz gore spomenute
umjetniike orijentacije.To je portret Oktavijana iz Osora (kat. 34), izraden
*.1
(t) negdjeu tre6oj decenijiI st. prije n. e. Muskulatura njegovoglica treperi od
- unutrainjeg nemira. Portret pripada nevelikoj grupi portreta tzv. Akcijskog ili
(,
D C tipa, a kao svoju likovnu karakteristikudonosi i bogate slojevepiastike,
kako na licu tako i u kosi. U slidnoj maniri izradenje i portret Oktavijanskog
D (Augustovog)vojskovode i zeta Agripe, moZda rzZadra ili Nina, danasu
F Kopenhagenu,pa zbog toga, na Zalost,i nije na izloLbi. Ta je monumentalna
glavamorala nastatineposrednoprije Agripine smrti 12. godine prije n. e. i ona
F predstavljavrhunski domet rimske portretistike. Zanimljl problem nudi jedna
*.
- vrlo kvalitetna gema iz Arheoloikog muzeja u Zagrebu (kat. 37) s tri lika
(Cezar, Antonije i jo5 jedna neidentificiranaosoba).Ona bi mogla biti iz tog
\r' doba, jer je teiko zamisliti da se lik Antonija radi nakon njegovasilaskas
'(, politi6ke pozornice. Medutim, valja ipak imati na umu da je primjerak mogao
F nastatina temelju predloZakana novcu, pa ne treba odbaciti mogu6nostda je u
z pitanju kasnija kreicija. U sluiaju da je to prikaz, doista raden zaL:ota Marka
Antonija, tada je to najranini primjerak geme s portretima istaknutih politidkih
i historijskih osoba, 5to 6e kasnije,pak, biti vrlo 6estapojava.Nije nemoguce
da se u ranijem periodu Augustova vladanja poiinju formirati i domace
radioniceu ve6im gradovima,posebicena obali i u Makedoni;'i,za potrebe
gradanskog sloja koji se b.og.atio podinjao iskazivati svoj narasli druStveni
_i
presuz r Javno;r pnvatnol' sferi. Joi je ve6abila nuZda stvaranjaradionica
bogatih nadgrobnih spomenika.Koncem stare ere nastajusigurno i izvanredni
v portreti koji su realisti6kitretirani kao 5to je portret iz Pule, te, na Zalostvrlo
 ## ',::*:;
: :a:.,&

,t4+:::

J
tJ)

;)

F
C't
c.
2
'v

F
Z

lJ5 | LJJ ]
Glava mladeg muikarca Young male head
Mramor Marble
rlal
K r a j I v e k ap r e n . e . i L Lrrd ol the lst cenrurrB. C.
poietak I veka r.r.e. o. - 'r b" . e
- hc " ' bi n s o i t h e l s r r ' r ' n r r L rA
" inn r . D.
P o k r a j i n ' kri n u ; z c P
j.rul R e g i t r n ; lM u . e u m . P t u i
I'\
-f,
 oSte6enaglavaiz Zadra. Iz tog je vremenavjerojatno i monumentalnaglava
starije osobe tz marzoleja obitelji Lollia u Saloni (kat. 36), ali ie o.naviSe u
tradiciji suhog realizmaranijeg republikanskogPortreta nego Prethodno
spomenutr.
-
{J trenutku kad je preuzeo cjelokupnu vlast u drLavi Portreti Oktavijana,
kojemu je senatpodijilio potasni naziv Augusta, najednom dobijaju smireni i
i d e a l i z i r a nki l a s i i i s t i c k ii z r a z . R e p r e z e n t a t i v npi r i m i e r t o g s t i l a i e n i e g o v as t a t u a
iz Livijine vile u Prima Porti. Takav je izraz nesumnjirroLdgovarao- JuZbenoj
carskoj propagandi jer je caragotovo izjednatavao s boianstvom, ali pri tome .
treba imati t-t",r-r-,.da i drugehanifestaciierimske likovne umietnosti' poseZu6i
za klasiinim uzorima, osobiio onima polikletovske orijentacije,poprimaju
klasicisti6kiaspekt.U tom kontekstu ireba gledati i tendencije-razYo)a
augustovskog p o r t r e t a .U A u g u s t o v o ip o l i t i c i o p c e n i t ov i S eo d g o v a r a
i d e " a l i z i r a nk i" l a s i c i s t i i k o - f i z i o i o m s knii g o h e l e n l s t i t k o - p s i h o l o i ktii p
portretiranja.Koliki je udio sluZbene(carske)intervencijeu.umjetnosti, a
k o l i k i m o d n o s t i l i s t i i k i , t e i k o j e k a z a t i ,a l i j e i p a k o i i t o d a i e s t i l s k o ip r o m i e n i
kumovala i oficijelnaintervencijau sferi likovnoga. Augustova idealistiika
koncepcijaportreta protegnut 6e se kroz prve decenij. I !t.-q. e. u.doba prvih.
Auguitovih nasljednika, simo 6e se izvorni poticaj visokih likovnih vrijednosti
premetnuti u pojedinostavljivanjei maniru koji dovode do-umrtvijivanja
?rajboljihodlika Augustove likovne umjetnosti. To se posebicedobro uoiava
zbog toga 5to se shematiziralu ranije bogate plasti6ke vrednote muskulature
li."jd"tilj" giave, itd. podetno oduievljJnje plastikom polikletovske derivacije
brzo je splaslo (poietni znaci zamaranja zapaLaiuse ve6 pri koncu vladanja
samog Augusta) i vodilo u akademizam.
S Augustom su rimski kulturni obidaji penetrirali u sve pore..grailanskog-.
Livota u"balkanskim provincijama. U to doba nastajg iitave serije, kao javnih
tako i privatnih portieta. Posebnosu kao dru5tvenifenomen zna6ajnestatue
vladari i dlanovanjihovih obitelji koje su postavljaneu sluZbenesvrhe.
NajvaZnijafunkcija sluZbenihstatuabila je carskapropa.ganda, .a nlen vai.ni
aspekt je'vezanuz potencijalneprestolonasljednikeda bi se pok-azaolegalitet
.railjedivanja trotr"l podiz,alanjihova popularnost u masama.Najzna6ajnija .
po.irrrg,trtovskagrupa je grupa iz Nina, s idealiziranim.iponeStoakademski
koncipira.,im likovima Ti6erija kao aktualnog,carai, otito, posthumnog
Auguita (tipa od Prima Porte) te dviju statua_bezglava.kojeje teiko
ideitificiiati. Visoke je vrijednosti portret malog Tiberiia izPtuia (kat. 35).koji
F]
tt o6ito joi uvijek nije izgubio izvorne klasicistiikevrednote skulpture. Vaini su i
- prili6no kvalitetni por;eti dje6aka Nerona iDruza Ce.zara.(sinoviGermanika).
ri
r-) iz Salone(kat. 55, Se;, koli su vrlo vjerovatno pripadali jednoj statuarnojgrupi.
Vrlo zanimljivi primjer obiteljskepropagandepredstavljaportret Tiberijeva sina
Druza Mladeg iiOsora (kat. 5a) koji-je - po Tacitovim rijeiima - boravio u
F Dalmaciji s ciljem da postignepopularnost-medulegijamapripremaju6ise da
frl
postane'vladai.I Zens^ki t.t"po.,..ii spadaliu okvirJcarske-prbpaglnde,o 6emu
F ivjedoie glaveAntonije Mlide i Agripine Starijeiz Pule (kat. 64), koje su .
tatoder ,rlsoke umjetni6ke vrijednolti. Svi su ti portreti vrlo srodni po svojoj
klasicistidkoj orijentaciji, ali se, usprkos tog", ,rd mogu zataiiti njihove visoke
\'.r' plasti6kevrijednosti koje traju tijekom prvih nekoliko d_ecenija I st. n. e. vrlo
.rl je vjerojatno da su portrerne sratuedlanbvacarske.obiteljiu to doba dolazile
F kao.import iz centira umjetni6ke produkcije antiikog sviieta,,prije svegaiz
z Atene.Lokalna produkcija u sferi-carskogportr€ta,.6ini.se,nije jo5.zapoLela.
Medutim, u oblasti privatnog portreta u julijevsko-klaudijevsko.dobasu
lokalne radionice ,rrio aktiun"e.Naglo i kvalitetno poiinje produkcija titavih
serijaluksuznih nadgrobnih spomJnika koji sadrZivaiuport.ete. Odito je da ja
najznatajnrji...rt"r .ra isto6noj obali Jadrana glavni grad provincije Salona.
Tendencijekoje prevladavajumedu tim portretima su dvojake. s.jedne strane,
osje6a.senastavakrepublikanskihtradicija,o 6emu.je ve6 pethodno bilo rijeii,
sa svollm snaznlm realizmom, uz minimalno emotivno doZivljavanj.e, a s druge
@
Y
strane podinje prevladavatl izraz klasicistiike idealizacijekoja se oZivotvoruje
FI
(t)
-
r1
.-
-l

F
rr)

F
-

rr'
,r)
F
z

\+
 [3e] po uzoru na likove iz carske okolice, kao, na primjer, na steli Tita Fuficija iz
Denar Kaja Celija Kalda Salone.Sliinoe su karaktera i glave u punoi plastici isklesaneu lokalnim
Srebro radionicama, liao 5to je, na primjer, slniaj kod nekih glavaiz Salone.
5 1 . g o d i n ep r e n . e . Julijevsko-klaudijevske plastidke forme zadri.avaju ie sve do u drugu
Arheolo5ki muzej, Zagreb polovinu I st. n. e. usprkos svjeZijem povjetarcu koji 6e zatalasativode
postaugustovskogportreta u doba Kaligule i Klaudija. Tada se, naime,
[40] ponovno pojavljuju pokuiaji oLivljavanjalica emotivnim drhtajima koji se
Denar Seksta Pompeja Velikoga pokazuju laganim mre5kanjem 6ela, zamiSljenim pogledom, pomacima
Srebro muskulature lica, 5to izdaleka nagovijeStavaunutra5nju uznemirenost, ali kao
75-35. godine pre n. e. da pri tome nedostaje one ranije psiholoike motivacije i intenziteta. Ipak, nema
Arheolo5ki muze| Zagreb dvojbe da je to osvjeZenjeiz"uklo portret iz zastojakoji je trajaonekbfiko
desetlie6a.
F66l Nesumnjivo najimpresivniji portret toga doba je glava.starijeosobe iz Salone
Denar Lucije Vera (kat. 61.), na kojoj se^uoiavaiuivjeZi psiliolo5ko-realistidkiporivi, srodni
Srebro onima koji se javljaju na nekim portrelima cara Klaudija.Iako ie odito-rijed o
Sotin glavi koja ie izrad,enau lokalnim ateljeima, nema dvojbe da je inspiracija
L 6 l - 1 6 2 . g o d i n en . e . fotekla na'temelju Klaudijeva lika, 5to se vidi Prema fizinomskim
ArheoloSki muzej, Zagreb karakteristikama'i detaliima frizure (raspored pramenova na ielu)' Tu se
izkazuje i.elja za podral.avaniem opieg lzgled'i cara, 5to je felomen koji je.ve6
[80] ranije uoden i koji se sve vi5e afirmirJna iimskom port{etu. Treba, medutim,
Cistofor-tetradrahma Klaudija I istaknuti da doma6e radionice, usprkos povremenog oslanjanja na nove
Srebro tendencije, nisu napustile klasicistiike koncepcije post-augustovskog Portreta.
5 0 - 5 1 . g o d i n en . e . Dapate one 6e jo5 uvijek prevladavati, osobito medu nadgrobnim Portretima na
Arheoloiki muzej, Zagreb st.i"*". I na portretima u punoj plastici zadri.at 6e se tretman srodan
klasicistiikim'pogledima, e. i"'mijenjati modni detalji, frizure i sl. Nastavak
"ii na nekoliko portreta iz Salone (kat. 62,.63).-
tsel ranijih tendeniijJzapaLa se .
Denarius of Caius Coelius Caldus Iiogatiji tretman .tlihone kose ponudii 6e jedan novi i fini plastidki efekat,
Silver koji'U k6ntiastira sa spokojno56u iirazai pravilnoS6ukoStanestrukture thy".:..
51 B. C. doba flavijevske dinastije izranjaiu-razli6ite tendencijg _kojenis} ProiziSle
Archaeological Museum, Zagreb iz iste stilske orijentacije. lJ to se vrijeme mogu zaPaziti i klasicistidki i
veristidki akcenti, i to katkada samostalno,na razlilitim Portretima, a katkada
[40] dak u medusobnoj povezanosti na jednoj te istoj kreaciji, 5to pokazuje
Denarius of Sextus Pompeius stanovitu nekonzistentnost sdlske koncepcije toga doba.
the Great Nekoliko se carskih portreta saiuvalo ii aoVa flavijevske dinastiie u nalim
Silver krajevima. Nedavno pronadeni vrlo fini portret Vespaziianaiz Narone (kat. S1)
7 s - 3 5B . C . pokazuie jo5 uvijek ptit.tt,rro klasicizma vladara puno-g Ylli."a. i liudske topline'
*.1
(t) ArchaeologicalMuseum, Zagreb Novi odnos prema plastiinoj formi ogleda se u modelaciji jedne ivrste i
rFl
zatvorene strukture^glavekod koje kola ne stvara iluziiu odvojenog detalja. U
.r [166] nastavku tog klasicizma je i izvanredna glava drugug Vespazijanovasina
r-1
Denarius of Lucius Verus Domicijana"iz Kotora (kat. 82), na kofof ie realittai jedan novi pikturalni
Silver pristup. Kosa, naime, ima zadatakda stvori poseban ugodaj, Sto.,osim dubokog
F Sotin plasti3nog sjen6enja,stvara jo5 i bojenje kojega su preostali jasni ragovi'
t61.-1.62A. D. 2n tno realistidkiji pristup modelu pokazuje glava Vespazijanaiz Beda.koja, na
Archaeological Museum, Zagreb
Li
Zalost nije ovdje na^izloZ6i. Lik se ostarjelog vladara,odito iz poslednjih
- godina njego,n"vladanja, priklanja realistidkim akcentima koji su u skladu s
[80] [rubo56u'clta profesionalnog vojnika i ciniinog vladara kakvog nam crtaju
Cistophorus-tetradrachm of antiiki izvori.
'(, Claudius I Bogatstvo plastike i visoku sofisticiranost flavijevskog Portreta pokazuju
Lr
Silver likovilena. Zenska glavaiz Zadra (kat.94), s tipiEnom visokom frizurom nad
z 5 0 - 5 1A . D . 6elom, u kojoj srrrdlfne rupice imaju funkciju koloristiikog nijansiranja. To je,
Archaeological Museum,Zagreb meclutim, piilif"" skromni i beiivotna kreacija. Glava pak Leneiz Plomina
(kat. 95)'"i^tno je ve6e likovne vrijednosti. Gotov-o je bez koloristidkih
akcenata, ali je zato znatno bogatije i mekie modelirana nego Prethodno
sDomenuta.
'
eid se da se u flavijevsko doba podinje javljati i kulturno-historijski portret
u ovim naSim kulturnim ambijentima. ve6 ie raniie u Rimu postojao obidaj da
se reproduciraju originali grbkih pjesnika, filozola i govornika u svrhu swaranja
o ugotlaja ,r odrede.riri gtadi'ttittama i dvoranama kulturne namjene. Portret
tn
 [53]
Portret mladog muSkarca
Bronza
Sentjur (Celje)
Prva polovina I veka n. e.
Narodni muzej, Ljubljana
nepo.znateliinosti iz grdke proslosti potjeaeiz Salone(kat. g6), a moZda malo
kasnt;e iz zadra (kat. l l0), baziran kombiniranjem klasi6nihi
l!,p.,ortret,Solcrata
nelenlstlcKrhDredloZaka.
, .Na sitnoj plastici_dobaFlavijevacaposiZe se za portretom kao elementom
dekoraciie.U tu svrhu posebno se upotrebljavaopbrtret Lenana ukosnrcama,
'
ukrasnim.iglamai jantainom prstenj" 1k"t. 97-98j.Zenska frizura, bog"ro*
formom, bila je vrlo prikladni i dekorativnaza tu funckiju.
u tim se stilskim iasponima krecu i drugi portretizadnjih decenijaI st. n. e.
Doma6e su radioniceu io doba takoder'rrrl-oiiue i kondnuirano proizvode.
valja medu tom produkcijom istaknuti stelu iz ostrovice u dalmatinskom
zaledu, koja u. gornje.m nizu portreta -flavijevske
p,redstavljaosobe starije generacije,s
izrazitim karakterisrikama ranije faze umjetnosti im"ulkarac'ji
privri.en izgledu. vespazijana), dok su u donjem delu likovi koji se porr'od. ,,
izrazom i modnim detaljima portrera Domicijana.
. Podetak vladanja Trajana obiljezava nasrayakklasicistiike orijentacije u
izradivaniu g.arskihporrreta. Trajanski portret je snaZnai robusina, ali u isto
doba i,zaobljenaskulptura. U
ryojip detaljimaona je plasdiki bogata,ali
manje koloristidka nego domicijanska.U kasnije doba Trajanovog"vladanja
dolazi do srernesintezeranijih nastojanjas jednim samosvjesnim]pomaloiak i
grubima, ali.ponosnim i misaonim iz.razom kojega je psiholoikakirakterizaciia
preglednoiskazana,iako_iepri
.tome izbjegnuto iitranJeosje6aja.Takav tip
portreta,caranastaoje 10.8,godine prilikom kreacijenjegovog-port.eta., Sast
oesetgodrsnrrce vladan,a(decennalu trp).
U vrijeme.prelaska i na II rr. .trttao' j. u naioj zemlji niz izvanrednih
portreta' od.kojih nekoliko pripada ili samom caru ili, pak, osobamaoko njega.
Nema sumnie je jedan od nijljepsih porrrera koji su'uop6esa6uvaniglara'
{a
starije osobe od bronze iz Kostola-(kat.-104),koja'se obidno interpreriri'kao
prrkaz Trajanova oca.Taj je lik vjerovatno ukrasavao mosr preko berdaoa.
Bogata plastika prelazamuskulature i koitane strukture glaue, re plastiiriost
kose koja ie tipiina za ovo doba osobito na partijamaoko sljepoinica i uSiju su

F
oiito svje.doianstvomodelacije visoke umjetnidke vrijednosti. Nema sumnje da
F
su na oblikovanje ovog porrrera utj.iali i likovi filozofa. u Dalmaciji su
pronaclenai_dvalikasamog cara.Jedaniz Visa (kat. 105) iz ranijeg iI st.
pripada predecenalijskom tipu poitreta, koii maksimalno naelajavl
w. dostojanstvo-vladara idealizlrajili markantnost njegove glavE.Slitnog je
karaktera i fini portret Marcijane ili Matidije iz Sal6ne ([at. 120) r b6g"to-
F frizurom trajanskih Lenakoja se razvrja iz flaviievskih forma. Tipu diennalia
z portreta pripada jedna bista iz Salone koia se duva u Umietnidko-historiiskom
muzeju u BeIu, pa, stoga, nije ni zastupljena na izloLbi.
[53] Kroz ovo se doba nastavljaupotrebljavanje portreta u dekorativne svrhe.
Portrait of a young man
Vrlo su lijepi primjeri jantarnog p_rstenjas likom koji ima frizuru popur
Bronze
Sentjur (Celje) lrajanove Zene Plotine iz Zadri\kat. 122). U kasnije 6e doba obidaj'
dekorirania portretima znatno spiasnuti, ali 6e se llridski individualni likovi sve
First half of the 1st century A. D.
viSepojavljivati na pedatnom prstenju (geme).
National museum, Ljubljana
. .U doba Hadriian-apo.tretni skuiptuia dobija neke nove poticajekoji su, s
rn jedne strane, posljedicl carevog, ali i op6eg druitvenog oduievljavanja za
l-

F.l
a
^
rh
r-)

ir
L

F
^

\l
,U
F
z
L57l t5/ |
Glava Druza Julija Cezara ff.ia of Drusus Julius Caesar
Beli mramor \White marble
l\lrevo Kiievo
Druga decenijaI veka n. e. Seconddecadeof the 1st century A. D.
Arheololki zbirka Franj evaiko g Archaeological collection of the
O.l samostana.Sini Franciscan monastery, Sinj
LN
 l-)

-l
(f)
-
Ir-l
--)
F

F.
n.
-

\r'
'(,
F
Z

[6e] [6e]
Glava iene Female head
Mramor Marble
Nin (Aenona) Nin (Aenona)
3. ili 4. decenijaI veka n. e Third or fourth decadeof the
Arheoloika zbirka, Nin 1 s t c e n t u r yA . D .
c-t
rn Archaeological collection, Nin
 Gr6ku i gr6ko, a, s druge strane,formalnog poja6avanjakoloristidkih
skulpturinih naglasaka"(kontrasri). S tim u iezi ie i jedan.karakteristi6an detali
koji^6e od sada biiti gotovo nezaobrlaznielemenat za oLivliauanjedu5evnog
stanja portretirane osobe. To je oaznatavanieSarenicei zjenice unutar
okvira oka.
Iako nema saduvanihlikova carskog bra6nog para, osim moZda jedne glave
SabineizZadra (kat. 121),ipak posjedujemoizuzetno bogatu baStinu
hadrijanskihportreta, od kojih neki vrlo Zivo pokazuiu promiene koie to
vrijeme donosi. Najzanimljiviji portreti s prelaza trajanskog na hadrijansko
doba saduvanisu u Makedoniji. IJ tom su pogledu najzna6ajniji likovi
gradaninaOresta iz Herakleje Linkestis, odnosno Stibere(kat. 113, 115). Statua
iz Herakleje bez sumnje je iz ranog hadrijanskog doba s joi prisutnom
trajanskomtradicijom, osobito u modelaciji kose, a hadrijanskipostupak odaje
izrada Sarenicai zjenica u oinim dupljama. Drugi portret iste osobe pokazuie s
jedne strane daljnju degradaciju staraikog lika s 6isto hadrijanskim tretmanom
kose, guste brade i reza biste. Na prelazu ta dva razdobljaje i lik mladi6a s
kratkom bradom iz Skoplja. Nema dvojbe da su ti portreti iz Makedonije
izradeni u jednoj ili viSe srodnih radionica koje pokazuju oiitu stilsku
srodnost, a moi.da i direktnu derivaciiu iz solunskih radionica.
U doba Trajana i Hadrijana intenzivira se i izrada likova grnkih pjesnika i
ftlozofa. Oni se javljaju osobito u Dalmaciji i u Makedoniji. Izvanredni su
primjerci Eshina i nepoznatog pjesnika iz Herakleje Linkestis koji se iuvaju u
Britanskom muzeju u Londonu. U Dalmaciji tada zapo6inje vrlo intenzivna
produkcija glava grikih pjesnika i filozofa koje imaju prvenstveno namjenu
dekoriranja arhitektonskih konstrukcija (monumentalni ulazi, ograde mostova,
loZa itd.). Poietnu fazu te produkcije obiljeZavaju likovi Aleksandra Velikog i
nekog ptolomejskog princa iz Salone kojih je funkcija u arhitekturi evidentna
ve6 po tome 5to im je na glavu postavljen abakus.
Medu nadgrobnim spomenicima trajansko-hadrijanskogdoba valja posebno
istaknuti portrete na grobnici Enijevaca iz Sempetra (kat. ll7). Glave ilanova
te obiteljf su vrlo zanimljive jer pokazuju mjeiavinu rimskih i lokalnih modnih
karakteristika. BliZi rimskim obiiajima je lik mu5karca, dok su Zene zadri.ale
neke elemente autohtone noinje. Modelacija tih skulptura odlikuje se
klasicizmom kojemu posebni Sarm daje jedna oiita originalna lokalna
interpretacija, te pikturalni efekti koji su karakteristiini zaII st. Iako figure
pokojnika nisu glavna likovna preokupacija majstora tih radionica koje su
..1
a formirane na podru6ju oko Celeie, portreti su ipak bili vaZan elemenatbez
^
rF)
kojega ne bi bila mogu6na njihova egzistencija.Steta je samo 5to je ve6ina
portretnih statua i reljefa slabo o6uvana. Zanimljive primjere nadgrobne
plastike iz tog doba susre6emou Makedoniji i juZnoj Srbiji, gde se pojavljuje
niz porteta na efektan nadin vrlo gusto nanizanih jedan pokraj drugog, 5to
F odito predstavlja zanimljivu i originalnu formu likovnog osje6ajaprostora. Ti
spomenici, kao i drugi iztoga kraja, nacleni su s onima iz Soluna. Najzanimljivi
F primjerak je fragment izDojrana iz hadrijanskog ili rano-antoninskog doba.
Yai.na je i stela s likom pokojnika Marka Herenija Valensa iz Vinkovaca
koja je takode vrlo visoke kvalitete. To pokazuje da je u doba Hadrijana
lokalna produkcija bogatih nadgrobnih spomenika s portretima dostigla visoki
,(.) nivo u mnogim krajevima na5ezemlje.
F" U minijaturi ovog doba javljaju se portreti koji seZu od likova filozofa i
z drugih, medu kojima se posebno istidu geme s glavama Sokrata, Aleksandra
Velikog itd., bradnih parova i drugih privatnih lidnosti (kat. 129,128).
Tendencije koje su se manifestirale u doba Hadrijana kontinuiraju i kasnije,
tokom II st., samo se znatno intenziviraju. Pikturalne i plastiine kvalitete se
pojaiavaju zbog upotrebe iipkasto koncipiranih kosmatih dijelova glave (kosa i
bujna brada), te sjajno uglaiana povriina inkarnata lica.
NajvaZniji primjerak antoninskog carskog Portreta je -sjajnaglava Lucija
Yeraiz Ptuja (kat.'t34) zbog svog tipiinog postupka duboko osjen6enih
+
rn kosmatih dijelova na giavi, lioji su iiradent iavlaienjem brzo rotiraju6eg svrdla
 t"t"'
'
'=+&
*' t ' " ' - .
,

p :-:

*_" ,.,. Ft.Si,.?

'j.

=
/

J^.

a
:

-_

'z
'l

i-
Z

Ln
rn
 u n u t a r p o v r s i n es k u l p t u r ei s a r m am o d n i h d e t a l j a( d u g ab r a d ak o j a s e r a z d v a j a
u d v a p r a m e n a ,i b u j n a k o s a ) .T a k o t a m n i e f e k t i k o n t i a s t i r a j us a s j a j e m
u g l a i a n o gi n k a r n a r a N . a g o t o v o i d e n t i i a n s e n a i i n p o s r u p ap l a s t i i k i m
sredstvimai na monumenialnoj glavtiz zadra (kat.-135).'5tetaje samo 5to joj
je lice teSkooite6eno. Iztoga su doba i glave dvaju mladi6aiz nekadainje
zbirke Danieli izZadra, od kojih se jedni 6uva u Kopenhagenu,pa nije'
izlo-i.ena.Obje glave oiito spadajuu'sferu privatnih portr.t"..
Monumentalni mramornipo.iret mladi6as paperjistom bradom iz Salone
(kat. 1a0).takoderje iz ovog vremena,iako nemJ rci,\ikoizrazito potcrtavanje
koloristi6kih efekata. vjerojatno je tome razlog 5to detalji kose dini se nisu
dovr5eni, jer tm zapravo nedostaje duboko svr"dlanje.Po'fizionomskim
karakteristikam^ tij je portret blizak likovima mladog Marka Aurelija, premda,
naravno, nije sigurno da ga zaistai prikazuje.
je 6injenica5ro se u antoninsko doba prvi put pouzdano javlja porrret
.Yai'na
vladaraizradenu doma6im radionicamaod domacegurpn.n.". Vr[o je
zanim.ijivai gotovo-karikaturalno radena glava Marlia Aurelija iz Zadra (kat.
138),\oj3 na specifiino stilizirani nadin oponaSakoloristi6ke efekte svoga
doba..Sdruge stranemonumentalnabistailadara iz Salone(kat. 137)-Xto..
moZe kazati na temelju insigniai odje6e- vjerovatno takoder Marka Aurelija
plastiiki.se iskazujedrastis6iim sredstvimaoptidkih efekatasvjetlai sjene.tini
se da je inspiracijaovog poslednjegportreta u ikonografskom i skulpiuralnom
pog]edu proistekla izprikaza na stupu Marka Aurelija u Rimu. U to doba,
medu.tim,na podruiju Jugoslavijejo5 uvijek Zive tendencijekoje traju joi od
hadrilans.kogdoba. To posvjedoiuju glavefilozofa, pjesnikai slidno koje su
ukraiavalelozu amfiteatrau Saloni (klt. 1al). Razlika u odnosu .r, r".,ij. dob"
kod tih je glavi samo u tome Sto se'u bjelooinicima pojavl juju naznatene
sarenlceI z)enrce.
_ U sferi.nadgrobneplastike s portrerima vrlo su vaZnestelebra6nogparaiz
Rupotine kod Salone(kat. 149),-testelaTita Aurelija Avita iz Osijekl loje,
kao odraz svog vremena, pokazuju sli6nost s izgledom i frizurama Antonina
Pija i FaustineMlade, suprugeAntoninovog naJljednikaMarka Aurelija.
Posebno mjesto medu nadgrobnim spomenicima ima reljef s likom divinizirane
djevojke
!"pq tr Sovi6a u Hercegovini, koji je izradio kipar Maksimin, o iijoj
djelatnostiu dalmatinskomzaledu ima ioi sa6uvanihsvieiodanstava.
I ranije seversko doba u naiim krajevima joi kroz stanovito doba zadri.ava
tendencijekoje su se manifestiraleu kasnoantoninskomrazdoblju, samo se
F]
(t) z a p a 2 a . u k r u i i v _ a ni joeg r u b l j i v a n j er a n i j i h f o r m a , d e t a l j ai S a b l o n i z a c i j e
- pikturalnih efekata, alile u najboljim ostvarenjima javljaju izuzetno kvalitetne i
ri
i--) prefinjene skulpture.
Fa
*-) Severskoje doba ponovno u prvi plan donijelo ranije toliko karakteristi6nu
p . o j a v uo b i t e l j s k ep r o p a g a n d ec a i e v a . ^ S e v e j er, ' n a i m ep r o m i j e n i ov e 6 u h o d a n i ,
F ali oiito preZivjelisisiem rzboracarevaizvan vlastit. bliZ. obitelji koji je,
d o d u 5 e ,v e c b i o p r e k r S i oM a r k o A u r e l i l ep o d i g a v i i v l a s t i t o gs i n a ' K o m o d an a
F prijesto. Severje u6inio sve da afirmira'sinovekarakalu i ietu, a iedan od
- naiina bio je da podti.epo6asnenarpisei kipove. Brojni natpisi iz naiih krajeva
[81] svjedo6ekoliko je truda^uloZenou iarsku otiteljsku propagandu.Osim
Glava Vespazijana
w. natpisa, morale su postojati i carske statue. Likovi must itr Eh.roro"obitelji nisu
'(, Vapnenac
o.iuvani, osim na jednoj gemi i jednom kamenu (obje u privatnim kolekci.fama),
Vid (Narona)
F ali bi se zaro Karakalinolsupruzi Plautili mogle,'vjerouaino,pripisati dvije
z 8. ili 9. decenijaI veka n. e.
Arheoloika zbirka, Vid
izvanredne glaveiz Salone(kat. 177,128). U"pitanju .n dta'porir.ta vrh,rnske
kvalitete koji, bez sumnje, nadma5uju sve kreacije toga dobiiz ditave Rimske
[81] Iqg..li;.q.Prvi portret.ima karakteristiinu frizuru koja je podijeljenapopur
Head of Vespasianus kriSki dinje, omogucuiu6i tako fini i razrad,enikoloristi6kb-plasiidni i..i-rr,.
\X/hite limestone Kod ovih je portreta napuStensistemdubokog svrdlanjai optiikog
Vid (Narona) potcrtavanja.-Tei.nju za'kolorizmom pojadava%su i o6i od itaklen? paste koje
Eight or ninth decadeof the su, na Zalost, ispale. Ovaj se.p.orrretneito razlikuje
1st century A. D. _odPlautiline friiure na
novcu, pa postoje stanovitedileme u pogledu pouzdaneinterpretacije.
LN
Archaeologicalcollection,Vid Naprotiv, razlititi rrp {rizure drugog Zenskog portreta (kat. t78) gotovo je
 #
#.

-
Z ':,,.

t82)l [82]
Portret Domicijana Head of Domitianus
Mramor \Whitc marble
Kumbor kod Il. Novog Kumbor near Herceg Novi
Kraj I veka n. e. E n d o f t h e 1 s t c e n t u r yA . D .
Lapidarijum muzeja, Kotor Lapidarium of the Museum, Kotor
\
La,
 Literatura
M. Bergmann, Studien zum rtimischen Portrit
des 3. Jahrhunderts n. Chr, Antiquitas 1'8,
Bonn 1.977.
I. I. Bernoulli, Rdmiscbe Ihonograpbie l: Die
" "
bildnisseberiibmter R6mer lnii Ausschlass
der Kaiser und ibrer Angeh6rigen, Stuttgart
18 8 2 .
'I . -J . B e r n o u fl i , R i t m i s c h eI h o n o g r a p b i el l l : D i c
Bildnisseder ri)mischenKaiser'und ibrer
Angehdrigen. 1. Das juliscbe-claudische
Kaiserhaus,Stuttgart 1886.
' . .f
.f . Bernoulli, Rdmische lkonograpbie I1 2: Die
"
Bildnisse der riimischen Kais-er'undibrer
Angeb|rigen. 2. Von Galba bis Cotnmodus,
S t u t t g a r t1 8 9 1 .
."f. .'f . B e r n o u l l i , R o m i s c h eI k o n o g r a p b i el l 3 : D i e
Bildnisse der riimischen Kais-er'undihrer
Angeb6rigen. S. Von Pertinax bis
Tbeodosius,Stuttgart 1894.
O. Brendel, Ibonograpbie des Kaiers Augnstws,
N i . i r n b e r g1 9 3 1 .
G. Daltrop, lJ. Hausmann, M. Wegner, Die
Flavier', Das r6miscbe Herrscberbild II 1,
Berlin 1966.
G. Daltrop, Die stadtr6mischemi)nnlicben
Prio atb ildnis se traj aniscber un d
hadrianischer Zeit, Minster 1958.
R. Delbrueck, Bildnisse r1miscbe Kaiser, Berlin
1974.
B. M. Felletti Maj, Iconografid romdna
imperiale da Sepero '4lessandro a M. Aurelio
Carino (222-285 d.C), Roma 1958.
K. Finschen-P. Zanker, Katalog der riimischen
Portriits in den Capitoliniscben Museen und
den aderen hommunalen Sammlungeen der
Stadt Rom. Bd. I Kaiser und
Prinzenbildnisse,Mainz 1985.
K. Fittschen-P. Zanker, KataLog der romischen
Portriits in den Capitoliniscben Museen und
den anderen kotnmunalen Sammlungen der
Stadt Rom. Bd. lll Kaiserinnen und-
P rin z essinnen b iLdnisse Frauenp ortr lits, Mainz
, 19 8 3 .
U) Gesicbtergriecbiscbeund r|mische Bildnisseaus
- manifestirau pone5to smirenoj i teatralnojdostojanstvenostibez unutarnjeg
ri Schu.,eizerBesitz, herausgegebenvon H.
\Willers, Ausstellung im
Jucker und D.
Bernischen Historischen Museum 6.
-l N o v e m b e r 1 9 8 2 b i s 6 . F e b r u a r 1 9 8 3 ,B e r n
1983 (3. erneut verbesserteAuflage).
F V. H. Gross, Bildnisse Traians, Das rdmiscbe
Herrscherbild 2,2. Berlin 1940.
L
-I . I n a n - E . R o s e n b a u m ,R o m a n a n d E a r l y
Blzantine Portrait Sculpture in Asia Minor,
n Ltndon 1966.
-[. Inan-E. Alfoldi Rosenbaum, Riimiscbe und
friibyzantinische Portriitplastik aus der
'U TilEhei - Neue Funde, Mainz 1979.
H. G. Niemever, Studien zur statuariscben
F Beograda(kat.203), na kojoj se zapai.ajupostupci toga doba i neke
z Darstellung der riimiscben Kaiser, Berltn
1968.
V. Poulsen, Les portraits romains l, Rdpublique
et dynastie jilienne, Copenhagen 1962.
V. Poulsen, Les portraits romains Il, De
Vespasieni fa Basse-Antiquitl, Kopenhagen
1974.
B. Schweitzer, Die bildniskunst der rdmischen
R e ou b l i k . ' $ ( e i m a r 1 9 4 8 .
K. Stemmer, IJntersuchungenzur Typologie,
Cbronologie und IkonograPhie der
@
L() Panzerstatuen,Berlin 1978.
identiian onoj na nekim emisijamanovca s Plautilinim likom, pa je, stoga,
identifikacijapouzdana.I ovaj drugi portret izuzetne je umjetniike kvalitete.Iz
ranijeg je severskogdoba vjerojatno posljednji lik nekog grdkog pjesnikaili
filozofa koji je pronaden u Saloni (kat. 1al). On pripada tipu portreta koji se
6estopripisuje Eshilu i on joi uvijek pokazuje kasnoantoninskina6in tretirani^
kose dubokim svrdlaniem, ali je on oiito ve6 znatno Sabloniziran i znatno pli6i.
lJ neito kasnijoj severskoj umjetnosti poiinju izranjari na povriinu neke
plasti6ke kvalitete u kojima struktura glave dobija ponovno zatvorenu formu, a
koloristiiki se naglascisniZavaju.To se osobito dobro uoiava na glavama
Karakale, Gete i Aleksandra Severa,te likovima nekih Zena iz Vladarske ku6e.
Iako se forma smiruje, unutrainj atenzlja sve vise raste,5to se posebicezapai.^
u pogledu, koji je pun tuge i tjeskobe.Te se tendencijepostupno iaia|ukroz
III st. i dostiZu vrhunac na izvanrednim portretima Maksimina Tradanina,
Filipa Arabljanina i Trajan Decija sredinom III st.
Tendencijekasnoseverskog doba u na5im krajevima izvanrendodokumentira
jedna odliina glava od bronce cara Makrina iz Boleia kod Beograda(kat. 171'),
koja iskazuje spomenutu tenzijv i izvanredno grafiiko tretirante pramenova
kratke kose i guste duge brade. Na taj se portret nadovezujei sjajnastatua
gradaninau paliju iz Stobija (kat.192), koji ima joS tjeskobniji i tmurniji izraz.
Kad je rije6 o modnim detaljimakose i brade, ov^j ie portret blizak portretima
cara Pupijena,izabranog238. godine zavladara.Tim se portretima pridruZuju i
glavatz Beograda(kat. 181), koja ima tip frizure kasnoseverskihdama (Julia
Aquilia Severaitd.), te jedan fragment iz Splita, koji je bio monumentalnih
razm)erai izvanrednekvalitete (kat.209). Iz doba oko sredineIII st. odnosno
neposrednoiza toga je, pak, odliina glava uzidana u ku6u Juri6 u Vranjicu,
koja se ikonografski oslanjana likove MaksimijanaTraianina i Filipa
Arabljanina.
Kad su u pitanju portreti na nadgrobnim spomenicimau ovo doba u
Dalmaciji nema viSemonumentalnih stela.Portreti su, se medutim, preselili na
prednju stranu akroterija na poklopcima sarkofaga.Primjer izvanredne
portretistike toga doba su likovi Zenei mu5karcana jednom poklopcu. Osobito
je kvalitetanportret Zenekoji je po stilu i po modi srodan caricamaiz doba
neposrednoprije sredineIII st. Muikarac je, pak, i fiziiki sliian caru Balbinu.
I z k a s n i i e gl l I s t . j e i n a d g r o b n is p o m e n i kS p e k t a n c i j a S e k u n d i j a n ai z
Sempetera,oiito jedna od posljednjih monumentalnih grobnica ove izvanredne
nekropole koju je uniStilapoplava po6etkom druge polovice III st.
Nakon kratke restauracijeklasicisti6ko-idealistiikogpristupa portretu koji se
nemira, te u povratku modi alla greca u doba Galijena, zapotin)e proces ulaska
u transcendentalne vode portretne umietnosti. Portret poiinje teZiti ikoniinosti,
izbjegavanju d e t a l . j an, . p o k r . t n o r t i i o k r u p n j a u a n j uz a w o r e n es t r u k t u r eg l a v e .
Nisu se, medutim, odmah ugasile sve vrednote antitke karakterrzacije,pa se u
drugoj polovini III st. po6inju javljati izvanredno zanimljivi portreti koji se jo5
uvijek zadri.avaju na tradicijama iz doba oko sredine III st.
U na5im krajevima gotovo da nema kamenih portreta koji pokazuju
karakteristikegalijenskeportretne plastike.NajlepSiprimjer te portretistike je
gema s likom mladog Galijena,vjerojatno iz Salone(kat 213), koja je vrhunski
gliptiiki rad. Medu kreacijama druge polovice III st. najzanimljivlja je glava iz
karakteristikenastupaju6etetrarhijskeumjetnosti. Ta glava ponovno donosi
neke svjetlosneefekte koji su prethodno nestali (buSenjezjentcasvrdlom). U
drugu polovicu III st. spadajujoS dosta kvalitetne glave Zeneiz Sinia (kat. 210)
i mladeg bradatog muikarca iz Zagreba(kat. 197) koji ima neke reminiscencije
galijenskeplastike.
O6ito je da je portretna plastika rimskog doba na podrudju Jugoslavije
slijedilanaputke koji su dolazili iz velikih centaraprodukcije. Mnogi portreti,
pogotovo kad su u pitanju portreti sluZbenogkaraktera,bez sumnje su bili
importirani, ali je ipak sigurno veliki broj nastaiaoi u doma6im radionicama.
 M. \ilegner, Die Herrscherbildnisse in
antoninischer Zeit. Das riitniscb er
Herrscherbild 2, 4, Berlin '1939.
M. \fegner, Hadrian, Plotina, Marciana,
Matid.ia, Sabina, Berlin 1956.
M. Vegner, J. Bracker, lV. Real, Gordianus III
bis Carinus. Das r\miscbe Herrscberbild lll
3, Berlin 1929.
R. \fest, Riirniscbe PortrAt-Plastih, 2 vol.
Miinchen 1933-41.
H. B- lil/iggers-M. Vegner, Caracalla, Geta,
P l a n t i l l a ,M a c r i n u s b i s B a l b i n u s .D a s
RrimiscbeHenscherbild III 1, Berlin 1921.
H. \Wrede,.D_le spAtunilee Hermengallerie von
W eIschb i lli g,'B erlin 1972.
P. 7,anker, Studien zu den Augustus-Portriits. I.
Der. Actium-Typzs, Ccittingen I978. (zweire
Auflage).

l-

FI
a
-
rt F46l
Poprsje vojnika
Bronza
Bare5anikod Bitola
F
rr l II vek n. e.
F Muzej, Zavod i Galeriia, Bitola
*.
-
[l46]
Bust of a soldier
'(, Bronze
Bareiani near Bitola
F
z 2nd century A. D.
Museum, Institute and Gallerv. Bitola
Problem.atikaimporta i doma6ih.radionica joi se uvijek ne moze sagledatiu
svoj svoioi kompleksnosti.Iako je rije6 o provincijamaod koiih su"nekeleZalii
na samoi granici Carstva, ipak nema togakraja u
Jugoslaviji koji nije dao
znataian prilog baidni antiikog porrre; Vrhunslia "ost.rrare'ja,
iak, nesumnjivi
su prilog razvoju i poznavanju antiikog portreta
"-..ti"i.
o\
rn
 l

: 4.
.-'

#--

t .,
,

"t,=ttr

't

,.:
t',t
'
-'
:i.

:..
J ,r't'
(,
tr
D
F
*
F

,U

[88] t88l
Glava muikarca Male head
Beli mramor White marble
Plominska luka P l o m i n s k al u k a
Kraj I vekan. e. E n d o f t h e 1 s t c e n t u r vA . D .
j Poreitine, Porei
Zavlt ajni n-ruze R e g i o n a lM u s e u m o f P o r e i t i n a ,P o r e i
O
 RomanPortraiture
NenadCambi

Tup, ITer-raN PENINSULAwas always open ro cultural influences emanating

from Greece, and it is therefore no wonder that the traditions of Hellenistic art
spreadinto many parts of ltaly. In spite of its apparenthostility towards the
cultures of othei peoples,Rome becime, at an."ily d"t., the natural inheritor
of Hellenistic art,-wh1chit spreadfirst on the peninsulaitself, and then over a
c o n s i d e r a b l yb r o a d e rr e g i o n .O n e o f t h e H e l l e n i s t i ca r t f o r m s w h i c h f o u n d
a fertile soil in Rome wis the portrait. There can be no doubt that Roman
portraiture received its first stimulus and inspiration from Hellenistic culture.
The only question is whether the inspiration was exclusivelyHellenistic or
Helleniitiiand Italian-Etruscan.It is^well known that a facior which
contributed greatly to the development of Roman porrraiture, and which
representsin fact its social basis,was rhe custom of the patriciateto keep in
t h e i r h o u s e sw a x e n i m a g e so f t h e i r a n c e s r o r s( i m a g e sm i i o r u m ) a s e v i d e n c eo f
the antiquity of the family. Vax is, it is true, suitible for the making of face-
masks,but it does nor keep well becauseit can lose its form easily.Becauseof
that and as a result of rhe increasinglyvigorous developmentof stulpture, such
imageswere replacedby portraits made of hard materials.It is, however,
doubtful whether we ought to associatethe appearanceand popularity of the
portrait as a form of sculpture with the patriciate and the tridiiional ieadersof
the political and social life only. The comparatively early emergenceof the
citizln classas an important social group,^enrichedby ---..i., trade and
other economic activities,in the rapidly-developingtowns led to the demand
for_the glorification of some of thelr families in the traditional way, i. e. by
galleriesof portraits of genuineor, sometimes,fictitious ancesrors.There are
some passages in class,ical writers which make specificreferenceto this, and
analogieswith later epochs(e. g. the bourgeoispainting of the 1Sth and 19th
centuries)indicate the'socialroots of portraiture. Even the dry realism of the
portraits dating from the ninth and tenth decadesof the 1st century B. C.,
which represerittypical products of the Roman society in the time'of its great
prosperity, obviouily derive from the Hellenistic appioach to the persona"l
image and emphasizemerely the physical traits of a person. It is quite logical
: that portraits of this type have not been discoveredin any part ofYugoslivia,
although the Romans-took an active part in the develop..r.nt. in the Ealkans as
.- early as the beginning of the 2nd ceniury B. C. Military and political
interference, h6-eu.i still does ,rot -.".r cultural infiliration. It is therefore
- natural that without the presenceof a more substantial number of inhabitants
inured to the classicalcivilizarion one should nor expect the penetrationof
strong cultural infiuences,including that of making portraits.
The Roman republicanportrait,lypical of the befinning ot the 1st century
B. C., did not beiome completely extinct even in thi periJd when the inte.eit
- in psychologicalcharactertiation'increased again aboui the middle of the
: century, for purely naturalistic representation of the face, without probing the
L
psychologicalstate and emotions of the person represented,continued to be
practisedin some provincial centres.There has been considerablecontroversy
in scholarly literature whether the dry naturalism of the early lst century B.'C.
rePresentsan expressionof the conservativismof the patrician circlesor of the
m e n t a l i t yo f t h e n e w l y e n r i c h e dm i d d l e c l a s s .l t i s d i f f i c u l t t o s a y w h o
favoured which approach; besides,it does nor seemcorrecr to attribute the
stylistic traits of *o.k (and the featuresmentioned above concern precisely
s t y l e a n d f a s h i o n" )s o l e i y t o r h e w i s h e so f t h e c l i e n t ,a n d n o t t o i t s a u t h o r o r t o
the generalcultural climate. If it is a question of social prestige,no marter
 i;"
'.@
?

F.l
q) 'l):

- . '" . -
af)
r-]

r-]

F
rr l
n.
F
-
Ie5]
Glava Zene
\r'
,(.) Beli mramor
Plominska luka
F
z 3.-4. decenijaII veka n. e.
Zavlhjni muzej Poreitine, Pored
Ie5]
Female head
\flhite marble
Plominska luka
3rd or 4th decadeof the
2nd century A. D.
c\ Regional Museum of Poreitina, Pore6
:
=
-
t

[04]
Portret Trajanovog oca
Bronza
- Kostol (Pontes)
Kraj I veka n. e.
Narodni muzej, Beograd
n04t
Portiait of Trajan's father
Bronze
Kostol (Pontes)
End of the 1st century A. D.
National Museum, Belgrade
 which classthe sitter belongsto, it is much more imporranr to "immortalize"
the individual than to decide.the quesri-onof style, which are really secondary
and left to the arrist'sdiscretion.ihe client mry influencethe externalform'of
the portrait.and its accompanyingfeatures(sucL as represenringindividual
perso.nsas deities,intelleciuals,r6ldiers, citizens, etc.), while th'e style and
artrstlcexpressionare_matters in which the person commissioningthe portrait
can interfere linle. of course,this is not to depreciatethe imporln.. of th"
social elementin the developmentof portraituie. There can be no doubt that
a certain iikenesswas essenrial,but the degreeof naturalismwas certainly of
secondaryimoortance
Severaldeiadeslater, about the middle of the 1st century B. C., the official
R o m a n p o r t r a i r u r eb e g a nt o f o l l o w a g a i nH e i l e n i s t i ct r a d i t i o n sa n d t h e r e w a s
a r e n e w e di n t e r e s ti n t h e r e v e l a t i o no f t h e i n n e r l i f e o f t h e p e r s o nr e p r e s e n t e d .
T h i s i s c l e a r l ye v i d e n ti n s u c h e x a m p l e so f t h e p o r t r a i r u r eo i t h e t i m e a s t h e
representationsof Pompey,Caesaror Cicero.
The Yugoslav mus€umsand collectionsdo not possessexamplesof such
portraits. However, that was the period when settlementswith .tnm..ors
immigrants from the already Romanized regions were being founded on the
Adriatic coast and in Macedonia. They were undoubtedlv f"amiliarwith the
classicalculture. Such settlementshad'their founders p"tro.rr. to whom the
inhabitantswere obliged ro pay pubiic homage,and the "ndmost appropriate
way
of doing this was to Jre.t stjtne with a horiorary inscription.^A direct
testimony of the existence"of such statuesis the basewith the inscription
dedicated to an important general and consul, Galius Sentilius Isawricus, found
in Narona. The remains of rhe feet on the upper surface of the partly pieserrred
c u b e o f t h e b a s es h g w t h a t i t w a s n o t a n i n s c i i p t i o no n l v . T h e i o l o n i e i
fou.nded-byCaesar,such as Salona,Pula and probably others, must have also
had public statuesof their founder, but they 6ane .roi come down to us. public
i m a g e so f f o u n d e r s ,p a r r o n sa n d o t h e r i m p o r t a n t p e r s o n sc e r t a i n l yc o n t r i b u t e d
to tne developmentof prlvate potrarture,too.
The portriits made in the piriod after Caesar'sdeath, in the time of the
Second rriumvirate, followed the tendenciesprevalent in the previous age.
They sought to explore and registerthe emotional and psychologicalstaie of
t h e p e r s o nr e p r e s e n t e dl .t s e e m sa s i [ r h e a r t i s t s o u g h t t o a r r e s ta f l e e t i n g
experience.The person representedis not shown ai a conscioussitter, b"uta
lvlng person rn
F.l
U) a real situation. Expecially typical in this respectare rhe portraits of
- octavianus, Antoniws a.td oihe.s, in which tire vibrations of the facial muscles
rFl
reflect the inner rension and the flow of emotions. This is only a slightly more
r-) 9\l,hpizea.approach to the psychologicalanalysisof characterthan that found
ln l-lellenlstlc Dortralture.
L
A portrait Lasedo' this artistic tradition and from this period has been
preservedin Yugoslavia.It is the portrait of Octapianasfound at Ossor
F (cat.34), datingTrom about the third decadeof the 1st century B. C.
- octaoianus's facial musclesseem to vibrate with internal restlessness. The
[ 11 5 ] portrait belo.ngsto the not very large group.of the so-called Actium of c type
Bista Filoksena
\r' portraits and its distinctive trait are lai.rc of plastic modelling both on the'face
'(, Beli mramor
Cepigovo (Styberra) and the hair. The portrait of oaaviamas's military .om-"ndJr and son-in-lavz
F, Agrippa, perhaps from Zadar or Nin, is modelled in a similar style. It is now
z Prva polovina II veka n. e.
Muzeji Makedonije, Skopje
in Copenhagenand it is not shown at this exhibition. The monumental head of
Agrippa must have been sculptured shortly before his death in 12 B. C., and it
[15] represents
-An a supremeexampleof Roman portraiture.
Bust of Philoxenes i n t e r e s t i n gp r o b l e m i s p o s e db y a u e r y f i n e g e m f r o m t h e A r c h e o l o g i c a l
White marble Museum of
-Za-gieb@al37). it showi threeiigures*- Caesar, Marc Antonit and
eepigovo (Styberra) a_nunidentified person. lt may date from this iime, for it is difficuft ro suppose
First half of the 2nd century A. D. rhat antony's portrait was carved after his political eclipse.It should be borne
Museums of Macedonia,Skopje in.mind, however,,that the gem may have been modellbd after the image on a
$ coin. So the possibility thatit is a larer work should not be discarded "
 i'T

f
j::
.,t *g
,:€
"#
:r. :

t*.**
t*#
.l--

:?.

a- :
=: ' .:l

....:

=
j:
:-
,
J l .

=
L
 altogether.if it is actually a representationmade during Marc Antony's
lifetime, it is the earliest example of a gem with portraits of eminent political
and historical oersons.which were to become ouite common later. It is not
impossiblethai the earlierphaseof Augwstws'siule saw the formation of local
workshops in major towns, especiallyon the Adriatic coast and in Macedonia,
which cateredfor the membersof. the middle classeswho had acquiredwealth
and were eagerto demonstratetheir new socialprestigein both the public and
the private spheres.The demand for the products of workshops making rich
sepulchral monuments was even gre^ter. Some exceptionally fine portraits,
sculpturedin a realisticwav - such as the portrait from Pula or the head
(unfbrtunateiy very damaged)fromZadar - drt. from the last years of the.lst
century B. C. The monumental head of an elderly person from the mausoleum
of the'Lollia family in Salona (cat. 36) probably beiongsto the sameperiod,
but it conforms more than the others to the realiste tradition of republican
o o r t r a i tu r e .
From the moment Octavianws, on whom the Senateconferred the honorary
title of Augustus, assumedabsolutepower in the state,his portraits got
a sereneand idealizedclassicalexpression.His statuefrom Livia's villa in
Prima Porta is a representati..eeximple of that style. It undoubtedly suited the
official imperial propaga.tdafor it almost identified the Emperor with
a divinitv. but we should also bear in mind that in this period other forms of
R o m a n i c u l p t u r e ,t o o , f o l l o w c l a s s i c am
l o d e l s ,e s p e c i a l i yt h o s eb e l o n g i n gt o
the school of Polycletws,and are, consequently, characterizedby classicizing
features.The development of Augustan po.triitrr.e should be viewed in this
context. In Augustan times classiial idealization of facial features was generally
more favoured than the Hellenistic style of psychologically penetrating
portraiture. It is difficult to say to what extent this tendency should be
attributed to official (imperial) influence, but it is obvious that the change of
style was not due to mere fashion.Augustws'sidealisticconceptionof the
portrait persistedinto the first decadesof the 1st century A. D., into the time
of Argritrts successors, but the original creativeimpulse was spent, the
artistic values .weresimplified and a mannerism establisheditself, which led to
the extinction of the beit qualidesof Augustan art. This is especiallyevident in
- the schematization of the rich olastic values of the facial muscles and of the
other details of the head. The initial enthusiasmfor the plastic values of
Polycletianderivation died out soon (the first signs of fitigue are apparent
tl
tt) already at the end of Awgustws'srule) and led to academism.
-) In the time of AwgwstusRoman cultural customs penetrated into all the
al
spheresof the civic life in the Balkan provinces. \(hole seriesof both public
and private portraits date from that period. Particularly noteworthy ai a social
.-) phenomenon are the statuesof the rulers and members of their families placed
F
rrl
in to*.rr for official purposes. The most important function of official siatnet
was imperial propaganda, a.rd an important'aspect of it was associatedwith
F prospective heirs to the throne, becauseit was meant to demonstrate the
- legality of the planned successionand enhancethe popularity of the intended
successorwith the masses.The most important post-Augustiniangroup of
w. portraits in the territory of Yugoslavia is that from Nin. It consists of idealized
,(, and slightly academicfigures of Tiberius as the reigning emperor and of
F Augustus (obviously posthumous) and of two headlessstatueswhich are
z difficult to identify. The portrait of small Tiberiws from Ptuj (cat. 35) is of
a high quality and still has some original values of classicalsculpture. The
portraits of Nero and Drwsus as boys (Germanicws'ssons) from Salona (cat. 55,
56), which were probably part of a sculptured group, are also noteworthy.
A very interesting example of family propaganda is the portrait of Tiberiws's
son DruswsJwnior from Osor (cat. 54); according to Tacitus, Drusus
spent some time in Dalmatia seeking to curry favour with the legions and thus
secure the throne. Female portraits were also a part of imperial propaganda, as
\o the fine heads of Antonia Jwnior and Agrippina Senior from Pula (cat. 64)
 #'T t.

7-':,
,,, $tr'
€
p.,

--

I16] [ 1l 6 ]
Bista Oresta Bust of Orestes
Beli mramor White marble
eepigovo (Styberra) Cepigovo (Stybcrra)
SredinaII veka n. e. Middle of the 2nd century A. D
M u z e j i M a k e d o n i j e ,S k o p j e Museums of Macedonia,Skopje
N
 testify. All these portraits ^re very similar in their classicizingorientation, but
they also have considerableplastic qualitieswhich remain in evidenceduring
the first decadesof the 1st century A. D. It is quite likely that the sculptured
portraits of the members of the imperial family dating from this time came as
imports from Greek centres,primarily from Athens. Local production in the
sphere of imperial portraiture does not seem to have begun yet. As regards the
production of private portraits, however, local workshops were very active in
the Julian-Claudian times. There was a sudden growth of the production of
high quality and luxurious sepulchral monuments with portraits. The major
centre on the eastern shore of the Adriatic was obviously the chief town of the
province, Salona.The tendenciesreflected by these portraits are twofold. The.
republican traditions, with their powerful realism and avoidanceof
emotionalism were still influential. On the other hand, these traditions were
being ousted out by tendenciestowards classicizingidealization,inspired by
the portraits from the imperial circles, as on the stela of Titus Fwficiwsfrom
S a l o , n aL. o c a l l y p r o d u c e dh e a d sm o d e l l e di n t h e r o u n d , s u c h a s t h e e x a m p l e s
from Salona, ire of a similar character.
The Julian-Claudian forms persisted into the latter half of the 1st century
A. D. rn spite of the fresh winil which was to stir the stagnant waters of post-
Augustan portraiture in the times of Caligula and Clawdius.It was in thii
period that efforts were renewed to animate the face with emotionai vibrations
expressedby a frowning forehead,a pensivelook or strainedfacial muscles.
Such details indicate inner unrest, but these portraits seem to lack the earlier
motivation and intensity. There can be no doubt. nevertheless.that this revival
ended the stagnationofpo.trait.r.e, which had lastedfor severaldecades.
The most impressive portrait from that dme is the head of an elderlv Derson
from Salona (ca^t.et;, which testifiesto a new interestin psychology, ti-il"r to
that manifested on some portraits of Emperor Claudiws. Although it is
obviously a work produced in a local workshop, there can be no doubt that
the inspiratior, .".n. from the figures of Claudius. This is particularly evident
in the facial features and the arrangement of the locks on the forehead. This
desire to imitate the general appe^ranceof the emperor is a phenomenon
noticeableon some earlierportraits, too, but it was to become especially
l-)
apparent in later Roman portraiture. It should be pointed out, however, that
local workshops had not completely abandoned the classicizingtendenciesof
post-Augustanportraiture. In fact, they remaineddominant, especiallyon
F.]
(t) sepulchralportraits and stele.Portraits in the round also show a treatment in
- c o n f o r m i t y w i t h t h e c l a s s i c i z i n cgo n c e p t i o n sb, u t t h e d e t a i l so f f a s h i o n ,
ra
Fl coiffure, etc. had changed. Severalportraits from Salona (cat. 62,63) testify to
the persistenceof the earlier tendencies.The richer treatment of the hair
p.ouid.r a new ind subtle olastic effect which sets off the serenitv ' of the
F
rrl
e"p."ssio., and the regulariiy of the bone structure of the head.
In the Flavian times there were various and stvlisticallv diverse tendencies.
F" Both classicizingand naturalisticapproacheswerl used. Sometimesthey appear
- independently, in different portraits, and sometimes they are combined in the
F34l same work, illustrating the stylistic inconsistency of the age.
Portretna glava Lucija Vera
w. Severalportraits from the Flavian times have been preserved in Yugoslavia.
Mramor
The fine portrait of Vespaiianusrecendy discovered in Narona (cat. 81) still
Borl
F shows a ruler full of human warmth. The new attitude to the plastic form is
Z Sredina II veka n. e.
reflected in the modelling of the firm and closed structure of the head, with the
Pokraiinski muzej, Ptuj
hair which does not look- as a separatedetail. The splendid head of
lr34l Vespasianws's second son Domitianus, from Kotor (cat. 82), is in the same
Head of Lucius Verus classicizingtradition, although it also exemplifies a new pictorial approach. The
Marble hair was meant to create a separateeffect, basednot only on deep plastic shading,
Borl but also on the use of coloui, clear traces of which are sdll visibli.
Middle of the 2nd century A. D. Vespasanws's head from Vienna, not shown at this exhibition. evidences
Regional Museum, Ptuj a considerablymore naturalisticapproach.The figure of the old ruler,
oo obviously from the last years of his reign, is full of realistic details in harmony
---)

-_
;
,

./.
't
-
-
 with the grim featuresof the professionalsoldier and the cynical ruler depicted
in classicalsources.
Femaleportraits show fully the rich plastic quality and the high
sophisticationof Flavian portraiture. The femaie head from Zadar (cat.94),
with a typical high coiffure above the forehead, has drilled holes meant to
indicate colour effects.This is, however, a rather modest and lifelesswork. The
head of a woman from Plomin (cat. 95) is of a considerablygreaterartistic
worth. It is almost without colour effects,but it is modelled in a richer and
softer way than the other sculptures.
Portraits from cultural history also seem to make their first appearancein
the Yugoslav territory in the Flavian times. In Rome it was already an
establishedcustom to place reproductionsof the originals of Greek poets,
philosophersand orators in certain buildings and halls used for cultural
activities.The portrait of an unknown Greek was found tn Salona(cat. 86) and
the portrait of SocratesfromZadar (cat. 110) is of a somewhatlater date and it
is bised on a combination of classicaland Helienistic models.
In the small-scalesculptureof the Flavian times the portrait frequently
featuresas an eiementof decoration.Especiallycommon are femaleportraits
on hair-pins, broachesand amber rings (cat. 97-98). The rich decorativeform
of Flavian female coiffure made such portraits particularly suitable for this
-D U T D O S e .
fhe other portraits from the final decadesof the 1st century A. D. are also
within this stylistic range.Local workshops were also very active at this time
and maintainedcontinuous production. Especiallyinterestingamong their
products is -a stelafrom Ostrovice in the Dalmatian hinterland which shows, in
ihe upper row of portraits, persons of an older generation with clear traits of
the earlier Flavian art (the external features of the man are similar to those of
Vespasianus), while the figures in the lower row imitate the expressionand
fashionabledetailsof Domitianz.s'sDortraits.
The classicizingtendenciesin the making of imperial portraits persistedinto
the early years of Trajan. The Trajanic portrait is a powerful, robust, but also
rounded-off sculpture.It is full of plastic details,but it is lesscolourful than
the typical examplesof Domentianianportraiture. The later stageof Trajan's
rule saw the achievementof a h.ppy synthesisof the eariier tendencieswith
a self-conscious,almost arrogant and proud, but also psychologicallymotivated
and meditativeexpression. This type of imperialportrait appearedin 108A. D.,
J
(t) when the decennaliawas celebrated(the decennalia type).
- Severalexceptionally fine portraits, either of the emperor himself or of
rFl
'r personsclose to him, date from the turn of the 2nd century A. D. There can
be no doubt that one of the noblest oortraits which have come down to us is
the bronze head of an elderly person from Kostol (cat. 104),which is usually
F interpreted as representing Trajan's father. This figure probably adorned the
bridge acrossthe Iron Gates gorge. The rich plastic moulding of the transition
F between the musclesand the bone structure of the head, and the representation
of the hair, typical of the age (especiallythe parts round the templei and ears)
clearly represent the work of a very gifted artist. There can be no doubt that
rr'. representationsof philosophersinfluencedthis portrait. Two portraits of the
'U emperor himself have been found in Dalmatia. One is from Vis (cat. 105) and
F datesfrom the early 2nd century A. D. It belongsto the pre-decennaliantype
z of portraits which emphasizesthe dignity of the ruler by idealizingthe striking
features of his head. The fine oortrait of Marciana or Matidia from Salona (cat
1 2 0 ) ,w i t h t h e r i c h c o i f f u r eo f ' t h e t i m e , i s o f a s i m i l a rc h a r a c t e rA. b u s t f r o m
Salona,now in the KunsthistorischesMuseum in Vienna and thereforenot
shov'n at this exhibition, belongs to the decennalia type of portraits.
In this period, too, portraits were used for decorative purposes. There are
some very fine exemplesof amber rings from Zadar, showing a figure with
a coiffure similar to that of Trajan's wife Plotina (cat. 122). The making of
O decorative portraits becameconsiderably less popular, but individual human
N
 'lunesnw \
IEsrs
'C'V drnluorrysls
puz leznw
eqr Jo alPPnueql tnogv e>la^
'a 'u I?srs'lEsrs o{o
II aurPars
(ercsrg)1esr5 (€rrsrs.)
I?srs
rnolor a.rqro eled Jo euoJerral ?loIEreI
sserdure ue Jo lsnfl eJueJ Blsrg
[ssr] [Esr]
1
j
-
j
J
:
-;
 figures becameincreasinglycommon on seal-rings(gems).
In the Hadrianian times the making of sculptured portraits received a fresh
impulse from the admiration of the emperor and of the whole society for
Greeceand Greek values.Scuipturesqueand colour effects(contrasts)also
becamemore pronounced in this period. Associatedwith this was
a characteristicdetail - the marking of the iris and the pupil - which came to
be used almost invariably as a meansof indicating the inner stateof the person
-oortraved.
Although no portraits of the imperial couple have been preserved,except
perhaps a head of Sabina from Zadar (cat 1,21),we neverthelesspossessa yery
rich legacy of Hadrianian portraits, some of which show very clearly the
c h a n g e sw h i c h t o o k p l a c ei n t h a t p e r i o d . T h e m o s t i n t e r e s t i n gp o r t r a i t sf r o m
the period of transition from the Traianic to the Hadrianian times have been
prese.rredin Macedonia. The portraiis of Orestes, a citizen of Heraclea
L y n c e s t i so, r S t y b e r r a( c a t . l l 3 , 1 1 5 )a r e t h e m o s t i m p o r t a n t e x a m p l e sT. h e
statue from Heraclea is undoubtedly from the early Hadrianian times and still
containssome Trajanic elements,especiallyin the modelling of the hair. The
marking of the irises and pupils is, on the other hand, an elementof
Hadrianian portraiture. The other portrait of the sameperson shows the
further degradation of the old face, and its hair, thick beard and the form of
the bust are purely Hadrianian. The portrait of a youth with a short beard
from Skopje also datesfrom this transitionalperiod. There can be no doubt
that theseportraits from Macedoniawere made in one or severalassociated
workshopi, thy style of which .wasobviously similar to, or perhapseven
derived from, the Salonastudios.
The produciion of portraits of Greek poets and philosophersalso became
more intensive,inthe times of Tra:1anand Hadrianus. They were particularly
common in Dalmatia and Macedonia.Especiallvfine are the portraits of
Aeschines and an unknown Doet from Hbraclei L"vncestis.*hich are now in
r h e B r i t i s h M u s e u m i n L o n d b n . I n D a l m a t i a ,t o o , t h e r ew a s c o n s i d e i a b l e
production of the headsof Greek poets and philosophersin this period. They
were designedprimarily for the decoration of architectural structures
(monumental entrances,bridges,lodges,etc.).The initial phaseof this
production is marked by the portraits of Alexander the Great and a Ptolomaeic
prince from Salona. Their function in architecture is made quite evident by the
abacuson their head.
rl
(h Among the sepulchralmonuments of the Trajanic-Hadrianianperiod
- especiallynoteworthy are the portraits on the tomb of the Enniws family from
rr)
r-) Sempeter (cat. 117). The heads of the members of this family are very
interesting becausethey show a mixture of Roman and local traits of fashion.
r-
The figure of the man is closer to the Roman customs, while the women still
F have s6me detailsof the autochtonousnative costume.The modelling of these
sculptures is characterizedby a classicismto which an obviously locil
F interpretationand pictoral effectscharacteristicof the 2nd century A. D.
^ impart a special charm. Although the figures of dead persons were not the
main preoccupation of the masters from the workshops in the area round
\r' Celeii, po.t.iitr were neverthelessan important product without which they
could not exist. It is a pity that the majo?ity of their sculptured portraits are in
F a poor stateof preservation.Interestingexamplesof sepulchralsculpturescan
Z be found in Macedonia and southern Serbia, where there appear seriesof
portraits ranged very effectively close to one another, which is obviously
a sign of an interesting and original artistic conception of space.These
monuments, like some others from this region, were found together with those
from Thessalonica.The most interesting example is a fragment from Dojrane,
from the Hadrianian or early Antonine times.
Another noteworthy monument is a stela with the portrait of Marco
Hereniws Valens from Vinkovci. This fine work shows that the local
N
N production of luxurious sepulchral monuments with portraits reached a high
_
l:

--/

[56] [l56]
Glava Zene Female head
Mramor Marble
Solin (Salona) Solin (Salona)
lr.uga.polovina II v_ekan. e. Second half of the 2nd century A. D.
Arheoloiki muzej, Spht Archaeologicai Museum, Split
l-\
 level in many parts of Yugoslavia in Hadrianian times.
The miniatures from thlis period show portraits of philosophers, rulers and
orher persons(cat. 1.29,128).Especiallyinterestingare the gems with the heads
of Socrates, Alexander the Great, married couplesand various private Persons'
The tendenciesmanifestedin the Hadrianian period continued to develop
and becamedominant in the later decadesof the 2nd century A' D. The
pictorial and plastic qualities were given.greaterpromil.":9 pI the use of
iace-like ,eprese.rtationof the hair ind the beard, and by highly polished
surfacesof-the skin.
The most important example of Antonine imperial portraiture is the
splendid head oi LwciwsVeris from Ptuj (cat. 134). Especiallynoteworthy are
the deeply shaded details of the hair and the beard, made by the insertion of
a fast .otating bore under the surface of the.sc_ulpture,and the .gracefuldetails
of fashion (the thick hair and the long beard divided into two locks). Thus the
dark effectsset off the sloss of the polished skin surfaces.Almost identical
rrearment of plastic valies is evideni on a monumental head from Zadar
(cat. 135). It is a pity that its face is_sogreatly damaged.Th-eheadsof two
vorth, fiom the io.*.. Danieli Colleciion in Zadarl one of which is in
tlope.rhagenand thereforenot exhibited,date from the sametime. Both heads
o b u i o u s l yb e l o n g t o t h e c a t e g o r yo f p r i v a t ep o r t r a i t s .
The monumJntal marble iorirait bf a youth with a fluffy beard from Salona
(cat. l4O) also datesfrom this time, although its colour effectsare not so
p.o.nirre.rt. The reason may be that the deiails of the hair are not finished, for
'boring.
ih.y r." without the deep Its facial_features are similar to those on the
poit."it of young Mar.cusAurellus, although we cannot be sure that the
sculpturerepresentshrm.
Ii is impo.tant to mention that portraits of the ruler, made in iocal
workshopi and of local limesron", rpp.". for the first time in the Antonine
times. Aiery interestingand almosf iaricatural head of MarcwsAwrelius from
Zadar (cat. fl8; i-it"t"r*the colour effects of the age in a specific and stylized
*"y. C)n the oih". hand, a monumental head from Salona(cat. 137),showing
as ihe i.tsignia and the robes indicate, a ruler (probably Marcus.Awreliwsagarn),
reliesfor iis plastic effectson drastic conrrasrsof.light and shade.Its
iconographicand sculpturalinspiration seemsto have come from the pillar of.,,
Marcis Aurelius in Rome. However, tendenciesfrom the Hadrianian times still
is- th: .
'head, in the therritory of Yugosiaviain this period. This shown !t
persist
J
(/) of philosopherr, po.,t ^*ttdoth..s which adornedthe loggia of the Salona
- amphiteatre1cat.t+t;. The only differencefrom the earlier headsis that their
al
eyeshave marked irises and pupils.
Especiallyimportant among the sculpturedsepulchralmonuments with
-)
po.r.ii,, are the'stelaof a mar'riedcouple from Rupotina near.Salona(cat. 1.49.)
F
ril
and the stelaof TitwsAureliwsAz,itusfrom Osijek which are similar, as regards
the appearanceand coiffure, to Antoninws Piws and Fawstina-Jwnior,the t.'ifg of
F Antoninws'ssuccessorMarcwsAureliws.The relief with the figure of the deified
- girl Lupa from Sovi6 in Herzegovina is unique.amonS-the sepulchral
m o n u m e n t s .l t w a s m a d e l > y M a x i m i n z s .a i c u l p t o r o f w h o s e a c t i v i t y i n t h e
\t4 Daimatian hinterland there is other evidence,too.
.rl The tendenciesmanifestin the late Antonine times persistedin the early
F Severanage,but it is noticeablethat the earlier forms, detailsand pictorial
Z effectsbelame more rigid, coarseand stereotype.This age produced
neverthelesssome exce;tionallv fine and subtle portraits.
The imperial family'propaganda,which had 6een so typical.of the earlier
periods, bi.r-. ,r.ry -id"ipiead in rhe Severantimes again..This was because
'S.,r...rr'abandoned
ihe ti-.-honoured but now obviously obsoletesystem of
the election of emperorsfrom outside the living ruler-'sfamily. This custom
had been, it is true, alreadyviolated by Marcus Aurelius, who placed his own
son on the throne.'seuerui did all he iould to glorify his sons Caracalla and
Y
t--.
Geta, and one of the meanshe used to achievethis aim was to erect
l r7 7 l lr 77l
Glava devojke Head of a girl
Beli mramor White marble
Solin (Salona) Solin (Salona)
PodetakIII veka n. e. Beginning of the 3rd century A. D.
Arheoloiki nuzej, Zagreb Archaeological Museum, Zagreb
 inscriptions and statuesin their honour. The numerous.inscriptionswhich have
b"en pres".,redin Yugoslaviatestify to the great effort investedin the imperial
family propaganda. A"part from the inscriptibns, there,must have been imperial
rt.t.t.r, too. illo porr;ir of the male membersof the.family.has come down to
us, exceprone on a gem and another on a stone (both in private.collections
now), but two exqui"siteheads from Salona(cat. 1'77,1.28)should probably be-
interpreted as poriraits of Caracalla's wife Plawtilla, These two.portraits are of
u a l i t y ^ a n da r e p r o b a b l y s u p e r i o rr o a n y t h i n gd o n e i n t h e e n t i r e R o m a n
r . r p . i b q'rt
Empire th"t time. The first portiait has the iharacieristiccoiffure divided
into webs like a melon, thus p?oviding for fine and elaboratecolour and plastic
e f f e c t sT . h e t e c h n i q u eo f d e e p d r i l l i n g a n d o p t i c a l e m p h a s i sh a s b e e n
abandonedin theseportraits. The teridencyio*a.dr coilur effectswas
s t r e n g t h e n eb d y t h e ' e y e sm a d e o f g l a s sp a i t , w h i c h a r e , u n f o r t u n a t e l / ,m i s s i n g .
The ioiffure on this portrait is sorie*hit different from that shown on the
portraits of Plautillabn coins, so that it is not quite certain that it represents
irer. The coiffure of the other female portrait (cat. 178) is, ho-urever,almost
identical with that on some coins showing Plautilla, so that the identification
indisputable.This portrait, too, is of exceptionalquality. The portrait of a
G . " " k p h i l o s o p h e r ' o rp o e r , f o u n d a t S a l o n a( c a t . i + t ) p r o b a b l y a l s o d a t e sf r o m
t h e S e v e r a nt i m e s .l t b e l o n g st o t h e t y p e o f p o r t r a i t sw h i c h a r e f r e q u e n t l y
interpretedas representing'Aeschylus.-its hair is still representedin the late
Antonine ..rr.r.r"^.,by meins of deep drilling, but this treatment is obviously
alreadyconsiderablyschematized.
In ihe later Severanarr the structure of the head assumesa closedform
again,and the golour effectsare lessprominent. This is especiallyaPParenton
tfre heads of Caracalla, Geta and Alixander Seaerws,and on the portraits of
some women from the ruling family. Although the form becomescalmer,the
i n t e r n a lt e n s i o ni s i n c r e a s e d . " T h i is e s p e c i a l l ye v i d e n ti n t h e e y e s .w h i c h a r e
t u l l o f s o r r o w a n d a n x i e t y .T h e s et e n d e n c i e s ' b e c a mg er a d u a l l ys t r o n g e r
during the 3rd century A. D. to reach a climax in the splendid.portraitsof
Maxikinws of Thrace. Philipus of Arabia and TraianusDecius in the middle
of the century.
The fine bronze head of Emperor Macrinws,found at Bole6 near Belgrade
(cat. 17l), manifestsvery clearly the tendenciesof the late Severanart in the
ierritory'of Yugoslavia.'It expr'esses the tension mentioned above and its short
hair ani thick l"ong beard are treated in a very fine gr_aphic-way.. Similar to this
F.l
a portrait is the excelllentsrarueof a citizen in pallium from Stobi (cat. 1,,92),.
- which has an even more anxious and gloomy aPPearance. As regardsthe detaiis
(, beard, this portraii is close io the represenrarions of
of the hair and the
Emperor Pwpienws, who was electedern-Peror in 238 A. D. Other portraits,
D belonging to this group include a head from Belgrade(cat..181),which had the
F
frl
typ. Jf Joiff.rr. ty:pl."i of late Severanmarrons Qwlia Aquilia Sea.era,.etc.),and
r f^r"g-..rt from Split, which was 9f m.onumental_sizeand exceP_cional artistic
F q u a l i i v ( c a t .2 0 9 ) .A s p l e n d i dh e a db u i l t i n t o t h e J u r i i h o u s ea t V r a n i i c ,
- iconogriphically basedon the portraits of Maximianus of Thrace.andPb.ilip.eus
of R.ibi", datei fro- the middle of the 3rd century or rhe years immediately
w. followine.
,U TherJare no sepulchralstelaewith portraits in Dalmatia from this period.
F Portraits -e.e, ho-e,rer, transferredto the front side of the acroteriaon the
z lids of sarcophagi.The figures of a woman and a man on the lid of
.J r..r".rt &quisite examplesof the_portraitureof this type..
",a.cophagrr,
Especiaily Ti"e is the portrait of the woman, which is, as regardsits stylistic
feai,rres and traits of iashion, simiiar to the portraits of empressesfrom the
oeriod shortlv before 25AA. D. The man is, on rhe other hand, similar in
ipp.r."rr.. to Emperor Balbinus. From the later years of the 3rd century
A.^O. ir the sepulihral monument of Spectantiws Secwndianus from Sempeter,.
obviously o.r" tf the last monumental iombs in this important cemete!:y'which
f.\
was destroyedby a flood soon after 250 A. D.
[178] tr78l
Glava carice Plautile ilead of Empress Plautila
Beli mramor White marble
Solin (Salona) Solin (Salona)
PodetakIII veka n. e. Beginning of the 3rd century A. D.
Arheoloiki muzej, Zagreb Archaeological Mr.rseum,Zagreb
 After a short revival of the classicizingand idealizineapproach,manifested
in a kind of calm, sereneand slightly theltrical dignity,"and a rerurn rc the alla
Graeca fashion in the time of G-alienus,portraituri began to seek to express
transcendentalvalues.The emphasiswas-laidon iconiJvalues: the portrait
avoided detailsand becamestitic, while the closed structure of the'head
becamelarger. However, the earlier manner of characterization did not
completely disappear,and some late 3rd century portraits were still based on
the old t.iditio"i.
. In the territory of Yugoslavia there are very few portraits which belong to
the Galienian
-porrraiture in stone. The most beautiful example is the gem"with
the.portrait of young Galienus, probably frqm Salona lcat.itl), a supreme
achievementof glyptlc art. The most inieresting portrait from ihe latter half of
the-3rd cenrurylsi head from Belgrade(cat. Zdis.ttillustrates some
techniques.of ihe time and also disllays certain features of the coming
Tetrarchial art. it shows the renewed use of some light effects which iad been
discarded(the boring of the pupils with a drill). Thi fairly competentheadsof
a w o m a n f r o m S i n j ( c a t . 2 1 0 )a n d o f a y o u n d b e a r d e dm a n f r o m Z a g r e b
(cat. 197), which show some traces of ihe inflnence of Galenian scuipt,l.", also
belong to the latter half of the 3rd century A. D.
It is obvious that the portrait sculpture of the Roman times in the territory
of Yugoslavia followed the impulses ioming from the major centres of
production. Many portraits, especiallythose of the official nature, were
undoubtedly impor^ted,but it ii also tertain that many others weie produced in
local workshopr. Th. question of imports and local p.oducts is too complex to
be discussedhere. Althbugh some pans of present-day Yugoslavia lay on the
very fringes of the Roman Empire, all of rhem made leait some valuable
contribution to the heritage of classical "tportraiture.

l-

F.l
c^t1
-
r11

;)
F

F
-

w.
'(,
F
z
Ie4] Fe4l
Muika portretna glava Male portrait
Beli mramor Vhite marble
eepigovo (Styberra) Cepigovo (Styberra)
Sredina III veka n. e. Middle of the 3rd century A. D.
Muzeji Makedonije, Skopje Museums of Macedonia,Skople
oo
N
 ,*1:F
%,',,.irl:"i.

,..,..+:q
F.l
lf)
-
rt
:r
'-)
F
rrl
.r'.
F
-

'U
F
z

O
@
 Rimski portret
NenadCambi

KEnl-E.nIlo 9b_m96jeApeninskega polotoka vselej odprto za kulturne tokove

iz Grtrje, se je helenistidnaumetnost razlirila v Stevilneitaliianske kraie. Ena
od tistih likovnih manifestacij helenizma, ki so v Rimu naletele na poiebej
plodna tla, sestfr'ljenaiz ustreznih umetniSkih ali - kar je morda ie
pomembneje - tudi druZbenih prvin, ;'e bil portret. Ni dvoma, da je rimski
portret sprva navdihnila helenistilna kultura ali bolie italsko-etrurski
helenizem.
Najbolj intenzivno obdobje razvoja rimskega porrrera ie 6as devedesetihlet
I stol. pr. n. 5t. Celo ta goli realizem, ki na prvi pogled ni-, ,,r.r. ,
helenisti6nimi umetniSkimi usmeritvami, je vendadJposledica helenistidnega
odnosa do individualne podobe osebe.Bistvo portreinega realizma je
p:a.v.zaprav.sama fiziina upodobitev osebe. Povsem razumljivo taklen porrret
ni bil odkrit na naSempodrotju, ieprav so se Rimljani zaieli zanimati'za
Balkan Le na za(etku II stol. or. n. 5t.
Rimski republikanski portret, zna6ilen za zatetek I stol. pr. n. St., ni
povs_emzamrl niti tedaj, ko je ponovno naraslo zanimanje zl psiholoiko
karakterizacijo (enkrat okoli sredine I stol. pr. n. 5t.), ker so v nekaterih
provinciialnih okoliih 5e naprej prikazovali osebeveristiino, brez raziskovanja
p.siholo5kegastanja in mod6lacijl 6ustev. e.p."r, je to obdobje, ko so se rimske
skupnosti qongkod na obmoiju Jugoslavije,posebej na obali, obiutno razvile,
pa vendar.doslej
.rimskih portretov-iz.tegao6do.bjanimamo. Taki portreti pa so
verjetno obstajali,saj so se mesta svoiirrrzavetnikom in ustanoviteliem
oddolz.evaliz dviganjem poiastirvenih kipov, porrrerov. o podobnih navadah
v mestrh govori podstavek,na katerem je stal kip rimskegavojskovodje in
konzula Gaia Seiviliialzaurika iz Narone.
Portretistikaiz obdobja po cezarjevi smrti - v dasutretjegatriumvirata -
ohrania Se.napreistilistiine^elemenre prejsnjegaobdobja. NaJaJiujese namret
razlrkovan,eln utrtevan,eno.tranlegastaniaosebe,emotivnegain psiholoikega.
Portret je podoba trenutka doLivljanja portretirane osebe.Tlkini-portreti nim
kaZefo predvsem_oktavijana, Antonija in druge. Gibanje obtaznegamisidevja
oosevanemlr ln custva.
Plod takine umetni5ke.usmeritve je tudi portrer oktavijana iz osorja (kat.
34),.izdeIanegaokoli tetjega desetletjaI stol. pr. n. it. Ceprav.je
poSkodovan,le.na.obrazll j"as1o gdriia norranrl nemrr portretoanca. pripada
sorazmerno.qajhni s.k3pini t. i. akcijskegaporrrera ali portreta tipa C.
V ta-ias bi lahko sodila gema iz ArheoloSkiga muzeja v Zagrebu-(kat. 37) s
tremi podobami (Cezarjivo, Antonijevo in riajverjetnejeLefridouo). V 6"r'
neposredno.predkoncem-srareere nastajajotudi izjemni portreti, pojmovani
Fesl realistiino, kot kipi iz Pule in Zadra. Iz tega dasaje .rrerjeinotudi
^
Portretna bista mulkarca
Beli mramor T,""."T.T.t1lna gliva srarejSe osebeiz mauioleja Lollia v Saloni (kat. 35), ki pa
Debar izhaja boli iz vadicije realizma kot poznejsegarepublikanskesa porrreta.
Sredina III veka n. e. . S.prevzemomcelotneobla.stiOktavijana lodllej idastnim ime""omAvgust),
Narodni muzej, Ohrid dobiio liegovi portreti idealisti6enin klasiien izraz. Reprezentativni iir"t[i
vzor je.kip iz Livijine vile v Prima Porti. Avgustovi politiki je namred bolj
tr93t ustrezal klasicistiino - fiziognomiEni kot pa Lelenistiino - prhiloiki na6in'
Male portrait portretiranja.
\flhite marble
_. I A.vSustg.m lo.rimski .kulturni obiiaji prodrli v vse pore me5ianskega
Debar Livlieni,a,tudi v balkanskih provincah. V tim iasu nastajajo ."1" ,rrste tiko
Middle of the 3rd centurv A. D. javnih_kot zasebnih porrretov. Najpomembnej5a vloga uradnih kipov je bila
National Museum, Ohrid cesarskapropaganda. Njen pomernbni vidik je poveian s potencionalnimi
t prestolonasledniki,s iemer naj bi se dokazovalalegitimnost dedovanjaprestola
 in na sploh dvigovala popularnost cesarskehi5e v Siriih druZbenih slojih.
Najpomemb.rejla postarrgnstonskaskupina, ki nadaljuje tradicijo Avgustove -
umelnosti, vendar z dolotenim Sabloniziranjem,so znani kipi iz Nina. Podoba
Tiberija (kat. 50) kot tedanjegacesarja1e idealizirana in nekoliko akademsko
zasnovana.Drug portret prik-azuieposthumnegacesarjaAvgusta (tip kot pri
Prima Porti, U^i. +0). Preostaladva^kipa te nin"skeskupine ia brez glav in ju je
teZko identificirati. VaZnejii portreti iz tega 6asaso 5e portret
prestolonaslednikaDruza Mlajlega iz Osorja (kat. 54) ter Pretendento\tza
prestol po Druzovi smrti - Nerona Cezarja in Druza Cezarjaiz Salone (kat.
5S, Se;.-Ceprav so vsi ti portreti po svoji usmeritvi zasnovani klasicistibno,
vendarle niso nepomembne njihove plastiine odlike. Zelo verietno so bili
uradni portreti uvoZeni, predvidoma iz Aten.
V tem 6asu zaieniaio z delovaniem doma6e delavnice, ki izdelujejo vrsto
luksuznih nagrobnikov s portreti. TeZnie pri teh nagrobni5kihPortretih se
giblieio med iealistiino usmeritvijo, pododovano 5e-izpoznorepublikanskega
obdobja ali pa so klasicisti6ni, prevzeti iz uradne cesarskeumetnosti.
Julijansko - klavdijske plastiine oblike se ohranjaio vse do druge polovice
I s t o l . , i n t o k l j u b b o l j s v e Z i ms a p i c a m k, i s o r a z g i b a l en e k o l i k o - p o s t a n o
vodovie postavgustovskega portrbta v obdobju Kaligule in Klavdija. Nedvomno
naiboli impresivenportret tega 6asale glavastareisegamoSkegaiz Salone(kat.
6l), na kat'erije moi zaznati"sveZe psih"olo5ko- reai-istiinepobude, kakrlne se
vidi tudi na glavi cesarjaKlavdija.
V 6asu flavijske dinastije se porajajo razli(ne teLnie, ki niso izSle iz iste
stilske usmeritve. V tem iasu je mogode opaziti tudi klasicistidnein veristiine
poudarke, in to viasih samostojno, na razlidnih portretih, kdajpakdaj pa celo
medsebojno povezane v eni in isti stvaritvi, kar kaZe na tedanio dolgotrajno
stilsko nekonsistentnosr.
Ohranilo se je vei cesarskihportretov iz omenjenegaobdobja. ,
Najpomembnejii so portreti Vespazijanaiz Narone in Domicijana iz ,Kotorja
(kat. St, 82). Oba iziaLata klasicizem, idealiziranega cesarja,polnega kreposti.
Bogastvo plastike in precejSnjovisoko sofisticiranost flavijskega P.ortreta
izriLajo pbdob" Zensk s tipidnimi frizrrami, npr. glavi Zenskeiz Zadra (k-at.
94) in'tiste iz Plomina 1kai. lS;. V tem 6asu se portret pojavlia tudi kot okras
drobne plastike. Podobe Zensk se pojavljajo poredvsem na lasnicah,okrasnih
iglah in jantarnih prstanih (kat.97,98).
Vse I stol. so t;di doma6e delavnice zelo Livahno proizvaiale portrete.
(r)
F]
V tem smislu so posebej pomembni portreti na nagrobnih spomenikih (stele).
- Zatetek Trajanove vladavine je zainarnovan z nadaljevanjem klasicistidnih
rFl
r-.) tei.enj pri izdelovanju cesarskihportretov. Trajanski portret je krepak, hkrati
F- pa tudi zaobljen kip, poln plastiinih detajlov. V poznejSemobdobju Trajanove
r-]
uladarrinepriie do ri"r.t. irreisniih prizaAevanii ttekak5nim samozavestnim,
F celo nekoliko grobim, vendar ponosnim miselnim izrazom, kateregapsiholoika
rrl
n karakterizacija je zelo r'azorno prikazana. Tipiien takien primer so Trajanovi
F portreti, nastali na podlagi njegovegaportreta, narejeneganjemu v 6ast ob
- ieseti obletnici vladanja I l.t"1og."Iz-zgodnejiega Trajinovega obdobja je
Ie6] najbolj udinkovit portret bronaste glave starejiegamoSkegaiz Kostola na
Glava muSkarca Donavi (kat. 1Oa),potem glava zgodnejSegatipa cesarjevegaPortreta z Visa
\r'
,(-) Beli mramor (kat. 105). Tudi v Trajanovem dasu je 5e vedno v modi portre,t kot okras
Lr
Demir kapija drobnih dekorativnih predmetov (prim. jantarni prstan izZadra s frizuro,
z SredinaIII veka n. e.
M"i"ji l,t"t.aoij.,Skopj
e
kakrSno je imela Trajanova Zena Plotina).
V 6asu cesarjaHadrijana je portretno kiparstvo dobivalo nekaj novih
spodbud, ki so'po eni strani posledicacesarjevega,.pa tudi sploinega
Ie6]
Male head druzbeneganaviusenja nad Griiio in grskim, po drugim pa formalne krepitve
White marble koloristit"nihkiparskih poudarkov (kontrasti).S.tem povezan.je.tudiznaiilen
Demir kapiia detajl, ki bo zdaj nedvomno nezanemarliivaprvina pri podoZivljanjuduievnega
Middle of the 3rd centurY A' D' stanjaportretiraneosebe.To je.ozna6evanje Sarenicin zenic v otesu'
Museums of Macedonia,SkoPje NajzanimivejSiportreti s prehoda trajanskegav hadriiansko.obdobje.so
N ohranjeni .r,Mairedoniji. V t6m smislu so naipomembnejiepodobe me56ana
@
:$ *"#tu.,,

"

;;
 oresta iz Herakleje Linchestisoziroma Stibere.Kip.iz Herakleje..ieiz
zsodneiSeea hadriianskeqaobdobia s 3e navzoio trljansko tradicijo, posebei
oii las, hadr"iianskipostopek paizdajaizdelava Sarenicein zenic
"bliko"""niu
i oEesnih duplinah. Drugi portiet iste osebe-po _enistrani.ispriiuie.nadaljno
deeradaciiosiarie.rskepJdob. oziroma po drugi Povsemhadriianskoobdelavo
las"soste6rade in doprinih kipov. Ni dvoma, da so bili ti portreti iz
Maf,edoniie izdelani v eni ali ve6 sorodnih delavnicah, ki kaZejo na oditno
stilsko sorodnost. Morda izvirajo iz solunskih ateljejev'
v trajanovem in hadrijanovem obdobju se je.okrepila.tudi.izdelavl pgd".b_
grSkih filozofov in pesnikov. Pojavljajo se posebej v Dalmaciji inllakedoniji.
izjemna sta p.irrrera govornika Ajshina in nezn_anega pesnika.iz Herakleje
Linchestis, ki ju hran"ijov londonskem British lutytg"ryl. Poleg t:ga velia.
ooozoriti iudi'na porrrete na nagrobnikih iz lokalnih delavnic v Dalmaciji,
Sioveniji (Sempeter;ter juZni Sr6ill in Makedoniji.
Tei.nje',izriL.ene'vhadrijanovemobdobju se nadaljujejotu.di pozneje v.II
stol., .\renia.obtutno okrepljene.Piktoralne in plastiine kvalitete se krepiio
zaradi uporabedipkastozasnovanihkosmatih delov.glave.terbleiieie zglajenih.
povrSin'koznebrrlre obraza.Naipomembnej5iprimerek portreta tega iasa ie
podoba cesariaLueiia Yeraiz Ptuja 1kat. 134),1n sicer zaradi svojegatipiinega
iortopk" - sloboko'osenienih zaraSienihdelov giave,ki so izdelani s hiro
irteii^m ,. si.d.o- ter oiarljivosti modnih detajlbv. Pomembno je dejstvo, da
se v antoninskem obdobju prvid pojavi portret vladatja, nedvomno izdelan
v domaiih delavnicah.V tem smiilu je fotovo zanimiva karikaturno izdelana
s" l a v aM a r k a A v r e l i i a i z Z a d r a ( k a t . 1 3 8 ) .
Tudi zgodnejSeseverijanskoobdobje ie v na5ih.kraiih 5e doloien ias
ohranilo iei.nje, ki so se'izraLalev poznoanroninskem obdobju, opraziti.jele,
da so postajaie oblike, detajli in iablonizacija.bolj to.gi, v.enda.rso najboljie
strrariwe izjemno kakovostni in umetelni kipi. Severijanskoobdobje.Ponovno
postavljav'ospredje cesarskodruZinsko propagando.Severje.namrei storil vse,
ia bi uveljaviis.uojasinova Karakalo in Geti R"dke.so pod.obecasarijaiztega
6asa,ve.rdar so se zato ohranile glave Plautille, Karakalove Zene,ki gotovo ni
mogla biti upodobl jena brez moLa. Izjemni so prim_erki.teh glav iz Salone, saj
presegatovse srvarrrvev rimskem sveru tega iaia. Na niih je opaziti diskretni
kolorT.iitn; postopek, hkrati pa tudi bogato plastiko. Pri teh portretih je
l-
opu5ien sistem gl^obokegakoioristirnegi podertav"nja. Iz severiianskega.
obdobl" je verje;no tudi*podoba tragiinefa pesnika, ki ga 6esto prikazujejo kot
r.]
(t Aishila (kat. 141).
v nekoliko poznejSi severijanskiumernosti za(.eniajoprihajati na povrSino
Dosamezneplaiti6ne oblike, v katerih struktura glave dobiva zaPrto obliko'
rF)
Fr 'f..irririie"i'poudarki
pa se zmaniiuieio. To ie po.sebejoiitno na glavah. ..-
Fr y'enskiz vladarskih his.
Karakale,G'etain Alelsandra Severaier na pod.ob.ah
F e.pt"" se oblika umirja, notranja naPetost.vsebolj raste,ka-rje posebej ..
iiiiiti v pogledu, pol.rem Zaloiti in^tesnobe.Te. teZnie.v III- stol. se vse bolj
F krepiio in'do"sezejo'vrhunecna izjemnih portretih cesarjevMaksimina Tra6ana,
Fiii'g,le.irUJega'in Traiana Deciia. Te teznie p.a_so navzoie na portretih iz
-
[208] n . S i t ,t . r i . u , k l k r s . n i e ' M a k r i n o v i z B o l e i a p r i B e o g r a d u ( k a t . 1 7 1 ) , F i . .
Statua Zene ir"iif"l.'".tit o ,.r"oUo in izjemno grafiino obdelavbpramenov kratkih las in
v/
'(-) Kamen
*-Jt.. L.ra". Podoben temu ie kip miscanav palifu iz Stobija (kat. 192),ki ima
Beograd (Singidunum) 5e bolj tesnobenizraz na obrazu.
F
z III vek n. e.
Narodni muzej, Beograd
Po'kratki obnovitvi klasicistidno - idealistidnegaodnosa do portreta, ki se
kaLe v nekoliko bolj umirjeni in teatralni dostojanstveno.stibrez notranjega
[208] nemira ter vrnitvi -od. ,fi. greca v Galijenovem obdobju, se zate.n;avsto-panje
Female statue ,, t."rrr"e.rd.ntalna obmodia iortretne umetnosti. 7a pottret postajajo znadilne
Stone teZniepo ikonoiziranju, , ni^^ti^nju detajlov, negibnostiin povedevanju
B e l g r a d e( S i n g i d u n u m ) ;;;;;r:;"[;"r.;[".. k.. p" ut. ui.dnote anti6ni karakterizacijeniso zao'rle,
.r,i.rrei polovici III stol. naitajaio tudi izredno zanimivi Portreti' ki
3rd centruy A. D.
National Museum, Belgrade ohttt'tltib
-- traCicije portretov iz tasa sredine III stoletja'
+ fvf.J'*"riitvamii ki v tem obdobju izstopajo, velja opozoriti na podobo
@
:
 mladega Galijena na eni od gem iz Salone (kat. 213), v veliki plastiki pa na
enegaod portretov iz Narodnegamuzeja v Beogradu(kat.203), na katerem je
Le opaziti nekaj znaiiinosti nastajajo6etetrarhijske umetnosti.
Oditno je portretna plastika rimskega6asaz jugoslovanskega podro6ja
upoitevala navodila,ki so prihajalaiz velikih proizvodnih sredi56.Stevilni
portreti so nedvomno uvoZeni,posebejtisti uradne veijave,pa vendar jih je
veliko nastalov domaiih delavnicah.VpraSaniauvoza in doma6ih delavnicsi 5e
nemoremo razlasnitrv vsej njegovi kompleksnosti. eeprav gre za province, ki
so leZalena meji cesarstva,vendar ni kraja v Jugoslaviji,ki ne bi pomembno
prispevalk dediS6inianti6negaportreta. Po drugi strani so vrhunske stvaritve
nedvomni prispevekk razvoju in spoznavanjuanti6negaportreta v celoti.

J
at)
-
rl

'_)
F
rrl

F lrrrl
- Venitori u borbi sa lavom
Kamen, malter, stakio
\r'. G amzigrad (Felix Romuliana)
,rt PodetakIV veka n. e.
F. Memorijalni centarJosip Broz Tito,
z Beograd
199r1
i{ntl.t. fighting with a lion
Stone,pottery, glass
G a m z i g r a d( F e l i x R o m u l i a n a )
Besinning oI the 4th centurYA. D.
Me"moriaIcentreJosiP Broz Tito,
Belgrade
@
J-

a-

12r4) [2r4)
Medaljon Gordijana III Medallion of Gordian III
Bronza Bronze
241-243. godine n. e. 241*213 A. D.
Narodni muzej, Beograd National Museum, Belgrade

N
J)
J
rt)
-
(t

F
-)

\r'
,(,
F
z

oo
@
 [168]
Aureus Pertinaksa
Pnnncxu
noprper
Zlato Hena4 Kavr6ra
Rim
193. godine n. e.
Narodni muzej, Beograd

l24ol Oq cexoraru uoqpavjero Ha AneHI,IHcKIlor rloJryocrpor 6ulo orBopeHo 3a

Aureus Licinija I
Zlato
Nikomedija
3 1 7 . g o d i n en . e .
Narodni muzej, Beograd
1243)
Medaljon Konstantina I
Zlato
Boria kod Panieva
325. godina n. e.
Narodni mtzej, Beograd
1246)
Medaljon Konstantina II
ZIarc
Boria kod Panieva
325. godina n. e.
Narodni muzej, Beograd
F68l
Aureus of Pertinax
Gold
Rome
1 9 3A . D .
National Museum, Belgrade
12401
Aureus of Licinius I
Gold
Nicomedia
3 1 7A . D .
National Museum, Belgrade
-
-+
[243)
Medallion of Contantine I
Gold
Boria near Panievo
- 3 2 6A . D .
- National Museum, Belgrade
1246)
Medallion of Constantine II
Gold
Boria near Panievo
325A, D,
National Museum, Belgrade
n ce 3aMr{cJrr,r
KyJrrypHr4Tecrpyerba.oA fpuuja, rla raKa, TpanuIII{I,ITeHa xeJIeHI,IcrI{rrKara
KyJrrypa ce rpomuprlja ao r"trory KpaeBLIna l4ratmja. EgHa oA oHue
JrrrKoBHr{rr,ranu$ec'iaq[r,rHa xeJreHr,r3Morrrrro Bo Pr,ru uaAnaa Ha oco6eHo
rrJroAHarroqBa, coqrrHeTaoA cooABeTHI{,Ho lrrTo e yluTe noBa)<Ho I,I oA
onrrrrecrBeHucocrojxu, 6erue noprperor. Heua ABoyMerbegexa cnojara
rroqerua uucul,rpaqr,rjar4 npBlrre rlorrl{I{u pI{McKItor rloprper ru qo6u roKMy
oA xeJreHr4cTrrrrKaTa KyJrTypa, caMo IIpaIIIaIbe e KoJIKy e Toa I,I3BopHa
xeJreHr{crl,rKa)r4Jrr4
craHyBa a6op ra r,{TaJrcKo-erpypcKl,I xeJreHlr3aM.
Hajunreu:uBeH [eprioA ao pa:aojor Ha pI,IMcKLror rloprper e nepuoAor Ha
AeBegecerrnTeroAr,rHr{oq I rer u.n.e. flypra ra roj cyn peaJII,I3aM, roj ua npn
[orneA HeMa Hr,IKaKBaBpcKa co xeJIeHucTI,IrrKI{Te yMeTHI,IrrKI,I
CTpyelba, CerIaK
Aepr,rBlrpaueoA xeJleHr{cTrrrrKr{oT npllcTan KoH I{HAI,IBI,IAyaJIHI,IOT Ha
JTI,IK
Jrr,rqHocra,BcyrxHocr er:anrupajrtrr eAI{HcrBeHoua QusuvKara crpaHa Ha
JII{I{HOCTA. TAXEUOT TUTI HA TIOPTPET, COCEM JIOIIIIIHO, HE C OTKPI{EH HI{ BO
eAeHperuoH Ha Har.rraraeeuja, uaro PuujaHI,ITeyurre Bo noqeroKor na II
BeK rr.H.e. ce BMeIUaaBo pa6orure na Barxanor.
Pravrcxraorpeny6luraucKr.r noprper, KapaKTepI,IcrI,IqeH3a [oqeroKor Ha
I nex n.n.e. He 3racHa Hu rora[r Kora [oBTopHo [opacHa I,IHTepecor3a
[crrxoJroruKaKapaKTepr.{3aquja, HeKaAeoKoJIy cpeAl,IHaraHa I BeK Ir.H.e.,
6ugejku Bo HeKor,r[poBr,rHqr4cKr,r ce npoAoJlx(yBa co BepI{crntIKI,I
cpeAr,rHI,I
Haar[H Ha npuKaxyBarbe Ha Jrr{Kor, 6es ucrpaxyBalba Ha rlcuxoJlolrlKara
cocroj6a n eMor{lrr.rreHa MoAeJIor. l4aro oBa e [epuoA Kora puMcKLITe
3aeAHr{rlrrrroHeKaAe3HaqlrTeJIHo ce pa3BI4BaaT Ha noApaqJero Ha
Jyrocnanuja, oco6eHo ro xpaj6pexHoro rloApavje, cenar, 6aperta3acera, oA
roj nepr.rogHrre HeMaMepr.rMcKr,r noprperr,r. HerraacouneHue AeKa rl4e (e ce
npoHajgar, 6ugejku rue rpa[oBr,I I{MaJrecBoI{ [arpoHH I,I ocHoBarrll Ha Korr HM
ce oAAoJrxyBaJreco rpaAerbe Ha rroqecHl,IcTaTyu, a Toa 3Harr[ loprpeTu.
fluperrrro cBeAorurBo 3a raKBara npaKTI{Ka e rlocraMeHTor Ha roj 6ula
[ocraBaHa cTaryara Ha puMcKr{or nojcxonogeq r.rKoH3yJrfaj cepnranrae
I4zaupur og Hapona.
floprperucrvKara oA BpeMero no cMprra ua I-{erap, Bo rlepuoAor Ha
BTOpr,roTTpr4yMBr4paT, ru cJreA[ TeHAeHrIr{r{TerrlTo 6ule npequu no
rrperxo4Hrlor rrep[oA. I,Iueno, Toraur npoAoJrxyBa l.rcrpaxyBarbero I,I
@rarcupamero Ha BHarperrrHara eMorr.rBHau rrcr{xoJroruxacocroj6a Ha
nraqnocr-a. ce uuuu, KaKo Aa ce caKa Aa ce 3arrpe MoMeHToTHa AoxI,IByBaIbe
Ha rr{rrHocra rrrTo ce loprperr{pa. Bo roj [orJreA oco6eHo ce
KapaKTepr,rcrhrrHr,r[oprperr.rre ua Orranujan, Anronue n gpyru, vuja
nu6pa4uja Ha MycKyJrarypara Ha Jrr.rr{erorr{ o4pa3yBa HeMr{por u eMoqnnre,
a Toa e caMo 3a eAeH ToH rroHarJraceHnpucTan KoH rrclrxoJrorrrKoTo
uujancuparre Ha rr,rr{Hocra orKoJrKy ruTo 6eue cnyvaj Bo xeJreHr,Icrr,rrrKrror
ilepnoA.
O4 onoj ilepr{oA, oA Harrrara aeuja uuaue eAeH rroprper rxro [oreKHyBa
oA rope crroMeHarara yMerHr.rrrKaopueHTarluja. Toa e loprperor Ha
Oxrannjan og Ocop (xar.34), HarrpaBeHBo rperara qeqeHnja ua I rer
n.H.e. LlaKo orrrrereH, Ha nr4qero jacuo ce 3a6eJrexyBarpelepelbe
npeAr.r3Br,rKaHooA BHarperrreHHeMr.rp.Oaoj noprper uplruafa Ha rpy[ara Ha
TaKaHapeqeHr,roraKrllrcKraunra I-{-run iloprper. Og oroj fiepnoA 6u laoxena
Aa ce Aarrnpa r{ reMara oq ApxeororrrKr,ror uysej no 3arpe6 (rar. 37) co rprl
nnxa (I-{e:ap, Anronue lr nepojaruo Jlenug), 6ugejku rerrrKo 6r,ruoxcero ga
AeKa rrocJreAH}rBe ABe Jr}rqHocrrrrlpoAoJrx<nJreAa ce [opTpeTr.rpaaT
 Ir no cl4MHyBarberooA flonurrlrrKara cr1eHa.Bo nepuogor He[ocpeAHo npel
KpaJor Ha crapara epa ce co3AaBaaT14r43BoHpelHr4 [opTperr4 TpeTrrpaHr4
peanrcrr4r{Kr4,KaBr4urro ce oHr4eoA flytau 3aqap. Bepojauro og roj
nepl{oA e 14MoHyMeHTaJrHara rJraBaHa nocrapa rr4r{Hocr oq uan:olejor
Lollia so Canoua (rar. 36), Ho raa eerie He e Bo rpaAr{qujara Ha cyBrror
peaJII43aM, TyKy rrpr{rraraHa rpy[ara Ha ,qorlHr{orpeny6.nuraHcKr4noprper.
O n u o v e n r o r K o f a j e n p e : e u a u e n o K y n H a r aB J r a c re o r e r n r j a r a .
fioprperr4Te na OrraeujaH, oA Toraul fioqecHo HaperreHAyrycr, HaeAHau
Ao6uBaar r4AeaJrr4crrrrrKr4 u KJracuqeHr,r3pa3.Penpe:enrarr4BeH[pr4MepoK oA
Puv e craryara oA Br4narana fIvaue no llpulra llopra. IrllreHo, Ha
rloJlr.rrr4Kara Ha Ayrycr nose(e My oAroBapa lrAeaJrr43r,rpaHr4or
Knacl4lll,rcrr{vxo-$u:uouoMcKr4 Haqr4HHa noprperrrparbe orKonKy
XCJICHI{CTI4IIKO.TICI4XOJIOIIIKI,IOT HAqUH.
Co Ayrycr, pr{McKr4Te KynrypHtl o6u\au [eHerplrBaa Bo cr4Te[opr4 Ha
rparancruor )KrlBor eo 6arraHcxr4Te rrpoBr4Hrllrra. Bo roj neprao4ce co3AaBa
qera cepuja xaro jannn, raKa lr nprrBarHr{rroprperr{. Hajnaxua Synrqr.rja na
c r y x 6 e H u r e c r a r y r 46 u , r a q a p c r a r a n p o n a r a H g a a
. Hejruunoruajeaxeu
acneKT e Bp3aH:a uorenqujaJrHIlTenpecronoHacneAHr4rIl4, 3a Aa ce rroKa)Ke
nefaJII4TeTOT Ha HaCneAyBarr,eTO Ha TpoHoT r4 Aa ce v34ljra lo[ynapHocTa Ha
qapcKara xy*a no rxr4poKr{TecnoeBr,rHa onrurecrnoro. Hajnaxua
nocrayr-ycroBcKarpyna roja ja npo,qon)KyBa rpagrqlrjara Ha yMerHocra Ha
Ayrycr, caMo co ogpeAeHarxa6roHu3ar{uja, ce [o3Harr4Tecraryrr og Hltr co
v1eanv3vpaH rr rroHeruToaKaAeMcKr4 KoHrlr4rrr4paH JrrrKHa Tn6eprae, raro
aKTyeneHqap 14oqr4ureAHorrocrxyvaHo Ayrycr (rrau oq llpraua llopra) raxo
I,IEBe craryra Oes rrasu, rrrro re[rKo Mo)Kar Aa ce r4AeHTr.r$urynaar.Baxnu
[oprperrr og oeoj [epr4oA ce r4 oHr4eHa rrpecronoHac.]regHr{Kor Apy3
llorraraquor og Ocop (rar. 54), KaKo 14rrpereHAeHrr4reHa [pecronor no
cMprra Ha [pys, Hepon IJe:ap r4Apy3 I-{esapog Caloua (rar.55,56).
Zaxo cure oBue [oprperr.r rro ceojara opueuraquja ce KJ'lacuql{crr4rrKr,t
KoHqI,IllIpaHI4,cerlaK HITBHI{Te rrJracrr4rrHrr KBaJrlITert{ne ce 6esHavajuu. Oeue
TeHAeHrIr4r,r ce [poBneKyBaar Hrr3npBr4TeAer{eHr{trHa I eex n.H.e. Mnory e
BepoJarHoqera cly><6eHr4Te[oprperu 6yute rrMnoprr.rpaHr4 14Toa
Hajnepojarno og Arnua.
Bo oeoj [epr4o[ [or{HyBaar Aa r{Beraar r{ AoMarrrHr4Te pa6oruluraqu,
npogyqupaj(u qena Hr43anyKcy3Hnnaqrpo6ru4 croMeHrrrlr4trrro coAp)Kar
rloprperr,r. Tengenqnrare Ha rue uaqrpo6uu c[oMeHr4rluce ABr-tx<ar r4Jrr4
oKony
,!
(t) pearl{crl4r{Kara opr{eHTaqnjaHaclegeHa oA AorlHr4orpeny6luraucKr{ [epr4oA,
- I{JIIIIraK KJraclrqlrcrrzr{Ka opueHTaqrajanpereMeHaoA cly>r6euara qapcKa
al
yMeTHOCT.
Jyruercro-rnayAr{cKr4Tefiracrr4rrHuQopura ce 3aAp)KyBaarce Ao BTopara
roJroBr{Hana I eex u norpaj cBex}rre crpyerba ruro rr4 pas6pauynaar
F cMI,IpeHI,tre BoAr{Ha rrocrayfycroBcKr{or rroprper oA nepr{oAor ua Kalury:ra
rrl
u K n a y A u e .H e c o v u e u o H a j r . r u n p e c r a eneoHp r p e r o q r o j f l e p u o l e f r a B a r a H a
F rocrap Ma)KoA CaloHa (rar. 61) KaAeruro Moxar Aa ce Booqar cBe)<r4
- rlcr4xo"noltrKo-peaJrllcrr4alKl4 IIopt{Br{,KaKBtrrrITo ce sa6ele>rynaar Ha rnaBr.{Te
Ha caMr4orqap Klayqr.re.
v Bo nepuogor ua SnaeueBcKaraguuacruja ce janynaar pa3nur{Hu
,Q) TeHAeHqr4r{ rrrro He npor{3neryBaar oA r{cra crr{.rrcKaopueHTarlnja. Bo roj
F neplroA Mo)Kar ga ce :a6ele)<ar 14Knacr4qr4crr{rrKu LI Bepucr}rrrKtraKI{eHTLI rr
z< Toa noHeKoraru u caMocrojno, Ha pa3ruqHr4rroprperr4, a noHeKoraru Aypvr14
no uefyce6ua roBp3aHocr, Bo e[Ha r.rcraKpeaq]rja, urro ja goraxyna
HeKoH3r4creHTHocra Ha cr[.ncKara KoHqe[rll4ja oq roa BpeMe.
Og roj repr4oA ce corryBaHr4 HeKoJrKyrlapcKrr[oprperr{. Hajsnavajura ce
noprperrrre ua Becnasr.rjauog Hapoua u florr.rraqujano4 Korop (rar. 81, 82).
14 gsara [opTpeTa [oKa)KyBaaT KJracuqr43aM,r{Aeanr,r3r/rpaH rlap rroJrHco
go6pu oco6unu. Eorarcrnoro Ha rrJracrr,rKara v Br4coKaTaco$ucrraqupanocr
na SnanuencKrror rroprper Moxe Aa ce Br{Ar,r Ha JruKoBr{TeHa )KeHr,co
O
rl4rrr4rrHr4Spra:ypra,KaKo Ha npr4MeprJraBara Ha )KeHaog 3aqap (xar. 94) lr
 oHaa oA lllorr.run (xar. 95). Bo oeoj nepl4oAnoprperor ce jaByBa Ir KaKo
yKpac Ha crrrHaTarr.lracrr{Ka.oco6euo ce [pHcyrHh JII4KOBI{Te Ha >KeHI4
rpercraBeHr4Ha uHoJrrr,yKpacHr4 Lrrruv [pcreHll oq janrap (rar. 97-98).
Hu: qeruor rrpB BeK r{ AoMarxHr{Tepa6orr4nHl4ql4 )KI4BonpoAyl{r{paar
rroprperr{. Bo onoj rrorneAoco6eHoce 3Ha.{ajHI4 noprperure Ha
Hagrpo6unre cnoMeHhqra (cre,'rn).
Iloqeroror Ha BJrageerberoHa Tpajan e o6enexeuo co ilpoAon)<yBalr,eHa
KJracuqrrcrr,rr{Krrre 'reHAeHqr,ru no raspa6orrara Ha rlapcKure [oprperr{.
lloprperor na Tpajan e jara, Ho Bo r{cro BpeMerr 3ao6neHacKyn[rypa
6orara co [racrr4qHrr Aeranr{. Bo nogoque)KHr,rorrrepr{oAoA BnageerberoHa
Tpajau qoaia qo cpe(na cr.rHTe3a uefy uopanerrHl{TeHacrojynamaco eAeH
IlocaMocBeceH. noManKy\ypt4 v rpy6. Ho ropA 14MHcroBeHutpaz uuja
rIcI4xoJIonKaKapaKTepr{3aqr.rja e [perneAHo rrcKa)KaHa.Tunuqeu [pr,rMep 3a
oBa ce roprperr4re na Tpajan HarrpaBeHr4 rro yrJreAHa HeroBrror noprper
HarrpaBeHBo r{ecr Ha Aecerr-oAr,rrrrHr{Hara oA BnageerberoBo 108 roglrua. Og
p a H u o r n e p u o l n a T p a j a H o s o r o B J r a [ e e r bcee K a K oH a j r . r H n p e o l e enH
oprper
rpercraByBa 6poHreuara rrraBa Ha flocrap Max( oA Kocro"lr ua flyuae (rar.
104), a loroa rJraBara Ha nopaHeu)KeHrr.rr Ha rlapeB roprper og Blrc (rar.
105). tr4eo Tpajanono BpeMecd yurre e Bo MoAanoprperor KaKo yKpac Ha
cr4rHuAeKoparr4BHr4 flpeAMerr,r (cr. npcrenor og janrap oq 3agap) co
$pra:ypara KaKBa rrro e oHaa ua Tpajauonara )KeHalhoruHa (rar. 122).
Bo epeuero Ha rlap XagpujaH roprperHara cKynrrrypa Ao6uBa HoBu
noTTr4I{r4 r{oLIOAeAHaCTpaHaCe nocneAl4rlaHa rlapcKoTo, Ho r.1onruTofo
orrxrecrBeno oAyueByBalbe 3a fpquja u cd ruro e rpr{Ko, a oA Apyra crpaHa
locneAuqa na Qopuarnoro raj axnyBarle Ha Koropr4crurrKr{TecKyn[TyparHr4
aKrIeHTr4 (ronrpacrn). Bo npcxa co roa e rr eAeHKapaKTepncrr4r{eH geral xoj
cera (e 6uge peur,rcnHeoAMr4Hnr4B e.rreMeHT 3a oxlrByBan,e Ha AyueBHara
cocroj6a Ha noprperr4paHara rurrHocr. Toa e na:sar{yBa}L,eHa ruapeHr.rqara14
3eHHrIaTa BHaTpe BO OKOTO.
H a j u H r e p e c H r r en o p r p e r h o A n p e M u H o ro , qr p a j a n c x o H a x a g p n j a u c x o
go6a ce coqyBaHr.r eo Maregonuja. Hajruavajnr.r ce rruKoBr{Tena rpafanuuor
Opecr oq Xeparrea Jlunrecrlrc? oAHocHoog Crr.r6epa(rar. 113, 115).
Craryara og Xepaxnea e oA paHr{or xaApujaHcrraneplroA co cd yurre
lplrcyTHa TpaJaHcKaTpaArrrlrr]a,ocooeHo Bo MoAenr4palf,eroHa KocaTa, a
u:pa6orraa Ha rxapeHrrrlnTeH 3eHr,rqrrreBo orrHr4TeAy[Kr{ oAnaBaar
xagpnjancra flocrarrKa. Bropnor noprper Ha r{crara Jrrrr{HocroA eAHacrpaHa
IIOKa)KyBa[OHaTaMOnHaAefpaAaUnJaHa CTapCKr,rOT Jrr{K,a OAApyfa CTpaHa
rrncro xaApujancru rperMaH Ha Kocara, rycrara 6paga u 3aceKor Ha
6ncrara. Heua corrueHr4eAeKa oBr,renoprperr{ oA Maxegonr.rja ce
u:pa6orenu Bo eAHalrru nosefe cpoAHr.rpa6orr4rHurlx Kor,rrroKa)<yBaar
orrr4rregHacrrrncKa cpoAHocr. Tue u ue Mo)Kar Aa AeBr{TrrpaaroA
coJryHcKI,ITe aTelbea.
Bo npelrero ua TpajaH u Xagpujan ce r{HTeH3r,rBupa u:pa6orKara Ha
-7
JIr4KoBr4 Ha rpqKr4 $nno:oSr.r lr [oerr{. Tl.re ce janyeaar ocoBeHoBo
flanuaqnja u eo Maregorurja. I,I:eonpegnrace [pr{Mepoqr4TeHa roBopHr{Kor
Ecxnn r4 Ha eAeHHeno3Harnoer oA Xeparrea Jlnurecruc Kor4ce r{yBaar Bo
British Museum eo Jlougou. Onge rpe6a Aa ce cnoMeHar 14noprpernre oA
Hagrpo6Hlrre cnoMeHHrlr4 oA JroKaJrHnrepa6orurHr{qr{ Bo fia"nrtrarluja,
Croeenuja (Illeunerep), KaKo u no jyxHa Cp6uja n Maregonraja.
TengeHquure [rro ce uauuSecrr{paar Bo BpeMero ua Xa4pr,rjauce
npoAoJr)KyBaarr4 rrogoqHaBo reKor na II ne<, yrrrre nouHTeH3r{BHo.
lluxryparuure r{ rrJracrrrrrHrrre KBaJrr,rrerr,r ce :ajaruyeaar r{ Toa [opagr.{
ynorpe6ara Ha r{rrlKacro KoHr{r4nr{paHr{ AeJroBrlHa uraBara noKpr4eHrrco
Koca, KaKo I{ [opagr4 6recraso I{3Ma3HerlrreuopuI,rHI,IHa I,IHKapHarI4Te Ha
Jrr4rlero.Hajnaxeu roprper og roj nepr4oAe Jrr4KorHa rlapor JlyqraeBepa oq
flryj (rar. 134), nopaqu cnojara rlr[]rr{Ha nocrarrKa na gna6oro ceHr{eHr4
AeJroBrrHa r.rraBaranoKplreHr{co Koca ruro ce u:pa6orynaar co gla6oro
3aBJreKyBarbe Ha 6p:o porupar{Ko cBpAJro,KaKo r4nopaArr rxapMor Ha
 MoAHlrreAeraJrr4(xocara u 6pagara). Baxen e Qarror ruTo Bo BpeMero Ha
AHronue 3a npBrrar ce jaeyaa noprper Ha ueroj BJIaAeTeJI u:pa6oren no
AoMarxHapa6orr.rnnraqa.Bo roj noruregoco6eno e I4HTepecHa rJraBaraHa
Mapxo Aypenlre lr:pa6oreua pequcu KaprrKarypaJrHoBo 3agap (xar. 135).
14 paHoro ceBepcKogo6a ao Harxrlre KpaeBI{3a I,I3BecHo BpeMeru 3aAp)<a
TeHAeHrlulrrerrrro ce uaur.rQecrupaaBo AoIIHoarIrHcKI,IornepuoA,
eAr{HcrBeHoce :a6enexyBa cKor{aHyBarbe Ha $opunre, aerarr4Tev
ua6ronusaqrra Ha nxKTypanHr.rree$errra, no no uajgo6pure ocrBapyBarbace
janynaar r,r3BoHpeAHo KBaJrr{rerHr{n npeQuueru cKyJr[TypI{.Bo cenepcruor
neplroA noBTopHoBo rrpB nraH us6usa qapcKara ceuejua [poilaraHAa.
I4rraeHo,Cenep npaBrr cd :a Aa rra a$uprtrupa cBoI{TeCLIHoBLI Kapa6are n
lere. Perxu ce JruKoBr{TeHa qapeBr4og roj rrepnoA, Ho 3aToa ce coqyBaHI,I
uraBrlTe Ha llrtayrura, conpyra na Kaparane xoja curypHo He Mox<eJIaAa
cror,r caMa 6e: crojor co[pyr. I,IenoHpeqnuce rrpuMepoqllTeHa TJIaBI,ITe oA
Carona urro rr,r HaAMr{HyBaarcr4re Kpeaquu Bo pI{McKI,Ior cBer og roj nepLIoA
(xar. 177, 178).
Bo nogoquara ceBepcKayMerHocr 3anoqHyBaarHa rIoBpIxrlua aa ll3Jraraar
HCKOI4TIJIACTI4TIHI'I KBAJII4TCTI4 BO KOI' CTPYKTYPATA HA TJIABATA gO6UNA
loBTopHo 3arBopeHaQopr*.ra,AoAeKaKonopI{crI{yKI,ITeaKqeHTucla6ear. Toa
oco6eno go6po ce Boor{yBaHa rJraBnre Ha Kapaxare, fere u ArercaHgap
Cenep. KaKo H Ha Jrr,rKoBr,rre sa x'euure oA BnaleaqKnre ceuejcrsa. Zaxo
$oprtrara ce cMr,rpyBa, BHarpeuHara renruja ce none(e pacre, ruro oco6eHo
ce ea6ene>ryBaBo rrorJrego'rrcoj e rroJrHco rara n rero6u. Onne ren4enqun
nocrojaHo ce sajaxHynaar Hr{3qeJrnor III ser I{ Aocrl{rHyBaar xynrruuaquja
Ha r{3BoHpeAHr,rre rroprperr.r Ha qapeBr{TeMarcuu Tpavanr,rn, @uruu
Apa6janr,ru r.rTpajan fiequ og cpeAr4HaraHa III eer. Oaue rengeHllr{I{ ce
[prrcyrHn r{ Ha noprperr4Te oA Harrrr4TeKpaeBr.r,Ha npLIMep noprperor Ha
M a x p u H o g E o r e v r a j S e n r p a n ( r a r . l 7 l ) u a x o j e u c r a x a H a c r , r J r Hr e
ar o 6 a
14rr3BoHpeAHo rperr.rparbeHa npaMeH?rreKparKa Koca I4 6paga. VI craryara
ua rpafanran og Cro6ra (rcar. I92) e co cJrHqHr,I KapaKrepLIcrI4KI,IcaMo co
yrrrre rrorero6en lr:par Ha Jrr{qero.
flo rpaxara pecraypaquja rua Kracvr\vc'tvqKo-I,IAeaJII,IcrI,IqKIrorrlprrcrarl
KoH [oprperor rrrro ce vaHuQecrr,rpa Bo nocMr,rpeHou florearpaJrHo
AocrorrHcrBo 6es nnarpeureH HeMr{p, KaKo r,rnpu rpa(arrero Ha vogara alla
greca Bo rrepr{oAor ua farlreH, 3a[orrHyBarrpoqecor Ha BJleryBarbeBo
rpaHcrleHAeHTeJrHr.rre BoAr{Ha floprperHara yMerHocr. floprperor 3a[oqHyBa
J
(t) Aa ce crpeMr4KoH rrKoHurrHocr,xou ue6erHyBalbeHa AeraJlure,
- HenoABr,r)GocT r.r3aKpylHyBarbeHa 3aTBopeHaracTpyKTypaHa rJIaBaTa.
r r')
'-) Mefyroa, He 3racHyBaarcr{TeBpeAHocrr4Ha aHTl{rrKaraKapaKTepl,Iraquja,na
-l Bo BTopara rroJroBr,rHa na III nex ce janynaar u I{3BoHpeAHo I{HTepecHI,I
r-.)
nopTpeTr.rKaAe ruTo e 3aApxaHa TpaAr{rIr4JaTa Ha rIoprpeTI,ITe oA rlepnoAoT Ha
F. cpeAlrHaraua III ser.
Ovuuegno e AeKa [oprperHara rrJracrr{KaHa pr{McKr4orrrepr{oAoA
F uoqpavjero na Jyrocnaruja ru cJregeJra flpr{MepnTeruro goafane oq
- roJreMr,rrenpoAyKqr.roHr,r qeHTpr,r.Mnory [oprperr{, Kora craHyBa s6op :a
oHI{e oA cnyx6eH KapaKTep, 6ea corranenne6rane r,rMrroprr,rpaHr,r, Ho cerraK
w. roJreM 6poj og nus 6ure HarrpaBeHr{Bo AoMarrrHr{repa6orunnr,rqn.
,U flpo6nerrrarlrKara Ha r.rMrropror r{ AoMaruHlrre pa6orurHuqn cd ylure He
F Moxe Aa ce corureAaBo cera caoja xounleKcHocr. l{axo ce pa6oru ra
z lpoBr.rHqr,ru Korr ce naofane Ha caMara rpaHr{qa Ha qapcrBoro, ceuaK HeMa
rpaj ro Jyrocnanuja rrrro He Aar 3HaqaeHnprlJror Bo HacJreAcrBoroHa
aHTr{rrKr{orrroprper. Og qpyra crpaHa, BpBHrIreocrBapyBarbace HecoMHeH
rrpr.rJrorxon pa:aojor r,rrro3naBarbero Ha aHTI{qKI{or Iroprper Bo IIenLrHa,

c.l
FJ
rt)

(,
D
f
F
TrI

F
.r'.
-

v
'U
F
z
 Kasnoantidkii ranovizantijskiportret
Dragoslav
Srejovic

Tor<ou III vEKA, u razdoblju bezvla56a,rarova,terora i sveopite krize, koja je

dovela u pitanje sve tradicionalneidealei obezvredilacelokupanovozemaliski
2 i v o t , s a z r e v a oj e l a g a n oi o v e k k a s n ea n t i k e .m i s t i k i f a n a t i k ,z a g l e d a nu s e b e
i o p r e d e l j e n z a o n o s i r a n i ,s p i r i t u a l n is v e r .V e c n a p o j e d i n i mp o r t " r e r i m iaz
poslednje.decenije II _vekauoiavaju se neke karakieristiine osobine rog novog
coveka..ali_je njegov lik konaino uobliien tek na portretima rz razdoblja
t e t r a r h i j e ,k r a j e r n l l l i p o i e t k o m l V v e k a .
- Tetrarhija nije samoremeljnareforma cenrralnevlasti ve6 i svojevrsna
-
ldeglggijSzasnovanana religioznoj osnovi. Prvi tetrarsi Dioklecijan,
Maksimijan Herkulije, Konitancije Hlor i Galerije- ukazali su se svojim
podanicimakao spasiocidrl.avei doveianstva,kao bogovi i protohero4i,Ioaii
et Herculii, diji nov sistemupravijanjaobezbedujerraj"nusigurnost,mir.i red,
kao i kosmiiku vednostRimikoq carstva. Vladarima od tada ne daiu mo6 ni
narod, ni senat,ni vojska ve6 samo vrhovno boZanstvo;svi oni poseduiu
izuzetnr,.bogomdanu sp.osobnostda uvek izbavljaju,isceljuju i pobeduju,
a podanici im za sva ta dobra duguju najve6epoStovanjei'b'ezre)ervnu
pokornost. Ta tetrarhijska ideologija, u kojoj iu najve6im delom realizovane
soterioloike teLnje prethodne generacije,jedna je od glavnih odrednicadoveka
kasneantike, a timJi kasnoantiike portretne ,t-etrror"ti.Dva naive6a
s p o m e n i k ap o d i g n u t au s l a v u t . t r a . h i j e - D i o k l e c i j a n o v ap a l a t au S p l i t u
i Galerilevp a a l a r au G a m z i g r a d u- n a l a z es e n a r e r i r o r i i ji u g o s l a v i i i :t o . f e
i razlog Sto su portreti sa te teritorije izuzetno znaiajni zi izumearanje
n a s t a n K aK a s n o a n t l c k opgo r t r e t a .
. Kasnoanti6kiportreti u Jugoslavijinisu brojni, ali se gotovo svi odlikuju
visokim umetniikim kvalitetima.Pronadenoje samo dvjiesetak porrrera
nastalih.u razdoblju od Dioklecijana do Justinijana,izmedu 284.-i 565.godine,
i to mahom carskih, medu kojima se nalazi nekoliko remek-dela:portre-ri
tetrarha od porfira (kat. 220) i bronzani porrreti Konsrantina I, takozvanog
- gradaninaEmone i cariceEufemife (kat. 225, 226, 255).
NalaziStakasnoanti6kihportreta u Jugoslavijilocirana su na nekoliko uzih
podru6ja nekadainjih rimskih provincijaDalmacije, Priobalskei Sredozemne
Dakije,
_Dardanijei SredozemnogNorika. To su, uglavnom, ili veliki gradski
centri (Salona,Naissws,Emona) ili carske palare, odnosno mesta koja i,, uezana
z3 .yaZ1reistorijske dogadaje ili Zivote pojedinih imperatora (Margwm, Spalato,
-
) Felix Romwliana, Iustiniana Prima). Uz port.ete nisu otkriveni n"atpisi.iako da
nijedan kasnoantiiki porrrer.sateritorije Jugoslavijenije pouzdano irtorr"rt
-7
I nr u ,|eonomsluca]u,caK nl kad Jerec o carskrmportretlma, nlle sa
a p s o l u t n o m. s i g u r n o s i uo d r e t { e ni d e n t i r e tp o r t r e t i s i n el i i n o s t i . N a j v e c ib r o j
12261 p o r . t l e t ap o t i i e i z p o s l e d n j ed e c e n i j el l l i p r v e d v e d e c e n i j eI V v e k a ,d o k s e z a
Statua mu5karca
Bronza k r a i I V v e k av e z u i et r i r l i i e t i r i p o r r r e r ai, z a p t r u p o l o v i n uV l v e k a- s a m oj e -
- Ljubljana (Emona) oan.
SredinaIV veka n. e. Ova u celini mala, ali veoma raznovrsnaiznatajna serijaportreta mo2e se
N a r o d n i m u z e j .L j u b l j a n a na osnovu stilskih odlika razdeliti u 6etiri osnovnehronoloike srupe. i to:
l ; p o r t r e t i k o j i s u n a s r a l iu r a z d o b l j uo d p r o g l a i e n i aD i o k l e c ' i j a n ^ . ^r ^ r ^
12261 (28+. g.) do pobede KonstantinaI nad Licinijem (324. g.);
Male statue 2) portreti iz vremenasamosralnevladavineKonstantinaI (324-337):
Bronze 3 ; p o r t r e t i i z r a z d o 5 l i av a l e n t i n i j a n s k o - t e o d o s i j a n sdki nea s t i j e( 3 6 4 - 4 2 3 ) :
Ljubljana (Emona) 4) portreti iz vremenaJustina I i Justinijana(518-565).
M i d d l e o f t h e 4 t h c e n r r r r vA . D . Izmetlu nazna6enihgrupa postoje, medutim, manje ili ve6ehronoloSke
Nationai
M;r.';, Lirrrri."'
LN
-, !a\r1nekoje znatno oteiaviju prou3avanjeove serije.kasnoanti6kih porrreta.
Jedino se portreti prve grupe hronoloiki i stilski neposrednovezuju za portrete
 iz druge polovine III veka, odnosno za porffete iz vremena samostalne
Konstantina I. Ve6 izmedu portreta druge i tre6e gruPe postoii
"lad""ine
Iakuna od nekoliko deceniia,koia ie ,rirorratttoprouzrokovanapoiatanom
ekonomskom krizom i utestalim upadima vawira u balkanskeprovinciie posle
smrti KonstantinaVelikoe. Lakuni od iednog stole6aizmedu tre6e i detvrte
grupe tako je, medutim,.7.lik", da se portretiiz vremenaJustinaI iJustinijana
mogu razmalratl samostalno,-kao grupa.raznotnizantijskihPortreta'
Frlnaerupa Dortreraie naibroiniia, ali ie stilski najheterogeniia. Niihova fe
ornorn.r""kriakteristika upravo stilsiia nedoslednost,iesto i tehniika
nedoteranost, eksperimentisanjeoblicima,.odnosno stalno kolebanje izmeclu...
tradicionalnog l.iirrn" ili impresionizma i novih teZnii da s.eizraz koncentriSe
u pojedine de"taljelica (odi, uita, ielo), a osnovna form.a pojednostavi, umiri
i Jreobrazi u statiian kubus. Na osnovu stepenaoslanjania na tradicije,
oinorno prihvatania inovaciia, u ovoj grupi'ie T9gyg."9 razlikovati tri stilske,
,, .,.roln"iro, i hronoloske podgrupe'p6rtieta od kbjih je jedna karakteristidna
," oiot t..i;ano.,ru,rlada"in"do"uspoitavlianiatetrarhije (od 284. do 295), iedna
- za razdoblje prve tetrarhije (od ies. do 3.05),_f iedna - za dramatitna
zbivania u i"ri,rr., izmedu'smrti Konstancija Hlora (306' g.) i pobede
KonstantinaI nad Licinijem (324. g.).
Sukobljavanjetradicionalnogim-presionizmasa govim ekspresionizmom
jasno se uoiava na portrerima zrelih muSkaracaiz Stipai Kostolca (kat. 199,
202), a i na portretu nepoznate Zene izsinl.a (kat.210), koji su verovatno
nasiali , p*i- godinama Dioklecijanove vladavine. Sva tri portreta su
individuaiizovaia i izraLaina,asimetriinog_lica, poput imPresionistiikih
Dortretaiz III veka. Na siavi iz Stipa celokupni muskulaiura lica ie u pokretu,
'oosebno
dok je na glavama iz
'Kostol"a na 6elu izbrazdinom asimitriinim 6orama,
i sinja ne$to smirenija, posebno u gornjim partiiama lica. Iza tih
uznemirenih i'asimetriinih povrSina nalazi si, medutim, potpuno nepokretna,
stereometrijskioblikovana -"ra glave,5to doprinosi da lica d-eluluizve5taieno,
kao nalepljenem.askekoie izr.aL{uaiuuvek.isto raspoloZenje.Na sva tri
portrera se zato r uodava isti jedak i rezigniran lzrizlicakoii. je postignut
'konrrrr,o1n
izmedu teSkih, mesnatih i opuitenih obraza i malih stisnutih usta
sa naniZe oborenim krajevima. Hladan f bez Zivotne uverljivosti, tai izraz.
deluje kao namerno odabrana poza, jer,pomenuti kontrast posebno nagla5ava
i poipuno paraliie donle delovi lica, odnosno obrazuje grimasu koja udre put
uopiiavani u, depersionalizaciii i apstrahovanju.
J
a balii korak ri odstupaniuod tradiciia i pribliZavaniunovom tipu 6oveka
oznaiavajudva portreta izsrbije (kat.200,203) i portreti iz Salone(Abb. 100,
rh
tOt; i Nato"e (i'Orange, 7933',Abb. 107)._Nasvi.detiri portreta povriine lica
su umirene i skladno povezanesa masom glave u vidu kompaktnog, kubiinog
bloka. Na donjim pr.iij..n" Iica ponavlja se grimasa.sa naniZeoborenim
F. krajevima ,rrt", d.rr'ui5. ne odreduje oino.'no raspoloZenjePortretisanihosoba
rrl "li
jer le ekspresijakoncentrisana na odi i 6elo. Si.om otvo.ene oii, sa istaknutim
F LrupnimiuZicama i zenicama,daju pogledu usredsredenost,ali zbog snaZno
naeia5ene simetriie lica tai pogled'nuik-ostajehladan i ukoien. Zbogtogaie
i o"nou"" raspoloZeniekoie irati sa tih portreta stro.gaozbiljnost, odludnost
i mirna, kontimplacija. Portreti iz Srbije^delujugrublie.i-tvrdeod
v
,Q portrera iz Solini i Narone, koji se odlikuiu znarno mek5im formama
F" I ri"i;. izvedenim detaljima, kao i razigraniiim povriinama.lica,,posebno oko
z oiiju'i usta. Tu razliku obiaSniavaiinienica da su portreti iz, Salonei Narone
od'penteliikog mramora, ii. ar su izradeni u nekoi od grikih_radionica.
Upiauo oprei"enstizmedu iakozuanog mehog ili soinog stila, koji se neguie
u'Gr6koj,'i trtrdog stila, za koji se pretpostavljada.je odlika.prvenstveno
radionica'na Istolirr, u Egiptu i Siriii, jedna je od glavnih odlika tetrarhijske
Dortretne,r-..norri. Poriinuti poit..ii iz Srbije,Solina i Narone pokazuiu da
le na Balkanskompoluostrvu tidva stila neguju uporedo ve6 od.posle4li.,
decenijeIII veka. U oficiielnoj portretnoi umetnosti prve.tetrarhlF tardt stLlF,
\o -.d.rti*, gospodare6i.To j"s"" pokazuju porrreti iz Dioklecijanove palatc
o\
 u S p l i t u , o d n o s n oi z v r e m e n ai z g r a d n j eo v o g d i i n o v s k o g a r h i t e k t o n s k o g
zaan)a.
^Svojim poloZajem,arhitekturom i dekoracijom Dioklecijanovapalata
u Splitu ilustruje tetrarhijski mit o harizmarskomvladaru koji, po3to je ostvario
najve6epodvige, uniStio z1o,uveo red na zemlji i usre6iosvoje podanike,
zadobija veiiti Zivot, tj. biva uvrS6enmedu bogove. Stupanjem,, o.,u palatu
305. godine, Dioklec_ijanje otklonio od sebesve ito je ljudsko i prolaino da bi
dosegaoapsolutnu vlast nad celom vaseljenomi zakoraiio u vednost.otac
DiokJeci.ian i . .nrj e g o v i hs a v l a d a rn. ri j e s m r r n i k .v e c v r h o v n i b o g J u p i r e r ,
a_njihoviuzori nisu veliki vladari iz proSlosti- AleksandarVeltki,^A,rgustili
Trajan - ve6 mitski heroji koji postaju bogovi - Herkul i Romul. Zbo! toga je
q v.reTe izgradnjespomenikau slavu vladaraprve tetrarhije,kao iro su
G a l e r i j e vs l a v o l u ku S o l u n u ( o k o J O O g . . ) , s p o m e n i kt e t r a r h an a R i m s k o m
f o i y , - i ( J 0 J .g . t i . D i o k l e c i i . r n o vpaa l . r r iu S p l i t u( l O O - l 0 5 t .m o r a l ad a , e
radrkalnorzmenl r rkonografijacarskih portreta.
B i s . t au m e d a l j o n uf r i z . rD i o k i e c i j a n o v om g a u z o l e j au S p l i t ui e d i n ij e
p o u z . l . r n od a . r o v apnr i k a z D r o k l e c i i a nkao i , i r k o i z r a d e nn . - r r n o i u r e l j e [ u .
omogu6uju.da se uode sve osnovne odlike nove ikonografije carskih portrera.
[J.tom medaljonu nije prikazan stvarni Dioklecijanov lik ve6 ideja
o harizmatskomvladaru koja je izraLenasledenomfigurom sa naglaienom
centralnom osovinom, stereometrijskistilizovano- gl.-ano-i licei liSenim
individualnih crta. Kosa svedenana bezivotnu -.rn] bore oreobrazene
u linearnu.mrcZukoja zateLepraznepovriine lica i krupne odi potcrtane
teikim podoinjacima glavni su elementikoji konstruiiu-novi lik vladara,
sakralani simboliian, \-an prosrora i vremena.Dve dvojne herme iz Solina kao
idve monumentalne
'Orange, .glaveugradeneu zidine Dioklecijanovepalateu Splitu
(I 1933,Abb. 36-38; Cambi ArchaeologiaJugoslaz,icaXVII,i976.
tyg..l-11, pokazuiu kako se taj novi lik viadara ioLi,"6ez ikakvih teiko6a,
skladno po'ezati .sabezvremenskimi irealnim mitoloikim bi6ima. Nemoguce je
pouzdano utvrditi identitet vladaraprikazanih na pomenutim hermama
i glevama..Kako je u porrreru bilo vaZno izrazjti jidino pojam svemo6nog
vladara,njegovu je jedno isto lice moglo biti prikladno
lgmilozng prirodu, to
i za Dioklecijana i Maksimijana Herkulija, i za KonstancijaH"lorai ialerija. Ta
potpuna bezliinost, koja u prvi plan isti6ejednakostretrarha,njihovu porpunu
sli6nost(similitudo)i slogu (concordia),dovedenaje do krajnjih konsekvencina
porfirnim portretima koji su nadeni u istoinoj Srbiji. To su carski portreti koji
se srgu-rnovezuju za vreme izgradnje Galerijeve palate u Gamzigradu (Felix
Romuliana), za razdollje efenierne druge tetrarhl1e iz 306 311. godine.
:
_Galerijevapalata u Gamzigradu razlikuje se formalno od Dioklecijanove
palateu Sp_litu,ali je u suStinisa njom isrovetna.I to je dZinovski Templum,
S1cyumpalatium, a hram mauzolej koji je sagradenu srediStupalateaniicipira -
divinizacrjunjenog vlasnika,koji je i sam protoheroj - Romullli Herkul.
U ikonografiii svJg siavolukau'solunu Galerije je predstavnikekumenskog
suverenitetatetrarhije,Pactor orbis i Pactor gentium, U ikonografiji
graditeljskogpoduhvata u Feliks Romulijani on je pak kosmokrator
i obnovitelj sveta,Pater orbis r Restitutor orbis, iti snaZnoisti6u i carski
portretr rz tog vremena,i to ne samo svojim ikonografskim odlikama ve6
i vrstom materijalaod koga su na6in.jeni- tvrdim crvenim porfirom.
7 U Galerijevojpalati u Gamzigradu nadeni su fragmenti od dve carskestarue
o d p o r f i r a ,i t o d e o g l a v es a s n a i n i m v r a r o mi S a k a l e v er u k e s a z e m l j i n o m
kuglom (SrejovicGimzigrad - leasnoantiikicarski dvorac, 1983.kat,26,27).
O b e s t a t u ep r i k a z i v a l es u i m p e r a t o r au n a t p r i r o d n o jv e l i i i n i , n a j v e r o v a t n i j e
s.aTogGalerija.Jedna statuabila je postavljenana fasadizapadnekapije palate,
dok je_jednaverovatno pripadalagrupi tetrarha,koja se, poput grup.
blo;e sastoj ala od p arova zagrlienih avgulta i a
:^V?,rik3T.kol.!i 91 .c.ezar
( D e l b r u c k , 1 9 1 3 , f a l . 3 5 - 3 7 t . F r a g m e n t io d i o Sr r i s l i i n e s t a t u ei l i p o r r r e r a
otkriveni su u okolini Romulijane: u Sarengradusu nadeni delovi siatue,koja
je prikazivalaimperatorana prestolu (Jankovi6,Starinar, XXXI, 1981. 87-94),
 iz Tekije poti6e fragment carskog portreta ili biste (kat. 221), dok je glava iz
NiSa (kat. 220) pripadala grupi tetrarha, nalik onoj ispred fasadecrkve
Sv. Marka u Veneciji (Delbruck, 1933,Taf.3l-34).
'
Pojava tako velikog broja reprezentativnih carskih portreta na relativno
maloj teritoriji, i to stilski jedinstvenihi od istog skupocenogmaterijala,moZe
se objasniti samo kao smiSljenapropaganda,kao deo politidkog programa
imperatora koji se svesrdno zalagaoza rerrarhrjr. Gotovo je izvesno da je tai
imperator bio Galerije, prva lidnost u Carstvu posle 306. godine, jer je jedini
on celokupnim svojim ponaSanjempokazao da je poitovao i dosledno
sprovodio Dioklecijanov politi6ki program. Pomenute statuei portreti sigurno
su izradeni u jednoj radionici, koja je bila neposrednovezanaza Galerrjev
dvor; njihova, pak, pojavau Priobalskoj i SredozemnojDakiji lako se
obja5njavadinjenicom da su glavneli6nosti druge tetrarhije- Galerije,
Konstantin I, Licinije i Maksimin Dala - poreklom iz tih provinclja, da je
Galerije roden u Romulijani, a Konstantin u Ni5u. Manje je znatajno koji je od
pomenutih imperatora prikazan na tim statuama, odnosno portretima. lJ
i{omulijani su^svakakobile postavljene porfirne statue Galerrja, moLda i
monumentalnagrupa terarha iz 3a6. godine; glavaiz NiSa verovatno prikazuie
Konstantina I kao cezara,a glava iz Tekrle nalikuje na Licinijeve portrete. Sve
su to, medutim, ista ili veoma slidnalica koja je teiko razlikovati od likova
imperatora prve tetrarhije. Zbog izuzetno tvrdog kamena - porfira, sihzaoja
lica je jo5 izrazitl)a nego na carskim portretima izmedu 300. i 305. godine.
Daljim insistiranjem na simetriji, dekorativnosti i isticanju gornjih parr.ijalica
kristaliSuse strogi, gotovo zastraiuju6ilikovi koji su sli6niji idolima nego
ljudskim bi6iina. Dataj tr.,rdi stll nije bio samo odlika orijentalnih radionica i
ograni6enjedino na isto6nedelove Carstva,pokazuje portret iz Emone (kat.
223) na kome je verovatno prlkazan jedan od tetrarha, mol.da Licinije.
Joi nije dovoljno jasno 5ta se deiavalo sa privatnim portretom posle 300.
godine. Privatni portret, koji je prva tri veka Carstva u svemu podralavao
carski, u razdoblju tetrarhije nuZno 1'emorao da se osamostali,jer je jaz koli je
stvoren izmedu bogomdanog vladara i obi6nih smrtnika postao nepremostiv.
Kako ni vrli istaknuti pojedinci nisu mogli imitirati numinozne likove
imperatora,privatni portret je morao da se osloni na tradicionalneforme.
Strogom, militaristidkom duhu tetrarhije nije odgovarao stil portrera iz
razdoblja Galijenovog klasicizma, ve6 jedino stil iz vremena vojnidkih careva,
izmedu Maksimina Tra6anina iTrajana Decija. To dobro ilustru;'e glava zrelog
F]
cr) mulkarca iz Dubravice (kat. 198) koja Zivo podse6ana portrete iz sredine
- III veka. Stereometrijski modelovana masa glave, prazne povriine lica
r f')
i i grafiiki prlkaz o6iju, obrva i bora na 6elu, upu6uju, medutim, na znatno
F-

F-)
kasnijevreme, verovatno na drugu decenijuIV veka. Iz istog je vremenaili je
koju godinu raniji i portret otmene neznankeiz Konjica (kar. 212).
F
rrl
Da ie posle 300. godine izgubljen smisaoza prrkazivanjelica smrtnika jo5
n izrazitlje ilustruju nadgrobni spomenicii sarkofazi.Na nadgrobnim
F spomenicimaIV veka pravi portret je retkost. Naj6e56eje to manje ili viSe
n
stilizovana ljudska figura na kojoj je, umesto glave i lica, detaljno prlkazana
bogata ode6a i raznovrstan, skupocen nakit (kat. 228, 230). Figure pokojnika
\, redovno su modelovanebez pravog smislaza tre6u dimenziju i raspored
'L) u prostoru, pa su zbog toga 6estobliZe duborezu th crteLu nego skulpturi.
F lJ vreme druge tetrarhije ljudska lica nisu, medutim, uvek prikazivana
z u arhaiziraju6emili tardom stilu. Pojedine skulpture i mozaike iz Galerijeve
palate u Gamzigradu karakteriSeupravo sasvim drugadiji meki, klasicisti6ki stil.
Svi prikazi bogova i heroja, izvedeni od visokokvalitetnih vrsta mermera iz
maloazijskih ili ati6kih kamenoloma, stilski se vezuju za klasicistidku skulpturu
poznog helenizma, a i likovi na mozaicima, na primer glave lovaca (kat.222),
bliski su idealizovanim helenistiikim portretima ili portretima rz vremena
Antonina. Te skulprure i mozaike izradlli su verovatno umetnici iz Soluna, gde
je, pod uticajem atlikih umetni6kih radionica, i u vreme_tetrarhijenegorransiil
oo koji se zasnivana tradicijamaklasi6negr6ke umetnosti. Cini se, medutim, da 1e
o\
2251 1225)
Glava Konstantina I Head of Constantine I
3ronza Bronze
\ri (Naissus) Ni5 (Naissus)
\1
f-/Ko Jr)-JJU. gOOtne n. e. c . 3 2 s - 3 3A
0 . D.
\arodni muzej, Beograd National Museum, Belgrade
 taj meb,i,klasicisti6ki stil bio rezervisan Prvenstveno za mitoloike i Zanr-scene.
Uticai tog stila ipak se uoaavai na poiediniln Porlretima, i to posebnona
p o r r r e r i m -zae n a , ' b i l oc a r i c ab i l o n e 2 n a n k i .Z e n s k ag l a v an a i e d n o m f i g u r a l n o m
kapitelu iz Galerijeve palate u Gamzigradu,(kat.229), verovatno.prikaz
Gilerijeve majke Rornule kao sveiteniceLibera i I ibere,.imamek oval lica
i soina usta, a nos i o6i - kao na portretima ,,tvrdog" stila.
Reakcijanatardi stil, koja je oipodelave6 od 306. godine, postajeveoma
izrazita u.razdoblju raspadatetrarliije, od Galerijevesmrti 311. godine do
K o n s t a n t i n o v ep o b e d en a d L i c i n i j e m u 3 2 4 .g o d i n i . N a L i c i n i i e v i m _ p o r t r e t i m a
i dalje gospo daii tvrdi stil (kat. 223), ali na pbrtretima koji su nastali . .,
u zap^dnim provincijama Carsrva u prvom je planu is.taknut stil koji se oslanja
na kiasiini helenistidi<o-rimskipott.6t, posebtto onaj iz vremena Avgusta
i Trajana. Portret iz zbtrke Danieli u zidru (kar.. 224), nastaooko 320..godine,
definiSeve6 u osnovnim crtama lik koji 6e karakterisati doveka spiritwalnog
doba, iz razdoblja Konstantinove svetskemonarhiie' To niie viSe.nelepo,
napregnuto lice iz vremena tetrarhire ve6 6ist i ozaren lik. Usta vi5e nisu tanka
i siisn-uta,brada je izgubila raniju teZinu i postalameka i obla, bore
i p o d o c n j a c i s u n e s t a l ib e z t r a g a ,a u v o j c i k o s e u i i r o k o m l u k u u o k v i r u i u .
.\risoko,plemenito ielo.
Jedino su o6i kao i ranije Siroko otvorene' ali pogled
nije viSeusm....t p..-J posmatra6uve6 je skrenut u stranu, zbog degaIice
dobiia izraz odsutne zamiSlienosti.
Port."t iz zbirke Danieli :uZadrt predstavlja verovatno jednog od
Konstantinovih sinova, moi.da Krispi, koji je usmr6en u Puli 326. godine pod
misterioznim okolnostima. Istovremeni Konstantinovi portreti su sli6ni, ali je
na njima glava u celini stroZe strukturirana, a lice m-anjemlitavo' Tek na
portietimi iz razdoblia samostalne.Konstantinovevladavine (324-337) konadno
ie definisanimperator nove svetskemonarhije, veliianstvenostnjegovog
boZanskog lici ldioina aultws, divina maie;tas).Jedno od najistaknutijim mesta
medu tim"portretima za:U:zimabronzana glava Konstantina I koja je nadena
u njegovom rodnom gradu NiSu (Naissws).
Gliva iz Niia pripa'da\aje pozlacenoj_ bronzanoj statui koja je prikazivala
i m p e r a t o r au o k l o p u i s a s i r u p o c e n o md i j a d e m o m .L i c e i m p e r a t o r aj e S i r o k o ,
b e i p o k r e t a i b e z i i e d n eb o r e - ,u s t as u t a n k a i p r a v a , n o s j e d u g i k u k a s t ,a l u k
F-
kose za6eiljanena 6elo sa dugim uzdignutim obt.ramaiini impresivanokvir la
krupne o6i sa duZicamai zenicamaodzlata. Svaki je detalj na ovoj glavi na
neki na6in osamostaljeni stilizovan, usled degalik gubi Zivotnu uverljivost. ali
rl dobija natprirodnu tajnovitost koja privlaii, opiinjava i uliva najve6epoS.tovanje.
c.n
- fo je tit< i-p.."to."'., trijumfu, sJblistavom dijademom koja je aluztja ne
r r'l
r- samo na velike helenistiike vladareve6 i na boZanstvakoja rasipajusvetlost,
na Apolona -.H.lij*. Na veiikoj kameji iz.:Kusatka (kat..2.33)pr.lkazanje
.-
lmperaror sa rrm rsrrm ozarenim likom. Ostale ikonografskepojedinosti tog
F pr'rk^r^- properi konj, koplie u imperatorovoj desnici i pokoreni neprijarelii-
svetske
ioi jasnijeistiSu odlike idealnog vladara iz razdoblja Konstantinove
F
n. mo.tarhije,njegovo apsolutno [ospodaranjeprirodom, istorijom i ljudima
- (Fatorum orbit2r, Reito, totius'orbi, Victor omnium gentium). .
Opite rastere6enje, koje se osetilo u celoj Rimskoi Imperiji kad je
rr'. Konsiantin Veliki okon6ao gradanski rat i Milanskim ediktom sre6no re5io
'U verske probleme, nije trajalo dugo. Goti i Sarmati ozbiljno su ugrozili
F Podunavlje ve6 pred kraj Konstantinove vladavine, arazdori u hriS6anskoj
z crkvi i neslaganjaKonstantinovih naslednika oslabili su unutrainje snage
Imperije i oirogu6ili varvarima da provincije na Balkanskom Poluostrvu
prervore u rarno popriSte. Zbog toga se sredinom IV veka zatamniuie slika
antidkekuiture na teritoriji Jugoslavije.Rasutei malobrojne spomenike,medu
njima i pet ili Sestportreta, te5-koje medusobno stilski povezati i odrediti im
tadno mlsto u razjidinjenim tokovima kasnoantiike umetnosti' Samo za
poslednjedecenijeiV i'prve decenijeVI veka mogu6no 1e vezatinekoliko
O pott..t" medu kojim a si nalazei dva izuzetno vredna.ostvarenia:statua
O iakozrta.tog Gradinina Emone (kat. 226) ibronzana glava carice Eufemije
12331
Beogradska kameja
ViSeslojnisardoniks
Kusadak kod Mladenovca
Druga ietvrtina IV veka n. e.
Narodni muzej, Beograd
233)
Belgrade cameo
Layered sardonvx
iusadak near Nlladenovac
Secondquarterof the 4th centuryA. D.
\ational Museum, Belgrade
( k a t .2 5 5 ) .
Sredinom IV veka otpoiinje period od pribliZno dva stole6aneprekidnih
pustoienja Podunavljai teritorija u istodnom i centralnomdelu Balkanskog
poluostrva. Izmedu 358. i 372. godine Sarmatii Kvadi u nekoliko mahova-su
ozbillno ugrozili ove teritorije, a 178. godine Goti su stigli do zidina
C r r i g r a d . rZ. b c ' gr o g a i s v i p o r t r e r ii z d r u g ep o l o u i n eI V v e k ap o r i c u i z
i-Lgoz.apadnog dela Brlkansi<ogpoluostr,ra-, ii Dalmacije (Doclia, Epidaurus)
i SredozemnogNorika (Emoia).
Portreti iz Dokleie (kat. 253) i Epidaura (kat. 227) izrad,eoisu od lokalnog
kamena loseg kvaliteta,a i rad su lokalnih majsrorakoji nisu umeli da potpn.ro
podraZavajuprofinjeni klasicisti6ki stil, karakteristi6an za carskei privitne
portrete rz vremenavaientinijanskei teodosijanskedinastrje.Zbog-znatnrh
oite6enjanije mogu6no utvrditi identitet imperatoraprikazanog na porrretu iz
Fpidaura, a i za porrret neznankeiz Dokleje teiko je utvrditi da li podraiava
likove i frizure caricaiz sredineili kraja IV veka. Na oba portrera uo6avajuse,
 medutim, razvuaenei prazne povr5ine koje istiiu samo anfas,sa gotovo
iscrtanim pojedinostimalica, Sto je odlika i carskih i privatnih portreta posle
380. godine i 5to je do kralnih konsekvencisprovedenona glavi takozvanog
GradaninaEmone.
PozIa(.enabronzana statua, nazvana Gradanin Emone (kat. 226) prrkazuje
sasvimmladog ioveka u bogato nabranoj togi. To je verovatno princ joS
deda6kogvzrasta- nobilissimuspuer,6ije prerano zrelo lice izral.avaspremnost
za vod.enjevaLnlh drZavnih poslova i najve6u ozbiljnost. Statua u celini deluje
dekorativno, jer su svi detalji na glavi i ode6i linearno reSeni.Dugi, uski i gusti
pramenovi kose tako su araniirani da kosa nalikuje na dekorativnu tanku kapu,
nisko namaknutu na 6elo. Razmaknutejagodice5ire gornje delove lica, na
kojima su ostrim linijama iscrtanetanke obrve i kapci oko krupnih, bademastih
o6iju. Uprkos naznaienim jagodicamai isturenoj bradi, inkarnat je rasplinut
i bez unutrainje ivrstine, zbog degalice deluje dekadentnoi umorno. Ode6a
je u skladu sa kosom i licem jer bogato aranLirani nabori isti6u profinjeni stav
figure i njenu elegantnu krhkost. Statua princa iz Emone, moida prlkaz
mladog Honorija, svakakoje pozno ostvarenjedvorskog kiasicizmaIV veka,
ivrsto vezano za suptilni stil iz vremenaTeodosijaVelikog.
Podela Imperije koju je 395. godine izvrSio TeodosijeVeliki, a za koju se
verovalo da 6e spasti antidku drL.avr i kulturu, nije spreiila varvare da predu na
desnu obalu Dunava i osvoje severnedelove Balkans^kog poluostrva.Siedinom
V veka Huni su opustoiili sve ve6erimske gradove,a za njima su slediii naleti
Ostrogota, Svevai Munda. Tek u vreme Anastasijai Justina I po6inje obnova
poruienih gradova,koja sredinom VI veka, u vreme Justinjanovevladavine,
dosdZevrhunac. Tada su u Podunavlju obnovljena starai podignuta nova
utvrdenja, a {nnogi spomenici ..krr".re i svetovne arhitekture, k"oji su otkriveni
u Cariiinom; gradu, Bregovini i Balajncu,dokumentuju ponovni procvat
gradskogLivota u centralnim oblastimaBalkanskogpoluostrva,posebno
u Dardaniji. Samo u Caridinom gradu (verovarnoIwstinianaPrima, grad koji je
Justinijan podigao u blizini svog rodnog mesta)sagradenoje osam crkava, dva
velika kupatila, akvadukt i niz stambenihi poslovnih gradevina.Gotovo svi
spomenici sakralnearhitekture u Caridinom gradu ukraieni su podnim
mozaicima na kojima su, prema kartonima donesenim iz Carigrada, prrkazane
ra;'skeptice i crkvene posude,kao i razne sceneiz Jevandelja.Na centralnom
trgu u Cariiinom gradu pronaden je fragment monumentalne bronzane statue,
koja je verovatno prtkazivalasamogJustinijana.U obliZnjem Balajncu,na
*.1
(,f) forumu ranovizantijskog utvrdenog grada, otkrivena je bronzana glava carice
- Eufemije, suprugeJustina I (kat. 255).
rrl
*.\ Glava jzBalajnca pripadala je bronzanoj statui koja je prlkazivala
.-l
vizantijsku caricu u prirodnoj velidini, u raskoinom ornatu. To je idealizovan,
ali u osnovi ipak rea-lanlik. Dok kosa sa dijademom deluje kao nepokretna
F masa,kao te5ki 5lem, dotle lice i vrat mekim linijama i zaobljenim povriinama
rrl
reflektuju toplinu, a i Zivotnu uverljivost. Umetnik dosledno profinjuje i
F stilizuje sve pojedinosti: sve se povrline biago slivaju jedna u drugu, a sve
- uglaste linije umekiane su tako da se formira mek oval lica. lJsta su
nesrazmernomala u odnosu na odi, koje su izduL.enei Siroko otvorene.Dug i
\r' tanak nos, sa linijama obrva, gradi fini, ali upadljiv crteZ koji oplemenjuje celo
,L) lice. Lako se uo6avai da su donji delovi lica skra6enii olakSanido krajnjih
F. mogu6nih granica.Sve te stilizacijeizvriene su, medutim, s merom, tako da
z glavaiz Balajnca ne deluje ni transcendentalnoniti apstraktno, a daleko je i od
pnewmatiinogtipa koji je 6estmedu ranovizantijskimportretima.
Na osnovu siilskih odlika iizgleda dijademepouzdano se moZe zaklju6iti
da je portret tzBalajncaizrad.enizmedu 520. i 530. godine u nekoj umetni6koj
radionici na Istoku, moi.da u Aleksandriji, i da prikazuje Eufemiju, suprugu
Justina I. To, medutim, ne znaii daje na njemu prikazan veran lik carice
Eufemije. Ve6 je istaknuta6injenicada je na kasnoantiikim portretima uvek
N bilo vaZnijedatirzraz nego lik, pre suStinunego opis. Izmectu 520. i 530.
O godine Eufernija je bila ve6 u godinama, a portretizBalalnca je prikazuje kao
Literatura mladu Zenu. Ta mladalaika svezinamogla je bez teiko6a da prede na lik jedne
o s t r r e . l ev . i z _ a n r i i sckaer i c ei e d i n o u
. v r e m eo_b n o v e R i m s k o g C a r s t v au p r v o i
R. Caiza, Iconografia romana imperiale da
C a r a u s i oa G i u l i a n o ( 2 8 2 3 6 1 d . C . ) , polovini vI veka, kad ie i podmladenim likovima carevai"caricatrebaio
Roma 1972. naglasiti da.je.zacelo iovecansrvoorpoaelonovo proie6e.portret izBalajnca
R . l J , l b r L i . k . 5 p i t a n t i b L f t a 1 , s , p a r 1 r 1 .7i 6
1n, svakako.iejedan od poslednjih portrita na kome forme antiike umernosri
Constantinus Magnus bts zum Ende des oi,ivljavajuu. svoj ra;ijo; sveZini.Tim podmladivanjimai isticanjem
W e s t r e i c h sB, e r l l n u n c l L c i p z i g 1 9 3 3 .
tradicionalnihvrednosti, medurim samb je stvaranailuzija o obnovr
J. Kotrh.itz, OstrijmischePlastik der
t h eodosianischen Zeit, Berlin 194 l. i trajnosti antiike civilizacije,koja se, medutim, ve6 posie nekoliko generacija
H . P . L ' O r a n g e , S t u d i e n z u r C e s c b i c h t ed e s raspalapod snaZnimnaletom varvarskih piemena.
spitantiken Portriits, Oslo 1933.
P . H . L ' O r a n g c , D a s s p i t a n t i b eH e r r s c h e r b i l d
von Dtoc/etian bis zu den Konstantin
S c i h n e n2 8 4 3 6 1 n . C h r . , B e r l i n 1 9 8 4 .
R. H. \f. Stichel, Die ramischeKaiserstatueam
A u s g a n g d e r A n t i l e e ,R o m 1 9 8 2 .
W. von Sydow, Zur Kunstgescbichtedes
sPAtantikenPortriits nn 1. Jh. n. Chr.,
Bonn 1969.
 .

J
(t)
-
(,
p
'-
F
*
F
-
t!/

,r)
F
z

s
O
 Late Classicaland Early Byzantine
Portraiture
DragoslavSrejovic

THE :Ro cENTuRy a. 1., which was a period of anarchy,wars rerror and
generalcrisis threateningto underminJ all the tradicionalidealsand disrupt the
entire life of men in this world, saw the gradualmaturation of the late classical
man, a mystic and a fanatic,absorbedin hiinself and commited to
l tr.anscendenral, spiritual world. Someportraits from the iast decadeof the
2nd century A. D., alreadyadumbratesome featuresof this new man, but his
appearancewas definitely_formedonly in the portraits of the period of the
teatrarchy,at the end of the 3.rdatrd_ihebeginningof the 4th century A. D.
. The teatrarchywas not only a radical reform oT the central government,but
also a specificideology basedon religion. The first tetrarchs-biocletianus,
Maximianus Herculius, constantius cb/orus and Galerius - oresented
themselvesto their subjects_as the saviorsof the stateand of mankind, as gcds
and proto-heroes,Ioaii et Herculii, whose new system of government
guaranteedlasting security, peaceand order. From that tirie onward, the r,riers
were consideredas having receivedtheir authority neither from the people r.or
from_the Senate,nor again from the army, but from the supremedeity itseif.
All the rulers were regirde.das-possessing an exceptionalpi*e., given them
from above,to rescue,heal lnd^be alwayi victorious; the r"bje.ii on the oiher
hand, were expectedto be
.utterly de,rotedand to pay the .nl.r, th. grearesr
r e s p c c ti n r e r u r n f o r t h e s eb e n e l i r s T . h i s t e t r a r c h a ni d e o l o g y .b a s e dt 6 a l a r g e
e x t e n to n r h e s o r e r i o l o g i c a l ol n g i n g so f t h e p r e c e d i n g e n e " r a t i o*nr ., o n . . , " f
the main factors in the Ife of the [tc classicalm"tr, iti it was, io.seq.re,rtll.,
reflectedin the late classical-portraiture. The two largestmonumenrsglorifyng
the tetrarchy - Diocletianzs'i palacein Split and Gaiirius,s palaceat
- yugoslavia.This is why portraits from
_Gamzigrad are in the territory of
Yugoslaviaare of exceptionalimportanle for the study of ihe origins of late
classicalportraiture.
The ljte.classic.rlportraits.in Y^ugoslavia are nor numerous, but almost ali of
,
them are of a high artistic value. only about twenty portraits madc in the
perrod rrom Dtoclcttanusto Justinianus,i. e. between284 and 565 A. n., have
been found. They are mainly imperial porrrairs,and they include several
m a s t e r - p i e c e st h: e .p o r r r a i t so f t h e t e t r a r c h sm a d e o { p o r p h y r y ( c a r .2 2 0 ) ,. r n d
the bronze portraits of constantine I, of the so-calledCidzen of Emona and of
E m p . r e s sE u p h e m i r ( c a t .2 2 5 , 2 2 6 , 2 5 5 ) .
The lare.classical portraits found in Yugoslaviawere discoveredin a few
rather small areasrn the former Roman provinces.of Dalmatia, Dacia Ripensi.s,
Dacia MediterrAnea, Dardania and lvoricwm Mediterraneum. Thcse sitei
lr5l include large.urbancenrrcs_ (Salona,Naissus,Emolta), imperial places,or places
Portret vizantijske carice Eufemije associatedwith important historical eventsor with rhe lives Emperors
::'OnZa (Margym-, Spalato, Felix Romuliana, lustiniana prima). No late'classical
,:la jnac portrait from the territory of Yugoslaviahas an inscription, so that none has
.':r-apolovina VI veka n. e. been preciselydated and-in t-ro."ie - and this holds gtod erre.rfo. imperial
)r...roclnimuzej, Ni5 portr.aits- has the identity of the person portrayed been estabilishedwith
c e r t a i n t y .T h e g r e a t e snr u m b e r o f p o r t r a i i sd a t e i f r o m t h e l a s t d e c a d eo f t h e
rJsj
J r d c e n t u r y a n d t h e f i r s t t w o d e c a d e so f t h e 4 t h c e n r u r y A . D . T h r e e o r f o u r
Fortrait of Empress Euphemia of portraits be.dat-edinto the end of the 4th century,'and only one dates
ts1'zantium lay
f r o m t h e f i r s th a l fo f r h e6 r h c e n r u r y .
_ aofize
This,small,tut very varied and important seriesof portraits may be divided,
, .-,ajnac
o n t n e b a s r so r r h e r r s r y l r s r r cl e l t u r e s ,i n t o l o u r b a s i cc h r o n o l o g i c agl r o u p s :
-:'st half of the 6th century A. D.
'.,:tional
Museum, Ni5 .- 1. portraits made in the period from the beginning of DioclEtianu's'srule
(238 A. D.) to the victory of ConstantineI ovir Licinius
e2a A.D.);
 :::..::..:..
:..
::::::.:
:::.:::::::
.:,.,,. :..: .::!..,:::.::......:::!:.=.:.=:::=

2. portraits from the period of the independentrule of ConstantineI

( 3 2 4 - 3 3 7A . O . ) '
3. portraits from the epoch of the Valentinian-Theodosian dynasty
( 3 6 4 - 4 2 3A . D . ) ; a n d
4. portraits from the time of Justinus I and Justinian (518-565 Ar D..)'
Belween these groups there exist, however, chronological gaps which make
the study of this Jeries'of late classicalportraits rather difficuft.-Only the
works fiom the first group are directly related, both chronologically and
stylistically,to the portrails from the secondhalf of the 3rd century,
i.'e. to the portraits of the time of the independentrule of ConstantineI. The
portraits from the second and third groups are separatedby a gap of several
iecades,probabiy causedby the exacerbatedeconomic crisis and the frequent
incursionsof the'barbariani into the Balkan provincesafter the death of
Constantine the Great. The gap of a hundred years between the third and
fourth groups is, however, t6 g..tt that the portraits from the time of
JustinuJ I and Justinian m y bi discussedseparately,as a grouP of early
Bvzantine
- portraits.
Thr firsi group of portraits is the largest, but it is also the most
heterogeneousstylisti-ally. The basic features of these works are a certain
stylistii inconsisiency, a irequent lack of technical polisch, the tendency to
exp.erimentwith form, and the constant vacillation between the traditional
vensmor lmspresslonism a n d t h e n e w t e n d e n c yt o c o n c e n t r a t ee x p r e s s i o ni n
some detail fo the face (eyes,mouth, forehead).Depending on the degreeof
traditionalism or innovation, it is possible to distinguish within this group
t h r e e s t y l i s t i c ,a n d p r o b a b l y c h r o n o l o g i c a ls, u b g r o u p so f p o r t r a i t s .T h e f i r s t i s
, s s o c i a r i d* i i h O i o c t e t i a n i i s . r r l e u n t ] l t h e e s t i b l i s h m e n t - otfh e t e t r a r c h y
(from284 to 295 A.D.), the secondis relatedto the-peri.od.ofthe first
ietrarchy Q954A5 A. D.) and the third is associatedwith the dramatic events
in the Empire between the death of ConstantiwsCblorws(306 A. D.) and the
victory of ConstantinwsI over Liciniws(324 L. O.):
Thb conflict of the traditional impressionism and the new expressionismis
clearly manifestedin two portraits fiom Stip and Kostolac (cat..1,99,2a2)apd
in the portrait of an unidentified woman from Sinj (cat. 210), which probably
date frbm the first years of Diocletianws'srule. All three portraits are
individualized and Lxpresr"iveand have asymmetrical faces,like the
rmpressrontsrrcporrraits from the 3rd century. All the muscles of the head
*.1
(t) f.ol- Stip ,..-in motion. This is especially true of the forehead, which is full
- of asymmetricwrinkles. The musclesof the headsfrom Kostolac and Sinj are
rFl
ro-e-hat more composed,especiallyin the uPPerparts of the face.Beneath
these restlessa.rd asy'mm"tric srr.f".es there it, ito-t,re., a completeiy
r-t
immobile massof the head, modelled in a stereometricway, so that the face
F seemsartificial, like a mask which has been pastedon and which always
exDresses the samemood. All these portraitJ have the same bitter and resigned
F e*'p."ssion,which is a result of the iontrast between the heavy, fleshy and
- saggingcheeksand the small tight lips with drooping ends. This expression,
.oii lifeless, looks like an irtifiCial pose, for ihe contrast mentioned above
"id
particularly emphasizesand paralyzesthe lower parts of the face, imparting to
v
'(, it the look of a-grimace.This paves the way for generalization,
F deoersonalizationand abstraction.
z T*o po.t."its from Serbia(cat. 2OO,2O3), another from Salona (Abb. 100'
101) and a fourth from Narona (L'Orange, 1'933,Abb. 107) depart further
from the earlier traditions and representi furiher stage in th-eestablishment of
the new tvpe of man. In all the fbur portraits the surfacesof the face are calm
arrd h".*t.riously related to the -"si of the head, which is in the form of a
compact cubic block. The lower parts of the face reproduce the mouth with
the drooping ends, but this grimice no longer deterhines the basic mood of
the portrayJd person, for th! expression.is..ro*.oncetttratedin the eyes and
o th" iorehead. the widely op"tt dyes, with large pupils and irises, have a
 concentratedlook, but_tl-reyalways remain cold and staring becauseof the
marked symmetry of the face. Therefore the basic mood tliese portraits radiate
r s t h a t o f a u s t e r es e r i o u s n e s sr e, s o l u t i o na n d q u i e t c o n t e m p l a t i o nT. h e p o r t r a i t s
from Serbiaseemcoarserand harder than thoie from Solin and lrlaroni, whrch
hav.econsiderabll-softer forms and subtler details,as well as more lively
s.urfaces of the face, especiallyin the parts round thc eyes and the mouih. The
differencesl-rouldbe eiplained by the fact thar thc porirairs lrom Sa/ona and
Narona are made of Pentelicmarble, which meansihat thev were made in a
c r e e k w o . r k s h o pl.s i s p r e c i s e l y . t h i s . c o n t r b "soft" sryle
a cs t w c c nr h e r o - c . r l l e d
t o r ' r e r c di n G r e e c cr n d t h e h a r d s t y l e ,s u p p o s e dt o b c t y p i c . r p l r i m a r i l yo l t L e
w o r k s h o p si n t h . E a s r .i n E g y p t a n d S y r i a , ' r h aits o n e o i ' t h e l u l l m . r r k ,o f
tetrarchanportraiture. The poitraits from Serbia,Salonaand Narona discussed
above testify that th-es.e two. styles were used contemporaneouslyfrom as early
'
a s t h e l a s t d e c a d eo f t h e 3 r d c e n r r u yA . D . T h e b a r d i t y l e * r r , h . , * . , r . r , t h e
dominant one in the officirl po.t.aitu.. of the first tetiarchy. This is shown bv
'
the portraits from Diocletian^uispalacein Split, or, more precisely,from the
time of the construction of that gigantic ediirce.
.,. The position, archirecrureand decorationof Dioc/etianzzs's palacein Split
illustrate the tetrarchanmyth of the charismaticruler who - after ha,ring
accomplishedgreat feats,destroyedevil, introduced order on rhe earth and
m . r d eh i s s u b j e c t sh r . p p y- . g , a i n s ' e t e r n al i lf e . r n d i s r - a n k e da m o n g g o d s .B y
t a k i n gr e s i d e n c ien r h i s p a l a c ei n 3 0 5 A . D . . D i o c l e t i a n ur, h e d o I e " u e . y r h i n g
human and transitory in order to achieveabsolutepower over rhe enlire
universeand step into e_ternity.According to this myth, Diocletianwsand his
leilow-rulerw s e r e n o r f a r h e r e db y m o r t a l s ,b_u r b y t h c s u p r e m eg o d
Jupiter.
Their models s/ere not the great iule.s of the pasi - Alexander tfi. ir."t,
A u g u ' t u s o f r r a i a n - b u t m y r h i c a l h e r o e sw h o b e c a m eg o d s ,H e r a c l c sa n d
R o m u l u s .C o n s e q , u e n t l yt h. e i c o n o g r r p h yo f i m p c r i a l p o " r t r a i t h sad ro be
r a d r c a l l ym- o d r t r e dr n t h e r i m e o f r h e c o n s t r u c t i o n o f m o n u m e n t sh o n o u r i n gt h e
rulers of the first rerrarchy,such as Galerius'striumphal arch in Thessaloniki
(. A.D-), rhe monument ro rhe terrarchson rhe Roman Forum (3ol A.D.)
J0_0.
and Diocletianus'spalacein Solit.
The bust in a medallion of the frieze of Dioclatiartus'smausoleumin Split is
the,only dated represenrationof Diocletianuswhich - though done in relief
and of a rather poor. workmanship - makes it possibleto study the basic
featuresof the new iconography of imperial portraits. This medallion does not
rePresentthe real portrait of Diocletianus,but the idea of the charismaticruler.
This rdea is embodied in a frozen figure with the pronounced central axis,
stylized head and the face deprived of itrdi"idn"l fiatures. The hair .edrr.ed to
a lifelessmass,rhe wrinkles tiansformed into a linear net which stretchesthe
emply surfacesof the face, and the large eyesunderlined with heavy puffiness
are the main elementsof_the new figure of the ruler, sacredand symbolicai,
existingoutside time and space.Two double herms from Solin and two
monumental headsbuilt in-tothe walls of Diocletianus'spalacein Solit
(L'Orange 1933,Abb. 36-38; Cambi ArchaeologiaJwgoilavica,XviI, D7e
,
figs. 2-3) show--thatthis.new tyge oj ruled.coul"dbe harmoniously
""sso.iatei
a n d w i t h o u t d i f f i c u l t yw i t h r h e i i m e l e s sa n d i r r e a lm y t h o l o g i c abl e i n g s .l t i s '
i m p o s s i b l et o i d e n t i f y t h e r u l e r sw h o m r h e s eh e r m s i " p r " r " " n t .S i n c el h e o n l y
e s s e n t i apl u r p o s eo f . t h e p o r t r a i r w a s t o -e x p r e s st h e i d e a o f t h e a l m i g h r y r u l i r
a n d h l s n u m r n o u sc h a r a c t e rt,h e s a m el a c e w a s e q u a l l ya p p r o p r i a t ef o r
Diocletianus, M aximianws H ercwlius,Constantius C h io, ii ot'Galerius. Thjs
complete impers-onaiity,which srressesthe equaiity of the tetrarchs,their full
similarity ( similitudo) and concord (concordiZ)wjs carried ro the exrremern
the portraits made.of porphyry from easternSerbia.These imperial portraits
are certainly associatedwith the time of the consrructionof Galeriui's palaceat
Gamzrgrad (Felix Romwliana), i.e. with the period of the ephemeral seind
t e t r a r c h y( 3 0 6 - 3 11 A . D . ) .
Galeriws'spalace at Gamzigrad differs in form from Diocletianus's palace in
 Split, but their essenti.rlcharactcris the same.Gale,rtuis palace,too, 1sa
gigantic Templum, Sacrumpalattum, and the temple-mausoleu-m built in its
ientre at"rticipated the dir-inizationof its owner, who is himself .i proto-hcro -
Romulus or-Hercules.In the iconography of his rriumph.rl .rrch in Thessaloniki
Galerius is the representativeof the eCumenicalsovreignity of the tetrarchl',.thc
Pactor orbis and Pactor gentium. In the iconography of Felix Romuliana l-reis
the cosmokrator and the restorcr of the world, the Pater orbis and Restitutor
orbis.This is also expressedin the imperial portraits of that time, not only bv
their iconographicfeatures,but also by the type of material of which they are
made - the hard red porphyry.
Fragmentsof two impiri.rl statuesof porphvry - part.of a head with a thick
neck rt-rdthe left hand with the globe - hrve been found in Galerius'spalaceat
Gamzigrad (Srejovi6Gamzigrad - Kasnoantiiki carski dvorac, 1983,Cat. nos.
26,27). Both statueswerc larger-than-liferepresentat:ions of an emperor,
probabll' Galerius himself. O.te statue*as placed on the facadeof the western
palacegate,while the other probably belongedto a colossalgroup of tetrarchs,
which, like the group in the Vatican Library, representedtwo pairs, eachpair
consistingof an augustusand a caesar(Delbnick, 1933,Taf.35-37): Fragments
of threc similar st"t res or portraits have been discoveredin the neighbourhood
of Romulianrz.parts of a siatue which representedan enthroned emPeror were
found at Sarengrad(Jankovi6,Starinar, XXXI, 1981,87-94) a fragment of an
imperial po.t.ait o.6.ltt was discoveredin Tekija (cat.221), while a head
found in Ni5 (cat. 220) belongedto a group of tetrarcl-rs similar to that in front
o f t h e f a c a d eo f t h e C h u r c h o f S t . M a r k i n V e n i c c ( D e l b n i c k ' 1 9 3 3 , T a l .
31-31).
The appearanceof such a large number of representativeimperial p_ortraitsin
a comparitively small region, stl.listicallyconsistentand made from the san're
costly material, can be only cxplainedas the result of a care{ully planned
propagandacampaign,as part of the political programme of an emperor who
\vas very anxious tio impressthe idea of thc tctrarchy upon his subjccts.It is
almost certain that this empe.o. wx Galt'rius,the first man in the Empire after
306 A.D., for he was the only who den-ronstrated by all his actions that hc
respectedDiocletianus'spolitical programme and implemcnted it faithfully. The
iitni.resand portraits discrrssed,rbb,re*erc undoubtcdly made in a worksl.rop
directly associatednith Galerius'scourt. Thcir occurrencein Dacia Ripensis
and Dacia Mediterraneacan be easily explaincdby the fact that thc marn
rl
U) membcrs of the secondtetrarchy - Galeiius, CortstintinusI, Licinius and
a) Maximinus Daia - vn'erefrom thesc provir-rces, and that Galeriuswas born in
rl Romuliana and Constantinein Nii. It is lcss important which of these
emperorsis representedon these statuesand portraits. Statuesof Galerius
D made od porphy.y, and perhapsa monumental group of tetrarchsfrom 106
F A.D., stood in Romuliana; the head from Nii probably rePresentsConstantine
rrl
as caesar,and the head from Tekija resemblesLicinius's portraits. A11these
F portraits have, however, identical or ycry similar faceswhich are difficult to
- iistinguish from those of the emperorsfrom the first tetrarchy. Becausethe
material- porphyry - is very hard, the stylization of te face is even more
,.r' pronounced than in the imperial portraits dating frorn the period 300-305
,9 A.D. In the course of theiifurthir developmentthe portraits assumed- as a
F r * r u l t o f t h e f u r t h c r i n s i s t e n coen s ) m m e t r y . r n dt h e e m p h a s i o
sn llle uPPer
Z p.rrts of thc frce - .l terrifying aspectand beganto rePresent_ idols rather than
h.r-atl beings.A portrait {rom Emona, reprcsentingprobably one of the
tetrarchs,pcrhapsLicinius (cat.223), shows that this "hard"-style was not a
feature of Oriental workshops onlv and that it was not confined to the eastern
r e g i o n so f t h c E m p i r e .
It is still nor sufTicientlyclear wl-rathappenedto the private portrait after 300
A.D. Private portraits, which had imitrted t1-rcimperial portraits during the
@ first three cenluries,had to make themselvesindependentof them in the period
O of the tetrrrchy, for the gap between the ruier appointed by god and ordinary
1253) 1253)
Portretna glava Zene Portrait of a woman
Kreinjak Limestone
Duklja (Doclea) Duklja (Doclea)
Kraj IV ili prva polovina V. v e k a n . e . End of the 4th or first half of the 5th
Arheoloika zbirka SR Crne G o r e , c e n t u r yA . D .
Titograd ArchaeologicalCollection of the SR of
Montenegro, Titograd
 mortals had become unbridqeable.Sincenot even virtuous and distinguished
i n d i v i d u a l sc o u l d i m i t a t et h i n u m i n o u s[ i g u r e so f t h c e m p e r o r sp, r i v a i e
p o r t r a i t u r eh a d t o r e l v . r n t r a d i t i o n afl o r r n . .T l r e s t y l eo f ' C a l i e n u ' ' ,c l l s s i c i r m
did .rot suit the .erre.L,militant spirit of thc tetrarchy, so the style adopted was
t h a t p r e d o m i n a n ti n t h e p e : i o d o f t h e w a r l i k e e m p e r o r sr e i g n i n gb e t w e e n
Maximinus of Thrace and Traianus Decius.This is well illustratedby the head
of a mature man from Dubravica (cat. 198) which resemblesportraiis from the
middle of the 3rd century. The massof the l-read,modelled in a stereometric
way, the empty surfacesof the face and the graphic representationof the eyes,
the eyebrows and the wrinkles on the foreheadshow, however, that it belongs
to a considerablylater period, probably the seconddecadeof the 4th century.
The portrait of an elegantunknown woman from Konjic (cat. 212) belongst-o
the same or a slightly earlier time.
Sepulchralmonuments and sarcophagishow even more clearly that the art of
representingordinary mortals was lost after 300 A.D. Genuine portrarts are
very rare on sepulchralmonuments dating from the 4 th century. Usually it is
a more or iess stylized human figure with detailedrepresentationnot of the
head and the face, but of the rich clothes and tl-recostly jewelry (cat. 228, 23a).
The figures of the deceasedare modelled without a proper feeling for the third
dimension and arrangementin space,and are thereforefrequently closer to
carving or even drawing than to sculpture.
However, human faceswere not always representedin the archaizrng,hard
style in the time of the secondtetrarchy. The style of some sculpturesand
mosaicstn Galerius'spalaceat Gamzigrad is completely different - soft or
classicizing.All the representationsof gods and heroes,sculpturedin high
quality marble from the quariesin Asia Minor or Attica, are stylistically
associatedwith the classicizingsculptureof late Hellenism. Also, the mosaic
figures, for examplethe headsof the hunters (cat. 222), are close to the
idealizedHellenistic portraits or to the portraits from the time of the
Antonines. These sculoturesand mosaicswere probablv made bv artistsfrom
Thessaloniki,where , ,tyl" baseclon rhe tradititns of Greek classicalarr was
fosteredunder the influenceof Attic studios.It seems,however, that this solr,
classicizingstyle was reservedprimarily for mythological and genre scenes.But
t h e i n f l u e n c eo f t h i s s t y l ei s n e v e r t h c l e sr pt p r r e n t i n s o m cp o r t r a i t s e. s p e c i a l l y
t h o s es h o w i n g * o r n " n . T h e f e m a l eh e a do n f i g u r a lc . r p i t a l r o m G a l e r i u i s
palaceat Garizigrad (car.229), which probably rep.eienrs Ga,leriws's mother
ko*rlo as a priJstess'of Liberus and Libera, has the oval of the face and the
F]
a
- mouth repres-ented in the soff style, while the nose and the eyesare similar to
r!
*-) t h e p o r t r i i t s b e l o n g i n gr c r h e b a r c i s r y l e .
'-) T'he reaction toihe'hard style, which set in as early as 306 A.D', became
very pronounced in the period of the disintegrationof the tetrar.hy, {."1n _
F Gaieiiuis death in 311 to Constantine'svictory over Licinius tn 324 A.D. In
Licinius's portraits the hard style is still dominant (cat.223),.but.the-style.
F basedon tle classicalHellenislic-Romanportraiture, especiallythat from the
- Augustan and Trajanic times, beganto prevai] in the portr.aits. made in the
*.r't.r., orovinces.ofthe Empire. A poitrait from the Collection Danieli in
14 Zadar (cit.224), datingfrom-about jZO A.D., aireadydisplaysthe basic traits
,O of the iace which *m io becometypical of the man of the spiritual age, the age
F of Constantine'sworld monarchy.'Ii is no longer the plain, strung up face
z f r o m t h e t i m e o f t h e t e t r a r c h y .b u t a p u r e a n d l a m b e n tf a c e .T h e l i p s . a r en o
longer thin and tight, the chin is no longer heavy, but soft.and-round,the
*riikles and the i,rfii.t.rr under the .yJr h..r. disappearedwithout a rrace,
and the locks frame the noble foreheadin a broad arch. Only the eyes are still
wide open as before, but they look no longer straight at the.onlooker; the
regardl, ,,o* directed sidewiys, so that the entire face has the look of aioof
'Denslveness.
o The portrait from the Danieli Collection in Zadar probably rePresentsone of
Constantine'sown sons,possibly Crispus,who was assassinated under
mysterious circumstancesin Pola rn 326 A.D. The contemporaneousporrrarrs
o f C o n s t a n t i n ea r e s i m i l a r ,b u t t h e i r h e a di s s r r u c r u r e dm o r e f i r m l v a n d r h e
f : r c ei s l e s sf l a b b y . l t w a s o n l y i n r h e p o r t r a i t sf r o m t h e p e r i o d o f C o n s t a n r i n e ' s
ind,ependentrule (324-337 A.D.) that the majesty of the divine face(diaina
auhus, divina maiestas)of the ruler of the new world was finally defined. One
of the best portraits of this type is the bronze head of ConstantineI which was
found in hii native town Nii (Naissus).
The head from Ni5 belongedto a gilt bronze statuewhich showed the
emperor in armour and with a precious diadem. The face of the emperor is
b r o a d , w i t h o u t m o v e m e n la n d w i t h o u t a s i n g l ew r i n k l e , t h e m o u t h ' i s t h i n a n d
straight, the nose is long and hooked, and the hair on the foreheadforms,
together with the archesof the long eyebrows,an impressiveframe for the
large eyeswith the irises and pupiis of gold. Each deiail of this head is self-
sufficient and stylized, so thaf it-it not l-ife-like,but it does have a cerrain
supernaturalmysteriousnesswhich attracts,fascinatesand inspiresawe. This is
the figure of the triumphant emperor, and his brilliant diadem is an ailusion
not only to the great Hellenistic rulers, but also to the deitiesradiating light, to
Apollo-Helios. The lar-gecameo from Kusadak (cat. 233) shows the emperor
with the sameradiant face.The other iconographicdetailsof this
r e p r e s e n t a t i o-n r h e p r a n c i n gh o r s e ,t h e s p e a ri n t h e e m p e r o r ' sr i g h t h a n d a n d
the subjugatedenemies- emphasizeeven more strongly the virtuis of the ideal
ruler from the period of Constantine'sworld .no.rrrJhy, his absolutepo.wer
over nature, history and men (Fatorum arbiter, Rector totius orbi, Vicior
omnrum genttum).
The generaL'relief which was felt throughout the Roman Empire when
constantine the Great ended the civil wai and solved the probiems of religion
by the Edict of Milan did nor lasr long. The Goths and thi Sarmatians
seriouslythreatenedthe Danubian .egiotr already at the end of Constantione's
rule, and the discensionswithin the ehristian Church and the discordsof
Constantine'ssuccessors undermined the internal strength of the Empire. The
b a r b a r i a n se, n c o u r a g e db y t h e s es y m p r o m so f w e a k n e s i ,m a d e f r e q u e n t
incursionsinto the irovinces of the Balkan Peninsula.The picture^ofthe
classicalculture in tle territory of Yugoslaviabecomesthereforeobscurein the
middle of the 4th cenrury. The scarceand scarteredmonuments,which include
fjye o1 six portraits,are hard ro relate stylisticallyor to assigna place in the
disunited cr.."nm of the late classical.ri. Th... are only i.* po.t..its that
we can date with precisionand they belong ro rhe last decades, " of the +th and
t h e b e g i n n i n go f t h e 6 t h c e n t u r y .T h e y i n c T u d er w o e x c e p r i o n a l l yv a l u a b l e
works: the siatue of the so-calledCit;"d of Emona (cat. Z.Ze\r.rd bronr.
head of EmpressEwpbemia(cat.255). "
About the middle of the 4th cenrury there begana period of almost two
hundred years of successive devastationsof the Danu6ian region and the
territories in the easternand central parts of the Balkan Peninsula.Between i58
and 372 A.D. theseterritories were in consrantdanger from the Sarmatiansand
the Quadi, and in 378 the Goths penetratedas far ai the walls of
constantinople. Becauseof that ail the portraits dating from the secondhalf of
rhe 4th .entury were made in the south'--.rr.rn p"r,r"of the Balkan Peninsula,
in Dalmat ia 1i)oclea, Epidaurws) and N oricum triediterraneum(Emona).
The portraits from Doclea (cat.253) and Epidaurus (cat.227) are made of
poor quality local stone, and they were the work of native masterswho were
not able to imitate fully the refined classicalstyle, characteristicof the imperial
a n d p r i v a t ep o r t r a i t sf r o m t h e V a l e n r i n i a na n d ' T h e o d o s i a nt i m e s .T h e i d e n t i t y
of the emperor representedin rhe portrait from Epidaurrlscannor be
establishedbecauseit is considerabiydamaged.Ai regardsthe portrait of the
unknown woman from Doclea, it is difficult to say whether it imitates the
figures and coiffures of the empressesfrom the middl" or from the end of the
4 th century. Both portraits have, however, stretchedand empty surfaces
which emphasizethe en face view, and their facial features ari ira*n rathe,
 than scuiptured.This is a feature of both imperial and private por_traitsafter
3 S O _ A . D .a, n d i t i s e s p e c i a l l yc l e a r l ys e e ni n t h e h e a d o f t h e s o - c a i l e dC i t i z e n
oI r.mona.
T h e g i l t b r o n z e s t a t u ec a l l e dt h e C i t i z e n o f E m o n a ( c a t .2 2 6 ) s h o w s a v e r y
young man in a toga with rich folds. This is probably a very young prin.'e -
n o b i l i s s i m u sp u e r : w h o s e p r e c o c i o u sf a c ec x p r e s s egs r c a t s e r i o u s n e sasn d
readinessto Conductimportant affairsof the state.The statueas a whole is
decorative,for all the detailsof the head and the clothes are linear. The long,
narrow and thick locks are arrangedin such a way that the hair resembles'a
t h i n d e c o r a t i v ce a p .d r l w n o v e r t h e f o r e h e a dT. h e c h e e k - b o n e s .e t w i d e a p a r t '
broaden the uppei part of the face with thin eyebrows and lids round the
large, almond-shapedeyesmarked by thin lines. Although the cheek-bonesare
maiked and the chin is prominent, the face lacks inner firmness,and therefore
looks decadentand tired. The clothes are in harmony with the hair and the
face, for the rich folds emphasizethe refined shapeof the figure and its ele-gant
fragility. The statueof thJ prince [rom Emona, perhapsa rePresentationof
yoing Honorius, ts certainly a late work of the 4th century courtly classicism,
closely associatedwith the swbtle srylefrom the Theodosiantimes.
The division of the empire made in lq5 A.D. l:y Tbeodosizsthe Great in the
hope of savingthe classicalstate and culture did not prevent the barbarians
from crossingto the right bank of the Danube and seizing the northern parts
of the Balkan Peninsuli. About the middle of the 5th century the Huns laid
waste all major Roman towns, and the onslaughtsof the Ostrogoths, the Suevi
and the Mundi followed soon aftcrwards.The restorationof the ruined cities
began only in the time of AnastasiusandJustinwsI and becameparticularly .
intensivein the reign of Justinian.It was then that old fortresseswere rebuilt
and ncw ot-rer.orrri..rcted in the Danubian region. Numerous monuments of
sacredand seculararchitecturediscoveredat earicin Grad, Bregovina and
Balajnactestify that urban life began to flourish again in the ccntral regions of
tl-reBalkan Peninsula,and particularly ir-rDardania. At Cariiin Grad alone (this
is probably Iustiniana Prima, the town which Justinian built in the vicinity of
hii native place) eight chruches,two large baths, an aqueductand a number of
dn'elling hbusesnid businessbuildings were constructed.Almost all thc
-olr.rmints of sacredarchitecturehave floor mosaics,made after patterns
brought from Constantinople,s.howingbird:.of paradise,church vesselsand
varlous scenesassocrated with the Gospels.The fragment of a monumental
FI
(r) bronzc statue,which probably representcdJustinian himself, was discoveredin
a) the central squareod Cariiin Grad. The bronze head of EmpressEwphemia,
(,
the wife of J-ustinusI, was discoveredin the forurn of an early Byzantine
fortified town in the adjacentBalajnac(cat. 255).
r-l
T h c h e . r df r o n r B a l a i n ; cb e l o n g e dt o a l i f c - s i z eb r o n z e s t a r u es h o w i n g t h e
F B l , z a n r i n e m p r e s si n r i c h . r p p . , r d l .1 i s . r s l i g h t . l yi d e a l i z e db. u t b a s i c . r l l y
rrl
*. r e a l i r r i cf i e u r e .w h i l e t h e d i a i e m e dh . r i rl o o k s l i k e a n i m m o b i l em a s s ,a l m o s t
F like a heaiiv helmet. the face and the neck have soft lines and rounded surfaces,
- full of warmrh and a life-like qualiry. The artist consistentlyrefined and
stylized all the details: the surfacesmerge harmoniousll *jrb one another and
lr' ali the angularlines are softenedto fo.m the ge.ntleoval of .the.face.The mouth
,U is too smill in relation ro rhe eyes,which are elongatedand wide open. The
F long and thin nose joins the lines of the eyebrows to form a fine, but
z co,-ripicr,ro.rs drawing which ennoblesthe entire face. It can be easily seenthat
the ltwer parts of tf,e face are shortenedand lightenedto th.egreatest. possible
e x r e n l .T h e j u s r meesure h a s b e e n .h o w e v e r ,p r i s e r v e d i n t h i s s t y l i z a t i o n ,s o
that the head from Balajnaclooks neither transcendentalnor abstract.It is also
q' u i r ed i s t i n c tf r o m t h ep n c u m a t i ct y p e f r c q u e n t . i ne a r l y B . y z a n t i n ep o r t r a i t u r e .
The stylistic features'and the form of thi diadem of the portrjLitfrom
Balajnac'showthat it was sculpturedin some_wo.rkshop in the_East,perhapsin
N Alexandria, between 52Qand S:O n.o. and that it representsEuphentia,the
wife of JustinwsI.This, however, does not mean thai it is a genuineportrait of
 that empress.It has alreadybeen said that the late classicalportrairure sought
to present the expressionrather than the face and the essenierather than the
description.Between 520 and fia Euphemia was already advancedin years,
and the portrait from Baiajnacrepresentsher as a young woman. This youtful
freshnesscould be transferredto the face of the elderly empressonly in the
t i m e o [ t h e r e s t o r a t i o no [ t h e R o m a n E m p i r e i n t h e f i i s t t r a t to f t h e 5 r h
century, when the rejuvenatedfacesof emperorsand empresseswere meant to
show that a new spring had begun for the entire mankind. The portrait from
Balajnacis certainly one of thelast works in which the forms of classicalart
are revived in all their pristine freshness.But theseefforts at reiuvenationand
the upholding of traditional valuesmerely createdan illusion of the renewal
and stability of the classicalcivilization, which was soon to disintegrateunder
the powerful onslaughtsof the barbariantribes.

-l

r.

-.:
 a.:i;#J*',** '-.

J
;a)
a
(i
l
,
F
ii..]
./
F
*

,.r'
,(i
F

12521 12521
Medaljon Valentinijana I Medallion of Valentinianus
Tlxo Gold
Zaton)e kocl Velikog GradiSta Z a t o n l e n c a r V el i k o G r a d i S t e
3 6 6 . i l i 3 6 9 . g o c l i n an . e . J66or 369 A. I).
+ Narodni muzcj, Beograd National N{useum,Bclgrade
 Poznoanti6niin zgodnjebizantinski
portret
DragoslavSrejovic

PozNoaN'rreNrH poRTRETovv Jugosiavijini veliko, vendar se skoraj vsi

odlikujejo po visoki umetniSki kak&osti. Naidenih ie bilo samo d,raiset
portrerov, nastalihv obdobju od Dioklecijana do Justinijana,med leii 2g4 in
565, in to na1'ved-krat cesarskih;.mednjimi je tudi nekaj mojstrovin: portreu
tetrarhov tz porlirja (kat. 22Q in bronasti portreti Konstaniina I, t. i.
emonskegameiiana in cesariceEvfemiie (kat 225.226. 255\.
| a i d i S c a . p o z n oa n t i i n i h p o r r r e r o vv J u g o s l a v i sl i o o m e j e n an a n e k a jo 2 j i h
p o d r o c i ln e k d a n i i hr i m s k i hp r o u i n c- D l l m a c i j e ,p r i o b a l n ei n S r e d o z e m s k e
Dakiie. Dardanije in Sredozemskega Norik". fo so vedinomavelika mestna
srediSda(salona,Naissus,.Emona)ali_cesarske pala6eoziroma mesra,povezana
s ^ p o m e m b n i m i _ z g o d o v i n s k idmoi g o d k i a l i z i v l j e nj e m p o s a m e z n i hi m p e r a t o r j e v
( S p a l a t oF, e l i x R o m u l i a n aI.u s t i n i i n aP r i m a ) .N a p i s o v ' o bp o r t r e t i hn i s o o d k r i l i ,
t a k o d a . n o b e n . p o z n o a n t i i npi o r t r e r z j u g o s l o v a n s k e goaz e m l j an i z a n e s l j i v o
d a t r r a nr n v n o b e n e mp r i m e r u .t u d i p r i c e s a r s k i ph o r t r e t i h ,n i b i l a z a b s o l u t n o
gotovostjo dolodenaidentitetaportretirane osebnosti.Naive6ie itevilo
portretov jzvtra iz zadnjegadeierletjaIII in prvih dveh desetietijIV stol.,
medtem ko se konec IV siol. povezuje r t.e-i ali Stirimi po.t.",i, se s prvo
polovico VI samo eden.
To v celoti majhno, vendar zelo raznovrstnoin pomembno seriio portretov
i e n a . p o d l a gsi .t i l s k i hp r v i n m o g o i e r a z d e l i rvi s t i r i t e m e l j n ek r o n o i o i k e
sKuPlne,ln slcer:
1' portreti, ki so nastaliv obdobju od razglasitveDioklecijana za cesarja
(28a) do zmage KonsrantinaI nad Licinijem;
2. portreti iz 6asasamostojnevladavineKonsranrinaI
e2a 337);
3. portreti iz obdobja valentinijansko- teodozijanskedinastije(364-423):
, 1 .p o r t r e t ii z i a s a
J u s r i n aI i n . fu s t i n i j a n a
15l8-565;.
Med omenjenimi ikupinami pi obstajajomanjie allve6je kronoloike
prazmne, ki mo6no oteZujejopreudevanjete serije poznoantiinih portretov.
E d i n o l e p o r r r . e rpi r v e . s k u p i n es e k r o n o l o s k oi n s t i l i k o n e p o s r e d n op o v e z uj e j o
s , p o r t r e t i z d r u g ep o l o v i c cI I s t o l . o z i r o m as p o r t r e t ii z i a s a s a m o i t o j n e
v l a d a v i n eK o n s t i n t i n a I . Z e m e d p o r r r e t i d r u g e i n t r e t j e s k u p i n eo b s t a j a
n e k a j d e s e t l e r npar a z n i n a ,k i s o j o ^ v e r j e t n op o i r z r o i i l i e k o n o m s k ak r i z a i n
pogosti vpadi barbarov v balkanskeprovinie po smrti Konstantinavelikega.
Praznina.ene.ga stolet;'amed tretjo in ietrto skupino pa je tako velika, da j!
._ portreteliz obdobja Justina I rn Justinijanamogoie obravnavatikot skupino
:
zgoon)eDtzanttnskth portretov.
'^/ skupina portietov je najbolj itevilna, vendar stilsko najbolj heterogena.
_..1.t"
Njiho.va temeljna znaiilnost je prav stilskanedoslednost,pogosro tudi tehiidna
n e d o d e l a n o s te, k s p e r i m e n t i r a n jzi o b l i k a m i o z i r o m a s t a l n oJ m a h 6 v e n , e- " , 1
:- t r a d i c i o n a l n i - u . i i r , n o - a l i i m p r e s i o n i z m o mi n n o v i m i r e 2 n i a m i .; ; i l ; ; ; ;
o s r e d o t o c i ln i a p o s a m . e z ndee t a j l eo 6 , r a z (ao i i , u s t a ,i e l o ) , o s n o v n ao b l i k a p a s e
je poenos.tavila, umirila in.preobrazilav stati6enkubus. Na podlagi rtop.rj.
L
naslanjanjana trad.icijeoziroma sprejemanjalnovacu znotra)te skupinemoi
)e
r a z l i k o v a t it r i s t i [ s k e .v e r j e t n op a - t u d i k r o n o l o s k ep o d s k u p i n ep o r r r e r o v ;e n a
od njih je zna6ilnana Dioklecijanovo vladavino do ,rzposiavljanya tetrarhije (od
2.84-295),ena za obdobje prve tetrarhije (od 295 do :bS), enapa za
dramati6na
logajTla v..cesirsrvumed smitjo Konstanciji r<lora 1:oe; in zmago
Kostantina I nad Licinijem (324).
. Spopadanl'etradicionalnegaimpresionizma-z novim ekspresionizmom je
u) jasno razvidno iz portretov zrelih moikih iz Stipa in Kostblca (kat. 199,202)in
portreta neznaneZenskeiz Sinja (kat.210), ki so verjetno nastaiiv prvih letih
 Dioklecijanove vladavine. Vsi trije portreti so individualizirani in imajo
zgovorne, asimetri6neobraze,podobne inpresionistidnimportretom iz III stol.
/a temi vznemirjenimi in asimitridnimi povriinami pa je povsem negibljiva,
stereometriino oblikovana masa glave, zaradi 6esarso obrazi videti
izumetnideni,kot nalepljenemaske, kiizrai.ajo vselej enako raspoloZenie.Na
vseh treh porretih je )ato tudi enak resigniran izraz obraza, doseZens
kontrastom med teZkimi, zalitimi in mlahavimi lici in majhnimi stisnjenimi usti
z navzdol zapognjenima kotidkoma . Ta izraz zaradr svojegahladu in
pomanjkanja^Zivljenskeprepriiljivosti deluje kot namerno izbtana poz.a,ker
bmenjeni kontrast posebejpoudarja in popolnoma paraliziradolnji del obraza,
se prarri oblikuje gii-.ro, ki naportednleposploievinje, depersonalizacijoin
abstrahiranje.
Nadaljni korak pri odstopanju od tradicij in pribliZevanjunovemu tipu
iloveka oznatulet. drla porir.ta iz Srbije 1kat.2oo, 203)in portreta iz Salone
(Abb. 100, 101) ter Narone (L'Orange, i933, Abb. 107)' Na vse 5tirih portretih
io ob.az.repovrSineumirjene in skla-dnopovezanez g\avo.Na spodnjih
straneh obriza se ponavlja grimasa z navzdol potegnjenima kotidkoma ust, ki
pa nedoloia uei pievladujoEegaraspoloZenjaflortritiranih oseb, ker ie izraz
osredoto6enna o6i in ielo.
Doprsna podoba v medaljonu friza Dioklecijanovega mav,zolejav Splitu je
edini ianesljivo datiran prikaz Dioklecijana in ieprav je v reliefu povrSno
izdelan, omogo6" t^.n^ro vseh glavnih odlik nove ikonografije cisarskih
portretov. V iem medaljonu ni prikazanastvarnacesarjevapodoba, ampak ideja
b karizmatiinem vladarju, ki je ponazorjenaz oledenelofiguro s poudarjeno
srediSinoosjo, stereometni6no,itilizirano glavo in obrazom brez individualnih
potez. Lasje, omejeni na neZivijenskomaso, gube spremenrenev linearno
mreZo, ki napenjaprazno povrSino lic in velike oii, pod6rtanes teZkimi
podoiniki, so gla-r.reprvine, ki sestavljajonovo podobo vladarja, sakralno in
simboli6no, zunaj prostora in 6asa.
Ker je bilo v portretu pomembno izraziri le pojmovanje vsemogodnega
vladarja,njegovo naravo,je bil lahko en in isti obraz primeren tako za
Dioklecijanikot za MaksimijanaHerkulija, za KonstancijaKlora in Galerija.
Ta popoina brezosebnost,ki v ospredjepostavljaenakosttetrarhov, njihovo
popol"o podobnost (similitudo) in slogo (concordia)je-b!taPrivedenado
ikiaj.rosti na porfirnih portretih, najdenih v vzhodni Srbiji. To so cesarski
p o r t r e t i , k i s o n e d v o m n op o u e z a n is 6 a s o mg r a d n j eG a l e r i i e v ep a l a i e v
^Gamzigradu
J
.t) (Felix Romuliana),s iasom kraikotrajne druge tet?arhije(od 306
- do 311).
rt Pojavljanj.etako Stevilnih in tako reprezentativnih cesarskihPortretov na
relativno majhnem ozemlju, in to stilsko enotnih in iz istegadragocenega
materiala,je mogodepojasniti samo kot premiSljenopropagando,kot del
F. politiinega progi"-a-n"kega imperatoria,ki se je z vsem srcem zavzemalza
ietrarhijo. Got&o je pomembno, da je bil ta imperator Galerij, Prva osebnost
F v cesarstvupo letu 3OZ,ker je edino on z vsem svojim ravnanjempokazal, da
n.
- spoStujein dosledno izvaja Dioklecijanov Program. Omenieni kipi in Po.rtreti
ro bili gotovo izdelani z deiavnici,ki je bila vezana,na,Galerijev dvor; niihovo
\r' pojavljinje v Obalni in SredozemskiDakiji je prav lahko mogoie poiasniti
,(, z d e j s t v o m ,d a s o g l a v n eo s e b n o s t d i r u g e t e t r a r h i i e- G a l e r i i , K o n s t a n t i n[ .
F L i c i n i j , M a k s i m i n D a j a - i z v i r a l ii z t e h ' p r o v i n c ,d a j e b i l G a l e r i j r o j e n v
z Romulijani, Konstantin pa v Ni5u. Manj pomembno je, kateri od omenjenih
imperatorjevje prikazarna teh kipih oziroma Portretih.
Vse to so enaki alizelo podobni obrazi, ki-iih ie teZko razlikovati od podob
imperatorjev prve tetrarhi je, zaradi izredno trdega kamna - porfirja je stilizacija
obiazo, Seb6lj izrazita kot na cesarskihPortretih med leti 300 in 305.
z nadaljntm vztrajanjem pri simetriji, deliorativnosti.in poudarjenju gornjih.
delov obraza to r. irktiri"lizirale stroge,skoraj strailjive podobe, bolj podobne
idolom kot iloveikim bitiem.
Ni ie dovolj jasno, kai se je dogajalos porrreriranjemzasebnikovpo letu
 300. Portretiranjezasebnikov,ki je prvih treh stoletjih cesarsrvav vsem
posnemalocesarsko,se je v gbdobju tetrarhije nujno moralo osamosvojiti,ker
1ejez,ki je bil ustvarjenmed od boga danim vladarjem in obidajnimi smrtniki,
postal nepremosdjiv..Ker tudi zelo pomembni posameznikiniso mogli
posnematiteh podob imperatorl'ev,se je zasebnoporrretiranjemoralo nasloniti
na tradicionalneforme. Strogemu,militaristidnemuduhu tetrarhije stil portreta
iz obdobja galijenovegaklasicizmani ustrezal,ampak edinole stii iz daia
vojaskih cesarjev,med Maksiminom Tradanskimin Trajanom Decijem.
je
. Tq, 4? bil po letu 3OOsmiselza prikazovanje obrazov smrtnikov 5e bolj
i z r a z i r .i l u s t r i r a i on a g r o b n is p o m e n i k i n s a r k o f a g iN. a n a g r o b n i k r hl V s t o l .
j-epravi porrrer redkost. Naipogostejeje to bolj a"liman.jrt"ilirir"n. iloveska
figura, na kateri.je namesto_flavein olsrazanatanko prrkazanabogata obleka,
raznovrsten_indragocennakit (kat. 228, 230).Figure pokojnikov io obidajno
modelirane brez pia,vegasmisla za tretjo raziez.r6rt in proitorsko ,.rpo..di,.,r,
pa so zato pogosto bliLe razbarrji ali risbi kot kipu.
.V 6asudruge tetrarhije pa 6love5kihobrazov niso vselejprikazovali v
arhaizirajoderr.ali trdem stil.r. Za posamezneskulpture in'mozaike iz
G a l e r i i e v ep a l a d ev G a m z i g r a d ul e z n a i i l e n p o v s e md r u g a i e nm e h a h ,
klasicistiien stil. vpliv tegi stila je vendarle iaznati tudina posameznih
p o r t r e t i h , i n t o p o i e b e i n l p o r t r e t i h 2 e n s k ,p a n a j b o d o c e s a r i c ea l i n e z n a r : k e .
Z e n s k ag l a v an a e n i o d f i g u r a l n i hg l a v s t e b r o vi z C a l e r i j e v ep a l a i ev
Gamzigradu (kat. 229), ki verjetno p rrkazuje Galerijevo'mater Romulo kot
sveienico Liberja in Libere, ima mehak ovalen obraz in sodnausta, nos in o6i
pa take kot portreti trdega strla.
Re.akcijana trdi stil, ki se je pridela i.eleta 306, je postala zelo izraztta
v obdobju razpe/da tetrarhije- od Galerij"u. ,-.ti'f ti do Konstantinove
t-y?8" nad Licinijem 324. Na I icinijevi portretih 5e naprej vlada trdi stil (kat.
223), vendar je na portretih, ki so nastali v zahodnih cesarskihprovincah,'
v ospredju.stil, ki ie naslanja:raklasiino helenisti6no- rimski port..t, posebej
na tistega iz tasa Avgusta in Tra;'ana.Portret iz zbirke Danielijivih v zidru
(kat. 224), nastalokrog leta 320, opredeljuje Le z glavnimi drrami podobo, ki
b o o z n a i e v a l ai l o v e k a - / u h o a n e g a ' t a s-a i z o b d o b ] aK o n s t a n t i n o v es v e r o v n e
monarhiie. Selena portredh iz Jbdobl" samostojneKonstantinovevladavine
( 3 2 4 - 3 3 7 ) j e k o n c n o o p r e d e l j e ni m p e r a t o rn o v e s v e r o v n em o n a r h i j e ,
veliianstvenostnjegovegaboZanskegaolraza (divina aultus, divina maiestas).
Eno izmed najpomembnejiihmest ired temi porrreri zavzemabronastaglava
K o n s t a n t i n al , n a j d e n av n j e g o v e mr o d n e m m e s r u- N i s u l N a i s s z s )( k a t . 2 2 5 \ .
T o i e . p o d o b ai m p e r a t o r j a . vt r i u m f u , z b l e s i e i i m d i a d e m o m ,k i j e a l u z i j an e [ e
na velike helenistidnevladarje, ampak tudi na boZanstva,ki razpriujejo'
svetlobo, ra Apolona - Helija. Nj veliki kameji iz Kusatka 1kai. ZilT 1e
prrkazan impeiator z enakim obsijanim obrazom. Druge ikonoerafske'
.:- posameznostitega prlkaza- vzpenjajodise konj, kopiJv imperitorjevi desnici
in premag-anisovrainiki - 5e jaineje poudarjajo odlifte idealnegavladarjaiz
^7 obdobja Konstantinove svetovne monarhije, njegovo absolutn6 obvladovanje
narave, zgodovine in ljudi (Fatorwm arbiter, Reitor totius orbi, Victor omnium
gentturn).
Sredi IV stol. podoba anti6nekulture na jugoslovanskemozemlju slabi.
-
Razkropljenein maloitevilne spomenike,med njimi pet ali iest poirretov, je
teZko meds-ebojnostilsko poveiati in jim doloiiti naiancno -.rio ,,
L
r a z c e p l i e n i ht o k o . v i hp o z n b a n t i i n eu m e r n o s t i .S a m on a z a d n i ad e s e t l e r j a IV in
p r v a d e s e r l e t fV a l s t o l . j e m o g o i e n a v e z a t ni e k a j p o r t r e t o v ,m e d k a t e r i m is t a
tudr dve swaritvi z i.ziemnovrednosrjo: kip emonskegamesdana(kat 226) in
Dro_nasta glava cesance.h,vtemrye (kar. 255).
Pozlaien bronast kip,.imenovan Emonec (kat.226), prikazuje 6isto mladega ' ---o-
ilov.eka.vbogato nabrini togi. verjetno gt.-)^ princa v'deskih letih
nobrlrs.srmus puer: n je.govprezgodaj zrel obraz izraLa pripravljenostza
N upravlvanjepomembnih drzavnih zadev in kar najveijo r.r.tori. Celotni kip
delu;e dekorarivno, ker so vsi detajli na glavi in obleki linearno zakliudeni.
 Dolgi, ozki in gosti prameni las so urejeni tako, da so.lasjepo.dobSi
dekdrativnemulankemu pokrivalu, potegnjenemu nizko na 6elo. Razmaknjene
liinice Sirijo zgornji del obraza, tta liate.i so z ostrimi Lrtami nazna6enetanke
obrvi in u.k. i.liklh, mandeljnastih oii. KIjub nakazanim lidnicam in Strle6i
bradi je barva koZe bleda in obrazbrez notranje trdnosti, zato deluje kip
dekadentnoin utrujeno. Obladilo se sklada z lasmi in obrazom, ker bogato
urejenegube poudarjajo prefinjeno postavo,figurein njeno elegantnokrhkost.
Kip prinia iz^Emone,morda upodobitev mladegaHonorija, je nedvomno
po.i^ stvarirevdvornegaklasiCizmaIV stol., trdno navezanana swbtilni strl iz
casa Ieooozlla VellKega.
Delitev imperija, kilo je 395 izvedel Teodozij Veliki, in za katero.seie.
verjelo, da bo reSila drLavo in kulturo, barbarom_niprepreiila prehoda
na desno stran Donave "nii6rro
in osvajanjasevernihpredelov balkanskegapolotoka.
Sredi V stol. so Fluni opustoiili vsa ve6ja rimska mesta,njihovim napadom -pa
so sledili napadi Ostrogotov, Svevovin'Mundov. Seleza SasaAnastaziiain
Justina I se za6enjaobnova poruienih mest, ki sredi VI stoi., med
justinijanovo vladavino doseZesvoj vrhunec. Tedaj so bile.v Podonavju
obnovljene stare in zgrajenenove utrdbe, Stevilni spomeniki cerkvene in
posvetnearhitekture,-odkritiv Caridin gradu, Bregovini in Balajncupa
dokumentirajo vnovidni razcvet meS6anskegaLivIlenja v osrednjih delih
b a l k a n s k e g pa o l o t o k a , p o s e b e iv D a r d a n i i i .
Na glaine- trgu v eariiin gradu je bil najden fragment velidastnega
bronasiegakipa, lii je verjetno prikazoval Justinijana.V bliZniem Balajncu so
na trgu igodijebizantinskega uirjenega mesta odkrili bronasto glavo
bizantinskecesarice(kat. 255).
Na podlagi stilskih prvin in videzadiademaje mogoie zanesljivo.sklepati, da
je bil pbrtreli.Balainia izdelan med leti 520 in 530 v eni od umetniikih
delavnicna Vzhodu, morda v Aleksandriji, in da prikazuje Evfemijo, Zeno
Justina I. To sevedanepomeni,da gre za zye,stoupodobitev cesariceEvfemije.
?oudarili smo Ze, da je bilo .ta poznoa.tti6nihportretih vselejpomembneje
ustvariti izrazkot pa podobo, prej bistvo kot pa opis. Med leti 520 in 530 je
bila Evfemij" Ze .,,ieti'h, ,rendai jo'portret iz Bilajica prikazuje kot mlado
Zensko.Ta'mladostnasveZinaje taLt<obrez reLavprisia na podobo ostarele
bizantinske cesariceedinole v 6asu obnove rimskega cesarstvav prvi polovici
t VI stol., ko je bilo treba tudi s pomlajenimi podobami cesarjevin cesaric
poudariii, di se je za iloveitvo irri6ela nova pomlad. -Portret iz Balainca i.e
J vsekakor eden od zadnjih po.t.eton, na katerem oblike anti6ne umetnosti
a
oZivljajo v vsej svoji prejinji sveZini.S tem pomlajevanjemin poudarjanjem
(, t r a d i c i o n a l n i hv r e d n o l p a s e i e u s t v a r j a l as a m o i l u z i j a o o b n a v l j a n j ui n t r a i n o s t i
:-r
antiane civilizacije, ki pa je Ze po nekai generaciiah razpadla zaradi moinega
naskoka barbarskiholemen.
F

F
-

!
,(,
F
z

oo
fioqnoaHTnqKu u paHo Bt43aHT
ncKu
noprper
Cpejoanx
,{p_arocnaa

fioquoaHruvKrrre rroprperrr Bo Jyrocnaer..rjaHe ce 6pojHrr, Ho pequcrr cr.rrece

oAJIr.rKyBaarco Br,rcoKuyMerHurrKrr KBaJrHTer[. flponajgenu ce caMo oKoJry
ABaecerr.rHarroprperr{ HacraHaTr,tBo rreplroAor og fluoxleqr.rjan go
JycuruujaH, nouefy 284 u 565 roAlrHa r.rroa nose(ero qapcir,r, uefy ron ce
naofaar HeKoJrKypeMeK A_e_Jra: loprperr.r Ha rerpapcn og nopeup (rar.220)
n 6poHsenu [oprperu na Koncranrran I, r.n. rpafauun sa Eirbsa u ua
rlapnrlara EyQeuuja (rar. 225, 226, 255).
HaofannuraTa Ha Aor{HoaHTHrrKHTe rroprpern no Jyroclaanja ce
Jlor{Hpaxr.rHa HeKoJrKyrrorecHr.rnogpavja Ha HeKora[rHHTe puMcKLr
rrpoBr{Hr{r{Hna [anuaqr,lja, flpuo6alcxa u Cpe4o:euna flaiuja,
flapgaHnja u
p^penoserr,trnorHopnx. Toa ce BorJraBHor,rJrr.r roJreMr' rpaAcKr.rrleHTpr.r
(Salona, Naissus, Emona) uJrrrqapcKu fraJrarr{,ognocuo Mecra Kor{ ce Bp3agr,r
3jt -la{Hrr }rcropHcKr{ HacraHr{ LrJrr{xr,rBorr{ Ha oAeJrHr.rr,rMneparopu (spalato,
Felix Romuliana, Iwtiniana Prima).Ilorpaj roprperr,rre tre ce oi"pr"H"
HAT[I{C[' TAKAIIITO HIITy eAeH AoqHoaHTI.IqKI{TIopTpeT oA TepI,ITopI{Jaraua
-no-eAen
Jyroclanr'rja He e co curypHocr Aarr{paH. a HHro cnyvaj, nyfu Hn xai
IIapcKI'ITerloprperl{, He e co a[coJlyrHa cl'IrypHocr oApeAeHHAeHTI,ITerorHa
[oprperr,rpaHara JrlrrrHocr. Hajronerrl 6poj loprperr{ rroreKHyBaar oA
rrocJreAHarageqenuja sa III u rrpBara qeqeHuja Ha IV nex, Ao[eKa :a xpajor
yl IV BeK ce Bp3yBaar rpu uru qerlrpu [oprperr,r, a 3a rrpBara rroJroBr4Ha Ha
VI sex - caMo etreH.
osaa so rIeJr[HaMaJra,Ho MHory pa3HoBr,rAHa lr anavajua ceplrja floprper'
MOXE BP3 OCHOBA HA CTIIJICKHTE OAJI}IKII AA CC IOACJII,I BO IICTI,IPII OCHOBHII
xpoHoJrorlrKr,rfpynu, r,rToa:
_ 1. noprperr4 Kotr HacraHaJreBo rreprroAor oA npornacyBalbero Ha
flraoxneqrajaH3a rlap (28a r.) qo no6egara na Koncrauruu I uaq Jrr.rqraHuje
( 3 2 4r . \ :
2. noprperra oA BpeMeroHa cauocrojHoro B,qaAeerue ua Koscrauruu I
(324-337r.);
^ J. rroprperr4oA nepiloAor Ha BaneHruHrajancro-'reoqoq.rjaucrara granacruja
(364-423 r.\:
4. noprperu oA BpeMeroua Jycruu I raJycruuujau (518-565 r.).
flouefy Ha3HarreHlrrerpyrur uocrojar, uefyroa, [oMaJrr{ HJ]r,r[oroJreMr,r
xpoHoJlor[Xu IIpa3HUHlrKor,r3Harrr.rTeJrHo ro oTex<HyBaaTnpoyrryBar5eTo Ha
oBaa cepr,rJaAorlHoaHTr,rqKr,r [oprperra. EgnncraeHo, rroprperr,rre oA rrpBara
fpyna xpoHonorxKr,r!r crr4ncKrrHelocpeAHo ce Bp3yBaar 3a [oprperr4Te oA
BTopara.noJroBr.rHa na III nex, oAHocHo3a rroprperr{Te oA BpeMeToHa
caMocroJHoToBJraAeerbe na Koncranrun I. Be(e nouefy loprperr{Te Ha
BTOpaTar,rTpeTaTafpyrra locTor{ [pa3Hr,rHaoA HeKOJTKy geqeuulr xoja
BepoJaTHoe rrpeAr,r3Br{KaHa oA 3aCHJreHaTa_eKOHOMCKa Kplr3a r,roA
3aqecreHure_ynafana Ha BapBapcK[Te BO 6anxaHCxrare[poBr,rHrlr,ruIIo
cMprra Ha Koncranruu Beruru. flpasnunara oA eAeHnex nouefy rperara r{
.IerBprara lpyna, uefytoa, e TaKa, roJreMa,ruro noprperllTe oA
BpeMero Ha
Jycruu I n Jycrunnjau uoxar Aa ce pa3rJreAyBaarcaruocrojno, raxo .pyna
paHoB[3aHTr{cKr.r nopTpeT[.
flpnara rpyra roprpeu e uaj6pojna, no e crr.urcKr.r Hajxereperena. Hr.rnna
ocIIoBHa KapaKTepucTLIKae TOKMyCTr.rJrCKaTa HeAOCJTeAHOCT, arecToraTr.rLr
TeHurrKara HeAoTepaHocr, eKcrrepuMeHTr{parberoco o6nraqnre, oAHocHo
nocroJ aHo ABoyMerbenouefy rpaAr.rq[oHaJrHtrorBepr{3aMr{Jrr.r
I,IMIrpeCilOHI,r3aM r,rrroBr{TeTe)KHeeIbaE3pa3oT Aa ce KoHrleHTpr,rpaHa oAAeJrHr,r
AeraJrr,r Ha Jrnrlero (ovu, ycra, veno), a ocHoBHaraQopua ga ce
 noeAHocraBn, cwnpv n npeo6pa3l4Bo.crarnrrKl4 Ky6yc. Bp: ocuona na
cTerreHoTHa loTnr{palbe Ha rpaqr.rqrajara,OAHocHO npuQaran,e Ha I'IHoBaqI{H,
BHaTpeBo oBaa rpy[a MOXHo e Aa Ce pa3JII4KyBaaT a BepojaTHo
TpI{ cTr4ItCKvr)
r,rxpoHonouKn rroAfpy[fi Ha nopTpeTl{ oA KoI4eAHae KapaKTepI4cTI{r{Ha 3a
fiuorneqr.rjaHoBoro uttuAee*" Ao BocnocraByBarberoHa rerpapxl{ja (og
284-295 r.), egHa- 3a replIogor Ha rlpBara rerpapxuja (og 295 go 305 r.). a
eAHa 3a lpaMar[qHl4TeHacraHueo IJapcrnoro [oMery cMprra Ha
Kocranquje Xnop (306 r.) r.rno6egara ua KoncraHruH I uag Jluquuuje
( 3 2 4r . ) .
CyAI,rpan'ero Ha rpaAI4IlI4oHaJrHI4orI'IMrIpecI{oHI{3aM co HoBlIor
eKcrrpecrroHu:aujacno ce BoorryBaHa rloprperl{Te Ha 3penure Maxll oA
IIIruu n Kocroraq (rar. 199, 202) u Ha roprperor Ha Helro3HaraxeHa oA
Cr.tr (xar. 210), rora nepojarHo HacraHalle Bo rIpBI{TeroArrHI'IHa
[uornequjaHoBoro BJIaAeeIbe.Cure rpu rropTperll ce I4HAI4BI.IAyanv3vpaHv v
t43pa3lz1, CO JIIIqa,
aCI,IMeTpLITIHI{ KaKo nopTpeTu
IIMIIpecuoHI4cTI4r{KI{Te ou III
ner. Mefyroa, 3aA TI,IS BO3HSMI{p9HLI I4 acI4MeTpIIrIHI,I nOBplIII4Hv ce Haora,
TIOTIIOJTHOHeIOABI{)KHa, CTepeOMeTpI{CKI4 O6nuKyBaHa MaCaTa Ha fJIaBaTa'
IIOpaALI ruTO JIIII{aTa AeJIyBaaT I{3BeluTarIeHo, KaKo 3aJIeIIeHI{ MacKI{ KOI',I
r43pa3yBaaT CeKoralr ncTo pacnono)KeHl4e. 3arOa Ha cuTe TpI{ nopTpeTn Ce
cper(aBa racr ja4OCan 14 pe3I4ItHIIpaH I{3pa3 Ha JII{qeTo, KOJ e nOcTI,rrHaT CO
KoHTpacTOT nolrefy TSIIIKHTS, M9CHaTI{ II onylxTeHll O6pa3LI I{ MaJII{T9
crvcHarr4 ycHr4 co HaAoJIy co6opeHl4 KpaeBu. crygeu u 6e3 )KI'lBorHa
yBepJrr4Bocr, Toj r.13pa3AenyBa KaKo HaMepHo I'I36paHa [o3a, 6lrAej(u
crroMeHaTI,IoTKoHTpacT noce6Ho II{ HarnacyBa I{ IoTIIOJIHo rI'I rrapanll3l{pa
[oJrHr{Te AenoBrr Ha Jtr{qeTo, r.e. o6pa:yna rpI{MaCa xoja ynaryea Ha IIaTOT
Ha BOO[rXTyBaIbe, AeIIepcoHaJrI43aIIuJ a I'{ alcrpaxl{parbe'.
ilosaravouHl4or qeKop Bo orcralyBarbe oA TpaAI'{qI4JaraI'I
upu6luxynarbe KoH HOBHOTTI4II Ha rIoBeK I'o O3HaqyBaaT ABaTa nopTpeTl4 oA
CpOuja (rar. 200, 203) v. roprperllre oA CaroHa (Abb. 700,101) ra HapoHe
(L'Orange, 1933, Abb. 107). Ha cl4re rrerupl4 roprperl{ noBplxl{Hara Ha
JII{qero e cMI{peHa, I{ cKnaAHo Bp3aHa 3a Macara Ha fJlaBara Bo BI{A Ha
KoMrraKTeH, xy6uveH 6lor. Ha ASJIHI{T9[apTI{I1 OA JII{IISTOce nOBTopyBa
rpr,rMacaTaco HaAoJty co6opeHh KpaeBl,1Ha ycHt'ITe.HO Taa [oBeIie He ro
oApeAyBa.ocHoBHoro pac[oJro)<eHl,Ie Ha IIOprperIlpaHI',ITe JII{qa' oI4AeJKI{
eKc[pecl{JaTa ce KoHIIeHTpI{pa Ha or{I'ITe I'I r{eJloro.
Escraia Bo MeAaJrjoHor na Qpu:or Bo [I'IoKJrequjauonuor MaB3onej Bo
FI
(.f) Cu;rrar e eAI{HcrBeHuor cl.IrypeH AarI{paH npI'IKa3 3a ,quoKrel{NjaH xoj lraxo
r.r3pa6oreH HeBHI4MareJIHoIr Bo peljeQ, oBo3Mo)KyBa [a ce Boor{ar cHTe
rl
ocHoBHr{ oAJTHKHHa HoBara uKoHorpa$Ilja na qapcrl4Te 1lopTperu. Ha onoj
uegaljou He e [pr{KaxaH BrrcTr{HcKr4oTJII{K Ha ALIoKIeIIujan ryxy ugejara :a
*t
xapr{3MaTCKI{ BJIaAeTeJI,KOja e I43pa3eHa co 3aMp3HaTa Surypa, CO HarlaceHa
F qeHTpaJrHa ocKa, cTepeoMeTpI{cKI{ cTI{JII43lIpaHaIJIaBa I{ nHqe nHlueHo oA
tlpr}4. Kocara e cBeAeHa Ha 6exueora Maca' 6opltre
r.{HAr{BI4AyanHrr
F npeo6paseull Bo JII{HeapHa Mpe)Ka KoJa Ja 3aTerHyBa IIpa3HaTa noBplxl'IHa Ha
.r' - TJIaBHI'IeneMeHTI4
- nrrqeTo r4 KpynHr.r oqu IIoTqpTaHLI CO TeIUKI{ noAoqlbal{u
ruro ro KoHcrpyr{paar HoBr{or Jrr{K Ha BJraAereJror, caKpaJreH u cutr.toolllveu,
v HaABop oA [pocTopoT I,I BpeMero
,(, Co oueg Ha roa Irro Bo noprperor 6uno :navalHo Aa ce I{3pa3I{
F eAI4HCTBeHO nOrrMOT Ha CeMoKHLIOTBnaAeTen, HeroBaTa HyMI4HO3Hanp[poAa,
Z roa eAHo r4cro Jrr{ue 6u voxelo Aa 6r.rAe[pr{KJraAHo H 3a AxoKneqnjan r.r
Marculrujau Xeprynuj u 3a KoHcranquo Xlop lr fanepnj . Taa nornolna
6egru.IHOCr, KOja BO IIpB IJIaH ja ucraxnyna e,qHaKBocTaHa TeTpapcl{Te'
HuBHara rrornoJrHa crr.r.{Hocr (similitudo) I{ cJrora (concordia), AoBeAeHa e Ao
KpajHr.{ KoHceKBeHqu Ha nopQuTHr{Te nopTperu, Kor{ ce Hajgeura Bo r,rcroqHa
Cp6uja. Toa ce qapcKI,I roprperl{ KoL curypHo ce Bp_3yBaar3a BpeMero Ha
Ha laJrepueeara narara Bo I.aM3I'Irpa4 \Felix Romuliana), za
"r.pug6uta
nepnoAor ua eQepnHure Apyrlr rerpapxcu oq 306-311 roAI{Ha.
O
N flojaaara Ha TaKa 6pojHure v TaKa penpe3eHTaTI{BHI{ I{apcKH 11opTpeTll Ha
 eAHa penaTr,rBHoMaJraTepr,rTopr,rJa r,rToa cTr{JrcKr,r
eAr,lHcTBeHtr H Otr HCT
cKarrolleHMareprrjaJr,Mox(e Aa ce o6jacHr4caMo KaKOCMr{CJreHa nponafaHAa,
KaKOAeJroA norr,rTr4rrKaTa[porpaMa Ha eAeH r4M[epaTop KOj cecpAHo ce
3aJraraJr3a Terpapxr{ja. Pevucu e r{3BecHoAeKa roj r,rMfleparop 6r,u fanepr,rje
npBa ruqHocr eo I{apcrBoro rro 306 rogr.rHa,'ugejk]H roj egnncrneHo co
rleJroKynHoro cBoe oAHecyBarberroKaxaJr AeKa ro [oquryBzur t{ AocJreAHOrO
crrpoBeAyBanflnoxreqrajaHoBara [or]4TtrrrKa nporpaMa. cnoresotrte craryH
I{ noprperu cr,rrypHo ce ra:pa6oreHr.rBo eAHa pa6orrannr,rqaxoja 6rua
H-enocpeAHo Bp3aHa3a ABopor Ha larepxe; HuBHaranar nojana no
Kpaj6pexnara n Cpegoreuna fiarr,rja'ecno ce o6ja'rynu .o qu*ro, qe"a
rJraBHr{TeJrr,rrrHocrEce oA Apyra Terpapxr,rja - larepuje, Koncranrun I,
Jluqlrrrlrje u MaxclrunH flaiaco norexnb oA oBr{e lpoBlrHquu, gexa fanepuje
e poAeH no Pouynuja[a, a KoHcranrrau so HuIx. 6q nouaao :"uo.r". .'*o1
oA c[oMeHaTr,rTeLrMnepaToprre npr{KaxaH Ha Tlre cTaTyH, OIHOCHO
IropTpeTr.r.
cure rue ce,r4crvr rtrtlr MHory cJII,rrrHItnuqa KoL TerrrKo ce pa3JrrrKyBaaroA
Jrr'rKoBr{Te Ha uMrreparlpure Ha [pBara rerpapxnja. flopaqu r4cKJrya[,rreJrHo
TBpAr,rorKaMeH- nop$up, crnlu:aqujara Ha Jrr{qara e yrrrre rror{3pa3Ha
orKonKy Ha r{apcKr.rre[oprperr{ norvrefy300 u 305 roguna. co
[oHaraMoruHoro r,rHcr,tcr]rparbe Ha cuMerpr{ja, gexoparHBHocr Lr HcraKHyBarf,e
Ha ropHr{Te AeJroBr{oA Jrr,uleTo,ce Kpr,rcTaJrr.r3r,rpaaT crporu perrucH
3acrpalrryBaYKl'IJIlrKoBIrrKorr ce rocJII,ItrHItHa I,IAonr,IorKoJIKy Ha qoBerrKr,I
cyruTecTBa.
IIIro ce cryqyBaro co [pnBarHr{Te noprperr.r no 300 roAHHacd yurre He e
AoBoJrHojacuo. flpuearHuor fioprper, roj no npBnre rpu BeKa Ha
I{apcrnoro so cd ro rroApxyBarrre qapcKr,ror, Bo rrepr{oAor Ha rerpapxujara
Hy)(Ho Mopaue Aa ce ocaMocror,r, 6ugejfi.r ja:or xoj 6erue co3AaAeHnouefy
BJraAereJrr,ro6u.{Hrare cMprHr{qu craHa HerrpeMocrJrr,rB. Br,rgejrtu nury
YMEIXHIITC I{CTAKHATI,I NOCAI{HIII{ HE MOXCA \A fV KIMIITLIPAAT HYMI,IHO3HI{TC
Jrr.rKoBr4Ha r,rMrrepaTopr,rTe,[pr,rBarHr,roTrropTper MopaJrAa ce norupe Ha
TpaAnrlr,roHaJrHara Qoprr,ra.Ha crporuor MtrJruTapucrnrrKnAyx Ha
TeTpapxr,rJaTaHe r.{oAroBapan cTr.rJroTHa rropTpeTr.roA nep}roAoT Ha
farujeuoeuor KJracr{qr{3aMTyKy e4uHcrBeuo cruJror oA BpeMero Ha
BoJHr{r{Kr4Te qapeBrr, nouefy Marcnuus TpauanuH r,rTpajaH flerr]rje.
fiexa no 300 rogr.tra e sary6eua cMr,rcJrara3a rrpnKaxyBarr,e Ha nr{rlara Ha
cMprHr'rqr{Te,yrrrre [or,r3pa3Hor,lJrycrpr,rpaarnagrpo6uure crroMerrnqu r{
capro@asn Ha Hagrpo6Hr{Te crroMesr,rqr,r oa IV rex Br{cryrgcKr,roTrroprper e
perKocr. Hajvecro Toa e crHJ[r3rrpaHaqoBerrKa
snrypa, na roja HaMecro
rJraBa r,rJrr,rqe,AeraJrHo e [puKaxana 6orara o6nexa II cKanoqeH narur (xar.
228,230). @urypure Ha noxojHr,rxor peAoBHoce MoAenr,rpanra 6es Br.rcrnHcKa
cMI{CJra3a rpera guuensuja u pacnopeA Bo npocropoT, rra oA Tue Epr{rrl,IHr,r
- IICCTO CC NO6TTITCXY
AO APBOPC3OT I,IJII{ IIPTCX<OT OTKOJIKY AO CKYJIITYPATA.
L

- Bo npeue Ha BTopaTarerpapxuja .{oBeqxure nuqa, uefy'roa, ne ceKoraru

'-/ ce npr{KaxyBaHr,rBo apxalr3r{paH unu mepd crul. OgAelHlI cKynnrypr{ }r
Mo3ar4qr'roA naJrarara ua fanepue no fau:r.rrpaA rlr KapaKTepr.r3uparoKMy
rorrHaKBr{or ileK, Krracvt\r{crr{qKlr crnl. BlnjaHr,rero na oroj cruJr ce[aK e
- BHACH I,I HA OAACJIHI,I IOPTPCTI,I rA rOA NOCC6HO HA NOPTPETI{TC HA XENU, 6I{IO
Ha qapt,rrla, urruHa Heno3Hara. X(encxara ruraBaHa egeH
Sr,rryparr.rBeu
- Kar[rreJr og faneprajeBara rraJrara no rauanrpaA (xar. 22g), nepojaruo e
na faneprajenara uajxa Povyra KaKo cBerrrreHrrqKana JII,r6epa n
[Plras
Jlu6epe, urtra6raro gao6reHo Jurrle H coqHa ycra, a HocoT r,rorrlrre - KaKo Ha
rloprperr,rre og mapduom crun.
Peaxqrajara ua mapduom crur, roja orrror{Hana ne(e og 306 rognua,
craHyBaMHgry h3pa3HaBo nepuolor ua pacnafarueHa rerpapxnjara. og
cMprra Ha fanepuje, 311 ro4uua, go lo6egara na Koncrasrun naA Jluuunrae
so 324 roAr4Ha.Ha Jluqr.rHlreBurerroprperr.r rr rroHaraMyrocnoAapr.r
mapduom crun (rar. 223), uo Ha [oprperr4Te Korr HacraHaJreBo 3anaAHr,rre
TIPOBI4HIII{II TTA IJAPCTNOTO BO NPB IIJIAH C I,ICTAKHAT CTHJIOT rOJ CC TIOTNilPA
 Ha Kracr4rrHr,rTexeneHr4cT[r{Ko-pr,rMcKr4 nopTpeT, ocooeHo oHoj oA BpeMeTOHa
Aarycr u Tpajan. floprperor oA 36r.rpKaraDanieli Bo 3aAap (rar.224),
HacraHaToKony 320 roAuHa, ro Aeor{HrrpaBe(e Bo ocHoBHr{Ter_lprr.r Jrr,rKor
roj (e ro KapaKTepr3[pa qoBeKor og CnupumyarlHuom nepuod, og
[epr4oAor na Koucrasrr.rHoBaracBercKauonapxuja. [ypw wa [oprperr{Te oA
rlepl4oAorHacaMocrojHoroBnaAeerbe na Koncrauruu (324-337 r.) roue.{Hoe
ge$rEur'rpanr4Mneparopor Ha HoBara cBercKa rraonapxr.rja, BeJrrir{eHcrBeHocra
Ha HeroBoro 6oxecreeno 'nuqe (divina vultus, divina maiestas). EqHo oq
Hajl4craKHarr4Te Mecra rraefyrne noprperr{ ro 3a3eMa6poH:enara rJraBaHa
Koucrasutr I xoja e Hajgena Bo HeroBr4orpoAeH rpaA, Bo Hltu (Nalssas).
Toa e lux Ha rrMrreparopBo TprryMS, co 6necraea gujagelra Koja e
any:rEja He caMo Ha roJreMHTexeJreHr{crrrr{Ku B.[aAereJrr4,
TyKy r{ Ha
6o>r<eucrearaxou ja pacrypaar cBerJrr4Hara,sa Anolou - Xennj. Ha
roJreMnor xauej og Kycarxa (rcar. 233) rpr4Ka)KaHe r.rMrreparopco roj ucr
rur. Ocrauarr{Te r{KoHorpa$cKu Aerantr na onoj [puKa3 - HcnpaBeHKor[,,
xonje no AecHr{rlaraHa r{Mleparopor r,r[oKopeHr{Te nenpujarenu - yrxre
IIOJacHofr{ r{cTaKHyBaaT o[Jlr{KprTeHa r{AeanHr4oT BnaAeTeJroA rrepr{oAoTHa
KoncraHrunoBara cBercKa MoHapxr4ja,neronoro a[coJryrHo rocnoAapeH,eco
rprrpoAara, ucropr.rjara u nyfero (Fatorum arbiter, Rector totius orbi, Victor,
omnium gentium). Kou cpeguHara Ha IV eex 3areMHyBaclrr4KaraHa
aHrr4qKaraKynrypa Ha repr.rroprljara ua Jyroclauja. Pacrypeuure u
ntary6pojuu crroMeHr4rlr4, lreiy uun rrer r{Ju{ruecr rroprperr4, TerrrKoe
Mefyce6Ho cTr4JrcKrr Aa ce [oBp3aT r{ na r{M ce oApeAr{TorrHoToMecTo Bo
pa3eAr4Herr{Te reKoBlr Ha AoIIHoaHTT{r{Kara yMerHocr. CaNrosa [ocJreAHara
geqenuja na IV ra npBara geqeHrajana VI ser Mo)KHoe Aa ce Bp3ar HeKoJrKy
rropTpeTr.ruefy ron ce HaofaaT rr ABe r,rcKnyrruTerHoBpeAHrrocTBapyBarLa:
crarya Ha r.H. fpafauuu Ha EMoHa (xar.226) u 6pou:eua rJraBaHa
qapur{ara EySerrruja (rar. 255).
flosrareHara 6poH3eHacrarya, HaperreHafpafauuu na EnaonaQ<ar.226),
nplrKa)KyBacoceM MraA r{oBeKso 6oraro Ha6paua rora. Toa e nepojaruo
rrpr{Hcyrxre Ha AercKa Bo3pacr - nobillisimus puer que [pepaHo 3pero J]r{qe
A3pa3yBanoAForBeHocr3a ynpaByBalbeco ruavajur,r.qp)KaBHrl pa6orn u
Hajrorelra cepr{o3Hocr. Craryara Bo ueJrr4Ha AenyBaAeKoparHBHo,6uqejriu
= cr4TeAeraJrr{Ha uraBara u o6reKara ce Jr}rHeapHoperxeHr{.,[o;rrn, TecHLlLt
fycTr{ rrpaMeHlrHa KocaTace raKa apaH)O{paHlrIuTo KocaTa HaJrIrKyBa Ha
AeKoparHBHareHKa Karra, HrrcKoHaQpneua Ha rreJloro. Pasge"neuure
FI
U) jaroguqu rr{ rxtlpar ropHr{Te AenoBll Ha Jrl{qero Ha KoI{ co ocrpll Itvrlr.rece
- r{crlpraHu reHKr{ Befilv Karraqr4oKony KpynHHTe,6aqetr.racru ouu. Flacnporu
rFl
'-l Ha3Har{eHr{Te jarogr,rqn u rrcrypeHara 6paga,IrHKapHaror e paculunar u 6ee
BHarperrrHaqpBcrr4HanopaAr4ruTo JII,ILIeTO AenyBaAeKaAeHTHo I{ yMopHo.
r O6rerara e Bo cKnaA co Kocara I{ rullero 6ugejku 6oraro apaHxI{paHI{Te
F
arl
ua6opu ro lrcraKHyBaar upe$uuerlror craB Ha Qurypara n nejsranara
eJreraHTHaKprrrHocr. Craryara Ha rlpl{Hqor og Euona, Mo)Ke6nnp[Ka3 r{a
F MnaAr{or XoHopuj , ceKaKoe noAoIIHe)KHoocrBapyBarbeHa ABopcKl'ror
- KJracr{qn3aM oq IV eex, IIBpcro Bp3aHo3a cynmu"xHuomcrulr oA BpeMero Ha
TeoqocrajeBeluxu.
\.,/ llogen6ara ua I4unpepujara roja eo 395 foALIHaja ra:epuur Teoqooaje
,U Beluxn, a ea xoja ce BepyBalueAeKa (e ja cnacu aHTI{qKaraAp)KaBaI{
F KyJrrypa, He rI,I cnpeql BapBapllre Aa rlpeMuHar Ha AecHI{or 6per Ha flyuan ra
Z ga ru ocnojar ceBepHr.ITe Ha EarKaHcKIlor noJryocrpoB. Kon cpeguua
AeJroBI,l
Ta Ha V ner Xynrare rI4 ollycrolunja cure noroJreMl{pI{McKI'rrpaAoBI4,a no
Hr,rBcneAeaHaJrerr{Teua Ocrpororrlre, CBeBI,Ireu Myu4tlre. fiypu no
BpeMero Ha AHacracuja w Jycruu_I_oruovnyna o6nosara Ha pa3pyIueHI'ITe
fpaAoBr4,roja xou cpeAllHara na VI nex, Bo BpeMero Ha BJraAelLeroHa
Jycruu, ro,[ocrr4rHyra cnojor npn. Toraur no'lloqyuarjero ce o6HoBeHu
crap[Te H ce r{3fpaAeHHHoBr4TBpAHH}.I. a 6pojHr.rreclloMeHt'tql'loA llpKoBHara
N r{ cBeToBHaraapxnTeKTypa,KoI{ ce oTKpI4eHuno I{apcrlroT rpaA, Bperonr'rHa
(-.1
n Eanajnu,, ro AoKyMeHTI{paarnoBTopHI,Iornpollyr Ha rpaAcKlror )KI{Bor Bo
 r{eHTpanHr4Te noApaqja Ha EanKaHcKr4OT rrOJryOcTpoB, OCO6eHO BO
!apgauraja.
Ha qeurpa,rHr'rorrr.norrrageo I{apcrxor.rpaA npoHajgene Ha
M O H y M e H T a n6
upa o H : e H ac r a T y a x o j a a e p o j a r H of o n p i l K a ) K yspa*,reHr
B a ncaa M H o r
Jycrr4Hr4JaH. ljo 6nucxou Barajuq, ua sopyuor Ha paHoBu3aHTr4cKr.ror
rpaA. orKplreua e 6pou:eHa rJraBaHa Brr3aHrr4craraqapuqa (xar.
I::ptr."
z)i l.
Bps ocnona Ha crr4JrcKrlTe oAJrr,rKr{ r4 r{3rJreAorua grajaqelrara, co
cl4rypHocr Moxe Aa ce 3aKnyqu AeKa rroprperor oA BanajHq e u:pa6oreH
nouefy 520 n 530 roAnHaeo neroja yrureiHr.rvra pa6ornnuuqa Ha LrcroK,
uoxe6o_ so ArercaHgpnja n qera ja npr4Ka)KyBa Eyeevnja, corpyr-arara Ha
Jycrrau I. Mefyroa roa He 3Haqr4AeKa Ha Hero e rrpr4Ka)KaH BepeH.rrr4K Ha
I-lapl4rlaraEyQeur.rja. Be(e e r4craKHar
@axrt-rr AeKa Ha AouHoaHTr4rrKrrre
uoprperrr ceKora[r 6uro nosaxHo na ce AaAe r.r3pa3orKoJrKyJrr,rK,noflpBo
cyrxrrrHa orKorrKy our.rc.flouefy 520 r.r530 rograna Eyserunja 6nna eere eo
roArrHr4,a noprperor o4 Enajnq ja npllraxyBa KaKo MJraAaxeHa. Taa
CBE)KI4HA I4 MJIAAOCT MO)KC.IIA 6ES TCIIIXOfiTI,I AA NPCMI{HE HA NI{KOTHA EIHA
ocrapeHa BH3aHTr{CKa uap}rqa eAr,rHcrBeHo Bo BpeMero Ha o6HOeara Ha
Pnrrcroro qapcTBo Bo rrpBara rronoBr4Hana VI aer, Kora rr ao ,rugrrrug"rr"ra
JIrIKoBr,rHa rlapeBr4Ter{ qapuqr{ rpe6alo Aa ce Hafnacrr
aroBerurBo[oqHana HoBa [poner. rloprperor AeKa 3a rlenoro
oq BanajHrl e ceKaKOeAeHOA
rlocneAHr4Te [oprperrlTe Ha Kor{ eopur.rre Ha aHTr4rrKarayMerHocr
oxrrByBaar no cnojara nopaHerrrHacBexr4Ha.Ho co oBr4enoAMnaAyBarba
r,r
I4craKHyBarr,a_Ha rpaAI4III'IoHaJIHure BpeAHocrr.r caMo ce co3AaBanautyzuja za
o6nosara r'rrpajnocra Ha aHTrrrrKararrr'Brrnlr3arlraja, roja, ueiyroa, eeKe no
HeKOJTKy reHepaqlr4 ce pac[aAHa rroA ctrnHr,roTyAap Ha BapBapcKr,rTe
nneMHH,a.
 Arch. Epigr. Mitt. - Archiologisch-
Epigraphische Mitteilungen, \7ien
ANUBIH Akademija nauka i umjetnosti
Bosne i Hercegovine, Sarajevo
BCH Bulletin de correspondancehell6nique,
Paris
Bull. dalm. - Bulletino di archaeologiae storia
dalmata, Split
GZM - Glasnik Zemaljskog muzeja Bosne
i Hercegovine, Sarajevo
- Jahrbuch des Deutschen
JDAI
Archiologischen Instituts, Berlin
V A M Z - V i e s n i k A r h e o l o S k o gm u z e j a
u Zagrebt, Zagreb
VHAD - Vjesnik Hrvatskog arheoloSkog
druitva, Zagreb
Vjesnik dalm. - Vjesnik za arheologiju
i h i s t o r i i ud a l m a t i n s k uS. p l i t

trl trl
Maska Mask
zlatan lim Gold foil
V i s i n a 2 0 , 5 S i r i n a1 6 , 5c m H e i g h t 2 0 . 5 c m w i d t h 1 6 . 5c m
Trebeni5te Trebeniite
Kraj VI veka pre nove ere End of the 6th cenrury B. C.
N a r o d n i , m u z e j ,B e o g r a d ,i n v . b r . 8 1 / I , o. g1/I
N a t i o n a l M u s e u m , B e i g r a d eN
Z l a t n a m a s k a i z r a c i e n ao d ' t a n k o g z l a t n o g l i m a . P r c d s t a v am u l k o g i i k a p l a s t r i n o f l v c d c n o g .
Oii
1 - . r , ! r ' o r esn.ers k l n p l l " n ' , t . k . r p c r m ai o b r v c s : Lp a r a l e l n i mk o s i r n u r e z i r n a .N c i t o v c i i i n a g l i ' i c n , r o s
t t 1 1 1 " 1 . ,l r g o d r i c M r l a u s t a , s t l s n u t as a o i t r i m i v i c a m a . _ B r a c l a
]t 1 i a s n o i z r a 2 c n ; tu v i c i u d v e m a n j a
s pI :i t p i c n ; r . D u i c c i c i r j ee .m a s k aj e u o k v i r c n a u k r a s o n t n a k o n r c s c p r i m c f u i c p l a s t i i n e k i m a
dorskog porckla izduzcnogoblika. Ostali ukrasi u viclu ranogprepl"ti k.ji sr'ui'iteri tailiastirr
p . l r . l l e l n r nl \ l . r ' r r i n r r rl irr r i , j . r mB. rr.. r d r i d e o i r p o d . l o nj e u . n , . . u i . . r r k . rj c
I , l l . r i in u i z r . r 7 r . nM
o c l l l n r c n (u, \ ( e ( r ' nnJJ , i ( . 1 irl/ n . l ! 1 , ' i r t uk., r oi n : d e , n , , ig o r n j u i , t r , r r r i .
B i b l i o g r r f r j . rN: . v L r l i . . J D , 4 11 9 r 0 ,A r c h . A n z e i g e r ,B e i E l a t t ' t l l I , 2 / 6 , A b b . r ; r s t i ,c l a s n i k
joPlf'S:rii:?g,lrultt,aX,l, 1 ? 3 1 ,1 , s I . 1 ; I s t i ,R e v u t a r c h t o l o g i q u c , T o n cI I I , J a n v . - f u i n e1 9 3 . i ,
4 6 . J ' l l . l : J . K o r o i c . . C Z M . V I I I . . t? l J . o t i , l r l r e : I i . p o p , , i , . K t r . t l u g, , o l a t . ii z , , , L , u p o l ck n , l
T r t b , . n t ; t n .4. n t i h a r , B co g r . r J\ 4 ( M I v r . r 5 . l J T . r b l . rr : M l c r b i e . o , t " 7 , n r " i . - 4 n i , i - , k , ,
N o : : , ! r : ? , . - : ^ r : 1 u . u ^ B - e o g r a d y ,B ^ e o g r a d 1958,21_2i,'Iabh XIV, kai tt. V. popovii,
lJ, t: at ar r: rn,a, r n . : . X V
X V t , 1 9 6 , +1_9 6 5 , . 1 5 _ 3 0 ;D . S r c j o v i i , M l y e j i s . r : c t am , u z c j i J u g o s l a r i j c ,L j u b l j a n a
1 9 7 3 ,l z l S r L ; . P o p _ o r i c , G . r e c Ikl i y r i a n T r . e a s u r e s , J ' r o ymu g o s l , r L i a S , h c f f i c l i ji o z + , 2 n 1 ; I s r i , '
Griko tltrsku B c o g r ' r d. 1 9 7 5 , . 1 9 , 1I;s t i , G r e c k o i l i r v j s k - i es k a r b y z -
_01191
l e l 8 . r y c . l : l . r i . . C r t u i l i t i i s k i ,cn k r q i i t a o t - . J u g o s l a w r i ,v a r s z a u , a
J u g u , l t :i i n . \ o f i r : 1 q 7 9 . . 1 . t , M , C . r r : . , r n r n ,
utmctnost na tlu lugoslavt1y,..lr1i1toy1a,_Beo_grad 199.2,137, sl. 125; Lj. popovri, l,luzclt svata,
N d r u d n t t n u z c l , B e o g r x l ^ ] 9 8 3 ,l 5 3 7 ; I s t : , U r n c t n i t k a b a i t i n n S r l z T e B , c o g r a d 1 9 9 4 , 2 6 ,s l . 3 l ; I s t i ,
H u d o i e s t u c n e en a s l c d i cS c r l o z , B e o g r a d 1 9 8 , + 1, 3 , 2 j .
fLf .B.p.l

Lzl t91
L-l
Plastiina glava-maska Carved head-mask
Cilihar Amber
Visina 3 cm Height 3 cm
Novi Pazar Novi Pazar
Krai vI i poietak v veka pre nove ere End of the 5th and the beginning of
Narodni mLtzej,Beograd,lnv. br. the 5th century B. C.
683/I National Museum, Belgrade,No. 6g3/l
La 9..t*-*O:*::_- :i plastii'o izraienim ielorn, kosom, nosem, ustima i br-"adom.I pored
n r o g u s:bllkl
e u o i r t r k r r a k t e m c c r t c s i l r n o gl i k a s a r c a l i s t r i k i m r r e t r . l ; r n o r nu o b r a d i . '
9::::-"nE
Biblrografija: D. Mano-Zisi-Lj. B. Popovii, N"oai pazar. ilirsko-grirei
natdz, Be,ogracl1969,20,
 -I'afcl
1971,200,
Kommission,5A,
br. 26.TablaXXXIVT Istj.Berichrder Rrimisch-Germanischen 98,
la c. II-i.B.P.]

f3l t3l
Plastiina glava-maska Carved head-mask
Cilibar Amber
V i s i n a2 , 5 c m Height 2.5 cm
Novi Pazar Novi Pazar
Kraj VI i poietak V veka pre nove ere End of the 5th and the beginning of
Narodni muzej,Beograd,inv. br. 685/l the 5th century B. C.
National Museum, Belgrade,No.
L i c c j c o b r a c l c n ou o b l i k u t r i l a n g u l a r n es i r e m ei i j i j e g o r n j i c l e o5 r r i . N ; r g l a i e n ej c k o s e , u S ri n o s .
N i j c i z r a z r t i a r h a j s k io s m c h , m r d a p o s t o j i .
i a L a z .B, c o g r t d 1 9 6 9 ,2 0 , b r .
B i b l i o g r a f i j a :D . M a n o - Z i s i - L j . B . P o p o v i i , N o ' , t iP a z a r , i L i r s b o - g r i k n
2 1 , T a b l a X X I V ; I s t i , B c r i c h t d e r R a m i s c h - G e r m a n i s c h el *nt m m i s s l o r , 5 0 , 1 9 7 1 , 2 A 0 ,T a f e i 9 8 . 1 a - c .
ILj.B.P.]

L4l l4l
Plasti6na glava Carved head-mask
Cilibar Amber
Visina 2 cm Height 2 cm
Novi Pazar Novi Pazar
Kraj VI i poietak V vekaprc nove ere End of the 6th and the beginning of
N a r o d n i m u z e i ,B e o g r a d i, n v . b r . 6 8 6 / I the 5th century B. C.
National Museum, Belgrade,No. 686/l
O v a l n a g l a v as a i s t a k n u t i m o b r a c l e n i mp a r t i j a m ak o s e , o i i j u , n o s a i u s t i j u . U s t a s u p o s c b n o
n r s l r i c n a m a n j i m i t a n j i m u r c z - o r nG. l a v a j c i m a l ai f : s u n g u k o j i 1 eb i l a u s a c l e n aB.l a g r z r a zl i c e .
B i b l i o g r a f i j ; r :D . M r n o 7 , i s i L j . B . P o p o v i 6 , N o t - i P a z a r , i l i r s k o g r t k t n a l d z , I l c o g r t d 1 9 6 9 , 2 0 ,b r
2 , 1 ,T a b l a X X I V r I s t i , B t , r l c l : tt l c r R i ) r n i s c hG c r m d n i s c b e nK o t n n i : s i o t t , 5 C . I 9 7 1 . l C 0 . T r f c l 9 / . l a
[ L i . B . P]

(r)
a
(,

F
rrl

F.
-

l,
,(,
F
z

N
 t5l L5l
Plastiina glava-maska Carved head-mask
Cilibar Amber
V i s i n a2 , 3 c m Height 2.3 cm
Novi Pazar Novi Pazar
K r a j V I i p o i e t a k V v e k ap r e n o v e e r e End of the 6th and the b
-e-.--'-"^'b
r i n n i n s ."'' f
Nalodni riru.ri,B.og.rd, ilnv.br. 691lI the 5th cenrury g. C.
National Museum, Belgrade,No. 691lI
O r r l n o g i r z d u Z c n o go b l i k a p l a s t i i n o o b r a d e n ag l a v a .K o s a j e s u m a r n o o b r a d e n ai o d e l j e n aj e d n r m
u t . l r r h l r c n t com
d i c l r . O c i . n o . , u i i , u r r . ri b r . r d : . u l e p o p l , r , r i c n oo b l i k o r r n i .
Bibliografija: D. Mano-Zisi-Lj. B. Popovi6, Novi Pazar, ilirsko-griki nalaz, Beograd. 1969,2a,
b r ' 2 6 , T a b l a X X X I V ; r s t t , B i r i c h t d e i R c j m i s c h - G e r m a n i s c h eKno " m m i s i o n , 5 a , D 7 1 , 2 0 0 , T a i e l
98,3a c. [Lj.B.P.l

t6l t6l
Glava u profilu Head in profile
Cilibar Amber
V i s i n a3 , 2 c m Height 3.2 cm
Kompolje (grob .17) Kompolje (Grave 47)
Kraj VI i po6etakV veka pre nove cre End of the 6th and the beginning of
A r h e o l o i k i m u z e i , Z a g r e b , inv. br. the 5th century B. C.
15578 ArchaeologicaiMuseum, Zagreb, No.
15578
Predsta.rg ' rl . r v cu l e v o r np r o f i l u . O k o u o b l i k u d v e u d u b l j e n el i n i j c . P r e k o d e l ak a z a t i l j k u s p u S t as e
! i r r t r . r k a i z v c J c n r u r c z i m r . Z a d n j i d e o n i j c o b r a d e n .N o s p r a v i l a n r r a v a n a u s t a m a l o . n a g l i i e n a .
T a r n n o c r v e n eb o j e .
I l i b l i o g r a f i j a :R . D r e c h s l c r B i ) t , V j e s n i kA M Z , s e r i j aI i l , s v e z a kI I , 1 9 6 1 , 1 0 2 ,T a b l a X X V I I I , 1 ,
1 - 1 a .[ R . D . B . ]

17l U]
Glava en face Head en face
Cilibar Amber
Visina 4 cm Height 4 cm
Kompolje (grob a7) Kompolje (Grave 47)
Kraj VI i poietak V veka pre nove ere End of the 6th and the beginning of
Arheoloskimuzei, Zagre\, inv. br. the 5th century B. C.
15679 ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
/ 15679
I'reclstavaljudske glave en face sa ovalnom i plastidno istaknutom bradom. Oii sa dvostrukim
l i n i j a m a a o i n a j a b u i i c a i s t a k n u t a .l J s t a i n o s t a k o d e p l a s t i i n o o b r a d e n i .I z n a d i e l a t r a k a s a
u h r a s i m au v i d u k o s i h c r t i c a . N a p o l e d i n i d v a p r a v i l n a u d u b l j e n j a .
B i b l i o g r a f i j a :R . p r e c h s l c r B i L t i , V j e s n i kA M Z , s e r t j aI I I , s v c z a k 1 I , 1 9 6 1 , 1 0 2 ,T a b l a X X V I I I ,
: s 1 . 2 . 2 af R. .D.B.l

:-

:-

N
 t8l t8l
Glava u profilu Head in profile
Cilibar Amber
Visina 3,3 cm Height 3.3 cm
Kompolje (grob aZ) Kompolje (Grave 47)
Kraj VI i poietak V veka pre nove ere End of the 6th and the beginning of
Arheoloiki muzej, Zagreb, inv. br. the 5th century B. C.
15580 ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No
15 5 8 0
L j u d s k a g l a v a u d e s n o m p r o f i l u d o s t a s u m a r n o o b r a d e n ai l i j e r e z u l t a t o i t e 6 e n j a .N o s p r a v i l a n i
s l a b o n a g l a l e n au s t a . U s l i d o l t e 6 e n j ao k o n i j e u p o t p u n o s t i v i d l j i v o . N a i e l u t r a k a k o s a i z v e d e n a
u r e z a n i m l i n i j a m a . N a d o n j e m d e l u t r a k e o d n o s n o n a l i c u b l i z u u h a p r a v i l n o u d u b l j e n j e .T a m n o ,
c r v c n eb o j e .
B i b l i o g r a f i j a :R . D r e c h s l e r - B i ' t . i e , V j e s n iAl eM Z , s c r l j aI I I , s v e z . a kI I , 1 9 6 1 ,1 0 2 , T a b l a X X I X , s l . l ,
3 a .[ R . D . B . ]

lel tel
Dio nadgrobnog reljefa Part of a sepulchral relief
Mramor Marble
Visina 33 cm Height 33 cm
Sirina 25 cm Width 25 cm
Trogir (Tragurion) Trogir (Tragurion?)
II-I stolje6eprije nove ere 2nd-1stcenturyB. C.
Muzey gradaTrogira MunicipalMuseumof Trogir
Reljef sa predstavom iene koja sjedi na stolici sa malom klupicom z^ noge, U ruci drZi duZi 5tap,
k o j i j e u r o n j e n u i z d u Z e n up o s u d u . T e i k o j e o d r e d i t i S t ar a d i . P r e k o g l a v ep r e b a i e n p l a b t .
V j e r o v a t n o d i o n e k e v e 6 ec e l i n en a d g r o b n o gs p o m e n i k ai i m a s l i i n o s t i s a s t e l o m i z T e n o s a .S l i i n i h
Fl n a h z a t D a l m a c i j i n i j e b i l o . V j e r o v a t n o j e d o n e t a u T r o g i r i z M a l e A z i j e i l i e g e j s k i ho t o k a ( J o n i j a )
rh R e l j e [j e r a n i j eb i o u z i d a np r i u l a z u u p . r l a t uC i p i k o .
-
( r') B i b l i o g r a f i j a :M . G o r e n c , A n t i k n a s k u i p t u r au H r t , a t s k o j , Z a g r e b 1 9 5 2 ,X I X , s I . 2 6 , N . C a m b i ,
'r M o g u t n o s t i , 1 0 - 11 , X X V I I , S p l i t 1 9 8 0 ,9 5 7 - 9 5 8 .[ N . C . ]

F
-

'U
F
z

@
C-l
 [0] [10]
Glava muikarca Head of a man
Vapnenac Limestone
Ukupna visina 13,4 c m Total height 13.4 cm
S i r i n a 1 0 , 4c m Vidth 10.4 cm
Vis (1ssa),lokalitet Martvilo Yts (Issa), site Martvilo
Druga polovica III ili prva polovica II Secondhalf of the 3rd or the first half
stolje6anove ere of the 2nd century B. C.
Arheoloiki m,,tzej,Split (Podru6na ArchaeologicalMuseum, Split (the
zbirka u Visu) collection in Vis)
Glava bradatog starca predstavlja dio nadgrobne reljefne stele i izuzetak je u repertoaru
h e l e n i s t i c k i hn a d g r o b n i hs p o m e n i k an a i s t o i n o j o b a l i J a d r a n a .L i c e j e p r i k a z a n o j e d n o s t a v n o ,b e z
m u s k u l a t u r e .C e l o j e n i s k o i k o s o . O b r v e s u j e d v a n a z n a i e n e .I s p o d o b r v a , o i i s u d u b o k o u s a d e r r e
Oblik oiiju je izrazrto bademast,sa stiliziranim, ali znatno nagla5enimkapcima. Odne jabuiice su
ovalne i loptasto ispupiene. Nos je razmerno kratak i ravan, oStro rezan. IJsne su dosta dobro
obradene, stisnute i neznatno ispupiene. NajviSe truda majstor je, iini se, uloZio pri izradr kose i
brade. Kosa je kratka. Sa strane pokriva u5i, a na 6elo pada pet karakteristiinih i poput plamena
zaiiljenih pramenova koji su pri vrhu blago savijeni. Posebno su uoiljiva tri pramena na sredini
iela, od kojih srednji s ljevim tvori figuru lastaviiijeg repa, a s desnim-oblik klije5ta. Postrancei na
zatiljku kosa je samo skicirana. Na isti nadin je izrad.enai brada koje su pramenovi rasporedeni u
dva sloja jedan preko drugog. Brkovi zapodinju u uglovima, u korenu nosa kao tanki prameni kose
koji se od ugla ustiju naglo proiiruju, tako da je gornja usna gotovo posve prazna.
B i b l i o g r a f i j a :N . C a m b i , B . K i r i g i n , E . M a r i n , V j e s n i kA H D , 7 5 , 1 . 9 8 1 , 8 1 - 8 3T , ab. XVIII: 1SS,4-
o t o k V i u h e l e n i s t i i k od o b a , S p | i t 1 9 8 3 , 1 3 , 6 r , 7 ; I s s a ,L j u b l j a n a 1 9 8 6 ,3 4 , b r . 2 2 8 . [ B . K . ]

Il] Il]
Glava mu5karca Head of a man
Stucco,gips, pijesak Stucco,gypsum, sand
Visina glave Height of the head
Sirina lica Vidth of the face
Vis (1ssa),lokalitet N{artvilo Yis (Issa), site Martvilo
III ili II stole6eprije nove ere 3rd or 2nd century B. C.
Arheololki rnszej, Split, inv. br. C ArchaeologicalMuseum, Split,
207 No. C 2OZ
Glava bradatog starca,koja je nadena sa tri ostale glave, pripadala je mauzoleju bogate isejske
o b i t e l j i . G l a v a j e p o t p u n o o i u v a n a , o s i m n o s a k o j i j e o d b i j e n . O i i s u b a d e m a s t ek, o s o p o s t a v l j e n e ,
s;r izraZenim zjenicamai Sarenicama.lJsne su Siroke i miesnate.Cijelo lice uokvireno je kosom i
Lrradom,koja je data u pramenovima. Veliki brkovi pokrivaju gornju usnu. Ekspresivni trerman
= kose, brade i hka, bez posebnog naglaSavanjamuskulature, upu6uju na datiranje u III ili II stoljede
D n l en . e .
J B i b l i o g r a f i j a : M . N i k o l a n c i ,V j e s n i k A H D , 6 3 - 6 4 , 1 9 6 9 , 7 8 - 7 9 , T . V I I I , b . ; I s s a - o t o k V i s u
.t) h e l e n i s t i i k od o b a , S p l i r , 1 9 8 3 , 1 3 , b r . a . [ B . K . ]

I
f
f
F
frl

F
-

\r'.
.r'l

F
z

N
 [2] tl2]
Glava mu5karca Head of a man
S t u c c o ,g i p s ,p j e s a k Stucco,gypsum, sand
V i s i n a 1 8 , 5c m H e i g h t 1 8 . 5c m
Vis (1ssa),lokalitet Martvilo Yis (Issa), site Martvilo
I I I i l i I I s t o l j e c ep r i j e n o v e e r e 3 r d o r 2 n d c e n t u r yB . C .
A r h e o l o S km i u z c i ,S p l i t ( P o d r u c n a A r . c h a e o l o g i cMaul s e u m ,S p l i t( t h e
zbirka u Visu),inv. br. C 208 c o l l e c t i o ni n V i s ) , N o . C Z O 8
G l a v a b r a d a t o gs t a r c ak o m e n e d o s t a j ei e l o , t j e m e i n o s ( o S t e 6 e n j a O ). blik oiiju je jajolik. lJrezima
' u n : z n r 6 c n i k . r p c ii s . r m oo k o , d o k s u z j e n i c eo z n a i e n e u b o d o m t u p o g p r e d m e t a .U s n e s u d o b r o
o b r . r d c n e s, t r s n u t es u , p u n e i i s p u p i e n e .B r k o v i , b r a d a i k o s a v j e 5 t o s u m o d e l i r a n i i b r z i m u r e z i m a
ipetule,,n:glasavr.iup c ir a m e n o v e . , S sat r a Z n j es t r a n ep l o h a j e n e r a v n a ,n e o b r a d e n at e j e o i i t o d a j e
g l . r v ab i l : p r i c v r i c e n au z n e k u z i d n u p l o h u .
O v a g l a v a n a c l e n aj e s a j o i i e t i r i s l i - n e g l a v e ,t e j e v j e r o v a t n od a o n e p o t i i u s a n e k o g u n i i t e n o g
hcroona,naiskosao , d n o s n o n r a u z o l c j r n e k e b o g a t ci s c j s k eo b i t e l j i .
B i b l i o g r a f i j a :M . N i k o l a n c i , V j c s n i kA H D , 6 3 - 6 4 , l q 6 q , 7 B - 7 9 ; I S S A- o t o k V i s u h e l e i n i s t i i h o
d o b a , S p \ t 1 9 8 3 ,i 3 , b r . 1 , s l . 1 3 ; 1 5 5 , 4 ,L j u b l j a n a 1 9 8 6 , 3 4 , b r . 2 2 2 s a s l i k o m . l B . K . l

tl3] [3]
Glava iene Head of a woman
Stucco,gips, pijesak Stucco,gypsum, sand
V i s i n a2 0 , 5c m H e i g h t 2 0 . 5c m
Vis (1ssa),lokalitet Martvilo Yrs (lssa), site Martvilo
III ili II stoljeceprije nove ere 3rd or 2nd century B. C.
ArheoloSki muzej, Split (Podrutna ArchaeologicalMuseum, Split (the
zbirka u Visu), inv. br. C 206 collection in Vis), No. C Zb6
7, (llava Zene kojoj usled oite6enja nedostaje dio frizure na ielu. Oii su velike, Sirom otvorene, sa
Lrdubljenim zenicama. lJsta su poluotvorena, a iro izraz lika je veoma upe6atliiv. Mogu6no je da se
radi o diviniziranoj pokojnici, 5to je naglaSenovisokom frizurom koja podsjedana teitarski onkos
k a r a k t e r i s t i k an a n a d g r o b n o j s k u l p t u r i h e l e n i s t i i k o gr a z d o b l j a .
l l i b l i o g r a f i j a :M . N i k o l a n c i , V j e s n i kA H D , 6 3 - 6 + , 1 , 9 6 9 , 7 3 - 7 9 [. B . K . ]

t
F.l
tt)
-
I
p
r-l

F
tl4] tl4]
arl Glava iene Head of a woman
Glina Clay
F rr' i
Visina 7,7 cm rrelgnr /./ cm
Vis (1ssa)? Yisa (Issa) ?
l l J i l i I I s t o l j e i ep r i j e n o v e e r e 3rd or 2nd century B. C.
A r h e o l o S k im u z e i . S p l i t ( P o d r u i n a ArchaeologicalMuseum, Split (the
'Q)
zbirka u Visu), inv. br. Fb 1959 collection in Vis), No. Fb tSSS
F Glava Zene predstavlja dio statuete. Ovalnog je oblika, punih obraza. Oii su otvorene, usne
z mesnate,a vrh nosa nedostaje.Frizva je rasko5na,ukrjiena vjencem br5ljena. Ova glava
p r e d ' r a rl i a l e p p r i m e r h e l e n i ' r i c k ep l a . t i k e .
R i b l i o g r r f i j a : - / S S A- o t o k V i s u h e i e n i s t i t k od o b a , S p l i t 1 9 8 3 , 1 5 , b r . 2 3 : L ! 5 , 4 , L j u b l j a n a 1 9 8 6 , 3 6 ,
br. 250. [B. K.]

o
co
 [15] [15]
Glava mladida - teg Head of a youth
Bronza Bronzc
Visina 9 cm Height 9 cm
T e Z i n a8 3 4 , 5g W e i g h t 8 3 4 . 5g r a m s
Novi Dojran Novi Dojran
III vek pre nove ere 3 r d c e n t u r yB . C .
M u z e j i M a k e d o n i j e ,S k o p l j e ,i n v . b r . Museumof MacedoniaS , k o p j e ,N o .
1466 10 6 6
T e g 1 c i z r a d e n u o b l i k u b i s t e k o j a p r c d s t a v i j am l a d i 6 ao v a l n o g l i c a , p r c c i z n o m o d e l i r : n i h d c r : i j r .
G l a v a j e p o d i g n u t a i o k r c n u t a u i c v o , p o g l e d au p e r e n o gu c l a l j i n u .N i s k o p o s t a v l j e n co b r v e -
n a d o v e z u j us e n a p r a v i l a n n o s , n a v r h u b l a g o s a v i j c n .O i i s u i z r a c l e n eo d s r c b r a i n a k n a c l n o
LlmctnuteZ . e n i c e s u p r a z n c , a l i s l l \ r c r o v a r n ob i l e i s p u n j e n es t : r k l c n o mp ; 1 s t o i r .I J s n c s u
p o l u o t v o r c n c ,i z r a d c n eo d b a k r a . O v a j l e p r l i k m l a d i 6 ad o p u n j e n j e g u s t o m k o s o m u k r a t k i m
p r a n c n o v i m a . I z n a d n j e j e p o b e d n i i h a t r a k a . N a v r h u g l a v en a l a z i s c k u k a .
S t i l i z r a d e ,k : o i n a i i n r n o d e l o v a n j au k i a p a j u s e u s e r i j u l i k o v a L i z i p o v o g k r u g a . G l a v a r r o i d a
p r c ' d s t a r l j ap o r t r e t r n l a d i 6 a- p o b e d n i k a .N j e n c s t i l s k c k a r a k t e r i s t i k eu p u 6 u j u n a l l l v . p r e n . c . k a o
yreme izraclc.
l l i b l i o g r a f i j a :V . S o k o l o v s k a ,O d a r h e o l o l k a r ob o g a t s t . L rot a S R M a k e d o n z T aS, k o p j e 1 9 8 0 ,N o . 3 i 2
[V S]

fr6t t16l
ilidrahma Filipa II Makedonskog bidrachm of Philip II of
( 3 5 9 - 3 3 6 .g . p r i j e n . e . ) M a c e d o n i a ( 3 5 9 - 3 3 6 8C )
Srebro Silver
Promjer ,23x24 mm, teZina8,96 g Diameter23X24 mm, N'eight8.96grams
-
Primjerak iz nekadainjezbirke Example from the collection of
Nikole Plavii6a iz Osijeka, kupljen Nikoft PlavSicfrom Osijek,
1915. p u r c h a s e idn 1 9 1 5
Arheoloiki muzej, Zagreb, inv. br. ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
8246 8246
A v . G l a v a Z e u s as d u g o m k o s o m i b u j n o m b r a d o m , o v j c n i a v a l o v o r o v i m v i j e n c e mn a d c s n o .
U o h o l o b i s e r n ak r u i n i c r .
R v . O I A I | I | I O Y . N a g i m l a d i i , j a S in a k o n j u n a d c s n oi m a i e p a l n . r i n o mg r a n o n l .
l . p o , l k o r r i .kr l r ' 7 r r . r . .rr' p o d n i c g o r . p . d i g n u t el i i e r cp r c J n i cn o g e\ l o \ u . T l o , z n r . e r r , 'l i n i i , , m .
U o k o l o b t s e r n : k r u 2 n i c . r .P r e m d a j e a n t i 6 k i g r i k i s v i j e t o d a v n o p o z n a v a oi p o r t r c t n e k i p o v e , r e l j e f c
i z i d n e . s l i k a r i j e n, a n o v c u s e l i k v l a d a r ap o j a v l j u j er e l a t i v n o k a s n o , i s p r v a d i i k r e t n o , r o t i l j c i ; e r t
n c k o g b o i a n s t v a , a t e k k a s n i j es l o b o d n o , s a s v i m v l a d a r s k i ma t r i b u t i m a .T a k o b r s m o n a g l a v i
. " " l h g l l o g b o i a n s t v a Z e u s av r l o l a k o m o g l i p r e p o z n a t ic r t c l i c a s a m o g ak r a l j ; rF i l i p a I I . p o n . r t o
i d e a l z i r a n o g , k a k v o g z n a d e m o s p o p r s j a u m r a m o r u i l i s g l a v i c ei z r a d e n eu s l o n o v a i i , , i o . I e r " u
g r o b n i c i u V e r g i n i . F i l i p I I , o s n i v a i n o v c , s n a i . n eM a k e d o n i j c , i z v r i i o j e n c s a m o r e f o r m u v o j s k e
7 ve6 t novdarstvatc su njcgovi zlatnici i srebrnici preplavili antiiki svijet. Osobito ov.rj tip ' rzr..
o l i m p i j s k i m j a h a i e m p o s i i o j e v r l o o m i l j e n , 6 a k i u b a r b a r s k i hn a r o c i a ,k o j i g a o p o n a i a ; , i k . o t
d u g o v n l e m c p o n a v l j a j uu s v e s l o b o d n r j i mi s t i l i z i r a n i j i mv a n j a n t a m a .
F i l i p I I d a o j e k o v a t i s v o j n o v a c u v i i e k o r - n i c ar a z a s u t - i h d i l j e r nk r a l j c v i n e .
Bibliografija: L. Miiller, Numismatirlue d'Alexandre le Grand suioie d'un appendicecctntenantIes
rnonnaiesde Phtlippe II et III, er aicompagnee de plancheset tables in quai'io, Copenhaguc 1E55,
2 8 2 , 2 1 6 .[ 2 . D . - I . M . ]
 tl7] lr71
Tetradrahma Aleksandra III tetradrachm of Alexander III the
Velikog Makedonskog (336-323. g. Great of Macedonia (336-323 B. C.)
prije n.e.) Mint: Traelium Macedoniae
Kovnica: Traelium M acedoniae Silver
Srebro D i a m e t e 2r 6 Y 2 7m m . w e i g h r1 7 . 2 3
P r o m j e r2 6 u 2 7 m m . t e z i n a1 7 , 2 3g grams
Nekada u zbirci Nikole Plavii6aiz Example from the former collection
O s i j e k a ,k u p l j e n 1 9 1 5 . of Nikola Plavii6 from Osiiek.
Arheoloiki muze.i,Zagreb, Inv. br. p u r c h a s e di n 1 9 1 5
8262 ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
8262
A v . P o p r s ; eH e r a k l a l a v l j o m k o i o m p r e b a i e n o m p r e k o g l a v e i s v c z a n o mi s p o d b r a d e n a d c s n o .
U o k o l o b i s e r n ak r u Z n i c a .
R v . A A E T A N A P O Y o k o m i t o z d e s n a .Z c u s , n a p o l an a g , s j c d i n a l i j c v on a p r i j c s t o l u , n a i s p r u Z c n o j
d c s n i c i d r Z i o r l a , u l j e v i c i d r i i o k o m i t i d u g a i k i s k e p t a r .L i j e v o , d o l j e , u p o l j u r u 2 a , i s p o d p r i j e s t o l j a
I O . U o k o l o b i s e r n ak r u Z n i c a .
K a o i t o s e F i l i p I I d a o p r i k a z a t i k a b Z e u s , t a k o A l e k s a n d r aV e l i k o g , n j c g o v o g s i n a , m o Z e m o l a k o
p r e p o z n a t iu l i k u H e r a k l a , Z e u s o v as i n a . I k o n o g r a f i j a A l e k s a n d r aV e l i k o g j c j o i u a n t i c i b i l a t o 6 n o
d e f i n i r a n ai n j c g o v i h p o r t r e r a i m a d c s v u g d j e ,t a k o d a s u s m a n j e n ei s u m n j e u i d e n t i t e t o s o b e
p r i k a z r n c n r n o v c u . L e g e n d as e , k a o i k o d n o v c a F i l i p a I I , i i t a n a n a l i i j u n o v c a i i s t o t a k o g l a s i
ime v.ladaru a g . ' n i t i v u ,s a m o u r i j e t k i m s l u d a j e v i m as p r i d o d a n o m k r a l j c v s k o mt i t u l o m ( B A I I A E Q I ) ,
t a k o d e r u g c n i t i v u ( : k r a i j a A l c k s a n d r a ,t j . n o v a c ) .
I z a z i v o t a , r i n a k o n n j c g o v c s m r t i , k o v a n j e n o v a c A l e k s a n c l r aV e l i k o g u s v e t r i k o v i n e , u b r o j n i m
k o ' n i c r m r d i l j c r nM : k c d o n i j c , a l i i p o c i j e l o mn e p r e g l e d n o m p o d r u i j u k o j e j e o s v o j i oi k o j c s u
m c d u s o b o m n a k o n n j e g o v c s m r t i p o d i j e l i l i t z v . d i a d o s i .V a l j a s p o m e n u t i d a s u z l a t n e s t a t e r ek a o i
s r r ' b r n et e t r f , d r f , h m eA l c k s a n d r aV e l i k o g k r o z d u g o v r i j e m e o p o n a i a l i b a r b a r s k in a r o d i E v r o p e .
B i b l i o g r a f i j a :T . M i i l l e r , N u m i s m a t i q u e d ' A l e x a n d r eL eC r a n d s u i t : i cd ' u n d p p e n d i c ec o n t e n t l n tl c s
monnaies de PbilipBe II et III, et accomPdgneede plancheset tdblcs in quario, Copenhague 1855,
1 3 4 , 1 2 4 , . t a bl.V , 1 2 4 .[ 2 . D . I . M . ]

tl8] u8l
Tetradrahma Ptolomeja I Sotera Tetradrachm of Ptolemy I Soter
(323-285.g. prije n.e.), kralja E,gipta (323-285 B. C.), king of Egypt
Kovnica u Pafosu The mint in Paphos
Srebro Silver
P r o m j e r2 6 x 2 7 m m . t e i i n a l 4 , l O g D i a m e t e r2 6 x 2 7 m m , w e i g h t 1 4 . 1 0
Kupljen skupa sa zbirkom Benka grams
H o r v a t a ,g o d i n e 1 9 2 8 . Purchasedtogether with the
A r h e o l o i k i m u z e j ,Z a g r e \ . i n v . b r . collection of Benko Florvat in 1928
Fl
a
ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
- 2167
(, A v . P o p r s . j cP t o l c n r e j aI s d i j a d c n r o mn a d c s n o .O k o v r a t a E , g i d a .
D R v . | I T O A E M A I O Y B A > I A E O I . O r a o s k l o^p l j c n i h k r i l r i t o j i n . r l i j c v oi u k r n . l 2 r n r ad r i i s n o p
m u n j a ; l i j c v o , u p o l j u , m o n o g r a m iP , , M . / A f l .
K r o z p r v i h d v a d e s e t a kg o d i n a f a k t i i n o g v l a d a n j aE g i p t o m ( 3 2 1 - 1 0 5 .g . p r i j e n . e . ) A l e k s a n d r o v
F n e k a d a i n j iv o j s k o v o d a P t o l o m e j s t a v l j an a n o v a c g l a v u A l c k s a n d r aV c l i k o g , i i j c j c n a j b o l j c
f r I
k r a l j e v s t v on a s l i j e d i o .N a t o r n n o v c u A l e k s a n d a rn o s i k o Z u s l o n a ,s i r n b o l aA f r i k e , a n e H e r a k l o v u
I a v o v s k uk o i - u , k a o i t o j e t o b i l o u o b i i a j e n o . V l a s t i t i p o r t r e t P t o l o m e j p o i i n j e p r i k a z i v r t r n r n o \ . u
F
n. t e k z a d r u g o g r a z d o b l j a s v o j e v l a d a v i n e ,t j . i z m e d u 3 0 5 . i 2 8 5 . g . p r i j e n . e . o d n o s n o d o s v o j e s m r t i .
- N j c g o v s c l i k k a t k a d aj a v l j a i n a s r e b r n i c a n ao s t a l i h P t o l e m e j a .
I s p r v a p o r t r e t p r i k a z u j e s r e d n j o v e k o v n o gm u i k a r c a , g o l o b r a d o g ,s p o m a l o o r l o v s k i m n o s o m ,
i s t a k n u t o m b r a c l o m ,j a k i m v j c d a n a i i z r a Z e n i mm i i i 6 a v i m v r f , t o m , o k o k o j e g a j c p r e b e i c n ee g i c l a .
\, T e k k a s n i j e ,l i c e p o s t a j el i c e s t a r c a .N a r e v e r s i m an j e g o v an o v c a i e s t i s u l i k o v i A t e n c P r o m a h o s ,
,(, A l e k s a n d r aV e l i k o g k a o s i n a b o g a A m o n a u i e t v e r o p r e g us l o n o v a ,d o k j e o r a o p r e d o m i n a n t a nu
F n u m i z m a t i c i P t o l e m e j au o p 6 e . K o v n i c e s u b r o j n e i n i j e i h u v i j e k l a k o r a s p o z n a t i ,p o g o t o v o n a
Z n o v c u D e zo z n a K a .
Bibliografija: R. S. Poole, CataLogueof Greek Coins in the British Museum. Tha Ptolemies, Kings
o f E g , p t , L o n d o n 1 8 8 3 , 1 5 , 1 5 ; I . N . S v o r o n o s .T a n o m i s m a t at o u k r a t o u s t o n P t o l u n a i a n , A t h c n a i
1 9 0 4 , 1 2 , 2 5 4 ,t a b . I X , 1 0 . [ 2 . D . I . M . ]

o.l
c-)
 Ie] Ie]
Tetradrahma Ptolemeja I Sotera Tetradrachm of Ptolemy I Soter
Q 2 3 - 2 8 5 .g . p r i i e n . e . ) ,k r a l j a E g i p t a Q23-28sB. C.), king of Egypt
)rebro 5rlver
Promjer 25,5x30 mm, teZina 14,22 g Diameter 25.5x30 mm, weight 14.22
Iz zbirke Nikole Plavii6a iz Osileka, grams
k u p l j e n a1 9 1 5 . Example from the collection of
ArheoloSki rnuzej, Zagreb, inv. br. Nikola PlavSi6from Osijek,
8370 p u r c h a s e di n 1 9 1 5
Archaeological Museum, Zagreb, No.
8370
Av. Poprs.jePtolomeja I s dijademom nadesno. Oko vrata egida. Uokolo biserna kruinica.
Rv. IITOAEMAIOY BA>InEQs, Orao sklopljenih krilastoii nalijevo iu kandZamadrZi snop munja:
liievo, u polju, monogrami P/IY. Uokolo biserna kruinica. Uspoiedbe radi, uz portret
s r e d o v i e c n o gP t o l e m a j a _ sl r a v l j a m oi t e t r a d r a h m u s n j e g o v i m c r t a m a I i c a , n a k o j e m s u g o d i n e i
n a P . o r ri a t o v a i d u g o g o d i 5 n i e gv l a d a n j ao s t a v i l i d u b o k e i r " g o u " , e e l o , i n a i e v i s o k o i d i e " l o m i i n o
p r e k r i v e n o . k o s o m ,i m a d u b o k e b o r e , o i i s u u p a l e i p o g l e d - l e u p e r e n ,k a o i u s v i h s t a r i h f a r a o n a ,u
d a l j i n u . o r l o v s k i n o s l e n e s t o s a v i j e n i j i ,a u s t i u p a l a ' i d | " l . r | u k " o k r e z u b a .
Jedino je miiicje na
v r a t u p , r i k a z a n o . i s t ot a k o s n a Z n i mk a o i z a m l a d i h g o d i n a . Z a r a z l i k u o d k o Z e l i c a ' i v r a t a , k o s a . j e
d a t a . u b r o i n i m i g u s t i m p r e . c i z n oi z m o d e l i r a n i mp r i m e n o v i m a , k o j e u k r a S a v ak r a l j e v s k id i j a d e m .
o v a i p o r t r e t s p a d an e s u m nj i v o _m e d u n a i u s p e l i j el i k o u e v l a d a r ah e l e n i s t i i k o gr a z d o b l j a .
I ova je srebrna tetradrahma iskovana u drugom periodu Ptolomejeve vladaiine, tj. nakon 305, a
p r i i e 2 8 5 , k o j a _ i eg o d i n a n i e g o v es m r t i . P r e m d as e k o v n i c a s t o i n o S i u n e m o Z e u s t a n o v i t i ,r r n " r r r r "
d a .i . es r e b - r n i kk o v a n n e g dj e u E g i p t u , a k a l u p i e i z r a d i o v r h u n s k i m a j s t o r .
Bibliografiia: R. S. Pooli. C41lo.g1e-of Greik Coins in the British Museum. The Ptolemiens,Kings
of Egypt, London 1883,22,72; I. N. Svoronos, Ta nomismata toil hratous ton Ptolemaion, Atheiai
1904, 44, 259, tab, I){, 13. [2. D.-I. M.]

tzol f2ot
Tetradrahma makedonskog kralja tetradrachm of King Demetrius
Demetrija Poliorketa Q06a$. g. Poliorcetes of Maced'onia (306-2g3
prije n.e.). B. C.)
Srebro Silver
Promjer24x25 mm, tezina15,05g Diameter 24x25 mm, weighr 15.05
Kupljenood Zore Orlovi6, godine grams
1914. PurchasedfromZora Orlovi6 in 1914
Arheoloiki muzei,Zagreb,inv. br. Archaeological Museum, Zagreb, No.
I- 8060 8060
Av. Glava Demetrija s rogom i uskim dijademom nadesno,
Rv. AHMHTPIOY BA>IAEO) okomito, desno i lijevo. Posejdon, nag ao pasasjedi nalijevo na
Fl ttipeni' u ispruZenoj desnici drZi aplustrum, a u lijevici okomiii trozrb] monogiami ATP/I liievo i
Cn
- I r o e s n o . u o K o l o b r s e r n ak r u z n l c a .
rh Na vrlo dobro sa6uvanoitetradrahmi znamenitog admirala i kasnije vladara Demetrija Poliorketa
r-l ' t j . o n o g a k o j i z a u z i m a g r a d o o e )d a t e s u n j e g o v J c r t e I i c a n a v r l o i n d i v i d u a l a ni v i e i t n a i i n . R e l i e f
r . d u b o k - i e l o d i e l o m i i n o p r e k r i v e n op r a m e n o u i m ak o s e k o j a j e r e l a t i v n ok r a t k a , p o v e z a n " u r k i n 1
tlr;ademom, s trakama na zatiljku i ukra5enarogom, znakom bozanstva. Nos je pravilan, oii
F duboko usadene,obrazi puni, usta srisnura i odliu ' z aodludnost.
poviednika
R e v e r sn o v c a p o d s j e 6 an i n j e g o v u . a k t i v n o s tk a o f l o t a , j e r j e p r i k a z a nb o g m o r a
Poseidon-s-trozubom. Najznamenitiji njegov rovaCna licu nosi lik boZice'pobiede Nife kako pube
Ii u t r u b l i u i s t o j i . n a p . r o v ir a t n e g a l i j e ,a o d n o s i s e n a k o i o s a l n i k i p N i k e s o i o k a S a m o k r a k e ,k o f i
dan-danassvaki posjetilac pari3kog Luvra odmah ugleda iim utli u muzei. Tai ie spomenik
D e m e t r i i e p o d i g i o u i a s t . v e _ l i k pe o b i e d ek o j u i e i z u " o i e v a o
k o d c i p r a n a d ' e g i p a i s k i mk r a l j e m
Ptolemejem..I,a kao admiral svoga oca kralja Antigona (306-301), godine lbe. osim na nekim
|/. likovi i simboli prikaiani na novcu uviiek-povezuiu ime"Demetrija s morem.
,(, ?btnicima,
B]bliogra{ija: G. Macdonald, C^atllogue.of p1ryh Cotly in tbe Hunterian Collection lJniversity of
F G l a s g o t a ,L G l a s g o w 1 8 9 9 , 3 3 8 ,1 1 . T a b . ' X X I I I , 1 6 . 1 2 . D . * I . M . l
z

co
co
 [ 21 ] [ 2l ]
Tetradr4hma sirijskog kralja Tetradrachm of King Antiochus I
Antioha,I Sotera (293-261. g. prije Soter of Syia (293-261,B. C.)
n.e.) ; Silver
Srebro ]. Diameter 29 mm, weight 16.80grams
P r o m j e r l g m m , t e Z i n a1 6 , 8 0g Purchasedat the auction Curtius
n a a u k c i y i . C u r t i uus in Frankfurt in 1907
5"pIi.."9
l r a n k t u r t u ,g o d i n e 1 9 0 7 . ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
A r h e o l o s km i u z e j ,Z a g r e b ,i n v . b r . 5675
\67\ i:
Av. GlavaliinladogAntioha I s dijademom nadesno.
R v . B A X I A E A > A N T I O X O Y o k o n . r i t o ,d e s n oi l i j e v o . A p o l o n , n a g , s h i t o n o m p r e b a i c n i m p r c k o
b e d a r a ,s j e d i n a o m f a l o s u n a l i j e v o ,o v j e n i a n j e l o v o r o v i m v i j e n c e m , r ui s p r u i e n o j d e s n i c id r Z i l u k i
d v i j e s t r i j e l e, a l j e v i c ap o d b o d e n ao k u k . M o n o g r a m A f l l i j e v o , d c s n o m o n o g r a m H P .
Vrlo je zanimljivo pratiti portrete Antioha I, sina Seleukova.Na ranijim primercima prrkazan je
k a o m l a d i l 1 n u i k a r a ck, a s n i j ev i d i m o s r e d o v e i n o gi o v e k a , a n a k r a j u s t a r i j e gk r a l j a s d u b o k i m
borama olib usta i o6iju, te vise6im podbratkom. Profil mu je u mlaclim godinama idealiziran, te
m u p r a r i o b l i k n o s a p r e p o z n a j e m ot e k u p o z n i j i m p o r t r e t i m a . O s o b i t a k a r a k t e r i s t i k aA n t i o h o v i h
c r t a l i c a j e i r j a k o i z r a i e n a a r k a d ai d u b o k o u s a d e n eo c i . k o j e s u g o t o v o i d e n t i c n en a r a n i i i m i n a
kasnijim prikazima.
A n t i o h I j o d r u g i p o r e d u h e l e n i s t i i k i k r a l j k o j i j e n o s i o n a s l o v , , S o t e r "r j . S p a s i t e l (j p r v i j e b i o
egipatski kialj Ptolemej I). Nakon smrti uvrSten je u bogove kao Antioh Apolon SpasiteLj,a o tom
njegovom osobitom Stovanju Apolona govori i naliije ove tetradrahme.
Bibliografija: P. Gardner, Catalogweof Greek Coins in tbe British Museum. The SeleucidKings of
S y r i a , L o n d o n 18 2 8 , 8 , 3 . l Z . D . I . M . )
lrrl 1991
ilronia4i no.vac sirakuSkoga kralja b.on". coin of King Hieronus II
Hierond Il (274-216.g. prije n.e.) of Syracuse (274-216 B. C.)
Sirakuika kovnica The Syracusanmint
Promjer 126^ , teLina 17,89 g Diameter 26 mrr., weight 17.89 grams
S t a r am u z e j s k az b i r k a T h e o l d m u s e u mc o l l e c t i o n
A r h e o l o i k i m u z c j , Z a g r e b ,i n v . b r . ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
872 872
Av. Glava Hierona II s lovorovim vijencem nalijevo; iza glave vri (amfora?). Uokolo biserna kruZ-
nlca.
R v . I E P Q N O ) i o d s j e d k u .K o n j a n i k s a i l j e n . r o n n . ra g l a v i , u o k l o p u i h l a n i i d i , j a i i n a d e s n on a k o n j u
k o j i s c p r o p i n j e ; u d e s n i c id r Z i v o J o r a v n o k o p l j c . I s p o d k o n j a A . L i n e a r n ak r u y ' n i c au o k o l o .
q M e d u s i r a k u 5 k i mt i r a n i m a t e k i h j e n e k o l i k o n a n o v a c s t a v l j a l os v o j e i m e , p r i m j e r i c eA g a t o k l o
t ( 3 1 7 2 8 9 . g . p r i j e n . e . ) , H i k e t a s ( 2 8 8 - 2 7 9 .g . p r i j e n . e . ) ,H i e r o n I I i H i e r o n i m ( 2 1 6 - 2 1 5 .g . p r i j e
n.e.). Svoje su pak likove na novac koji su kovali stavljala samo poslednja dvojica. Hieron II je
F.l n a k o n o d l a s k am a k e d o n s k o gk r a l j a P i r a n e k o l i k o g o d i n a v o d i o s i r a k u i k u v o j s k u , a n a k o n p o b j e d e
rJ)
- nad_Mamertincima, godine 269. prrje n.e. on prisvaja kraljevski naslov bazileja, koji moZemo
I p r o a r t a t lu z n r e g o v oi m e n a v i 5 e v r s t a n o v a c a .N e k e n o m i n a l e n o s e n j e g o v p o r t r e t , d r u g e p o r t r e t
".) njegove Zene Filistide, a tre6e lik njegova sina, mladoga Gelona, ali bez kraljevske titulature. Sve te
g l a v cs u o k r e n u t en a l i j e v o .
Kada nam naliije opisanog primjerka novca ne bi bilo saiuvano, te ne bismo mogli proiitati u iije
F i m e j e o n i s k o v a n , n e b i s m o p o g r i j e i i l i k a d b i s m o g l a v u p r i k a z a n u n a a v e r s up r i p i s a l i b o g u
Apolonu. Tako je, naime, prikazan Hieron II - jer rz sve karakteristike individualnog portreta:
m l a d o l i c e b e z b r a d e ,r e l a t i v n o n i s k o i e l o p r e k r i v e n o g u s t i m k r a t k i m u v o j c i m a , t e l o v o r o v v i j e n a e
F k o j i m j e g l a v ao v j e n i a n a- p o d s j e 6 a j un a u v r i j e Z e n ui k o n o g r a f i j u b o g a S u n c a .
- Bibliografija: R. S. Poole, Catalogue of the Greeb Coins in the British Museum. Slclly, London
1 8 7 6 ,s l . 2 1 7 , 5 5 8 .[ 2 . D . - L M . ]

rr'.
'U
F
Z

v
ca
 1

l23l i 123).
Tetradrahma Filistide, iene Tetradrachm of Phylistis, wife of
Ilierona II, kralja Sirakwzd (274- King Hieronus II of Syracuse
2 1 6 .g . p r i j e n . e . ) I ( 2 7 4 - 2 1 6B . C . )
Sirakuika kovnica The Syracusanmint
Srebro Silver
Promjer 29 mr.r',teLina 13,1,@ g Diameter 29 mm, weight 13.10 grams
Iz zbirke Benka Horvata, kupljene From the collection of Benko Horvat,
godine 1928. (primjerak kupljen u purchased in 1928 (example bought in
Reggio di Calabria godine 1908). Reggio di Calabria in 1908)
Arheolo5ki muzej, Zagreb, inv. br. ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No..
(2167/9150) , (2r67/9rs0)
Av. Glava Filistide s dijademom i Velom nalijevo. Otraga simbol (?)
Rv. BAXIAI)XAI gore, OIAI>TIAO> u odsje6ku. Krilata boiica Nike vozi se u kvadrigi
nadesno;objema ruliama drZi uzde i ima drugi hiton. Gore: Filistida, ZenaHierona II Sirakuikog, jedina
j e k r a l j i c an a c i j e l o j S i c i l i j id i j i s e l i k p o l a v l i u J en a n o v c u , k t o m c j o i i s k r a l j e v s k o mt i t u l o m . N i e z i n i e
n o v a c u v i i e k o d s r e b r a .F i l i s t i d i n o I i c e z r a i i k l a s i i n o m g r d k o m l i e p o r o m . n j e n p r a v i l n i p r o f i l u
skladu je s velikim izraLajnim oiima i fino oblikovanim ustima, te bradom i polbratkom! Kosa joj
u finim uvojcima okruZena dijademom proviruje ispod vela,6iii se tanki nabori spu5tajuprema
ramenima i vide se i s desne straneglavi. U neku ruku bi se njen potret mogao uiporediii s
portretom egipatskekraljice Arsinoi II, koji je skoro istodoban, aii je okrer"ut na aesnu stranu.
Cinjenica da je srebrni novac Filistide u manjoj mjeri korodiran ne umanjuje op6i dojam remek-
d i e l a a n t i i k o g r e z a d ak a l u p a .
Filistidini sre'brnicikou".ri ,r', u tri posebne nominale - u tetradrahmama ili aopenima od 20 litri (?)
i_neito manjima, od oko 16 litri, na kojima se na naliiju vidi boZica pobjede Nike u ietveropregu,
dok je na reversu najmanje nominale, one od 5 litri, prikazana ista boZica kako upravlja bigom
(dvopregom), takoder nadesno. Naisvim se novcima, i na licu i na naliiju, mogu vidieti simboli,
s f o v ai l i b r o j k e . P o s t o j ei n o v c i n a k o j i m a l e F i l i s t i d a p r r k a z a n ak a o b o 2 i c a D e m e t r a .
Bibliografija: R. S. Poole. Catalogue of the Greek Coins in tbe Britisb Museum. Sicily. London
1 8 7 6 , 2 1 , 4 , 5 5 8[.2 . D . - r . M . ] i

124l 124l
Drahma makedonskog kralja Filipa Drachm of King Philip V of
V (220-178.g. prije n.e.) Macedonia (220-178 B. C.)
Srebro Silver
P r o m j e r 1 8 x l 9 m m , t e Z i n a3 , 8 3 g D i a m e t e r1 8 x 1 9 m m , w e i g h t 3 . 8 3
Kupljeno godine 1913.kod tvrtke grams
Helbing u Minhenu, aukcija Zschies- Purchasedfrom the Helbing
che und Koder Company in Munich, auction
Arheoloiki muzei Zagreb,inv. br. Zschiescheund Koder, in 1913
tl
(t 7564 Archaeological Museum, Zagreb, No.
^ 7564
rFl Av. Glava Filipa V, s kratkom bradom i dijademom nadesno.
*-) Rv. BA2IAEQ> OIAIIIflOY a dv-aretka, izmedu njih kijadahadesno; gore idolje monogramr;
naokolo vijenac hrasrgva li56a.
ir Iako malen po svojoj veli6ini, portiet Filipa V odlidno reproducira crte lica kralja: markantni profil,
F namriteno 6elo s jakim obrvama, d,ebeleusnice i kratko oSi5anabrada, gusta kosa u pramenovima.
r! Vladavina Filipa V protekla je u neorekidnim borbama s Rimljanima, a nakon bitke kod
./. Kinoskefala godine 197. prije n.e. rnorao je napustiti sve zemlje koje le posfedovao, osim
F Makedonije, koju 6e izgubiti njegoy sin Persei 078-168) porazom kod Pidne 168. g. prije n.e.
Stalni ratovi iziskivali su mnogo no.rca, te je katkada dolazilo do krvarenia niegove kvalitete - na
ovom primerku srebro je loiijeg sailrZaja,posrebreno boljim srebrom, koje se djelomibno oljuitilo
na llcu novca. .
Za razlikr od Filipovih brondanih kovova, koji su emitirani u velikom broju tipova, srebrnici na
'(, nali6ju prikazuju ili lik boZice Atene Alkide, ili opisanu kijaiu. Na jednoj vrsti tetradrahmi javlia se
F na licu i glava Filipova sina Persejas krilatom {rigiJskom kdpom.
z Bibliografija: G. Macdonald, Catalogue of Greeh Coins in the Hunteridn Colleaion Unioersity of
G l a s g o u , L G l a s g o w ' 1 8 9 9 , 3 4 3 , 3 ,T a b . X X N , 4 . l Z . D . * 1 . M . l

rn
cO
F{
 [25] 125)
Bron6ani novac Ptolomeia VI Bronze coin of Ptolemy VI
Filometora, kralja Egipti (181/80- Philometor (181/80-174 B. C.), king
174. g. prije n.e.)- of EgYPt
Kovnici u Pafosu na Cipru The mint at Paphos in Cyprus
Bronca Bronze
Promjer 27x29 mm, teZina 16,46g Diameter 27x29 mm, weight 16.45
Otkupljen od Jaki6i6a iz Kraljevice, grams
g o d i n e ' 1 8 9 /( d o m a 6 ap r o v e n i i e n c i i a ) P u r c h a s e df r o m J a k i 6 i 6f r o m
Arheoloiki muzej, Zagreb, - inv. br. Kralievicain 1,897(local provenance)
3869 Archaeological Museum, Zagreb, No.
'
3869
Av. Glava Kleopatre I kao Izide s kosom u dugim uvoicirna, umjesto stefan vijenca klasia pienice,
nadesno.Uokolo biserna kruZnica.
Rv. I1TOAEMAIOY BA>IAEQ). orao raSirenihkrila sto.iinalijevo. u kandzama drZi snop
munja; lijevo u polju monogram A. Uokolo kruZnica. Medu riietkim kraljicama koie su
prrkazivane.r" nou.r, m'orai-roistaknuti Kleopatru I, koja je u ime Ptolomcja VI vladala
L a o . e g " n t i c au v r e m e i z m e d u 1 8 1 , p a d o o k o t Z + ' g . p r i i e n . e ' O d o s t a l i hs u
se vlad-a.icana novcu pojavljivale iBerenika I, 2ena Ptolomej?\, zatim Arsinoe II (zajedno s.
Ptolomeiem II ili sami), Berenika II, Arsinoe III, Kleopatra II, Kleopatra III, te najznamenitija od
svih Kleopatra VII. Katkada se llce kraljice ni ne prikazuje, no novac.nosi.njeno ime povezano s.
kraljevskdm titulom u genitivnom obliku. Kleopair.alprikazanaje i kasniiena novcu, zavladanie
Pto(omeja VIII Eurgeta"II (170'117. g. priie n.e.), i to bron6anom novcu iz kovnice na Cipru u
Pafosu, bilo iz nekih drugih kovnica.
Kleopatra I prikazana ie ia licu novca kao boLicalzida, ovjeniana Zitom. Kosa joj je vrlo
u 1 1 . * i t k i s l b Z e n ai z n a d i e l a , a n a z a t i l j a k p a d a l u d u g a i k i u v o i c i k o j i s e s p u l t a j u n a r a m e n a .P r o [ i l
i o i i e o r a v i l a n i i d e a l i z i r a n ,o i i v e l i k e , o b r a z i p u n i , u i r a l i i e p o o b l i k o v a n a ,a v r a t d u g a i a k . N a
,r.dir'i .u"rr" vidliiva ie kontramarka u obliku okrugle rupe, uobidajena na egipatskom brondanom

fi?itli*rrttir, R. S. Poole, Catalosue of Greek Coins in the British Museum. Tbe Ptolemies,Kings
o f E p v ' p t ,L o n d o n 1 8 8 3 , 8 9 , 6 , t a b ' .X X l . 3 ; I . N ' S v o r o n o s ' T a n o m i s m a t at o u k r a t o u s t o n
P t o l i m a i o n , A t h e n a i l , 9 , A 4 , 2 2 61, 3 8 4 .L Z . D . - I . M . J

t26l t26l
Tetradrahma egipatskog kralja Tetradrachm of Ptolemy VIII
Ptolemeja VIII Euergeta II Euergetes lI (170-1,1,6B. C.), king
(170-116. g. prije n.e.) of Egypt
Aleksandrijska kovnica, oko god. Alexandrian mint. c. 120/ll9 B. C.
1,20/119.godine prije nove ere Silver
Srebro Diameter 24.5 mrr', weight 13.82
.l Promjer 24,5x26 mm, tezina 13,82 g grams
th
Kupljena na aukciji Parodi, u Genovi, Furchased at the auction Parodi in
(, sodine 1898. Genova in 1898
r-)
Arheoloiki rnrzej, Zagreb, inv. br. Archaeological Museum, Zagreb,
38 6 5 No. 3855
Av. Glava Ptolemeja I s tankim dijademom i egidom nadesno. Uokolo biserna kruZnrca.
F
rrl Rv. IITOAEMAIOY BA>IAEQ!. Orao sklopljenih krila nalijevo, u kandZamadrZi snop munja; lijevo
u polju LNA, desno u polju fIA. Duga vladavina Ptoleme.jaVIII zapoiclo je u biti tek godine t 46.
F p r i l e n . e . k a d j e n a k o n ' u m o t r t u " s u o ! n e 6 a k aP t o l e m e l aV I I i z K i r e n e s t i g a o u E g i p a i d a p r e u z m e
r l a s t . S l u Z b e n in j e g o v e p i t e t b i o j e E u e r g e t e s , 6 t oz n a c i d o b r o i i n i t e l j d o k m u j e n e s l u Z b e nni a d i m a k
6io pbyscon (trbu3lsti). Naslov Soter (Spasitelj)nosili su Ptolemei I (323-285), Ptolemej X (116-80);
Philadelphus (Onaj hoji ljubi braiu) Ptolemej lI (285-2a6); Pbilopator (Onaj koji Ljubi oca)
\r'. Ptolemej lV (221-204) i Ptolemej IX (121-11,7);Euergetes(Dobrotinitelj) Ptolemej III (246 221) i
,U spomenuti Ptolemej Ylll; Epipbanes(Odliian, Slavan)Ptolemei V (204-181); Pbilornetor (Onaj
lioji ljubi mater) Ptalemei VI il81-146).
F
z Premda postoji nekoliko primieraka srebrnih didrahmi s glavom Ptolemeja VIII sa zrakastom
krunom, na tetradrahmamaje.i nadalje portret osnivaia dinastije Ptolemeja I. Usporedimo li ga s
likovima istoga vladara iskovanima na novcu iz vremena niegova iivota, vidjet 6emo vrlo veliku
razliku u kvaliteti rada, kao i sliinosti s prototipom. Osnovne su crte lica sadri.ane,no gube se u
stereotipnosti izgleda idealnog vladara i na taj naiin gube individualnost. Osje6a se i Zurba rezada
kalupa. Na taj naiin se kod kasnijih Ptolemeja portret Ptoleme.iaI posve mijenia.
Bibliografija: R. S. Poole, Catalogue of Greeb Coins in the British Mwseum. Tbe PtolemiesKings of
Egypt, Londot 1883, 98, 123; L N. Svoronos, Ta nomismata tou bratous ton PtoLemaion,Arhenai
r 9 a 4 , 2 5 1 ,1 5 2 7 . [ 2 . D . - I . M . ]

co
 L27l t27l
Drahma.Baleja (167-135. godine Drichm of Baleos (167-135 B. c.)
prije n.e.) Silver
Srebro Diameter 17x19.5 mm, weight 3.16
P r o m j e r 1 . 7 x 1 , 9 ,m
5 m , r e 2 i n a3 , 1 6 g
- qrams
Primjerak iz zbirke Fanfognau Example from the coilection
Trogiru, naden vjerovatno u okolici Fan{ogna at Trogir, found probabiy
Trogira . i n t h e n e i g h b o u i h o o do f T i o g i r
ArheoloSki muzej, split, inv. br.2678 Archeolo{ical Museum, splitiNo.
2678
Av. Gologlava glava Baleja nalijevo; orlovski nos, brada israknura: iznad cela su pramenovl
s t i l i z i r a n ck o s e k o j a s e Z . e
d o u h a , p a s e s p u 5 t ap r e m a v r a r u . K o v r d 2 a v ak o s a p o k r i r a c i j e l u g l a v u .
R v . B A ) I A E O > B A A A A I O Y . A r t e m i d a ( D i j a n a )u h o d u n a l i j e v o ;u d e s n o ji u c i d r Z i b a k l j u , a u
lijevoj dva koplja; kratki hiton lepria iznad koljena.
Biblio_grafija:L Marovi6, Godiinlak ANUBIH, XIII, centar za balkanoloika ispitivanja, rr,1976,
2 3 1 .[ I . M a r . l

t28l [28]
Drahma Baleja (167-135.godine Drachm of Baleos (167-135B. C.)
prqe n.e.) Silver
Srebro Diameter 16.5x17 mm, weight 1.97
Promjer 16,5x17 mm, ieLina 1,97 g grams
Nepoznato mesto nalaza Placeof discovery unknown
Arheoloiki muzej, Split, inv. br.2679 ArcheologicalMuseum, Split,
No.2679
Av. Gologlava Baleja naliievo, sa istim karakteristikama kao i prethodni prrmierak.
R v . B A ) l A E o > B A A A A I O Y . A r . t e m i d au h o d u n a l i j e v o ,k a o i k o d p r c t h o d n o g p r i m j e r k a .
Biblio_grafija:L Marovi6, Godiinjak ANLIBIH, XIIi,'centar za balkinolo5ka irlpiti"""1", 1\,197(),
212. [I. Mar.]

t2el [2e]
Tetradrahma sirijskog kralja Tetradrachm of King Demetrius I
Demetrija I Sotera (162-150. g. prije Soter of Syria (162-150 B. C.)
n.e.) The mint in Rniioch, 150 B. C.
Kovnica Antiohija, 160. godine prije Silver
nove ere Diameter 28x31 mm, weight 16.24
Srebro grams
Promjer 28x31 mm, teZina 16,74g, Purchasedfrom the agency of
r l I '
K u p l r e nk o d t v r t k e W . T r i n k s u W. Trinks in Vienna ln tgtl
B e i u , g o d i n e1 9 1 3 . ArchaeologicalMuseum, Zagreb,
A r h e o l o s k im u z e j , Z a g r e b ,i n v . b r . No. 7983
7983
A v . G l a v a D e m e t e r i j aI s d i j a d e m o m n a d e s n o .N a o k o l o l o v o r o v v i j e n a c .
R v . t s A ) I A E C J : , / A H M H T P I O Y > O T H P O : o k o m i t o d e s n oi l i j e v o ; n o n o g r a m i A f l / A N T ; u
odsieiku P.-BoZica Tihe, odjevenau dugi urru!
.u.uu6r hiton r.pcplos,_ p"plor,. s)cot
sjedi nalJevo
nalijevo na prllestollu
priiestolju KoJeg kojeg podrzava
podriava
k r i l a t a7 c n ' k r n e m a n .U i s p r u T c n oJj e s n i c id r z i 1k i . r i a k' k e p t a r ,r u l i e v i c i ' . o "u u i t i ,
G l . r r . auemerrlla,l.)otera
Glava
utrva Demetrija
D e m c t r i j aI . Sotera
S o t e r a()pasttelra) p;r i k a z u i emladlca
l S p a s i t e l i aprlkazule m l a d i c aodluinrh
o d l u c n i hcrtac r t a hca.
l i c a .l']rolil j
je.
P r J l i l idealno
i d e a l n opravilan
p r r v i l a n ii
7 p o d s i e 6 an1
u n c k u r u k u Rgdsqgia n a A,leksandroVg.likog.
A l e k s a n d r " V c l i k o q Arkade
A r k e d e ssu
r r iizraZene,
z r r i e . " no mnogo -manie . i ^ ; . -nego
- . , ^ u n,egova
l_i-:Ir,.llq
p r e r k ai o s n r u a c ad , i n a s t i iSe e l e u k ar . M i s i c i i a v r a t u s u s n a z n i .d o k i . r . " r r " , p . r - . n o r ; . ,
p o v e z a n at r e K o m d | f , d e m f , -
Za njegova vladanja-kovalo se.u vis: kovnica - spomenimo samo Gazu, Apameju, Herakleju,
Ptolemaidu,.Antiohiju, Herakleju, Tir i Sidon i u viie nominala irerradra'hmcprema antiikom
sfandardu, drahme, dioboli, oboli sve u srebru, zatim broniani rtt"., t. vrlo'rijetki zlatni).
O s o b i t o i e l i i e p n o v a cn a k o i c m s u p r i k a z a n eg l a v eD e m c r r i j l I r n j e g o r c s e s t r ei 2 e n e L a o k i d e ,
u d o v ep 0 5 l l e d n l e m g a k e d o n s k o gk r a l j a . P e r s e j ga c. J n ad o d r u g e .P o S t oj e n o v a c D e m c t r i j ad o , t . r b i o
popularan,
yyp.i..'.'1t p postoje
u r L U J sbarbarska
u d ru a r s K au oponaianja,
p a n a s a n ] an , a ] c e s c eo
najdei6e drahmi
ranmt.
Biblioerafiia: P. Gardner,
Bibliografija: Gardner. Catalog_t!:_of
Cata-losueof Greeb Greeh Coins C)oinsin tbe th Britisb Museum. Tbe SeleucidKings of
S y n a , L o n d o n 1 8 7 8 , 4 6 , 1 1 ; t a b . X I V , j . [2. f Z . D.-r.
D . - I . M.]
M.l
 [30] t30l
Tetradrahma sirijskog kralja Tetradrachm of King Demetrius II
Demetrija II Nik"atori (146:140, Nicator of Syria (146/40-130/25
130-125.g. prije n.e.) B. C.)
Kovnica n Ti.,t, oko 184. godine prije The mint in Tyre, c. 184 B. C.
nove ere Silver
Srebro D i a m e t e r2 8 . 5 m m , w e i g h t 1 4 . 1 9
Promjer 28,5 mm, teLina 14,19g grams
Kupljen kod dr Franza walle uBedu, Purchasedfrom Dr. Franz walle in
prije godine 1894. Vienna before 1894
,C.ireJloSkimuzej, Zagreb,inv. br. ArchaeologicalMuseum,Zagreb,
3709 No. 3/09
Av. Poprsje Demetrija I, s dijademom na glavi i hlamidom oko ramena nadesno. Uokolo biserna
kruZnica.
Rv. AHMETPIOY BA>IAEO). Orao, skopljenih krila, stoji na.provi galije nalijevo, p_rekoramena
i m a d ep a l m i n u g r a n u . U p o l j u l i j e v o m o n o g r l m i A / P E , T Y P ( n a k i j a 6 i ) ;d e s n oA 2 / E f l P ; i z m e d u
nogu orla MI. Uokolo biserna kruZnica.
Demetrije II, s nadimkom Nikator, tj. Pobednik, sin Demetrija I,.vladao.ie u. dva navrata. U borbe
oko seleukidskog prijestolja u to su se vrijeme umjeSali i egipatski i partski vladar. Prikazana
t c r r a d r a h m ai . k o " v i n au T i r u p r e m a t e n i c k o m s t a n d a r d up r i p a d a p r e m a p o r l r e t u u v r i i e m e p r v e
r l a d a v i n eD e m e t r i i al l , n o p o g o d i n i n a r e d e n o n t a n a l i c i un o v c ap r i p a d ai p a k d r u g o m p e r i o d u .
njegova vladanja. bbiaro r" njegov portret svrslavao u dvi.ie skupine. Dok je na prvom novcu.kralj
plrrE^z^nkao mladi6 finoga nosii uitiju, niskoga cela, gustih uvojaka kose povezanim kraljevskim
dij"d"-o* i golobrad, na"novcu drugog periodl vidimo ga neSto.stirijeg i s gustom, poduZom
b r a d o m , k o i a - m u i e p o s v o j p r i l i c i i z i a s l J u v r i i e m e n i e g o v ap a r t s k o g s u i a n i s t r a . .
N o v a c j e k o r a o i p r e m a . n i i t k o - i p r e m al e n i i k o m s t - d a r d t , t e . e o n m e d u s o b n or a z l i k u i en e
samo po teZini ve6 i po razliiitim prikazima na naliiiu. Kovnice se mogu prepoznati po
monogramrma na reversu.
Biblio"grafija:P. Gardner, Catalogue of Greek Coins in the British Mwseum. The SeleucidKings of
S ' r , r u aL.o n d o n 1 8 7 8 , 7 6 , 5 - 6 . l Z . D . - I . M . l

[3l] [31]
Broniani novac numidskog kralja Bronze coin of King Mycipsa of
M i c i p s e ( 1 4 8 - 1 1 8 .g . p r i j e n . e . ) N u m i d i a ( 1 4 8 - 1 1 8B . c.)
Kovnica u Cirti The mint at Cirta
Bronca Bronze
P r o m j e r 2 6 x 2 7 , 5 m m , t e z i n a 1 4 , 7 0g Diameter 26x27.5 mm, weight' 14.70
Primjerak naden u ostdvi iz Mazina, grams
Lika, godine 1896. Example found in a hoard atMazin
Arheoloiki muzej, Zagreb, inv. br. in Lika in 1896
r.l ArchaeologicalMuseum, Zagreb,
(t) 4437
- No. 4437
rt
r-l Av. Glava Micipse s lovorovim vijencem nalijevo. Uokolo biserna kruZnica.
Rv. Konj 6ez u'zda,galopira nalijevo. Ispod trbuha toika.
r-l Medu portretima sieiern^oaf.idkihvladara iz vremena antike istiie se osobito portret numidskoga
kralja i.{icipse, sina Masinise (2OS-148.g. prije n.e.) i suvladara.svoiebra6e Gu.luse(1a8-1a0. g.
F prije n.e.) iMastanabala (148-140. g. prije-n_.e.)koji se.ne javl.laiuna novcu. Iako je te5ko govoriti o
iuiitidr,"lnorti crta lica; inacajke sr, grsta kratko podSiiana kovrdava kosa ovjeniana lovorovim
F vijencem, dugaika i Siljata brada, teiz}aziro jaki nos i relativno nisko 6elo. Premda postoje razlike
* kod pojediniii vrsra i primjeraka novca, lik Micipse se u svojim osnovnim crtama.ne mijenja.
- Vladavi"a Micipse p.otekla ie pod rimskim p.otiktorrtom, no na novcu se rimski utjecaj ne osje6a
u r o l i k o j m j e r i . ' G I a u n eo d l i k e s u m u . . b a r b a r s k e a " .i n a t p i s i ,u k o l i k o s e i a v l i a i up
, i s a n rs u
\r'. ."oprrniki* alfabetom, a nikada latinskim. 7,a naie ie krijeve notac Micipse i drugih
,(, sjevernoafriikih driava od osobite vaZnosti, jer je u toku I st. prije n.e. bio u opticaju u Zapadnoj
dosni i Lici u ve6im koliiinama, bilo kao novac.bilo kao kovina koja se mogla dalje preradivati. O
F t o m e s v j e d o i e b r o j n i p o j e d i n a d n in a l a z i ,a o s o b i t o o s r a v e ,k a o 5 t o j e . b i l a i o s t a v a i z M v ) n a .
z B i b l i o g i a f i j a :1 . n r " n s m i d , v H A D , N S 2 / 1 8 9 5 - 9 7 ; 7 r , 1 3 ; J - M a z a r d , C o r p u s N u m i d i a e
M a u r e t a n i a e q u eP , a r i s 1 9 5 5 ,3 8 , 5 A . l Z . D . - I . M . ]

@
.?1
 132) 132l
Tetradrahma egipatskog kralja Tetradrachm of Ptolemy X Soter II
Ptolemeja X Sotera II (116-80. g. (115-80 B. C.), king of Egypt
prije n.e.) The mint at Paphosin Cyprus (?),
K o v . n i c an a C i p r u , P a f o s( ? ) , 9 9 - 8 9 . 99-89 B. C.
goolne prl.Jenove ere Silver
Srebro Diameter 25 mm, weight 13.86grams
Promjer 25 mm, teLina1.3,86g Purchasedwith the collection of
K u p l i e n os a z b i r k o m N i k o l e P l a v S i c . r Nikola Plav5i6from Osijek in 1915
i z O s i j e k a ,g o d i n e 1 9 1 5 . Archaeological Museum, Zagreb,
ArheoloSki muzej, 7,agreb,inv. br. No. 83ZZ
8377
A v . P o p r s j e P t o l e m e j aI S o t e r a ,s d i j a d e m o m i e g i d o m o k o v r a t a n a d e s n o .
R v . | I T O A E M A I O Y B A : I A E O I . O r a o s k l o p l j e n i hk r i l a s t o j i n a l i j c v oi u k a n d Z a m ac i r i i s n o p
m u n i a ,I i j e v ou p o l j u L I H . d e s n ou p o l j u f l A .
v l a d . r v r n r P t o l e h e l : X s o t e r a I I s a ' s u v l a d a r i m aK l e o p a t r o m I I I i p t o l e m e j e mX I s p a d au j o !
n e d o v u l l n u p o z n a t ep c r i o d eh a s n e p o v i j e s t i - p o dd i n a s t i j o m L " g i d a . p o r n a t o j e i a j e
v t a d J o. . i . r , ) . r J l nroz m e , J u -egipatske
l l l . . i 1 0 6 .r ! p o n o r o i z m e J ug l r .i g 0 . g . p r i i c n . c . .r u m c d u r r e m e n jue
n c k o r r i i c n r et l r d a o o r o k u m C i p r o m . T o m r a z d o b l i ui p r r p a d ap . " i k J r r n ,t . r . . , J r " h . r .
N : . l i e u n o v c ap r i k a z a ni e l r k o . n i t a i e d i n a s r i . j e . P t o l e mie. i U . r t o t i t o l i z i o g n o m r l uu , p o r e d i m o ,
p o r t r c t r m a r o g a v l . r d r r r i z r r e m e n an- i e g o v au l . r d r n l a .o. p a z i r . ' e m o o d r e d e n l o d u d a r e n l ao d
r k o n o g n l i j e ? t o l e m e . i ai . T e s e . r a z l i k ev i d e b s o b i t o n a p r o f i l u : n o s j e z - n a t n op r a v i l n i j i
i : l l S a l eal er i c l o i
!.rntt, ; e d r u k c i j e , p a i b r a d a . S j e d n e s t r a n e ,t o s e m o i e p i o t u m a d i t i i i n j e n i c o m i " n o
t'1o]...; pafosu,a, s drugc strane
l l i : r a s p o l a g a o . n a j b o l j i m , m a j s t o r i mua- k o v n i c i u
l!a1k1o_ .b1l s m o m o g Il .t :z, l.dr k3J. l u i i t id a s u _ u m j e t n i cci r t a m a l i c a P t o l e m e j aI p r i d o d a l i k a r a k t c r i s t i k ev l a d a r a
k o t e g i ' u r m r l r p r r l i k ev i r l j c r ip r e d s o b o m .
Bibliografija: R.-S. Poole,'Caialogue of Greek Coins in tbe British Museum. The ptolemies.
Kincs
E S r P t , L o n d o n 1 8 8 3 , 1 0 9 , 5 5 , ; a b . X X V I I , 3 ; I . N . S v o r o n o s ,T a n o m i s m a t at " " i i r , , r l
?f i"'""
P t o l e m a i o n ,A t h e n a i 1 9 0 4 , 2 7 7 , 1 5 8 9 .t a b . L I X , 2 3 .
iZ. D.-I. M.l

t33t t33'l
Tetradrahma sirijskog vladara Tetradrachm of Philip
Filipa Filadelfa (92-83. g. prije n.e.) philadelphus (92-83 S. C.) ruler of
Srebro Syria
Promjer 25,5 mm, teLina 1.5,70g Silver
Kupljeno kod tvrtke V. Trinks u D i a m e t e r2 5 . 5 m m , w e i g h t 1 5 . 2 0
B e d u ,g o d i n e 1 9 1 4 . grams
Arheoloiki mttzej, Zagreb, inv. br. Purchasedfrom the agencyW. Trinks
8137 in Vienna in 1914
ArchaeologicalMuseum, Zagr eb,
No. 8137
A v . G l a v a F i l i p a F i l a d e l f as d i j a d e m o m n a d e s n o .U o k o l o l o v o r o r v i i e n a ci l i a s t r a c a l .
Rv. BATIAEQ>,/oIAInnoY EflIoANoY>,/olnAAEnooy u ceriri rerkaoiromito. Zeus
s j e d i n e p r i j e s t o l j u n a l i i e v o .U i s p r u Z _ e n odjc s n i c id r Z i N i k e s v i j e n c e m , r l j * i . i J . r g a i a k . k o - i t
r k e p t : r : n e g j e d o p a ' a . U o d s l e i ' k uL U o k o l o v r i c n r c . "
L i k , F i l i p a F i l a d e l f a ,k r a l j a , s i r i j e ,d a t . j e u d o s t a n a t u r a l i s t i i k o j m a n i r i , s o r l o v s k i m n o s o m ,
n a g l a s e n r mp o d b r r t k o m , . d o k m u j e k o s a k o v r i a v a i g o t o v o p o s v e p r e k r i v a k r a l j e v s k id i j a d e m ,
trake
K o l c g a\ l s c _ o t r a gnaa / J r r l l k u .
Prema starim.povjesniiarima, Filip Filadelf bio je sin Antioha VIII Gripa i Trifene k6erke
Ptolemeie Fisliona.
O d . o c a , - p o t o m k aS e l e u k aI ( 3 1 2 - 2 . 8 0g. . p r i j e n . e . ) ,o s n i v a i a r a z . g r a n a tdei n a s t i j eS e l e u k i d a F , ilip je
nasli.jediokukasti nos, ali 1eza razliku"od oca prikazan kao mlad"i6.
U n . i c g oot i m e . l o r a l e ' u , c i s k l i u c ' i v toe t r r d r a h m ca n t i c k o gs r a n d r r d ao, d k o i i h s u n e k ed a r i r a n e
u
9o l\,t a P
: qdillJYc t]rl o r i i en . c . .r i g o d i n o m k a d ' s s 1 2 qF l l r , p L r A l l i g iG r i p u r r i i o , r p r . g o n r t u " u A s p a n d ui
p \ r \ a \ v o , r m p o l u b r r t o mA n t i o h o m I X K i z i c k i m .
7 Bibliografija: P. Gardner, C1t1!oqre_of_GreekCoins in the Britisb Mwseum. Tbe SeleucitlKings
of
S y r i a , L o n d o n 1 9 7 8 ,1 O O [. 2 . D . - I . M . ]
 [34] t34l
Glava Oktavijana ireia or octavianus
Bijeli mramor White marble
Ukupna visina 45 cm Total height 45 cm
Visina glave 25 cm Heieht of the head 25 cm
Sirina lica 14 cm Vidih of the face 14 cm
Osor, zaljevJas Osor, bay Jas
3a-20. godine I stolje6aprije nove ere Secondhalf of the lst century B. C.
ArheoloSka zbirka, Osor, inv . br. 4a9 ArchaeologicalCollection, Osor,
No. 409
Glava je odito pripadala cijeloj statui, 5to je vidljivo na temelju nasadakoji je.sluiio za uglavljivanje
u trup sratue. Glava prikazuje mladeg iovjeka s velom preko glave koji se nabire na mj.estimana
kojima se oslanja na ir-".r". Olte6enja se zapaLajt na vi6e mjesta. Gotovo cijela povr5ina.lica je
oiie6ena. Nos je otu6en, usta su oite6ena, a itraga se vide mjesta gdje su u skulpturu prodrli prstaci
i druge morske Skoljke. Koitana struktura glave je vrlo uoiljiva, osobito oko jaggdiinih kostiju uz
k o j e p r i l e Z ek o i a i m u s k u l a t u r al i c a . G o r n j i k a p c i s u n a g l a i e n i ,a d o n j i d o s t a z a d e b l j a n i .S u z n i
Kanall su lasno lzrazenl.
Nema sumnje da portret prtkazuie Oktaviiana (C. Iulius Caesar Octavianus,63 prije n.e. - 14.
n.e.) C ili tzv. Akcijskog tipa. To je jasno na temelju vrlo karakteristiinog raspo_reda pram_enovana
ielu koji pokazuje fig"." kiil"!t" nad desnim okom, a figuru lastaviiieg repa nad lijevim okom.
Frizura je tipiino koncipirana, s bogarom plastikom pramenova.koji prelaze jedan preko drugoga.
Ovaj tip O(tavijanova fo.,r"r, dr2ise joi'uvijek t."di.ije republikanikog portreta l, u."-"r" o-ko
sredine-I st. prije n.e., i koji je nastao na temelju helenistiikih tradicija. Njegove su karakteristike
visoki stupanj realizma i snaZnavibracija muskulature lica koju pokre6e unutrainie doZivliavanje
l i d n o s t i .G l a v a j e n a s t a l ao k o 2 O g o d i n a p r i j e n . e .
Bibliografija: D. Vrsalovi6, Arheoloiha istraiivanja i zaitita podmorsbih arheoloikib spo.menibau
SR Hrt;atihoj, Zagreb 1974,138, br. 46 48, sl. 47-48t E. Imamovi6, Povijesno arheoLoiki wdii po
O s o r z , S a r a j e v o1 , 9 7 9 , 1 a 9s, l . n a s . 1 0 8 ; N . C a m b i , A r b e o l o i b a i s t r a i i o a n j a n a o t o c i m a C r e s u i
Loiinju, Izdanja Hrv. arh. druitva 7, Zagreb 1982, 85 id, sl. 1, 3, 4, 5, 6; K. Fittschen-P. Zanker,
Kataiog der rijmiscben Portr;ts in den CapitolinischenMuseem und den anderen bommunaLen
S a m m l u n g e nd e r S t a d t R o m , B d I , M a i n z 1 9 8 5 ,1 , b r . 4 , B e i l a gl c d , 2 b . [ N . C ]

Fl
(a)
-
rl

rr'.
,U
F
Z
[35] t35l
Glava mladeg mu5karca Young male head
Mramor Marble
Visina 22 cm Height 22 cm
Mesto r'alazanepoznato Placi of discovery unknown
Kraj I veka pre nove ere ili po6etak End of the lst century B. C. or
o I veka nove ere beginning of the lst century A. D.
+ P o k r a j i n s k im u z e i , P r u i , RegionalMuseum, Ptuj, No. RL 441
inv. br. RL 441
 Glava je deo poprsja ili kipa princa julijevsko-klaudijevske dinastije. Najverovatnije predstavlja
princa Tiberija (Tiberius Claudius Nero,42. g. pre n. e. -37. g. n .e.) kratko podiiSine i napred
o i e 5 l i a n ek o s e , v i s o k o g c e l a , b a d e m a s t i ho i i i u . b l a g o g i d o b r o i u d n o g p o g l e d a ,r e l a t i v n o t a n i < i h ,
u osmeh razvutenih usana i veoma istaknute obriiane brade.
Bibliografija: R. Bratanid, Arheoloiki oestnik, llIl2, 1952,300, sl. 1. [B. J.]

f36'l [36]
Ctava starijeg mu6karca Head of an elderly man
Vapnenac Zu6kastepatine Limestone with yellowish patina
Visina 6itavog fragmenta36 cm Height of the entire fragn'ent 35 cm
Visina glave29 cm Heieht of the head 29 cm
Sirina lica 19 cm Widih of the face 19 cm
Solin (Salona\ Solin (Salona\
Prelaz.iz stare u novu eru End of the lst century B. C. or
Arheoloiki mvzej, Split, inv. br. 49 B beginning of the 1st century A. D.
ArchaeologicaiMuseum, Split,
No. 49 B
Glava ie oiito pripadala cijeloj statui, 5to se vidi na temelju ostataka hal.jineiza vrata. Prikazuje
starijeg iovjeka, vrlo krupne i kvadratno koncipirane glave..Lubanju.pokriva.kra*a. kosa kojoj
nisu naznadenipramenovi, pa zbog toga na prvi pogled iovjek izgleda pro6elav. Celo ie visoko
i ima duboke zaliske. Na delu se zapaZajudvije brazde, a dvije okomite bore uz korijen nosa
pokazuju da su obrue neznatno namritene. Odi su razm.jernomale, a gornji je kapak krupan
i n a g l a s e np. a i z g l e d ak a o d a s u o c i p o l u z a t v o r e n e .D o n f i k a p c i s u - r i l i , r l i s u u i l i k i p o d o c n j a c i .
Uglovi ociiu zavriavaju se brojnim sitnim borama. Duboka bora povezuie korijen nosa.i rubove
usta prema dolje. Na obrazima ima joi dosta plitkih bora, osobito u blizini uliju. lJsta su mala,
usne mesnate. Obrazi su krupni i mlohavi. Brada je snaZnai istaknuta. Vrat je debeo, s mnogo
nabrane koZe koja se preklapa. Na desnoj strani lica povriina.je neito oite6ena. Nos je otuien.
Ovaj je portret izraziro realistiiki, gotovo bi se reklo naturalistiiki koncipiran. Oiito ie da takav
tretman vude svoje podrijeklo iz rimske kasnorepublikansketradici.jeizrade portreta. Ta se
tendenciia u,proviniiiama ponekad osje6ajod i u rano carsko doba.-Po svojji prilicr portret nastao
n e g c e D o c e t K o mn a s ee r e _
e i E l i o g r a f i i a :F . L a n z a , M o n u m e n t i S a l o n i t a n iI n e d i t i , Y i e n n a 1 8 5 6 , 3 7 i d , T a b . X I I , 3 . [ N . C . ]

tJ, I
l37l
Gema s portretima trojice Cameo with the portraits of three
politiikih prvaka iz vremena political leaders from the time of
kasne rimske republike the late Roman Republic
Anat, lntagllo Agate, intaglio
2 x 2 , 5c m 2x2.5 ctn
Nepoznato nalaziSte Place of discovery unknown
Druga polovica I stolje6anove ere Secondhalf of th'e 1st century A. D.
'4.
Arheoloiki muze.j,Zagre6, Arch aeologicalMuseum, Zagreb,
inv. br. 15907 No. 15907
Gema ie elipsastogoblika, a na straZnjoj strani uivr56ena je okvirom recentnog mjedenog
peiatnika. Od liieve prema desnoj strani u profilu prikazane su municiozno izrezbarene biste
l troiice odraslih muSkaraca(u pozitivu raspored likova je obrnut). Lijevo je izdvojena bista lica
okrenutog prema srediSnjemdijelu geme, koju, vierovatno, treba pripisati Gaju Juliju Cezaru
- (Caius Iulius Caesar, 1,a0-44. g. prije n.e.), vode6oj politiikof liinosii, istaknutom voiskovodi
-- i piscu'iz razdoblla kasne rimske republike. Takav dojam stjeie se na osnovu nekih karakteristiinih
-^/ elemenataCezarove ikonografije (visoko ielo do kojega jedva dopiru pramenovi prorijedene kose
na tjemenu), premda treba ukazati i na iinjenicu da kosa u kovriama, kako je prikazana u ovol
a prilici, nije uobi6aiena na njegovim portretima nastalim u razliairim epohama. SuceliceCezaru,
s licima koia su takocler okrenuta prema srediSnjemdijelu geme, u dva plana, jedna iza druge,
izrezbarene su dvije biste. Desno, istaknuta u prednji plan, jeste bista zi koju vjerovatno treba
'"r'
,] pretpostaviti daprikazuje Marka Emilija Leptda(Marcus Aemilius Lepidus, oko 90-13. ili 12. g.
'! prije n. e.).Takva atribucija uklapa se u kontekst povi.jesnihdogadaja,a i neke fizionomske osobine,
usporecluiuciih s Lepidovim prikazima na novcu (kovriasta kosa, pravilne crte lica i s1.)u skladu
su s takvom pretpostavkom, premda ne treba iskljuiiti mogu6nost identifikacife tog lika
i s Cezarovim posinkom Oktavijanom. U sredini, u straZnjem planu, ocrtava se karakteristidan
profil drugog iitaknutog Cezarovog pristaie - a nakon Cezaroia ubojstva, uz Lepida i Oktavijana,
clana Drugog trijumvirata - Marka Antonija (Marcus Antonius, S3-30. g. prije n. e.), s
prepoznatliivim ivrsto struktuiranim licem, svinutim orlovskim nosom i kosom u pramenovlma
p o c e s l i a n o mp r e m a c e l u . S l i j e v e i d e s n e s r r a n e .u z r u b g e m e , u r e z a n i s u a u g u r s k ii i m b o l i , s v i n u r i
s t a p( i t u u s T i z a C e z a r o v j h l e d a i m i n i j a t u r n i v r i i z a L e ! ' i d o v e b i s t e .
Nepublikovano. [A. R. M.]

Y
 [38] [38]
Denar numidskoga kralja Jube I Denarius of King Juba I of
(60-46. g. prije nove ere) Numidia (60-46 B. C.)
)rebro Silver
P r o m j e r 1 8 x 1 9 m m , t e z i n a3 , 3 0 g D i a m e t e r1 8 x 1 9 m m , w e i g h t 3 . 3 0
Arheolo5ki rrluzej, Zagreb, stara grams
muzeiska z6irka, inv. br. 4467 ArchaeologicalMuseum, Zagreb, the
old museum collection.No. 4467
Av. REX IVBA. Poprsje Jube I s dijademom na glavi' sa skeptrom prislonjenim na desno rame,
i s plaitom zakopianim ,,"" d"rrro- ia-".t,, tt"d"itto. Uokolo biserni krui.nica.
Rv. (IOBAI HMMLKT), legenda na punskom alfabetu liievo i desn_o;hram s osam stupova na
p r o i e l l u , v e c i m i n t e r k o l u m n i j e - n a s i e d i n i i t o c k o m u p o l j u . U o k o l o b i s e r n ak r u 2 n i c a .
S l i 6 n o k a o i n a b r o n i a n o m n o v c u n u m i d i i s k o e ak r a l i a M i c i p s e , p r e d n a m a s e n a l a z ip o r t r e t j e d n o g
b a r b a r s h o gv l a d a r a .k o j i s e p o s u o i i m k a r a k t e i i s t i k a m au u e l i k o i ' m i e . i r a z l i k u i e . o d l i k o " a
helenistiikih vladara, od rimskih portreta. Glava kralja Jube I imade dugu bradu, a kosa
je poiebljana.u gustim"'oro6ito spiralnim uvojcima, kakvih nema na drugim Portretima. Brada Jube I
spomrnle se r u pov4estr - lednom ju je prilikom povukao sam Cezar (Suet.J. Caesar, c' 7t),,
a o mladom Jubi pise i Cicero da je adolescensbene capillatus (Cic. De Lege agra, Il,22) - dobrano
obraiceni mladit.
Ve6i dio svoje vladavine Juba I proveo je u borbi protiv Rimljana, pa su niegov broniani novac
izrad:ali lokalni rezaii Llnp" i ima iskljutivo nebpunski - k o l i natpis i kovan je u tri nominale. Ovaj
s r e b r n i k j e p o s v o l p r i l i c i n a s t a ou v r i j e m e k r a l j e v a s u p r i v i d n o p r i i a t e l i e v a lsi r i m s k i m
osvajadima.-Kalupelu rezali italski majstori, a legendaje bilingualna, tj. na latinskom na licu, a na
neopunskom (Jub'ai hammamlry"l : Juba rex : kralj Juba) na nalicju.
Bibliografija: j. Mazard, Corpws nummorum Numidiae-Mauretaniaeque, Paris 1955, 50, 84.
tz. D.-L M.l

[3e] l3el
Denar Kaja Celija Kalda Denarius of Caius Coelius Caldus
Rimska kovnica, 51. godine prije nove Roman mint, 51 B. C.
Siiver
Srebro Diameter 20 mm, weight 3.50 grams
Promjer 20 mm, teLina 3,50 g Examole from the collection of
Primjerak iz zbirke Richarda Richard Schwieger,purchasedtn 1931
Schwiegera,otkupljene godine 1931. ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
ArheoloSki muzej, Zagreb, 1756
inv. br. 1756
Av. C.COELCALDVS desno; ispod COS; liievo ploiica s L'D. Glava Kaja Celija Kalda nadesno.
Naokolo biserna kruZnica.
Rv. CALDVS.III. VIR cesno. Glava Sola sa zrakastom krunom nadesno. Ostraga ovalni Stit
ukraien munjama. Sprijeda makedonski okrugli 5tit. Naokolo biserna kruZnica.
J Kaj Celije Kaldo bio je poznata povijesna liinost. Tako je npr. oko 50. godine prije n. e. upravljao
a
pokrajinom Kilikijom i iamenjivao Cicerona. Na novcu koii ie kovan u ime Kaja Celi.ia Kalda,
I i koji nosi n.jegovoime, nije prikazan njegov lik, ve6 lik niegovog znamenitog istoimenog djeda,
p konzula 94. g. prije n. e. Ugledne rimske parricijske obitelji obiiavale su na posebnom podasnom_
mjestu u k"el fu"ati voStani porrrete stoiih predaka, koji su se izradivali da-bi ih se iznosilo u toku
r-l
pogrebnih rituala. Na taj naiin je zajamienai sliinost s pokojnikom. U sluiaju prvog Kaia Celija
ka'lda imademo pred sobom glavu starijeg mu5karca naborana 6ela i upalih obraza, kiatke i
F
prorjedene kor",^t" izrazito jaka rosa. Uf,o je narotito veliko. Energi6ne crte lica svjedote
n. o zna(.ajnojvojnidkoj i zakonodavnoj karijeri konzula. Ploiica s natipsom L'D iza glave podsje6a
F na zakon ,,Lextabellaria", koji je on uveo jo5 kao tribun fi7. g. priie n. e., a kojim se u
.r'.
veleizdajniikom procesu moralo glasati ploiicama (libero-damno, t.i. oslobadam - osudujem). .
-
B i b l i o g r a f i j a :J . I i a b e l o n , M o n n a i i s d e l i r e p u b l i q u er o m a i n e I , P a r i s 1 8 8 5 ,3 7 2 , 4 ; H . A G r u e b e r ,
C o i n s b f t h e R o m a n R e p u b l i ci n t h e B r i t i s b M u s i u m I , L o n d o n 7 9 1 0 , 4 7 4 , 3 8 3 3 ;M . C r a w f o r d ,
v, R o m a n ' R e p u b l i c a nC o i n a g e ,C a m b r i d g e 1 9 8 3 , 4 5 7 ,a 3 7 , l a . [ 2 . D . - I . M . ]
,(,
F
Z

o.l
Y
 [40] l40l
Seksta{gmpeja Velikoga i)enarius of Sextus Pompeius the
P".i:r
Yv\/5-J5. g . p r r l en . e . ) Great (75-35 B. C.)
Kovnica na Siciliji, 42-4A. godine The mint in Sicilv, 42-4A B. C.
PrlJenove ere )rlver
Srebro D i a m e t e r - 1 9 . 5m m , w e i g h t 3 . 8 2 g r a m s
P r o m j e r 1 9 , 5m m , t e L i n a 3 , 8 7g "
Example from the colleirion of
Otkupljen sa zbirkom Richarda R i c h a i dS c h w i e g e rp.u r c h a s e d in l9l I
S c h w i e g e r ag, o d i n e 1 9 3 1 . A r c h a e o l o g i c aMl usium. Zagreb,
Arheololki muzej, Zagreb, No. 1867
tnv. br. 1867
A v . G l a v a .G n e i a P o m p e j a V e l i k o g . n a d e s n o M ; A G P I V S I M P I T E R s p r i i e d a/ z r z z s( p a s t i r s k iS t a p
sa zavinutim krajem koji su upotrebljavali sveienici); otraga vri.
Rv
.[PRAEF] gore; CLAS ET ORAE/MARIT.EX S C u odsjeiku. Neptun stoji nalijevo,
s . d i j a d e m o mi p h i r e m p r e k o l i j e v e r u k e , d e s n o m s e n o g o m u p i r e o p r - o v ub r o d a , u d e s n i c i d r z i
a k r o s t o l r i .S a s v a k es t r m e p o j e d a n o d K a t a n s k eb r a 6 ei n o s i o c " n a - r a - e . i m a . U o k o l o b i s e r n a
kruZntca.
Gnej Pompei
] { e l l l i ( 1 0 6 - 4 8 . g . p r i j e n . e . ) e m i t i r a oj c n o v a c i s t o k a o i n j e g o v i s i n o v i , i s t o i m e n i
Gnei Pompei Veliki Sin i Seksto Pompej
.Veliki. Na taj nacin mozemo portiet Pompeja Velikoga
P r o m a t r a t rn a n o v c u s v e t r o . j i c e p , a t a k o i n a o p i s a n o mp r i m j e r k u . O n J e d a r n a v r ] o i n d i v i d u a l i n
n : c i n . 'b e z i k a k u o gu l i e p i a v a n i ap: r i k a z a ni e k a o s t a r i i ii o v l e k g u s r ek o s e ,s k u p l j e n ei z n a d c e l a ,
k o j e . i en a b o r a n oi r e l r t i v n on i . k o . N o s . . i eu r z v j e s njom _ i e rsii l i l r i n e o d g o ra r a i d e a l i m ak l a s i c n o g
profila. Bore se javljaju i oko oiiju, ustiju, kao i na podbratku i vratu. P6znato je da je u rimsko"m
s e n a t u s t a j a ok i p P o m p e j a v e l i k o g , p o d d i j e j e p o d n o Z . j ep a o J u l i . j ec e z a r p r o b o d e n b o d e Z i m a
urotnlKa.
Naziv Veliki Pompej nosio je kao odliian vojskovoda i spreran politiiar s punim pravom, a stekao
g " j . " q 1 . g . p r i j e n . e . V r i i 5 t a ps a z a v i n u t i m k r a j e m n a n o t c u u k a z u j u n a n j e g o t u s v e 6 e n i i k u
runKcllu.
B i b l i o g r a f i . j aJ: . B a b e l o n ,1 , , [ o n n a i edse l a r e p u b L i q u er o m a i n e , I I , P a r i s 1 8 8 5 ,3 5 4 ,2 7 :
H . A . B r u e b e r , C o i n s o f t b e R o m a n R e p u b l i c i n ^ t h eB r i t i s b M u s e u m I I , L o n d o n i D l a , 5 6 a , 7 ;
M . C r e w f o r d , R o m a n R e p u b l i c a nC o i n ) g e , C a m b r i d g e 1 9 8 3 , 5 2 A , 5 I 1 , 3 a .
12. D. I. M.]
[41] [41]
Denar Marka Antonija Denarius of Mark Antony
Putuju6akovnica s vojskom na Itinerant mint, travellingwith the
I s t o k u .4 l . g o d i n ep r i j e n o v ee r e a r m y i n t h e E a s t ,4 1 B . C .
)rebro Silver
! . g r n j g l 1 9 m m , t e L i n a 2 , 8 5g D i a m e t e r1 9 m m , w e i g h t 2 . 8 5 g r a m s
Otkupljena zajedno sa zbirkom Example from the collection oi
R i c h a r d aS c h w i e g e r ag,o d i n e l 9 J I . R i c h a r dS c h w i e g e rp, u r c h a s e idn l 9 i I
A r h e o l o 5 k im u z e i , Z a g r e b , A r c h a e o l o g i c aM
l u s e u m ,Z a g r e b ,
rnv. br. 1920 No. 1920
Av. M ANT'IMP AVG'III vIR R P c M BARBAT Q.P Glava Marka Antonija nadesno. Naokolo
b i s e r n ak r u Z n i c a .
Rv. CAESAR IMP PONT III VIR R P C' Glava Oktavijana nadesno. Naokolo biserna kruZnica.
p P i . r n ; p r i m . i e r . r,kr e b r n o gd e n a r asj e d i nj u i e d v a p o r r r e t az n a m e n i t i hh i s t o r i j s k i hl i c n o s t i M a r k a
A n r o n i i ai O k r . r v i j m a A u g u s t a .S i r o k ag l a v aA n r o n i j c v at i p i c n ai e z a n i e e o v ei s t o i n e k o v o v e
i n i m a l o n e l a ' k a n r e B o v ui z g l e d u :k u k a i t i n o s . n i s k o n a b o r a n oi e l o s r e d " o r j e i n ovgo j s k o v o d e ,
u p a L au s t a . t e g u s t r ' h o v r c a v a . k o s aZ. a r a z , l i k uo d n j e g a ,m l a d i O k r a v i l a n n a n a l i c i u i s r o g n o v c a
pokazuje_posve drukiije karakterne crre, kao i fizionomiju koia je vei u to doba'prepo)natljiva
i pratiti 6e prvog nmskog cara sve do smrti.
Ovai tip norca kovao je iedq od vojnih zapovjednika u istoinim provincijama, Marko Barbacije
Filip, i to u zlatu_i.srebru.Historijski, on je m.alo poznata liinost.-U isto vrijeme se na tlu Italije
I o c l i t z r . ,p e r u s r j s k(ip e r u d i n . k i rr a t . a n r t e m e l j up o v i j e s n i hi z v o r a i s t i l i s t i i k ea n e l i z em o r a o j c
o p r ' a n i d e n a rb i t i i s k o v a np r i i e p a d a P e r u s i j cu p r o l j e i e4 0 . g . p r i j e n . e .
T i t u , l a t u r aM a r k a A n t o n i j ; - g l a s i :i m p c r a t o r \ a u g ' u r ,t r i u m u i r " r e i p u b l i c a ec o n s t i t u , n / a e( z a p o v i c d n i k
' o i ' k e ' s u e c e n i kc, l a n t r i e l ao d t r o i i c el i u d i u s w h u o s n i v a n j ar i p u b l i k e ) ,d o k i e M a r k o B ' a r b a c i j c
7
spomenut kao quaesrorprouincialis-(kvestor pokrajine). Titulaturu slidnu Antonijevoj nosi i mlidi
L ) k t a v r l a ns, a m om u j c : v e c e n i c k .f ru n k c i j ar i i a .
B i b l i o g r a f i j a :J . B a b e l o n ,M o n n a i e sd e I a r e p u b l i q u er o m a i n e , I . P a r i s 1 8 8 5 , 1 . 7 6 , 5 1 ;
M . H . C r a w f o r d , R o m a n R e p u b l i c a nC o i n ) g e , C a m b r i d g e 1 . 9 8 3 ,5 1 7 , 2 .
lZ. D.,L M.)
 142)
Denar Kaja Julija Cezara
(102-44. g. prije n. e.)
Rimska kovnica, ? 40. godine prije
nove ere, ili kasnije
Srebro
Promjer 20 mm, teLina 3,69 g
Primjerak iz zbirke Richarda
Schwiegera,kupljene godine 1931.
Arheoloiki mrzej, Zagr eb,
inv. br. 1875
Av. Glava lultja, Ceza.ras iovorovim vijencem nadesno-Uokolo biserna kruZnica.
nv. Q VOCONIVS gore; VITVLVS'Q/DESIGN
l42l
Denarius of Caius Julius Caesar
002-44 B. C.)
ito-"n mint, ? 40 B. C. or later
Silver
Diameter 20 mm, weight 3.69 grams
Example from the colection of
Richaid Schwieger, purchased in 1.931.
ArchaeologicalMuseum, Zagreb,
No. 1875
u odsjedku' Lijevo i desno S C. U polju tele

i?1lxJ"t, 0...* u starom Rimu javlja se dosta rano, no na novcu se prvi portreti prikazuju tek
r posled.je* stolje6u trajanja republike. Isprva magistrati - kovniiari stavljaju na lice ili na naliiie
n o u c a l i k o v e s v o j i h l e g e n d a r n i hi z n a m e n i t i h p r e d a [ a . T e k C e z a r J u l i i e k u l e n o v a c s a s v o j i m
porrretom, a takav novac kulu r nlegovlsavremenlcl.
jedan od kovnidara koji je na rt"trrijedrog srebrnog denara prikazao Cezara.bio je neki Kvint
Vokonije Vitul, inade dor,".t"po.ttr," oro5r. Na druge.novce onje stavliao drugog svog
znamenitog suvremenika Oktavijana, koii je prikazan s bradom puitenom t znak Ltlosti za
umorenim Cezarom.
Izraz Cezarova lica ozbiljan je i staloien, pomalo umoran, a uodljive su i njegove godine. Poznata
6elivost pokrivena je 5irokim lovorovim vijence*. Vrat je_neznatno tzdrirn i predstavlja priielaz
u poprsji. PortretJulije Cezarrna denaru Kvinta Vokonija Virula mo2e se uvrstiti.medu bolja
osiuarenjaa . o s j e t l l i u o ms i m p a r i i o m k o j u i e k o v n i i a r m o r a o g a i i t i p r e m a v e i p o k o i n o m C e z a r u .
Bibliogrifija: J..Bjleon, Moinaies de la republique romaine II, Paris 1886, 560, 1; H A. Grueber,
Coins of the Roman Reoublic in tbe Britkb Mwseum I, London 1'91Q,592, 431'1;
M. Crawford, Roman Republican Coinage, Cambridge 1983, 530, 526, 4.lZ. D.-I. M]

l43l 143)
benar Marka Antonija Denarius of Mark Antony (c. 81-31
(oko 83-31. g. prije n. e.) B.C)
Putuju6akovnicas armijamana Istoku, Itinerant mint, travelling with the
32. godine prije nove ere armv in the East. 32 B. C.
Srebro 5rlver
Promjer 19 mm, teLrqa 3,74 g Diameterl9 mm, weight 3.74 grams
Valpovo,ostavaiskopanagodine1886. Valpovo, hoard excavatedin 1886
Arheololki muzej, Zagr eb, Arihaeological Museum, Zagr eb,
inv. br. 279 No.279
rl Av. ANTONI.ARMENIA.DEVICTA. Glava Marka Antonija nadesno. Otraga armenska tiiara.
(t)
- Uokolo biserna kruZnica.
(, Rv. CLEOPATRAIAE REGINAE R]EGVM FILIORVM.REGVM. Poprsje Kleopatre vII
p i draguliima posutoj odjeci s dijademom nadesno; dolie prova broda' Uokolo biserna
ffi?:i:::i
"_) O p i s a n i s r e b r n i k s i e d i n i u i ep o r r r e r e n e d t o i b e n o n a j z n a m e n i t i i e gl i u b a v n o g p a r a a n t i k e : K l e o p a t r e ,
o o ' r l " d n i " e g i p a t s k ek r " i ; ; . " - k a k o t o s t o i i p o n o s n o n a n a t p i s u - , , k r a l j i c ke r a l i e v a ,k r a l i e v s k i h . .
F
rrl l i n o q r " - i " r i m s k o g u o i i k o u o d e i t r i j u m v i r a M a r k a A n t o n i i a . N o n i t k o n e z a b o r a v l j ad a i e P r i j e .
te vele postojala ni manje znameniiavezaizmedu ostarjelog Cezar.a'i.vrlomlade Kleopatre, koja je
F s u e s u o j ' ec a r i u p o t r e b i l a s c i l j e m d a o i u v a s a m o s r a l n o sst v o i e . z e m l l ei s v o g . p r i i e s t o l i a . . K a di e p o
t r e c i p u t a p o k u i a l a n a i s t i n a i i n s p a s i t iE g i p a t i s e b es a m u , n i i e i m a l a u s p i e h ak o d h l a d n o g
- i p r o i a t u n ' a t o gO k t a v i i a n a A r g u s i a . a r u . i u u e i i b i l e p r o h u i a l e m n o g e g o d i n e . P r e m a s r a r i m
p r s c r m a ,l z v r s r l al e s a m o u b o l s t v op r u z l v s l r u K u z m l J ro r r o v n l c l .
v Lik our vanredno lijepe i mudre zene te6ko da se moZe u potpunosti ociieniti na sitnom denaru.
'9 Prtkazanrje kao k.aljiica s diiademom u kosi umjetnidki spletinoj u.brojne pletenice i skupljenoj.na
zatiljku u 5itrjo.r.P.ofil je markantan i zradi odluino56u. Odjeia jebogata, a.oko vratanosi ogrlicu'
F B i b l i o g r a f i j a : ' J .B r u n i m i d , V H A D , 8 / 1 8 8 6 , . 1 0 5 - 1 1 { ; J . B a b e l o n ,M o n n a i e sd e I a r e p u b l . i q u e
Z romaiie t,'paiis tSgS, t95,95; H. A. Grueber, Coins of the Roman Repwblic in tbe British
Museum, iI, Lo"do.t, nrc,525, 1,79;M. H. Crawford, Roman Republican Coinage, Cambridge
1 9 8 J , 5 3 9 , 5 4 3 , " 1 .l z . D . - I . M . l

-f,
<ir
 L44l l44l
Denar mauretanskoga kraljaJube II Denarius of King Juba II of
( 2 5 : B . p r i j e n . e . - 2 3 .g . n . e . ) Mauretania (25 B. C. - 23 A. D.)
Srebro Silver
P r o m j e r 1 9 m m , t e L r n a2 , 8 5 g D i a m e t e r1 9 m m , w e i g h t 2 . 8 5 grams
Kupljen godine 1913.kod \fl. Trinksa Purchasedfrom the agencyof w .
u Bedu Trinks in Vienna in 1913
Arheoloiki mrzej, Zagreb, Archaeological Museum, Zagreb,
inv. br. 7983 No. 2983
Av. REX IVBA. Glava Jube II s dijademom nadesno. Uokolo biserno kruZnica.
R v . _B A C I A I C C [ A ] K A E O | I A u d v a r e t k a , i z m e d u k o j i h j e n i z r o i a k a . G o r c , u p o l j u , s u
simboli_vezaniuz StovanjeboZice Izide: rogovi s Mjesecevim diskom ukraSeni klisjem lijevo
i muziiki instrument sistrum desno. Uokolo biserna kruinica.
Za razlikt od svog oca Jube I, kralj Mauretanije Juba II prikazan je posve kao rimski mladi6.
Golobrad je i ima kratku kosu - kraljevsku iast oznaduje tek di.jadem.Ovaj srebrnik pripada
skupini Jubina novca kod koje je niegovo ime s kraljevskim naslovom (na latinskom) pou.r"ro
s imenom njegove Zene Kleopatre Selene,k6erke znamenite egipatskevladarice Kleopitre i Marka
Antonija (na grdkom jezikr). Za svoje skoro pola stolje6a duge vladavine Juba II kovao je veliki
b r o i r r z l i c i t i ht i p o v a b r o n c a n o g',r e b r n o g i z l a t n o gn o v c a ,k o j i s e m b q u s v r s t a rui p e t v e c i h
' k u p i n : . L i k k r i ) i r u g i a v n o mi e i d e a l i z r r a ink r o z i v e v r i j e m ev l a d a n j a * p r i k a z a
j enk a o m l a d i c .
Individualne crte lica javljaju se tek u dva sluiaja - na jednom zlatniku-s poietki vladavine, na
I,r_ojem, iako bez brade toiiko drage svim njegovim precima, kosa podsje6a na njegovog oca Jubu
III, kao i na nekoliko brontanih promjeraka-na kojima je kraljevo lice'prikazano"stariir i sliii
p o p r s j u J u b e I k o j e s e d u v a u p a r i S k o mL u v r u .
B j b l i o g f a f i j a : J . M a z a r d , C o r p i s n u m m o r u m N u m i d i a e M a u r e l a n i a e q u e ,P a r i s 1 9 5 5 , 1 1 0 , 3 0 9 r a z l .
[ 2 .D . r . M . ]
[45] l45l
Aureus Augusta (27.g. prije n. e.- Aureus of Augustus (27 B. C.-14
1 4 .g . n . e . ) A.D.)
(Lugdunum) Lion, 7-6. godine prije Lyon (Lwgdunum), 7-6 B. C.
nOveere Gold
Z\ato D i a m e t e r1 8 x 1 9 m m , w e i g h t 7 . 8 5
Promjer 18x 19 mr;., teLina 7,85 g grams
Naden u Sisku, kupljen godine 1894. Found in Sisakand purchasedfrom
od Josipa Engelsratha,zlataraiz Josip Engelsrath,a g<lldsmithfrom
Zagreba Zagreb, in 1894
Arheoloiki mvzej, Zagreb, ArchaeologicalMuseum, Zagreb,
inv.br. 17 No. 17
Av. CARSAR AVGVSTVS desno, DIVI F PATER PATRIAE. Glava Augusta ovjeniana lovorom
-i
't nadesno.
Rv. CL CAESARES u odsjeiku; AVGVSTI F COS DESIG PRINC IVVENT. Cezari, Gaj
i Lucije stoje okrenuti licem lijevo i desno, odjeveni u toge i drZe ruke na Stitovima izrnedu sebe,
-) otraga ukr5tena koplja; gore simpulum i lituus lijevo i desno.
Kaju Juliju Cezaru, pretku Oktavijana Augusta, rimski je Senatprvome dozvolio da svoj lik joi za
-l
iivota prikaZe i na novcu. August slijedi Cezarov primjer i od toga se vremena portret rimskog
: cara ili ilana carske obitelji uvijek nalazi na prednjoj strani novca odstupanja od tog pravila vrlo
su rijetka. Ikonografija Augusta dobro je poznata s brojnih njegovih kipova, poprsja i reljefa, pa
tako i s novca. U pravilu, prikazan .je kao mladi mulkarac ozbiljna lica i profila klasiine ljepote.
'^/ Kosa mu je kratko podiiSana i sloiena u nepravilnim pramenima, te ukraiena pobjedniikim
lovorovim vijencem, iije trake padaju na zatiljak i zavriavaju u petliama.
Aureus numrnus, tj. zlatni novac za vladavine Augusta obidno teZi 1/42 ftnre, a vrijedi 25 srebrnili
denara, 100 bronianih sestercija,200 dupondila, 400 asa i 1600 sitnih kvadranata.
B i b l i o g r a f i j a :H . C o h e n , M e d a i l l e si m p e r i a l e sI , P a r i s 1 8 8 0 ,6 9 , 4 2 ; C . H . V . S u t h e r l a n d - R .A . G .
C a r s o n , T h e R o m a n I m p e r i a L C o i n a g e I , L o n d o n 1 9 8 4 ,5 5 , 2 0 6 . L Z . D . - I . M . l

+
 [46] [46]
Fragment stele s likom starijeg Fragment of a stela with the head
muSkarca of an elderly man Local limestone
Doma6i vapnenac Height of the fragment26 cm
Sa6uvanavisina 26 cm Width of the fragment 46 cm
Sa6uvanaSirina46 cm Thickness 25 crn
Debljina 25 cm Heieht of the head 24 cm
Visina sameglave24 cm Solii 6alona)
Solin (Salona) Beginning of the 1st century A. D.
Rano I stolje6enove ere ArchaeologicalMuseum, Split,
Arheoloiki muzej, Split, No. D 554
Fl
<t) inv. br. D 554
- Na steli, na koioi ie oeito bilo viSe likova, saiuvana je samo glava stari.iegmuikarca. Glava ie
rl
r-l j a j o l i k o i , a r u o r e n o o b l i k o v a n a .M u s k u l a t u r a n a l i c u i e v r l o p l a s t i c n a ,t a k o d a s e p l a n o v i
-) medusobno preklapaju. Bore se zapai.ajuna 6elu i uz uglove oiiju. Kosaje kratka..Pramenovi su
.-r) poieiljani ."uno tr" delu, gdje su ni sredini rastvoreni i usmjereni neznatno prema liievoj, odnosno
iestoj ttt"ti. U pozadinile reljefa zapai'ajl:,trake nepoznate namjene' PovrSinapozadine je grubo
F izgradena zubatim dlijetom.
S n " a z n rae a l i s t i c k ak o n c e p c i j ap o r t r e t a p o k a z u l e i o i u v i l e k v r l o u p o r n o p r i d r i a v a n j e
F k a s n o r e p u b l i k a n s k i ht r a i i c i i a i z r a d e p o r r r e t a , i a k o i e g l a v a ,n a t e h e l i u . f r i z u r e , s a s t i m . s i g u r n ov e c
n. tiberijevska. Portret se inaie ubra.jamedu najbolje primiere nastaleu doma6im radionrcama
- n a d q r o b n i hs p o m e n i k a .
Biblioerafiia:-S. Rinaldi Tufi, Atti della Accademia Nazionale dei Lincei, CCCLXVIII 1971,95,
\l br. 7, lab.. III, 3. [N. C.]
,(,
F.
z

v
 147) l47l
Fragmenat stele s likom starije Fragment of a stela with the head
zette of an elderly woman
Doma6i vapnenac Local limestone
Saduvanavisina 40 cm H e i g h t o f t h e f r a g m e n r4 0 c m
Sa6uvanaSirina 45 cm V i d t h o f t h e f r a e m e n r4 5 c m
Debljina 24 cm Thickness24 ci
Visina glave24 cm Heisht of the head 24 cm
Sirina lica 19 cm \fidih of the face 19 cm
Podgrade kod Benkovca (Asseria) The suburb at Benkovci (Asseria)
Tre6a-6etvrtadecenija I stolje6a Third or fourth decadeof the 1st
nove ere century A.D.
A r h e o l o 5 k im u z e j , S p l i t , ArchaeologicalMuseum, Split, No. D
inv. br. D 555 555
U ni5i, unutar arhitektonskog dekora (pilastar s korintskim kapitelom koji nosi profiliranu gredu),
prikazana je bista stari.jeZene-..Oite6en, je vrh nosa. Glava je {ino oblikovana . iobokom ."ij.fu. "
Muskrlaturi lica ie plastidno dana. Odi su krupne i bez bora. Na sredini tjemena kosa ;e
razdeljkom podijeljena na obje strane pott.m.., tvore6i duge valove koji pokrivaju ubi, osim resa
s nauSnicamana kojima visi okrugli privjesak. Iz kose stragi padaju dviie plerenicedo ramena.
U , k o s i s e z a p a i a i u t r a g o v i o b r a d e z u b a t i m d l i j e t o m . V r a t l e r ) k o c l e ra n a r o m s k io b l i k o v a n . Z e n a j e
odtevena t Dallu.
Siliati nos, o6i.i mlohava muskulatura lica oiito pokazuju da je lik iene bio realistiiki koncipiran.
je ona struja koja se zapa|a u provincijalnoj umjetnosti koja u doba julijevsko-klaudijevske
Jo
d i n a s t i i ei o i u v i i . e kc r p i s v o i e v r e l o i n s p i r a c i j eu r e a l i s r i c k o jt r a d i c i j i k a s n o r e p u b l i k a n s k o p
go r r r e t a .
S obzirom na frizuru, stela ie iz tre6e ili ietvrte deceniie I st. n. e.
Bibliografija: S. Rinaldi Til| Atti della Accademia Na'zionale dei Lincei CCCLXVIII, 1971, fia:
b r . 1 5 ,t a b . V I , 1 . J N . C . l

[48] [48]
Glava - telamon Aleksandra Head-telamon of Alexander the
Velikog Great
Doma6i vapnenac Local limestone
Ukupna visina 37 cm Total height 3Z cm
Visina glave s vratom 29 cm H e i g h t o f t h e h e a dw i t h t h e n e c k2 9 c m
Visina glave24 cm Height of the head 24 cm
Sirina lica 16 cm Width of the face 16 cm
Solin (Salona) Solin (Salona)
Tre6a ili detvrta decenija I stolje6a Third or fourth decadeof the 1st
nove ere century A.D.
A r h e o l o 5 k im u z e j , S p l i t , ArcheologicalMuseum, Split, No. D
inv. br. D 357. 357
Giava mlade osobe, individualnih crta.lica, s bujnom kosom koja se poviSe dela razdvaja u dva
S i r o k ap r a m e n ak o i i p a d a i u p r e m a . z a t i l j k u . . L i c el e p r _ a v i l n oi f i n o o b i i k o v e n o , s n e i t o i z r a z i r i j e
p r i k a z a n i m ; a g o d i i n i m . k o s t i m a _ i . _ S i r o k od m o n j o m i e l l u s t i . B r a d a j e i s t a k n u r a( n a v r h u j e n e z n a t n o
o!te6ena).IJstasu pravilna, tankih usana, neznatno otvorena. Noi je fino pouij"., s naglalenim
grebe.nom,gde.je otuden..Odi su krupne i bademaste,bez naznadenihdetaija unutar bjJloodnice.
; I,znad-o6ijusu blago.savijeneobrve. Rosti iznad obrva su vrlo istaknute. eelo
ie visoko. Jedna bora
dijeli ielo u dva dijela. U donjem diielu iela, izravno iznad obrva, strle snaZno supraorbiialne
kosti, poput dvije fino oblikovane k_v_rge. Vrat je bio neznatno nakoien, Sto bi govorilo da je glava
bila lagano nagnuta na lijevo rame. Nitjemenu stoji kvadratni abakus koji nediosmisleno pof,"rrri"
da 1eglava sratue sluiila^kao nosad-telamonnekog nadgrada ili grede, najvjerovatnije nekof
elemenrana tzv. Irorla L:aesarea.
crte.lica, osobito nos, delo i.oii koje.izrai.avajt ivrst, ali vodenasro-blagipogled, te kosa koja
p o d s i e i a n a . f . r i , z u 1beo g o v a , j a s n o p o k a z u j u d a j e r i j e i o g l a v i A l e k s a n d . " ,V . t l t o g ( J 5 6 - 3 2 1 . g .
p r i i e n . e . ) . V r l o j e v j e r o v a t n od a l e m o d e l o v o j g l a v i p o s l u Z i l ai u v e n a L i z i p o v , i " t u r . " r r , ril
Z v i e r o v a t n op r i s t i g l ap r e k o , b r o i n i h h e l e n i s t i i k i h t i a n s m i s i l a .S a l o n i r a n s k a
kopiia ie po svoj prilici
r z r a n r J e ng a o n l a n s k o qd o b a .
Bibliogrlfija: M- Go_re1c,Antihna shulptura u Hntatsh.oj, Zagreb 1952,XXII, sl. 62; N. Cambi,
Radooi Filozofshogfahulteta u zadru is lRazdio druitvlnih "znanosti7),1976-17,183 i d.,
Tab. I-IIL lN. C.l'
 [4e] [4e]
Kip Avgusta Statue of Augustus
Mramor Marble
Sa6uvanaukupna visina 2,30 m Total height of the fragment 2.30 me-
Visina glave 30 cm tres
Sirina lica 20 cm Height of the head 30 cm
Nin (Aenona) widih of the face 20 cm
40-50. godine nove ere Nin (Aenona)
Arheoloiki muzej,Zadar, inv. br. 1 40-50 A.D.
ArchaeologicalMuseum, Zadar, No. 1
+ Kip cara Avgusta llmp. Caesar Augustus,27. g. prile n. e.-1.4.g. n. e.) predstavlja dio grupe
nalaza od ietiri kolosalne carske figure iz julijevsko-klaudijevske kuie, pronadene u XIII st.,
istraZivanjima u Ninu.
Fl
c/) Nedosta.jecijela lijeva ruka, podlaktica desne ruke i obje noge: lijeva od pete, a desna do gleZnja.
- Vidljiva su oite6enja na glavi, i to na nosu, vanjskim di.jelovimauiiju, te na vijencu iznad iela.
rl Figura je oslonjena na desnu nogu, a lijeva ie malo zabaiena prema natrag. Saiuvana podlaktica
desne ruke je horizontalno ispruZena,a rupa u sredini pokazuje da je odlomljeni dio bio pomo6u
Leljezne 5ipke priivr!6en u laktu. U lijevom ramenu vide se ostaci ietvrtastih Zljebova koji su
pridvrS6ivalilijevu ruku, koja je vjerovatno bila podignuta. Avgust je odjeven u plait koji je
F prebacen preko lijevog ramena, ostavl.jaju6igornji dio tijela gol, i u Sirokim naborima pada preko
rrl bokova i nogu. Glava je neznatno okrenuta nadesno, a ovjeniana je vijencem od hrastovog 1i56a,
koji je ispunjen plodovima Lirja. Traka kojom je vijenac priivrS6en za kosu po sredini donjeg dijela
F. vrata pravi ivor, tako da jedan dio trake lagano pada na rame, a drugi je vidljiv s prednje desne
- strane. Naiin 6eiljanja je tipidan za portrete tipa Prima Porta, koju saiinjavaju klijeita u kosi,
sastavljenaod dva pramena kose koji su vrhovima odvojeni jedan od drugoga, a nalaze se toino
i z n a d d e s n o go k a . t e d v a p r a m e n ak o s e k o i a s e m e d u s o b n oo d v a j a i u i t v o r c l a s t a v i i j i r e p .
\r'. Portretima koji slijede ovaj naiin ieiljanja, izmedu ostalih pripadaju glava u Britanskom muzeju,
1829. u Londonu, staklena glavica u Kelnu, glava iz Meride, glava statue iz Via Labicana u Rimu,
F te glava u Gliptoteci u Minhenu.
Z U ikonografskom pogledu, Avgust iz Nina je identi{iciran s najve6im rimskim boZanstvom
Jupiterom, koji je poznat u viSe primjeraka: broniana statua boianskog Avgusta pronadena
u ,,Bazilici" u Herkulanumu, torzo statue iz Metroona u Olimpiji, te idealizirana statua Avgusta
iz Soluna. I u sje6anjunjegovih nasljednika Zivi ovaj mladi heroizirani tip Avgusta, a najpoznatiji
prim.jerci su statue cara Klaudija iz Lanuvija i Metroona u Olimpiji.
Kip cara Avgusta, svakako, ide u red monumentalne skulpture najranijeg Carstva, a stilski se vezuje
rz poznati kip Avgusta iz Akvileje, gdje treba traZiti i radionicu nastanka cijele skupine rimskih
imperatora iz Nina.
Bibliografija: J. Banko-P. Sticotti, Arcb. epigr. Mitt.,XYlil, 1895, 4-5, Fig. 1.; Isti, Bull. dalm.,
ca XIX, 1895,54-56, Fig. 1.; G. Smirich J. Bersa*M. Abrami6, Fiihrer durch dasK. K. Staatsmwseum
t in S. Donato in Zara, \Wien 1912, 15.; Isti, Guida del Museo di S. Donato in Zara, Wienna 1913,
 1 0 . ; R . V a l e n t iI,l M u s e o N a z i o n a l e d i Z a r a R
, oma1932,7,sl.nas.30;M.CagianodeAzevedo,
Rendiconti della Ponrificia di Archeologia, XXIL 1946-47,224.: M. Suri, Muziji i zbirke Zadra,
Tagreb 1954,21, sl. na s. 83.; Isti, ,t: Nin. Problemi arbeoloikih istraiivanja, Zadar 1968,46-48,
Tab. XXIII, 1.;lsti, Radovi Inst. JAZTJ Zadar, 16-17, 1969,95, sl. 9; Isti, v Nin. Porijesni
i umjetniiki spomenici,Zadar 1979,77, sl. na 69; Isti, Zadar u starom vijeku, Proilost Zadra, knj. 1
'1987,
Zadar 282-28+, Tab. XIX; H. G. Niemeyer, Studien zur StatuarischenDarstellung der
rrjmischenKaiser. Monornentd artis Romanae VII, Berlin 1968,61,108, T.35, 1; H. Molovi6,
Diador-a 5, D7A,225-226.; J. Medini, t: Arheoloiki muzej Zadar, Yodrt, Zadar 1979, 38, sl. na
s. 39; S. Batovi6, 150 goclina Arbeoloihog muzeja u Zadru, Za.dar 1,982,8-9, sl. 2. [M. K.]

[50] [50]
Kip Tiberija Statue of Tiberius
Mramor Marble
Saduvanaukupna visina 2,10 m Total height of the fragmenr 2.10 m
Visina glave 30 cm Height of the head 30 cm
Sirina lica 20 cm Vidth of the face 20 cm
Nin (Aenona) Nrn (Aenona)
40-50. godine nove ere 40-50A.D.
ArheoloSki muzej,Zadar, inv. br.2 ArchaeologicalMuseum, Zadra. No. 2
Kolosaini carski kip iz grupe nalazat Ninu, odjeven u rogu s velatio capitis. Nedostaju obje
podlakrice, dok su-nogiravno odlomljene iznad glei.nja.Figrl." ,, dostojanstvenom stavu oilonjena
je na lijevu nogu, a desna je malo savinuta u koljenu izabaiena natrag. Desna nadlaktica je malo
podignuta prema naprijed, dok ie lijeva priljubljena uz tijelo, a saduvanidio nadlaktice horizontalno
.ieispruien nadesno. Odje6a se sastoji od toge, koja prekriva cijelo tijelo, u struku se skuplja
u ivor. stvaraiuii.bogate.nabore. Glava je neznatno okrenuta nalijevo, vrh nosa je malo otuien,
a d e s n rd r o v e l a r i oc a p i t i s n e d o s t a j e .
U ikonografskom i siilistickom pogledu figura slijedi shemu Avgusta iz Via Labicana u Rimu
i iz Akvileje, koja je obilato korii6ena u predstavamacareva.lJ naiinu i oblikovanju frizure, kao
i u izrazs lica podsieia na poznate portrete cara Tiberija (Tiberius Caesar Augustus,1,4-37)
u B r i t a n s k o m m u z e j u u L o n d o n u , u N a c i o n a l n o m m u z e j u u P a l e r m u ,u N a c i o n a l n o m m u z e j u
u Rimu, te tipu Bevilacqua koji se nalazi u Gliptoteci u Monaku.
kipu cara Tiberija iz Nina ide u red najreprezentativnijih toga na statuama iz ranog
E::;r:
Bibliografija: J. Banko-P. Sticotti. Arch. epigr. Mitt., XVl-lrI, 1895, 6, br. 2.; Isti, Bull. dalm., XIX,
1 8 9 6 , 5 6 - 5 7 b, r . 2 ; R . V a l e n t i ,I l M u s e o N a z i o n a l e d i Z a r a R , oma1932,8,sl.nas.30;
M. Cagiano de Azevedo, Rendiconti della Pontificia di Arcbeologia, XXil, 1946-47,224;
L. Polacco, IlVolto d,iTiberio, Saggio di critica-iconografia,Roma 1955, 138; H. G. Niemeyer,
Studien zur Statwariscben Darstellwng der rrimiscben Kaiser, Monvrnenta artis Romanae VII, Berlin
1968, 83, T. 4, 2; M. Sui6, u; Nin. ProbLemiarheololhib istraiivanja, Zadar 1968, 46-48,
Tab. XXIII, 2;Isti, Radooi lnst. JAZU Zadar, 16-17, 1969,95 i d.; Isti, ';-:Nin. Pot,ijesni
i umjetniiki spomenici,Zadar 7979,77, sl. na78;Isti, Zadar il starom oijelew.Proilost Zadra,knj. L,
Z a d a r 1 9 8 1 , 2 8 2 ; d . , T . X V I I I ; J . M e d i n i , u : A r h e o l o i l e im w z e j Z a d a r , Y o d t t , Z a d a r 1 9 7 9 ,3 8 . [ M . K . l

[51] [51]
1 Glava Tiberija Head of Tiberius
: Mramor Marble
Visina 45 cm Height 45 cm
l -
I
Sirina lica 18 cm Vidth of the face 18 cm
': Ljubljana (Emona) Ljubljana (Emona)
Podetak I veka nove ei Beginning of the 1st century A.D.
Narodni mtrzej, Lj.rbljt"t r", National Museum, Ljubljana, No. R
inv. br. R 11548 11648
Glava j9 izradena od krupnozrnastog, veoma uglacanogmramora. Oite6ena je na prednjoj strani
s v e d o l e v o g u v a . K o s a p i d a u d v a p . a - e n a p r i r n , r " t i l j k u . P r a m e nk o s e i z a u S i j u u p l e t e nj e
u kiku, a drugi prarnen je iznad oine jabudice u obliku uvojka. eelo, nos i brada su naglaieri.
Donja_usna,punih, neZno oblikovanih usta izbadenaje napred. Desno uvo je priljubljeno uz
potiljak. Lice se zavriava ovalnom bradom, koja preko podbratka prelazi u t."t. ispod pramenova
Z brade uodava se iabuiica. Zadnja strana glave uradena je rako da je-mogla biti postavl.lenana neki
Postament i prema stilskim odlikama najverovatniie predstavlja cara Tiberija (Tiberius Caesar
A w g w s t w sl ,4 - 3 7 ) .
Bibliografija: J. Pa5el,Kronika VI/l, 1958,39; P. Petru, Adriatica praehistorica et antiqua (Zbornik
r a d o v a p o s v e 6 e nG r g i N o v a k u ) , Z a g r e b 1 9 7 1 , 6 5 7 . l S . P . l
 [52] [52]
Glava starijeg muSkarca Old man's head
G r i k i m r a m o r , p o l i r a n ,d j e l o m i i n o Greek marble, polished, pardy red
crvenkasto Datiran Total height 23,3 cm
Saduvana,tk.tp.t" visina 23,3 cm Height of the face20 cm
Visina lica 20 cm W i d t h o f t h e f a c e 1 8 , 4c m
Sirina lica 18,4 cm Vidth of the eves 6.2 crn
Sirina odiju 6,2 cm Pula (Coloriia Pola)
Pula (Colonia lwlia Pola) 1 s t c e n t u r yA . D .
I stolie6e nove ere Archaeological Museum, Istra,
ArheoloSki muzej Istre, stalna postava Permanent displav of Roman Plastics
rimske plastike u Auqustovom hramu, in the August iemple, No. A/5270
inv. br.-A/5270
Fl Glava je realistiiki koncipirana u en face poloZaju. Volumen glave je zaobljen i obraden sa svih
(n strana. Promatraju6i obradu od iela na dolje, uoiava se vodoravno naborano ielo, izraZenog
- reljefnog plasticiteta. Kosaje obradena u plitkom reljefu, oblika tankih ploinih pramenova,
(l
zagladenavisoko iznad dela. Povriina kose je izlizana ioite6ena mjestimiinom kalcifikacijom,
strai.nja strana glave i zatiljak su gotovo neobradeni. Na desnom tjemeno-sljepoodnom dijelu se
uodavaju obrisi pramenova, koji u prividno nepravilnom rasporedu zavriavaju na 6elu
i sliiepoodnicama.Oine duplje su naglaieno uvuiene, dok je gornji kapak izrazito naglaien prema
F unularnjem uglu oka. Kost arkade iznad oiiju kao i jagodiine kosti lica jako su istaknute, Sto
posebno naglaSavauvuienost i ispijenost obraza. lJsne, premda otuiene u sredini, na sa6uvanim
F.. udubljenim kraievima ukazuju na smiren izraz lica. Izrazita obiikovanost anatomi.je lica posebno se
uoiava na reljefnom prikazu mi5i6a oko usta koji prelaze u zadebljali podbradak, s dva jako
- izrai.enatrezaiza kojih se uodavaju napete i zadebljaletetive iza uha koie se spuitaiu paralelno
s linijom vrata do adamove jabuiice, koja je posebno naznatena Zljebastim urezom. Jako olte6ene
\r' uii, odraZava.juse jedino s dva mjesedastaudubljenja kao i konture oblo oblikovanih uinih Skoliki.
,(, Prema prikazanom, glava je djelomiino dosta oite6ena, ito se posebno vidi na nosu, ustima, bradi
i uiima. Ujedno je otudena povriina jagodiinih kostiju i dio obraza, a sitni udarci i ogrebotine
F vidliivi su na cijeloj povrSini. Glava ie prelomljena ispod linije vrata.
Z Glava starijeg i pro6elavog mulkarca se do sada,prema stilskim znaiajkama, datirala na podetak
Carstva u tzv. veristidko razdoblje juliievskog portreta, ili jo5 bliZe tipt Julija Cezara, lto bi
dataciju izrade glave smjestilo na kraj prvog st. pr. n. e. Medutim, ne smije se zanemariti da tzv.
teristiihi tip portreta egzistira do klasiine Hadrijanove faze II st. Premda .ie Pula bila izrazito
razvrjent julijevski grad, s glavnim spomenicima i umjetniikom baltinom s prijelaza stare u novu
e r u , s k f o n i j i s m o d a t a c i j i g l a v e n a p o i e t a k I s t . n . e . . - s v es o b z i r o m n a k o m p a r a t i v n i r i z r a z i r i i i
materijal iz glavnog grada X regije Akvileje kao i okolnih koloni.ja. Glava je vjerojatno uvezena
u Istru, budu6i je izrad,enaod mramora, za razLkr od lokalnih radova koji su redovito od istarskog
vapnenca.Prema tome, glava muikarca se moZe pripisati znatajnijol iadionici akvilejskog kruga.
O Bibliografi.fa: M. Mirabella-Roberti, Notiziario archeologico,Atti e memorie della Societi Istriana
LN
di Archeologia e Storia Patria, N. S. I, Venezia 1949,265, tab. XI, sl. 18; R. Mattja!it, Hktria
Archaeologiia, 11-12/1980-1981, 22, ta6. II, sl. 4 i tab. III, sl. t. [V. J.-G.]
 [53] [53]
Portret mladog mu5karca Portrait of a young man
Bronza, Suplje livena Bronze
Visina 20 cm' Height 20 cm
Sirina lica 6 cm Vidth of the face 5 cm
x
Sentjur kod Celia Sentlur near uelle
Prva polovina I veka nove ere First half of the lst century A.D.
Narodni muzej,Ljubljana, National Museum, Ljubljana, No. R
inv. br. R 6625 6625
Bronzano poprsje mlade muike osobe iija kosa u pramenovima dopire do polovine 6ela i kraja
u5iju. Oii bez naznaienih zenica su srebrne. Obrve su blago naglaiene. Nos je trouglastog oblika,
sa ja6e naglaSenimnozdrvama. Mala, skoro deiadka usta, lepo su oblikovana a bradJ zaobliena
i b l a g o n a g l a i e n a .L i n i i e l i c a s u m e k e . P r e k o n i s k o g v r a t a , g l a v ap r e l a z i u t r o u g a o n o o b l i k o v a n o
p o p r i i e , k o i e s e z a v r s a v ai a S i c o m a k a n t u s o v o gl i s t a i P o r t r e i p r e d s t a v l j an e k o g " p r i n c a
i u f i i e v s k o - k l a u d i i e v s kdei n a s t i j e ,v e r o v a t n oC l r m a n i k a l J u l i i s C a e s a rC e r m a " n i c u s[,5 . g . p r e n . e . -
1 9 .g . n . e . ) .
Bibliografija: M. Abramii, VHAD 15,7928,49; IJ. Jucker, Das Bild.nis im Blatterbelcb Lausanne
u n d F r e i b u r g , 1 9 6 1 , 5 7 :S . P e t r u ,A r g o 9 , D 7 A , 4 3 ; I s t a ,A r g o 1 , 0 / 11 9 7 9 , 9 9 Z . K i s s , L ' i c o n o g r a p h i e
desprinces julio-claudiens du temps d'Awgwst et de Tibire, \Tarszawa 1,978,1,28,
s 1 . 4 3 1 - 4 3 2t.S . P . l

l54l l54l
Glava Druza Mladeg Head of Drusus Junior
Biieli mramor White marble
Ukupna visina 29 cm Total height 29 cm
Visina glave 26 cm Height of the head 26 cm
Sirina lica 14 cm Vidth of the face 14 cm
Osor, zaljevJas Osor, bay Jas
Oko 20. godine nove ere c.20A.D.
Arheoloika zbirka Osor. inv. br. 410 ArchaeologicalCollection, Osor, No.
410
Portret prikazuje mladog 6ovjeka. Glava je izrazito kruSkolike i zatvorene strukture. Lice je
okruglo i mesnato. Oii iu dosta velike i neznatno izbuljene. Posebno je karakteristidanprofil, s
kosim ielom na kojem se istiiu supraorbitalne kosti, te'd,rtgrmizrazito orlovskim roroni, ko.o-
gornjom usnom i ponelto kratkom i manjkavom bradom. Nos je otuten nize od grbe, ali su
n j ; g o v p r a v a ci . o . b l i k j a s n i . O s t e c e n j as e z a p a 2 a i un a b r a d i u u s n a m a . _ D i og l a u ek 6 j i z a h v a t ak o m a d
c e l a l k o s e s p n ] e c a v ad a s e p r e c t z n o u t v r d t r a s p o r e dp r a m e n o v an a i e l u .
N e m a _ n i k a k v ed v o j b e d a l e r i l e i o p o r t r e t u D i u z a M l a d e g , s i n a c a r a T i b e r i j a ( u l i u s C a e s a rD r u s u s ,
oko 15. godine p-rije n. e.-23. g. koii ie, zajedno s Germanikom, bio'prii pretendent na
carski proiesto. Cini se da glava.pripada ".;.), IV tipu.Druzova portreta, koji je nastao vrlo vierovatno
n a k o n s m r t r G e r m a n i k a , 1 9 . g o d i n e n . e . U s t i l s k o m p o g l e d u g l a v ap o k a z u l er i p i e n i
- k l a u d i i e v s k ik l a s i c i z a ms d o d a t k o m s h e m a t i z a c i j em iulijevsko-
; editim, iil.t;" u vrlo visokoj Iuaiiteti ouog
primjerkaportrera.
Bibliografija: D. vrsalovi6, Istraiioania i zaitita podrnorshih arheoloikih spomeniha u sR
r y l u l t s k ? i Z a g r e b 1 , 9 7 4 , 5 0 ,s I . 4 6 ; A . D e a n o v i 6 , ' l . f a l i v j e i n i g r a d O s o r , O s o r 1 9 2 6 ,s I . 4 3 ;
N. Cambi,_Wissenschaftliche Zeitscbrift der HumboLdt-Uniaeisitiit zu derlin, 2/3, 198i, 169 i d,
sl' 24-25:Isti. Arheoloiha istraiivanja na olocima Cresu i Loiinju, lzdanja Hrv. arh. druSrva Z,
'1982,90
Zagreb i d, sl. z, 7, 8,9 10. fN. C.l

rf,
 Lccl LDCI
Glava Nerona Julija Cezara Head of Nero Julius Caesar
'$flhite
Biieli mramor marble
r rl
uKuDna vrsrnaz) cm Total height 25 cm
Visina glave2l cm Height of the head 2l cm
Sirina lica 13 cm Width of the face 13 cm
Solin (Salona\
'
.
Solin (Salona)
t 1'
l J r u g a d e c e n l J aI s t o u e c a n o v e e r e Seconddecadeof the 1st century
Arheoloiki mvzej, Split, inv. br. C 46 A.D.
ArchaeologicalMuseum, Split, No. C
46
Portret djedaka od desetak godina. Djeiak je prikazan sa djetinje punaikim obrazima, dvostrukom,
relativno kratkom bradom. Nos i brada su otudeni. Kraievi uiiiu su oikrnuti. ljsta su mala i lasano
n a S k u b l i e n aO . c i s u k r u p n e i o z b i l l n e . K o s a i e k r a r k a i b a i e n a n a c e l o . R a s p o r e dp r a m e n o v an i
celu formira iznad desnog oka figuru tzv. klije5ta, dok se iznad lijevog oka pramenovi razdvajaju
k a o k o d l a s t a v i c i e gr e p a .
Glava predstavl.jaGermanikova sina Nerona Julija Cezara (Nero lwliws Caesar, 8-31,) koji je
dolaskom Tiberija (14-37) na vlast postao zanimljiva osoba za nasledivanjetrona. Smr6u oca 19.
a osobito Druza Mladeg 23. godine, Neron Cezar postaje prvi pretendent na prijesto, Sto,
medutim. nije
medutim, niie doiekao. Stilski, Stilski. glava
slava predstavlja
oredstavlia tipidni tioidni produkt
orodukt umietnosti u doba Tiberija, Tiberii kada ka
klasicizam poprima i jednu akademski Sabloniziranunotu, premda teZi formalnom savr5enswu.
Glava je ie nastala,
nastala.kao i sliine glave elave togtos karaktera oko 14. godina eodina n. e.
B i b l i o e r a f i i a :L.
Bibliografija: L . Curtius,
C u r t i u s . Rdmiscbe
R d m i s c b eMitteilungen
M i t t e i l u n p e n 55A,
0. 1
7935,
9 3 5 . 290,
2 9 0 , br.
b r . 44 sl. 12-74; M. Gorenc, Antikna
skulptura u Hraatskoj, Zagreb 1952, XX, sl. 39. Z. Kiss, L'iconograpbie desprincesjulio-claudiens
'Warszawa
au temps d'Auguste
d'Aupuste et de Tibire, 1875,43-50, fig. fis. 68-69. [N. fN. C.]
C.l

f56l [56]
Glava Druza Cezara Head of Drusus Caesar
Bijeli mramor sa sviietlosmedom White marble with pale brown patina
Patlnom Total height of the fragment29 cm
Saiuvana ukupna visina 29 cm Height of the head 18 cm
Visina glave 18 cm Vidth of the face 11 cm
Sirina lica 11 cm Solin (Salona)
Solin (Salona) Third decadeof the 1st century A.D.
Tre6e desetlje6eI stolje6anove ere ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
Arheolo5ki muzej Zagreb, 7l
inv. br.71
Glava dje6akapokazuje veoma izrazite individualne osobine. Na licu se istidu bucmasti obrazi,
usta su obiljeZena tankim usnama, nos je pravilan i perforiran Sirokim nosnim iupljinama, a oii
su razmjerno velike, s naglabenimkapcima i obrvama. Uli su plastiino raSilanjenepremda su
F.l
a
srasleuz glavu. Frizura je slidna Avgustovoj frizuri Sto se javlja na carevim portretima tzv. tipa
- Prima Porta. Kosa je, naime, nemarno zaieiljana i priliieie uz lubanju, a pramenovi su tretirani
rF) veoma ploino, ali se, unato6 plitkoj profilaciji na vrhu iela, ipak mogu uoiiti karakteristidni detalji,
'r p o p u t t z v . k l i l e i t a i l a s t a v i 6 y erge p a .
Ve6a oSte6enjaprimje6uju se u dorje- dijelu dugackog vrata, nedostajei ve6i dio nosa, dok su
.- manja oite6enja vidljiva na bradi, ustima, uiima, desnoj obrvi i lijevom obrazu. Desni odraz, dio
F vrata, iela i kose umrljani su tamnom smolastom tvari.
rr I Stilske karakteristike, osobito kad je rijed o povrino obradenoj kosi i ploSnom tretiraniu detalia na
n. frizuri, ukazuju na kasnoaugustovskovrijeme, odnosno na razdoblje Tiberijeve vladavine. Posve je
F izvjesno da je rijei o portreiu Druza III (Drusus Iulius Caesar, T-33), sina Germanika i Agripine
- Starije i brata kasnijeg cara Kaligule, koji je 33. g. n. e. umro kao zatoienik nakon 5to je tri godine
ranije bio uhapien po naloguTiberi.ja.
Bibliografi.ia:j. Bt""s-id.kameni spomeniciHrlatskoga narodnoga muzeja u Zagrebu, Zagreb
\r'. r9)4191,r,38-39, br. 21. [A. R.-M.]
'U
Lr

N
rn
 lc/ | L D' I
Druza Julija Cezara Head of Drusus Julius Caesar
^G|..,f.
lJrtehmramor White marble
Ukupna visina 12 cm Total height 12 cm
Visina glave 10 cm Heieht of the head 10 cm
Sirina lica 7 cm \fid;h of the face 7 cm
Kijevo kod Vrlike Kijevo near Vrlika
Druga decenija I stolfe6anove ere Seconddecadeof the 1st cenrury A.D.
Arheolo5ka zbirka Franjevaiko g Archaeological collection of the
Xmos,ta-na,Sini. Franciscanmonastery, Sini
Glava dieiaka od desetak,godina._Punadkiobrazi, ovalno oblikovana glava, dvostruki podbradak
r veltke bademasteoii pokazuju draZest djetinfeg doba. Kosa je kratkii badenasprijediana 6elo,
t i t q g t . o p r a m e n o v aj . l " d o k a p o k a z u i ef i g u r u l a s t a v i 6 i e g repa,od kuda se pramenovi
9 or u
p 1 1z a l u l l l e v o l d e s n o . {:ll"g
leklznadlt;evogokapramenovlsepruZajuusuprotnompravcu.Cinise
gJr".*
i ; i " b i l a n i k a d p o s v ed o v r S e n aN . i d o u r i e n a s e m i e s r a ' z a p a 2 a in u a i i j e u o j s r r ' a n i t, e k o s i .
l ' o t r z r o n o m s k r mk a r a k t e n s t r k a m ag l a v a i e n e s u m n j i v ov e L e r z l i k o v e d r u g o g G e r m a n i k o v o g s i n a
D l u z a C e z a r a .( D r u s u s l u . l i u sC a e s i . r ,z - J l n . e . )
\ o i i i q , z a j g d n os a s v o j i n i r ? r r i j i - b r r i o - : ? ; ; ; ; "
l e d a no d k a n d i d a t az a p r i i e s t o l j ev e c s n a s t u p o mv i a d a n j aT i b e r i j a . I o n k a o i b r a t p o s t a j u p o s c b n o
v a z n ru p o l l r r c ro k o n a s l e d r v a n n ; aa k o n s m r t i D r u z a M l a d e g , 2 J .g o d i n e .N a k o n p o g i b i j eN e r o n a
C e z a r a - l _ 1g. o d i n e , D r u z C e z a r p o s t a i ep r u i p r e t e n d e n tn a
i . i i . s r J , a l i i o n s t r a d a ' v a - sup l e t k a m a
S . e i a n 3a J . g o d i n e . P o r t r e t i e d o s i a s k r o m a n i a d , b e z v e i i h u m j e t n i i k i h p r e t e n z i j a ,i z r a c l ' e n je
trprinom akademizrnu riberijevskog doba. Datacija iza 14. g. n. e.
Nepublikovano.tN. C.l

l58l [58]
Bista cara iz julijevsko-klaudijevske Bust of an emperor of the Julian-
dinastije Claudian dynasty
Bronca s tamnosmedom patinom Bronze *it( drrk'brown Darina
Saduvanaukupna visina 4,2 cm Total height 4.2 cm
Visina glave 2 cm Height of the head 2 cm
Sirina lica 1,1 cm Width of the face 1.1 cm
Nepoznato nalaziSte Place of discovery unknown
I stolje6enove ere lst century A.D.
Arheoloiki muzei,Zagre\, ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
nv. br.4649 4649
Bista ie puno lijevana i prikazuje mladeg muskarca gole brade, s viiencem od lovorova lii6a
oviienim oko tiemena nl glavi. Lice je donekle uskJi izduieno, a 6e1ovisoko, s ja6e naglaSenim
i,eonim..kostima._ocisu ispupiene, a obroe duboko zasjeiene i kosom linijom usmjcrcne prema
sl;epooinrcama.Nosje ravan, na vrhu djelomice izlizan, a usta razmierno malena i zatvorina. Kosa
ie oko cela rasclanjenauvojcima, atzavrjenca plitko profilisanim pramenovima, od vrha tjemena
u r m - i e r e n i mn a p r i i e d p r e m a i e l u i n a z a t i i i k u p . " - , u r r t u . v i j e n a i n a k o s i s a s t a v l j e nj e o d p l i t k o
p r o l i l i s a n o gl o v o r o v o g _ l i s c aa. n a z e t i l j k u s e , p o s r e d i n i .o d n j e g ao d v a j a v r p c a ( t a e n i a ) ,k o j a u d u a
krala pada spriieda preko ramena niz gole prsi. Dno poprsia ukraiava dalica sastavljenaod tri velika
lrsta, Sto_sepnm;erice, moLe zapaziti i na poznatoj maloj bronianoj bisti s Domiciianovim likom iz
N o v e k a l z b e r S k eg l i p t o t e k e u K o p e n h a g e n u .
! S v e l i k o m r j e r o v a i n o 5 d um o i e s e p r e t p 6 s t a v i t id a i e r i i e i o p o r r r e r u c a r s k eo s o b e i z
.iulijevsko klaudijevske dinastiie..Po fi-ionomskim karakteriitikama koie - s obzirom na osrednju
: kwalitetu portreta - nisu u dovoljnoj mjeri prepoznatljive, iini se da treba najprije pomiiljati na'cara
Kaligulu (caius Caesar Germanicus, s nadimkom caitgula, 1.2-41)1li na njegc,vanasl.jednika
Klaud.ij.a.(TiberiusClaudius Drusus Germanicus, 7a. g. prije n. e. - S+. g. n. i.).
Nepublikovano.[A. R.-M.l
t'_-

-n
 [5e] [5e]
Glava mladi6a Head of a youth
Terakota Terracotta
Sa6uvanavisina 5,7 cm Height of the fragment 5.7 cm
Marvinci Marvinci
Po6etakI veka nove ere Beginning of the 1st century A.D.
Muzeli Makedonije, Skopje, Museum of Macedonia,Skopje, No.
inv.br.82-2 82-2
C l a v a j e n e z n a t n oo i t e i e n a u p r e d e l u n o s a .N a v r a t . ui e . k o s o p , r e l o m l i e n ai.z c e g as e m o Z e z a k l i u c i t i
da ie bila sastavnd i e o r , r r u . , " . L i k p r e d s t a v l i am l a d i c ak r a t k e k o s e , k o i a u k r a t k i m . p o l u s a v i i e n i m
pra'-e.ovi-a polukruZno uokvirava ielo. uli su naglajene i neznatno istaknute. obrve,
m o d e l o v a n eb i a g i m p r e l o m o m , p o v e T a n es u s a p r a u i l n i m n o s e m . U s n e t u p . l a s t i i n e n . eveito
n a g l a s e n i hu g l o i a . Z a d n i i d e o g i a u es u m a r n o i e o b r a d e n .G l a i a i e s u k a k o l o k a l n i r : d . V e o m a
. i c e . i z r a z i t o s t e i n i e n ou .
u r f i e i n i m m J d e l o u a n j e mj a s n o " s ui z r a z e n ep o r t r e t n e k a r a k t e r i s r i k e L
JJ"i".n d"t", kao i n'aglalenasiroka grada lobanje, upu6uie na stil julijevsko-klaudijevske epohe.
Nepublikovano. [V. S.]

t60l [60]
Glava mladi6a Head of youth
Beli mramor sa tamnom patinom \flhite -".bi. with dark patina
Visina 28 cm Heieht 28 cm
Ohrid. Glava je bila uzidana u crkvi Ohr]d. The head was built into the
Sv. Vradi Church of SS Cosmas and Damian
prva oolovina I veka nove ere First half of the 1st century A.D.
Naroini muzel, Ohrid, inv. br. A 30 National Museum, Ohrid, No' A 30
Z r J " i i J " . f l " u . ( o . o i e o d l o m l j e n . P o v r s i n al i c a j e o i t e c e n a ,t a k o d a : u s v . ii s t u r e n i d e l o v i
; k ; " 1 ; ; . a f " ; " - - t r a i e " p . i t ' a n a f r o n r a l n o , p o g l e d ay p e t e . n . oug v . i s i n io c i j u . K o s a i e o b l i k o r a n a
u finim sitnim pr"-.noui-r, k o i i s u n a k r a i e u i m az a o b l i e n i. i o i e s l i a n i n a n i i e p r e m a i e l u '
plastjanost kose. gtru;, ie lovorol'
; .";lJi"[ i. nl t"uoi strani. Pliiko urezani zarezt na.glasavaju, ,Ni
v e n a co d k r u p n i h l i s t o v a ,s a r e l i e f n o n a g l a 3 e n i md e r a i i i m a .c e l o i e b e z . b o r a ,u o k v t r e n o k o s o m k o l a
o b r r r r i . t r a p ' e z .o b r v e s u o S t e i e n e .a l i . - s en a z i r e d a s u b i l e o z n a a e n eo i t r i m p r e - l o m o m .l t o s e
.F-

;;;;;"-;;;;."3ji- ogloui-". odi r,, ovalne i.krupne,. neznatnoispupienih jabuiica i krupnih

'r".ri.J.rir,,
F.l i.i*, i"t da, iako predstavljene,pogled deluie ivrsto. Gornji oini kapci su luino
a s a v i i e n i ,"s a n a g l a S e n i m . o n i i k a p c i p o s r e p e n op r e l a z eu r a v a n
u n u t r a s r i i i mu g l o u i m a - s u i n i c a m a D
- o b r a z a .N o s j e p r i v r h u o d l o m l i e n , a l i s e i a s n o v i d i d a s e p r u i a o u r a v n t . c e l a .U s n e s u s t r s n u t e .s a
r|1
Fr m a l i m p r e g i b o m n a u g l o v i m a . d r a d , i e n a g l a 5 e n au d u b l i e n i e mi s p o d d o n l e u s n e .U s k l a d u s a
iita"im oblikom lica, obrazi su blago zaobljeni.
Or" nlru" ie veomadobar rad. C.ie Iic, icirav izraz. medutim, veoma su uoplteni-rne tsttiu
".] i " a i r i a r r L r " o s o b i n ep r e d s t a v l i e n eo s o b e . o b l j k l i c a i n r t i n c e i l i a n i ap o d s e c a i un a l i k o v e i z
F i u l i i e v s k o - k l a u d i i e v s k pe o r o d i c e '
6il;r;i"J;fl'b"ili",l N o " o i k a l z b e r l k o j g l i p t o t e c i m o T e s c n a v e s t ir a d i p o r e d e n l ap o i e d i n i h
F srodnih elem!n",.,.r" o.rrouu kojih se glava"miadiia iz Ohrida datuje u prvu polovinu I veka'
(V. Poulsen. Les Portraits Romains, Vol. I, 1952, No' 44, T' 74'75)'
- biUii.g.lnil, v. ti1"..i, 'l'rl'roloiko odde[enie LIHNID, knj.I;!9!-2,; V' Malenko, o/
orbrof|iko'to bogatstoo na SR Makedonija, Skopje, 1980, No' 406' [V' S']
v
,U
F
z

t
rn
 [61] [61]
Glava starijeg mu5karca Head of an elderly man
Doma6i vapnenac Local limestone
Ukupna visina 28 cm Total height 28 cm
Visina glave25 cm Height of the head 25 cm
Sirina lica 13 cm Width of the face 13 crn
Solin (?) (Salona) Solin (?) (Salona)
Sestaili sedmadecenijaI stolje6anove Sixth or seventhdecadeof the lst
ere century A.D.
Arheoloiki muzq, Split, inv. br. C 219 ArchaeologicalMuseum, Split, No. C
219
j."
9,1"1" oiito.pripadala iitavoj statui stariieg muikarca. Forma glave I oualna i zatvorena.
Muskulatura lica je vrlo plastiina. Duboke 6ore zapai.ajt se uz Lorijen nosa i uz uglove usta.
Bore.izmedu obrva pokaluju da su one bile neznatno skupljene. eeio je visoko i zlkoseno. Kosti
iznad obrva su sna2nei istaknute. Na sredini iela ie jednJvodoravna bora. Nos je otuien, jednako
kao i brada. o6i su Siroko rasrvorene,a.sa strane se zapai.ajt po tri plitke bore. ironji k"prk
;e
o d e b l j a n .U s t a s u l i r o k a , a g o r n j a u s n a j e o i t e 6 c n a .V r i t j e k r u p a n : [ o j a z n o s t l e p l a s t i i n o ' i z r a z e l a .
Kosaje kratka i baiena na 6elo. Pramenovi iznad desnog oka risporideni su od irediinjeg
r J \ t v a r a n i fg, u s r on J .l i j e v o .a i z n a d l i j e v o go k a j e d a np r r - c n s e o k r e c eu 5 u p r o r n o mp r d \ ( u .
S t r a 2 . n idi i o g l a v e n i l e d o r r S e n ,t a k o d a i i n e p r o p o r c i o n a l n ov e l i k . K o s . r s e s r r a n en i i e r a k o d e r
oovrsena, vec ,e samo abocrrana.
Ovaj portret.pokazrje izrazite realistiil<etendencije, uz neobiino vjeito prikazivanje detalja lica,
planova muskulature i gojazno_sti.Medutim, kod ove se glave uoiava i pok"s"j da ie pokaie
u n u t r a i n i ed o 2 i v l i a r a n i im o d e l ak o i e i m a o d r a z an a r i b r i c i j u m u s k u l a t u r el i c . r T . akvan.rsrojanja
g.pgrtrelnoj plastici poiinju se,zap,ai.ati ve6 u doba Klaudija (Ti. Claudius Augustus Germanicus,
4 1 - 5 4 ) . s t o m . t e n d e n c i j o m . us k l a d u j e i r a s p o r e d p r a m e n o v an a i e l u k o j i s e _ v i i e - m a n j e slaZu
s o n r m a _ n an a y i e 5 c r mt r p o v r m ap o r r r e r at o g a c a r a .D a t a c i j ai e 5 0 - 6 0 . g . I s t o l j e 6 an . e .
Nepublikovano. tN. C.l

a
 [62] [62]
Glava mladeg mu5karca Head of a young man
Doma6i vapnenac Local limestone
Ukupna visina 27 cm Total height 27 cm
Visina glave22 cm Height of the head 22 cwt
Sirina lica 12 cm \X/idth of the fape 12 cm
Solin (Salona) Solin (Salona)
Sestaili sedmadeceniiaI stolje6a Sixth or seventhdecadeof the 1st
nove ere cenrury A.D.
ArheoloSki muzej, Split, ArchaeologicalMuseum, Split, No. C
inv. br. C 50 50
Glava mladog iovjeka, uskog izdui.enog lica. Na licu nema bora.osim uz korijen nosa i uglove .
usta. O6i r.r i1"le i uske. Go"rnji kapakle neznarno zadebljan. Obrve su posve ravne, a.ielo..glatko.
Na vraru se zapaLrju plitki holizontalni nabori. lJsta su mala, usne mesnate.Nos ie odlomljen'
Frizura je i.l" oblikouana na dva kata. Na sredini iela su pramenovi.raSirenipoput lastaviijeg
""
repa, od koiega su ostali pramenovi razmaknuti prema stranama 6ela. Sliian raspored Pramenova.
. t oz n a i i
\ e z a p a 2 ai u " g o r n j e m1 g j u . s a m o j e n e i t o r e d i . S t r a z n i id i o g l a v ei t i e m e n i s u d o r a d e n i S
d a , c 5 r a t u ab l l a p o 5 t a v l J e nua n e K u n l s u l l l u 7 P o z a o l n u
Prema naiinu 6e'51i"r",gl"t" r" datira u.kasnije doba carr Klaudija.ill paf. \-e.r91a (Nei*o Claudius
Augustus German'icus).t stilskom pogledu glava je oiito jos uvilek idealisticki.koncipira.na-Izraz .
lica'je mladenadki, ali'nelff detalji, kaolto su.-naborina vraru,_ukazuju da mo2da ipak nije u pitanju
m1aii6, te6 iovjek zrelog doba Zitota, ito potvrduje idealistiiko-klasicistiiki pristup koji je ve6
izvan likovnih tokova u doba Klaudiia (41-54) I Nerona (54-68).
Nepubiikovano.[N. C.]

t63l t63l
Glava mladeg mu5karca Head of a young man
Doma6i vapnenac Local limestone
Ukupna visina 29 cm Total height 29 cm
Visina glave 24 cm Height of the head 24 cm
Sirina lica 14 cm \rid;h of the face 14 cm
Solin (Salona) Sohn (Salona)
Sestaili sedmadeceniiaI stolje6a Sixth or seventhdecadeof the
nove ere 1st century A. D.
A r h e o l o S km
i u z e j ,S p l i t , ArchaeologicalMuseum, SPlit,
inv. br. C 220 No C 220
Portret mladeg iovjeka, ovalne i zatvorene strukture glave. Lice je fino_i dotieraro oblikovano.
B o r e s e n a l a z J s a m o u z k o r i i e n n o s a .N o s i e o t u d e n .U 5 i s u o i t e 6 e n e .N a o b r a z i m a s e z a p a i a
paperjastabrada. Kosa je bacena kompletno prema naprijed. Sastoji se od dva reda pramenova koji
ie ralaze jedan iznad drugoga. Iznad iijevog ramena pramenovi se rastvaraju poput,lastavidje.grepa
tl
(t) i otuda se razmiiu na lijeio]odnosno na dano. U gJrniem se redt pramenovi razdvaiaju od^ .
- sredine glave prema lijevoj i desnoj strani. StraZnji dio glave_nije dovr5en, samo ie abociran. Oiito
rf) je statra'rt"j"L u nekoj niSi ili na sliinom mestu delo je zaobljeno i zakoieno. ^ .
--l
F . i z u r a o t o g t i p a k a r a l t e r i s t i i n a j e z a d o b a K l a u d i j a ( 4 1 - 5 4 ) i N e r o n a ( 5 4 - 6 8 ) . S t i l s k i ,g l a v a
p r i p a d ai z r a i i t o i d e a l i z i r a n o m k l a r i c i z m uk o i i p o k u i a v ai g r o m p J a s t i k ck o s e . k o n t r a s t i r a' r i
n. e.
iednostarro- i nereljefnom plastikom lica. Datacija iesta i; sedma decenija I st.
F N e p u b l i k o v a n oI.N . C I
rr l

F [64] [64]
Glava iene Female head
- White marble, polished,yellowish
Bijeli sitnozrnastimramor' Poliran,
Zu6kastopatiniran Total hight 38 cm
\l
Visina skulpture 38 cm Hight of the face 15 cm
,(,
Visina lica 15 cm Vidth of the face 20 cm
F x.
z Srrlna llca lu cm
X.
S r r r n ao c u u / , 2 c m
Vidth of the eyes 7.2 cm
Pula (Colonia Pola)
PuJa(Colonia Iwlia PoLa) 1st century A.D.
P r v a p o l o v i n a I s t o l i e c an o v e e r e ArchaeologicalMuseum, Istra,
Arheoloiki muzej Istre, stalnaPostava Permanenidisplay of Roman Plastics
rimske plastike u Augustovom hramu, in the August temple, No. A/5221
inv. br. A/5271.
Glava ie realisricki izradenas izrazitim minuciozno obraclenim detaliima i portrctnim znaiajkama
f < " r , i i , p " J i ; . U . n , - r J ; " t ; t o - p o s r e d i n ig l a v cu d v i l e _ p o l o r i c et r. k o . d a r a l o v i t i p r a m e n o v i
rn , . r . " i i " i l , ' r i i . l J r r " a i # i . l i . ; ; . ' n a o b j e , r r i n e d o z a r i l i k a ,g d i e r c s i e d i n i u i u u p u n d u ' z a
razliku
 , J p r c d n i e .k o s r , i en a s t r a i n i o ls t r a n ln ( n r r n r u o b r a , l c n ab, u l i c r c r i r r n r o p l o i n o n a z n a i e n at.e j e
o i r t o d a i e g l a v a , k o n c i p i r a n au e n f a c e p o l o 7 a i u .l z a u h a _ s e . os b _ j es t r a n es p u s r ap o j e d n ap l e t e n i c a
u oblrku uvolka kose koli se postupno gubi na vratu. Celo je vrlo nisko i uokviieno ualovitim
u1ol.,r.-r, oine iabuiice su,izrazito.zaobljene i obrubljene naglaienim rubovima kapaka s
u d u b l l e n r mu n u t r a i n i i mu g l o v i m a .O b l i k n o s an i i e p r e p o z n a t l j i vz b o g o 5 r e c e n j aa,l i ' s ek o n t u r e
o d r a z a v a l uP o s e b n on a z n a i e n t mn o z d r v a m ai z v e d e n i ms v r d l o m .L i j e p o o b l i k o r a n ei p u n e u s n i c e .
9yboko,urezanih krai_evate lagano izvijenom.linijom, nagovje5tajusmleiak. oval lica, podbratka
I p r a d e b l a g o ; e n a g l a i e nr a s o c l r az a t e g n u t o i 6 un a s v j e i i j u i m l a c l uo s o b u .
Glava.l€ v]ero;atno uvezena u Istru, moZda direktno iz Akvileje ili 6ak Rima. Funkcionalno je bilo
p r e d t i d e n o r l e s e . . v r ag tl a v eu m e r n eu r o r z o 5 . r a t u t ' p r e d i s t i n i r aznaee J i k u l u i l i n i s u .
l ' r e m aK l v l a t l , a s r cp uo , r l r e t s. e P r l p l s u t € . r e a l i s t i i k ifmo r r r e t i m aA n t o n i l e M i n o r , u s p o r e d u j u c i
p o s e b n ov a l o v r r ul r r z u , r up. q n d u n a z a t i l j k ui u v o j k c k o l i s e s p u i t a j ui z . r u h a . A n r o n i j a M i n o r
( ! , : , 9 n , o . l o l 9 t . m a j k a c a r 4 K l a u d i j . r ,br a k a c a r a K a l i g u l e ,i m a l a i e u e l i k u t i e c a iu P u l i , b u d u c ij e
o t k r l v e nz n a t a . n b r o ; n a t p i s ap o s v e c e n i h n l e z i n i mo s l o b o d e n i c i m aP.r e m aP . K a n d l e r u ,s m l t r a s e d a
i e i s a m aZ i v i e l au P u l i .
d a , 8 , l a v :i 1 a i z n a i a i k e p o r r r e r n o gr i p : . F a u : t i n e M i n o r , a l i z a s a d am n o g e
l:::t":"-\r:'rzmiiliania -
a r r r . b u c rg; lra v ei e n e A n t o n i i e M i n o r u p r v u p o l o v i n u l . s t . n . e .
'J) R X q f r , n . . o . * o ' : o : t ] ' 9 . uy _ p l ' j 9 9
o , , ; : , i : * i r j , , , " ' R . M a t i i a i i c . H i s t r i a A r c h a e o l o g i c a 1, t - 1 2 / 1 9 8 0 - 1 9 8 1 ,2 1 , ' 2 2 , ; b . I I I , s l . 2 - 4 .

l
t65l [65]
f Glava iene Female head
-_
Mrarpor Marble
;
Ukupna visina 27 cm Total height 27 cm
, Visina glave 20 cm Height of the head 20 cm
Sirina lica 13 cm Width of the face 13 cm
Nepoznato nalaziSte(zbirka Danieli) Place of discovery unknown
Druga ili tre6a decenijaI stolje6a (Collection Danieli)
nove ere Secondor third decadeof the 1st
- Arheoloiki muzei,Zadar, knf. ul. SeZ century A.D.
ArchaeologicalMuseum, Zadar 867
G.lavazene mlade dobi, saiuvana do ispod polovice vrata, sa ,n"t.i- o5te6enjimapo ielu, bradi
i d i l e J o r i m al i c a . N o s i e n a k n a d n or e r t a u r i r i n .O b r v e s u d u g e ,r . r c n i k a p e in a g l a S e nU i . s r es u m a l a
I T a r v o r e n rC . i l e l a p o v r 5 i n al i c a i e g l a t k ei o b r a J e n a K
. osalJ podijcljena'po tr.iini iu pravilnom
n t z u . r z d t g n u t tP h r a m e n o \ a z a v r i a r ai z n a d u S i i u .M a n i i s i t n i u u o i c ip a J a j u p o c e l u ,s a s v a k es t r a n e
k o s e .K o s a i e o d t r a g as k u p l i e n au p u n c l u ,a n a p o v r ! i n i ' g l a v ei e r a l o v i t a .
lldtelrene
u l a v a p r l K f , z u l ez e n u b e 7 t n d t v r d u a l n tohz n a k a .a p o n a i i n u i z r a d ei o b l i k u l r i z u r e d a t i r as e
u z u J U . g o o t n eI s t - n _e _
Nepublikovano. tM. K.l
t.-
rn
 [66] [66]
Glava iene sa velom Head of a woman with a veil
Doma6i vapnenac Local limestone
Ukupna visina 28 cm T o t a l h e i g h t2 8 c m
Visina glave 26 cm Height of the head 26 cm
Sirina lica 14 cm Vidth of the face 14 cm
Solin (?) (Salona) Solin (?) (Salona)
Druga ili tre6a decenijaI stolje6anove Secondor third decadeof the 1st
cenruryA.D.
Arheoloiki mozej, Split, inv. br. C Museum,Split,No
Archaeological
218 c 2 18
Glava ne5to starije Zene,5to se moie zapaztti po snaZnoj koitanoj strukturi glave uz koju je
prilegla koZa, istaknutim jagodidnim kostima i neznatno upalim obrazima. Oii su sitne i donekle
i j e t n i . B r a d a j e S i l j a t ai i s t a k n u t a .N o s j e o t u i e n . l J s t a s u m a l a . K o s a j e p o d i j e l j e n ar a z d j e l j k o m n a
sredini tjemena. Mase kose padaju postrance u blagim valovima. Pramenovi su plastiino i grafiiki
naznadeni.USi su skoro potpuho pokrivene, osim resa s nauinicama. Oko glave ie ovijena pletenica
k o s e , k o j a . j e n a v r h u t i e m e n au h r a c e n a . ui v o r . P r e k o g l a v ej e p r e b a i e n v e o . P o v r i i n a l i c a j e d o s t a
oite6ena. Vrlo je vjerovatno glava pripadala titavom kipu.
Tretman glave je realistidki. Tek se tu i tamo zapa2apokuiaj da se ublaZe suviSenaturalistiiki
detalji. U stilskom pogledu ona predstavlja prilidno sretan spoj provincijalne tradicije realizma i
sluZbenog klasicistiikog pravca iulijevsko-klaudijevske umjetnosti. Glava se datira u drugu ili tre6u
d e c e n l r uI s t . n . e .
N e p u b l i k o u a n ol N. . C . l

[67] [67]
Fragmenat stele s glavom iene Fragment of a stela with a female
Doma6i vapnenac head
Sa6uvanavisina 27 cm Local limestone
SaduvanaSirina 29 cm Height of the fragment 27 cm
Debljina 2l cm Width of the fragment 29 cm
Visina glave 22 cm Thickness 21.cm
Sohn (Salona) Height of the head 22 cm
Tre6a ili 6etvrta decenijaI stolje6a Solin (Salona)
nove ere Third or fourth decadeof the 1st
Arheoloiki muzei, Split, inv. br.D 27 cenrury A.D.
l- ArchaeologicalMuseum, Split, No. D

rl C l a v a i e n e j e o i i r o b i l a p r i k a z a n an a n e k o j n r d g r o b n o j s t e l i . D o s t e i e o l i e c e n a ,o s o b i t o u s n e .o b r v e
a i dijelovi povrSine lica. Nos je otuien. Lice je finog i pravilnog ovala. Odi su krupne. Celo je
- visoko i bez bora. Na sredini tjemena koia je podijeljena razdijelkom u dva dijela. Mase kose
r r'1 padaju postrance tvore6i pravilne valove koji pokrivaju ubi. U kosi su vlasi oblikovane urezima koji
su po svoj prilici nastali od zubatog dlijeta. Preko glave Zene preba6enje veo.
.-r)

r-l Iakb je po ivoj prilici u pitanju Zena srednjih ili, dak, starijih godina, na prvi pogled se iini kao da
je prikaiana mlida iena. Njen je lik odito idealizir_an.Nema sumnje.da se ovaj portret sasvim lijepo
F uklapa u struje koje se klasicistiiki obra6aju modelu, a 5to je u skladu s tokovima. u umjetnosti
rrl
julijevsko-klaudijevskog doba u centrima, a i u provincijama. S tim se slaZei tip frizure. Glava se
datira u tre6e ili ietvrto desetlje6eI st. n. e.
F
Nepublikovano.[N. C.]
-

\l
,U
F
z

@
rn
 [68] t68l
Glava iene Female head
Doma6i vapnenac Local limestone
Ukupna visina 32 cm Total height 32 cm
Visina glave24 cm Height of the head 24 cm
S i r i n al i c a 1 1 , 5c m Vidth or the face 11.5 cm
Solin'(Salona) Solin (Salona)
Tre6.arli 6etvrta decenija I stolje6a Third of fourth decadeof the 1st
nove ere century A.D.
Arheoloiki muzej, Split, inv. br. ArchaeologicalMuseum, Split, No. C
c 153 153
Glava Zene sredniih godina. Lice ioj je-izduLeno, bez naglaiene muskulature i nabora koZe. Bore se
z a p a i a i u s r m o u z u g l o v e u s t a i n o s a .C e l o j e d o s r a z a k o S e n o .U s t a s u [ i n o o b l i k o u a n a ,s p u n i m
u s n a m . aO. c i s u k r u p n e i b a d e m a s t eG . o r n i i i e k a p a k n a g l a i e n .a u u n u t r a s n j e mu g l u n a z n a i e nj e
s u z n i k a n a l . O b r v e i u r a v n e . B i e l o o c n i c ai e i z b o c e n a .F r i z u r a j e n a r a z d e l j a kp o s i e d i n i t j e m e n a .
Mase kose su baiene sa strane u dugim valovima i pokrivaju uii, do pola.'Iza-uha st.a.e kose se
u k r i r a v a i u i t a k o s p o i e n ep a d a i u d o l e d a
_ u p l e t e nu e p l e t e n i c u .U z u h o s e n a l a z ed v a p r a m e n ak o s e .
P o p l t 9 u 3 i e z i i c a . F r i z u r a i e i z r a c l e n az u b a t i m d l i l e t o m . l z a v r a r a s e z a p a 2 ao s t a t a ko d j e c e ,s t o
z n a i i d a i e g l a v ap r i p a d a l as t a r u i .N o s j e o t u i e n i k o m a d i c d e s n es t r a n ek o s e p o v i i e c e l a .
U s t i l s k o m . p o g l e d u ' o vpaoi r t r e tt i p i c n i j e p r e d s t a v n i k l a s i c i z m ai z d o b a j u l i i e v s k o - k l a u d i j e v s k e
drnasrije.Nema dvoibe da se teZilblaZavanjt izrazitih individualnih oblljeLja modela i raznih
deformaciia uzrokovanih godinama. Prema frizuri, takode tipiinoj za to doba, glavu valja datirati u
t r e c u r l l c e t v r l u d e c e n i l uI s t . n e . e .
Nepublikovano.tN C.l

[6e] [6e]
Glava Zene Female head
Mramor Marble
Ukupna visina 11 cm Total height 11 cm
Visina glave 8 cm Height of the head 8 cm
Sirina Iica 6 cm Width of the face 5 cm
Nrn (Aenona) Nin (Aenona)
Tre6a ili 6etvrta decenija I stolje6a Third or fourth decadeof the lst
nove ere century A.D.
ArheoloSkazbirka, Nin, inv. br. 303 ArchaeologicalCollection, Nin, No.
JUJ
a Glava iene idealiziranih crta lica, malih dimenzija, izradena od bijelog kristalnog nramora,
'.,r, saiuvana do ispod vrata. Lice je okruglo, odi su bademastogoblika, s naglaienim donjim i gornjirn
kapcima. Nos je pravilan i ravan, a vrh je okrnjen. lJsta su puna i poluotvorena, a brada je okrugla
 i n a g l a i e n a .P o v r i i n a l i c a j e g l a t k a ,o s i m s i t n i j i h o i t e 6 e n j ak o j a s u v i d l j i r . an a d e s n o j i l i j e v o i s t r a n i
o b r a z a .K o s a i z n a d i e l a j e p o d i j e l j e n ap o s r e d i n i ,v a l o v i t a j e i i z d i g n u t a ,s p u i t a s e n a s l j c p o o 6 n i c c ,
p r e k r i v a g o r n j i d i o u i i j u i s k u p l j a s c n a \ r r a t u .S k u p l j e n ak o s a i e s d v a h o r i z o n t a l n aP r s t e n a
pri6vri6ena na vratu i lepezasto se Siri u pet duiih pramenova, koji prekrivaju cijeli vrat. Iz tog
, l i j e l a k o s c , k o j i j e g e o m e t r i j s k io b l i k o v a n , r z l a z e d u a v a l o v i t a u v o j k a r a s p o r e d c n is o b j e p r e d n j e
s t r a n ev r a t a . U i i s u l i j e p o o b l i k o v a n e ,a u i n e r e s i c ei m a j u S u p l j u r u p i c u , g d j e j e v i s j e l an a u i n i c e .
P r e m a n a i i n u i e i l j a n j a i o b l i k o v a n j u f r i z u r e g l a v as c d a t i r a u 3 0 4 0 . g o d i n e I s t . n . e . , a a n a l o g n i
primjeri_glavasaiuvani u na kamejama u Britanskom muzeju u Londonu i u Istorijsko-
u m e t n l c K o mm u z e r u u z e n e v r .
B i b l i o g r a f i j a :M . S u i 6 ,r : N i n * p o v i j e s n ii u m j e t n i i h i s p o m e n i c i Z , a d a r 1 9 7 9 ,s l . n a s . 2 9 . [ M . K . ]

[70] [70]
Statuetacara Statuette of an emperor
Bronca Bronze
Visina 7,6 cm Height 7.6cm
NalaziStenepoznato Piaceof discovery unknown
Prva polovica I stolje6anove ere First half of the 1st cenrury A.D.
Arheoloiki mtrzej, Split, Inv H 5003 ArchaeologicalMuseum, Split, No. H
)UUJ
Statuetacara u togi, koja je skupljena u struku s desne strane, te ie pridrZavana lijevom rukom,
t a k o d a p a d a u b o g a t i m n a b o r i m a .T o g a p o k r i v a i g l a v u . T e Z i n a p o i i v a n a l i j e v o j n o z i , d o k j e d e s n a
l r s a n o s a v i j e n au k o l j e n u i m a l o u z d i g n u t a .U l i j e v o j r u c i , s a v i j e n o ju l a h t u i i s p r u Z e n o jn a p r i j e d ,
n a i a z -si e s v i t a k . S a k ad e s n e ,n a p r i j e di s p r u z e n er u k e , j e o d l o m l j e n a .L i c e j e o z - b i l j n o ,a r a v n o
o d r c z a n ak o s a , k o j a p a d a n a c e 1 o ,u k a z u j e n . r t o d a j e r i j e 6 o j e d n o m o d c a r c v aj u l i j e v s k o -
klaudijevske epohe, vjerovatno Klaudiju (Ti. Claudius Caesar Augwstus Germanicus, 11 54). Ipak
a t r i b u c i j aj e t e ! k a s o b z i r o m n a t o d a j e g l a v an e p r e c i z n or a d e n a .
Nepublikovanq lJ. Z-P.)

[71] [ 7l ]
Gema Gem
Karneol Carnelian
1 2 x 1 3m m 1 2 x 1 3m m
Solin (Salona) Sohn (Salona)
Rano I stolje6enove ere Early lst century A.D.
Arheoloiki mvzej, Split, Inv I 1'A73 ArchaeologicalMuseum, Split, No. I
1073
Glava mriavog muikarca, oitrih crta lica u profilu nalijevo. Mubkarac je pro6elav. Bora oko usta je
naglaiena a nos dug i zakrivljen. Jasno su vidljivi uho i vratna jabuiica. Glava liii Juliju Cezaru
(Caiws Iulius Caesar, LA0-44. g. prije n. e.), no nedostatak uobiiajenih atributa, kao 5to su lovorov
vijenac i zvrlezda,oteZavaju identifikaciju. Portret je iz-razito realisti6ki koncipiran.
B i b l i o g r a f i j a :F . B u l i 6 , B u l l . d a l m . , 1 8 9 1 ,X I V , 5 4 . l J . Z - P . l
Fl
a
-
rl

*l 1721 l72l
I-
Falera s likom Tiberija Phalera with the figure of Tiberius
Staklenapasta GIasspaste
V i s i n a3 , 7 c m Height 3.7 cm
F
Sirina 2,8 cm Width 2.8 cm
- Ivolevci (Bwrnwm) Ivoievci (Bwrnwm)
D r u g a i l i t r e c ad e c e n i i aI stoljeca nove Secondor third decadeof the 1st
\/ ere century A.D.
,(/
ArheoloSki muzei, Zadar, inv. br. ArchaeologicalMuseum, Zadar, No.
F 3001 3001
Z Portretna medalja okruglog oblika, izradena od tamtoplate-Paste, na ko j.oi ie prikaz.anlik mladog
mujkarca. Ne{ostaje lij"eva-stranamedalje. U visokom-reljefu prikazan<-,je poprsie muikarca kratke
k o s e ,k r u p n i h o t i i u , i s i a k n u t eb r a d e ,a n o s j e s a s v i mo t u i e n . V r a r i e d o s t r 5 i r o k ,a v i d l i i v es u
n a r a - e n i i e i u s k a t r . r k ak o j a s e s p u 3 t ao d d e s n o gr : r m e n ap r e k o p o p r s i e ' . . . .
O o i r a n a o k r u s l a r e l i e f n r p i o 6 , n e k a d , i e b i l a a p l i c i r a n au p l o c . r t t uk o p i ' u i b i l a i e v o i r r i i k i u k r r s u
i u ' n k . i 1-i " d r i ; e . T r L u , o i l i k o u a n i a i l i p h a l e r a id o b i v a l is u z a s l u Z e ni i n r r k i r o i n i c i . I o b i c n o " u
bile iziadene od bro,r.", srebra ili'stakli, s portretnim prikazima neke carske osobe, biljnim
m o t i r i m a , m i t o l o S k i mi l i z i r o t i n i s k i ml i k o v i m a .
Analogni'nalazi i primeri ,"t ln"a"tj" javljaju se u Britaniii (Colch^ester),.5vicarskoj (.Vindonixa),
O "itr
Arrrtri! (Carnuntim), a u Jugoslaviji ('Poetotio, Emona i Burnwm). Sva nabroiana miesta nekada su
bila poznati rimski vojni logorr.
 te.lnelip u o r r r e t n i hk a r a k t e r i ' t i k ai o s o b i n a , t e f r i z u r e ,l i k m l a d o gm u i k a r c ap r i p i s u j es e . a r u
f1
r l b e r r l u ( l t b e r t u s L a e s a r A u E u s tlu4s- 3 , 7 ) , a o d n a v e d e n i h f a l e r a n a j b l i i a j e p r i m j iurV ui n d o n i s s a
Muzeju u Bruggu.
Bibliografija: B. Ilakovac, Arheoloibi vestnih, xxv, 1974, 158-164,T. L; B. Nedved, v Nakit
na
tlu sJeoerneDalmacije od prapovijesti do danas, zadar 1987, 182, 6r. 329, T. 25/2.
lM. K.)
173) LI J]
Gema Gem
Karneol Carnelian
1 0 x 1 4m m 1 0 x 1 4m m
NalaziStenepoznato Placeof discovery unknown
R a n o I s t o l j e c en o v e e r e E a r l y l s t c e n t u r yA . D .
A r h e o l o 5 k im u z e i , S p l i t , l n v I 2 5 9 g ArchaeologicalMuseum, Split, No. I
2598
Glava,mladica,u profilu nadesno, s dugim_golim vratom. Kosa je kratka i kovriava. Nos je ravan, a
i z r a zl i c a o z b i l i a n .P o r t r e rv j e r o v a t n op r e d i t a v l j aj e d n o g . j u l i j e v s k o - k l a u d i j e v spk roi gn c a ,m o 2 d a
C a i a r fi L u c i i a . C e z a r a . l G a i u sr l u l i u s t C a c s a r ,L u r i u s r l i l i u s t C a c s a r , p r e l a zi z . t " r i e u n o v u e r u ) .
Izraz portreta je idealistiiki, u duhu augustovsko-tiberiievskeumjetnosti.
Nepublikovano . LI. Z-P.l

l74l 174l
Gema Gem
Karneol Carnelian
1 3 x 1 5m m 1 3 x 1 5m m
Solin (Salona) SoIin (Salona)
I st. n. e. 1st century, A.D.
Arheoloiki mvzej, Split, inv. br.I239 ArchaeologicalMuseum, Split, No. I
239
Glava Aleksandra Velikog (AleksandarIII Veliki,356-323. g. priie n. e.), u profilu nadesno. portret
A l e k s a n d r av. e l r k o g s a r o g o v i m a o v n a d o b i o i e p o l i t i c k o z n i i e n j e n a k o n l 1 2 . g . p r i j e n . e . , k a d a
su
B a e S r p a t s ksl v e c e n r c r , , h t . . 3 T , "u o a z i S i v a , . p r o g l a s i lA
i monovim sinom i zakoniiim nasljednikom
l a r a o n a .L t c e A l e k s a n d r aV e l i k o g .j e m l a d o l i k o , s a k a r a k t e r i s t i t n i mc r t a m a . U v a l o v i r o j k o s i s e
n a l a z it e n i i a ,v e z a n an a . p o t i l j k u , - ir o g . o v n a i z n a d u h a . V r l o s l i i a n p _ r i k a zA l e k s a n d r aV e l i k o g
le
:19Y.van n _ aL l T r m a h o v o lt e t r a d r a h m i ,k o j a j e k o v a n a d v a d e s e t a kq o d i n a n a k o n n i e s o v es m r t i .
t s r b l r o ^ g - r a i i l a : - O . _ H i r s c huf enldd S c h n e i d e rA, rth. Epigr. Mitt., Id85,g4r F. Bulic,'Bzlt. dalm. 1g86,
I X , 1 8 2l.J . Z - P . l

Lr c l L/5J
Gema Gem
Kalcedon Chalcedony
1,7x23 mm 17x23 mm
NalaziSte nepoznaro Place of discovery unknown
Prva polovica I stolje6anove ere First half of the 1st century A.D.
Arheoloiki muzej Split, Inv I2596 ArchaeologicalMuseum, Split, No. I
2596
Bisra carice Livtje (Claudia Livia, 13. g..pre n..e.-cca 31. g. n- e.), u_profilu nadesno, s diiademom i
velom ko;r u naborima padaniz vrat. Prikazani su i nabori odje6e okb vrata. Crte lica su pravilne, a
na ielu su.pramenovi valovite kose. Livija jebila.Lena Tiberija Klaudija Nerona i maika Tiberija i.
-7
Nerona Klaudija. Druza. 38..godr p1e n..g. rastavila_seje od supruga da bi se odalazi Augrstal
umrlaje 31..god. n. e. u dobi od 85 godina. vrlo sliian prikai liiije nalazi se na novcu,
bronianom dupondiusu sa natpisom pIETAS. Portret irna .jasnenaznake idealizacije,karakteristidne
zJ ooDa u Korem le zrvlela.
Nepublikovano . lJ. Z-P.)
 [76] [76]
Kameja Cameo
Oniks Onyx
DuZina 3 cm Length 3 cm
Sirina 2 cm Width 2 cm
SeliSte,zapadni deo civilnog naselja SeliSte,western part of the civilian
Viminaciuma settlementol Vim inacium
Prva polovina I veka nove ere First half of the 1st century A.D.
N a r o d n i m u z e j , P o Z a r e v a ci n
, v. N a t i o n a lM u s e u m ,P o 2 a r e v a c ,
antidko-vizantij ske zbirke Classical-Byzantian Collection of
Viminacijuma 2168 Viminacium No. 2168
Troslojna eiipsoidna kameja od mrkog i beliiastog oniksa predstavlja poprsie 2ene_ okrenute nalevo.
U g o r n j e m d e l u . i z n a d r e m e n al i g u r e , " k a m e i ai e o " S t . . " n r .i ] i t t a i l o v o i o u v e n a cu k o s i s u s v e t l e
boj*e,a pozadina, kosa i tunika sri mrki. Profil figure karakteriSe.sedugim spljoltenim i slabo
rziai.enim nosem. Kosa je pubtena, razdeljent po sredini i u blagim uvojcima pada do ramena. Lice
je uokvireno spiralnim kovriama. Oko glave si nalazi lovorov venac (corrona convio.iah's).. Figura je
obu6ena ,r turikr, koja je na desnom rairenu pri6vr56enakopdom-agrafom, koja ie, kao i otkriveno
levo rame. beliiaste boie.
Kako se na glavi Zene koju prikazu.je ova kameja nalazi lovorov venac, o6evidno je da je u pitanju
predstavnicJcarske p o r o d i c e . P r e m a n a c i n u i e S l i a n i a ,n a i v e r o u a t n i i ei e r e i o - n e k o ip r i n c e z i
julijevsko-klaudijevske dinastije. NajbliZa analogija kameji iz Viminacijuma, kameia koja se iuva u
Umetniiko-istorijskom muzeju u Becu (G. M. A. Richter, Engraz,edGems of the Romans, "1971,
106 707, Nr 512), opredeljena je kao predstava Antonije (Antonia,36-39), Germanikove maike, ili
Agripine Startje.(Vips.ania Agrippina,,i4. g. pt. n. e..- 3.3-.g- n. e.),.Agripine-6erkei Germanikove
Zene. Ako se prihviti interpretacija da su na tuvenoj velikoj kameji koja se iu_vau Kabinetu
medalja u Parizu u drgom redu, levo od centralne figure, Tiberija. prikazani Germanik_i njegove
Zena 1ibid., 104-105, Nr 502), karakteristiian profil,"kao i naiin deiljanja, dozvoljavali bi da se
kameja nade.a u civilnom naselju Viminacijuma opredeli kao predstava Agripine Starije.
Nepublikovano. [I. P.]

l77l 177)
Kamej s poprsjem iene Cameo with the bust of a woman
Staklenapasta Glasspaste
1 , 2 x 0 , 8c m 1 . 2 x 0 . 8c m
Nepoznato nalaziSteu Dalmaciji Find from en unknown sitein
Druga ili tre6a decenijaI stolje6anove Dalmatia
ere Secondor third decadeof the 1st
Arheoloiki m:uzej,Zagreb, inv. br' century A.D.
15 9 0 1 ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
15 9 0 1
F.l
va Kamej je elipsastogoblika i usaden je u okvir jednostavnog zlatnog prstcna. Bi.ielom staklenom
- p a s r o m ' n ar i m n o i " p o d l o z i i e o b l i k o v a n o p o p r s j e Z e n e ,i i j i g l a v a j e p r i k a z a n au d e s n o m p r o f i l u ,
rl h o k j e d o n j i d i o p o p r s j a .o d v r a r a n a n i z e . ' o k r e n u tt a k o d a i e v i d l i i v v e i i d i o l e d a . Z b o g i z l i z a n o s t i
reljefno obiiko".a.rog poprsja, neki detalji su izgubili plasticitet, ali se, unatod tome, na..glaviveoma
d o ' b r o o c r t a v a j uf i " 6 i t . u k i r r . i . a n i o b r a z i i b r a d a , k a o i p r e c i z n o o b l i k o u a n au s r a ,d o n i i . d i o u s i j u .
r-)
n o s i o i i . P o r i p u f r i z u r e t r e b a p r e r p o s t r v i t id a j e k o s a 6 i l a . u r e d n op o i e i l i a n a i . n a z a t i l i k u
F sakupliena u presaviienu pletenicu, bd kole se, niz leda, dini se, spuStaodvojeni duii kovriasti
pra-er. Oko tiemena ie, poput vijenca, ovijena tanka vrpca.
T i p f r i z u r e k a r a k t e r i s t i i a ni e z a p o r t r e t e 2 e n az p r u e c e w n i n e I : , , l ' : . , a l i i c t e i k o p o u z d a n o ,
F, o d r e d i t i i d e n t i t e t p r i k a z a n eo s o b e .e j n i s e , i p a k , i u d e c i p o { r i z u r i i f i z i o n o m s k i m o s o b i n a m a ,d a
- portret treba pripisati Agripini Startjoj (Vipsinia Agrippina,1.4. pre n..".-31 1.e.) k6eri Agripe.i
A u g u r t o u . k c e r k e J u l i j e ' i G e r m a n i k o v es u p r u g e ,a l l i i i s t o t a k o m o g u i n o o v a j p o r t r e t p r i p i s a t i i
n e k i j d r u g o j o s o b i j u l i j e u s k o - k l a u d i l e v s k odgo b a , p r i m j e r i c e A n t o n i i i , k c e r c i M a r k a A n t o n i i a , p a
\r' i a k i A u g u s t o v o i s u p r u z i L i v i j i i l i n i e g o v o i s e s t r iO k r a v i i i '
,9 Nepublikovano. [A. R-M.]
F
z t78t [78]
Auieus Klaudija | (41.-54) Aureus of Claudius I (41-54 A.D.)
Rimska kovnica, 50-51. godine nove Rorrian mint, 50-51 A.D.
ere Gold
Zlarc Diameter 19.5 mm, weight 7.76 grams
P r o m j e r 1 9 , 5m m , t e L i n a 7 , 7 6g From the Collection Maddalenain
Iz zbnke Maddalena r Zadru, poklon Zadar, gift
N Arheoloiki muzej,Zagreb,lnv. br. ArchaeologicalMuseum, Zagreb,No.
36r 361
 Av' TI CLAVD CAESAR AVG P M TR'PX IMP PP Glava Klaudija I s lovorvijcncem
nadcsno,
n a o k o l o b i s e r n ak r u Z n i c a .
Rv
, S P Q R / P P / o B c S u t r i r e t k a u n u t a r v i j c n c a h r a s r o v al i i 6 a ; b i s e r n ak r u Z n i c a .
izgledu rimski je poviesniiar,svetonije Trankvil napisao rlij.d"r.' Llgleclai
?-5]1191.".ry.
',,ot:l!-:,t-,-:.:ntle nlegotoj uanjitini n,edosta,ralo.,bilo da je, rr,alanilt sjedio. a osobito Ead ie lerao. je,
' I b t o ( t s o k a ,a l t n e
m r i d u a s l a s a .a l i j e p , al i,y . , , l t i e p r . r i i c l L k o s cj p y r y o t . r a r a . | 7 d i \ t . t n a n o \ c J
InoZemo vidjeti kao starijeg muSk.rr." tklr.hih cria lica, poneito .aborar" iela, gusteB r
kratke kose
ovlencane lovorovrm vilencem, iije se trakc spultaju niz ).atiljak. Vrat Klaudija p-omalovei
prelazi
u Poprsje.
Opisani zlatntk, aureus, nastao.je,kako se vidi, iz datacije na revcrsu, u vrijeme dok
1e Klaudije po
. l c s c t ip u r v r i i o i r s t . p u t k o g . t r i b u n a , t j . i z ' r . e c l . 2 5 . j a n u a r a5 0 . ; 2 5 . j a r r " . a 5 1 . g . T ; i : - ; ; ; ; ""
.c7Lie\cr l r'lrd.ru g r i c o r r , , , , r l .rr. i c g o r .er e t r1 . . t/ ( . n . r \ g r i p i n , r .
F . u d r n J '.u. b r ( . i c i , ' i , J o , 1 2 .o k r , , h r . ri 4 . k r d
r l r D l . l n g r l l l i JJ .: I / ' o p t s . t r l t . o l o g t . r ' l oupd.i te l t t t r y . n t h / C t du 7 t g , , 1 , , , .Z : 5 r e l , l g V O ,I r 2 - ',
1 6 , ' r a b . ! Y ' 8 r H c o h e n ' , M e d a i l l e s " i m p J r i a l e s , Ip", lr.rri sr . 1 8 8 0 , 2 5 8 , 9 2 ; c . ' i r . v , S r i ' h . . l " n d - i r .
C a r s o n , T b e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g e i , L o n d o , 1 9 g 4 ,1 2 4 , 5 3 .
tZ. D_I. M.l

[7e] [7e]
Aureus Nerona (54-78) Aureus of Nero (54-ZSA.D.)
Kovnica u Rimu, izmedu 63. i 58. R o m a n m i n t , b e r w e e n6 3 a n d 6 8 A . D .
godine nove ere Gold
Zlato Diameter17><18 mm, weight 7.34
Promjer 17x18 mm,7,34 g grams
lz zbirke fra Grge Lo2ica iz Livnal Frorn the collection of friar Grga
dar biskupa J. J. Strossmayera LoZic from Livno;
ArheoloSki muz.ej,Zagreb, Inv. br. gift of bishop J. J. Strossnayer
+48 ArchaeologicaiMuseum, Zagreb, No.
448
A v . I M P N E R O C A E S A R A V G P P G l a v a N e r o n a s l o v o r o v i m v i j e n c e r nn a d e s n o ;
naokoro
biserna kruZnica.
u odsieiku (egzergu).salus si9d,ina prijestoliu s visokim naslonom nalijevo, Ijevicom
l];J|"a"t
p o d b o e e n an : n r s l o n . u i s p r u i e n o jd e r n i c id r i i o r t c r u .
T i t u l r t u r a N e r o n a n a . r v e r . uz l a r n i k ag l a s i :i n r p e r a r o r t 1 z a p o v i e d n i kN ; cron CczarAugust
d o m o v i n e . . P r r t r e t . lver l o n a r L r r r l i s r i,cvi oi ,i,n" ,. il , rrobli.n.
l l , : _ 1 i : : _ ? l ) ,k,roattak c, u
b r a d u . d e b e l i p o J b r a d a k i d e b e r ir r r r . o s o b i t r p " r z n i , p r . u- i"-.". n
" i . . g . ; r r " i ' . . r ,rlo
a nicgovoi
?-?],iil,l.l" r z n a d
n i s k o g ac e l ap o i e i l i r n a i e u p o l u r n i c . e i ' a s r iur nr . i e i n r r , r p r u r i l r r o . u p o e c i l j . r n i
lll^1tl-19t,
P r a m c n o v rn i t r e r : l y I z a r r l r k ur r r p e r dL_r i i j u .c l r r . r i e o vj c n c r n ai r r o r o r i n r u i j e n c c n re,i i c . r p . c
^ ", ,^r"1; ., i Cdiol sl 1t o.tza:nt rsl 1 a kp. . n l ; B o u " . o d i i e r r n j u S v e r o n i j cg o r o r i : U o J i j e u a n i u i t l a J n n i u b i i j t
,: :l ): ? r u ad,a . 1 ek . o s uk.o t r t a o p o p u !
T,atttr.dR - \ t e p ( n i t ( , . r n a p u t h p o A h t i i p u s t t oj u j t i L k i t a
. l n a c e .o n r c g o v o rp o l . r v i p i i e s l i i e d e c c :N e . r o nj e L , i " , r i d n j e g u z r a s t a . t i j c / o m u j e b i l u
p9s:4toPlegama.t ncug.od.naaonp. kosa 2utkasra, lirt uise liltpu negi prtlttno,
o'ti mudri i nejto
sla,b,rJe. urat debe-o,trbuh itbuten. noge oJtiic tankc. zdrauljl pn""l1no.
t s t b l i o g r a l i j aS:. L i u b i c l ,P o p i sa r h e o l o g i i k o g . o , l l e hNaa r . t e r y k r z t ' j n u Z t g r r b r r .
odsjck II.,,cz:k
Z . 1 g j : ! ,, t n o . _ 1 3 8 . ^l r4 H . , C o h e n , ,i 4 " d o i l " , . i , , t p r r a 1 cIs. p r r i c r r i o . : o o , ' . l r s : i l .
In . ) y d e n h . r m .t h e M.rrrincly_F.
R o m r n l m p e r i a l C u i n a g cI , I o n J u n l q 6 U , l 4 g . 5 4 .
fZ. D. I M,]

[80] [80]
Cistorof-tetradrahma Klaudija I Cistophorus-tetradrachm of
(41-54) C l a u d i u s I ( 4 1 - 5 4A . D . )
Kovnica u Efezu, oko 50-51. godine The rnint at Ephesus,c. 5O-51 A.D
nove ere 51lver
Srebro Diameter 25x27 rnm, weight 10.66
P r o m j e r 2 5 x 2 7 m m , r c Z i n a1 0 , 6 6g grams
Kupijeno kod dr F. Walle u Beiu, Pur.chased frorn the agencyof F.
godine1914. Walle in Vienna in 1914
A _ r h e o l o i km
i uzej,Zagreb,Inv.br. A _ r c h a e o l o g i c a l M u s e u m , Z a g r eNbo, .
25.854 25.854
Av. TI GLAVD CAES AVG AGRIPP AVGVSTA paralelna poprsja Klaudija I s lovorovim
vijencem i Agripine Mlade nalijevo.
Rv. DIANA EPHESIA Kip Dijana Efe5ke, okrenuta licem.
All.: k o v a n o gu E f e z u . uM a l o j A z i i i . p r i k r z u j ed v r p r r a l c l n ap o p r , i a t a r a K h u d i j a
I n r r e gl 1o-v"ce.e. jtrv,r"rf eoproa r e d . i e n e J u l i i e A g r i p i n el M i a d e ; ,s k o i o r n i c ' j c v j e n c . r og o J r r r c4 9 ,
nrkun iro
r e b r o . p n s r l i e ns r n a k n u rrj r e i u ) e _ n uV a l e r i j uM e ' a l i n u . A g r i p i n ab i h j e k c e r k : c c r m . r r r i k ri
Agripine Starije, a sestracara Kaligule. prvi joj je rnuz bi6 Grel Donli.ije arr"".u"ru,
s kojim je
 i m a l a s i n a , k a s n i j e gc a r a N e r o n a . U b i j e n a j e 5 9 . g o d i n e . . P r e m d ai e n j e n o p o p r s j e n a s r e b r n i k u
prekriveno ve6im iijelom likom Klaudija, vidi se lice mlade zene s pr6astim nosom i kosom s
i a z d e l j k o m p o s r e d i n i i u v o j c i m a n a s t r a n e ;o k o v r a t a n a z i r u s e n a b o r i h a l j i n e .
Portret Klaudija dat je na uobiiajeni nadin, s lovorovim vijencem vezanim otraga trakama, samo su
mu mi5i6i na vratu neito naglaleniji no inaie.
Spomenimo joi i to da je kovnica u Efesu, istovremeno kovala i provincijalne brondane novce sa
. l i i n i m u s p o r e d n i mp o p r s i i m ac a r ai c a r i c e .
Bibliografija: H. Maitingly, Coins of the Roman Empire in tbe Britkh Museum, I. London 1923,
1.97 , 251; H. Cohen, Miiailles impiriales I, Paris 1880, 273, 1,;C. H. V. Sutherland-R. Carson,
T h e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g eI , L o n d o n 1 9 8 4 , 1 3 0 , 1 1 9 . l Z . D . - l M ]

[ 81 ] [ 81 ]
Glava Vespazijana Head of Vespasianus
Bijeli vapnenac White limestone
T^t'l heioht ()
Ukupna visina 52 cm "-
Visna glave25 cm Height of the head 25 cm
S i r i n al i c a 1 7 c m Width of the face 17 crn
Yid (Narona) Yid (Narona)
Osma ili devetadecenijaI stolje6a Eigth or ninth decadeof the 1st
nove ere c e n t u r yA . D .
Arheoloika zbirka Vid ArchaeologicalCollection Vid
Car je prikazan na na6in da se jasno uoie njegove stvarne crte lica, ali, ipak, ako se uporedi s
najrealiitiiki.lim portretima, kao Sto je na primjer portret iz Nove kazberSkegliptoteke u
K o p e n h a g e n uo,n d a s e j a s n op o k a z u i ed a i e o v a i p o r t r e t u z n a t n o im i e r i i d e a l i z o v a ni r. o s e
p o s e b n o z a p a L a t o i i m a , k o j e o d a j u p l e m e n i t o s t ,m u d r o s t i d o s t o j a n s r v o a
, i s p u l t e n es u
karakteristi3ne grube careve crte lica, te lukavost i cinizam. Glava je dobro saduvana,ali se ipak
z.apai.ajustanovlta oite6enja, kao 5to je, na primjer, otuieni nos, oikrinuti vrhovi u5iiu, te
rrfestimiino izlizana povrbina lica. Glava je vrlo ovalna i zatvorena. Pramenovi su prilegli nisko uz
lubanju. Na ielu su tioma kratki i na sredini se dela neznatno razdvaiaju. Sa strane glave
pramenovi su neito plastiinije izradeni, jer su Sematskiobradeni brzo rotiraju6im svrdlom. To je
osobito vidljivo .a samom rubu kose. Straga.ie glava znatno loiije obradena, 5to bi moida
ukazivalo da je bila pokrivena velom, kao lto je desto sluiaj kod nekih likova careva.Na delu su
urezane tri horizontilne bore. Uz kuteve oiiju vidljive su takoder pli6e bore. Uz korijen nosa su
dvije duboke bore, koje idu sve do uglova ustiju. Kapci su teiki, a osobito su masivni donji. Lice ie
gojazno i mesnato, sa snaZno istaknutim vrhom brade. Jabuiica na vratu proviruje 12 golaznog
iktrn. eira"a povriina glave bila je obloZena dosta debelim slojem kalcifikata, tako da je imala
tamnu patinu. Kalcifikit je djelomidno odi56en,ali je potrebno jo! uvek daljnje skidanje.
Portret oiito pripada ili samom kralju vladanja Vespazi.jana(Imp. Ceasar VespasianusAugustus, Q9'
Z9), ili pak, pivim godinama nakon njegove smrti. Na temelju njegovih fizionomskih karakteristika
oiito je da car tada imao oko sedamdesetgodina. Stilski je potret sretni spoj realizma i idealizacije,
i-
koja je posljedica povremenog prijanjanja portretne urnjetnosti vespazijanskogdoba klasicisti6kim
akcentima. U torrpogledu, pbied gore spomcnutih karakteri"tika, govori i n€znatno_nagnutaglava
na lijevo. rame. Portrei pokazuje viioku vrijednost redionica koje su radile takve carske portrete i za
tl p r o v r n e l l a l nP
eo t r e b e .
(t)
- Bibliografija: N. Cambi, ArchaelogiaJugoslaaica,)1'V1.II,1'977,37 i d, sl. 1-5; isti, Boreas 7,1984,
rl 82 i d, tab. 2. [N. C.]
*_)
.- [82] [82]
Portret Domicijana Head of Domitianus
F
frl
Bjeli mramor While marble
Saduvanavisina 52 cm lJ,:;Fl Part52 cm
, o{ the preserved
F Sirina lica 30 cm w t o t n o I l n e r a c eJ U c m
- Kumbor kod Herceg-Novog Kumbor near Herceg Novi
Kraj I veka nove ere End of the 1st century A.D.
v Lapidarijum rrr:uzej^,Kotor Lapidarium of the Museum' Kotor
'(, Poriret Domicijana (lmp. Domitianus Caesar Augustus St-lO; mlaclim godinama, izraden u
" u krupnim
F. monumentalnim ,^.^jir^ ^ sa brahicefalnim odllkama glave, bujne kose zaie.Sliane
z p r a m e n o v i m au z o b r i s e 1 i c e ,s a n a v o j c i m an f , r e m e n u ,r.a v n o g . i n e -p n g g ? v i s o k o g i e l a , n i s k i h
tbrva, krupnih o6iju prikazanib u obliku pune mase 6ez zentca.Nos je.blago pov-ijeni neznatno
o5te6en.Naznaiena si, i stisnrta usta, sa iiturenom gornjom usnom nad donjom. Markantna donja
vilica prelazi u snaZni vrat. sa skoro kvadratnim tztezom.
Portr& je raden jednostavno, sa naglaSenimosnovnim djelovima glave (oii, kosa, usta),5to licu daje
o z b i f j n o s r i s t r o g o s t .M e r m e r n a g l a i a i z K u m b o r a s t i l s k i m r i e 3 e n i i m ap o d j c d n a k os e v e . z u . izea
.ealistidki i klasiiistiiki period i iastala je najverovatnije posle 81. g. n. e. kada je Domicijan, posle
\ m r t i T i t o v e . p r e u z e ov l a s t .
Bibliografija: i. Nikolajevi6-Stojkovi6, Zbornik radoc,)aVizantoloihog instituta,2, 1953, i-6, sl' 1
v lo.v-z.l
[83] [83]
Glava mladeg Eoveka Head of a young rnan
Mramor Marble
Visina 21.,5cm Height 2'1..5cm
Sirina 15 cm Vidth 15 cm
SremskaMitrovica (Sirmiwm) SremskaMitrovica (Sirmium)
Kraj I veka nove ere End of the 1 st century A.D.
Muzej Srema, SremskaMitrovica, Museum of Srem, SremskaMitrovica,
inv. br. A/1329 No. A/1329
Glava mladeg ioveka, od krupnozrnastog belog mramora, naclena u krugu Pivare u Sremskoj
Mitrovici. Zad,nja stranaje odbijena, a nos je delimiino oite6en. Giava je kruZnog oblika, punih
obraza i naglabenog podbratka. lJsne su velike i mesnate, a na niihovim krajevima nalaze se kratke,
duboke bore. Oii su krupne, Sirom otvorene, sa roLnialama nagla5enimplitkim udubljeniima.
Iznad niskog dela je kratka kosa, predstavljenau vidu krupnih kovrdia.
P r e m ao b l i k u g l a v e .p o r t r e t i z S r e m s k eM i t r o v i c e n a j b l i Z ea n a l o g i j ei m a u p o r t r e t i m a i z p e r i o d a
' l a d a v i n ed i n a i t i j e f l a v i j e v a c aO
. b l a g l a v a ,m e s n a t io b r a z i , i a k v r a i i p u n a , i e n z u a l n a u s t a ,
karakteristiini su za portrete imperatora Tita (Titus Caesar VespasianusAugustus, T9-81,V.
P o u l s e n L, e s p o r t r a i t s r o m a i n s , f l , t s z + , 4 1 - 4 2 , c a t . 5 , 6 ) . A k o - i n e p r e d s t a v l f a n e k o g i l a n a c a r s k e
porodice, glava naclena u krugu Pivare u Sremskoj Mitrovici izradena je naiverovatnije kraiem I ili
poietkom II veka n. e.
Bibliografija: V. Dautova-Ruievlianin, Rimsba hamena plastiha u jugoslovenshom delu prooincije
D o n j e P a n o n i j e ,N o v i S a d 1 9 8 3 , 1 8 , k a t . 7 5 , t a b . 4 4 / 2 . 1 1 . P . )

[84] [84]
Glava muikarca Male head
Mramor Marble
Ukupna visina 32,4 cm Total height 32.4 cm
Visina glave 22 cm Height of the head 22 cm
Sirina lica 21 cm \fidth of the face 21,cm
Kurbinovo, kod Resna Kurbinovo near Resan
Druga polovina I veka nove ere Secondhalf of the 1st century A.D.
Narodni m:uzej,Beograd, inv. br. National Museum, Belgrade,No.
2995/1il 2995/Ur
Glava starijeg ioveka postavljenaje na snaino modelovan vrat. Iznad zaobljene brade nalaze se
Inala zatvorena usta. Lice, izduZenih obraza, obrijano je. Nos je odlomljen. Oii su krupne i Sirom
otvorene, sumarno predstavljene.Visoko 6elo, sa vertikalnim borama, odaje ozbiljnog i odluinog
ioveka. Glava je na temenu bez kose, pa je vidliiva Siroka brazda.
Povriina glave je meka i kruni se usled nepostojanosti mramora, Sto oteiava njeno hronolo5ko
o p r c d e l j i v a n j eI.a k o s t r o g o r c a l i s t i i k ek o n c e p c i j e o
, v a g l a v an e m a i z r a z i t i h n a t u r a l i s t i i k i he l e m e n a t a .
Na.iverovatnijeje nastala u periodu pravog rimskog realizmt flavijevske epohe, mada postoji
rni5ljenjepo kome ovaj portret pripada posledniim decenijama.I veka pre n. e., kada je veristiiki
naturalizam u portretnoj umetnosti ublaZen, ustupaiu6i mesto istinskom realizmu.
Bibliografija: M. Grbi6, Starinar,){-XI, 1935/6, ilZ tl+, sl. 1; D. Mano-Zisi, Antika w Narotlnorn
nuzeju u Beogradu, Beograd, 1954,20; M. Grbi6, Odabrana grtha i rimska plastika u Narodnom
t n u z ,jeu u B e o g r a d u B , e o g r a d1 9 5 8 ,6 5 - 6 6 , T . X X X I I ; A . R u s c h , / D , 4 1 , 8 4 , 1 9 6 9 , 1 1 2 ( k a t .P 2 ) . [ I . P . ]
 [85] [85]
Glava muSkarca Male head
Mramor Marble
Ukupna visina 35 cm Height 35 cm
Sirina lica 17 cm Width of the face 17 cm
Ljubljana (Emona) Ljubljana (Emona)
I vek nove ere 1st century A.D.
Narodni muzej, Ljubljana, inv. br. R National Museum, Ljubljana, No. R
247A. 2470
s i v o gm r a m o r a .T a l a s a s tkao s ap r e k r i v a , g o r n i ui v i c u c e l a .a z a l i s c i
C l a r a j e i z r a d e n ao d s i t n o z r n a s t o g
o d s r e d i n eu i i j u i d u k a z a d n j e m " d e l u " v r a t aL.i c e i e u e o m au g l a i a n o . O b r v e s u p r a v i l n e .E l i p s a s r e
oii nemaju naznadenuzenic,l. Nos je orlovski, sa Sirokim n6zdrvama. lJsta su mala, stisnutih-usana
a brada zaol;ljena.Precizno obradene ubi postavljene su malo ustranu. Vrat srednje visine, na kome
se uoiava jabudica,prelazi u PoPrs,e.
Nepublikovano [S. P.]

[86] [86]
Glava starijeg pjesnika ili filozofa Head of an elderly poet or
Bijeli mramor PhilosoPher
Visina elave 44 cm Vhite marble
Sirina lica 15 cm Height of the head 44 cm
Solin (?) (Salona) \flidih of the face16cm
Druga polovina I stolje6anove ere Solin (?) (Salona)
A r h e o l o s k im u z e j ,S p i i t ,i n v . b r . C 2 2 l S e c o n dh a l f o f t h e l s t c e n t u r y A . D .
Archaeological Museum, Split, No. C
22L
Glava prikazuje starijeg muikarca s dugom kosom i bradom. Kosa se po sredini razdvaja i desni
pr"-er neznatno pada na delo. Ostatak kose pada prema zatiljku, gde je pridvr!6en. Ubi su gotovo
iasvim pokrivene. Brada je duga i pri dnu je otucena, a_lije vidljivo da se razdvaja u dva pramena.
B r c i p a i a j u p r e k o l i n i j e u s t i j u l g u t e s e u m a s i b t " d e . e e i o j e v i s o k _ oi b e z b o r a . K o s t i i z n a d o b r v a
rl r, ,n"t.to isiaknute. Nos ie otpao, a bio ie nadomjeiten klinom prilikom izrade. Usta su mala i
a neznatno otvorena. Donja se usna vidi, dok gornju pokrivaju brci. O6i su iiroko rastvorene. Ispod
- o6iju zapaZaju se fino oblikovani suzni kanali. Kapci su mali. Na t.iemenuie usaden klin_od Zeljeza,
(, koii je ofito.slu Lio za pridri.avanje glave za pozadJrnu.Stai.nia strana nije detaljno obradena kao
r-)
prednja. Kosa i brada iu obradeni zubatim dlijetom, dok se mjestimitno zapai,aduboka svrdlana
iupa koia ie tek poneqde -kar"lo-. proiirena u kratki kanal. Usta su izradena na taj naiin 5to su dvije duboke
.rp. pot.z"r" svrdlanim Rad svrdla se uodava i u kosi. Osim nosa, koji je otpao, na
F mistrr spoja joi su dosta oite6ene obrve.
rr'l
P o r t r e r o c i r o p r i k a z u j e n e k o g p j e s n i k ai l i l i l o z o i a . R i m l j e n i s L rc e 5 t ok o p i r a l i g r i k e o r i g i n a l e
F p o z n a t i h l i a n o s t i .O r a i l i k n [ " - o g u . , - , o i d e n t i [ i k o v a t i n a t e m e l i u p o z n a t i h p i i k a z a . V i l o . i c
tje.orrtro u pitanju rimska kopija nekog grikog originala iz doba oko sredine IV st. Pr;jc n.c.
- Nepublilrovano. tN. C.l

w.
'(,
F..
Z
 [87] [87]
Glava starijeg mu5karca Head of an elderly man
It
Mramor L V I A T DI C
Ukupna visina 32 cm Total height 32 cm
Visina glave 24 cm Height of the head 24 cm
Sirina lica 15 cm Vidth of the face 15 cm
Nepoznato nalaziSte Place of discovery unknown
Zadnji.de.cenijI stolje6a nove ere Last decadeof the tst century A.D.
Arheoloiki muzej, Zadar Archaeological Museum, Zadar
Glava muikarca saduvanado- polqvice.vrata, vrlo oite6enog cifelog lica. Nedostaje nos, liievo oko i
u s t a .a v r h b r a d e i e o t u c e n . V i s o k o . t e l o j e b e z k o s e . o b r u J s u i e d i a v i d l i i v e , a d e s n o o k o j e m a l o i
u d u b l l e n o . s a n a z n a i e n i m g o r n j i m k a p k o m . P r a m e n o v ik o s e s u p o i e i l j a n i n a s l i e p o o i n i c ei
p r e k r i v a i u c i i e l i s t r a z n j i d i o g l a v ed o v r a r a .o v a j d i o g l a v e. j eb o i j e s a i u v a n i o b r a d e n .
P o r t r e t u c i l e l i n i p r e d s t a v l i ai t i l s k i n e u i e d n a 6 e nr a d , p - o g o r o u oa k o p o g l e d a m oo b r a d u o k a i u i i ; u .
koji se razlikuiu
. i e d a no d d r u g o g , d o k i e o b r a d i s t r a i n l i g d i j e t a p o i v e 7 e n ap o s e b n ap a z n f a .S t i l i k i i
v r e m e n s k ip r i p a d a k r a j u I . s t . p r i j e n . e .
N e p u b l i k o v a n o I. M . K I

[88] [88]
Glava mu5karca Male head
Bijeli mramor White marble
Ukupna visina 29 cm Total height 29 cm
Visina glave 25 cm Height of the head 25 cm
Visina lica 19 cm Height of the face 19 cm
Sirina lica 15 cm Vidth of the face 15 cm
Kraj I stolje6anove ere End of the lst cenrury A.D.
Plominska luka Plominska luka
Vavltajni muzej Poreitine,Pore6,inv. RegionalMuseumof Poreitina,
br. AR 206 poied,No. AR 206
R e a l i s t i i k i p r i k a z g l a v e k o j a i e d i o . v e i e . s k u l p t u . r ep, r i k a z a n ee n
face. Lite iajolikogoblika, oiviieno
Ko.vroTavom n a b u r a l o mk o s o m k o ; a p a d a n a d e l o , t e g a r i m e i i n i v e o m a u s k i m . D v i j e p r a v i l n e
u i k e s i m e t r i i n o s u p o s t a v l j e n en a g l a v i . K r a t k i z a l i s c i " s t a p a j suq u m e k a n u k r a r k o o i i s a n u b r a d i c u ,
 ieiljani
sa kratkim brkovima, rezanrmu visini ruba usnica, ispod pravilnog nosa Pramenovi kose
su od tiemena glave spram iela te naspram vrata.
Li.;-"i;j;;;;r?inr i id6rn"r,, dok iipod oitrih oinih bridova nalazimo tui,an pogled; usnice su
. k u D l t e n en, e T n a t n op o v l l e n e .
Osrecenja . e n a l a z en a n o s u ,b r a d i i k o s i i z n a da e l a
Sitli.;r'"ii;", V. Kovaii6, Vodit Zat,iiajnog (yze1a Poreitine, Porei 1982, 11; isti, Arheologija
i umjeinost Istre, P:ula 1985,96, sl. 280. [V. K.]

tSel [8e]
Pisar Scribe
Pohorski mramor Poho.rjemarble
V i s i n a1 3 4c m Height 134
Sil"" e f .- Width 61 cm
Debliina 87 cm Thickness87 cm
{.j;.*.; S . u ; n i r k o id o l i n i S . r n p " , . , ti n t h e , s a v i n j av a l l e y n ^
D r u g ap o l o v i n aI v e k an o v e e r e S c c o n dh ' t l l o l t h e l s t c e n t u r yn ' u '
noklii'nski mrzej, C.lr", i"". b.' f ao RegionalMuseum' Ce1;e'No' 186
R.:li;i d e r n o j , t r a n i k u a d r a, , n a d g r o b n i mn a r p i \ o m_ V i n d o n i i c v e . g r o b n i c c .
".
U';;.iil;r;;;; o t , " l r " , n , , ; r o k o - f , o r t . n . . n , u .p o \ t r \ l i e n a j e m u i k a [ i g u r ap r c d s t : v l i e n tc n f a c e
;LI"J", l. l.irl L ; , . " . L e u o d o ' f i g u . " n . , l a r ur " c i s t a .G l a r r . o k r e n u r an a l e r o ' i m : k r r t k u . n r
"
, 1 , o c c r l j r n uk o s u . V e r o r a t n op r e d . r r " r l i aV i n d o n i i : k o i i i e b i o e d i l u o b l i Z n j o iC e l . i
rn
I t i b l i o g r a f i j aJ:. K l e m c n c .V . K o l s e k ' P . P c r r u . 4 n l t i n e g r o b n t t eL \ e ' n P e t r u 'N a t a l t ) g r
, . o n o g t a f i j c9 , L j u b l j a n a1 9 7 2 , 3 E a , 9. [V Kol']

F.l
(,t)
-
U
--)
i-r
F e{r [90]
rrl
i.f"tSf." devojka Norican girl .
F Pohorski mrariror Poho.rjemarble
Visina134cm Height 134cm
-
Sirina 61 cm Vidth 61 cm
rr' Debliina87 cm T h i c k n e s s8 7 c m
'(-) i l ; ; ; ; r ; i " u i , . , i r k o jd o l i n i S . - p . t e . . i , nt h e , s . r v i n i av . r l l e y
.'. h'rlrof the rsteenturv
Second A'D'
F rjill;';;;;;'i';;i; ";;;inu.br. 186 Regional
Z p"k."";itfl -"r.;' C.ti.. Museum' Celtc'No' 186
vlndonlle!c groDilc('
Relief na lcvoj stranici kvadra sa nadgrobntm natPt\om ^,
f';;;ii'li,;;;;';i;i;; l;;;; ["i,,ioi; na posrarnenru. pred.ta,lien-a erlace.obucenaie u Jugu
nabrana po celoi duzini. Clavr ie neznatno okrenura nal.o'
r.'rriil, i,-r.ir. ,ukru". Hrljin, ie
i;'", na celo.U rukamaJrTi ikriniicY:'+ "i\il N-e.sprctnost klesrra
i;;;;;;:k;
ir."ai'.;k;. "t"srlr", R;lj;ip;.drt-11" umrlu pedesetogodiinju Juliju. Niz-iv noriileadetojka
"i1ii"ii"'"
r".t"o i" zbog slidnihreliefau Noriku'
g i U l i . - . l f i " ' j . - ( f . - . " . ' V . K o l i e k .P . l e r r u ' A n t i ' t t 'g r o b n i cut \ c m p e t r uK' a t r ) o gi in
m u n o s " r . r loi i,cL i u b l j r n rl q 7 2 'l E . 4 e l \ ' K u l l
oo
 [el] [el]
Nadgrobna stela Kvinta Labijena Stela of Quintus Labieirsus Mollio
Molija Limestone
Kamen vapnenac Total dimension 244 cmX82 cmx2j
Ukupna visina spomenrka 244 cm cm
Sirina stele 82 cm Gologorica (Zale5kiDol), near.pazin
Debljina.stele,2J The end of ihe tst and beginning of
9m
Gologorica (Zaleiki Dol) nedaleko the 2nd century A.D.
Pazina,otkrivena 1901.g. Archaeological-Museum,Istra,
Kraj I. i po6. II stolje6anove ere Permanenrdisplayof Roman plastics
ArheoloS.kimuzej Istre, stalna postava in the August iemple, No. A/34
r i m s k e p l a s t i k eu A u g u s t o v o mh r a m u .
Inv. br. A/34.
Nadgrobna stela izradena u dva dijela:.p1oie s figuralnim prikazom u plitkoj edikuli i narpisorn, te
^spomenik
postamenta iz kojeg s donje strane strii kameni iub za u6vr56ivanjespbmenika u zemliu.
ie. d o b r o s a a u v _ a n
[ .
s p o d z a b a t au k r a S e n o gr o z e t o m i f l a n k i r a n o ga k r o i e r i j i m a u o b ] i k u p a l * e t a
- uklesana jepoligonalna edikula omedenalavnim pilastrima. U Aikuli su smjeiteni likovi Zene i
m u S k a r c aZ. e n a r l i i e _ v oriu c i
_ d 1 2iia b u k u , m u S k a r a ck n j i g u ; d e s n er u k e p o l o 2 e n es u u i s t o j v i s i n i n a
P r s i m a .U s r e d n i e md i i e l u s t e l en a l a z i s e n a t p i s u o k v i r e n t u o s t r u k o m p r b f i l a c i j o m i d o n j i m d i j e l o m
Prras'[ra
?rtii'^f#if;f;{i?i!;3
SIBI ET AQV]LIAE SP.F,
TERTIAE VXORI
L.,M. C, AQVILLIS FACIVNDUM
-7 CVRAVERVNT.
Konce_pci.ia siele vjerno doiarava oblik l K hrama.
h r a m a . Na
. l \ a glatke
glatke p t l a s t r e s jednostavnim
pilastre l e d n o s t a v n t m kvadratnim
kvadratnlm
kapitelima
raprlsllla poloZen Je
purozcn je arnrtrav
arhitrav s pravilnim
pravllnrm dvostruk-oprofiliranim
ilnim ovostruKo
dvostruko profiliranim
prolrlrranr zabatom s pererolisnom
z.abatom pererolisnom rozerom
rc
uu s r e d r n r :na
sredini; n a zzabatu
a b a t u ssee istiiu
istiiu d o b r o ssaiuvani
do6ro aiuvani a k r o t e r i l i uu o
akroteriii b l i k u p o l u p a l m e t a .O v i p o i e d i n a i n i
obliku
d e t a l i i u k a z u i u n a p a Z l l i v o i s k l a d n o o d a b r a n o k o n c e p t u a l n or j e i e n j e ' a r h i t e k t o n i k es t e l e .I 'Poq
spo,
poligonalne edikule, u dvostruko profiliranom okviru, nalazi se epigrafski tekst bez pravop'isnih
g r c S a k aS . i o v a p i s a n au o b l i k u k a p i t a l ap r e l a z eu p r v o m , d r u g o m i i e t o m r e d u n a t p i i a s
poligonalno uokvirene ploie na ravninu .itrinu lijevog pilastra. Obrada Obrida stele istide istite se ,. ravnlm
,"u.r'i* linijam
,",r.r^i* linijama bez
oblika, koje koie su iskljuiivo vidljive vidllive na portretimi pokojnika. Spomenik je izraden po odredeni odredenim
pravilima,
p t e lje
r a r i l i m a , te eo odmah
d m . a huoiliivo
u o i l l i v o dda
a ie
i e zzanatliia
a n a t l i i ao b r a r i o vve6u
obratio piZniu
ecu p i z n j u formi
f o r m i sstele
t e l eneeo
nego u umietnidkc
mletni6kol
kkoncepcr;r
o n c e p c i i iportreta
p o r r r e t ai p
poprsja
oprsjap pokojnika.
okolnika.
Portreri u edikuli prikazani su u stereotipnoj formi. Zenski i mu5ki 1ik gotovo se ne razlikuju po
 fizi6kim znadajkama,te spol determinira iskljudivo frizura.
Glava iene leii na jakomvratu koji se'spajas poprsjem. Lice je grubo, Sirokih jagodica i brade s
jamicom, jakog nosa i debelih usana razvuienih u klilirani smije5ak.Bademasteoii vodoravno su
poloZene i nadlvodene jakim delom. Frizura kao najznaiajniji elemenat kod portreta pokoinice
nije tako realistiino obraclenakao kod drugih Zenskih portreta, premda sadrZi tipoloike
karakteristike odredene mode tj. naiina ieiljanja u doba ,,dviju Faustina" (podetak II st.n.e.).
Detaljnom analizom Zenskog portreta zakljutuie se da je prikazan lik srednjih godina, priprostih
i mu5kobanjastih crta koje je posebno naglasio zanatski pristup majstora u obradi ove nadgrobne
stele.
Gotovo identiino obraden je muiki portret na kojemu se istiiu okrugla glava i jaka 5ija, kratko
podiilana kosa i velike u!i. Na licu se uodava Sirok i debeo nos te vodoravno poloZene odi
nadsvodenejakim obrvama.
Poprsja pokojnika gotovo su istovjetna u svom shematiziranom prikazu..Desna ruka kod oba
poloj"ika - otkriv&a do lakta - u istoj visini poloZena je na prsim_a,dok lijeva ruka drZi odredeni
p r e d m e r . M u S k a r a cd r 2 i k n i i g u , v j e r o i a r n oz , o l u m e nt a b u l a . en u p t i a l e s ,a 7 e n ; i k r i n i i c u z a n a k i t i l i
iabuku. Draperija haljina kod- oba lika pada simetricno i ukoieno prema dolie, stvara.iu6ina prsima
eliptiian izrez, a ispod samog vrata prelazi u oblik slora V.
Rezimiraju6i sve isiaknute pojedi"oiti, zakljuiujemo da je majsto-rizr,adio ovaj,nadgrobni spomenik
pridrZavaju6i se ustaljene forme r kreiranju likova. Individualne fiziike znatajke pokoinika nisu za
majstora klesara prilikom rada na portretima bile bitne, ve6 je njegov jedini cilj bio da prikaZe
pokojnike onako^kako je to zahtijivala trenutna sepulkralna koncepciia obrade.likova, tj. istaknuto
iostojanstto i mirno6a'sa svim atributima koji karikteriziraju braini ugovor (vjeniana knjigl,
prsten, piksida odnosno jabuka, {rizura). Ipak se ne moie negirati da-ie T1i;to1, moZda i nehotice,
naelasio autohtone romanizirane fiziike elemente kod likova. To potkrepljuje r i'injenica da je ovaj
naigrobni spomenik naden u centralno.jIstri, u okolici Pazina, te analizi prezimena MoLlio koie'ye
r o m l n i z i r a n l o b l i k o d M o l l i s . Z n a i a j n o j e d a i m e 1 4 a l l i si.e d i n o n a d e n o i p o T n a t o i m e u o v o i r e g i j i .
p o k r z uj e s v o j c p r e d r i m s k op o d r i i e t l o .D r u g i i e r o m a n i z i r a noi b l i k i s t o g i m e n aM o . l l o O . vu kratku
i n i o r m a c i i uo p o r i i e k l u i m e n aM o l l i o n r u o d i m s a m o k a o p o p r a t n id o k a z d a s u p o k o i n i c in a
stelama,ut po.t."tre karakteristike, i po imenu bili autohtonog porijekla.
Stela i portriti se mogu dvojako datiraii. Uzimaju6i u obzir dobru obradu stele kao spomenika
i p a i l j i v o i z r a d e n as l o v at e k s r a m , o g l a b i s c s t e l ad a t i r a t iu p r r u p o l o v i n u _ ls r . n . e -a P r e m av e c
o p i s a n o jf r i z u r i , , t i p aF a u s t i n e " ,t z v . . . m e l o n " f r i z u r a , d a t i r a s e u p r v u p o l o v i n u I I s t . n e . e .
Nemogu6e je da biretardacija u izradi bila cijelih stotinu godina. Razlika je prcvelika, makar se
odnosiTai na cenrralnu Istru. Stoga se moZe prihvatiti gledlste Sticortija da izrada stele i portreta
pada u poietak II st.n.e. U ovom-je sluiaiu frizura mjerodavan elemenat za datiranje spomenika,
i odliina izrada i obrada stele te njezina forma i istaknuti detalji znak su retardacije iz I st.n.e.
Pretpostavlja se da je majstor izutio zanat u radionici koja je radila po starim predloicima ili koja je
dugo zadrZala specifi6nu tradicionalnu izradu stela iz vrcmena I st.n.e.
Bib"liografija:Iiscriptiones Italiae, vol. X, reg. X, fasc. III,,Histria septemtrionalis,Roma 1936, 84,
br. 191: F. Buli6-A. Gnirs. Mittheilunpen der le.k. Central-bommission, III. s., I, \Wien 1902, col.
6 2 ( c f r . A . G n i r s ,J a b r b u c hf i l r A l t e r t u h s k u n d e , [ 1 , 1 9 0 8 ,B c i b l . p . 1 5 7 e t P o l a 1 9 1 5 ,4 9 , n . 4 8
, " . i i k o r l r 6 r . 2 4 ) ; P . S t i c o t t i ,A r c b e o g r a f oT r i e s t i n o ,I I I s . , I , T r i e s t e 1 9 0 5 , 2 5 0 ; P . S t i c o t t i , , 4 l r l
l- e m e m . s o c .l s r r . , X X I V , P a r e n z o 1 q 0 8 , ' l O 8 ; V . J u r k i c , I s t a r s l e m i c t z a i l e3, - 4 , V I I , P u l a 1 9 6 9 ,5 5
s t a b l o m i V . J u r k i 6 , J a d r a n s k i z b o r n i k , V I I I , R i j e k a - P u l a 1 9 7 2 , 3 6 4 1 3 7 1 - 3 7 3 ,t a b . V I ' t V J . G ' l

tl
(a) [e2] te2l
- Poprsje Zene Bust of a woman
rl Mramor Marble
Ukupna visina 59 cm Total height 59 cn-r
r-t Height of the face 2l cm
Visina lica 21 cm
F Sirina lica 19 cm Width of the face 19 cm
rrl
Stobi, Sinagoga Stobi, thc Sinagogue
F SredinaI veka nove ere M i d d l e o f t h e 1 s t c e n t u r yA . D .
- N a r o d n i m u z e i , B e o g r a d ,i n v . b r . National Museum, Belgrade,No.
664/l 664/r
Poprsje Zene je saiuvani gornji deo statue. Figura ie odevena u hiton, koji se vidi o_kovrata,
\r' i himation, prebaien preko glave. Leva ruka je bila opuStena,a desna je savijenau laktu, tako da
,(, skupljcnim prstima piidrZavi himation, Glava je blago.okrenuta nalevo i malo nagnuta. Lice je
F neznarno osreceno,Jer su nos i brada delimiino odlomljeni, a obrve i gornja usna iskrzani. Lik
z predstavl.jamladu Zenu ovalnog lica, pogleda usmerenog u daliinu. Nos je pravilan, obrve su
p r e d s t a v l j e n eo i t r i m p r e l o m o m , a o c n i k a p c i p l a s t i i n o i s t a k n u t i . Z e n i c e n i s u n a z n a i e n e .I J s n e s u
2"tto..r" i na rubovima neznatno povijenc. eclo je uokvireno gustom kosom u masi. Na sredini
je razdeljak, a na obe strane se spuitaju fini talasi, moclelovani dubljim i pli6irn urezima'
Poprsje .jepripadalo statui prirodne velidine, tipa statua Velike Herkulanke, kojc su sluiile za
prilazivanji portreta Zena. Stil i tehnika klcsanja ukazuju na klasiine tradicije, tainile na
Lelenistiiki uror p.erna kome je ovo delo radeno. Meclutim, naiin oblikovanja detalja lica, kao
i frizura koja je, u stvari, uproS6enaverzrjafrizura Agripine Stariie (Vip1ania.Agrippina, 14. g. p.re
n . e . - 3 3 . g . n . e . ) , i L i v r j e ( C l a u d i a L i t : i a , 1 3 . g . p r e n . e . - l l . g . n . e . ) u k a z u j u d a j e s t a t u an a s t a l a
O tokom I veka n. e.
|-\ Bibliografija: J. Petrovii, Starinar, III, 1931, 178, M. Grbii, Odabrana griha i rimsba plastiha u
 N a r o d n o m m u z e j u u B e o g r a d u , B e o g r a d l g 5 8 , 3 8 , t . X X I V , V . S o k o l o v s k a ,B C H , C I I , 197g,
F ; g . 1 1 .[ I . P . l

[e3] Ie3]
Rimljanka Roman woman
Vapnenac Limestone
Visina 22 cm Height 22 cm
Sirina 16 cm Width 16 cm
Debljina Z cm Thickness7 cm
CeIje (Celeia) Celje (Celeia)
Kraj I veka nove ere E n d o f t h e 1 s t c e n t u r yA . D .
Pokrajinski muze1,Celje, inv. br. L R e g i o n a lM u s e u m , C e l j e ,N o . L 1 5 6
156.
Z e n s k . rg l a v a p f l d s 1 a r l 1 ad e o r e l l e f a .L i c e i e b l a g o n a g n u t an a d e s n o .l z r a z l i c a j e z a m i s l . j e n ,
m o d e l o v a nm e k i m l i n i l a m a ,k o i e m u d a j u s k o r o d e c i i i i z g l e d .K o s a j e n a s r e d i n ir a z d e l j e n a
i zaie5lianaka zatiljku. Pokrivena je maramom, kojaje verovatno na temenu bila vezana u cvor.
Nos je oiteien.
Bibliografi.ja: B. Perc, Arheoloiki oestnik.II/2, 1.951,238,sl. 1+; V. Koliek, Stalna arbeoloika
razstdua Pokrajinskega mwzeje t, Celju, Yodnik 22,25. lV. KoL.)

I
fl
I

Ie4] Ie4]
Glava iene Female head
Ukupna visina 29 cm Total height 29 cm
Visina glave23 cm H e i g h t o f t h e . h e a d2 3 c m
Sirina lica 13 cm Vidth of the face13 cm
Nepoznato nalaziSte(z[irka Danieli) Placeof the discoveryunknowia
Devedesetegodine I stolje6anove ere (Collection Danieli)
Arheo.loskimuzei, Zadar, inv. br. 30, I-ast decadeof the 1st century A.L).
knl. ul. 944. A^rchaeological Museum, Zadar, No.

Glava iene individualnih oznaka, sa izrazitim 0o.,."'-l- karakteristikama, saduvanudo polovice

v r a t a , s v i s o k o i z d i g n u t o r n k o s o m . i z n a di e l a . . O i t e 6 e n . j as u v i d l j i v a n a l i j e v o m o k u i o b r v i , d o k j e
brada potpuno otu6ena. Nos je naknadno, vrlo loie restauriran, s naznaienim rupicama. Crte lica
r y i k a z u j u2 e n u m l a d ed o b i , p u n . r c k o gg. , o r o \ oo k r u g l o g l i c a ,n a g l a i c n o gp o d b r e t k ai j a k o g v r a t a .
o c i s u b a d e m a 5 r es, a n a z n a a i n i m k a p c i i n a , , r r n k e 6 b r - u . p o p u i l i k , p r a r e n j i h u v o b l i k . S l r e n i c a
i e t a k o d e rb. a d e m a s t oogb l i k a .U s n c s u r a v n ei t e n k e :d o nj : r j e u s n an e i t o p u n i i a .L i c e j c
"k:
potPuno uokvireno uisoko.pailjivo rasporedenom kosom iznad dela. Ovaj prednji dio ukraien je
m n o i t r o m : i t n i h u r o i a k a .k o i i p o p u t k r u Z n i c . rn, e p r a v i l n or a s p o r e d e n oi ,b l i k u i u s p a r uk o j a
z r v r i a v ai s p o d u i i i u . _ V a l o v i rui v o i c i k o . e p a d a i ui i p o d o v o g j i l c l a d o p o l o v i c ev r a t a .S t r a Z n j di i o
g l a v ep r e k r i v e n j e _ v e l o m ,k o j e g a p a s t i i n o s t n a b o r a p o j a i a v a J uh o r i z o n i a l n el i n i j e , i t o s e s u i i v a j u
prema vratu..ovakv_amoda ie5ljanja, u razliiitim varijantama, bila je prihva6enai nlcgovana u
]..1g" 3gl" flavijevskog razdollla, a najkarakteristidniji portreti saiuvani su kod Dom'icile III, Julije
i Domiciie-
Poznati prim;'eri.portreta Julije,_k6erkeTita, kao glava u Firenci, u Vatikanu, u Muzcju Terme u
Rimu,.i u Novoj karlzberiko.j gliptoteci u Kopenhagcnu, omogu6avaju usporedbu s giarom iz
z a d a r s k o gm u z e i a , i t o p o n a c i n u o b l i k o v a n j . i - k o s e , " b a d e m a s t ooi b ml i k u o t i j " , i z r a z i L p u n a S n o m
-7 llcu, te tanKrm usnama.
Glava predstavl.iarad visoke kvalitete, a na temelju ikonografskih i stilskih osobina moie se datirati
u devedesete godineI st.n. e.
Bibliografija: Denkmaeler der Kunst in Dalmatien II, hrsg. Georg von Kowalczyk, lvien 1910, sl.
6 6 ; G . B e r s a , C a t a l o g od e l R . M u s e o d i S . D o n a t o , T r i e s t i l g 2 e , 6 r . j 4 Z . f M . K . l
 Ie5] Ie5]
Glava iene Female head
Bijeli mramor Vhite marble
Ukupna visina 26,6 cm Total height 26.6 cm
Visina same glave 22 cm Height of the head 2!
rnJc^rig- L
_cm
|
Visina lica 1,7,5cm i l .r . ^o [r ,r l.^i l c [l ^a ^L^C 1
r /- .7) Cm
Sirina lica 13 cm Width of the face 13 cm
Kraj I stolje6anove ere End of the 1st century A.D.
Plominska luka Plominska luka
ZavlLajni muzei Porestine, Pore6, RegionalMuseum of Poreitina,
inv. br. AR 207 Porei, No. AR 2OZ
l- Glava je dio ve6e skulpture, pr;kazanaje realistiiki t en face poloZaju. ,Lice ie oiviiero.nabuialom
valovitom kosom, koja p"daijeto i desno od iela naspram vrhovima uii.iu. Napola.dijeli ju
razdeljak. Kosa je sa strlZnje strane ie5lianjem zategnuta u cipkasto povezanu pundu.
F] L i c e j e o v a l n o , s n a g l a S e n i mb l a g i m o s m i e k o m . o i i s u r a s t v o r e n ed o k s e . m a l a .n a g l a 5 e n au' s k a
(a)
isturena brada nalai ispod blago poviienih usnica, koie prelazet smjelak .
- Oite6enja su vidljiva .ri d1.1" ilnad desnog oka, vrhu nosa, bradi te vrhovima uiki i, djelomice,
(.h
.-] ounde.
bibliografija: V. Kovaii6, Vodii Zaz,iiajnog muzeja Poreltine, Poreb 1982, 1,1;isti, Arbe-ologijai
'r , m j e t i o s t ' I s t r e , P w l a 1 9 8 t , 9 6 , s l .2 7 9 ; P o r e i , m o n o g r a f i i a ,Z a g r e t : 7 9 8 5 , 7 7 , s l ' 5 5 ' [ V . K . ]
L
rr I Ie6] Ie6]
Herma Herm
F. Kamen Stone
- Ukupna visina 54 cm Total height 54 cm
Visina Iica 23 cm Height of the face 23 cm
ri S i r i n al i c a 1 6 , 4c m Width of the face 16.4 cm
,O Ljubljana (Emona), Rimska cesta Ljubljana (Emona), Roman road
F I vek nove ere 1 s t c e n t u r yA . D .
z Narodni muzej Ljubljana, inv. br. R National Museum, Ljubljana, No. R
2471. 2471
Glava herme predstavlja muikarca sa kovrdZavom, prema ielu poieiijanom kosom. Pogled je
ukoien i pravo uperen. Oii su elipsastc,s naznaienim kapcima. Sirok nos je delimiino oite6en.
Nad usnama su jaki brkovi. Kudrava brada dopire do uiiju. Glatko poprsje prelazi u kvadratnu
bazu.
Namena herme nije poznata, ali svakako pripada duhovnom i stvaralaikom svetu starosedelacasa
podruija Emone.
Bibliografija: Mitt. des Zent. Komm. NF 17, 1,891,239; A. Muller,Argo 8, 1,899, 101;LjubLjanski
o.l z t o n 7 7 0 , 1 8 9 1 , 1 4 4 ;J . K l e m e n c , Z g o d o t i n a LiubllaneI, 1956,sl. 67;J. Saiel,KronibaVI/1, 1958,
l-\
5 . [ s .P . ]
\-
ls7) LsTl
Koltana ukosnica Bone hair-pin
Duiina 3,8 cm Length 3.8 cm
Nrn (Aenona) Nin (Aenona)
Kasno I stolje6enove ere E n d o f t h e 1 s t c e n t u r yA . D .
Arheoloiki muzej,Zadar, inv. br. ArchaeologicalMuseum, Zadar, No.
7952 7952
Dio ko5tane ukosnice, od koje ie saduvano.samo poprsje Zene s visoko podeslianom frizurom.
F r i z u r a i e , p o d i i e l j e nua p e t . v e r t i k a l n i ph o l j a , . ab o g a r s t r om n o g i h u u o j a i a n a z n a c e n joe u r e z a n i m
c r i l c a m a !K o l r . s t v a r a t up r a v r l n aa e t v r t a s t ap o l i a , p o p u t m r e 2 e . K o s a j e o t r a g a p l o 3 t a i n a z n a c e n a
urezanlm Koslm crtlcama_
N a . t e m , e l i ua n a l o g i i ai s t o u i e t n i hn a l a z a .p r i i e s v e g au A k v i l e j i i N i n u g d j e j e o r k r i v e n a v e c a
kolicina
k o s t a n l h u k o s n , l c a ,b : o g a t r m r e p e r t o a r o mT e n s k i h l r i z u r a , i o v a l d i o k o s t a n eu k o s n i c ed a r i r a t i u
l l a v l ; e v s k or a z d o b J l ea, u k a s n oI s t . n . e .
Bibliografi.ia:,B. Nedved, y:ryl(b na tlu sjeverneDalmacije od prapol)ijesti d.otl.anas,zadar
r9g7,
1 5 3 , b r . 2 1 . ,s l . 1 , b r . 2 1 . [ M . K . ]

Ie8] [e8]
Ulomak ukosnice Fragment of a hair-pin
Kost Bone
Visina Zenskebiste 3 cm Height of the female bust J cm
Solin (Salona) Soltn (Salona)
Kraj I stolje6anove ere E n d o f t h e l s t c e n t u r yA . D .
Arheoloiki muzej, Split, inv. K 405 ArchaeologicalMuseum, Split, No. K
, 445
Z c n s k a b i s t a k o i o j n e d o s r a j eI i j c v o r a m r , a u s r e d i n i j e v i J l j i v o u d u b l i c n j e z a i g l u . p o p r s j e j e
o b r a d e n on i z o m k o s i h u r e z a . . L i c el e o k r u g l o i p l o s n a t o .N o s j e i s t a k n u ri c c r r i r t a . tO . ii su.dare
ubodima, a usta horizontalnim urezom. Kosa je podignuta sa 3ela i data nizom ureza, malo kosih,
= malo okomitih, kao da ih majstor nije zrao rarporediii d,r uokvire lice. Sa strainie plosnate st.ane
u o i a v a j us e p o k u s a l ip r i k a z i v a n j ak o s e .F r i z u r a - j ei z d o b a f l . r u i j e v a cS a .v c d j e l u j er u s t i d n o
l nevresto.
J N e p u b l i k o v a n.ol J . Z - P . l
a
'1

l
l
-+
,r
^/
i
e

v.
,rt
F
Z

ca
f.\
 Iee] Iee]
Prsten Ring
lantar Amber
Promjer prstenasa glavama3,6 cm Diameter of the ring with the heads
Visina glave 1,6 cm 3.6cm
Solin (Salona) H e i g h to f t h e h e a d1 . 6
Kraj I stolje6anove ere Solin (Salona)
Arheoloiki mtrzej, Split, inv. K 79 End of the 1st century A.D.
ArchaeologicalMuseum, Split, No. K
79
Prsten od jantara, prekriven svijetlom patinom. S donje strane prstena_oponaia.setorzija, k_ojasa
svake strane na poiovini zavriava reljefnim rebrom iznad kojega se nalaze i,enski portreti. Glave su
postavljenejedni nasuprot druge, a izmedu njih se nalazi list hrasta. Lica su obla, sa dosta te5ko
iaspoznadjivim crtama-.FrizurJsu visoko uzdignute sa iela i rasporedeneu tri reda, te ukazuiu na
modu flavi.jevskogdoba.
Nepublikovano.lJ Z-P I

[00] [00]
Aureus Vespazijana (69-79) Aureus of Vespasianus(69-79
Rimska kovnica, 79. godine nove ere A,D.)
Zlato Romanmint, 79 A.D.
P r o m j e r 1 9 , 5m m , t e L r n a 7 , 4 5g Gold
Skupni nalaz noYcaiz Zemuna, D i a m e t e1r 9 . 5m m . w e i g h t7 . 4 5g r a m s
g o d i n e1 8 7 5 . Foundin a groupof coinsin Zemun
ArheoloSki m:uzej,Zagreb, inv. br. in 1875
663 Archaeological Museum,Zagreb,No.
663
Av. IMP CAESAR VESPASIANVS AVG. Glava Vespazijanas lovorovim vijencem nadesno.
Naokolo biserna kruZnica. Kontramarka.
R v . T R P O T X C O S V I I I L B o i i c a C e r c r a s i e d i n a l i j c v o n a p r i j c s t o l j u b e z n a s l o n a ,u i s p r u Z c n o i
d c s n i c i d r Z i k l a s i eZ i t a , a u l j c t i c i b e k l j u N r o k o l o h i s e r n r k r u i - n i c a '
P r e m ac a s t i m an a v e d e n i mn a n a l i i i u o p i s a n o gz l a r n i k a t. j . p r c m a t r i b u n s k o iv l a s t ik o i u i e n o s i o
deseti put i prema devetom konzulatu, mo2e"mozakljuciti da je on iskovao u posljednjoj godini
, l r d a n j a c a r a ,u r a z d o b l j u i z m e d u 1 . s i j e i n j a i 2 3 . l i p n j a 7 9 . . P r e m at o m e b i p o r t r e t m o r a o
p r e d s t a v l j a sr ie d a m d e s e t o g o d i s n j -a kr ro d e n i e n a i t n e9 . g o d i n c n . e .
V e s p a z i i a nb i o i e c o v i e k i r e d n i e e r a r t a i n a b i j e n ,l i c e m u - j e a i r o k o , v i l i c a i a k a . n o s k u k a s t , b r a d a
i . r a f t n u r r , c e l o s n a 2 n oi n a b o r a n " ok, o s a v r l o k r a t k o p o d s i s a n ai u k r a i e n a v i j c n c e m .O s o b i t a
karakteriitika.Vespazijanovih portreta.je bez sumnje-njegov iaki vrat. Citavo lice, kako ga vidimo
na novcu, zraii snagom i dobrom Cucit.
nibliogr"iil"' S. f-;uile, Der Fund romischer Goldmilnzen aus dern erstenJahrhunderte der
Kaiseieit'gemacbit in iemlin in der kroatisch-sLaz,onischen Militcirgrenze am 1_6_. December 1875,
*l
ct) Z a g r e b n / e , 1 , 2 ,1 , 4 ; H . C o h e n , M e d a i l l e s i m p e r i a l eI ,sP a r i s 1 8 8 O , 4 1 a , 5 4 9 H ; 'Matringly E A
- S y d e n h a m ,T h e R o m a n I m p e r i a LC o i n a g e , I I , L o n d o n 1 9 6 8 ,2 7 , 1 1 3 . l Z . D
- l M']
U
r-)
[101] [01]
r-l Aureus Julije (-91) Aureus of Julia (-91 A.D.)
Rimskakovnica,oko 84. godinenove Roman mint, c. 84 A.D.
F
rrl ere Gold
Zlato Diameter 20.5 cm, weight 7.58 grams
F
P r o m j e r 2 0 , 5 m m , t e L i n a 7 , 5 8g Found in a group of coins in Zemun
o Skupni nalaz novca iz Zemuna, in 1875
godine I 875. ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
\r'
,(, ArheoloSki muzej, Zagreb, inv. br. 785
785
F A v . I V L I A A V G V S T A . P o p r s j cJ u l i j e , s u m j e t n i 6 k i i s p l e t e n o mk o s o m , u n ; r b r a n o jh a l j i n i n a l i i e v o .
z N a o k o l o b i s e r n ak r u Z n i c a .
R v . D I V I T I T I F i L i A . P a u n r a i i r e n a r c p a s t o j i l i c e m , g l a v a o k r e n u t a n a l i i e v o .N e o k o l o b i s e r n a
kruTnie.r.
N i j e p o z n a t o k a d a s e r o d i l a J u l i j a , k i c r k a f l a v i j e v c aT i t a i n j e g o v ed r u g c z - e n eM a l g i l g F u r n i j c , k o j u
j " i " i r b r z o n a k o n r o d e n j al i c e r i o r p u r t i o , t e j u j e o d g r j a l ad o j i l j a F i l i d a . Z i v o t i o j j e b i o v r l o
i r a t a k i n e s r e c a n- m u i a ' F l a v i l r S r b i n a d a o j c u b i r i n i e n s t r i c D o m i c i j a n , k a k o b i p o s t a l an j e g o v o m
ljubavnicom, a kad je s njim zaiela, prisilio ju je da pobaci i na taj naiin skrivio njenu smrt, godine
9 1 . N a k o n s m r t i u v r i t e n a j e m e d u b o g o v e ,a n i e n o t i l e l o s p a l j e n o '
Frizura Julije na zlatniku iz zemunskJ ostave identidna je {rizuri carice.Domicije: .gusti uvojci .
=f, debelo zu, poput dijadema, sloZeni iznad iela, dok je ostali dio kose spleten u.tanke pleteni.cei
1*'- spuita se na zatiliak preko tjemena, gdje je skupljen u pletenicu koja pada na lecla.Julijino lice vrlo
 je mlado, visoka dela, maloga nosa i ustiju, te oblih obrada i brade, dok.je vrat dugadak. poprsje
z a v f s a v au d r a D e r l t l .
Bibliografija: S. r-j"bie, Der Fund rdmischer Goldmilnzen aus dem ersten labrhunderte jer
Kaher.zeitgemacbt in.Semlin in der Kroatisch-slavonischenMilitirgrenze )m to. December 1875,
V : p : . 6 . ) ! 7 9 , ] ] , 1 5 , S L j t b i c , P o p i s a r k e o l o g i t k o g o d j e h a N a r . z i m . m u z e j a u Z a g r e" E
bu,Za.greb
.
1 8 9 0 ,1 6 3 , 2 ; H . C o h e r , M e d a i l l e i i m p e r i a l e { I , P i r i s 1 8 8 0 , 4 5 6 , 8 ; H . M a i t i n g l y A.
S y d e n h a m ,T b e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g eI I , L o n d o n 1 9 6 8 , 1 8 1 , 2 1 8 a .1 2 . D . - I . M . ]

[l02] [102]
Aureus Domicijana (81-95) Aureus of Domitianus (81-96 A.D.)
Rimska kovnica, 86. godine nove ere Roman mint, 86 A.D.
Zlato Gold
Promjer 21.mm, teLina 7,59 g Diameter 21 mm, weight 2.59 grams
Skupni nalaz novca iz Zemuna, Found in a group of cbins in Zlemun
godine1825. n 1875
Arheoioiki muzej,Zagreb, inv. br. ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
856 856
Av. IMP CAESDOMIT AVG GERMPM TRPV Lovorom ovjendana glava Domicijana nade sno.
Uokolo biserna kruinica.
Rv. IMP xI cos xII CENS PP. Minerva stoji nadesno na provi broda, desnicom baca koplje, a u
lijevoj drii !tit. Uokolo biserna kruZnica.
N : k o n V e s p a z i j a nt:r i j c g o d i n eu l . r d a on r e g o r: t a r i j i s i n T i t i Z o - 8 1 , ) d , a b i g a n a , l i j e d i om l a d i b r a r
D o m i c i i a nl T i r u s f l a u i u s D o m i t i a n u s t R . o d i o s e 5 1 . g . , v l a d : o i e p e r n : e j rg o i i n , i u b i i e n j e
u ietrdesetpetoj godini Zivota. Radi brojnih nedjela, Senat je proglasio dairnatio memoriae, tj.
n a r e r l i oi e d a .s e u n i s r e' v i n i e g o v ik i p o r i i n . r t p i . i .t e d a n e . r a n e. i a k : u r p o m e n an a n j e g a .N j e g o r
-
i g o p c i i . z g l e dp o \ v c v a r a oi p r i k r i ra o n i e g o v up r a v u c u d . N j e g o v6 a , u u r e m e n i kG a j S r i r o n i j e
Trankvil opisuje n.r slijedeci natin: Domicijan je bio ritka tioso, iidna i rwmena lica, velikib'
oii1,u.ali ie neiro slabijeg vida. osim roga, bio it lijep i prisrao. usobito u mladosti, i to u cijeloj
I J , e l , c s ngor Ja d t t z u z e u i t n o g c , n a k u j i m a i e t m a o n e i t o k r a r e p r s t t . K a s n i j eg a j c n a g r d i l a i t e l a u o s t ,
d c o e ot r b u h r t d n k e n o p e . . .
Portret.na no.vcupotvrduje Svetonijeverijeii lice je carevo skladno, ielo visoko, rros markantan,
o b r a z r i u s t a l ' j e p o m o d e l i . n i , a v r a t d u g a i a k . K o s a j e k r a t k a , u n e p r a v i l n i mu v o j c i m a
i o v j e n i a n al o v o r o m .
Bibliografija: S. t-jubie, Der Fund romischer Goldmiinzen aus dem ersten
Jahrhunderte der
Kaner.zeitgemacht in Semlin in der Kroatisch-slaoonischenMilitirgrenze )m 16. December 1875,
147;.S. L;ubic, Pupis arkeologickog odjela Nar. zim. muzeja u Zagrebu, Zagreb
V^aF:eb. ]!76:22, .-
1 8 9 . 01, 2 0 , 4 5 ; H . C o h e n , M e d a i l l e si m p e r i a l e s - 1P, ; ; s i 8 8 0 , 1 8 9 , 1 9 5 ; H . M a n i n g l f E. A.
S y d e n h a m ,T h e R o m a n I m p e r i a l C o i n i g e I I , L o n d o n 1 9 6 8 , 1 6 3 , 7 1 . l Z . D . i. Mi

[103] [03]
Aureus Domicije Aureus of Domitia (born before 57-
/+
\ r o o e n aP r l l e ) , / - r ) u ) 1 5 0A . D . )
r. Kovnica u Rimu, 90. godine nove ere R o m . r nm i n t , 9 0 .A . D .
1 Zlato Gold
: Promjer 19x2A mm, teLina 7,7a g Diameter 19x2A rnm, weight 7.20.
Skupni nalaz novca iz Zemuna, grams
g o o l n el 5 / ) . Found in a group of coins in Zemur-r
A r h e o l o S km i u z e j ,Z a g r e 6 ,i n v . b r . in 18/5
10 5 3 ArchacologicalMuseum, Zagrcb, No.
10 5 3
Av. DOMITIA AVG IMP DOMITIAN AVG GE,RM. Poprsje carice s umietniiki sloZenom
frizurom, u nabranoj haljini nadesno. Naokolo biserna kruiniia.
Rv. CONCORDIA AVGST. Paun stoli nadesno. Naokolo biserna kruZnica.
P o r t r e t c a r i c eD o m i c i j c L o n g i . c , k i e r h e D o m i c i l r K o r b u l a , o d z o . g . i e n e f ) o r n i c i j a n ar z
[ l a v r i e v s k orgo d a ,s p a d am e d u n r l b o l j ao s r v a r c n j a t e v r s t c r a n i j ct a z e r i m s k o g a . c a r s r vIao. n r , k . r o
t n e c a k a , n 1 e nmau z a J u l i l a .z . J i r u p l i e niac u z e m u r r s k . mn r l : z u n o u c e m .n . r k o i e m j e p r i k . r z . r nsa
7 kosom sloienom prema modi koja je trajala relativno kratko. Prema takovoj frizuri moglo se
idcntificirati vise
.i _poprsjacarica ili njihovih suvremenica,ii.ja su lica bila previie oite6eira. Ta se
t r i . z u r as a s r o i a load g u s L i hu v i i a k a ,r i ' o k o p o r e d a n i hi z n a de e l au o b l i k u s i r o k o gd i j a d e m aT. j e m e j c
b i l o p : e k r i v e n o u s k i m p l e t e n i c a m ak, o j e s r s t c r a n e n a z a t i i j k u , d o k s e j e d n a p l i t c n i c a s p u l t a n a
leda. Domicija imade visoko i lijcpo modelirano celo, praviine obrve, fino profili.mi markantni
n o s r . p u n au s t a i o b r a z e ,t e d u g a . ' J kv r a t . H a l j i n e s u j o i n a z n a i e n cd r a p e r i . j o mo k o v r a t a .
R o d i l a s e p r t j e 5 7 . g . n . e . ,a u m r l a j e u d u b o k o j s t a r o s t i1 5 0 . g . r . . . Z i u b t i o j j e b i o v r l o b u r a n .
u z D o m i c i j a n a , s k o j i m s e d v a p u t a v j e n i a v a l a ,i m a l a j e j o i i a m u i a n e k o g E l i j a L a r n i j a . c a r i c o m ,
! t : . a . g g u s t 9 mp,r o g l . r i e n aj e 8 2 . g . n . e .S D o m i c i j a n o r n . j ei m a l a s i n a , k o j i j e i r - . o j o i k a o d i j e t e .
Bibliografija: S. Ljubic. Der Fuid rijmischer Goldmiizen aus dern erstenJahrhunderte der'Kaiserzeit
-/i
ge-machttn
!!ry\!n in der Kroatisch-slavonischenMilitirgrenze am 16. D'ecember 1875,Zagrcb 1876,
2 8 . 2 1 9 S . L j u b i 6 , P o p i sa r k e o l o g i i h o go d j e l a N a r . z e m . m u z e j a u Z a g r e b u , Z a g r e b 1 8 9 0 , 1 8 5 ,2 ;
 - E' A' Sydenham
I, Paris1880,S]!, ! n -M-a1tl"gly
imperiales ' The Roman
H. Cohen,MedailLes
-
Imperial CoinageII, London 1968,1S0,215A.lZ' D' I' M'l

tlo4l [104]
irortiet Trajanovog oca (?) Portrait of Trajan's father (?)
Bronza, Sup-ljelivenie Bronze
Ukupna visina 29 cm Total height 29 cm
Si.i.r" 1i"" 22,7 cm Width of the face 22.7 cm
Kostol (Pontes) Kostol (Pontes)
Kraj I veka .rorr. ... End of the 1st century A-D'
Narodni muzej, Beograd,inv, br. National Museum, Belgrade,No'
2873/1il 2873/III
je
Gi"t" .r.loe i odluinoe toveka izrazitrh karakternih crta. ljsta su stisnuta i malo opuitena, a nos
j r a r i l a n . L i l e j e o b r i j a i o , d o k i e k o s a p r i k a z a n au g u s r i m p r a m e n o v i m a .P o s t o i ep o d a c i o
i r a e o u i m a p o z l a t e k o i i s e , m e d u t i m , d a n a sn e u o i a v a ; u . l ) o z l a t a ,m o g u c n a r s k l t u c l v on a s t a t u l c a r a
ii-F[". l"irt. po-a;.., kao i iinjenica da je glava pripadah statui lioja je najverovatnije, pored
;";;il di.tgih,"t"j"l" na samom tr"i".rouo-"-ostu, uticali s_ud.ase ova glava naj6e56epripisuje
Tr"ja"ouorr"o.r-, (Marcus,ulpius Traianus pater), ttjt portret,toji se iuva u,Istorijskom
iumetnidkom *rr)"jr, ,, Zeie"i Q. Chamay, J. Frel, J. - L. Maier, Le monde des Cesars,1'983,243,
P l . 5 5 a . b ) . o o m n o s i m d e t a l i i m i o d e o v a r ag l a u ii z K o s t o l a .P o s t o j ii m i s l i e n i ed a p o r t r e t
p r " d r r " u l i ' " k l a u d i j a ' L i r i l a na l C i a u d i u s L i u ' i n u s 1 , p r e f e k t ap r e t o r i j a n a c aT, r a i a n o v o gP r a t i o c au
ratnim i drugim pohodima.
Stilske osobi-neo'rrogpor.."," karakteristiine sr za realizarnrimske portretng Plastike \raiem I
.v.n.e. lJ naturalistiiiim duhu, sa izraziro verno predstavljenim crtama lica i svim detaljima, ova
g l a v a i e o d l i i a n p r i m e r a k r i m s k o g k a r a k t e r n o gp o r t r e r a s p o i e t k a T r a i a n o v ev l a d a v i n e .
-
Bibtio*r"fii* l. i. Bernoulli,Roiische thono{iphie, U. lbS4, tl2.Taf . XXVIIIT K. Klu_ge
K. Lefimann-i{i.tleber, Die Antiken Grossbion'zen,IIB, 1,927,31; M. Grbi6, Starinar, III ser', X-
il, tgls3e ; tsti odabiana grika i rimska plastika u \argdVom yu,ej1 u Beogradu, 1958, 66-67,
T.XXXIII-XXXtV; M . G a r " a 3 a n i-nJ . K o v a i e v i i . A r h e o l o i k i n a l a z i u J u g o - s l a v i j .1i ,9 6 1 ,T . L T r
L . B u d d e , B i l d n i s s ed e s T r a i a n u s P a t i r . P a n t e n o n 1 9 6 6 :A n t i i k a b r o n z . au . J u . g o s l a u i l i , ^ B e o g r a d .
1969, kat. 69; Llmetnitho blago Jugoslaoije, Beograd 1959. sl. lA7: Arheoloiko blago Derdapa.,
B e o s r a d l g z 8 . k a t . l a a r D . M a n o - Z i s i , A n t i h a ( L m e t n o s t n a t l u J u g o s l a u i l e )B , e o g r a d ,Z a g r e 6 ,
M.;;, 7982, 116,.t. jS; M. Velibkovi6, v Arieoloiko blago Srbije, Beograd, 1983,77-73,kat.51,
sl. St; Lj. Popovi6, u: [Jmetniika baitina Srbije, Beograd 1984, 46-48, sl. 77 na str. 47. [I. P.]

tl o sl [r o5] , ^1
Morrumentalnaglava '- Trajana Monumental head of Trajan
- J
Bijeli mramor Vhite marble
Ut.rp.t" visina54 cm Total height 51 tT ^ -
VisinaslaveJ5 cm Height o{ thehead 35 cm
Si.l", fi." i4".".^^' \7idth of the face18 cm
vl, (.r.t.a" u zbirci Dojmi) vis (formerlyin the collectoinDoj-
*l
c.n
Rano II stolje6enove ere mi),
- ^ : an
rl Arheoloiki m\zei, Split, inv. br. E'arly 2nd century A'lJ'
'r Archaeological Museum, Split' No' c
C 222.
r-l
Cl"u" je bila usaclenau staruu koja je, prema ostacima tkanine na vratu, bila.odievena u togu.
S t r t r a l e o c j t o b i l a z n a t n o v e i a o d I l u d s k i h d i m e n z i j a ( o k o 2 , 5 m ) . C l a v a p r i k a z u j e l i k c a r aT r a j a n a
je
F t l * o . t a e s o r N e n L aT r a i n a n u sA u p u s r i s , 9 8 - l l 7 ) u n a p o n u m u 2 e v n es n a [ e . L i c e d u g o i u s k o ,
i n J s t o n " g l " s " n i m j a g o d i 6 n i m k o r i i - " . D u g e b o r e r ^ p ^ z a i u s . e . u zk o r i i e n n o s a i , r u b o v e u s t a .V r h
b r a d e j e i s - t a k n uito 5 i a r . V r a t i e s n a z a ni s i r o k , s i s t a k n u r o m i a b u c i c o m .O i i s u k r u p n c , ,
F s n a s l e S e n i mb i e l o o i n i c a m a ,b e z d r u g i h d e t a l j a .D o n i i i e k a p a k o d e b l j a n i i s t a k n u t i e s u z n t . k a n a l ..
- V . l o ' " u , r r . z n J k o s t i n a i e l u i z n a d o f i r u a . D " i j e u s k e v e r t i k a l n eb o r e n a z n a i u i u n e z n a t n os k u p l j a n j e
obrva. Kosa je razmlerno kratka i poieiljana je_ravno na delo, gdje se pramenovi neznatno
r a z d v a j a j r t n as . e d i n i . N a s l j e p o o i n i c a m as u n e k i p r a m e n o v i p o n o v n o o k r e n u r i, p r e m as r e d i n i E e l a .
\r' S t . a z . j i d i o g l a v ei t j e m e s u s a m o g r u b o p r i k l e s a n i .U k o s i s i z a p a Z a . v i i e n a c . ot d rastova liSia.
,(, G i ; ; ; j " k o . , ? i p i . " n " k l a s i c i s r i i k i .s " n e s u m n i i v i mp o k u s a i e mh e r o i z a c i j e , . S tioe o c . i t oi o i b a 5 t i n a
F krsnofiauijeusliog d o b a u r i m s k o j p o r t r e t n o j p l a s t i c i .t d e n t i f i k a e i i ac a r a i z v r i e n a j e n a t e m e l i u
Z n i e e o v i h l i k o u , , i K o p e n h a s . e n uR, i m u ( V i l l a - A l b a n i ; i t d .
e i b i i o g r a f i j a , J . B r u n i m i d , Y U , q O , N . S . V , 1 9 0 5 . 9 0 ,s l . 5 r B . C a b r i i e v i i , V i i h i s p o m e n i c i ,1 9 6 8 .
65. fN. c.l

l-\
 [06] [l06]
Sle- sa maskom Helmet with a mask
GvoZde sa bronzom, iskucavanje Iron and bronze, hammeredout
Visina 26 cm Height 26 cm
Sirina 21 cm Width 21,cm
Kostol (Pontes) Kostol (Pontes)
Po6etakII veka nove ere Beginning of the 2nd century A.D.
Narodni muzej, Beograd,inv. br. National Museum, Belgrade,No.
2874/rII 2874/III
Slem se sastoji iz dva dvrsto vezana dela - maske i kalore. Maska lica ima proreze za o6i, nozdrve
i.usta
.Na njoj su predstavljeriei uli. Brada, brkovi i kosr na kalorasrorn delu prikazani su u vidu
sitnih kov_rdia. Iznad uli.iu i ha gornjem delu kalote nalaze se elementi za pricvrs6ivanjekreste
( c r i s r a )N a p c r i [ e r n i mr u . b o v i m J m a s k ie n a z a d n i e md c ] u k a l o t cn a l a z is e ' r i s es i r n i hr u p i c az . r
T r K s l r a n lKeo z n eD o s t a \ e5 l e m a ,
P r e m ap o s t o i e c ori i p o l o g i i io v i h i l e m o v a ,p r i m e r a ki z K o s r o l ap r i p a d at i p u l V i z r s a d an e m a
d i r e k t n i h a n a l o g i i a .S I e m i e o d l i t a n r o r e u t i k i p r o i z v o d n a r u r a l i i t i e k em o d e l a c i j ei i k a s a i s t a k n u r i m
i n d i v i d u a l n i m k a r a k t e r i . t i k a m a .n . l s t a op o d i . r k i m u t i c a i e mr e a l i s t i i k o g p o r r r e r ai z T r a j a n o v o g
vremena. NnT,"lt" ovih, objekata joi je nejasna,a postoje miSljenja daiu Slemovi t. t.it" p"rJdrog,
o o n o s n os e p u l R l a r n okga r a k t e r a ,
Slem je naden 185a._{.u neposrednoj blizini Trajanovog mosta kod Kostola (Pontes)i iste godine
d o ' p e o j e u z b i r k u N a r o . l n o gm u z e i au B c o e r a d u .
Bibliografija: O. Benndorf, Derschr. der phiTos-hrtor. CIasseder kaiserl. Akad. d. Wissensch..28-
1 8 2 8 , . . 1 1 5N, ' 1 3 , T a f . I , 1 - 2 ; F . F . ' o n L i p p e r h e i d e ,A n t i k e H e l m e , 1 , 8 9 6 , 3 2 8A , bb. 259;y.
H o f f i l l e r , V H A D , I I , 1 9 1 1 , 2 0 8 i d . ; M . i D . G a r a i a n r n ,A r h e o L o l h an a L a z i i t au S r b i j i , r i e o g r a d
1 9 5 1 ,t . X V I I I , a ; M . G r b i i , S t a r i n a r , 3 - 4 , 1 9 5 2 / 3 , 2 0 0s, l . 4 ; D . M a n o Z t s t , A n t i k i u N a i d n o m
muzeiu u Beogradu, Rcograd_1954,16, sl. na s. 13; M. Grbi6, odabrana grika i rimska plastika u
\a.rodyo1r. mu.zeju u Beogradu, Beograd 1958,72, T.XLIII-XLU; M. Giraianin - J. Ktvaievi6,
Arheoloiki nalazi u Jugoslaztiji,Beoglad 1961, t.LII; E. Kanitz, \fl. oberlcitner, .w. "Ries,und. a.'
n : D t e R d m e r a n d d e r D o n a u , 1 9 7 3 ,H ; . R. Robinson,The Armowr of Imperial Rome,.1975,
P l . 3 0 9 ; J . G a r b s c h ,R i i m r s c h eP a r a d , e r i i s t w n g eM n ,r i n c h e n , 1 9 7 8 , 6 1 ,L . t . j Z , T " f . 2 3 , 3 ; M . K o h l e r t ,
u: ibid., 22, 27; D. Mano Zisi, Antiba (IJmitnost na rlu Jugoslavijel, Beogred, Zag.eb, Mostar
7 1 9 8 2 , 1 1 6 - 1 1 7 ,s l . 2 4 ; M . V e l i i k o v i 6 , v A r h e o l o i k o b l a g o S r b i j e , B e o g r a d - 1 9 8 37, i - 7 9 , k a r . 5 7 ,
s l . 5 2 ; L j . P o p o v i 6 , u : { J m e t n i i l e ab a i t i n a S r b i j e , B e o g r a l 1 9 8 4 , 4 8 , s l l s 1 n , s . 4 8 . p.]
[L
 fr07t [l07]
PopisjeHadrijana Bust of Hadrianus
Mramor Marble
Dopunjena visi4a 67 cm Reconstructedheight 67 cm
Dopuniena Sirina65 cm Reconstructedwidth 65 cm
Mesto nalazanepoznato Placeof discovery unknown
Po6etak II veka nove ere Beginning of the 2nd century A.D.
Pokrajinski muzej, Ptuj, Inv. br. Regional Museum, Ptuj, No. RL 440
RL 440
Glava je deo poprsja cara Hadrijana (Imp. Caesar Traianus Hadrianus Atgustus, ll7-138),
a rekonstruisanaje prema originalu iz Vatikana. Kosa je kovrdiava. Na levoj strani glave saiuvan
je venac od hrastovog li56a, koji je najviSi podasni znak imperatora. Lice je Siroko, sa mesnatim
obrazima i kovrdZavom bradom, koja je na krajevima pod5iSana.Oii su nedovrSene,mirol.jubive
i Siroko otvorene. Na prvi pogled postoji neusaglaSenost izmedu idealizovano oblikovanih oiiju
i 6u1nihusana, kao i kontralt izmedu glatkih obiaza i grube mase kovrdZave kose.
rl Bibliografija: R. Bratanii, Arheoloiki z,estnik III/2, 1952,301, sl. 2; E. Diez, Situla 4, 1961, 49.
tt)
- tB.J.l
rrl
r--) F08l [l08]
Bista s glavom bradatog mu5karca Bust with the head of a bearded
r-l
Biieli mramor man
F
rrl
Ukupna visina 55 cm White marble
Visina glave 25 cm Total height 55 cm
F S i r i n al i c a 1 3 , 5c m o{ thelead
Il,,:igl', f5_cm
- Okolica Pule (?) Vidth of the face 13.5 cm
Tre6e desetlje6eII stolje6anove ere Neighbourhood of Pula (?)
v. Arheoloiki muzej, Zagreb, inv. br. Third decadeof the 2nd century A.D.
,O /JZ ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
F 732
z Glava se odlikuje monumentalnoSiu i veoma izrai.entm individualnim osobinama karakteristiinim
za lik sredovjeinog mu5karca. Na obrazima su jaie istaknute jagodiEnekosti, dok su nos i usta s
, t o z a s i g u r n ou z n a t n o i m i e r i
b r k o v i m a p o t p u n o o t u t e n i i u n o v i j e v r i j e m e l o S er e k o n s t r u i s a n iS
miienja izvornu fizionomiju portretirane osobe. Celo ie srednje visine, s nagla5enimieonim kostima
l ocnlm
arkadama. Oii su bademastogoblika, s gornje su strane profilirane lini.iom odnih kapaka, dok
zjenice nisu u detalju izveden"e.Kosa je frikazana u grsti- i kratkim kovriama, oblikovanim
veoma plastiino, za. razlikt od kratke i jednako guste i kovriave brade koja je, medutim, plitko
profilirina, a djelomiino jeiizlizanr. Uii su precizno modelirane, s duboko usjeienom uinom
@ iupljinom, a gornii dio im je prekriven kosom. Sna2ni vrat, koji spaja poprsje i glavu, prelomlien ie
1-- r tisini plaltJna strai.njoj strani biste. Na poprsju vidljiv je plitko profilirani oklop pod kojim se
razabire koZn-aodje6a koja na desnom ramenu, zavriava ukrasnim limenim plodicama. Preko
oklopa prebadenje plait Q:alud.amentum)koji je na desnom ramenu priivri6en velikom okruglom
KOPcOm.
Spomenik je slijepljen od vi5e ulomaka, a primjetna su i ve6a oite6enja. osim nosa r usra s
brkov,ima, otkrhnut je i zavrietak brade (i-on je naknadno rekonstruiran), za;tim dio lijevog obraza
(takoderrekonstruiran kruinim umetkom), te dio lijevog uha, a manjih oite6enja imal na"kosi,
vratu, naborima p.laita i donjem_rubu poprsia. Stilske kaiakteristike, osobito tip frizure i brade -
tome treba pridj_rlati i dugadke..brkovCkoji, na Zalost, nisu saiuvani u izvorno-m obliku - ukazuju
n e s u m n i i v o n a H a d r i i a n o v o v r i i e m e , k a d a j e o p i s a n i r i p f r i z u r e , b r a d e i b r k o v a . k o n c i p i r a np r e m a
g r c k i m u z o r i m a , b i o u R i m u . u m o d i . T o m e t r e b a p r i d o d a t i i k a r a k t e r i s t i c n ok o n r r a s r i i a n j eg l a r k e
povr5ine inkarnata s veoma plastiino oblikovanim kosmatim dijelovima na qlavi. po svemu
sude6i, rijei ie o portretu caia Hadrijana (PubLiusAelius Hadrianus, T6-r3i n. e. na vlasti od
I 1 7 .g . ) v e i e r o v a t n on a i i n j e n o mu r a n i j e mp e r i o d un j e g o v ev l a d a v i n e .
B i b J i o g r a f i i aJ: . B r u n i m i d , K a m e n i s p o m e n i c iH r l a t s , k d g an a r o d n o g am u z e j a u Z a g r e b u , Z a g r e \
1 9 4 4 - 1 9 1 1 , 3 2 9 - 3 3 A , 6 7r .3 2 . f A . R M . 1

[l0e] Ioe]
Glava - telamon Head-telamon
Doma6i vapnenac Local limestone
Ukupna visina 38 cm Total height 38 cm
Visina glave 26 cm Height of the head 26 cm
Sirina lica 12 cm Vidth of the face 12 cm
Solin (Salona), blizu tzv. Porta Solin (Salona),near the so-called
Caesarea Porta Caesarea
Tre(.a lli 6etvrta decenija II Third or fourth decadeof the 2nd
stolje6anove ere century A.D.
Arheoloiki muzej, Split, inv. br. ArchaeologicalMuseum, Split, No. C
c 1,41,. 141
Glavl telamon je vjerovatno bila upotrebljena kao dekoracija rzv. Porta Caesareau Saloni. Glava
ie,izdu2ena. osobito partija brade. Nbs je oiuien. eelo ima snaZno naznaieni donji dio blizu obrva.
Na sredini eela je jedna bora. Obrve su plastiine, bez dlaka, i skupljene sr .a sredini. O6i st
k r u p n e i b a d e m a s r es. p u S t e n ep r e m a d o l J en a v a n j s k i m u g l o v i m a .b e i o d r a i a v a j u d u b o k o
proZivljavanje. Cinise kao dallkizraiava duievnu patnjir. Kosa je duga i na sredini je razdvolena.
Straga.jeskicozno obradena. StraZnii dio glave je otuien. Nad glavomle abakus s rupom za
uglavl.'lvanre.
P o s v o i p r i l i c i , g l a v ap r i k a z u i e p o r t r e t n e k o g ,p r o l o m e l s k o gp r i n c a s k o j i m i m a f j z i o n o m s k i h
s l i c n o s t i - ( i z d u 2 i n o _ l i i ei i s t a k n u t ab r a d a ,s p i r i t e n i u g l o u i J t i i u l . R i m s k a k o p i j a j e v j e r o v a r n on a s r a l a
na.temelju kasnohelenistiikog originala iz -leksandrijske umjetnosti. Telamon je vjirovatno nastao
u doba ca-raHadrijana. \Imp. Caesar Traianus Hadrianus Augwstws, 117-138).
Bibliografi.ia: N. Cambi, Radoti Filozofskogfakulteta w Zatlru, 16, (Razdio druitvenih znanosriT),
t976/7, 186i d., Tab. IV,VI. fN. C.]

[ 1l o ] Il0]
Glava Sokrata Head of Socrates
Mramor Marble
Ukupna visina 31 cm Total height 31 cm
Visina glave 22 cm Height of the head 22 cm
Sirina lica 14 cm Width of the face 14 cm
Nepoznato nalazi5te (zbirka Danieli) Place of discovery unknown
Prva polovica II stolje6anove ere (Collection Danieli)
ArheoloSki rnuzej, Zad^r, inv. br. 23, First half of the 2ni century A.D.
knj. ul. +62 ArchaeologicalMuseum, Zidar, No.
23,
Sacuvanapolovica giave starijeg muikarca priivrS6ena je na kamenu p1o6u a nos, kojije nedostajao,
naknadno je restauriran. Glava prikazuje muikarca bez kose iznad 6ela, sa brkovima koji idu prema
dolje.uz ivicu usta, i vrlo gustom bradom koja se pri vrhu spaja sa zaliscima kose. Gusta kosa
pokriva obje strane sljepoodnicai uii. eelo je visoio i izbo3eno, s dvije urezane vertikalne bore.
Manl'a oSte6eniase zapaLajt na lukovima obrva, a odi su lijepo oblikovane, s izraZenim oinim
\apgim-a-.No_snaknadno dodan prekriva gornji dio brkova, i usra su tanka i poluoworena. Povriina
l i c a j e f i n o o b r a d e n ai i z s i a c a n a .
Na iemelju fizionomskiliosobina i karakteristika, ova se glava povezuje na cijeli niz portreta koji
se pripisuju filozofu Sokratu (468-399. prije n.e.), nastalih prema grikim originalima pisanih izvora
se saznaieda ie Lizip,izradio statuu Sokrata, pa su u heleniitidko vreme na tmelju ovog originala i
o r u g l n , n a s t a l a l tr a z l l c l t l t r p o v l p o r t r e t a .
Ova glava svakako je najbhi.a rimskoj kopiji koja se nalazi u Nacionalnom muzeju u Rimu, a
odgovara II arheripu poznatih Sokratovih portreta nastalih oko 330. g. priie n.e. Slidnosti su zaista
ogromne kad je rilei b obradi kose, bradei detalja lica. Sama tehnikirida-skulpture upu6u.jena
 dataciju u pruu polovicu II st.n.e., u hadrijanovo razdoblje, kada ie postoiala klima i tendencija
kopiranja helenistiikih originala.
Bibliogiafija: G. Bersa, Citalogo del R. Museo di S. Donato,Trieste 1,926,159, br. 3a7. [M. K.]

Ill] Elll
Glava filozofa Head of a philosopher
Bijeli mramor White marble
Sa6uvanaukupna visina 38 cm T o t a l h e i g h to I t h e e x i s t i n gp a r t 3 8
Visina glave 38 cm cm
Sirina lica 14 cm Height of the head 38 cm
(vierovatno
N e p o z n a t on a l a z i S t e Width of the face 14 cm
Dalmacija) Place of discovery unknown
Prva polovica II stolje6a nove ere (probably Dalmatia)
ArheoloSki muzei, Zagreb, inv. br. 54 F i r s t h a l f o I t h e 2 n d c e n t u r yA . D .
ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
64
G l a v a p r i k a z u i e s t a r o q m u ( k a r c a ,l i c a o b r a s l o gd u g a i k o m g u s t o m b r a d o m , . r a i i l a n i e n o mp o
s r e d i n i ' o k o m i t i m r a z d l l j k o m , t e d e b e l i m b r k o v i m a i t o p o l u k r u i n o o 1 e { y t u p o l u o t v o r e n au s t a .
Nos je ve6im dijelom oiuden, ali se 6ini da je bio lirok, a vjerovatno i spljoiten. Na oiima su
je
ir,"t/l"r" .r"bre(I" ,j"rri.", Jok su uii djelomice prekrivene kosom.. Od nosa prema ustima koso
urisnura po jedna dnbok" bor". Na tjemet_.u,iznid.visokog 6e1a,od kose je preostao samo
je u
,samljeni i,Jperak. Sa strana i na zatiliku kosa je oblikovaia u dugaikim pramenovima, ali .
cieliniveoma povrSno tredrana, a mjestimice, na zatiljku, ipotpuno neobradena. Otragaie pri dnu
u i d l j i u o s t " t r k ^ o d i e c e k. o i u i e t e S k op r e c i z n o d e f i n i r a t i .
o;;- J.h;;-,gnoi^,i"el oitecerja vidliiva su i na ielu, a povrSinskih oite6enja ima ioi i po licu
r tremenu.
p o t i o u . o v a s l a v a o d p o u a r ap r i k a z i m a s t a r i j i h g r c k i h f i l o z o f a . a l i l e t e i k o o d r e d i t i o s o b u s k o i o m
[ir".r" - o [ ] , i d . . , , i f i . i r a t i i U u e l i k o i m l e r i p " o d s l e 6naa b e r l i n s k i p o r t r e t , S o k r a t o v o gu c e n i k a
A r i s t i p a S t a r i i e s( A r i s f i p y ' o so, k o 4 3 5 - o k o 3 6 0 . g . p r i i e n . e ' ) ' a u n e k r m d e t a l l r m a 'p a I u
,i"no.iitoi g.o,Jrkrortii,l izraz:ulica, pokazuje s.odtrott i s nekim Sokratovim.portretima. Po svemu
je
s u d e 6 ig l a r a j e i n s p i r i r a n ag r d k i m o r i g i n a l o m i z I V s t . p r i j e n . e . , r v j e r o v r t n o n a s t a l au
trajansko-hadriianskom periodu.
Bibliografija: J.'Brunimid, Kameni spomeniciHruatsboga narodnoga muzeja w Zagrebu,Tagreb
1904-r91t,36,br. 64. [A. R-M.]

Fr2l ul2l
Bista Eshina Bust of Aeschines
Mramor Marble
Visina poprsja 67 crn Height of the bust.6/ cm
Visina el"i. :O .- Height of the head 30 cm
Sirina lica 7 cm \(idth of the face 7 cm
rl Herakleja (Heraclea Lyncestis) Herakleja (He.raclea.Lyncestis).^
cr)
- Prva poiovina II veka nove ere First half of the 2nd century A.D.
(, Britanski muzej, London, inv. br. British Museum, London, No. 1839
i-)
F- 1839. CoPy - Institute, Museum and
p Kopija - Zavod, m:uzeji galerija' Gallery, Bitola
F. Bitolj
ril
M e r m i . n a b i s r a a t i n s k o go r a t o r a i p o l i t i d a r a E s h i n a( 3 9 0 - p o s l e3 3 - 0 . 8 .p . 9 l : . . I r i m s k a i e k o p i l a
*. t , r r i l " g p o r , . . , " . L i k E s " h i n ai e d o s i a r e a l i s t i i k i p r e d s t a v l j e nu . e n f a c ep o z i c i l i . C r t e , l i c a . s u . p r a v i l n e '
F. t " l o ' u i - r i k o a l i c e u o k v i r u j e k o v r d Z a v ab r a d a k o i a s e s p a j as a k o u r d z a v o m k o s o m . N a d o n i e m d e l u
- poprsja
'UftiJgr"ti1",h.. je natpis. Izloiena bista je kopiia rimsko^goriginala'
Michaelis, Ancient Marbtes in dreat-Britain,.Vol. XI, 1882, Pl. 18; N. Vuli6,
S p o - i n i k 3 , < a X X V , 1 . 9 3'zbornik 3 , 1 7 ;P . M a i k i 6 - ,I . M i k u l i i 6 , H f r y l l ' j q I , 1 9 6 1 , k a t ' 9 0 ' - s l ' 7 7 ;
t4 N. Ando.rourki-Polianski, na Arbeoliihiot muzej III, 1961, dodatak GLXXIII; R. P.
'(, Hinks, GreeA and. Roman Portrait Sculpture, London 1976,78' N'' 8' [T' J ]
F
z

O
@
 . . :.::.::,:,::: ,:.:..
.:::: . : ::.::...::::::):.:.::::r::::;).::..:.'.::,a:.:ll
:a.:::,:::::),:::..:

Il3] fl l3l
Glava Tita Flavija Oresta Head of Titus Flavius Orestes
Mramor Marbie
rtl
Ukupna visina 35 cm rotal hclgllt J) cm
Sirina lica 20 cm Vidth of the face 20 cm
Herakleja (H eracleaLyncestis) Herakleja (H eracleaLyncestis)
Poietak II veka nove ere Beginning of the 2nd century A.D.
Zbirka Heraklejr, Bitolj, inv. br. 104 Collection Herakleja, Bitola, No. 104
G l a r r T i t r F l a v i j r O r c s t : , J v a p u t a p r v o s v c i t c n i k ai d o b r o t v o r a g r a d a H e r a k l e j e ,r c a l i s t i i k i j e
predstavljenau en J'acepozici.ji. Lice je liroko, punaiko, ietvrtasto, sa bujnom kosom i bradom.
O i i s u b l i z u p o s t a v l j e n ei m a l o u d u b l j e n e .P o g l e d ,k o j i j e m a l o u s m e r e nn a g o r e ,o d a j c s m i r e n o s t
i dobrotu sa izvcsnomdozom melanholije.
D c b e o s l o j g u s t ek o s c p o k r i v a l o b a n j u k a o . j e d i n s t v e nm a a s a .S i r o k a ,n e m n o g o d u g a , g u s t ab r a d a
= p o e i n j e s p r e d r o d . l o n j e u s n e , a s a s t r a n eo d s l e p o o d n i c aN . a taj naiin pokriva donji deo lica, osim
jabuiice. Brada je plastiinije predstavljenancgo kosa, a brkovi su u vidu blago savijenog luka. Odi
J s u l i r o k o o t v o r e n e ,a r o l n i c a j e s a m a l i m u r e z a n i m k r u g o m , g o r e m a l o o d s e b e n i m O . brve su
p o s t a v l j e n es k o r o h o r i z o n t a l n o i z n a d o i i j u . U s t a s u t a n k a i s a v i j e n an a d o l e .L i c e j e g l a t k o , b e z
a bor;r.
:l
Ova glava pripada statui Tita Flavija Oresta iz rimskog portikr sa poiasnim i votivnim
tr spomenicirna,otkrivenog u Herakleji.
B i b l i o g r a f i j a :G . T o m a i e v i 6 , H e r a k l e j a I I , 1 9 6 5 , l 9 2 0 . [ T . J . ]
tr
i
ll [l14] [14]
^/ Glava Menandra Head of Menander
i-. Mramor Marble
*
a Sa6uvanavisina 20 cm H e i e l r t o f t h c f r a g m e n r2 0 c m
Sirina lica 16 cm Wi.lth of the feccl6 crn
, Herakleja (H eracleaLynce stis), Herakleja (H eracleaLynce stis),nave
,' .] centralni brod velike bazilike Ii vek of dre big basilica2 nd century A.I).
- nove ere Collection Herakleja, Bitola
Z Zbirka Herakleja, Bitolj
C l r v r - p o r t r e t g r c k o gd r a m a r i c a r M a e n a n d r a( 3 4 2 3 4 1 2 9 | 2 c O .g . p r e n . c . ) .S a i u v a nj e s a m od e o
t c m e n a ,k o j e i e p o k r i v e n o r a s t r e s i t i mp r a m e n o v i m ak o s e , i e l o i g o r n j i d i o d u b o k o u s a c l e n i ho i i . N a
osn_ovuizgleda kose i oblika iela, analogijom je utvrdeno da-jc rei o portreru Menandra. To jc
r e p L k : . i z . r i r n s k o gp e r i o J a p o z n a t o g h e l i n i s t i i k o g p r o t o t i p a k o j i p r e d s t a v l j au m e t n i k a . I z r a d e n aj e
p o d u t i r a i e mI i z i p o r s k o gt i p r h e l e n i r r i c k i p hrinierr.
B i b l r o g r a f i j a :G . T o m r S e v i c ,H e r a l e l e j a I I , 1 9 6 5 ,T a b . X I V X V I , 2 8 - 2 9 ; A n t i t k i t e a t a r n a t l u
J u g o s l a a i j eN , o v i S a d 1 , 9 7 9 , k a t . 6 6 .[ T . J . ]

oo
 Il5] [l15]
Bista Filoksena Bust of Philoxenes
Beli sitnozrnasti mramor White fine-grainedmarble
Visina 68 cm Heisht 68 cm
>-
Leprgovo \Jtyberra) e.pigorro (Styberra)
Prva polovina II veka nove ere First half of the 2nd century A.D.
Muzeji Makedonije, Skoplje, inv. br. Museum of Macedonia,Skopje,No.
514. 5t4
Bista je potpuno saduvana.Na levoj polovini zadrtala se deblja naslagakreinjaka. Na kruino
profilisani postament postavljena je bista doveka srednjih godina. Glava je neznatno okrenuta
udesno. Lice je uokvireno gustom bradom i kosom, koja u finim, blago povijenim pramenovrma
pokriva gornji deo dela. Ravno modelovane obrve izrazito-su plasticno naglaiene. Spojene iznad
t'-? k o r e n an o s a ,b l a g os u p o v i j e n ek a s p o l i a S n j i m k r a j e v i m aC . e l o i e n e S t os k u p l j e n o o, d r Z a v a i u i i
ozbiljnost i zamiSljenostpredstavljeneliinosti. Oii bademastogoblika, bez oznaienih irisa i zenica,
uokvirene su kapcima naglaienim suznicama. Nos je pravilan, a obrazi blago zaobljeni. Gusta kosa
F.l
v) oblikovana je u kratkim pramenovima koji.se pruiaju u raznim smerovima, dok je svaki pranen
- modelovan paralelnim urezima, naglaiavaju6ivlasi kose. Jaia brada, predstavljenau kovrdZama,
rFl doseZedo poietka vrata, a vlasi su takode oznaiene tankim urezima. Male stisnute usne napola su
prekrivene dugim, naniZe povijenim brkovima. Ogrtai u masivnim naborima pokriva levo rame
'-) i ve6i deo grudi, ostavljaju6i nago desno rame.
U tehnidkom pogledu bista predstavlja veoma dobar rad. Detalji su precizno izvedeni. Nagi delovi
F tela i lica su polirani do visokog sjaja.Zadnja strana glave je sumarno obradena, sa jedva
nazna6enim pramenovima kose. Brada i kosa oblikovane su Spicastimdletom, dok je pri obradi tela
n
i ode6e korii6eno preteZno ravno dleto.
F
Bista predstavlja vanredan primerak svoje vrste. Prikazuje lik ozbiljnog ioveka - mislioca, u
- tipiinom stilu Hadrijanovog akademizma. Mada se u ovom liku naziru individualne osobe, one su
ipak uopitene, tako da portret deluje priliino hladno. Jcdna glava iz Atine moie se navesti kao
veoma bliska analogija. To .je portret sa herme Onasosa, sina Trofimosa iz Palene,postavljena
|/. u v r e m e a r h o n t a T i L e r i j a K . i a " d i l aL i s i a n d r a ( P . G r a i n d o r , B C H I I V , 1 9 1 . 5 , 3 1 3 , N ' . Z , f i f . O ,
,(, Pl. XVII). Mada vreme vladavine arhonta Lisiandra nije precizno utvrdeno, smatra se da bi on
F. mogao vladati tridesetih godina II v.n.e.
z B i b l i o g r a f i j a :D . V u i k o v i 6 - T o d o r o v i 6 , A r c h a e o l o g i aJ u g o s L a z ' i cI a
R n s c h , / D , 4 1 8 4 , 1 9 6 9 , 1 1 6 .[ V . S . ]
V , 1 9 5 8 ,8 3 , T . 2 2 , 3 7 i l 8 ; A .

N
oo
 I16] I16l
Bista Oresta Bust of Orestes
Beli sitnozrnastimramor Vhite fine-grainedmarble
Visina 58 cm Height 58 cn-r
Cepigovo (Styberra) Cepigovo (Styberra)
SredinaII veka nove ere Middle of the 2nd century A.D.
Muzej Makedonije, Skoplje,inv. br. M u s e u m o f M a c e d o n i aS
, k o p j e ,N o .
515 s15
B i s t a j e u v r l o d o b r o m s t a n j u ,o s i m . . n a s l a gkea l c i j u m ak o j i j e . o i t e t i o p o v r i i n u m e r m e r a .P o t p u n o ; e
o i u v a n l P r e d s r a v l j al i k s t a r i j c gm u i k a r c a i i r o k o g k o l i a t o g l i c a , k a r a k t e r i s t i i n i hc r t a . U o d r o s u . ' a
g r u d r .g l a v r ; e o k r e n u r an r d c r n o . . rp o g l e t lu p e r e np r a v o u d a l j i n u .c u s t a k o s a p r e d s t a v l j e nj e a
u k r u p n i m i z r r z i t i m k o r r d z a m . t ,k u d l o i i h ' u u l a ' i p o r e n e i r a n pc l i c i m u . e r i - . , 1 K o v r d z ed e l i m i c n o
p o k r r v a i ug o r n l i d c o , i i r o k o gr d u g i m b r a z d a m ai z b o r a n o gi e l a -j a k o n a g r l i e n cr u c n o p o v i j e n c
= o b r v c . p l a s r i i n os u o b l j k o r r n c . N o i 1 ei s t a k n u ri p o v i . j e n . - O i ib a d e m a s r bogb l i k r s u n e i t o
u d u b l l c n r f eB. l r g o o z n a c e n i r i . i . v r s o k op o s t a r l i c n ez e n i c ed a j u o d s u t a n . " u n e k o l i kpoa r c t i i a ni z r a z .
-l ) r r o k l b r k o v r . . p r a v to h p u i t c n i h v l a ' i , p o r p u n op o k r i r a . j u5 r i s n u r cu \ n e . M a s i v n a i, i r o k o o b l i k o u a n . t
b r a d ao p u i r e n r h
. p r a r n e n o \ pJ r p u r b r k o v a .i s p u n j a v ac i t a v d o n j i d c o l i c a .
o g r t r c . u v e r r i . f ' r l n i mn . r b o r i m r p o k r i r a l c r o i a r r e . V e c i d e o g r u J i j e n a g , s a b l a g o i z v a j a n o m
m u s k u l a r u r o mg. d e , s uk . l j u e n rk o . r . u d u b l j e nj c n a k o r e n u , r i r a i g r u d r u m e r e n o " n a g l a i e n e .
l d : o g l . r r ed o b r o . i e o . b r a J c n . je
ir9.l,, . K u s a o b r a _ d e n,aa i s r o m p . r , r n j o n kr a o i n r p r i d n j c m d e l u .
V c l r k eu i n c i k o l i k e s u k r u ! k a s r o go b l i k a .s a n a g l a s e n i m u d u b l l e n j e r nZ. r J n l i d e o ' b i , r e . j ek o s o
l
zascien.
; Citava pojava deluje snaZno. Portret prikazuje liinost ivrstog karaktera, iako vei u poodmaklom
: l i v o t n o m d o b u . I n d i v i d u a l n . c r t e l i c J , n o s , o b ^ ' e i o p u i t e n i " o b r a z iu s p e i n o s ' i z v e i e n i .
T r e t m l n u p r i k a z i v a n i uk o s c i b r r J e . m r n i r g l a e a n i a- e r - e . r , k a o i v i s o k op o s r a v l j e n zee n r e es, r
Dlago oznacenrm rrlsom, datulu oval portrct u ranoantoninski period. Portretn.r glava sa herme
s o r i s t r a t ai z . v r r . r t o n ad r r o v r r r au \ r c m e a r h o n t r P . E l i i a F i l c j au g o d i n u r 4 r 2 n . e . ,m o i e
se
k a o a d 5 k ' . 1 r n a, rn a l o j i i . r1 P .G r a i r r d o r B, C H I t V t q t 5 . 1 2 " 0N . " 9. fig. 7, pl. XVIII;.
f.l,vfsti
B r b l r o g r a J i iD a :. V u c k o r i c T o J o r o ' i c . A r c h t e , ' l , ' g i Jt u g o s l a u i c IaV . l 9 5 g . g J . T . 2 l , l 5 ; J 6 ; A .
,J R L i . c h . / D , 48/ 4 . t q 6 9 . I t - , p . t 5 . l V . S .I

- Il7] [117]
Z Portreti tri ilana porodice Portraits of three members of the
Enijevaca Ennii family
Pohorski mramor Pohorje marblc
V i s i n a 1 8 0c m Height 180cm
Sirina 123 cm Vidth 121 cm
Debljina 32 cm Thickness32 cm
Sempeteru Savinjskojdolini S"-p.t". in the Savinjavalley
cq Prv4 polovina II veka nove ere First half of the 2nd century A.D.
@
Pokrajinski muzei, Celje, inv. br. 254 R e g i o n a lM u s e u m , C e l j e ,N o . 2 5 4
 Ploda sa realistiik:i isklesanim Dortrctima sastavniie deo grobnice porodicc Enijevaca (Ennii) i
o r e d ' r . r r l i an i e n u z a d n i ur t r a n u p o d b a l d a h i n o mr a d u o s f i v n i mk r o t o m . P r o f i l i s a nni a d u o jo d v a j a
n i i u o b a , u p r u T n i k ao d d . r n j ek o m p o z i c i l e d u a g e n i i as m r t ; i p o r t r e t as e d a m n a e . t o g o d i i nki e cerke
jabuku, a
Kalendine. bb.i.r" .je u bogato drapiranu tuniku i ogrnuta stolom. U desnoj ruci drZi
levom pridrZava stolu (?). Ii[o je lik oite6en, uoiava ie meko6a mladog lica. KovrdZava kosa je
zadelljanana levu i desnu stranu) a na temenu savijenau kotur. Vrat je ukraSendvostrukom
Dlsefnom osrlrcom.
U gornjoj l""o je i.ena oppidana. Njene Siroke jagodice upucuju.na noricko poreklo, a pre
, r e " g an a r o"i!id m n o S n j as k a r a k i e r i s t i d n o mk a p o m i n a k i t o m . o b u i e n a ' e u r u n i k u i o g r t a 6 . . L e v u
ruk"u je stavila na muievljevo rame, a u desnoj drZi maramicu. Na desnoj strani predstavljen je
koji izre|ava t
Quintus Ennius. Dostojanstvenim stavom istide svoj visoki druitveni poloZaj,
rtitko- na koji je stavio kaZiprst desne ruke. Kratka, talasastakosa oieiljana je na ielo. Ima bradu,
koju je uveo u modu car Hadrijan.
B i b l i o g r a f i i a :J . K l e m e n c , Z b o r n t k z d u m e t n o s t n oz g o d o v i n o 5 * 5 , 1 9 t 9 , s l , 6 l ; . ! . K l e m e n c , V
Koliei, P.'Peiru, Antitne grobnice , Sr*pttrr, Katilogi in minigrafije 9, Ljubliana 1'972,44, 57.
[V. Kol-.j

[ 1l 8 ] Il8]
Fragment stele sa likom mladog Fragment of a stela with the figure
muSkarca of a young man
Doma6i vapnenac Local limestone
Sa6uvanavisina 39 cm Height of the fragment 39 cm
Sa6uvanaSirina59 cm Width of the fragment 59 cm
Debljina 0,95 cm T h i c k n e s s0 . 9 5 c m
Visina glave 12 cm Height of the head 12 cm
Sirina lica 8 cm Vidth of the face 8 cm
Solin (Salona) Solin (Salona)
Tre6a ili ietvrta decenijaII stolje6a Third or fourth decadeof the 2nd
nove ere c e n t u r yA . D .
ArheoloSki muzej, Split, inv. br. ArchaeologicalMuseum, Split, No. D
D 255 255
S r e l aj e b i l a a r h i r c k r o n r k o gr i p a .N e d o s r a i er o i d o n i i d i o . s t u p o u i . . k o r i n r s k i mk a p i t e l o m
o o d r 2 a r a i up r o [ i l i r a n ug r " i u ' n " k o i o i i c z a b a ts a k r o t e r i j i m aU . z a b a t ui e p r i k a z d v a i u d e l f i n a
L o j i m . rs u . e p o u im e d u i o b n op o v e z a n i :, g l a r a m r s u o k r e n u t i p r c m l u g l o v i m az a b a t a U .. poliu
m e d u . r u p o t ' i m aj c i z r a d c nc l i p e u sr u 6 , k o i i i e u k r a i e n n a \ u p r o t n op o ' t a v l j c n i ml t s t , r v t n l l o v o r a .U
sredini clipeusa prikazan je djidak, lirokih obraza. Nos je priast. lJsne.su zadebljane.lJsta su
m a l e n a ,a t r a d " i s t " k p , " . O i i r u k r u p n e . U n u t a r b j e l o o i n i c a r . e z a n a j e p o l u k r u Z n a S a r e n i c aa,
polumjeseiasto udubljenje piedstavlja'zjenicu. U uglovima.oiiju sc zapaZasuzni kanal' Donji kapak
i " r " t r 1 " , n o o d e b l i a n . ' K o s ai e s p u S t e n at t a c c l o u d u g i m v a l o v i m a .P r a m e n o v is e n a 6 e l u r a z d v a j a j u
i z n a d l i j e v o g o k a . ' F r i z u r a d j c c a k ap o d r j e c an a T r a j e i o v u f i g u r u s a t z v . d e c e n n a l i ap o r t r e t a . P l a 5 t
d.jeiaka'prid-vr56cn jc na desnom ramenu okruglom fibulom.
S l t r t i 1 e p o r r r e r u i k l " d , r , T r a j a n o v i m k l a s i c i i t i t k i m k o n c e p c i j a m a . sp o i e t k a I I s t . n . c M e d u t i m ,
-.1
(t) pojava'detalja kao ito su Sarenicatzjenica, te rez biste, ukazuju da je portret po svoj prilici nastao
- u Hadrijanovo doba.
(,
'- Bibliografija: K. Prijatelj, Vjesnik AHD, LIII, t 9 5 O - 5 1 , 1 4 3 , S . R i n a l d i T i l i , A t t i d . e l l aA c c a d e n i a
Nazionale dei Lincei, CCCLXVIII, \971,lA1, b r . 1 6 ,t a b . V I , 1 . [ N . C . ]

Flel [1e]
F Nadgrobni spomenik Sepulchral monument
Beli mramor White rnarblc
F. Visina 85 cm Height 85 cm
- Donji Disan Donji Disan
Prva polovina II veka nove ere First half of thc 2nd century A.D.
\.i/ M u z e j M a k e d o n i i e ,S k o p l i e ,i n v . b r . Museum of Macedonia,Skopic, No.
.rt 529 529
F S p o m e n i k j e o c u v ; r n ,s t i m S t o s u s v . rc e t i r i u g l a o d l o m l j e n a .t . r k o d a i e n e z n a t n oo S t e c e n a2 e n s k a
z f i g u r a u d r n i e m p o i a s u r e ) j e { a .s p o m c n i k i e u o b l i k u r a v n e p r r v o u g , a o n ep l o c e . b e z i v i i n c
piofilacije. Gornii, ve6i deo zauzimaju rri figure prikazane u stoieiem stavu, okrenute gledaocu..
U , r e d i n i j e n a g m l a d m u s k a r r c . c i j i j e o g r t i c p r e b . r i e np r e k o _ r a n r e nia s a . z a d n i es t r a n eu v i i e n o k o
l c r e r u k e . N j c g o v a g l a v a i e p o d i g n u t a i o k r e n u t a n e z n a t n ou d e s n o .* P o g l e di v r s t o u p e r e n u
d a l l i n u .K o ' a u b l a g op o v i i e n i mp r a m e n o u i m ao i e 3 l i a n ai e_ p r e m a i e l u ' g d e i e o b l i k o v r n a
poiukruZno. USi sriveoma istaknute. Kratka brada oblikovina je tako da je veci deo obraza
s l o b o d a n .T u s u i b r k o v i .
I)esno od njega je stariji iovek izduZenog suvonjavog lica i.kratke.kose, koja ie oblikovana u sitne
talasaste pr"-irot.. N j e g o r a g h v a j e n e i n a t n o o k r e n u t a u l e v o . O b u i e n i e u h _ r t o ni h i m a t i o n , i z
koga viri'desna ruka polJZera-na grudi, kao i 2enska figura na_desnojstrani relie{a.Njena kosa ie
o i J b l j a r a r a o b e s t . " . e , k a u i i m a , - i n a p o l a i h p o k n v a . U p o z a d i n i ,i z m e d u o b a m u i k a r c a p r i k a z a n
 -'
t

-/ :

i"\
,:;

":,
je prednji deo konja.
U d o n j e m . p o i . r s ur .e l i e t ap r i k a z a n j e t r a i k i k o n . j a n i ki s p r e d k o g a s e u v i j a z m i j a o k o d r v e t a . I z a
k o n l a n i k a 1 em u i k a [ r g u r ao. b - u i e n au d v o s t r u k o p r i p a s a nh i t o n i k r a t k u h l a m i d u , k o l a u d e s n o j
p o d i g n u r o ir u c i d r z i k o p l j e . D e s n oi e z e n a .t a k o d eb b u a e n ,u d v o s t r u k op r i p a s a nhi i t o n . U d e s n o ;
ruci drZi koinicu.
L i k o v i p r e d . s t a v l i e n iohs o b a s u z n a i a j n i . N a l i k u m u s k a r c al e v o u o i a v a j u s e t r a g o v i
k a s n o r e p u b l i k a n ' k i l rp o r t r e r a .d o k j e k o s a u s t i l u k a s n o g r r a j a n o v s k o gp e r i o d a . " G I a r "n a g o g
m u i , k r r c r .i i r o k o g i i c a . i ' p o l i a r a{ l a v i i e " ' k eo s o b i n e d
. o L i e k o _ . au t r i j i n o u s k o m m a n i r u l a " p o j a r a
brade nagoveitala vfeTg Hadrijana. Glava iene prikazane en
julijevsko-klaudijevskih likova i_ne pokazuje pori."tn" osobine face 1oi je u stilu
koje su ve6 znatno izra2ene kod oba
stclu je A. Ris datovro u posiednji period flavijevaca,Sto smatramo suviSeranim
#:iil;:-:",
B
Pibli:q:"fii:, .Dragojlovic-Josifovska, Vodit niz Lapidarmmot, Skopje 1961, 46; A. Riisch, /D,41
84, 1969' 59-196, R 32; A. cermanovi6 Kuzmanovi6, Archaeologia
Jigoslaoica 4, 1963,+0, N.. e t;
rsta,Monumenta intra t'inesJugoslatiae Reperta, Leiden 1982, 40",|i" 54, Taf. XXX.
tV. S.l

[l20] [l20]
Glava iene Female head
Bijeli mramor s blijedoZu6kastom Vhite marble with pale yeliow parina
patlnom Total height 31 cm
Ukupna visina 31 cm Height of the head 26 cm
Visina glave 26 cm Vidth of the face 13 cm
Sirina lica 13 cm Solin (Salona)
SoIin (Salona) S e c o n dd e c a d eo f t h e . r . , l . p n r r r r '
Druga decenijaII stolje6anove ere t\.t).
Arheoloiki mlrzei, Zagreb, inv. br. 78 ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
Glavu karakterizira smireni, dostojansweni i.r^, XolrlrmoZe naslutiti unatoi znatnim oite6en;ima
i izlizanosti ve6ine detalja na licu i kosi. Lice je ovaf.og oblika, s rir"t i- t.r"- i drboko
u s l e i e n i m o c i m a . n a k o i i m a s e n e r r z a b i r u k a r a k t e r i s t i i " ndi e t a l j i .N o s j e g o t o v o u c j e l o s t io t u c e n ,
k a o t s r e d i i n i i d i o u s r a i o b l e b r a d e , d o k s u u i i o b l i k o v a n ed o s t a n e m a r n l F r i z u r u k a r a k t e r i z i r a
d v o s t r u k i d i l a d e m ' k o i . i s e S i l j a t ou z d i z e i z n e d s r e d j n ec e l a ,a z a t i m s e k o s o s p u s t ap r e m a u s r n a .
K r a k o v r d i i a d e m a s u r r z c J a n j e npi l i r k i m i l j e b o v i m a . l z a d i j a d e m a ,k o r a i e . p i e t c n a ' u v i i e s r r u k u
d e b e l up l e t e n i c u .s l o 2 c n uu k r u g i n , r k o i e n up r e m a z a r i l j k u . S o b j e s r r a n ep i " t . n i " ,
i e o r r a s ar a v n o
o k l e s a n . rI n a . t o m s e d i i e l u p r i m i e i u j u d v i j e n a k n a d n o i s k l e s a n ec e r v r r a s r e iupe. Ispod uzdlgnrre
pletentce,sloZene na,zatiliku, kosa je sve do_vrata zadeiljana u pletenicu rasiianjenu okomiiim ili
k o s r m r J z d J e l ; c r m ad,o k j e n a t j e m e n u o b r a d a k o s e g o t o y o z a n e m a r e n a .
S t i l s k e . k a r a k t e r i s t i k ea, o s o b i r o t i p f r i z u r e , u k a z u j u " n ar a z d o b l j eT r a j a n o v ev l a d a v i n e ,T e L e j e ,
l e d u t i m . u t u r d i t i i d e n t i t e tp r i k a z a n eo s o b e ,j e r t o u z n a t n o j m j e r i o i e z a v a j un a s r a l ao s t e i e n j a
t dosta.gruba laktura povrSine mramora. Opisani tip frizure u razliiitim varijantama javlja se na
p o r t r e t i m a n i z a 2 e n s k i h o s o b a i z k r u g a c a r s k eo b i t 6 l j i , p r i m j e r i c en a q l a v a m aT r a j a n o v ez e n e
P l o t i n e , z a t i m M a r c . i j a n ei M a t i d i j e , J t a k o d e r i n a r a n i j i m p r i k a z i m a" H a d r i j a n o v ez e n e S a b i n e .
Na
 osnovi analogiia s nekim portretima starije Traianove sestre_Marcijane(ULpia Marciana, oko 48-112
n. e.) i njezine k6eri, Sabinine majke Matidije Starije (Matidia, oko 68-119 n. e.).,solinski portret .
bi,.po swmu sude6i, ipak trebalo pripisati jednoj od ovih dviju iena, dlanova najuZe Trayanoveobi-
rerJ1.
Bibliografija: J. BrunSmid, Kameni spomeniciHrLatsleoganarodnoga muzejd il -Zagrebu, Tagreb
1 9 0 4 - i 9 1 1 , 4 1 , b r . 7 8 t B . V i k i 6 - B e l m i t t , P e r k t i l , s v . I I , 1 9 5 7 ,4 0 - 4 1 , b r . 2 , t . V , s l . 2 , a , b '
[4. R-M.]

u2ll [2l]
Glava Zene Female head
Mramor Marble
Ukupna visrna 27 cm Total height 27 cm
Visina glave 23 cm Height of the head 23 cm
Sirina lica 14 cm Width of the face 14 cm
Nepoznato nalaziSte(zbirkaDanieli) Plac.eof.discovery..unknown
Treca-detvrtadecenijaII stoljecanove (Collectio-nDanielli)
ere Third or fourth decadeof the 2nd
Arheoloiki muzej, Zadar, inv. br. 29, century A D
knj. ul. 824 ArchaeologicalMuseum, Zadar, No.29
Glava Zene saiuvana malo ispod vrata, s pogledom nadesno. Znatna oSte6eniau obliku sitnih rupica
vidljiva su po povriini lica, a nos je restauriran. Lice je puniie, visokog i glatkog dela, a luk obrva je
polukrul,no naznadeni dijelom oite6en. Oii su izduZene, saizrai.ajnim kapcima. lJsta su puna i
zatvorena. Brada je istaknuta, a dio saduvanogvrata je dosta 5irok. Dio kose iznad iela je poieSljan
po sredini, valovito je izdignut, prekriva dio sljepooinica i uii, a iznad potiljka se skuplja u 6vor.
dio podeiljine kose, oblikuje srednji. kruZni dio glave koieg takotler piekriva vrlo
Ii,5ilJiit;;:t
Stilskom analizom 6e5ljanjakose i oblikovanja ove varijante frizure, glavu moiemo najviSepovezati
s tipom frizure koji je nosila Sabrna(Vibia Sabina, oko 85-13/), Zena Hadrijanova, u razdoblju od
130. g. pa do svoje smrti 117. g. n. e., kada i datiramo ovaj portret. Glava Sabine,izradena od
alabastraidealnih crta lica u Arheoloikom muzeju u Akvileii, kao i mramorna bista u Nacionalnom
muzeju u Rimu, po naiinu deiljanja prednieg dijela frizure u potpunosti su sliine zadarskoj glavi,
samo 5to glava iz Akvileje ima dijadem, a ostali dio glave je prekriven velom.
Bibliografija: J. Banko-P. Sticotti, Arch. Epigr. Mitt.,XVilI,7895,33, br. 48; isti, Bull. dalm.,
X X , 1 8 9 2 , 2 5 , b r . 4 8 ; D e n k m a e l e rd e r K u n s t i n D a l m a t i e n I I , h r s g . G e o r g v o n K o w a l c z y k , V i e n
1 9 1 0 ,s l . 6 7 . [ M . K . ]

lr22l lr22l
Prsten Ring
Jantar Amber
Prom;'erprstenasa glavom 3,7 cm Diameter of the ring with the head
Visina glave 2,3 cm 3.7cm
F.l
(r) NalaziStenepoznato Height of the head 2.3 cm
- Rano II stolje6enove ere Placeof discovcry unknown
( f )

'r]
Arheoloiki (ntrzej, Split, inv. K 92 Early 2nd century A.D.
ArchaeologicalMuseum,Split, No.K 92
*-) Prsten od jantara, sa ienskom glavom kao ukrasom. Ispod prilibno debelog vrata nalazio se je dio
F odje6e, koji je gotovo 6itav odlomlien. Lice je oblo, s izraienom borom oko usta i visokim 6elom.
rr I Oii su okrugle, unutar bjelooinice naznaiene su zjenice. Nos je malen i trokutast. Kosa, iznad iela
vrlo iisoko podignuta, na potiljku je skupljena u pundu. Frizura je tipiina za doba Trajana.
F Nepublikovano . lJ. Z-P .l

2
'(,
F
Z
 [23] lr 23l
Ukosnica s bistom carice Hair-pin with the bust of an em-
Bjelokost
Press
Ukupna visina 13,9 cm Ivory
Visina poprsja s giavom 5 cm Total height 13.9 cm
Visina glave2,3 cm Height of the bust with the head 5 cm
Sirina lica 0,7 cm
Osijek (Mwrsa) Height of the head 2.3 cm
Prva detvrtina II stolje6a nove ere Width of the face O.Zcm
Arheoloiki mtrzej, Zagreb, inv. br. Osijek (Mursa)
t65r First quarter of the 2nd century A.D.
ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
1651
U k . o s n j c as e s a s r o i io d d u g a i k e i g l e i u k r a s n o gz a v r i e t k a u o b l i k u s t i l i z i r a n eb i s t e s l i k o m
carice.
v e c r . d r ou k r a s n o g z a v r i e r k a z a u . z i m ai z d u i e n o . g l a r k o p o p r s j e , i z n a d k o j e g a j e , g o r o v o
u maniru
o a l ' : l ' t n a r v n e , u m l e t n o s t to' b l t k o v a n ag l a v as v r a t o m . D e t a _ l iui s k o g o v a l n o g l i c l d o k r a j n o s t i . u
r e d u c r r a n lt s v e d e n in a . g o t o v o i i s t e g e o m e t r i i s k eo b l i k e : t a n k i , t r o k u - t a s t op r 6 f i l i r a n i n o s ,
okrugle
r s p u p i e l 5 o i i i z n a . dk o l i h s u k o s i m l i n i i a m a n a z n a i e n eo b w e , d o k . u u r , " b b i l i * z " n a j e d v a
prrmletllrvrm r a v n l m u r e z o m .S t i l i z a c i i sa e o i i t u i e _ iu . o b l i k o v a n j uf r i z u r e ,k o l a n a a r t i [ i c i j e l a n
ie
n a i i n s a s t a r l i e n ao d n e k o l i k o s e g m e n a t a , . p o i e o v d u s k e p l e t e n i c eS t o p o p u r t i a k . o m e d u j e i . l o i
p o p u r d i j a d e m a , z a i e s l j a nkeo s e L o j a i e p l i t k o r a i i l a n j e n a ' r o m b i t n i . r i r " ' r i . r , p , a o
u z d r g n u t o gd l r e r at n z u r e k o l r , p o p u t g n j e z d a ,s t r s i _i z n a d r j e m e n a .S t r a i . n j as t r a n aj e s"pi rl jool l. toe n a
i
r e , r , a s i l a n i e n sa.,, r a v n i mp o i r i i n a m a n a k o j i m a i e . p r i m j e 6 u j u poiJr;l poput riblje
iKt :ol _
s t: r" ,:t:et :. p r e g r b o mn a z a r r l l k u , r s p o d k o y e g av i s e s a k u p l j e n ik r a t k i z a v r s "erc" i.p;r a _ . n o u " .
l ' r e m a t r p u l r t z u r e ' m o T e s e z a k l i u i i t i d a j e r i j e c o p o r t r e r u i z t r o j a n s k o q r a z d o b l i a ,o d n o s n o
o
P r r k a z u I r a l a n o v e Z e n eP l o t i n e ( P , o m p e i aP l o t i n a . o k o 7 A - 1 2 2 t . i l i , m o i l a n j e g o v es e s t r eM a r c i j a n e
(Uplia Marciana, oko 48-1 15), odnoino njezine L6eri Matidrje'(M'atidi, 3s-r u;.
Nepublikovano. [A. R-M.] "r..

lr24l lr24)
Ulomak ukosnice Fragment of a hair-pin
Kost -Bone
Visina Zenskebiste 3 cm Height of the female bust i cm
NalaziStenepoznato Placeof discovery unknown
Rano II stolje6enove ere Early 2nd century A.D.
Arheoloiki muzej, Split, inv. K 1263 ArchaeologicalMuseum, Split, No. K
= 1263
r d u b l i e n i e m y s r e d i n i k o i e u k a z u i e , n a l o . d " : . " i e n a r a z i l an a k r a i u k o s t a n ei g r e .
f : T i j - b ] * 1 , : 1r r r e p oo b r r k o v a n a
r , u k r a s e n a . n i z o mp a r a l e l n i hk. o s i h u r e z a . L i c e i e o v a l n o . s n a g l i e n i m
.t lriof .K: .u"ti a
- :sl t r mn o s o m .
u s r r s e ; e d v a . r a z a b i r uo. b r u e s u p r i k a z a n e h o r i z o n t a l n i m u r e z i m a ,a 6 6 i
j e p o d i g n u t as a 6 e l a . i d a t a , n i z o m p r r r r " r n i h u r e z a .r z n a d l " r . * i r r ; s e d i j a d e m a .
\: a ! : 1sltTr ai ,z{n: tl ,es t r a n eg l a v a p l o s n a t a
ie i o b r a d e n ap a r a l e l n i mu r e z i m a .F r i z u r a j e i z t r a j a n s k o gd o b a .
Nepublikovano [ 2-p.]^
l
l
.-

:-

'l
,' I
j-
-
Z

l't-
oo
 [125] [125]
Koltana ukosnica Bone hair-pin
DuZina3,6 cm Length 3.6 cm
Ntn (Aenona) lJtn (Aenona)
F r"l. 1.1 A
Rano II stolje6e ",'.trtr' f.

A r h e o l o i k im u z e j ,Z a d a r ,i n v . b r . A r c h a e o l o g i c aM
l u s e u m ,Z a d a r ,
7876 No. 7876
Dio koStaneukosnice, koji je saiuvan, u obliku poprsja Zene. Frrztra Lene je po6eiljana iznad iela,
p r e k r i v a. l j e p o o c n i c ei u i i . r k u p l i e n . irc n a r r a t u i v i s o k o ' e i z d i T ep r e m a u r h u . S. i r n i mu r e z : n i m
iirija-a nagl-a5ena je valovitost-kose. Dio kose koji je sa straZnje strane po6e_5ljan prema vrhu,
v i d i j i v j e s p r e d n j e s t r a n ei d j e l u j c p o p u t u k r a s a .C r t e l i c a Z e n es u v r l o p r a v i l n o i z r a d e n e ,s
naznadenim obrvama, oiima, ravnim nosem i malim ustima. I ova ukosnica pripada bogatom
i u n d u . u k o l t a n i h p r e d m c r ep r o n a d e n i hu N i n u . n a c i i e m r c p o d r u c i um o T c p r e t p o . s t a v i t i . p o i r o i : n . i e
lokalne radionice,i po nadinu obrade vezuje se uz slicne nalazet Akvileji. Po naiinu i oblikovanju
frizure moZe se datiratiu rano II st. n. e.
Bibliogra{ija: B. Nedved, t: Nakit na tLu sjeverneDalmacije od prapovijesti do danas, Zadar 1.981,
1 5 1 ,b r . 2 1 , t . 2 1 1 2 .[ M . K . ]

u26l [126]
Ko5tana ukosnica Bone hair-pin
DuZina 8,5 cm Length 8.5cm
Rano II stolje6enove ere E a r l y 2 n d c e n t u r yA . D .
Arheoloiki muzej, Zadar, inv. b r . 7 8 0 8 A r c h a c o l o g i c aM
l u s e u m ,Z a . d a r ,
No. 7808
U k o s n i c a o d k o s t i , k o j a z a v r l a v au o b l i k u p o p r s j a Z e n es v i s o k o p o 6 e S l j a n o m . f r i z u r o mL. i c e j e
puno i okruglog oblika. oii su naznaier. -"ji- k r u z n i m i s p u p i e n i i m a , . r o sj e d u g i r a v a n , . r u r r a
i, mala i pri.".T.izr." se sastoji od tri dijela: dio kose izn_addela je podijeljen po sredini i kosim
p r a v i l n i m ' u r e z i m an a z n a i e n aj e . b l a g av a l o v i t o s to v o g a d i j e l a ,i z n a d s e n a s t a v l j av i s o k o p o i e i l j a n d i o
| ' r a u l j e n o d u r o j a k . rn a z n r c e n j hu i z i m a k o j i t t u a r a i ug u s t um r e 2 u .C i j e l a f r i z u r a z a r r i a r a
polukrui,nom, dvostruko prifiliranim dijademom.
Na ukosnici je predstavljen tip friz.ure koji su nosile.Zene.trajanovo.grazdoblia
Bibliografija: G. Smirich-J. Bersa M. Abrami6, Filbrer durcb das k. b. Staatsmwseumin S. Donato
Fl i n Z a i , \ W i e n 1 9 1 2 , 1 2 7 , ; 1 .1 ; i s t i , G u i d a d e l M u s e o d i s . D o n a t o i n Z a r a ,V i c n n a 1 9 1 3 , . 9 7 _ ,1s; L .
U) V . B r u n e l l i , S t o r i a d e l l a c i t t a d i Z a r a , V e n e z i a 1 9 1 1 , 1 0 4 , F i g . 3 5 ; M . S u i 6 ,t : M u z e j i i z b i r l e e
- Zadra, Zagreb 1954, 12,20, sl. 1, na s. 71; B. Nedved, t: Nakit na tlu sjeterne DaLmacije od
I--] p r a p o r i j e s i i d o d a n a s ,Z a d a r 7 9 8 1 , 1 5 3 ,b r . 1 9 , t . 2 1 l 1 . [ M . K . ]

--l
l r2 7 l lL27)
Ulomak ukosnice Fragment of a hair-pin
F
rrl
Kost Bone
n. Total height 7 '! cm,
F Ukupna visina 7,4 cm
' cm
Visiria Zenskebiite 2,4 Height of .thc fem.rlebust 2.4 cm
- Placeof. disco|cry unknown
NalaziStenepoznaro
Druga polovica I ili rano lI sroljece Secondhalf of t1-re1st century.or tl'e
ry'
nove ere beginningof the 2nd century A. D
Aiheoloiki muzej, Split, inv. K. 1262 ArchaeologicalMuseum' SpIt'
F No. K 1262
z Ko5tana igla zavr5avapro{iliranom bazom, na kojoj se nalazi ienska bista. Poprsje je scoliko i
u k o i e n o . I . { . r , . r t u i e i . e z " . " b o r a . I z n a d i e l a k o s a j c v i s o k o p o c l i g n u t ai m r e i a s t o r a s p o r e d e n au

@
@
 p e t r e d o v a ' N a t i e m e n u . i ep o s r e d i n i p o d i j e l j e n a ,a n a p o t i l i k u s a k u p l l e n au m r e Z a s t up u n d u . L i c e
l e a s l m e l r l c n o . . s ao k r u g l r m o i r m a , u s k i m n o s e m i o t v o r e n i m u s t i m a . F r i z u r a j e k a r a k t e r i s r i i n az a
r l a v l l e v s K o - t r a t a n s kdoo b a .
Nepublikovano . ll. 2-P .l

[28] [28]
Gema s portretom Aleksandra Gem with a portrait of Alexander
Makedonskog of Macedonia
Karneol, intaglio Carnelion, intaglio
1 , 5 x 1 , 1c m 1 . 5x 1 . 1c m
Nepoznato nalaziite Placeof discovery unknown
II stolje6enove ere 2nd century A. D.
Arheoloiki muzej, Zagreb, ArchaeologicalMuseum, Zagreb,
inv. br. 15903 No. 15903
elipsastog.oblika,a gotovo iitavu povriinu zayzima glava Aleksandra Makedonskog
9:T, i"
r A l e k s a n d a IrI I v e l i k i , 1 5 6 1 2 3 . g p r i i e n . - e . ) ,C l a v a i e p r i k a - z a nua p r o f i l u . o k r e n u r au d e s n ' o1 u
p o z i t i v u i e p r i k a z a n l i i e r i p r o f i l l . t I a r a k t e r i s r i a n i mm l a d ' e n a i k i mc r r a m a A l e k s a n d r o v al i c a n a
k o ; e m u s u p r e c i z n o m o d e l i r a n i o i i , n o s , u s t a i u i i , d o k j e k o s a z a i e S l j a n au Z i v a h n or a s p o r e d e n i m
d e b e l r mp r a m e n o v i m a .k o j i n a _ z a t i l j k u ,u u v o j c i m a ,p a d a j u n i z v r a t . F r i z u r a j e z a t e g n u r av r p c o m
(taenia) cii zavrieci slobodno.lepriafu iz.a zattljka; Li kosi se jasno raspoznaje Amo"nov rog, a iini
p r e l n d ar o n i i e d o v o l i n o i a s n o p r o f i l i r a n o . - d a i e s k o s o m i s p r e p l e t e n ai l a v l i a k o 2 a . d u a i t i p
)e, ,
Aleksandrova porrreta srodan ;'e kraljevoj glavi prikazanoj na Lizlmihovom novcu kovanom u
M a g n e z ij i .
Bibliografija: F. Maixner, viestnik hroatshoga arheologiikoga druitva, III, 1881, 119,br.44.
IA. R M.I

tl 2 e ] tl2e]
Gema Gem
Karneol Carnelion
1 . 1 . x 1 2c m 1 1 x 1 2m m
Sohn (Salona) So|in (Salona)
II st. n. e. 2 n d c e n t u r yA . D .
ArheoloSki muzej, Split, inv. br. I ArchaeologicalMuseum, Split,
1690 Nc. I 1690
Glava starijeg muSkareau_profilu nalijevo. Gema je na gornjem rubu malo o5te6ena.Staracje na
t l e m e n u i e l a v . : a . b u j n o m k o v r d a v o m b r a d o m . I m a n a g l a 5 e n ea r k a d ei l i r o k , p r 6 a s t in o s . P o r t r e t
naiverovarniieprik:zuje grckog filozofa Sokrata (469 399. g. prlje n. e.). Lik je nastao na temclju
n e r e n l s r c K otgr p a ) o k r a t o v t p o r l r e t a .
) B i b l i o g r a f i j a :F . B u l i 6 , B u l l . d a l m . , 1 9 0 1 ,X X I V , 1 5 . l J . 2 - P . l

-_
J-
[130] [130]
Gema Gem
Karneol Carnelion
4
1 8 x 2 0c m 1 8 x 2 0m m
Buiko Blato Bu5ko Blato
II stolje6enove ere 2nd century A. D.
A r h e o l o S km
i u z e j ,S p l i t , A r c h a e o l o g i c rMl u s c u m .S p l i t ,
inv. br. I 169A No. I 1662
Glara starijeg.bradatogmuskarca u profilu nalijevo. Kosa, koje na t.jemenunema, u pramenovrma
p a d r p r e k o u S i j u i s p a f as e s a b r a d o m . N o s j e i s t a k n u t i o r l o v s k i . N a d e l u s e v i d e d v i j e b o r e . O k o
vrata je prikazan ogrtai. Mogu6e je da portret predstavlja grdkog govornika Lisiju (oko 459 oko
3 8 0 . g . p r i j e n . e . 1 .N a s r a o j e p r e m a k a s n o k l a s i i n o mu z o r u .
B r b l i o g r a f i j aF: . B u l i c , B u l l . i a l m . , 1 9 0 1 , X X I V , 1 4 . l l . 2 - P . l

a
 u3ll [ 1 31 ]
Gema s bistom grikog pisca ili Gem with the bust of a Greek writer
filozofa or philosopher
K a r n e o l ,i n t a g l i o Carnelion, intaglio
1 , 9 X 1 , 5c m l.9xl.5 cm
Vjerovatno Osijek (M wrsa) Probably Osijek (Mwrsa)
II stolje6enove ere 2nd century A. D.
Arheoloiki rrruzq, Zagreb, l u s e u m ,Z a g r e b ,
A r c h a e o l o g i c aM
inv. br. 15905 No. 15905
Na gemu elipsastogoblika urezanaje bista starijeg muikarca iije_ie koitunjavo_lice obraslo gustom
b r a d " o mi b r k o v i m a . G l a v a j e p r i k a z a n au p r o f i l u , s p o g l e d o m u d e s n o ,S t o z n a i i d a j e u p o z i t i v u
prikazan lijevi profil g\ave,'za'razllku od d'onjegdijeia"koji je oblikovan u poluprofilu. Detalji lica
t"o-" rn plrstiiro inaism, a osobito su nagla5enejagodidne kosti, kao iduboko zasieniene oii s
obrvama, pravilan nos, te usra s brkovima. Tieme ie ra5ilanjeno plitkim paralelnim.urezima 5to
s e i u d o v r p c e k o j a j e o v i j e n a o k o g l a v e ,p a s e s t j e a ed o i a m k a o d a j e r i j e i o h a p i , t i m p r i j e l t o j e n a
zatiljku, i"k"t ih6"j je i s bradom, kosl plastiino oblikovana kratkim i debelim kovrdama.
"
O d j e c a l e r a i t l a n i e n an a b o r i m a d r a p e r i i e ,i o k o u r a t a l e p r o l i l i r a n a o b l i m i z r e z o m - .
N i z e l e m e n a t an a o v o j b i s t i k a r a k t e r i s r i c a ni e z a p r i k a z e - s t a r i i i hg r i k i h p i s a c ai l i f i l o z o f a , a l i n e m a
pouzdanih pokazxella po kojima bi se ovaj'portret mogao pripisati odridenoi osobi. Treba, ipak,
ipomenuti ili6rort r p"ledini- detaljima s nekim Homerovim.portretima,.pos€bice s bistom iz
Modene, a u joS ve6oj mjeri - osobito kad je rijei o fizionomiji, koju karakteriziraju naglaSene
jagodiine koiti i duboke.oine Supljine - oiituje se sliinost i s helenisti6kim portretom Sofokla na
pdzratoj bronianoj bisti Sto se iuva u Britanskom muzeju u Londonu.
Nepublikovano. [A. R-M.]

lr32l lr32)
Au.e.rs Trajana (98_1,17) Aureus of Trajan (98-117 A D.)
Kovnica u Rimu, 98-99. godine nove Roman mint, 98-99 A. D.
Gold
ZIato D i a m e t e r1 8 . 5 x 2 0 m m , w e i g h t
P r o m j e r 1 8 , 5 x 2 0m m . t e z i n a7 3 a g Z . 3 Og r a m s
Skupni nalaz novca iz Zemuna, Found in a group of coins in Zemun
g o d i n e1 8 7 5 . in 1875
A r h e o l o S kmi u z e i .Z a g r e b ,i n v . b r . l u s e u m ,Z a g r e b ,
A r c h a e o l o g i c aM
1216 No. 1216
Ar,. IMP CAES NERVA TRAIAN AVG GERM. Glava Trajana s lovorovim vijencem nadesno.
U o k o l o b i . c r n . rk r u z n i e . t .
Rv. P M TR.P.COS II P P. Fortuna stoli nalijevo, odjevena u nabrane haljine, u desnici drii kormilo
p o l o Z e n on a p r v u b r o d a , a u l j e v i c i r o g o b i l j a . U o k o l o b i s e r n ak r u Z n i c a .
k " k o r . s n a r ^ p i ssa. j e d n ei s a d r u g c s t r - a n ez l a t n i k a m o Z e _ z a k l j u i i t i ,i s k o v a n j e n a s a m o m p o d e t k u
rl T r a j a n o v ev l a d a v i n e :d r u g i j e k o n z u l a t p r i m i o 1 8 . s e p t e m t r a 9 8 . g . n e e . i o c e m d o m o v l n e ( P d t e l
(.t) ( p i n t i f e x m a x i m u s )9 8 . g . , d o k j e n a d i m a k
'pCartrr mi aaen ) p' ir,or q
s ll a S c ni e 9 9 . i . , ' v r h o v n i m s v e . c n i k o m q Z .
i . p o b j e d n i I n l d C c r m a n i m a .d o b i o N j e g o " ac a r r k r r i r u l a r u r a. : d r z : v : i i m c
(i (lt
n j t g u r ' r' r , l u p t i r i " ' lo . . , .t . l r ' r\ t r r € c ) 6 P r ' l \ " l l t ri ' i r r r c[ ' i l " V r r k " L l u ' i ' f r ' l il n '
I
p K " i j . p . . r i . o c a i i k u t l " s t , T r : r j r n u j e b i l o , 1 6g o d i n a , p a j e i n a . a v e r s un o v c a p r i k a z a n k a o i o v ; e k
s r e d n j i l i g o d i n a ,v r l o s t r o g a i z r a z al i c a . K o s a m u j e . k r a t k a ,p o c e s l j a n an a . c e l o i 6 r ' j e n d a n al o v o r o m ,
D l e l c , r i s k 6 i n 3 m r l t e n o , n o s d u g a i a k i S i l j a t ,u h o v e l i k o , b o i e o k o s t i s n u t i h u s a n a . n a g l a i e n ea,. b r a d a
F rnala.'Vrat je ivrst i ."i"titro kiatak. Reza6 kalupa je uspio svojom vjeitinom dati i tzraz pogleda
l]..l
koji jc uperenravno pred sebe.
Noucem'c"." Trajana zavriava i ostava tz Zemnn4 koja zapoiinje sa carem Neronom' te je n.r taj
F
n a i i n o d r e d e n oi v r i j e m e n j e g o v as k r i v a n j a .
- B i b l i o s r a f i i a :S . L j u b i c , D e r " F u n d r o m i s c b e rG o l d m i i n z e n a u s d e m e r s t e nJ a h r h u n d e r t ed e r
Kaiscitit ge*ochr in S,emlinin der Kroa.tkch-sLatonischenMilitiirgrenze am.16. December 1875,
Zrurcb t87i. 28, 225; S. I iubi., Popis arkcolopichog o d j e l a \ , ' l d r .7 e m . m u z c J au Z a g r e b u . Z a g r e b
V
I s ; 0 , l q 5 , J i ; H . C o h e n . M c d a i l l c ji m p e , i a l e { l l . P l r i . 1 8 8 2 '4 0 . 2 0 5 : H . M a t t i n g l v - F A '
'U
S v d c n h a m ,T b e R o m a r t l r n p e r i a l C " i n ) g e l l , L o n d o n 1 , 9 6 8 , 2 4 5 , 4 '[ Z D I M ]
F
Z

O
a\
 F33l [33]
Sestercij Hadrijana (117-138) Sestertius of Hadrianus
Kovnica u Rimu, 134-138. godine ( 1 1 7 - 1 3 8A . D . )
nove ere R o m a n m i n t , 1 3 4 - 1 3 8A . D .
Bronca Bronze
Promjer 31x34 mm, te;ina 25,28g D i a m e t e r3 1 X 3 4 m m ,
S t a r am u z e j s k az b i r k a w e i g h t 2 5 . 2 8g r a m s
Arheolo5ki muzej, Zagr eb, O l d m u s e u mc o l l e c t i o n
inv. br. 1898 ArchaeologicalMuseum, Zagreb,
No. 1898
Av. HADRIANVS'AVG COS III PP. Poprsje Hadri.jana s lovorovim vijencem i plaStem nadesno.
Naokolo biserna kruZnica.
Rv. S..C lijevo.i desno. Hadrijan y"ilgi odori stoji nadesno, lijeva mu noga pobiva na krokodilu;
u p o d i g n u t o j d e s n i c id r 2 i k o p l j e u " l j e v i c i p a r a z o n i i .N a o k o l o b i s e r n a
kruinlca.
l'g.sebno;fizionomiii cara,Hidrilana moZimo zahvaliti da se i vrlo oSte6eniili od dugog opricaja
t z l t z a n i n o v c i s n i e g o v i m l i k o m v r l o l a k o m o g u i d e n t i f i c i r a t i .I n d i v i d u a l n o s tc r t a l i c a " o J o g ^ v l a d a r a ,
najvete i najslobodoum.nijecareve.okarakterizirana je oblinom njegove
1"ll,tqrd., ,medt
d o l r h o k e . t a l n ge l a v e ,r a l a t i v n o n i s k i m i e l o m , d u g a d k i m i p r a v i l n i m , t e d o s t a s i l j a t i m n o s o m ,
z a o b l i e n i mo b r a z i m a . t e b r c i m a i b r a d o m k o j i s u k r a t k o ' p o d s i s a n i .K o s u u u v o i c i m a u k r a i a v a
c a r s k il o v o r o v v i j e n a c ,t i j e v r p c e . p a d a j un a z a t i l l a k .c a r e v l e v r a t s n a 2 a n ,n " r n " a " n " j e i k l j u 6 n a
k o s t ' d o k l e P o P r s t ez a o g r n u r op l a i t e m . U m j e t n i k u j e u s p j e l o H a d r i j a n o v u l i c u n a r e l a t i v n o
v e l t k o m s e s t e r c i i ud a r i i z r a z b l a g o s t ii s m i r e _ n o s tN i .o i k o { i k o n o g r a f i j eH a d r i j a n a p o s t o j e n e k e
m a n i e r a z l i k e : , p o s t o j ep o r t r e t i n a n o v c u k o j i g a p r i k a z u j u k a t k a d a " m r i a v i l i m ,k a t k j a p u n i j e g l i c a ,
a na kasnt;e.tskovanom n o v c u u . i z v i e s n o jm j e r i m o Z e s e p r a t i t i i p r o c e s s t a r e n j a .I m a d i i c a r & i h
kojima ie gologlav ili okrunjen zrakastom krunom, no na ve6ini novca je ovjenIan
il"r:i:*.",
B i b l i o g r a f i j a :S . L l u b i c , P g p i s . a r h e o l o g i t l o go d j 1 t 7 , . N 1 . rz. e m . m u z e j a a Z a g r e b u , o d s j e k I l , s v . I ,
Z a g r e b 1 8 9 0 , 2 2 9 , 1 5 7 , r a b . V . . _ r 6 r H " . C o ( e n , ' M e : d a i l l e ism p e r i a l e si I , p a r i s ' l 8 l i , 2 z o : t 3 8 4 ; H .
M"rlng]y_ F, A. Sydenham, Tbe Roman Imperial Coinage-Il, London 1968,444, $A.
fz. D.-I. M.r

tr
l
F
-Il
'+
4

-./
r:

Z
l r3 4 l lr34)
Glava Lucija Vera Head of Lucius Verus
Mramor Marble
Ukupna visina 42 cm Total height 42 cm
Sirina lica 29,5 cm Width of the face 29.5 cm
Debljina reljefa 1.6,5cm Thicknessof the relief 16.5 cm
Borl Borl
SredinaII veka nove ere Middle of the 2nd century A. D.
Fi P o k r a j i n s km
i u z e j ,P t u j , i n v . br.RL 502 RegionalMuseum, Ptuj, No. RL 602
 Prednja strana glave oblikovana je u visokom reljefu..Kratka.kosa pada u kovrdZama na ielo Ogi
,, b"i.-r.t", izrattte i sa pateticnim, strogim pogledom, koji potenciraju nagla5enipodoinjaci
i s i r o k eo b r v e . N o s j e d e l m o s t e i e n .a d o n i a u . n i d e b e l ai n a g l a i e n ao. d u i i i u , n i z o b r a z e .
s D u S t as e k o v r d z a v a b r a d a k o i a p o t e n c i r as t r o g o 5 tn j e g o v o gi z r u z a .P r e m a s t i l s k i m o s o b i n a m a 'g l a v a
i z B o r l a n a j u e r o v a t n i j ep r e d s r a u i i ap o r t . e t c a . i L u c i i a V e r a ( l m p . C a e s a rL A u r e l i u s V e r u s
A u g u s t u s ,t 6 1 - 1 6 9 ) .
Bib-liografija:R. Bratanii, Arheoloibi vestnik III12, s 5 2 , 3 a 2 ,s l .3 . [ B . J . ]

[135] [35]
Glava cara Head of an emperor
Mramor Marble
Ukupna visina 41 cm Total height 41 cm
Visina glave 31 cm H e i g h t o f h e a d3 1 c m
S i r i n al i c a 2 2 c m Width of the face 22 cm
Zadar Zadar
DrugapolovicaII stolje6anoveere Secondhalf of the 2nd centuryA. D.
,qrhJoliskimuzq,Zadar,knj. ul. eSO ArchaeologicalMuseum,Zadar,
Glava muikarca sa6uvanado neznatno ispod vrata, bujne kovriave kose i brade. Znetno je.
o i t e 6 e n a ,a n e d o s t a j ed i o n o s a o d k o r i j e n a p r e m a d o l i e i g o r n j a u s n _ aa, c i j e l a p o v r i i n a l i c a j e
otudena i hrapava. oii su izduZenog obliki, sa.naznadenim oininr kapcima. ljsta su ravna
i p u n a . K o ' . r i " g r r , , i u b o g a t i mu i o i c i m a p a d r n a c e l o ' p r e k r i v ag l a v u i z : r ' r ' a rr n J \ r a t u '
. r ' u i i , u p o r p u n J r l o b o d n e .t i j . t , i . p o r r i i n a i e d n a k ob o g a r ak o . o m i p a T l j i v oo b r a d e n r .B r a d a
i c t a k o d e r q u s t ai k o v r i a v a .
Gl"r" je iziadena od bijelog mramora i velikih je dimenziia. vjerovatno je dio statue, a u
kiparskom smislu predstavlia rad visoke kvalitete. Analizom saiuvanih portreta antoninskog
r " r d o b l ; r , p o s " b r o c a r a M a r k a A u r e l i j a , o v a g l a v ai m a n a j v i l e i k o n o g r a f s k i hi s t i l i s t i n k i h s l i i n o s t i
s a p o z n a t i ; p o r t r e t o m c a r a L u c i j a Y e r a ( l m p - C a e s a rL . A r e l i u s . V . e r uAs u g u s , i u s1, 6 1 - 1 6 9 ) ,k a o
u Dui.devim palatama u Mantovi, Rimu, Osiiji, zatim u Novoj kalzberiko.i.gliptoteci u
K o p e n h a g e n ui d r . T o j e v r i j e m e k a d a s e u u m j e t n o s t i p o r t r e t a j a v l j a n e o h e l e n i s t i i k is t i l , i t o s e n a
ouoj gl"ti rajbolje zapaLau.obradi kose, brade i r izrazt unutraSnieg.doZivljavanjana licu. Ovaj
portrit p.edstatlja i zivrietak takvog naiina prikazivanja, nagoveltavaju6_i ideju iluzionizn:
t o t a a c t i t i z a s t u p l j e n au s l i j e d e c e mr r z d o b l j u u u m j c t n o s t i r i m s k o g c a r s k o gp o r t r e t a .
Bibliografija: lt. S.!ie, Zbornik lnst. za hist. nauke u Zadru, 2, 1956-57, 47' sl- 29.; istj'' Zadar
u s t a r o m d j e k u , P r o i l o s tZ a d r a , K n j . 1 , . ,Z a d ' a r1 9 8 1 ,2 8 4 , T . X X I I I [ M . K . ]

[136] [136]
Glava starijeg mu5karca Head of an elderly man
Mramor Marble
Ukupna visina 32 cm Total height 32 cm
Visina lica 22 cm Height of the face 22 cm
Sirina lica 20 cm Vidth of the face 20 cm
rl Beograd (Singidwnwm) Belgrade(Singidunum)
(t) S e c o n dh a l f o f t h e 2 n d c e n t u r yA . D
- Druga polovina II veka nove ere
(, N a r o d n i m u z e i ,B e o g r a di.n v . b r . National Museum, Belgrade,No.
i-) 2997
/rrr 2997/III
G l a v a o z b i l j n o g s r e d o v e d n o ge o v e k a ,d u g o g l i c a i S i r o k o gv r a t a . M r a m o l - . j ek r u p n o z r n a s ti m l e 6 n c r
;r b e o . N o s , o b . o ] " ,l . t o o k o i - k o s . rn r , " - i r i r u o i t e i e n i . K o s a j e b u j n a i k o v r d Z a v a ,t a k o d a u v o j c i
F p a d a j u n i s k o n a i e l o . B r k o v i s u p o l u k r u Z n o m o d e l o v a n i ,p o t P u n o p o k r i v a j u u s t a i s t a P r i u s e s r
i i r o k o m i z a o b l i e n o mb r a d o m . O d i s u o d m e r e n o o t v o r e n e ' p u n c I Z r . 1 z Js, : n a z n a i e n L m
r o Z n j a i a m ai z e n i c a m a .
F
O v a j ' p o r t r e t , p u n k l a s i i n e j e d n o s t a v n o s tii m i r n o 6 e , s v o j i m m e k o q o . d g l 9 r . a n 1 pl i k o r n i n e i t o
- grublj'om kosom i bradom, oiivljava predstave grikih filozofa. Klasicistiiki stil izrade
ipueuj" na hadrijanovsko k a o v r e m e n a s t a n k ap o r t r e t a .N a j b l i Z e s t i l s k ea n a l o g i i e
giari iz Beograda su portreti " r t oLucija
n i r s k .vera
i e p o h(lmp.
u Caesar L. AureLius verus Augustus, 161-169:
v j . . ; . U e r n o r l lR i o m i , c b el k o n o g r a p h i r , l l . 2 I. 8 q 4 ,r . X L l l r , j M a r k : A u r e l i i ar l m p . C r c ' a r M . r r . u '
,(, A u r e l i u s A n t o n i n u s A u g u s t u s l 1 b l 1 8 0 : V . P o u l s c n . L c sP o r t r a i t sr o n n i n s , I I , . 1 9 . 7 4 , 9 5 , C a t . 7 6 ,
F t . C X X I , C X X I I ) . S u d e i i p o o b r a d i k o s e , k o j a j e d a t a u p r a m e n o v i m a , . t a k o . d ak o v r d i e n i s u d o
Z t a n i i n a i r o d e l o r o r e , g l u t i i z B e o g r a d an a s t a l aj e n a j v e r o v a t n i i es e d a m d e s e t i g hodina II veka n.e.,
a mogu6noje da p ' Gr er bdis6t,a v l j aj e d n o g o d p o m e n u t i b c a r e v a .
B i b l i 6 g r a f i j a :M . S t o r i r o r , i - X t , t s - l S l o , 1 3 5 , s l . 4 ; i s t i , O d a b r a n a g r . i k a i r i m s k a p L a s t i k aw
Noroinom muzeju u []eogradu, Beograd 1958, 67 58, I.XXXV. D. Mano Zisi, Antika (Urnetnost
n a t l u J u g o s l a v i j eB ) ,c o g r e c lZ, a g r c b ,M o s t a r , 1 9 E 2 ,1 1 3 ,s l . 5 6 . [ ] . P . ]

N
 l r3 7 l lr 37l
Bista cara Bust of an emperor
Doma6i vapnenac LOCaI llmestone
Visina biste 64 cm Height of rhe bust 64 cm
v r s r n ag l a v eJ / c m Height of the head 3Z cm
Sirina lica 19 cm \7idth of the face 19 crn
Solin (?) (Salona) Sotin (?) (Salona)
Konac II stolje6anove ere End of the 2nd century A. D.
Arheolo5ki muzej, Split, inv. br. A r c h a e o l o g i c rMl u s c u m ,S p l i t ,
c 223. No. C 223
B i ' t a ' r . r r i , i c gc o r i e k : , ' . , v e l o mp r e b a c e n i mp r e k o g l a v c k o i i p a d . rs v e d o r a m e n ai r u s e b o g . r r o
n l b , l r e L. ) k o g l . l \ e t e b r l J . t r a k a . . u k r a i e n oak o m i r r m l i n i i a m a .K o S r a n .srr r u k r u r :g l a v c. n a T - n oj e
r \ t a k n u t ru . m n o g i md . e t a l j i m a Ja . g o d i e n ek o , t i ' u v r l o n a g l r i c n e .P r e k o n j i h j e d " o e a r a nk:o T a l i c a
I n . Jt . l t . n a c r r s t a k n u rur p . r l io b r a z i .C e o n ek o s t i , u s n a i n o p r o f i l i r a n e O . b r u e . u o t u c c n e ,r l i . 1 1
o c t t o b r l e s k u p l j c n e ' . t os e v i d i p o n a b o r i m am c d u n j r m . r O . c i ' u v r i o k r u p n ei d u b o k o u 5 J J e n e
u o c n ed r r p l j e S j
. u z n ' u k : n a l i u l d l i i rr . B j c l o o en i c . ri e i z d u b l j e n aU . b i , , l o o c n i c,iu n . r r n . r i e n zc j . n i c c
s a m oj c d n o m i z r a z i t o d u b o k o m r u p i c o r nk o j : j e r z b u i e n as v r d l o m , a ' i a r e n i c a p o l u k r u Z n o '
ie
urc/an.rU . u g l , " i m a o c i i u . u d u b o k e b o r c . N u , j c o r u i e n . O d k o r r l e n an o \ a s p u \ r J, , , d u b o k l b o r a
d o u 8 l o u u s r i i u . , B r a d aj e d u g a i i z r a z i t o i i l i a t a , a b r k o v i _ s ut a k o d e r d o s t a i u g i , j e r p r c l a z c
fI ltln t l u
u s t r . U s t ' r s u 6 5 1 g 1 g n ao,s o b i t o g o r n j a u s n a .I z n a d t u n i k c b i o j e p a l u d a m e " t - , k o l ;
' 1. n"
desnom
1119ny. prihva6en okruglom fibulom optoienom perlama.
P r e m a o d j e 6 i ,f i b u l i i t r a c i , o c i t o j e d a b i s r a . p r i k r z u j e i m p e r a t o r ak a o s v e 6 e n i k a( r , e lp r e k o
g l . r r e ) . , N .rre m e l i ui k o n o g r . r f ' k i hd e r a l i . trc s k o : e k r z : rlii pkiokjgr gb r -c . r i m o g . r uh i t i u p i r . r n j u p . o br,rdj,
K o s rl D r R o \ l m Jr c n c k r r rd e r r l r r m \Jr r u k r u r cg l a v e . m o g . br oi b i r i v r r k o A u r e j i i ct l m p . c a c s a r
M . A u r el i u s A n t o n i u s A u g u s t u s ,1 6 1 1 8 0 ) .N a l s l i i n i j i j e . - o v apj o r t r e t c a r e v i m p . i k r r i , r " n a s r u D u
\ nteg,c.\rm p o r h v a t i m ru r r r u p r o t i v M . r r k o r n . r niaK r a d a . O i r j p o r r r e r . r : k r k . i e i e J e no d
n . t l b o l l r hr : d u r ' r n r . r a l i l ru d o r n a e i m r . r d i o n i r . r m as .n . r 2 . r zn r r n . r hg l , r v eb, o g r r . rp l . r . r i k :l i c r ,
kontrastni svetlosni efekti .iasnosu u skladu s porrretnim r skulpr8rskim r;J;ti;;-" vremena oko
k o n c aI I s t . n . e .
Ncpublikovano.fN.C.l

[l38] [38]
Glava Marka Aurelija Head of Marcus Aurelius
Vapnenac Limestone
Uliupna visina 33 cm Total height.33 cm
Visina glave25 cm Height of the head 25 cm
Sirina lica 14 cm Width of the face 1,1crn
Nepoznato nalaziSte(zbirka Danreli) Placeof discovery unknown
'sto1je6a
Osamdesetegodine II nove (Collection D:nieli;
ere Ninrh .lecadeof the 2nd century A. D.
A r h e o _ l o i km
i uzq, Zadar,inv. br. 46, A r c h a c o l o g i c aM
l useum,Zadar,
knl. d. +eZ No. ,16
C l . r v r b r a d r t o gm u i k r r r r . k u v r i a v e k o s e . i 7 r 3 7j 1 s p o r r r e t n i mL a r a k r e r i , t i k a m aC.i j e l r g l : r a j c
. l . t r b so. r i u r : n r .N e . l o . t r i er . . i d i o n o \ J .u \ r . ri r r h b r : d c . . p o r . r i i nr .i ri r i g l . r r c h r . , p " r i
i" iJiclulc
ncJorricnoL . r c c j c d u g u l j r s r oo. e i ' u i z r r d e n ek r o d r a u d u b l j e n j ar , o b r i e . u p o o u r l u k r
p l e k r i r : r , c e iJ i , ' . l i e a . , :k o v r c r r o s t i e n r g l . r i c n ap r u v i ) n r mc " r , . i r , r i ' r ' i z b o c e n j i m a
lkl o
l 1l r" rdi .l ci "l..B
u r1rP
udo. rP u l m r e i e . K o s r i e . r z n r de c l : p o r c i l i r n r u v c l i k i m u v o j c i m r k o . c . k o j i s e k r u i n o
z-rvr!avaju.,ostala p o v r i i n a g l . r ' e d o s r . rj c p o v r i n o o b r a d c n a ,a k o j a j e ' n a z n a i en a d , b o k i m
- p o t e z t m ad l | c t a .
I
L l . r r , r p r i k a z u l ec r r \ k : . p o r r r ( . rr. p o n r i i n r r o b r . r d c .p r o i z ru J i e l o k : l n c p r o u i n c i j . k . r . r d i o n i c e .
A , n J t r / u mr K o n u g r J I \ k r h I \llr5rrikrlt.clerncnrp t l r i p i s uj e \ c c a r u M r r k u A u r e l i i u r ! m p . C a e , a r
. w A u r e l t u sA n t o n i n u s A u g u s t u s , 1 6 1 - 1 8 0 ) i, t o t i p u p o r t r e r a k o j i c a r a p r i k a z u j u t a o ' z . e l o g
l s r a r l ] e gc o v , e K a .
Ncpubiikovano.fM.K.l

-
z-

c')
A
 [13e] [13e]
Glava muikarca Male head
Mramor Marble
Ukupna visina 43 cm Totai height 43 cm
Visina glave28 cm of thelrerd 28 cm
J ] , : i $ h (, . ) 1
S i r i n al i c a 1 7 c m Wrdth tlle l.lce l/ cm
Nepoznato nalaziSte(zbirka Danieli) Pl.ac.e of.discovery..unknown
Srciit-raili druga polovica II stolje6a (Collection Danieli) - -
nove ere Middle or secondhalf of the 2nd
A r h e o l o i k i m u z e' j , Z a d a r ,i n v . b r . 3 8 , c e n t u r yA . D .
kni. ul. 1006 A r c h a e o l o g i c aMl u s e u m ,Z a d r , N o . 1 8
G l , i u ab r a d a t o gm u l k a r c a , i i j i j e p r e d n j i d i o d e t a l j n oo b r a d e n ,z a r a z l i k u o d s t r a l n i c g d i j e l a , k o i i j e
n a z n a i e ns a m o p o j e d i n a i n o i d j c l u j e n e o b r a d c n o .S a i u v a nj e c i j e l i v r a t , s a m o i t o ; e u s t r a l n y e t n
FI d i j e l u r c s t a u r i r a r .K o r " j e p o d c i l j a n an a i e l o u g u s t i m u v o j c i m a i d j e l u j e_ s l o j e v i t op, r e k r i v a
(t)
s l j e p o o i n i c e ,o s t a v l j au 5 i s l o b o d n c , i s p u l t r s c p r c n r r v r a t u . I z n a d o v o g . d i i e l a . k o s eg, l a v u k r u i n o
- o b l i k u ; c i z d i g n u t a S i r o k at r a k a . O b r r e s u p l a s t i . ' n op r i k a z a n e ,o i i s u v e l i k e s i z r a d e n i m . k a p c i m a ,
rl
'- , r n o s , n a k n a l n o r e s t a u r i r a n ,v c 6 i m j e d i j e l o m o k r n j e n . u s t a s u z a t v o r c n a ,a v a n j s k i k r a j e v i s u
p r e k r i v e n i b r k o v i m a k o j i p a d a j u n a d o l j e i s p a j a j us e s b r a d o m , k o j a p r e k r i v - av e 6 i . d . i ol i c a .
'-l C ) v a k a vd e t a l j a nn a i i n o b i a d e g l a v e ,p o g o t o v o s o b z i r o m n a i z r a d u o b r v a , b r a d c i k c - s e j,a v l j a s c
u antoninsko doba, kada i datiramo ovaj portret, a Prema ikonografskoj analizi moZda
F J l.ito. rgvr lai f. ilrji al o: z o { : i l i n e k o g r r e c c n i L a .
-pBr ,i b
rrl
.r'. G . B e r s a ,C a t a l o g od e l R . M u s , o d i . S . D o n a t o , T r i e s t e 1 9 2 6 ,b r . 1 5 1 . [ M . K ]
F.
[140] [140]
- Glava mladeg mu5karca Head of a young man
Bijeli mramor Whitc marble
\t4
.rl
U k u p n a v i s i n a3 0 c m Total hcight 30 cn-r
Visina glave 29 cm Height of tl-rel-read29 cm
F Vidth of the face15 cnr
S i r i n al i c a 1 5 c m
Z
Sohn (Salona) Solin (Salona)
Druga polovica II stolje6anove ere Secondhalf of the 2ncl century A. D.
A r h e o l o i k i m u z e j , S p l i t ,i n v . b r . C 9 1 A r c h a e o l o g i c aM
l u s e u m ,S p l i t ,
No. C 91
G l a r - am l a d e g r n u i k a r c ad u g e k o s e , k o j a j e p o d e i l j a n ap r e m a - s t r a g au d o s t a b o g a t i m v a l o v i r n a .
P r a m e n o v is J u i s o k i i d u g i . " L i c e j e o b i o i f i n o o b i i k o r u r o . C c l o J c i s t a k n u t o , o s o b i t o o k o o b r v a .
N a o b r a z i m a ,v r a t u i p o d v a l j k t z a p a L as e p a p e r j a s t ab r a d a . N a i s t i s u n a i i n p r i k a z a n i i b r k o v i . U z
k o r i j e n n o s a b o r e s e s p u l t a j u p r e m a u g l o v i m a u s t i j u . O i i s u v e l i k e , s a s n a Z n on a g l a i c n i mg o r n j i m
v k a p k o m . N o z d r v e s u i z b u i e n i s v r d l o m , k a o i r u p i c e u u g l o v i m . ro c i j u . U b i e l o o c n i c a m ap l i t k o s u
a r c n i c c i z j e n i c e .I z n a d g o r n j e g k a p k a i z r a d e n j c s l r d i o n r d o s t r d u b o k k a n a l . N o s j e
i z - r a c l e ni e
 o t u c c n .o r g e p l i e ni e d i o l i c a i b r a d c .r o \ r e c e nj c . p r c d n i i , d i ok o s e .K o : a i z g l c d ak a u d a n i j e
J o r r i e n a .C i n i ' . d a m c d u p r a m e n o r m e n . d o . t a j eo b r . r d : .rv r d l o m .
Na temcllu k-omparacijao'e. glave neklp likovima mladog Marka Aurelija iz Rima, Aleksandrije
1
i t d . , o n a - j e o t i t o n a s t a l ap o d u t j e c a j e ml i k a m l a d o g p r i n c a . N i j e i a k i s k l j u i e n o d a m o Z d a p r i k a z u j e
i . s a m o g M a r k a A u r e l i j a ( l m p . C a e s a rM . A u r e l i u s " A n r c n i n u sA u g u s t u r , i o t - t s o ; , s o b z i . o - . " tJ
d r r e P o * v o i p r i l r c i r r j e co ' k u l p t u r i n a d n r r a v n i hd i m e n z i j a .K a r l k t e r i s r i k ep l a s r i k eu r k l a d u s u
s r r e m e n o m . i z a p o l o v i c e I I s t . n . e . ,k o d k o j i h d o m i n i r a p l a s r i c k ii k o l o r i s t i c k i p o s r u p a ku k o s i
i b r a d i , k o j i k o n t r a s t i r as m i r n i m l i c e m i p r o d u h o v l j e n i m i z r a z o m o i i . j u .
Nepublikovano.[N C.]

[l41] lr4r)
Glava Eshila (?) Head of Aeschylus (?)
Bijeli mramor White marble
Visina glave 23 cm Height of the head 23 cm
Sirina lica 12 cm Vidth of the face 11 cm
Solin (Salona) Solin (Salona)
Kasno II ili rano III stolje6enove ere Late 2nd or early 3rd century A. D.
A.rheoloiki muzej, Split,inv. br. C 181 ArchaeologicalMuseum, Split, No. C 181
c-lava prikazujc starijeg i^ovjekas dugom, gustom i kovriavom biadom. Kosa mu ie kratka
r kovriava. Pramenovi su kratki i padaju prema lijevom oku. Na ielo padaju samo dva kratka
i tanka pramena, sliina vrhovima jezidaca.Na ielu s_udvije bore. Koitana st.rktrra glave pokazuje
i \ t f , k n u t e i a g o d i c n c _ k o s rpir e k o k o j i h j e . u p a l a . k o Z al i c a . 6 o r e s e n a l a z ei u z k o r i j e n r i o s ai ' u g l o y e '
u'tr. Uz vrni'ki.rub liicrog u o c . r v a j us c d r i j e p l i r k e b o r c . U s t a s u m a l a .c o r n j a j e u s n a "
t . r n k ad . o n i r ' t r i ; . p r e m r r m i ". kU
a
_k o ' i ' e n : l a z , u d u b l i c n i ek o i e i e o c i r o s l u T i l od a s e u n j e g . ru m e r n e
r.rpca od nekog drugog marerijala (metal ili tkanin_a).oii su uske, u bjelooinicama je piitf,om
l i n r j o m u g r c b e np o l u k r u g i a r e n _ i c re ,z j c n i c ai e p o l u m j e s e e a s ur od u b l i e n aZ. a t i l i a kg l . n ' ej e
z r r . r r l i c n .i t o z n a c id a i e g l a v a b i l ap r i s l o n j c n au / r a v n u p o z a d i n u .U r e h n i c k o mp o g l c d u
z . r r r i m l i oi r ' u i z r e J e n ek o r r c e k o . c . k o j e ' u b i l e n . r j p r i j cp o l u mj e s e i r s r ou q . e b " n e a , " z r r i m: u i z n r d
t c l i n r i e . r r d l o m r z d u b l j c n cd u b o k e r u p e k o j e d a j u j n a z n i s v e r i o s n ke o n t r J s r e .
\ : . t e n r c l i uk o m p . r r : c i j e . l i c n o . t i _n.c l i i m g l r v a m ar f i r e n c r , R i m . N r p u l j , i t d . l , o v . r. e g l a v : . r r r r l r a
u t r p k o t i s e o b i c r r op r i p i s u i eg r c k o m o r i g i n a l ui z d d b a n e z n a t n on a k o n s r e d i n el V . t .
frile n.c.
r . r r j c n t r l . r c sr rg: .l r r o m c u v e n o g . r t i c k o pg i e ' n i k a F s h i l ai 5 2 5 5 2 4 4 5 6 g . p r r l e n . e . ; .c r . j u ' j e , t a r u u
d r z a r n i l L i k u r g i o k o J 4 O .g . p r i l c n . e . f p o s t , r v i o z a j e d n os a S o f o k l o v o mi E u r i p i d o v o m5 ( 1 . u o m
t t L ) t o n t ' o r , ' mt e r t r u u A t c n i . C l a v a j c r i m ' k . r k o p r i ai z k o n c a I I i l i r a n o e l l l s i . n . c
B i b l i o g r a f i j a :N . C a m b i , R a d o t i F i l o z o f s k o gf a h u i t i t a u l a d r u , 1 8 ( R a z d l o d r u i t v e n i h z n a n o s t i 8 ) ,
1 2 7 | d . , T a b . I I I ; i s r i , u A n t i t k i t ed t r l r n d t l u J u g o s l a c i j c ,N o v i S a d 1 9 8 0 ,1 3 2 i d r . , s l . l . t N . C . l

l r4 2 ) lr42l
Glava Euripida Head of Euripides
Bronca s tamnosmedompatinom Bronze with dark brown patina
Saiuvanaukupna visina 3,2 cm Total height of the preservedpart
Visina glave 2,8 cm 3.2cm
;
S i r i n al i c a 1 , 4 c m H e i g h t o f t h e h e a d2 . 8 c m
Okolica DrniSa Vidth of the face 1.4 cm
tr Il stolje6enove ere Near DrniS
Arheoloiki mlrzej, Zagreb, 2 n d c e n t u r yA . D .
f, inv. br. 4601 A r c h a e o l o g i c aM
l u s e u m ,Z a g r e b ,
--
No. 4501
C l a r . r l s . ' s p 1 1 l*i i c r a n e .a p r i k a z u i es t a r c as k o i t u n i a v i m ,g o t o v o a s k e t s k i s p i j e n i ml i c e m ,p o m a l o
- n : m , r g o d c n o pg o g l e d r .Z b o g i z l i z a n o : t i p o v r i r n s k i ho i t e i e n j a .d e t a l j il i c a . ' o b r a ' l o gu g u s r u
* bradu i brkore, Jjeluju priliino grubo. Djelomice o5teieni nos razmjerno je tanak, "oti iu duboko
u s i e i e n . 'i s p o d o b r v a , a u s t r z a t v o r e n ai j e d n i m d i j e l o m p r e k r i v e n ad e b e l i m b r k o v i m a . N a n e z n a r n o
' p l l o i t e n o m t i e m e n u ,i z n a d v i s o k o gi e l a , k o s a j e u p a d l j i v op r o r i j e d e n ad, o k p r e m a z a t i l j k u
../ p r e k o u i i i u . p a d au d u . g a c k i mp. l i t k o . p r o f i l i r a n i mn, e - r r n o z a c e ( l j a n i m p r a m e n o v i m aO . r r a g aj e
,aI t l l t , t r t , v i d l r i r s r e g n u t ir e m e n , s p r i i e d ap r o v u c e n i z a b r a d e . k o i i - c i n i s e - s l u 2 i z a p r i h u a c a i j e
t 1 1 e l al a v l l ek o Z e s a i a p a m ai t o v r s i i . p o d b r a d e .
:- \ 4 a l : d r n i i k a g l a v . rn g i r - n 1 1 u o j e p o r i r c t g l a s o v i t o gd r a m a t i c r r aE u r i p i d a f u r i p i d e s ,o k o
' + 8 54 8 0 4 0 6 . g . p r i i e n . e . 1 .p o s l e d n j e gm e d u k l a s i c i m ag r i k e t r a g e d i j i .
n a s t o u p u c u j es l i c n o s t
t r g o t o r o s r r . md e r r l i i m a5 P o z n a t o mE u r i p r d o v o mm r a m o r n o mb i s r o m i z N a p u l j a .r z v . f a r n e s e
r i p a n a k o i o i i e . u k l e s a n oi p i i i e v o i m e . P o s v e m u s u d e i i , o v a m i n i j a t u r n a r e p i i k a p o t j e c e - . i z
r n t o n i r , k o g d o b a . - u t o u i i i e m eu d o m a c i mr a d i o n i c a m a i e s r . os e k o p i r a i up o . t r e i i p o r n i r i h
: n t i c k i h p i s a c ai s l . - a i n s p i r i s a n aj e p o r t r e t o m 5 t o g a j e , k a k o s e v e r u j e , ' i z v o r n oo b l i k o v a o L i z i p
i l i n e h ro o K r p J r Jl 7 n l e g o v ak r u g J .
B i b l i o g r r f i j a : - J .B r u n s m i d , / H , 4 7 ) , n . s . s v . X I I I , 1 9 1 3 i 1 9 1 4 , 2 4 1 - 2 4 2 , b r . 8 4 ; N . C a m b i , u :
A n t i t k i t e , t t d rn a t i u J u g t , s i a t r y cN, o v i S a d 1 9 8 1 ,1 3 5 i d . , s l . 3 i 5 . [ A . R \ , L j
Ln
 lr43) lr43l
Glava mladi6a Head of a youth
Mramor Marble
Ukupna visina J0 cm Total height 3O cm
Visina glave23,5 cm H e i g h t o f t h e h e a d2 3 . 5 c m
S i r i n al i c a 1 5 c m Width of the face 15 cm
Bitolj, nepoznat lokalitet Bitoij, unknown site
II vek nove ere 2 n d c e n t u r yA . D .
Z^avod,.muzej
l-avoo, muze.Jri galen galerija,Bitolj Institute, Museum and Gallery, Bitolj
Glrua mlrdierje
Glava mladiia je realistiiki
realisricki predstavljena.Neznatno je okrenuta ulevo, s pogledom nagore. Licc je
okruslo.
okruglo, p punaiko
unaiko i g solobr,
o l o b r a d o .B r a d a , u s t a i n o s m a l o s u o i t c 6 e n i . O i i s u b a d e m a s t eb, e z o i n e
fupljine, ielo glatko, a u5i su priljubljene uz glavu. Kosa, koja pokriva i deo iela, kovrdZava je
i bujna.
N e p u b l i k o v a n o .[ T . J . ]

lr44) lr44l
Maska (deo Slema) Mask (part of a helmet)
Bronzani lim, iskucavanje Bronzefoil, embossed
Visina 20,5 cm H e i g h t 2 0 . 5c m
S i r i n a 1 9 , 6c m W i d t h 1 9 . 6c m
Smederevo(Vinceia) Smcdercvo(Vinceia)
Druga polovina II veka nove ere Secondhalf of the 2nd century A. D
Narodni muzej, Beograd, N a t i o n a l M u s e u m ,B e l g r a d e ,
inv. br. 2875/fi No. 2875lII
M a s k a s a p r o r e z i m a z a o i i , u s t a i n o z d r v c p r e d s t a v l j am l a d o g 6 o v e k a .K o s a , s a d v a r e d a u v o j a k a ,
l u i n o u o k v i r u j e n i s k o i e l o . O b r v c s u t a n k c i l u i n o p o s t a v l j e n eN . ad fino povijenim ustrma
n a z n a i e n is u j e d v a v i d l j i v i u r e z a n i b r k o v i . U v o j c i b a k e n b a r d as p u i t a j u s e s k o r o d o b r a d e , k o j a j c
= n a z n a 6 c n at r o u g l a s t i mp l a s t i 6 n i mi s p u p i e n j e m .I s p o d u i i j u n a l a z es e o s t a c ie l c m c n a t az a
priivri6ivanie kalotc 3lema.
M a s k e j e d e o l l c m a k o j i , p r e n a p o s t o j e 6 o jt i p o l o g i j i , p r i p a d a t i p u V , n a j v i S ep o z n a t o m i z s c v c r n i h
-l
a p r o v i n c i j aC a r s t v a .N a m e n a t i h S l e m o v aj e n e j a s n a p , a p o s t o j i m o g u 6 n o s td a s u p a r a d n o g ,o d n o s n o
- ' c p u l k l r r r r , ' gk a r r k r e r r .
at M a s k a i z S m e d e r c v ar a d c n aj e u m a n i r i s t i i k o m s t i l u i a p s t r a k t n o - o r n a m e n t a l n ojge k a r a k t e r a .
r-l
U o b r a d i l i c a i k o s e v i d l j r v i s u u t i c a j i p r e d s t a v eA l e k s a n d r aM a k e d n o s k o g ,S t o j e h r o n o l o i k i
r-l p o v e z u j cs a p c r i o d o m o d H a d r i j a n o v ev l a d a v i n ed o p r v e t r e 6 i n eI I I v e k a n . e .
B i b l i o g r a f i j a :D . M a n o Z i s r , A n t i k a u N a r o d n o m m u z e j u u B e o g r a d u ,B e o g r a d 1 9 5 4 , 1 6 , s l . n a s . 1 J
F l e v o ; M . G r b t t , S t a r i n a r , 3 4 , 1 9 5 2 / 3 , 2 0 0 ,s l . 1 - 2 ; r s r i ,O d a b r a n a g r i b a i r i m s b a p l a s t i k a u
Trl
N a r o d n o m m u z e j u u B e o g r a d u ,t s eo g r a d 1 9 5 8 , 7 3 - 7 5 , t . X L I l l X L I V ; M . G a r a i a n i n - J . K o v a i e v i i ,
Arheoloiki nalazi u Jugoslariji, Beograd 1961, t.I-ll; Antitba bronza u Jugoslaaiji, Beograd 1969,
F
*. 1 1 9 . k a t . 2 0 2 ; U m e t n i t h o b l a g oJ u g o s l a o i j e B , c o g r a d 1 9 6 9 ,s l . 1 1 1 ; M . G o r e n c , K u s t s c h a t z ei n
- Y u g o s l a r i e n1, 9 7 2 ,1 1 3 ,T a f . 1 1 ; H . R . R o b i n s o n ,T h e A r m o u r a f i m p e r i a lR o m e , 7 9 7 5 ,1 1 4 i d . ,
P | . 3 2 6 3 2 7 ; J . G a r b s c h ,R r i m t s c h eP a r a d e r i i s t u n g e nM , u n c h e n 1 9 7 8 , 6 7 , k a t . 2 5 , T . 2 2 , 1 ,M .
K o h b c r t , u : i b i d . , 2 3 , 2 7 ; D . M a n o Z i s r , , 4 r t i A a ( U m c r n o s t n a t l u J u g o s l a v i j c )B , c o g r a d ,Z a g r e b ,
v
M o s t a r 1 9 8 2 , 1 1 6 - 1 1 7 ,N . V c l i 6 k o v i 6 ,t : A r h e o l o i b o b l a g o S r b i j e ,B e o g r a d 1 9 8 3 , 7 8 - 7 9 , k a t . 5 8 , s l .
,rt
5 8 , L j . P o p o v i 6 , u : U m e t n i t k a b a i t i n a S r b i j e ,B c o g r a d 1 9 8 4 , 4 8 , s l . 8 2 n a s . a 8 . [ . P . ]
F
Z

A
 lr45l 11451
Glava.palmirskog sveStenika Head of a priest from Palmyra
l\recnJaK Limestone
Ukupna visina 30 cm Total height 3O cm
Visina lica 14 cm Height of the face 14 cm
x.
)rrrna lrca l5 cm \(idth of the face 15 cm
Beograd (Singidwnum) Belgrade(Singidunum)
Druga polovica II veka nove ere Secondhalf of the 2nd century A. D.
Narodni muzej.Beograd. National Museum, Belgrade,
inv. br. 2984/III No. 2984/III
Glava mladeg ioveka, izduZenog i obrijanog lica. Brada je Siroka i obla, a usra su o5tro zasedena.
Vrlo Pravilan nos prelazi u stilizovane, luine plastiine o6rve. Oii su Siroko otvorene, a zenice
i roZnjaie.predstavl.ienesu koncentriinim krugovima. Na ielo je nabijena visoka kapa na kojoj se,
-
r s p o d s r e d i n e ,n a l a z i i i r o k i l o v o r o v v e n a c k o j i n a d d e o n i m d e l o m d o d i r u j e m e d a l j o ns a f i g u r o m .
Takva kapa je oznaka orijentalnog sve5teniikog dostoianstva.
G 1 . r v aj e o d l o m l j e n r , t a k o d a j e o i r t " r s a m o d " e ov r a t a , a k a p a j e n e z n a t n oo l t e 6 e n a .S t i l i z o v a nl i k
i o i t r c c r t e l i c a , s k o r o g e o m e t r i j s k i z v e d e n e ,k a r a k t e r i s t i k es u s t a r ep r e d n j o a z i j s k eu m e t n o s t r .
U t i c a j i r i m s k e p o r t r e t n e u m e t n o s t ij e d v a s u u o i l j i v i . P o r t r e r p r i p a d a ' p r v o j f a z i p a l m i r s k eu m e t n o s t i
i z h a d r i i a n s k o - a n t o n i n s keeo o h e .
9l!]t9S_t3fi11'H. Ingalt, Stulier orer Palmyrensh skulptur, 1928, l08, N. Vulii, Spomenik SKA,
L X X I / I I , 1 9 3 1 , 2 3 5 , b r . 6 2 6 , D . G a r a i a n i n , G o d i i n j a k M u z e j a g r a d a B e o g r a d a ,I , 1 9 5 4 , 6 4 , s l . j S ,
Y,9:U6a,Oj<brana grtlea i rimsleaplastika u Narodnom -uziju u Beog"radu,Beograd 195S, 10i.
T.LXrX.tr.P.l

[46] [l46]
Poprsievoinika - tee
o Bust of a soldier - weight
IJronza Bronze
Ukupna visina 13 cm Total height 13 cm
Visina glave 6,3 cm Height of the face 6.3 cm
Sirina lica 3,8 cm Width of the face 3.8 cm
Selo Bareiani kod Bitolja The village of BareSaninear Bitola
II vek nove ere 2nd century A. D.
l r v g d , m u z e i i g a l e r i i a ,B i t o l j
T e g k o j i r e r l i s t i kei p - r c d . t a v l i . r , p o p rm
I n s t i r u t eM
. u s e u ma n d G a l l e r y ,B i t o l a
' i el e. d o g . ro j n i k r u o k l o p u . p r i k r z r n o g u c n
facepoziciji.
usmerenim napred. Kosa ie razdeljena i u simetriino rasporedenim kovrdZama pokriva
: f.gi*"T
c e l o . 1 \ r . g l i v l t t n a l o v o r o v v e n a c ,a n a r a m e n i m as u k r a j e v i t r a k e . Z e n i c e s u b i l e i n k r u s t i r a r i . N "
g l a v ri e d r i k r z a v c i a n j e .P o v r r i n ar e g r p o k r i v e n aj c p l e m c n i r o mp a t i n o m .
B i b l i " g r a f i i r : I . M i k u l c i c . P e l a g o n i j a - us u e t l o s tai r h t o l o i k r h n a l a z ' a .S k o p i e 1 9 6 6 .g z . t . X X I X g ;
A n t n k a b r o n t a u J u g o s l a u i , j iB, e o g r a d l 9 o q . k r r . 2 g 5 : O d a r h e o l o i k o t o ' b o g a t s t anoa S R
. V a k e d o t t i i aS. k o p i c 1 9 8 0 ,k a r . a 9 2 [ T . J . l

r-\
 l r4 7 ) lr47)
Plasti6na vaza Sculptured vase
Bronza, Supljelivenje Bronze
v rslna l./ cm Height 17 cm
S i r i n a1 4 c m Width 14 cm
SremskaMitrovica, severnan e k r o p o l a SremskaMitrovicanortherncemeterv
Sirmiuma of Sirmium
SredinaII veka nove ere Middle of the 2nd century A. D.
Muzej Srema,SremskaMitrovica, Museum of Srem, SremskaMitrovica
tnv. Dr. A/l) No. A/15
P l a s t i i n a v a z , a( o l e a )i z r a d e n aj e u v i d u p o p r s j a m l a d i 6 ak o j e j e p o s t a v l j e n on a n o g u o b l i k a n i s k o g
s t u b i 6 as a o k r u g l o m p l o d o m . R e c i p i j e n tv a z e s l u Z i o j e z a u l i e i l i n e k o d r u g o k o m e t i 6 k o s r e d s t v o .
N a v r h u g l " t e o d r t " r j c d e o S a r n i r az a p o k l o p a c , k o i i j e i z g u b l j e n .N a g o _ r n i i mb o i n i m . t r a n a m a ,
iznad uiiju, nalaze se naspramno postaulj"." p.rtenast" alke na koje su zakaieni krajevi profilisane
l u i n c d r i k c . P . r e k ol o , o g r a m e n ap r e b a i e n j e o g r t a i , m o i d a o d Z i v o t i n j s k o gk r z n a , p r i i v r i 6 e n
Kruznom agralom.
G l a v a m l a d l 6 aj e o v a l n a , a g o r n j i d e o k a l o t e - p o k l o p a c , n e d o s t a j e K . o s a j e p r e d s t a v l j e n am n o i t v o m
p r a m e n o v a ,i i j i s u d e t a l j i d o r a d e n i c i z e l i r a n j e m .T i g u s t i p r a m e n o v ip r e k r i v a j u i e l o m l a d i 6 a ,
s a s u i mp o k r i v a j u u ! i i s p u i t a j u s e d o k r a j a u . . t " , t " l i o d a - j e c e l o l i c e - u o k v i r e n ok o r o m . C r t c l i c a s u
. 6 i s u k r u p n e i b a d e m a s t es, a b u 5 e n i mz e n i c a m a .N o s j e p r a v i l a n ,a u s t a
p r a v i l n e ,a d e t a l j i . i z r a Z e n iO
mala,s Punl]om oonjom usnom.
Vaza preclstavlja v e o m a l e p i l u k s u z a n p r i m e r a k , r a d e n p r e m a k o n c e p c i i a m aa l e k s a n d r i i s k c . .
t . . . r t i k . . N a d e n a , r e t e r n o j n e k r o p o l i a n t i i k o g S i r m i u m a , p r e m a u s l o v i m a n a l a z ah r o n o l o l k i
o r i o a d as r c d i n i I I v c k a n . c .
b i b l i o g r a f i i a : I . B a c h , V H A D , X V I I , 1 9 3 5 , 1 6 7 - 1 6 8 ,A n t i i h a b r o n z a u J u g o s l a c i j i ,B c o g r a d 1 9 5 9 ,
l2l, krt.215r N{.Vcliikovii, u: Arheetloikb o l a g oS r b i j e ,B c o g r a c1l 9 8 1 , 8 0 ,k a t . 5 0 [ I . P . l

[148]
Dvostruka herma
Doma6i vapnenac
Ukupna visina I herme 47 cm
Visina glave 34 cm
S i r i n al i c a 1 7 c m
Ukupna visina fragmentaII herme
S i r i n al i c a 1 6 c m
Sohn, (Salona), amfiteatar
S e d m ai 1 i o s m a d e c e n i i aI I s t o l j e 6 a
nove ere
A r h e o l o i k i m u z e j ,S p l i t ,i n v . b r . C 9 0 .
-.1
c/)
- u48l
(! Double herm
Local limestone
r-) Total height of the first herm 47 cm
F.
Height of thc head 34 cm
r r'l \X/idth of the face 17 cm
F Total height of the fragment of the
* secondhcrm
Width of the face 16 cm
S o l i n , S a l o n a , .t h e . r m p h i t h c . r t r c
l/. N r k r n r c n o n r b l o k u k o j i j e s a s t r a n es a m o a b o c i r a np r i k a z ; r n es u d v i j c m u i k e g l a v ek o j e s u j e d n a
,U Seventhor eighth decadeof the 2nd d r u g o l o k r e n u t e z a t i l j c i m a .M e d u n j i m a s e n a l a z i p r e g r a d a ,k o j a n a g o r n j o i s t r a n i i m a r u p u k o j a j e
c e n t u r yA . D . oirto sluZila za uglavljivanje klina. Blok sa strane nije do kraja izraclen,po svoj prilici zbog toga 5to
F j e b i o u n ' r e t n u tu n e k i a r h i t e k t o n s k io k v i r , m o Z d a o g r a d u s v e i a n el o Z e a m f i t e a t r au S a l o n i .B o l j e
Z ArchaeologicalMuseum, Split,
No. c 90 saiuvani portrct prikazuje iovjeka srednjih godina, intelektualnog izgleda, snaZnekoitane strukture
g l a v e ,s d o m i n i r a j u 6 i mj a g o d i i n i m k o s t i n a i s n a i n i m i e l j u s t i m a k o j e p o k r i v a j u b r a d a i b r k o v i . N o s
i o b r v e s u o t u i e n i . O i i s u m a l e i u p a l e u d u p l j e . U n u t a r b j e l o o i n i c e i z r a d e n es u p o l u m j e s e i a s t e
z j e n i c c ,k o j e s u g o r o y o j e d n a k o v e l l k e k a o i p o l u k r u Z n o u r e z a n ei a r e n i c e .K o s a j e n e u r e d n a
i k o v r i a v a , a p a d a n a i e l o u p r a m e n o v i m ak o j i s u o k r e r u t i n a d e s n o .
O d s l a b i j e, " i r u " r " g l a r , ep . i o s t a o j e s a m o g o r n j i d i o l u b a n j e ,u k l j u i u j u 6 i o i i . P o r t r e t p r i k a z u j c
s t a r i j c gd o v j e k ak r a t k a i p r t a s t a n o s a , g u s t eb r a d e i b r k o v a , d u g e i u r e d n o s l o Z e n ek o s e , k o j a . j e
r a z d e l i e n an a s r e d i n i i e l i . P r e d n j i d i o f r i z u r e i m a v i j e n a ck o s e n a p r i j e d p o v i 5 e i e l a , k o j i j e o d v o j e n
o d o s t a l o g d i j e l a k o s e z a v i n u t o m t r a k o m , i l i , p a k , p l e t e n i c o mk o s e . C e l o j e k r a t k o , s a s n a Z n o
oo n : g l a l e n i m k o s t i m a i z n a d o b n ' a . U o i i m a s u n a z n a i e n eS a r e n i c ei p o l u m j e s e i a s t az j e n i c a .O k o
 odiju su dubokc bore i jaki podoinjaci.
N e m a s u n n j c d a o b a l i k a p r i k a z u j u g r i k e p j e s n i k e ,f i l o z o f c i l i g o v o r n i k e . S l a b i j cs a t u v a n il i k p o
s r , o r r i z g l c c l uo d g o v r r r p j c s n i k u ( t r a k a u g l e v i ) , a p r e c l n j i ,p a k . f i l o z o t u . L i i n o s t r n i j c m u g u e n o
i d c n t i f i c i r a t i .S t r l s k ip o r t r e t i s L rt r c t i r a n i t a k o d a s e k o d n j i h o s j e 6 as t a n o v i t i n e m i r p l a s t i k e ,k o j i
o s n b i t o d o l a z i d o i z r a L a j ap r i o b r a d i k o s m a t i h d i j e l o v a g l a v e .M e d u t i m , n e d o s t a j uu o b i d a j e n i
h o l o r i s t i i k j e f e k t i k o j i s e j i v l j a j u u d r u g o j p o l o v i c i I I . s i . n . e . , k a d s u n a s t a l eo v e h e r m c r
a m f j t e : r t a rs a s v o j o m s v e i a n o m l o l . o m .
B i b l i o g r r f i i a :F . D v g g v e ,R e c h e r c h t), sS a l o n a , I I ,C o p c n h a g u e1 9 3 1 ./ O i d . , s l . 1 1 , l a , c . [ N . C . l

[l4ej Lr 4el
Fragment stele Fragment of a stela
/- Dorna6i vapnenac Local limestonc
Saiuvanavisina 60 cm H e i g h t o f t h c p r e s e r v e dp a r t 6 0 c m
.- SaiuvanaSirina 106 cnr Vidth of the prescrvedpart 106 cm
: Debljina13 cm Thickness 1l cn-r
Visina biste 45 cm Height of the bust 45 cm
V i s i n al i c a m u i k a r c a 1 8 c m H . : . . L , u^1f ,r r1l L, , r^r r. d^r -r ' .J iL r. c c l 8 c m
Visina lica Zene 21.cm Height of the wornan's facc 21 cm
R u p b t i n a( b l i z u S o l i n a ) Rupotina (near Solir-r)
S e d m ai l i o s m a d e c e n i j aI I s t o l j e 6 a S e v e n t ho r e i g h t h d e c a d eo f t h e 2 n d
nove ere c c n r u r yA . D .
A
'1
r h e o l o S kmi u z e j .S p l i t . A r c h a e o l o g i c aM
l u s e u m ,S p l i t ,N o . D
ln\-. Dr. lJ ))b, 556
N a f r a g m e n t u s t c i e a r h i t c k t o n s k o gt i p a s a i u v a n i s u p o r t r e t i m u l k a r c a i i . e n e .T o r d i r a n i s r u p o v i
- s k o r i n t s k i m k a p i t e l i m ap o d r Z a v a l is u g r e c l u( l i j e v i k a p i t e l j c o t u i c n ) . I z n a d g r e d ej c b i o z a b a t
i z r a d e r ro d p o s c b n o gk o m a d a k a m e n a ,5 t o s e v i d i p r e m a r u p a m a u k o j e s u b i l i u g l a v l j e n is p o j n i
Z k l i n o v i . S t u p o r , is t o j c n a b a z a m a .D o n j i d i o s p o r n e n i k aj e o d l o m l j e n . T u j e p o s v o ; p r i l i c i b i o
n a t p i s .L I p o l j u m e c l us t u p o v i m a b i l i s u l i k o v i p o k o j n i k a : I i j e v o i . c n a ,d e s n o m u i k a r a c . Z c n t j e
s r e d n j i h g o d i n ; r ,n e i t o m l o h a v i j i h o b r a z a ,a l i p o t p u n o b c z b o r a i d r u g i h c l e g r a d a c i jm a uskulaturc
i k o i e l i i r . U . r . r . u t , , rr n . r l ,i rm c r n a r . rO . i n u k r u p n ei s i r o k o r r s r v o r c n eB. j c l o r c n i c rcu
i z . l u b J i c n cS . r r c r i t c s u p h . t i i n o n a z n a i e n ci z a u z - i m a j ug o t o v o c i j e l u p o v r i i n u o k a . Z j e n i c e n i s u
p r i k a z - a n eN. o s j e o t u i e n . K o s a j e r a z d j e l j e n an a s r e d i n i i p a d a p o s t r a n c eu d u g i m v a l o v i m a .U i i
s u p o k r i r . c n cd o p o l a . O d j e 6 a j e b o g a t o c l r a p i r a n ap a l l a . M u i k a i a c i n : r c l u g u b i a d u i b r k o v e , k o ; i
p r c l a z c l i n i i u u s t i j u . P r i k r a j e v i m ab r c i s c z a v i j a j u p r e m a g o r e . N o s j e u t u i e n . O i i s u v e l i k c . Z j e n i c c
su naz-naiene u r c z a n o m l i n i j o m i z a h v a 6 a j ug o t o v o i i t a v u p o v r i i n u b j e l o o i n i c c . G o r n j i s u k a p c i
k r u p n i . N a i c l u s u d v i j e b o r c . K o s a u c l u g i n p r a m en o v i m i p a d a n a i e l o . N a s r e d i n i s e p r r n . n o , i
r : z d v a j , r j u .l V { u i k a r : r cj e o c l j e v e nu t o g u .
 I z g l e d i f r i z u r a i e n e o i i t o i m a j u u z o r u l i k u F a u s t i n eM l a d e ( F a u s t i n a . M r n o r , s u p r u g aM a r k a
A u r e l i j a , 1 6 1 - 1 8 0 ) ,d o k l i k m u i k a r c a p o d s j e 6 an a l i k c a r a A n t o n i i a P i j a ( l r n p . C a e s a rT . A e l i u s
H a d r i a n u s A n t o n i n u s A u g u s t u sP i u s , . 1 3 1 1 5 1 ) .U s t i l s k o m p o g l e d u p o r t r e t i p o k a z u j u j e d n o s t a v n i
k l a s i c i z a mo Z i v i j e n b o g a t o m p l a s t i k o m k o j u p r u i a j u m a s ek o s m a t i h d i j e l o v a .S t e l ai e i z r a d e n au
drugoj polovici II. st. n. e.
B i b l i o g r a f i j a :S . R i n a l d i T u f i , A t t i d e l l a A c c a d e m i aN a z i o n a l e d e i L i n c e i , C C C L X V I I I 1 . 9 7 1 , 1 A 1 ,
br. 1Ztab.VI. 2. tN. C.l

[l50] [150]
Glava starije Zene Head of an elderly woman
Mramor Marble
Ukupna visina 30 cm Total height 3O crn
Visina glave26 cm H e i g h t o f t h e h c a d2 6 c m
Sirina lica 13 cm Width of the face13 cm
Nepoznato nalaziSte(zbirka Danieli) Placeof discovcry.unknown
Peti decenijaII sto1le6anove ere (Collection Daniclli)
Arheoloiki muzei, Zadar, Fifth decadeof t1-re 2nd century A. D.
inv. br. 24, kn1.sL g+5. A r c h a e o l o g i c aM
l u s e u m ,Z a d a r ,
G l a v a s t a r i j eZ e n c ,s m a l i m d i j e l o m s a i u v a n o gv r a t a , n o s j e r e s t a u r i r a n v, r h b r a d e o i t e 6 e n , k a o
i p o j c d i n i d i ; e l o v i l i c a . C c l o j e k r a t k o , s d u g i m o b r v a m a ,a o i i v e l i k e , s n a z n a i e n i m o i n i m k a p c i m a
P o g l e d j e u s m j e r e nn a d o l j e .F r t z u r a L e n e p r e d s t a v l j ap r a v i u m j e t n i d k i r a d : n a p o l o v i c i i c l a k o s a j e
p o d i j e l j e n ap o s r e d i n i i m a l o v a l o v i t a ,p r e k r i v a d i o s l j e p o o i n i c a ,d i o l i c a i s p r e d u i i j u , a r z a
u i i j u j e z a t e g n u t ai s k u p l j e n ap r c m a v r h u . I z n a d o v o g d i j e l a s u d v i j e t a n k e p l e t e n i c e ,p r i i v r i 6 e n e
v c r t i k a l n i m n i t i m a k o s e , k o j e d j e l u j u p o p u t u k r a s n et r a k c i p r a t e o b l i k g l a v c .N a t a j d i o n a s t a v l j a j u
s c i s p r e p l e t e n ed u g a 6 k ep l e t e n i c e ,k o j e s e k r u Z n o o b l i k u j u o k o g l a v ep r e m a v r h u , s t v a r a j u 6 vi i s o k u
p u n c l u ,k o j a d j e l u j e z a t v o r e n o u c j e l i n i .
'f:rkvu
f r i z - u r un o s i l e s u 7 - e n eu a n t o n i n s k od o b a i n a j b o l j c j c p o z n a t s a p o r t r c t a F a u s t i n cS t a r i j c
( A n n i a G a l e r i a f a u s t i n a , 1 0 5 - 1 , + 1 )i,- e n eA n t o n i n a P i j a , k a o u M u z e j u T e r m e u R i m u , u M u z e j u
u O s t i j i , G a l e r i j i U f i c i . G l a v a p r e d s t a v l j ar a d v i s o k e k v a l i t e t e ,p o g o t o v o k a d a j e r i j e i o u m j e t n i d k o j
o b r a d i f r i z u r c , r c a l i s t i d k ip r i k a z u j c c r t e l i c a i d a t i r a s e u r a z d o b l l ei z m e c l u 1 4 0 - i 5 0 . g o d i n e n . e .
B i b l i o g r a f i j aJ:. B a n k o P . S t i c o t t i , A r c h . E p i g r .M r a . , X V I I I , 1 8 9 5 , 3 0 3 1 , b r . 4 2 ; i s t i , B u l l . d a L m . ,
X I X , 1 8 9 6 ,1 5 8 1 6 9 , b r . 4 2 D e n b m a e L e dr e r K u n s t i n D a l m a t i e n I I , h r s g . G e o r g v o n K o w a l c z , v k ,
V r c n 1 9 1 0 ,s i . 6 / ; M . G o r e n c , A n t i i k a s k u l p t u r a u H r o a t s k o j , Z a g r c b 1 9 5 2 ,X X I V , t . 2 4 . ; M . S u i 6 ,
u : M u z e j i i z b i r k e Z a d r a , Z a g r c b 1 9 5 4 , 2 1 ,b r . 6 8 , s l . n a s . 9 0 . [ M . K . ]

[5r] [l5l]
Glava Faustine Mlade Head of Faustina Junior
Bijeli mramor 'White marble
Ukupna visina 24 cm Total herght 24 cm
Visina glave 22 cm Height of the l-read22 cm
S i r i n al i c a 1 2 c m Vidth of the f:rce12 cm
Fl
(,/) Solin (Salona) Solin (Saktna)
- Sedmaili osma decenijaII stolje6a S e r e r r ho r , . i , ' h r h , l e , ' ; , l oc I t h e 2 n c l
(, nove ere ccntr"rrl-A. D.
'-t
Arheoloiki muzej, Split, inv. br. C A r c h a e o l o g i c aM l useum,Spiit, No. C
-.) 1)/ 224
G l a v a ; e v r l o o 5 t e 6 e n aG . o t o v o i i t a v a p o v r i i n a s k u l p t u r e j e v r l o i z l i z a n a .G l a v a Z c n e j e o v a l n o g
F o b l i k a . F r i z u r a i m a n a s r e d i n i t j e m e n : rr a z d j e l j a k ,a m a s ek o s e p o i e i l j a n e s u p o s t r a n c cu d u g i n r
TrI
v a l o v i m a ,t a k o d a g o t o v o s ; r s v i mp o k r i v a j u u i i . N o s j e o t u i c n . O b r a z i s u n e z n a t n ou p a l i .
F N a t e r n e l j uc r t a l i c a , k a o i k a r a k t e r i s t i i n ef r i z - u r ck o j a s e m o Z e p r a t i t i n a r a z n i m s k u l p t u r a l n i m
p o r t r c t i m a , t e o s o b i t o n a n e k i m e r - n i s i j a mnao v c a , o i i t o j e d a j c r i j c i o p o r t r c t l r s u p r u g eM a r h a
- Aurelija, Faustine Mlade (Annia Galleria Faustina Minor, '1175) Skulpturalne tcndcncij. '.
H
m a n i { c s t i r au b o g a t o m p l a s t i d n o mm o d e l i r a n j u o s o b i t o m a s ak o s c , k o j c s u u k o n t r a s t u s
d o t j e r a n o mp l a s t i k o m l i c a b e z v e 6 i h v i b r a c i l a .
,U Ncpublikovano.tN. C.l
F
Z

O
 [l52] [52]
Glava djevojke Head of a girl
Bijeli mramor sa svijetlosmedom \ W h i t em a r b l e w i t h p a l e b r o w n p a r i n a
patrnom Total height 18.5 cm
Ukupna visina 18,5 cm Height of the head 18.5 cm
Visina glave 18,5 cm Width of the face 10 cm
Sirina lica 10 cm Sisak (Siscia)
Sisak (Siscia) Ninth decadeof the 2nd century A. D.
Deveta decenijaII stolje6anove ere ArchaeologicalMuseum, Zagr eb,
Arheoloiki muzej, Zagreb, inv. br. 36. No. 36
Prikazana je mlada Zenskadsoba, izrazito individualnih crta lica i nje2nog, gotovo melanholiinog
= p o g l e d a N a s u p t i l n o o b l i k o v a n o m o v a l u l i c a i s t i c u s e p r e c i z n o m o d e l i r a ' i ai r , r , . r u r n n o s i k r u J n e
d u g u l j a s t eo c i s u r e z a n i m k a p c i m a i p r o f i l i r a n i m o b r v a m a . K o s a j e u p r e d n j e m d i j e l u j e d n o s t a v n t
^kruZaiu
p o e e s l i a n ao d c e l ap r e m a r i e m e n u ,o i i m S t o s e i z n a d i e l a , p o _ s r e i i n i , dvoje tanke plet"ri.",
kole,obhkuju polukrug sto ga.po sredini tiemena zatvara tanka uzica briZliivo provuiena iipod
d e b e l ep l e r e n i c ei r o i e n a z a t i l i . k uk r u 2 n o s a v i j e n ap o p u t v i j e n c ai l i p u n d e .I z a u z i c e .f r i z u r a j e
raiilanjena vodoravnim razdeljcima na odjeljke koji podsie6aju na kriSke dinje. Toino po r..dini
t i e m e n ai z b u i e n aj e o k r u g l a r u p a , k o i a . i em o g l a p o s i u Z i t zi a u m e t a n j en e k o g p r i k l a d n o gu k r r r r , i l i
l - k a k o p r e t p o s t a v l i a . i u . m . n o g i . a u tkoor li i s u u r a z l i c i t i m p o v o d i m a
le. p u b l i k o v a l i l o v u g ' i a u u- u n j u
l bro usrden neki od izijaikih atributa, primjerice lotosov cvljet s polumjesecom.
;- Ovaj portret je nesumnjivo .jedanod najlepiih i najkvalitetnijih zenskih ponrera pronaclenihu
= k o n t i n e n m l n i md i j e l o v i m rH r r a t > k e .O . t u i e n i e . d i on o s a _ i l i i e v ou h o , t e ' g o r n j id i o k r u z n o p o l o 2 e n e
d e b e l ep l e r e n i c en a z a r i l j k u ,a m a n j i h o s t e c e n j iam a i n a b r a d i ,g o r n j o j u J n i i d e s n o m u h u .
-^/ S v e l i k o m \ i e r o \ a t n o s c uj e m o g u r ' n op r e t p o s t a v i tdi a g l a v ap r i k " a z u jcea r i c uK r i s p i n u r B r u r t i a
C r i s p i n a ,1 6 4 - 1 8 8 ) . 2 e n uc a r a K o m o d a .k b i a i e p o g u b ' i f e n pa o c a r e r o jz a p o v e d p i r o r e u s ip o s l i e d n j e
t r e n u t k ei i v o t a u . p r o g o n s r v un a K a p r i j u . U p r i l b g l a k v o j a i r i b u c i i i m o g u p o s l u z i t i , r p o r ! d b " ,
n e k t m o d - p o z n a t i hn j e z i n i hp o r t r e t a ,k a o S t o i e , n a . p r i m i . e g r .l a v aK r i . p i n e i z N a c i o n i l n o gm u z e . j a
u R i m u . O c i g l e d n o l e . n a i m e , d a , g l a v ai z S i s k a ,r a n i i e r e d o u i i o p r i p i s i J a n al i k u I z i d i n e r u e t e n i c e ,
P o s J e d u lsel l c n el r z l o n o m s k eo s o b r n e . k a o i p o z n a r ir i m s k i p o r r r e r- t o s e p r i i e s v e g ao d n o s i n a
k a r a k t e r i s t i c nm u e i a n k o i i c n o spt o g l e d a n , a p o m a l o t u 2 n o i ' s a n j i v ol i c e- , ' n e o s p o i n a . j ei s l i i n o s ru
o b l i k o r a n i uI r i z u r a ,k o i e s u . u n a t o i . m a n l i mr a z l i k a m a- n a g l a v i i z R r m a ,p r r m j e r i c en, e d o s t a j u
t a n k e p r e k r i Z e n ep l e t e n i c en a p r e d n i e m d i i e l u r i e m e n a . - u s u J t i n i v e o m a b l l s k e i s v a k a k o p r i p a d a j u
I s t o m t r p u l r i z u r e .E v e n t u a J n po r i s u s w oi z i i a i k o g : r r i b u t an a g l a v i m o z e s e o b j a s n i r 2 i e l j o mz a
d e i f i k a c i i o m - c l a n o v ca a r s k eo b i t e l i i . U v e z i s a s t i l ' s k i mk a r a k t e i i s t i k a m ao \ o g p o n r e l a o s o b i t o r r e b a
naglasiti i ujednaienost u strukturiran.ju razliitih dijelova glave.
ry.r.eko6u
B i b l i o g r a f i i a :J . B r u n s m i d . K a m e n i s p o m e n i c iH r u a t s h o g a, a r o d n o i o m u z e j a u Z a p r e b u , z a z r e i
l q 0 4 - l e l l . 2 3 , b r . J 6 ; M . c o r e n c , A n r i k n a s k u l p t u r a u ' H r u a t s h o j l z a g r e b r 9 5 2 , 2 " 3 .s l . o s - ? o ; B .
Perc. Beitriige zur Verbreitung i)gyptischerKulte auf dem Balkan'undin den Donauliindern zur
R.ijmerz.eit,Miinchen 1968, 196, br. +S; P. Selen, GodiinjaA IX (Centar za balkanoloika ispitivanja
7), Sarajevo 197
.2,36, br. 19;,isti, I,es religions orientales'dansla'pannonie romaine * parue en
O Y u g o s l a | i e ,L e i d e n 1 9 8 0 , 7 - 8 , b r . 8 , t a b .l V , I . [ A . R - M . ]
o.l
 [153] [l53]
Glava iene Female head
Kre6njak Limestone
Ukupna visina 35 cm Total height 35 cm
Visina glave 22,6 cm Height of the head 22.6 cm
S i r i n al i c a 1 1 c m Vidth of the face 11 cm
Plevlja Plevlja
II*III st.n. e. 2nd-3rd cenrury A. D.
Zemaljski muzei Bosne i National Museum of Bosnia and
H e r c e g o v i n eS , a r a j e v oi,n v . b r . 3 1 3 . H e r z e g o v i n aS
, a r a j e v oN
, o. 313
Glava 2ene portretne statue. Na lijevom dijelu saiuvanog poprsja tragovi haljine; naravne veliiine.
G l a v a j e o k r e n u t a n a d e s n os p o g l e d o m n a g o r e ; o i i s u b e z z j e n i c a ,a l i s g o r n j i m k a p c i m a .L i c e j e
mrlavo i izduZeno, s naglaienim jagodicama. Nos je ravan i malo obte6en,dok su usta zatvorena, s
punom donjom usnom, gdje prelazi u finu bradu, odakle se spuita u kratak vrat. Kosa je bogata
valovitim pramenovima, podijeljena na dva dijela razdjeljak, za6e5ljanapreko uiiju, a na zariljku
spletenau ivor, dok je na t.jemenujedan uzao, koji vjerovatno ne predstavlja cari6in dijadem.
Nedovrienost glave Zene, odnosno portretne statue, potvrduje da je bila postavljena tako da se
g l e d as a m o s p r i j e d a .
Cinjenica da je glava nagnuta nadesno s pogledom nagore, kao i neki drugi likovni detalji
i z d u Z e n o s tl i c a s n a g l a i e n i mj a g o d i c a m ai r a v n i m n o s o m , d i n i s e , p o k a z u j u r e a l i z a mi i n d i v i d u a l n e
crte ugledne Zene iz anti6kog Pljevlja. Stoga bi karakteristiina kosa bogata valovima i razdjeljena na
dva dijela, s ivorom otraga i uZlom na tjemenu, odgovarala frizurama caricaiz druge polovice II i
III st. n. e.
B i b l i o g r a f i j a :K . P a t s c h ,G Z M , X X | 7 9 A 9 , n 4 , s l . 1 1 . i 1 2 . [ V . P . ]

[54] [54]
Keltska iena Celtic woman
Pohorski mramor Pohorje marble
Ukupna visina 26 cm Total height 26 cm
V i s i n al i c a 1 6 c m Height of the face 16 cm
Sirina 19 cm Width 19 cm
Celje (Celeia) Celye(Celeia)
II vek nove ere 2 n d c e n t u r yA . D .
l o k r a l i n s k i m u z e j , C e l j e ,i n v . 6 r . L 1 5 7 . R e g i o n a lM u s e u m , C e l j e ,N o . L 1 5 2
Z e n s k a g l a v ap r e d s t a v l j e n aj e e n t ' a c e .P u n o l i c e n a g n u r oj e n a l e v u s t r a n u i s t r o g o gj e i z r a z a . N a
glavi je kapa - avba, karakteristiian deo nori6ke noinje, koju su Zene nosile u pivim vekovima naie
e r c . G l a v a j e n a j v e r o v a t n i j eb i l a d e o n a d g r o b n o gr c l j c f a , i t o p o t v r d u j e i m e r r o n : l a z a n c k r o p o l a
antiikog Celja. Na osnovu kape,koja je sastavnd i e o n o r i i k o - k e l t s k e n o i n j e , g l a v a; e n a z v a n a
Keltska iena.
B i b l i o g r a f i j a :M i t t e i l u n g c n d t r k . k . C c n t r a l - C o m m r s s l o zN , F 1 8 9 1 ,1 1 , 1B , e i t a g eX , F i g . 2 ; A .
tl
(t) C u 6 o . G e s c h i c b tdee r S t a J t C i l l i . G r a z 1 9 0 9 .l 6 : J . O r o T c n , Z g o d o : i n a C c / 7 al . C c l r e i q 2 - . t t + , r l .
- 28. [V. Kol.]
rFl
'-l

--l

F
rrl

F
-
[155] [155]
\r'. Bista carice Bust of an empress
,(, Terakota svijetlookerboje Terracottaof pale ochre colour
F Ukupna visina 16 cm Total height 16 cm
Z Visina glave (zajednosa punalom) Height of the head (togetherwitl-rthe
7,8 cm oun) /.u cm
Sirina lica 3,2 cm Width of the face 3.2 cm
Stsak (Siscia) Sisak (Siscla)
Oko sredineII stolje6anove ere A b o u t t h e m i d d l eo f t h e 2 n d c ( n t u r y
Muzej Sisak A. D.
S i s a kM u s e u m
(\.l N a g l a v i s e i s t i d ep r a v i l n i o v a l l i c a , s b r i i l j i v o o b l i k o v a n i m d e t a l ; i m ai g l a t k i m i n k a r n a t o m . O i i s u
O r a z m j c r n o v e l i k e , b a d e m a s t o gs u o b l i k a , s n e z n a t n oi s p u p i e n i m r o j e l o o i n i c a r n ia k a p c i m a i z n a d
c{
 kojih su polukruino.profilirane obrve. Brada i usta, te gotovo idealno pravilan nos, ostavljaju
d o j a m s t a n o v i t ci d e a l i z a c i j ea, t a k v o m d o j m u p r i d o n o s i - i f i n a m o d e l a c i j a ,s b l a g i m p r i j e l a z i m a
izme du razliiito struktuiranih detalja. Frizura-je poie5ljana u pramenovima kofi su^na vrhu tjemena
s r b r a n i u v i s o k u p u n d u , p o p o v r i i n i m j e s t i m i c er a i i l a n j e n u m r e i a s t i m u r c z i m a . O k o d o n j e g ' d i j e l a
p u n d e .p o p u t v i j e n c a o. v i i e n ai e d e b e l ap l c r e n i c ai t o d r Z i n a o k u p u s a k u p l j e n ep . r - " n o u e . N a
p r e d n ; o j s t r a n i k o s a . j eo k o d e l ap o i e i l j a n a u v a l o v i t o j l i n i i i , d o k - i e p o u . s i n " r j e m e n ar a i i l a n j e n a
n i z o m r . r n k i h . . p l e t e n i csar.e d n i ai e , d o d u ! e .n e i r o d e b l j a i r o s e o d r u b a c e l ap r u 2 a u s m j c r u
p u n d e . . t u o r c cvii i c i i r o k i h o d l c ) j . r k .S r .p r i l e d ai e p o p r . f ep r o l i l i r . r n op r i l i c n o r z l r z a n i mn r b o r i m a
d r a p e r i j e ,d o k j e s t r a Z n j id i o k o n k a v a n , s i z b u s e n o m . r p b m p r e - " r i r a t u , i t o j c o d i g l e d n ot r e b a l o
p o . l u 2 i t rz a u c v r i c i .ar nj e b i s t eu .u s p r a v n o mp o l o z aj u . O . i , . i , o i ( p o \ r i i n a p r i l i c n o " i r p r a n :a.
mjestimice i iaie izlizana, bista je u cijelosti iaiuvana, sliiepliena iz-dva dijela na mjestu gdje se
lzauzenr vf at spala s glavom.
Kako crtc lica, tako i oblik frizure, da.junaslutiti da je rijei o porrretu carice Faustine Starlje (Annia
G a l e r i a F a u s t i n a ,o k o 1 0 5 - 1 4 1 ) ,s u p r u g eA n t o n i n a P i j a i m a j k e F a u s t i n eM l a d e , s u p r u g eM a r t a
A u r e l i . i a .T a k v a a t r i b u c i j ai i n i s e v j e r o d o s t o j n o mu n a t o i d i n j e n i c ii t o s e f r i z u r a . a o t o l b i s t i ,
n e k i m d e t a l i i m ar : z l k u j e , o d k a r a k t e r i s t i i n ef r i z u r e k o j a s e , . p r i m j e r i c em , oZevidjetr na poznatom
pflKJ/u te carlce l7 urcTdena.
Nepublikovano.[A. R M.]

u56l [56]
Glava iene Female head
Mramor Marble
U k u p n a v r s r n a4 , 7 c m T o t a l h e i g h t1 . 7 c m
V i s i n a g l a v e3 , 3 c m H e i g h t o f t h e h e ; r dJ . J c m
Sirina lica 3,2 cm Vidih of the face 3.2 cn
SoIin (Salona) Solin (Salona)
Druga polovica II stoljecanove ere Secondhalf of the 2nd cenrury A. D.
Ar}reoloiki muzej, Split, inv. C 129 ArchaeologicalMuseum, Split,
No. C 129
P o r t r e r m l a d e Z e n ef i n o g o v a l n o g l i c a - V a l o v i t a k o s a , k o j a j e p o d i j e l j e n ap o s r e d i n i p o p u r v r 1 e n c a ,
'
u o k v i r u j e l i c e i p o k r i v a u i i . N a p o t i l j k u j e s a k u p l j e n a, g o t o i ' o i e t v r t a s t u p m d r . o i i ' s , r . i i k " ,
h a d e m a . t c'. n a z n a c e n i m k a p e i m a z. j e n i e r r n r t. i p o d o e n i a c i m al i. r e v r o b r v r j e m r l o o i r e . : e n a .
P r a v i l a n . n o sj t n a v r h u o d l o n r l j e n -B r a d r i u s t r s i m a l i i ' { i n o m o d e l i r a n i .D u ; i , k o s o r e z a n rv r a r
j s p r i j e d ai m a d v i j e u r e z a n eb o r e . S k l a d n ec r t c p o r t e t a t z r a ) . a : v a jst p o k o j s t v o .F i i z u r a j e o i i t o s l i i n a
frizur.amana portretim:r iena oko carskog clvora u drugoj poiouiii II it. n. e. (Faustina Minor
LhL'IIId. LTISDIna ).

---l NepublikovinolJ.2 P.l

l
.-
+

'^7

[157] lr57l
Gema Gem
'z
') Svijetli jaspis Pale yaspcr
- 11x14-mm 1 1 x 1 , +m m
Solin (Salona) Solin (Sabna)
Druga.polovicaII stoije6anove ere Secondhalf of the 2nd century A. D.
Arheoloiki mrzej, Split, inv. I 242 ArchaeologicalMuseum, Splir,
No. I 247
Glava Luciia Yer.a(lmp Caesar L. Au.re/ius Verus Augustus, \61 169), u profilu nadesno. Isprecl
g l a v en a l a z es c s l o v a E P , a s t r a g aI , v j c r o v a t n o o z n a k i r a d i o n i c eg c m a . B u j n a k o v r i a v a k o s a , b r a d a
i o v e 6 i n o s k a r a k t e r i s t i i n is u z a p r i k a z e o v o g c a r a . L u c i j c V c r j c o d 1 o l . J o l o 9 . e o d i n e , . biu
s u v l a d a rM a r k a A u r c l i j a . S u s p j e h o m . j er a t o v a o n a I s t o k u o d l o l . e 1 ol o 5 . g o d i n e ' n . e . K a s"n.i j e s c
o d a o p o r o c i m i ] a q 9 d n : T i i ' o t , , t a k o d a j e n l e g o v as m r r b i l a o l . r k s : n j cz r ' M r r k r A u r e l i j a . '
.a B i b l i o g r a f i j aF: . B u l i 6 ,B i l l . d a l m . , 1 8 8 6 ,I X , I g 3 i C I L I I I S u p p l . r O l 8 8 l + . p.)
O J Z
c\
 ..::
......::. :: :

[158] u58l
Gema s portretom bradatog Gem with the portrait of a bearded
mulkarca man
Karneol, intaglio Carnelian,intaglio
7 , 4 x 1 , , 2c m 1 . 4 x 1 . . 2c m
Nepoznato nalaziSte Placeof discovery unknown
Druga polovica II stolje6anove ere Secondhalf of the 2nd century A. D.
Arheolo5ki mlzej, Zagreb, inv. Archaeological Museum, Zagr eb,
br. 15904 No. 15904
Ge,1a se nalazr u recenrnom bronianom okviru, elipsastogje oblika, a u gornjem dijelu vidljiva je
linija napuknu6a. Glava starijeg muikarca, prikazani u profilu. s pogledom usmierenim uliievo. (na
p r z i r j v u e . e m ep r i k a z a n j e d e . n ' i p r o [ i l g l a v e )s . r d r T io . n b u n e e l e m e n t ep o r r r e t a c a r e v ea n t o n i n > k e
d ' n a r r i j e . " g u . rkuo v r c a r t uk o . u i ' b r a d u .t e d e b e l eb r k o r e . P o ' v o i p r i l i c i , r i i e c i e o p o r r r e l uc a r r
L u c i i a V e i a 1 l m p . C a e s a rL . A u r e l i u s V e r u sA u g u s t u s ,1 6 1 1 6 9 ) ,k o j i j e j e d n o v r i j e m e d i j e l i o
prijestolje r M"lkotr] Aureliiom, ili o portretu c-araKomoda (lmp. Caesar L. Aelius Aurelius
t o i m m o d r t A u g u s t u s ,1 8 0 - 1 9 2 ) ,s i n a i n a s l j e d n i k aM a r k a .A u r e l i j a .
d r u i t v a , I I I , 1 8 8 1 ,1 2 0 , b r . 1 1 3 .
B i b l i o g r a f i j a :F i M a i " . e . , v i e s i n i k h r c a t s b o g aa r l e e o l o g i i k o g a
IA, R M.I

usel u5el
Gema Gem
Crveni jaspis Red jasper
1 7 x 1 3c m 1 7 x 1 3m m
Solin (Salona) Solin (Salona)
SredinaII stolje6anove ere Middle of the 2nd century A. D.
A r h e o l o i k i m u z e i .S p l i t ,i n v . i 2 5 5 ArchaeologicalMuseum, Split,
No. I 155
D v i j e b i s t e u p r o f i l u , i e n e i m u i k a r c a , . i e d n an a s u p r o t d r u g e . Z e n a n o s i o g r t a c . L i c e j o j i e d o s t a
g r u b o , s r . r r ' r , r o i r i u r e n o - b r a d o m i n a g l a S e n i mt o r . * . - K o r " j e z r c e i l j i n a o d l i c a i n a p o t i l j k u
sakupljana u pundu koju tvore dvoje pletenice. Mu5karac takoder nosi ogrta6. Ima bradu i duZu
kosu.
B i b l i o g r a f i j a :F . B u l i 6 , B u l l . d a l m . , 1 8 8 6 ,I X , 1 8 3 . l J . Z P . )

tl60] tl60]
Gema Gem
tl
Karneoi Carnelian
(t) 9x11 cm
9Xll cm
-
(, Solin (Salona) Sohn (Salona)
SredinaII stolje6anove ere Middle of the 2nd century A. D.
Arheoloiki muzei, Split, inv. I 261 A r c h a e o l o g i c aMl u s e u m .S p l i t ,
p
No. I261
F Bista iene u profilu nadesno. Oko izduZenog vrata prikazani su nabori odje6e. Lice je.sitno i
fr I
pravilno:J(oia 1e zade5ljanaod lica i sakupljJna u koniinu pundu na tjemenu poput frizure
F faustrne)tarlJe.
B i b l i o g r a f i j a :F . B u l i i , B u l l . d a l m . , 1 8 8 6 ,I X , 1 8 4 . l J . Z - P - l

!,/

,9
F
z

v
O
N
 [l61] [l61]
Kamej s bistom iene Cameo with the bust of a woman
S t a k l e n ap a s t a Glasspaste
2,2x1,5 cm 2 . 2 x 1 . 5c m
Srsak (Siscia) Srsak (Siscia)
II stolje6enove ere 2nd century A. D.
Arheoloiki muzej, Zagreb, br. ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
15902 159A2
*iT"i e l i p s a s t o g o b l i k a ,s c m o m p o d l o g o m , n a k o j o i j e r e l j e f n o o b l i k o v a n ab i s t a i e n e n a i i n j e n a
,i.
o d b r l e l er T u t es t a k l e n ep a s t e B . i s t a . j ev e o m ai z l i z a n a a. d o n l i d e s n id i o p o p r s j ad i e l o m i c ej e i
u t k r h n u t , t a k o d a d e t a l j e _ , t_i am e i . i d e n t i t e t o s o b e ,n i j e m o g u 6 n o p r e c i z n o d - e f i n i r a i iG
. lava'je
p r i k a z a n au d e s n o mp r o f i l u , d o k . i e d o n j i d i o p o p r s l a o k r e " n u te n ' f a c e .N a l i c u s e r a s p o z n a j uo i r ,
l ) o s I u s t a . , rl r l z u r a - t e . _ a lsnet . l e d n o s t a v n p o o i e i l i a n : . s _ p r a m c n o r i mkeo j i ' u n a z a t i l j k us a k u p l g c n i
u k n t k u p l e t e n r c uV. e c i d i o k o s e p r e v u c e nj e . T u r o m . t r k l c n o mp a s r o mk o j a \ e n i z v r a r s l r j c r ai i i r i
p o d o n i e m , d i i e l ub i s r e ,g d i e j e p l a i t i i n o . p r o f i l i r a n a n a b o r i m a ,a i s p o d u 5 i j u , r u b o m l i c a , j a i n o s e
r l z a b r r er d u i i k o v r c a s tpi r a m e ni t o p a d ap r e m r v r l t u .
Prema frizuri mo2e se prbtpostaviti d-aje rilei o.por-rlgtt koji je nasta_o u doba antoninske dinasti.je, '
a srodan.1e,u stanovitoj mjeri, portretima Faustine Mlad,e (Annia Galleria Faustina nA-1l6) tli
I tctle, (Annia Aurelia Lucilla, 149-182), ali nije mogu6no sa sigurnoi6u pripisati nitijednoj'od
tih
dviju carica.
N e p u b l i k o v a n o .[ A . R M . ]

U62l tl62l
Denar Antonina Pija (138-151) i)enirius of Antoninus pius
K o v n i c a u R i m u , 1 4 8 - 1 4 9 .g o d i n e ( 1 3 S - 1 6 1A . D . )
nove ere R o m a n m i n t , 1 4 8 - 1 4 9A . D .
Srebro Silver
P r o m j e r 1 8 , 5m m , t e L i n a3 , 3 8 g D i a m e t e rl g . 5 x m m , w e i g h t3 . 3 gg r a m s
..
Skupni nalaz novca iz Sotina, fodine Example from a r.ol.J]i""a at Sotin
1909. in l9O9
Arheolojki muzei, zagreb, inv. br. 891 ArchaeologicalMuseum, zagre6,
Av ANToNINVS AVG PIVSPPTRPxII. pijas lovorovim
vijencem
nadesno.
N a o k o l o b i s e r n ak r u Z n i c a . "t"""Tir;i,?l
= C9S II_IJ dugoj odje6i stoji naliievo, u desnici drZi klasje Lita tznad modija, a u ljevici
T".. +n?na, 9
d r z r s r d r o .N a o k o l o b r r s e r nkar u 2 n i e a .
Slijed adoptivnih careva Nerva-.Trajan-Hadrijan nastavlja sc Antoninima. Hadnjan je Tita Aurelija
-J)
F u l v r B o r o n i i .A r r i j a A n t o n i n a 'k a k o n r u j e g l a r i l op u n o i m r , r d o p t i r a o2 5 . l e b r u a r al J 8 . g . r e j e
k a s n t l cp r e u z c or l a s t , p o di m e n o m l m p e r a r o r . C a e s a . r T i tA u cs l i u t H a d r i a t t u sA n t o n i n u sA i g u s t u s
I ' t u , s .I ' o \ r l e s tg . r z n a d c p o d k r a c i m i m e n o m 4 n t o n i n u sp i u s . r r j . l o b o 2 n i ) . O p i s a n i p r i m i e r i k
l s , r e b r n odgc n r r a m o z e s e . p o4 . k o n z u l a r u k. o _ i i m a d eo d 1 4 5 .g . , k a o i p o 1 2 .t r i b u n s k o jv l a , r i .
---) darrratu r 1 4 8 / 9 g . . u r r i j e m e k a d . rj e c a r r l a d a o v e c d c s e r a kg o d r n r .
._ Crte lica prikazane na denaru otkriva.ju pozitivni carev karakier i pomalo umoran izraz. eelo mu
ie
'-
o s l r r i . o k o , ,k o s a j e m e n u .o r j e n c r n . rl o r o r o m , o b r r z i m r l o , p r i i . a . [ , r -
f , x l s i n o p o i e S l j a n rn a r
br.rda r brer dosta dugacki. vrat je dugaiak i snazan,uho lijepo oblikovano isto kao i oii, nos i
.^..
illit*"1t;1^1 Brunlmid:-vH,4D,
NSe/1910-1
1,269,482;H.
cohen,Medaiilesimperiatesrr,
P a r i s 1 8 8 2 ,2 9 9 , 2 8 4 ; H . M a n i n g l y - F . A . S y d c n h a m ,T b e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g ei I I , L o r d o ,
1 9 6 8 ,1 7 , 1 7 5 . l Z . D . _ 1 . M . - ,
I
[163] [63]
Denar Marka Aurelija (151-180) Denarius of Marcus Aurelius
:- Kovnica u Rimu, 145. (-147?). godine ( 1 6 1 - 1 8A0 D . )
Z
nove ere R o m a nm i n t ,1 4 5( - 1 4 7 ?A) . D .
Srebro 51.[ver
P r o m ; ' e r1 8 x 1 9 m m , t e Z i n a3 , 3 0 g D i a m e t e r1 8 x 1 9 m m , w e i g h r 3 . 3 0
Skupni nalaziz Sotina, godine 1909. grams
Example from a hoard found at Sotin
rn 1909
Av. AVRELIVS CAESAR AVG PII F. Glava Marka Aurelija nadesno. Uokolo biserna kruZnica.
LN R v . , C O S I I . H o n o s s t o j i n a l i j e v o ,u d e s n i c id r Z i g r a n i i c u , a . u l j e v i c i r o g o b i l j a . U o k o l o b i s e r n a
O Kruznlca,
o.l M a r k o E l i j e ( A n i j e ) A u r e l i j e v e r r o d i o s e 2 6 . a p r i l a i 2 1 . g . v c 6 1 3 8 . g . a d o p t i r a og a j c c a r A n t o n i n
 Pio i proglasio ga cezarom, Po prvi put imade tribunsku vlast od 27. Iebruara.142. g..a.isto.tako i
d r u e i ' k o ; z u l a t , " p a b i s e i o p i s a n i s r e b r n i d e n a r m o g a o d a t i r a t i u 1 4 7 .g . T a d a j e A u r e l i i u b i l o 2 6
e o d i n a ,i t o u p o t p u n o s t i o d g , o u r r un i e q o v o i d o b i p i i k a z a n o j n a n o v c u . N a n o v c u ' k a o
i kontinuirer
i r o p r g r n d n o - s i e d s r v u .r r e " b r l oi e n a f u d u p r i k a z a t i I i k b u d u c e gc a r a o s i g u r a t i
dinastije.
Ikonografija mladog Marka Aurelija sastoji se_odslijede6ih odlika: gus.takovri.ava kosa, bez
viienci kola ostatlj-aielo slobodno. Brada je kratka i rijetka, nos pravilan, a odi malo izbuljene.
Vrat je snaZani na novcu pomalo prelazi u poprsje.
Bibliografija: J. Brunimid,'VH,4l, NS SZtqlO-'11,273,595; H. Cohen, Medailles imperiales.IlI,
Paris iss:, 13",110; H. N4attingly-E. A. Sydenham, The Roman ImperialCoinage III, London
1 9 6 8 ,8 0 , 4 2 9 a . l Z . D . - L M . l

[64]
Ir 6 4 l
Denar Marka Aurelija, (161-180) benirius of Marcus Aurelius
Rimska kovnica, 161-1.62.godine ( 1 6 1 - 1 8 0A . D . )
nove ere i{oma.r mint, 161-162A. D.
Srebro Silver
P r o m j e r 1 8 m m , t e L i n a 3 , 6 2g Diameter 18 mm, weight 3.62 grams
Skupni nalaz novca iz Sotina, godina Examole from a hoard found at Sotin
1909. in 1969
Arheoloiki mvzei, Zagreb,inv. br. 891 ArchaeologicalMuseum, Zagreb,
No. 891
Av. IMP M AVREL ANTONINVS AVG. Glava Marka Aureliia s.lovorovim vijencem nadesno.
Uokblo biserna kruinica.
Rv. CONCORD AVG TRP XVI, u odsjedku cos III Konkordija sjedi nalijevo na prijestoliu, u
ispruienoj desnici drZi pateru, lijeva ruka naslonjenaja na statuetu Spes.Ispod prijestolja rog
o b i l j a .U o k o l o b i s e r n ak r u Z n i c a .
Na opisanom primjerku denara na aversu prikazan je tredi po redu tip portreta Marka Aurelija
p."th'odili sr rjegoti likovi kao djedakas punim obra!'diiima i kao mladica s kratkom i rijetkom
bradicom i gustim kovriama, a oba joI 'bai nose karakteristike portreta helenistickog stila.
e"t.d"r"tog"odi5nji Marko Aurelije, u vrijeme po6etka samostalnevladauine, djeluje vrio. .
ozbiljno i s-trogo,pomalo o5tro,5to u stvari uop6e ne odgovara onome Sto znamo:o njemu i 5to se
moZe rasuditi i, sacuvanihspisa. Kosa iznad iela je u ravnim pramenovima, kovr6e se
"jegovih a oii
samo joi ,ide na tjei,enu, ostatak glave prekriva carski lovor. Obrve su oitro polo_Zene,
izbuljine s pogledom nagore. Jagodice su istakrute, nos izd_uZen,a u.stauvudena. Ostali dio lica
prekiivaju brk-ovi i gnrt"] dolli siljata brada. Vrat ie dugaiak i pomalo prelazi u poprsie, ali bez
draoeriie.
Bibiiografija: J. Brunimid, VLIAD, NS 9/1910-11, 273,589; H. Cohen, MedaiLles,tmperia[es I1l,
P a r i s i g s r , 7 , - 3 6 ; H . M a t t i n g l y - E . A . S y d e n h a m ,T h e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g eI I I , L o n d o n 1 9 6 8 ,
2 1 6 , 3 7 .[ 2 . D . I . M . ]
l-

F65l [65'l
F.l Denar Faustine Mlade benirius of FaustinaJunior
(t)
- (oFo130-176) ( c .1 3 0 -1 7 6A . D . )
rl R i m s k ak o v n i c a 1 6 l - 1 7 6 . g o d i n e Roman mint,161.-176A. D.
nove ere Silver
*-) Srebro Diameter 17.5 mm, weight 3.40 grams
F Promjer 17,5 mm' teZina3,40 g .. Example from a hoard found at Sotin
Skupni nalaz novca iz Sotina, godine in gO9
F. 1909. ArchaeologicalMuseum, Zagreb, No.
a/.
ArheoloSki muzej' Zagreb, inv. br. 891
- 891
A v . F A V S T I N A A V t V S T A . P o p r s j eF a u s t i n es d i j a d e m o m n a d e s n o .U o k o l o b i s e r n ak r u Z n i c a .
|/. Rv. SALVS. Salus sjedi nalijevo na prijestolju s naslonom. Iz zdjelice koju drZi u ispruZenoj desnoj
,(-) ruci hrani zmiiu oviienu oko Ztrvenika. Uokolo biserna kruZnica.
Faustina (Annia Gaieria) bila je k6erka cara Antonina Pija i njegove iene Anije Galerije Faustine _
F
(Stariie), rodene 105, a umrle 140. Vieniala se s Markom Aurelijom 146. g. a naslov je carice nosila
z od l+7. g. Bila je poznata po svojoi liepoti, inteligenciii i temperamentu._
ponrer ria denaru^potvrduje opise nieri ljepote. Za razljkt od svoje majke-,koja ie nosila kosu
ispletenu u mnogotankih pletinica slozenih u krunu sliinu kompliciranu_frizuru, valovita kosa
Fiustine Mlade jednostavnb je zace6liana,skupljena u,sinjon na zatiljku. Okrunjena je carskim.
dijademom, aiznad tela joi je kosa izrazito vilovita. celo je djelomidno prekriveno kosom, o6i,
zjenice i obrve su precizno izradeni, nos ie malen, s finim nosnicama, obrazi obli, vrat vitak.
Poprsjt zavr5avanabranom haliinom.
Bibliografija: J. BrunSmid, vHAD, NS 9/1910-11, 276,672; H. Cohen, M.edaillesimpertalesIIl,
Paris iSSr, :l5i2,tsS; H. Maningly-E. A. Sydenham, Tbe Roman ImperiaL Coinage, lI, London
O 1 9 6 8 ,2 7 1 , 7 1 3 . l z . D . - L M . l
N
 tl66] [l66]
Denar Lucija Yera (161-169) Denarius of Lucius Verus (161-169
Kovnica u Rimu, 161-162.godine A.D )
nove ere R o m a n m i n t , 1 6 1 - 1 6 2A . D .
Srebro Silver
Promjer 17x19 mm, rezina 3,40 g Diameter 17x19 nfl, weight 3.4A
Skupni nalaz novca iz Sotina,godine grams
1949. Example from a hoard found at Sotin
ArheoloSki muzej, Zagreb, inv. rn l9a9
br. (891) ArchacologicalMuseum, Zagreb, No.
(8e1)
Av. IMP L VERVS AVG. Glava Luciia Vera nadcsno. Naokolo biserna kruZnica.
Rv. PROV DEOR TR P II COS
. I I . P r o v i d e n c i j au d u g o j n a b r a n o j o d j e 6 i s t o j i n a l i j e v o ,u d e s n o j
ruci drZi kuglu, a u ljevici rog obilja. Naokolo biserna f,ruZnica.
P r e m a s a c u v a n i mo p i s i m a , L u c i j e v c r j e b i o . z a t a d a i n j ap o i m a n j a m u i k e l j e p o t e i z r a z i t o l i . j e p ,
viso_kastasa,.dugactebrade. odiiu uokvirenih dugaikim gustim trepavic"-", ltoje caru davaio
v e l i i a n s t v e n i . i z g l e dK. a r a k t e r n ec r t e b i l e u m u
fort" rup.otr., Zivio je vrlo lakoumno,nije vriio
svoje vladarske duZnosti i odavao se u potpunosti Zivotnim ui-icima, naroiito pretjeranom jelu.
P o v j e . n i i a r ia . n r i k en j e g o v up r e r a n u . m r t p r i p i , u l u n e u m j e r e n o . rui g o z b r m r . '
S u v l a d a rM a r l a A u r e l i l ap r i i < a z a n i e k a o m l a d i m u r [ ; r a s g u r t i h k r u r i r . . l i c n i h o r r i m . lk o i c i c
M a . r k oA u r e l i j en o s i o u m l a d o s t i .B r a d ai e g u s r . rd, u g e c k ri k o r r c a v : . l v i d l i i v r. u i b r k o v i . C e l o
ie
nisko j e r i e p r e k r i v e n o k o s o m , b b r v e i o c i j r k o n a g l i s e n e ,n o s v e l i k i i k u k a i t , d o k j e v r a t k r a t a k i
jak, te pomalo prelazi u ramena.
B i b l i o g r a f i j a : 1 . - B r u n i m i d ,y H , 4 D , N S 9 / 1 9 1 0 - 1 1 , 2 7 7 , 6 8 3 ; H . c o h e n , M e d a i l l e si m p e r i a l e sr r r ,
P a r i s 1 8 8 3 , 1 8 5 , 1 5 4 ; H . M a t t i n g l y E . A . S y d e n h a m , T h e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g e ,i I , L o n d o n '
1 9 6 8 , 2 5 3 , 4 8 3 .L Z . D . I . M . l

[67] [167]
S e s t e r c iLj u c i j a V e r a ( l 6 l - 1 6 9 ; Sestertius of Lucius Verus (161_169
R i m . l 6 | . g o d i n en o v ee r e A.D)
Bronza R o m e , 1 6 1A . D .
Promer 3,1,4mm, teLina23,44g Bronze
N e p o z n a t on a l a z i S t c D i a m c t e r3 4 . 4m m , w e i g h t2 3 . 4 4g r a m s
N a r o c l n im u 7 . e iB
, e o g r a d ,i n v . V 1 8 5 2 Placeof discoveryunknown
National Museum Belgrade,No. W
1852
A v . I N ' { Pc A F l s L A V R F . | - V E R V S A V G G o l o { : l a v ag l a v ; rL , c i j a v c r a o k r c n u t r n a d c s n o .
I l . v .( l ( ) N C O R D A V G V S T O R ' l ' R P o k o l o , c a ) s I I u o d s c i k u , S c u p o l j u l c v o i d c s n o . M a r l i o
A u r e l i j c i L u c i j e V c r , o b ' 6 c n i ' t o s e , s t o . i co k r c n ' t i j e c l a np r c n r a . l r u g o , i , i ' r u k u j u s c .
5 1 ; t , 1 . i i I u . ' i t r V , r ' . rp r r p r . l . rn . r i r . r r r r t cpt .nr : o d L rz . rj , , l n i i k c r I . r J , ri rr s I r r t i j . rV c r . ri M . r r k . rA t r r ,l r j r .
( ) h u 1 ( ul c . k . l u \ ( . o n r rr r r l r J r ' , . r d , ' p t i rA. r or t o n i rP r i i c .\ . r ' l , . . i n i l p r r . . r , , lM. 1. A r r r c l r i .p. o , l e p i r e r c
r.
' t l r r i . . u z t l i j j . r , 'j e . i ' r , r g b r . r t au r a n g a v g L l s r : 1 . ' l ' inp: r r c y c r s u ,p r c d i t a v l j a j u 6 io b o j i c l ' c a r i e r , ek a k o
sc
r u k u r u , , . ' d . r r t l c n; e n r r p i s o n r c o N C o R D I A . v c r o ' p o r r r c t n e r v c r s u s v a k a k os c u b r a j ; ru
n a l z n r c a F r l e _ p o r t r e trcz o v o g p e r i o d ; r .N a j u o i i j i v _ i j en j c g o v o o b c l c / - j e v, c 6 n a p r v i p o g l e c l ,j c s u
e . t l e t r r n i . t t i r h t k . r . n . r 1 r i e v r s t i n a . L i c e n r u j e u o k v i r c r r o b u j n o m i k o v r d i , r n r i n k , r s c , i ni i z d u Z c p o
b o i J t o r n b r r . l , , n r ,p o g l r J r n t c l i g e n t a nu , p r a v l j e n u d a l j i n u , u s t a s e n z u a l n aN . a g l a l e n ab r i i l j i v o s t 1
t z r r d t k o : c z n - r k i c p o s c b n o gu m c t n i i h o g i z r e z a , h a r a k t c r i s t i i n o gz a o p l t u i h o n o g r a f i j u t r a d i c i j r r
- A n t o n i n a i n a j b l i 2 up o r t r c t i m a M . A u r c l i j a i K o r r o d a .
B i b l i o g r a f i j a : H . M a i t i n g l y , F . . A . S v d c n h e r n . ' ! ' h cR o n d n I m p c r i d l C o i r t t g c I I I , L o n d o l 1 9 6 g ,j l 6
-^/ b r . 1 2 8 1l.B . B B . l

[168] [68]
Aureus Pertinaksa (193) Aureus of Pertinax (193 A. D.)
R i r n , 1 9 3 .g o d i n e n o v e e r e R o m e , 1 9 3A . D .
- ZIato Gold
7 P r o m e r 1 9 , 9m m , t e L i n a 7 , 2 l g Diameter 19.9 mm, weigth 7.24 grams
N e p o z n a t on a l a z i S t e Placeof discovcry unknown
N a r o d n i m u z e i , B e o g r a d ,i n v . W 2 0 6 4 National Museum, Belgrade, No. V
2464
Av. IMP CAFISP HE[-V PERTIN AVG. PoprsjcPertinaksa s lovorovim vcnccm na glevi,
, ' b L ' . e n' ., o k r , n u t , n . t J r ' r n o .
R r ' . L A E T ' I I T I A T E M P O R C O S l I L e t i c i j a ,o b u i e n a , s t o j i o k r e n u t e n a l e v o , d r } . i v e n a c u d c s n o j i
7 - c z l ou l c v o i r u c i .
P . H c l i j e P c r t i r r r k s ,p r . f c k t g r a d a R i m e , i z n c n a d aj c j a n u e r a 1 9 3 . g . p o s l c K o m o c l o v c s m r t i , u 6 6 .
t\
O i u L l r n I l u \ t , l or r r . S , ' l . 7 i 5 e n11. 1 . r (, )l , tr r i i . i 1 r . t ,p u J r i k r rp r o r i r r . i i .i i t o i r l , . , r. r b ii s x ; . 1l . r r . l o r i i . l l j i
^.1 u c a r s k o jp a l a t i , p o s l c s a n o 8 6 d a n a v l a d a v i n e .I , r k o j c p o i t r c t c a r e n a f , v e r s Lrr. d . r u i r " i i . i l i i t
 v r e n c n e A n t o n i n a ( b u j n a h o r , r d T - a vkao s a i g u s t at a l ; r s a s tbar a d a ) ,k o n v c n c i o n a l n i j ij e i n ' r c l i u
tzraT.u-
l l i b l i o g r e f i j e :H . i U e t t i n q l v , E . A . S v d e n h a n t .T h e R e t t n a nI t t p t ' r i a l C , o i r t a g cI V - 1 , l . o n d o n 1 9 6 8 ,/
br. a (b). [R. I] B.

Ll6el Ll6sl
Glava Septimija Severa Head of Septimius Severus
Bjeli mramor Vhite marbie
Visina 55 cm Hcight 55 cm
Sirina lica 18 cm Vidth of the .face18 cm
Duklja (Doclea) Dukl1a (Doclea)
Prva decenijaIII veka nove ere First decadeof thc 3 rd ccnturi A. D.
Arheoloika zbirka SR Crne Gore, ArchacologicalCollection of the
Titograd, inv. br. 694. SocialistRepublic of Montenegro,
Titograd, No. 694
Portrct inpcratora Septimija Severt (lmp. Caesar L. Septimius Se'oerusPertinax Augustus, l9'1-
F]
211), monumentalnih razmjera, raden za statiinu imperatorsku statuu koja je stajalau dukljanskoj
(t) bazilici i v.jerovatnobila u kultnoj funkciji vladara. Glava je dosta oitciena: nedostajedesna strana
- iela sa tjemenom, nos, brkovi i brada, 5to unekoliko onemogu6avadetaljno analiziranjc frizure i
(, llKa.
r.)
Portret prikazuje imperatora u poodmaklim godinama, izduZenog lica, uokvircnog kovrdZavom
.-l kosom i bradorn i s lovorovim vjencem na glavi. Oii su badcmaste,nos kratak, a ustr stisnuta,
naniZe je diskretno navijena i opu5tena ka clesnomrarncnu, 5to liku daje umoran,
,povi.jena.Glava
F s e n t l m e n t a l a nl z r a z .
Detalji frizure, naiin ieSljanja i kose i brada, pokazuju stilske odlike kojc su vladale u toku III
F vjeka n. c. Obrada glave u cjelini bliska je samo portrctima Septimija Severaiz-radenimna Istoku.
Dukljanski portrct nastao je najverovatnije izmedu 2A2. i 21L. g. n. c. posle povratka Septimija
- \ e r e r r i z i s t o e n i l ro r u r i n c i i r
, I X , 1 9 6 9 ,8 1 - 1 0 0 . [ O . V Z . ]
B i b l i o g r a f i j a :D . S i e j o v i 6 , ' s t a r i n a r X
rr'
[70] [l70]
F Glava Albina (?) Head of Albinus (?)
Z Mramor Marble
Visina glave 36 cm Height of the head 36 cm
S i r i n al i c a Width of the face
Karatai kod Kladova (Diana) Ka-rataincar Kladovo (Diana)
Kraj II veka nove ere End of thc 2nd century A. D.
Narodni muzei, Beograd National Museum, Belgrade
Glava coveke zrelh godini, prikazuje licc snaZnih obrisa, skoro ietvrtaste formc, sa gustom
bradom. Vidljivi delovi lica odaju visoku ekspresivnosti naturalizam, sa plastiino naglaSenim
@ dubokim borama oko korena nosa i na ielu. Ispod krupnih, bademastih oiiju, bez zenica, vide se
O izral.ene podoine kcsice. Pri korenu nosa urezane su ietiri vcrtikalne bore. Obn'e su luinc, jedva
c{
 naglabene.Lice, sa blago istaknutim iagodicama i markantno naglaienim fizionomskim detaljima,,
po"malonedoratleno, diluje dvrsto i oz6iljno. Kosa, u vidu takoivane vojniike frizure, kao i gusta
brada, predstavljenaje u kratkim, gustim kovrdiama. Na ieonom delu veoma su izraZeni zalisci.
Pokuiaj identifikaciie ovog portreta sa Albinovim hkom (Irnp. Caesar D. Clodius Septimius Albinus
Augustus, 193-197) zasniva se na veoma velikoj slidnosti. Ona je uoiliiva naroiito u poredenju s
prelstatama na novcu. Posle rekonstrukcije nosa, do5lo se do skoro istovetnog lika. Dalja
prouiavania ovog inaie neobjavljenog dela trebalo bi da pruZe viSe dokaza. Za sada,ovakvo
opredeljenje sasvim je uslovno. Medutim, bez obzira na pokuSaj identifikacije, portret po svim
stilskim osobenostima nesumnjivo pripada tom vremenu.
N e p u b l i k o v a n o .[ f . R . ]

't)

[l71] [171]
l Head of Macrinus
-_ Glava Makrina
bronza, Suplje livenje Bronze
Ukupna visina 41 cm Total height 41 cm
Visina glave 33 cm Height of the head 33 cm
J Sirina lica 22 cm Width of the face 22 cm
a
Bole( (Mons Aurews?) Bo\et (Mons Awrews?)
2
.' I
217. godinenove ere 217 A. D.
Muzej grada,Beograd, Municipal Museum, Belgrade, No.
- inv.2636 2636
Glava zrelog 6oveka predstavlienaje en face. Pogled je usmeren napred. Celo je visoko, sa blago
naznaienim horizontalnim borama. Odi su krupne, uokvirene plastiinim trakama oiviienim
urezanim linijama, sa takode urezanim zenicrma. Pododnjaci su fino modelovani, kao i dve
vertikalne boie iznad korena nosa. Nos je pravilan, pri kraju neznatno poviien. Kosa i brada 6ine
celinu. Relativno kratka kosa, preko obraza, spajase sa bujnom bradom, koja se spuStau dugim
uvojcima prema vratu, a dopire sve do spoljne vertikalne linije uiiju. Srednji deo brade saiinjen je
od uskih i dugih uvojaka, koji se spuitaju kao pletenice. Brkovi se, takode, utapaju u kompleks
bradei gube se u njenim uvojcima.
Glava-portret svakako je skulptorsko delo izuzetnog kvaliteta. Opredeljena je kao portret cara
Makrrna \Imp. Caesar Opelliws SeverwsMacrinws Augustws,21.7-21.8), koii ie kao prefekt
O
o.l pretorijanske garde ubio'Karakalu, a vojska i Senat si ga proglasili za cara..Njegova vladavina je
 b i l a k r a t k o t r a j n a ,j e r j c n a p u t u z a R i m v c 6 s l e d e 6 eg o d i n e i o v a j c a r u b i j e n .
P o r t r c t s e s t i l s k i o s l , a n j an a - s e v e r i j a n s k iu p o s t s e t e r i i a n s k ue p o h u , n a i t a p o s e b n ou k e z u j e r r c r m a n
kosei bradc.Identifikacija.portreta u i i n j e n a j e n a o s n o v u n u m i z m a t i i k o [ m a t c r i j a l ai z a n t i o h i j s k c
\ o r ' 1 i c _ e _ ( s e s t e r c i jAunst,i o h l j a , 2 1 . 7 g. . , B M C , N o 1 2 2 ,P l . 8 2 , N o 1 O ;d e i a r , A n i i o h i l " , Z t Z . g . ,
f/lCNo 3 8 8 , . P I /. 9 , N o 8 ; a u r e u s A , n t i o h i j a ,2 1 7 2 1 8 .g . , B M C , N o 1 1 9 ,P l . 8 : , N o 8 ) .
Medutim, ostale portretne glavc atribuirane Makrinu, kao i prcdstave na noycu kovanom u Rimu,
l . r i k . r z _ u i zun. r r n . n r l . t J c qc , v e k a , i t o . j e n c o b i i n o , s o b z i r o n i n a 6 i n j c n i c ud a j c v l : r c i a os , r m og o d i , r l
d . r n r .J e d i n o j c 1 1 :p o r r r e r u i z k a p i t o l i n s k o gm u z c j a u R i m u ( K . F i t t s c h c n , / D , 4 1 , 8 4 , 1 9 6 9 .A b b .
53 54) i predstavamana novcu kovanom u Antiohiji 217. g. prikazan u svom realnom dobu (54
g o d i n e ) .T o s e , o b j a i n j a v ai i n j e n i c o m d a j c M a k r i n b i o n c p o z n a tu R r m u , p a j e n l e g o v r e a l n i p o r t r e t
o n a j s a n o v c a k o v a n o gu A r t i o h i j i 2 1 7 . g . n . c . G l a v a i z B o l c i a v e o m a j c i l i i r o p o i t . e t r m a s a o v o g
n o v c a , p . r - . i cp r e t p o s t a w l j :d a j e o n a i z r a d c n au A n t i o h i j i 2 l l . g o d i n e .
BibJio.gr.rfija:V. Kondic, Godiinjak grada Beograda, XVIII, \971, S-2A; isri, Arcbaeologia
? S g 1 l o 1 , r _ r y , _ X I Il I9, 1 2 , I - 5 9 ,P l . I V ; i s t i . ,T b e J o u r n a l o f R o r n a r t . l a u d l c sL, X I I I , 1 9 7 3 . 1 7 4 8 ,
P l . V - V I . I r l * o r 1 a s r p ' k , o gn a r o . d a , r ,B c o g r a d , 1 9 8 1 ,s l . 2 3 ; D . M a n o - z i s i , A n t i l e a ( l J n c t n o s t n a
, 1 1 ;M . V e l i 6 k o v i i , v A r b e i l o i k o b l a g o
{ u . J u S o s l a v i i c )B . .e o g r : d , 2 e g r e b , M o s t a r 1 9 8 2 , 1 1 5 , s l .
Srbije, Beograd 1983, 8S-90, kat. 69, sl. 69; Lj. Popovii, u: Llmetniika baitina Srbije, Bcogr-ad
l 9 l l , + ,5 0 , s 1 . 8 1 :A r h e o l o i k o n a s L e d a B e c t g r a d dB, e o g r a c l1 9 8 5 ,8 5 , s l . n a s . 1 O C [. 1 . p , ]

l r7 2 ) lr 72l
Glava mladi6a Head of a youth
Mramor Marblc
Ukupna visina 28 cm Total height 28 cn-i
Visina glave26 cm Height of the hcad 25 cm
Sirina lica 16 cm Vidth of the face 16 crn
Nepoznato nalaziSte(zbirka Danieli) Placeof discoveryunknown
Dvidesete-tridesetegodine III stolje6a (CollectionDanieli)
nove ere Tl-rirdor fourth decadeof the 3rd
Arheoloiki muzei, Zadar, inv. br. 35, century A. D.
knj. ul 861 ArchaeologicalMuseum, Zadar,No. j5
Glava mladi6a, ispod brade ravno odsjeicna. Naknadno restauririr nos okrnjen je pri vrhu,
a oite6ena su usta i vrh brade_.Lice je okruglo i puno, a gusti pramcnovi kose prikiivaju ve6i deo
iela. Obrve su plastiino izraclene,a odi su irale,-sa velikim ocnim k.rpcima. o.kuslo- jarenicom
i . u r e z a r r r mz j e r r i c o r nC. u . r i p r a m c n o ir k r r c _ . l o i e r i r op r e k r i v r i uJ i o i z n a J t e l . r ,, i . . p o o c n i e . ,J i o
l i c a i s p r e d u l i j u , i . s p u l t a j u s e k a u t r t r . i z n a d t o g d i j e l i t e k u d v i j e S i r o k ep " l " k i " ; r ' e t r a k e k o j e ,
Proputobruia, stoje na glavi i zavriava.juse na viatu. Srcdilnji dio glave tikod.r prekriv;r valoviia

i ' l ] i . - , " 0 , . . n c m a . n e k r hp o l e b n i h k a r a k t c r i s t i k ao s i m i z d u i e n o g l i c a , i s t a k n u t cb r a d e , o d e b l j a l i h
k . r p r k . r .A n e l o g n o o b r a d c n u k o s u , .o b r v c r o i i i m a g l a v ar n l a d i 6 au ' N o t o j k a r l z - b e r i k o jg l ; p t o t J . i
u Kopenhage_nu, te glava Aleksandra Severau Kapiiolinskom muzeju u Rimu. Datira se
u 2 0 - 3 0 . g o d i n c I I I s t o l j e 6 an o v c e r e .
B i b l i o g r a f i j a :D e n k m a e l e r d e r K u n s t i n D a l m a t i e n , I I , h r s g . G e o r g r o n K o r a l c z - 1 , k ,l W i c n 1 9 1 0 ,
tl s l . 6 6 ; M . S u i ( . ,r : M u z e j i i z b i r h e Z a d r a , Z a g r e b 1 9 5 4 , 2 t . b r . 7 1 , s l . n r , . q f .
U) LM. K.]
-
rl
-- l r7 3 ) u73l
Glava mladi6a Head of a youth
-l Mramor Marblc
Ukupna visina 32 cm Total height 32 cm
F
Tr ) Visina glave28 cm Height of the head 28 cnr
F
Sirina lica 17 cm Vidth of the face 12 cm
Nepoznato nalaziite (zbirka Danieli) Placeof discovery unknown
Kasnije II ili rano III stolje6enove (Collection Danieli)
ere Late 2nd or carly 3rd ccntury A. D.
ry'
,aI Arheolo5ki mvzej, Zadar, inv. br. 27, Archacological Museum, Zidar, No.
knj. ul. 866 27
F G l a v a m l a d i 6 as a d u v a n am a l o i s p o d v r a t a . N o s , n a k n a d n o r e s t a u r i r a n p , otpuno odlomljen. Siroko
Z o k r u g l o l i c e u o k v i m j c g u s t ak o v r i a v a k o s a , k o j a s e s p u i t a d u b o k o n a v r a i . P o v r l i n a l i c a j e g l a t k a ,
a m a n j e j e o i t e i e n a d e s n as t r a n ao b r a z a .O b n ' e s u g u s t ei p l a s t i d n oi z r a d e n e ,i s m a n y u ; us e p r e m a
k r : j c v i m r . O b r r d i u k a p o s v e i e n aj e d e t a l j n ap a Z n j a :n a g l a i e n is u o i n i k a p c i , o k r u g l a i a r c n i i a
r k r u Z n o u d u b l j e n a z j e n i c . r .l J s t a s u p u n a i z . a t v o r e n aa, b r a d a j c i s t a k n u r a .G u s t a k o v r i a v a k o s a
u o k v i r u j c i e l o , p r e k r i v a u i i d o p o l a i s p u J t as c p r c m a v r a t u . C i j e l a p o v r i i n a g l a v ep r e k r i v e n aj c
gustom kosom i reliefnoobradena.
G l a v a m l : d i c r p r c d : t . r v l j . r r l o k v a l i t e t a nr a d , p o g o t o v o k a d a j e r i j e i o p l a s t i i n o o b r a d e n o j g u s t o j
k o s i i d e t r l l i m a l i e r . S I i c n r j e g l a v i m l a d i 6 au N a i i o n a l n o m m u z e j u u R i m u i u V a t i k a n u , a d a t i r a s c
u k a s n o I I s t o l j e 6 en . e .
O B i b l i o g r a f i j a :J . B a n k o P . S t i c o t t i ,A r c h . E p i g r . , 1 1 1 r . ,X V I I I , 1 E 9 5 , 2 2 ,b r . 2 1 , F i g . 1 0 ; i s t i , B u L L .
C.l d a l m . , X I X , 1 8 9 6 , 1 2 0 , b r . 2 1 , F i g . 1 O ;R . V a l l n t i , I l M u z . s e oN a z i o n a l e d i Z a r a , { o m a 1 9 1 2 , l l , s l .
 na s.,28:.M.Gorenc,Antiileaskulpturau Hruatsleoj,Zagreb, 1952,XXIV, T. /3; M. Sui6,
y; lf y_z9ii 1 TbirkeZadra,Zagrebi954,21,br. 70,.t. "" ,. lz; K. Finschen,
/D Af %, [)tt,
2 3 8 .t M . K . t

lr74) [r74]
Glava muikarca Male head
Mramor Marble
Visina glave 30 cm Height of the head 30 cm
Sirina lica 16 cm \Xzidthof the face 16 cm
Jelainicakod NiSa Jelainicanear Ni5
Kraj II ili po6etak III veka nove ere End of the 2nd or beginningof the 3rd
Narodni muzej, Ni5, inv. br. 119lR c e n t u r yA . D .
N a t i o n a l M u s e u m ,N i ! , N o . 1 1 9 l R
Glava ozbiljnog i zrelog doveka, dugog i ovalnog lica.Zadnja strana glave nedostaje,a leva
polovina i donii desni d_eo_ lica su obte6eni.Kratka kosa, predstavljenau krupnim kovrdZama, prcko
obraza se spaja sa takode kovrdZavom, ali ne i dugom brodom. lJsta su mali i stisnuta,
a n a g l a i e n eb o r e u n j i h o v i m u g l o v i m r c e l o m l i k u d a j u m e l a n h o l i i a nr z r a z . N o s j e u k o r e n u j a k ,
a nadoini luci su veoma izrai.eni. Ispod reljefno izvedenih obrva su bademasteodi, sa naz-nacenim
gornjim kapcima, urezanim roZnjaiama i fino modelovanim podoinjacima.
Ova glava, sa izrazitim individualnim karakteristikama, odaie sna2nog, odlucnog, ali pomalo
r e z i g n i r a n o gi o v e k a . T r e t m a n k o s e , b r a d e i o i i j u , k a o i d r u g e s t i l s k eo s o b i n e ,u k a z u j u n . 1u m c r n o s r
z r e l o ga n t o n i n s k o gr l i r a n o g pcrioda.
"erriianskog,
N e o u b l i k o v a n o .[ I . P . ]

[l75] [75]
Reljefna glava palmirskog Relief head of a priest from Palmyra
sveStenika Limestone
Kreinjak Total height 59 cm
Ukupna visina 59 cm Total width 43 cm
Ukupna Sirina43 cm Height of the face 12 cm
Visina lica 12 cm Width of the face 13 crn
Srnna hca 13 cn-r Belgrade(Singidunum)
Beograd (Singidunwm) First half of the 3rd century A. D.
Prva polovina III veka nove ere National Museum, Belgrade,
N a r o d n i m u z e i ,B e o g r a di.n v . b r . No. 2985/III
298s/III
S k o r o k v a d r a t n iv i s o k . ir e l i e f p r i k a z u j e p o p r s j c s v e S t e n i k a
o d e v e n o gu n a b r a n i h i m a t i o n , s a v i s o k o m
k l p o r n n a g l a v i l z n a b o r a o d e 6 ep r o v i r u j u d e s n a - m v i j e n a ruka i leva ruka u kojoj jc svitak.Lice je
o k r u g l o i i z b r i i a n o , , s t a s r p o r i i e n r i u s e c e n aN . o s j e p r a v i l a ni d o s t av c l i k i , L a o i u i i . O b r v e s u
p o v i i e n ei p r i k a z a n e"u v i d u p l a s t i c n r ht r a k a , r z n r d k o j i h i u s i t n i z a r e z i .O i i s u t a k o d e v e l i k e
i S i r o m o t v o r e n e .N a 6 e l o j e n a b i j e n av i s o k a s v e l t e n i i k a k a p a , n a k o j o j s e , n a s r e d i n i ,n a l a z i i i r o k r

: f o v o l o ; v e n a c ,k o j i s e i z n a d d e o n o gd e l a d o d i r u j c s a e l i p s o i d n i r nm e d a l j o n o m .N a s a m o j p l o d i ,
rznad levog ramena, nalazi se natpis urczan ievreiskim slovima.
N a o r o m p o , r r r e t uk' o l i t e k . r r r k L . r r i es r i m e l e m e n t i m lk a n r n i z o ,a n c u r i j c r r t l l n eu m e t n u \ r i .\ e o m . l
'+
uticaii rimske portretne umetnosti. vremenski pripada tridesetim godinama III
;,Jf""j.r":",,',"r
Pllligg:{ij."' ^I],Inghalt, Srzdier ocer PalmyrensleSkulptur, 1928, 118; N. Vuli6, Spomenik SKA,
]-Iry,. 195t 235, br. 625; D. Garaianin, Godiinjak M)zeja grada Beograda, L 19i4,6q, s|.37:'
Y.,91-bja, Qdq!ryna grika i rimska pla.stikau Narodnom'mizej, , Biogroiu, Beograd,igSS, iOf ,
I !{X,M. M i r k o v i 6 , u : I n s c r i p t i o n sd e l a M e s i eS u p e r i e u r,eI . ' B e o g r a c i 1 9 Z 6 ' ,g 5 - 8 6 , n r , 7 2 .
tI. P.t

c\
 [176] [176]
Glava deiaka Head of a boy
Mramor Marble .
1 1 I

Ukupna visina 1Z cm Iotal nelgnt l/ cm

Visina glave 15 cm Height of the head15 cm
Sirina lica 1Ocm Vidth of the face 10 crn
NiS (Nalsszs) Ni5 (Nalsszs)
II-III vek nove ere 2 n d - l r d e e n t u r yA . D .
Narodni muzej, Nii, inv. t>r.472/R National Museum, Nii, No. 472/R
G l a v a d e i a k a p r a v i l n i h c r t a l i c a , o i u v a n a d o p o l o v i n e v r a t a . K o s a j e k r a t k a i u p r a m e n o v i m ap a d a
n a i e l o . O i i s u b a d e m a s t ei t . t r - o r e n e ,t r u r e z r n i m r o 2 n j a i a m ai n a z . n a d e n i m z c n i c a m a .N o s j e
kr;rtak, sa iirokim nozdrvama. lJsta su razvuiena u blag osrncjak, tako da se u njihovim uglovima
f o r m i r a j u k r a t k c b o r e . O b r a z i s u p u n i i r n e k o m o d e l o v a n i .C e o d e i j i l i k o d i S cb l a g o ! 6 u ,a l i
i individualnimkaraktcristikaura.
N e o u b l i h o v a n o .[ 1 . P . ]

r-.1
(t)

(,
D
f
F
rrl
n
F
n
L L 7)7 lr77l
,.r'
Glava devojke Head of a girl
,(, Bijeli mramor sa svijetloiu6kastom Vhite marble with pale yellowish
patinom na licu, te ostacimasmede patina on the face and remains of
F
Z boje na kosi b r o q n p a i n I o n r l r eh . r i r
Saiuvanaukupna visina 22,5 cm Total height of the preservedpart
Visina glave22,5 cm 2 2 . 5c m
S i r i n al i c a 1 2 c m H e i g h t o f t h e h e a d2 2 . 5c m
SoIin (Salona) Width of the face 12 cm
Poietak III stoljecanove ere >onn (Jalona)
Arheoloiki muzej, Zagreb, rnv. br.76 Beginning of the lrd century A. D.
(-.1 ArchacologicalMuser.rm , Zagreb,
No. 76
N
 Savr5enapreciznost u oblikovanju svih, pa i najmanjih.detalja, te meko6a i profinjenost modelacije
u k a z u i u n a v r h u n s k o m a j s r o r . t v o i r a f i n i r a n o s rk i p a r a k o i i j e o v o j p 1 s k 1 . r . t 1 g l a r i - p o m j e s t u
n a l a z ai e s r o o b i a v l l i v a n opi o d p o p u l a r n i mn a z i v o m, , s o l i n j a n k a "
1 , , s a l o n i t a n k a-" "u; m r o
udah.nut2 l t v o t n o s t i g o t o v o e r e r i i n u . p r o d u h o v l i e n o s rT. o m d o i m u p r i d o n o s i i t r a n s p a r e n t n o s[ri n o
u g t a c a n o gb r e l k a s t o gm r a m o r a . o : o b i t o i z r a l e n a n a ( i r o k i m p l o h a m a I i c a , s t o p o d s j e i a n a
karakteristiinu p r o z r a i n o s ta l a b a s t e r aN.a o v a l n o mI i c u , p o d n a p e t o me p i d e t - o m , n a s l u i u j us e
l a g o d r i n e k o s t i . a g o t o v o . n a i s t i n . a c i nb l a g o i e o n d u l i r a n j p l o h a i e l a s t e k n e z n a r n on a g l a S e n i m
i e o n r m k o s t i m a .L l s t as u j e d v ap r i m l e r n or a z m a k n u r ai p r i i o d n o v a l o r i t a ,s p u n i j o m d o ' n j o m
r n e i t o t a nj o m g o r n i o m u s n o m . N o s j e r a z mj e r n o m a l e n i p r a r i l a n . d o k s u o c i b a d e m a s t oi z d u i e n e .
s n . r z - n r i - c n ikm: p c i m a ,i z n r d k o j i h s u p o l u k r u i n o p r o f i l i r a n eo b r v e k o j e s u p r e m as r e d i n iz a s j e n i e n e
p l i t k i m k o s i m u r e z i m a .O c n e i u p l i i n e s. u d u b o k o u s j e c e n e i s a d ap r a z n e .a l i s u . p o s v e m us u d e c i ,
i z v o r n o b i l e i s p u n i e n eo b o i e n o m s t a _ k l e n o m p a s t o m . B r a d a j e , t r k o a l e r .v r l o [ i n o ' s t r u k r u i r a n a ,a i s r o
se moZe konstatovati i za u3i, premda su uine Skol.jke_ gorniim dijelom podvuiene pod kosu. Kosa
i;. od sredine tiemena.pr-emaubima razdjeljcima podjeljina u 12 segmenatabto nalituje k.i5kama
dinie (tzv. Melonen tip frizure),. a na njima su municiozno urezme- i vlasi. KriSke su na zatiliku
:"k"f!.1: r rsprepleteneu pu.ndu, dok su kratki i kovrdarsti pramenovi plitko profilirani otiaga,
r s p o dk n ( k i i s a s r r a n a i, s p r e du i i i u .
Glava je vrlo dobro oiuvina, te,su osim otkrhnutog zavrietka nosa manja povrsinska oite6enja
m j e s t i m i c ev i d l i i v ai o i \ a m o n a b r a d i ,d e . n o m o b r a i u , l i j e v o m u h u i n a I o l i .
c r e l i n i . : " , g ] i t l p o d s i e i r . n a . n e k he e l e n i s t i i k ep o r r r e t e p
. r i i e s v e g an a S i l a n i o vp r i k a z p i e s n i k i n j e
l/
\ o r f n e . r \ o ' p n t e c e b r r r d a l e r r t e ao m l a d e n a i k o m p o r t r e r u c a r i c ep l a u t i l e
-.211)1 i'ene cara Karakale, koju je.tek koju godinu nakon elautilla, ?
udaje, posli.jepada njezinogoca Fulvija
PJautiiana m.o c n o g p r e f e k t ap r e r o r ; i a n a c a . . i d t r o p r o g n r t i n a L i p a r e .a z a t i m i e n r r . E ; o i n 1 * r ; n ' o
s m a K n u c eI. .a k \ u m o g u c n o s ta t r r b u c r yrez n r oj e u n o v i j ev r i j e m eB . A n d r e a e ,a p o t o m
r K ' f . l r t s c h e nn, o t a k v o i l e p r e t p o s t a v c i
i . l ' l o t r l r mp. o r t r e t i m an a n o v c u i n a l a z e.ioir p o n i r a oS h . . N o d e l m a n nu. s p o r e d u j u coi u u g l a v u
a z l i k eu o b l i k o v a n l un e k i h d e r a l j ao, ' o b i r o " k o s e .
S I i c n o ' t[ i z i o n o m i i eo v e . g l a v ei P l a u r i l i n i hp o r r r e r an a n o v c u p o k a z u j e .; p r i , d . A n d r a e o v u
p r e t p o s t a v k un e t r e b ao l a k o o d b a c i t i .a t o m e u p r i l o g g o v o r i i i z u a n r e d n a u m j e t n i c k ak v a l i t e t a ,
i e d n o s t a v n o si ts u p r i l n o s m t o d e l a c r i e . . p . o r k a n a . k o n t i a i t i . a nkl e
oml o r i s t i c k i hi p i a s r i t k i hd . r r l 1 , r ,
zrcalno glatkim povrsinama, S,totakoder moie biti jedan od razloga da se solinika glava djevojke,
k o l a s e m o T e u b r o l i r i u n a j b o l i ao s t v a r e n i ar i m s k e p o r r r e r n ep l a s r i - k ep. r i p i i e K a r a k i l i n o j s u p r u z i .
b r f , ' l r o g r a l r r aJ :. t J r u n ( m l d . K a m e n t s p o m e n c H i ruarskoga,narodnoga m u z c j a u Z a g r e b u ,z a g r e \
190_1-1?L1,.4a, 6r. 76; M, Gorenc, Antibna skulptura i Hruotshoi, Zagreb 1952,72, ,1. Zt i tZ;
B . V i k i 6 - B e l a n i i ( . : P e r k t i l s vI.I , 1 9 5 2 , i 9 4 0 , b ; . 1 , T a b . I V , s l . l i , b , ' c ; M . G o r e n c , A n t i k a
M a l a i s t o r i i au m e r n o s t i - E p o hies r i l o v i r . B e o g r a d1 9 6 7 .s l . l 3 : L ' a r t e n y o u g o s l a o i de e l a
!u;diciii
q : . h , t ( o , : l - o n . o si o u r s . P a r r s l 9 2 l , b r . q 5 , s | . 9 5 : B . A n d r e a e . l ' a r r d e l ' a n r i e n n e R o i e , p a r i s 1 9 7 3 ,
2J91
lI-lll;K.Fittschen,H.B.Wiggers,Caracalla,Geta,Plautilla-M.\Wegner, Macrinusbis
6 . a l b t , n u s . . t s e r h1n9 7 1( r e . e n z i i a ) l C d t t i n g i s r h eC e l e h r t e A n z e i g e n2 J O , 1 9 2 8 , i 4 6 ; D . M a n o - Z i , i ,
A n t t R a , \ U " m e r n onsat r l u J u g o r l a v i j e )B. e o g r . r d - Z a g r e b _ M o s r a1r9 9 2 , 6 7 .s l . 5 g l S h . N o d e l m a n ,
l o ^ u r n a lo l J . _ P . G e t t y M u s e u m , 1 1 , 1 9 8 3 , f 1 3 , b i l i . 3 6 ; Z a g r e b ( m o n o g r a f i j a ) , Z a g r e b1 9 8 5 , 2 0 4 .
tA. R. - M.t

[l78] u78l
Glava carice Plautile Head of Plautila
J Bijeli mramor sa svijetlom \ V h i t e m a{Tprgri
r b l ew i t h p a l e
a yellowish-brown parina
Zu6kastosmedompatinom
t Ukupna visina 25J cm I o t a l h e r g h t2 6 . 5c m
f, Visina glave 19 cm Height of the head 19 cm
f
S i r i n ai i c a 1 1 , 5c m V i d t h o f t h e f a c e 1 1 . 5c m
F
Solin (Salona) So)in lSalonal
-rl
PodetakIII stolje6anove ere Beginning of the 3rd century A. D.
F Arheoloiki muzej Zagreb, inv. br. 77 ArchaeologicalMuseum, Zagreb,
4. No. ZZ
a lJ odnosu na okomitu os vrata, glava je neznarno nagnuta i okrenuta udesno. Na ovalnom licu
briZljivo su oblikovana usta,_kojimaje gornja usna vilovita i tanka, a donja, kako i priliii, neito
u
,(,
deblja. Punadki o\razi i brada veoma su fino struktuirani, dok je nos, iini se, bio ravan, a odi
bademastogoblika, s karakteristidnim detaljima, polukruZnim kapcima, te bjelooinicama na kojima
se jasno ocrtavaju Sarenicesa zjenicama. Njihov poloZaj na bjelooinicama, neznarno akcentiran,
F usm;eravapogled u desnu stranu. Nad oiima su blago profilirane obrve, a u cjelosti su vidljive
z i precizno m.odeliraneulne lkoljke. Kosa je raSclanjina-dijagonalnozaie5ljanim kriSkama, koje se
medusobno kriZaju. Najdonja kriSka iza uiiju pretvara se u Siroku plosnaiu pletenicu, po povrSini
raiilanienu urezima u obliku sitnih mreZasto rasporedenih rombotr. Pletenica je na zatillk.
presaviienai ne dotidu6i vrat - 5ro je_ina6eobiiaj kod takvog tipa frizure - odmah se, postaju6i -
sve uiom, uzdiZe prema tjemenu, dok prema vratu slobodno viii nekoliko jade profilirinih
Pramenova. P o s m a t r a n or a s p e k t a p o
s t i l i s t i c k ei n t e r p r e r a c i j e , s e b n or r e b an a g l a s i rsi r a n o r i t i
r e a [ z a m ,S t o g a p o t e n c i r ai p o m a l o s i e t n ip o g l e d . ' M o d e l a c i ikua r a k r e r i z i r a j u " b l apgr i j e l a z il i s e n i
l a c i h k o n t r a s t i r a n i ga l a r k i hr r a z i g r a n i hd e i a l i i . O s i m o r k r h n u r o gn o ' a m a n j i h o S " t e c e ni jm aa joi
samo na oDrvama I po kosr.
.a Sa sigurnoS6use moZe utvrditi da je glava nastalau razdoblju vladavine severskedinastije
N i moZemo ju s velikom vjerojatnosti pripisati Karakalinoj supruzi, carici Plautili (Plautilla, ? - 211).
 lri:ir,.

N a t a k a v z a k l j u i a k u p u 6 u j e u s p o r e d b as n j e z i n i m p o r t r c t i m a n a n o v c u i s j e d n i m P l a u t i l i n i r n
p o r t r c t o m i z V a t i k a n a .O s i m S t o s e n e m o i e z a n i j e k a t is l i i n o s t u f i z i o n o m i j i i z m e d u s o l i n s k eg l a v c
i cariiinih portretana noycu veoma su sliine i njihove frizure isti jc tip frizurc i na spomenuton]
v a t i k a n s k o mp o r t r e t u - p a s e , u n a t o i n e k i m s i t n i m r a z l i k a m a ,s v e l i k o m v i e r o v a t n o s t im o 2 c
ustvrditi da ovaj portret prikazuje Plautilu, ali iz neito kasnijeg vremena nego lto se moi.e
p r e t p o s t a v i t iz a d r u g i m o g u 6 i n j e z i n p o r t r e t i z S o l i n a ,k o j i s c o d l i k u j e d r u g a i i j r m t i p o m f r i z u r e , t c
senzualno56u i vedrinom, ito ovom portrctu nedostaje.
Bibliografija: J. Brunimid, Kameni spomeniciHrt-atskoga narodnoga muzeja u Zagrebu, Zagreb
1 9 0 4 - 1 9 1 1 ,4 0 - 4 1 , b r . 7 7 ; M . G o r e n c , A n t i b n a s k u l p t u r a u H r o a t s h o j , Z a g r c b 1 9 5 2 ,s . 2 3 , s l . 7 0 ;
B . V i k i 6 - B e l a n i i t ,P e r i s t i sl v . I I , 1 9 5 7 , 4 1 - 4 3 ,b r . 3 , t a b . V , s l . 3 a , b ; M . G o r e n c .A n t i k a
( u e v i d e n c i j iM a l a i s t o r i j a u m e t n o s t i- E p o h e i s t i l o v i ) , B e o g r a d 1 9 6 7 , s l . 1 4 . [ A . R M . ]

[l7e] [17e]
Glava devojke Head of a girl
Krednjak Limestone
Ukupna visina 19 cm Total hcight 19 cm
V i s i n a g l a v e 1 8 , 4c m H e i g h t o f t h e h e a d 1 8 . 4c m
Fl
(t) e:*;-^l:^^ rno^* V i d t h o f t h e f a c e 1 0 . 9c m
-
(, Sipovo ? )lpovo i
-) Rano III stolje6enove ere tr,-],. ?-l ^ D.
Zemaljski muzej BiH, Sarajevo, N a t i o n a l M u s e u m o f B o s n i aa n d
' I

lnv. Dr. f/J H e r z e g o v i n aS, a r a j e v oN

, o. 573
F
rr I
D u g u l j a s t o l i c e , s n i s k i m , m a l o i z b o i e n i m i e l o m i o b l i m o b r a z i m a , s u Z a v as e p r e m a b r a d i , p r u r e c i
j e m a l o m i z a o b l j e n o m ,p r i p a d a o b l o j s k u l p t u r i . O i i s u v e l i k e s a j e d v a u o i e n i m k a p c i m a i b e z
F z j e n i c a .O b r v e s u , o d n o s n o a r k a d e ,n a g l a i e n op o v e z a n es n o s o m , i s t i i u 6 i s e k a o d v a p o l u l u k a , d o k
./. j e n o s s r e d i n o m o i t a r i m a l e n , v i S eo i t e 6 e n eL j e v c s t r a n e .N o s n e S u p l j i n ep l i t k o s u p r i k a z a n e .
- G o r n j i d i o u s n e j e o i t e 6 e n , a d o n j i n a b u b r e n , s p r e l a z o m u b r a d u . U i i s u p r i l j u b l ; c n c .L i j e v o u h o
s a i u v a n o j e b o l j e o d d e s n o gk o j e j e o i t e 6 e n o u d o n j e m d i j e l u S k o l j k e .K o s a j e p a Z l j i v o r a c l e n a
\.,/ i p r i k a z a n aj e u d e s e to d j e l j a k ai l i k r i i k i , k o j e p o d i n j u o d i e l a i u l u k u i d u p r c m a z a t i l j k u . K r i ! k c
s u p o d j e d n a k el i r i n e . O n e s u p r e m a u i i m a , l i j e v o i d e s n o ,p o s t e p e n on i Z u d o z a t i l j k a , g d j c s e k r i i k e
djevojaikekose pletu u ivor p u n d u , k o j a j e p l o s n a t ai o i t e 6 e n a .U n u t a r k r i S k i k o s a j e n a z n a i e n a
F tankim paralelnim linijama, koje teku poput ravnih i zavijenih pramenova.
z S o b z i r o m n a i z r a d u , p o s e b n o k a d s e p o s m a t r as a m ap o v r i i n a g l a v e ,d o b i v a s e u t i s a k d a s k u l p t o r
n i j e d o k r r j . r i z r . r d i o g l a l u d j e v o j i i c e . F r i z - u r a ,g l c d a n as p r i j e d a ,p o d s j e i a n a f r i z u r u k o j a l i i i n a
oblik dinje, zbog cega je dobila nadimak (naziv) Melonenstihenen frizur. Glata se, inaie, istiie
f i n o m m o d u l a c i j o m i p r e c i z n o i i u , d i j i d c t a l j i , k a o i t o j e r e i e n o , n i s u d o k r a j a i z v e d e n r ,p a b i s a m
r a d u p u 6 i v a on a v r s n a m a j s t o r as k u l p t o r a s u m j e t n i i k i m v r i j e d n o s t i m a .S t i m u v e z i , t e l k o b i b i l o
utvrditi da je pripadaolokalnoj radionici.
Prema iznesenim likovnim detaljirna, kao i na osnovu tipa frizure, glava devojke iz Sipova, srodna
j e p o z n a t o j g l a v i d j e v o j k e i z S o l i n a ,k o j a s e c l a t i r au r a n o s e v e r s k od o b a i p o d r Z a v at i p f r i z u r c
Pliutile, (Plautilla, ? 211) supruge cara Karakalc.
+
cr.l
 Bibliografiia:
D. Sergeje'ski, peristil,195t,39-4a;
Gz14 vr|, 1952,51-55;B. Vrkii-Belanit(.,
F Bramemer, Lesstl/esJunirairesi personages
de Bordeaux,
I-III siecles,paris,1955.[v. p I
[180] [l80]
Glava mlade iene Head of a young woman
Mramor Marble
Visina 24 cm Height 2,1cn-r
Sirina 22 cm Vidth 22 cm
Selo Petka, Sirateritorija The village of Petka on rhe ourskirrs
Viminaciuma of Viminacium
Prva polovina III veka nove ere First half of the 3rd century A. D.
Nar-odni ytuzej;?oZarevac,inv. National Museum, poZarcvac,
antiiko-vizantijske zbirke Classical-Bvzanrine
V i m i n a c i j r , r m2a1 6 7 C o l l e c t i o nb f V i m i n a c i . , mN o 2 1 6 2
G l a v a m l a c l ci e n c o d m l e i n o b c l o g m r a m o r a . L i c e j e o v a l n o i p r a v i l n o , a b . " J a , n o s , o i i , o b r v c
i i e l o s u o l t e 6 e n i .O t i s u v c o m a k r u p n e i i i r o m . o t v o r c n e , r " u . l i k i - r o i n j a i a n a r u d u b l j c n i m
z c n r c a m a .K o s a , u v i d u k r u p n i h p l e t e n i c a ,o i e i l j a n a j e o d c e l r , r a k o d a u S i o s t a j u o t k r i v e n e .S v i h
d e ' e rp l e t c n i c rk. o j c i m . r r ur z g l c do d c l j : L r j l i k r i i k j . i c d n : k e . L iri r i n c . N a z a r i l j k uj c o d i c , r
p l e t e n r c rl o r m i r r n : . p l i o s n r r a p u n d a . u n u t a r k r i i k i - p l e t e n r c a k, o s a j e p r e d s t a v l j e n at a n k i r n
hon/r,ntJlnrm u r e z i m r ,r n r p r r n d i i k c : k l i n i i . r r n . r .
O v r p u r t r e t . l rgal a v Jp r c d \ l J \i i . r; . . n u b l a g r hi p r e v r l n i her r r l i e . r Z . r n i c n o h r o n o l o . k oo p r c c l e l j ej en
n J l T n . l c J lln t e n . r c r no b l r k o \ . r n . 1l r.rrz u r c .k o 1 a . c . k a o . v . r k . rn r o d : . r . l r r i r n o b r z o m , . n j J l r .S i r o k e
p l e t c n i c eo i e i l j a n e o d i e l a n o s i l e s u m n o g e r i m s k e c a r i e cu p r v o j p o l o v i n i I i I v e k a n . e .
N a j s l i i n i i l f r i z u r u , s a o t k r i v e n i m u i i m a , i l o b o d n i m z a r r l j k o n ri n i s k o m p u n d o n r n a t c m e n u , i m a l a
jc trriea llnrilt P l a u t i l / a ' .K r r r k . r l i n . 7r c n . rr r r m . l . r) r 2 r . M e r l u r r m . . r k u ' p o r r r . , r g
n t. .r , r . n . a " n r ' n ,
t c r i r o r r i i\ . i m r . n r c i i u m n. re p r e d s t r i i . r c r r i r u . n e g o n c k u u g l c d n up r c r i n c i i r l k u ,p i r a n j ej e k o l i k o , u
< e , D r 7 ou t r ( J l lm u d e p r c n o s t l r. tr K r m J u p r o \ r n r ' i i c U . r v . r k o m' J u e r j L rk. a r l L t c r i ' r i c n s[ r i z u r c .k . r o
r J r , u g t\ t l t \ l { re t (r ) ) e n t lo. p r c t i c l t u l uu r u g l a rr r k . l o p u r l r e t n . l \ r J ot o k o r n , c v c r i i l n s k ce p o h r , .
B i b l i o g r . r l i i rM: . T o n r u v i c .Z b a r n i h R a d o u aN a r o d n o gm u z e j au p o z a r e t , u , l , l q u 6 l 2 l l , , 1 . l r _ I I D
d
t1,8ll [lst]
Glava devojke Head of a girl
Mramor Marble
visina 23 cm Total height 23 cm
9\upll
Sirina lica 16,5 cm Width of"the face 16.5 cm
Beograd (Singidunum) Aelsradetsinsidunum)
Prva polovina III veka nove ere pirit half of tie rr,l century A.
D.
mnzej, Beograd,inv. br. National Museum, Belgrad'e,
Il.:,{g
= 2996/1fi No. 29961III
G l r v a r n h d c d c r o j k c o J . 2 u 6 k a s t o gk r u p n o z r n a s r o gm r a m o r a , m a l o p o v i j e n a n a l e v u s t r a n u .V e 6 i
d c o v r J t e ; c . u i u r r n . P r c l . r zi z m e d u p o d b r a t k a i . v r a t a o i t r o j e r a z - g r a n i i e nG . l a v a j e p n p a d a l as t a t u i
J p r i r o d n c v e l i i i n e . V r h n o s a ,o b e u s n e i v r h b r a d c n e z n a t n o ' s uo i i i e n i . P o l i r a n ep o t . i i r . s t
a
hrapave.
.T P r a v i l n o l i c e m l a d e i e n c m o d e l o r - a n oj e . u n e o s e r n i mp r e l a z i m a .B r a d a j e m a l o i s t u r c n a ,
l
. r p o g l c J j c p o d i g n u t n r r i . e . U r r . rr u m a l r ; z . r , c c. n : , ' . r n u s j e \ r r l m e r r n c i r . r or m l i eu . O c i . u
b r d < n l a ' l e '\ f , T e r t i e . r n nr Jr z n a e c n i r nm a l i m u d u b l j c n i i m a l.z n a d n i s k o gr p o e i j e n o q . e l an a l : z i s c
l L o . . r .r , r r : r c d i n ir r z . l c l i e n .ir r a i c e . l j r n . rC, u , t i , b l r g o t a l r r a , l j p 1 1 6 s n J " ;l o i i . l . l i i i e n , p o k r r r . q j s
'- u(ne ikollkc zab.r.'cnitrt nazad i vczani u ivor. Iznad p.a-"noua nalazi se traka,(taeniaj kojorn'
! je kosa vcz-an:r.
+ S r o j o m s k l : d n o ( c u i l c p o t o m o v a l e n s k a g l a v a n o s i . k a r a k t e r i s t i kh e e l e n i s t i i k eu m c t n o s t i , k o j o ; j e
:- j e _r a d e n a .Z b o g i d e a l i z o v a n el e p o t e , k a r a k t c r i s t i i n ez a s t a t u e
l,.1p.9rg-:.1'c_rlp a rl c m . r k o m e
lrclenrrrrikiV h cncr.rp , o ' r o i i n r r i l t e n i eJ a b r r g l a v r r z B . o g r a d am o g l e p r i p a d r r rn c k o i , t r r u i
vcncre MeLIu.m, u rimskoj umctnosti s kraja II i iz prve polovine III-veka n. e. ja'ljaju se,
r . r k o d c z. r n ' k i p o r r r e r ik u i i o d i i u . ' k l . r . l n . o i ciul c p o r o m .P r e n r ac r r r m r i i z r : z u I i . . r ,
kro i prcm.r
J P : ] : , i r 1 : , S 1 ".). n . r i . l i c n i i . rb c o g r a d s k , jg l r r i i e p u r r . . r n . rg l r . v r _ K o m o d u \ /ce n c K r i , p i n c r i r i s p t n o .
al umrl.r lxl), ko;a sc i'ur.r u muzcju Pola Geti;a u Malibuu (J. Chamay, Frel,
- J. J . _ L .M a i e i , Z i
f-
m o n d e d e s C e s a r s , . I ,1 9 8 3 , 1 5 7 . . . P 1 3 2 ) . I p a k r u d e e rp r e m , r ' t p i t i n r t l l s i i - o j t i " t a naroiito
Z p r e m a i r i z r r r i .n : r ' l i c n i i , j o n o i k o l u i e n , i r ' l . rz . . n ae . i r aI l . r g r L a l . r . "-r,
J u l i i a S e , c r a .q J u t i aA q u i t i )
\ e r c r a .u m r l r , 2 2 O gr .l r v ai z . B c u g r a drr) . r \ r . rjlL. l. \ e r u \ r r n o i ,p r r i n J c e e n i j a mlri l , c k r
n. c.
r r c o \ t a \ t l Jd . b . 1 1 . ' n , ' Or '. r d .r n ; e ni r z o rr r c h at r a z i r iu . l c l i m . rk r r n e h c l c n r , t i c kpcl . r , r i k e .
Bibliog,rafiir: .{ P-",I9r_i:,p^odtittlak!K!, xxxvIII,. 1929,238, D. Garaianin, co,lliinjak ntuzeja
g r t . d aB . e o g r a d aI ,. l q 5 + , - q . ' 1 . 5 4 - D . v . r n o z i ' i , T h c 4 n t i q u et n t h c \ a t i o r y a lM u s t u m i t t
B < l g r n J t . , B e u g r r d 1 q 5 4 . - 7 :M . C r 6 i . C ) d a b , a , t tg r i p l i r i m ' , k a p ' / a s t i h a, \ o r l u d r j o * , r u r c j ,
Iq5U.^8T 7 ,. I V . l .D . M a n o Z i . i , , 1 r r l r Ar aU m c r r r o \ nr r r l u
1UBc ,o"g1rrrftdl .: , B . o g r r d JugoslarijcT.
Z r F , r e hV . o . r . r r I 9 8 2 . | 1 4 ,s l . - 2 . V . V e l i c k o v i ,eu . :A r h c o l o s k ob t a g u5 i b i r , , B c o g r u . l
1 9 E 3 '8 0 - 8 1 , k a t . 6 1 . L j . P o p o ' r 6 , r : L J m e t n i t k ab a i t i n a s r b i j e , B e o g r a d i s s ? , + s , i t . ' s o .
ti. p.l
ra
N
 [l82] [182]
Poprsje iene Bust of a woman
Mrimor Marblc
Ukupna visina 75 cm Total hcight 75 cm
Si.itri 5s .- Width 55 cm
Debljina15 cm T l ' r i c k n e s 1s 5 c m
Klokot kod Gniilana Klokot near Gniilane
S r e d i n aI I p o 6 e t a kI I I v e k a n o v e e r e M i d d l e o f t h c 2 n d o r b e g i n n i n go f t h e
Muzej Kosova, PriStina 3rcl ccntur.vA. I).
M u s e u m o f K o s o v o ,P r i i t i n e
P o p r s j c Z c n e z r e l i h g o d i n r o d b e l o g k r u p n o z r n a s t o gr r r a m o r a p r i k a z t t c e n f a t e . O d c v c n a j e
u . t o l r , a s n a l n i m * . . r - o n , n " i t ' i c i n a z n a i e n j c o g r t a i ( p a l l a ) .P r c k o g l a v ej e m a r a m r , i i l i k r e j e v i
p o k r i v a j u r a r n e n ai u t a p a j u s c u n a b o r c o c l e 6 e C . ) k o v r a t a i m a m a s i v t r uo g r l i c u s a v e c l i n r l v a l n i m
m e d a l j o n o m u s r c d i n i i d ' u " n a n j " o k r u g l a , u l i n i l i r a m e n a .N a u i i m a s e n a l a z cg r o z d o l i k e n a u i n i c e ,
s u r n a r n op r i k a z a n e .P o p r s j c j c v e r o v a t n o i m a l o f u n k c i j u n a d g r o b n o g: P g m . e if k a . .
P r e d s t a v l j c n ai e n a j e m i r n o g i c l u : t o j r n s t v c n o g. l r z . r n j . ro, v a l n o g l i c a , i n d i v i d r a l n i h . c r t a . C ) i i s u
krupne i!i.o*.t.,.r"n". s a - n . r g l . r l c n i rgno r n j i h k r p k o r n i v e l i k i m i z d u b l l e n i m z e n i c a m a .
N a d o 6 n i l u c i s u o i t r o i z t c d c n i , ; r n o s j e d u g i a s i m e t r i i a n , n : r v r h u o i t c 6 e n .L l s t a s u m a l a i s t i s n u t a ,
t r k o d a c c l o m l i k u d a j u o z b i l j a n i m c l a n h o l l i a n j z r a z . D e o k o s e ,v i d i j r v c i s p o d m a r a m e ,
o r c c l s t a v l i e ni c s u m a r n o u v i d u k a i o t e .
5 u d e 6 ip i e ' r a o d c i i , d r i a n j u i n a k i t u , b i s t a p r e d s t a v l j au g l e d n u Z c n u z r e l i h g o d i n a . I z r a c l c n a
u , r u t . h t o r o - m a n i r u , n a j v c r o v a t n i j cu n e k b j r a d i o n i c i ,p r c d s t a v l j al c p p r i r r e r p r o v i n c i j s k e
u r n c t n o s t ik o j a s e , r a z v i j a l ao d s r e d i n cI I c i o p o 6 c t k a I I I v c k a n . c .
B i b l i o g r a f i j a : ' F .e. e . i k o t , C l a s n i k m u . z e j aK ' o s o r ai l ' l a t o h i j e I I I , 1 9 5 3 , 1 8 7 - 1 9 3 ,s l . 1 2 ; i s t i
R i m t j i n i n a K o s o t , ui M e t o h i j i , B c o g r ; r c1l 9 6 c ) , 7 1 J, . 2 9 ; I s t o r i j a s r p s k o gn a r o d a , I ' B e o g r a d 1 9 8 1 '
sl.22. II. P.]

11831 [l83]
Privjesak Pendant
Gagat J.t
1 , 7 x 1 , 6c m 1 . 7 x1 . 6c m
NalaziStenepoznato Pl;rceof discovery unknou,.n
Rano III stolje6enove ere E : r r l v 3 r d c e n t u r ) .A . D .
A r h e o l o i k i m u z e i , S p l i t , i n v . I 2599 ArchaeologicalMuseum, Split,
No. I 2599
Z c n s k ab i s t a u p r o f i l u n a l i j c v o .O g r t a i j e b o g a t o n a b r a n o k o v r a t a . L i c e j e s i t n o , s a n a g l a i c n i m
o b r v a m a . K o s a p a d a u d u g i r n p r a n r c n o v i m a ,k o l i p o k r i v a j u u ! i d o v r a t a , a z a t i n j c p r r k r r . j u
r r e z n a t n os a v i i e n an a g o r e . I s p o c lk o s c p r o v i r u j e n ; r u i n i c a .F r i z u r a 1 ek a r a k t e r i s t i i n az . r r - r i j e n r c
. fu l i j e D o m n e ( J u l i a D o r n n d , ^ - 1 2 1 7 ) .
N c p u b l i k o v a n o l. J . Z - P . l

Fl
(t)
-
(,
-)
-l

F
f r I
[l84] [184]
F Privjesak s bistom mu5karca na Pendant with a male bust in the
n. medaljonu medallion
- Bron6ani lim Bronze foil
Promjer medaljona 1,3 cm D i a m e t c r o f t h e m c d a l l i o n1 . 3 c m
lr'
,U Sisak (Siscia) Sisak (.llscla)
PodetakIII stolje6anove ere Beginning of the 3rd century A. D.
F
z Arheolo5ki muzei, Zagreb, inv. br.
/ )6)
A r c l r a e o l o g i c aMl u s c u m , Z a g r e b ,
No. 7385
N a p r i v i e s k u o d b r o n c r n o g l i m a , u k r a i e n o m p e r f o r a c i j a m ai z v e d e n i mt z v . t e h n i k o m n a p r o b o j , p o
s r e d ' i n ij e a p l i c i n n s l t n r m e " d a l j o no d j o i t a n j e g b r o n i a n o g l i m a n a _ k o i c m uj e , u l i j e v o m p r o f i l u ,
p r i k a z a n op o p r s i em u l k a r c a .P o p r r j ej e p r i l i c n o i z l i z a n o , : l i ' e i p l k r a 5 p o z n a i d u e t a l i ic v r ' t o
r n a 2 n iv r r t
\trukruirano - ogvl ii jceano,ec i , n o s , u s t a ' i l i i e r o u h o , k a o i k r a t k r k r t r c a ' t r k o ' e i b r l d l ,
i rub odie6e o k o d o n j e g d i i c l a v r a t a . G o t o v o j e n e m o g u 6 ep o u z d a n o u t v r d i t i o k o j o j j e
o s o b i r i j e d , a l i s c p o t i p u f r i z u r l m o 2 e p r e r p o s t a v r tdi a j e r i j e i o n e k o m o d c a r e v ai z s e v e r s k e
dinastije, najvjerovatnije o Krrakali \Marcut Aurelius Sev-erusAntoninus, 188-217).
Nepublikovano.[A. R M.]
o.l
 tl85] [85]
Prsten Ring
Bronca sa poziatom Guilt bronze
P r o m j e r p r s t e n a2 , 5 c m Diameter of the ring 2.5 cm
Visina bista 0,8 cm H e i g h t o f t h e b u s r s0 . 8 c m
Nalaziite nepoznato Placeof discovery unknown
Rano III stolje6enove ere Early 3rd century A. D.
Arheoloiki muzej, Split, inv. H 5504 ArchaeologicalMuseum, Split, No.
H 5504
Portretne biste dieiaka Karakalc (SeptimiusBassianus,186-217) i Gete (t. Septimius Geta 189-212)
p o . t a rl i c n e j e d n an a s u p r o rd r u g e .D l c c : c i i m . r r up u n c , b r a z e i k r a r k u k o . u , a l i j e v i .v . j e r o j r t n o
K r r : k e l r , n a g h v i i m a ' l o u o r o v " v i j e n a cK
. a r a k a l ai G e t a b i l i s u s i n o v i S e p t i m i j aS e " e r a ' il u l i l e
D o m n e . O v j d e s u p r i k a z a n i u d o b i o d d e s e t a kg o d i n a . G o d i n e 1 9 8 . n . J . d e s e t o g o d i S n K j i a r a k a l aj e
p o s t a o a u g u s t ,a d e v e t o g o d i i n j iG e t a , c e z a r .O b a b r a t a s u , z a j e d n os a o c e m , s u d j e l o v a l iu p o h o d u
n a . B r i t a n i j u _ 2 0 8g. . n . e . N a k o n s m r t i S e p t i m i j aS e v e r a p
, o n j e g o v o j Z e l j i , n a s l i j e d i l as u g a b b a s i n a
z a i c d n o .N a k o n s a m o d v a n a e s tr n j e s e c zi a j e d n i i k o g v l a d i n j a G e t a j e t a j n o u b i i e n p o K a i a k a l i n o m
nalogu.
Nepublikovano.[J. Z P.]

u86l [l86]
Herkul - apoteoza Aleksandra Hercules - apotheosis of Alexander
Severa Severus
Bronza, 5uplje livenje Bronze
vlslna l/ cm Height 17 cm
Sirit-r" Tamnii (near Negotin)
Tamnii (okolina Negotina) First half of the 3rd century A. D.
Prva polovina III veka nove ere National Museum, Belgrade,
Narodni muzej, Beograd,inv. br. No.2775/II
2775/1il.
S t a t u c t : p r c d s t : v l i r n r g o g H e r k u l a k a k o s e d i n a s t e n i .P r e k o l e d a j e o g r n u t a l a v l j a k o Z a , i i j i s u
k r : ; e r r v e z : n i u r : v o r n a d c s n o m r a m e n t ( n o d u sh e r c u l e u s i) k o j a , p a d a j u 6 iu b o g a t i m n a b o r i m a ,
p u k r i v r c e h l e J a . K o z a i e i c d n i m d c l o m p o J v u c e n ai p o d H e r k u l o v o r e l o .p a t J z a J n j e l a v l j ei a p e
n . t l : z e. r o b c . t r r n c t e l a ,a r . p k r z n . rp o m r l j : ' e i z m e d u H e r k u l o ri h n o g u . N : l e v oj p l e c k i
p r i k a z a n aj e s t i l i z o v a n al a v l j a g l a v as a g r i v o m .
H e r k u l s e o s l a n j ao s t e n u l e v o m n r k o m i p e t o m d e s n en o g e . L e v a n o g a j e i s t u r e n an a p r e d , k a o
i desna ruka, sa otvorenom 5akom. Glava je relativno mala u odnosu na telo. Kratka kosa
i dugi bakenbardi su kovrdZavi, a lice je izbrijano. Pored Herkula, na levoj strani, naslonjena je
b a t i n a s a o b r a d e n o md r i k o r n .
Izbor ovog motiva, kao i naiin modelacije tela sa snaZnim vratom i malom glavom, karakteristiini
su z-aLizipovu skulptorsku 5kolu. Statuetaiz Tamnida nastalaje po uzoru na Herakla
Epitrapeziosa, koga.je Lizip izradio za Aleksandra Velikog. Tu statuu Aleksandar je uvek nosio sa
-i
s o b o m i d r Z a o j e u S a t o r un a s t o l u , s m a t r a j u 6 id a d o n o s i s r e 6 u .S t a t u e t ai z T a m n i i a j e d n a j e o d
retkih saiuvanih replika ovog Lizipovog dela. Meilutim, dok je Lizipov Herakle Epirrapezios
predstavljao apoteozu Aleksandra Vclikog, impresionistidki naiin obrade lika, kao t frizura Herkula
l rz Tamniia karakteristiini su za rimsku portretnu umetnost poietka III veka n. e. Statua,prema
t o m e , p r e d s t a v l j aj e d n o g i m p e r a t o r ai z t o g v r e m e n a ,a t u d e 6 i p r e m a k o n t u r a m a g l a v ei a p a t i d n o m
l izrazu negroidnog lika, najverovatnije je rei o Aleksandru Severu (lmp. Caesar Marcus Aurelius
SeoLerus Alexander Augustws, 222-235).
: B i b l i o g r a f i j a :D . S r e j o v i 6 ,B u l l e t i n d e I ' A c a d e m i es e r b ed e s s c i e n c e sX, X I I / 6 , 1 9 5 8 , 8 . s l . n a s . 1 O ;
- D. Mano Zisi, Zbornih radora Narodnog muzeja, I, 1958, 63+71+6 reprodukcija u prilogu;
4 D . S r e j o v i 6 ,S t a r i n a r ,I X - X , 1 9 5 8 5 9 , 4 3 - 5 2 ; C h . P i c a r d ,R d o u e a r c h , i o l o g i q u e1, 9 6 1 / I , 6 5 / 6 9 , F i g .
"
o , 7 r i s t i , R e u u e a r t b e o l o g i q u e ,l g 6 2 / 1 1 , 2 4 7 2 4 8 ; M . G a r a i a n i n J . K o v a d e v i 6 A , rheoloihinalazi
u Jugoslauiji, Beogrrd, 1961, t. XLIII; M. Veliikovi6, Rimsba sitna bronzana plastiha u Narodnom
m u z e j u , B e o g r a d 1 9 7 2 , 5 0 . 5 1 ,N o 7 1 a , b , c ; D . M a n o - Z i s i , A n t i k . a ( U m e t n o s t n a t l u J u g o s l a v i . l e ) ,
z') B e o g r a d ,Z a g r e b , M o s t a r 1 9 8 2 , 5 8 - 5 9 , s I . 4 9 ; M . V e l i i k o v i c , u : A r h e o l o i k o b l a g o S r b i j e , B e o g r a d
1 9 8 3 ,8 Z - 8 8 , k a t . 6 8 , s l . 6 8 ; L j . P o p o v i 6 , t ' . U m e t n i t k a b a i t i n a S r b i j e . B e o g r a d 1 9 8 4 , 4 8 , s l . 8 3 n a
- s. a9. [I. P.]

r-\
(-.1
 [187] [187]
Ukosnica Hairpin
Kost Bone
Ukupna visina 10,6 cm T o t a l h e i g h t 1 0 . 6c m
Visina ienske biste 2,4 cm H e i g h t o f t h e f e m a l eb u s t 2 . 4 c m
Sohn (Salona) SoIin (Salona)
Rano III stolje6enove ere F:rlv lrd r'entrrrvA [.
A r h e o l o l k i m u z e j , S p l i t ,i n v . K . 9 1 7 A r c h . r e o l o g i cM
. r ul s e u m .S p l i r .
No. K 917
K o i t a n a i g l a z a v r i a v ap l o s n a t o m Z e n s k o n b i s t o r n .N a p o p r . j u j e p r i k a z a n V , l e k o l t e i n a b o r i
o d j e 6 e .V i a t j e d e b e o ,a b r a d a s a m o n a z n a i e n ao v a l n i r n r i e r o n . O i ' i s u h o r i z o n t a l n o u r e z a n e ,
a n o s j e . d o s t ai s t a k n u t . K o s a s p r i j e d au o k v i r u j e d i t a v o l i c e , a s t r a € l aj c r n r e Z a s t op r i k a z a n a .
f r t 7 . ! r a 1 2 s. e v e r l t a n s K ovsr e m e n a .
Nepublikovano ll.2 P.)

[88] [188]
Denar Julije Domne, iene Denarius of Julia Domna, wife of
Septimija Severa Septimius Severus
Rim, 217. godine nove ere R o m e ,2 1 7A . D .
Srebro Silver
Promer 20,6 mm, teLina2,77 g D i r n r e t e r2 0 . 6m m . w e i g h t2 . 7 7 g r a m s
Ncpoznato nalaziite Placeof discoveryunknown
N a r o d n i m u z e i , B e o g r a d ,i n v . V 2 2 8 4 National Museum, Belgrade,
No. V 2284
A v . D I V A I V L I A A V G V S T A . P o p r s j eJ u l i j e D o m n e , s a v e l o m p r e k o g l a v eo k r e n u t o n a d e s n o .
Rv. CONSECRATIO. Paun koraia nalevoi iiri rcp.
J u l i j a D o m n a , d r u g a i e n a S e p t i m i j aS e v e r a r, o c l e n aj c u E m e s i u S i r i j i k a o k 6 e r k a B a s r e n a ,
s v c i t c n i k a E . l a g a b a l ab,o g a S u n c a .N a n o v c t t s e j a v l j a j u d v a g l a v n at i p a n j e n o g p o r t r e t a , k o j i s e
r ; r z l i k u j uu g l l ' n o n r p r c m r n z l i i i t o r r n a i i n u i e ! l j r n j r k o s e .P r i h , r z ; r npi r i m e r a hp r i p a c l ak a s n i j c mt i p u
i z b o g v e l a k o j i m j e c a r i c ap o J r r i l ag l a v u i k o j i i i t ; r v u s c r i j u . u z n a r p i s n r r v e r \ u r n e t p i s i p r e d s t a v u
n a r e v e r s u ,o z - n a i a v ak a o k o m . m o r r t i v n u , e t n i t o ta n u p o s l e D o r n n i n c s m r t i .
B i b l i o g r a f i j a :H . M a t t i n g l r ' , F - .A . S v d c n h a r n .T h c R c , r r t r tIrnt l t e r i t t l C o i n a g e l V 1 , L o n d o n l 9 6 t ,
F.1
(t) 2 / 5 b r . 1 9 6 .l B . B B . l

(, [18s]
D [18e]
Aureus Karakale (198-217) Aureus of Caracalla (198-217 A D )
p Rim, 205-207. godine nove ere R o m e ,2 0 5 - 2 a 7A . D .
F ZIato Gold
TrI
P r o m e r2 0 , 8m m , t e i l n a 7 , 4 3 g D i a m e t e r2 0 . 8 m m , w e i g h t Z . 4 J g r a m s
F Nepo2nato naiaziSte Placeof discovery unknown
Narodni muzei, Beograd,inv. \fl 2351 National Museum, Belgrade,
No. V 2351
A v . A N T O N I N V S P I V S A V G . P o p r s j e K a r a k a l es a l o v o r o v i m v e n c e r nn a g l a v i , u o k l o p u
t/ i o a l u d a m e n t u m z .o k r e n u t o n a c l e s n o .
'U R v . C O S I I u o d s e i k u . K a r a k a l as t o l r u t r i j u m f a l n o j k v a d r i g i n a d e s n o ,d r i i s k i p t a r s a o r l o m n a
F vr h u .
( ) r ' a j a u r e u se n i t o v a n j c j o S z a S e v e r o v o gZ i v o t a , 1 9 8 .g o d i n e , k a d a i c K a r a k a l a ,p o s l e r a n i h
Z
cczarskih izdanja, prvi put na novcu prikazan u rangu avgusta.Mladi6ki, iako neito zreliji lik,
u s u p r o t n o s t ij e s a K a r i k a l i n i m k a s n i l i m p o r r r e t o m u k o m e d o m i n i r a o k r u t n o s t i z r a z a , o s n o v n o
o b e l e Z j ec e i o k u p n en j e g o v ev l a d a v i n e .I J t r c t m a n u k o s e p r i s u t n a j e r a n i j a t r a d i c i i a ,k a o i u t e k
n a g o v e i t e n o jb r a d i , k o j e n e m a u p r e t h o d n i m c e z a r s k i n i z d a n j i m a . ,
B i b l i o g r r i i j r : H . M a t t i n g l v , F . . A . S v d c n h a r n .T h c R o m a r t l t n p t r i d l c ) o i n , t g cI V - 1 , L o n d o n 1 9 6 l J ,
226 br. 37 b. [B. B B ]

c\
 Ie0] Ie0]
Aureus Gete (cezarod 198.,august Aureus of Geta (caesarfrom 198,
209-212) a u g u s t u s2 0 9 - 2 1 2 A . D . )
Rim, 198-200. godine nove ere R o m e , 1 9 8 - 2 0 0A . D .
Zlato Gold
Promer 20,6 mm, teLina7,34 g Diameter 20.6 mm, weight 7.34 grams
Nepoznato nal"ziste Place of discovery unkn-own
Narodni muzej, Beograd,inv. 2508 National Museum, Belgrade,No. 2508
A v . L S E P T I M I V S C E T A - C A E S . G o l o g l a v o p o p r s j e G e r e , o b u d e n o ,o k r e n u r o n a d e s n o .
Rv. FELICITAS T E MPOR. Felicitas,obucena,-stoji okrenuta nadesno, drZi dugaiak kaducej
u levoj ruci i rukuje se sa Getom, koii je, obuien u togu, okrenut nalevo i drZi kornukopiju u levoj
rucl,
P_redstava mladog Gete, mladeg sina Septimija Severai Julije Domne, i.rtvabrata, okrurnog
K a r a k a l e ,p r i p a d a s e r i l i m a l o l e t n i h v l a d a r ai c l a n o v av l a d a r s k i hp o r o d i c a p r i k a z a n i h n a n u v c u ,
slidno raniiim predstavamaNerona i Marka Aurelija. Geta se kio cezar pojavljuje na novcu od 198.
godine n. e. , kao august u periodu od 209-212. g. n. e. Predstavljenje ovde znatno mladim likom,
koli podseia rra Karakalu, ali se od njega lako razl-ikrje po aversnoj legendi.
B i b l i o g r a f i j a :H . M a t t i n g l y , E . A . S y d e n h a m , T h e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g eI V 1 , L o n d o n 1 9 6 8 ,
3 1 4b r . 1 . t B . B - B . l

llell [el]
Aureus Severa Aleksandra Aureus of Severus Alexander
(222-235), deo nakita (222-235A. D.) part of adornmenr
Ftim, 222. godine nove ere Rome,222 A. D.
Zlato Gold
Promer 32,8 mm, teZina 10,85g qiameter_32.8mm, weight 10.85grams
Nepoznato nalaziSte Place of discovery unknown
N a r o d n i m u z e j ,B e o g r a d ,i n v . 2 6 9 6 N a t i o n a l M u s e u m ,B e l g r a d eN
, o.2696
A v . I M P C M A V R S E V - A L E X A N D A V G . P o p r s i eS e v e r aA l e k s a n d r as a l o v o r o v r mv e n c e mn a
glavi, obudeno, u oklopu i paludamentumrz,okrenuio nadesno.
Rv. P M TR P COS P P. Sever Aleksandar stoji u trijumfalnoj kvadrigi nalevo, drZi graniicu
u desnoii skiptar sa orlom na vrhu u levoj ruci.
A u r e u s i e . d a t o v a no z n a k o m C O S n a r e v e r s uu 2 2 2 . g . n . e . i p r i p a d a p r v o j p o z n a t o j g o d i n i i z d a n j a
S e v e r aA l e k s a n d r au r a n g u a u g u s t a .N a p o r t r e t u m l a d o g v l a d i r a , p o p u t p o r i . e t a n a s e l e r c i j i m a ,
istidu se detalii lica i kosi kojise najde56lgube kod denlra kao mirleg rominala. Dostojanstvenost
i spokoistvo lika SeveraAleksandra posebno dolaze do izrai.aja u poreclen.jusa robusnim izgledom
njegovog naslednika, Maksimina Tradanina.
B i b l i o g r a f i j a :H . M a t t i n g l y , E . A . S y d e n h a m , T h e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g e I V - 2 , L o n d o n 1 9 6 8 ,
-? 7 2 b r . 1 6 .[ B . B - B . ]
Ie2] lle2l
J
Statua rimskog gradanina Statue of a Roman citizen
a Mramor Marble
^
(f) Ukupna visina 179 cm Total height 179 cm
Visina hca 22 cm Height of the face 22 cm
Sirina lica 17 cm Vidth of the face 1Z cm
Stobi, terme Stobi, baths
I-
Prva polovina III veka nove ere First half of the 3rd century A. D.
Narodni mvzej, Beograd, inv.br. National Museum, Belgrade,No.
F
3007/III 3A07
/rrr
a Statua rimskog gradanina u prirodnoj veliiini, neznatno oite6ena, pripada tipu statua paliata
(palliatuil. Na po.stoliu pravougaonog oblika postavljena je figura sredovednbgmuikaica odevenog
u togu. TeZina tela figure oslania se na desnu nogu, a koleno leve noge malo je istureno. Desna
\r'. ruka ie isp_ od ogrtaia preba6enapreko grudi. Prs-rite ruke su oite6eni. Leva ruka je malo savijena
'(, u lakru, a1iop.,izena niz telo. U-5aci se"nalazionekakav predmet, verovatno svita(. Preko dlanka
H te ruke pada krai ode6e. Na nogama se nalaze sandale.
z L.ice rimskog gradanina uokvire"no le bujnom bradom i kosom, koja kao debela kalota pokriva
g l a v u . B r k o v i s u t a n k i i i s p o d n j i h s e v i d e u s t a s a i s r a k n u t o md o n j o m u s n o m . . l a g o d i c e - s u
visoke
istakn_ute,a obrazi uski i upali. Oii su veoma izraLaine,sa pogledom uperenim riagore. RoZnjaie
su polukruZno urezane, a ienice su udubljene. eelo je niskb i-uokvireno kratkom"krr.-,
izradenom u vidu sitnih urezanih Dramenova.
Statua iz termi u Stobiju predstavlJasigurno uglednog gradanina. Dostojanstveno drLanje tela
i svitak u levoj ruci .tkazivrli bi na neliog mislLca, tEr6u"t.ro fllozofa. Sdlski, ova statua najviSe
p o d s e i a n a p o p r s j e c a r a i z V a t i k a n s k o gm u z e j a u R i m u , k o j e s e o p r e d e l j u j ek a o P u p i . j e n o v o
iMorcrs Clodi'us Pupienus Maximus,Z3t:1. i Bernoulli, Rdmtschi Ikonographie, tf. f. tSs+, t.
o\
O.l
 i . n a p o r t r e t ug l . l u uk " 1 a ' c . r a n i i ep r i p i s i v a l ai 5 t o r a r u . r d a n r ' r c \ m a ( r ad a p r c d ' r a v l j . r
L\XVl)
M . r k r i n r l l m p . C a e s a rM a r c u so p e l l i u sS c u e r u sM a o i n u s A u g u s t u s , 2 l T 2 1 8 :V . p o u l s c n ,l e s
P o r t r a t t sr o m a i n s ,I I , 1 9 7 4 , 1 3 8 - i 4 0 , k a t . / 5 0 , P l . C C X X - C C X X I ) . U s v a k o r ns l u i a j u , i a k o n a s t a l a
u grikoj kulturno,j oblasti 6ija obeleZja i nosi, statua predstavlja portrct uglednog rimskog gradanina
iz prve polovine III v. n. e.
B i b l i o g r i f i j a :M . G r b i 6 , S t a r i n a r ,X - X I , 1 9 1 5 / 3 6 1 , 3 l 1 3 8 ,s l . 8 ; i s t i , I J m e t n i c k i p r e g L e d , I , l g 3 T / 3 8 ,
107, sl. na s. 106; isti, odab_rana_gribai rimska plastika u Narodnort muzej'u u: Beogradu, Beograd,,
1958,68-69, t. XXXVI-XXXYII; A r c h a e o l o g i aI u g o s l a r i c a ,I I I , 1 9 5 9 ,A b b . 3 , T . X X X I ;
M . G a r a 5 a n i n J . K o v a i e v i 6 , A r b e o l o i k i n a l a z i u J u [ o s l a r i j i , B c o g r a d , 1 9 6 1 ,t . L V I I ; A . R t i s c h ,
IDAI, 81,.1969,91, 112 (kat P, 1);_D. Mano-Zisi, Antika (IJmelnosr na rlu Jugoslavije) Beograd,
Z a g r e b , M o s t a r , 1 9 8 2 ,1 . 1 , 4s,l . 6 2 . l I . P . l

Ie 3 ] Ie3]
Portretna bista muSkarca Male portrait
Beli mramor White marble
Visina biste sa posroljem 6Z cm Height of the bust with the base62 cm
Fl
(r) Debar Debar
- SredinaIII veka nove ere Middle of the 3rd century A. D.
rl
"- N a r o d n i m u z e i ,O h r i d National Museum, Ohrid
Povriina biste je olte6ena, narodito na naborima ode6e. Obrve, vrh nosa i levo uvo su okrnjeni.
:-) B i s t a j e p o r t r e t . m u 5 k a r c as r e d n j i h g o d i n a , g l a v e n e z n a r n oo k r e n u t e n a d e s n u s t r a n u .K o s a u o b l i k u
k a l o t e . p o k r i v .l to b a n i u ,d o k s u v l a s 'ol t n r . . . - n .k r a r k i m p r a v i m i s p i r a l n i m u r e z i m a .i z v e d e n i ms k o r o
F p a r a l e l n oJ a c eo b r r e n a d o v e z u i u . en a k r a r a k ,a l i p r . r v i l a nn o . . C o r n i i o c n i k l p c i i z v i j a j us e l u c n o
./ i z n a t n o p r e l a z es p o l j a i n . j iu g a o o k a . I r i s j e i s p u p i i n i i z d v o j e n o d b e o n j a i e r r e z a n i m ' ( r u g o m .
F z e n r c e , s uk r u p n e .u . d u b l l e npc o p u t . s o i i v a . _ i i miee p o r c n c i r a np r o d o r a np o g l e dp r e d s t a l j e nlii i n o s t i .
l s r o t a k v o u d u b l i e n i e . n a l a sz e i n a d o n j e m k r a j u u s n e5 k o l j k e .S a c u r a n od . i n o u u o z n a t n oj e
- Llsne su male. plastiino oblikovane, sa kosim borama koje se pruZaju od uglova naniZe.
f,ul.no;
t s r a d ar b r k o v i i z r e d e n i> u k r a t k i m u r e z i m a .
I evo rame,je prekriveno ogrtaiem, a veti deo grudi je nag. Muskulatura vrata je naglalena, pri
'(, cemu .ie uskladen pokret glave. Grudni ko! .je ravno tretirin, ali su kljuina kosi i miii6i ruku
i z . r a 2 e n iO. g n a a i e m o d e l 6 u a nu k r u p n i m n a b o r i m a s a z a o b l . j e n i mi v i c a m a .
F B i s t a . j ep o s t a v l j e n an a m a l o j p r a v o u g a o n o jp l i n t i , n a u g l o v i m a u k r a i e n o j s p i r a l a m a ,d o k j e i s p o d
Z rye okrugla profilisana baza. Zadnla-svana ie udubl.jeni, 6ime je znatno reducirana teZina bisie.
Kosa ie na zadnjoj strani tretirana na isti nadin kao spreda, mada je bista radena da bude vidljiva
samo sa predniestrane.
U stilskom pogledu glava iz Debra je veoma srodna sa ponretima Pupijena 1lmp. Caesar
M C l o d i u s P u p i e n u sM a x i m u s A u g u , t u s . 2 3 8 ) , i F i l i p a A r a b a l l m p . C a c s a rM . ' / u l i u s P h i l i p p u s
A . u g u s t u s , 2 4 4 - 2 4 9 )D. e t a l j i l i c a i t r e t m a n u m o d e l o v a n j uk o s e , b i a d e i o i i j u v e o m a p o d s e 6 a j rn a
glavu Pupijena u Vatikanu (B. Haarly, Neu ldentifications of Tbird Century Romoi Portraits,
1 9 7 5 , F i g . 1 0 a , b , c ) . S l i i n a s v o j s t v ai m a i b i s t a F i i i p a A r a b a ( i b ; d , . F t g . 1 4 , ' 1 5 , 1 6 ) .O s l a n j a j u i i
s e n a t e a n a l o g i j e ,o v a j p o r t r e t s e m o Z e d a t o v a t iu s i e d i n u I I I v e k a n . J .
O B i b l i o g r a f i j a :V . B i r r a k o v a G r o z d a n o v a ,I s t o r i j a , X S k o p j e , 1 9 8 0 , 1 9 5 - 2 0 1 .
N ry. S.]
c.l
 Ie4] Ie4]
Mu5ka portretna glava Male portrait
Beli mramor White marble
Visina 0,305 m H e i g h t 3 0 . 5c m
Cepigovo (Styberra) Cepigovo (Styberra)
Sredina III veka nove ere Middle of the 3rd cenrury A . D .
M u z e f i M a k e d o n i j e .S k o p lj e , M u s e u m o f M a c e d o n i a Skopje,
, No.
inv. br. 591. 593
Glava je dobro oduvana; neznatno su oite6eni samo vrh nosa i levo uvo. Glava je portret mladee
ioveka, ovalnog lica i krupnih oiiju, iz kojih zraii izrai.ajan pogled. Visoko 6elo sa zaliscima "
pl9.t".iil dve kraie i jedna duga bora. Istaknute ludne obrve prikazane su reljefno, visoko iznad
o i i i u . . i m i t i r a l u i iv l a s i .O c i b a d e m a s t oogb l i k a d o p u n l e n es u k r u Z n i m i r i s o m i u d u b l j e n i mz e n i c a m a .
G o r n i i o i n i k a p a kp r e l a z i . s p o l i a s ndjiio o k a . N o i i e p r a v i l a n .l z n a d n j e g a . u d v e k o s ep l i r k e b o r e .
L r c eJ eg l a t t r o . _ sr a s t a k n u t r m ; a g o d r c a mDav. e k o s e b l a g eb o r e s p u i r a j us e o d n o z d r v ak a b r a d i .
U s n e s u , s a s t a v l j e n eg,o r n j a d e l i m i i n o p r e k r i v e n ab r k o v - i m a .d o n j a n e r n a t n o i z u i i e n a .K o s a , k o j a s e
spa.;a.sabradom, i brkovi,.tretirani su u masi, s tim ito su urezi sasvim plitko izvedeni, na bradi
kratkr, a na glavi neSto duZi. iime se postiZe utisak vlasr.
P o s t o i i m i 3 l j i n j e d a s e o v a j p o r t r e t . i z ' s t i b e r em o z e i d e n r i f i k o v a r is a T r e b o n i j a n o m C a l o m ( t m p .
C a e s a rC . V i b i u s T r e b o n i a i u s C a l l u s A u g u s t u s ,2 5 1 - 2 5 3 ) .U p o r e d i v r n j c m g l a r e i z B e n e r e n t a , ' s a d a
u P a r i z u . d o l a z i s e .d o z a k l j u i k a d a s e o b i p o r t r e t ap o d u d a r a j u n e s a m o u . " t i l r k o . p o g l e d u v e c
i u pojedinim.detaljima kojise odnose na ikonografiju Treboni.jana(G.
J. Balty, EiEoies Studien
zum griechischen u n d r i t m i s c b e nB i l d n i s , 1 9 8 0 , 4 9 - 5 6 ) .
Bibliografija: D. Vuikovi6-Todorovii, Arheologia Jugoslavica IV, 1958, 84, t.25,42; A. Riisch,
J D A I 8 4 , 1 9 6 9 , 1 1 8 ,P . 1 6 , A b b . 6 , 7 ; M . B e r q ; r a n n , - . t r z l i e nz u m r i i m i s c h e n p o i t r i i i d e s
3. Jahrhund.ertsn. Chr., Bonn 1977, Taf. +S, i, Z. JV. S.1

Ie5] Ie5]
Portretna glava mu5karca Male portrait
Terakota, Sirpljemodelovana Terracotta
'
Visina 7,5 cm r i I
r1elgnt ,/.) cm
Marvinci Marvinci
SredinaIII veka nove ere Middle of the 3rd century A. D.
Muzeji Makedonije, Skoplje, Museum of Macedonia,Skopje,No. 2Z
nv. br.27
L e v a s l r a n a g l a v e l e p r e l o m l j e n a .N a . v r a t u j e t a k o d e p r e l o m , p o k o m e s e p r e p o z n a j ed a j e g l a v a
p r i p a d a l a . s t a t u e t iL. i k r . n u s k a r c sar e d n i h g o d i n a . i z d u i e n o g l i i . r . n a k o m e s u , r . r r n o p r i k a l z a n i
d e t a l l r :o a t , n o s , u s n e .C e l o i e n a s r e d i n i . i s p u p i e n oN. a . g l a r i i e d i i a d e m au r i d u m a s i v n o gv e n c a ,s a
d v a i s p u p i e n j an a v r h u . N a d e s n o j s r r a n i w a r a s a c u v a nj E d e o o d e e e , v e r o v a r n o . g . o i " L ? ; i -
t.'"-
glava bila pokrivena.
Naiin na k-oji su Prikazani brkovi i brada - kratki urezi, odgovara stilizovanoj umernosri realizma
perroda 235-25J. godine, kada se moZe datovati ova glavi iz Marvinaca.
-1 1z_
(t) N e p u b l i k o v a n o .I V . S . l
-
r,l
r-)

:-)
F
rrl

F
*.
-
Fe6l Ie6]
Glava muSkarca Male head
v
,(, Beli mramor White marble
Visina 36 cm Height 36 cm
F
z Demir kapija
SredinaIII veka nove ere
Demir Kapija
Middle of the 3rd centuryA. D.
Muzeji Makedonije, Skoplje, Museumof Macedonia, Skopje,No. 3Z
rnv. Dr. J/
Glava je u celini saiuvana. vrh nosa je.odlomljen, a povriina rica je na viie
mesta
o s t e c e n a I. i k m l a d e g m u i k a r c a . s a b r a d o m i b r k o v i m a . N a o v a l n o m i i . " , - i " r i i . - e * a . ,
n a g l a s e n e . slua g o d i c e .v i s o k o i e l o d . o p o l o v i n e j e p o k r i v e n o g u s t o m k o s o m , o b l i t o u " n o m
s a v l ) e n r mP r a m e n o v l m a o ' i e i l t a n i m n a n i i e . N i s k o p o s t a v l j e n eo b r v e u p e r e n en a v i i e d a i u
Slago
l l k u c v r s r n u r o d l u i n o s r .t l i i i z u e . n us l n j i v o s t .N o s j e p r e m av r h u p r o ! i r e n ' J. o k j c n r k o r e n u
isqlio5ren lJsne su..sastavljer.e, neznatro'savijene n"r,iz". Srrp.orno kosi, brada je
N :rj:f]j: i,li:" sasvtm
predstavllena
N plttko, naznatena tehnikom punktirania. Na sliian nadin tretirani su i brkovi
 iiltrl:

,t

Z a d n j a s t r a n ak o s e j e n e i t o n e b r i Z n i j eo b r a d e n a .U i i s u m a l e , . p r i l j u b l l e n eu z . g l a v u ,d e l i m i i n o
pok.it"rr" kosom. Vrat ie ravan, sa istaknutom Adamovom iahudicom. Zadnja strana vratr. grubo
i s k l e s a n ap, o k a z u j e d a j e g l a v a b i l a u g l a v l j e n au s l a i u u .
C ) v a jp o r t i c t m o i e s e u b r o j i t i u t i p i d n e p r e d s t a v n i k eG a l i j e - n o v i h . l . l k o v a . ( l m C
p .a e s a r
p. t;i;rius Egnatius GalLienusAugustus,253-268). Nekoliko Galijenovih portreta u Rimu
i Berlinu, prJr" t..,-"., k o s e i E r a d e ,o d g o v a r a j uo v o i g l a v i i z D e m i r k a p i j e , m a d a j e o n o z n a t n o
i n i e r i o r n i j c ( H . P . L ' O r a n g e , S t u d i e nz u r G e s c b i c h t ed e s s p i t a n t i k e n . P o r t r i i t s1, 9 1 3 ,N o . 7 , 9 t I Q .
B i b l i o g r a f i j a :N . V u l i 6 , S p i m e n i k S K A 7 1 , 1 9 3 3 , 9 8 , N o . 2 3 0 ; B . J o s i f o v s k a - D r a g o j e v i c ,
V o r l . i i i z L a p i d a r i u m o t , ' s k o p j e 1 9 6 1 ,t . X ; A . R n s c h , / D , 4 / 8 4 , 1 9 6 9 ' 1 1 5 , P . 1 3 , a b b . 5 . [ V ' S ]

Ire7] Ie7]
Glava bradatog muikarca Head of a bearded man
Bijeli mramor sa svijetloZu6kastom .Whitemarble with pale yellowish
patlnom patlna
Saduvanaukupna visina 16 cm Total height of the preservedpart
Visina glave 13,5 cm i6 cm
Sirina lica 8,5 cm H e i g h t o f t h e h e a d 1 3 . 5c m
Zagreb V i d t h o f t h e f a c e8 . 5 c m
Tre6a 6etvrtinaIII stoije6anove ere Zagrelt
ArheoloSki muzej, Zagreb, inv. br. 68 Third quarter of the 3rd century A. D.
ArchaeologicalMuseum, Zagreb,
No. 68
tJemenu
e u . s t o , t . t k t t r i r a n a g l a v a m u i k a r c a s r e d n' gi elda- ot kboi ,n e z n a t n o s p l l o l t e n ao d z a t i l i k a P r e m a
s lice- obr"slim r brldr i brkove. Lice je o p u i t e n i h m i s i c r n . r o b r e z i m ai b c z b o r a , u s n e s u
s precizno
r c l a t i v n o t a n k e i s t i s n u t c ,r o s t o t k . h n r t , ' a l i l i n i . s e , p r a v i l a n ,a o i i b a d e m a s t o go b l i k a ,
nisko
p . u f i l ; r " r i - k a p c i m a ,t e 5 " . e r i c a - " i z j e n i c a n i ap o s i e d i n i b i e l o o i n i c a .R a z m j e r n o
I , , , . [ r u . " n nt c l o . sg o r r r j ej e s t r a n eu o k v i r c n or a v n oi c l s j e i c n o mk o s o m , a s c l o n j eo b l i n o b r v a n l ai t o
s c f o r m i r a j u n a i i r a z i t o ' n a g l a i e n i m i e o n i m k o s t i m a . S a s t r a n as u u c i e l o s t iv i d l j i v e p l a s t i 6 n o
o r o f i l i r a n e u i n c S k o l i k eo m " e d e n cb r a d o m i k o s o m . K o s a s c u d o s t a p l i t k o p r o f i l i r a n i m , k r a t k i m
naprijed, Y Prav.lt iela, gdje su
folumjeseiastim pra-etotim", od vrha tiemena 5iri ustranu.i
z a v r s c c rp r a m c n o v ar a u r o o d r e r r . i . B r k o v i s u k r a t k i , k a o i b r a d i , k o j a j c u n i Z i m d i i c l o v i m a
kovriastaioblikovanadostaplastiino. ,.r i - i^L
U n a t o i d j e l o m i i n o o t k r h u n o t m n o s u , t c o S t e 6 e n ; r mnaa b r a d i , d e s n o m 9 b 1 a , z u1 o b r v i , a m j e s t i m i c e
i p o k u s i , m o g u e n oi e i p a k g 6 q i 1 q i s n o r n ek r r a k r e r i r r i k ep o r r r c r ai z r a z d o b l i au l a d a u i n ct z r .
, o j n i c k i h c . r r e v ai. r o , p o s v r i p r i l i e i .i z v r e m e _ nka. r . n i i i hc a r c v ar c e p o h e .N r t o . u k r z u j c . . p r e d
, , i r l r g . i p r i s t u po b l i k o v : n i u ( r r r k r . r i . r i c n e l r i z u r e k _ o i a- p r e m d ar r c t i r a n ap l o i n o i p a k s . r d r i i
i p L r , , i c n . ' . t . - ! n 1 s .r r o j c k a r r k t e r i . r i c n o7 a p o r t r d t C r l i i e n a i n j e g o v i h . u r r c m e n i k r T. eiko ie..
-'J;;i;, po 1;io"o.rt ;m osobinama zakliuiiti da je rijec o carsk-omportretu i.li.o portretu neke
p r i v a t n c o i o b e , i a k o s e p o i z r i z u l i c a , o d l u i n o m i s a m o u v j e r e n o mp o g l e d u , m o y ' d am o Z e
p' eriebtlpi oogsrt rafvi lirt,id a j e i p a k u p i t a i j u o s o b a v i s o k o g , c a r s k o gr a n g a .
J . B r u n i r n i d . K a m e n i s P o m c n i cH i n L a t s k o g an a r u d , n o g am u , z e j au . Z a g ' c b u ' Z a g r e b
l q 0 4 i 9 l r , - r d , U r . 6 8 : K a t a l o g k u l t u r n o - h i s r o r i i s h ci z l o 2 b eg r a d a Z a g r e . b a . -P r i g . o d o ml O O 0 '
rl q 2 5 p 2 5 . Z . r g r e bt . 9 1 5q, i , b r . r z , - t . r b .l l [ : J . K l e m e n c 'B l a t r
r , o d ; , n j i . .h r v a r . k o g .kr r a l i e r r ? r ,
U)
Aniiknas.kutplym
7;;';r.-e";s;,J rfiu. '. io:, M. corenc.' y 24''1 75:
Zagreb,lo52'
q 5 .lrtltsfoi.
(, l . D e s m e d z iu i n o u o gZ a g r c b al . Z a g r e bl q 5 z . b r . 2 l I . K r m p u ! - J .K a r a m a n .
i ,: ! z s ! a r c R
ii*ti1r,ri i^rr:rb,Zrgr,t rq7S.it: B: Vikic Relinci.,Arhcolnska ixrazitanja,u Zag.rebu^ .. .
D druitva),Zagreb1981,1'{6, sl. 19.[A. R-M.]
;iiri"ii inrliri(;.ai"p Hrvatskogarheoloikog
f
F [1e8] [1e8]
El Glava,muSkarca Male head
*
F Mramor Marble
x. H e i g h t 3 2 . 5c m
V i s i n a 3 2 , 5c m
o i'
)lrrna lJ,) cm wldtn lJ.) cm

'.r' Dubravica (Margum) Dubravica (Margum)

'(, Sredinai1i druga poiovina III veka Middle or secondhalf of the 3rd
nove ere c e n r u r yA . D .
F
z Narodni muzej, PoZarevac,inv. National Museum, Pc'Zarcvac,
Classical-By7'anttne Collection of
antiiko-vizantijske zbirke
Viminaciiuma 2245 Viminaciurn 2245
Dobro oiuvana glava izradena je od sivobelog krupnozrnastog mramora. Odi su otvorene, sa
urezanim kruZ.#. roinjaiama i buient- ,.nii"-i. Obrve su tanke, Iuine. Brada i brkovi
predstavljeni su sitnim, a kratka kosa ne5to krupnijim .zd1ezima.Nos ie p.ravil_an. lJ korenu nosa
r " z r a 6 e n e s u d v e d u b o k e v e r t i k a l n eb o r e , a i z n a d j e v i s o k o , n a b o r a n o i e l o . U s t a s u o t k r i v e n a ,
p r a v i l n l , s a n e s r o p u n i j o m d o n j o m u s n o m . u s i s u d o s r a v e l i k e i r e a l i s t i d k ip r i k a z a n c .
i t o . t . e t p . e d s t r r l j a s n a z n o gi o d l u i n o g i o v e k a s r e d n j i h g o d i n a . . I m p r e s i o n i s t i i k n
i aiin prikazivanja,
c\ sitnijimi krupnijim z^reziin , kao i igiom svetlosti isenke, svoju kulminaciju dostiZe u izrai.ajni.m
N qiima koje ve6 ,k"zrju na klicu pot;je stilizovane umctnosti. Po stilskim liarakteristikama ovaj
C.l
 sredini ili drugoj polovini III veka n.e. Izvesna sliinost u tretmanu
lt:11:l.ltlp^i1i kose r brade,
u o b l r k u n o s aI u s t r . k a o i u - i 1 1 z . uc e l o k u p n o g ^ l i k a . . r _ p o r r r c r i m r
e r r a T r a i . r n aD c c i i ar l m p . C a c s a r
c. Messius Quintus Traianus Decius Auguitus,-2+9_25i), naroiito
sa oni-a iz Kapitolinskog
-J, Ch.,Baltl
..Buttetln
det'tnstitut
histu.riquc
b;ts; i; R.;.;,'Xi rv. lozo,pt
Si':lr,: llTl,!
,Yi;1,f"'"LiJ,i.':-i:i:il::_ityiil ,il;J';j,..1,i:lli;:,1:1.:l;,?;i: ptv,r',
ir,,i. 2'
B i b l i o g r a f i j a :M . t o m o v i 6 , / b o r n i k , o r t o Z o poiarercu,I,
No'roirig muzeja u 1 9 g 61 4 - 3 5 , s r . 2 a - c . f I . I

Iee] Iee]
Glava mu5karca Male head
Mramor Marble
l]\"pll visina 28,5 cm Total heisht 28.5 cm
Sirina lica 21.cm Vi.lth of"th. f"c"ii .-
Stip, okolina Near Stio
P,t"g1 polovina III veka nove ere Secondlialf of the rrd century A. D.
Ig:.b muzej, Beograd,inv. br. National Museum, n.tjr.a.,
2998/II N o. 2998/III
O l t e c e n a g l a v a i 7 p r . 1 " n "j e o d b e l o 2 u t o g . . r . o r r . Nol
i celodostisuoite6eni.
rznad
odromljeros
vrara
."r",i l: lt:ji:;t?ft;:o'""
i skoro podnadulim obrazima. Bradr je krlrka i p,;;;;;;i.?,;;;;"i;; !''"..|""1,.,;3t:[|j:
;lr-i'?;iiz""it
pramenova. Brkovi su takode prikazani urezima.'Izmedu'nosai
krrr-";";;;" r, dubok.
b r a z d ' , k a o . i , k o d o i i j u p r e m a ^ b r a d iN
. , l.r" r";ti"z.n. r r o . " . K o s a j e o b r a c";;;"n"
l e n au v i d u s i t n i h
p r d m e n o v r b u i n i i ai e n a z r l i , c i m an e g o n J r e m e n u .

karakteristiinim ele-e.ti*a klasicizma cai;"-". * '.-

lli'nli,?J,
iixi.i:"?iffi',:1'(",il:-.;:!l;nn;:rt.:f,^):";:T;,xi!T:;:: ' ukazuju da je ovaj portret najverovatnije
n e s t a ok r a j e m s e d m ed e c e n i j eI I I v e k a n . e . "pJe,
M . , C 1 f i c , C ! a , n i h s k o p s k o sn a u i n o s r i r u i t v a . X l X . t e i 8 , t 7 _ 2 2 . i * j ,
'il,i:i{t,'i:i:1{?iT!i"7,{^?"t"i
^?]bl':l:lflll; olabrana

f:i:'ffl1b3[;:?li,li,lr;:i,,I:,il\
d e R o m e .X L t V . I 9 2 4 .1 4 .
[1.
p.] ,,,r,
[2oo] 12ool
Glava muBkarca Male head
Mramor Marble
Ukupna visina 26 cm Total height 26 cm
Visina haa 22 cm Heigl-rt of the face 22 cm
= Sirina lica 18 cm \(lidth of the face 18 cm
Srbija, nepoznaronalaziSte Serbia,unknown site
'tJ Sredinaili druga polovina III veka Middle or secondhalf of the 3rd
nove ere centurv A. D.
., muzej, Beograd,inv. br. Natioial Museum, Belgrade,No.
- Il:,{:-t
2999/1il 2999/III
Glava mladeg ioveka izradena je od Zu6kastogsitnozrnastog mramora. Vrat, brada, levi obraz
tr i potiljak. su odlomljeni, a nos.je takode oSte6in. Lice
.je glaiko, bez bora i malo zaobljeno. Oii su
i+ s i t n e 's . l k r u i n i m r o 2 n i a i a m ai s r c o l i k i m z e n i c a m aC . o r n l i k a p c i \ u n e z n a r n oo p u i r e n i .I z n . r do b r u a
4 1 ev t s o k oi i i r o k o i z b r i l a n oc c l o s a z a l i s c i m aK. o s a ,r r d c n ad u b l i i m z a r e z i m an. a o c u u . r n o mo b r a z u ,
F P 1 e k 1d u g o g , b a k e n b a r dpar.e l a z iu b r a d u k o i a i e p r c d : r a v l j e n sai r n i j r mi p l i c i m u r e z i m a .T r k o . u
o D r a o e n rt D r K o v lt T n J ds t r s n u t r ho, t k r r v e n r hu : a n a ,
- Slabo diferencirana masa celog lika, kao i hrapava i dosta nebriZljivo radena povrbina lica, ukazuju
da*ie glava naiveroratnij.e-.proizvoddoma6e ridionice. Tretman kose i brade i" otu- porrreru,
\r' u i m p r e s i o n i s r i c k o smr i l u .h r o n o l o s k ig a o d r e d u i uu : r e d i n u i l i d r u g u p o l o v i n u
:39"n9o'
'(, III veka n. e.
B i b l i o g r a f i j a :M . . G r b i 6 , S t a r i n a r , x - x r , 1 9 3 5 / 6 ,1 i 8 1 4 0 , s l . 1 o ; i s t i , o d a b r a n a g r i k a i r i m s h a
F plastika u Narodnom muzeju u Beogradu, Beograd, I95g,7A-7\ t. XL.
[I. p.]
Z

cq
c1
c\
 I r i i ii i i r , i
I

l2orl [201]
btr pop.sja Two busts
'
t<re6n1at Limcstone
Ukupna visina 55 cm Total height 55 cm
V i s i n ag l a v al g _ 1 9 . 5c m H g i g f t o { t h e i e . i d sl 8 - 1 9 . 5 c m
S i r i n al i c a l l - 1 2 c m W i d t h o l t l r el a c e :l l - 1 2 e m
BilimiS6ekod Zenice BilimiS6enea.rZenica
III-IV stolje6enove ere 3rd-+th century A ?,-
Zemaljski muzej BiH, Sarajevo,inv. Netional Museum of Bosnia and
153 HerzegovinaS , a r a j e v oN , o. 153
J.iii , r " 1 . ( p s e u d o e d i k u l ap) r e d s t a v l j e nj e b r a i n i p . ^ r . . 2 " n ^j e o d j e v e n aL r . p o t p a s a n tuu n i k u d u g i h
jc
*f.irr,"" k'J;o; r" stiliziranim vertikalnim i paralelnim urezima, pr_ikazaninaborr. Preko tunikc
j Na dc'nom rrmenu prepoznric
o r e b : c e no g r t r c , p r i k a z a np a r a L e l n i m r c r t i k a l n i mu r c z a n i n t
"t't-
i . [ o r . . ( f i b u l a ; ; o b l i k u i i d r a . o k o v r a t a i m a o g r l i c u , a n a g r u d i m a a g r a f .R u k e d r z i p r e k r i i e n e
l na svaKoj lma naruKvlcu.
M u i k a r a c l e t a k o d " . o d j e v e nu t u n i k u d u g i h r u k a v a i u o g r t a i , p r i k a z a n o u t e h n i c i p a r a l e l n i h '
u r e z a i l i l i n i j a . N a d e s n o m r a i e n u j e k o p d a u o b l i k u s r d r a ,a u l i i e v o j r u c i s v i t a k .
" c r t i k aZl nein( e ,k a o i m u i k a r c a , r a c l e n aj e i s t o m t e h n i k o m . o h c g h . c i l i e , r i m a i u i s t u l o r m u
Giava
i a n a l o g a np r i k a z . N a i m e , g i " t . , u t i o k r t a s t o g i l i k r u i k o l i k u g o b l i k . r . O a i : u , n a g l a s c n i mz j e n i c a m a
i k a p c i i l a , p r i k a z a n eu o b l i k u b a d e m a ,n o s j e n e r a t i k u l a r . r nd, o k \ u u \ t r u o b l i k u _k r a t k e c r t e .
u i i ' s u k l e i p a u e . N a o b e g l a v ek o s a j e p r i k a z a n a _ s i t n i m u d a r c i m ai l i u b o d i m a , ; r k a o i b r a d a
m u i k a r c a , k o j a j e u r e z a n o m l i n i i o m o d e l j e n ao d k o s e .
t.rrno
U . l k a r a k t e r i s t i krai m , k r g p o r l r e r n o gi n d i r i . l u r l i z m . ri _ r c . r l i z mpr o r t r e t i . . u. r J r T r l i
;j t , l r . t i c n o . r ,p a b i t e p o r t r c r e ,u u mj c r n i c k o mp o g l c d u ,k : r a k t e n z r r . r ln. rJ l \ l i e ' I r l l / J c r l J ,J O n J l e
i r r r r e n . ru n ' r . i n u p r i k a z i v . r n ioad i e c e ,p a r a l . l n i r i .u e r r i k a l n r mi l i h o r i z o n r : l n i mu r e z i m l l i n i i a m : t .
t c u i s t o m , o , ] 1 o $ i o s l i i n o m ' p f l k r z i r " r l u k o r . , o c i j u , u s t a , n o s a ,u i i i u i t d . S o b z i r o m n a n a v e d e n e
l i k o v n e k a r a k t e r i s t i k e p, o r t r e t i s a s t e l ei z Z e n i c e ( P r o b a i P r o k u l c ) p r i p a d a l i b i p r e l a z u i z I I I
u I V s t o l l e 6 en . e . , k a d ' s e g u b e i p o s l i j e d n j i o s t a c ir i m s k o g p o r t r e t t k o i e g 6 c u k a s n o a n t i d k od o b a
j
r l V s t o l i e c an . e . Jk a r a k t e r i z i r a t i{ e m a t i z a c i j at,i p i z a c i j a s i m e t r i i n o s t '
B i b t i o g r : f i j . r :c . T r u h c l k a . G Z M 1 V , 1 8 9 2 , 3 3 4 ; K . P a t s c h ,c z M x x v ] , 1 9 1 1 , 1 7 a :D . S c r g _ e j e v s k i ,
C ) Z M \ L I i , 1 9 3 2 , 4 6 - 4 7 ; i s t r , G o d i i n j a k I I I , C e n t a r z - a b a l k a n o l o i k a i s p i t i v a n j a . kln, \i 9 6 5 ,
l 3 l 1 3 6 .[ v . P . ]

'!

a't
-t

f,
L_
IL

F
l2o2l [202]
Glava muikarca Male head
Mramor Marble
rr' Visina 20 cm Height 20 cm
'(,
S i r i n a1 4 c m Width 14 cm
I:
Cirikovac, LlZateritoriia Viminaciuma Cirikovac, the central areaof
Z Vimrnactum
Kraj III veka nove ere
Narodni muzei) PoZarevac,inv' E,nd of t-he3rd century A' D'
antidko-vizanrijskezbirke National Museum, Classical-Byzantinc
V i m i n a c i i u m a8 8 1 C o l l e c t i o no f V i m i n a c i u m ,N o ' 8 8 1
je iiroko,.sa jakim vilicama..i punirn obrazima.
Ci"ro .iori;'.g ioveka od rnlcinobclog mramora, Lice
C)!i su,
P o r i l j : k n e J ^ . r . r i c . U r r . i \ L \ t i \ I u r . l . . . r n r g l r i c . n i . t i lb. o r , r m r u u g l o t m r . N o ' i e , o d l o m l i e n
( , o r n t l k f , P J k l e n a H l a s e nI t e T J K '
k r u o n e . o t \ o r c n c , . r k r u z n i m r o z n j a c r m a i L t d u b l t c n r n l/ c n l c J m l .
il"iJ""uo-"og iela ie kratka kosa koja je, kao ibrada ibrkovi, predstavliena Sirokim, sitnim
Y r u D i L a m f ,u p l : ' i i c n o i m } i .
N
Oiri ;;;,;.i p,,,r,.r;n,g individualnog izraza, predstavlja dobar prirner impresionistiikog stila
c!
 druge.polovine III veka n.e. Krupne
95i, pogled.a daljinu, i stisnuta usta odaju staloienog,
p o m a l o . r e z i g n i r a n ocgo v e k a . _ V e l i ksal i c n o : t -k a k o"pllqg
i t i l s k i ", r a k o i p o c r r a m aI i c a ,o v o g p o r r r c r r s a
g l a v o mk o i a s e c u v i u N a r o d n o m r n u z e j uu B e o g r a d ur i n v . 3 o 0 o l l l ) . u p u c u i en a m " o g u c r , o dr ta j e
r e c o i e d n o i . o s o b ic, a r u i l i u g l e d n o mp r i v a t n o mI i c u . U ' v a k o m ' l u c a j u ,p r e m a . t i l s k i i n , , s o b i n a m r ,
portret iz. Viminaciiuma pripada epohi zrelog impresionizma, sa uoiljivim elementima stilizacije,
d r k l e p e r r o d uo k o 3 0 0 . g . n . e .
Nepublikovano.fI. P.l

[203] l2o3l
Glava mulkarca Male head
Mramor Marble
Ukupna visina 27,5 cm T o t a l h e i g h t2 7 . 5 c m
Visina lica 20 cm Height of the face 20 cm
S i r i n al i c a 1 8 c m Width of the face 18 cm
Srbija, nepoznatomesto nalaza Serbia,site unknown
Kraj III veka nove ere E n d o f t h e 3 r d c e n t u r yA . D .
N a r o d n i m u z e i , B e o g r a d ,i n v . b r . National Museum, Beigrade,No.
3000/III 3000/III
Glava.odlomljenog nosa, izradena je od krupnozrnastog sivkasrog mramora. Kratka brada i brkovi
m o d e l o v a n is u i i r o k i m r u p i c a m au p l a s t i i n o j m a s i . U s t i s u o t k r i v e n a i s t i s n u t a .O d i s u S i r o k o
otvorene, sa velikim kruZnim roinja-ama i sitnim zenicama, buienim kao taike. Naborano iclo
d o s t aj e v i s o k o . K o s :
i e p r e d s t a v l j e n au v i d u n e p r a v i l n i hp r a m e n o v ak o j i s u n a z a t i l j k u s v r s t a n iu
' c n c e . N a v r h u r e m e n i j e o r r a r a kg u o z d c n ek . r r i k e .
o r l i i z r : n r e d n i p o r r r e t .p u n t r e n u t n o gr . l ' p o l o T c jnJ k o i e . c o g l c d . rn r l i c u i u o ei m a c o r e k . r .
p r . e d s n v l l a . p r r m errr z v i j e n o g i m p r e s i o n i s t i i k o gs t i l a u r i m s k o j p o r t r e t n o j u m e t n o s t i .P r e m a s t i l s k i m
o d l i k a n r . rk. o j e r e . ' i . p o l r r r . l i ue l i m e n t cp o t o n i e . r i l i z . r r n e u m c t n o r r r o
, r . r p o r r r e t n rg l r r a
n r i v e r o v a t n i i ep r i p a J i p o _ s ) c d n j i m d e c e n i ; a m ai l i v e k a n . e . , a , p r e m a n e k i m ^ m i i l j e n j i d a ,p r c d s t a v l j a
i . r r r D i o k J e i i j a n ar l m p . C 6 s 5 6 ,C . l u r e l i u s V a l c r i u sD i u t l c t i L n u s . 2 8 . ll O 5 r . V e r l u r i m .n a j v e c u
sliinost ovaj portret pokazujesa glavom iz eirikovca, koja se iu'a u Narodnom mu,e,u u
P o Z a r e v c u( i n v . 8 8 1 ) . O b c o v c g l a v es u n a j v e r o r . a t n i j e n a s t a l eo k o 3 O O g . . n . e . ,a l i r . r e m a j ud i r e k t n e
r n _ r l o g i iue z r ' a . l : p o z n a r i mp o r r r e r i m ar e r r . r r h r .
B i b l i o g r . r l i j a :M . c i b i . ' , S r a r i i a r , X - X I , 1 9 3 6 / i 6 , 1 3 6 1 3 7 ,s l . 6 ; i s t i , U m e t n i t k i p r e g l e d ,I , 1 9 3 8 ,
l O 7 . r l . n a t . l O o l i . t i . O d a b r a n a g r , k a i t i r n s k ap l a s t i k a u N a r u d n o m , n u t , j u u B , a r o d u . B e o q r . r d .
1 9 5 8 , 6 q - 7 0T. . X X X I X I D M a n o Z i s i , 4 r , l p o r U m c t n u , tn . rr l u J u g , , , l r r i i e rB, e . g r J d Z . r;;rcb."
M o s t a r , 1 9 8 2 ,1 1 3 ,s l . 5 7 . [ I . P . ]

1204) 1204)
Glava muikarca Male head
Mramor Marble
Ukupna visina 34 cm Total height 34 cm
Visina glave29 cm Height of the head 29 cm
't Sirina lica 18 cm Width of the face i8 cm
Herakieja (Heraclea Lyncestis) Heraklcja (Heraclea Lyncestis)
III vek nove ere 3rd centurv A. D.
l
Z a v o d , M u z e j i g a l e r i y aB, r t o l j I n s t i t u t e ,[ 4 r r s e r * a n d C a l l e r y , B i t o l a
l o r t r e t m l : d e g . m u . i k - a r c r . _ r e . r l i .pLri e
c kJ r. t a r l i e nu c n - . r d .N o s i d e . n o
t ' a , c p o t i c i j i .N e d o v r ! c n
.- uho srcSteceniL . i c c j e o k r u T c n ob u i n o m k r a t k o m b i a d o m , k o j a . j ed r t a \ r m o k r o n e d c [ i n j s a n a
: r n a s a .c r t e l i c a s u d o s t a r c a l n o p r e d s t a v l j e n eK. o s a j e k r a t k a , b u j n a i , k a o i b r a d a ,d a t a s a m o
kao
nedefinisanamasa. lJ poz.adinivrata je neobradenamasa koja ukazuje ro korrt"tr.il, a" gtur" ;1"
finalni rad.
^7
9:!]lgg'"fii"'P.Maiki6, I.Mikulii6, HeraklejaI,r96t,47,kat.5,sl.5; N.Vuli6, SponenikSKA
L X X V , 1 9 3 1 ,1 1 . f T . I . l

-/
')
-
:-

Lr1
N
C-l
 [205] [205]
Nadgrobni spomenik u obliku Sepulchral monument in the form
Skoljke of a sea-shell
Mramor Marble
Visina 80 cm Height 80 cm
Pre6nik 69 cm Diameter 69 cm
Kosmaj Kosmaj
Druga polovina III veka nove ere Secondhalf of the 3rd century A. D.
N a r o d n i m u 7 e j .B e o g r a d i,n v . b r . National Museum, Belgrade,
2987/III No. 298I/III
U o k v i r u k o j i j e u o b l i k u m o r s k e S k o l j k ep r e d s t a v l j e n aj e r i m s k a t r o i l a n a p o r o d i c a . U g o r n j e m
r e d u s u m a j k a i o t a c , a n e i t o n i Z e , i s p i e d o c a , . a l a i i r " i i n . S t . t r i l i i n o s t i ' p r e d s t a v l j e n js t e n f a c e i
o d e v e n es u u r i m s k u o d e 6 u .Z e n a i m a o k o v r a t a o g r l i c u , a n a u i i m a m i n c l u i e .T u n i k a o c a i s i n a n a
d e s n o m r a m e n u s u u i v r S 6 e n ek o p c o m - a g r a t o m .D o n j i d e o s p o m e n i k ap r i l a g o c l e nj e z a u s a d i v a n j e .
Z : d n i a s t r a n ai e d o s t ag r u b o p r i t e r a n a .
S v at r i l i k a p r i k a z a n as u r e a l i s t i i k i . Z e n s k a f i g u r a i m a i i r o k o l i c e , s a k o s o m p r e d s t a v l j e n o mu v i d u
krupnih pramenova i odeiljanom nagore od iela. Nos, celi obraz i usta su oite6eni. Oii su krupne i
i i r o m o t v o r e n e ,s a k r u Z n o p r i k a z a n i m r o Z n j a i a m a .U i i s u o t k r i v e n e i d o s t a v e l i k e . M u i k a f i g u r a
ima ovalnu glavu, sa naglaienim jagodicama.Nos je o5te6en,a oii su Sirom otvorcne. Iznad
n a b r a n o gi e l a s a v e l i k i m z a l i s c i m an a l a z i s e k o s a , p r e d s t a v l j e n as i t n i m u r e z i m a . K r a t k a b r a d a j e
slabo naznaiena zarezrma. lJsta su otkrivena, a iznad punih usana prikazani su jedva vidljivi
b r k o v i . U i i s u v e l i k e i p a i l j i v o m o d e l o v a n e .F i g u r a d e d a k at a k o d e i m a S i r o m o t v o r e n e o i i i o i t e 6 e n
nos. lJsta su velika, punih usana. Kosa i kratka brada prikazane su krupnim, razmaknutim urezima.
U l i s u , t a k o d e ,v e l i k e .
Ovaj porodidni portret vrlo realistidki odraiava likove pokojnika. Predstavlja,takode, dobar primer
p r o v i n c i j s k eu m e t n o s t i ,s a j a k i m l o k a l n i m t r a d i c i j a m a .I a k o j e s p o m e n i k d e l o l o k a l n i h u m e t n i k a i l i
zanatl\a, figure su prikazane sa puno izrrza i unutrrnje snage.Nadgrobni spomenici u obliku
i k o l j k e n i s u r e t k i , a o v a j s a K o s m a j a ,p r e m a s t i l s k i m o s o b i n a m ap r i k a z a n i h f i g u r a , d a t u j e s e u
d r u g u p o l o v i n uI I T r e k a n . e
B i b l i o g r a f i j a :N . V u l i c , S p o m e n i kS K / , L X X I / I I , 5 5 , 1 9 3 1 , 9 , s l . n a s . 9 ; D . M a n o - Z i s i , A n t i k a u
Narodnom muzeju u Beogradu, Beograd, 1.954,22,sl. na s. 15; D. Garaianin, Godiinjah Muzeja
g r a d a B e o g r a d ,I , 1 9 5 1 , 6 1 , s l . 3 3 ; I . P o p o v i 6 ,A r h e o l o i k o b l a g o K o v n a j d , B c o g r a d 1 9 8 6 ,k a t . , 1 5 .
II P]

[206] [206]
Stela s poprsjima Gorginija i Stela with the busts of Gorginius
Maksimine, brainog para iz Sirmija and Maximina, a married couple
Bijeli mramor sa svi,etioZu6kastom from Sirmium
patlnom White marble with pale yellowish
Ukupne dimenzije stele patlna
4 4 x 4 9 , 5 x 4 , 5c m Total dimensionsof the stela
Fl
c/)
-
U
j,,,'; iilir
l,li'i,'r{i
V i s i n a o b a p o p r s j a1 6 c m
Visine glava:muikarac 9 cm, iena
4 4 x 4 9 . 5 x 4 . 5c m
The height of the two busts 16 cm
p 10cm H e i g h t o f t h e h e a d s :m a n 9 c m ,
.-l)
{'J*il'ill"r,lf-fi SremskaMitrovica (Sirmium) woman 10 cnl
Konac III ili poietak IV stolje6anove SremskaMitrovica (Sirrniurn)
F
frl
ere End of the lrd or bcginning of the ,lth
Arheolaski muzej, Zagreb, inv. c e n t u r yA . D .
F br.387 Arcl-raeolo gical Muscum, Zagreb,
.r'.
- No. 387
V e i i d i o s t e l ez a u z i m a n a t p i s , a i z n a d n j e g a s u , u m a n j i m p r a v o k u t n i m c d i k u l a m a ,u p l i t k o m r e l i e f u
i e n t a e ep o l o z a i u ,o b l i k o r ' a n rp r p n i a b r a c n o gp a r l C o r g o n i i r G o r g i n i u , ,i M a k , i m i n c
l/
(Maximiia). Muikarac je prikazrn u lijevoj edikuli(dimenziie edikule 16x17,5 cm), do vrata
,(, z a o g r n u t g r u b o n a b r a n o m o d j e 6 o m ,p r e k o k o j e j e , i i n i s e , p r e b a i e n p l a i t k o j i j c n ; r d e s n o m r a m e n n
F z a k o p i a n p r e c i z n o m o d e l i r a n o mf i b u l o m . L i c e j c i i r o k o i b u c m a s t o ,o i i , n o s , u s t a i u i r s a m o s u
Z s h e r i a t s k in a z n a i e n i ,a k o s a j e k r a t k o o i i i a n c i g o t o v o r a v n o o d r e z a n ai z n a d n i s k o g c e l . r .Z e n , r _ i e
p r i k a z a n au d e s n o j e d i k u l i ( d i m e n z i j ee d i k u l e 1 6 x 1 / c m ) , o d j e v e n ai e u h a l i i n u i t o p r e k r i v a r u k _ ei
ieZe sve do vrata. Lice je punaiko, gotovo deformirano, oii, nos i usta identiino su oblikovani kao
i u n j e z i n o g s u p r u g a ,d o k j e k o s a r a z d e l j e n ap o s r e c l i n it j e m e n ai s a s t r a n as i m € t r i i n o p a d a p r e k o
u5iju premi r"-.ri-a. P l o s n a t oz a d e b l j a n j en a d t j e r n e n o mv j e r o v a t n o s u g c r i r az B v r l e t a k
presavijenepletenice ili niske pundZe.
N" oto- rustiino oblikovanom nadgrobnom spomeniku nema tragova znatnijih oiteienja.
Spomenik je, oiigledno, naruden u nekoj lokalnoj radionici i djclo je klesara koji nije u cjelos_ti _.
otladao klesarskom vjeitinom. Za dattcrjr je, uz karaktcristiian tip muike frizure, znaiajan detali*:
oblik kopie na desnom Gorgoni.jevom ramenu (tip tzv. lukoviiaste fibule),
N koji je osobito bio u modi tokom IV stoljeia
c.l
 Bibliografija,S. r-]uuie,viexnik Hroarskogarkeologiikoga r\rwitvav_II,Zagreb1885,1/, br. 56;
Kraye,ni spomenciHru.arshogoi.a,odnog"o u Zagrcbu.Zr-g..Ltqo+_lotr,z:s, J.
Piri;T;i. Vi"jo
D r . J b / : A . ) c h o b e r , D t c G r a b s t c i n e u o n \ , : l o r i t u mu n d P a n n o n i c n ,
\X/ien lq2l. qO. br.2OO.:1. lO7;
M Mirkovrc' Sirmiumr, 19.71, 16, nr. 53, pl. IX, sl. 3; v. Dautom-Rui'"tlii, nikrp. kamena
P_tasttka u.lugos-touenskom deluprotincijeDonjepanonije,Novi Sad19g3,i4, br.20 i s. 5z 5g,tab
7 , s I . 4 .t A . R . - M . l

l2o7) L2o7l
Stela Svetonija Jonina Stela of Suetonius Joninus
Vapnenac Limestone
Visina 63 cm Height 61 cm
)lrrna J/ cm Width 37 cm
lJebt,rna / cm Thickness7 cm
Bol na otoku Bra6u B o l i n t h e i s l a n do f B r a c
Kasno III, rano IV stolje6enove ere Late 3rd or early 4th century A. D.
A r h e o l o i k i m u z e i , Z a d a r , k n 1 .u I . 9 6 8 A r c h a e o l o g i c aM
l useum,Zadar,
S t e l a. p r i l < . r z o m l i u d s k o gl i k a _ up l i r k o m r e l r c l ui n a r p i s o m p. o 5 \ e c c n i mS r e r o n i j uJ o n i n u , k o j i j e
L r m r ou 6 0 . g o d i n i .N . r t p i sj e g J a ' r o :
.,.TITVLVS POSITVM
IEJ ST SVETONTO rOrNO DOIM]O DVRC (...)
ANN (orum) LX OV (i) T M (ense)IA (nurio) TERTIO
Gornji dio polia s.ljudskim likom je_6etvrtastooblikovan i z-avriavase s tri liljata vrha, od kojih je
. r e d n j i n . r i ' i i i . a d c ' n i n e d o ' t . a j eR. u b p o l i a j e n r g l a i e nj e d n o s r r v n o mp r o f i l a c i j o m .L i u d s k i l i k j e
s r n i e l t e n , p os r e d i n i p o l j a , , u d e s n o l r u c i d r z i d u g i p e t c r o z u b u s p o r e d n os l i k o m , k o j i m j e r " - r h . r o
p r e m a r r b r , s m ; e i t e n o ju d e s n o m k u t u p o l j a . L i j e r . r s t r a n ap o l j a j e p r a z n a .
Lik je prikazan vrlo shematizirano, u plitkom reljefu. Velika glava, izduZenog ovalnog oblika, ve6a
i . - o d t i i e l a , o c i .r u k r u 2 n o g o b l i k a , n o i . j e n a z - n a i e nd v j e m a _ u _ r - e z a nl iinmi j a m a l a u i i s r . i p o l u k r u i n o g
o b l i k a .p o ' t a v l j c n ev i s o k o n a g l a r i . T i j e l o i c k v a d r a r n o go b l i k a ,a o d i e c ai c p r i k r z a n ap u r e m d v a
k r u T n r u z o r k r , d u g m a d ir, i v i l c d i i a g o n a l npoo s t a r l i e r u r ir , z : n e l i n i i e ,k o i e ' p r e d i t : v l j a n
j ua b o r e
o d l e c e .R u k e s u d u g e i m r l a v e , a p r s t i s u p r i k a z n i s a m o n a l i j e v o j r u c i . C i j e l i l i k j e
d r s p r o p o r c i o n r l a ni p r i m r r i v n o o b l i k o v a n . N a d o n j e m d i j e l u s t e l e ,k o j a z a v r b a v ap m v o k u t n i m
l s t a K o m ,n a l a z rs e n a t D t s .
Stela s prikazanim reljefom nma analogija na ui.em potlruiju vjerovatno je djelo nekog doma6eg
_i
m a j s t o r ak o j i j e k r a j n j o m r u s r i t - n o S c ius p r i c a op r i c u o p o k o j n i k o v u i i v o t u i z i n i m a n j u , i . - m o Z es e "
d a t i r a rui k r r i l l l i l i u p o c e r a ll V s r o l j e r rn . c .
Bibliografija: E. Cevc,'Arbeoloiki resinib, rrr/2, 1.9s2,23a, sit.7; M. Sui6, u: Muzeji i zbirhe Zadra,
Z a g r e b 1 9 5 4 , 2 1 , b r . 7 2 , s l . n a s . , r 4 R . E g g e r ,V j e s n i kA H D , L V I - L I X , \ 9 5 4 5 7 , ' 1 3 3s, I . 3 ,T . I X ;'
D. Vrsalovi6, u: Brailei zborhik,4, 1960, 12, ,1. n.r s. 83; Pisana rijei u Hrtatskoj, Zagireb 1lAS,
442,4/2. lM.K.)

[208]
-i Statua iene
Kamen
Ukupna visina166cm
l Visina Iica 22 cm
f
Sirina lica 17 cm
'- Beograd (Singidunum)
: III vdk nove ere
- Narodni muzej, Beograd,inv. br.
-
3022/III

'z
f2o8l
Female statue
Stone
-
Total height 166 cm
Z II Jl .r ir-SLl 'r r u^ {r tuLl c- ft J" ^( C- z- rz - rC
, m
W i d t h o f t h e f a c e1 2 c m
Belgrade(Singidunum)
3rd century A. D.
N a t i o n a l M u s e u m ,B e l g r a d e ,
No. 3022/III

t-.-
c{
N
 l::li:liJ
,:tt:
r,,lt:

::
:.l:

Statua Zene obuiene u dug hiton i dug himation koji obuhvata i glavu. Desna ruka ispod ogrtaia
stavljenaje preko grudi. Leva ruka, ta.kodeispod ogrta-a, opuitena .ie pored tela. Mania olte6enja
nalaze se na nosu, prstima obe ruke i vrhovima stopala. Zadnja strana statue je obradena.
Glava je ovalna. Od:i su poluotvorene, sa kruZno prikazanim roZnjadama.lJsta su mala i pravilna, a
nos je oite6en. Kosa je oieiljana nagore od dela i predstavljenaje krupnim, blago talasastim
pramenovima, modelovanim dubljim i pli6im urezima. Ova statua pripada grupi statua tipa Velike
Herkulanke koje su sluZile za prikazivanje portreta Zena. Iako statua iz Beograda po koncepciji
n o s i k l a s i i n e t r a d i c i j ei p r e d s t a v l j ad e l o r a d e n o p r e m a n e k o m h e l e n i s t i i k o m u z o r u , s t i l s k eo d l i k e , a
narodito tretman lica i kose, ukazuju da je ona izradena u nekoj lokalnoj radionici, najverovrtni.je
s r e d i n o m I I I v e k a n . e . P r e m a t o m e , u s v o j o j s n a i n o j j e d n o s t a v n o s toi n a p r e d s t a v l j ap o r t r e t i e d n e
naie orovinciialke.
N e p u b l i k o v a n o .f I . P . l

[20e] [20e]
Fragment monumentalne glave Fragment.o.f a monumental head
Bijei mramor Vhite marble
Visina fragmenta27 cm Height of the fragment 27 cm
Sirina lica-I8 cm Vidth of the face 18 cm
Solin (?) (Salona) Solin (?) (Salona)
Tre6a ili ietvrta deceniiaIII stolie6a Third or fourth decadeof the 3rd
Arheoloiki muzei, Split, inv. br. C century A D
225. ArchaeologicalMuseum, Split,
No. C 225
O d g l a v ej e o i u v a n s a m o d i o l i c a i i e l a . S v e i s p o d n o s a i i z n a d i e l a k o m p l e t n o n e d o s t a j e N . os je
o t u i e n . F r a g m e n tp o k a z u j e d a j e r i j e d o v r h u n s k o m p o r t r e t u m l a d e i e n e . O i i s u k r u p n e . U n j i m a
j e i a r e n i c ao z n a i e n ap l i t k o u r e z a n o m p o l u k r u Z n o m l i n i j o m , a z j c n i c ad u b o k o u r e z a n a ,p o p u t
p o l u m j e s c c aO . b n ' e s u p l a s t i i n o i z r a d e n c ,s u r e z i m a k o j i p r e d s t a v l j a j ud l a k e . K o s a j c o i i t o b i l a
r ; r z d j e l j e n an a s r e d i n i g l a v c ,a m a s ek o s e s u b i l e p o i c i l j a n e p o s t r a n c e ,o s t a v l j a j u 6ui i i p o t p u n o
s l o b o d n i m a .K o s a ; e b l a g o v a l o v i t a .S t r a g aj e b i l a p r e s a v i j e n au i i r o k u p u n c l u k o j a j e b i l a v r a 6 e n a
s t r a g an a z a t i l j a k . P r a m e n o v is u k o s e n a z - n a i e nfii n i m u r e z a n i m l i n i j a m a v r l o d e t a l j n o ,b e z
s h e m a t i z a cj ei .
N e m a d v o j b e d a j e g l a v a b i l a o g r o m n i h d i m e n z i j a ,z n a t n o v e 6 i h o d n o r m a l n i h . N a t e m e l j u t o g a
n e m a n i k a k v e d v o j b e d a j e p r i p a d a l an e k o j c a r i c i i l i , p a k , i l a n u c a r s k co b i t e l j i . P o i z r a d i p r i p a d a
i n a i i m k r a j e v i m a .I z r a z o i i j u j e s j e t a n ,i a k o n e i t u Z a n
n a j k v a l i t e t n i j i mp o r t r e t i m a k o j i s u s a d u v a n u
N a t e m e l j u f r i z u r e v r l o v j c r o v a t n o p r i p a d a n e k o j l i i n o s t i i z t r e 6 ei l i i e t v r t e d e c e n i j eI I I s t . n . e .
N e p u b l i k o v a n o .[ N C ]

[210] [210]
Glava iene Female head
Bijeli mramor \White marble
J Ukupna visina 24 cm Total height 21 cn
(a)
Visina glave 21 cm H e i g h t o f t h e h e a d2 1 c m
(i S i r i n al i c a 1 6 c m Width of thc hcad 16 cm
--
Sinl (Osinium), Ulica Sin;skih i.rtava Sinj (Osinium) Sinjskih irtava street
Sestaili sedmadeceniiaIII stolje6a Sixth or seYcnthdecadeof the 3rd
nove ere century A. D.
F
rr I M u z e j C e t i n s k ek r a j i n e ,S i n j , i n v . b r . R e g i o n a lM u s e u m , S i n i . N o . 4 5 3
*
F 453.
Glava je pripadala kipu starije Zene. Forrna glave je ovalna i zatvorena. Lice jc dosta izduieno i u
d o n j e - d i j e i " p r o i i r e n o . e e i o j e v i s o k o i i m a v r l o z a n i m l j i v u f o r m u k o s t i j u i zn a d o b r v a i i s p o d .
k o r . , r . " d i . r " j c l a g a n ou v u i e n a . N o s ; c o t u d e n .U z k o r i j e n n o s a v i d e s e d u b o k e b o r e k o j e i d u d o
u g l o v "a u s t i j u , o i k r d i r . o p e t s p u i t a j u s v e d o b r a d e .O b r a z i . s u v r l o m e s n a t ii p r o l i r u j u s e p r c m , l
dEnjol deljusii. Podvaljak je t^okrrLen. Odi su krupne i bademaste.U bjelooinic_amajc naznaiena
l/

'U ' : r c n i c r k r o g o r o v oc i t a v j k r u g . a z i e n i r . r p o p u r d u b l i . u r e z . t n o gp o l u m i c s e e .K r .. r p c is u r i c b c l i .
F o , o b i r o d o n j i K o r l j e p o c e i l i i n ap r ( m r . r . t g . . N r \ r c \ l i n i l i e m e n r i e r a z J i c l r a kL. i i s u s l o b o e l n e .
Z k r u p n e , a l i i z g l e d ak a o ' d a n i i u d o i r i e n e . K o i a i c s t r a g ap r e s a v i j c n ai v r a 6 e n an a t r a g ,g d c i e
p n h v a 6 e n an a z a t i l j k u . P o v r i i n a g l a v ei e d o s t a o i t e i e n a .
2 " n ^ i ^ ^ k a r a k t e r i s t i i a nt m u r n i l o g l e d , p u n s j e t ei t j e s k o b e .T i s u o s j e 6 a j p i r i s r . r t npi r a k t i i n o k o d
s v i h p o r t r e t a k o j i n a s t a j uu d o b a ^ n e " l t op i i j e i n e i t o p o s l i j e s r e d i n e - I I I s t o l j e i a n . e . F r i z u r a Z e n e . j eu
skladu s izrazom i podsje6ana portrete-carice Herenijc Etruscile (Herennia CupresseniaEtruscilla,
oko 250.g.n.e.1 u p r u g ec a r a D e c i i at 2 + e 2 5 1 ) .
B i b l i o g r a T i j aA : . M i l o S e v i 6 ,Z b o r n i k C e t i n s k ek r n j i n e , 2 , 1 9 u 1 , 5 6 , b r . 8 5 , s l . 8 5 . [ N . C . ]

co
N
('.1
 [211] [211]
Glava devojke Head of a girl
Bijeli mramor \Whitemarble
Saiur.anavisina fragmenta18 cm Height of the fragment 18 cm
S i r i n al i c a 1 3 c m Vidth of the face 13 crrr
$olin (?) (Salona) Solin (?) (Salona)
Sestaili sedmadecenijaIII stolje6a Sixth or sevenrhdecadeof the ird
nove ere ccntury A. D.
Arheoloiki muzej, Split, inv.br. ArchaeologicalMuseum, Split,
c 226. No. C 226
S r i u v a n j e s r n r o g o r n j i d i o g l a v e .S v e i s p o d o i i j u j e o t u 6 e n o .O i i s u v r l o f i n o i z r a d e n e .O b a s u
k r p k : d e t . r l j n oo b l i k o v e n e ,i p o d o 6 n j a c is u s a m o n c z n a t n o n a g l a i e n i .U b j e l o o i n i c a r a an a z n a i e n aj c
p l i t k o u r c z a n o m _ l i n i j o mi a r c n i c a ,a z i e n i c aj e u d u b l j e n ap o p u i p o l u m j e s e c aP . o g l e dj e u p u 6 e n
n e o d r e c l . e nuo d a l i i n u . O b r v e s u p l a s t i i n e , s u r e z i m a k o j i p i e d s i a v l j a j ud l a k e . K i s a j c p o i e i l j a n a n a
r r z d e l j : k n a . s r e . l i n i . g l : _ r 'M
c .a s e k o s e z a d e l l j a n cs u p o s t . a r c e i s t r a g a ,a u i i s u s l o b o d n e .S t r a g aj e
k o s . rp r c ' a v i i e r : u i i r o k u p l e t e n i c uk o j a j c v r a 6 e n ag o t o v o s v e d o d e l a .P a r t i j a k o s e o i i t o n i j J
d o v r i e n a , j e r j o j j e d a n s a m o o s n o v n i v o l u m e n , a n e d o s t a j ed o r a d a p r a m e n o v a .M e d u t i r n , i n a t , r j
naiin je postignutzanimljiv skulptorskiefekat.
Vrlo,ie vjerovatno da je ova nlaila Zcna z-apravoncka carica ili ilanica carske obitclji. Obrada glavc
i c . r r h u n s k o d i e l o p o r t r c t i s t i i k i h t e n d e n c i j ad o b a n e l t o i z a s r c c l i n cI I I s t o l j c i a n . e . l t o s e p o s e b " n o
o d r . r 2 : v : u t r e t m r n u o e i j u , k o j e i z r a L a v a j ut u g u . S o b z i r o m n a t o d a j e d o s t a o i t e 6 c n a ,i d i n t i f i k a c i j a
niic mogu6na.
Ncpublikor.ano tN C.l

12rzj 1212)
Glava Zene Female head
Bijeli mramor Vhite marble
Ukupna visina 28 cm Total height 28 cm
Visina giave 24 cm Height of the head 24 cm
S i r i n al i c a 1 3 c m Width of the face 13 crn
Konjic Konjic
III-IV stol;'e6anove ere 3rd-'lth century A. D.
Zemaliski muzei Bosne i National Museum of Bosnia and
Hercegovine,Sarajevo,inv. br. 30 Flerzegor.ina,Sarajevo,No. l0
( , l r v a l e n , c .o i . u v r n l d i j c l u r r ir r r r r - p r i p . r d :r j e r u r r r r r o
p o r ( r ( r n u is r r r u i .D u g u l j r s t ol i c c j < . r
b l a g o n a g l a i e n i mj a g o d i r : a m ac. c l o j e - n i s k o i i z n j c g a i d e d u g a c k . rk o s : k o j . r r . t . . . " n a r j e m e
g l r v c . , o . t r rl j : i u . i m r n l r d i u r j c r n c n :. l o b r d n r r n .n r " k r i c , n . e ' r r r l rJ a , e k u . a n j c g u i eu k r i i k a n r a .t j .
u u b l i k u . l i nj e i l i r r p r M c l u n c n k o p l .L ) . i . L rr e l i k . . .n : g l r i e n i h z r c n i c ri g o r n i i h o " i n i hk . r p r k a .N o .
-i
't
i e m a i c n ( r n o . Z d ao i t e 6 e n ) .R r z r n a k i z m c d u n o s r i u r t l k o j a s u n a p r a . , l j " e noab i i n i m u r e z o m , n c m a
i z r a z i t o g p r e l a z au b r a d u , p a s e i s t i i e i z b a i e n a i c l j u s t k a o . l i k o v n a ^ r e a l i i t i i k ai i n d i v i d u a l n a
h a r a k t e r i s t i k aU . i i s u p r i l ; u b l j e n ei s l o b o d n c .
N a o s n o v u k a r a k t e r i s t i 6 n ef r i z u r c v i s o k o v r a 6 e n ep l e t e n i c es t r a g an a t j e m e , t e o i i j u s o z n a c e n o m
z j c n i c o m i g o r n j r m o 6 n i r n k a p c i m a ,o i i t u j e s e v e i k i r a k t c r i s t . i k rf , . r s n o gr i m s k o g p o r t r e t a .M e d u t i m
r e a l i z a mr . i n d i v i d u a l i z a mp o i e l i s u d o b i j a t i t r a n s c c n d e n t e l ni zr r t z , p t 5 r t c g l " u i ) c n e i z K o n j i c a
n r o g l ad a t i r a t i u k a s n o I I I s t o l j c 6 ci l i u p o i c t a k I V s t o l j e c an . c .
Bibliogrlfija: K P:tsch,
, G Z . t 4 ,X l V , l 9 b : , I O - l l t . B . S c r g e j e v s k iG , odiinjak IIl, Ce'tar za
b a l k a n o l o i k a i s p i t i r . a n j ak n j . 1 , 1 9 6 5 , 1 2 6 t i 2 . [ V . P . ]
=
^7

[213] 12131
Gema Cem
'/
Karneol Carnclian
1 3 x 1 7m m 1 3 x 1 7m m
NalaziStenepoznato place of discoverv unknow'
Druga polovica lll stoije6anove ere Secondhalf of the :rd cenrurv A. D.
A r h e o l o S k im u z e j , S p l i t , i n v . 1 2 5 9 7 A r c h a e o l o g i c aM
i u s e u m ,S p l i i ,
No. 12592
B i s t a c a r a c a l j c n a , ( l m p . C a e s a rP . L i c i n i u s E g n a t i u sG a l l i e r t u ;A u g u s t u s ,r 5 l - 2 6 8 ) , u p r o f i l u
t l : d e ' n o . O d i e u c nj e u h l : m r d u . r ' p u J k o j e p r o ' ri r uj . g o l u r r m c . C r l i ' r r . rk r r r k u k . s u i l < o v r c rur
b r a d u . P r i k a z a n is u b r k o v i i n o s . ( J v r j p o r t . e l j . i z k a s n i j i h g o d r n a n j e g o v ev l a d a v i n e .
G a l i i c n i e v l a d a o o d 2 5 1 . d o "2r5l "8r.-gi k. in . e .u p o i c r l i u k a o s u v l a d a rs r o g o . " V a l e r i j i n a . D o b a n j e g o v c
v l a d a v i n eo b i l j e i a v a j u i e s t i p o g r a n i d n ir a t o v i s a b a r b a r i m a ,b o r b e s a ' s a m o z v a n i mv l a d a r r m au
t\
i^..l p o i e d i n i m p r o v i n c i j a m aC a r s t u l , k a o i u n u t r a i n j e n c z a d o v o l j s t v oi o s k u d i c a .I a k o j e b i o s p o s o b a n
^] v o i n i k , G a l i i e n n i j e u s p i o u k l o n i t i s v e u z r o k c d e z i n t e g r a c i j eP. a o j e h a o Z r t v a z a v j c r c u p e d e s e t o j
 g o d i n i Z i v o t a .T e n d e n c i j ep o r t r e t a g a l i j e n s k o gd o b a p r e d s t a v l j a j uz . a d n j ip o k u i a j p o v r a t k a k l a s i i n i m
p r l n c l P l m ap o r t f e t n e u m j e t n o s t l .
Nepublikovano . lJ.Z.-P .l

12L4l 12r4)
Medaljon Gordijana III (238-244) Medallion of Gordian lll (238-244
Rim,241-243. godine n o v e e r e A.D )
Bronza R o m e ,2 4 1 2 4 3 A . D .
T)'^-or 19 5 mm Bronze
TeLrna 60,25 g D i a m e t e r3 9 . 5 m m
NalaziStenepoznato,Srb;ja V e i g h t 6 0 . 2 5g r a m s
N a r o d n i m u z e j , B e o g r a d ,i n v . V I I I , Placeof discoveryunknown, Serbia
+59 National Museum, Belgrade,No. VIII,
459
A v . I M P G O R D I A N V S P I V S F E L I X A V G . P o p r s j eG o r d i j a n a I I I s l o v o r o v i m v e n c e mn a g l a v i , u
o k l o p u , o l i r n u t o p a l u d a m e n t u m o mi o k r e n u t o n a l e v o .
R v . V I C T O R I A A V G : O k r u g a o h r a m s a i e t i r i s t u b a i n a t p i s o mu d v a r e d a N E I K H /
O | I A O O O P O C . U h r a m u j e p r e d s t a v l j e n ak r i l a t a b o g i n j a N i k a ( ? ) u k r a t k o j r a t n i d k o j o d e i i . I s p r c d
h r a m a s c e n ai r t v o v a n j a : u p o l j u , l e v o , d v a v i k t i m a r i j a o k r e n u t a n a d e s n o ,o d k o j i h p n ' i u b i j a b i k a ; u
p o l j u , d c s n o , c a r , s r v e l o m n a g l a v r ,s t o j i o k r e n u t n a l c v o i i z p a t c r c i z - l i v aZ r n ' u n e d i r t v c n i k o m : i z a
c a r as t o t e d v a v o t n l K a .
G o r d i j a n I I I , u n u k C o r d i j r n a I i n e 6 a kG o r d i j a n a I I , p r i d r u Z i o s e k a o c e z - a2r 3 8 . g . , u 1 3 . g o d i n i ,
B a l b i n u i P u p i j c n u u u p r e v l j a n j uC r r s t v o m . P o s l e t r a g i i n o g k r a j a o b o j i c e i r u g u s t i tl o k o m l e t a i s t e
g o d i n e i s a m j e p o s t a o a u g u s ti s a m o s t a l n vi l a c l a rC a r s t v a .O v a j m c d a l j o n i s k o v a n j e k a o d e o
p r o p a g a n d n cs e r i j ep o v o d o m G o r d i j a n o v i h p r i p r e m a L a r a r s a P e r s i j a n c i m an a i s t o k u i l i u z n a k
p r o s l a v en e k o g v e i p o s t i g n u t o gv o j n i i k o g u s p e h an a d n j i m a . N a t p i s n a a v e r s up r i p a d a s t a r i i o j
l e g e n d i ,k o j a s e p r o t e i e d o k r a j a G o r d i j a n o v ev l a d a v i n e ,a i c r t e l i k a m l a d o g a u g u s t as u z r e l i j c n e g o
na po6etnirn izdanjima. Karakteristiian rz.raz portretne umetnosti iz polovine III veka n.e.
p r e d ' t . r r l j . ri z r r J : k o s c . l J r n c s t o b u j n c k o s c , p u n e k o v r d Z a ,p r i s u t n e j o i k o d M a k r i n a , v c 6 k o d
P u p i j e n . ir ,' r d k o d C o r d i j a n rl l l . n a i l . r z i mnoa j c J n o ' t r r n r j .i r i ) .r c h n i c k i z r e d e r: i t n o u r c z a n i r n
z a m a s i m ,p r r a v i l n o g u z o r k a . P o r t r e t o { i c i j e l n o gi z r a z , r ,o z - b i i j n o gi a k o u o s n o v i r n h c l i 6 k o gl i k a , s a
i s t u r e n o m g o r n j o m u s n o m , s v e d o k j e o k o l n o s t i k o j e s u d e i a k u p r e v r e m e n an a m e t n u l ec r t c z r e l o g
c l o b a .S v e t c p o r r r c r n c o d l i k c , i z r a i . c n cn a j b o l j i n s t i l o r n i z a s t u p l j t - n cu s v e k o j c r t i G o r t l i j a n o v o g
l i k a , o b e l e i a v a j ui i z g l e d n j e g o v eb i s t e , d o s t o j a n s t v e n ou s p r a v n o gd r i a n j a .
B i b l i o g r a f i j a :F . G n e t c h i , I m e d a g l i o n iR o m a n i I I , B o l o g n a 1 9 1 2 , 9 2 b r . 4 9 , T a v . 1 0 6 , 3 ;
A r h e o l o i b o b l a g o S r b i j e ,B e o g r a d 1 9 8 3 , 9 9 b r . 7 9 . [ B . 8 . - B . l

[215] l2r5l
Aureus Otacilije Severe, Zene Aureus of Otacilia Severa,wife of
Filipa I Philip I
Ptim,244-246 R o m e 2 4 4 - 2 4 6A . D
ZIato Gold
U)
a) P r o m e r2 1 , 8m m , T e L i n a 7 , l 9 g D i a m e t e r2 1 . 8 m m , w e i g h t 7 . 1 9 g r a m s
(, Nepoznato nalaziSte Placc of discovery unknown
Narodni muzei, Beograd,inv. V 3184 National Museum, Belgracle,No. W
3184
A v . M A R C I A O T A C I L S E V E R A A V G . P o p r s j eO t a c i l i j e S e v e r es a d i j a d e m o m n a g l a v i , o b u i e n o ,
F okrenuto nadesno.
rrl
R v . P I E T A S A Y G . P i e t a s ,o b u d e n a ,s t o j i o k r e n u t a n a l e v o ,p o d i Z e d e s n u r u k u , a u l c v o j d r Z i k u t i j u
F s a m l r l s l m a ; s l e v e s t r a n e ,d e t e .
Marcija Otacilija Severakao Zena Fiiipa Arabljanina imala je titulr,r carice i sva prava vladarke
iz,medr 214 i 249. godine. Prikazani aurcus datuje se u vreme prvc tri godinc njene vladavine.
P o r t r e t c a r i c en a a v e r s un o s i s v e e l e m e n t et r a d i c i j eu p r c d s t a v l j a n j ur i m s k i h c a r i c ao v o g p e r i o d a ( l I I
g vek i poietak IV veka). Po naiinu ieiljanja frizurc i crtama lica veoma podseia na Trankvilinu na
,(, iijim se portretima ovakva frizura prvi put pojavljuje. Akaclemski raclen,sa karaktcristidnim
t r e t i r a n j e mk o s e , n a r o i i t o u d e l u k o j i p a d a o d r a z d e l j k ad o ' u h a , u s k o g l i c a , d u g o g n o s a i s k u p l j e n i h
F usta, njegovo glavno obelcZje je u odsustvu htnog rzraza.
Z B i b l i o g r a f i j a :H . M a t t i n g l y , E , .A . S y d e n h a r r , T b e R o m a n l r n p c r i a l C o i n r t g cI V - 3 , L o n d o n 1 9 2 2 ,
8 3 b r . 1 2 2 a .[ B . B - B . ]

O
.o
N
 [216] [216]
Aureus Herenija Etruska (cezar Aureus of Herenius Etruscus (caesar
250-251,,august251) 250-251, augustus251)
Rim, 250-251. godine nove ere Rome, 250-251A. D. (?)
Zlarc Gold
Promer 19,9 mm, TeLina3,78 g D i a m e t e r 1 9 . 9m m , w e i g h t 3 . 2 8 g r a m s
NalaziStenepoznato P l a c eo l d i s c o v e r yu n k n o w n
Narodni muzei, Beograd,inv. II 157 National Museum, Belgrade,
No. II 157
Av. Q HER ETRMESDECIVSNOB C. Gologlavo poprs.jeHerenija Etruska, obuieno, okrenuto
nadesno.
Rv. PRINCIPI IWENTVTIS.
.cezar u vojnidkoj ode6i, okrenut nalevo, u desnoj ruci drzi
kratku palicu, a koso poloZeno koplje u levoj ruci.
Herenije Etrusk, starifi sin Decija i Herenije Etruscilc, uz oca, majku i mlatleg brata Hostilijana
ip3q.j: ptiyo daizdaje novac u svoje ime. Aureus pripada njegoti- ie56im cizarskim izdanjima sa
deilikim-likom i uobiiajenim PRINCIH IVVENTVTIS tipoi.r reversa.
Bibliografija: H.
-Maningluy, E. A. Sydenham, The Roman'Imperial Coinage ly-3, Lond,on 1972,
1 3 9 t : r . 1 4 7 a .t B . B . - B . l

[2r71 12171
Aureus Makrijana Mladeg (260-261) Aureus of Macrianus Junior
A n t i o h i j a ,2 6 A - 2 6 1 .g o d i n en o v e e r e (260-2614.D.)
Zlato A n t i o c h2, 6 A - 2 6 A
1 .D.
Promer 20,9 mm, TeLina 5,20 g Gold
N e p o z n a t on a l a z i S t e Diameter 20.9 mm, weight 5.20 grams
Na?odni mlrzej, Beograd, inv. V 3645 Placeof discoveryunknown
National Museum, Belgrade,
No. \V 3645
Av. IMP c FVL MACRIANVS PF AVG. Poprsje Makrijana, s lovorovim vencem na glavi, u
,rklopu, okrenuto nadesno.
Rv. vICToRIA AVGG. viktorija, obudena, koraia nadesno, u desnoj ruci drii venac i palminu
granu u levoj ruci.
Posle zarobliavania Valeriiana 259. godine, rimska vojska u Siriji pioglasila je za careveMakrijana i
K r t ; e t a ,s r n o v er i m ' k o g g e n e r a l aM a k r i . j a n ao.n i s u k o r a l i n o r a c u s v o j ei m e , a p r i k a z a n ia u r e u s
M a k r i i a n aM l a d e gi z k o v n i c eu A n t i o h i j i i m a s v e s t i l s k eo s o b e n o s roi v e i \ r o i n e k o u n ' c e .
Bibliografiia: tI. Martinglyl E. A. Sydenham, Tbe Roman Imperial coinage v-2, London 196g,
580br. 3. fB.B.-B.l

[218] [2r 8]
7r. {".."yl.Proba (276-28L) Aureus of Probus (276-282 A. D.)
A n t i o h i j a , 2 7 6 1 8 2 , g o d i n en o v e e r e A n t i o c h , 2 7 6 - 2 8 2A . D .
- Zlato Gold
l Promer 20,8 mm, Tei,ina 6,42 g Diameter 20.8 mm, weighr 6.42 qrams
Nepoznato nalaziSte P l a c eo l d i s c o v e r vu n k t l b w n
Narodni r.rluzej,Beogard, inv. \ f l 4 3 l 9 N a t i o n a l M u s e u m ,B e l g r a d e ,
- No. W 4319
-:,
Av. IMP C M AVR PROBVS
AVG. Poprsje Proba, s lovorovim vencem na glavi, obudeno,
tlkrenuto nadesno.
Rv-.CONSE RVAT AVG. Sol stoji nadesno, glavom okrenut nalevo, podiie desnu ruku i u levoj
rlrzt gloD.
Marka Aureliia Proba, rodenog u Sirmijumu i jednog od najistaknutijih Aurelijanovih generala,
./ l . q ! j " . : r . p r o g l a s i l ze a i m p e r a r o r ap o s l cT a c i t o v e. - r i ; , 2 2 6 . g o d i n e .p r o b o v o k o v a n j e , - r i e i e z r u ,
't t e l i k i i z b o r t i p o v a n a a u i r . u , k a k o u d e k o r a c i j ip o r r r c r a t a k J i u n a t p i s u .N , r o v o m p r o b o v o m
:- . l u r e u s uc a r e v op o p r s j e i e p r i k a z a n o o b u c e n o ,o g r n u t o p a l u d a m e n t u m o ms a b o g a t i m n a b o r i m a .
:- L t o r r e m e n o . _ c r tl ei c : p o s t a j us h c m a t i i n i j ec i n e c ip r c J a zk a a p s t r a k r n o m, t i l u u " u m e t n o s r i
Z nil^liografiji: H. Mattingly, E. a. sydenham, The'Roman Imperial Coinage v-2, London
,f;1arff rl ,
1 9 6 8 . 1 1 9b r . 9 1 5 .
tB.B-B.l

c-)
N
 1 2el l [ 2 le ]
Medaljon Proba (276-282) Medallion of Probus (276-282 A D )
Kim, 276-282. godine nove ere R o m e ,2 7 6 - 2 8 2A . D .
lJronza Bronzc
I)romer 34,4 mm, teLrna20,35 g D i r m e t e rJ 4 . 4m m . w e i g h t2 0 . J 5g r . r m s
Nepoznato nalaziSte Placeof discoveryunknown
Narodni muzej, Beograd,inv. W 4504 National Museum, Belgrade,No. \7
,1504
\ v . I M P P R O B V S P F A V G . P o p r s j eP r o b a , s l o v o r o v i m v e n c e m n a g l a v i , u o k l o p u , d r Z i k o p l j e
, r p r a v l j e n on a l e v o i i t i t . N a i t i t u j e p r e d s t a v l j e nc a r n a k o n j u , k o g a p r e d v o d i V i k t o r i j r , . r p r . r t i
\ oJnrKKoJrga ovencava.
I t v . M O N E T A A V G . T r i M o n e t e s t o j e o k r e n u t e n a l e v o .S v a k ad r 2 i v a g u , a p o r e d n j i h o v i h n o g u
l , , r m a d im c t a l a .
l ) o z n a t ec r t e P r o b o v o g k o v a n j a ,r a z n o l i k o s tu c a r e v o mp r e d s t a v l j a n j un a a v e r s u ,p o s e b n oj e d o b r o
r \ t a k n u t an a p r i k a z - a n o mb r o n z a n o m m c d a l j o n u . Z a v r e m e v l a d a v i n cP r o b a d o l a z i d o v e l i k e
i r r o m e n eu n a i i n u p o r t r e t i s a n j av l a d a r ai c a r j e p r v i p u t p r i k a z a n s k o r o c l o p o j a s a ,n a g l a 5 c n o gs t a s a ,
L rp u n o j v o j n i d k o j o p r c m i , s a o k l o p o m , k o p l j e m i S t i t o m . D o b a r v o j n i k i s j a j a ng c n c r a l ,k o i i j e
z a h v a l j u j u 6 is v o m v o j n i i k o m u m e 6 u d o i a o n a v l a s t , i n a s v o m n o v c u j e i e l e o d a i s t a k n ev o j n i i k i
karakter svoje vladavine. Specijalni detalji, poput Viktorije, koja prikazana na ititu predvodr cara i
v o j n i k a k o j i g a o v e n i a v a ,i l u s t r u j u s l i k u k o j u j e P r o b i e l e o d a s t v o r i o s c b i k a o o r e s t a u r a t o r u
Rimskoe Carstva.
Bibliografija: H. Cohen, Descliption bistorique des monnaiesfrappies sous/'tmpire rumain
c o m m u n d m e n ta p p e l 1 e sm i d a i l / e s i m p e r i a l e s V , I , L e i p z i g 1 9 3 0 , 2 9 0b r . 3 7 6 ; F . G n e c c h i ,1
m e d a g L i o nr io m a n i I I , R o m a 1 9 1 2 ,1 1 8 b r . 2 4 . [ 8 . B . - 8 . ]

l22ol l22ol
Fragment grupe tetrarha Fragment of a group of tetrarchs
Porfir Porphyry
Visina17 cm Height 1/ cm
NiS (l/alsszs) Ni5 (Nalsszs)
Kraj III i podetak IV veka nove ere End of the 3rd and beginningof the 4th
Narodni muzej, Ni5 cenrury A. D.
N a t i o n a lM u s e u m ,N i 5 .
U n i 5 k o j t v r c l a v i ,1 9 5 4 .g . n a d e n aj e o l t e 6 e n ag l a v am u i k a r c a s a o i u v a n i m g o r n j i m . d e l o v i l n al i c a i
9 1 a v eP . o t i l j a i n i d e o , k a o i d o n j i d e l o v i l i c a , o d b i j e n i s u . O i i , k a o k a r a k t e r i s t i i a nd c t a l j , s a i u v a n es u
u c e l i n i . K r u p n e s u , b a d e m a s t o go b l i k a , i i r o k o o t v o r e n e .I r i s j e u o b l i k u s l o v a U , s a k u g l a s t i m u
' . e d i n i u d u b i j e n i m z e n i c a m a .e e l o j e r k o S e r o i b l a g o n a b o r a n o .K o s a j e p r a v o l i n i j s k im o d c l o v a n ai
p , r k r i v e n ak a p o m t i p a p i l e u sp a n n o n i c z s ,k o j a j c u p o t p u n o s t i s a i u v a n a .
Na delovima-obrazi o3ttani- ispod uha vic{i se da ie lice bcz brade.
{ ) r . rj p o r r r e t i m a d i r c k t n . .e n . r l " g i j eu p o z n a r u iv e n e r i j , r n s k og ir u p i t c t r r r h r , l ' : o i u , ' r t i k . r r t s k o.i .
: r r r p i a u g u s r ai c c z a r a a. l i i u p o i t r . r i m a r J k r e c n i a k au r l e k s e n J r i i t k o mt r u z e i u .S l i c n o ' rp o ' t o i i i s e
tl , . d n o m g l a v o * k o j a j e p r i v a t n o v l a s n i S t v o a, n a d e n aj e u T e k i j i . O v a m a l o b r o j n a . i s t i l s k i j a s n o
a ,,.iredcnJ gtrp" d"tor"r" je u vreme Dioklecijana, odnosno u vreme.prve tetrarhije. Totn vremenu
jednog od avgustaili
(, I.r-ipadala6i i^gl"r" iz Ni5a. Portret bi takocle mogao da predstavlja dco grupe,
*-) ..;.ara. Delujuii kao ,,nepromenljiva" liinost, bez individualnih karakteristika, data u apstraktnoj
t o r m i g l a v a i v a k a k o p r e d s t a v l j al i k s a n a j v i i i r n r : r n g o mi I m p e r i j i . B e z . b r a d e , . g l a t k e k o s e , . ai p o
n e k i m " o s o b e n o s r . i pmoar r r c t i e . b l i 2 iv c n e e i j r n s k ogl r u p i . K a o i , p o r r r . r i. r k o i i m r , r c . p o r e d ir. a d e n
j e o d p o r f i r a k o j i i e n i p o z n a t i l i r k o r o s t r a nm a t e r i j a ul u p o t r e b iu k l . r s i c n ori i m ' k o l
F p o r t r e l u o j u m e t n o s t i .K a o 5 t o j e p o z n a t o , p o r f i r i e k o r i s e t n u . E g i p t u i . d r u g i r n i s t o i n i m
rrl
a/. p r o v i n c i j a m aC a r s t v a .M o Z e s e , p r e m a t o m e , p r c t p o s t ; r v i t Ji a j e _ n e _ o v a j . n " r c p i nr,e k o m a t e r i j a l a ,a i
F umetnika koji su sigurno bili oriJentalciiz tih kraleva C:rrstva, doilo i do izvcsnih stilskih uticaja.i
p r o Z i m a n j ai s t o i n i h ' i z a p a d n i ht r a d i c i j a ,n a r o i i t o u p r e d s t a v l j a n j ul i k a v l a d a r a( n p r . n a i i n g l e d a n j a ) .
- kao izrat specifiinog isioinog, u stvari despotskog vladanja i upravljania driavom, ove porfirne
glave su sinieza svihiih stilova sa odlikama vrelnena u kome su nastale.
|/. N e o b i d n o v i s o k a s t i l i z a c i j an i s k o g p o r r r e r a ,d e l u j u c rp o m a l o k a o i z v e s n as i r o v o s t i n c d o r a d e n o s u t
,(, k o n a c n o jr c a l i z a c i ipi o c t n ei d e j c . " o d r r i ro v r i p o r t r e to d p o m e n u r i hl u r t r c l r ' r Z , r p a d l ,s t a v l i r j u t i
ga, medutim, u red vrhunskih provincijskih ostvarenja iskusnih m:rjstora razviiene
F. umetniiko zanatskc produkcije niSkih radionica.
z Bibliografifa: M. Gr6ia Carnuntina, R6rtiscbe Forschungenin Niederijsterreich, III, 1956, 84, t.
1 2 , 4 ; i . S i e j o v i i , Z i o a a n t i k a , I X , 1 9 5 9 , 2 5 3 - 2 5 4 , s l . 2 i l , V . v o n S y c l o w ,Z u r K i l n s t g e s c h i c b td_ees
s D 6 t d n t i k e nP o r t r i i t si m 4 . I a h r h w n d e r tn , C h r . , B o n n , 1 4 3 ,A n m . 5 1 . ; P . P e t r o v i i , N i i u a r t t i i k o
i o b a , N r i 1 9 7 6 ,1 , 5 5 s, l . 6 5 , M . B e r g m a n n ,S t u d i e nz w t n r o m i s t b e n P o r f f A t sd e s3 . J a b r b u n d c r t sn .
C b r . , $ o n n 1 9 7 7 , 1 6 5 , 1 7 6 , T a | . 5 1 : 1 , - 2 ; S p a i t a n t i l e eu n d f r i i h e s C h r i s t e n t u m( A u s s t e l u n gi m
L i e b i e g h a u sM u s e u m a l t e r P l a s t i k ) ,F r a n k f u r t a m M a i n 1 9 8 4 , 4 0 9 - 4 1 0 , Z . K i s s , E t u d e ss u r I e
portrait imperial romain en Eglpre, Varsovie 1984, 100, fig. 251-252. [J.R.]

c'.1
cO
N
 l22r) l22rl
Fragment portreta zrelog Fragment of the portrait of a mature
mudkarca man
Porphyry
Najve6avisina 13 cm Greatestheight 13 cm
Najve6a 5irina 17 cm Greatestwidth 17 cm
Tekija (Transd.ierna) Tekija (Transdierna)
Vreme tetrarhije Age of the tetrarchy
Beograd, privatno vlasniStvo B e l g r a d ep. r i v a ( ec o l l e c t i o n
Od portreta prirodne veliiine oiuvane su gornje partiie lica i glava sa krupnim Sirom orvorenim
oiima i naboranim delom, koje uokviruje kosa, modelovana u vidu neraidlaniene,beZivotne mase.
Redak materijal.i precizna inodelacija pokaztju da je ovaj portret nastao u o.blastigde rad u porfiru
ima dugu tradiciju, najverovatnije u Egiptu, odnosno da prikazuje jednog od vladara n vremena
tetrarhije, moZda Licinija (I-mp. Caesar ValeriwsLicinianus Licinus Awgustws,QA8424).
Bibliografija: D. Srejovi6, Ziia Antika IX, l-2, 1.959,253-263; V. voi Sydow, Zur
Kunstgeschichtedes sp6tantiken Portriits im 4. Jahrbundert n. Cbr., Bonn 1969, 143, Anm. 51; M.
Bergmann, Studien zwm r6mischen Portriits des 3. Jahrbunclertsn. Cbr., Bonn 1.977,158, 166, 176,
T. 48,6; Z. Kiss, Etudes swr le portrait imperial romain en Egypte, Yarsovie 1984,96, fig. 24A.
fD.s.t
l9rrl l9rrl
Venitori u borbi sa lavom H.tniers fighting with a lion
Kamen, keramika, staklo Stone,pottery, glass
Dimenzrja pravou gaonog pol j a, Dimensions of the rectangularpanel:
2 , 5 4 x 1 , 1 2m 2 . 5 4 x 1 . 1 2m e t r e s
V i s i n a v e n a t o r a1 , 6 2m i 1 , 1 0m Height of the hunters 1,.62and
G amzigrad (Felix Romuliana) 1 . 1 0m e t r e s
Podetak IV veka nove ere Gamzigrad (Felix Romwliana)
Memorijalni centar Beginning of the 4th century A. D.
Josip Broz Tito, Beograd Memorial Centre
inv. br. 19851M-3 Josip Broz Tito, Belgrade,
No. 1985/M-3
Scenalova u dvorani D palate I u Gamzigradu (Felix Romuliana) deo je od tri saiuvane figuraine
predstave.OSte6enop."iorrg"orro polje u"okvirenoje udvojenom'pletenicom. Prvobitno stibila
p r i k a z a n at r i l o v c a ( D e n a ! o r e si) p r o p e t i l a v . O i u v a n i e v e c i d e o l e v e s t r a n e k o m p o z i c i j e .
Venator u prvom planu prikazan je u kleie6em stavu sa zabacenim kopljem @ilum) r levoj i Stitom
u desnoj ruci. Iznad njega je drugi venator, u stoje6em stavu, sa lasom u levoj ruci. Njihove glave u
blagom pokretu prate budnim pogledom kretanje Zivotinje. Na iirokim ovalima njihovih lica
posebno su istaknute tamne krupne odi, svetlih beonjaia. Obrve su tanke, luine, nos blago
rl naglaien. Znalatkom kombinacijom razliiitih boja (crvene, svetlooker, malo mrke, zelene)
(t) postignuti su sjajni efekti u modelovanju markantnih detalja na licu, koje odi5e unutraSniim
- Zivotom, uz otmenu uzdrianost. Kosa je bujna, data u krupnim kovrdZama sa posebno naglalenim
rFl
.-] konturamalokni, u tamniiem.sivom tonu.
Tehnika izrade gamzigradskihmozaika je na zavidnoj visini. Lovci, posebno njihova lica i delovi
ode6e, radeni su u tehnici opwsvermiculatwm. Pozadina, data u svetlijim tonovima, radena je u
tehnici opus tessellatum Molaici Gamzigrada oznaiavaju najviSi domet mozaidke umetnosti u
F razdoblju tetrarhije. U konadnoj realizactji zamiSljenepredstave do kraja je poitovan sasvim
rrl
klasidan r,asporedfiguralnih i geometrijskih delova kompozicije. Kako se i arhitektura gamzigradske
F carske palate oslanja na tzore iz tog vremenat jasno je da i njeni majstori, odnosno graditelii
n podleZu uticajima istog umetni6kog kruga. Njihova dela, prema stilskim, koloristiikim i tehniikim
- odlikama, veoma su bliska mitoloikim prikazima koji su krasili podove gradevina u Solunu i
TrikaU.
g Bibliografija: G. Niemann, Der PaLactDiohletians in Spalato, \7ien 1910; H. Kihler, Hadrian und
'U seine Villa bei Tfuolli, Berlin 1950:, D. Mano-Zisi,?rchaeologia Iugoslaaica II, 1956, 67-84; E.
Dyggve-H. Vetters, Mogorjelo, ein spiitantiher Herrensitz in Dalmatien, Wien-Graz-Keln, 1966; S.
F \Waywell, American - -
Journal of Arcbaeolog 83, 1979,293-321; D. Srejovi6 D. Jankovi6 A.
z Lalovi6 - V. Jovi6, Gamzigrad - Kasnoantiibi carshi doorac,45 katalog Galerije SANU, Beograd
11983,74,sl. na s. 67 (sa iscrpnom bibliografijom). [J.R.]

ca)
c-)
N
 1223) 1223)
Mu5ka glava Male head
Beli mramor \Whitemarble
Visina 28 cm Height 28 cm
Sirina lica 14 cm Vidth of the face 14 cm
Ljubljana (Emona) Ljubljana (Emona)
PodetakIV veka nove ere Beginning of the 4th century A. D.
Narodni mrzej, L jubl jana, National Museum, Ljubljana,
inv. br. R 11649 No. R 11649
Realistiiki oblikovana muSka glava od belog mramora, skoro kvadratnog oblika. Na desnoj strani
lica, prema bradi, oite6ena. Kiatko potkres;na kosa, zadelljanaje prema"ielu. zemce tzduLenrh
o c i j u _ d op o l o v i n c s u p o k r i v e n e k a p i i m a . . P o g l e du v i s d a j e l i c u i i g i e d o d s u t n o g i d u b o k o
zamislienog c.ovcka.ocna kost je normalno naglaiena, a na njoj iu naznadene"obrve.Uii su
izbaiene upolje. SnaZan,trouglasto oblikovan rios delimi6no ie-oite6en, a usta lepo oblikovana.
Kratko podsrSenabrada pruZa se na obema stranama lica do kose. Zadnja polovi'na glave nedostaje
B r b f i o g r a f i i a :K , D e s e h m a n n ,F i i b r e r d u r c h d a s K r a i n i s c h eL a n d e s m u s e u m , ' 1 s 8 81,2 i ; R . L o i - a r ,
vodntk Po zbtrkab narodnega muzeja t Ljubljani 1931, 71, sl. 42; isti, Zbornik. zd umetnostno
l l . ^ 1 9 J 6 . 7 5 : J . K l c m c n c .Z g o d o u i n aL j u b l i a n e ,I i u b l j a n . r t, q 5 6 . s l . 4 q ; J . S a i e l ,K r o n i k a
!F..qoy:!:
V I / 1 1 9 5 9 , 9 ;S . P e t r u ,A r g o X / 1 , 1 9 l 1 , 1 0 4 .[ S . P . ]

1224) 1224)
Glava mulkarca Male head
Mramor Marble
Ukupna visina 32 cm Total height 32 cm
Visina glave 21 cm Height of the head 21.cm
Sirina lica 15 cm Width of the face 15 cm
Mjesto nalazanepoznato (zbirka Placeof discoveryunknown
Danieli) (Collection Danieli)
Druga decenijaIV stolje6anove ere Seconddecadeof the 4th century A. D.
A r h e o l o S km
i u z e j ,Z a d a r ,i n v . b r . 1 2 , ArchaeologicalMuseum, Zadar:,
knj. ul. 882 No. 32
Realistidki izraclenaglava muikarca mlacledobi, izraLajnth crta lica. Vrat je saiuvan s prednje
' t r a n e . d o k i e o t r a g a k o s o o d l o m l i e n s v e d o p o l o v i c e g l a v e .L i c e j e o k r u g l o i p u n o . e c l o j e v i s o k o ,
i d_ugrm o b r v r m . l .O c i s u k r u p n c , \ n r T n a c e n i mo c n i m k a p c i m ai p o d o c n j a c i m a Z . j e n i c cs u
Fl p o l u k r u Z n e i u d u b l j e n e ,s u r e z a n i m i a r e n i c a m a .P o g l e d j e - u s m j e r . r . a t n o . N o s j e p r a v i l a n ,a
ct)
dijelom je rekonstruiran. Usta su velika i puna, a biada je istaknuta. Cijela povriini lica jc glatka i
iz-glaiana.. Kosa jc kratko podiiSana, u malim sitnim uvojcima uokviruje ielb i spu5tase prcma
(, vratu. Uii su vclike i slobodnc.
P o r t r e t p r i k a z u j e m u 5 k a r c ab e z i n d i v i d u a l n i h o z n a k a i o s o b i n a ,a s t i l i s t i i k i s e p o v e z u l c u z
skulptorske promjene nastale u naiinu prikazivanja carskih porrreta tetrarhi.jskbgrazdoblia. Ovaj
r e a l i s t i d k i - p o r t r em
t u i k a r c a , i z r a i . a j n i hc r t a l i c a , m o i e s e d a i i r a t i u d r u g i d e c e n i j - l V s t o l j e 6 an . e . '
F
Tr I
B i b l i o g r a f i j a : ^ G . B e | s aC, a t a l o g od e . lR . M u s e o d i S . D o n a t o , T r i e s t e 1 9 2 5 ,b r . j q S ; H . P . L ' O r a n g c ,
* Studien zur Gescbichtedes spiitantiken Partrrits, Oslo 1933, 55, 132, Nr. 29, Abb. 153, 154; M.
F S u i ( . ,v M u z , e j ii z b i r k e Z a d r a , Z a g r e b 1 9 5 4 , 2 1 ,b r . 6 9 , s l . n a s . 9 1 . [ M . K . ]
.r'.
-
1225) 1225)
Glava Konstantina I Head of Constantine I
\r' Bronza Bronze
,(,
Ukupna visina 36 cm Total height J6 cm
F Visina glave24 cm Height of the head 24 cm
Z
Ni5 (l/alsszs) Ni5 (llalsszs)
O k o 3 2 5 - 3 3 0 . g o d i n en o v e e r e c . 3 2 5 - 3 3 0A . D .
Narodni muzq, Beograd,inv. br. National Museum, Belgrade,
79/IY. No. 79lIV
Prvi hriS6anskivladar, Konstantin I, (lmp. Cacsar C. f latius VaLeriusConstantinusAugustus,
3 0 8 - 3 2 4 ) , s i n t c t r a r h a K o n s t a n c i j aI , i H e l e n e , r o d e n j e u N i S u , g d e j e i n a d e n ao v a g l a v a ,z a j e d n o
s a n o v c e m i z K o n s t a n t i n o v o gi J u s t i n i j a n o v o gv r e m e n ai j c d n o m b r o n z a n o m v a g o m . O v a b r o n z a n a
g l a v an a j v c r o v a t n i j ej e d c o s t a t u ek o j a j e m o g l a b i t i p o s t a v l j e n an a f o r u m u t N a i s s u s u .Z e n i c e i
Y
.q duZicc su od z-lata,a tragova pozlatc ima i na uiima. Kao deo ve6e statuc, portret pokazuje neke od
c\ K o n s t a n t i n o v i hk a r a k t e r i s t i k an a b u d u 6 i m , d o b r o p o z n a t i m p o r t r e t i m a : i e t v r t a s t au g l a s t av i l i c a ,
 d u g p o v i j e n n o s , k o s a u o b l i k u k a p e .T o j e , m e d u t i m , u c e l i n i , u z c v i i , i j k b e z f i z i o n o m s k i h
P o k r e t a .K r o z f i z i o n o r n s k ed e t a l j e( o b l i k b r . r . l c ,n o s a r { r i z - u r e )p r e p o z n a j c m oj c d a n o d p o r t r c t a
K o n s t r n t i n : I . I n k a r n a t j c p o t p u n o s t e g n u r .T a n k e u s n e s u i v r s t o z i . l r v o r e n eO. b a o k a s u
b a d e m a s t oo b l i k o r a n a . O b r v e s u l u i n e , p o s t a v l j e n et i k i z . n a do i i j u . K o s a i d e o d z a d n j e gd e l a g l a v e
r a v n o l n e r n oo k o l u b a n j e i i s p o d d i j a d e m eu t a n k i m , g u s t i m p r a m c n o v i m al u i n o u o k v i r u ; e i e l o . N a
g l a v i c a r s k ad i j a c { e m a( c o r r o n ag e m a t a ) . O v a j o b l i k d i j a d c m en a n o v c L rs e p o j a v l j u j eo d 1 2 4 1 1 2 5a, u
lStOVreme mogao Je nastatl I ova] portret,
S t i l p o t v r d u j e o v a ; d a t u m , a r a z l i k e ,k o . j es e u o i a v a j u u p o r c c l c n j us a r i m s k i m p o r t r c r r m a
K o n s t a n t i n a ,s v a k a k os u u s l o v l i e n er a z l i d i t i m r a d i o n i c a m a .Z a n e p o s r e d n ap o r c r l e n j as l u Z en a m
k o v a n j a i s t o i n i h k o v n i c a ,l z 3 2 5 t 3 a . g . N a n j i m a s e m o g u u o d i i i s l i i n o s t i s a f i n i m l i n i j : m r g l a r . c
= n a n i l k o m p o r t r e t u . N a K o n s t a n t i n o v o mp o r t r e t u m o r a s e , m c d u t i m , t r a Z i t i i s p o j
t r a d i c i o n a l n o - k l a s i c i s t i i k o sga d r i a j a s a n o v i m t r a g a n j i n . r ua m e t n i k a d a p r c k o u m e t n i i k o g d e l a k a o
.J i t o j e p o r t r e t n a d e a d e k v a t a ni z r a z z a c a r s k u k a r i z m u i c a r s k u u z v i i c n o s t . S a m o l i c e , b e z o s o b e n i h
,J)
c r l a , m o g l o j e n a j b o l j e d a i z r a z r n o v u i d e j u v l a d a v i n e ,k r o z c a r s k u v e l i i a n s t v e n o s it d o s t o j a n s t v o ,
a c a r a k a o b o i j e g i z a b r a n i k a .C a r u k a s n o j a n t i c i p o s t a j cb i 6 c n u m i n o z - n ep r i r o d c , d a l e k o i z a d s v o j i h
at
'-) po(1anrKa.
B i b l i o g r a f i j a :M . G r b i 6 , S t a r i n a r ,I I I s e r . X i X I , 1 9 3 5 / 3 6 ,1 9 0 ; M . G r b i t , O d a b r a n a p r i k a i r i t n s k . a
'_) p l a s t i k a u N a r o d n o m m u z e j u , B eo g r a d , 1 , 9 6 0 , 7 1 - 7 2 t, a b . L X I L X I I , k a t . l O ; R . D e l b r i i c k ,
Spitantike Kaiserportrats,Bonn, 1912, 121; H. R. l,'Orange, Studien zur Geschirhte des spatantiken
F Portriits, Oslo 1933,64; W. von Srdow, Zur Kiinstgeschichtedes spatantib.enPortriirs in 4.
arI
*. J a b r b u n d e r t n a c h C b r i t i , B o n n 1 9 6 9 , 2 3 , 2 5 ; M . G a r a i a n i n- J . K o v a i c v i 6 , A r b e o l o i k i n a l a z i u
F, Jugoslaztiji,Beograd 1966, tab. LIX; L'art en Yugoslatie de la prehisrorie ) nos jours, Paris 1971,
k a t . 9 0 ; R . C a l z a , Q u a d e r r t i e C u i d e d i A r c h e o l o g i a , 3 ,R o m a 1 9 2 2 ,N o . 1 , 1 1 ;P . P e t r o v i 6 ,N l i z z
- a n t i i b o d o b a , N i 5 1 9 7 6 , 1 5 2 , s l . 1 3 a b ; K . ' W e i t z m a n ( e d . ) , , 4 g eo f ' S p i r i t u a l i t y ,N e w Y o r k 1 9 7 9 ,
1 6 - 1 8 , k a t . 1 0 ; D . M a n o Z i s i , A n t i k a ( U m e t n o s t n a t l u J u g o s l a v i j e )B , e o g r a d ,Z a g r e b ,M o s t a r 1 9 8 2 ,
rr' 1 2 8 , s l . 1 0 3 n a s . 1 2 9 ; M . V e l i i k o v i 6 , t : A r h e o l o i k o b l a g o S r b i j e , B e o g r : r d1 9 8 3 , 9 2 9 3 , k a t . / 3 ; L j .
Popovi6, v Umetniika baitina Srbije, Beograd 198.+,50, br. 86. [J.R.l
F
Z 12261 1226)
Statua mu5karca Male statue
Bronza, Supljelivena Bronzc
V i s i n a 1 5 4c m Height 154cn.r
Ljubljana (Emona) Ljubljana (Emona)
SredinaIV veka nove ere M i d d l e o f t h e 4 t h c e n r u r yA . D .
N r r o d n i m u z e i ,L j u b l j a n a , NationalMuscum, Ljubljana,
inv. br. R 2467. No. R 2467
LN j u p l j e l i v e n a s t a t u as a d u v a n aj e u c e l i n i . L i c e j e l i r o k o , n a g l a l e n i hj a g o d i c a .P o g l c d u k o i c n . N a
co .jc
N o i i m a s u u r e z a n eo i n e j a b u i i c e i z e n i c e .O b r v e s u v e o m a n a g l a i e r r cN . o s j e u k o r e n u n a g l a i e n ,d o k
 \ u n o z d r v c z a o b l . i e n eS. t i s n u t e ,m a l e u s n e r a z v u i e n es u u o s m c j a k .B r a d a j c v c o m a i z r a Z c n a .
Z r a k a s t oi z v e d e n ak o s a p o k r i v a i d e o i e l a . U i i s u p o s t a v l j e n ek o s o . V r a t j e d u g i b l a g o n a g n u t
prcma kiimi. Izgled lica jc miran, bez.rz.raz.a.
'fclo
j e o b a v i j e n ot o g o m , k o j a p a d a u b o g a t i m n a b o r i m a .D e s n ; rn o g a j e s a v i j e n au k o l e n u . S t r u k j c
n a z n a i e nn i z o m n a b o r a .D e s n a r u k a n e d o s t a j e P . r a v i l n o o b l i k o v , r n al e v a r u k a j e u i - a i t r n l r , t r k o J r
l i v a r i p r o p o r c i j e .N a n o g a m as u c i p e l c .O n c p r c l a z c p r e k o r i s a u v i d u t a l a s : r s t oe b l o g e , k o j a j e n a
p e t i r a s t a v l j e n ai i z n a d i l a n a k a p r i v c z a n a .D o n o v i n a c i p e l a m : s u r a v n i .
t S i b l i o g r a f i jH
a :. F r e y c r ,M H K 6 , 1 8 3 6 , 1 1 2 ;P . H i t z i n g e r ,M H K 1 1 , 1 8 5 6 ,1 7 ; P . P e r t z z i , M H K
1 4 , 1 8 6 5 ,7 4 ; D i m t z . , G e s c h i c h t eK r a i n s I , 1 8 7 1 , 7 7 ; R . I - o i a r , V o d n i k p o z , b i r k a hN a r o d n o g o
rnwzejart Ljubljani, Ljubljana, 1931,7a; Lehmann-Hartleben, I)lc rijmischan (]rossbronzen, I\erlin-
t - e i p z i g ,1 9 2 7 , l . a AJ; . K a s t e l i c L, i k o ' - n i s z e r ,L ; u b l j a n a1 9 5 1 ,1 9 0 ; J . S a i e l ,V o d n i k p o E m o n i ,
I - j u b l j a n a1 9 5 5 ;i s t i , K r o n i k a V I / 1 , 1 9 5 8 ,Z ; S . P e t r u ,A r b e o l o i k ir e s t n l AX I I I X I V , 1 9 6 2 6 3 , 5 1 3 ;
i s t a , , 4 r g oX / 1 , 1 9 7 1 ,1 0 1 .f S . P . j

12271
Glava kasnoantiikog cara
Domaci vapnenac
Ukupna visina 36 cm
Visina glave 31 cm
Sirina lica 15 cm
Cavtat (Epidaurus)
Druga polovina IV stolje6anove ere
Gradski muzej, Dubrovnik (Zbirka
R u p e ,i n v . b r . 1 5 )

1227)
Head of a late classical emperor
Local limestone
Total l-reigl-rt 36 cm
Height of tl-rehead 31 cm
Vidth of the face15 cm
rt Cavtat (Epidaurus)
Secondhalf of thc 4th centurv A. D
o
(, M u n i c i p . rM l u s c u m .D u b r . , r' i i k
D ( C o l l e c t i o nR u p e , N o . 1 5 )

P o r t r e t o s o b e z r e l o g d o b a i i v o t a , s p u n o m b r a d o m k o j . r p o k r i i . r g o t o v o p ( ) l o \ L e ul i e . r .( ' l r r . r 1 c
F i i r o k a i k r u p n a , n o s t a n a k i d u g , o b r e z i p u n i . O b r v c s L ln e z n r t n o u z - d i g r r u t ie s a v i j c n c .C ) i i s u m a l e
i r r s t v o r e n e ,s p o s v c o k r u g l o m i a r e n i c o m i m a l o r n z j c n i c c x r . U s t a s u n e z n a t ; f oo t v o r e n x ,f , v r x t
F i z r a z i t o i i r o k . e c ) o j e n i ' I i " , a i z - n a dn j c g a j c p r i k a z : r n at r ; r k ; ro k o k c , j r ,s u s v r d l c r n i z b u ! e n e o h r u g l e
r u p e . K o s a n i j e p r i k a z a n a ,j e r j e p o k r i v a t r a k a . S t r a 2 n j id i o g l a v en i j e u o p t e i z r a t l e n .N a g l a v i s e
z a p a L a j um n o g a o i t e i e n j a . N o s , u s t a i v r i a k b r a d c s u o t u i e n i , a p o v r i i n a g l a v ej c v r l o i z ) i z , t t n ti
o l t e 6 e n a .N a o s n o v i t r a g o v am a l t e r ak o j i s e z a p a Z a j uu g l a v i v a l j a p r e t p o s t a v i t ic l aj e p o r t r e t b i o
\, u z . i d a nk a o s p o l i u m .
,U P o r t r e t j e d o s t a p r i m i t i v n o r a d c n i o i i t o j e d a n i k a d n i j e b i o d o v r i e n , j e r j e t e k , r b o c i r a n .D i a d e m s
p e r l a m au g l a v i p o k a z u j c d a j e n e s u m n j i v ob i l a n a m j c r ai z r a d i t i c a r a .D i a d c m , n a i m c , p r i p e d e
F c a r s k i r ni n s i g n i a r n ak o j e u v o d i K o n s t a n t i n 3 2 5 . g . n . e .n a p r o s l a v i s r o j \ h . ' i c c n n n L l ao, d n o s n o
Z d e c e n n a / i as v o j i h s i n o v a .Z a o d r e d i v a n j ev r e m e n ai l i i n o s t i k o j u j e p o r t r e t t r e b a l o d ; r p r i k a z u j t
m o Z e p o s l u i i t i b r a d a ,k o j a s e k o d v l a d a r ai z I V s t o l j e 6 an o v c c r c p o j a v l j u j c t c k s r e d i n o m r , , g r
s t o l j e 6 aT . ada je, merlutim,inaju samo nekj vladan koli kratko vladaju(Nepotian,Vetrenion).
K a s n i j c j c i m a c a r f i l o z o f J u l i j a n A p o s t a t a .N ; c g o v a b r a d a j e g u s t a ,f i l o z o f s k a . U I V s t o l j e i u n . e. j o i
c a r E u g e n i m a b r a d u , d o k 1 eo s t a l i b r i j u , a l i s e b r a d a o v o g p o s l e d n j e gc l o s t ar a z l i k u j e o c l o n e n a
c p i d a u i s k o m p o r t r e t u . U V s t o l j e 6 un . c . c a r c v i o p c t u g l a m o m b r i j u b r , r d u ,s v e r i o M a k s i m a . C e ! 6 a
j e o p e t t e k u d r u g o j p o l o v i c i V s t o l j e 6 an . e . Z b o g t o g a b i n a j p r i h v a d j i v i j eb i l o d a g l a v ap r e c l s t a v l i a
c a r aJ u l i j a n aA p o s t a t u ( l m p . C ) a e s aFr l a v i u s M a g n u s M a g n e r t t i u sA u g u s t u s , 3 6 l - 3 6 3 ) , a i i t a
a t r i b u c i j a ,s o b z i r o m n a n c d o v r i e n o s ti s l a b k v a l i t e t p o r t r e t r , n i j c . i g u r . r n .
v
B i b l i o g r a f i j a :G . N o v a k , P o " L i j e sDt u b r o t , n i k a l , D u b r o v n i k 1 9 6 2 ,s l . 3 1 ; N . C a m b i , Z b o r n i k
ca
N N a r o d n o g r n u z e j au B e o g r a d uV I I I , 1 9 7 5 , i 5 6 i d . , t a b . i 1 , I 2 [ N . C . ]
 [228] 1228)
Stela ietiri poprsja Stela with four busts
1 \ e K lv a p n e n a c Soft limestone
vrslna glave l+,)-1,i.) cm H e i g h t o f t h e h e a d s1 4 . 5- 1 7 . 5c m
S i r i n ai i c a 8 , 5 - 1 0 c m W i d t h o f t h e f a c e s8 . 5 x 1 0 c m
B i l i m i S 6 ek o d Z e n i c e Bilimi5ce near Zenica
I V s t o l j e 6 en o v e e r e 4 t h c e n t u r vA . D .
Zemaljski muzej BiH, Sarajevo, N a t i o n a l M u s e u m o f B o s n i aa n d
inv. br. 84. HerzegovinaS , a r a j e v oN
, o. 8,1
U n i s i s r c l eo r i k a z a n es u u r e l j e f u i c t i r i p o l u f i g u r e e n f a c e u j e d n o m r e d u : i . e n a ,d i j e t e ( m l a d i 6 ) ,t e
t l ' a n r u i k e r c . r .Z c n r j c o . l j c v e n au t u n i k u d u g i h i i i r o k i h r u k a v a - d a l m a t i k u . P r e k o d c s n o g r a m e n a
-
z a p a L as e i i r o k a t r a k a , k o ; a p r e d : t a v l j ao g r r . r cs l i c : r nS a l us r c s a m a .O k o v r a t a i e o g r l i c a s
p r i r i e . k o m i . : g r r f o m n . r p r \ i m a . U d e r n o i r u e i J r z i p r c d m e t. l i c . r ni r b u e i . , n . , . u f , r - " j c p r . t c n j e .
M l a d i t j e o d j e r e n u t u n i k u k o j a s e k o p 6 a n a d e s n o m r a m e n u f i b u l o m s l u k o v i m g l a v i c a m a ;u l i j c v o j
r u c i d r i i k o i a r i c u . N a t u n i c i , k o j a ; e p r i k a z a n au n a b o r i m a , r ' e r t i k a l n i m i p a r a l e l n i mu r c z i m a , k a o i
k o d i c n e , p r i k a z a n aj e s v a s t i k a .O s t a l a d v a p o p r s l a t a k o d e r s u m u i k a r c i , o d j e v c n i u t u n i k e ,
p r i k a z a n cv e r t i k a l n o p a r a l e l n i mu r e z i m a i z a k o p i a n c f i b u l o m l u k o v i h g l a v i c a .N a t u n i k a m a s u
p r i k a z a n es v a s t i k e ,a l e d a n o d n j i h u r u c i d r L i i o t u l u s .
G l a v e i l i c e p r i k a z a n es u p o t p u n o n a i s t i n a i i n , t j . i m a l u t r o k u t a s t i i l i k r u i k o l i k i o b l i k , i a k o j e r e i o
l i c i m a _ r a z l i i i t o gs p o l a . K o s a j e p r i k a z a n as h c m a t i i n o p o p u t k a l o t c , p a i m a r a m a Z e n en a .g-l a r : i ,
i s p o d k o j e r " , o 6 i u a k o s a u s i t n i m c r t a m ; r ,s l i i n o , k . " . r i n u k o s n i c a m an a g l a v i . O i i s u
b a c l e m a - s t oogb l i k a , s o z n a i e n o m z j e n i c o m i o i t r o u r e z a n i m k a p e r m a .I n o s j e n c r r r i k u l i r a n , g o t o v o
k a o d a j e p r i l j e p l j e n ,a u s t a , p r i k a z a n am a l o m c r r o m , n a k r a j e v i m a s u s a v i n u t a .K o d m u i k a r a i a
b r a d a i c p r i k a z a n aj e d n o s t a v n i mu b o d i m a , a r u k c g r u b o i p r i m i t i v n o , d o k j e n a k i t i . e n ei z r a d e n
p a z l l1 \ ' o .
A u r e l i u s C r e s c e n t i n u isJ u l i a n a p o s t a v i l i s u s p o m c n i k s r - o ms i n u F e l i c i a n u .K a s n o a n t i i k a f i b u i a s
l u k o v i m g l a v i c a m av o d i n a s u I V s t o l l e 6 en . c l .i l i n a r . r j e g o rp.o i e t : k , u d o b a t e t r a r h i j e.
P r e m . ri . z n c s e n o mo.p i s u , c c r i r i p o p r sj a i l i p o r t r e t a ' a s t c i i i z Z e n i c e p o k a z u j u d a j e u p e r i o d u
t e t r . r r h r j pe o t t . i . t o -n o v i l : k o v n i p i . , tr . . . r p o k a z i r : o h i p l o i n o s r r . l i e ' | . rl .r n c r r n o ' r .i e m a r i z , r c i j u ,
t i p i z a c i i u i s i m e t n j u . T c k a r a k t e r i s t i k ed o l a z e p o s v o j p r i l i c i s v e l i k i m b r o j e m o r i i c n t a l a c ", n a ! "
k r a j e v e .I z g l e d a d a s c n a j o i i t i j e o t k r i r . a u k r a j e r . i m aB o s n e i H e r c e g o v i n e , ' n an j c z i n o m c e n t r a l n o m
p o d _ r u i l u , . u n u t aZ r e n i c c T r a v n i k a - V i i n j r c e( K i s e l j a k a )i B r e z e .
B - i b l i o g r a f i j aC: . T r u h e l k a , G Z l . , l I V , 1 8 9 2 , 3 4 4 ; D . S e r g e j e v s k iG , ZM XL|V,1932, isti, Godiinjak
I I I , C e n t a r z a b a l k a n o l o i k ai s p i t i v a n j ak, n j . 1 , 1 9 6 5 ,t l 2 1 3 6 .[ V . P . ]

122sl 122s)
Figuralni kapitel Figural capital
Mramor Marble
vlsrnal) cm Height 25 cm
Gamzigrad (Felix Romuliana) Gamzigr:rd(Felix Romuliana)
,l
Oko 310. godine nove ere c . 1 1 0A . D .
U1 Narodni mu_?eZ
j , a j e t a r ,i n v . b r . 7 5 7 . N a t i o n a l M u s e u m , Z a j e i a r ,N o . Z 5 Z
a F r a g m e n r o l a nf t g u r a l n i k : p i t e l u k r a i c n s a i e t i r i n a s p r a m n op o s t a v i j e n aa k a n t u s o v al i s t a . I z m c c l u
(i l n t o r . r , u , d o n i e m . l c 1 u ,p r i k a z a n aj e g l a v a S i l e n ai g l a v a z r e l e Z e n c .G l a v a j c p o r t r e t n o m o d e l o v a n a .
O k r u g l o l r c e u o k v r r u j c t a l a s a s t ap, o s r e d i n rr a z d e l j c n ak o s a u k o j u j e u p l e t e n v e n a c o d b r i l l e n a . C ) t i
s u k r u p l t e , s n a g l a i e n o mz c n i c o m . N o s j e k r a t a k , _ au s r a m : l : . G l . r v am o 2 d a p r i k r z u j e G a l e r i j e v u
r r a i k u R o m u i u r R o , n u l a ,i l i ' r p r u g u \ : l c r i i r , C . t l t r t i a I a l e " i a . l l 5 ? . } 5 0 l j .
F l l i b i l i o g , r . r t i i a : s r e i o v i c ,t : G a m z i g r a d - K a s n o a n i i t k i u r s k i d . ; o r a c , 4 5 K a t a l o g G a l e r i j e 5 A N U , .
rrl l.
l 3 e o g r a d ,1 9 8 1 .K r t , - ) 3 , J 5 ; i s t r , S t a r i n a r ,X X X V I , j 9 8 5 , 6 1 , s l . 1 1 . f D . S . l
F
-

lr'
,rt [230] [230]
StelaJulije Valerije Stelaof Julia Valeria
F T-\^* ^;; Local lin-restone
z Visina 52 cm
v aPtrLtrdL

Height 52 cm
S i r i n a3 1 c m Vidth 31 cm
D e b l j i n a 1 Oc m Thickness 1Ocrn
Visina biste 25 cm H e i p h to f t h e h r r s ra i c m
Solin (Salona) Sohn (Salona)
Prva decenijaIV stolje6anove ere First decadeof the 4th cenrury A. I).
A r h e o l o S km i u z e i ,S p l i t , ArchaeologicalMuseum, Split,
f't
cO inv. br. A 1501. No. A 1501
c\
 S t e l aj e m a l o g f o r m a t a , a s a s t o j is e o d z a b a t as i e t v e r o l a t i d n o mr o z e t o m i g i r l a n d o m o d [ s t o v a . S a
s t r a n az a b a t as u j e d n o s t a v n ia k r o t c r i j i . l s p o d t i h a r h i t e k t o n s k i he l e m e n a t aj e n i i a , k o j a j e p r e m a
g o r e p o l u k r u Z n o g o b l i k a . U s l o b o d n i m p r o s t o r i m a k o j e o s t a v l j ap o l u k r u g n i i e s u l i s t o v i . U n i S i j e

'"''.fthY*i?H!+,""t?',11,:'"3"'
b i s t a Z e n e .I s p o d n i i e j c ; e d n o s t a v n o u o k v i r e n o p o l j e , s a s l j e d e 6 i mt e k s t o m :

XIT MECVM CONCORDI

TER ANNIS XVIII
Z e n a j e o d j e v e n au p l a i t , k o j i d r Z i d e s n o m r u k o m . I s p o d p l a i t a v i d i s e d a l m a t i k a ,k o j a j e , j e d n a k o
k a o i t u n i k a . i s p o dn j e , b o g a t o u k r a i c n a . G l a v a j e k r u p n a , s a S i r o k i m v r a t o m , o k o k o j e g aj e o g r l i c a .
K o s a j e r a z d j e l i e n an a s r e d i n i i b a i e n a j e s t r a g ad o z a t i l ; k a , g d j e j e s k u p l j e n a ,p r e s a v i j c n ai v r a 6 e n a
p r c m a t j e m e n u . U k o s i j e n e k a v r s t a d i a d e m as b r o i e m n a s r e d i n i ,a l i t a j d c t a l j f r i z u r e n i j c . r s r - i m
j a s a n .T i p k o s e s e , 6 i n i s e , p o v e z u j es t i p o m k o s e D i o k l e c i j a n o v ek 6 e r i G a l e r i j eV a l e n j e ( u m r l a o k o
3 1 5 ) . L i c c Z e n ej e i i r o k o , o i i r a s t v o r e n ei u k o i e n e . U s t a s u i i r o k a i s h e m a t i z i r a n ak, a o i o s t i l i
d e t a l j i l i c a : n o s , o i i i t d . P o v r i i n a ; e s t e l em j e s t i m i i n o o i t c 6 c n a .U b j e l o o 6 n i c a m as u i z b u i e n e
z j e n i c e ,a S a r e n i c ai z g l e d ak a o d a n i j e n a z n a i c n a .S t i l s k i s u e l e m e n t ip o r t r e t a r i p i i n i z a r e r n r h i j : k o
d o b a . O i i t o j e d a j e v c i n a s t u p i l ai k o n i z a c i j af i g u r e . K a r a k t e r i s t i k ek a s n e a n t i k e s u i t i p o v i b o g a t o
v e z e n co d j e i e , i t o s e z a p a Z an r m n o g i m p o r t r e r i m : r z r o g a d o b a .
B i b l i o g r a f i ; a :C I L i l I Z O + e; L . R i e g | ' S : p i t r d m i s c h eK u n s i i n d u s r r l eI , Y / i e n 1 9 0 1 , 1 0 5 , s l . 3 t ; K .
P r i l e t e l j , V j e s n i kA H D L I I I , 1 9 5 0 - 5 1 , 1 4 5 i d , t a b . X I I I ; S . R i n a l d i T u f i , A t t i d e l l a A c c a d e m i a
N a z . d e i L i n c e i C C C L X V I I I , 1 9 7 1 , 1 0 2 , b r . 1 9 , T a b . V I , 3 ; A r h e o l o i k i m u z e j u S p l l r a ,V o d i i , S p l i t
1 9 7 2 ,L 8 , b r . 2 9 . [ N . C . ]

[231] [231]
Freska sa likovima pokojnika Fresco with the figures of the
M a l t e r ,b o j a deceased
Dimenzije Mortar, patnt
Beika, lokalitet -Bresr Dimensions
Druga 6etvrtinaIV veka nove ere Beika,site"Brest"
V o j v o d a n s k im u z e i , N o v r S a d S e c o n dc u a r t e ro f t h e ' t t h c e n t u r vA . D
M.,seuil of Vojvodina, Novi Sai
N a i s t o d n o m z i d u g r o b n i c e p r a v o u g a o n eo s n o v e ,z i d a n e o c l k a m e n a i o p e k e , s a k r o v o m n a d v e
v o d e , s a i i n j e n i m o d s p o j e n i ht e g u l a ,n a l a z i s e f r e s k a n a k o j o j s u f r o n t ; r l n o p r e d s t a v l j e npi o k o j n i k
r n j e g o v aZ e n a .F r e s k aj c u o k v i r e n a d v o s t r u k o m b o r d u r o m : u n u t r a i n j a j c t a n k a c r n a l i n i j a , a s p o l j n a
j c l i r o k a c r v e n at r a k a , o i v i d e n as a u n u t r a i n j e s t r a n c i s t o v e t n o r nc r n o m l i n i j o r r , d o k j e i z m e d u d v e
l i n i l c m e d u p r o s t o r n e o b o j e n ep o d l o g e . I z n a d g l a v al i k o v a s u v i s e i e g i r l a n d e .S a l c v c i d c s n c s t r a n c
n a l a z es e , d v e k o r p e ( m o d i i , k a L a t h e s )P. o z a d i n aj c p o d e l j e n an a d v e z o n e p o v i s i n i d o n l a j e s v e t l o
- z c l e n a ,a g o r n j a t a m n o p l a v a . M u i k a r a c , n a l e v o j s t r a n i , d e s n u r u k u d r Z i n a g r u d i r n a ,d o k m u j e
lf) l e v a p o d o g r t a i e m . V i s o k o g j e r a s t a ,g o l o b r a d , k r a t k e k o s e , o i e i l j a n e k a 6 c l u . O d e v e n j e u b e l u
r u n i k u d o i s p o d k o l e n a s a p a r a g a u c i i j a mnaa r a m e n i m a ,g r u d i m a , k o d d o n j e g p o r u b a i o k o r u i n o g
(-, z g l o b a . P r e k o n j e i m a c r v e n u h l a m i c l u ,z a k o p i a n u n a d c s n o m r a m e n u , k o j a u d o n j e m d e s n o m u g l u
r r n av e l i k i p r a v o u g a o n in a i i v a k - t a o l i o _ nL, t t c o s n o v e n a k o j o j s u i z v e z e n ik r u g o v i , u p i s a n i u r o m b .
--) N a n o g a m a i m a v l s o k e c r v e n c i i z m e . 2 . r o , t " d e s n es t r a n e ,i m a o b e r u k e s k u p l j e t e n i g r u d i m a :
u d e s n o j d r Z i l j i l j a n , a u l e v o j - p l a v i i a s t u s t a k l e n uv a z u . G l a r . aj e d o s t a o i t e 6 e n : r ;, r l i s e i p a k r . r a z i r e
F f r i z u r a u o b l i k u p u n d e o d d v a r e d a p l e t e n i c a ,o b m o t a n i h o k o g l a v e .O d e v e n aj e u d a l m a t i k u
b l e d o l j u b i 6 a s t eb o j e , s a t a m n o p l a v i mk l a v i m a .
F P o r e d f r a g m e n a t an e k o l i k o s t a k l e n i hp o s u d a i p o z l a 6 e n cb r o n z a n el u k o v i i a s t e f i b u l e , u g r o b u j e
o t k r i v e n i K o n s t a n t i n o v b r o n z a n i n o v a c , k o v a n 3 3 3 - 3 3 4 . g o d i n e , 5 t o p r e d s t a v l j at e r m i n u sp o s t
- q u e m s a h r a n j : a n j au o v u g r o b n r c u .M e d u t i m , n a o s n o v u s t i l s k i h e l e m e n a t ao v e , a i d r u g i h f r c s a k a
u g r o b n i c i , k a o i f r i z u r e i o d e d ep r i k a z a n i h l i i n o s t i , m o g u i e j e d a j e d o s l i k a n j ag r o b n i c c d o i l o
,.r', n e S t or : n i j e . m o Z d ar e e u d r u g o j d e c c n i j il V r c k r t t . e .
,U B i b l i o g r a f i j a :M . M a n o j l o v i c , A r h e o l o s k tp r c g l e d 8 , 1 9 6 6 , 1 3 8 - 1 3 9 ; U m e t r l o s tn a t l u J u g o s l a o i j eo d
'praistorije
o s t e r r e i i hdo h e n Beograd-sarajevo 7971.,br. 138, sl. 88; I. Nikolajevi6, Jabrb, der
i s cdanas,
F B y z a n t i n i s t i k2 9 , 1 9 8 0 , 1 0 4 3 0 5 ; D . M a n o - Z i s i , A n t i k a ( I J m e t n o s tn a t l l r
Z J u g o s l a v i j e )B , e o g r a d ,Z a g r e b ,M o s t a r 1 9 8 2 , 1 4 7 ,s l . 1 0 7 . [ I . P . ]

@
c-)
o.l
 12321 1232)
MinduSa Ear-ring
Zlato, oniks, biser Gold, onyx, pearl
Ukupna d'tLina 3,5 cm T o t a l l e n g t h3 . 5 c m
Sirina 1,3 cm Vidth 1.3cm
Paji6asalaS-severne nekropole Paji6asalai - northern cemeteriesof
Viminaciwma Viminacium
Kraj III ili po6etak IV veka nove ere End of the 3rd or beginning of the 4th
N a r o d n i m u z e j , P o 2 a r e v a ci,n v . century A. D.
anti6ko-vizantijskezbirke National Museum,Po2arevac,
Viminacijuma 2170 Classical-Byz^ntine Collection of
Viminacium 2170
M i n d , u S uf o r m i r a j u , z l a t nei l i p s o i d n ti o r d i r a n io k v i r . u k o m e s e n a l a z ik a m e j ao d d v o b o j n o go n i k s a
r n a d o n r e md e l u o k v i r a f i k s i r a n i _ p o p r e cdnei c , .n a k o m e v i s ei e t i r i z l a t n ap r i v e s k ak o j i
se zavrSavaju-sitnimbiserima. Jedin--bisernedostaje.Kameja u okviru.je drosLojna, sa'pozadinom
t a m n e b o j e i l i k o m m u i k a r c a u p r b f i l u n a l e v o m l e i n o b e l e . b o j e .L i c e m u i k a r c a ' j e g l a t f o o b r i j a n o .
Nos i celo u istoi
T1rr...: . r a v n i .U s r a s u i z r a 2 e n a ,s a v e o m a i s r a k n u t i m u s n a m a .6 r a d a j e m a : i v n a
I r a T v l l e n aL' ) k o i e k r u p n o i i z d l z e n o , s a r e l i k o m o k r u g l o m r o 2 n . j a c o m i n a z n a i e n o mz e n i c o m .
l z r a i e n e o b r v e . u o b l i k u l u k a , d o p i r u d o s a m o g - k o r e n a - n o s aK. r a r k a k o s a y 6 [ u 1 . u y . l i c e i o s t a v l j a
' l o b o d n o v e l i k o u v o . K o s ai e p r e d s t a v l i e nrae l j i f n o , s i r n i m p r a v o u g a o n i c i m at a, k o d a i m a i z q l e d '
Pieltnteg saca.Vrat ie kratak i masivan. Figura je obudena u ogrtail iiji su gornji rubovi oko"vrata
reltelnoDrlKazanl-
O b l i k o v e m i n d u i e s a p r i v e s c i m ak a r a k t e r i s t i i a nj e z a r i m s k i n a k i t i z I I I v e k a n . e . S t i l s k eo s o b i n e
p ' k a z a n o g l r k a - k o s o i e l o . m a s i v n av i l i c a .z d e p a s vt r a t i . n a r o i i t o , k r u p n e o c i p r o d o r n o gp o g l e d e .
vezuju minduiu iz viminacijumskih nekropola ia period rane tetrarhije,il. z^ tazdobli, o[J t6o. g.

Nepublikovano.[LP.]

12331 12331
Beogradska kameja The Belgrade cameo
ViSeslojnisardoniks Layered sardonyx
Dimenzije 15x19x2,5 cm D i m e n s i o n s: 1 5 x 1 9\ 2 . 5 c m
Kusadak kod Mladenovca Kusadak near Mladenovac
Druga 6etvrtina IV veka nove ere Secondquarter of the 4th cenrury
Narodni mwzej, Beograd, A. D.
inv. br. 1.16/IV. National Museum, Belgrade,
No. 116lIV
od velicanstvenezaokrugljene k-amejeo6uvan ;9 -
9"-o manji deo. Prikazuje ratnika jahaia, sa
Fl
diiademom u kosi, koji u trijumfu jale iznad pobijenih, zarobljenih ili vezanih varvara. Izvrsno
cf) rezan kamen, sa efektno upotrebljenim razliiitim bojama, majstorski doiarava ideiu umetnika za
- r a z r , i j a n i e mf i g u r a l n ep r e d i t a u ed a t e u n i s k i m t o n o v i m a k a m e n a .u k o n t r a s t u p r e m a m l e i n o p l a v o j
(, p o d l o z i S v e f i g u r e . b e ^ zo b z i r a n a o r g a n s k u p r o s t o r n o s r .d a t e s u u j e d n o l r a v n i i , k a o r a v a n ' s l o j ,
r-.)
aphcrranena osnovu. centralno mesto pripada jahaiu koji trijumfalno jezdi na luksuzno
zauzd.anomi osedlanom konju iznad pilih i pobedenih neprijatelja. Levom rukom drii uzde,
r . d e s n o m , b a ckao p l i e .o b u t e n i e u t u n i k u i p a n c i r ,a n a r i m e n u m u l e p r s ao g r t a c .N a n o g a m ai m a
F i i z m e U k o s i , k o i a u o k v i r u i e i e l o k r u p n i m L o v r d i a m a , v e z a n aj e t r a k i k o j a J a h a e ud a j e o * b e l e z ; e .
n a j v i i e g r a n g a .o d n o s p o b e d n i k a i p o b e d e n i hc i a t j e , p r e s v e g a ,u a p s t r a k t n o j ' p o d e l p i rostora
kamene plode na gornje i donie pariije i sa karakteristl6nim situacijim" ,t koii*" su se nasli
F
n p o b e d e n i : n e k i , u z d i g n u t i h r u k u , k o j e p r e k l i n j u z a m i l o s t ; d r u g i s u n a k o l e n i m a ,s a r u k a m a v e z a n i h
- na ledima; neki su vec mrtvi. Stilski, ona pripada sredini IV. veka n. e. Svi predstavljeni elementi
nalaze se i na scenamabitke na sarkofagu-Hilene, koji se sigurno datuje u drugu ieivrtinu IV. veka
-periodu,
n. e. Ako se_uzmeda .je beogradskakame.janastalau istom tada se u iaru - jahaiu mora
\l
prepoznati.Konstantin Veliki (Imp. Caesar C. Flaviws Valerius ConstantinusAwgustus, S06-337)
,(, koji ie ovekoveien u nekim od njegovih znaiajnih pobeda. Kako su pobedeni vivari predstavl.jJni
F kao Germani,sa kojima je Konstaniin ratovao,'tim pre je identifikacija sa tim carem bl'iZa. Znatajne
z analogije za da:ov3nje nalazimo na zlarnom noucui251326, gde je car predstavljen sa trakom
u kosi kao raniie helenistidki vladari.
B _ i b l i o g r a f i j aA: ._ F u r t w i n g l e r , A n t i h e G e m m e n , V o l . I I I , W i e n 1 9 0 0 ,4 5 3 - 5 5 8 , s l . 2 3 4 - 2 3 6 ;
G. Rodenwaldt, JDAI 37: r9n,
]9-22; G. Bruns, Staatskameendei +. lahrhunderts, Ber\n 1948,
20;.M. i D. Garaianin, Arheololha nalaziita u Srbiji, Beograd 1951, 145; M. Grbi6, Oclabrana
grika i rimska plastiha u Narodnom muzeju u Beo'gradu,\eograd 1958, 98-9g, tab. LXVIII, kat.
!-r _-0.!;.M. Gara3anin,J. Kovaievii,,4rheoloiki nalizi u Jugoslaoiji,Beograd 1956, tab. LX;
K. \Weitzman 1ed.S, Age of Spiritualtty, New York 1979:85, kat. 21; D."Mano-Zjsi, Antika
( 9 T g , l o . t , n a t l u J u g o s l a v i i eB l.eogradZ . a g r e b ,M o s r a r t 9 8 2 , t 2 l , s l . l 0 4 1 n as . 1 3 b ) ;
M . V e l i c k o v i c ,u : A i h e o l o i k o b l a g o S r b i j e ,B e o g r a d 1 9 8 1 , 9 4 - 9 5 , k a r . 2 5 ; L i . P o p o u i i . r ,
c-) Umetniika baitina Srbije, Beograd, 1994, 52, b;. SZ. [J.R.]
N
 12341 1234)
s portretom rimskog cara Gem with the portrait of a Roman
9"Tu
Jasprs,lntagllo emperor
1 , 3 X 1c m J a s p e r l, n t a g l l o
Nepoznato nalaziite u Dalmaciji 1.3x1cm
Druga 6etvrtina IV stoije6anove ere lJnknown site in Dalmatra
Arheoloiki mttzej, Zagr eb, Secondquarter of thc 4th centurY
inv. br. 15906 A.D.
l u s e u m , Z a g re b '
A r c h a e o l o g i c aM
No. 15906
G e m a j e e l i p s a s t o go b l i k a , s v r l o p r e c i z n o m o d e l i r a n i m p r o f i l o m g l a v c m l a d e gm u S k a r c ab e z b r a d e ,
k , , 1 . n r rjre o k o r i . - c n . r o p l c r e nu i i . n r . . K r r : k r c r i . t i i n r i c J o ' t a i z - d u i c n al i n i l . ri c l . r i n o ' a . r .
i r i z u r a k o ; a j e u ' g u s t i m r a v n i m l i n i j a m a p o 6 e i l j a n ao d t i e m c n a p r e m a i e l u d . o l . o d z a t i l j k a p r e m a
, r a t u l e p r i a j u d u Z i k o v r t a s t i p r a m e n o v i .O d v i j e n c as c n a z a t i l i k u o d - m j a r yk r a k o v i p r i . e z : n e l r P c e
tdenia)'. Glava je okrenuto uiesno (na pozitivu 1eprikaz.anlijevi profil). Tip frizure i karakteristiina
I i z i o n o m i j a u p u 6 u j u n a z a k i j u i a k d a j e r i j e i o p o r t r c t u c a r a i z K o n s t a n t i n o v c . e p o h eP. o s v e r n u
, u d e i i , u p i t a n j u j e l i k n a j m l a d e gK o n s r a n r i n r i o g s i n a K o n s t a n s a( F l a . r : i uIsu _ l i . u s . C o n s t a n s , 3 2 3
r 5 0 ) k o j i j " r " L o r o i e v e s m r r i i " p o d j c l c C . r r ' t r ' . r, l . r J a o I t a l i j o m , A f r i k o m i I l i r i k o m , a k a s n i j e
i i t a v i m i a p a d n i m d i j e l o m C a r s i v a ,a l i j e i s t o t a k o m o g u c n o d : ; e n j e c o p o r r r e m n c k o g a o .d
, i " q o u e s r a i i j e b r a 6 e ,K o n s t a n t r n a l l ( F l a u - i u sC l a u d i u s C o n s t a t t t i n u s s, l T - 3 + A ) i l t n e l t o m l a d e g
Konstancija II (Fla'oiusIulius Constantius, 324 361) [A R.-M ]

[235] 12351
bno-staklene plitice s portretima Bottom of a glass bowl with the
brainog para ^tl"trto- portraits of a married couple
Staklo ,l folijom Glass with gold foil
P r o m i e rf o l i i e 5 , 6 c m D i a m e t e ro f t h e f o i l 5 ' 6 c m
Strbinci kod'Dakova Strbinci near Dakovo
I V s t o l j e 6 en o v e e r e R e g i o n a lM u s e u m , D a k o v o , N o ' 7 2 3
Muzej Dakovitine, Dakovo,
' I

tnv. Dr. / z)
N a s a i u v a n o m u l o m k u s t a k l e n ep l r t i c e ,u m c d a l j o n u k o j i m j e u k r a l e n o n j e n o o k r u g l o d n o , z l a t n o m
f o l i j o m u r n e t n u t o m i z m e c l ud v a i i o j a s t a k l a( f o n d o d ' o r o ) l i n e a r n o s u o b l i k o v a n ap o p r s j a b r a i n o g
p n r n . O k " i . r n e d a l j o n ao b i l j e i a v a j u t r i k o n c e n t r i i n c k r u i n i c e , t a k o d c r i z v e d e n e . o dz l a t n e f o l i l c .
b b a p o p r s j a p r i k a z a n as u i , f a c i , m u i k a r a c s d e s n c ,a Z e n as l i j e v e . . s t r a n eM. u i k a r a c j e p r i k a z - a n
s k . " i k o o i i ! n r o , 1 ' rk o s o m , k o l a j e n a z n a i e n ak r a t k i m u r e z i m a .N e l i c u s e r a s p o z n a j uo i i s o b r v a r n a ,
t e n o s i u s t a ,d o k j e t i j c l o z : l o g r n u t op l . r i t o m Q t a l u d a m e n t u m )k, o j i ; e n a d e s n o m r a m e n u z a k o p i a n
v e l i k o m l u d n o r n f i b u l o m s r r i l . k o . i t i . Z e n a j c p r i k a z a n as f r i z u r o m k o j a s a s t r a n a ,p r e k o u i i i u ,
p a d a p r c m a r a r l e n i m a , a p o v r i i n s k i j e t a k o d e r l m e a r n o r a l i l a n j e n a k r a t k i m u r e z i n t a .O k o . t i e m e n a
Fl
a i o d s r e d i n ei e l a p r e m a z i t i l j k u f r i z u r a j c u i v r ! 6 e n a i i r o k o m t r a k o m , i i j i s u k r a k o v i i z n a d i e l a
- p o v c z a n i u i v o r . b e t a l j i l i c a g o t o v o i d e n t i i n o s u t r e t i r a n i k a o i n a l i c u t . n u l k a r c aa, n a s l i i a n n a i i n
(, i i . " " . r o s u o b i l j e Z e n io b r i s i J d j e 6 es n a b o r i m a v i i e s l o j n ed r a p e r i j e .M e d u . g l a v a m as u p r u Z n i k a
D n a l a z is e s t i l i z j r a n i p r i k a z c v i j e t a ,a u z r u b m e d a l j o n a ,p o i e v o d i - c n i n o gd e s n o gr a m c t r r , z l r t n o m
t u l i i u m r e i ' p r ' : n n a r p i .F l o r c n r i ' .
D D i o m c j a l j o n a i z n a d - l i j e v o gn u i k a r c c v o g r a m e n ad j e l o m i c ej e o t k r h n u t . P o o b l i k u f r i z u r e i t i p u
F fibule, kao-i tehniciukiaiai.rnja.o.. ,r..kI.,., pliticu ' portretimabrainog para moguino jc datirati
TT o k o s r e d i n eI V s t o l j e 6 a . . . . i o s v e m u s u d e 6 i , l i ; e i j e o i m p o r t u i z n e k e o d i t a l s k i h r a d i o n i c a ,
p r e m d a n i j e i s k l j u i e n o d a j c u p i r a n j u u v o z i _ i z d r u g o g j a k o g p r o i z v o d n o g _ c - e n t rP ao, rainja.
F t . r a a t s k e , X I V , 5 , 1 9 6 5 ,1 ' 4 7 - 1 4 8 ;
i 3 i b l i o g r a f i j a :B . R a u n i g - G a lei , V i j e s t in t u z e a l a c ai k o t t z e r a a t o r t H
ista, A"rheoloileipreglei l, 1965, 147; N. Cambi, Spiitantike und Fruhes Cbristentum - Jugosl:t_y,_i_en,
p y 6 p y l r i e nK u n s i g e s " c b i c h t e , B e r l i n 1 9 7 7 , 3 A 9 , s L 9 iB; . V i k i a - t s c l a n i i i ; A r h e o l o i h i z e s l n l A X X I X ,
H
t 9 7 8 , 6 A 2i d . l A . R . - M . l
\r'.
,9
F
Z

O
Y
c..l
 [236] [236]
Gema Gem
S t a k l e n ap a s t a G l a s sp a s t e
1 0 x 1 3m m 1 0 1 1 3m r n
Solin (SaLona) Solin (Salona)
I V s t o l j e 6 en o v e e r e 4 t h c e n t u r vA . D .
A r h e o l o i k i m u z e j , S p l i t ,i n v . I 2 0 3 9 A r c h a e o l o g i c aM
l u s e u m ,N o . I 2 0 3 9
B i s t a m u i k a r c a u p r o f i l u n a d e s n o .O c i j c v c n j e u h l a m i d u . D u i a k o s a u o k v i r u j e l i c e . J a s n oj e
p r i k a z a n o u h o . O k o j e o k r u g l o , s a n a z n a i e n o n z j e n i c o m . N o s j c r a v a n i i s t a k n u t .P o r t r e t l i i i n a
p r i k a z e v l a d a r an a n o v c L rs k r a j a I V s t o l j e 6 an . e . , a i i , z a r a z l i k u o c 1n 1 i h ,n a g l a v i n e m a d i j a d e m u .
I c ' l e n t i f i k a c i jjae v r i o t e i k a .
B i b l i o g r a f i j aF: . B u i i i , B u l l . d a L r n . 1, 9 0 4 ,X X V I I , 1 0 8 U . Z . I l

12371 12371
A u r e u s D i o k l e c i j a n a( 2 U + - i C 5j Aureus of Diocletian (284 305 A. D.)
5 r s l k ,l 0 2 - 3 0 5 .g o d i n en o v ee r e S i s a k ,3 0 2 - 3 0 5A . D .
Zlato Gold
P r o m e r 1 9 , 0m m , t e Z i n a5 , 1 0 g D i a m e t e r 1 9 . 0m m , w - e i g h 5t . 1 0 g r a m s
N a l a z i S t en e p o z n a r o P l a c eo f d i s c o v e r yu n k n o w n
N a r o d n i m u z e j , B e o g r a d ,i n v . I I 1 1 3 6 N a t i o n a l M u s e u m , B e l g r a d eN
, o.
\v DIocLETI AN'vs AVG. Nago pop.rfeDiokl.'I.-Ii1,.1r]9,"""-"rm
vencemna glavi,okrenut<r
,r.rdcsno.
Itv. CONSVI- VIIII P P PR COS okolo. SIS u odseiku.
[ ) i o k ] e c i j a n ' o b u i c n u t o g u , s t o j i s p r e c l ag, l a v o r no k r e n u r n a l n ' o , d r Z i g l o b u d c s n o j i k r a t k l p a l i c u
u l e v o tr u c r .
P o p u r P r o b r i D i . , k l e . i j r n i c p o s t a oc a r p o s l ek r a t k c i u s p c i n cv o j n i i k c k a r i j e r c( 2 8 4 ) .G o d i n e 2 8 6
\ 4 r k . r r n , r . l . r1nerp r o g l r s i o . r j . . r . " H kl o i c g u i J r . m u j . r i r L r l ur u g u . r : . r , r e k o l r k og o J r n r k : r n i j c
u u p r . r v l l . r nCi cr r ' ' t ' u _ nLrr k l i u i i ,i c K o n . r r n i i i r H l , , r . ri C . r l c r i i .ki. r u . ( . / . r r (c2 q 2 l ) . U u m c r n i i k o m
P o [ 1 : _ d up c r r u d r e t r : r h i j c , z a p o i e t t a k o s r I ) j o k l c c i j a n o m , p o k i r z u j ev i s o k s t e p e ni n d i v i d u a l n o s t i
r u d l i k u j e . s c n o r i n r p o 9 1 c . 1 , . rnna e s t c t i k t i ,u k o m c c l o r n i n i i ao r i j e n t a i n i u t i c a j , p o s e b n or z r ; r i e n
t t b , t l k r n . k r rknu \ n i ( . l r t r ., 4 u , u , . t z k o , n i . . u \ i . k u .u p . . i . r r l i j r,ur . . . l o i .oi r o i p r , , n t c n in. . r r o i i r , ,
u o d n o s u n a s k o r o . . g e o m e t r i j s k r . k u n . r pr tz r r d . . . r r s k o g p o . i . " , . . N a j p r e p a i a ' u o i i n j c g o v a 6 v r s t a ,
fn:lslvna
| o T p . g z r c ] l : ] ,k o 1 x7 - a u z l m as k o r o c c l u a v e r s n up o v r i i n u , a z a t i r r s l c d e p l i t a k r e l j e f
u p r o ! 6 e n i h l i n i j a , c i e k o r a t i v n o sut t r e t n a n L rk o s e r b r a d i i g l a v ai c t v o r o u g a o n o go b l i k a , i a j a k o m ,
g o t o v o b r k o v s k o r nv r a t o n i o l t r o o i v i i c n o m b i s t o m .
F!
tf) 9 i b _ i l i o g m f i j ac: . H . v . S u t h e r l a n d ,7 ' h e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g ev I , L o n d o n 1 9 6 7 , 4 5 7 6 r . 2 4 .
f B . B, t s . l
(,
i2 3 8 1 [ 2 3 8]
Aureus Maksimijana Herkulija Aureus of Maximianus Herculius
D ( 2 8 6 - 3 0 5 ,3 0 6 - 3 0 8i 3 1 0 ) ( 2 8 6 - 3 0 5 1, 0 6 3 0 8 a n d 3 1 0 A . D . )
F I{im,
l]..l 'ZIato2 8 8 - 2 9 3 . g o d i n en o v e e r e R o m e ,2 8 8 - 2 9 3A . D .
Gold
F
./ l ) r o m e r 1 8 , 9m m , t e L r n a5 , 2 7 g D i a m e t e r 1 8 . 9m m , w e i g h t 5 . 2 2 g r a m s
Nalaziite nepoznato Placeof discovery unknown
Narodni muzej, Beograd,inv. V 5259 Naitonal Museum, Belgradc, No. W
t./\

I .\v.MAXIMIANVSP F AVGNagopop.r;"ttlrkrsi,i,]ir,
g 1 ; r v io, k r c n u t o n a d e s n o .
,,..Ur,,,r,s lovoro"im
vencem
na
F
Z l{v. HERCVLI VICTORI okolo. PR u odseiku
\ a g H e r k u l s e d i s p r e d an a s t e n i . s l o s l o n j e n o mb ; r t i n o m s d e s n es t r a n ei l u k o r r s l e v e s t r a n e .P r e k o
I l c i k u l o v o g k r i l a p r e b a i e n aj c l a v l j a k o i . a .
l ) i o k l e c i j a n j e 2 8 6 . g o d . d ; r o t i t u l u l u g u s t ; r M ; r k s i m i j a n u ,s v o r n s t a r o m p r i j a t e l j u i r l t n o m c l r u g u ,
z r b r a v i i g a t a k o z a s a v l a d a r ai d a j u t r n r u u p r a v u n a d z a p a d n i r no b l a s t i m aC a r s t v a .P r e m aJ u p i t c r r . r
r H e r k u l u . b o g o v i m a z a l t i t n j c i r r a t e t r ; 1 r h i j eo, b o j i c ; rr u g u s t a n o s i l , rs u e p i t e t e :D i o k l e c i l a n / O ! ' 1 \ , 3 ,
. i M a k s i r n i j a nH E R C \ , ' L 1 \ ' 5 . U p r a v o j c z b o g o d n o s a M a k s i r n i j e n ap r c m a H c r k u l u t o b o i a n s t v o
n a r e v e r s ur e p r o d u k o r . a n o gn o ' c e . N j e e o v p r o t o t i p n a l a z i m o u L i s i p o r . o r r H e r a k l u E p i t r a p e s i u s u
i v e o m a j e r e d a ku r i m s k o m k o v e r r j u A . u r e u so d l i k u j e i z r ' . r n r e J . r' ini l i z r r d e ,p o s e b n o - up o g l e d u
p o r t r e t a .I m a j u 6 i n a u m u v e l i k u r ; r s p r o s t r a n j e n o sCt a r s t v r ri p r i s u s t v o z n a t n o g b r o j a k o v n i c ; rs a
'<r k a r a k t e r i s t r t n i mo d l i k a m a i s t o c n o s i l i z e o a t l r r o qs t i l a . m o i e m o z e k l j u i i t i d a j e M a k s r n r i l a n , r r
N p o r t r e t r z r a c l e nu p ' , l n o jz . i p a c l nji ,t r ; i c l i c i j i ,p . r . o r l a d u j u i o i u R i m u i T r i i e r u .
 B i b l i o g r a f i j a H . C o h e n , D e s c r i p t i o nh i s t o r i q u ed e s m o n n a i e sf r a p p i i s s o u s/ ' i m p i r e r o m a i n Y I ,
Lcipz-ig 1930, 522 br. 3A5; L. Breglia, Romain Imperial Coins, Their Art and Technique, London
1 9 6 8 , 2 A 4b r . 8 6 , a l i v a r i j a n t au p r e d s t a v ib i s t e n a a v e r s u .[ 8 . B . - B . ]

f2 3 9 1 [23e]
Aureus Galerije Valerije, kderke Aureus of Galeria Valeria,
Dioklecijanove i iene Galerijeve Diocletian's daughter and
Nikomedija, 308-310. godine nove Galerius's wife
N i c o m e d i a ,3 0 8 - 3 1 0 A . D .
Zlarc Gold
Promer 20,0 mm, teLina5,25 g D i a m e t e r2 0 . 0m m , w e i g h t5 . 2 5g r a m s
NalaziSteneDoznato Placeof discoveryunknown
Narodni muzej, Beograd,inv. W 5780 National Museum, Belgrade,
No. V 5780
A v . G A L V A L E R I A . P o p r s j e G a l e r i j eV a l e r i j e s a d i j a d e m o m n a g l a v i , o k r e n u t o n a d e s n o .
R v . V E N E R I V I C T R I C I o k o l o , S M N u o d s e i k u . V e n e r a ,o b u i e n a , s t o j i s p r e d a ,g l a v o m
o k r e n u t a n a l e v o ,u d e s n o j r u c i d r Z i j a b u k u , a l e v o m p o d i Z e d e o h a l j i n e n a l e v o m r a m e n u .
G a l e r i j aV a l e r i j a b i l a j e j e d i n a Z e n ak o j o j j e u o v o m p e r i o d u k o v a n o , a l i k a o s u p r i z i G a l e r i j a
Maksimijana samo u isto6nom delu Carstva. Portret carice raden je u ozbiljnom stilu, omiljenom
n : r I s t o k u u t o v r e m e , k o j i o d l i k u j u j a k e o b r v e , n a g l a ! e n eo i i , p o s e b n o o i n i k a p c i , s n a 2 a nn o s
i j a s n o o g r a n i i e n al i n i j a k o s e . U o b r a d i k o s e i n a i i n u d e i l j a n i am o d n a p r a v i l a k o j a s u b i l a n a s n a z i
o d p o l o v i n e I I I v e k a d o i i v l j a v a j u p r o m e n u k r a j e m G a l i j e n o v ev l a d e : p l e t e n i c as e p e n j e s v e v i S eu z
g l a v u i z a v r i a v as e n a s a l n o m t c n e n u , n a n a i i n n a k o j i j e n o s i i G a l e r i j aV a l e r i j a .
B i b l i o g r a f i j a :S . H . V . S u t h e r l a n d ,T h e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g eV I , L o n d o n 1 9 6 7 , 5 6 2 b r . 5 3 .
[B.B.-8.]

1240) 1240)
Aureus Licinija I (308-324) Aureus of Licinius I (308-324 A. D.)
Nikomedija, 312. godine nove ere N i c o m e d i a ,3 1 7 A . D .
Zlato Gold
Promer 21,8 mm, teLina5,25 g Diamerer 21.8 mm, weight 5.25 grams
NalaziStenepoznato Placeof discoveryunknown
Narodni muzei, Beograd,inv. K National Museum, Belgrade,No. K
Av. LICINIVS AVG OB D V FILII SVI Gologlavopoprsje Licinija, u oklopu i palidamentumu,
o r i k a z a n os o r e d a .
Rv. IOVI CONS LICINI AVG okolo, SIC X/SIC XX u dva reda na prednjoj strani niske osnove,
S M N E u o d s e c k u .J u p i t e r s e d i s p r e d an a p r e s t o l u ,u l e v o j r u c i d r Z i V i k t o r i j u n a g l o b u , a d e s n o m
. c o s l a n j an a s k i p t a r ; u p o l j u , o d J u p i t e r a d e s n o ,o r a o s a v e n c e m .
L i c i n i . j e ,o f i c i r p o d G a l e r i j e m ,u z d i g n u t j e u r a n g a u g u s t ak a o n a s l e d n i kS e v e r o v3 0 8 . g . N j e g o v o
podruije delovanja prvobitno se ograniiavalo samo na Panoniju i Reciju. Pobedom nad
Maksiminon.r Dajom postao je iskljuiivi vladar na Istoku, dok je zapadni deo Carstva kontrolisao
F-.]
(t) K o n . t a n t i n .A u r e u ss a p r e d . t a u o mJ u p i t c r a ,L i c i n i j e , o gz a i t i t n i k an a r e v c r s u k, o m e m o r a r i v n o jge
- k : r a k t e r a .P o ' v e . i e ni e p r o s l r v i T i c i n i i e v i hd e c e n n a l i Ia1 7 . g . ( S I C X , S I C X X ) , k a o i u o t a s u r c e p r r
(, njegovog sina, kako se zakljuiuje iz natpisa OB D(eccnnalia) V(ota) FILI SVI. Carev lik na aveisu
:r ima veliki znataj, jer ukazuje na napultan.jetradici.ieda portret mora biti prikazan u profilu. Jedini
i z - u z e t a ko d w o g p r a v i l a p r e L i c i n i j a n a l a z i m o k o d P o s t u m a .U p o g l e d u s t i l a , t o j c p o k u S a j
realistickog prikizl liudsliog lica individualnih crta, uokvirenog kosom i bradom na-nadin iipiian
F z a p c r i o d t e t r a r h i i eP . o 6 l e dk r u p n i h , o k r u g l r ho e r j uu p r a r l j c nj c p r a v o n a p o s m a t r a c a .
rrl
B i b l i o g r a f i j a :P . B r u u n , T h e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g e ,V I I , L o n d o n 1 9 6 6 , 6 0 6 b r . 4 1 , d a t u j e k o m a d
u 321-2: L. Bgreglia, The Roman Imperial Coins, Their Art and Techniqwes,London 1968,212br. 9A,
F k o i a k o m a d . l a t u j e u 3 1 7 . g . p o v o d o m L i c n i j e v i h d e c e n a l i i a[.B . B . - 8 . ]

124rl 124rl
Medaljon Konstantina I (307-337) Medallion of Constantine I
\l
S r e m s k a M i t r o v i c a( S i r m i u m ) , 3 2 A . Q07-337)
godine nove ere SremskaMitrovica (Sirmium),
F
Z Zlato, 7 1/2 solid 3 2 0A . D .
Promer 23,9 mrrr, teLina 6,71,g Gold
Boria kod Pan6eva,nalazrz 1897. Diameter 23.9 mm, weight 6.71 grams
godine Bor6anearPandevo,discoveredin 1897
Narodni muzej, Beograd,inv. W 6166 National Museum, Belgrade,\7 6166
A r ' . D N C O N S T A N T I N V S M A X A V G . P o p r s j c K o n s t a n t i n aI s a l o v o r o v i m v e n c e m n a g l a v i ,
t r , , k l o p u i p a l u d a t n t t t t u m ao, k r c n u t o n a d e s n oR
. v. SOLI INVtCTO COMTTI okoh'.StRM
u odsetku, Sol sa zrakastom krunom na glavi, ogrnut hlaniidom, stoji okrenut nadesno, ovenarvr
N \:enccm cara obuienog u vojniiku odeiu i takode okrenutog nadesno. U desnoj ruci car drii koso
-f, poloieno koplje, a u levoj glob.
N Jedinstven tip ovog medaljona iskovan je u kovnici u Sirmiumu, danainioj Sremskoj Mitrovici,
 i pripada prvim emisijama zlatnog novca iz perioda Konstantinovog boravka (316-322) u ovom
gradu. Medaljon je deo nalaza zlatnog novca, otkrivenog 1879. g. u Bordi kod Panieva.
Konstantinovska numizmatika pokazuje viSe faza u razvoju carevog portreta. Tip iz kovnice
u S i r m i u m u , d a t o v a n u 3 2 0 . g . p o n o v o s e v r a 6 an a K o n s t a n t i n o v h e r b i z i r a n i l i k , - i d e a l i z o v a n o g
p r o f i l a , . d u 2 ek o s e , k l a s i i n o g s t i l a . L i k j e r a d e n p o u z o r u n a A u g u s r a i p o j a v l j u j es e p o s l e 3 l 2 l g .
u k o \ n l c a m au A k v r l e r r .I r c i n u m ui R i m u .
P,i_lliografija:G. Elmer,,Num. Zei. 63, 193a,39-46; B. M. Bruun, The Roman Imperial Coinage
V I I , L o n d o n 1 9 6 6 , 4 6 7b r . 3 . f B . B . B . l

12421 12421
Medaljon Konstantina I (307-337) Medallion of Constantine I
Antiohija, 324. godinenove ere (307-337A. D.)
Zlato,2 sobda Antioch, 324A. D.
Promer 24,6 mm, teZina 8,85 g Gold
Borda kod Panieva, nalaziz l-879, Diameter 24.6'mm, weight 8.85 grams
godine Bor6a near Pandevo,dislovered in
Narodni muzei, Beogra{, inv. V 6865 1879
National Museum, Belgrade,No.

Av. D N CONSTANTINVS I4AX AVG. Poprsje

X":,t"::". I sazrakastom
^Deina krunomna glavi,
okrenutonalevo.
yokl2py^ygg.!u!gn:/:tum!!, rukaje podignuta,a u levojdrii glob."
.l
Rv.CRISPVSET CONSTANTINVS NOB B CAESS COSSII. Poprsja KrispaiKoistantina II
tt) s a , l o v o r o v i mv e n c i m an a g l a v a m a ,l i c i m a o k r e n u t i m j e d a n p r e m a d r u g o m ; r u " k i d r Z i s k i p t a r s a
oflom na vrnu I slob.
rl Uobiiajeno je dise na aversu novca ili medaljona nalazi carski portret. On ovde prikazuje
-.\
Konstantina I sa zrakastom krunom na glavi, koja ga povezuje ia Solom. Sa reljefom svedenim
s k o r o n a g r a f i j u , k o m a d j e d o b a r p r i m e i z a p r i m e n ' ul i n e a r n e ' t e h n i k eb, e z d u b i n e . h e v e r s ; e
posve6enKonstantinovim sinovima, Krispu i Konstantinu II kao cezarima, sa naglaskom na
F n j i h o v o i ' d u Z n o s t ik o n z u l a . i s t a k n u t o j n a t p i s o m i p o s e b n o m k o n z u l s k o m o d e c ' o m " uk o j u s u c e z a r i
o b u t e n i . I n a a v e r s ui n a r e v e r s ul i k o v i m i s u n a g l a S e noei i , k o j e s n a Z n op o c r t a n ed a j u ' s p e c i f i i a n
Lr izraz pogledu.
.B.illiografija: G,. Elmer,.Num. Zeit. 63, 193A,39-46; P. M. Bruun, The Roman Imperial Coinage,
- V I I , L o n d o n 1 9 6 6 , 6 8 2b r . 3 7 . l B . B . - t s . - l

r2$l 12431
'Q Mediljon Konstantina I QA7437) Medallion of Constantine I
F Rim, 326.godinenoveere ( 3 0 7 - 3 3 7A . D . )
Z Zlato, 4 1/2 solida Rome, 326 L. D.
Promer35,9mm, rcLina20,12g Gold
Bordakod Pandeva, nalaziz 1879.
D i a m e t e r3 5 . 9m m , w e i g h t2 0 . 1 2g r a m s
gocllne Bor6a near Panievo,discoveredrn 1879
Narodnimuzei,Beograd,
inv. W 6167 National Museum, Belgrade,No.
w 6167
A v . C O N S T A N T I N V S A V G . G l a v a K o n s t a n t i n aI s a p u n o m d i j a d e m o m ,p o g l e d au p r a v l j c n o g
n a v i S eo
, krenutanadesno.
aa)
Rv. SENA TVS okolo, S M R u odsedku. Konstantin I, sa lovorovim vencen na glavi, obuien
+ u t o g u , s t o j i o k r e n u t n a l e v o ,u d e s n o j r u c i d r i i g l o b , a u l c v o j s k i p t a r .
N
 1 \ { c c l e l j o n s e c i r r t uj c u 1 2 6 . g o d i n u , k r c l r j c K o n s t a n t i n u R i n t u p t i d r u g i p L L tp r o s l r r i o s v o l c
.iccn,riijc. N4ctl1 jhonogrriikint inovlcrjerrrr kojt treb,r z-rb,:lciiti tt to vrcnrc, porroro sc jrvljrju
'lrrjana
golobradi crr$'i i Koniirntin jc prvi koji sc o.1 rrrthlje prikazuje bcz bredc Lik jc
i . l c e l i z - o . , r , , ,e j c d i n e c r t l i n d i v i c i u r l n o s t i o g l e d i l s c u s l i ' u v l r o t r r , , r l o t s k , r t t t t t , , s t t . C l , r v r i s l . u r lj r r r
c c l u p o r v i i n t r n o v c a i n c r n r n r c s u z - ; lr r r t p i s . K o s a s , r c l r p r a c l au t r l a s i n r i . p r i d r 2 e v a j c t l i j a c l c n r l ,
k o j u - j c K o n s t e u t i n , k l o t i p i i r n u k r e s z i g l : r \ L rp r v i s t r v i o n i t n o \ f , c . P o g l c t l u p r r v l l c r t r . r r i t . , I . t . t r r . t
nriiljcnju srr rcmcnih nauinrkr, inr,tuzor u Alcksantiru Vcli]<onl.
B i b l i o g r r f i j r : C . F . l m c r . l r r n . 7 , c i t . 6 l ( 1 9 - l C ) ,l 9 " t 6 r I ) \ 1 . B r t L u n , I l t t ' R o t t , t t t l n p c r i , t l O o i n t g a
VII, Lorrtlon 1966,126 br.272. fll.ll. B.l

12441 1244)
Medaljon Konstantina I QA7-337) Medallion of Constantine I
\ i k o m e d i l a , 3 2 8 - 3 2 9 . g o d i n en o v e QA7437 A. I).)
N i c o n r c c l i a3, 2 8 1 2 9 A . I ) .
Z l . r L . rI , l 2 ' , ' l i . l Gold
I ) r o m e r2 3 , 5 m n r , t c i i n a 5 , 2 3 g D i i r m c t c r ? J . 5 m r r , \ \ ' c i g h t6 . / l g r : r n r s
lJoria kocl Panieva, nala.zit. 1879. B o r i a n c a rP e n i e v o ,d i s c t x , ree c li n 1 8 7 9
{()dine N;rtionll 1V{uscum, Belgraclc,
N . r r o d n i m u z e j , B c o g r a d ,i n v . W No. V 6161
6161.
\ r . N e n r l l c g en c i c . G l r v r r K o r t s t r n t i n r I s r c l i j l d e n r o m , p o t l c t l ; r u p r e v i j c n o g t r r r ' i i c , o l i r t n u t l
r , r ( l e s lor .
I t r . G I - O R I A C O N S T A N ' l ' l N I A V C o k o l o , S u p o l j u t l c s r r oS, \ 1 1 ' \ u o r i s c i k u . C i e r s t r i j i
z n r c r l ur l v l z r r o b l j c n i k eo k r c n u t t t , r i c v oi s l r ' L t s t t t t ltttot g ( ) t l ll t r l z r r r i b l j c r r o n r n c p r i j r t c l j u : t r t l c s r t o j
i r i r V i k t o r i j u n ; r g 1 o b u r. l c y o m s c o s l , r n j rn ; r l i o p l j e.
r L r cd
()r rj nrctlrljon je trrkoclc obe lczcn Konstrrrtitrovitrl portrcloll sil p o g l c r i o n r r r p r r v l j e n i r n r t r r i i e .
l n s p i r i s r n p o z o r r A l c h s r r t d r e V c l i k o g . i n r r z l c i l j r l r r i s t r k t t c v c z u z c n r , r lj s k o g r ' l r d : r l r i r r s c i j c n s h i
l t t( ) c t .
I l i b l i o r r ; r f i j eC: . [ - . ] n r e r\ ,' u t t . 7 c i t . 6 l ( 1 9 1 0 ) -. 1 9 ' 1 6 t P . \ ' i . l J r L r u n . f t r l l o n t , L t t I t r t p t t u l ( . r t t r t t g t
V I I , L o r r r i l r n1 9 6 6 ,6 2 +b r . l 5 l . ! ] . t 1 . I l . l

12151 12451
Solid Helene, majke Konstantina I Solidus of Helena, mother of
S o l u n ,3 2 ' 1 .g o d i n en o v e e r c Constantine I
'Zlarc 'fhcssalonica,
325 A. D.
I ) r o m e r 1 9 , 2r n m , t e Z i n a4 , 5 1 g Golcl
Nallziitc nepoz-nato l ) i a r l c t e r 1 9 . ? n ' r n ' r r, v c i g h t . { . 5 1 g r r t n r s
Nerocl-rimuzct, Beogrlcl, inv. Vr 5(rO5 Plrce of discor.'crr,'u nl{no\\,'rl
N ational N{r.rscuri, Bcigr:rrle,
No. V 5605
i \ v . I r l . H E L I - N A A V G V S T A . P o p r s j c l i c i r p e , s r c l i j , r c l e n r o rnr l g i r r , i i d v o r c c l n o r n b i s e r n o t t t
J ogrlicom oko vratr. obuicno i ohrcnuto rt:ttlcsttti.
c/)
- R;. SECVRITAS REI pVBLICS okolo. S M 1'S I u oclsei'ku. Seturitas obuicna, sroji okrrnuta
al nalevo. Dcsnotn rukom clrii grrniicu, it ic\'oltr priclrirrvl heljinu.
-r)

S o l i c l H c l c n c , K o n s t a n t i n o v e m a j l < c , n r r c v c r s u i r l ; . r p r c L ] s t r v L r r L o b i i , r j e n u s i 1a f , r i a i n o g z l r t l l o g
novca: SllC-'!?ITAS REIPYTTLICAI:. Portrrt na,lcrsu izr,rtletr jc u trediciji tctrrlrhrlt.
l n c l i v i c l u e l n o s t L r s t L r p am e s t o ; r p s t r r k t n o j f i z i o n o m i j i . C ) i i s u o k r r L g l e ' . i ! i r o u t o n ' t t r e n e , s r
F n;rgleicnim kapcimi,,. nos p.iije'r, sliilrr Konstlntinovom. Norinr jc rLpolirir',tniu uiiirL kosortt
iJpolavi dijailctnckojon fc, poput tfrkc priivriicnr kos;r.
Bihiiogralija: P. N{. Bruun, Tic R,,rr,r, It)pcridl Coittagc vll, l.ondon I966, 5l-+ br. l3a. [B.1]. B.l
F
./
r. 1246) 12461
lledaljon Konstantina II (cezar Medallion of Constantine II
rr'. J 1 7 - 3 3 7 ,a u g u s t3 3 7 - 3 1 4 ) ( c a e s a3 r 1 7 - 3 3 7 ,a u g u s t u s3 3 7 - 3 1 4
,U S o l u n ,3 2 5 . g o d i n en o v e e r e A D)
'llato, 'fhessalonica,
F t 1/2 solida 325 A. D.
z i ) r o m e r 3 5 , 1 n - r m ,t e i i n a 2 0 , 1 1g Golcl
Boria kod Panieva, nalaziz 1879. f ) i a r r . r e t e3r5 . 1r n r n ,w c i g h t 2 0 . 1 I g r a m s
godine B o r i a n e a rP a n i e r . od, i s c o v e r e ci nl 1 8 7 9
N a r o d n i m u z e j , B e o g r a d ,i n v . V 7 1 8 3 N a t i o n a i M u s e u m , B e l g r : r dN , o. W
7 18 3
A v . C O N S T A N T I N V S I V N N O B C . P o p r s j eK o n s t a n t i n a [ I , l i c a o k r c n u t o g n a l e v o ,s ] o v o r o v i u r
I e n c e n l n ; 1g l a i i , u o k l o p u s , rp r e r l s t a Y o nN r { c c l u z - i ngel a V c ,o { r n u t o P a l u d r l n l c r l t L l l t l ( l tcl le; z ; r rc l 1 2 i
r Lc l c s n o jr u c i g l o b s a V i k t o r i j o m , k o j l m u p r u / - av c n e c .
'fHIS
Y Rv. PRINCIPI i \/\/F'NT\/TIS okokr. u odsciku
t K o n s r a n t i n I 1 , u v o j n i c k o j o c i c i i , s r p l l u c l ; r n r e n t u m o mp r c b a i c n i r r p r e k o l c v o t . r i l n r e n a ,s t o 1 I
a.l
 o k r e n u t n a l e v o _U. . d e s n o j r u c i & i i b o j n i z n a k , a u l e v o j k o p l j e . U p o l j u , d e s n o ,d r u g i b o j n i z n a k .
B _ i b l i o g r a f i j aG: . E l m e r , N u m . - Z e i . t . _ 6 3 _ ( 1 , 9 3 0 ) , 3 4 - 4P6.;M . b r u u n , T b e R o m a n l * i e r i a i c o i n a g e
V I I , L o n d o n 1 9 6 6 ,5 1 5 b r . 1 1 8 . f B . B . B . l

1247) [247)
Medaljon Konstancija ll (cezar Medallion of Constantius II
324-337, august 337-361) (caesar324-337, augustus337-361
Solun, 325. godine nove ere A D.)
Zlato, 3 solida Thessalonica,325 A. D.
P r o m e r 3 1 , 8m m , t e L t n a1 , 3 , 3 3g Gold
Borda kod Pan6eva,nalaz iz 1879 D i a m e t e r3 1 . 8m m , w e i g h t 1 3 . 3 3g r a m s
eodine Bor6a nearPandevo,discoveredin 1879
Narodni muzet, Beograd,inv. W 7740 National Museum, Belgrade,
No. V 7740
A v . F L I V L C O N S T A N T I V S N O B C . P o p r s j e K o n s t a n c i j aI I , l i c a o k r e n u t a n a d e s n o ,s l o v o r o v i m
' e n c c m _ n ag l a v i , u o k l o p u . C e z , a rj e d e s n u r u k u p o d i g a o , a u l e v o j d r Z i g l o b s a V i k t o r i j o m , k o j a
mu Pruzavenac.
R v . P R I N C I P I I V V E N T V T I S o k o l o , T H E S u o d s e i k u . K o n s t a n c i j eI I , u v o j n i i k o j o d e 6 i ,s a
p r l u d a m t n t u m o m p r e b a c e n i mp r c k o l e v o g r a m e n as t o j i o k r e n u t n a l e v o . U d e s n o j r u c i d r i i b o j n i
z n a k .u l e v o j k o p l l c . U p o l j u . d e , n o .J r u g r h o j n i z n . r k .
K o n ' t a n c i i e v o u z d i z . r n j eu r a n g c e z a r a3 2 5 . g . m o 2 d a j e p o v o d z a i z d a v a n j er r e d a l j o n as o l u n s k c
k L ) \ ' n r c eu p o r c d o K o n s t a n t i n u I I i K o n s t a n c i j uI I . L i k o v i n a r e v c r s i m ao b a m e d a l j o n ai d e n t i i n i s u
r n a n j i m a s e c . e z a rpi o j a v l j u j u k a o P r i n c i p e sI u c e n t u t i s . O s n o v n a r a z l i k a u n j i h o v i r n p o r r r c t i n r an a
a v e r s uj c u p o l o Z a j u : K o n s t a n t i n I I o k r e n u t j e n a l e v o ,a K o n s t a n c i j el I n a d e s n o .S t i l s k ai t e h n i i k a
p o d u d a r n o s tu n j i h o v o j i z r a d i , k o j a t c i - i k a u n i f o r m n o s t i , p o s t o j i u t o d o b a u c e l o m C a r s n , u ,i r k o
u p o i e d i n i m s l u i a j e v i m an i j c t o l i k o n a g l a i e n a O. i n i f o k u s i v r a 6 a n j cl o v o r o v o g v e n c a o i i v l j a v a i u
i r e l e n i s t i i k ut r a d i c ij u .
B - i b l i o g r a f i j aG : . E l m e r , _ N a m .Z e i t . 6 3 ( 1 9 3 0 ) ,1 9 - a 6 ; P . M . B r u u n , T h e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g c
V I I , L o n d o n 1 9 6 6 ,5 1 5 b r . 1 3 9 .[ B . B . B . ]

1248) [248]
Medaljon Konstancija Gala (cezar, Medallion of Constantius Gallus
351-354) (caesar351-354A. D.)
A n t i o h i j a , 3 5 1 - 3 5 4 .g o d i n en o v e e r e A n t i o c h , 3 5 1 - 3 5 4A . D .
Zlato Gold
P r o m e r2 8 , 6 m m , t e i . i n a , 8 , 9 9g D i a m e t e r2 8 . 6 m m , w e i g h t 8 . 9 9 , g r a m s
Nepoznato nalaziSte Placeof discovery unknown
N a r o d n i m u z e j , B e o g r a d ,i n v . I I 8 8 1 . National Museum, Belgrade,
No. II 881
A v . D N C O N S T A N T I v s N o B G A E S . G o l o g l a v o p o p r s j e K o n s t a n c i j aG a l a , l i c e m o k r e n u t o
! n ; r l e v o ,u o k l o p u i p a l u d a m e n t u m u .
a Rv. GLORIA R OMANORVM okolo, S M ANT u odseiku. Roma sa Slemom i Konstantrn sa
- k r u n o m u . o b l i k u g r a d s k i hb e d e m a ,s e d en a p r e s t o l u . R o m a j c o k r e n u t a s p r e d a ,d r Z i V i k t o r i j u n a
(, g l o b u i s k i p t a r . K o n s t a n t i n o p o l j ,o k r e n u t p r e m a R o m i , d e s n u n o g u j e p o d i g u o . r " p r a m ; 1 cb r o d a
i takode drii Viktoriju na globu i skiptar.
P o r t r e t K o n s t a n c i j aG a l a u i z v c s n i m - r t a m a i l u s t r u j e k a s n i j i r a z v o j n i p u t k o n s t a n t i n o v s k o gs t i l a .T o
p
s e p r e . s v e g xo c l n o s in a f o r m u l i c r , i i j c s e c r t e i z d u Z u j u i p o s t a j u m e k i c , k a o i n a t e 2 n j u k i .
F
f Y l
f r o n t a l n o m p r i k a z i v a n j u b i s t e i z v l a 6 e n j c ml e v o g . " r o . r . u p r v i p l a n .
B i b l i o g r a f i j a : J . P C . K e n t , T h e R o m a n I n t p e r i a l C o h a g e Y I l l , L o n c l o n 1 9 8 1 , 5 1 . 7b r . Z l . f B . t s . - B . l
F
./ 124s) 124e)
a) Solid Magnencija (350-353) Solidus of Magnentius (350*353
Akvileja, 350. godine nove ere A.D.)
v.
,rl
ZIato A q u i l e a ,3 5 0 A . D .
P r o m e r 2 1 , 5 m m , t e L i n a4 , 4 5g, Goid
F D i a m e t e r2 1 . 5 m m , w e i g h t 4 . 4 6 g r a m s
NalaziStenepoznato
z N a r o d n i m u z e j , B e o g r a d ,i n v . W 8 8 5 9 Placeof discovery unknown
National Muscum, Belgradc,
No. \V 8859
A v . I M P C A E S M A G N E N T I V S A V G P o p r s j eM a g n e 4 c i j a ,g l a v c o k r e n u t e n a c l e s n og, o l o g l a v o ,
u oklopu i paludarnentumu.
Rv. vrcTORiA AVG LIB ROMANOR okolo, S M A e u odsciku.
V i k t o r i j a s t o j i o k r e n u t a n a d e s n o ,s p a l m i n o m g r a n o r np r e b a i e n o m p r c k o l c v o g r a m c r r a ;L i b e r t a s j e
o k r e n u t a n a l c v o i d r Z i k o s o p o l o T - e nsi k i p t : r ru l e v o j r u c i . I z m c c l u s e b ep r i c l r i - a r , a j tur o i e j , t a k o d a
Lf)
-f, V i k t o r i j a d e s n o m r u k o r n p r i i l r Z , r v at r o f c i n u m o t k u i z n a d r u k e L i b c r t a s ,
C i m j e p r o g l a i e n z a c a r a ,M a g n e n c i j e ,u z r l r p a r o ru G a l i j i , m o r a o j e d a v o d i b o r b e p r c , t i r
 u z u r p a t o r au d r u g i m o b l a s t i m a .S v o j n o v a c k o v a o j c u r a z l i i i t i m k o v n i c a m a ,a s o l i d o k o m e j c r e i
n a s t a oj e , p r e m a P . B a s t i e n u ,u A k v i l e j i . P r i p a d a d r u g o j f a z i , u r a d u k o v n i c e i z 3 5 0 . g . i e m i t o v a n
j e , z a j c d n o s a m u l t i p l a m a o d t r i i d v a s o l i d a p o v o d o m M a g n e n c i j c v o gu l a s k au g r a d . P o r t r e t
M a g n e n c i j ap o s t i l u j e v e o m a b l i z a k K o n s t a n t i n u i n j e g o v i m s i n o v i m a i z p r i b l i Z n o i s t o g p e r i o d a .
O d l i k u j e g a t e Z n j ak a l i n e a r n o s t i ,k o j o m j e z a m e n j e n at e h n i k a d u b o k o g r e l j e f ai z r a n i j i h i p o h a .
I z v e s n u o s o b e n o s t ip o k a z u j e u i z o s t a v l j a n j ud i j a d e m ei i i v o t n i j i m p r e d s t a v l j a n j e mc r t a l i c a ,
n a r o i i t o u s t a ,b r a d e i d e l a n a p r e l a z ui z m e d u l i c a i v r a t a .
B i b l i o g r a f i j a :P . B a s t i c n ,L e M o n n o l ' a g ed c M a g n e n c t , V e t t e r e n 1 9 6 4 , 1 9 2 b r . l O 5 ; J . P . C . K e n t ,
T b e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g eV I I I , L o n d o n 1 9 8 1 , 3 2 6b r . 1 2 6 . [ ] 1 . 8 . - B . l

[250] [250]
Solid Vetraniona (350) Solidus of Vetranius (350 A. D.)
Sisak,350. godine nove ere S i s a k ,3 5 0 A . D .
ZIaro Gold
Promer 27,9 mm, teLina 4,53 g D i a m e t e r2 1 . 9m m , w e i g h t4 . 5 3g r a m s
NalaziStenepoznato Placeof discoveryunknown
Narodni muzej, Beograd,inv. W 8836 National Museum, Belgrade,
No. W 8836
. \ r ' . D N V E T R A N I O P F A V G . P o p r s j eV e t r a n i o n as l o v o r o v i m v e n c e m n a g l a v i , u o k l o p u
r p a l u d a m c n t u m u ,o k r e n u t o n a d e s n o .
Rv SALVATOR REI PVBLICAE okolo, SiS u odseiku. Car u vojniikoj ode6istoji spreda,
g l a v o m o k r e n u t n a l e v o ,d r i i u d e s n o j r u c i l a b a r u m , a u l e v o j k o p l j e . U p o l j u , d e s n o ,s t o j i V i k t o r i j a
o k r e n u t a n a l e v o p r e m a c a r u , s t a v l j am u v e n a c n a g l a v u i d r z i p r l m i n u g r a n u .
Z a v r e m c k r a t k o t r a j n eu z u r p a c i j en a B a l k a n u , k a d a s u g a p a n o n s k el e g i j . ep r o g l a s i l cz a c a r a ,
V e t r a n i o nj e 3 5 0 . g . k o n t r o l i s a ok o v n i c e u S i s k u i S o l u n u . U n j i m a j c k o v a o s v o j er e t k e s o l i d e
i b r o n z a n i n o v a c . P r i m e r a k o k o m c j e r e d p o t i i c i z k o v n i c e u S i s k u .S l i i n o p o r t r c t i m a M a g n e n c i j a
i D e c e n c i j a ,i V e t r a n i o n j c n a n o v c u p r e d s t a v l j e nu k r u p n o m p l a n u , m a s i v n eg l a v e ,k o s e i b r a d e
i z b r a z d a n ei s u m a r n o o b r a c l e n cs, a b i s t o m g o t o v o u f r o n t a l n o m p o l o i a j u .
. . K e n t , T b e R o m a n I m p e r i a l C o t n a g eV I I I , L o n d o n 1 9 8 1 , 3 8 6b r . 2 6 0 . [ 8 . B . B . ]
B i b l i o g r a f i j a : JP

[ 2 51 ] [251]
YSa"ti=* 9:i.'j"ll (i67-i 8l) Medallion of Gratianus
lrter, J/)-Jld. goolne nove ere (367-383A D.)
ZIato Trier, 375-378A. D.
P r o m e r2 8 , 0m m Gold
Tei.ina 8,97 g D i a m e t e r2 8 . 0 m m
NalaziStenapoznato W e i g t h 8 . 9 2g r a m s
Narodni muzei, Beograd,inv. \f 9785 Placeof discovery unknown
l-
National Museum, Belgrade,
No. $/ 9785
Fl A v . D N G R A T I A N V S P F A V G . P o p r s j e G r a c i j a n a ,s a d v o r e d n o m b i s e r n o m d i j a d c m o m n a
a g l a v i , u o k l o p u r p a l u d a m e n t u m ; 2o, k r e n u t o n a d e s n o .
- R v . G L O R I A R O M A N O R V M o k o l o , T R O B C u o d s e i k u . R o m a s a i l e m o m i K o n s t a n t i n o p o l ts a
rt k r u n o m u o b l i k u g r a d s k i hb e d e m a ,s e d en a p r e s t o l u .R o m a j c o k r e n u t a s p r e d a ,d r Z i V i k r o r i j u n . r
'r
F'
g l o b , ui s k i p t a r . K 6 n s t a n r i n o p o l j , . o k r e n upt r e m a R o m i , , " d . r n o - n o g o . i p o d i g n u t o m n x p r a m a c
r-r b r o d . r ,d 1 2 iV i k t o r i j u n a s l o b u i k o r n u k o p i i u .
P o r t r e t V a l e n r i n j j a n o v o g " 5 l z s i j gr ign a G r a c i j a n ap r i k a z u j e c r r a m l a d a l a c k o gl i k a . b e z b r a d c , s ; r
F
rr I
d v o r e d n o m b i s e r n o m d i j a d e m r : mn a g l a v i i v e l i k i m c e n t r a l n i mm e d a l j o n o m .l z d u i e n e c r t e l i c a
o d r a 2 a v a i up o i a v u , k o j a j e z a p o d e l au " K o n s t a n t i n o v s k od o b a i n a p r e d o v a l at o k o m I V v c k a d a b i
F z a v r i i l a p o t p u n i m n a p u i t a n . i e mp r e d s t a v l j a n i r . b i s rue p r o { i l u u .p r i l o g f r o n t a l n c , gp o r t r e r a .U p o r e d o
p o r t r e t s v e v i 5 c g u b i l i i n o o b e l e Z j e ,u s t u p a j u i i m e r t o k o n v e n c i o n a l n o r nl i k u s u v c i c n a .
- B i b l i o g r a f i j a :J . E . P e a r c e ,T h e R o m a n I m p e r i a l C o i n a g e I X , L o n d o n 1 9 3 3 , 2 1 b r . 3 5 v a r . [ 8 . B . - t s . ]

\r'. 1252) 12521

Medaljon Valentinijan | (364-375) Medallion of Valentinianus I
F. K o n s t a n t i n o p o l j 3, 6 6 . i l i 3 6 9 . ( ? ) ( 3 6 4 - 3 7 5A . D . )
Z godine nove ere C o n s t a n t i n o p l e3, 6 6 o r 3 6 9 ( ? ) A . D .
ZIar,o Gold
Promer 53 mm Diameter 53 mm
TeLina 80,45 g Weight 80.45 grams
Zatonje kod Velikog GradiSta Zatonje near Veliko Gradiite
Narodni muzej, Beograd, National Museum, Belgrade,
inv. II, 1135 No. iI, 1135
A v . D N V A L E N T I N I A N V S P F A V G . P o p r s i eV a l e n t i n i j a n aI , s a d v o r e d n o m b i s e r n o m
-+ d i j a d e m o m n a g l a v i , u o k l o p u , o g r n u t o p a l u d a m e n t u m o mk o i r s c z a k o p i a v a n a d e s n o m r a m e n u ,
c.l o K r e n u t on a o e s n o .
 Rv. vIRTvs D D N N AVGVS ToRVn4 okolo, S c u odseiku,rcvo i desno,a izmedu
oruzie.
C a r u v o j n i c k ooi d e c it,e i . o ring l a v o mo k r e n u \t p r c d as. l c r o mn o g o m; r L ; J . ; ; ; ; . ; . ; ; . ' L ; ; ; "
pdluddmcn.l.um p r e b a i e n 1 ep r e k o l e r o g r a m c n . r .z a k o p c a nf i b u l o m n a d e r n o m r J m e n u . N . r n o g a m a
s u ,v r s o R ec r 7 m e .a o . p o r a s um a i . U r e v o ir u c i d r T i l a b a r u mp r c b a c c np r e k o
l e v o g. a m e n r ,a d e " . n ,
r u k u t e P o l o Z r on a g l a v uz a r o b l i e r - onge p r i l a t e l i rau k u v e z e n i hn a l e d i m a .Z r r o b i i e n i k
ie U"jr,"
rzuezenoj koSulji i pantalonama. u polju, desno, iza careve glave, lebdi viktoriia s vencem " r
r u k . r m a .e i s p r e d e a r a k l c c i ; e n . k a f i g u i a , o b u c e n au t u n i k u s a f r i g i i s k o m
ft 1 T : . : 9 , . - 1 l o - , ,
{ J p o m n a g l a v l , r e l o m o k r e n u t a n a d e s n o ,a l i c e m n a l e v c , .
v l a d a ri e J 6 4 . g . p o 5 r a ov a l e n t i n i i a n . rp, o r o d e n i up a n o n a c .k o j i j e v r a s r
. l o l l - "r o , , r - - *Ji " u i i a n a .
I r o o e f s . l D r J t o m v J l e n s o m .5 a m r e z a d r ) t o z a p a d n eo b l a s t i ,r V a l e n s ui e p o r e r i o i 5 t o c n u
p o J o r i n uc a r s t v a .V e l i k i m e d a l i o no k o m c .j e . . r e ip. o z n a rj e r r r n o u
l"Jno-'pr;-.rr.r, koji senalazi
r r N e r o J n o m m u z e j u . u B e o g r a d uP . r i k e z u i u cci a r au p u n o j r o j n i c k o y ; p r ; - i , [ o i ; zr kosu
n e p r r J a t e i laal,u d r r an a l r e r o v a t n . inj ea . k a m p a n j up r o r i r G o t i i p o s e b n o".nut"
a p o b e d un a d
li li l: l?m, 1a.J,b1e. 8. g l v l e d a l t o n p o k a z u l es v e n l l b o l j e o s o b i n ev r h u n . k e u m e t n i c k eo b r a d cr a o d l i k r m r
K o n s t a n t t n o v s k or gp o r t k o n s r a n t i n o v s k or rgi l a .
B i b l i o g r . r f i j a : v . k o n d i c ,S t a r i n a rx v I I , " 1 9 5 6 , 4 5 5 2 ; r s t i , J R s L X I I I , 1 9 7 3 ,1 8 - 4 9 . 1 t s . t s . - B . r

12531 12531
Portretna glava Zene Portiait of a woman
Kre6njak -'---
Limestone
V i s i n a . 1 2 , 3c m H e i g h t 1 2 . 3c m
Sirina lica 9,2 cm \(/idih of the face 9.2 cm
DukIja.(Doclea) Duklja (Doclea)
Kraj iV veka ili prva polovina v veka End of th. +th'o. first half of the 5th
nove ere century A. D.
Arheoloika zbirka SR crne Gore, A.ch"6orogi.al collection of the
Titograd, inv. br . 676. Socialist. n".p"Uti. .i MJl,..r,.gro,
Titograd, No. 676
godine, malih dimenzija. Neznatnoie oite6ena punda. Glava, krupnih oiiju
llljl,:-t^'.:l_".,,Tladih
I b l a B u go s m ; e h . rk, a r a k t e r i s t i i n irc p o _n a c i n uc c i l l r nj a . o r r l n o l i c c j e b l r g o g i z r r z : ,
u o k ri r e n o
l u k u v i c n t e m k o r e . ,z a i e i l i a n e u p r a m e n o v i m r . N a s r e d ; ; ; i e l ; ; d . l i ; k . K o s a j e n a
i lil,lili.T
u ,p u n d u , r . z r t r m p r e b r i e n r n r . t i e m e .P o v r ( i n al i e r i e r a v n ai p r r z n r . N a n j o j , u
di .:.s, ll lql ndlo- t I+/ lrlxt "zna+l a
k r u P n eo i r s a p o d c r t a n i mo c n i m k a p c i m r .d o k . u d u 2 i c ep o d i g n u t " v i r o k o p r e m r
* o r n l r m u c n r m k a p ( l m r . C ) b r r c s u n J z n r c c n et r n k i r n u r e z o m n J u i r r o i i u i c i o c n l h d u p l j i . O d '
T J t u p a s t o g . n u spao l a z ev e r t i k a l n eb o r e .k o i c u o k r i r u i u l a k o n a s m e j a n u er n e .
f--)
' ' ^ " _ " , . . l : ' 1i ,z"r . r d c 'k . r o r p o ' t i l . k , i m . k a r . r k t c r i , t i k e m .r ro v a r n o l i c e . b r a d . r .r r n k e
obrvcr porrrerr\rnr
g l i . l ad a t r r r n rl e r . r ^ \ r m k r a l I V i l i u p r v u p o l o v i n uV r j c k a n . e .
ibqrlD) K r rro g r r t r l . rU: . 5 r e ; o v r c , S t a r n a r X I X , 1 9 6 9 ,g 9 1 0 0 .
F.l lO.v.-Z.l
ct)
-
(,

r--]

F
rr I

F
-
t!^.

'U
F
Z

N
$
c{
 1254) 1254)
ll"e iu likom vizantijske carice Weight with the figure of
Brdnza, olovo a BYzantine emPress
Ukupna visinai3,9 cm B r o n z e ,l c a d
S i . i t - t "Z , g - 6 , 3 c m T o t a l h e i g h t 1 3 . 9c m
Mesto naiazanepoznato Vidth 7'8 - 6'3 cn'r
Druga polovina V veka nove ere Placeof. discovcry unknown
X".5d"i muzej,Beograd, S e c o n dh a l f o f t h e 5 t h c e n t u r y A ' D '
inv. br. 1718 N a t i o n a l M u s e u m ,B c l g r a d c ,N o ' 1 / 1 8
bista - teg nil civostcpenom' zvonasto profilis'rnom Postamentu' ukraicnom
i::rti:,i"j:ff::ska
I r k o s a i z v e s n i m o ! t e i e n j i m a , o 6 u v a n is u k a r a k t c r i s t i i n i d c t a l j i : .i z t l u i c n o , .o r . a l n ol i c e , n a g l a i e n i h
Donle
t r g o . l i c ei r s r a k n u t i hk r u p n i h , b a d e m e s t oz a s e i ' e n i ho i i l u . s a t c i h i n r z a s v e d e n i mk a p c i r n r .
p . , r r ' j cl i . r , u . n . i [ r r r d r ' u r r n j r j ri r' r : p r i u . e \ J r J n r c n i n.ri c l u r r rt .t l r t r r t t .ttc ' h . r ] ll t i j r r on t l ' t t n " t n
i u r i k o - , i s p o d k o j c j c p a l a , p o i . i . i r i k r . r s . n . r l r ( - z j n r . 1 . . ( ) kro. r e t a, c o g r l i c e o d d r r g o g k l n c n l a .
I c v a j e r u k a s a v i j e n a ' uk a r a k t e r i s t j i ' n o ngr c r t r t i , l l z i ' r i t a k ( l i p t i L o n ) .
C ) r n a i n a g l a r i , s a s v i r r z n a c i m ac e r s k o gd o s t o i a ' s * ' a , s a s t o i is e o d v i s . k o . k o m p o . . v l r r c t r t z u r c
s , rk a p o m l c l i j a c l e r n o mK. o s a j e n a i . l . i r ^ u n o p o t c ! l j a n e , s p l c t en r r k i l < u k o j e s e o b r r o t l r o h c r
krpa
* L r " l O i l r a " - " j e p l a s t i i n o m o d e l o v a n ai u k r a i e n a d r a g i m ' k a m c n j e m .V i s o k a t r a P - e z o i c l n a
je
i . u * " t o i . l d e k o r i i a n a o r n a r r e n t o m i z v e d e n i mu r c z - i v a n j m . N a n j e n o m ' r h u j c o n r i - r .z a k o j u
f i k s i r a nk r a 6 i l a n a c -
'fcg
i z N a r o d n o g m u z e j a u B e d g r a d u ,p o s t i l s k i m o s o b c n o s t i n r rb i b i o n r j s l i i n i j i p r t r t l s t l ' r u r r
A r i j " n d " ( A e l i t A r i a d n , t A r g r t t i , 1 7 4 ' 5 1 5 ) , k i e r i L , r v e i V e r i n e , k o j r i e u v r c m e n r s t a n k ao v o g a
, . n " b i l . u d a t az a Z c n s n a ( i 7 4 , 1 9 1 )C . e o i z r a z . , s r e c l s r c . l en a o i i , z a t i n r v i s o k r k e p a n r g l e v i
c u i c e , b l i i . i s u u m c t n i i ' k o j k o n c e p c i l il s t o k a i t r a d i c i j i i s t o i n j e i k c n o d e '
-1)7, t. I,lI: ,'\tttiika
B i b l i o e r a f i i a :M . T a t i 6 T ) u r : i , Z b 6 r n i k N a r o d n o g r n u z c j t I I I , 1 9 6 0 / 6 1 ,1 1 5
l r r o n z i , J u g o s l a " L i jB i , c o g r a c l1 9 6 c ) 1 , 5 6 ,k a t . l l 6 . [ J . R . ]

[255]
t2551
Portret vizantijske carice Eufemije Portrait of EmpressEuphemiaof
Bronz.a Byzantium
V i s i n a2 9 c m Bronze
5lrrna llca Height 29 cnr
Fl
c./) Balajnac,lokalitet Kuline \ilidth of tl're face
- B a l a j n a cs, i t e K u l i n c
(, Prva poiovina VI veka nove ere
--) N a r o d n i m u z e j ,N i i , i n v . b r . 4 6 3 l R First half of tl're6th ccnturv A' f).
N a t i o n a l N { u s e u t nN , r5, No. '163lR
j c n a t l e n rr . l r r c s t t l 1 1 1 1
I - o k a l i t e tK u l i n e - B e l a j n e cj r r i r n s k u - r r rn u r i z r n r i j ' k u u t v r t l en j c . .c l a v e
F f . , , " " U . ' r . 1 . . ' p r I ' u n f i g t , r r . i ti i< t . n t , n 1 , , ; . t Lo lt ' e r . r l . r z i .t q' nl r t t ; i ; ' r ' i c r r r " i l r b ' i r l " ' ' r ' ' l i e r r r
. r r r u , rk o i o i l c p i i p " J . r l ,i t . ' g 1 . , r .\,r. J \ i i ( . i u n c z n . r r r r r i' i r r , t r ' , . n u ' rl i: . . ' . . . ti ' 1 . r ; i r1r r. ' , ' k r g 1 , ' 1 '
rrl
./
g l e v ek a l . u o , r ' r r - . r r , m o 2 c , c p r c r p u \ r . 1i\r i . d . i j . - b i l . r p o s t r v l j c n r s t l e s n cs t r l n e n r r t i l < cf i g u r e '
F z -ai r n t r J s k o n o l vclr'
s l i i ' n o p r e d s t a v a m ac a r s k o gb r a i n o g !' o r xi tr"ai n
ea n jvi rl n
- li.'o-,i j. clobrooirL'rnr,'ir. ,.ranjii n a .g o r nj c m .d c [ i g l a ' c i ' r i r t l r . P r t d s r ] v l j a m 1 r t 1 u
u k r a ! c ' o m k a p i c o t t tn e g l e ' t .
2 c n u n a j v i i e' g " r a n g a .C ) v a l n o ; c c i e : : r r . i p c z r s r o r ) ,6 u g r t o
Pos,t"tl"." . . 1 ; ' n i ' g l a v an i j " n " t ' n t t k i i ' u " r ( ' L l rrrr l ( i { ) \ ' f , n i ro t l l i k uj e s e i z r c s n o t n r r s i m c t r i i . o i i t L
n c . s a m on e k i h d e t a i j an" a l i c u n . g , i u n r o d ei r . r n j L rk o r e i V r a t r . O i ' i s u r r e r k a n t n e ,k r u p n c , .
l./
'U . , r r , u r k i , r k " p c i ' " i p l a s t i i ' n oi . r o t l e l o v r ' i r ' d u i i c r m r . S u d e i i p . c l r u g : r c ' i j c
["a5-"r1"j
"Stlt
F p i r t l n r r a n l mp o v r s l n a n a L r n u t a r ; k a , r . n i a " r , p r v o b i t n o m o r a l c b i t i o b o j e . c . C ) b r v . -s u l u i r r e
j i h .p a r t i j a l i c a '
Z i , " u , r e . L i r . i j a n o s a 1 ej a i e n r g l : i c n r . U r t . r ' u , . k l . r . l u s a f i z i o n o r n s l < i ndr c t r l i r n r ad o n
f..;" i. U"r p|k.",",'r"slabo irgl;senom b^do.r. Srrr. oko ma1ihn , : ru s l o ' i m a i z v i j e n i h , s , r n r ,
. r \ . r Jr j u \ ( n r ,k r u J t r b l i c n r . r
jc srsvinr
u k r a s n a g l a v i s a s t o j is e i z t r i d c h : s p e c r i a l n cf r r z u r e , . k r p er d i j a d c n c - , 1 s p o dk r p i c e , k o j e
o o k r i v a . k ' , r r r r e n r i y c r , r y a t n i j cs p l c t e n au k i k u . N a i c l u j c r a r n o z , r i c i l j , r n ; rI, p r c h o s l c p r o o c n t c r
' l i r r ' :'
i u i i j u ' k u p l i c n .rrc p r z r J r . n . rp , ' , t i l i k uu. c l i p s u i . l r rt 'n. ", , l el r ' t l u 1 ' 1 1 1 1 r. '1l t' t u, r ' N t ' i t r "
' r r k r k o i ( r n o r J oo J g o t t r r r i t i r p ' z o i d r u r r or l ' l i k t rk r l ' i " ' t r ' t r : t t i "c'i' l l ' ' l ' r k ' r ' r l ' \ ' r 1 ' r 1 'irc
.:iclu
l u k s u z r o i z - r a d e n ad i j " d " m " . S . r s i o i is . , J t r r k . g u s r u i r r n i z - i 1 n ibhi s c r l , u i i j e r n s c s r c c l i ! n i c n r
jc
n a l a z ip r a v i l n o . " r p u . " d . ' n . L . r p n i j . d r a g o k a m e n j . cN. e k i t n e c l i j a d . m i p , r Z l i i t o , . r o , 1 e i o , r r r
co i c i z c l i i a . . N j e n a l e p o t " i r a s k o i j o i v i i e i u p n t " n . : i r . n i u k r r s i m , rn a g o r n j e r r t l e i u k r p e . 1 z n a d . ,
Y
r ; r . t ; , 1 p e r l i , . " r . t ' . " 1 , u. ,k r u s j e m a s i ' r n t r o u g l a s t ri l m g i k a m c n ,k e o i s t u b r c i b i s e r ei s t . g , b l i k ; r '
N
 Zavriavajusc loptxstim ukrasinrrn r a v r h u k e p c , n a g l a 5 a v a j u itia k o n j e n c o s n o v n c k o n t u r e . O v a
i m p r e s i v n ac l e k o r a c i j ad o p u n j e n aj e t r ; r k a r n as a d v a i t r i r e d a b i s e r a ,k o j e s a d o n j e s t r a n ed i j a d e r n e
d o p i r u d o l i c a , p r a t e i i n j c g o v o b l i k i n c n e m e t l j i v og a u k r a i a v a j u 6 i .D i j a d c m e n a g l a v i s r s v i m
p r c c i z n o o c i r e c l u j er a n g p o r t r e t i s a n el i i n o s t i .
M c d u t i m , k o g a p r e d s t a v l j ab a l a j n a i k i p o r t r e t , t c i k o j e u t v r d i t i . P o s t i l s k i m k a r a k t e r i s t i k a m ap r i p a d a
n e o k l a s i c i s t i i k i mt e n d e n c i j e m au k a s n o a n t i i k o j u m e t n o s t i ,k a d a s e s k u l p t u r a v r a 6 dn a h e l e n i s t i 6 k e
u z o r e . L J V I v e k u , s t a r i c e n t r i , k a o n a p r i m e r A l e k s a n d r i j a ,v r a 6 a j us e r e n e s a n sai n t i i k i h o b l i k a .
P o r t r c t p o k a z u j c i z v c s n u s l i d n o s ts a p o r t r e t i m a H c l e n e , m a j k e K o n s t a n t i n aI . M e d u t r m ,
u p o r e c l u j u 6b i a l a j n a i k i p o r t r c t \ J p u z n a t ; r np o r t r e t j m f ,v i z a n t i j s k i h c a r i c a ,n a j v e 6 us l i i n o s t n a l a z i m o
s a A r i j a c l n o m ,Z c n o m A n a s t a s i j e v o mi T c o d o r o r n , i e n o m J u s t i n i j a n aI . I p a k , n e k e s u i t i n s k e r a z l i k e
o k o j i m a j e b i l o r e i i ( p r c s v c g ak a c l s u u p i t e n j u u k r a s i n a g l e v i ) o m o g u 6 u j u d r u g a i i j e c l a t o v a n j e
o v o g f , p o r t r c t a , t a i n i j c , u p c l i o r l i z m c d u 5 2 0 5 1 0 . g . n . e . T a d a b i , p o s v e m u s u d c d r ,o n
p r e d s t a v l j a oE u f c r r i j u ( l , u p i i n t t F u p h t m i a A h g u s I a , 5 2 8 5 2 7 ) ,Z e n u J u s t i n aI . K a d a j e J u s t i n d o i a o
n a p r e s t o , E u { e m i j aj e v c f b i l r u z r c l i m g o J i n r m r . M e d u t i m , p r i m e r K o n s t a n t i n o v er n a j k c H c l e n e ,
k a o i n e k i h r i m s k i h c a r i c a ,p o k a z - u j cc l aj c t o u l c p i a v a n j ep o r t r e t i s a n o gl i k a b i l o o p i t a p o j a v a k a d a
s u o n e , p r e t e Z n op r e d s t ; l v l j a n ck a o m l a d c i c n e , i a k o t o n i s u u v e k b i l e .
-l B i b l i o g r a f i j a :D . S r e j o v i i - A . S i m o v i 6 ,S t a r i n a r , 1 9 5 8 / 1 . 9 5 9b,r . 9 - 1 0 , 7 7 - 8 7 ; K . V c s s e l ,/ D , 4 1 ,
Cf)
- 7 7 , 2 4 7 - 2 5 3 ; M . G a r a i a n i n ,J . K o v a i c v i i , A r h c o l o i k i n a l a z i u J u g o s l a z z TB r ,e o g r a d 1 9 6 5 ,t a b . L X I V ;
rt L ' a r t e n Y u g o s l a r i e d a l a p r e b i t o r i e i n o s j o u r sP, a r i sl 9 7 1 , k a t . b r . 9 1 ; S . S a n d eI :, t s t i t u t u m
R o m a n u m N o r a e , < i a cA : c t a a d a r c b a c o l o g i d me t d r t i u m b i s t o r i a mP e r t i n e n t i a ,1 9 7 5 , 9 6 - 9 7 : P . .
P e t r o v i 6 , N i i u a n t i t k o d o b a , N i i 1 9 7 6 , 1 5 5 ,s l . 6 6 a b ; K . \ W e i t z m i n ( e d . ) , , 4 g cc t JS p i r i t u a l i r y , N e w
-) Y o r k 1 . 9 7 9 , 1 6 - 1 8 ,k e t . 6 r . 2 6 ; I s t o r i j a n a r o d aJ u g o s l a v z T cI ,, B e o g r a d ,1 9 8 1 ,s l . 3 0 ; D . M : , n o - Z i s i ,
A n t i h a ( U m e t n o s t n a t l u J u g o s h v i j c ) ,B c o g r a d ,Z a g r e b , M o s t a r 1 9 8 2 , 1 2 7 , s l . n a s . 1 3 1 ;
F
M . V c l i i k o v i f u ' . A r b e o l o i k o b l a g o S r b i j e , B e o g r a c l1 9 8 1 , 9 6 , k a t . 7 7 ; L j . P o p o v i t , u : U m c t n i t k a
b a i t i n a ' S r b i j c ,B c o g r a d 1 9 8 4 ,5 4 . -5 5 , s t . l O . J 1 . { . 1
F
-
r!/

,r)
F
z

s
N
 'mw /e.wrfl/l
ry,,ffi,,,6&
Fr
FI
lv
{;'n'w
-

Fr
tv,
-
A
vA
t+ f{tr
-r_l

Q il'} ?Z
frl <ci-<
xx:d3
I1 X
-'-N an
F
X l'l;.;.t
i f1)r.r'r-r'Fi
a
F

(-) iz s Ni
!?-tt!? Fi
^l<
H =- K->>K
)' i-'rkl:r5
Fr.
il4
Fr d
z
tl r.l
22?32 41

\Jx
A

^
X
v
AHAA^
A I?:YF
vl*l-Fv
ax
th-
D
'-) trNEEtr <F
<).&&< lz
D 22<<Z
F.l
a

I
D
p
F
l r I

*
F
n

l./

'U

^l
if,
^l
F
rc
ft,

frf I i

F1 Fl

h u
a
cn
v)

J
U z