RankoMladenoskiPraktikumpoteorijanapoezijata PDF

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.
net/publication/301748845
Практикум по теорија на поезијата
Book · January 2014
CITATIONS READS
0 989
1 author:
Ranko Mladenoski
Goce Delcev University, Shtip, Republic of Macedonia
139 PUBLICATIONS 0 CITATIONS
SEE PROFILE
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
Литературолошките и културолошките истражувања и нивната функција во оспособувањето на студентите идни наставници View
project
ЛИТЕРАТУРОЛОШКИТЕ И КУЛТУРОЛОШКИТЕ ИСТРАЖУВАЊА И НИВНАТА ФУНКЦИЈА ВО ОСПОСОБУВАЊЕТО НА СТУДЕНТИТЕ ИДНИ

НАСТАВНИЦИ View project
All content following this page was uploaded by Ranko Mladenoski on 30 April 2016.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

УНИВЕРЗИТЕТ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ“ – ШТИП
ФИЛОЛОШКИ ФАКУЛТЕТ
Ранко Младеноски
ПРАКТИКУМ ПО
ТЕОРИЈА НА ПОЕЗИЈАТА
Штип, 2014
Автор:
Доц. д-р Ранко Младеноски
(рецензиран практикум)
Рецензенти:
Проф. д-р Виолета Димова
Проф. д-р Толе Белчев
Лектор:
Техничко уредување:
На корицата (насловна и последна страница):

Фрагмент од уметничка слика (масло на платно) од сликарот Аце Младеноски
Издавач:
Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип, Филолошки факултет
CIP – Каталогизација во публикација

Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“, Скопје
82-1.0(035)
МЛАДЕНОСКИ, Ранко
Практикум по теорија на поезијата [Електронски извор : рецензиран практикум] /
Ранко Младеноски. – текст. – Штип : Универзитет „Гоце Делчев“ - Штип, Филолошки
факултет, 2014, 122 стр.
Начин на пристап (URL): https://e-lib.ugd.edu.mk/naslovna.php

Наслов преземен од екранот. – Опис на изворот на ден 17.09. 2014. ‒ Фусноти кон текстот. –
Библиографија: стр. 120-121. – Фотографија и биографски податоци за авторот: стр. 122.
ISBN 978-608-244-092-7
1. Младеноски, Ранко [автор]

а) Поезија ‒ Прирачници
COBISS.MK-ID 97040650
УНИВЕРЗИТЕТ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ“ – ШТИП
ФИЛОЛОШКИ ФАКУЛТЕТ
Штип, 2014
СОДРЖИНА
Воведни белешки................................................................................................................. 6
Предметна програма......................................................................................................... 7
ПРВ ДЕЛ ТЕОРИСКО-ПОЕТСКИ АПЛИКАЦИИ

I. Транстекстуалноста во поезијата на Блаже Конески.................................................... 10
II. Интерференција на поетски структури – Конески vs Рацин.......................................21
III. Поетските визии на Петре Бакевски............................................................................ 29
IV. Метафорично-метонимиски деконструкции............................................................... 38
ВТОР ДЕЛ ОСНОВИ НА ПОЕЗИЈАТА (ПРОВЕРКА)

I. Појавата и историскиот развој на поезијата (прашања и задачи)................................ 45
II. Местото на поезијата во литературата (прашања и задачи)....................................... 51
ТРЕТ ДЕЛ СТРУКТУРИ НА ПОЕЗИЈАТА (ПРОВЕРКА)

I. Версификација ‒ метрика (прашања и задачи).............................................................. 57
II. Стилски фигури – метаболи (прашања и задачи)........................................................ 61
III. Нивоа на анализа на поезијата (прашања и задачи)................................................... 79
ЧЕТВРТИ ДЕЛ КОЛОКВИУМСКИ ПРАШАЊА

I. Прашања со заокружување на еден точен одговор од три можни.............................. 91
II. Прашања со дополнување на еден или неколку збора................................................ 97
III. Прашања со текстуален одговор на поставеното прашање....................................... 100
Речник на термини............................................................................................................ 108

Библиографија.................................................................................................................... 120
Биографски податоци за авторот....................................................................................122
Воведни белешки
Практикумот за курсот Поетика со наслов „Практикум по теорија на
поезијата“, наменет за студентите од Катедрата за македонски јазик и книжевност на
Филолошкиот факултет во Штип, се појавува како наставен прирачник, односно како
прилог кон скриптата „Теорија на поезијата“ што е објавена во е-библиотеката на веб-
страницата на Универзитетот „Гоце Делчев“ во Штип во 2014 година. Овој
„Практикум по теорија на поезијата“ ќе им послужи на студентите што го следат
курсот Поетика да ги проверат, да ги продлабочат и да ги усовршат стекнатите знаења
и вештини за интерпретација (толкување/ анализа) на поезијата. Покрај тоа, овој
наставен прирачник ќе им биде од полза и на студентите од другите катедри на
Филолошкиот факултет во Штип кои го следат курсот Теорија на книжевност како
изборен предмет, бидејќи поетиката (сфатена како теорија на поезијата) е научна
поддисциплина во рамките на теоријата на книжевноста.
Материјата што е понудена во овој „Практикум по теорија на поезијата“ е
систематизирана во четири дела: а) Прв дел: Теориско-поетски апликации; б) Втор дел:
Основи на поезијата (проверка); в) Трет дел: Структури на поезијата (проверка); г)
Четврти дел: Колоквиумски прашања.
Во првиот дел со наслов „Теориско-поетски апликации“ се приложени четири
интерпретативни текстови во кои се илустрираат методите за анализа на конкретни
поетски дела. Тоа се следните текстови: „Транстекстуалноста во поезијата на Блаже
Конески“; „Интерференција на поетски структури – Конески vs Рацин“; „Поетските
визии на Петре Бакевски“ и „Метафорично-метонимиски деконструкции“. Станува
збор, имено, за анализа на поезија од автори што припаѓаат на различни стилски
формации што, бездруго, ќе ги упати студентите во специфичните креативни приоди
кон интерпретацијата на секое стихувано книжевно дело.
Вториот дел „Основи на поезијата (проверка)“ како и третиот дел „Структури на
поезијата (проверка)“ од овој прирачник се составени од конкретни прашања и задачи
поврзани со историјатот на поезијата, местото на поезијата во литературата и со
толкувањето на поезијата. Овде студентите ќе треба да ги покажат стекнатите знаења
за дијахронијата на поезијата и за позиционираноста на поезијата во литературата, но и
да ја демонстрираат стекнатата умешност во креативното интерпретирање на поезијата
потпирајќи се најмногу врз веќе усвоените знаења од областа на теоријата на поезијата.
Во четвртиот дел се приложени сто и дваесет колоквиумски прашања (60 + 30 +
30) со кои се опфатени сите методски единици од конкретната Предметна програма за
курсот Поетика. Основната наставно-методска цел на овој сегмент од прирачникот е
да ги насочи и да ги поттикне студентите кон сеопфатно и солидно совладување и
применување на техниките за анализа на поезијата, како и кон една темелна подготовка
на двата писмени колоквиуми и на завршниот устен испит по предметот Поетика.
Кон сето ова, во Практикумот е приложен и Речник на термини којшто, за
разлика од веќе објавениот во скриптата „Теорија на поезијата“, е дополнет со бројни
нови лексикографски единици од поетолошка, но и од една поширока книжевно-
теориска провиниенција. Овој Речник, во секој случај, ќе им ги прошири и ќе им ги
продлабочи на студентите знаењата од областа на теоријата на поезијата. Идентична
цел има и придружната Библиографија дадена на крајот од овој прирачник.
Поради сето тоа, убедени сме дека овој Практикум во голема мера ќе им
помогне на студентите во совладувањето на материјата од курсот Поетика.
доц. д-р Ранко Младеноски
август 2014 година
6
Предметна програма
1. Основни терминолошки детерминации.

1.1. Поезија – поим.
1.2. Семантичките варијации на поимот „поетика“.
1.3. Поетиката како теорија на поезијата – синоними.
2. Појавата и историскиот развој на поезијата.
3. Местото на поезијата во литературата.
3.1. Класификации на литературата.
3.2. Литературни родови и видови.
3.3. Литературни поетски видови.
3.3.1. Општи особености на лириката.
3.3.1.1. Лирски видови.
3.3.1.2. Тематско-мотивска класификација на лирските песни.
3.3.2. Епски видови во стих.
3.3.3. Лирско-епски видови.
4. Версификација (метрика) – општ преглед.
5. Стилски фигури (метаболи).
5.1. Стилски фигури – поим.
5.2. Класификација на стилските фигури.
5.3. Стилски фигури – дефиниции и примери.
5.3.1. Фонолошки фигури (метаплазми).
5.3.2. Синтаксички фигури (метатакси).
5.3.3. Семантички фигури (метасемеми).
5.3.4. Логички фигури (металогизми).
6. Интерпретација на поезијата – основни структурни нивоа.
6.1. Фонолошко ниво.
6.2. Морфолошко ниво.
6.3. Прозодиско ниво.
6.4. Лексичко-семантичко ниво.
6.5. Синтаксичко ниво.
6.6. Логичко ниво.
ЛИТЕРАТУРА
I. Книжевно-теориска
1. Андоновски Венко (1996). Текстовни процеси. Скопје: Култура.
2. Андоновски Венко (2011). Обдукција/абдукција на теоријата, Том I: Жива
семиотика. Скопје: Галикул.
3. Дикро Освалд, Тодоров Цветан (1994). Енциклопедиски речник на науките за
јазикот, 1 и 2. Превод Атанас Вангелов. Скопје: Детска радост.
4. Конески Блаже (1987). Ликови и теми. Скопје: Македонска книга.
5. Лотман Јуриј М. (2005). Структурата на уметничкиот текст. Превод од руски
јазик: Евтим Манев. Скопје: Македонска реч.
6. Младеноски Ранко (2014). Теорија на поезијата. Штип: Универзитет „Гоце Делчев“,
Филолошки факултет.
7. Сталев Георги (1970). Македонскиот верс. Скопје: Македонска книга.
7
II. Лингвистичка
1. Бојковска Стојка, Минова–Ѓуркова Лилјана, Пандев Димитар, Цветковски Живко
(2008). Општа граматика на македонскиот јазик. Скопје: Просветно дело.
2. Конески Блаже (1981). Граматика на македонскиот литературен јазик. Скопје:
Култура, Македонска книга, Мисла, Наша книга.
3. Минова–Ѓуркова Лилјана (2003). Стилистика на современиот македонски јазик.
Скопје: Магор.
4. Минова–Ѓуркова Лилјана (2011). Синтакса на македонскиот стандарден јазик.
Штип: 2-ри Август.
III. Апликативна
1. Андоновски Венко (2006). Вештица. Скопје: Култура.
2. Андреевски Петре М. (1984). Поезија. Скопје: Наша книга.
3. Конески Блаже (1987). Собрани песни. Скопје: Македонска книга.
4. Конески Блаже (1988). Црква. Скопје: Мисла.
5. Конески Блаже (1989). Златоврв. Скопје: Македонска книга.
6. Конески Блаже (1993). Црн овен. Скопје: Култура.
7. Миладиновци, Димитрија и Константин (1983). Зборник на народни песни.
Редакција: Харалампие Поленаковиќ и Тодор Димитровски. Скопје: Македонска книга.
8. По Едгар Алан (1986). Одбрани песни. Избор и превод Гане Тодоровски. Скопје:
Култура, Мисла, Македонска книга, Наша книга.
9. Пренџова Елена (2011). Пораки од морето. Скопје: Дом на културата „Кочо Рацин“.
10. Рацин Кочо Солев (1987). Поезија. Избор, редакција и предговор: Гане Тодоровски.
Скопје: Наша книга.
11. Тодоровски Гане (1990). Поезија. Скопје: Наша книга.
8
ПРВ ДЕЛ
ТЕОРИСКО-ПОЕТСКИ АПЛИКАЦИИ
9
I
ТРАНСТЕКСТУАЛНОСТА ВО ПОЕЗИЈАТА НА БЛАЖЕ КОНЕСКИ
Воопшто не е спорен фактот дека не само книжевноста туку и секоја уметност
својот развој го темели врз традицијата, врз она што се создавало во минатото. Во овој
контекст неопходно е да се нагласи дека тоа црпење на материјал за новото од вечниот
извор на традицијата не е привилегија ниту на една уметност, ниту на една стилска
формација, ниту на една национална литература, ниту на еден книжевно-историски
период. Во различни средини, во различни национални литератури, во разни стилски
формации, во различни епохи и, се разбира, кај разни автори различно се
манифестирало присуството на традицијата во она што се нарекува современо, односно
модерно.*
Во рамките на континуираниот историски развој на македонската литература се
идентификуваат елементи од фолклорното творештво, но и воопшто од традицијата,
кои на еден или на друг начин учествуваат во создавањето на новите литературни дела.
Кај голем број македонски автори ќе се најдат такви елементи, но во оваа пригода ќе ги
наведеме оние најкарактеристичните како што се Кирил Пејчиновиќ, Константин
Миладинов, Григор Прличев, Ѓорѓи Пулевски, Марко Цепенков, Војдан Чернодрински,
Васил Иљоски, Ристо Крле, Кочо Рацин, Славко Јаневски, Блаже Конески, Гане
Тодоровски, Петре М. Андреевски, Живко Чинго, Димитар Солев, Горан Стефановски,
Драги Михајловски, Венко Андоновски и, секако, многу други и, се разбира, особено
сега во таканаречената „ера на постмодернизмот“. Станува збор, имено, за една
творечка практика, односно постапка што Блаже Конески ја детерминираше како
навраќање кон традицијата преку иновација или актуализација и којашто е клучна не
само во неговата поезија, ами воопшто во македонската литература. Во таа смисла
Конески ја нагласуваше неопходноста од трите фактори, традиција – колектив –
автор, за кои тврдеше дека се основа за секое уметничко дело, односно без чија
синтеза нема уметност.
Овде ние конкретно ја земаме предвид поезијата на Конески затоа што сметаме
дека бројни негови песни се мошне показателни за тој сегмент којшто го одржува веќе
спомнатиот континуитет во развојот на македонската литература.
1. Терминолошки интерференции
Во книжевната теорија ваквиот творечки модел се определува со бројни
термини како што се дијалогизам, интертекстуалност, текстуална
трансцедентност или транстекстуалност, интердискурсност или
интердискурзивност и слично. Всушност, станува збор за различни книжевно-
теориски стратегии кои се појавувале во разни школи и во разни периоди од развојот
на книжевната теорија во втората половина на минатиот 20 век, но кои сепак
меѓусебно се испреплетуваат и се допираат во определени значенски точки. Тие
значенски точки се, впрочем, суштински за појавата што ја определуваат овие термини
произлезени од различни автори кои, пак, имале свои приоди кон проблематиката, а
тоа е меѓутекстуалната комуникација во пошироките рамки на културата.
Така, на пример, терминот дијалогизам е произлезен од теориската работилница
на Михаил Бахтин. Тој зборува, во општи рамки, за меѓусубјективните односи на Јас
(односно светот-за-мене) и Другиот (односно светот-за-другиот), а под Третиот се
* Овој текст за првпат е објавен во: Зборник на трудови од меѓународниот научен собир „Развојот на
македонската литература“ одржан на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, 25-26 октомври,
2006, Институт за македонска литература, Скопје, 2011, стр. 409-424, со наслов „Поетскиот палимпсест
на Блаже Конески“. Овде се извршени само незначителни измени и дополнувања во трудот.
10
подразбира оној културен код којшто ги овозможува тие односи. На литературата се

гледа како на непрекинат дијалог помеѓу временските димензии на минатото,
сегашноста и иднината. Дијалогизмот ја подразбира упатеноста на текстовите еден кон
друг, односно „текстот живее само допирајќи се со друг текст“. (Шелева, 2000). Од
терминот дијалогизам, односно од Бахтиновите теориски елаборации, произлезе
терминот интертекстуалност, а во теоријата него го воведе Јулија Кристева. Таа го
опишува текстот како продуктивност, пермутација на текстови, интертекстуалност што
подразбира дека на просторот на еден текст се преплетуваат и меѓусебно се
неутрализираат многу искази кои потекнуваат од други текстови. (Biti, 1997). Умберто
Еко, пак, во својата книга „Теорија на семиотиката“ интертекстуалноста ја
детерминира како наткодирање на еден текст со други текстови. (Biti, 1997). Од друга
страна, Жерар Женет зборува за транстекстуалност:
Особеноста на текстот да трансцендира во другите текстови, односно дијалошкиот
феномен на реализација на сите јасни, очигледни, но и на сите тешко уочливи врски на
текстот со другите текстови, Женет го подразбира под поимот транстекстуалност.
(Илиевски, 2005: 74).
Се разбира, ваквите книжевно-теориски елаборации би можеле и натаму да се

надополнуваат, па дури и да одат до бескрај, но факт е дека кај разни автори, односно
теоретичари, различно се даваат и елаборациите за еден ист термин. Дека е тоа
навистина така потврдува и широкото сфаќање на терминот интертекстуалност од
страна на Катица Ќулавкова според која интертекстуалните односи и нивната научно-
теориска класификација, т.е. типологија, ја надминуваат сферата на текстуалноста и
влегуваат во доменот на културата и стварноста, при што се реализираат следниве
типови интертекстуални односи: 1. однос меѓу еден и друг книжевен текст; 2. однос
меѓу еден книжевен текст и други преткнижевни текстови; 3. однос на еден книжевен
текст и други некнижевни текстови од доменот на духовните и егзактните науки; 4.
однос меѓу книжевен текст и одреден контекст од којшто тој текст може да се
инспирира, да се мотивира; 5. однос на еден книжевен текст кон другите медиуми:
филм, театар, музика, сликарство, електронски медиуми и слично. (Илиевски, 2005:
76). Очигледно е дека терминот интертекстуалност има мошне широко семантичко
поле и неговата примена во повеќедецениската практика едноставно не дозволува
негово подредување во некакви тесни книжевно-теориски рамки.
Меѓу тие многубројни и стриктно неопределени, односно недетерминирани, и
семантички лабилни книжевно-теориски термини, секако, е и терминот палимпсест за
кого најчесто се врзува постапката на надградување на хипотекстот (старото) со
хипертекст (ново). За поимот палимпсест ние овде ги имаме предвид двете негови
основни значења – прво, ракопис на пергамент1 или поретко на папирус2 напишан над
првобитниот текст што е избришан со цедење или истружен со нож, и второ, книжевен
феномен во кој се рефлектира некој претходен стар текст препознатлив како вербална
секвенца од која може да се насети некаква потисната мисла, односно како текст над
текстот или како посебна форма на интертекстуалноста.
2. Транстекстуалноста кај Конески – групи и слоеви
Дури и најповршниот преглед на поезијата од Блаже Конески покажува дека се
бројни песните во кои се применува ваквата постапка. Таквите песни на Конески може
1 пергамент: материјал за пишување во антиката и во средниот век изработен од кожа од теле, овца, коза
или магаре.
2 папирус: материјал за пишување во античко време што се произведувал во Египет од срцевината на
растението Cyperus papyrus кое денес е изумрено.
11
да се класифицираат во четири групи во зависност од потеклото на „стариот мотив“,

односно на хипотекстот, врз кој, слично како техниката на палимпсестите, се создава
сосема нова книжевна творба, односно врз кој се гради хипертекстот. Тоа се:
а) фолклор;
б) религија;
в) историја;
г) уметничка литература.
Колку за илустрација наведуваме по неколку песни од секоја група. Во групата
фолклор ги издвојуваме песните од циклусот „Марко Крале“ како и песните „Болен
Дојчин“, „Тешкото“, „Везилка“, „Ој Лозено!“ и „Подмладување“. Од групата религија
(песни произлезени од религиски текстови или мотиви кои функционираат како
хипотекст), пак, типични се песните „Похвала“, „Лажни пророци“, „Слабоста“,
„Ангелот на Света Софија“, „Песна над песните“, „Послание“, „Свети Никола“ и
„Велигденско јајце“. Во групата историја спаѓаат песните од циклусот „Проложни
житија“ како и песните „Буната Карпошова“, „Девственици“, „Поразот на Даме Груев“,
„Сирма“, „Видение на Исаија Радев Мажовски од Лазарополе во Дебарската зандана на
8 јануари 1889 година во десет саатот претпладне“, „Колумбо“ и „Че Гевара“. Од
групата уметничка литература ги изделивме поемите „Средба со Жинзифов“ и
„Ракување“, како и песните „Кочо Рацин“, „Григор Прличев“, „Македонски поети“,
„Данте“, „Одисеј“ и „Дон Кихот“.
Се разбира дека не може да се зборува за строги граници меѓу овие групи, зашто
дури и самите наслови на изделените песни покажуваат дека има преплетувања меѓу
нив. Меѓутоа, Јакобсоновиот фактор доминанта беспоговорно допушта да се изврши
една ваква класификација.
2.1. Фолклор
За присуството на фолклорот во поезијата на Конески е често пишувано во
македонската книжевна критика. За тоа прашање дури и самиот автор, Блаже Конески,
се изјаснувал во неколку наврати. За функцијата на фолклорот во циклусот „Марко
Крале“ и ние сме дале еден скромен прилог во кој, меѓу другото, се елаборираат и
изводите на повеќемина наши проучувачи на литературата во врска со таа тема.
(Младеноски, 2005: 288-314). Токму затоа транстекстуалноста во поезијата на Конески
во однос на фолклорот ние овде ќе ја илустрираме само преку две песни – „Болен
Дојчин“ и „Подмладување“.
Во песната „Болен Дојчин“ препознаваме неколку сегменти со чија помош може
да се идентификува хипотекстот. Тоа е, секако, насловот, но и неколку лексеми,
синтагми, стихови и строфи како што се: преполн сила; мојот подвиг; слава; раката за
најтежок меч; се сломив; се стопи снагата, капнаа раце, падна мечот, паднав болен;
болен лежам до девет години, што искинав до девет постели; сестра; мувлосани
коски; триста лакти платно; да убијам Црна Арапина; да умрам. Со нивна помош ние
можеме да го видиме она што „не се гледа“, односно она што е „избришано“ со што се
добиваат белините врз кои авторот го испишува хипертекстот. Овие сегменти од
песната „Болен Дојчин“, всушност, функционираат како формални показатели преку
кои го препознаваме поетскиот палимпсест на Конески.
За да биде појасно и, се разбира, поилустративно, тоа би можеле приближно и
графички да го прикажеме. Сегментите од песната „Болен Дојчин“ (Конески, 1987c:
191-192) што се во болд (со црни букви) го означуваат стариот текст, односно
хипотекстот. Тоа се делови коишто „не се избришани од пергаментот“, односно кои се
вклопуваат во новиот текст и кои биле потребни, односно сè уште употребливи за
авторот. Сегментите од песната што се во италик (курзив) го означуваат новиот текст
12
(хипертекстот), односно дополнувањата врз веќе „избришаниот текст“ кој води

потекло од македонскиот фолклор, односно од македонската орална традиција:
Кога бев преполн сила
што придојдува како матна речна глава,
кога се сетив вреден за мојот подвиг,
достоен за слава,
кога ми закрепна гласот за најдлабок збор,
раката за најтежок меч,
ногата за најверен од –
тогаш се сломив.
Паднав како црешово дрво од премногу род.
Една потсмешлива сенка ми ја издемна трагата,
како змија во гробно камарче се вовлече во свеста,
смеата ми ја урочи, ми ја зацрни тагата –
да се обѕирам подозриво, да думам да шестам.
Тогаш се сетив ситен и смешен и долен –
се стопи снагата,
капнаа раце,
падна мечот,
паднав болен.
Болен лежам до девет години,
што искинав до девет постели.
Не ги чувствувам веќе своите зглобови,
јас сум расфрлан на тврда ледина
на пеколен пладневен присој,
јас сум раскостен коска од коска,
низ моите коски трева поникнало,
низ таа трева змии се ведат.
Јас копнеам гроб темен и студен –

нема крај без мојот подвиг суден.
Непозната жено, единствена на светот,

сестро и мајко моја, ти што си страдала многу,
ти што си сетила мака до вбигорување,
дојди, сестро златно,
збери ги моите мувлосани коски, не грози се,
состави ме,
повиј ме со триста лакти платно,
речи ми тих реч,
исправи ме,
научи ме пак да одам, мајко,
дај ми в рака меч –
да убијам Црна Арапина.
Да умрам.
13
Стариот текст служи за да упати на таа таканаречена болендојчиновска мака. Со

тоа веќе е создадена подлога за интервенции во хипотекстот со хипертекст, односно за
проектирање на новата поетска порака – лирскиот субјект се соочува со идентична
мака како и Болен Дојчин и тој, како и јунакот од фолклорот, треба да се ослободи од
неа. На рецептивно рамниште, читателот ја дешифрира пораката од песната врз основа
на својот културен код, врз основа на своите емоции. Тоа значи дека секој во себе и со
себе си ја носи својата мака, секој си има свој „Црна Арапина“ и секого го чека
неговиот „подвиг суден“. Така, со помош на стариот мотив преку актуализација
Конески му приопштува на читателот една универзална човечка порака која
комуницира и со современоста.
И песната „Подмладување“ (Конески, 2011: 122) е изградена врз сличен
принцип. Овде како хипотекст поетот користи две фолклорни структури, односно две
легенди од „Тиквешкиот зборник“.3 Едната е за начинот на кој се подмладува орелот, а
другата за подмладувањето на еленот. Во песната се дадени таквите опи си и тие
служат како подлога за финалната нова актуализирана филозофско-поетска структура
дадена само во еден стих – „Само за човека нема подмладување“. Станува збор за онаа
егзистенцијална вечна мака и вечна болка на човекот произлезена од минливоста на
животот, но и за неговата постојана потрага по вечен живот.
2.2. Религија
Во поезијата на Конески бројни се и песните кои имаат религиозна подлога.
Појава на палимпсест (односно транстекстуалност) среќаваме, на пример, во песната
„Похвала“ од поетската збирка „Сеизмограф“. (Конески, 1989a: 24-25). За да ја истакне
својата порака, односно поентата на песната, овде Конески се зафатил со „бришење“
или „прекривање“ на еден новозаветен сегмент, односно мотив. Јавно искажаниот збор
на Исус Христос се преобразува во скриена мисла со што сакралното се трансформира
во профано. Поетскиот палимпсест во оваа песна му послужил на Конески да го
потенцира постоењето на земното во небесното, да ја истакне вредноста на хуманото
или, ако сакаме, на човечното. Не само во оваа песна, туку и во многу други од ваков
вид, може да збунува присуството на експлицитни фрагменти од хипотекстот. Но, како
и сè друго, така и ова си има своја суштинска функција во поезијата на Конески – да се
повика меморијата на читателот, во неговата свест да се осовремени стариот мотив, 4 да
се направи видливо невидливото, да се потенцира дека не може да се избрише она што
не постои, она што никогаш не било напишано. Ја приведуваме и оваа песна во целост
со одделување на хипотекстот (болд) и хипертекстот (италик):
Исусе Христе, Боже наш!
Те сакам заради твоите слабости
и потклекнувања.
Со нив
ти остави утеха и приглед
и за нас ништожните.
Зашто ти не се извиши над нас,
како што можеше,
во сурова и презрителна надмошност.
3
„Тиквешкиот зборник“ е мешовит зборник од крајот на XV век. Текстовите од зборникот укажуваат на
мошне популарни и познати текстови на теренот од Македонија. Многу од текстовите се наоѓаат и во други
мешовити зборници, а нивни траги се засведочени во богатото македонско народно творештво. (Да се види:
Стојчевска–Антиќ, 1997: 404-405).
4
За ова може да посведочи и крајот од воведот на Конески кон збирката „Сеизмограф“: „Како да се одвива
драма, во која еден од нас, јас или ти, мој читателе, сеедно кој, ја носи главната улога. Ова се наши монолози
и реплики во таа драма“. (Конески, 1989a: 5).
14
Кога Марија, сестра ѝ на Марта,

ги изми твоите нозе
со своите бели раце
и ги избриша со своите црни коси,
таа ги мачкаше долго и нежно
со скапоцено миро.
Тогаш, твоите ученици свикаа,
сметајќи, секако, дека
ја погаѓаат твојата мисла:
„Зошто ова миро отиде попусто,
а можеше да биде продадено
за триесет сребреници,
и парите да им се раздадат на сиромаси!“.
Но ти рече:
„Сиромасите секогаш ќе ги имате меѓу вас,
а мене не“.
А во себе помисли:
„О бездушници!
Зошто ми го зацрнувате
овој редок миг
на чудесна земна љубов
во мојот живот?!“.
Исусе, Боже наш,
те сакам заради таа помисла!
Присутно е овде и едно изневерување на хипотекстот, односно извршена е една
суштинска интервенција во цитатот со синтагмата триесет сребреници. Имено, според
евангелијата од Новиот завет, станува збор за „триста денарии“, а не за „триесет
сребреници“. Го приопштуваме овој дел во три преводи на македонски јазик од
Евангелието на Јован:
4. Еден од учениците негови, Јуда Симонов Искариот, којшто подоцна Го предаде,
рече:
5. „Зошто не се продаде ова миро за триста динарии, и тоа да се раздадеше на
сиромаси?“. (Свето писмо, 2003, Јован, 12: 4-5).
Или во другиот превод:

4. А Јуда Искариотски, еден од Неговите ученици, кој сакаше да го предаде, рече:
5. „Зошто мирово не е продадено за триста динарии, за да бидат раздадени на
сиромасите?“. (Константинов, 1999: 1071; Јован, 12: 4-5).
И во третиот превод:
4. Еден од Исусовите ученици, Јуда Искариот, (кој подоцна го предаде) рече:
5. Овој парфем можеше да се продаде за триста денарии, а парите да им се разделат на
сиромасите. (Новиот завет, 1999: 303-304; Јован, 12: 4-5).
15
Според приказната од Евангелието, станува збор, значи, за триста денарии, 5 а не

за триесет сребреници. Зошто овој дел од цитатот не е автентично пренесен? Постојат
две можности: а) пропуст при цитирањето; б) авторот со намера ја изневерува
автентичноста на цитатот за да пренесе некаква порака.
Првата опција би можеле да ја отфрлиме само доколку навистина изнајдеме
некаква интенција на авторот (или, пак, значење на текстот) за неавтентичното
пренесување на новозаветниот цитат. Која е мислата или смислата (значењето) на овој
цитат во песната? Каква е и која е интенцијата на поетот? Во цитатот од песната
станува збор за забелешка на учениците од Исус за залудно потрошеното миро. Исус,
во последователниот цитат од песната, ја отфрла нивната забелешка, односно во неа тој
гледа некоректна реакција на учениците. Тоа значи дека Исус смета оти неговите
ученици го изневериле, односно го предале. Тоа е суштинскиот семантички сегмент од
овој дел на песната. Ако тој сегмент е суштински, тогаш тој треба да се потенцира, да
се нагласи. Тоа нагласување Конески го врши токму со изневерата на цитатот, односно
со замената на „триста денарии“ со „триесет сребреници“. Тие „триесет сребреници“
имплицираат едно друго предавство кон Исус, односно кога Јуда го предава Исус за
триесет сребреници:
14. Тогаш еден од дванаесетте, по име Јуда Искариот, отиде при првосвештениците,
15. и рече: „што ќе ми дадете, па да ви Го предадам?“. А тие му предложија триесет
сребреници.
16. И оттогаш тој бараше погодно време да Го предаде. (Свето писмо, 2003; Матеј, 26:
14-16).
Авторот на песната, значи, со изместувањето на цитатот ја упатува меморијата

на читателот кон познатата метафора за предавство и на тој начин ја потенцира
суштината, а тоа е изневерата, предавството кон Исус од страна на неговите ученици,
односно апостоли, со што истовремено се инсистира и на богочовечноста на Исус.
Сето тоа Конески го постигнува со типичната постапка на палимпсест: брише дел од
стариот текст („триста денарии“) и на неговото место испишува друг стар текст
(„триесет сребреници“). Специфично е овде тоа што хипертекстот истовремено е и
хипотекст, односно новото е, всушност, старо и тоа од истиот извор, односно од
Новиот завет. Во синтагмата „триесет сребреници“ од цитатот во песната би можеле,
всушност, да издвоиме не два, ами три слоја:
а) „триесет денарии“ (избришаниот хипотекст);
б) „триесет сребреници“ (хипотекст во функција на хипертекст);
в) „предавство“ (имплицитен хипертекст).
Тоа, бездруго, значи дека во оваа песна среќаваме една сложена семантичка
структура изградена врз основа на постапката којашто е карактеристична за
палимпсестот, односно за транстекстуалноста (интертекстуалноста).
Новозаветна основа има и песната „Лажни пророци (По евангелието)“ (Конески,
1989a: 48) што се гледа и од нејзиниот поднаслов. И овде е извршена трансформација
на старата тема во нова, актуализирана порака. Сета песна, впрочем, можеме да ја
читаме двозначно – и како тотален хипотекст (за библиските пророци), но и како
тотален хипертекст (за новите, современи „пророци“ или „митингаши“). Нејзината
двозначност е оној основен формален показател кој допушта песната да ја
детерминираме како палимпсест. Конески овде, значи, создава една отворена
структура, односно поетот буквално допушта читателот да ги има пред себе (најмалку)
двата слоја на мотивот. Тоа значи дека содржината на песната е во постојана дијалошка
5 Денариус е стара римска сребрена пара. Еден римски денариус бил еднаков на една дневница.
16
комуникација со трите клучни точки на темпоралната оска – минато, сегашност,

иднина. Мошне значајна и функционална за актуализацијата на мотивот е синтагмата
„по плоштадите“, но и стиховите „ќе се бувтаат во градите“ и „Бес ги распина внатре“
коишто ги читаме како истакнат хипертекст и кои особено упатуваат на современоста,
на новите „лажни пророци“ од модерното општество. Преостанатиот дел од песната
(болд + италик), како што веќе рековме, го читаме двозначно – како стар, но и како
нов текст:
Ќе дојде време на лажни пророци

Што божем во мое име
ќе ве збираат по плоштадите,
ќе креваат врева до небеси,
ќе се бувтаат во градите.
Немојте да им верувате!
Тие мислат само на себеси
Што дека прогласуваат
дека ве спасуваат!
Бес ги распина внатре
душите да ви ги затре.
Тие варосани гробови!6
Не да им станете робови!
Песната носи една човечна порака за девијациите и за деградациите во

современото и идното општество, 7 но и една човечна сугестија за незаменливата и
непроценливата слобода на индивидуата.
2.3. Историја
Меѓу песните од групата историја се и оние од циклусот „Проложни житија“.
Станува збор за песни-палимпсести кои како хипотекст ја имаат најчесто
фамилијарната историја на авторот. 8 Врз фрагменти од биографиите на поблиските и
подалечните предци Конески ја креира новата уметничка порака. Такви се песните
„Житие на Бона“, „Житие на Таса Бојаноска“, „Белата тетка“, „Успение на тетка
Менка“, „Орде“, „Тетин Ристе“, „Дедо Илија“ и други. Во песните „Буната
Карпошова“, „Девственици“, „Поразот на Даме Груев“ и „Сирма“ стариот текст е од
македонската историја, додека во „Колумбо“ и во „Че Гевара“ стариот текст е од
светската историја. Поподробно ќе ги разгледаме овде песните „Девственици“ и „Че
Гевара“.
Како и во „Болен Дојчин“, така и во песната „Девственици“ можеме да
издвоиме структурни елементи коишто како формални показатели упатуваат на
хипотекстот: Гоце, Пере, Даме; сенка... од знаме; колан од студена пушка; куршум, в
срце, како точка. (Конески, 1987c: 205). Тие формални показатели имаат во себе
определен семантички капацитет со чија помош читателот може да ги декодира и да ги
идентификува енкодираните историски слоеви во песната кои функционираат како
6 Синтагмата „лажни пророци“ (Матеј, 7: 15) и метафората „варосани гробови“ (Матеј, 23: 27), на
пример, се типичен хипотекст во оваа песна на Конески којшто, како што може да се види, потекнува
од Светото евангелие според Матеј.
7 Песната е објавена во 1989 година кога во Македонија сè уште не беа започнати оние, денес безмалку
секојдневни, политички изборно-плурални активности. Би можело, значи, овде да се понуди и една

хипотеза за извесна визија, за извесно далекугледство на поетот Ко нески. Таква претпоставка сугерира и
песната „Поразот на Даме Груев“ (Конески, 1984: 35).
8 Да се види искажувањето на Конески за „Проложни житија“ (Андреевски, 1991: 287-298).
17
хипотекст. Мислиме, пред сè, на антропонимите коишто упатуваат на наши познати

револуционери. Станува збор за македонските борци за слобода Гоце Делчев (1872–
1903), Пере Тошев (1865–1912) и Даме Груев (1871–1906). Релевантен е овде и
историскиот факт дека тројцата загинале во борба, а тоа е одразено и во песната:
„забрзани – до оној заден екот,/ до оној куршум, в срце, како точка“. Натамошните
формални показатели веќе функционираат како потврда на извршената читателска
детекција за хипотекстот. Врз ваквите историски слоеви Конески ја гради уметничката
приказна (хипертекстот) за хероите внесувајќи во неа лирски елементи: „Ни збор за
глуждот што подмолно боли./ Сте минале, од љубов гладни, саме./ И една смртта ве
запозна голи,/ аскети преки...; Ни еднаш рака на вашето раме/ не се допре, што сакала
да гушка...; И само на сон сте земале прочка...; Не истина на сонот жедост врена,/ не
сетивте да стане дребен векот –/ ни колку може да навреди жена“. Значи, на ова ниво
од анализата веќе можеме да издвоиме два слоја во песната „Девственици“:
а) хипотекст (историски сегменти/ епски слој);
б) хипертекст (уметнички сегменти/ лирски слој).
Ваквата структура на песната покажува дека станува збор за надградување на
историјата со поетски елементи. Имагинацијата на поетот ја „прекрива“ историската
(факциска) епика со уметничка (фикциска) лирика. Револуционерите сега стануваат
девственици, аскети, тие се „гладни од љубов“, сами, на нивните рамења не се допрела
рака што сакала да гушка итн. Јасно е – поетот ги прикажува револуционерите и од
една друга, поинаква гледа точка: тие се борци, да, но тие се и луѓе со свои чувства, со
свои маки, со свои болки. Во песната се одвива еден процес на чувствено очовечување
на револуционерот, на борецот за слобода, а сето тоа е постигнато преку палимпсестот.
Сонетот „Че Гевара“ (Конески, 1984: 33) со својата структура потсетува на оној
модел што Блаже Конески го дефинираше како „двокатна песна“ (опис → порака).
(Конески, 1987b: 178-182). Првите три строфи од сонетот, всушност, го претставуваат
описот за животот на Че Гевара, 9 додека во последната строфа е дадена пораката
(поентата) на песната:
Ш том бунтот ќе го изобличи власта,
бунтовникот за почести се граба
и повторно се изделила каста,
а надежта за обнова е слаба.
Но бродат негде пак бунтовни чети
што глад и жедост ден и ноќ ги мачи,
ги шиба дождот во Андите клети
и над нив страшно ураганот јачи.
Во таа бура да измие снага,
пак наивен да сети верба стара,
тој таму трга по позната трага.
Но подемот е еден, Че Гевара!
Кој презрел докрај и привид и лага
не живот веќе, ами смрт тој бара.
9 Че Гевара (Ернесто Гевара де ла Серна) е роден во Аргентина во 1928 година. Тој е еден од најистакнатите
борци во револуцијата на Куба на чело со Фидел Кастро која се одвивала од 1956 до 1959 година. По победата
на револуцијата Че Гевара добил неколку клучни раководни места во Куба. Бил еден од најуспешните
говорници на револуцијата. Поради својот немирен дух, во 1965 година ја напуштил Куба за да организира
герилски борби во Конго (централна Африка) и во Боливија (Латинска Америка). Во 1967 година бил заробен
и застрелан од боливиската армија. Веднаш по смртта добил меѓународна слава како херој-маченик.
18
Очигледно е дека описот во првите три строфи речиси целосно (со мали
исклучоци како, на пример, коментарот „наивен“) го претставува хипотекстот (болд),
додека четвртата строфа е хипертекстот (италик) во кој се препознава и пораката на
песната. Овде хипотекстот (животниот пат на херојот Че Гевара) му послужил на
поетот за да истакне една мудра, филозофска мисла за смислата на подемот, но и на
привидот и на лагата во човековиот живот. Историската подлога, всушност, се
покажува како мошне плодна почва за реализирањето на интенцијата на поетот. Тоа
ново значење, таа нова порака на песната, Конески и овде успешно ја постигнува со
помош на „прекривањето“ на познатиот хипотекст (испуштените прецизни историски
податоци за Че Гевара, а со нивното испуштање авторот се повикува на културната
компетентност на читателот) со хипертекстот како порака, како „втор кат“ на песната
со поентата дека животот има смисла само кога го прифаќаме како привид и лага,
зашто сè друго значи смрт, односно „привид и лага“. Во ова и се согледува големината
на Конески како поет – секогаш умее да ја обремени својата песна со многубројни
значења кои најчесто се лесно читливи.
2.4. Уметничка литература

Во песните од групата уметничка литература Конески се навраќа на дела и
автори од македонската, но и од светската книжевност. Тоа се Рајко Жинзифов, Григор
Прличев, Кочо Рацин, Коле Неделковски, Никола Вапцаров, но и Хомер, Данте
Алигиери, Мигуел Сервантес, Јохан Волфганг Гете и други.
Од оваа група типична е поемата „Ракување“ (Конески, 1987c: 133) по тоа што
овде, како и во „Похвала“, Конески нафрла неколку слоја: а) фолклор (Зборникот на
Миладиновци); б) историја (сегменти од книжевното дело и од животот на Коле
Неделковски); в) уметничка литература (стих од „Т’га за југ“ на Константин
Миладинов); г) ликови-референти (Константин Миладинов, Кочо Рацин, Коле
Неделковски); д) новата порака. Кон ова треба да се додаде и податокот дека се
користат и одредени историски факти за трагичната смрт на Неделковски на почетокот
и на крајот од поемата. Поемата „Ракување“, всушност, е еден имагинарен опис на
фикциска средба и дијалог меѓу Коле Неделковски и Кочо Рацин вечерта на 2
септември 1941 година кога трагично загинува Коле Неделковски. Доминантна во тој
дијалог е лирската интонација на односот на двајцата македонски поети кон родината,
кон татковината, а новата порака на Конески ја проследуваме на крајот од поемата со
онаа констатација за „незавршувањето на завршената средба“. Со тоа се алудира на
оној вечен дијалог меѓу песните на Кочо Рацин и Коле Неделковски, но и на
постојаната комуникација на нивните песни со идните генерации. За да се засили таа
порака даден е и оној линк, онаа врска помеѓу Рацин и Неделковски, од една, и
Константин Миладинов (стихот од песната и Зборникот), од друга страна.
Насловот на песната „Дон Кихот“ (Конески, 1987c: 229) имплицира дека како
хипотекст треба да ја имаме предвид содржината на романот „Дон Кихот“ од
шпанскиот автор Мигуел Сервантес де Сааведра. Врз тој фон Конески ја гради песната:
Во светов, на бескрајниот фронт,

му дале и нему сектор,
да крепи, да брани:
едно местиште проклето,
поле поделено на непомирливи страни,
од едната – тој жалосен Хектор.
Не зовре во тие тревишта и тињи
пукот на битка.
19
Свињи
со ситни го смачкаа копитца,
го столчија како лук, со толчник;
бишки
мав го сторија –
за други, на други боишта, божем со слава
да прават историја.
Сета песна е хипертекст (ново) потпрен врз насловот како хипотекст (старо).
Врз познатата приказна за книжевниот лик Дон Кихот поетот Конески гради
полисемична поетска структура во која можеме да бараме бројни метафори и алузии,
да го елаборираме чувствениот свет на лирскиот субјект, но и да наоѓаме сличности и
разлики помеѓу ликот Дон Кихот и лирскиот субјект во песната. Интересно е овде и
она инволвирање на ликот Хектор во текстот на песната со што читателот по
автоматизам се упатува на сосема друг книжевен текст – „Илијада“ од Хомер. Тоа
значи дека и во оваа песна имаме најмалку три слоја (епот „Илијада“, романот „Дон
Кихот“ и самиот текст на песната). Синтагмата „жалосен Хектор“ би можеле да ја
прочитаме како метафора за антихеројот (односно трагичниот јунак) Дон Кихот, но би
можеле да ја прочитаме и како метафора за лирскиот субјект како антихерој (трагичен
јунак). На тоа рамниште веќе можеме да зборуваме и за повеќезначна проекција на
поетскиот дискурс врз менталниот и емоционален свет на реципиентот, односно на
читателот кој „ќе го избере“ значењето врз основа на сопствениот веќе изграден
културен код. Тоа, секако, значи дека и во оваа песна, како и кај песната „Лажни
пророци“, ја среќаваме онаа отворена полисемична структура на песната,
„подготвеноста“ на поетскиот текст да комуницира со читателот преку своите бројни
значења. Ваквиот карактер на песната во голема мера го овозможува токму
палимпсестот, слоевитоста, односно повеќеслојноста на нејзиниот текст.
3. Заклучни согледби
Елаборациите и илустрациите несомнено покажуваат дека поезијата на Блаже
Конески во голема мера комуницира со традицијата и тоа на неколку рамништа.
Бројните примери кои го потврдуваат постоењето на транстекстуалноста (поетскиот
палимпсест) во поезијата на Конески докажуваат дека тоа е доминантна стихотворна
постапка кај овој наш еминентен културен деец од минатиот век. Неговата поезија
најчесто се темели врз (општо)познатото од кое „извира“ новата мудро смислена и
обмислена порака до читателот. Песните на Конески, како што видовме, се отворени и
„подготвени“ за непречена комуникација со публиката. Тие не само што ја
овозможуваат, ами и ја сугерираат слободата за своја, сопствена рецепција на
читателот. Токму затоа поезијата на Конески секогаш наидуваше на широк прием кај
публиката и токму затоа таа поезија уште долго време ќе предизвикува интерес не само
кај критиката туку и кај пошироката читателска јавност.
Базирајќи се врз традицијата и колективот, Конески преку постапката на
актуализација, односно иновација, создаде голем број од своите песни, како што тоа и
теориски самиот го објаснуваше. Меѓутоа, тој, исто така, кон таквиот став го додаваше
и појаснувањето дека без тоа може да има текстови, може да има дела, но не и
уметност. Таквата постапка е доминантна не само во поезијата на Конески, туку и кај
бројни македонски автори. Токму затоа нема и не може да има дилеми во врска со
високата уметничка вредност на поезијата на Конески.
20
II
ИНТЕРФЕРЕНЦИЈА НА ПОЕТСКИ СТРУКТУРИ – КОНЕСКИ VS РАЦИН
Овој труд претставува, пред сè, компаративна согледба на поезијата на Блаже

Конески во однос на животот и делото, но и конкретно на поезијата на Коста Солев
Рацин. Текстот е структуриран во два главни сегмента – „По површината“ и „На
дното“. Делот „По површината“ се однесува на експлицитните спомнувања на Рацин
во поезијата на Блаже Конески. Тука ги имаме предвид, пред сè, следните поетски дела
на Конески: поемата „Ракување“, како и песните „Кочо Рацин“ (од збирката
„Чешмите“), „Помен“ (од збирката „Црква“), „Очовечување“ и „Македонски поети“
(од збирката „Сеизмограф“). Вториот дел („На дното“) се однесува на имплицитното
присуство на Рациновата поезијата во стиховите на Конески. *
Општиот заклучок е дека присуството на Рациновиот дух во поезијата на
Конески е значително, но и тоа дека не станува збор за некакви влијанија на Рацин врз
Конески туку за еден природен континуитет во развојот на македонската поетска
мисла.
1. Вовед
Како што потенциравме погоре, ние овде нема да зборуваме за влијание или за
влијанија на Рациновата поезија врз поетското творештво на Блаже Конески. Тоа е така
затоа што не веруваме во тезите за какви било влијанија во книжевното или воопшто
во уметничкото творештво. Поточно речено, веруваме дека таквата детерминација е
сосема несоодветна. Нам ни е поблиско, на пример, објаснувањето на самиот Конески
за таа појава во уметноста, а тој зборува за совпаѓања, односно за „аналогни мотиви,
слики, поенти“ како и за „појави што произлегуваат од сличноста на животните услови
и ситуации на различни простори и во различни времиња“ (Конески, 1987b: 164), но не
и за влијанија.10 Мошне е показателен оној пример со „орањето гнасна вода“ во
песната „Песјо брдце“ од циклусот „Марко Крале“ и сличниот мотив кај Симон
Боливар во неговата мисла дека да се работи за слободата на еден народ значи „да се
ора морето“ за што Конески дознал многу подоцна од едно искажување на Иво
Андриќ. Во таа смисла, Атанас Вангелов зборува за „таканаречени вечни поетски
мотиви, кои не ги разминува ниедна индивидуална поезија“ (Вангелов, 1987: 25) со
што на индиректен начин се става под сомнеж идејата за влијание на една поетска
структура врз некој или некои поети.
Токму затоа, впрочем, нам ни се чинат залудни обидите да се докаже дека еден
автор влијаел врз некој друг автор, дека едно творештво влијаело врз генезата на друго
творештво. Термините интертекстуалност и поливалентност мошне солидно ја
детерминираат и ја дескрибираат меѓусебната интерференција на уметничките дела
создадени дури и во различни епохи и во различни културни средини. И токму затоа
нема да зборуваме за влијание на поезијата на Рацин врз поетското творештво на
Конески, туку за присутните траги на Рациновиот творечки дух во стиховите на Блаже
* Овој текст за првпат е објавен во: Зборник на трудови од XXXVIII Научна конференција на
Меѓународниот семинар за македонски јазик, литература и култура одржан во Охрид на 14-15 јули 2011
година, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, Скопје, 2012, стр. 89-100, со наслов „Рациновиот дух во
стиховите на Блаже Конески“. Овде трудот е прилагоден со извесни содржински модификации.
10 Да бидеме попрецизни: Конески, имено, навистина зборува за влијание на македонската народна песна
врз поезијата на Рацин од збирката „Бели мугри“ во неговата статија со наслов „Како работел Рацин над
’Белите мугри‘“ од 1947 година, меѓутоа подоцна во своите есеи за поезијата и за литературата воопшто
Конески веќе не зборува за таа теза за влијанија. (Конески, 1987b: 77-94).
21
Конески. А тие траги, всушност, го маркираат континуитетот во развојот на

македонската литература од минатиот 20 век.
Кочо Рацин и Блаже Конески се две клучни личности од македонската културна
историја на 20 век. Првиот најчесто се определува како основоположник на
современата македонска литература, а за вториот се вели дека ги поставил основите на
македонскиот стандарден јазик. И Рацин и Конески се мошне значајни културни дејци
на полето на македонската книжевност, а особено кога станува збор конкретно за
поезијата. Тоа се, всушност, две алки од македонскиот книжевен континуитет кои
поврзуваат два периода – предвоената јазично нестандардизирана македонска
литература и повоената македонска литература која се создаваше и се развиваше на
кодифициран македонски јазик. И токму затоа воопшто не е случајна онаа
интерференција на книжевното дело на Рацин и Конески, особено во рамките на
нивното поетско творештво. Тоа е еден неминовен континуитет во развојот на
македонската литература и култура воопшто.
Рацин е претходник на Конески. Претходник во овоплотувањето на
Мисирковата идеја за македонскиот литературен јазик, но и претходник во
македонскиот поетски говор. Конески со голема почит зборува за придонесот на Рацин
во унапредувањето на македонската културна мисла. Оттаму воопшто и не треба да
зачудува забележливото присуство на Рацин во стиховите на Блаже Кон ески. Тоа
присуство на Кочо Рацин во поезијата на Конески се согледува на две нивоа:
а) експлицитно ниво, што се однесува на директното, непосредното
споменување на Рацин во стиховите на Конески;
б) имплицитно (индикативно) ниво, што се однесува на индиректното,
посредното присуство на Рациновата поезија во стиховите на Конески на рамниште на
тематско-мотивските аспекти, но и во однос на стилските особености на поетиката на
Рацин, од една, и поетиката на Конески, од друга страна.
2. По површината
Во однос на експлицитните спомнувања на Рацин во поезијата на Конески ги
имаме предвид следните поетски дела: поемата „Ракување“, како и песните „Тетин
Ристе“ (од циклусот „Проложни житија“), „Кочо Рацин“ (од збирката „Чешмите“),
„Помен“ (од збирката „Црква“), „Очовечување“ и „Македонски поети“ (од збирката
„Сеизмограф“). Да ги разгледаме одделно овие поетски дела на Конески во кои го
среќаваме името на Рацин.
Поемата „Ракување“ (Конески, 1987c: 133-142), всушност, е посветена на Коле
Неделковски, или поточно речено на неговата трагична смрт во Софија. Како поетска
структура таа е реализирана преку дијалогот меѓу двајцата македонски поети
Неделковски и Рацин во ноќта пред саможртвувањето на Неделковски при обидот на
бугарската полиција да го уапси. Иако се чини дека Рацин овде има некаква споредна,
второстепена ролја, сепак неговиот удел во дијалогот е истоветен со оној на
Неделковски. Присуството на Рацин овде, имено, ја засилува пораката за носталгијата
по татковината, односно родината, за непоколебливоста во однос на борбата за
нејзината слобода. И воопшто не е случајно овде повикувањето на Зборникот на
Миладиновци, но и на поезијата на Константин Миладинов. Со тоа се истакнува една
линија на континуитетот во развојот на македонската литература: Константин
Миладинов – Коле Неделковски – Кочо Рацин, а ние во таа линија ќе го додадеме
секако и Блаже Конески. А за ова и за оваа своја поема Конески вели:
Во „Ракување“ јас говорам и за судбината на поетот во еден мал и обесправен народ, во
немирно време што освен силината на зборот бара и потврда во личната жртва. Јас говорам
за Кочо Рацин и Коле Неделковски, наши непосредни претходници, на кои од минатото им
22
подавале рака Миладинов, Жинзифов и Прличев. Меѓутоа, пред сè со усната народна

поезија се одржуваше во нашата средина врската на генерациите преку поетскиот збор.
(Конески, 1987b: 162).
Покрај тоа, во поемата „Ракување“ се среќаваме и со односот на Рацин кон

поезијата како кон жива, бесмртна вода, за силата на зборот во борбата за слобода, а
сето тоа се разбира низ призмата на Конески:
И ете, ми се чини,
ние во исти подвиг сме тргнале,
жива вода да црпеме,
меѓу два рида што вилнеат,
в срце на луѓето да им ја влееме –
живата вода на поезијата.
На бунт денеска таа треба да крева,
на жртва мал и страден народ да вика,
и зборот веднаш дело да стане.
Овде само уште би потсетиле на идејата за силата на зборот што Конески ја

изразил најдиректно во песната „Зборот“ од збирката „Сеизмограф“ (Конески, 1989a:
9) што секако кореспондира со наведениот фрагмент од поемата „Ракување“.
Во песната „Тетин Ристе“ од циклусот „Проложни житија“ (Конески, 1987c:
297) Рацин само бегло се споменува и тоа во контекст на неговата таканаречена
социјална поезија, односно во контекст на „аргатските зори и мраци... на нашиот Кочо
Рацин“ како што пишува Конески. Овде Конески го деконструира познатиот стих на
Рацин кој гласи „Стани си утре порано“ од песната „Денови“ во „Стани си наутро
рано“. Овој стих кај Конески, всушност, функционира како синегдоха (pars pro toto) и
ја претставува (ја заменува/ упатува на) сета идејно-тематска структура од песната
„Денови“. Станува збор, имено, за кондензирање на поетскиот исказ преку упатување
на социјалниот поетски код на Рацин со што на видело излегува полисемијата и
поливалентноста на стихот на Конески.
Сонетот „Кочо Рацин“ од збирката „Чешмите“ (Конески, 1984: 7) ја сублимира
во еден поетски вид генезата на Рациновата поезија на македонски јазик. Клучните
симболи од кои е создадена оваа поезија на Рацин, според Конески, се сонцето и
водата. Тоа се, всушност, двата праелементи (оган и вода) кои како симболи навистина
имаат доминантно место во збирката „Бели мугри“ на Рацин. Од поетскиот
инструментариум на Рацин во оваа песна на Конески ги среќаваме и потта, аргатите,
тутунот, мугрите и гнетот. Очигледна е интенцијата на Конески со овој сонет да ја
преслика поезијата на Рацин преку една ваква кратка форма со сите нејзини и небесни
и земни структурни сегменти. За Конески, Рацин е визионер со несреќна судбина, тој е
„трагичен пророк“.
Идентично како во поемата „Ракување“, во песната „Помен“ од поетската
збирка „Црква“ (Конески, 1988: 18) Кочо Рацин е ставен во контекст на нашите
значајни културни дејци Личеноски, Мартиноски и Митрев. Основната порака од оваа
песна на Конески се однесува на неминовноста од поминот на времето и на животот на
човекот како индивидуа, но и тоа дека постојат луѓе коишто оставаат вонвременски
вредности, а меѓу нив секако е и Кочо Рацин.
За нашата тема песната „Очовечување“ од поетската збирка „Сеизмограф“
(Конески, 1989a: 15) е интересна од неколку аспекти. Имено, уште во далечната 1947
година Блаже Конески пишува за работата на Рацин врз збирката „Бели мугри“:
23
За првите две песни во таа збирка – „Денови“ и „Печал“ – интересно е дека во постара
редакција тие претставувале не две, ами една песна. Дури попосле Рацин се решил да ги
раздели, чувствувајќи дека едниот дел иде како одглас на другиот, и дека тие секој за себе
затвораат целосно настроение“. (Конески, 1987a: 83).
Познатиот стих „роди се човек – роб биди“ во првата редакција гласи „роди се
роб и роб оди“. Конески тогаш, во 47-та година, појаснува:
Рацин не можел да остане при мислата дека човекот уште во раѓањето е предодреден за
роб. На светов се раѓа човек, кајшто треба човечки да живее, но суровиот гнет го дроби и
го превраќа на роб. Во првата редакција исто така не е укажано со ништо на оние што го
чинат животот суров, на поробителите на работниот народ, на причинителите на неговите
маки. Тој суштествен елемент во песната Рацин го внесува попосле, сознавајќи дека инаку
како неопределена плачка звучат стиховите за мачната, страдна и печална аргатска душа.
Овдека имаме убав пример за доизјаснување на основната идеја во една песна, за
внесувањето во неа подлабока идејна содржина. (Конески, 1987a: 84).
Меѓутоа, во 1989 година Конески го ревидира тој свој суд, а на некој начин и ја
става на проверка таа интервенција на Рацин во конечната верзија на песната, односно
на стихот. Имено, во песната „Очовечување“ Конески вели:
Не:
роди се човек – роб биди,
ами:
роди се роб и роб биди,
Кочо Рацине, брате!
На тоа, секако, го научил оној животен „горчлив опит“ за кој зборува во своите
песни, поврзан бездруго со „болните луѓе“, како што вели Конески во песната
„Молитва“ од збирката „Црква“ (Конески, 1988: 13). Од друга страна, пак, можеме да
зборуваме и за онаа Блажева постапка на актуализација на овој стих на Рацина, зашто
станува збор за неговата позната двокатна песна. Секако, овде се среќаваме и со
интертекстуалност и со деконструкција на Рациновиот стих, на Рациновата идеја за
човекот како роб. Би можеле да зборуваме дури и за автодеконструкција во песната
„Очовечување“, зашто Конески самиот го преиспитува, го ревалоризира своето
појаснување за конечната редакција на стихот „роди се човек – роб биди“ кај Рацина.
Многу песни на Конески интегрираат во себе речиси минипоетски манифест.
Такви се, на пример, песните „Песна“, „Песните“, „Везилка“, „Тајна“, „Зборот“, „Ars
poetica“, „Трактат за зачетокот на песната“, „Поетика“, „Песната“, „Занает“ и други.
Меѓу нив е и песната „Македонски поети“ од веќе споменатата збирка „Сеизмограф“.
(Конески, 1989a: 47). Во неа Конески го отвора прашањето за оној игнорантски однос
кон уметноста воопшто која најчесто се сфаќа како секундарна човекова духовна
дејност, а пак за науката останува примарното место. Конески за ова и децидно се
изјаснил во есејот „Еден опит“:
Затоа остануваат секогаш интересни искажувањата, какво што беше она на Хегел, кои
заправо, макар и имплицитно, тргаат од претпоставката за инфериорноста на поезијата
наспрема другите духовни активности, пред сè наспрема науката и филозофијата.
(Конески, 1987b: 146).
Меѓутоа, поентира Конески во оваа, исто така, двокатна песна, пишувањето

поезија не е „најзалудна работа на светот“ кога во нашата свест постои сознанието за
стиховите на Рацин и Вапцаров, зашто со нив сè е повторно исполнето со човечка
24
смисла. Ете зошто можеме да кажеме дека Рацин е, всушност, еден од темелниците врз
кои се потпира поезијата на Блаже Конески.
3. На дното
Во однос, пак, на имплицитното присуство на Рациновиот дух во стиховите на
Конески, работите се многу посложени. Тоа индиректно присуство на Рациновата
поезија во стиховите на Конески го согледуваме на неколку рамништа и тоа: на
рамниште на фолклорот кој е присутен и кај двајцата поети; на рамниште на мотивите
како што се загубена љубов, омраза, борба за слобода, патриотизам, односно
родољубие; реминисценциите кон значајни историски личности од македонската
историја; кратките песни и кај Рацин и кај Конески; специфичната рима, односно
отсуството на рима онаму каде што читателот би ја очекувал и кај двајцата поети;
спомените, односно навраќањата кон минатото во песните и на Рацин и на Конески
итн. Би потенцирале овде дека тоа имплицитно присуство на Рациновиот дух во
стиховите на Конески би можело да се детерминира уште и како идентични поетски
структури во песните на Кочо Рацин и Блаже Конески.
За присуството на македонскиот фолклор во поезијата на Рацин мошне солиден
преглед даде Конески во веќе споменатата студија со наслов „Како работел Рацин над
’Белите мугри‘“. Во овој свој текст, имено, Конески зборува за улогата што ја имале
песните од Зборникот на Миладиновци во Рациновото стихотворење:
Сите овие факти ни го осветлуваат начинот по којшто Рацин ја искористувал народната
песна за своето индивидуално творештво, ни сведочат дека таа му била често непосредна
инспирација и дека некои свои работи тој ги почнувал при самото читање на народни
песни, уште опфатен од нивното звучење. (Конески, 1987a: 80).
Конески ја промовира тезата за тоа дека Рацин, всушност, добро ја познавал

народната песна и дека одредени фолклорни елементи тој ги пресоздавал во својата
лирика, како што е на пример ритмиката на лазарските песни. И навистина, ако се
погледнат повнимателно одредени песни од „Бели мугри“ ќе се забележат траги од
македонската народна песна како што се, на пример, т.н. постојани епитети (лути рани,
сонце јасно, вино румено итн.), двојни, односно сложени епитети (жолтозлатни,
црноземни), остатоци од словенската антитеза кои кај Рацин се појавуваат како
реторички прашања, цели стихови позајмени од народната песна (Деј гиди горо зелена/
Деј гиди водо студена) итн.
Идентично како кај Рацин, и во поезијата на Конески постои еден структурен
слој што можеме да го дефинираме како составен дел на македонската фолклорна
традиција. Познатата негова песна „Тешкото“ е инспирирана од истоименото старо
македонско оро. И кај Конески, како и кај Рацин, ги среќаваме т.н. фолклорни
постојани епитети (гора зелена, малој моме), но и словенската антитеза (во песната
„Охрид“, на пример). Во збирката „Сеизмограф“ Конески дури има извршено
стилизација на една македонска народна песна од Кочанско со наслов „Ој Лозено!“.
(Конески, 1989a: 43).
Меѓутоа, во поезијата на Конески најтипична е онаа постапка на актуализација
на одделни мотиви и теми од фолклорната традиција на македонскиот колектив.
Најкарактеристични, најпоказателни во таа смисла се песните од циклусот „Марко
Крале“ како и песната „Болен Дојчин“. На почетокот од секоја песна од циклусот
„Марко Крале“ се дадени народни легенди кои функционираат како хипотекст и врз
чија основа Конески ги гради новите поетски содржини како хипертекст. Тоа е,
всушност, таа поетска постапка на актуализација, иновација, модернизација,
осовременување на традиционалните мотиви од фолклорот.
25
И во поезијата на Рацин и во поезијата на Конески се среќаваме со навраќања

кон настани и личности од македонската поблиска и подалечна историја. Кај Рацин
има стихови во кои се појавуваат богомилите, Марко Крале, Јане Сандански, Гоце
Делчев, Ганчо Хаџи Панзов итн. Слично на тоа, во песните на Конески фигурираат
претходниците Рајко Жинзифов, Григор Прличев, браќата Миладиновци, Кочо Рацин,
Коле Неделковски, Никола Вапцаров како и Марко Крале, Карпош, Гоце Делчев, Пере
Тошев, Даме Груев итн. Марко Крале кај Рацин само се споменува (Донеси да ја
коваме/ на Крали Марко сабјата), додека кај Конески имаме еден цел циклус од пет
песни за Крали Марко. Станува збор, имено, за градење на еден современ култ кон
предците, за оддавање почит на претходниците кои дале свој придонес во креирањето
на македонската револуционерна и културна историја. Тоа е карактеристика и на
песните на Рацин и на стиховите на Конески.
Една од интерферентните теми во песните на Рацин и на Конески е борбата за
слобода, односно патриотизмот, родољубието. Кај Рацин доминантна е борбата за
слобода и за социјална правда, 11 додека кај Конески, во таа смисла, како доминантна
тема ја среќаваме антифашистичката борба. Рацин, меѓу другото, е и учесник во
народноослободителната борба па со своите стихови тој е и визионер за слободата што
ќе ја извојува народот, визионер за силно светнатиот ден што тој лично нема да го
дочека. Поезијата на Конески се појавува по завршувањето на војната и неговите
стихови за борбата и за слободата содржат навраќања кон херојските подвизи од веќе
извојуваните битки.
Еден од вечните и универзални поетски мотиви што се појавува кај секој
стихотворец е љубовта, а во таа смисла и загубената, нереализираната љубов. Овој
општ мотив се појавува и кај двајцата наши поети. Во поезијата на Рацин стиховите за
загубената љубов се составен дел на познатите дописки до Раца и на „Антологија на
болката“. Таа неостварена љубов Рацин ја детерминира како „бесмртна љубов“.
Вангелов го покажа и го докажа доминантниот експресионистички модел во оваа
поезија на Рацин на српскохрватски јазик. (Вангелов, 1987). И во поезијата на Конески
голем број песни ја имаат загубената љубов како основна тема. Такви се, на пример,
песните „Порака“, „Ризница“, „Вепар“, „Презир“, „Брачна песна“, „Сенка“, „По многу
години“, „Годишнина I“, „Годишнина II“, „Девственици“, „Рака“ итн. Двете заеднички
категории се болката и тагата по неостварената, односно загубената љубов што на
специфичен начин се изразува и во поезијата на Рацин и во поезијата на Конески.
Спомените, сеќавањата на минатото и неминовниот одмин на незапирливото
време се, исто така, теми коишто ги поврзуваат поетиките на Рацин и Конески.
Поспецифични се овие теми за поезијата на Конески, но вакви рефлексивни
компоненти среќаваме и во одредени стихови на Рацин. Така, на пример, во песната
без наслов која започнува со стихот „И секој ден ми така сиво мине“ (Рацин, 1987: 167)
поетот со резигнација заклучува:
Зад нас времето сичко оцрнило
и нема нигде спомен мил и драг,
си спомениш ли тоа што е било –
те глочка трн и темни секој траг.
11
Во песните од збирката „Бели мугри“ на Рацин, а конкретно во песната „Ленка“, Димитар Бошков открива и
друга димензија, односно симбиоза на реалниот земен свет и иреалниот небесен (митски) свет со што
поезијата на Рацин се согледува од сосема поинаков аспект. (Бошков, 2006: 182-186). Сметаме дека таквиот
суд е релевантен и за поезијата на Конески. Како илустрација нека ни послужат песните од циклусот „Марко
Крале“.
26
Идентични поетски сегменти на рамниште на семантиката се јавуваат и во

стиховите на Конески и тоа во сите фази од неговата поезија. Такви се, на пример,
песните „Враќање“, „Песна“, „Спомен за Славеј“, „Љубов“, „Навреди“, „Ангелот на
Света Софија“, „Калемегдан“, „Иднина“, „Мукос“, „Сништа“, „Сенка“, „По многу
години“, „Пресадување“, „Животен пат“, „Годишнина II“, „Спомените“ итн. Како
илустрација нека ни послужи песната „Животен пат“ од збирката „Сеизмограф“
(Конески, 1989a: 16):
Еве деведесет правам

оваа година.
Како не ме вркна некоја пушка,
како не ме сотре некоја чума,
а и зошто сум се родила!
Умов се мати и се лушка.
И пак сака да дума.
Сè се запустило, се истребило.
А ми се чини како вчера да било,
како да не било.
И во двата примери, и во оној на Рацин и во овој на Конески, забележлива е

резигнираноста од одминот на времето, од чувството за лажливоста на животот кој
минува брзо како сон.
На планот на формата, исто така, се забележливи сличности во песните на
Рацин и на Конески. На пример, кратките лирски поетски записи се карактеристични и
за двајцата поети, а идентични особености се забележуваат и во римувањето. Имено, во
одделни строфи од поезијата на Рацин отсуствува римата и тоа онаму каде што
читателот би ја очекувал. Ваквата поетска постапка ја применува и Конески и тоа во
значителен број песни. Како илустрација упатуваме на четвртата строфа од песната
„Утрото над нас“ од Рацин, а за поезијата на Конески е поспецифична изместената
рима како во песните „Дон Кихот“, „Спомен“, „Сеќавање за Ѓорета“ (насловот римуван
со последниот стих од песната!), „Копнеж“, „Дојрански ветришта“, „Вангел“ и други.
И кај двајцата поети на ваков начин се постигнува оној ефект на очудување кај
читателот.
Се разбира дека постојат и други идентични поетски елементи во песните на
Рацин и на Конески, меѓутоа и веќе приложените елаборации и илустрации доволно
говорат за присуството на Рациновиот дух во поезијата на Блаже Конески што секако
рефлектира еден сегмент од развојната линија на македонската книжевност кон
средината на 20 век.
4. Заклучни согледби
Во македонската книжевна историја се нотирани значителен број случаи на
слични книжевни постапки меѓу автори од исти, но и од различни епохи и стилски
формации. Детерминациите на ваквите книжевни појави се хетерогени – влијанија од
едни автори врз други, интертекстуалност, книжевно-уметничка поливалентност,
книжевни интерференции, идентичности во авторските поетики, присуство на вечни
универзални мотиви кај разни автори, совпаѓања итн. Во нашиов конкретен случај за
поврзаноста на поезијата на Кочо Рацин, од една, и поезијата на Блаже Конески, од
друга страна, сметаме дека е најсоодветно да се рече дека станува збор за
интертекстуалност, за книжевна поливалентност, за интерференција меѓу две поетики
коишто и временски се мошне блиски. Исто така, во поезијата на Конески е присутен и
27
еден атавистички однос кон книжевното дело, но и кон самата личност на Кочо Рацин.
Ваквата теза се потврдува токму со она што го определивме како експлицитно,
директно присуство на Рацин во стиховите на Конески.
Оваа интерференција на поетските структури на Рацин и Конески по којзнае кој
пат покажува дека не постојат стриктни граници меѓу различните книжевни епохи и
разните стилски формации. Во исто време таа зборува, како што веќе рековме, и за
континуитетот во развојот на македонската поетска реч, на нашата книжевност што,
пак, е од суштинска важност и за македонската култура воопшто.
28
III
ПОЕТСКИТЕ ВИЗИИ НА ПЕТРЕ БАКЕВСКИ
Во „Мојата Итака“ од Бакевски (Бакевски, 2003: 51) има два стиха кои, според
нашето мислење, најилустративно ја бележат суштината на потрагата, суштината на
крајната цел во која и да е уметност, па дури и во која било човекова духовна дејност:
Секогаш има едно мачно прашање: – Кои сме

ние? Потем – кој сум јас?...
Ваквата теза која во себе ја содржи амбицијата да биде еден од општите,

глобални судови за уметноста (а во тие рамки и за литературата), би можела да ни се
причини како тенденциозна или, пак, како претерана. Меѓутоа, по прочитувањето на
грандиозното поетско дело на Петре Бакевски, на оној што има намера да биде
интерпретатор/ толкувач на неговите стихови не му преостанува ништо друго освен да
се впушти во потрага по поетските микроструктури коишто во својата семантичка
нишка ја содржат срцевината на овие „бремени“ стихови – и според својата форма и
според својата содржина.*
Македонската книжевна критика веќе ги има посочено најосновните
предизвици, стремежи и „авторски интенции“ на поетот Петре Бакевски. Така, Венко
Андоновски зборува за три фази во поетското творештво на овој наш поет:
Петре Бакевски дебитираше во македонската поезија како поет на чистиот лирски

сензибилитет. Со книгата Пат до летото тој покажа дека го интересира само и само (во
математички прецизната смисла на зборот) лирскиот сензибилитет... Ми се чини дека таа
борба за лирски сензибилитет, за оригинална метафора во општата експлозија на метафори
кај сјајните претходници, кај Бакевски траеше до стихозбирката со индикативен наслов:
Раскината мапа (1984)... Од таа книга, од таа година, во поетскиот пат на Бакевски може
да се следи една интересна промена, што наивната свест на обичниот читател обично ја
доживува како физичко ширење на неговата песна...
Со тоа, Бакевски го прави првиот свој чекор од модернистичката (метафорична) кон
антимодернистичката (метонимиска) песна...
Конечно, во овој кус дијахрониски преглед на поетскиот развој на Бакевски, покрај
метафоричката (модернистичка) и метонимиската (антимодернистичка) фаза треба да се
нотира и третата, последна фаза: постмодернистичката. Дејвид Лоџ, како еден од верните
наследници на Роман Јакобсон, тврдеше дека метафората му дава кредибилитет на
модернизмот, дека метонимијата му дава кредибилитет на антимодернизмот, а дека
постојаното осцилирање меѓу метафоричкиот и метонимискиот пол на дискурсот може да
го дефинира феноменот на постмодерното писмо. Таа трета фаза, кај поетот Петре
Бакевски се совпаѓа со неговиот проект-трилогија: Сто сонети, Елегии, Балади.
(Андоновски, 1999: 202-206).
Јадранка Владова нуди еден мошне богат преглед на структурните особености

на сонетите од Бакевски (Владова, 1997: 125-152), а Елена Колева во „Елегии“ ќе
идентификува енигматично метафорирање:
* Овој текст за првпат е објавен како предговор во: Петре Бакевски, Небесен оган, проект „Македонска
книжевност“, том 64, НИД „Микена“, Битола, 2008, стр. 5-21, со наслов „Длабоките корени на
иднината“. Овде трудот се приложува со незначителни измени и дополнувања.
29
Уште на самиот приод кон Елегии, веднаш се чувствува „магнетизмот“ на

суштественото својство на оваа поезија – метафорирање, дури – енигматично
метафорирање. (Колева, 1998: 228).
Санде Стојчевски, пак, ќе регистрира две глобални карактеристики во поезијата

на Бакевски:
Петре Бакевски во севкупната своја поезија влече две длабоки комплементарни линии:
копнежот по огромен зафат, желбата за сеопфатност и, истовремено, не помалку силната и
цврста намера за згуснатост и за збитост, за сигурна и крепка рамка, за апсолутна контрола
над возбудените сили и материи, во природата и во светот, еднакво како и во подрачјата
што ги опфаќа песната. (Стојчевски, 1995: 11).
Но, Стојчевски, меѓу другото, посочува уште една релевантна особеност на

поезијата на Бакевски, а која се однесува на нејзината сложена структура:
Навистина, зачудни се тоа ситуации и слики, одвај разгатливи состојби по кои го води
и го повикува љубопитниот читателски дух поезијата на Петре Бакевски. Тоа се одвај
замисливи визии, толку присушти, толку многу својствени на вистинската поезија. Храбри
и мошне прецизни, крајно сугестивни, тие потези, тие замавнувања на перото што
создаваат одвај уловливи, тешко дофатливи ситуации и слики. (Стојчевски, 1995: 22).
Поетот Анте Поповски во поезијата на Петре Бакевски ја идентификува

симбиозата меѓу митските и историските наслаги, посочувајќи ја на тој начин една од
најсуштинските особености во неговите стихови:
Од исклучително богатата и комплексна историска, митска и филозофска граѓа која и

конкретно и асоцијативно е сврзана со животот и делото на Александар Македонски, Петре
Бакевски се определил за историски најрелевантните, митски најавтентичните и
филозофски и асоцијативно најконотативните посебности на оваа материја... Постигната е
врвна поетска артикулација и синтеза на едно препознатливо историско и имагинативно
писмо кое трагиката на личноста ја вглобува во свеста и во судбината на потомствата пред
и после нас. (Поповски, 1995: 8/43).
Критичарите ја забележаа и онаа поетска енергија на Петре Бакевски која е

насочена кон грижата за римата, ритамот, за метриката на стихот во неговите поетски
дела со доминантен епски карактер. Андоновски вака го појаснува тоа:
Ќе си дозволам овде, таа метрика на стихот на Бакевски од Мојата Итака да ја

преименувам во метрономика. Навистина, стиховите на Бакевски се речиси метрономски,
а не само метрички точни... За секој книжевен канонизиран жанр што се користи во
книгата, строго се почитува метричката шема: епиникиите и псалмите, на пример, се по
правило и речиси без исклучок пишувани во петнаесетерци (со анжабман!); каноните се, се
разбира, со променлива метр(оном)ика (во првиот канон идентификуваме шеснаесетерец,
во вториот десетерец, во третиот единаесетерец, во четвртиот дванаесетерец, петтиот канон
е во четиринаесетсложен стих, и така со ред, до деветтиот, според строгите канони на
канонот). (Андоновски, 2003: 33-34).
Овој краток преглед на односот на македонската книжевна критика кон

поезијата на Бакевски ќе го заокружиме со заклучокот на Оливера Ќорвезироска во кој
е содржана една значајна карактеристика на стиховите за кои зборуваме:
30
Поезијата на Петре Бакевски, особено последните неколку години, се движи од митот и

минатото како детство на секое постоење, кон зрелоста, сегашноста како негов (нивни)
резултат или одраз во огледалото на времињата што следат. (Ќорвезироска, 1998: 206).
Очигледно е дека поезијата на Петре Бакевски го добила заслуженото внимание

од македонската книжевно-критичка мисла. Во таа македонска книжевна критика,
сепак, забележливи се понекаде и дигресии кои во голема мера нè оддалечуваат од
предметот за кој (треба да) се зборува, што нас нè наведува на помислата (опомената,
можеби) дека – ако се зборува за поезијата на Петре Бакевски, тогаш нека се зборува за
поезијата на Петре Бакевски!
Значи, ако зборуваме за поезијата на Петре Бакевски, тогаш да зборуваме за
поезијата на Петре Бакевски!
Оние два стиха горе, значи, според нашето мислење, претставуваат некаква
мапа, толкувачки патоказ, клуч со чија помош ќе дојдеме до семантичкиот одраз на
поетското творештво од Петре Бакевски. Сите оние значенски слоеви што сме успеале
(а веројатно и оние што не сме успеале!) да ги идентификуваме во неговата поезија, се
однесуваат токму на тоа:
Секогаш има едно мачно прашање: – Кои сме

ние? Потем – кој сум јас?...
Тоа е тој почетен импулс што го поведува поетот кон создавањето на едно
такво, како што веќе беше кажано, грандиозно поетско дело чии семантички
потенцијали се бескрајни, безгранични. А во сета таа бескрајна полисемија и
поливалентност на стиховите, ние издвојуваме неколку клучни значенски јадра околу
кои е концентрирана глобалната семантика на поезијата од Петре Бакевски. Чекор по
чекор, се разбира.
1. Индивидуален идентитет/ национален идентитет

Читајќи ја поезијата на Бакевски, читателот како да е под постојан впечаток
дека во секој стих, во секој поетски исказ се насетува таа потрага по себеси, тој напор
за себеспознавање, за себеоткривање. Меѓутоа, тоа не е проблемско прашање кое
секогаш треба да се бара во затскриените метафори и симболи, зашто во оваа поезија
многу често се среќаваат и експлицитни поетски искази од типот: „Во сонот се барам
себеси“ (Бакевски, 2003: 58); „јас сам со себе и сам во себе пред ширното море“
(Бакевски, 1995a: 164-166); „сал самотен пркос од бакарни ѕвона,/ ме тераат в корен да
ѕирнам“ (Бакевски, 1999: 151); „Тајум го барам, во време замолчано, знакот што мое/
раѓање памти!“ (Бакевски, 1998: 175); „Ех, тешка воздишка, попусто се бараш/ таму
каде што одамна те нема!“ (Бакевски, 2008: 20). Сепак, се разбира, побројни се оние
„затскриени места“ во кои имплицитно може да се пронајде тоа трагање по
сопственото „јас“, тоа мачно патување до себеси.
Потрагата по индивидуалниот идентитет во поезијата на Бакевски се одвива
паралелно со една друга, слична потрага – потрагата по националниот идентитет.
Општопознато е дека во време на кризи, војни и други слични бурни општествени
пресврти, по автоматизам се појавува и кризата на идентитетот – како личниот,
индивидуалниот, така и колективниот, националниот. Тогаш кај единката се јавува
потребата да се пронајдат цврсти гаранции за лоцирање и за зацврстување на
идентитетот, за негово потврдување. Со оглед на фактот што сегашноста е несигурна,
лабилна, а иднината неизвесна, единката тргнува на патот кон минатото за да ги
пронајде безбедните коти во кои предците го втемелиле, го потврдиле или, пак,
31
успеале да го зачуваат тој колективен идентитет. Токму поради тој факт, во поезијата
на Бакевски се забележува честото навраќање кон предците или, пак, потрагата по
патеките по кои некогаш чекореле знајните и незнајните предци. И навистина, може да
се наведат бројни примери како илустрација за ваквото тврдење: „И дојдов во
замислената земја на моите/ предци! Дојдов сам“ (Бакевски, 2003: 41); „Такви ли се
сите/ исчезнати предели на предците!“ (Бакевски, 2003: 44); „Срцето моли и душата
моли,/ а зборовите роморат – предците мои се будат!“ (Бакевски, 2003: 117); „и овде...
и овде... нашите предци/ битки водеа, сето ми изгледа како во сништа“ (Бакевски, 1998:
79); „Зошто ги нема гласовите на предците,/ заветите, коските, черепите,/ каде се
скриените крстови на распетијата,/ па секое распетие беше наша гордост“. (Бакевски,
2004: 14). Но, по сè изгледа, за ваквото тврдење најилустративни се почетните стихови
од втората песна од „Магично читање на времето“ (Бакевски, 2003: 67):
Јас имам предци! Многу! Патувачи по светлина!

Кога ко бели светулки мигум исчезнуваа,
во скокови, за да ни остават небесни траги,
кога секој болен крик им беше крик за изгубен
воин, тогаш сфатив – бојното поле е за битки,
а потем – рамница што го чува сеќавањето!
И понатаму во истата песна:
....Неуморно копам жедниот

корен да го допрам! Дал’ провлечен дално, можеби
памети каде беше почетокот – ’ркулецот
што името ни го зачна!...
Сосема јасно е дека овде името го сугерира националниот идентитет кој во

сегашнината е проблематизиран и кој со помош на минатото ќе биде повторно
воспоставен и потврден во иднината.
2. Минато/ сегашност/ иднина

Една од доминантите во поезијата на Петре Бакевски е враќањето во минатото,
патувањето по сенките од минатите настани и лица. Доволно е, на пример, да се
погледнат само насловите на песните па да се забележи дека за овој наш поет минатото
е опсесија: „Гласникот на Бригите“, „Пророкот на Пајонците“, „Запалената мапа на
Троја“, „Сонот од огнените гради на баханатката Олимпија на островот Самотраки“,
„Во Дион, во подножјето на Олимп“, „Тројанскиот коњ“, „Ахил“, „Хефајст“, „Антички
Македонци“, „Кралот Архелај“, „Македонците не го даваат мртвиот Еврипид“,
„Носталгично раскажување на Прокопиј Кесариски за Словените“, „Владимир и
Косара“ и така натаму.
Од каде и зошто ваквата опсесија со или кон минатото? Затоа што во минатото
лежат одговорите за сите оние прашања што денес нè мачат, нè тиштат, а за кои во
сегашноста не можеме да си најдеме задоволувачко објаснување. Тука се, се разбира, и
искуствата од минатото со сите свои мани и доблести и кои може да ни ги дадат
насоките за градењето на иднината. Бакевски децидно потенцира: „Нема паметење без
враќање,/ Без враќање“ (Бакевски, 1995b: 221). А таму, во минатото, се и корените на
човековото постоење: „Ние – девствени потомци што под лицата ѕвездени/ си го
бараме ‒ коренчето“. (Бакевски, 1995b: 228). Но оттаму, од дамнината, ни доаѓаат и
„далечните еха на постоењето“ (Бакевски, 1995b: 281) без кои не би можеле да
32
преземаме сигурни чекори во неизвесната иднина. На таков начин Бакевски во својата

поезија ја вградува онаа позната симбиоза на минатото, сегашноста и иднината.
3. Мит/ историја
Митолошкиот и историскиот слој во поезијата на Бакевски веќе се регистрирани
од страна на книжевната критика. Таму се посочува дека во оваа поезија се
релативизира границата помеѓу митот, од една, и историјата, од друга страна. 12
Навистина се бројни митските слики и ликови кои овде, во поезијата на
Бакевски, се проектираат во душевните наслаги на лирскиот субјект. Тоа е особено
забележливо во првиот циклус од книгата „Елегии“ каде што во насловите од песните
ги среќаваме, на пример, Икар, Сизиф и Орфеј. Па ќе наидеме таму на вакви стихови:
„Каков е патот што Нарцис во мене го бара со жарче?“. (Бакевски, 1998: 33); „Ако пак
ѕирнам во водите ладни, зар ист ќе си бидам?“. (Бакевски, 1998: 34); „Треба постојано
качување во своето небо што тежи!“. (Бакевски, 1998: 34); „зарем безнадежно патувам
карпа своја да фатам,/ што од ѕвезденото небо се тркала во душата моја!“. (Бакевски,
1998: 28); „тагата е – тага, каменот обвиткан в мрежа од тага,/ местото вечно го има –
таму е каде што лежи! // Колку што сакаш бесконечно туркај го, мачнина носи!/
Ѕвездата сама си е, небото се врти во круг“. (Бакевски, 1998: 29). Сите овие наведени
цитати, во помала или во поголема мера, кореспондираат со она двостишие што го
наведовме на почетокот од овој осврт кон поезијата на Бакевски: „Секогаш има едно
мачно прашање: – Кои сме/ ние? Потем – кој сум јас?“. И овде, значи, доминира онаа
потрага и желба за потврдување на идентитетот.
Што се однесува, пак, до оној таканаречен „историски слој“, би можеле да
констатираме дека сета поезија на Бакевски изобилува со чести навраќања кон
историски настани и личности кои на овој или на оној начин се поврзани со нас, со
нашата земја, со нашиот народ, со она патување на нашите предци низ вековите. Се
трага по славните денови, по херојското време, по возвишените настани, но сега од
еден сосема поинаков аспект, од една изместена гледна точка. Овде не доминираат
сцените од битките, глобалните слики на историските настани, ами се влегува во
внатрешниот свет на јунаците, се бараат и се пребаруваат нивните копнежи, желби,
таги, разочарувања. Се добива една сосема поинаква слика за тие славни јунаци, за тие
неприкосновени херои на бојното поле. Нивната надворешна решителност и храброст,
на кои инсистира историјата, сега се преобразува во внатрешен немир, сомнеж, тага и
болка. Бакевски не ја пресликува историјата, туку тој неа ја преобликува или, ако
сакаме да бидеме малку попрецизни, ја надградува, ја надополнува, имајќи го пред себе
секогаш она суштинско прашање – дали тие воини што историјата ни ги прикажува
како цврсти и беспрекорно стабилни херои навистина секогаш биле такви и ли, пак, и
тие биле луѓе од крв и месо исполнети со јад, тага, жал, внатрешен неспокој, со
недоотсонувани соништа? Да – вели Бакевски – и тие биле луѓе со свои внатрешни
немири и разочарувања, со слабости, и со тоа оставиле простор за некаква утеха за нас
обичните смртници, за нас „ништожните“, како што вели Блаже Конески. (Конески,
1989a: 24-25). Типичен пример за ова наше тврдење се бројните стихови на Бакевски
коишто се однесуваат на Александар Македонски. Овде приложуваме само неколку за
кои сметаме дека се доволно илустративни:
Кога беше осамен – ги повикуваше молњите
и се враќаше на магијата на раѓањето,
По непреспиените ноќи на боиштето на несоницата,
12 Треба овде да се истакне дека оваа особеност не ѝ е присушта само на поезијата од Бакевски. Таа
карактеристика ја среќаваме и во неговите романи, раскази и особено во драмите.
33
Кога ги пребројуваше мртвите и ги множеше со живите,

Во утеха, во мевлем ги зацелуваше живите рани
во срцето,
Неговата мапа на сонот се црташе од ѕвезда до ѕвезда,
И сè повеќе се возвишуваше во небесата,
Врвот на копјето го остреше во мугрите будно
чекајќи го првиот сончев зрак. (Бакевски, 1995a: 107-108).
Митот и историјата, значи, во поезијата на Петре Бакевски имаат улога да ги

ублажат сомнежите, копнежите, тагите, болките и разочарувањата на лирскиот субјект.
Сите тие историски личности во поезијата на Бакевски често се појавуваат како
референцијални лирски субјекти. Но, тоа не се само личности од дамнешното минато,
туку и од нашата вчерашност. Ги среќаваме тука и Хомер, и Александар Македонски,
учителот Леонида, Хефајстион, Еврипид, Свети Наум, Самоил, Крали Марко, Григор
Прличев, Константин Миладинов, Блаже Конески, Славко Јаневски, Анте Поповски
итн. Тие се соговорници на лирскиот субјект или, пак, самите тие се поставени во
улога на лирски субјект. Се водат монолошки дијалози, но се водат и дијалошки
монолози. Ваквиот отворен комуникациски канал со минатото, со историјата, создава
една мрежа од монолози и дијалози која е насочена кон основната нишка на оваа
поезија – да се одговори на двете суштински прашања: „Кои сме ние?“ и „Кој сум
јас?“.
4. Епска битка во лирскиот субјект

Преку тие „монолошки дијалози“ и „дијалошки монолози“ се експлицира тој
внатрешен судир кај лирскиот субјект – судир меѓу вербата и сомнежот, меѓу
храброста и стравот, меѓу радоста и тагата, меѓу копнежот и неостварениот сон... Во
суровата сегашна реалност загрозен е идентитетот и интегритетот, безбедноста и
воопшто опстојувањето. Таа криза раѓа фрустрации кои неминовно водат кон
конфликт, кон судир. Но, не надворешен, туку внатрешен конфликт. Конфликт во
себеси и со себеси. Лирските признаци се втурнати во еден епски простор. Токму затоа
во критиката најчесто може да се сретне тезата дека поезијата на Петре Бакевски е
лирско-епска или епско-лирска. И токму затоа многу поетски творби на Бакевски
наликуваат на поеми (од една страна згуснати, редуцирани или, пак, развиени ,
разгранети, од друга страна).
Би можеле да наведеме еден мошне долг список од примери во кои лирскиот
субјект ги води тие монолози и дијалози. Нема да бидеме далеку од вистината и ако
кажеме дека најголемиот број од песните се пишувани токму во таква форма. Доволно
е, на пример, да се погледнат двете поетски книги исполнети со балади и елегии за да
се види издржаноста на ваквата теза. Или, да ја посочиме песната „Хомер“ (Бакевски,
1995a: 137-146) како типичен пример за нашето тврдење. Тоа се гласови од дамнина,
од минатото кои шепотат во тишината, кои „зборуваат молчејќи“ или „молчат
зборувајќи“ и со тоа ги носат оние суштински пораки до идните поколенија – да се
остават сомнежите и да се зграби верата и вербата во себе, зашто само така може да се
зачува идентитетот по кој се копнее. Еве ја уште еднаш, по којзнае којпат, таа потрага
по идентитетот, или како што вели Андоновски:
Има во таа поезија еден повик на минатото и кон минатото, една желба да се вратат
постојаните, ненадоместливи, незаменливи, неваријабилни, константни вредности на
човекот и светот, најдобро претставени во ликот на епскиот јунак. (Андоновски, 2003: 12).
34
5. Интертекстуалност/ палимпсест
Цитатноста е една од најсуштествените особини на таканаречената
постмодернистичка литература. Веќе беше констатирано дека третата фаза од
поетското творештво на Бакевски е постмодернистичка. Реконструкцијата на „стариот
текст“ во неговата поезија се одвива на неколку рамништа. Под „стар текст“ ние не
мора да подразбираме „текст“ во буквална смисла на зборот. Тоа е така, зашто во
поезијата на Бакевски „стар текст“ е, на пример, и историската личност Александар
Македонски. Таму, во неговите стихови, „стари текстови“ се и Троја, и Хомер, и Пела,
и кралот Архелај, потоа и Свети Наум, и Прличев и Конески, па Стоби итн . Но, таму
има и „стари текстови“ кои се навистина стари текстови. Тоа е поезијата на Конески,
поезијата на Анте Поповски, разни стари историски списи... Новите дополнувања на
„празните места“ во тие палимпсести има сосема јасна цел и јасна функција – да се
доискаже недоискажаното, да се допише недопишаното, да се постави новото врз
старите, здрави темели. Токму во таа смисла, токму така и ја читаме веќе спомнатата
поема „Темел“, на пример. Така, на тој начин, треба да се читаат и сите оние поетски
творби во кои ги среќаваме познатите места, настани, личности од далечното или од
блиското минато, а кои на поетот му служат за означување на новите пораки, новите
премрежија, новите падови и подеми, новите потраги по идентитетот, по среќата, по
остварувањето на соништата.
Еве како Бакевски од два пергаменти (епот „Гилгамеш“ и Александар
Македонски) со метафорично „пополнување“ на „празните места“ создава нова песна-
палимпсест:
Згаснати се ѕвездите во постелата

на Великиот,
Невидливата сенка на Гилгамеш,
Над трепките,
Од згаснатите огнови на усните,
Последните букви,
Од дишењето,
Од ехото на срцето,
Во тишината на светот,
Последните букви од душата на Великиот,
Како златни зрнца на надежта,
Низ надежта на исчезнатите мириси
на вечноста
Невидливата сенка
на Гилгамеш,
Ги соединува и ги вообличува, –
Смислата повтор да им ја врати. (Бакевски, 1995a: 304-305).
Ете како се сврзани во симбиоза смртта на Александар, неговата желба за вечен

живот, од една, и копнежот на Гилгамеш за бесмртност, од друга страна. А зарем таа
бесмртност, зарем тој вечен живот не е и вечен сон на човекот – на човекот дамнешен
и на човекот сегашен?!
6. Антропоморфизација/ симболи
Суштинско обележје на поезијата од Петре Бакевски се и бинарните опозиции,
дихотомиите горе – долу, небо – земја, Ерос – Танатос. Она што се потенцира во оваа
поезија е вечноста на небото, на космосот, на вселената, од една, и краткотрајноста и
35
минливоста на човековиот живот, односно животот на индивидуата, од друга страна.

Последново не го потенцираме случајно затоа што една од пораките на оваа поезија е и
тоа дека токму тој „краткотраен“ живот на човекот е вечен, неуништлив, постојан. Тој
живот е запишан, регистриран, зачуван во универзалната космичка мисла, во вечноста
на вселената, во вечниот пламен на небесниот оган. Таа универзална космичка мисла
вечно го чува кодот на човековиот живот и вечно (ќе) го обновува.
Тргнувајќи од тоа, сосема е разбирлива онаа постапка на антропоморфизација
на небото, земјата, ѕвездите, сонцето, месечината: „Меѓу одливот и приливот на морето
бела месечина/ ги држи водите прелеани/ над земјата и над небото“. (Бакевски, 1995a:
70); „Дали е тоа измама/ на небото кое заветно верува дека ја/ чува тајната на
тишината, па во злокобни/ мигови сал бесот кон земјата го истресува!“. (Бакевски,
2003: 56); „Крвави земјата, небото...“. (Бакевски, 2003: 114); „Каков чудесен спој од
згаснати/ ѕвезди кои занемени ѕиркаат во своите/ умножени сенки!“. (Бакевски, 2003:
63).
Огнот, небото, ѕвездите, сонцето, месечината, земјата, водата – сите тие се
симболи на вечноста, на неуништливоста, на постојаноста. Сите тие се симболи за
живот – вечен живот. Затоа тие во поезијата на Бакевски се „живи“; зашто тие се
„живот“ кој го памети, го меморира животот; тие го знаат и го паметат минатото; тие
во себе го содржат и кодот на иднината; тие ги чуваат нашите корени од минатото; тие
ги негуваат и длабоките корени на иднината. Небото и огнот се симболи на машкиот
принцип; земјата и водата се симболи на женскиот принцип. Покрај тоа што во
насловот од овој избор („Небесен оган“) митски се нагласува вечноста преку
удвојувањето, во поезијата на Бакевски среќаваме и еден ваков стих: „Што треба за
молитва: извор со небесна вода“. (Бакевски, 1997: 103). Овој оксиморонски спој на
машкиот и женскиот принцип („небесна вода“), бездруго, го имплицира вечниот
живот, вечното зачнување, раѓање и постоење на животот.
Во поезијата на Петре Бакевски мошне интересна, па дури и очудувачка и
загадочна, е симболиката на птицата. Во сета негова поезија речиси и нема песна во
која не се спомнува зборот „птица“. Велиме дека таа симболика е „очудувачка“ затоа
што станува збор за една полисемична употреба на овој симбол. Понекаде птицата е
гласник на животот (како во Библијата): „Кога пак потопот беше, пак животот птица го
откри“. (Бакевски, 1998: 78); понекогаш тоа е црна птица: „меѓу сонот и јавето ги
пробудив црните птици/ кои постојано ми колват во стравот од бели/ несоници“.
(Бакевски, 2003: 41); понекогаш тоа е бела птица: „бела птица да си буди – в мугри
моќни!“. (Бакевски, 1999: 23); а понекаде и се препнуваме на реторско прашање
поврзано токму со птиците:
Чии се птиците? Каков род се и кое семе

го разнесуваат? И зошто тажно се враќаат
пред златниот залез во скриени гнезда од ветер?
Дал имаат незнајни сили што високо, ноќум,
ги држат во темен кафез и ги чуваат будно
под ѕвездена стража што застрелува со небесен
оган!... (Бакевски, 2003: 61).
Овој пример со полисемијата на симболот на птицата уште еднаш покажува

дека поезијата на Бакевски има сложена структура од која бликаат бројни значенски
рамништа. Тоа, секако, треба да биде и предизвик за идните проучувања на ова поетско
дело.
36
7. Заклучни белешки
Поезијата на Петре Бакевски претставува обемно, грандиозно литературно дело.
Овој квантитет на неговите стихови е поткрепен и со поетски квалитет. Бакевски
создава крупни поетски проекти кои во себе носат бројни значења, симболи, поуки и
пораки. Темели на оваа поезија се митот, историјата, сегашноста и душевните состојби
на лирскиот субјект кој е загледан во иднината. Стожерот околу кој се вртат сите
негови стихови е лирско-епската потрага по идентитетот (индивидуален и национален),
потрагата по смислата на постоењето, потрагата по најбезбедните и најбезболните
патеки што животот го носат во иднината. Во неговата поезија, корените на минатото
истовремено се и корени на сегашноста и корени на иднината. Бакевски трага токму по
тоа – по длабоките корени на иднината!
Со поезијата на Петре Бакевски македонската литература е збогатена со
необично, несекојдневно и мошне вредно поетско дело. Кога велиме „необично“
мислиме, пред сè, на безбројните стихови од кои тоа дело е составено и на
застапеноста на разните поетски видови во него – од наједноставните до најсложените.
Кога велиме „несекојдневно“ мислиме, пред сè, на онаа преокупираност на поетот со
минатото, со митот и со историјата, што преминува дури и во опсесија. Кога велиме,
пак, „мошне вредно“, тогаш мислиме, пред сè, на позитивните оценки што
македонската книжевна критика ги искажа за поезијата на Бакевски. Бројните преводи
од оваа поезија на повеќе странски јазици е само уште една потврда за нејзината висока
естетска вредност.
37
IV
МЕТАФОРИЧНО-МЕТОНИМИСКИ ДЕКОНСТРУКЦИИ
Младата македонска поетеса Елена Пренџова веќе неколку години интензивно

го гради својот поетски свет со поетски збирки, со учество на поетски манифестации и
со книжевни награди што ги добива за својата поезија. Нејзиното поетско творештво се
базира врз љубовни и рефлексивно-филозофски мотиви и теми. Имено, во првата
(„Јас“) и во втората („Таа“) поетска збирка доминантни се љубовните теми, додека во
нејзината трета стихозбирка („Пораки од морето“) веќе се согледува проширување на
видокругот кон рефлексивниот, кон мисловниот поетски збор. *
Во овој текст ќе ги погледнеме основните особености на поезијата на Пренџова
и тоа од неколку аспекти – тематско-мотивските елементи, стилските средства што се
доминантни во оваа поезија, како и интертекстуалниот карактер на стиховите од Елена
Пренџова – со цел да се добие една панорамска слика за поетското дело на оваа наша
млада поетеса.
1. Вовед
Во македонската современа поезија, меѓу помладите автори, веќе неколку
години се изделува поетесата Елена Пренџова со својот специфичен поетски
сензибилитет, а уметничката вредност на нејзината поезија е валоризирана со неколку
домашни и меѓународни награди. Трите поетски збирки на оваа млада македонска
поетеса („Јас“ во 2006, „Таа“ во 2009 и „Пораки од морето“ во 2011 година), нејзиното
учество на бројни поетски манифестации во Македонија и во соседните земји,
неколкугодишното присуство во македонската книжевна периодика со поезија, кратка
лирска проза и со есеистика, како и бројните награди сосема доволно зборуваат за
брзиот подем на еден млад автор во современите македонски книжевни текови.
Пренџова дебитираше со една доминантно колоквијална поетска експресија во
првата збирка, додека во својата втора поетска книга експериментираше со
калиграмскиот израз. Веќе во третата стихотворна збирка оваа македонска поетеса
покажа еден, би рекле, очекуван прогрес во однос на стилското збогатување на своите
песни. Таквото сосема природно напредување во поетскиот занает се согледува и низ
текстовите објавени во бројни книжевни списанија, а тука би ја изделиле и би ја
потенцирале песната со наслов „Пат во поврат“ за која Пренџова доби награда на
Мелничките вечери на поезијата и којашто беше објавена во списанието
„Современост“ во 2011 година. Свои песни и кратки раскази (кратка лирска проза),
освен во „Современост“, Пренџова има објавено и во списанијата „Акт“, „Разгледи“ и
„Тренд“. Но, да ги погледнеме основните особености на поезијата на младата
македонска поетеса пред која, според нашето мислење, стојат бројни книжевни,
односно поетски предизвици.
2. Спецификите на поезијата на Пренџова

Изделуваме овде неколку особености на поетското творештво од Пренџова за
кои сметаме дека се доминантни во нејзините стихови и кои најдобро ја претставуваат
нејзината поезија. Тука мислиме, пред сè, на тематско-мотивските поетски елементи,
на стилските фигури, односно на стилско-поетските изразни средства, на
интертекстуалноста и деконструкцијата, на присуството на сликовните песни, односно
* Овој текст првпат е објавен на српски јазик во: Свеске, бр. 103, март 2012, стр. 98-104, со наслов
„Песнички свет Елене Пренџове“. На македонски јазик, со адаптиран наслов, трудот за првпа т се
објавува овде.
38
калиграмите, како и на постколонијалната бинарна опозиција Јас – Другиот. Тоа се,

според нас, столбовите на поетскиот израз на Пренџова што овде детално ќе ги
елаборираме, но се разбира постојат и други својства на оваа поезија коишто ќе ги
споменеме на маргините од нашата анализа на стиховите од оваа македонска поетеса.
2.1. Тематско-мотивски аспект

Како и во сета поезија, доминантна тема во стиховите на Пренџова е љубовта.
Но, Пренџова нуди еден широк спектар на варијации за таа вечна тема. Во оваа поезија
љубовта има многу лица. Кај Пренџова, имено, среќаваме стихови за загубената љубов,
за неостварената љубов, за љубовта како љубов и за љубовта како омраза, за
нарцисоидноста на љубовта, за сонот за вистинската љубов, за љубовта како нељубов,
за „смртта на љубовта“ и за нереализираната љубов како „пат до пеколот“. Би можеле
сите овие варијанти на љубовта да ги сведеме на три општи категории: барана љубов,
остварена љубов, загубена љубов. Во првиот и третиот сегмент, што ги детерминираме
како „барана љубов“ („потрага по љубов“) и „загубена љубов“, забележлива е
нагласената колоквијалност на стиховниот јазик на Пренџова што не е многу типично
за поетскиот книжевен стил. Но, во оваа поезија тоа има значајна семантичка функција.
Имено, идентификуваното отсуство на љубов (или отсуство на остварена љубов) бара
отсуство на силно изразен лирско-поетски јазик. Симплифицираните јазични средства
ја имплицираат симплификативната состојба – отсуство на љубов или не-љубов.
Авторката интуитивно насетува дека таквата секојдневна, обична ситуација може
најдобро да се транслитерира со секојдневен, обичен говор. Меѓутоа, во поетските
сегменти коишто како тема ја имаат категоријата „остварена љубов“ младата
македонска поетеса веќе интензивно применува стилско-поетски средства што, секако,
кореспондира со идејата којашто се пренесува како порака до реципиентите.
Од друга страна, релациите љубов – омраза, живот – смрт, светлина – мрак и
слично, ја воведуваат во оваа поезија и бинарната опозиција Ерос – Танатос, односно
противставеноста на конструктивните наспроти деструктивните сили. Имплицитно во
оваа поезија би можело да се прочита онаа филозофска теза за опозитните структури
кои го градат светот – каде што има живот има и смрт, каде што има љубов има и
омраза, каде што има светлина има и мрак. Или, кажано поинаку, нема живот без смрт
и нема смрт без живот, нема љубов без омраза и нема омраза без љубов. Во таа смисла,
во голем број песни од Пренџова може да се насети кај лирскиот субјект она чеховско
поистоветување на силата на љубовта и силата на омразата. Познатиот и често
употребуван исказ „толку ме сакаше што не можеше да живее без мене“, како што е
познато, Чехов го дополни со антонимниот исказ: „толку ме мразеше што не можеше
да живее без мене“. Овде ја согледуваме и онаа противставеност на идеализмот и
материјализмот. Лирскиот субјект трага по вистинска, искрена, чиста, платонска љубов
која, пак, според пораката во оваа поезија, „значи досмртна болка“ и „казна“.
Сублимирано кажано, од тематско-мотивски аспект во поезијата на Пренџова
среќаваме повеќе суштински сегменти како што се љубовта, омразата, осаменоста
(самотијата), отуѓувањето на човекот од себе и од заедницата (колективот),
нарцисоидноста, хипокризијата, феминизмот, вечното незадоволство на човекот од
постигнатото и постојаната потрага по новото, по непознатото, реконструирање на
легендите во постмодернистички стил, библиски рефлексии и друго. Се разбира, тоа се
оние вечни теми и мотиви што се појавуваат во сета книжевност, па и во сета уметност
уште од антиката и коишто ги среќаваме низ сиот нејзин дијахрониски развој до денес,
но младата македонска поетеса гради еден свој специфичен семантички код при
нивната поетска транскрипција и трансформација. Како илустрација нека ни послужи
следното: изразената безрезервна скептичност во однос на постоењето на
39
автентичната, духовна љубов („љубовта/ е само збор за кој/ не постои соодветен/

еквивалент во реалноста“) во секој случај претставува поетска модификација и
редукција на Еросот во исклучително животински инстинкт, а ваквата поетска
импресија е засилена со категориите нарцисоидност, хипокризија, лага и омраза.
2.2. Метафорична метонимија

Покрај забележливото присуство на колоквијалноста во поетскиот израз на
Пренџова, во нејзината поезија среќаваме и бројни стилски изразни средства. Тука
мислиме, пред сè, на следните стилски фигури и поетски дескрипции: метафора,
компарација, оксиморон, персонификација, хипербола, метонимија, синегдоха, ефект
на очудување, опозиција Ерос – Танатос, огледална структура, присуство на два
лирски субјекта, опозиција идеализам – материјализам.
Метафората има посебно место и специфична функција во поетскиот јазик на
Пренџова. Имено, метафората е доминантна стилска фигура во оваа поезија, а
специфичноста на нејзината функција ја согледуваме во тоа што преку неа е извршено
меѓусебно поистоветување на двата лирски субјекта што се забележливи во нејзините
стихови. Тоа поистоветување, се разбира, функционира и во споредбените поетски
структури кои се јавуваат како метафори: двата лирски субјекта се како (слични на)
„Сонце на денот“; „Месечина во ноќта“; „слободна птица на небото“; „вода во
почвата“; денот се идентификува со светлина, ноќта со месечина, светот со љубов, но и
двата лирски субјекта се идентификуваат со љубов.
Со метафорични елементи се среќаваме, на пример, и во „тројната“ песна (три
песни со еден наслов означени со римски броеви – I, II, III) од збирката „Јас“ со наслов
„Солза во окото“, која се чита како „една песна во две огледала“ поради нивната
идентична и симетрична структура (стр. 48, 49, 50). Насловот на песната, всушност, е
метафора за двата лирски субјекта одделно – и првиот и вториот субјект добиваат
подеднаква ознака – „солза во окото“ (тие се две „исти“ нешта), а во третата песна оваа
метафора веќе е ознака за двата лирски субјекта (тие се „едно“ нешто). Несомнено е
дека синтагмата „солза во окото“ функционира како компарација, односно како
метафора – „јас сум солза во окото“; „ти си солза во окото“, „двајцата сме солза во
окото“ (отсуството на прилогот како не значи дека неговото значење не е присутно во
споредбениот поетски конструкт). Меѓутоа, оваа метафорична конструкција, на
рамниште на трите песни, функционира и како синегдоха (делот за целината), а
општопознато е дека синегдохата има метонимиски карактер. Тоа, секако, значи дека
авторката Пренџова бара и наоѓа едноставни изразни средства кои, пак, на рамниште
на теориските дескрипции се идентификуваат како сложени метафорично-
метонимиски поетски структури. Со ова уште еднаш се потврдува тезата дека
книжевно-теориските термини метафора и метонимија имаат свои допирни точки,
односно дека метафората е метонимиска и метонимијата е метафорична и дека многу
често може да се зборува за метафорично-метонимиски или за метонимиско-
метафорични семантички конструкции.
И оксиморонот како стилско изразно средство мошне често се јавува во
поезијата на Пренџова: го слушам твојот молк, замрзнато сонце, исушени води,
молкот зборува, допирот зборува, чувствителна суровост, смртта на љубовта,
искрен лажго, единствената радост/ му беше тагата, па дури и цела една песна со
наслов „Бакнеж“: „Го мразеше/ со своите/ бакнежи“ и слично. Преку ваквите и слични
поетски сегменти се постигнува оној таканаречен ефект на очудување, поим којшто со
својата оперативност излегува надвор од рамките на поетската структура и навлегува
во областа на адресатот, реципиентот, во случајов читателот. И навистина „очудува“
онаа вистинита и убедлива поетска порака на Пренџова за „егоизмот на љубовта“ („јас
40
те сакам заради себе“). Оксиморонски белези среќаваме дури и во некои наслови од

песните: „Победник е оној кој губи“, „Златна рипка без желби“, „Витезите не умираат
славно“ итн.
Во поезијата на Пренџова со персонификацијата се постигнува еден вид
иницијациски ефект – да се поттикне, да се оживее љубовта. Токму затоа воопшто не е
случајно тоа што трагите од типичниот поетски говор ги среќаваме во форма на
антропоморфизирани апстракции: „Среќата има лик,/ а тоа е твоето лице, е твоето
тело“; „Потребен е еден шепот/ што ќе заспие на твоите усни“; „љубовта умира“;
„тишината е глува“ и слично. Свои персонифицирани форми добиваат и цветот,
сонцето, ноќта, животот.
Хиперболата не е многу честа стилска фигура (логичка стилска фигура) во
поетскиот говор на Пренџова. Но, овде се среќаваме со една наративна супстанција
невообичаено вметната во нејзините стихови. Имено, станува збор за хиперболизирани
предикативни перформанси на лирскиот субјект (во наратологијата тоа се нарекува
функција на ликот, или актант) кои ја манифестираат натамошната (предвидлива)
поетска потрага: „Би го заледила Сонцето/ кога би побарал/ и би ја запалила
Месечината во оган/ за тебе... Можам да ги исушам сите води на Земјата/ само ако
посакаш“ и слично.
2.3. Интертекстуалност / деконструкција

Поетскиот линк со традицијата во поезијата на Пренџова е особено присутен во
нејзината трета, односно најнова збирка со наслов „Пораки од морето“. Две песни од
оваа збирка се посветени на славниот македонски поет Ацо Шопов. Овие две п есни,
всушност, претставуваат деконструкција на познатата антологиска песна на Шопов со
наслов „Во тишина“. Нашата поетеса ја користи тишината како хипотекст за да создаде
нова поетска структура со свој хипертекст: „Те молам/ го закопав/ во најдлабоката//
тишина.// Ја зафркнав.// Сега ни таа/ не може/ да го рече“.
Во одредени свои песни Пренџова воспоставува интертекстуална
деконструкциска комуникација и со поезијата на Кочо Рацин од неговата збирка „Бели
мугри“. Ова се однесува на насловот на првиот циклус во „Пораки од морето“ („Бели
мугри во една пуста земја“), но со Рациновите песни „Печал“ и „Татунчо“
кореспондираат и стиховите од една ненасловена песна која започнува со стихот
„Верував дека сум центар...“. Кај Рацин ја имаме космополитската идеја за срце што ќе
го збере во себе сиот свет и за сиот свет како куќа, додека кај Пренџова читаме: „Ми
недостасува мајчинска љубов/ за целиот човечки род“.
Пренџова го деконструира и Шекспировиот Хамлет: „Да се љуби или не? –/
прашање кое не смее/ никогаш/ да се постави...// Затоа,/ мој Хамлете, ти/ никогаш/ не
го пронајде/ вистинскиот одговор“. Дури и Фројдовата психоанализа на сонот се
деконструира („Лудилото на Фројд“), додека библиската Ева се трансформира во
модерна феминистка: „Затоа посегнав по целото дрво./ Го соголив од сите плодови,/ му
ги изџвакав лисјата/ и му ги пресеков гранките,/ за да повторно/ не роди/ нови плодови/
кои искушуваат.// Мажот/ не беше во игра./ Никогаш не ни бил“.
Интересен и мошне провокативен е поетскиот експеримент на Пренџова да ги
деконструира познатите сказни, односно хероините во сказните. Станува збор за
песната со наслов „Девојките од бајките“: „Пепелашка/ го скрши стакленото чевличе,/
Заспаната убавица/ ја мачи несоница,/ Снежана/ го зацрни тенот во солариум,/
Црвенкапа/ облече бунда,/ Девојчето/ со кибритчињата пали цигара.// Принцовите им
откажаа љубов“. Пораката е многу јасна – светот на бајките не е идентичен со светот
на суровата реалност.
41
Деконструкциска контаминација има и во насловите од некои песни на оваа

македонска поетеса: „Победник е оној кој губи“, „Десертот може да се консумира и без
главното јадење“, Витезите не умираат славно“, „На први април јас се маскирам во
себе“ и „Ако не ти се допаѓа светот во кој живееш – смени го каналот“.
2.4. Калиграми
Калиграмот како поетска форма потекнува уште од антиката од таканаречената
carmina figurata, односно carmen figuratum или песна-слика. Ваквиот стихотворен
облик бил особено негуван во барокот, но се појавува и во подоцнежната литература.
Како графички стих калиграмот упатува на симболичното значење на песната
(technopaignija). Тоа се, всушност, песни во кои поетската форма создава значење,
синтаксата генерира семантика. Во поновата светска литература калиграмот го
возобнови Гијом Аполинер кој во 1914 година ги објави своите први калиграмски
песни коишто тој ги нарекуваше „лирски идеограми“. Веќе во 1918 година Аполинер ја
објави својата поетска збирка со наслов „Калиграми“ што претставуваше еден смел
чекор кон симбиозата на уметноста на зборот и сликарската уметност. Во таа смисла,
мошне илустративни се неговите песни-слики во форма на дожд, човек, Ајфелова кула,
коњ итн.
Елена Пренџова го внесе калиграмот во својата поезија уште со втората збирка
со наслов „Таа“, а неколку песни-слики влегуваат и во структурата на најновата збирка
„Пораки од морето“. Во „Таа“ има вкупно седум калиграмски песни во разни форми
како што се срце, бранови, око, ноти, бројот 17.
Како функционира лирскиот идеограм во поезијата на Пренџова? Брановидниот
стих „Во океанот од суровост ја изгуби својата љубов“, на пример, ја сочинува песната
„Изгубена љубов“. Поетската синтагма „океанот од суровост“ е ознака за означеното
неспокојство од „изгубената љубов“, и тоа на планот на содржината. Брановидноста на
стихот, исто така, е ознака за означеното неспокојство (немир), но сега на планот на
формата. Од друга страна, „океанот од суровост“ е метафора за неспокојството заради
загубената љубов. Тоа значи дека овој стих би можеле да го транскрибираме во
следниот колоквијален исказ: „Мојата душа е немирна како што е немирен суровиот
океан“. Бранот од брановидната песна, пак, е метонимија за суровиот океан што
понатаму ја имплицира вознемиреноста од загубената, неостварената љубов. На тој
начин нашата поетеса успеала во калиграмот составен само од еден брановиден стих да
ги обедини во функционална поетска симбиоза и содржината (семантиката) и формата
(синтаксата), но и метафората и метонимијата. Така се структурирани, впрочем, сите
седум лирски идеограми во оваа поетска збирка, а тоа можеме да го илустрираме уште
и со песната со наслов „Боите на виножитото“. Во „Пораки од морето“, пак,
калиграмска форма имаат, на пример, песните „Сеќавање“ и „Јас сум морето“.
2.5. Јас vs Другиот
Опозицијата Јас vs Другиот во поезијата на Пренџова ја согледуваме, пред сè,
во постоењето, односно во воведувањето на два лирски субјекта во нејзините песни .
Иако е вообичаено низ чувствениот поетски свет на една песна или, пак, на една или на
повеќе поетски збирки да нè води еден привилегиран лирски субјект од позициите на
својата гледна точка, сепак младата авторка воведува алтернативна гледна точка,
односно алтернативен лирски субјект. Имено, првиот лирски субјект е „Таа“ (женски
аспект), а вториот лирски субјект е „Тој“ (машки аспект). Како основни формални
показатели за ваквата извршена дистинкција ќе ни послужат граматичките категории
род и број. На пример, во песната со наслов „Зошто не ме сакаш“ од збирката „Јас“
лирскиот субјект се декларира преку еднинската глаголска л-форма во женски род: „би
42
ја запалила“, „би те сакала“, „би ти била“ и слично. Веќе во песната „Ти и јас“ од
истата сихозбирка идентификуваме друг лирски субјект препознатлив преку
придавките, односно преку нивната еднинска форма за машки род: „Ќе сум слеп“, „Ќе
сум нем“. Тоа, секако, значи дека лирскиот субјект и лирскиот објект ги замениле
своите позиции – лирскиот субјект станува лирски објект, а лирскиот објект станува
лирски субјект. Или, кажано со речникот на наратологијата, авторката става во
функција двајца „наратори“, односно две фокализантни точки.
И токму ваквата поетска структура со два лирски субјекта овозможува
авторката да ја развива својата порака, да го збогатува поетскиот говор на семантичко
рамниште. Откако имплицитно потсетува на онаа древна вистина дека за љубов (но и
за омраза) се потребни двајца, Пренџова потсетува уште на нешто: дека кога е во
прашање љубовта, многу од природните закони стануваат неважечки. Имено, во
љубовта (и во поезијата) две души се соединуваат и прават – едно (1+1=1). А тоа
Пренџова го покажува преку двата лирски субјекта во нејзината поетска експресија.
Пренџова во некои свои песни демонстрира скептичност во однос на
постоењето на вистинската, автентичната љубов. Но, ваквата нејзина на прв поглед
беспрекорно тврда и непоколеблива позиција се релативизира токму со воведувањето
на бинарната опозиција Јас – Другиот во која Другиот е Тој (Оној) што не знае/ не
умее/ не сака да возврати на вистинската (автентичната) љубов и оддаденост на Јас.
Тоа бездруго значи дека, сепак, постои автентичната љубов, но само во Јас. Не би
можеле да тврдиме дека овде станува збор за некаква поетска замка или, пак, за
контрадикторност во оваа поезија, туку едноставно Пренџова му ја препушта на
читателот творечката креативна позиција да донесе свој суд врз основа на сопствените
ментални и емоционални специфики, како и врз своето лично (субјективно) животно
искуство. Од друга страна, би можело да се рече дека се релативизира и прецизната
определба на субјектот кој не возвраќа на автентичната љубов, зашто како што е
познато Јас сум Другиот, а Другиот е Јас. И токму тоа, впрочем, е една од особините
што оваа поезија на младата македонска поетеса ја прават привлечна, читлива,
провокативна и истовремено убава.
3. Заклучок
Суштинско својство на поезијата на македонската поетеса Елена Пренџова е
едноставноста во нејзиниот поетски израз. Но, во тој едноставен стихотворен стил е
вградена сложена полисемија со помош на бројни поетски постапки. Во градењето на
песната Пренџова не се плаши да експериментира, да бара нови изрази или, пак, веќе
познатите поетски средства, мотиви и теми да ги трансформира во нова поезија со
поинакви, сосема различни пораки. Таков е, се разбира, примерот со традиционалните
калиграми кои во оваа поезија мошне успешно и умешно се практикуваат во еден
современ, постмодернистички дух. Од друга страна, Пренџова покажува храброст и во
модернизирањето на семантичкиот код на својата поетска експресија.
Деконструкциите во нејзината поезија понекогаш одат и до радикални, екстремни нови
значења со што таа и успева да го постигне оној ефект на „очудување“.
Во првите две стихозбирки на Елена Пренџова („Јас“ и „Таа“) доминира лирско-
љубовниот интимизам, а во третата поетска збирка („Пораки од морето“) поетесата
веќе гради еден рефлексивен поетски дискурс со посложени творечки постапки и со
навраќања кон минатото, кон легендите, кон фолклорот, кон Библијата, кон
македонската поетска традиција. Тоа секако зборува за зреењето на оваа македонска
поетеса и за нејзиното сигурно и непоколебливо чекорење на сцената на македонската,
но и пошироко на балканската уметничка литература.
43
ВТОР ДЕЛ
ОСНОВИ НА ПОЕЗИЈАТА (ПРОВЕРКА)
44
I. ПОЈАВАТА И ИСТОРИСКИОТ РАЗВОЈ НА ПОЕЗИЈАТА

(ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ)
1. Наведете ги значењата на терминот поезија што тој ги добивал од античкиот

период па сè до денес.
ЗНАЧЕЊА НА ТЕРМИНОТ ПОЕЗИЈА ОД АНТИКАТА ДО ДЕНЕС
1.
2.
3.
4.
5.
2. Наведете ги значењата на терминот поетика што тој ги добивал од античкиот

период па сè до денес.
ЗНАЧЕЊА НА ТЕРМИНОТ ПОЕТИКА ОД АНТИКАТА ДО ДЕНЕС
1.
2.
3.
4.
5.
3. Посочете ги синонимите на терминот поетика сфатен како научна

дисциплина што се занимава со проучување на литературата во стихови.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4. Набројте го најстарите литератури во светот во кои се појавила поезијата

како книжевна форма во стихови.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
45
5. Наведете ги двата најпознати епови од сумерската цивилизација.
НАЈПОЗНАТИТЕ ЕПОВИ ОД
СУМЕРСКАТА ЦИВИЛИЗАЦИЈА
1. 2.
6. Кога се појавила староегипетската литература? Кои се најпознатите

поетски дела во древната египетска литература?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Кое е најстарото и најзначајното книжевно дело од старокинеската
литература?
___________________________________________________________________________
8. Кои текстови од хебрејската литература се најпознати и најзначајни за
светската книжевност и за светската култура воопшто?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
9. Библиските текстови се пишувани во стихови, таканаречени версети.
Стариот завет е составен од 50 книги (посебни делови, односно текстови), а Новиот
завет од 27 книги. Пронајдете ја Библијата (Свето писмо) во превод на македонски
јазик. По ваш избор, наведете наслови од 15 книги од Стариот завет и 15 книги од
Новиот завет.
БИБЛИЈА (СВЕТО ПИСМО)
КНИГИ ВО СТАРИОТ ЗАВЕТ КНИГИ ВО НОВИОТ ЗАВЕТ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
46
10. Кои се најзначајните поетски дела од староиндиската литература? Од кога

потекнуваат тие поетски дела?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
11. Наведете ги најзначајните особености на старата персиска литература.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
12. Кога се појавила хеленската литература? Кои се двата најзначајни епа од

хеленската литература и кој е нивниот автор? Во каква литературна форма се
напишани тие два епа – проза или стих?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
13. За хеленската литература долго време се употребуваше, а и денес се

употребува, терминот старогрчка литература. Зошто терминот хеленска литература е
соодветен, а терминот старогрчка литература не е соодветен? Објаснете.
СТАРОГРЧКА ЛИТЕРАТУРА ИЛИ ХЕЛЕНСКА ЛИТЕРАТУРА?
СТАРОГРЧКА ЛИТЕРАТУРА ХЕЛЕНСКА ЛИТЕРАТУРА

ЗОШТО НЕ? ЗОШТО ДА?
↓ ↓
47
14. Кои се двата најзначајни драмски вида што се развиле во хеленската

литература? Од каде, односно од што потекнуваат тие два драмски вида?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
15. Од каде потекнува хеленската митологија? Зошто не се точни тврдењата

дека хеленската литература е оригинална литература? Објаснете.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
16. Во кој период се појавила римската литература? Кои се нејзините

најзначајни особености и кои се првите римски автори?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
17. Какво значење имаат најстарите литератури во светот за натамошниот

развој на литературата во стихови? Објаснете.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
18. Кога и каде се појавил сонетот како нов книжевен вид во светската
литература и кои се најзаслужните автори за појавата и подемот на овој значаен
поетски вид?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
19. Кога и каде се појавила поемата како нов книжен вид во светската
литература? Кој автор е најзаслужен за појавата и за афирмацијата на овој специфичен
лирско-епски вид?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
20. Кои се двата основни вида стихови што се појавиле во досегашната

дијахрониска развојна линија на поезијата од аспект на формалната уреденост
(организираност), но и од аспект на недоследноста во уредувањето (организирањето)
на стихот? Наведете ги нивните најзначајни особености.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
48
21. Поради разликите во природата на јазиците, се разликуваат четири основни

системи на организирање на врзаниот стих: а) антички (метрички) систем; б)
силабичен систем; в) тонски (акцентски) систем; г) силабично-тонски (слоговно-
акцентски или силаботонски) систем. Во следната табела наведете ги суштинските
особини на овие четири системи.
СИСТЕМ НА
ОРГАНИЗИРАНОСТ СУШ ТИНСКИ ОСОБИНИ НА КОНКРЕТНИОТ СИСТЕМ
НА СТИХОТ
АНТИЧКИ
(МЕТРИЧКИ) СИСТЕМ
СИЛАБИЧЕН СИСТЕМ
ТОНСКИ (АКЦЕНТСКИ)
СИСТЕМ
СИЛАБИЧНО-ТОНСКИ
(СИЛАБОТОНСКИ)
СИСТЕМ
22. Што се подразбира под терминот слободен стих?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
23. Наведете неколку сведоштва на историчарите за постоењето на фолклорна и

уметничка стихотворна литература кај античките Македонци.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
24. Кога се запишани за првпат македонски народни песни? Кога се случува

вистинскиот подем во регистрирањето на македонскиот фолклор, односно во
собирањето (запишувањето) на македонски народни песни?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
25. Набројте неколку собирачи (запишувачи) на македонски народни песни од 19

век.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
49
26. Македонската книжевност изобилува со поети коишто оставиле, но и со

поети коишто сè уште оставаат длабоки траги во македонската култура. Во следната
табела наведете по неколку македонски поети од 19 век, од првата половина на 20 век,
од втората половина на 20 век и од модерната македонска книжевност, односно од
21 век.
ПЕРИОД/ ЕПОХА МАКЕДОНСКИ ПОЕТИ
19 ВЕК
ПРВА ПОЛОВИНА
НА 20 ВЕК
ВТОРА ПОЛОВИНА
НА 20 ВЕК
21 ВЕК
50
II. МЕСТОТО НА ПОЕЗИЈАТА ВО ЛИТЕРАТУРАТА

1. Од античкиот период до денес во науката за литературата се појавиле бројни

обиди да се изврши автентична, адекватна, прецизна, егзактна поделба на мошне
разновидниот фонд од книжевно-уметнички дела. Ние изделивме три основни поделби
(класификации) на литературата. Пополнете ја следната табела со критериумите врз
чија основа се извршени трите класификации, како и со категориите на литература
(книжевни дела) што се добиени од таквите класификации.
КЛАСИФИКАЦИЈА (ПОДЕЛБА) НА ЛИТЕРАТУРАТА
КРИТЕРИУМИ БР. 1 КРИТЕРИУМ БР. 2 КРИТЕРИУМИ БР. 3

↓ ↓ ↓
КАТЕГОРИИ КНИЖЕВНИ КАТЕГОРИИ КНИЖЕВНИ КАТЕГОРИИ КНИЖЕВНИ

ДЕЛА ДЕЛА ДЕЛА
↓ ↓ ↓
1. 1. 1.
2. 2. 2.
3.
2. Наведете ги сите литературни родови.

___________________________________________________________________________
3. Во следната табела наведете ги суштинските особини на секој литературен
род посебно, при што ќе се земе предвид и хибридниот литературен род.
ЛИТЕРАТУРЕН
РОД ОСОБИНИ НА ЛИТЕРАТУРНИОТ РОД
1.
2.
3.
4.
51
4. Во табелата што следува наведете ги литературните видови во посебните

литературни родови.
ЛИТЕРАТУРНИ РОДОВИ
↓ ↓ ↓ ↓
1. 2. 3. 4.
ЛИТЕРАТУРНИ ВИДОВИ
↓ ↓ ↓ ↓
а) а) а) а)
б) б) б) б)
в) в) в) в)
г) г) г)
д) д)
ѓ) ѓ)
е)
ж)
5. Наведете ги литературните видови во кои се јавува стихот како основен

структурен елемент.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
6. Објаснете го потеклото и значењето на терминот лирика.
___________________________________________________________________________
7. Четирите основни составни елементи на поетските дела (и лирски и епски) се
стихот, строфата, ритамот и римата. Во следната табела наведете ги дефинициите
(определбите) за овие поетски категории.
ОСНОВНИ
ЕЛЕМЕНТИ НА
ДЕФИНИЦИИ (ОПРЕДЕЛБИ)
ПОЕТСКИТЕ ДЕЛА
СТИХ
СТРОФА
РИТАМ
РИМА
52
8. Какви видови стихови постојат? Наведете ги и објаснете ги видовите стихови.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
9. Што е полустих?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
10. Наведете ги и објаснете ги класификациите на римите.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
11. Во табелата што следува наведете ги основните лирски видови (лево) и

дефинициите (определбите) за секој вид посебно (десно).
ОСНОВНИ ЛИРСКИ
ВИДОВИ
а)
б)
в)
г)
д)
ѓ)
е)
ж)
53
12. Што е сонет? Какви видови сонети постојат? Објаснете.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
13. Што е сонетен венец?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
14. Во левиот дел од табелата наведете ги основните видови лирика добиени

според тематско-мотивските особености и според начинот на кој тие теми и
мотиви се обработуваат во лирските песни. Во десниот дел од табелата наведете ги
дефинициите (определбите) за секоја од наведените групи лирски песни како и по еден
пример (наслов и автор) за секоја група од лирските песни.
ВИДОВИ ЛИРИКА СПОРЕД

ТЕМАТСКО-МОТИВ СКИТЕ
ОСОБЕНОСТИ И ПО ЕДЕН ПРИМЕР (НАСЛОВ И АВТОР)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
54
15. Наведете ги епските видови во стих во двете полиња од табелата обележани

со 1 и 2. Во полињата под нив дефинирајте ги двата епски видови во стих.
ЕПСКИ ВИДОВИ ВО СТИХ
1. 2.
Дефиниција: Дефиниција:
16. Кои видови спаѓаат во хибридниот лирско-епски род, односно кои лирско-
епски видови се појавиле во дијахронискиот развој на поезијата?
___________________________________________________________________________
17. Одговорете на трите прашања дадени во табелата што следува. Одговорите

наведете ги под прашањата во колоните.
ШТО Е БАЛАДА? ШТО Е РОМАНСА? ШТО Е ПОЕМА?
55
ТРЕТ ДЕЛ
СТРУКТУРИ НА ПОЕЗИЈАТА (ПРОВЕРКА)
56
I. ВЕРСИФИКАЦИЈА ‒ МЕТРИКА
1. Што е версификација, односно метрика?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Наведете ги основните системи на версификација што се појавувале и се

менувале во текот на историскиот развој на книжевноста во зависност од специфики те
на природните јазици на кои се создавала поезијата.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Во следниот дијаграм наведете ги најосновните карактеристики на

метричкиот систем што се употребувал во древните литератури и во литературата од
античко време.
МЕТРИЧКИ (АНТИЧКИ) СИСТЕМ

ОСНОВНИ СВОЈСТВА
Одговор:
57
4. Што е метричка стапка? Колку метрички стапки имало во поезијата од

античкиот период?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5. Во следната табела наведете ги и дефинирајте ги седумте метрички стапки

од античкиот метрички систем коишто и денес често се споменуваат кога се зборува
за версификацијата. Приложете ги и шематските прикази за секоја стапка одделно.
МЕТРИЧКИ
ДЕФИНИЦИЈА И ШЕМАТСКИ ПРИКАЗ
СТАПКИ
а)
б)
в)
г)
д)
ѓ)
е)
6. Врз што се базира силабичниот систем на версификација? Какви видови

стихови постојат според овој версификациски систем?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Врз што се темели тонскиот (акцентскиот) систем на версификација?
Колку стапки што се појавуваат самостојно во поезијата се зачувале до денес и кои се
тие? Наведете го и нивниот шематски приказ.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
58
8. Што претставува силабично-тонскиот (слоговно-акцентскиот)

версификациски систем и кои се неговите специфики?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
9. Во следната табела наведете ги основните својства на версификацискиот

систем на македонската поезија и тоа посебно за македонската народна поезија и за
македонската уметничка поезија.
ВЕРСИФИКАЦИСКИ СИСТЕМ НА МАКЕДОНСКАТА ПОЕЗИЈА
ВЕРСИФИКАЦИСКИ СИСТЕМ НА ВЕРСИФИКАЦИСКИ СИСТЕМ НА

МАКЕДОНСКАТА НАРОДНА ПОЕЗИЈА МАКЕДОНСКАТА УМЕТНИЧ КА ПОЕЗИЈА
↓ ↓
10. Во Зборникот на македонски народни песни од браќата Миладиновци

пронајдете четири јуначки песни за кои е карактеристичен десетерецот и наведете ги
нивните наслови.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
59
11. Објаснете го версификацискиот систем за песната „Бисера“ од

Константин Миладинов. Наведете кој версификациски систем е карактеристичен за
оваа песна, од колку слогови и од кои стапки се составени стиховите и каде е цезурата
во секој стих одделно?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
12. Откријте го и објаснете го версификацискиот систем во сонетот „Гроб на

вишна рида“ од македонскиот поет Петар Т. Бошковски (стапки, цезура, број на
слогови, акцентирани и неакцентирани слогови).
ГРОБ НА ВИШНА РИДА
Да ослепев да не видев толку лична жена:

в ноќна вода угреана жив билјур што блеска.
Ме наведе игралито руба да ѝ пленам,
место радост в срце клето сетив смртна треска.
Девет дена јас љубував не жена а стија.

Девет ноќи јас слугував со нестивнат ламтеж.
Дали душа не носеше, туку ладна змија
или љубов ја плашеше штом ме трати в пламтеж.
Мртов да ме искачите на највишна рида,

во гроб да ме оставите, гроб со девет врати,
до прелеста што ме уби поблиску да бидам.
Таму ветрот да ми носи шум на лесна руба,

таму душа да вилнее, да колне, да пати:
господ да ги бие тие што сал малку љубат.
(Бошковски, 1980: 82)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
60
II. СТИЛСКИ ФИГУРИ ‒ МЕТАБОЛИ

1. Што е стил? Што е стилистика?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Наведете ги основните дефиниции за терминот стилски фигури во следниот

дијаграм.
ОСНОВНИ ДЕФИНИЦИИ
ЗА ТЕРМИНОТ СТИЛСКИ ФИГУРИ
Одговор:
3. Како се класифицирани стилските фигури? Наведете ги групите и подгрупите

во кои се класифицирани сите стилски фигури.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
61
4. Дополнете ја табелата во која графички се илустрира класификацијата на

стилските фигури на групи и подгрупи. Наведете ги подгрупите на стилските фигури,
како и конкретните стилски фигури што спаѓаат во тие подгрупи.
СТИЛСКИ ФИГУРИ (МЕТАБОЛИ)
ФИГУРИ НА ФОРМА ФИГУРИ НА СОДРЖИНА
1. 1. 1. 1.
2. 2. 2. 2.
3. 3. 3. 3.
4. 4. 4. 4.
5. 5. 5. 5.
6. 6. 6. 6.
7. 7. 7. 7.
8. 8. 8. 8.
9. 9. 9. 9.
10. 10. 10. 10.
11. 11. 11. 11.
12. 12. 12. 12.
5. Што претставуваат фонолошките стилски фигури, односно метаплазмите?

Кои стилски фигури спаѓаат во подгрупата на фонолошки стилски фигури?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
6. Што е асонанца, а што алитерација?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Во следната строфа од песната со наслов „Љубовна“ од Гане Тодоровски

(Тодоровски, 1987: 43) пронајдете ги и посочете ги стилските фигури асонанца и
алитерација.
Не те раскажувам, не те прекажувам,
ако те кажувам сам се накажувам;
в очи те прелевам за да не жедува
подолго погледот што те поседува.
Асонанца: ___________________________________________________________
Алитерација: ________________________________________________________
62
8. Наведете ја дефиницијата за стилската фигура парономазија.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
9. Дополнете ги празните места од табелата со парономазиски парови како во

првите два примери.
ПАРОНОМАЗИСКИ ПАРОВИ
летаргија литургија
статут статус
светилки
празно
придава
принос
претстоен
10. Наведете ја и објаснете ја разликата помеѓу стилските фигури афереза и

апокопа. Илустрирајте го тоа со два примери за двете стилски фигури.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
11. Што претставува стилската фигура синкопа? Наведете два примери од

македонската поезија за оваа стилска фигура.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
12. Каква стилска фигура е епифората? Наведете ја дефиницијата за оваа

стилска фигура и илустрирајте го тоа со два примери за епифора од македонската
поезија.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
63
13. Која стилска фигура е означена со болдираните делови од песната

„Насекаде допира неговата рака“ од поетот Томислав Каранфиловски (Каранфиловски,
2010: 41)? Објаснете.
До каде ли мораше да излезе крвта

Од твоите нежни и тажни постели,
Да се набие до извикот на вселената,
Да вее низ песните,
Да урниса калишта и нискоземи,
Да расплускоти златна потковица во темна одаја,
Да искрца низ заби тело од огнени баботи,
Да апне пепел и лем наземи,
Што ли мораше мојава рака да допре за да не умре?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
14. Од кои две стилски фигури е структурирана стилската фигура симплоха?

Појаснете и илустрирајте со еден пример од македонската поезија.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
15. Во левиот дел од табелата е наведена неточна (погрешна) дефиниција за

стилската фигура анадиплоза. Во десниот дел од табелата наведете ја точната
(коригираната) дефиниција за анадиплозата.
АНАДИПЛОЗА
ПОГРЕШНА ДЕФИНИЦИЈА КОРИГИРАНА ДЕФИНИЦИЈА

↓ ↓
Анадиплозата (άναδίπλωσιζ/ anadíplōsis =

утројување) претставува семантичка
стилска фигура (металогизам) во која
една фонема (или повеќе фонеми) од
крајот на една строфа се повторува (се
повторуваат) на почетокот од наредната
строфа.
64
16. Пронајдете ја и посочете ја стилската фигура ономатопеја во наведената

строфа од песната „Балада“ од Гане Тодоровски (Тодоровски, 1990: 49). Објаснете
каква семантика има ономатопејскиот дел од строфата.
Клип-клоп, клип-клоп, а доцен југ

во ноќта црна.
Клип-клоп, клип-клоп, се носел звук
низ лисја врнел!
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
17. Во следната табела наведете по неколку примери за четирите видови на

рима добиени врз основа на бројот на слоговите што ја сочинуваат римата.
ВИД РИМА ПРИМЕРИ
МАШКА
(ЕДНОСЛОЖНА) РИМА
ЖЕНСКА
(ДВОСЛОЖНА) РИМА
ДАКТИЛСКА
(ТРИСЛОЖНА) РИМА
ХИПЕРДАКТИЛСКА
(ПОВЕЌЕСЛОЖНА) РИМА
18. Што претставуваат синтаксичките стилски фигури? Кој е основниот

принцип на функционирање на овие стилски фигури?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
19. Набројте ги стилските фигури што спаѓаат во подгрупата на синтаксичките

стилски фигури.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
65
20. Пронајдете ги и посочете ги сличностите и разликите помеѓу стилските

фигури асиндетон, полисиндетон и набројување?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
21. Во левата колона од приложената табела се дадени стихови од македонската
поезија во кои ја среќаваме инверзијата како синтаксичка стилска фигура. Ваша задача
е во десната колона да ги трансформирате овие стихови со вообичаениот синтаксички
ред на зборовите како во македонскиот стандарден јазичен систем, односно како во
провостепената уреденост на јазикот (идентично како во првиот пример).
СТИХОВИ СО ИНВЕРЗИЈА ТРАНСФОРМАЦИЈА ВО ВООБИЧАЕН

РЕД НА ЗБОРОВИТЕ
А ти, камене,
кажи како дождот А ти, камене, кажи како дождот ти ја
кожа ти мазнеше? мазнеше кожата.
(Пренџова, 2011: 37).
Тргна
Старецот,
по патеката
на невиделината
во мислите негови задомена...
(Алтиев, 2012: 44).
Самуилов роду:
дома расправај се
в туѓина барај се
(Велков, 2001: 63).
Во ова време на волци

во мојот сон облакот
ко вулкан се истура.
(Арсова, 2006: 37).
22. Што е елипсата како стилска фигура? Наведете еден пример за елипса од
македонската поезија.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
23. Што е реторско прашање? Наведете еден пример.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
66
24. Во десната колона од следната табела наведете ги дефинициите за

посочените синтаксички стилски фигури, како и по еден пример за секоја од нив.
СТИЛСКА ФИГУРА ДЕФИНИЦИЈА И ПРИМЕР
ХИЈАЗАМ
ПЕРИФРАЗА
ПОВТОРУВАЊЕ
(РЕПЕТИЦИЈА)
ЗЕУГМА
АПОЗИОПЕЗА
ПРОЗИОПЕЗА
25. Што претставуваат семантичките стилски фигури? Наведете ги сите називи

на оваа подгрупа на стилски фигури (од групата на фигури на содржина) што се
појавиле во дијахронискиот развој на теоријата на поезијата.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
26. Наведете ги стилските фигури што спаѓаат во подгрупата на семантичките

стилски фигури.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
67
27. Во следната табела наведете ги сите значења, односно сите специфики на

сложениот книжевно-теориски и лингвистички термин метафора.
ЗНАЧЕЊА (СПЕЦИФИКИ) НА ТЕРМИНОТ МЕТАФОРА
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
68
28. Колку видови метафори постојат според карактерот на јазичните елементи

низ кои се пројавува семантичката непертинентност (значенската несоодветност) меѓу
субјектот и предикатот (подметот и прирокот), како творечки принцип на
метафората? Кои се тие видови? Дефинирајте ги. Наведете по еден пример за двата
вида метафори како стилски фигури.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
29. Пронајдете ги и посочете ги метафорите во приложената песна „Пладне“

од Блаже Конески (Конески, 1989a: 49). Објаснете ги метафорите ‒ нивното значење и
начинот на кој се структурирани.
Се закажува летото
на мајско пладне во негата.
Сенката и светлината
се делат јасно порабени.
Но воздухот не трепети
и далеку е жегата,
како да дреме сонцето ‒
зраците идат ослабени.
Колку е убаво!
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
30. Во приложената табела наведете по четири примери за метафора од

поезијата на Славко Јаневски, Ацо Шопов, Гане Тодоровски и Петре М. Андреевски.
ПРИМЕРИ ЗА МЕТАФОРА ВО ПОЕЗИЈАТА НА ЧЕТВОРИЦА МАКЕДОНСКИ ПОЕТИ
СЛАВКО АЦО ГАНЕ ПЕТРЕ

ЈАНЕВСКИ Ш ОПОВ ТОДОРОВСКИ М. АНДРЕЕВСКИ
69
31. Во следниот дијаграм наведете ги трите суштински особености на

метонимијата како стилска фигура со кои таа се разликува од метафората.
СПЕЦИФИЧНИ ОСОБЕНОСТИ
НА МЕТОНИМИЈАТА
1. 2. 3.
32. Пронајдете ги метонимиите во фрагментот од песната „Галабицата“ од

Гане Тодоровски (Тодоровски, 1990: 291) и во песната „Врв“ од Блаже Конески
(Конески, 1987c: 171). Објаснете зошто станува збор за метонимии.
Галабицата Врв
Зарем е небото небо Еве на врвот се искачив. Сам.
Ако ги нема нејзините крилја? Тука не ме следи око ничие.
И што? Јас во себе пак го шепотам
Долета така одненадеж жалосниот сон на своето величие.
Преплашена та растревожена
Подгонета од некој алчен клун
Боже боже
Колку ли страв
Донесе под пердувите.
МЕТОНИМИИ ВО „ГАЛАБИЦАТА“ МЕТОНИМИИ ВО „ВРВ“
70
33. Во наведените фрагменти од романот „Вештица“ од Венко Андоновски

пронајдете ги и посочете ги во табелата метафорите и метонимиите.
Мундирот гледаше вчудовидено во црната риза на духовникот. Потем подголтна, се
исправи истопорувајќи ги градите напред и изсалутира: „Дозволете да се претставам, ваша
светост. Сатник Маринковиќ, извршител на волјата на световната власт, гонител на
вештици и други еретици востанати против волјата и славата на Господинот Наш Исус
Христос“.
Отецот гледаше во него како во ангел што потемнел за миг. „Падре Бенџамин“, рече
учтиво ризата и го поздрави мундирот со наклон. Потем ризата продолжи: „Главен
истражител на еретички дејствија, овластен пратеник на папата Урбан Осми и неговата
була за прогон на еретици, ангелски доктор и преподавател на Теолошкиот факултет во
Париз, родум од овие краишта. Сега на пат за Загреб“.
„Аха, така значи...“, рече мундирот понижен што пред себе има велик претпоставен. „По
истата работа сме тогаш, пречесен“, рече сакајќи да ја намали далечината меѓу небесните и
земните нешта, но не доби потврда од ризата и од тоа му пламна сламата на
нижочиновничката суета. И потем почна со своите проникливи очи да го одмерува духовникот
од главата до петиците. Погледот му падна на бледата трага од ситна прав по ризата.
Духовникот му го улови погледот и помина со дланката по ризата. Белата трага ја снема.
Потем ризата го отвори патниот ковчег и му подаде патен лист на човекот со потемнет
ореол. (Андоновски, 2006: 14-15).
Беше глува ноќ, некаде пред полноќ. Лојаницата на масата на падре Бенџамин светеше со
возбуден пламен и фрлаше трепетливи сенки по ѕидовите. Семинаристот седеше на креветот
на отецот. Падре Бенџамин седеше на столот зад масичката за пишување и завршуваше
некакво писмо за Париз. (Андоновски, 2006: 88).
Кога се сврте кон воденицата, отец Бенџамин речиси се судри со семинаристот.

Стоеја во белата темнина и се гледаа.
„Ви донесов малку виделина“, рече семин аристот, колку да каже нешто. И од едно врзулче
извади фенер. Падре Бенџамин не рече ништо: го одмина и потем се изгуби во вратата од
воденицата. Семинаристот погледна кон јазот: облак од светулки ја осветлуваше ливадата.
Ноќното светило, голо како воденички камен, исто така создаваше впечаток дека е речиси ден.
Сето тоа предизвика да се почувствува глупаво со фенерот в рака. Сепак, го запали и потем
влезе и тој во воденицата. (Андоновски, 2006: 163).
МЕТАФОРИ И МЕТОНИМИИ ВО ФРАГМЕНТИ

ОД РОМАНОТ „ВЕШТИЦА“ ОД ВЕНКО АНДОНОВСКИ
МЕТАФОРИ МЕТОНИМИИ
↓ ↓
71
34. За која стилска фигура велиме дека е квантитативна метонимија?

Објаснете. Наведете два примери.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
35. Што претставува компарацијата како семантичка стилска фигура? Наведете
три примери за компарација од македонската поезија.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
35. За компарацијата, меѓу другото, се тврди дека е проширена метафора, а од
тоа произлегува дека метафората е скратена компарација. Тоа значи дека
компарацијата може да се трансформира во метафора и обратно. На левата страна од
табелата се дадени три примери за метафора. Ваша задача е да ги трансформирате
метафорите во компарации и да ги наведете на десната страна од приложената табела.
ТРАНСФОРМИРАЊЕ НА МЕТАФОРА ВО КОМПАРАЦИЈА
МЕТАФОРА КОМПАРАЦИЈА
↓ ↓
„ЧОВЕКОТ СИ ТЛЕЕ“
„СОНЦЕ МОЕ“
„ЗЕМЈАТА ДИШЕ“
36. Што е персонификација? Наведете три примери за оваа стилска фигура.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
72
37. Откријте и посочете (одговорете) за која стилска фигура се однесува

приложената дефиниција. Наведете два примери за таа стилска фигура.
Семантичка стилска фигура во која духовито се соединуваат два привидно
противречни поими, односно во која се поврзуваат две или повеќе единици со
спротивно или со очигледно различно значење. Оваа стилска фигура резултира како
контрадикторност меѓу два соседни збора.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
38. Што претставува симболот како стилска фигура? Какви видови симболи
постојат? Наведете по два примери за секој вид симбол.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
39. Во левата колона од табелата се дадени неколку навредливи, грди изрази за
одредени карактеристики на луѓето. Наведете ги во десната колона поубавите,
попристојните зборови и изрази, односно еуфемизмите за тие изрази.
НАВРЕДЛИВИ ИЗРАЗИ ЕУФЕМИЗМИ

↓ ↓
„ТОЈ Е КРАДЕЦ“
„ТАА Е ПИЈАНА“
„ТОЈ Е УБИЕЦ“
„ТАА ЛАЖЕ“
40. Што е антономазија? Наведете три примери за антономазија.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
41. Која е разликата помеѓу придавката и прилогот како видови зборови во
јазичниот стандард (првостепена уреденост на јазикот), од една страна, и епитетот
како семантичка стилска фигура (второстепена уреденост на јазикот), од друга страна.
Објаснете и приложете примери.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
73
42. Што е иронија? Што е шега? Што е сарказам?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
43. Во следната табела наведете по два примери за шега и за сарказам како

видови иронија.
ПРИМЕРИ ЗА ШЕГА И ЗА САРКАЗАМ
ШЕГА САРКАЗАМ
1. 1.
2. 2.
44. Што претставува стилската фигура емфаза? Наведете еден пример за

емфаза од македонската поезија.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
45. Дефинирајте ги логичките стилски фигури. Наведете ги фигурите што

спаѓаат во подгрупата на логички стилски фигури.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
74
46. Што претставува хиперболата? Наведете три примери за хипербола од

македонската поезија и три примери за хипербола од колоквијалниот (секојдневниот)
говор.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
47. Што е литотата како логичка стилска фигура? Илустрирајте со два

примери за литота.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
48. Пополнете ја следната табела со дефиницијата за стилската фигура

градација и со пример за градација од македонската поезија.
ГРАДАЦИЈА (ЛОГИЧКА СТИЛСКА ФИГУРА)
ДЕФИНИЦИЈА ПРИМЕР
49. Што претставува стилската фигура антитеза? Наведете два примери за

антитеза од македонската поезија.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
50. Што е словенска антитеза? Од колку делови се состои словенската

антитеза и во каков заемен однос се тие делови?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
75
51. Пронајдете две македонски народни песни во кои се среќава словенската

антитеза како стилска фигура со следната шема: А ‒ не е А ‒ туку Б. Фрагментите со
словенска антитеза од двете народни песни приложете ги во следниот дијаграм.
СЛОВЕНСКА АНТИТЕЗА ВО ДВЕ

МАКЕДОНСКИ НАРОДНИ ПЕСНИ
(ФРАГМЕНТИ)
Одговор: Одговор:
52. Дефинирајте ја логичката стилска фигура антанакласа и наведете два

примери за таа фигура.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
53. Што претставува стилската фигура парадокс? Наведете два примери од
македонската поезија за оваа стилска фигура.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
54. Откријте ги и појаснете ги сличностите и разликите меѓу стилските фигури
парадокс и оксиморон.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
76
55. Во десната колона од следната табела дефинирајте ги стилските фигури

алегорија и алузија и наведете по еден пример за двете фигури од македонската поезија
(наслов на песна и автор).
СТИЛСКА ФИГУРА ДЕФИНИЦИЈА И ПРИМЕР (НАСЛОВ И АВТОР)
АЛЕГОРИЈА
АЛУЗИЈА
56. Во што се состои суштината на логичката стилска фигура апострофа?

Наведете два примери за апострофа од македонската поезија (народна или
уметничка).
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
57. Во следната табела дефинирајте ги стилските фигури тавтологија и

плеоназам. За овие две стилски фигури наведете по еден пример од македонската
поезија (наслов на песна и автор).
СТИЛСКА ФИГУРА ДЕФИНИЦИЈА И ПРИМЕР (НАСЛОВ И АВТОР)
ТАВТОЛОГИЈА
ПЛЕОНАЗАМ
77
58. Во левата колона од приложената табела се дадени конкретни примери за

неколку стилски фигури. Ваша задача е да откриете и да одговорите за кои стилски
фигури станува збор. Одговорите наведете ги во десната колона од табелата, како што
е тоа направено во првиот пример.
КОНКРЕТЕН ПРИМЕР ЗА СТИЛСКА ФИГУРА СТИЛСКА ФИГУРА?
„Те чекам цела вечност“. хипербола
„Тој не ја зборува вистината“.
„Сега знам дека ништо не знам“.
„Белиот мантил излезе од ординацијата“.
„Девојката е вредна како пчела“.
Ѕвечат, фрчат, ѕвечно минат...
Пред мене празнина, зад мене празнина,

Празнина што сама се пали.
Ни еднаш рака на вашето раме

не се допре што сакала да гушка.
има очи добрина и очи злости,

има очи камшик, очи шлаканица,
има очи навреда, очи плуканица...
„Бакарната тепсија на небото го запали денот“.
„Сувата земја плаче по дожд“.
„Него го погоди Аморовата стрела“.
78
III. НИВОА НА АНАЛИЗА НА ПОЕЗИЈАТА

1. Објаснете ги сложените термини првостепена (лингвистичка) уреденост на

природниот јазикот и второстепена (книжевно-уметничка) уреденост на
природниот јазик.
ДВА ВИДА УРЕДЕНОСТ НА ПРИРОДНИОТ ЈАЗИК
ПРВОСТЕПЕНА УРЕДЕНОСТ ВТОРОСТЕПЕНА УРЕДЕНОСТ

НА ПРИРОДНИОТ ЈАЗИК НА ПРИРОДНИОТ ЈАЗИК
↓ ↓
2. Наведете ги суштинските сегменти (категории) што ја сочинуваат

второстепената уреденост на природниот јазик како поетски јазик и коишто го
разликуваат него (поетскиот јазик) од првостепената уреденост на природниот јазик.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Што е палиндром? Наведете неколку примери за палиндром.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
79
4. Во приложената табела појаснете ги детално четирите основни елементи

(суштински сегменти) што го сочинуваат поетскиот јазик како книжевно-уметнички
јазик со второстепена уреденост на природниот јазик.
ОСНОВНИ ЕЛЕМЕНТИ ДЕТАЛНО ПОЈАСНУВАЊЕ (ДЕФИНИРАЊЕ)

НА ПОЕТСКИОТ ЈАЗИК
1. ПОВТОРЛИВОСТ
на јазичните единици
на сите нивоа.
2. ПАРАЛЕЛИЗАМ
на јазичните единици.
3. СЕМАНТИЗАЦИЈА
на јазичните единици кои
во природниот јазик
(првостепена уреденост) се
семантички негативни.
4. СЕМАНТИЧКА
ЕКВИВАЛЕНТНОСТ
на јазичните единици кои
во природниот јазик се
семантички нееквивалентни.
80
5. Во празните полиња од следната табела наведете ги шесте основни нивоа на

анализа на поетските структури.
НИВОА НА АНАЛИЗА НА ПОЕЗИЈАТА
1.
2.
3.
4.
5.
6.
6. Наведете ги и објаснете ги суштинските аспекти на анализа на поезијата на

фонолошко ниво.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
81
7. Извршете анализа (интерпретација) на приложената песна „Монолог на

ненајдениот“ од Гане Тодоровски (Тодоровски, 1990: 143) на фонолошко ниво.
Лунѕам без зошто, потулен, сам,
часови немо кај чекорам ‒
Заборав ли е кога бев вит
и свеж и ведар и уште млад!
Сега сум некако ненужно сит
и толку желен за малку глад.
Лунѕам без зошто, севезден в молк,

криејќи в себе најплашлив волк.
Колку е тешко да си свој,
трижтолку тежи да најдеш пат
кон некој остров, само твој,
во твојте мечти изникнат!
Лунѕам без зошто, со згушен крик,
небаре најцрн ненајденик!
Полн молк и болки злостни полн
безутешно се талкам нем,
везден во дофат на својот бол,
на беспатицата тој грд амблем.
ЕЛЕМЕНТИ ЗА ИНТЕРПРЕТАЦИЈА (ДЕСКРИПЦИЈА)

АНАЛИЗА НА ФОНОЛОШКО НИВО
ПОВТОРЛИВОСТ
ПАРАЛЕЛИЗМИ
СЕМАНТИЗАЦИЈА
СЕМАНТИЧКА
ЕКВИВАЛЕНТНОСТ
ЗАКЛУЧОК
(ПОРАКА, ПОЕНТА
ОД ПЕСНАТА)
82
8. На кои теориски аспекти треба да се обрне особено внимание при анализата

на еден поетски текст на морфолошко ниво? Објаснете.
ТЕОРИСКИ АСПЕКТИ
ЗА АНАЛИЗА НА ПОЕЗИЈАТА
НА МОРФОЛОШКО НИВО
Одговор:
9. Објаснете накратко на кој начин ја анализиравме (интерпретиравме) песната

„Тема“ од Блаже Конески на морфолошко ниво во скриптата „Теорија на поезијата“ и
до каков заклучок дојдовме при таа анализа.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
83
10. Анализирајте ја на морфолошко ниво наведената песна со наслов „Во место“

од Славчо Ковилоски (Ковилоски, 2005: 37).
Чекам нешто, чекам некого.
Мирен и тивок, набљудувам.
Секого.
Јас упорно чекам и седам.
Сакам сè да видам.
Гледам.
Седам замислен, главата тежи.
Чукање на моето срце.
Ме ежи.
Чекам нешто, да, чекам нешто.
Мозочните клетки ми играат.
Вешто.
АНАЛИЗА НА ПЕСНАТА „ВО МЕСТО“ ОД СЛАВЧО КОВИЛОСКИ

НА МОРФОЛОШКО НИВО
84
11. Што значи терминот прозодија? Како се сфаќа, односно како се дефинира
прозодијата во современата теорија на поезијата?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
12. Кои се елементите (категориите, факторите) што ги проучува

прозодијата како книжевно-теориска научна дисциплина?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
13. Во десната колона од табелата што е наведена подолу објаснете ги

(дефинирајте ги) прозодиските елементи (фактори) што се приложени во левата
колона од табелата.
ПРОЗОДИСКИ
ЕЛЕМЕНТИ ДЕФИНИЦИЈА (ОБЈАСНУВАЊЕ)
(ФАКТОРИ)
АКЦЕНТ
ИНТОНАЦИЈА
ТЕМПО
ПАУЗА
ГРАНИЦИ
НА ЗБОРОВИТЕ
РИТАМ
14. Која е и каква е разликата меѓу лексичките единици годúнава и годинáва?

Кој прозодиски елемент (фактор) влијае врз разликувањето на семантиката на
наведените лексеми? Објаснете. Наведете уште еден идентичен пример.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
85
15. Во следната табела наведете ги специфичните теориски особености на

анализата (интерпретацијата) на поезијата на лексичко-семантичко и на синтаксичко
ниво.
ТЕОРИСКИ АСПЕКТИ НА АНАЛИЗА НА ПОЕЗИЈАТА НА ДВЕ НИВОА
ЛЕКСИЧКО-СЕМАНТИЧКО НИВО СИНТАКСИЧКО НИВО

↓ ↓
16. Во скриптата „Теорија на поезијата“ на лексичко-семантичко ниво ја

анализиравме (толкувавме) песната „Црква“ од Блаже Конески. Наведете ги
најсуштинските сегменти од таа анализа.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
86
17. Извршете анализа (интерпретација, толкување) на лексичко-семантичко

ниво на песната со наслов „Корени“ од македонската поетеса Славка Арсова (Арсова,
2006: 13).
Од длабочините твои ѕвонат столетија,

од вековните агли се кршат сончеви зраци
под страшното бреме на судбината
запишани се засекогаш имињата
на црвените копја на воините,
заденати на престолот на историјата.
АНАЛИЗА НА ПЕСНАТА „КОРЕНИ“ ОД СЛАВКА АРСОВА

НА ЛЕКСИЧКО-СЕМАНТИЧКО НИВО
Анализа:
87
18. Анализирајте ја на синтаксичко ниво песната со наслов „Диоптер 0,75 за

далеку“ од поетот Томислав Каранфиловски (Каранфиловски, 2010: 19).
Ако те загледам така долго

Како што знам да гледам
Верувај ќе те урочам.
Јас не сум јасно јас
Во мене се кријат
Непознати и Безимени.
Се кријат немо
Диоптрии на едно свечено време,
Се кријат ритуали
И зборови со вдишување говорени.
Ќе се престори времето мачност
И се плашам оти не ќе издржиш.
Ако те загледам
Ќе добиеш две лица
А меѓу нив сè и ништо.
Како што знам да гледам
Прости ми
Прости
Јас знам само да гледам.
АНАЛИЗА НА ПЕСНАТА „ДИОПТЕР 0,75 ЗА ДАЛЕКУ“

ОД ТОМИСЛАВ КАРАНФИЛОВСКИ НА СИНТАКСИЧКО НИВО
88
19. Во што се состои суштината на анализата (интерпретацијата) на

поезијата на логичко ниво? Кои логички операции се од особена важност за
толкувањето на поезијата на ова ниво?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
20. Извршете анализа на логичко ниво на песната со наслов „Улавштините“ од

бардот на македонската поезија Блаже Конески (Конески, 2011b: 133).
Немој да се каеш
за улавштините,
само преку нив животот се открива
само преку нив допираме
до убавините,
што инаку разумот
со сивило ги покрива.
АНАЛИЗА НА ПЕСНАТА „УЛАВШТИНИТЕ“ ОД БЛАЖЕ КОНЕСКИ

НА ЛОГИЧКО НИВО
89
ЧЕТВРТИ ДЕЛ
КОЛОКВИУМСКИ ПРАШАЊА
90
I. ПРАШ АЊА СО ЗАОКРУЖУВАЊЕ НА ЕДЕН ТОЧЕН ОДГОВОР ОД ТРИ МОЖНИ
1. Теоријата на поезијата како научна дисциплина е дел од:

♦ Општата лингвистика.
♦ Теоријата на книжевноста.
♦ Наратологијата.
2. Терминот поезија (ποίηδις / poíēsis = творење, создавање) во античкиот период го

имал следното значење:
♦ Сета уметност сфатена како мимезис (μίμησις / mimesis).
♦ Драмска уметност.
♦ Епика.
3. Терминот мимезис значи:

♦ Претставување на настани со раскажување, односно со прераскажување.
♦ Хор во античката трагедија.
♦ Подражавање (имитирање, симулирање).
4. Терминот поезија денес во теоријата на книжевноста најчесто се однесува на:

♦ Литературно творештво во форма на стих.
♦ Сето литературно творештво.
♦ Сета уметност.
5. Во науката за литературата терминот поетика никогаш не се однесувал на:

♦ Теорија на литературата.
♦ Литературна критика.
♦ Теорија на поезијата.
6. Терминот поетологија е синоним за:

♦ Литературни родови и видови.
♦ Наратологија во потесна смисла на зборот.
♦ Поетика сфатена како теорија на поезијата.
7. Термините теорија на поезијата, теорија на стихот и стихологија се:

♦ Хомонимни.
♦ Синонимни.
♦ Антонимни.
8. Поетиката како теорија на поезијата, во основа, се занимава со проучување на:
♦ Драмски литературни дела.
♦ Романескни литературни дела.
♦ Стихотворни литературни дела.
9. Еповите Гилгамеш и Енума елиш потекнуваат од:
♦ Староегипетската литература.
♦ Сумерската литература.
♦ Старата кинеска литература.
10. Најпознати книжевни споменици од староегипетската литература се:
♦ Еповите „Махабхарата“ и „Рамајана“.
♦ „Стариот завет“ и „Новиот завет“.
♦ „Химна на Нил“, „Химна на Сонцето“ и „Книга на мртвите“.
91
11. Стиховите со кои се пишувани текстовите во Библијата (Свето писмо) што

потекнува од хебрејската литература се нарекуваат:
♦ Калиграми.
♦ Версети.
♦ Сонети.
12. Епот Махабхарата што потекнува од староиндиската литература се состои од:
♦ 7 книги со вкупно 500 стихови.
♦ 12 книги со вкупно 10.000 стихови.
♦ 18 книги со вкупно 200.000 стихови.
13. Најзначајниот религиозен реформатор во персиската култура е:
♦ Ахура Мазда.
♦ Мојсеј.
♦ Заратустра (Зороастер).
14. Трагедијата и комедијата како драмски видови за првпат се појавиле во:
♦ Хеленската литература.
♦ Асиро-вавилонската литература.
♦ Римската античка литература.
15. Врз развојот на римската цивилизација и култура огромно влијание извршила:
♦ Сумерската уметност.
♦ Староегипетската култура.
♦ Етрурската уметност.
16. Поемата како посебен литературен вид се појавила во:
♦ 14 век.
♦ 16 век.
♦ 19 век.
17. Во дијахронискиот развој на поезијата се појавиле два основни вида стихови:
♦ Метрички (врзан) стих и слободен стих (vers libre).
♦ Драмски стих и епски стих.
♦ Фолклорен стих и книжевно-уметнички стих.
18. Епитафот на надгробниот споменик на Еврипид (484–406 година пр.н.е.), кој
починал во Македонија на дворот на македонскиот крал Архелај, го напишал:
♦ Македонскиот филозоф Аристотел.
♦ Хеленскиот комедиограф Аристофан.
♦ Македонскиот поет Адај.
19. Колку што е денес познато во македонската фолклористика, првиот запис на
македонски народни песни датира од:
♦ 10 век.
♦ 16 век.
♦ 19 век.
20. Автор на најпознатиот епитаф од македонската литература во 19 век е:
♦ Јоаким Крчовски.
♦ Константин Петкович.
♦ Кирил Пејчиновиќ.
92
21. Според особеностите на содржината и формата на литературните дела,

литературата е поделена на:
♦ Поезија и проза.
♦ Лирика, епика и драма.
♦ Народна литература и уметничка литература.
22. Во епиката како литературен род спаѓаат следните литературни видови:
♦ Епиграм, химна, дитирамб, епитаф и елегија.
♦ Епска песна, еп, расказ, новела, повест, роман.
♦ Трагедија, комедија, трагикомедија и современа драма.
23. Романсата како литературен вид е:
♦ Лирско-епски вид.
♦ Драмски вид.
♦ Епски вид.
24. Сонетот како литературен вид спаѓа во следниот литературен род:
♦ Лирика.
♦ Епика.
♦ Драма.
25. Основен структурен елемент на поезијата, односно основна елементарна единица
на поетскиот говор е:
♦ Строфата.
♦ Дидаскалијата.
♦ Стихот.
26. Стихот што има еднаков број слогови и еднаков број ритмички стапки и во кој
нагласените и ненагласените слогови рамномерно се повторуваат е:
♦ Тонски стих.
♦ Силаботонски стих.
♦ Скалест стих.
27. Терцина е строфа којашто е составена од:
♦ Два стиха.
♦ Три стиха.
♦ Пет стиха.
28. Интонациската пауза во средината на стихот се нарекува:
♦ Цензура.
♦ Цезура.
♦ Катарза.
29. Основни епски видови во стих се:
♦ Епска песна и епопеја.
♦ Химна, елегија и дитирамб.
♦ Балада и романса.
30. Силабичниот систем на версификација се базира врз:

♦ Бројот на стиховите во една строфа.
♦ Бројот на слоговите во еден стих и местото на цезурата.
♦ Распоредот на строфите во песната.
93
31. Во групата стилски фигури на форма спаѓаат следните подгрупи:

♦ Семантички стилски фигури и синтаксички стилски фигури.
♦ Фонолошки стилски фигури и синтаксички стилски фигури.
♦ Фонолошки стилски фигури и логички стилски фигури.
32. Во групата стилски фигури на содржина спаѓаат следните две подгрупи:
♦ Семантички стилски фигури и логички стилски фигури.
♦ Синтаксички стилски фигури и логички стилски фигури.
♦ Семантички стилски фигури и фонолошки стилски фигури.
33. Фонолошките стилски фигури, односно метаплазмите се:
♦ Фигури на значење.
♦ Фигури на звучење.
♦ Фигури на конструкција.
34. Стилската фигура асонанца претставува:
♦ Повторување на исти согласки во повеќе зборови од еден стих.
♦ Употреба на зборови со слична звучност кои се со спротивно значење.
♦ Повторување на исти самогласки во повеќе зборови од еден стих.
35. Стилската фигура којашто претставува изоставање на гласови или на слогови
внатре во некој збор од стихот се нарекува:
♦ Апокопа.
♦ Синкопа.
♦ Афереза.
36. Фонолошката стилска фигура анафора претставува:
♦ Повторување на еден или на повеќе зборови на крајот од стиховите.
♦ Повторување на зборови и на почетокот и на крајот од стиховите.
♦ Повторување на еден или на повеќе зборови на почетокот од стиховите во
една строфа.
37. Стилската фигура во која со гласови се подражаваат, односно се имитираат одредени
звуци од природата се нарекува:
♦ Анадиплоза.
♦ Симплоха.
♦ Ономатопеја.
38. Во синтаксички стилски фигури (метатакси) спаѓаат:

♦ Асиндетон, полисиндетон, набројување, инверзија, елипса, хијазам.
♦ Асонанца, алитерација, парономазија, афереза, апокопа, синкопа.
♦ Метафора, метонимија, синегдоха, компарација, оксиморон, епитет.
39. Стилската фигура која подразбира редење (нижење) на сврзници без граматичка
потреба, односно повторување на сврзници, се нарекува:
♦ Асиндетон.
♦ Полисиндетон.
♦ Елипса.
40. Инверзијата како синтаксичка стилска фигура претставува:

♦ Повторување на синтагми во сложена реченица.
♦ Испуштање на зборови во стиховите од една строфа.
♦ Изместување на редот на зборовите или на делови од реченицата.
94
41. Стихот Ветар и оган, оган и ветар од песната Очај пред тврдината од Ацо Шопов
е типичен пример за следната стилска фигура:
♦ Повторување (репетиција).
♦ Хијазам.
♦ Прозиопеза.
42. Стилската фигура во која еден предикат (прирок) се однесува на повеќе делови од
реченицата (исказот), на пример на субјектот, објектот и слично, се нарекува:
♦ Зеугма.
♦ Апозиопеза.
♦ Перифраза.
43. Стилските фигури метафора, метонимија, синегдоха, компарација,
персонификација, оксиморон, симбол и еуфемизам се:
♦ Синтаксички стилски фигури (метатакси).
♦ Семантички стилски фигури (метасемеми).
♦ Логички стилски фигури (металогизми).
44. Метафората како стилска фигура претставува:
♦ Пренесување на значењето од еден збор во друг збор.
♦ Избројана замена на делот за целината.
♦ Замена на прилози со придавки.
45. Принципот според кој функционира метафората како стилска фигура е:

♦ Блискост (допир, соседство, контигвитет).
♦ Сличност (аналогија).
♦ Трансформација на катрен во октава.
46. Врз основа на карактерот на јазичните елементи низ кои се пројавува семантичката
непертинентност како творечки принцип, метафората е класифицирана на:
♦ Примарна и секундарна метафора.
♦ Едноставна и сложена метафора.
♦ Именска (атрибутивна) и глаголска (предикативна) метафора.
47. Метонимијата е стилска фигура која функционира според принципот на:

♦ Аналогија (сличност).
♦ Контигвитет (блискост, соседство, допир).
♦ Парадоксалност.
48. Стилската фигура синегдоха претставува:
♦ Повторување на согласките во зборовите од еден стих.
♦ Избројана замена на делот за целината или на целината за делот.
♦ Изоставање на сврзниците во стиховите.
49. Компарацијата како семантичка стилска фигура претставува:
♦ Развиена иронија.
♦ Скратена персонификација.
♦ Проширена метафора.
50. Синтагмата земјата зборува е типичен пример за следната стилска фигура:
♦ Реторско прашање.
♦ Полисиндетон.
♦ Персонификација.
95
51. Стихот Најубава несреќо што ми влегла в куќи од песната Откако те нема од Петре
М. Андреевски е типичен пример за следната стилска фигура:
♦ Иронија.
♦ Оксиморон.
♦ Антономазија.
52. Стилските фигури хипербола, градација, антитеза, словенска антитеза, парадокс,
алегорија и алузија спаѓаат во следната подгрупа на стилските фигури:
♦ Синтаксички стилски фигури (метатакси).
♦ Фонолошки стилски фигури (метаплазми).
♦ Логички стилски фигури (металогизми).
53. Стилската фигура со која нештата се преувеличуваат за да се нагласи определен

емоционален однос кон лицата, предметите, појавите или дејствата се нарекува:
♦ Градација.
♦ Апострофа.
♦ Хипербола.
54. Логичката стилска фигура словенска антитеза ја има следната шема:

♦ А ‒ не е А ‒ Б ‒ не е Б ‒ туку В.
♦ А – не е А – туку Б.
♦ Не е А ‒ не е Б ‒ не е В ‒ туку Г.
55. На колку основни структурни нивоа се јавува второстепената уреденост на

природниот јазик на полето на поезијата како книжевно-уметничка област?
♦ Четири.
♦ Шест.
♦ Осум.
56. Категоријата повторливост на рамниште на второстепената уреденост на природниот
јазик во поезијата претставува:
♦ Употреба на што поголем број зборови во една песна.
♦ Практикување на неологизми во стиховите.
♦ Мултипликација (умножување) на јазични единици.
57. На фонолошкото ниво на анализа на поетскиот текст, значење (семантика) добиваат:
♦ Видовите зборови и граматичките категории.
♦ Префиксите и суфиксите.
♦ Гласовите (фонемите).
58. Според Роман Осипович Јакобсон, вокалите од преден ред („е“, „и“) евоцираат:
♦ Темни колорити.
♦ Светли колорити.
♦ Нејасни и неодредени бои.
59. При анализа на поетски текст на морфолошко ниво треба да се обрне внимание на:
♦ Бројот на вокалите во еден стих.
♦ Повторливоста и семантизацијата на видовите зборови и на граматичките категории.
♦ Маргините помеѓу строфите во песната.
60. За логичкото ниво на интерпретација на поезијата од посебна важност се:

♦ Историографските податоци за песната.
♦ Импликациите, индициите и асоцијациите.
♦ Спецификите на синтагмите и на речениците во конкретната песна.
96
II. ПРАШАЊА СО ДОПОЛНУВАЊЕ НА ЕДЕН ИЛИ НЕКОЛКУ ЗБОРА
1. Етимолошкото значење на терминот поезија е _________________________________

___________________________________________________________________________
2. Терминот поезија во фигуративна смисла значи _______________________________

___________________________________________________________________________
3. Терминот поетика потекнува од ___________________ период, односно уште од

времето на_____________________________________.
4. Во античкиот период со терминот поетика се означува _________________________

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5. Во историската, но и во книжевно-историската наука сумеро-вавилонската

цивилизација е позната уште и како ____________________________________________
___________________________________________________________________________
6. Од хебрејската литература најзначаен книжевен споменик за светската книжевност

и за светската култура воопшто е _____________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Развојот на римската книжевност како една од старите литератури во светот

започнува во__________ век _________.
8. Слободен стих (vers libre) е оној стих кој______________________________________

___________________________________________________________________________
9. Постојат бројни поетски текстови од античко-македонски поети кои, за жал, не се

зачувани. Два од нив се ______________________________________________________
___________________________________________________________________________
10.________________________________________________________________________
______________________________________________________________ се четворица
најзначајни запишувачи на македонски народни песни од 19 век.
11. Според формата на литературните дела литературата е поделена на____________

___________________________________________________________________________
12. Во литературниот род лирика спаѓаат следните литературни видови:_____________

___________________________________________________________________________
13. Најзначајни карактеристики на лириката како литературен род се ______________

___________________________________________________________________________
14. Романсата, баладата и поемата како поетски книжевно-уметнички дела спаѓаат

во ______________________________________________ видови.
97
15. Основната (фундаменталната) елементарна единица на поетскиот говор е _______

___________________________________________________________________________
16. Љубовната лирика ги опфаќа лирските песни во кои __________________________

___________________________________________________________________________
17. Од етимолошки аспект, терминот версификација значи________________________,

додека етимолошкото значење на терминот метрика е _________________________.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
18. Метричката стапка јамб претставува ______________________________________

___________________________________________________________________________
19. Под терминот полисемија се подразбира _____________________________________

___________________________________________________________________________
20. Разликата меѓу термините дијахронија и синхронија се состои во тоа што _________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
21. Во колоквијалниот (секојдневниот) говор често се употребуваат фигуративни

изрази. На пример, изразите __________________________________________________
___________________________________________________________________________
____________________________________________________ се солидна илустрација за
употребата на стилските фигури во секојдневниот говор.
22. Стилските фигури се класифицирани во следните четири групи: ________________

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
23. Во групата фонолошки стилски фигури, односно метаплазми, спаѓаат следните

стилски фигури: ____________________________________________________________
___________________________________________________________________________
24. Парономазијата како стилска фигура претставува ____________________________

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
25. Семантичките стилски фигури се познати уште и како ________________________

___________________________________________________________________________
26. Постојат два вида симболи и тоа ____________________________________________

_________________. На пример, _______________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
27. Во групата логички стилски фигури, односно металогизми, спаѓаат ______________

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
98
28. Изразот ______________________________________________________ е пример за

стилската фигура тавтологија, додека изразот __________________________________
___________________________________ е пример за стилската фигура плеоназам.
29. Терминот огледална структура во поезијата значи ____________________________

___________________________________________________________________________
__________. На пример, ______________________________________________________
__________________________________________________________________________.
30. Постојат шест основни структурни нивоа за анализа (интерпретација) на поетските

книжевни дела. Тоа се следните нивоа: _________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
99
III. ПРАШАЊА СО ТЕКСТУАЛЕН ОДГОВОР НА ПОСТАВЕНОТО ПРАШАЊЕ
1. Што значи терминот терминологија? Каква е состојбата со формализацијата на

терминолошкиот систем во теоријата на поезијата?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Наведете ги и објаснете ги сите значења што ги добивал терминот поезија во

дијахронискиот развој на научната мисла за книжевноста како уметност на зборот.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Посочете ги и појаснете ги различните значења што ги добивал терминот поетика во

текот на историскиот развој на науката за литература.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
100
4. Кои се најстарите литератури на светот? Објаснете ги нивните особености и

наведете неколку поетски книжевни споменици што тие литератури ни ги оставиле во
наследство.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5. Наведете ги четирите основни системи на организирање на врзаниот стих.

Објаснете ги суштинските својства на секој систем одделно.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
6. Наведете ги сите видови литературни дела што се пишувани во стихувана форма.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Наведете ги трите основни класификации на литературата. Според кои

критериуми се извршени ваквите класификации? Појаснете ги накратко видовите
литература според тие критериуми.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
101
8. Објаснете ја поделбата на лириката според темите и мотивите. Кои групи спаѓаат

во лириката и кои се специфичните својства на секоја група?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
9. Кои се епски литературни видови во стих? Наведете ги нивните основни својства

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
10. Кои литературни дела спаѓаат во лирско-епски видови? Наведете ги основните

особености на лирско-епските литературни видови.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
11. Наведете го лингвистичкото значење на терминот стил? Што е стилистика?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
102
12. Што претставуваат стилските фигури? Објаснете.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
13. Како и врз основа на кои критериуми се класифицирани стилските фигури?

Наведете ги и појаснете ги накратко групите и подгрупите во кои се подредени
стилските фигури.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
14. Што претставуваат фонолошките стилски фигури? Кои се нивните суштински

особености? Наведете шест фонолошки фигури.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
15. Кои се сличностите и разликите меѓу фонолошките стилски фигури анафора,

епифора и симплоха? Објаснете.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
103
16. Кои се специфичните карактеристики на синтаксичките стилски фигури? Наведете

пет синтаксички стилски фигури.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
17. Што претставува стилската фигура инверзија? Во која група на стилски фигури
спаѓа инверзијата. Наведете два примери за инверзија.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
18. Посочете ги основните особености на семантичките стилски фигури. Наведете

осум семантички стилски фигури.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
19. Што значи синтагматскиот термин семантичка непертинентност меѓу субјектот

и предикатот? Објаснете? Наведете примери.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
104
20. Што е метафората како стилска фигура? Посочете ги видовите на метафората!

Наведете по два примери за секој вид метафора!
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
21. Терминот метафора не означува само стилска фигура туку тој е повеќеслоен
јазичен феномен. Детерминирајте го терминот метафора како поширок јазичен
феномен преку набројување на неговите основни специфики.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
22. Што претставува метонимијата како стилска фигура? Посочете ги нејзините

суштински особености. Наведете два примери за метонимија.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
105
23. Во која подгрупа од стилските фигури спаѓа иронијата? Дефинирајте ја иронијата

како стилска фигура и наведете три примери за иронија!
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
24. Посочете ги општите особини на логичките стилски фигури како подгрупа на

фигурите на содржина. Кои стилски фигури спаѓаат во логички фигури?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
25. Што претставува стилската фигура хипербола? Наведете три примери за хипербола.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
26. Која е разликата помеѓу првостепената уреденост на природниот јазик и

второстепената уреденост на природниот јазик. Објаснете.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
106
27. На кој начин фонемите стануваат семантички позитивни јазични единици во

поетскиот јазик? Појаснете.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
28. Наведете ги суштинските особености на морфолошкото структурно ниво на
анализа на поезијата!
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
29. Кои се спецификите на анализата (интерпретацијата/ толкувањето) на
стихотворните книжевни дела на прозодиско ниво?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
30. Посочете ги основните начела и принципи за анализа на поезијата на логичко ниво?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
107
РЕЧНИК НА ТЕРМИНИ
адресант
Испраќач. Испраќач на писмо, поштенска пратка или порака. Лице или институција
што упатува или препорачува нешто; автор на писма, претставки, молби и сл. Во
лингвистиката овој термин значи испраќач на порака, на исказ или на текст.
адресат
Примач. Примач на писмо, поштенска пратка или порака, оној кому нешто му е
упатено, односно наменето. Лице или институција каде што се упатува писмо,
претставка, молба и сл. Во лингвистиката терминот адресат значи примач на
порака, на исказ или на текст.
алтруизам
Начин на чувствување, мислење и однесување што се базира врз желбата за
доброто на своите блиски, но и на целото човештво. Алтруизмот е несебичност,
љубов кон ближните и кон сите луѓе. Станува збор за етички термин што означува
несебична грижа за благосостојбата на луѓето и подготвеност за жртвување на
своите интереси за другите, односно ставање на туѓите интереси пред личниот
интерес.
анализа
Научен метод на испитување и проучување со расчленување на она што се
проучува. Откривање факти и изведување на заклучоци преку расчленување на
целината на нејзините составни елементи. Во однос на поезијата, терминот анализа
подразбира расчленување на едно литературно дело во стихови на неговите
составни делови, изучување на нивната улога (функција) во целината на
книжевното дело и донесување заклучоци за значењето и поентата (пораката) од
тоа дело. (да се види: интерпретација; синтеза).
аналогија
Сличност, идентичност или согласност во особините и односите. Сличност според
некое својство, според некое обележје или во некој однос меѓу предмети, појави
или поими.
анжамбман
Терминот потекнува од францускиот збор enjambement што значи опчекорување.
Станува збор, имено, за преминување, односно пренесување на смислата од еден
во друг стих или, пак, од една во друга строфа. Попрецизно кажано, анжамбманот
претставува „неочекувано отстапување од синтаксичко-семантичката, односно од
синтаксичко-интонациската структура на стихот поради одделување на еден дел од
синтаксичката единица и негово пренесување (зачекорување, пречекорување) или
од стих во стих или од првиот полустих во вториот полустих или од една во друга
строфа. На тој начин, стихот завршува како метричко-ритмичка, но не и како
синтаксичко-семантичка единица што предизвикува изневера на очекувањето“.
(Rečnik književnih termina, 1991: 550).
антоними
Зборови коишто се спротивни според значењето. На пример, горе – долу, лето –
зима, ден – ноќ, лага – вистина, добар – лош, црно – бело, светлина – темнина и
слично.
108
асоцијација
Поврзување на претставите на тој начин што една претстава (кога таа ќе се појави)
во свеста предизвикува појава и на друга претстава што е слична на претходната. За
асоцијација зборуваме, имено, кога едно нешто нè потсетува на нешто друго. На
пример, зборот ноќ нè асоцира (буди асоцијација) на темнина (мрак), а зборот ден
на светлина.
веда
Свети книги на браманите во Индија. Ведите, всушност, претставуваат свети
религиозни песни и стихови на архаичниот санскрит што се појавиле во периодот
од 15 до 12 век пр.н.е. Истовремено, ведите се и најстарите книжевни споменици во
староиндиската литература. Во ведите се издигнуваат божествата кои
персонифицирале природни и космички феномени. Севкупниот опус на ведската
литература се сметал за производ на божествено откровение. Пред да бидат
запишани ведите биле предавани усно од генерација на генерација. Во литературата
најпозната збирка со веди е „Ригведа“ (од 12 век пр.н.е.) која се состои од 1.000
химни посветени на боговите.
версет
Стих во светите, односно во религиозните текстови, особено во Библијата. Типични
примери за версети среќаваме во старозаветните псалми коишто не спаѓаат ниту во
метрички ниту во слободен стих, иако тие извршиле одредено влијание врз
подоцнежната појава на слободниот стих.
версификација
Книжевно-теориска дисциплина што се занимава со проучување на ритамот во
поетскиот говор, односно во стиховите. Предмет на истражување на оваа
дисциплина, всушност, е звуковната организираност, односно ритмичката
уреденост на поетските текстови. Како синоним за версификацијата се употребува
терминот метрика.
дедукција
Дедукција (лат. deductio) претставува изведување суд, заклучување од општото за
посебното. Тоа е метод на размислување (мислење) со чија помош од општиот закон се
доаѓа до посебните закони, правила, норми. Дедукцијата, всушност, е научен метод за
изведување на посебни заклучоци врз основа на нешто општо (спротивно: индукција).
декодирање
Мисловен процес на извлекување на информација од одредена порака (разбирање
на пораката), односно враќање на кодираниот сигнал во неговиот првобитен облик.
Декодирањето, всушност, значи преведување на кодирана порака во друг,
разбирлив код. Во процесот на комуникацијата декодирањето го врши адресатот,
односно примачот на пораката. (да се види: енкодирање; код).
деривација
Деривација (зборообразување) е морфолошка научна дисциплина со која се
проучуваат правилата на образување на мотивираните (изведените) зборови како и
зборообразувачките структури на зборот. Станува збор, имено, за изведување на
зборови од една зборовна група во истата или, пак, во друга зборовна група со
помош на префикси, суфикси, инфикси и постфикси што се додаваат кон
коренската морфема.
109
детерминација
Одредување, определување, утврдување, установување. Поблиско определување на
значењето на некој термин.
дијалогизам
Терминот дијалогизам е произлезен од теориската работилница на Михаил Бахтин. Во
општи рамки, Бахтин зборува за меѓусубјективните односи на Јас (односно светот-
за-мене) и Другиот (односно светот-за-другиот), а под Третиот се подразбира оној
културен код којшто ги овозможува тие односи. На литературата се гледа како на
непрекинат дијалог помеѓу временските димензии на минатото, сегашноста и
иднината. Дијалогизмот ја подразбира упатеноста на текстовите еден кон друг,
односно „текстот живее само допирајќи се со друг текст“. (Шелева, 2000). Од
терминот дијалогизам, односно од Бахтиновите теориски елаборации, произлезе
терминот интертекстуалност, а во теоријата него го воведе Јулија Кристева. (да се
види: интертекстуалност; транстекстуалност; хипертекст; хипотекст).
дијахронија
Преглед на историскиот развој на некоја област. На пример, кога зборуваме за
дијахронија на поезијата тогаш мислиме на преглед на историскиот развој на
поезијата како книжевна форма. Кога зборуваме за дијахрониска лингвистика, пак,
тогаш мислиме на истражувања што се насочени кон проучување (преглед) на
историјата на јазикот.
егзегеза
Терминот егзегеза (egzēgēsis) значи објаснување, толкување, интерпретирање на
одреден текст. На почетокот, терминот егзегеза означувал толкување на текстови
од Библијата (Свето писмо) со цел да се добие прифатливо објаснување за
нејасните места во библиските книги. (Rečnik književnih termina, 1991). Денес овој
термин во литературната теорија значи и анализа, толкување, објаснување,
интерпретирање, разјаснување на кој било книжевен текст.
еквивалентност
Настојување (тенденција) во поезијата зборoвите што се различни по значење да се
постават во максимално еднаква позиција. Ова е една од суштинските особености на
поезијата во однос на нејзината лексичко-семантичка структура. Имено, зборовите што
имаат различно (па дури и спротивно) значење во природниот (неуметничкиот) јазик,
во песните (во поезијата) добиваат исто (еквивалентно) значење (семантика). (да се
види: паралелизам).
експликација
Значење коешто директно произлегува од даден исказ. Буквалното значење на
терминот експликација (од лат. explicatio) е објаснување, разјаснување, толкување,
прикажување, излагање. Придавката експлицитен значи директен, отворен, јасен.
Терминот експликација е со спротивно значење (антоним) од терминот
импликација.
енкодирање
Процес на внесување на информација во пораката, односно создавање на порака
која во себе има (со себе носи) одредена информација. Енкодирањето подразбира
избирање (селекција) на единици од кодниот систем и нивно комбинирање со што
се создава низа од единици наречена порака. Во процесот на комуникација
енкодирањето го врши адресантот, односно испраќачот на пораката (да се види:
декодирање; код).
110
епитаф
Овој термин прво означувал натпис на гроб, во поетска или во прозна форма, во
кој концизно се наведуваат типичните карактеристики на покојникот, неговите
заслуги, желби и слично. Постојат епитафи што се пишувани со сериозен тон, но и
такви што се напишани со шеговит, духовит, па дури и со саркастичен израз.
Најстарите познати епитафи потекнуваат од античките египетски саркофази и
мртовечки ковчези. Некаде во втората половина на 16 век, во времето на преминот
од средновековието во новата ера, а тоа е перидот на европската ренесанса,
епитафот добива книжевен карактер, односно станува литературен лирски вид. Во
таа смисла, епитафот веќе се трансформира во рефлексивна песна во која поетите
ги изразуваат своите мисли, ставови и чувства за животот и за смртта.
еуфонија
Еуфонијата (euphōnía) претставува хармонија (усогласеност, согласност) на
звуците, односно милозвучност, благогласност. Во една поширока смисла,
терминот еуфонија се однесува на звучно (гласовно) уредениот систем во
поетскиот јазик којшто е особено изразит (впечатлив) и семантизиран во стихот.
Таа милозвучност (еуфоничност) во поезијата како стихувана литература се
постигнува со правилно повторување на одделни јазични единици, особено на
гласовите. Најчесто се вели дека еуфонијата во поезијата се постигнува со римата,
асонанцата, алитерацијата и ономатопејата иако, на пример, во групата на
фонолошките стилски фигури (метаплазми) постојат и други фигури што
подразбираат правилно повторување на јазични единици како што се парономазија,
анафора, епифора, симплоха, анадиплоза и други со кои, исто така, се постигнува
еуфонија, односно звучна (гласовна) хармонија во стихот, но и во целата песна.
импликација
Значење што се добива по индиректен пат од еден или од повеќе искази.
Импликацијата, всушност, е едно нешто што се подразбира од нешто друго. Клучен
принцип при изведувањето на импликациите е она што се нарекува логичко
изведување на заклучоци од еден или од повеќе искази. На пример, од реченицата:
„Тој има 20 години и студира“, по пат на логично заклучување можеме да ги
изведеме импликациите дека станува збор за млад човек од машки пол којшто е
академски граѓанин (студент).
индиција
Знак, предзнак, карактерна ознака, симптом (кај болестите). Глаголот индицира
(лат. indicare) значи навестува, најавува, упатува, укажува. На пример, чадот е
индиција (знак, предзнак, навестување, упатување) за оган („Каде што има чад, има
и оган“).
индукција
Индукција (лат. inductio) претставува метод на проучување (истражување) со чија
помош се носат заклучоци од поединечното (посебното) за општото, односно од
случајното кон законитото. Индукцијата е, всушност, метод со кој се изведуваат
општи заклучоци (законитости) врз основа на набљудување и анализирање на
детали (поединости), односно спознание добиено врз основа на искуството.
Индукцијата е метод на истражување што е доминантен во природните науки .
(спротивно: дедукција).
111
интерпретација
Толкување, објаснување, излагање. Толкување, објаснување на содржината или
смислата на нешто (на некој текст, книга, закон итн.). Според тоа, во однос на
поезијата, терминот интерпретација значи толкување, објаснување на содржината
или смислата на конкретно стихотворно книжевно дело. (да се види: декодирање;
егзегеза).
интертекстуалност
Термин што во науката за литературата, односно во книжевната теорија, го воведе
Јулија Кристева и што, во основа, значи преплетување (пресекување) на текстови
во рамките на еден текст. Интертекстуалноста, всушност, означува „дијалог“ на
еден текст со друг текст, појава на траги на еден (стар) текст во друг (нов) текст.
Со тезата за интертекстуалноста се промовира идејата дека не постои сосема нов
текст затоа што во секој текст се наоѓаат елементи на стар текст или, како што
нагласува Венко Андоновски, „интертекстуалноста е поим со кој се покажува дека
не постои ’чист‘ идентитет на текстот и дека во секој ’нов‘ текст се впишуваат
траги (цитати, цитирани културни и естетски кодови, ’културни откршоци‘,
клишеа, дискурси) од други, претходни или истовремени текстови“. (Андоновски,
2011: 98). Конкретно во поезијата, интертекстуалноста ќе ја разбереме како
појава на траги од стари поетски дела во нови песни. Терминот
интертекстуалност гравитира кон термините дијалогизам, текстуална
трансцедентност, транстекстуалност, интердискурсност, интердискурзивност.
Катица Ќулавкова нагласува дека „интертекстуалните односи и нивната научно-
теориска класификација, т.е. типологија, ја надминуваат сферата на текстуалноста
и влегуваат во доменот на културата и стварноста, при што се реализираат
следниве типови интертекстуални односи: 1. однос меѓу еден и друг книжевен
текст; 2. однос меѓу еден книжевен текст и други преткнижевни текстови; 3. однос
на еден книжевен текст и други некнижевни текстови од доменот на духовните и
егзактните науки; 4. однос меѓу книжевен текст и одреден контекст од којшто тој
текст може да се инспирира, да се мотивира; 5. однос на еден книжевен текст кон
другите медиуми: филм, театар, музика, сликарство, електронски медиуми и
слично“. (цитирано според: Илиевски, 2005: 76). (да се види:
транстекстуалност).
интерференција
Заемно засилување, слабеење или поништување на бранови (звучни, светлосни,
електрични) при нивното судирање. Во лингвистиката, интерференцијата на јазици
подразбира контакт на два или повеќе јазици при што доаѓа до навлегување н а
одделни елементи од еден јазик во друг јазик (или во други јазици), пред целосното
интегрирање на тие елементи во конкретниот систем на другиот јазик.
интонација
Интонација (лат. intonatio) претставува произведување на тон. Во лингвистиката,
интонацијата се однесува на нагласувањето, односно истакнувањето на одделни
гласови, зборови или други делови од говорот. Конкретно во синтаксата,
интонацијата подразбира варирање на основниот тон во рамките на реченицата. Тоа
значи дека интонацијата го подразбира и акцентот, т.е. тонскиот карактер на
акцентот (зборовен и реченичен). Како прозодиска категорија, интонацијата му
додава на исказот дополнителни информации, а тоа може да се бележи и со
интерпункциски знаци.
112
калиграм
Калиграмот како поетска форма потекнува од антиката од таканаречената carmina
figurata, односно carmen figuratum или песна-слика. Калиграмот бил особено
негуван во барокот, но се појавува и во подоцнежната литература. Како графички
стих калиграмот упатува на симболичното значење на песната (technopaignija). Тоа
се, всушност, песни во кои поетската форма создава значење, синтаксата генерира
семантика. Во поновата светска литература калиграмот го возобнови Гијом
Аполинер кој во 1914 година ги објави своите први калиграмски песни што тој ги
нарекува „лирски идеограми“. Веќе во 1918 година Аполинер ја објави својата
поетска збирка со наслов „Калиграми“ што претставува смел чекор кон симбиозата
на уметноста на зборот и сликарската уметност. Мошне илустративни се неговите
песни-слики во форма на дожд, човек, Ајфелова кула, коњ итн.
код
Терминот код (лат. codex) прво означувал збир од сите договорени знаци за
комуницирање преку телеграф. Подоцна, во теоријата на информацијата, терминот код
го има речиси истото значење како терминот јазик. Кодот, всушност, е збир од сите
инваријантни единици со кои располага комуникацискиот систем и збир од сите
правила со чија помош тие единици се комбинираат во процесот на комуникацијата.
Со изборот (селекција) и со подредувањето (комбинација) на тие единици се добива
низа што се нарекува порака којашто во себе содржи одредена информација. Во таа
смисла, за секое литературно-уметничко дело може да се рече дека е порака.
логаед
Во антиката терминот се однесувал на стих составен од различни метрички стапки па
затоа се нарекува уште и мешовит стих. Во силаботонската версификација, овој
термин означува правилно менување на стапки или стихови со разни метри.
логика
Логиката (logos = разум, расудување) е наука за законите на човековото мислење и за
карактерот и настанувањето на поимите, судовите и заклучоците. Формалната логика
се однесува на елементарните принципи и облици на правилното размислување.
Формалистичката логика е метафизичка наука што ги проучува надворешните
облици на мислењето независно од нивната содржина. Покрај тоа, терминот логика
означува разумност, правилност, внатрешна законитост, внатрешна мисловна
условеност, смисла, но и сфаќање, расудување, здрав разум. Во неговото преносно
значење, терминот логика означува закономерност во начинот на размислување,
разумност, смисла.
палимпсест
Примарното значење на терминот палимпсест се однесува на ракопис на пергамент
или поретко на папирус напишан над првобитниот текст што е избришан со цедење
или истружен со нож. Затоа, палимпсестот уште се нарекува и кодекс рескриптус
(codex rescriptus). Бришењето на стариот текст се вршело од практични причини ‒
поради недостиг од пергаменти за пишување. Со помош на современата технологија,
на пергаментот или на папирусот може да се прочита и стариот, избришаниот текст.
Покрај тоа, како секундарно значење, терминот палимпсест во книжевната теорија
означува книжевен феномен кој подразбира рефлектирање на некој претходен стар
текст препознатлив како вербална секвенца од која може да се насети некаква
потисната мисла, односно како текст над текстот или како посебна форма на
интертекстуалноста. (да се види: интертекстуалност; транстекстуалност;
хипертекст; хипотекст).
113
палиндром
Стих кој подеднакво гласи кога се чита и од почетокот кон крајот и од крајот кон
почетокот. Истото се однесува и на зборовите со таква особеност. На пример: поп,
потоп, кулук и сл. Јуриј Лотман во книгата „Семиосфера“ (Лотман, 2006: 88) го
наведува познатиот латински палиндром чие авторство црквата му го припишувала
на самиот ѓавол: Signa te signa temere me tangis et angis (Крсти се, крсти се, и без
да знаеш со тоа ме навредуваш и ме гушиш) / Roma tibi subito motibus ibit amor
(Рим, со тие знаци-гестови ти одненадеж предизвикуваш љубов кон себе).
папирус
Зборот папирус (pápyros) означува материјал (листови) за пишување во античко
време што се произведувал во стариот Египет од срцевината на растението Cyperus
papyrus коешто денес е изумрено. Исто така, овој збор се однесува и на самиот
ракопис напишан на листови изработени од споменатото растение. Најголем број
вакви ракописи на папирус се пронајдени во Египет.
паралелизам (семантички)
Во поезијата овој термин се однесува на семантичкото (значенско) изедначување на
зборовите коишто во природниот (неуметничкиот) јазик имаат различно, па дури и
спротивно значење. Односно, зборови коишто во природниот јазик имаат различно
значење, во песните добиваат исто (еквивалентно) значење (семантика). Според
Јуриј Лотман, паралелизмот е основниот механизам на поетскиот јазик. (да се види:
еквивалентност).
парономазија
Употреба на зборови со иста звучност кои се со различно, а често и со спротивно
значење. Игра на зборови што се базира врз сличноста на нивното звучење. На
пример, лудиот Лудвиг, масна маска, Преспав во Преспа. Во лексикологијата,
паронимите се зборови што се блиски по изговор, а имаат различно значење. На
пример, адресант – адресат, статус – статут, ментален – метален, литургија –
летаргија и слично.
пергамент
Зборот пергамент (лат. pergamena) значи материјал за пишување во антиката и во
средниот век специјално изработен од кожа од теле, овца, коза или магаре.
Терминот пергамент означува и стар ракопис пишуван на соодветно подготвена
животинска кожа.
пертиненција (семантичка)
Терминот пертиненција (лат. pertinere) се однесува на еден од суштинските
лингвистички закони во синтагматиката и во синтаксата што подразбира
неопходност од значенска соодветност (семантичка пертиненција) меѓу
составните единици на целината (синтагма или реченица). На пример, во
синтагмата каменот се скрши имаме семантичка пертинентност помеѓу субјектот и
предикатот, но во синтагмата каменот се смее отсуствува законот за семантичка
пертиненција, односно имаме семантичка непертинентност. Ваквото
„изневерување“ на законот за семантичка пертиненција е генератор на
фигуративни изразни средства, односно на стилски фигури, а тоа особено се
однесува на фигурите на содржина (семантички и логички стилски фигури).
114
поезија
Терминот поезија (ποίηδις / poíēsis = творење, создавање) датира уште од античкиот
период. Од антиката до денес придобивал повеќе значења: а) сета уметност сфатена
како мимезис (подражавање на стварноста); б) сета уметничка литература; в)
литературно творештво во форма на стих, односно ритмичен сликовит говор во
стихови; г) сите поетски дела на некој народ или од определен период (стилска
формација), на одделен автор, на група автори и слично; д) фигуративно значење:
красота, убавина, волшепство. Денес терминот поезија најчесто значи литературно
творештво во форма на стих. Тоа значи дека под терминот поезија се подведуваат
следните форми од литературното творештво: а) лирски книжевни видови во стих; б)
епски книжевни видови во стих (епска песна, еп, роман во стихови); в) лирско-епски
книжевни видови (поема, балада, романса).
поетика
Терминот потекнува од античкиот период (ποιητικός / poiētikōs = поетски, во врска со
поезијата). Во текот на историскиот развој на науката за литературата, овој термин
добивал различни значења и толкувања. Меѓу нив се и следните основни значења на
овој термин: а) во античкиот период со терминот поетика се означува научната
(спознајна) дисциплина за проучување на особините на сета уметност (еп, драма,
музика итн.); б) терминот поетика се однесува на сета наука за литературата; в)
терминот поетика е синоним за теорија на литературата; г) поетика е систем на
поетски облици и принципи на некоја поетска литература или на некој поет (на пример,
поетиката на романтизмот, поетиката на реализмот, поетиката на Блаже Конески,
поетиката на Гане Тодоровски и слично); д) терминот поетика ја означува теоријата на
поезијата, односно теорија на литературата во стихови.
поливалентност
Термин позајмен од хемијата. Во хемијата, поимот поливалентност подразбира својство на
некои хемиски елементи и соединенија да се соединуваат (врзуваат) со повеќе
едновалентни атоми и атомски групи. Терминот валенција, всушност, е мерка за
способноста на еден атом од некој хемиски елемент да врзува атоми на други хемиски
елементи. Според тоа, во поезијата (и во книжевноста воопшто) терминот поливалентност
би подразбирал способност на еден збор (или на еден говор) да се врзува во/со значењето
на други зборови (или говори) што постојат во нашата свест. Или, поедноставно кажано,
поливалентноста значи способност на еден збор да се врзува со многубројни значења во
зависност од контекстот.
полисемија
Повеќезначност, односно појава кога еден збор има повеќе значења. На пример, зборот
полн има значење пополнет и дебел. Оваа карактеристика на јазикот е особено
присутна во поезијата каде што зборовите и синтагмите добиваат други, нови значења
во однос на нивните значења во природните јазици, односно во секојдневниот
(колоквијалниот) говор. Голема улога тука имаат, се разбира, стилските фигури.
прозодија
Овој термин води потекло од зборот prosōdía што значи нагласување. Прозодијата е
дел од метриката (версификацијата) што се однесува на изговорот на зборовите според
акцентот и должината на слоговите. Прозодијата ги подразбира правилата за
должината и краткоста на слоговите, како и за нагласувањето (акцентирањето) на
слоговите. Во современата наука за стихот прозодијата се сфаќа како книжевно-
теориска дисциплина за проучување на метричко-ритмичката улога на нефонемските
фактори како што се акцентот, интонацијата, темпото, паузата, границите на зборовите
и ритамот.
115
рима
Звучно совпаѓање на слоговите од зборовите на крајот од два или повеќе стихови во
една или во повеќе строфи. Римата може да се јави и внатре во рамките на еден
стих, односно во полустиховите. Римата има мошне значајна улога во поезијата и
од синтаксички, но и од семантички аспект – го означува крајот на стихот, ги
поврзува меѓусебно стиховите во песната, но има и функција на создавање на
звучни (мелодични) ефекти поврзувајќи ги зборовите со идентична звучност при
што на своевиден начин ја организира строфата.
санскрит
Древен јазик на староиндиската литература. На овој јазик се напишани бројни
филозофски и научни дела, но и многу дела од литературата, како на пример
стариндиските епови „Махабхарата“ и „Рамајана“. Како народен јазик изумрел
уште во 6 век пр.н.е., но некои научници во Индија и денес зборуваат и пишуваат
на санскрит.
семантизација
Во поетскиот јазик значење (семантика) добиваат и оние единици кои во
природниот јазик не се носители на самостојно значење, односно се семантички
негативни (на пример, фонемите на фонолошко ниво или, пак, граматичките
категории кај видовите зборови на морфолошко ниво). Тоа е т.н. процес на
семантизација. Имено, за сите нивоа на анализа на поезијата (фонолошко,
морфолошко, прозодиско, лексичко-семантичко, синтаксичко, логичко) важи
општото правило дека нивните елементи се семантизираат, односно дека
сегментите на секое ниво во една песна добиваат извесна семантика којашто се
кодира преку организираноста и повторливоста (второстепена уреденост), а
којашто ја декодира (интерпретира, толкува) читателот врз основа на својата
културна компетенција. (да се види: еквивалентност; паралелизам).
семантика
Семантиката е научна дисциплина во рамките на лингвистиката којашто се
занимава со проучување на значењето на зборовите и на изразите. Освен тоа,
семантиката е гранка на семиотиката што ги проучува значењата на знаците
воопшто, вклучително и јазичните. „Интересот на семантиката рамномерно го
делат две крупни дисциплини во хуманистичките науки: филозофијата и
лингвистиката. Но, за значењето се интересираат и сите други дисци плини кои се
занимаваат со проучување на човековите системи за комуникација и означување:
говориме, така, и за семантика на книжевните дела, за семантика на архитектурата
и сликарството, за семантика на гестовите и мимиките... Основното прашање што
семантиката, без разлика дали има филозофски или лингвистички корен, го
поставува е ‒ што е тоа значење? Значењето е единствениот предмет на
семантиката“. (Андоновски, 2011: 225-226).
семиотика
Семиотиката (sēmeîon = знак) е наука за знаците, односно општа теорија за знаците
која ги вклучува и јазичните и симболичките системи. Семиотиката се занимава со
изучување на односот на знаците кон означеното, односно условите под кои еден
знак може да се однесува на некој објект. За семиотиката (односно семиологијата)
најчесто се вели дека е составена од три поддисциплини ‒ прагматика, семантика и
синтакса. (да се види: семантика).
116
Семити
Група од народи со древно потекло коишто се сродни според јазикот и
антрополошките карактеристики. Овој поим ги опфаќа Арапите, Акадијц ите,
Хананците, некои етиопски племиња и арамејските племиња заедно со Евреите.
Некаде околу 2.500 години пр.н.е. семитските племиња мигрирале од Арапскиот
Полуостров кон брегот на Средоземното Море, Месопотамија и во делтата на
реката Нил. Во потесна смисла, терминот се однесува само на Евреите. Терминот
семитски јазици се однесува на семејството од афроазиски јазици што се зборуваат
во северна Африка и во јужна Азија.
синестезија
Синестезија (synaisthēsis), наједноставно кажано, е мешање на сетилата.
Синестезијата, всушност, претставува способност на едно ненадразнето сетило кај
човекот да ја почувствува дразбата за некое друго сетило (на пример, да се види
боја кога ќе се слушнат звуци, или да се почувствува мирис кога на фотографија ќе
се види некаков цвет). Во книжевноста под синестезија се подразбира добивање на
метафорична слика (значи, по пат на аналогија) преку мешање (односно спој) на
разновидните сетилни впечатоци (да се почувствува топлина на одредена боја, да се
мирисне звук, да се види глас и слично). Во врска со боите, на пример, се вели дека
постојат топли и ладни бои (црвената е топла, а сината е ладна боја). Типична
илустрација за синестезија во поезијата е песната „Самогласки“ од Артур Рембо
(песната е приложена интегрално во скриптата „Теорија на поезијата“ во делот за
анализа на поезијата на фонолошко рамниште, стр. 78) во која поетот им дава
одредени бои на вокалите.
синоним
Синоним (synōnymos = истоимен, истозначен) е збор што е ист или сличен со друг
збор според значењето, но различен според формата. Синонимите, всушност, се
зборови со исто или со слично значење, но со различна форма. На пример: визба ‒
подрум; пат ‒ друм; куќа ‒ дом ‒ живеалиште; основа ‒ темел ‒ база ‒
фундамент; веда ‒ молња ‒ молскавица ‒ секавица; божилак ‒ виножито ‒
ѕуница; куче ‒ пес; паметен ‒ умен ‒ интелигентен; татковина ‒ родина; дијалект
‒ наречје; заклучок ‒ констатација; лекар ‒ доктор ‒ еким; новинар ‒ журналист
и слично. (спротивно: хомоним).
синтеза
Научен метод за проучување на определен предмет во неговата целост, во
заемната врска на неговите делови и склопови. Во научното сознание синтезата
е поврзана за анализата. Во процесот на интерпретација на поезијата, синтезата
подразбира согледување на заемните врски на веќе расчленетите делови од
одредено книжевно дело во стихови и нивното значење за тоа дело како
единствена целина.
синхронија
Преглед на структурата на елементите од коишто е составена некоја област. На
пример, кога зборуваме за синхронија на поезијата тогаш мислиме на преглед на
структурните елементи на поетските дела. Кога зборуваме, пак, за синхрониска
лингвистика тогаш мислиме на проучување (преглед) на структурните елементи на
јазикот.
117
стих
Основна елементарна единица на поетскиот говор. Единствено апсолутно обележје
на стихот е неговата графичка форма. Стихот, всушност, е уреден поетски говор во
еден нецелосен ред организиран од аспект на ритмички и звучни специфики.
строфа
Поетска целина составена од два или од повеќе стихови коишто се ритмички и
семантички поврзани меѓу себе. Понекогаш кај два или кај повеќе стихови на една
строфа се јавува и римата, но таа не е задолжителен елемент на строфата. Врз
основа на бројот на стиховите се изделуваат повеќе видови строфи: дистих,
терцина, катрен, пентина, секстина, септима, октава итн.
транстекстуалност
Термин што во науката за литературата, односно во теоријата на книжевноста, го
воведе Жерар Женет. Според Женет, транстекстуалноста е „особеност на текстот
да трансцендира во другите текстови, односно дијалошки феномен на реализација
на сите јасни, очигледни, но и на сите тешко уочливи врски на текстот со другите
текстови“. (цитирано според: Илиевски, 2005: 74). Терминот транстекстуалност,
всушност, е семантички еквивалентен со терминот интертекстуалност. (да се
види: интертекстуалност; палимпсест; хипертекст; хипотекст).
флексија
Флексија (формообразување) претставува промена на зборовите од аспект на
нивните граматички форми и нивното граматичко значење (род, број, определеност,
време, вид итн.). Притоа кон коренската морфема најчесто се додаваат суфикси
(наставки). Всушност, терминот флексија (лат. flexio – свивање, виткање) во
лингвистиката значи промена, менување на зборовите во однос на граматичките
категории врз основа на строго определени граматички правила. Терминот флексија
е заеднички назив за деклинација (граматички промени кај именските зборови) и
конјугација (граматички промени кај глаголските зборови).
хедонизам
Филозофско-етички правец според кој сетилното уживање и задоволството е
најголемото добро, идеал за човекот, па затоа и поттик, мотив и цел за сето негово
дејствување.
хиндуизам
Една од најстарите религии на светот. Тоа е, всушност, религиозно-филозофски
систем на верувања што се појавил во стара Индија. Според ова верување, сите
битија минуваат низ циклусот на повторно раѓање (самсара) што може да се
прекине само со духовно осознавање по што доаѓа до ослободување (мокша).
Највисоки божества во религиозната хиерархија на хиндуизмот се Брама, Вишну и
Шива. Суштинските особини на оваа религија ги среќаваме во популарните
староиндиски епови „Махабхарата“ и „Рамајана“.
хипертекст
Термин што најчесто се употребува во теоријата на интертекстуалноста
(транстекстуалноста) и го означува новиот текст како надграден текст над
трагите од стариот текст (хипотекст). Термините хипертекст и хипотекст се
директно поврзани и зависни меѓу себе па затоа се појаснуваат заедно. Кај
118
палимпсестот, на пример, новиот текст, всушност, е хипертекст, а избришаниот

(стариот) текст е хипотекст. Во книжевната теорија, терминот хипертекст се
однесува на новото (иновативното) во одредено литературно дело. На пример, во
циклусот песни „Марко крале“ од Блаже Конески хипертекстот го сочинуваат
емотивните наслаги во самиот лирски субјект, а легендите за Крали Марко како
фолклорен лик се хипотекст. (да се види: интертекстуалност; палимпсест;
транстекстуалност; хипотекст).
хипотекст
Термин што најчесто се употребува во теоријата на интертекстуалноста и го
означува стариот текст, односно се однесува на трагите од стар текст во
одреден нов текст. Кај палимпсестот, хипотекст е всушност стариот, избришаниот
текст. На пример, народните песни што се пеат во македонските битови драми што
се појавија во периодот меѓу двете светски војни се хипотекст. Исто така, во
уметничката поезија на Константин Миладинов трагите од македонскиот фолклор
претставуваат хипотекст. (да се види: интертекстуалност; палимпсест;
транстекстуалност; хипертекст).
хомоним
Хомоним (homós = ист, сличен; ónoma = име, назив) е збор што има иста форма и
ист изговор како некој друг збор, но од него се разликува според значењето.
Хомонимите се, всушност, зборови со иста форма, но со различно значење. На
пример: бор: 1. вид дрво/ 2. хемиски елемент; јазик: 1. орган во усната празнина/ 2.
комуникациски систем од знаци; син: 1. машки потомок/ 2. вид боја; Земја (1.
планетата на која живееме) и земја (2. почва, дел од земјината кора што се
обработува); сестра: 1. роднина/ 2. медицинска помошничка; молкне: 1. престане
да зборува/ 2. влече, трга нешто; лист: 1. орган на растенијата/ 2. хартија/ 3.
задниот мускулест дел на потколеницата; блок: 1. масивно парче од камен, печена
земја или метал/ 2. картонски корици со листови за цртање/ 3. сојуз на држави и
слично. (спротивно: синоним).
119
БИБЛИОГРАФИЈА
I. Книжевно-теориска, книжевно-историска и книжевно-критичка
1. Андоновски Венко (1999). Ребусот „Балада“. Во: Петре Бакевски. Балади. Скопје:
Спектар прес.
2. Андоновски Венко (2003). Епикалноста на писмото. Во: Петре Бакевски. Мојата
Итака. Скопје: Тера магика.
3. Андоновски Венко (2011). Обдукција/абдукција на теоријата, Том I: Жива
семиотика. Скопје: Галикул.
4. Андреевски Цане (1991). Разговори со Конески. Скопје: Култура.
5. Белчев, Толе (2010). Речник на странски зборови во македонскиот јазик (I-II). Штип:
Универзитет „Гоце Делчев“, Филолошки факултет.
6. Biti Vladimir (1997). Pojmovnik suvremene književne teorije. Zagreb: Matica hrvatska.
7. Бошков Димитар (2006). По трагите на мислата. Скопје: Современост.
8. Вангелов Атанас (1987). Експресионизмот и Рацин. Во: Македонската литературна
наука за Рацин. Избор, редакција и предговор Томислав Тодоровски. Едиција избрани
дела / Кочо Солев Рацин, Прилози I. Скопје: Наша книга.
9. Владова Јадранка (1997). Предизвикот на сонетот. Во: Петре Бакевски. Сто
сонети. Скопје: Спектар прес.
10. Вујаклија, Милан (1991). Лексикон страних речи и израза. Београд: Просвета.
11. Илиевски Владимир (2005). Поимот интертекстуалност низ призмата на
книжевноста како поле на текстови. Современост, год. 53, бр. 1.
12. Колева Елена (1998). Енергија на „Скитачкото сиже“. Во: Петре Бакевски.
Елегии. Скопје: Спектар прес.
13. Конески, Блаже (1987a). Како работел Рацин над „Белите мугри“. Во:
Македонската литературна наука за Рацин. Избор, редакција и предговор Томислав
Тодоровски. Едиција избрани дела / Кочо Солев Рацин, Прилози I. Скопје: Наша книга.
14. Конески Блаже (1987b). Ликови и теми. Скопје: Македонска книга.
15. Константинов Душан Х. (превод) (1999). Библија. Битола: Еуролибер.
16. Лотман Јуриј М. (2005). Структурата на уметничкиот текст. Превод од руски
јазик Евтим Манев. Скопје: Македонска реч.
17. Лотман Јуриј Михајлович (2006). Семиосфера: во световите на мислењето.
Превод Марија Ѓорѓиева. Скопје: Три.
18. Младеноски Ранко (2005). Чекајќи ја егзегезата. Скопје: Современост.
19. Младеноски Ранко (2014). Теорија на поезијата. Штип: Универзитет „Гоце
Делчев“, Филолошки факултет.
20. Новиот завет (1999). Скопје: ХБЦ „Радосна вест“.
21. Поповски Анте (1995). Поетска синтеза на историско и имагинативно писмо. Во:
Петре Бакевски. Во сенката на мечот. Скопје: Спектар прес.
22. Rečnik književnih termina (1991). Banja Luka: Institut za književnost i umetnost u
Beogradu, Romanov.
23. Свето писмо (2003). Скопје: Библиско здружение на Република Македонија.
24. Сталев Георги (1970). Македонскиот верс. Скопје: Македонска книга.
25. Стојчевска–Антиќ Вера (1997). Историја на македонската книжевност/
Средновековна книжевност. Скопје: Детска радост.
26. Стојчевски Санде (1995). Историјата и поезијата. Во: Петре Бакевски. Покосница.
Скопје: Спектар прес.
27. Толковен речник на македонскиот јазик (I-V). (2003-2011). Скопје: Институт за
македонски јазик „Крсте Мисирков“.
120
28. Ќорвезироска Оливера (1998). Од дамнина до далнина или Од извор до суша. Во:
Петре Бакевски. Литија. Скопје: Детска радост.
29. Шелева Елизабета (2000). Од дијалогизам до интертекстуалност. Скопје: Магор.
30. Ширилова, Велика (2006). Голем лексикон на странски зборови и изрази (1-5).
Скопје: ТОПЕР.
II. Апликативна
31. Алтиев Никола (2012). Гоцевина. Скопје: Современост.
32. Андоновски Венко (2006). Вештица. Скопје: Култура.
33. Арсова Славка (2006). Вечна симбиоза. Скопје: Академски печат.
34. Бакевски Петре (1995a). Во сенката на мечот. Скопје: Спектар прес.
35. Бакевски Петре (1995b). Покосница. Скопје: Спектар прес.
36. Бакевски Петре (1997). Сто сонети. Скопје: Спектар прес.
37. Бакевски Петре (1998). Елегии. Скопје: Спектар прес.
38. Бакевски Петре (1999). Балади. Скопје: Спектар прес.
39. Бакевски Петре (2003). Мојата Итака. Скопје: Тера магика.
40. Бакевски Петре (2004). Темел (поема). Современост, год. 52, бр. 5.
41. Бакевски Петре (2008). Стоби (поема). Современост, год. 56, бр. 2.
42. Бошковски Петар Т. (1980). Бесмртна вода. Скопје: Мисла.
43. Велков Томе (2001). Јужен ветер. Скопје: Наше дело.
44. Каранфиловски Томислав (2010). На Кибела Ма, со љубов. Скопје: Современост.
45. Ковилоски Славчо (2005). Поезија во движење. Скопје: Современост.
46. Конески Блаже (1984). Чешмите. Скопје: Македонска книга.
47. Конески Блаже (1987c). Собрани песни. Скопје: Македонска книга.
48. Конески Блаже (1988). Црква. Скопје: Мисла.
49. Конески Блаже (1989a). Сеизмограф. Скопје: Мисла.
50. Конески Блаже (1989b). Златоврв. Скопје: Македонска книга.
51. Конески Блаже (1993). Црн овен. Скопје: Култура.
52. Конески Блаже (2011a). Поезија. Кн. 1. Приредил: Милан Ѓурчинов. Скопје:
Македонска академија на науките и уметностите.
53. Конески Блаже (2011b). Поезија. Кн. 2. Приредил: Милан Ѓурчинов. Скопје:
Македонска академија на науките и уметностите.
54. По Едгар Алан (1986). Одбрани песни. Избор и превод Гане Тодоровски. Скопје:
Култура; Мисла; Македонска книга; Наша книга.
55. Пренџова Елена (2006). Јас. Скопје: Современост.
56. Пренџова Елена (2009). Таа. Скопје: Академски печат.
57. Пренџова Елена (2011). Пораки од морето. Скопје: Дом на културата „Кочо
Рацин“.
58. Рацин, Кочо Солев (1987). Поезија. Во: Македонската литературна наука за
Рацин. Избор, редакција и предговор Гане Тодоровски. Едиција избрани дела. Скопје:
Наша книга.
59. Тодоровски Гане (1987). Неволици, неверици, несоници. Скопје: Македонска книга.
60. Тодоровски Гане (1990). Поезија. Скопје: Наша книга.
121
БИОГРАФСКИ ПОДАТОЦИ ЗА АВТОРОТ
Доц. д-р Ранко Младеноски е роден во 1966 година во

Подгорци, Струшко. Дипломирал на Филолошкиот факултет
„Блаже Конески“ во Скопје, а на истиот Факултет магистрирал
во 2005 и докторирал во 2010 година. Работел како новинар,
уредник и лектор во повеќе весници како што се „Вечер“,
„Експрес“, „Македонско сонце“ и „Нова Македонија“. Исто
така, бил уредник во книжевните списанија „Современост“,
„Книжевна академија“ и „Велес“, како и главен уредник на
Годишниот зборник на Филолошкиот факултет во Штип во
2010 и 2011 година. Младеноски извесно време работел и како
лектор во издавачката куќа „Академски печат“ во Скопје. Денес
Младеноски е доцент на Филолошкиот факултет во Штип на Катедрата за македонски
јазик и книжевност.
Младеноски е автор на неколку книги: две студии објавени во посебни книшки
за романите „Две Марии“ од Славко Јаневски и „Црно семе“ од Ташко Георгиевски од
2003 година; на книжевно-теориските и критичките книги „Чекајќи ја егзегезата“
(2005), „Книжевно-критички перцепции“ (2011), „Промоции“ (2013) и „Деконструкција
на ликот“ (2014); на рецензираните скрипти „Наратологија“ (2012) и „Теорија на
поезијата“ (2014); автор е на две збирки со кратка лирска проза (секвенци) и тоа
„Омразенија“ во 2005 година и „Марионетки“ во 2011 година, како и на збирката
раскази „Чуварот на тајната“ од 2008 година. Коавтор е на изборот од македонски
раскази и поезија со наслов „Големиот скок“ од 2003 година, а и коавтор на учебници
по македонски јазик и литература за средно образование. Младеноски има објавено над
130 трудови (интерпретации, есеи и рецензии) во голем број списанија во земјава и во
неколку балкански држави. Негови песни, раскази и кратки прозни лирски текстови се
преведени и објавени во разни списанија на неколку словенски јазици.
Покрај тоа, Младеноски се занимава и со преведување на книжевни и на
книжевно-историски дела. Од хрватски на македонски јазик ги превел книгите
„Браќата Миладиновци – легенда и стварност“ и „Хрватско-македонски литературни
врски“ од Горан Калоѓера, како и романите „Златоустиот“ од Стјепан Томаш, „Кралица
на ноќта“ од Јосип Цвениќ и „Небесни велосипедисти“ од Ирена Лукшиќ. Превел и
голем број песни и раскази од бројни автори од српски, хрватски и бугарски на
македонски јазик коишто се објавени во списанието „Современост“.
122
ISBN 978-608-244-092-7
123
View publication stats

RankoMladenoskiPraktikumpoteorijanapoezijata PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

RankoMladenoskiPraktikumpoteorijanapoezijata PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

Практикум по теорија на поезијата

Book · January 2014

ЛИТЕРАТУРОЛОШКИТЕ И КУЛТУРОЛОШКИТЕ ИСТРАЖУВАЊА И НИВНАТА ФУНКЦИЈА ВО ОСПОСОБУВАЊЕТО НА СТУДЕНТИТЕ ИДНИ

The user has requested enhancement of the downloaded file.

На корицата (насловна и последна страница):

CIP – Каталогизација во публикација

Начин на пристап (URL): https://e-lib.ugd.edu.mk/naslovna.php

1. Младеноски, Ранко [автор]

ПРВ ДЕЛ ТЕОРИСКО-ПОЕТСКИ АПЛИКАЦИИ

ВТОР ДЕЛ ОСНОВИ НА ПОЕЗИЈАТА (ПРОВЕРКА)

ТРЕТ ДЕЛ СТРУКТУРИ НА ПОЕЗИЈАТА (ПРОВЕРКА)

ЧЕТВРТИ ДЕЛ КОЛОКВИУМСКИ ПРАШАЊА

Речник на термини............................................................................................................ 108

1. Основни терминолошки детерминации.

подразбира оној културен код којшто ги овозможува тие односи. На литературата се

Се разбира, ваквите книжевно-теориски елаборации би можеле и натаму да се

растението Cyperus papyrus кое денес е изумрено.

да се класифицираат во четири групи во зависност од потеклото на „стариот мотив“,

(хипертекстот), односно дополнувањата врз веќе „избришаниот текст“ кој води

Јас копнеам гроб темен и студен –

Непозната жено, единствена на светот,

Стариот текст служи за да упати на таа таканаречена болендојчиновска мака. Со

Кога Марија, сестра ѝ на Марта,

Или во другиот превод:

Според приказната од Евангелието, станува збор, значи, за триста денарии, 5 а не

Авторот на песната, значи, со изместувањето на цитатот ја упатува меморијата

комуникација со трите клучни точки на темпоралната оска – минато, сегашност,

Ќе дојде време на лажни пророци

Песната носи една човечна порака за девијациите и за деградациите во

секојдневни, политички изборно-плурални активности. Би можело, значи, овде да се понуди и една

хипотекст. Мислиме, пред сè, на антропонимите коишто упатуваат на наши познати

2.4. Уметничка литература

Во светов, на бескрајниот фронт,

ИНТЕРФЕРЕНЦИЈА НА ПОЕТСКИ СТРУКТУРИ – КОНЕСКИ VS РАЦИН

Овој труд претставува, пред сè, компаративна согледба на поезијата на Блаже

Конески. А тие траги, всушност, го маркираат континуитетот во развојот на

подавале рака Миладинов, Жинзифов и Прличев. Меѓутоа, пред сè со усната народна

Покрај тоа, во поемата „Ракување“ се среќаваме и со односот на Рацин кон

Овде само уште би потсетиле на идејата за силата на зборот што Конески ја

Меѓутоа, поентира Конески во оваа, исто така, двокатна песна, пишувањето

Конески ја промовира тезата за тоа дека Рацин, всушност, добро ја познавал

И во поезијата на Рацин и во поезијата на Конески се среќаваме со навраќања

Идентични поетски сегменти на рамниште на семантиката се јавуваат и во

Еве деведесет правам

И во двата примери, и во оној на Рацин и во овој на Конески, забележлива е

ПОЕТСКИТЕ ВИЗИИ НА ПЕТРЕ БАКЕВСКИ

Секогаш има едно мачно прашање: – Кои сме

Ваквата теза која во себе ја содржи амбицијата да биде еден од општите,

Петре Бакевски дебитираше во македонската поезија како поет на чистиот лирски

Јадранка Владова нуди еден мошне богат преглед на структурните особености

Уште на самиот приод кон Елегии, веднаш се чувствува „магнетизмот“ на

Санде Стојчевски, пак, ќе регистрира две глобални карактеристики во поезијата

Но, Стојчевски, меѓу другото, посочува уште една релевантна особеност на

Поетот Анте Поповски во поезијата на Петре Бакевски ја идентификува

Од исклучително богатата и комплексна историска, митска и филозофска граѓа која и

Критичарите ја забележаа и онаа поетска енергија на Петре Бакевски која е

Ќе си дозволам овде, таа метрика на стихот на Бакевски од Мојата Итака да ја

Овој краток преглед на односот на македонската книжевна критика кон

Поезијата на Петре Бакевски, особено последните неколку години, се движи од митот и

Очигледно е дека поезијата на Петре Бакевски го добила заслуженото внимание

Секогаш има едно мачно прашање: – Кои сме

1. Индивидуален идентитет/ национален идентитет