Rabotna Verzija Na NR Kina

УНИВЕРЗИТЕТ "СВ.
КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ" - БИТОЛА

ФАКУЛТЕТ ЗА БЕЗБЕДНОСТ- СКОПЈЕ
Постдипломски студии по Меѓународна безбедност
Андреја Атанасовски
НР Кина во меѓународниот безбедносен контекст на

почетокот на 21-от век
(магистерска теза)
Скопје, 2020 година

Ментор:
Проф. Д-р. Снежана Никодиновска Стефановска

Редовен професор на Факултетот за безбедност – Скопје
Универзитет „Св.Климент Охридски“ – Битола
Членови на комисија:
1. Проф. Д-р. Жидас Даскаловски

Редовен професор на Факултетот за безбедност – Скопје
2. Проф. Д-р. Александар Иванов

Вонреден професор на Факултетот за безбедност – Скопје
Датум на одбрана:
Датум на промоција:
Наука на која што се стекнува магистерското звање:

СОДРЖИНА
Апстракт
Попис на скратеници
Попис на табели
Попис на графички прикази
I
Воведен дел
1.1 Формулација на проблемот………………………………………………………….......1
1.2 Определување на предметот на истражувањето…………………….………………..16
1.2.1 Теоретско одредување на предметот……………………………………………..16
1.2.2 Појмовно-категоријален апарат ………………………………………………….25
1.2.3 Временско, просторно и дисциплинарно одредување на предметот…………..32
1.2.4 Операционализација на предметот……………………………………………….32
1.3 Цел на трудот…………………………………………………………………………...35
1.4 Хипотетичка рамка – хипотези………………………………………………………...36
1.5 Начин на истражување (методи и техники)…………………………………………..37
1.6 Научна и општествена оправданост на истражувањето……………………………..39
II
Главен дел
2. Oпшти обележја на НР Кина
2.1 Историја, географија и демографија на НР Кина…………………………………….40
2.2 Култура, образование, наука и религија во НР Кина…………………………….......44
2.3 Политичкиот систем на НР Кина………………………………………………….......46
2.3.1 Структура на политичкиот систем и раководството на НР Кина………………48
2.3.1.1 Претседател на НР Кина…………………………………………………….48
2.3.1.2 Народен национален конгрес……………………………………………….49
2.3.1.3 Кинеско народно-политичко консултативно тело………………………...52
2.3.1.4 Државен совет………………………………………………………………..52
2.3.1.5 Локални народни влади и конгреси………………………………………...53
2.3.1.6 Органи на само-управување на
специјалните административни региони…………………………………………..54
2.3.1.7.Народно правосудство………………………………………………………54
2.3.1.8 Национална комисија за супервизија………………………………………55
2.4 Комунистичка партија на Кина………………………………………………………..55
2.5 Економскиот систем на НР Кина……………………………………………………...57
3. Безбедносен систем на НР Кина

3.1 Безбедносна политика………………………………………………………………….59
3.1.1 Надворешната безбедносна политика на НР Кина……………………………...59
3.2 Безбедносен систем…………………………………………………………………….61
3.3 Структура на безбедносниот систем ………………………………………………….61
3.3.1 Министерство за државна безбедност……………………………………………61
3.3.2 Министерство за јавна безбедност……………………………………………….62
3.3.3 Народна воена полиција…………………………………………………………..63
3.3.4 Народна милиција…………………………………………………………………63
3.3.5 Министерство за национална одбрана…………………………………………...64
3.3.6 Централна воена комисија………………………………………………………...64
3.3.7 Народно-ослободителна армија…………………………………………………..65
3.3.7.1 Копнени сили на КНА……………………………………………………….66
3.3.7.2 Воздухопловни сили на КНА……………………………………………….67
3.3.7.3 Морнарица на КНА………………………………………………………….68
3.3.7.4 Ракетни сили на КНА………………………………………………………..69
3.3.7.5 Сили за стратешка поддршка на КНА……………………………………...69
3.4 Нуклеарно оружје………………………………………………………………………70
4. Односите на НР Кина со моќните држави, соседите и други држави во контекст

на меѓународната безбедност
4.1 Односите на НР Кина со моќните држави…………………………………………….71
4.1.1 Односите со САД………………………………………………………………….71
4.1.2 Односите со Русија………………………………………………………………...75
4.1.3 Односите со ЕУ……………………………………………………………………78
4.1.4 Односите со Јапонија……………………………………………………………...80
4.1.5 Односите со Израел………………………………………………………………..83
4.2 Односите на НР Кина со соседите…………………………………………………….85
4.2.1 Односите со Индија………………………………………………………………..86
4.2.2 Односите со Пакистан……………………………………………………………..88
4.2.3 Односите со Северна Кореја……………………………………………………...89
4.2.4 Односите со Виетнам……………………………………………………………...90
4.3 Односите на НР Кина со други држави……………………………………………….91
4.3.1 Односите со државите од Африка………………………………………………..91
4.3.2 Односите со државите од Јужна Америка……………………………………….92
4.3.3 Односите со РС Македонија………………………………………………………93
5. НР Кина како држава која го поддржува меѓународниот мир

5.1 Концепт на мирољубив раст на НР Кина……………………………………………..97
5.2 Новиот безбедносен концепт на НР Кина…………………………………………….99
5.3 НР Кина и ООН како универзална меѓународна организација…………………….101
5.4 НР Кина и нејзиното однесување во Советот за безбедност на ОН……………….103
5.4.1 НР Кина во Совет за безбедност на ОН (1971-1979)…………………………..103
5.5 НР Кина и меѓународните мировни операции……………………………………....112
5.6 НР Кина и мултилатерализмот……………………………………………………….114
5.6.1 НР Кина и АСЕАН……………………………………………………………….115
5.6.2 Шангајска организација за соработка…………………………………………..116
5.6.3 НР Кина и БРИКС………………………………………………………………..117
5.6.4 НР Кина и СТО…………………………………………………………………...118
5.6.5 Форум за кинеско-африканска соработка………………………………………119
6. НР Кина и заканите по меѓународната безбедност
6.1 НР Кина и тероризмот………………………………………………………………...121
6.2 НР Кина и денуклеаризацијата на Северна Кореја………………………………….125
6.3 НР Кина и непролиферацијата на нуклеарното оружје…………………………….127
6.4 Ненасилната парадигма за решавање на територијалните спорови……………….130
6.5 НР Кина и нуклеарната програма на Иран………………………………………….132
6.6 Тајванското прашање…………………………………………………………………134
7. Теории и размислувања за геополитиката на НР Кина

7.1 Геополитика на кинеското опкружување……………………………………………139
7.2 Геополитички императиви на НР Кина……………………………………………...142
7.3 Актуелни кинески геополитички позиции…………………………………………..143
7.4 Економските димензии на кинеската геополитика…………………………………144
7.5 Геополитички амбиции на НР Кина…………………………………………………144
8. Претпоставки за идното однесување на НР Кина во меѓународната безбедност

8.1 Претпоставки за идното однесување на НР Кина на краток рок…………………..146
8.2 Претпоставки за идното однесување на НР Кина на среден рок…………………..147
8.3 Претпоставки за идното однесување на НР Кина на долг рок……………………..148
III
Заклучок
IV
Kористена литература
Aпстракт
На почетокот на 21-от век, кинескиот развој стана важна детерминанта во

процесот на дефинирање и обликување на светската политика, кој генерираше мноштво
прашања: Дали Кина навистина се развива? Може ли Кина да го задржи овој степен на
раст во декадите што следуваат и како тоа ќе се оствари? Каков е односот на Кина кон
меѓународниот систем, големите сили и другите држави? Дали Кина, ќе прерасне во
закана за САД, регионот и светот? Ова се дел од прашањата, кои ќе бидат одговорени во
овој труд.
Истражувачкиот труд ги опфаќа безбедносните импликации од развојот на Кина
кон меѓународната безбедност во 21-от век. Целосно ќе се обработат филозофијата на
размислување, стратегијата, националните интереси, надворешната безбедносна
политика, поставеноста во меѓународниот поредок и меѓународното дејствување на
Кина, како и импликациите кои истите ги генерираат во однос на меѓународниот мир и
безбедност. Со употреба на научно-истражувачки методи, ќе се даде научнo објаснување
за поставеноста на политичкиот, воено-безбедносниот и економскиот систем,
надворешната политика, односите со светските сили и соседни држави, односот кон
меѓународните закани и ризици, пристапот кон решавањето на меѓународните спорови и
учеството во мултилатералните механизми, преку кои ќе се образложи позитивниот
придонес на Кина, кон меѓународниот мир и безбедност и ќе се направи обид за научно
предвидување на идното однесување на Кина во 21-от век.
Клучни зборови:
НР Кина, меѓународна безбедност, меѓународни односи, нов безбедносен концепт,
мултилатерална соработка, мирољубива коегзистенција, кинески мирољубив развој,
геополитика, безбедносни закани.
Abstract
At the beginning of 21st century, the China’s development became a key determinant in
the process of defining and shaping the world politics which generated numerous questions: “Is
China really developing?” “Can China, in the upcoming decades, keep up with the
development and how so?” “How is China behaving towards the international system, the great
powers and the other countries?” “Is China going to become a threat to the United States of
America, the region and the world?”. This questions will be examined and answered in this
research paper.
This research paper covers the security implications of the China’s development
towards the international security in 21st century. China’s international actions, philosophy of
thinking, strategy, national interests, external security politics, place within the international
order, as well as the implications they generate regarding the international peace and security,
will be examined and analyzed in depth. By using scientific methods to explain China’s
political, economic and security system, foreign policy, international relations with world
powers and neighbouring countries, participation in multilateral mechanisms, approach toward
international disputes settlement and dealing with international threats and risks, this paper will
reveal China’s positive contributions toward international peace and security and will try to
give a scientific prediction of China’s future behavior in the 21st century.
Key words:
People’s Republic of China, International security, International relations, New security
concept, International cooperation, Peaceful coexistence, Chinese peaceful development,
Geopolitics, Security threats.
Попис на скратеници
АПЕК Мултилатерален форум за азиско-пацифичка економска соработка
АРФ Азиски регионален форум
АСЕАН Сојуз на држави од југо-источна Азија
АУ Африканска унија
БДП Бруто домашен производ
БРИКС Меѓународна организација составена од Бразил, Русија, Индија,
Кина и Јужоафриканската Република
ГС на ОН Генерално собрание на Обединетите нации
Г-20 Форум составен од 20-те најголеми економии во светот
ДСЗНП Договор за сеопфатна забрана на нуклеарни проби
ЕУ Европска унија
ККП Кинеска комунистичка партија
КНА Кинеска народна армија
МААЕ Меѓународна агенција за атомска енергија
МДБ Министерство за државна безбедност
МЈБ Министерство за јавна безбедност
ММФ Меѓународен монетарен фонд
МНО Министерство за национална одбрана
НАТО Северноатлантска алијанса
НБК Нов безбедносен концепт
НВП Народна воена полиција
ННК Народен национален конгрес
НРК Народна Република Кина
ОН Обединети нации
ПВО Против-воздушна одбрана
САД Соединети Американски Држави
СБ на ОН Совет за безбедност на Обединетите нации
СССР Сојуз на Советски Социјалистички Републики
СТО Светска трговска организација
УНПРЕДЕП Сили за превентивно распоредување на Обединетите нации
ЦВК Централна воена комисија
ШОС Шангајска организација за соработка
Попис на табели
Табела бр. 1 – Стадиуми на образованието во НР Кина
Табела бр. 2 – Гласање во СБ на ОН, 1971-1979 година
Табела бр. 3 - Гласање во СБ на ОН, 1980-1989 година

Попис на графички прикази
Графички приказ бр. 1 – Народен национален конгрес
Графички приказ бр. 2 – Организациска и структурна поставеност на ККП
Графички приказ бр. 3 – Концепт на мирољубив раст на НР Кина

1.1 Формулација на проблемот
Меѓународниот политички систем е најважниот дел од опкружувањето на

државите, од очигледна причина што самите држави претставуваат политички
конструкти. Политичките врски помеѓу државите и меѓународниот систем се толку
блиски, што секое нивно разгледување како раздвоени ентитети, создава опасност од
искривување на фактите за меѓународните односи. Имено, тие се раздвојуваат поради
одредени аналитички цели, но суштинската карактеристика на државите и
меѓународниот систем е тоа што тие претставуваат два спротивни краеви на
континуираниот политички феномен. Меѓународниот систем е анархичен, при што
главна карактеристика е отсуството на влада која би имала власт над државите. Од друга
страна, основна карактеристика на државите е нивниот суверенитет, односно нивното
одбивање дека постои повисока власт од нејзината. На тој начин, основната
карактеристика на државите ја дефинира природата на меѓународниот систем, а
меѓународниот систем се рефлектира врз природата на државите. Меѓутоа, анархијата во
меѓународно-политичка смисла претставува негативна состојба т.е. отсуство на некој
атрибут, упатувајќи на заклучокот дека не станува збор за хаос и неред, туку едноставно
за отсуство на светска влада, која би била хиерархиски супериорна во однос на сите
држави во светот.1
Во меѓународниот систем, државите дејствуваат според своите национални
интереси. Тие имаат ограничен избор во одредувањето на своите национални интереси и
тоа, токму поради меѓународниот систем, а своите интереси ги дефинираат според
условите наметнати од рамнотежата на силите и меѓународно прифатените стандарди и
норми. Од друга страна, одредувањето на националните интереси, во голема мера зависи
и од внатрешното општествено уредување и културата на државата, кои пак ја
преодредуваат нејзината надворешна политика.2
1
Barry Buzan, People, States and Fear: The National Security Problem in International Relations, (Brighton,
Wheatsheaf Books LTD, 1983), 94.
2
Џозеф С. Нај Помладиот, Разбирање на меѓународните конфликти: Вовед во теоријата и историјата,
(Скопје, Акдемски печат, 2008), 82.
1
Истражувањето на безбедноста во глобален контекст е поддисциплина на
поширок предмет на истражување, кој вообичаено упатува на меѓународните односи.
Меѓународните односи ги проучуваат севкупните политички интеракции помеѓу
меѓународните актери, кои вклучуваат држави, меѓународни владини и невладини
организации, нации и останати субјекти кои можат да имаат одредено влијание врз
меѓународните односи. Главната парадигма на меѓународните односи нуди алтернативна
концептуална рамка за разбирање на комплексноста, која настанува од обидот да се
проучува огромниот обем на интеракции помеѓу актерите, кои го сочинуваат
современиот глобален систем.
За да запознаеме една држава и да ги предвидиме насоките на нејзиното идно
дејствување, неопходно е да ја проучиме нејзината историја, како констелација на
настани и причини, кои ја генерирале нејзината моментална состојба. Имено, Кина
претставува една од најстарите цивилизации во светот, која настанала на бреговите на
реката Хоангхо (Жолта река). Првите облици на организираност на луѓето на
територијата на Кина, датираат пред повеќе од 7000 години. Првата историски
потврдена династија, која владеела на територијата на Кина е Ксиа (2200 - 1750 г.п.н.е),
на која и се придава големо значење за урбанизацијата на нејзината цивилизација.
Потоа, следува долгиот период на владеење на династијата Шенг (1750 - 1040 г.п.н.е),
која долги години војувала со соседите и номадските племиња од северот на Кина. Во
овој период, интелектуалниот живот се развива постојано, но со воспоставувањето на
доминација на династијата Жоу (1040 - 256 г.п.н.е), истиот го доживува својот врв.
Најголемите училишта на филозофската мисла се развиени токму во овој период,
опфаќајки ги Конфучијанизмот, Легализмот, Дaоизмот и други, вршејќи огромно
влијание врз вкупниот развој на кинеската цивилизација.3
Во период од неколку милиениуми, како резултат на технолошкиот развој,
пишаниот јазик, социјалните и политичките институции, како и интелектуалната
креативност, се поголем број на народи од периферијата на Кина, се претопуваат во
нејзината цивилизација. Таквата констелација на политички, културни и социјални
услови, придонесе кинеската цивилизација да биде предоминантна во Источна Азија.
Првото обединување на кинеската држава се случува за време на краткото
3
Country Profile: China, (Washington, Library of Congress - Federal Research division, 2006), 2.
2
владеење на династијата Ќин (221 - 206 г.п.н.е), под чие водство се врши стандардизија
на правниот кодекс, бирократскиот систем и системот на пишување, плаќање и
образование. Сите овие мерки биле модифицирани и унапредени за време на владеењето
на династијата Хан (206 г.п.н.е. - 220 г.н.е.), при што Конфучијанизмот се издигнува на
ниво на државна религија, чии норми претставуваат централен дел на кинеската култура
во следните 2000 години.4
Во периодот од 220 година до 1911 година, со Кина владееле мноштво династии,
од кои секоја оставила свој белег на денешната култура на однесување на кинескиот
народ. 5 Во 1911 година, европските сили со својата технолошка и воена надмоќ, ја
поразуваат династијата Ќинг и тоа претставува рушење на системот во кој династиите
владееа со Кина повеќе од 2000 години. За време на Втората светска војна, поголемиот
дел од Кина беше окупиран од тогашната империјална сила, Јапонија. Меѓутоа, со
помош на Сојузничките сили, како и обединетите сили на Комунистичката партија и
Националистичката партија, кинескиот народ успева да ги ослободи окупираните делови
на Кина. По завршувањето на војната, во 1946 година, избувнува граѓанска војна помеѓу
припадниците на Комунистичката партија на Кина и Националистичката партија на
Кина, која резултира со победа на комунистите во 1949 година и протерување на силите
на Националистичката партија, на островот Тајван. На чело на Кина застанува Мао Це
Тунг, а за главен град е назначен Беипинг, подоцна преименуван во Беижинг или на
македонски познат како Пекинг.
За време на владеењето на Мао Це Тунг (1949 - 1976 година), Кина беше
затворена за целиот свет, а ваквата состојба на внатрешен план беше проследена со
голем број на анти-интелектуални, економски и политички експерименти. Овој период е
проследен и со поголем број на конфликти, преку инволвирањето на Кина во Корејската
војна со испраќање на голем број доброволци (1950 - 1953 година), вооружениот судир
со Индија (1962 година) и вооружениот судир со СССР во 1969 година. Во 1978 година,
на чело на Кина доаѓа Денг Ксиаопинг (1978 - 1992 година), под чие лидерство НР Кина
почнува да се отвора кон надворешниот свет. Во таа насока, НР Кина започнува да го
редуцира екстремниот идеолошки антагонизам кон САД и започнува економски и воено
4
ибид.... 2.
5
За историјата на кинескиот народ, види повеќе кај Kenneth Pletcher, The History of China, (New York,
Britanica Educational Publishing, 2011).
3
да се развива. Денес, НР Кина претставува втора најголема економија во светот, со
одржлив и рапиден раст на економијата.6
Како резултат на сите миграции, асимилации, конфликти и војни, Кина од самиот
почеток на својата цивилизација, развива свој, сам по себе препознатлив систем на
пишување, филозофија, уметност, социјални и политички организации, кој не исчезна во
својот континуитет од повеќе од 4000 години. Ваквата констелација на развојни
стадиуми, резултира со развивање на силно чувство за своето потекло, митолошко, но и
реално.
Во однос на географската положба, територијата на НР Кина опфаќа приближно
9,596,960 километри квадратни, вклучувајќи 9,326,410 километри квадратни копно и
270,550 километри квадратни внатрешни води и реки. Најодалечените точки од исток до
запад, се на вкупно растојание од 5000 километри, од Хеилонг Жианг (реката Амур) до
планината Памир во централна Азија; додека од север до југ, растојанието изнесува
приближно 4050 километри, и тоа од провинцијата Хеиолонџианг на север до
провинцијата Хаинан на југ. Имено, НР Кина има вкупнa копнена граница од 22117
километри, која ја дели од 14 други држави. Овие граници ја делат Кина од: Авганистан
(76км), Бутан (470км), Бурма (2185км), Индија (3380км), Казахстан (1533км), Северна
Кореја (1416км), Киргистан (858км), Лаос (423км), Монголија (4667км), Непал (1236км),
Пакистан (523км), Русија (4300км), Таџикистан (414км) и Виетнам (1281км). 7
Територијата на Кина е опкружена со копно од три страни (север, запад и југ), додека
пак на исток и југо-исток излегува на Источно-кинеското море и Јужно-кинеското море.
НР Кина граничи со три нуклеарни сили, со оглед на тоа дека не постојат
проверени информации за располагањето на Северна Кореја со нуклеарно оружје. НР
Кина на север се граничи со Русија, која има најголема територија во светот и
претставува нуклерна велесила. Во минатото, овие две држави имаа територијални
несогласувања и неколку конфликти околу истите. Но, денес НР Кина ја признава
границата со Русија и остварува значајна економска, трговска и воено-политичка
соработка. Втората нуклеарна сила е Индија, со која Кина во минатото имаше влошени
односи, поради меѓусебните територијални спорови, прашањето за Тибет и превласта во
6
Country Profile: China, оп.цит... 6.
7
Ибид... 7.
4
Азија. Но, НР Кина има неспоредливо подобра позиција од Индија. Третата нуклеарна
сила е Пакистан, со кого НР Кина има одлична соработка.
Народна Република Кина е држава со еднопартиски систем, управувана од
Комунистичката партија со седиште во главниот град Пекинг. Својата власт ја располага
врз 22 провинции, 5 автономни региони (Гуанжи, Тибет, Внатрешна Монголија,
Нингџиа и Синкјанг Ујгур) и 4 директно контролирани градови (Пекинг, Тианин,
Шангај и Чонгќинг), како и два само-управувачки специјални административни региони
(Хонг Конг и Макао). Во таа насока, НР Кина тврди дека полага право и на териториите
управувани од Република Кина, која претставува посебен политички ентитет, познат
како Тајван.
Имајќи го предвид економското, културното, военото и политичкото наследство,
Кина води политика на брз економски раст и подобрување на материјалните услови за
живот, во насока на остварување политичка и општествена стабилност во државата.
Реализацијата на оваа цел зависи пред се од способноста на кинеското раководство да
продолжи да се движи помеѓу двете спротивности: затворениот политички систем и
потребата за одржување на отворениот економски систем.8
По повеќе од 30 години од реформите за отворање кон надворешниот свет, Кина
постигна огромен економски напредок и стана втора најголема економија во светот,
веднаш зад САД. НР Кина има извозно-ориентирана економија, која генерира засилен
економски раст, кој и овозможи да го зајакне своето политичко влијание во светот и да
го унапреди својот политичко-безбедносен систем. Но, значењето на НР Кина во
меѓународните односи, како држава со најголем број на население, се наметнува само по
себе. Кинеската влада има поставено цел за четирикратно зголемување на БДП до 2020
година и двојно зголемување на БДП по глава на жител. 9 Централното планирање во
голема мера е минимизирано, а целата концентрација е насочена кон слободниот
економски пазар и механизмите кои истиот го развиваат. Всушност, со ваквите мерки,
Кина создава хибриден политичко-економски систем, каде што од една страна,
политичката власт е централизирана со социјалистички елементи на одлучување, додека
пак од друга, се развива слободниот економски пазар со демократски карактеристики.
8
Ksenija Jurisic, Pola Stoljeca NR Kine, Politicka misao, Vol XXXVI, br. 3, (1999), 34.
9
Преземено од https://www.ft.com/content/1b7dd35e-2b6e-11ea-bc77-65e4aa615551.
5
Народните задруги се укинати уште во 1984 година, приватниот сектор е легален и се
повеќе се развива, иако одредени делови од неземјоделските и индустриските
капацитети се се уште во државна сопственост и раководени според принципите на
централното планирање, а ограничувањата во надворешната трговија се намалени со
приклучувањето на Народна Република Кина во Светската трговска организација во
2001 година.
Како дел од економските реформи, создадени се голем број на слободни
економски зони, слободни трговски и развојно-технолошки зони, отворено е целото
источно крајбрежје за надворешна трговија, што резултира со зголемен економски
развој на НР Кина. За разлика од економските промени, промените во политичкиот
систем се движеа многу побавно, а причината за тоа се детектира во разновидноста на
народите кои живеат на територијата на НР Кина и потребата за цврста контрола над
нив. Од друга страна пак, наглата политичка промена би предизвикала НР Кина да
премине во сосема нов облик на владеење. При тоа, се забележува дека кинескиот
општествено - политички систем претставува хибрид, со моќни остатоци од
комунистичкиот догматизам во индустрискиот сектор и во државната бирократија,
коегзистирајќи со динамичното капиталистичко претприемништво, насочено од
странските инвестиции.
Во однос на демографската структура, НР Кина повеќе векови претставувала
земја со најмногу жители. Имено, во 1953 година, во НР Кина живееле 582 милиони
жители, додека пак оваа бројка во 2000 година се зголемува за приближно два пати и
изнесува 1,2 милијарди жители. Денес, НР Кина се уште претставува држава со најголем
број на население во светот, броејќи 1,355,692,576 жители. Во поглед на своето
население, НР Кина официјално признава постоење на 56 етнички групи кои егзистираат
на нејзината територија, од кои мнозинство претставуваат припадниците на етничката
група Хан кои претставуваат 91.6% од вкупното население. Како втора по големина
етничка група, се јавува Жуанг, која брои 16.1 милион припадници, потоа Манчу со 10.1
милион припадници, Хуи, Миао, Ујгур, Тухиа, Монголци, Тибетанци и други кои
претставуваат 7.1% од вкупната кинеска популација.10
10
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html пристапено 15.12.2014 година.
6
Традиционални религии во НР Кина се Конфучијанизмот, Будизмот и Даоизмот.
Меѓутоа, Конфучијанизмот во НР Кина не се смета за религија, туку за филозофија на
живеење и систем на етички и морални начела, од кои се води кинеското општество
уште од V век пред нашата ера. Конфучиј се наоѓа на пиедесталот на пиететот во Кина,
чии учења го промовираат мирот, хармонијата и добриот морал во семејниот и
општествениот живот. Од останатите религии, најзастапени се т.н. народна религија
Шен (21.9% приврзаници), Христијани (5.1%), Муслимани (1.8%), Хинду (1%) и други.
Од крајот на 70 -тите години на минатиот век, по смртта на Мао Це Тунг, започна
процес на големи промени во кинеската внатрешна, но и надворешна политика. Човекот
од најголемо значење за овој процес е Денг Ксиaопинг, кој ги постави темелите на една
нова модерна Кина. Економските реформи најмногу беа изразени во насока на
економскиот систем и неговата либерализација, големите странски вложувања и
големите инфраструктурни проекти.11
Од средината на 90-тите години од минатиот век, особено по 15-тиот конгрес на
Комунистичката партија во 1997 година, НР Кина ја унапреди својата дипломатија,
развивајќи ги добрососедските односи во регионални иницијативи, градејќи стратешки
партнерства со големите сили засновани на еднаквост и станувајќи поактивна во
меѓународните институции. Повеќето елементи од унапредената дипломатија на Кина
беа инкорпорирани во Новиот безбедносен концепт.
Новиот безбедносен концепт (НБК), симплифицирано може да се сфати како: без
хегемонизам, без политика на моќ, без трка за вооружување и без воени сојузи.12 Со овој
документ се прави обид да се воспостават принципи на меѓународните односи базирани
на заедничка доверба, заедничка корист, еднаквост и координација. Овие принципи го
презентираат сфаќањето за неопходноста на државите да соработуваат во насока на
заштита на меѓународниот мир и безбедност. Тие создаваат рамка за мирољубива
коегзистенција, следејќи ги следниве насоки:13
 Да се даде водечка улога на ОН;
 Мирно решавање на споровите, преку дијалог и преговори;
11
Ksenija Jurisic, Pola Stoljeca NR Kine, Politicka misao, Vol XXXVI, br. 3, (1999), 34-44.
12
Denny Roy, China’s reaction to American predominance, Survival, Vol. 45, no. 3, (Autumn 2003), 70.
13
China’s position paper on the new security concept, China Report, Vol. 39, no.1, (2003), 128–131.
7
 Да се реформираат постојните меѓународни економски и финански организации,
во насока на промоција на заедничкиот просперитет;
 Да се идентификуваат нетрадиционалните (тероризам и транснационален
организиран криминал) и традиционалните (превенција од инвазија, агресија итн)
безбедносни прашања;
 Да се води ефективна политика на разоружување и државите да не се впуштаат во
трка за вооружување.
Во тој контекст, НБК претставува силна волја на НР Кина за градење на
добрососедски односи, создавајќи слика за себе на одговорна, мирољубива и
кооперативна сила, минимизирајќи го стравот на државите од Југоисточна Азија за
нејзината растечка моќ. Со тоа, НР Кина успеа да го спречи поголемото влијание на
САД врз нејзините соседни земји, прикажувајќи ја како закана, но и да создаде мирно
опкружување, за да може да се концентрира на внатрешниот економски развој.14
НБК не е насочен само кон традиционалните закани, како што се територијалните
спорови помеѓу државите, туку и кон нетрадиционалните закани како што се ширењето
на заразни болести, природните катастрофи, транснационалниот криминал,
пролиферација на оружје за масовно уништување, тероризмот, финансиската
нестабилност, уништувањето на животната околна итн.
Во минатото, главните елементи на кинеската политика беа насочени кон
модернизирање на државата и општеството, заради зачувување на националната
безбедност, територијалниот интегритет и независноста. Но, денес, постигнат е висок
степен на развој кој и овозможува на НР Кина да се насочи кон другите надворешно-
политички прашања, кои ќе и обезбедат одлучувачко место во меѓународната заедница.
Надворешната политика на НР Кина во изминатите 5 декади, може да се подели на 4
временски периоди: 1949-1960 година, во кој доминираше стратегиското поврзување со
Советскиот Сојуз и останатите комунистички држави во светот; 1961-1972 година е
период кој го одбележува потпирањето на НР Кина на сопствените сили и
конфронтација со двете супер сили, САД и СССР; 1972-1989 година. во кој кинеската
позиција во светските случувања беше во постојано превирање помеѓу двете светски
14
Deng and Moore, China Views Globalization: Toward a New Great Powerpolitics?, Washington Quarterly,
(Summer 2004), 125.
8
супер-сили и периодот по 1989 година, во кој НР Кина настојуваше да ги унапреди
односите со единствената светска супер-сила, САД, но и да изгради подобра позиција во
меѓународната заедница.15
За НР Кина, крајот на Студената војна помеѓу САД и СССР, генерираше не само
нови закани, туку и нови можности. Од една страна, таа стана поранлива, соочувајќи се
со огромната моќ на единствената супер-сила, САД, која водеше кампања за изолација
на НР Кина, преку наметнување на строги санкции кои следуваа по крвавите настани на
плоштадот Тиананмен, во јуни 1989 година. Од друга страна, иако Источна Азија се
уште страдаше од остатоците на Студената војна, се создадоа можности за Кина да ги
унапреди односите со Јужна Кореја, Сингапур, Индонезија, но и со АСЕАН и со
државите од Централна Азија. Всушност, санкциите од страна на САД, доведоа до нови
услови во кои, во фокусот на владите од регионот, место воените, влегоа економските и
развојните интереси.16 Меѓудругото, по распадот на СССР, НР Кина остана единствена
социјалистичка земја со стабилна влада, што претставуваше можност да се намали
национализмот кој произлегуваше од барањата за поголемо почитување на најстарата
цивилизација од страна на светската јавност.
Со тек на времето, напорите на кинеската дипломатија почнаа да го остваруваат
проектираниот ефект: 1996 година Кинеско-рускиот договор за стратешко партнерство и
соработка, 1997 година преговорите со САД за партнерство и во 1998 година договор со
Јапонија и ЕУ. Ваквите надворешно-политички потези, не само што помогнаа да се
стабилизира опкружувањето и развојот на НР Кина, создавајќи рамка за решавање на
разликите преку дијалог, туку придонесе и за менување на рамнотежата на силите во
азискиот регион. Во таа насока е и пристапување на Узбекистан кон Шангајската
петорка17, со што поместувањето на силите во Централна Азија се случи без присуство
на НАТО интересите. Бжежински истакнува дека контролата на Узбекистан е клучна за
15
Ksenija Jurisic, Pola Stoljeca NR Kine, Politicka misao, Vol XXXVI, br. 3, (1999), 37-38.
16
Jenny Clegg, China's Global Strategy Towards Multipolar World, (New York, Pluto Press, 2009), 23.
17
Шангајската петорка е мултилатерален механизам на политичка, економска и безбедносна соработка
помеѓу Русија, НР Кина, Казахстан, Киргистан и Таџикистан, која е создадена во 1996 година со
потпишување на Договорот за продлабочување на воената доверба во пограничните региони помеѓу
споменатите држави. Со подоцнежното пристапување на Узбекистан, Шангајската петорка го започна
својот пат на трансформација и денес е позната како Шангајска организација за соработка... види повеќе
кај Sun Zhuangzhi, “New and Old Regionalism: The Shanghai Cooperation Organization and Sino-Central Asian
Relations” in China as a Rising World Power and its Response to Globalization, ed. Ronald Keith, (London and
New York, Routledge, 2005), 94-107.
9
контролата на Централна Азија, а контролата на државите од Централна Азија е клучна
за контролата на Евроазија.18
Новата дипломатија на НР Кина, со нејзината огромна посветеност на
мултилатерализмот и кооперативните партнерства со големите сили, вклучувајќи ги и
САД, беше широко сфатена како помирување со САД. Место да е насочена кон рушење
на имеријализмот, НР Кина цели да стане статус-кво играч, прифаќајки ги постојните
глобални правила. 19 Според таквата констелација на односи, може да се дојде до
заклучок дека не постои цврста идеолошка конфронтација помеѓу НР Кина и САД, а тоа
се согледува преку се поголемата соработка на овие две држави. Место директно
конфронтирање со големите сили, дипломатијата на НР Кина е насочена кон
редуцирање на тензиите со Западот, со цел создавање на стабилна и предвидлива
заедница, која е од корист не само за Пекинг, туку и за поширокото светско
опкружување.20
Кинеската надворешна политика е активна на повеќе правци и тоа: глобално
одбивање на светски поредок втемелен на хегемонија, унапредување и развој на
соработката со азиските држави со кои има слични интереси, интензивирање на
соработката со Русија и промоција на мултилатеризмот во државите од Третиот свет.21
Во насока на промовирањето на мултилатеризмот, НР Кина смета дека Обединетите
нации, неопходно е да останат единственото место каде ќе се донесуваат клучните
одлуки за светскиот поредок и употребата на сила против агресорот, почитувајќи ја
Повелбата на ОН. Таквиот напор на НР Кина е израз на нејзините интереси, да дојде до
реорганизација на ОН, во насока на елиминирање на сите изолирани екцеси во однос на
Повелбата на ОН. Поактивен ангажман за заштита на начелата од Повелбата на ОН,
претставува спротиставувањето на ирачката инвазија (2003), при што кинескиот
претседател Ху Џинтао беше во посета на повеќе земји од Европа, Азија, Јужна Америка
и Африка со цел да го промовира преговарањето како начин на решавање на споровите.
Од друга страна пак, НР Кина, иако е социјалистичка држава, таа не е вклучена, ниту
пак спонзорира меѓународни револуционерни активности со идеолошка позадина.
18
Zbigniew Brzezinski, The Grand Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives, (New York,
Basic Books, 1998).
19
Jenny Clegg, China's global strategy towards multipolar world, оп.цит... 57.
20
ибид... 6.
21
Radovan Vukadinović, Izazovi Novom Svjetskom Poretku, Politička Misao, vol. XXXV, бр.2, (1998.), 79-93.
10
Кинеската формула „Една супер-сила, 4 големи сили“ за глобалниот модел, ја
откри внатрешната контрадикција на американската глобална стратегија. Иако, САД беа
единствена вистинска глобална сила со капацитет да интервенира во секој дел од светот,
таа не може да владее без помош на другите.22 Тоа значи дека САД не можат сами да ја
диктираат глобалната агенда, без учество на останатите големи сили, без разлика дали се
нејзини стратешки партнери или воени сојузници. Во насока на остварување на своите
стратешки цели, САД мора да дејствува во соработка со другите големи сили, за да ја
задржи својата доминација. Тоа значи дека место да се конфронтира со нив, САД ќе се
поврзе и ќе соработува со другите актери за многу меѓународни прашања, промовирајќи
ја меѓународната соработка, а со тоа ќе придонесе да се унапреди моќта и влијанието на
нејзините потенцијални ривали.23
НР Кина води политика на минимално нуклеарно заплашување, одржувајќи мал
капацитет на нуклеарни боеви глави, доволно за да биде способна да возврати во случај
на нуклеарен напад врз неа. Исто така, Пекинг, според извештајот од 2006 година на
Федерацијата на американси научници и Одбранбениот совет за природни ресурси,
поседува околу 200 боеви глави со околу 20 интерконтинентални проектили, со
ефективен домет до цели на територијата на САД, додека САД има приближно 10000
стратегиски и тактички боеви глави и повеќе од 830 проектили кои имаат домет до цели
на територијата на Кина.24
Според кинеската воена доктрина, неопходно е да се развие силна армија за да се
брани и штити државниот суверенитет, територијалниот интегритет и своето население
од странска агресија. Оваа кинеска формулација е идентична на конвенционалниот
концепт на безбедност, практикуван во Западната стратегија, фокусиран на
реципроцитетот на воените закани и заедничката перципција на воените намери. Според
кинеските аналитичари, директните воени закани се битно намалени по распадот на
СССР. Но, покрај традиционалните закани, кинеските власти констатираат дека
вооружените сили на сите држави треба заеднички да вложат напори за сузбивање на
неконвенционалните закани, како што е тероризмот, при што меѓународната соработка е
22
S. Blum, Chinese views of US hegemony, Journal of Contemporary China, Vol. 12, no. 35, (May 2003), 243.
23
Factors Hindering US Hegemonic Moves, Peoples Daily, (8 April 2003).
24
David Isenberg, China’s Real Nuclear Capabilities, Asia Times Online,
<http://www.atimes.com/atimes/china/hl14ad01.html>, пристапено на 17.12.2015 година.
11
од круцијално значење за успешноста на активностите. Денес, НР Кина ги поддржува
постоечките анти-терористички конвенции и апелира сите држави да ги ратификуваат
истите, повикувајќи ги земјите од Југоисточна Азија да ја зацврстат соработката во
областа на борбата против тероризмот и сузбивањето на трговијата со дрога. Од друга
страна, САД ги идентификува тероризмот и трговијата со дрога како најголеми
безбедносни закани, со што се отвора простор за американско-кинеска соработка во
насока на сузбивање на ваквиот вид на закани.25
Според тоа, може да се констатира дека развојот на кинеската воена моќ е
насочен не само кон спречување на можните непријателства од страна на
потенцијалните ривалски држави, туку и кон сузбивање на асиметричните закани, како
што се транснационалниот тероризам и организираниот криминал.
Во светот постојат две, воглавно спротивставени мислења на експертската
јавност во однос на НР Кина и нејзината иднина. Првата група сметаат дека НР Кина ќе
ја искористи својата моќ за да се конфронтира со САД со цел да го преземе приматот на
светски хегемон. Според второто мислење, САД ќе го искористи своето влијание врз НР
Кина во насока на демократизирање на кинескиот политички систем, унапредувањето на
човековите права и понатамошната либерализација на економскиот систем. Тоа ќе
доведе до унапредување на меѓусебните односи и поблиска соработка.26
Имено, неопходно е да се истакне дека, за да се трансформира од регионална во
светска супер-сила, НР Кина мора да вклучи иновативна супериорност на вистинска
глобална воена моќ, значително финансиско и економско влијание, да стане несомнен
лидер во технологијата и креатор на привлечен животен стил.27 Но, исполнувањето на
овие услови, води кон создавање нов светски хегемон, кој ќе го замени стариот, додека
пак политиката на Пекинг е насочена кон негирање на униполаризмот и воведување на
мултиполаризам, кој ќе доведе до повисок степен на почитување на одредбите на
меѓународно право, јакнење на институциите на ОН, минимизирање на унилатералните
активности на државите кои имаат влијание врз безбедноста на меѓународниот поредок,
заштита на суверената еднаквост на државите и постабилна меѓународна заедница.
25
Russell Ong, China's Security Interests in 21st Century, (New York, Routledge, 2007), 14.
26
Според Zbigniew Brzezinski, The Grand Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives,
(New York, Basic Books, 1998).
27
Според Zbigniew Brzezinski, The Grand Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives,
(New York, Basic Books, 1998).
12
Спротивно на теоријата, која кинескиот развој го смета за меѓународна закана е
тезата на мирољубив развој, која во основа, зголемувањето на кинеската моќ го
аргументира како мирољубив процес, а не како подривање на постојниот меѓународен
поредок. 28 НР Кина постојано истакнува дека е неопходно да се задржи мирното
меѓународно опкружување, со цел нејзините ограничени ресурси да бидат насочени кон
изградба и развој. Следејќи ги овие аргументи, тешко е да се замисли дека НР Кина би
ги загрозила меѓународниот мир и безбедност, по цена на нејзиниот развој. Но, во
реалноста, Пекинг не повикува на стабилно регионално и меѓународно опкружување од
алтруистички причини, бидејќи мирот и безбедноста се дел од нејзините клучни
интереси за одржување на високите стапки на раст, како за внатрешните, така и за
надворешните цели.29
Доказите за мирољубивиот раст на НР Кина, можат да бидат пронајдени во
еволуцијата на кинеската надворешна политика. Историјата покажа дека развојот на НР
Кина значеше напуштање на Марксистичката теза за неизбежна војна со
капиталистичките земји и искористување на светскиот капиталистички систем за да
обезбеди економски раст. Тоа значи дека, концептот на Ленинистички инспираната
теорија за империјализмот, Пекинг ја замени со концептот на глобална меѓузависност,
прифаќајки ги постојните разлики во светот. Од друга страна, НР Кина ги избегнува сите
ситуации во кои може да биде протолкувана како прекршител на меѓународните норми,
со цел да не ги загрози своите економски врски со меѓународните финансиски
институции и државите со кои тргува. Економските врски и стабилното опкружување се
од огромно значење за кинеската модернизација и внатрешната стабилност, а тие ја
продлабучуваат меѓузависноста на НР Кина со надворешниот свет, давајќи понатамошна
поддршка на теоријата на мирољубив раст. Од друга страна, економската меѓузависност
ја приморува НР Кина да се согласи со постојните меѓународни норми и стандарди, а
тие пак ја ограничуваат кинеската политика во рамките на прифатените меѓународни
норми.30
28
Information Office of the State Council of the People’s Republic of China, China’s Peaceful Development Road
(Beijing: 12 December 2005).
29
Russell Ong, China's Security Interests in 21st Century, оп.цит... 119.
30
ибид... 119.
13
Покрај економската меѓузависност со надворешниот свет, се поставува
прашањето дали НР Кина е способна да придонесе за зајакнување на регионалната и
меѓународната безбедност. Воглавно, НР Кина се уште преферира да ги решава
безбедносните прашања независно, врз билатерална основа пред да се започне со
мултилатерален дијалог. Една од причините зошто НР Кина се уште целосно не се
вклучува во мултилатералните безбедносни планови, е стравот да не наиде на
критицизам дека го загрозува постојниот меѓународен поредок, имајќи го предвид
развојот на нејзиниот воен капацитет. Ова го рефлектира ставот на Пекинг, дека
заедничките безбедносно-воени пактови мора да имаат експлицитно идентификувани
непријатели, бидејќи во спротивност не постои причина за нивното постоење. Ставот
дека таквите алијанси можат да служат како заштита на стабилноста и превенција од
евентуална агресија, без да се идентификува конкретен непријател, останува оттуѓен во
кинеското безбедносно размислување 31 . Тоа е така, бидејќи во кинеското политичко
сфаќање, само ОН можат ефективно, согласно меѓународните норми, да го штитат
меѓународниот мир и безбедност, без претходно да постои јасно идентификуван
непријател.
Развојот на кинеските интереси не дозволуваа државата да се држи надвор од
регионалните безбедносни иницијативи. На почетокот, таа селективно партиципираше
во регионалните безбедносни дијалози, примарно да се осигура дека нема да се донесе
решение што ќе оди во нејзина штета. Од средината на 90-тите години од минатиот век,
НР Кина започна да ги менува своите ставови во врска со мултилатерализмот, па така
регионалните организации повеќе не ги сметаше како средство на големите сили за
опкружување на НР Кина, туку како можност за поддршка на мирот и безбедноста.32
Пекинг учествува во регионалниот форум АСЕАН, кој беше основан во 1994
година, како и во невладиниот Совет за безбедносна соработка во Азија-Пацифик. Иако
во регионалниот мултилатерализам, НР Кина забележа можност за намалување на
американското присуство во Источна Азија, таа создаде услови за зголемување на
транспарентноста на кинеската политика и намалување на стравот кај малите држави
кои се чувствуваат загрозени од НР Кина. За тоа говори нејзината улога во Азискиот
31
ибид... 121.
32
Alastair Lain Johnston and Paul Evans, China’s Engagement with Multilateral Security Institutions, in Johnston
and Ross (eds), Engaging China: The Management of an Emerging Power (London: Routledge, 1999), Chapter 10.
14
регионален форум (АРФ), како и доброволното публикување на безбедносен извештај
секоја година. Исто така, НР Кина зема учество и на првиот Источно-азиски самит во
2005 година, чија долгорочна цел беше да се воспостави источно-азиска заедница, која
ќе биде корисна за намалување на американското влијание. На повисоко ниво, кинеските
академици увидоа дека АРФ започна одредена форма на безбедносна соработка во Азија
и дека на долг рок може да ги разреши безбедносните дилеми со кои се соочуваат
државите, по примерот на Европската унија, која постави одличен модел за градење на
меѓусебна доверба на државите.33
Освен во Азија, НРК изразува волја да одигра конструктивна улога во
меѓународните односи и на глобално ниво. Таа претставува постојан член на Советот за
безбедност на ОН и зазема ставови во однос на повеќе прашања од меѓународно
значење, како што се Блиско-источниот мировен процес и развојот на нуклеарното
оружје на Иран.34 Во таа насока, НР Кина е од особено значење за непролиферацијата на
нуклеарно оружје. Таа е потписник на Договорот за непролиферација во март 1992
година, Договорот за сеопфатна забрана на нуклеарни проби од септември 1996 година
и работеше на домашните правни процедури за ратификација на истиот, при што
воспостави национална агенција за подготовка на неговата имплементација 35
Во
периодот пред и по терористичките напади над САД од 11.09.2001 година, НР Кина ги
поддржа сите напори со цел да се забранат биолошките и хемиските оружја,
пристапувајќи проактивно кон Конвенцијата за забрана на биолошко оружје 36
и
Конвенцијата за забрана на хемиско оружје37.
33
Wang Yong, Using Regional co-operation to resolve Sino-Japanese Structural Differences, Zhan Lue Yuguanli,
Strategy and Management, no. 1, (2004), 41–47.
34
‘Palestinian Leader Urges Greater Role for China in Peace Process’, Xinhua News Agency, 16 May 2005.
35
Domestically, China’s nuclear export comes under the control of Commission ofScience, Technology and
Industry for National Defence (COSTIND) in co-ordination with other relevant government departments. China’s
Endeavours for Arms Control,Disarmament and Non-proliferation, September 2005
36
Конвенцијата (Biological Weapons Convention) е резултат на напорот на меѓународната заедница да
создаде ефективен инструмент со кој ќе се забрани развојот, производството и користењето на
бактериолошки и токсични оружја и ќе се обезбеди уништување на нивните резерви. Конвенцијата стапи
во сила во 1975 година, додека пак НРК и пристапи на истата во 1984 година и активно учествува во
работата на конференциите за забрана на биолошкото оружје, кои произлегуваат како обврска од
Конвенцијата и кои се оддржуваат на секои 5 години. Повеќе на
https://www.un.org/disarmament/wmd/bio/.
37
Конвенцијата (The Chemical Weapons Convention) стапи во сила во 1997 година, кога Организацијата за
забрана на хемиско оружје (OPCW), која е извршно тело на Конвенцијата, започна официјално да ги
извршува своите функции. НРК е потписник на Конвенцијата во 1993 година, а истата ја ратификуваше во
15
За конструктивната улога на НР Кина во меѓународните односи, говорат
нејзините постапки. За време на санкциите на ОН врз Ирак во 1990 и 1991 година, НРК
не го искористи своето право на вето, во 1999 година не го блокираше одобрувањето на
Советот за безбедност за воспоставување на меѓународен протекторат над Косово,
изврши мирно преземање на Хонг Конг од Британија и го одобри распоредувањето на
мировниците на ОН во Источен Тимор, а исто така, мошне одговорно реагираше за
време на азиската финансиска криза во 1998 година.38
Од сето ова се согледува дека, според политичките принципи на НР Кина, таа не
се стреми кон хегемонија и светска доминација, туку кон статус на светска сила која е
застапник на еднаквоста, соработката и заедничкото одлучување во меѓународните
односи. Таа треба да биде сила која ќе го застапува мултилатерализмот и толеранцијата,
наместо унилатерализмот и правото на привилегија на посилниот.
1.2. Определување на предметот на истражувањето

1.2.1. Теоретско одредување на предметот
Мирот без сомнение е една од основните општествени вредности која е

предуслов за остварување на сите други вредности согласно изреката „Кога оружјето
говори, музите молчат“, при што под музи се подразбира се што е вредност. Борбата во
својот најостар облик - војната, навистина оневозможува не само остварување на
вредности од било кој вид, туку и непосредно значи спротивност на вредноста,
невредност, односно оневозможување на остварувањето на вредностите, па и нивно
поништување. Мирот е единствен кој овозможува опстанок на светот и во него
остварување на најголемата универзална светска вредност - опстанок на луѓето
почитувајќи го нивното човечко достоинство.39
Безбедноста е една од темелните вредности во општеството, од поединецот и
државата, па се до меѓународната заедница, инкорпорирајќи ја желбата да се обезбедат
1997 година... државите кои ја имаат ратификувано оваа Конвенција, според истата, се обврзани да не
развиваат, произведуваат и користат хемиско оружје, како и да ги уништат своите постоечки резерви.
Повеќе на https://www.opcw.org/chemical-weapons-convention.
38
John Baylis, Steve Smith, The Globalization of World Politics, An Introduction to International Relations, Second
Edition, (Oxford, 2001), 127.
39
Филозофија на правото: Избор на текстови, Правен факултет „Јустинијан Први“, Скопје, (2007), 271.
16
вредностите кои се од витално значење за луѓето и нивната заедница. Тоа значи дека
безбедноста е услов за нормален живот на човекот, бидејќи истата влијае на неговото
постоење, работа, функционирање и развој. Имено, безбедноста во објективна смисла се
однесува на отсуството на закани во процесот на остварување и заштита на вредностите
и добрата, додека пак во субјективна смисла се однесува на отсуството на страв дека тие
вредности и добра ќе бидат цел на напад.
Несомнено, трансформацијата на Кина генерираше мноштво прашања. Дали Кина
навистина се развива? Може ли Кина да го задржи овој степен на раст во декадите што
следуваат? Како тоа ќе се оствари? Каков е односот на Кина кон меѓународниот систем
и големите сили? Дали Кина ќе стане светска супер-сила? Како тоа ќе се одрази на
светската економска, политичка и безбедносна сцена? Дали е можна ненасилна
интеграција на Тајван? Ова се дел од прашањата, кои ќе бидат одговорени во овој труд.
Истражувачкиот труд ги опфаќа безбедносните импликации од развојот на Кина
кон меѓународната безбедност во 21-от век. Целосно ќе се обработат филозофијата на
размислување, стратегијата, националните интереси, надворешната политика,
поставеноста во меѓународниот поредок и дејствијата на Кина, како и импликациите кои
истите ги генерираат на воено-политички, безбедносен, економски и социјален план во
меѓународната заедница. Истражувањето ќе го опфати внатрешниот државен систем на
Народна Република Кина од повеќе аспекти (воен, политички, економски, социјален,
филозофски) и воедно ќе го образложи начинот на кој истиот се рефлектира во
меѓународната заедница, дали како позитивен контрибутор кон меѓународниот мир и
безбедност или пак како загрозувач на истиот. Надворешната политика и односите со
различните меѓународни субјекти од безбедносното опкружување, ќе ги опишат
политиките, целите и намерите на НР Кина од безбедносен аспект. Споредбата на
однесувањето на НР Кина со останатите постојани членови на Советот за безбедност,
како и анализата на сите нејзини одлуки во рамките на СБ од период од 1971-2014
година, ќе има за цел да покаже дали НР Кина е антагонист на постојниот меѓународен
поредок и дали е блокатор на резолуциите кои одат во полза на светскиот мир.
Еден од најголемите настани во последните три декади, беше забрзаниот раст на
Народна Република Кина. Забрзаното искачување кон рангот на големите сили, ги
надмина не само очекувањата на меѓународната заедница, туку ги изненади и кинеските
17
власти и нивните очекувања. Земајќи ги предвид официјалните постојани цени,
вкупниот БДП на Кина во 2009 година беше 18.6 пати поголем од 1978 година, што
укажува на просечен годишен раст од 9.9% во текот на тридеценискиот период. Ако го
употребиме методот на девизниот курс за пресметување на БДП, Кина е втора најголема
економска сила во светот, наоѓајќи се единствено позади САД, а ако економската сила е
проценувана според трговската размена, тогаш Кина во 2009 година ја надмина и
Германија, заземајќи го првото место.40
Стратешко искуство на Кина пред и по XX-тиот век, ја водеше да се фокусира на
три главни насоки, кои се уште се дел од меѓународниот систем. Стремежот на Кина е да
ги поддржува постоечките рамки, колку што може поефективно. Таквите насоки се:
1. Балансиран и ограничен мултиполарен систем;
2. Глобален економски пазар, со висок степен на меѓузависност на секое ниво;
3. Свет на модерни, рационални и секуларни цивилизации.
Согласно првата насока, Кина го поддржува Советот на безбедност на ОН и
неговите постојани членови, како модел кој треба да ја обезбеди мултиполарната
природа на светот. Кина е посветена кон сите активности кои ќе ја направат оваа
структура поефективна. Втората насока укажува на посветеноста на Кина за одржување
на мирна и предвидлива регионална и глобална средина, со цел да се овозможи
економскиот раст на државите. Според кинеската теорија, економската меѓузависност на
државите неопходно ќе придонесе за продлабоучување на нивната соработка и во
другите сфери, што ќе придонесе до зацврстување на меѓусебната доверба и
унапредување на меѓународната безбедност. Според трета главна насока,
прокламацијата за свет на модерни, рационални и секуларни цивилизации е обид да се
потврди своето место во светски рамки, да се модернизира своето општество, но и да се
срушат сите религиозни и нерационални бариери кои ги оневозможуваат државите да
напредуваат преку меѓусебна соработка.41
Според кинеската надворешно-политичка доктрина, мултиполарноста е
финалниот резултат кој треба да се постигне, а „поларноста“ упатува на одредена
конфигурација на моќ во идните меѓународни односи. „Полот“ се однесува на релативно
40
Hu Angang, China in 2020 - A new Type of Superpower, (Washington DC, Brookings, 2011), 1.
41
Wang Gungwu, Zheng Yongnian, China and the New International Order, (New York, Routledge, 2008), 28.
18
независен центар на моќ или група на држави кои вршат значително влијание во
меѓународните односи, користејќи ја својата политичка, економска, културна, воена и
научна моќ. Имено, САД во моментов се единствен пол, меѓутоа постојат други држави
и групи на држави кои имаат потенцијал да се развијат во „пол“, додека пак
мултиполаризацијата претставува динамичен и флуиден процес на трансформација на
моќта и транзиција на меѓународниот систем, чија крајна форма се уште не е
обликувана.42 Но, неопходно е да се констатира дека системот на колективна безбедност
може да опстои, исклучиво ако сите големи сили се вклучени во него, преку
меѓународната организација чија примарна цел е меѓународниот мир и безбедност.
Кина за првпат во својата историја застана во центарот на светското дипломатско
внимание во 2003-та година, кога вложи сериозни напори да го спречи можниот
конфликт помеѓу САД и Северна Кореја, потикнат од Севернокорејската нуклеарна
програма. Тоа всушност беше преседан во кој Кина за првпат се вклучи во решавање на
одредено прашање во регионот, а да не претставува директна страна во спорот.
Кинеската влада ја презема лидерската улога во решавањето на кризата, бидејќи
непријателските односи помеѓу САД и Северна Кореја го загрозуваа напредокот на
Кина. Меѓутоа, со тоа Кина презема одговорна и конструктивна улога за зачувување на
меѓународниот мир, имајќи го предвид американското одбивање директно да преговара
со Северна Кореја, отворајќи ја можноста за напад врз истата. Откако во 2003 година,
Пјонгјанг се повлече од Договорот за непролиферација на нуклеарно оружје, кинеските
дипломати ги посетија сите поголеми азиски држави, со цел да се започне
мултилатерално посредување во конфликтот. Тоа значеше дека Кина мора да се
дистанцира од својот сојузник, за сметка на меѓународниот мир. Притоа, Кина јавно
побара денуклеаризација на Корејскиот полуостров, затворајќи го гасоводот кон
Пјонгјанг три дена и гласајќи во Советот за безбедност дека Северна Кореја го
прекршува Договорот за непролиферација. Овие мерки, како и медијацијата на Кина,
допринесоа повторно да седнат на преговарачка маса САД и Северна Кореја, со што
беше избегнат вооружен конфликт кој ќе го загрозеше меѓународниот мир.43
42
ибид... 151.
43
Susan L. Shirk, China, Fragile Superpower, (Oxford, 2007), 123-124.
19
Кинеската дипломатија станува се повеќе посветена на мултилатералните
организации, кои претставуваат средство за подобрување на репутацијата на Кина како
одговорна и конструктивна сила. Кина се однесува конструктивно во рамките на ОН и
другите меѓународни организации и ги има потпишано поголемиот дел од договорите за
контрола на производство и пролиферација на оружје. Во 1992 година, Кина започна да
учествува во мировните операции на ОН, при што до денес, повеќе од 4000 кинески
војници служеле во контингентите на ОН. Како постојан член на Советот за безбедност
на ОН, Кина има право на вето на сите предлози, меѓутоа примерот со
севернокорејското непочитување на Договорот за непролиферација на нуклеарно
оружје, докажува дека Кина се однесува одговорно во однос на меѓународниот мир и
безбедност. Преку унапредувањето на соработката со своите соседи, промоцијата на
конструктивната улога во меѓународните организации и развојот на слободната пазарна
економија, Кина ги убедува своите соседи, но и светот дека е мирољубива растечка сила.
Кина ја поставува својата дипломатија во насока на афирмација на статусот на
одговорна сила, посветена на проактивна заштита на заедничките интереси, не само на
државите, туку и на човештвото. Кинеската контрибуција во однос на мировните мисии
на ОН се зголемува, па така бројката од 50 кинески мировници во 1996 година, се искачи
на приближно 1500 во 2006 година.44
Кинескиот концепт на кооперативна безбедност се однесува на градење доверба,
партнерства и мултилатерална соработка, со цел да се отстрани секој ризик за вооружен
конфликт. Кооперативната безбедност генерира мирољубива коегзистенција на
меѓународно ниво, овозможувајќи и на Кина да се концентрира на внатрешниот
економски и социјален развој. Тоа вклучува употреба на дипломатски мерки, со цел да
се увиди дали опкружувањето е подготвено да ги прифати кинеските интереси и барања.
Мирољубивата интеракција имплицира на мултилатерален безбедносен дијалог и
институционализација на меѓународната безбедност во рамките на ОН, имајќи ги
предвид неговите принципи на суверена еднаквост на државите и забрана за мешање во
44
Stefan Stähle., China’s shifting attitude towards United Nations Peacekeeping Operations, China Quarterly, vol.
195, (Cambridge, September 2008), 655.
20
нивните внатрешни работи, со што се создаваат солидни услови за опстанок на
хетерогените политички системи.45
Кинеското филозофско размислување има длабоки културни и историски корени,
кои вршат огромно влијание врз однесувањето на кинеските политички лидери. Според
античката филозофија на Конфучијанизмот, Кинезите се луѓе кои на прво место ги
ставаат мирот и хармонијата. Дури и воениот стратег Сун Цу истакнувал дека главна
стратешка цел е да се добие војната без да се употреби сила (упатувајќи на борба без
употреба на насилство). Конфучијанизмот како таков, ги обезбедува есенцијалните
елементи на кинеската воена мисла и надворешната политика. Според Конфучијанизмот,
само владетелот со високи морални стандарди ќе биде способен да ја одржи хармонијата
во семејството, стабилноста во кралството и мирот во светот. Според ова филозофско
размислување, доблеста на владетелите е симболизирана во благонаклоноста кон
нивните поданици, а владетелот мора да биде поддржан од народот, затоа што само на
тој начин ќе може да го избегне насилството и да ги промовира моралните вредности
помеѓу граѓанството. Според Конфучиј, само морална личност може да воспостави
морален ред на секое ниво во општеството, а со тоа и морален свет со Кина како негов
центар.46
Менциј (Менг Це), подоцна ја развива идејата за „Хуман лидер“ и „Хумано
владеење“, истакнувајќидека човекот како суштество, по својата природа е добар, а
праведноста е нераскинлив дел од неа. Оваа карактеристика им овозможува на луѓето да
ги култивираат моралот и доблеста во меѓу-државните односи, базирани врз меѓусебната
доверба и добрата волја. За да се постигне хармонија и универзална љубов, ниту една
држава не смее да нападне друга, а тој што ги следи овие принципи ќе ја добие почитта
и поддршката од другите.
Конфучијанското гледиште на кинеското стратешко дејствување, генерално
покажува висок степен на колебање кога станува збор за употреба на сила во
меѓународното опкружување. Дури и под закана за безбедноста, дипломатските мерки и
преговарањето се претпочитани како главно средство за надминување на проблемите.
Но, ова не значи дека Кина би се колебала да употреби сила, доколку се соочи со
45
Valeria Bello, Belachew Gebrewold, A Global Security Triangle: European African and Asian interaction, (New
York, Routledge, 2010), 217.
46
Huyiun Feng, Chinese Strategic Culture and Foreign Policy Decision Making, (New York, Routledge, 2007), 19.
21
странска инвазија. Имено, дури и да настапи состојба во која силата веќе се употребува,
а сите други мерки биле неуспешни, Кина ќе ги искористи сите можности за да ги врати
преговорите на маса, со цел да се постигне мирно решавање или запирање на
понатамошните деструкции, како што покажуваат примерите со кинеско – индискиот и
кинеско- виетнамскиот конфликт.47
Дали Кина, сила во подем во Источна Азија и во светот, ќе претставува закана за
нејзините соседи, САД, а воедно и светот, е големо прашање на кое широко се
дискутира во академските, но и политичките кругови на западниот свет. Поголемиот дел
од западните нео-реалисти, веќе предвидоа темно сценарио за источно-азиската
регионална безбеднот, со песимистички погледи кон мирољубивиот раст на Кина. Во
меѓународните односи, перцепцијата за намерите и заканата е многу поважна од
намерите и заканата само по себе, како елементи во обликувањето на надворешните
политики. Затоа, неопходно е да се истражат не само реалистичките, туку и либералните
перспективи и да се процени дали перцепцијата за „Кинеската закана“ има било каква
валидност и дали ја рефлектира реалноста во меѓународните односи, како на
регионално, така и на глобално ниво.
Поголемиот дел од западните експерти по меѓународните односи, своето
тврдењето дека развојот на Кина претставува закана за меѓународниот мир и безбедност,
го темелат на методот на трансформација на структурата на моќ. Структурата на моќ,
всушност претставува едно од главните обележја на нео-реалистичката парадигма,
според која, доколку една држава стане побогата и помоќна, тогаш истата неизбежно ќе
бара поголемо регионално и глобално политичко влијание, кое ќе предизвика промена
на структурата на моќ во регионот и во светот. Промената на структурата на моќ,
предизвикана од развивањето на нова регионална и светска сила, вообичаено
претставува опасност на долг рок за безбедноста во регионот, но и стабилноста во
светот. Додека вкупната моќ на државата во развој се соединува и проширува, таа ќе
биде поспособна за продолжување и проширување на нејзините национални интереси во
светски рамки, со што ќе предизвика претходно етаблираните сили, кои се залагаат за
статус-кво состојба, да реагираат жестоко. Под такви околности, државата во подем ќе
започне висок степен на борбени дејтствија со цел да го ревидира или отфрли
47
ибид... 25.
22
етаблираниот поредок во светот. Според овие автори, историјата на меѓународните
односи ги поддржува нивните аргументи, упатувајќи на Германија и Јапонија во
периодот помеѓу двете светски војни. Историскиот модел дека растечката сила која е
незадоволна со својот секундарен статус, ќе се развива себе си со цел воено да се
конфронтира со другите држави, се чини универзален.48
Иако аргументите цитирани погоре се со површни вредности, постојат повеќе
очигледни и заеднички ограничувања на истите, кои се земаат предвид кога се проучува
меѓународниот систем, под влијанието на историскиот тренд на глобализацијата. Кога
западните нео-реалисти се обидуваат да ја применат теоријата за анализа на „Кинеската
закана“, тие забораваат на фундаменталните структуни промени во меѓународниот
систем. Сосема е јасно дека теоријата на структура на моќ ја нагласува силата на
државите и ги третира државите како доминантни актери во меѓународниот систем.
Меѓутоа, покрај сета моќ на државите, како примарни актери во меѓународните односи,
доминацијата на државите како фокус на политички авторитет, постепено опаѓа под
влијание на глобализацијата. Фактите кои го докажуваат ова тврдење, упатуваат на
сегашната состојба во која државите се немоќни независно да го одредат девизниот курс
на својата валута (економска моќ), но се ограничени и условите во кои државите носат
одлуки за влегување во воен судир (политичка моќ). Имено, како и сите претходни
меѓународни системи, така и постојниот систем директно и индиректно ги обликува
внатрешните, економските и надворешните политики на секоја држава во
него49.Користењето на анализата на структурата на моќ, без притоа да се земат предвид
фундаменталните промени на структурата на меѓународниот систем и неговите актери,
придонесуваат аргументите за „Кинеската закана“ да имаат многу низок степен на
убедување.
Без сомнение, глобализацијата доведе до интеграција и меѓузависност на сите
актери во меѓународните односи, до степен на неопходна соработка помеѓу државите,
кои се уште претставуваат главни актери во меѓународниот систем. Кина како држава со
забрзан раст е повеќе ориентирана кон соработка, отколку веќе етаблираните сили, затоа
48
Jian Ye, Will China be a “Threat” to Its Neighbors and the World in the Twenty First Century?,
http://www.ritsumei.ac.jp/acd/cg/ir/college/bulletin/e-vol1/1-4jiang.pdf, пристапено 23.12.2014 година.
49
Thomas L. Friedman and Ignacio Ramonet, Dueling Globalizations: A Debate Between Thomas L. Friedman and
Ignacio Ramonet, Foreign Policy, (1999), 110.
23
што воочува дека политичкиот авторитет на државите е во опаѓање. Како пример за ова
е посетата на кинескиот премиер Жу Ронџи во Вашингтон, за да преговара за влез на
Кина во Светската Трговска Организација, во период кога НАТО и покрај кинеското
противење, вршеше воздушни напади врз Југославија, при што беше случајно
бомбардирана и кинеската амбасада. Оваа посета ја рефлектираше промената на
кинескиот став во однос на меѓународниот систем. Спротивно на Германија во 19-тиот и
20-тиот век, Кина како растечка сила тежнее да се итегрира во меѓународните
организации и да соработува со афирмираните сили, почитувајќи ги постојните норми и
правила на меѓународниот систем. Спротивно на Германија која водеше политика на
„себе-доволност“ во периодот помеѓу двете светски војни и го напушти светскиот пазар
конфронтирајќи се со тогаш етаблираните светски сили, Кина денес се залага за висок
степен на интеграција и соработка, почитувајќи ги постојните правила и норми. Ваквиот
пристап на Кина е резултат на промените во меѓународниот систем. Во
традиционалниот меѓународен систем доминираа политички сили, а степенот на
интеграција и меѓузависност беше премногу низок, бидејќи не постоеја ефикасни
меѓународни организации кои ќе ги потикнуваа државите на меѓусебна соработка. 50
Согласно ваквите промени во меѓународните односи, Кина се повлече од
ортодоксниот Марксизам и ги приспособи своите ставови кон светскиот економски
систем од „себе-доволност“ кон кооперативност. Кина веќе е активен член на ММФ,
Светската банка и другите меѓународни економски организации, кои во минатото ги
сметаше за инструменти на капиталистичкиот империјализам.Според политичките
принципи на Кина, може да се забележи дека таа не се стреми кон хегемонија и светска
доминација, туку кон статус на светска сила која е застапник на еднаквоста, соработката
и заедничкото одлучување во во меѓународните односи. Таа треба да биде сила која ќе
го застапува мултилатерализмот и толеранцијата, наместо унилатерализмот и правото на
привилегија на посилниот.
50
Jian Ye, Will China be a “Threat” to Its Neighbors and the World in the Twenty First Century?,
http://www.ritsumei.ac.jp/acd/cg/ir/college/bulletin/e-vol1/1-4jiang.pdf, пристапено 23.12.2014 година.
24
1.2.2 Појмовно-категоријален апарат
Со помош на појмовно-категоријалниот апарат, ќе укажеме на некои од

специфичностите на главните поими кои непосредно се употребувааат во
истражувањето:
Меѓународна безбедност
Секогаш кога состојбата на безбедност се однесува на глобалната меѓународна
заедница, ние тоа го нарекуваме меѓународна, глобална или универзална безбедност.
Меѓународната безбедност не само што ја означува вкупноста на индивидуалните
национални безбедности, туку, исто така значи и опција за вредностите во
меѓународните односи, во рамките на нациите-држави. Националниот опстанок во
растечкиот меѓузависен свет бара перманентна меѓународна рамка на општоприфатени
вредности, како основа за регулирањето на односите помеѓу меѓународните субјекти.
Според тоа, меѓународната безбедност би требала да биде множество на мерки кои би
обезбедиле постоење на сите држави и е услов sine qua non за постоење и развој на
меѓународната заедница.51
Меѓународна заедница
Меѓународната заедница претставува термин, кој науката за меѓународните
односи го преземала од меѓународното право. Во согласност со значењето на поимот
„заедница“ во класичната социологија, овој поим подразбира постоење на вредности и
интереси кои се заеднички за сите припадници на заедницата, вклучувајќи и одреден
степен на лојалност на членовите кон заедницата. Меѓународната заедница е историска
и класна појава во развојот на меѓународните односи, како израз на нужност која
подразбира:
 Одреден степен и интензитет на меѓународно општење
 Одредено достигнато ниво и облик во меѓународно-правната и политичка
организација на меѓународните односи
51
Марина Митревска, Превенција и менаџирање на конфликти, (Скопје, ФИООМ, 2009), 34.
25
 Одредени општи и заедничи интереси, првенствено на државите, па и на
останатите чинители во светот, кој претставува целина на меѓународните
односи.52
Структура на меѓународната заедница

Структура на меѓународната заедница, претставува збир на елементи од кои е
сочинета заедницата, но и околината во која дејствува. Елементите на меѓународната
заедница се субјекти на меѓународни односи, а околината во која дејствуваат се изразува
со дејство на чинителите кои влијаат на субјектите на меѓународните односи и
меѓународната заедница во целина. Со оглед на распространетоста на меѓународните
субјекти, може да се констатира тенденција на обединување на меѓународната заедница,
како во просторна, така и во функционална смисла.53
Меѓународен систем
Меѓународен систем е било која група на независни политички единици кои
дејствуваат една на друга (меѓудејство) со значајна фрекфенција и во согласност со
уредените процеси.54 Одлучувачки фактор за постоењето на системот е интеракцијата, а
описот на редовните и типични интеракции, истовремено претставува и опис на
системот. Но, американскиот социолог Талкот Парсонс, на ова додава и дека
меѓународниот систем е општествен систем, а функциите на секој општествен систем се
состојат во одредување на парадигми, прилагодувања, остварување на целите и
интеграција.
Меѓународни односи
Меѓународните односи, кои се гранка на политичките науки, ги проучуваат
надворешните односи и глобалните прашања помеѓу земјите, вклопени во
меѓународниот систем, вклучувајќи ги улогите на државите, внатре-владините
организации, невладините организации и мултинационалните корпорации. Тие можат да
52
Aleksandar Magarasevic: Osnovi medjunarodnog prava i medjunarodnih odnosa, (Novi Sad, Pravni fakultet,
1974), 69.
53
Вуин Димитријевиќ, „Меѓународни односи“, (Белград, 1996), 316.
54
J. N. Rosenau, International Politics and Foreign Policy, (New York, The Free Press, 1969), 71.
26
бидат дел од академското поле или полето на јавната политика. Меѓународните односи
можат да бидат позитивни или нормативни, бидејќи се обидуваат да ги анализираат и
формулираат надворешните политики на одредени држави.
Меѓутоа, меѓународните односи не претставуваат само дел од политичките
односи, туку покриваат области од различни полиња, како што се: економијата,
историјата, правото, филозофијата, географијата, социологијата, антропологијата,
психологијата и културолошките науки. Во своите рамки вклучуваат широк дијапазон на
прашања, како што се глобализацијата и нејзиното влијание на општествата и
суверенитетот на државите, еколошката одржливост, национализмот, економскиот
развој, тероризмот, организираниот криминал, човековата индивидуална безбедност и
човековите права.55
Безбедносна политика
Безбедносната политика, во нејзината поширока смисла се поврзува со
напредните подготовки против заканите кои произлегуваат од природата, општеството и
односите помеѓу општествата. Во својата потесна смисла, безбедносната политика
опфаќа мрежа на мерки, активности и операции кои имаат за цел воспоставување на
национален безбедносен систем. Целта на безбедносната политика во оваа смисла, е да
дизајнира механизми и инструменти, со помош на кои, внатрешната и надворешната
безбедност на општеството може да се обезбеди, преку операционализација на
политичките, организациските, техничките и другите принципи на безбедносната
политика, во нејзината поширока смисла. Имено, ефикасна безбедносна политика на
современата држава, претставува синтеза на сите политики, преку кои државата
обезбедува просперитет на нејзините граѓани.56
Безбедносен систем
Безбедносен систем претставува збир на државни и недржавни институции кои
постапуваат според нормите на безбедносното право, имаат права, должности и
одговорности во областа на безбедноста. Безбедносен систем е целина составена од
55
http://en.wikipedia.org/wiki/International_relations, пристапено на 03.01.2015 година.
56
Марина Митревска,Превенција и менаџирање на конфликти, оп.цит... 37.
27
повеќе меѓусебно поврзани делови, кои складно функционираат и со тоа остваруваат
безбедносна функција. Тие делови се:
1. Безбедносното право (правни норми) со кои се уредуваат безбедносните
односи и состојби во општеството и државата;
2. Институциите и органите кои вршат безбедносни функции (органи од јавниот
сектор, органи од приватниот сектор, човекот и невладините организации од
граѓанскиот сектор); и
3. Мерките со кои се разрешуваат безбедносните прашања (превентивни и
репресивни).57
Безбедносна структура
Безбедносната струкута се однесува на целите и задачите, но и на местото и
улогата на нејзините основни компоненти и нивното меѓусебно влијание. Таа
претставува севкупност на безбедносните институции и органи во државата, чија
основна функција е да ја воспостават, заштитуваат и развиваат безбедноста.
Традиционални елементи на безбедносната структура претставуваат внатрешната
безбедност и одбраната.
Униполарен свет
Униполарен свет е оној свет, во кој моделот на меѓународните односи е во
центарот на една доминантна сила, која е способна да ја концентрира моќта во себе.
Согласно униполарноста, државата - центар интензивно ја обликува својата моќ и
создава правила со кои прави да биде невозможно било која друга сила или коалиција на
сили, да ја предизвика нејзината надмоќ. Станува збор за постојана доминација на
постојан лидер.58
57
Јордан Спасески, Марјан Николовски, Сашо Герасимоски, Безбедносни системи (прилог кон учењето за
националните безбедносни системи), (Скопје, Факултет за безбедност, 2010), 18,19,23.
58
Simon Bromley, American power and the future of the international order, in W. Brown, S. Bromley and S.
Athreye (eds), Ordering the International (London: Pluto Press in association with the Open University, 2004),
180.
28
Мултилатерализам
Мултилатерализмоте термин кој упатува на три карактеристики или принципи
кои ја формираат основата на односите помеѓу државите, групите на држави или другите
меѓународни актери, во различни сфери. Принципите се: недискриминација, неделивост
и распространет реципроцитет. Недискриминацијата, значи дека државите мора да ги
почитуваат нивните договорни обврски, без никакви отстапки базирани на сојузи,
поголема моќ, идиосинкрезија или оправдувања за реализација на националните
интереси. Принципот на неделивост се наоѓа во јадрото на воената соработка, така што
сите држави се обврзани на лојалност кон договорот за колективната безбедност. Тоа
значи дека мирот се смета за нераскинлив дел од обврската на секоја држава. Принципот
на распространет реципроцитет, претставува континуитет на применувањето на
принципите на недискриминација и неделивост, како основни елементи на
мултилатералното уредување.
Мултилатерализмот, всушност е модел кој ги обединува меѓународните актери и
ги насочува кон соработка и инкорпорирање на принципите на недискриминација,
неделивост, распространет реципроцитет, како и поддршка на меѓународните
институционални структури.59
Дипломатија
Поимот дипломатија има повеќе значења. Пред се, тој претставува надворешно-
политичка активност на државите во однос на другите субјекти на меѓународното право
и меѓународните односи, т.е. државите и од нив основаните меѓународни организации.
Меѓутоа, дипломатијата како дејност е многу поширока од дипломатијата како
организација, бидејќи опфаќа многу поширок круг на субјекти, а не само дипломатската
служба на држава.
Барстон, меѓу другото, смета дека дипломатијата е поврзана со менаџментот на
односите помеѓу државите и другите меѓународни актери и се однесува на советување,
обликување и спроведување на надворешната политика.60
59
Martin Griffiths, Terry O'Callaghan, International Relations - Key Concepts, (New York, Routledge, 2002) 198.
60
R. P. Barston, Modern Diplomacy, (London, 1996), 1.
29
Дипломатијата е управување со меѓународните односи преку преговарање; тие
односи се регулираат и управуваат со пратеници и амбасадори; под дипломатија ја
подразбираме и работата и вештината на дипломатите.61
Надворешна политика
Надворешна политика, претставува мноштво на активности, реакции и
интеракции на државите и останатите меѓународни актери. Станува збор за „лиминална“
активност, од причина што креаторите на политиките егзистираат помеѓу два света,
внатрешната политика на државата и надворешното опкружување.
Во контекст на дефиницијата:
- Надворешната политика припаѓа на полето на истражување на меѓународните
односи, но и на историјата, политичката наука, социологијата... Темелите на модерниот
концепт на надворешната политика, се детектираат во 17-тиот век и претставуваат
рефлексија на античкиот концепт на надворешна политика
- Подразбира позиционирање на државата во однос на своето окпкружување,
спроти другите држави и меѓународни актери. Од стојалиштето на реализмот,
надворешната политика е рационално однесување на унитерен субјект (држава), додека
пак либерализмот се фокусира на индивидуите и групите внатре во државата и нивното
влијание врз нејзините надворешни активности. Конструктивизмот ја разбира
надворешната политика како одлика на националниот идентитет и ги истражува улогата
на нормите и воспоставувањето на идентитетите, како и нивното влијание врз
националните интереси. Се карактеризира со специфични цели и средства кои служат за
остварување на тие цели.62
Ранливост, закани и ризици по меѓународната безбедност

Заканата е активност или настан чија последица има можност, случајно или
намерно да ја наруши безбедноста. Заканата ја карактеризираат следните параметри:
а) Цели - компоненти на безбедносниот систем подложни на напад,
б) Агенти - луѓе или организации кои го вршат нападот,
61
Harold Nicolson, Diplomacy, (London, Oxford University Press, 1950), 15.
62
Jan Martin Rolenc, Means, Goals, and Sources of Foreign Policy: The Case of Sweden, (San Francisko, 2013), 5.
30
в) Настани - ситуации и активности кои го овозможуваат и олеснуваат нападот.
Ранливост, претставува системска слабост или недостаток на контрола, кој
овозможува напад на системот. Природата на системските слабости може да биде
различна (техничка, воена, економска итн).
Ризик е можност за случајано или намерно нарушување на безбедноста. Станува
збор за потенцијално-можни настани, дејства, процеси или појави, кои може да доведат
до загуба. Степенот на ризик е големината на штетата во случај на дејствување на
заканата. Ризикот битно се разликува од заканата и истиот е тесно поврзан со штетата,
загубата, односно со веројатноста за настанување на штета или загуба. Ризикот
претставува комбинација на закана и ранливост на некоја вредност или ресурс и како
таков, го карактеризираат следниве параметри:
- Закана
- Ресурс
- Ранливост63
Новиот безбедносен концепт

Новиот безбедносен концепт е безбедносна политика креирана од Народна
Република Кина, во доцните 1990-ти. Концептот имаше за цел да ја зголеми безбедноста
преку низа дипломатски и економски интеракции, но и да докаже дека менталитетот од
Студената војна на идеолошко натпреварување и блоковски антагонизам е веќе
надминато. Имено, во 2003 година, оваа безбедносна политика се интегрираше во
надворешно-политичката доктрина, позната како „Кинески мирољубив раст“.64
63
Милојко Николиќ и Стеван Синковски, Корпоративна безбедност, (Белград, 2013), 19-20.
64
http://en.wikipedia.org/wiki/New_security_concept пристапено на 03.01.2015 година.
31
1.2.3 Временско, просторно и дисциплинарно одредување
на истражувањето
Истражувањето ќе го опфати периодот од почетокот на 2001 година, до крајот на

2014 година во НР Кина. Меѓу другото, ќе се опфатат и историските настани кои се
значајни и поврзани со настаните од дадениот период, фрлајќи светлина на нивното
влијание во обликувањето на настаните од конкретно дадениот период. Имено, врз
основа на истражувањето ќе се направи обид за научно предвидување за идното
дејствување и позиционирање на НР Кина во меѓународниот поредок.
Истражувањето во суштина е интердисциплинарно, инкорпорирајќи во себе
повеќе науки меѓу кои: науката за меѓународната безбедност, меѓународното право,
меѓународните односи, економијата, политиката, методологијата на безбедносните
науки.
Просторно, истражувањето ќе ја опфати територијата на НР Кина, регионот на
Југоисточна Азија, но и меѓународната заедница, бидејќи предметот на истражување ја
инкорпорира меѓународната безбедност во целиот свет.
1.2.4 Операционализација на предметот
Услови
Условите кои го образуваат однесувањето на НР Кина во меѓународните односи
во 21-от век се: политичкиот систем; внатрешниот поредок; културната и филозофска
матрица, безбедносниот систем; безбедносното опкружување во соседството и воопшто
во целиот источно-азиски регион; активностите на меѓународната заедница кон НР
Кина; внатрешните територијални прашања (Тибет), односите со САД, ЕУ, Русија и
другите поголеми партнери, „Тајванското прашање“, како и економската меѓузависност
на државите.
32
Учесници
Како учесници во ова истражување, ќе бидат опфатени НР Кина, вклучувајќи ги и
нејзините политички лидери, институции и органи, но од друга страна, во
истражувањето ќе бидат опфатени и други држави и меѓународни организации (САД,
ЕУ, Русија, Јапонија, ОН, АСЕАН и др.), чии активности имаат влијание врз
обликувањето на меѓународната заедница.
Мотиви, интереси и цели

Мотивите на НР Кина во однос на меѓународната безбедност во 21-от век, се да
оствари што подобра безбедност за себе, преку која ќе се зацврсти внатрешната
политичка стабилност, но и ќе се задржи континуитетот на зголемен економски раст.
Тоа значи дека, НР Кина презема мерки со кои се овозможува воспоставување на
предвидливо и безбедно опкружување, нагласувајќи ја довербата и соработката како
неопходен услов за развој на државите. Мноштвото мерки и активности кои НР Кина ги
презема на безбедносен, политчки и економски план, се насочени кон создавање мирна
меѓународна средина, во која непречено ќе се развива и модернизира.
Интересите на НР Кина во меѓународната безбедност се комплексни. Стратешка
цел на НР Кина е да стане економски развиена и модерна држава, а исполнувањето на
таа цел е возможно, само во услови на отсуство на воени судири, што значи дека
примарен интерес на НР Кина е избегнување на воено конфронтирање. Стратешки
интерес на долг рок е и избегнувањето на конфронтација со САД, воспоставување на
ефективна кооперативно-колективна безбедносна рамка, одржување на стабилност во
регионот, одржување на континуираниот економски раст, обезбедување доволно
количество на енергенси потребни за развој, зацврстување на внатрешната политичка
стабилност, одржување на минимален нуклеарен капацитет за превенција од
потенцијален нуклеарен напад, заштита на суверенитетот, независноста и
територијалниот интегритет, мирољубива интеграција на Тајван, како и намалување на
класниот економски јаз.
Целите на НР Кина во меѓународната безбедност во 21-от век, се да воспостави
стабилна внатрешна состојба со цврста владејачка структура; економски забрзано да се
развива; да создаде стабилно и безбедно опкружување, да оствари економски раст и
33
подобрување на материјалните услови за живот, да создаде политичка и општествена
стабилност во државата, да ги насочи нејзините ресурси кон изградба и развој, да
создава и развива меѓународни партнерства и мултилатерална соработка, се со цел да го
отстрани секој ризик за регионална и меѓународна дестабилизација.
Активности
Активностите на НР Кина кои имаат потенцијален, позитивен или негативен
безбедносен импакт врз меѓународната безбедност се: посветеност на
мултилатерализмот и кооперативните партнерства со големите сили, вклучувајќи ги и
САД; редуцирање на тензиите со Западот, во насока на создавање стабилна и
предвидлива заедница, која е од корист не само за НР Кина, туку и за поширокото
светско опкружување; учество во меѓународните организации, изразувајќи подготвеност
за меѓународна кооперативност во сите сфери; зголемување на припадниците во
мировните мисии ширум светот, под капата на ОН; напори за зајакнување на ОН како
единствен механизам, преку кој ќе се носат одлуки за употребата на сила и
обликувањето на меѓународниот поредок; промовирање на мултилатерализмот
проследен со недискриминација на државите.
Методи и средства
Методите на НР Кина, преку кои се врши контрибуција кон меѓународната
безбедност во 21-от век се: водењето на кооперативна надворешно-безбедносна
политика; борбата против организираниот меѓународен криминал; непролиферација на
нуклеарното оружје, залагање за почитување на Повелбата на ОН, учеството во
меѓународните мировни мисии, неселективната економска соработка со државите и
организациите, активностите преку постојаното членство (вклучувајќи го и правото на
вето) во Советот за безбедност на ОН итн. Како средства за остварување на
активностите на НР Кина во меѓународната безбедност се: материјалните ресурси кои ги
поседува НР Кина, како поткрепа на нејзината политичка, економска и надворешно-
безбедносна политика; воените капацитети кои ги поседува; инвестициите во странските
држави итн.
34
Резултати
Резултатите од активностите на НР Кина во меѓународната безбедност, кои ќе се
истражуваат во овој магистерски труд, не можат да се утврдат прецизно и објективно,
без претходно да биде целосно изработена тезата. Дали развојот на НР Кина ќе има
позитивно или негативно влијание врз меѓународниот мир и безбедност, ќе докажат
податоците, фактите и информациите кои ќе бидат објективно презентирани во
научниот труд.
1.3 Цел на трудот
Генералната цел на овој научен труд, е преку научно-истражувачките методи, да

се даде научна дескрипција и објаснување за тоа дали НР Кина остварува позитивно или
негативно влијание врз меѓународната безбедност во 21-от век. За да се истражи целосно
оваа материја и објективно да се дојде до генералната цел, ќе биде неопходно детално да
се обработат сите важни аспекти кои ја опфаќаат безбедносната ситуација на НР Кина во
меѓународната безбедност, но и нејзината позционираност во меѓународниот поредок.
Научната цел на овој магистерски труд, е создавање синтеза од досегашните
меѓународни истражувања за конкретната теза. Имајќи предвид дека моменталната
литература во Р.Македонија не нуди доволен квантум на литература и информации за
оваа тема, мојата цел е да придонесам кон научната теорија со изработката на овај труд.
Практична цел на истражувањето, е да се добие јасна слика за безбедносната
заедница во Р. Македонија, пошироката јавност и меѓународната заедница, за тоа какво е
влијанието на НР Кина врз меѓународната безбедност – позитивно или негативно.
Резултатот до кој ќе се дојде, ќе биде одличен пристап за секој кој е заинтересиран за
меѓународната безбедност, меѓународниот поредок, безбедносната состојба во Азија,
импактот на економијата врз меѓународните односи итн., се со цел да во целост го
осознае конкретниот предмет.
35
1.4 Хипотетичка рамка
Главна хипотеза:
Во магистерскиот труд тргнуваме од општата претпоставка дека политичката
поставеност, безбедносниот систем, надворешната политика, како и забрзаниот
економски и воен развој на НР Кина, не претставуваат закана за меѓународната
безбедност.
Посебни хипотези:
- Развојот на НР Кина ја зацврстува нејзината меѓународна позиција, a тоа и
овозможува да ја применува својата надворешна политика на немешање во внатрешните
работи на државите и почитување на суверената еднаквост на сите држави без разлика
на нивното население или териоторија;
- Правото на вето во ОН и нејзината политика на немешање во внатрешните
работи на државите допринесува за стабилизирање на меѓународната безбедност. На
најниско ниво е колективна безбедност, додека на највисоко е системот на рамнотежа;
- Политиката на НР Кина не е насочена кон доминација, туку кон создавање и
инкорпорирање во меѓународни мултилатерални кооперативни структури;
- Надворешната политика на НР Кина е насочена кон зајакнување на
институциите на ОН како единствено место каде што ќе се разгледуваат прашањата за
меѓународниот поредок и условите за преземање на меѓународни принудни мерки и
активности;
- НР Кина е насочена кон светски мултилатерализам кој води кон постабилно и
предвидливо безбедносно опкружување. Таквата политика на НР Кина е неопходна за
обезбедување на континуитет на внатрешениот развој, кој генерира внатрешна
политичка и безбедносна стабилност;
- Надворешната политика на НР Кина, базирана на 5 принципи на мирољубива
коегзистенција, оди во насока на заштита на меѓународниот мир и безбедност;65
65
1.Меѓусебна почит на територијалниот интегритет и суверенитет на државите
2.Ненапаѓање
3.Немешање во внатрешните работи
4.Еднаквост и соработка за заеднички бенефит
36
- Економскиот развој придонесува кон зајакнување на нејзината воено-политичка
моќ, која според кинеското размислување има исклучиво дефанзивен карактер;
- Зголемувањето на бројот на кинеските припадници во меѓународните мировни
мисии, претставува индикатор на стратешкиот императив на НР Кина за одржување на
меѓународниот мир, претставувајќи се како одговорна сила, посветена на проактивната
заштита на заедничките интереси, не само на државите, туку и на човештвото;
- НР Кина вложува дипломатски напори со цел Блискиот Исток да биде стабилен,
вршејќи влијание врз Иран да се откаже од развојот на нуклеарно оружје, за да не го
предизивика Израел и Западот да применат сила, истовремено вршејќи влијание врз
Западот со помош на Русија, спорот да се реши по мирен пат;
- Посредувањето во спорот помеѓу Пакистан и Индија, е израз на интересот на НР
Кина за создавање мирно безбедносно опкружување;
-САД полека ја става во позадина политиката на опколување на НР Кина со
проамерикански сојузници и започнува подлабока соработка, прифаќајки го
непрестаниот кинески раст;
- Ненасилната интеграција на Макао и Хонг Конг, претставуваат парадигма за
решавањето на Тајванското прашање;
- Одржувањето на минимален нуклеарен арсенал, од една страна претставува
средство за одвраќање на потенцијалните напади на НР Кина, а од друга страна ја
елиминира можноста за вклучување во нова т.н. „трка за нуклеарно вооружување“;
1.5 Начин на истражување (методи и техники)
 Метод на анализа - со примената на овој метод ќе се изврши подлабока анализа за

теоретската рамка на конкретната литература, одбрана за ова истражување;
 Метод на дескрипција - опишување и прикажување на предметот на научното
истражување преку научно објаснување. При дескрипцијата, ќе се користи
поголем квантум на научна и стручна литература и конкретни истражувања од
истакнати експерти, од земјата и странство;
5.Мирољубива коегзистенција
37
 Аналитичко-синтетички метод – со овој метод, ќе се врши анализа на определени
појави, расчленување до крајните основни делови, нивно групирање според други
заеднички карактеристики и врз основа на тоа, ќе се изврши извлекување и
презентирање на нови конкретни заклучоци;
 Метод на индукција – со чија примена ќе се изврши систематизирање на
светската литература и пракса од различни извори, поврзана со истражувањето на
НР Кина како дел од меѓународната заедница;
 Метод на дедукција – со кој ќе се извлечат заклучоци за придобивките на
заклучувањето и докажувањето на хипотезите;
 Анализа на содржината на документи (content analysis) – ќе се применува за
анализа на стручната литература, книги, прирачници, текстови, брошури, статии
во различни списанија и публикации, написи и новинарски извештаи, официјални
документи, веб-страници и сл.;
 Интервју со повеќе истакнати македонски и странски дипломати, со цел да се
добие поширока слика за перцепцијата на дипломатската јавност за тоа дали
развојот на НР Кина ќе генерира или нема да генерира безбедносни последици во
меѓународната заедница;
 Историски метод, преку кој ќе се разгледаат и објаснат појави и настани од
минатото, не само оние кои се непосредно во корелација со денешната
позиционираност на НР Кина во меѓународната заедница, туку и оние кои
претставуваат непосреден индикатор на идното однесување на НР Кина во
меѓународните односи;
 Компаративен метод, со чија помош ќе се изврши споредба на однесувањете на
НР Кина со останатите постојани членови во Советот за безбедност во различни
временски периоди, со цел да се дојде до сознание за улогата и степенот на
кооперативност на НР Кина во рамките на ОН;
38
1.6 Научна и општествена оправданост на истражувањето
Мирот без сомнение е една од основните општествени вредности, која е

предуслов за остварување на сите други вредности. Секое загрозување на меѓународната
безбедност, во себе ја носи опасноста од нарушување на мирот, а војната помеѓу
големите нуклеарни сили е нејзиниот апсолутен непријател. Мирот е единствен кој
овозможува опстанок на светот и луѓето во него, но во релативно мирни општества,
поради својата постојана присутност, често се заборава на него. Според тоа, се
констатира дека општествената цел на овој труд е да го подигне степенот на разбирање
на меѓународната безбедност, но и да придонесе во развивањето на општествената и
индивидуалната свест за заканите, ризиците и загрозувањата на меѓународниот мир.
Безбедноста е една од темелните вредности во општеството, од поединецот и
државата, па се до меѓународната заедница, инкорпорирајќи ја желбата да се обезбедат
вредностите кои се од витално значење за луѓето и нивната заедница. Тоа значи дека
безбедноста е услов за нормален живот на човекот, бидејќи истата влијае на неговото
постоење, работа, функционирање и развој. Научната оправданост се детектира во
потребата да се зголеми бројот на истражувања од оваа област која е дефицитарна. Ова
истражување има за цел да иницира нови дополнителни истражувања на теми од ова
подрачје, со цел стручната јавност од безбедносната наука да има поголем квантум на
информации и резултати од случувањата во Источна Азија во однос на меѓуанродната
безбедност. Во таа насока, потребно е да се опфатат истражувања и за останатите
држави кои ретко се истражувани од македонските автори.
39
Глава 2 - Oпшти обележја на НР Кина
2.1 Историја, географија и демографија на НР Кина

причини и настани, кои ја генерирале нејзината моментална состојба. Имено, Кина
претставува една од најстарите цивилизации во светот, која настанала на бреговите на
реката Хоангхо (Жолта река). Првите облици на организираност на луѓето на
територијата на Кина, датираат пред повеќе од 7000 години. Првата историски
потврдена династија, која владеела на територијата на Кина е Ксиа (2200 - 1750 г.п.н.е),
на која и се придава големо значење за урбанизацијата на нејзината цивилизација.
Потоа, следува долгиот период на владеење на династијата Шенг (1750 - 1040 г.п.н.е),
која долги години војувала со соседите и номадските племиња од северот на Кина. Во
овој период, интелектуалниот живот се развива постојано, но со воспоставувањето на
доминација на династијата Жоу (1040 - 256 г.п.н.е), истиот го доживува својот врв.
Најголемите училишта на филозофската мисла се развиени токму во овој период,
опфаќајки ги Конфучијанизмот, Легализмот, Даоизмот и други, вршејќи огромно
влијание врз вкупниот развој на кинеската цивилизација.66
Во период од неколку милениуми, како резултат на технолошкиот развој,
пишаниот јазик, социјалните и политичките институции, како и интелектуалната
креативност, се поголем број на народи од периферијата на Кина, се апсорбираат во
нејзината цивилизација. Таквата констелација на политички, културни и социјални
услови, придонесе кинеската цивилизација да биде предоминанта сила во Источна Азија.
Првото обединување на кинеската држава се случува за краткото владеење на
династијата Ќин (221 - 206 г.п.н.е), под чие водство се врши стандардизација на
правниот кодекс, бирократскиот систем, системот на пишување, плаќање и образование.
Сите овие мерки биле модифицирани и унапредени за време на владеењето на
династијата Хан (206 г.п.н.е. - 220 г.н.е.), при што Конфучијанизмот се издигнува на
66
40
ниво на државна религија, чии норми претставуваат централен дел на кинеската култура
во следните 2000 години.67
Во периодот од 220 година до 1911 година, со Кина владееле мноштво династии,
од кои секоја оставила свој белег на денешната култура на однесување на кинескиот
народ. 68 Во 1911 година, европските сили со својата технолошка и воена надмоќ, ја
поразуваат династијата Ќинг и тоа претставува рушење на системот во кој династиите
владееа со Кина повеќе од 2000 години. За време на Втората светска војна, поголемиот
дел од Кина беше окупиран од тогашната империјална сила, Јапонија. Меѓутоа, со
помош на Сојузничките сили, обединетите сили на Комунистичката партија и
Националистичката партија на Кина, успеваат да ги ослободат окупираните делови на
Кина. По завршувањето на војната, во 1946 година започнува граѓанска војна помеѓу
припадниците на Комунистичката партија на Кина и Националистичката партија на
Кина, која резултира со победа на комунистите во 1949 година и протерување на силите
на Националистичката партија, на островот Тајван. На чело на Кина застанува Мао Це
Тунг, а за главен град е назначен Беипинг, подоцна преименуван во Беижинг или на
македонски познат како Пекинг.
За време на владеењето на Мао Це Тунг (1949 - 1976 година), НР Кина беше
затворена за целиот свет, а ваквата состојба на внатрешен план беше проследена со
голем број на анти-интелектуални, економски и политички експерименти. Овој период е
проследен и со поголем број на конфликти, во кои НР Кина беше директно или
индиректно инволвирана, како на пр. Корејската војна (1950 - 1953 година) со испраќање
на голем број кинески доброволци, вооружениот судир со Индија (1962 година) и
вооружениот судир со СССР во 1969 година. Во 1978 година, на чело на НР Кина доаѓа
Денг Ксиаопинг (1978 - 1992 година), под чие лидерство НР Кина почнува да се отвора
кон надворешниот свет. Во таа насока, НРК започнува да го редуцира екстремниот
идеолошки антагонизам кон САД и започнува економски и воено да се развива. Денес,
НР Кина претставува втора најголема економија во светот, со одржлив и рапиден раст на
економијата.69
67
ибид... 2.
68
За историјата на кинескиот народ, види повеќе кај Kenneth Pletcher, The History of China, (New York,
Britanica Educational Publishing, 2011).
69
ибид... 6.
41
Како резултат на сите миграции, асимилации, конфликти и војни, Кина од самиот
почеток на својата цивилизација, развива свој, сам по себе препознатлив систем на
пишување, култура, филозофија и уметност, кој не исчезна во својот континуитет од
повеќе од 4000 години. Ваквата констелација на развојни стадиуми, резултира со
развивање на силно чувство за своето потекло, митолошко, но и реално.
Во однос на географската положба, територијата на НР Кина опфаќа приближно
9,596,960 километри квадратни, вклучувајќи 9,326,410 километри квадратни копно и
270,550 километри квадратни внатрешни води и реки. Најодалечените точки од исток до
запад, се на вкупно растојание од 5000 километри, од Хеилонг Жианг (реката Амур) до
планината Памир во централна Азија; додека од север до југ, растојанието изнесува
приближно 4050 километри, и тоа од провинцијата Хеиолонџианг на север до
провинцијата Хаинан на југ. Имено, НР Кина има вкупнa копнена граница од 22117
километри, која ја дели од 14 други држави. Овие граници ја делат НР Кина од:
Авганистан (76км), Бутан (470км), Бурма (2185км), Индија (3380км), Казахстан
(1533км), Северна Кореја (1416км), Киргистан (858км), Лаос (423км), Монголија
(4667км), Непал (1236км), Пакистан (523км), Русија (4300км), Таџикистан (414км) и
Виетнам (1281км). 70 Територијата на НР Кина е опкружена со копно од три страни
(север, запад и југ), додека пак на исток и југо-исток излегува на Источно-кинеското
Море и Јужно-кинеското Море.
Имено, 69% од кинеското копно е составено од планини, планински венци и
висорамнини, од кои 7 планински врвови надминуваат 8000 метри надморска висина. На
територијата на НР Кина течат повеќе од 50000 реки, кои опфаќаат 420000 километри
должина, од кои мнозинството течат од запад кон исток и се влеваат во Тихиот Океан.
Поголемиот дел од земјата се наоѓа во северната температурна зона, но истата ја
опфќаат повеќе сложени климатски појаси, кои се протегаат од ниски температури на
северот, до тропски температури на југот од државата, како и субарктички температури
на Хималаите, резулирајќи со температурни разлики помеѓу северот и југот, од 40
степени целзиусови.
НР Кина поседува суштински минерални резерви и претставува најголем светски
произведувач на антимон, природен графит, цинк и волфрам. Помеѓу другите поважни
70
ибид... 7.
42
минерали и природни богатства со кои располага НР Кина се: боксит, јаглен, сурова
нафта, дијаманти, злато, железна руда, олово, магнетит, манган, жива, молибден,
природни гасови, фосфат, калај, ураниум и ванадиум. Со своите масивни планински
појаси и многубројни реки, НР Кина поседува најголем хидро-енергетски потенцијал во
светот.71
НР Кина граничи со три нуклеарни сили, со оглед на тоа дека не постојат
проверени информации за располагањето на Северна Кореја со нуклеарно оружје. На
север, НРК се граничи со Русија, која има најголема територија во светот и претставува
нуклерна велесила. Во минатото, овие две држави имаа територијални несогласувања и
помали конфликти околу истите. Но, денес НР Кина ја признава границата со Русија и
остварува значајна економска, трговска и воено-политичка соработка. Втората
нуклеарна сила е Индија, со која НР Кина во минатото имаше влошени односи, поради
територијалниот спор, прашањето за Тибет и превласта во Азија. Но, НРК има
неспоредливо подобра позиција од Индија. Третата нуклеарна сила е Пакистан, со кого
НР Кина има одлична соработка.
Во однос на демографската струкутра, НР Кина повеќе векови претставувала
земја со најмногу жители. Имено, во 1953 година, во НР Кина живееле 582 милиони
жители, додека пак оваа бројка во 2000 година се зголемува за приближно два пати и
изнесува 1,2 милијарди жители. Денес, НРК се уште претставува држава со најголем
број на население во светот, броејќи 1,355,692,576 жители. Во поглед на своето
население, НР Кина официјално признава постоење на 56 етнички групи кои егзистираат
на нејзината територија, од кои мнозинство претставуваат припадниците на етничката
група Хан кои претставуваат 91.6% од вкупното население. Како втора по големина
етничка група се јавува Жуанг, која брои 16.1 милион припадници, потоа Манчу со 10.1
милион припадници, Хуи, Миао, Ујгур, Тухиа, Монголци, Тибетанци и други кои
претставуваат 7.1% од вкупната кинеска популација.72 Просечната возрасна структура во
Кина опфаќа: 0-14 години - 17.1%; 15-24 години - 13.27%; 25-54 години - 48.42%; 54-64
години - 10.87%; над 65 години - 10.35%.73
71
ибид... 8.
72
73
43
2.2 Култура, образование, наука и религија во НР Кина
Образованиот систем во НР Кина е одговорност на Министерството за

образование, а истиот во себе ги вклучува градинките, основните и средните училишта,
специјализираните и стручни средни училишта, универзитетите и бројните приватни
училишта. До 1986 година, кинеското население во просек било опфатено со 6.2 години
образование, но во 1986 година, Министерството проектира цел од 9-годишно
задолжително образование, кое во 2000 година беше официјално утврдено. Образовниот
систем обезбедува бесплатно основно образование, во кое кинескиот ученик тргнува од
својата 7-ма година, а се состои од 5 години првостепено основно и 3 години
второстепено основно образование. Средното образование трае 3 години, а во него се
опфатени и многубројните стручни и професионални училишта, како и приватните
училишта кои се дозволени од 1980-тата година. Според податоците на кинеското
Министерство за образование, 99% од населението завршува првостепено основно
образование, а 80% второстепено основно и средно образование, додека пак 90.9% од
кинеското население се смета за писмено.74
74
44
Табела бр. 1 - Стадиуми на образованието во НР Кина
Просечна возраст Образование Ниво Задолжителност
18–22 Универзитет Варира Не
15–18 Средно училиште 10–12 ниво Не
Второстепено основно
12–15 7–9 ниво Да
образовние
Првостепено основно
6–12 1–6 ниво Да
образование
Извор: “Education in China – A Snapshot” by OECD (Paris, 2016)
Кинеската култура е една од најстарите култури во светот, наоѓајќи ги своите

корени пред повеќе илјади години во минатото. Областа во која кинеската култура е
доминантна, покрива широки географски области во Источна Азија, вклучувајќи
многубројни обичаи и традиции кои трпат одредени варијации во различни провинции и
градови. Важни компоненти на кинеската култура се керамиката, архитектурата,
музиката, литературата, боречките вештини, народната кујна, визуелните уметности,
филозофијата и религијата.
Повеќето вредности во кинеското општество потекнуваат од Конфучијанизмот и
Таоизмот. Реинкарнацијата и повторното раѓање, се концепт кој зазема важно место во
кинеската култура и претставува конекција помеѓу реалниот живот и задгробниот
живот.
Античкото класично писмо било класичното кинеско писмо. Тоа било користено
повеќе од илјада години, но воглавно од научниците и интелектуалците, кои се наоѓале
на пиедесталот на кинеското општество. Кинеската литература има долго минато,
45
опфаќајки голем број пишани дела, меѓу кои е и еден од најраните класични трудови на
кинески, односно „Чинг“ или „Книга на промени“, која датира од пред 1000 г.п.н.е.
До почетокот на 20-тиот век, поголемиот дел од кинеското население се уште не
бил описменет и различни делови од него кои живееле на различни територии говореле
на различни дијалекти кои не биле разбирливи за другите делови од кинеската заедница.
Подоцна, реформаторите го етаблираат националниот кинески јазик, кој својата основа
ја зема од мандаринската говорна форма од областа на Пекинг, за по 4-тото мајско
движење, класичниот кинески јазик да биде заменет со пишаниот т.н. домашен кинески
јазик, кој е моделиран според речникот и граматиката на стандардниот говорен кинески
јазик.75
Традиционални религии во Кина се Конфучијанизмот, Будизмот и Даоизмот.
Меѓутоа, Конфучијанизмот во Кина не се смета за религија, туку за филозофија на
живеење и систем на етички и морални начела, од кои се води кинеското општество
уште од V век пред нашата ера. Конфучиј се наоѓа на пиедесталот на пиететот во Кина,
чии учења го промовираат мирот, хармонијата и добриот морал во семејниот и
општествениот живот. Од останатите религии, најзастапени се т.н. народна религија
Шен (21.9% приврзаници), Будисти (18.2%), Христијани (5.1%), Муслимани (1.8%),
Хинду (0.1%), додека пак 52.2% од населението не припаѓа на ниту една религиска
група.76
2.3 Политичкиот систем на НР Кина
НР Кина е унитарна социјалистичка држава, чиј устав го повикува народот да се

насочи кон социјалистичката модернизација, чекорејќи по патот на изградбата на т.н.
„Социјализам со кинески карактеристики“ и лојалноста кон Кинеската комунистичка
партија.77 Политичкиот систем на НР Кина функционира врз основа на членовите на
75
https://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_culture пристапено на 23.11.2016 година.
76
77
Според Преамбулата на кинескиот Устав, „Победата на кинеската револуција и успехот на нејзината
социјалистичка кауза се постигнати благодарение на кинескиот народ под водството на ККП... Основна
задача на народот е да ги насочи сите свои напори за социјалистичка модернизација, чекорејќи по патот
46
ККП, чија бројка изнесува 66.4 милиони. Политичките процеси во државата се водени
паралелно од Уставот на ККП и Уставот на НР Кина, кои го декларираат принципот на
демократски централизам, преку кој претставничките органи на партијата и на државата
се избираат од пониските тела на партијата и на државата. Иако, суштински изворната
моќ на кинескиот политички систем се црпи од Уставот на ККП, во последниот период
се прават се повеќе обиди, државниот Устав да се постави над партискиот, а како
пример може да се земе изјавата на Генералниот секретар на ККП, Кси Џинпинг - „Ниту
една организација или индивидуа нема специјално право да го заобиколува Уставот и
законите и секоја нивна повреда треба да биде истражена и казнета“. 78
Во
претставничките и извршните тела, водејќи се од високиот степен на хиерархија и
субординација, малцинството е должно да ги почитува одлуките на мнозинството, а
пониските тела да ги почитуваат одлуките на повисоките тела.
Тргнувајќи од своите ленинистички корени, ККП доминира со својата политичка
моќ во државата и кинеското општество. Нејзината моќ е втемелена на 4 основни
столбови, а тоа се: Државниот совет, Националниот народен конгрес, Кинеската
народно- политичка советодавна конференција и Кинеската народна армија. Формално,
највисоко рангиран орган на партијата е Националниот партиски конгрес, но
суштинската моќ се наоѓа во рамките на Централниот комитет, додека на врвот на
хиерархијата на политичката моќ се наоѓаат членовите на елитното Политичко биро
(познато како Политбиро).79
.
на изградбата на социјализам со кинески карактеристики “. Повеќе за Уставот на НРК

http://www.npc.gov.cn/zgrdw/englishnpc/Constitution/node_2825.htm.
78
„Новиот шеф на ККП ветува имлементирање на владеењето на правото“, Xinhua News Agency,
04.12.2012, „Поддршка за Уставот“, China Daily, 05.12.2012.
79
47
2.3.1 Структура на политичкиот систем и раководството на НР Кина
2.3.1.1 Претседател на НР Кина
Највисокиот политички претставник на НРК, односно шеф на државата е

претседателот, кој има свој заменик и помошник, предвиден во функцијата на вице-
претседател. Според Уставот на НРК, претседателот и заменик претседателот ги бира и
разрешува Народниот конгрес со просто мнозинство, а на предлог на неговиот
Президиум во пет годишен период, кој до 2018 година не смееше да надмине повеќе од 2
последователни мандати. Претседателот, според Уставот, задолжително е да биде
кинески граѓанин, со целосни избирачки права, кој навршил најмалку 45 години од
својот живот. Во отсуство на претседателот, во неговата работа го менува заменик
претседателот, а доколку и двајцата не се во можност да ги вршат своите предвидени
обврски и задолженија, или пак нивните места се испразнети, тогаш Претседателот на
извршното тело на Народниот конгрес ја врши функцијата претседател на државата.80
Имено, претседателот е врховен командант на воените сили на НРК, но во
суштина неговата улога во државниот систем е церемонијална, со ограничени
овластувања и моќ, во која, меѓудругите спаѓаат и назначување на дипломатски
претставници во странски држави, примање на странски дипломатски претставници во
НРК, потпишување договори со странски држави итн.
Од почетокот на 90-тите години од 20-тиот век, прифатен е ставот, претседателот
на НРК истовремено да биде и Генерален секретар на ККП и претседавач со
Централната воена комисија, што упатува на мултикомплексноста на неговата функција,
на тој начин што церемонијалните надлежности се надополнуваат со политичката сила и
моќ која произлегува од статусот на функцијата Генерален секретар на ККП и
функцијата врховен командант.81
80
Членовите 79-84 од Уставот на НРК ги уредуваат начинот на избор, правата, обврските iнадлежностите
на Претседателот и неговиот заменик. Повеќе на
http://www.npc.gov.cn/zgrdw/englishnpc/Constitution/2007-11/15/content_1372966.htm.
81
48
2.3.1.2 Народен национален конгрес
Според Уставот на НРК, законодавната власт е сместена во рацете на ННК, кој го

претставуваат пратеници82 избрани и делегирани од провинциите, централните региони,
автономните региони, специјалните административни региони, воените сили и
малцинствата. Изборите за пратеници на ННК ги распишува и води Постојаниот
комитет на ННК, вообичаено 2 месеци пред истекот на мандатот на пратениците, кој
трае 5 години и не смее да биде надминат повеќе од два последователни мандати, додека
пак сесиите кои ги води ННК се одржуваат еднаш годишно, вообичаено во месец март-
април.
ННК е овластен да го носи и менува Уставот, да врши надзор и контрола врз
неговото спроведување, да носи и укинува закони, да избира и разрешува претседател и
заменик-претседател на републиката, претседател на државната Централна воена
комисија, претседател на Врховниот народен суд и главен Јавен Обвинител на
Народното јавното обвинителство. Исто така, ННК има авторитет да го избере
Премериот на НРК, на предлог на Претседателот, како и да ги бира членовите на
Државниот совет, на предлог на Премирот.
Помеѓу останатите одговорности и овластувања на ННК, е да ги испитува и
одобрува националните економски и социјални развојни планови, државниот буџет, да
одлучува за прашања поврзани со „војната и мирот“, да стопира и поништува одлуки на
Постојаниот комитет, да го одобрува раководството на провинциските самоуправи и
централните административни региони.
Во рамките на ННК, влегува неговиот Постојан комитет, кој е активен во
периодот помеѓу двата конгреса и врши мноштво законодавни активности и процеси.
Неговиот состав го сочинуваат претседател, 15 заменик-претседатели, генерален
секретар и 153 членови, кои во пракса се често истакнати членови на ККП, поранешни
државни лидери и претставници и на кои не им е дозволено да вршат истовремено и
други функции, освен тие во Постојаниот комитет.
82
2980 пратеници од последната сесија на Националниот Народен Конгрес од 2018 година. Според
официјалната веб страна на ННК http://www.npc.gov.cn/englishnpc/c2846/column2.shtml.
49
Постојаниот комитет на ННК, своето функционирање го заснова на работата на
неговите хиерархиски подредени комитети, како што се: Комитет за националности,
Комитет за право и законодавство, Комитет за финансии и економија, Комитет за
образование, наука и култура, Комитет за јавно здравје, Комитет за надворешни работи,
Комитет за внатрешни работи и судство, Комитет за за заштита на животната средина,
Комитет за земјоделие и рурални работи, Комитет за прекуокенаски работи, како и
други специјални комисии и комитети.83
Во рамките на ННК, влегува и неговиот Президиум, кој е сочинет од околу 180-
тина членови од различни политички, економски, индустриски и други сфери, меѓу кои
се вбројуваат политички претставници на ККП, претставниците на останатите
некомунистички партии, лидерите на сите делегации во ННК, државните претставници
од централни владини тела, претставници од Кинеската федерација за комерцијални
работи и индустрија, како и претставници од други народни невладини организации.
Во негова надлежност е номинацијата на Претседателот и Заменик-претседателот
на НРК, претседателот на Врховниот суд, Претседателот на Централната воена
комисија, како и Претседателот, Заменик-претседателите и Генералниот секретар на
Постојаниот комитет на ННК.
83
50
Графички приказ бр. 1 - Народен национален конгрес
Комитет за
националност
и
Комитет за право
и законодавство
Генерален Комисија за Комитет за

Секретаријат буџет Хонг Конг и Комитет за
Макао финансии и
економија
Постојан
Комитет
Комитет за
Комисија за Комитет за образование,
правни работи мандатно- наука и култура
имунитетски
прашања
Комитет за јавно
здравје
Национален Народен
Конгрес
Комитет за
надворешни
работи
Комитет за
внатрешни работи
и судство
Комитет за зашита
на животната
средина
Комитет за
земјоделие и
рурални работи
Комитет за
прекуокенаски
работи
Преземено од Susan V.Lawrence and Michael M. Martin, Understanding China’s Political System,
(Congressional Research Service, March 20, 2013): 32.
51
2.3.1.3 Кинеско народно-политичко консултативно тело
Кинеското народно-политичко консултативно тело е квази-уставно тело, кое

обезбедува институционална рамка за интеракција помеѓу ККП, државниот апарат и
другиот социјални и политички организации. Тоа е составено од членови кои доаѓаат од
редовите на најистакнатите професори, интелктуалци и научници, претставници на
религиозните групи и малцинските националности, водечките членови на политичките
партии лојални на ККП, претставници на Хонг Конг, Макао и кинеската дијаспора.
Консултативното тело се состанува еднаш годишно и има постојан комитет кој се
свикува помеѓу две сесии.84
2.3.1.4 Државен совет
Центарот на административната моќ во државниот систем на НРК е Државниот

совет, на чие чело стои Премиер, кој истовремено е и член на Постојаниот комитет на
Политбирото на ККП. Премиерот има 4 вице-премиери и 5 државни советници, од чии
редови, еден истовремено е и Генерален секретар на Државниот совет. Во составот на
Државниот совет, влегуваат 24 министерства со кои управуваат министри кои се во
директна субординација на Премиерот и тоа: Министерство за надворешни работи,
Министерство за национална одбрана85, Министерство за национален развој и реформи,
Министерство за образование, Министерство за наука и технологија, Министерство за
индустрија и информатичка технологија, Министерство за национални и етнички
прашања, Министерство за државна безбедност, Министерство за јавна безбедност,
Министерство за граѓански работи, Министерство за правда, Министерство за
финансии, Министерство за човечки ресури и социјална безбедност, Министерство за
природни ресурси, Министерство за екологија и животна средина, Министерство за
домување и урбан и рурален развој, Министерство за транспорт, Министерство за
84
85
Иако Државниот совет го контролира Министертсвото за национална одбрана, сепак нема контрола над
Народната Ослободителна Армија, чие раководење и контрола се во сферата на функционирање на
Централната воена комисија.
52
водени ресурси, Министерство за земјоделие и рурални работи, Министерство за
трговија, Министерство за култура и туризам, Национална комисија за здравство,
Министерство за воени ветерани и Министерство за кризен менаџмент. Во склоп на
Државниот совет влегуваат и Народната банка на кина со која раководи Гувернер и
Канцеларија за национална ревизија со која раководи Генерален ревизор.86
Мандатот на Државниот совет трае 5 години, ограничен на најмногу 2
последователни мандати, кој за својата работа одговара пред Националниот народен
конгрес или пред неговиот Постојан комитет. Меѓу другите надлежности, Државниот
совет врши контрола и супервизија врз работењето на локалните и регионалните
народни влади и самоуправи.
2.3.1.5 Локални народни влади и конгреси
Гувернерите на кинеските провинции и автономни региони, како и

градоначалниците на централно-контролираните општини се назначени од Државниот
совет во Пекинг, откако по претходна номинација, се одобрени од Националниот
народен конгрес. Иако, повисоките претставници се назначени од централните државни
органи, на пониско ниво во административната поделба на власта, се одржуваат
директни народни избори за претставници на локалните самоуправи.
Органите на локалните самоуправи во етничките автономни региони, како
народните конгреси и народните влади, уживаат исти права како и останатите
самоуправи, со разлика на тоа што тие се дополнително водени од Законот за регионална
етничка автономија и нивните одлуки подлежат на проверки и одобрение на
Постојаниот комитет на ННК.87
86
http://english.www.gov.cn/state_council/2014/09/03/content_281474985533579.htm пристапено
01.10.2019 година.
87
53
2.3.1.6 Органи на само-управување на специјалните
административни региони
Хонг Конг и Макао се специјални административни региони, кои уживаат

локална автономија, со тоа што имаат посебни влади, законодавни и економски системи,
но кога станува збор за надворешните работи и националната безбедност, тие се под
контрола на Пекинг. Исто така, нивните извршни претставници се номинирани од
страна на централната влада во Пекинг.
Иако извршната и законодавната власт во Хонг Конг и Макао делумно се избира
на директни народни избори, сепак нивен заеднички претседател е претседателот на
НРК, а премиерите на нивните влади се назначуваат од централните власти во Пекинг.
Останатите права и обврски помеѓу централната власт и специјалните административни
региони се уредени со тн „Заедничко право“ или „Заеднички закон“, што значи дека во
регионите се применува капиталстички начин на живеење, со посебна политичка,
социјална, економска и културна структура, што всушност претставува дел од тн
формула „Една држава – два системи“.88
Во Хонг Конг службени јазици се кинескиот и англискиот јазик, додека во Макао,
кинескиот и холандскиот јазик.
2.3.1.7 Народно правосудство
НРК има четири-степен судски систем. На врвот се наоѓа Врховниот народен суд
во Пекинг. Веднаш потоа се Повисоките народни судови во провинциите, автономните
региони и специјалните општини, па Средните народни судови на ниво на префектури и
Основните народни судови во окрузите и градовите. Специјални судови се надлежни за
прашања од областа на војската, железничкиот и водниот сообраќај, како и
шумарството.
Според Уставот на НРК, правосудниот систем е независен во вршењето на своите
работи, а мандатот на судиите е 5 годишен, со можност за уште едно продолжување.
88
Ибид... 30.
54
Хиерархијата на правосудниот систем е паралелна со хиерархијата на јавно-
обвинителниот систем, чии обвинители имаат 5 годишен мандат, со можност за само
едно негово продолжување.89
2.3.1.8 Национална комисија за супервизија
Националната комисија за супервизија на НРК е највисоката анти-корупциска

агенција, поставена на исто административно ниво како и Врховниот народен суд и
Врховното народно обвинителство. Нејзините активности се преклопуваат со
активностите на Централната дисциплинска комисија на ККП, и е составена од директор
кој е назначен од ННК, заменик директор и членови. Нејзината основна функција е
борбата против корупцијата на сите нивоа во општеството.90
2.4 Кинеска комунистичка партија
Кинеската комунистичка партија брои повеќе од 80 милиони членови,

организирани во комитети, комисии, ограноци и ќелии, на различни државни и
општествени нивоа. Партиската политика се спроведува со помош на партиските
организации, а преку директиви и состаноци на партиските комитети.91
За да ја задржи својата контрола над државниот систем, ККП одржува силно
присуство во самиот систем, на тој начин што највисоките државно-политички
претставници, вообичаено се носители и на партиски функции на соодветно ниво, така
што политичките тела на ККП се целосно инкорпорирани во Државниот совет,
министерствата и владините тела на секое ниво. Различните тела и комитети кои
егзистираат во рамките на ККП ја креираат државната политика на соодветните
паралелни нивоа и носат големи политички одлуки, додека пак државниот политички
89
ибид... 28.
90
https://www.chinalawtranslate.com/中华人民共和国监察法（草案）/?lang=en, пристапено на 01.10.2019
година.
91
Susan V. Lawrence, Michael F. Martin, Understanding China’s Political System, (Washington, Congressional
Research Service, March 2019), 21-22.
55
апарат е задолжен за имплементација на веќе донесените политики. Во суштина, тоа
значи дека државните тела се насочени кон управување на кинеската економија,
препуштајќи го креирањето политика, идеологијата, менаџирањето со човечките ресурси
и безбедноста на ККП.
На врвот на партиската хиерархија, најмоќното политичко тело е Постојаниот
комитет на политбирото, кое е составено од 7 члена, кои исто така влегуваат во составот
на поширокото Политбиро, кое брои 25 члена. Работата на Постојаниот комитет и
Политбирото е потпомогната од седумчлен партиски секретаријат, а членовите на
Политбирото се исто така членови на Централниот комитет, кој во своите редови
вбројува 205 членови и 171 алтернативен член.92
Секој член на Постојаниот комитет на Политбирото има посебен ранг, од еден до
седум, и е одговорен за одреден државен и општествен сектор, на тој начин што
претседава со некое од централните тела на државно-политичкиот систем. Во таа насока,
Генералниот секретар е прифатено да биде и претседател на Централната воена
комисија, а воедно и Претседател на НРК. Вториот, третиот и четвртиот по ранк, член на
Постојаниот комитет на Политбирото служат како Премиер на НРК, Претседател на
Националниот народен конгрес и Претседател на Кинеското народно политичко-
советодавно тело.93
Според Статутот на ККП, Постојаниот комитет на Политбирото и Политбирото,
својата моќ ја црпат од Централниот комитет, кој ги гласа наведените комитети, го
избира Генералниот секретар на партијата и одлучува за составот на партиската
Централна воена комисија. Централниот комитет се избира од страна на делегатите на
партискиот Национален конгрес, кој се одржува на секои 5 години.94
92
Ибид... 23-24.
93
Повеќе за ККП кај “ A Basic Understanding of the Communist Party of China” by Editorial Group of People’s
Publishing House, Shanghai, 1974.
94
За целосниот текст на Статутот на ККП, види на
http://www.xinhuanet.com//english/download/Constitution_of_the_Communist_Party_of_China.pdf.
56
Графички приказ бр. 2 - организациската и структурна поставеност на ККП
ПК на
Политбиро
7 члена
Политбиро
25 члена
Централен Комитет
205 члена и 171 алтернативен член
Партиски Конгрес
2270 делегати
Извор: Susan V. Lawrence, Michael F. Martin, Understanding China’s Political System…
2.5 Економски систем на НР Кина
НРК одржува и развива хибридна економска структура, која еволуира од

централно-планирана економија во социјалистички пазарен систем или познат како
„пазарна економија со социјалистички карактеристики“. Нејзината индустрија е
проследена со огромен технолошки развој и продуктивност, како и со отворање
специјални слободни економски зони за приватно инвестирање. Приватната сопственост
е легална, но се уште одредени економски сфери се директно контролирани од страна на
централната влада.
Повеќето од финансиските институции се државни, односно подредени на
владата, а главни инструменти за финансиска и фискална контрола се Народната банка
на Кина и Министерството за финансии, кои се подредени на Државниот совет. Во
економскиот систем на НРК, постојат и други чинители како, Кинеската развојна банка
која е задолжена за економскиот развој и странските директни инвестиции,
57
Земјоделската банка на Кина која се грижи за развојот на земјоделскиот сектор, како и
Индустриската и Комерцијална банка на Кина, која ги води вообичаените комерцијални
транскации и заштеди на граѓаните. НРК има две берзи, односно Шангајска берза и
Шенженска берза.
Социјалистичкиот пазарен економски систем на НРК, според номиналниот БДП е
втор по големина во светот, со просечен раст од повеќе од 8% во последните 30 години.
НРК располага со огромни природни ресурси вредни 23 трилиони долари, од кои 90% се
јаглен и ретки метали.95 Имено, 129 од 500 најдобро рангирани светски компании, се
сместени во НРК, која воедно е и најголем производител и извезувач на добра и
производи во светот. Таа исто така е и најбрзо растечки потрошувачки пазар и втор
најголем увозник на добра, член на Светската трговска организација од 2001 година, дел
од Г-20, БРИКС и АПЕК, што и дава значајна улога во меѓународната трговија.96
Провинците во крајбрежните региони на НРК се економски и индустриски
поразвиени од регионите во внатрешноста на државата. Најголеми трговски партнери на
НРК се САД, ЕУ, Русија, Јапонија, Јужна Кореја, Тајван и други. Работната сила на НРК
изнесува околу 783 милиони работо-способно население. 97 Државна валута на НРК е
Јуанот, чија вредност ја одредува Народната банка на Кина.
За 2019 година, номиналниот БДП на НРК изнесува 14.2 трилиони долари, а
неговиот раст е проектиран на 6.2%. Од вкупниот БДП, 7.9% припаѓа на земјоделскиот
сектор, 40.5% на индустрискиот сектор и 51.6% на услужниот сектор. Стапката на
невработеност изнесува 3.8%98, a државниот долг 47% од вкупниот БДП.99
Вкупниот буџет на НРК за 2018 година изнесува 2,553 трилиони долари, а
воениот буџет на НРК за истата година изнесува 175 милијарди долари, што ја прави
НРК во светски рамки, втора по САД во воени вложувања.100
95
https://www.investopedia.com/articles/markets-economy/090516/10-countries-most-natural-resources.asp
пристапено на 02.10.2019 година.
96
Види повеќе на https://web.archive.org/web/20190807080136/https://fortune.com/global500/2019/.
97
Според податоците на Светска банка за 2019 година
https://data.worldbank.org/indicator/SL.TLF.TOTL.IN?locations=CN.
98
Според податоците на Статиста за 2019 година
https://www.statista.com/statistics/270320/unemployment-rate-in-china/.
99
http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/17/c_138714013.htm пристапено на 02.10.2019 година.
100
https://en.wikipedia.org/wiki/Economy_of_China, пристапено на 02.10.2019 година.
58
Глава 3 – Безбедносен систем на НР Кина
3.1 Безбедносна политика
Светот и НРК доживеаа огромни промени од крајот на Студената војна, така што
традиционалниот концепт на безбедност еволуираше во голема мера. Територијалниот
интегритет, независноста, суверенитетот и немешањето во внатрешните работи на
државите, останаа главни елементи на безбедносната политика на НРК, иако
нетрадиционалните безбедносни прашања како економската безбедност, културната
безбедност, информационата безбедност, еколошката безбедност, транснационалниот
криминал, пролиферацијата на нуклеарно оружје, меѓуетничката нетрпеливост,
трговијата со наркотици, тероризмот и миграциите се повеќе се истакнуваат и заземаат
централно место.
Безбедносната политика на НРК, како свои главни цели ги предвидува
независноста, територијалниот интегритет, националниот суверенитет, борбата против
криминалот и високата корупција, социјалниот мир, мирното разрешување на
конфликтите и одржливиот економски, индустриски и технолошки развој.101
Задачите и целите кои се приоритет на безбедносната политика, НРК ги
исполнува преку елементите на својот безбедносен систем, за кои ќе стане збор подоцна.
3.1.1 Надворешната безбедносна политика на НР Кина
Степенот на безбедност на НРК е значително унапреден во периодот по

завршувањето на Студената војна, но тоа не значи дека повеќе не постојат закани и
ризици. Со зголемувањето на безбедносните и национални интереси, се повеќе
безбедносни проблеми ќе испливуваат на површина. Заканата од директна воена
инвазија генерално е исчезната, но отворените прашања околу границите со некои од
соседните држави, сепаратистичките активности, економските закани и ризици,
101
Zhang Qingmin, China’s Diplomacy, (Singapore, Cengage Learning Asia ltd, 2011), 21.
59
нерешениот статус на Тајван, се уште се присутни и можат лесно да се претворат во
безбедносен проблем.
Главната стратешка цел на НРК, а со тоа и на надворешната безбедносна
политика е таа да стане модерна и индустриски развиена држава. Еден од главните
услови тоа да се постигне е со избегнување на воени конфликти кои би можеле да го
сопрат и уништат нејзиниот економски развој. Од основањето на НРК, односно од 1949
година, па до 1979 година, таа учествувала во 6 воени конфликти, што во просек би
значело по 1 воен конфликт на секои 5 години, кои разорувачки се одразиле врз
нејзината економија.102 Од 1980 година, НРК успешно избегнувала да биде инволвирана
во воени конфликти и на тој начин придонела за создавање безбедно опкружување на
подолг рок.
Второ, кинеската надворешна безбедносна политика во стремежот да создаде
безбедно опкружување, насочена е кон избегнување конфронтација со САД на среден и
долг рок.
Трето, формирање колективен систем на безбедност во Азиско-Пацифичкиот
регион, кој би го зацврстил мирот и безбедноста во регионот, би превенирал „трка за
вооружување“ на државите и би го уништил митот за „Кинеската закана“, кој има
негативен импакт врз односите со другите држави.
Четврто, одржување стабилност на регионот, бидејќи секој воен, политички или
економски потрес би создал сериозни последици врз националните интереси на НРК.
Петто, одржување на сопствениот нуклеарен капацитет и спречување на
пролиферација на нуклеарно оружје. Имено, нуклеарниот потенцијал има тројно дејство,
односно да се заштити НРК од надворешна инвазија или агресија, да одржи стратешки
баланс кој би превенирал воен судир со останатите големи сили и да го задржи својот
престиж како голема сила.
Шесто, создавање модерна и силна армија, чија примарна цел е одбрана на
независноста, суверенитетот и територијалниот интегритет на НРК.103
102
1.Корејската војна 1950-1953 год.; 2. Бомбардирањето на Јинман и Мацу островите во 1958 год.; 3.
Сино-индиската војна 1962 год.; 4. Советско-кинескиот пограничен воен конфликт 1969 год.; 5. Воениот
конфликт во Јужното кинеско море од 1974 год.; 6. Кинеско-виетнамскиот пограничен воен конфликт 1979
год.
103
Yan Xue-Tong, Analysis of China’s National Interests, (East Asia Peace and Security Initiative, 2002), Chapter 5.
60
3.2 Безбедносен систем
Голем број кинески владини тела се задолжени за внатрешната безбедност и

националната одбрана на НРК. Таквите тела, генерално може да се поделат на цивилни,
воени и паравоени сили. Безбедносниот систем на НРК го сочинуваат Министерството
за државна безбедност, Министерството за јавна безбедност, Централната воена
комисија, Народните вооружени сили во чии редови влегуваат Народно-
ослободителната армија, Народната вооружена полиција и милицијата, државниот
судски, јавно-обвинителен и казнен систем.
Во спроведувањето на своите надлежности, членовите на безбедносниот систем
често се преклопуваат во вршењето на своите функции, со единствена разлика во своите
примарни функции и својот команден синџир. Примарните цели на безбедносните
систем на НРК, се заштита на територијалниот интегритет, суверенитет и независност,
заштита на уставниот и општествен поредок, одржување на јавната безбедност,
спречување на криминални и терористички активности, заштита на своите граѓани,
заштита на економскиот и индустрискиот развој итн.
3.3 Структура на безбедносниот систем
3.3.1 Министерство за државна безбедност
Министерството за државна безбедност е формирано во 1983 година со примарна

цел да се грижи за безбедноста на државниот систем, во насока на борба против
шпионажа, субверзивни активности и контра-револуционерни елементи. Тоа
претставува главна разузнавачка и контра-разузнавачка организација на НРК, одговорно
за борба против шпионажа, за спречување, контрола и сузбивање на илегални
активности, кои ги загрозуваат националните интереси и правниот и општествен
61
поредок на НРК, заштита на социјалистичкиот развој и заштита на државната
безбедност и државните тајни.104
Принципот на работа на Министерството за државна безбедност се дели на
линиски и територијален. По своите карактеристики, тој е цивилен систем кој е
директно подреден по принцип на субординација на Државниот совет и неговиот
Премиер.
3.3.2 Министерство за јавна безбедност
Министерството за јавна безбедност е надлежно за спроведување на полициските

операции, за спроведување на законот, борбата против криминалот, заштита на јавната
безбедност, заштита на внатрешната политичка, економска и информациона безбедност.
Приближно 1.7 милиони полициски службеници влегуваат во редовите на МЈБ,
поделени по територијален и по линиски принцип, вршејќи различни полициски работни
задачи.
Од 2001 година, по наредба на МЈБ, во секој поголем град се формирани анти-
демонстрантски единици, кои во својата опрема предвидуваат борбени возила и
транспортери, како и софистицирани и специјални видови на оружје и заштитна опрема.
Службениците на МЈБ можат да бидат униформирани и цивилни, кои имаат сопствен
систем на чинови, образовни установи и центри за тренинг. Нивниот синџир на команда
се простира од локалните станици, преку окружните и провинциските власти, па се до
централните власти во Пекинг.105
По своите карактеристики, МЈБ е цивилен систем кој е директно подреден по
принцип на субординација на Државниот совет и неговиот Премиер.
104
Dennis J. Blasko, The Chinese Army Today – Tradition and Transformation for the 21st Century, (New York,
Routledge, Taylor&Francis Group, 2006), 18.
105
Ибид...17.
62
3.3.3 Народна воена полиција
НВП 106 е паравоена организација, која не е дел од Народно-ослободителната

војска, и е двојно подредена на Централната воена комисија и Државниот совет. Според
Законот за Национална одбрана, примарната задача на НВП е заштита и одржување на
јавниот ред и мир, додека пак секундарната задача е обезбедување локална одбрана за
време на воена состојба.
НВП брои околу 1.5 милиони службеници, кои се поделени во различни единици
на ниво на дивизии, со различен делокруг на надлежности и работни задачи, во кои
спаѓаат заштита на аеродромите, пристаништата и копнените граници, заштита на
шумите, водните системи и рудниците, обезбедуваат одредени високи политички
претставници и се грижат за безбедноста во цивилните затвори.107
3.3.4 Народна милиција
Народната милиција е паравоена организација, која е составена од машки лица

кои се вработени во цивилниот сектор, на возраст од 18-35 години и служи како
резервен состав на вооружените сили на НРК. Таа служи како помошно средство на
КНА, обезбедувајќи и заштита, транспорт и логистика. Во дадени услови, Народната
милиција се користи за репарација на инфраструктурата, за подршка на полициските и
воените сили во државата, за заштита и спасување при пожари и елементарни непогоди
итн.
.
106
Потребно е да се направи разлика помеѓу НВП и воената полиција на Народно-ослободителната војска
на НРК, бидејќи станува збор за две сосема различни по организација и функција, вооружени сили.
107
Dennis J. Blasko, The Chinese Army Today – Tradition and Transformation for the 21st Century, оп.цит... 24.
63
3.3.5 Министерство за национална одбрана
МНО е владино тело со двојна хиерархиска подреденост на Државниот совет и

Централната воена комисија, формирано со одлука на Националниот народен конгрес во
1954 година. Неговите примарни одговорности се да менаџира со воените сили,
системот на регрутација, организациското поставување, опремата, обуката, военото-
научно истражување, како и со системот на исплата и чинови на офицерите,
подофицерите и војниците.
Меѓутоа, во реалноста, овие надлежности спаѓаат директно во рамките на
Централната воена комисија и нејзините 4 генерал-штаба, така што МНО најчесто служи
како претставник на ЦВК и КНА во странство. Во суштина, МНО назначува воени
аташеа во странски држави и ја спроведува комуникацијата со странските воени сили и
претставници.108
Министерот за национална одбрана, е истовремено и заменик-претседател на
ЦВК, Државен советник и член на партиското Политбиро, од каде ја црпи реалната моќ
да учествува во военото, владиното и партиско одлучување.109
3.3.6 Централна воена комисија
Врховната команда и контрола врз кинеските вооружени сили ја има Централната

воена комисија, која е државен орган кој одговара пред Државниот совет и пред
Националниот народен конгрес. Комисијата претставува главен креатор на воената и
одбранбената политика на НРК, чиј претседател, избран од ННК, претставува врховен
командант на вооружените сили на НРК.
Во реалноста, постои преклопување на партиската и државната воена комисија,
на тој начин што и двете имаат исти членови и претседател, на начин што партијата
обезбедува директна контрола над воениот апарат. За претседател на комисијата по
108
Види повеќе кај Dennis J. Blasko, the Chinese Army Today – Tradition and Transformation for the 21st
Century...
109
http://www.sinodefence.com/organisation/command/mnd.asp, пристапено на 03.10.2019 година.
64
правило се избира Генералниот секретар на ККП, кој воедно е и Претседател на НРК, во
чија работа му помагаат неколку вице-претседатели на комисијата, од кои еден е
Министер за национална одбрана. Останатите членови на комисијата се директорите на
четирите генерал-штабови, како и командантот на авијацијата, морнарицата и
стратешката артилерија.110
ЦВК, своите одлуки и политики ги спроведува преку 4 генерал-штабови и тоа:111
- Генерал-штаб задолжен за операции, разузнавање, електронско војување,
комуникации, обука, мобилизација, надворешни работи и картографија.
- Генерал-штаб за политички прашања, одговорен за идеолошка и политичка
подобност на КНА, со агитациско-пропагандни функции.
- Генерал-штаб за логистика, задолжен за финансии, воени залихи, здравствени
услуги и воен транспорт.
- Генерал-штаб за вооружување, задолжен за оружјето и опремата на КНА,
вклучувајќи одржување, поправка и муниција, како и истражување, развој и
тестирање на оружја и муниција.
ЦВК има директна контрола над Националниот универзитет за одбрана и Воената
академија и директно врши надозр и контрола над работата на Народниот комитет за
вооружени сили.. Вице-претседателот на ЦВК е воедно и член на Националниот комитет
за одбрана и мобилизација.
3.3.7 Кинеска народно-ослободителна армија
КНА е главен дел од кинеските вооружени сили, формирана на 01.08.1927

година од страна на ККП. КНА е составена од 5 армиски рода, односно, од копнени
сили, воздухопловни сили, морнарица, ракетни сили и сили за стратешка поддршка. Тие
се поделени на 5 воени региони и тоа112:
110
Види повеќе кај Anthony H. Cordesman, China Millitary Organization and Reform, (Washington, CSIS, 2016).
111
Dennis J. Blasko, The Chinese Army Today – Tradition and Transformation for the 21st Century, оп.цит.... 29-
30.
112
Оваа регионална поделба не важи за морнарицата и силите за стратешка поддршка... види повеќе кај
Anthony H. Cordesman, China Millitary Organization and Reform, (Washington, CSIS, 2016), 12-13.
65
- Источен воен регион со главна команда во Нанџинг
- Јужен воен регион со главна команда во Гуанжу
- Западен воен регион со главна команда во Ченгду
- Северен воен регион со главна команда во Шенјанг
- Централен воен регион со главна команда во Пекинг
Имено, во состав на КНА влегуваат и кинеските специјални воени сили, кои се
малубројни, но високо-обучени за мулти-комплексни и специјални задачи на копно, вода
и воздух.
КНА не е подредена на Министерството за национална одбрана, туку е подредена
на ЦВК, почитувајќи го принципот на цивилна контрола. Врховен командат на КНА е
претседателот на ЦВК, кој воедно е и Претседател на НРК и Генерален секретар на ККП.
Според Законот за национална одбрана 113 , КНА е професионална армија, со
примарна одбранбена задача. Армијата, кога е неопходно, може да се употреби во
одржување на јавниот ред и мир, но само во согласност со внатрешната легислатива.
Резервните единици се обучуваат во мирновременски услови, можат да бидат
активирани и употребени за одржување на јавниот ред и мир, а во време на воена
состојба, според одредбите за мобилизација, истите влегуваат во активниот состав на
КНА.
3.3.7.1 Копнени сили на КНА
Копнените сили на КНА бројат околу 915 000 активен персонал во борбените
единици, распоредени во 18 армиски групи114. Нивната примарна улога е да служат за
копнено војување и борба, односно за:
- Одговор на воени закани;
113
Според чл. 22 од Законот за национална одбрана, усвоен на петтата седница на осмиот ННК и објавен
со Наредба бр. 84 од Претседателот на НРК, на 14.03.1997 година. Повеќе за законот на
http://www.npc.gov.cn/zgrdw/englishnpc/Law/2007-12/11/content_1383547.htm.
114
Од 2015 година, според планот за трансформација и модернизација на кинеските вооружени сили,
истите се редуцирани на 13 армиски групи. Според Воената стратегија на НРК, модернизацијата на КНА е
насочена кон создавање мали, оперативни и мултифункционални единици, способни за учество во
здружени, меѓународни, мултидимензионални и одржливи операции.... China Military Power – Modernizing
a Force to Fight and Win, Defense Intelligence Agency, (2019), 55.
66
- Заштита на суверенитетот, територијалниот интегритет и кинеските
национални интереси;
- Учество во системите на колективна безбедност и одржување регионален и
светски мир;
- Обезбедување политичка безбедност и социјална стабилност;
- Помош за заштита и спасување во кризни ситуации.
Копнените сили на КНА се составени од:115

- Пешадиски единици, кои се делат на моторизирани, механизирани и
планински;
- Оклопни единици, кои се делат на тенковски и механизирани;
- Артилерија;
- Против-воздушна одбрана;
- Авијација, составена од хеликоптери и беспилотни летала;
- Инженерски единици;
- Единици за хемиска одбрана;
- Единици за врски и комуникација, мобилни и фиксни;
- Единици за електронско војување;
- Единици за логистика, во кои влегуваат и единиците за транспорт и санитет;
- Единици за вооружување, одговорни за за одржување и поправка на воената
опрема, оружјето и муницијата.
3.3.7.2 Воздухопловни сили на КНА
Воздухопловните сили на КНА бројат над 2500 борбени авиони, вклучувајки

ловци, стретешки и тактички бомбардери и мултимисиски тактички авиони. Улогата на
воздухопловните сили на КНА е да служат како сеопфатни стратешки сили, способни да
обезбедат воздушна супериорност на краток, среден и долг домет. Во линија со
стратешката потреба на НРК, фокусот и способноста на воздухопловните сили на КНА,
115
China Military Power – Modernizing a Force to Fight and Win, (Defense Intelligence Agency, 2019), 58-62.
67
се насочени во развој на способноста за ефективни офанзивни и дефанзивни операции
внатре и надвор од „територијалното небо“, за рано предупредување од можни
воздушни воени напади, анти-ракетна одбрана и сложени десантно-диверзантски
операции.116
Генерално, воздухопловните сили на КНА се делат на: бомбардери, ловци,
воздухоплови за рано предупредување, ПВО, беспилотни воени летала, воени
транспортери и десантни единици.117
3.3.7.3 Морнарица на КНА
Главната команда на морнарицата на КНА е сместена во Пекинг, која е поделена

на три флоти: Северноморска флота сместена во Ќингдао, Источноморска флота
сместена во Нингбо и Јужноморска флота сместена во Јанџијанг. Овие флоти се делат на
флотили, групи и сквадрони и имаат оперативна команда над силите во областите за кои
се одговорни. Морнарицата на КНА е одговорна за сите поморски операции, како и за
заштита на суверенитетот на територијалните води, заштита на крајбрежјето и
поморските права и интереси на НРК.118
Фокусот на моменталната стратегија на морнарицата на КНА е активна одбрана
во територијалните и крајбрежните води, додека во иднина, истата се стреми кон
комбинација на активна одбрана во територијалните води и одбрана и заштита во
отвореното море. Тоа ја означува неопходната потреба КНА да изгради силна и модерна
поморска воена сила, која ќе биде способна да ги заштитува економските и трговски
интереси и права на НРК секаде во светот. Во таа насока е и производството на првиот
116
Ибид... 83.
117
Поголемиот дел од ловците и бомбардерите на НРК се од третата и четвртата генерација, додека се
уште се работи на програмата за унапредување и производство на летала од петтата генерација. ПВО од
2018 година е снабдена со руските С-400 Триумф земја-воздух системи, кои се модифицираат за
кинеските воени потреби.
118
Види повеќе кај China Military Power – Modernizing a Force to Fight and Win, (Defense Intelligence Agency,
2019).
68
кинески носач на авиони, како и развојот на програмата за изградба на нови модерни,
оперативни и мултифункционални носачи на авиони.119
3.3.7.4 Ракетни сили на КНА
Ракетните сили на КНА се од стратешко значење за НРК. Тие во својот состав

вклучуваат нуклеарни и конвенционални ракети, компатибилни на кинеската стратегија
на одвраќање на нуклеарен напад од странски сили. Тие поседуваат балистички ракети
со краток домет, балистички ракети со среден домет од 800-1000км и балистички ракети
со долг домет од над 1500км, со капацитет да носат нуклеарни боеви глави.
Ракетните сили на КНА се под директна команда на ЦВК и нејзините наредби се
должни да ги почитуваат прецизно, во насока на прифатеното правило да употребат
нуклеарна сила, само доколку врз НРК биде извршен нуклеарен напад. Нивната
организациска поделба вклучува единици за управување со нуклеарни ракети, единици
за управување со конвенционални ракети, единици за поддршка, центри за обука и
развој, институт за научно истражување и команден центар. Оперативните единици се
поделени на ракетни бази, ракетни бригади и лансирни батаљони.120
3.3.7.5 Сили за стратешка поддршка на КНА
На крајот од 2015 година, НРК ги основаше Силите за стратешка поддршка на

КНА, во чиј домен на работа и надлежности влегуваат вселенското, електронското и
сајбер војувањето. Формирањето на Силите за стратешка поддршка всушност значеше
обединување на сите елементи од горенаведените надлежности, кои беа распространети
низ различни организации во рамките на КНА. 121
Во таа насока, Силите за стратешка поддршка на КНА, во која се обединети
сајбер-извидувањето, сајбер-нападот и сајбер-одбраната, претставува стратешко
119
Anthony H. Cordesman, China Military Organization and Reform, (Washington, Center for Strategic and
International Studies, august 2016), 18-20.
120
Види повеќе кај Dennis J. Blasko, The Chinese Army Today – Tradition and Transformation for the 21st
Century...
121
Anthony H. Cordesman, China Military Organization and Reform, (Washington, Center for Strategic and
International Studies, august 2016).
69
согледување на раководството на НРК, за опасноста од се почестите хибридни закани и
степенот на разорувачките ефекти кои ги ефектуира хибридното војување врз модерните
држави.
3.4 Нуклеарно оружје
НРК инвестира значителни ресурси во одржување на ограничена нуклеарна сила

која има моќ да одврати непријателски нуклеарен напад. Нејзината стратегија се состои
од тоа дека ќе употреби нуклеарна сила, само и исклучиво во случај доколку биде
нуклеарно нападната од странска сила. Нуклеарната сила се развива само во духот на
самоодбраната и претставува темел на заштитата на националниот суверенитет и
територијален интегритет. Тоа значи дека НРК никогаш не би се заканила со употреба
на нуклеарно оружје ниту пак би се впуштила во трка за нуклеарно вооружување со
било која држава.122
Во таа насока, важно е да се спомене дека НРК го ратификувала Договорот за
непролиферација на нуклеарно оружје 123
кој се состои од три столба и тоа:
Непролиферација на нуклеарно оружје; Разоружување и право да се користи
нуклеарната енергија во мирнодопски намени.
122
China Military Power – Modernizing a Force to Fight and Win, (Defense Intelligence Agency, 2019), 36-37.
123
Договорот (Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons), претставува напор на меѓународната
заедница во насока на спречување на ширење на нуклеарното оружје и технологија, промоција на
користењето на нуклеарната енергија во мирнодопски цели и намалување на постоечкиот нуклеарен
арсенал кај државите. Договорот е резултат на преговорите на т.н. Комитет на 18-те држави во рамките на
ОН и истиот стапува во сила во 1970 година. НРК пристапила кон Договорот во март, 1992 година. Повеќе
за Договорот на https://www.un.org/disarmament/wmd/nuclear/npt/.
70
Глава 4 – Односите на НР Кина со моќните држави, соседите и други држави во
контекст на меѓународната безбедност
4.1 Односите на НР Кина со моќните држави
4.1.1 Односите со САД
Меѓународните односи на НРК и САД, во својот развоен пат, започнуваат по

завршувањето на кинеската граѓанска војна во 1949 година, во која ККП на Мао Це Тунг
обезбеди политичка моќ и контрола над целокупната кинеска копнена територија со
исклучок на Хонг Конг, Макао, неколку острови и Тајван. Во тој период, САД продолжи
да ја признава тајванската влада на Чанг Кај Шек, како единствен легитимен
претставник на Кина, земајќи место во ОН како претставник на кинескиот народ. Година
подоцна, САД и НРК се најдоа на спротивните страни на Корејската војна, која
резултираше со поделба на корејскиот полуостров на 38-та паралела, помеѓу
комунистичката Северна Кореја и демократската Јужна Кореја. За НРК, тоа
претставуваше победа, бидејќи истата обезбеди безбедна тампон-зона на територијата на
денешна Северна Кореја, која во минатото често пати била користена како појдовна
точка за странските освојувања на Кина.
Во периодот до 1971 година, НРК и САД имаат ограничена меѓународна
комуникација, користејќи посреднички дипломатски канали на повеќе држави, кои
служат како средство за нивна меѓусебна комуникација. 124 Во истиот период, како
резултат на се поагресивната надворешна политика на СССР, како и промената на
геополитичката динамика на Студената војна, НР Кина и САД започнуваат да го
менуваат својот надворешно-политички курс. Во 1971 година, Државниот секретар на
САД Хенри Кисинџер тајно ја посетува НРК, каде ја подготвува историската посета на
својот претседател Ричард Никсон, која се случи година подоцна. Истата година, САД ја
поддржаа резолуцијата на Генералното собрание на ОН, со која се признава НРК како
124
Освен Женевските разговори кои подоцна стануваат Варшавски разговори, како посредници во
комуникацијата за воспоставувањето на меѓусебните дипломатски односи, САД и НРК ги користат
Романија и Пакистан.
71
единствен легитимен претставник на Кина и кинескиот народ, со што автоматски
тајванските претставници го изгубија своето место во ОН.125
Во 1979 година, НРК и САД воспоставуваат дипломатски односи, кои беа
проследени со едно од вкупно трите заеднички комуникеа, кои НРК ги смета за темел на
односите со САД. Во истото, САД ја препознаваат и признаваат политиката на „Една
Кина“ и Тајван како дел од неа, додека пак НР Кина прифаќа САД и Тајван да одржуваат
културни, трговски и други неофицијални односи. 126
Со завршувањето на Студената војна и распаѓањето на Советскиот Сојуз, заврши
и потребата за насочување на кинеско-американските односи, како заедничка стратешка
потреба за одржување рамнотежа со заедничкиот потенцијален непријател – Советскиот
Сојуз. Со тоа започна нова ера на меѓусебни односи, кои беа проследени со многу
подеми и падови, како што се третата „Тајванска криза“127, приемот на НРК во СТО,
бомбардирањето на кинеската амбасада во Белград од страна на американски
бомбардери, соработката во борбата против тероризмот после терористичкиот напад на
„Кулите Близначки“ во Њу Јорк, заедничкиот придонес при постигнувањето на
договорот за нуклеарната програма на Иран, итн.
За време на претседателствувањето на Доналд Трамп, администрацијата на САД
изврши стратешка промена на правецот на водење на надворешната политика, со тоа
што во Националната безбедносна стратегија се предвидува борба против ривалството
на НРК, Русија, Северна Кореја, Иран и транснационални групи од ризик, која поставува
за императив САД да ја редизајнираат нивната политика од минатото, врз основа на тоа
што НР Кина и Русија ќе се сметаат за ревизионистички сили, кои ја предизвикуваат
американската доминација, влијание и интереси, обидувајќи се да ја загрозат
американската безбедност и просперитет. 128 Во таа насока се и наметнатите трговски
забрани и ограничувања на американскиот увоз на кинески производи, што резултираше
со реципроцитет од страна на кинеските власти. Но и покрај тоа, официјалните
125
Хенри Кисинџер, „Повторно воспоставување на односите: Првите средби со Мао и Џоу“, во За Кина,
(Скопје, Арс Ламина, 2016), 261-301.
126
Трите заеднички комуникеа на САД и НРК... http://www.china-embassy.org/eng/zmgx/doc/ctc/.
127
Повеќе за „Tајванските кризи“ кај James R. Lilley and Chuck Downs, Crisis in the Taiwan Strait, (Washington,
NDUP, 1997).
128
Целиот документ на https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2017/12/NSS-Final-12-18-2017-
0905.pdf пристапено на 28.10.2019 година.
72
претставници на НРК и САД, почнувајќи од нивните претседатели, па се до политичките
и државните претставници на исто ниво од различни ресори, редовно одржуваат средби,
кои ги користат како мост за надминување на сите недоразбирања и пречки.
Важноста на врските на НР Кина со САД е рефлектирана во следните
размислувања. Прво, нивните стабилни билатерални односи се од круцијално значење за
Пекинг да стекне и одржи доверба, дека меѓународното опкружување е мирољубиво, со
цел да се насочи кон домашниот економски развој, кој е од витално значење за
кинескиот севкупен раст. Второ, брзиот економски развој на НР Кина, придонесе САД
да станат есенцијален пазар на добра, капитал, технологија и менаџерска експертиза, кои
и недостауваа на НР Кина. Трето, американската политика кон НР Кина и Тајван, во
иднина може да придонесе за нивна мирна реунификација, од причина што истата во
себе повеќе не вклучува негирање на целовитоста на кинеската територија.129
Напорите за градење на стратешко партнерство помеѓу НР Кина и САД се движат
во насока на заедничко дејстување и блиска соработка за решавање на прашањата кои
претставуваат закана за меѓународниот мир и безбедност, продлабочување и
зајакнување на нивните билатерални односи со цел одржување на стабилноста и
безбедноста во регионот и светот и остварување блиски економски и трговски врски врз
основа на заеднички економски бенефит. Во интерес на продлабочувањето на ваквото
партнерство е воспоставувањето на директна врска помеѓу Пекинг и Вашингтон,
одржувањето на редовни состаноци помеѓу државни, воени и политички претставници
на исти нивоа, како и заедничките напори и континуираната соработка во борбата
против тероризмот, транснационалниот организиран криминал и пролиферацијата на
оружје за масовно уништување.
Од витален интерес на НР Кина е да одржува стабилни и кооперативни односни
со САД. Кинеските политички планери и државни претставници, стратешкото
партнерство со САД се обидуваат да го развиваат и унапредуваат двострано, односно да
ги продлабочуваат воените, дипломатските и економските односи, истовремено
негирајќи го критицизмот и осудата од Вашингтон за односот на Пекинг кон
129
Avery Goldstein, Rising to the Challenge – China’s Grand Strategy and International Security, (Stanford
University Press, 2005), 143.
73
демократските активисти и религиозните малцинства, кои во очите на кинеското
раководство, претставуваат закана за единството и стабилноста на НР Кина.
Но сепак, вредно е да се спомене дека и покрај сите напори за градење на
стратешко партнерство помеѓу НР Кина и САД, се уште постојат големи разлики и
судир на интереси помеѓу истите.
НР Кина нема намера да се откаже од својата аспирација да постигне поголемо
меѓународно влијание, дури и ако тоа е во одредена мера спротивно на американскиот
интерес за зачувување на својата меѓународна доминација и супериорност. Стратешкото
партнерство со САД е дизајнирано за подобро справување на НР Кина со
потенцијалните ограничувања кои произлегуваат од супериорноста на САД, со цел
истите да не бидат пречка за нејзиниот раст и развој. Од друга страна, негирањето на
такво парнерство од страна на САД би придонело Пекинг да им даде привилигиран
економски третман на останатите партнери (на пр. ЕУ и Јапонија), да ја отежни
американската дипломатија преку користење на своето право на вето во СБ на ОН, да ја
ограничи контролата на извоз на воена технологија во држави, кои се во сферата на
безбедносен интерес на САД, да го одложи своето учество во договори кои вклучуваат
режим на непролиферација на чувствителна воена технологија, да ја ограничи својата
соработка во борбата против тероризмот, особено во Централна Азија и да не
придонесува во намалувањето на регионалната тензија на корејскиот полустров и Јужна
Азија.130
НР Кина и САД, иако се соочуваат со големи разлики во однос на внатрешно-
политичките системи, тие сепак имаат идентични национални интереси во однос на
меѓународните безбедносни прашања. Таквиот заеднички интерес, ја вклучи НР Кина во
координираниот меѓународен напор за ограничување на нуклеарната програма на
Северна Кореја: САД има интерес за намалување на капацитетот на, за нив
„непредвидливата“ С.Кореја, додека НР Кина има интерес за елиминација на причините
кои Пјонгјанг ги генерира во насока на потенцијално поставување на балистички
ракетни системи на САД во опкружувањето на НР Кина. Таквиот заеднички
меѓународен интерес на НРК и САД, доведе до заедничка осуда на Индија за нејзините
нуклеарни проби, односно Вашингтон има интерес за зачувување на интегритетот на
130
Avery Goldstein, Rising to the Challenge – China’s Grand Strategy and International Security, оп. цит... 146.
74
меѓународната забрана за непролиферација и развивање на нуклеарно оружје, додека НР
Кина го смета за безбедносна закана развојот на нуклеарниот потенцијал на Индија,
поради тоа што истото може да предизвика дополнителен развој на исламски
екстремизам во Пакистан, а тоа да генерира безбедносни импликации во кинеската
провинција Синкјанг, во која живее муслиманско малцинство. Заеднички безбедносен
интерес за НР Кина и САД е и руско-индиското воено партнерство, односно руското
вооружување на Индија, кое може да придонесе кон нова трка за вооружување во
регионот.131
4.1.2 Односите со Русија
Кинеско-руските односи, од историски аспект може да се поделат на неколку

периоди и тоа:
 За време на Царска Русија,
 периодот помеѓу двете светски војни,
 во Советската ера и
 во пост-советска ера.
Од интерес на овој труд, ќе бидат разгледани кинеско-руските односи во пост-
советска ера, со акцент на нивното стратешко партнерство и меѓународната безбедносна
соработка.
Со дисолуцијата на Советскиот Сојуз, се отворија нови можности за НР Кина, за
надминување на проблематичните политички и безбедносни прашања со нејзиниот
најголем сосед и наследник на СССР – Руската Федерација. Од 1992 година, кинеско-
руската соработка се унапредува и надградува на секое поле, така што Руската
Федерација стана нејзин најголем извозник на оружје и воени технологии, кои се од
круцијално значење за напредокот и модернизацијата на КНА, а нивната годишна
131
Ибид... 151.
75
трговска размена достигнува до 60 милијарди американски долари, со проекции за
размена од 200 милијарди долари до 2024 година.132
Повеќе од 50% од рускиот извоз во НР Кина го сочинуваат производи од областа
на енергетиката, а во 2014 година НР Кина и Русија потпишаа договор од 400 милијарди
долари за снабдување на кинеската економија со руски гас, со што НР Кина стана втор
најголем консумент на природен руски гас, (најголем консумент на руски гас е
Германија), а Русија го зголеми за 25% извозот на гас во неевропски држави.133
Стратешкото партнерство на НРК со Русија формираше парадигма за Пекинг во
односите со другите големи сили. Посетата на Борис Јелцин во 1992 година на НРК, ги
постави темелите за напредокот на кинеско-руските односи во пост-советска ера, кој
најпрво резултираше со „пријателски односи“, за потоа да еволуира во „конструктивно
партнерство“ и подоцна „стратешко партнерство“. За НРК тоа претставуваше нов вид на
меѓудржавни односи, кои се карактеризираат со „неконфронтација“ и „ненаштетување
на трети држави“, парадигма на која се повикуваат во своите меѓународни односи со
останатите држави, без разлика на нивниот статус во меѓународниот поредок.134
Но, кај одредени теоретичари од областа на меѓународните односи, како на пр.
Andrea Kendall Taylor135, David Shullman136 и Michael O Hanlon137, оваа квалификација на
НРК во однос на нејзиното формирање на стратешко партнерство со Русија, буди
сомнеж, поради геополитичките услови и меѓународната констелација во која е
формирано, од причина што истото се појави во време на зголемена вознемиреност од
американската доминација во Европа и Азија. Од друга страна пак, потребата на
кинеската армија од нови и модерни воени технологии кои ги поседуваше Русија, како и
потребата на руската економија да се прошири на големиот и се повеќе незаситувачки
кинески пазар, значително придонесоа кон формирање на стратешко партнерство помеѓу
Пекинг и Москва. Во тој поглед, ваквото кинеско-руско партнерство, иако ја содржи
132
https://sputniknews.com/business/201809271068375971-russia-china-trade-boost/ пристапено на
30.10.2019 година.
133
https://www.nytimes.com/2014/05/22/world/asia/china-russia-gas-deal.html пристапено на 30.10.2019
134
Avery Goldstein, Rising to the Challenge – China’s Grand Strategy and International Security, оп.цит... 135.
135
Директор на Трансатлантската програма за безбедност при Центарот за нова американска безбедност
и професор на Школата за надворешни работи на Универзитетот во Џорџтаун.
136
Виш советник на Меѓународниот републикански институт и Трансатлантската програма за безбедност
при Центарот за нова американска безбедност.
137
Директор во центарот за истражување на Foreign Policy и Brookings Institute, член на International
Institute for Strategic Studies, професор на Универзитетот во Сиракуза, Њу Јорк.
76
важноста на нивните паралелни стратегиски интереси, тоа нема карактеристики на
конвенционален меѓудржавен сојуз, туку служи како механизам, преку кој се стимулира
решавањето на проблематичните прашања помеѓу двете држави, кои во советската ера,
резултираа со неколку вооружени конфликти во пограничните зони, проследени со
зголемено ниво на тензија и страв од сеопшт воен напад.138
Американските воени операции во Персискиот Залив и особено на Балканот, за
време на 90-ти години, покажаа дека не постојат повеќе држави и меѓународни
организации кои може да го ограничат американското воено дејствување, во било кој
дел од светот. Имајќи го предвид фактот, дека НРК и Русија имаат територии над кои се
обидуваат да воспостават суверенитет и контрола (како на пр. Чеченија, Тибет и Тајван),
кај двете постои зголемена загриженост за можната улога која САД би одлучил да ја
одигра во однос на нивните стратешки интереси. Најважните елементи во стратешкото
партнерство со Русија, НРК ги опишува не само како „близок и редовен контакт помеѓу
државните лидери и политички претставници од областа на надворешните работи,
националната одбрана, јавната безбедност, економијата, науката и технологијата“, туку
и како потреба за спротивставување и спречување на “меѓународниот хегемонизам и
политика на моќ“. Тоа, исто така во себе содржи и декларација за заедничко почитување
на основните принципи на меѓународното право, спротивставување на секој обид за
употреба на сила или закана кон други држави, мешање во нивните внатрешни работи,
како и почитување на независноста, територијалниот интегритет и суверенитет на сите
држави, без разлика на нивната големина и моќ.139
Стратешкото партнерство меѓу НРК и Русија се движи во правец на нивните
заеднички стратешки интереси за создавање меѓународни услови на светски
мултилатерализам, во кој централно место би имале ОН. Во таа насока, НРК и Руската
Федерација си обезбедуваат меѓусебна поддршка во меѓународните институции, а како
пример за тоа е кинеското лобирање за рускиот прием во Светската трговска
организација и Азиско-пацифичкиот форум за економска соработка.
Соработката и партнерството на НРК и Русија, доведоа до формирање на
Шангајската организација за соработка со седиште во Пекинг, која всушност настана
138
Avery Goldstein, Rising to the Challenge – China’s Grand Strategy and International Security, оп.цит... 137.
139
Ибид... 139-140.
77
како производ на институционализирањето на нејзиниот претходник – „Шангајската
петорка“. Тоа претставуваше модел на регионална колективна безбедност и економско-
политичка унија, преку која НРК и Русија ги обликуваа на свој начин регионалните
меѓудржавни односи. Главно одлучувачко тело на Шангајската организација
претставува Советот на шефови на држави, кој се состанува еднаш годишно, и носи
одлуки за сите прашања кои се од важност за Организацијата.
Во таа насока е и формирањето на БРИКС 140 , која ја сочинуваат држави чија
вкупна популација изнесува повеќе од 3 милиони луѓе и чија примарна цел е економски
развој на своите членки.
4.1.3 Односите со ЕУ
Бидејќи НРК препознава дека заедничката надворешна политика на ЕУ сеуште е

цел, а не реалност, таа симултано го развива своето партнерство и соработка со трите
водечки европски држави (Франција, Германија и Велика Британија), од една страна, и
со супранационалните институции на ЕУ од друга страна. Првиот самит помеѓу НРК и
ЕУ од април 1998 година, значеше почеток на нова ера на меѓународни односи и
соработка помеѓу двете сили, со тоа што НРК се согласи да и даде на ЕУ привилигиран
партнерски статус, додека пак ЕУ ја отфрли етикетата за кинеската „непазарна
економија“, што значеше отворање на кинескиот пазар за европските компании. Истата
година, Советот на ЕУ го ратификуваше ваквото партнерство со НРК, со што всушност
го означи почетокот на продлабочувањето на нивните меѓусебни односи.141
Партнерството помеѓу НРК и ЕУ е засновано врз заеднички интереси и
предизвици, формализирано и институционализирано, на тој начин што обезбедува
континуиран дијалог и редовни средби помеѓу нивните претставници на различни нивоа.
Од страна на Европската комисија и кинеското Министерство за надворешни работи
редовно се изготвуваат стратешки документи за комуникацијата и развојот на нивните
140
Бразил, Русија, Индија, Кина и Јужноафриканската Република.
141
Avery Goldstein, Rising to the Challenge – China’s Grand Strategy and International Security, оп.цит... 160-
162.
78
меѓусебни односи. НРК во своите стратешки документи, ја идентификува ЕУ како една
од главните сили во светот, со која се стреми да има блиски политички врски и
континуирана економска соработка, која има важна улога во регионалните и
меѓународните односи, делејќи заеднички интереси за мултилатерален меѓународен
поредок. 142
НРК и ЕУ имаат мултикомплексна соработка, која во себе вклучува многу сфери ,
но економските односи, трговијата, европските инвестиции во НРК и кинескиот извоз на
европскиот пазар, доминираат во нивните меѓународни односи. Целта на НРК е да ги
одржи силните економски и трговски врски со ЕУ и нејзините држави-членки,
обидувајќи се да се осигура дека проблематичните прашања како Тибет, човековите
права и Тајван, нема да го загрозат нивниот развој.
Со економски речник, ЕУ е најголемиот пазар за кинескиот извоз, додека НРК е
втор по големина пазар за извоз на добра и услуги од ЕУ. Според Еуростат, во 2018
година извозот на добра и услуги од ЕУ во НРК изнесувал 210 милијарди евра, додека
пак извозот на добра и услуги од НРК во ЕУ изнесувал 395 милијарди евра. 143
Надвор од економската соработка, прашањето за човековите права е континуиран
проблем во односите помеѓу НРК и ЕУ. ЕУ има силна определба во нејзината
надворешна политика за заштита и промовирање на човековите права, што е
рефлектирано во нејзината Европска безбедносна стратегија, преговорите со трети
држави за нејзино проширување, како и во стратешкиот документ за односите со НРК.
144
Во поглед на безбедносните прашања, постои лимитирана безбедносна соработка

помеѓу НРК и ЕУ, пред се поради географската оддалеченост и разликите во
надворешно-политичките цели. Во таа насока, вредна за спомнување е заедничката
Декларација за непролиферација и контрола на оружје, во која двете сили се обврзаа за
заеднички напори за зајакнување на меѓународниот режим за непролиферација на
142
Georg Wiessala, John Wilson and Pradeep Taneja, The European Union and China – Interests and Dilemmas,
(Amsterdam-New York, 2009), 37-38.
143
За детални статистички податоци, повеќе на https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-
explained/index.php/China-EU_-_international_trade_in_goods_statistics.
144
оп. цит.. стр. 41.
79
оружје.145 Дел од разговорите за безбедносните прашања помеѓу ЕУ и НРК се одржуваат
преку регионалните безбедносни форми на соработка, како АСЕАН 146
, Азиско-
Европскиот состанок147и Советот за безбедносна соработка во Азија-Пацифик.148 Преку
овие организации и форуми, се разгледуваат традиционални и нетрадиционални
безбедносни прашања, кои се од значење за ЕУ и НРК, како илегалната миграција,
транснационалниот организиран криминал, енергетската безбедност, одржливиот
безбедносен развој итн. Но, во праксата, соработката во областа на безбедноста на НРК
повеќе е насочена на билатерална основа со држави-членки на ЕУ, како Германија,
Франција и Велика Британија.149
4.1.4 Односите со Јапонија
НРК и Јапонија се географски раздвоени со Источно-кинеското море. Во текот на

историјата, НРК претставувала „Централно Кралство“ во југоисточна Азија и во
одредена мера вршела огромно влијание врз сите соседи, па така и врз Јапонија. Таквата
констелација на односи траела се до 19-тиот век, кога Јапонија започнала да се
модернизира и отвора кон западно-европските индустријализирани сили, додека НРК
врз основа на својата долгогодишна филозофија, се изолирала и почнала да го губи
приматот како прва сила во регионот, со што станала лесен плен за западно-европските
и руските освојувачи и колонизатори.
Помеѓу НРК и Јапонија се одвивале две поголеми војни во 19-тиот и во 20-тиот
век, познати како Сино-јапонски војни. Имено, во првата Сино-јапонска војна, која се
водела првенствено за влијание над Корејскиот полуостров, модернизираната јапонска
145
Заедничката декларација за непролиферација и контрола на вооружувањето е потпишана на 7-от самит
помеѓу ЕУ и НРК, на 08.12.2004 година во Хаг, Холандија. Повеќе за Декларацијата на
https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/er/82998.pdf.
146
The Association of Aoutheast Asian Nation (ASEAN).
147
Asia-Europe Meeting (ASEM).
148
The Council for Security Cooperation in the Asia-Pacific (CSCAP).
149
оп. цит.. 42.
80
војска триумфирала над кинеската, што резултирало со мировни преговори во кои Кина
ја признала независноста на Кореја и на Јапонија и ги отстапила Лијадонгскиот
полустров, Тајванскиот остров и тн „Рибарски острови“ кои се наоѓаат во Тајванскиот
теснец. Втората Сино-јапонска војна официјално започнала во 1937 година, а завршила
во 1945 година, со целосно предавање на Јапонската империја. Истата била проследена
со огромен број цивилни жртви и воени злосторства, кои се уште имаат огромно
влијание во кинеско-јапонските односи.
Во пост-воениот период, НРК и Јапонија имаат замрзнати односи, се до 1972
година, кога охрабрени од посетата на американскиот претседател Ричард Никсон,
воспоставуваат дипломатски односи, кои до денес се одвиваат врз основа на следниве
услови:150
 Владата на Јапонија ја признава НРК како единствена легитимна кинеска власт;
 Владата на Јапонија го почитува и разбира ставот на НРК, дека Тајван е неделив
дел од нејзината територија;
 Меѓусебните односи да се одвиваат во согласност со меѓународното право и
практики;
 Владата на НРК во духот на пријателството помеѓу кинескиот и јапонскиот
народ, се откажува од воени репарации;
 Владите на НРК и Јапонија воспоставуваат меѓусебни мирољубиви односи на
пријателство, врз основа на меѓусебна почит на независноста, суверенитетот и
територијалниот интегритет, почитувајќи ги принципите на мирољубива
коегзистеција за ненапаѓање и немешање во внатрешните работи;
 Сите меѓусебни недоразбирања и проблеми ќе се решаваат со мирни средства,
почитувајќи ги принципите од Повелбата на ОН, воздржувајќи се од употреба на
закани или сила;
 Нивната соработка не е насочена против трети држави и истите ќе се воздржуваат
и ќе се борат против воспоставување хегемонија во азиско-пацифичкиот регион.
150
Повеќе за заедничкото комунике на НРК и Јапонија за воспоставување на меѓусебни дипломатски
односи на https://www.mofa.go.jp/region/asia-paci/china/joint72.html пристапено 01.11.2019 год.
81
НРК и Јапонија соработуваат во повеќе области, насочувајќи го своето внимание да
изградат долготрајни и цврсти врски. Нивните билатерални односи се карактеризираат
со развиени трговски, економски и културни врски, соработка во изградба на
инфраструктурата, воспоставен воздушен и поморски систем на комуникација, редовни
средби на државните и политички претставници на сите нивоа.
Во кинеско-јапонските односи, како чувствителни и проблематични прашања се
сметаат:151
1. Прашањето за историјата, кое го вклучува незадоволството на НРК од јапонското
изменување на содржината на историските учебници во однос на јапонското
агресивно воено минато, во кое централно место зема масакрот во Нанкинг, каде
според кинеските власти, јапонските империјални сили вршеле масовни
силувања, грабежи и убиства, во кои настрадале повеќе од 300 000 Кинези. Ова
прашање го вклучува и повторното јапонско популаризање на храмот Јасукуни во
Токио, кој многумина во југоисточна Азија го сметаат за симбол на јапонскиот
милитаризам и експанзионизам.
2. Прашањето за Тајван, односно барањата на НРК за невоспоставување односи на
Јапонија со тајванските власти од било каков вид, вклучително и тајванско
неинкорпорирање во безбедносната соработка помеѓу Јапонија и САД.
3. Прашањето за островите Сенкаку (кинески Диаоју), кои се наоѓаат во Источно-
кинеското море и се карактеризираат со богати природни ресурси и ретки
минерали. Имено, тие се под јапонска управа, но од историски аспект,
претставуваат инхерентен дел од кинеската територија, за што кинеските власти
сметаат дека имаат право на целосен суверенитет над истите. Во минатото, околу
овие острови често се случуваа провокации, кои резултираа со тензии помеѓу
двете држави, за што во духот на развојот на пријателските односи, НРК и
Јапонија се согласија ова прашање да го решаваат по мирен пат, без истото да
влијае на нивните билатерални односи.
4. Прашањето за јапонско-американската воено-безбедносна соработка, која НРК ја
смета за провокативна, од причина што во истата се инкорпорира тајванскиот
151
http://serbian.cri.cn/chinaabc/chapter4/chapter40302.htm пристапено на 01.11.2019 година.
82
теснец и Тајван. Другата причина е военото присуство на САД, на маргините и во
опкружувањето на НРК.
5. Прашањето за оставените јапонски хемиски оружја во НРК, за време на
повлекувањето на јапонските воени сили, при крајот на Втората светска војна. Во
врска со ова прашање, формирана е кинеско-јапонска работна група, чии
состаноци и средби придонесоа за признавање и жалење на јапонските власти, за
страдањата кои ги предизвикале врз кинескиот народ.
4.1.5 Односите со Израел
Израел е првата држава од Блискиот Исток која уште во 1950-та година го призна
постоењето на НРК. За време на Студената војна, НРК и Израел преземаа колебливи
чекори за воспоставување на официјални дипломатски односи, но фактот што и двете се
наоѓаа на различни страни во Студената војна и се соочуваа со притисок од трети
страни, како САД во случајот на Израел и арапските држави во случајот на НРК,
етаблирањето на формалните дипломатски односи помеѓу двете држави се случи дури
во 1992 година.152
Периодот од 1980-1990 година, се карактеризира со одржување тајни контакти
помеѓу високи претставници на двете држави, поврзани со трансфер на воена
технологија и оружје од Израел во НРК. Но, подоцна, воспоставувањето на официјални
дипломатски односи, предизвикува промена на главните правци на нивната меѓусебна
соработка, на тој начин што, главна улога добиваат трансферот на невоена технологија и
економската размена, за сметка на тајните воено-технолошки трансфери. Тоа
придонесува до продлабочување на нивните билатерални односи, вклучувајќи и кинески
инвестиции и градежни активности во Израел. Од друга страна пак, воената соработка
помеѓу Израел и НРК е ограничена на области кои не се чувствителни за САД, како на
пр. антитерористичките обуки за кинеската армија.153
152
Shira Efron, Howard J.Shatz, Arthur Chan, Emily Haskel, Lyle J. Morris, Andrew Scobell ,The Evolving Israel-
China Relationship, (Santa Monica, Rand Corporation, 2019), 21.
153
Ибид... 22-24.
83
НРК има прагматични причини за одржување и развој на стабилни билатерални
односи и партнерство со Израел, преку кои би постигнала 4 надворешно-политички
цели. Како прво, кинеските аналитичари го сметаат Израел како држава која може да и
помогне на НРК во програмите за истражување и развој, следени од нејзината економска
и воена модернизација. Второ, НРК ги валоризира израелските политики, искуства и
технологија од областа на одбраната, безбедноста и сајбер-сферата, како корисни
средства за развој и подобрување на кинеските воени и безбедносни капацитети. Како
трето, Израел има клучна улога во блиско-источната политика на НРК, преку која
Пекинг се обидува да воспостави рамнотежа помеѓу историски блиските односи со
арапските држави и стратешката потреба за продлабочувањето на односите со Израел.
Како четврто, во поглед на геостратешкиот контекст, НРК се стреми да создаде блиски
релации со Израел, имајќи во предвид дека истиот претставува клучен сојузник на САД
во регионот, со што НРК би се приближила до американската партнерска мрежа.154
Блискиот Исток е регион од голема геостратешка важност за големите сили. НРК
е единствена голема сила која одржува пријателски врски со секоја држава и ентитет на
Блискиот Исток, вклучувајќи ги Иран, Саудиска Арабија, Палестина и Израел, а во тоа
успева бидејќи одржува еквидистанца во регионалните политики и случувања.
Кинеската надворешно-политичка стратегија се темели на стабилност на Блискиот
Исток, обезбедувајќи рамнотежа во односите со сите субјекти кои егзистираат на истиот,
од причина да обезбеди стабилност на пазарот и редовно снабдување со потребните
енергенси, од кои зависи нејзината индустријализација и развој.
Кинеската поддршка за Палестина во рамките на ОН и кинеските тесни врски со
израелските регионални непријатели, се уште претставуваат предизвик во средиштето на
израелско-кинеските односи.
154
Ибид... 25.
84
4.2 Односите на НР Кина со соседите
За да може соодветно да се разберат односите на НР Кина кон нејзините соседи,

неопходно е да се надмине географијата и да се разгледа историјата, културата,
геополитиката и геоекономијата кои ги обликувале и ќе ги обликуваат овие односи.
Сериозен акцент треба да се стави и на националните интереси на различните држави во
еволуцијата на меѓузависната социјална, економска и геополитичка поврзаност. Но,
треба да се земе предвид и влијанието на силите кои географски не припаѓаат на
регионот, како и заеднички споделуваната вредност на НР Кина и нејзините соседи за
мирољубива и пријателска коегзистенција.
Историски, Кина одржувала добри односи со повеќето од своите соседни држави,
создавајќи трибутарен синоцентричен систем на долгорочен мир, во кој постоела строга
хиерархија, со централно место за Кина. Иако, Кина претставувала доминантна сила во
секој поглед, таа не ги колонизирала своите послаби соседи, ниту пак ги присилувала да
се сменат, со исклучок на династијата Ќинг од 18-тиот и 19-тиот век. Со опаѓањето на
кинеската моќ, во втората половина на 19-тиот век, ваквиот поредок доживува
дезинтеграција. Кина и дел од источноазиските држави стануваат жртви на
империјалистички интервенции, инвазии и окупации. Основањето на НРК во 1949
година, ги заврши империјалистичките превирања и донесе период на кинеска само-
изолација и тешко приспособување на надворешно-политички интеракции, кој траеше
до 70-тите години од 20-тиот век. Со отворањето на НРК кон светот, започнува нова ера
во нејзините односи кон државите од регионот, почитувајќи ја својата филозофија на
мирољубиво коегзистирање врз основа на заедничка корист.155
На почетокот на 1990-тите години, односно по завршувањето на Студената војна
и воениот конфликт во Камбоџа, НРК продолжи да ги унапредува билатералните односи
со своите соседи: воспоставува дипломатски односи со Индонезија, Сингапур и Бруени,
ги нормализира односите со Виетнам, станува консултативен партнер на АСЕАН.
Станува член на „информативна работилница“ за Јужното-кинеско море и основач на
Регионалниот форум на АСЕАН во 1994 година. Таквата политичка насока доведе до
155
Zhang Yunling, China and Chinese Foreign Policy on Trial Its Neighbourhood – Transformations, Challenges
and Grand Strategy, Special Issue: Contending Perspectives, vol 92, (2016), 835-837.
85
кинеско учество на „АСЕАН плус 3“ самитот, на кој НРК официјално се обврза да гради
партнерство врз основа на пријателство, добра воља и заедничка доверба со своите
соседи. Во тој правец, НРК гради партнерства во мултилатералните форми на
регионална соработка за борба против криминалот и нетрадиционалните безбедносни
закани. Економски ги помага и инвестира во развојот на инфраструктурата на соседните
држави, водејќи добрососедска дипломатија, со цел да ја смени наметнатата перцепција
за „Кинеската закана“, односно дека нејзиниот раст и развој не инкорпорира во себе
стремеж и желба за хегемонија.156
Освен генералниот преглед на општата надворешна политика на Пекинг кон
своите соседи, посебен осврт ќе се направи на кинеските односи со некои од своите
соседи, поради нивната специфичност и индивидуалност.
4.2.1 Односите со Индија
Границата на НРК со Индија е долга повеќе од 3000 км, а помеѓу нив се наоѓаат
Хималаите, државите Непал и Бутан, како и неколку спорни области. Политичките,
економските и културните односи помеѓу нивните народи имаат повеќе-милениумски
карактер на соработка и војувања, на странски колонизаторски освојувања и
ослободувања.
Во периодот по Втората светска војна, Индија е една од првите држави кои ја
признава НРК како легитимен претставник на кинескиот народ и воспоставува
дипломатски односи со неа. Но, наследството од долгогодишното колонизаторското
владеење на големите европски сили со кинеските и индиските територии, оставија
отворени прашања и спорни територии помеѓу НРК и Индија. Тоа резултираше со
меѓусебни тензии за автономната област Тибет, кои завршија со договор помеѓу НРК и
Индија, познат како „5-те принципи на мирољубива коегзистенција“, во кој Индија го
призна правото на НРК да владее со Тибет. Меѓутоа, во текот на Студената војна,
помеѓу НРК и Индија во врска со спорните територии, како што се Кашмир, Аруначал
156
Michael R. Chambers, China and Southeast Asia: Creating a Win-Win Neighbourhood, Asia Program Special
Report, (Washington, The Woodrow Wilson International Center for Scholars, 2005), 17-18.
86
Прадеш, Сиким и др. се случија три воени судири во нивните гранични појаси и тоа во
1962 год. 1967 год. и 1987 година.157
По завршувањето на Студената војна, НРК и Индија прават политички напори за
решавањето на меѓусебните спорови, водејќи политика на неконфронтирање, која
резултираше со повеќе меѓудржавни договори и спогоби. 158 Во таа насока, Индија го
реафирмираше своето признавање на правото на НРК да владее со автономната област
Тибет, НРК го призна правото на Индија да владее со областа Сиким, а двете се обврзаа
на мирољубиво решавање на сите останати територијални и нетериторијални спорови.
Тоа направи да биде возможна меѓусебната стратешко-политичка транспарентност и
предвидливост, која генерираше редуцирање на воените сили на двете страни од
границата, а предвиде и редовна комуникација и средби на локалните команданти со цел
да се избегнат несакани инциденти. На стратешко ниво, тоа придонесе за соработка на
двете армии, преку редовни средби на нивните највисоки старешини и заеднички вежби
на армиите, притоа создавајќи интероперабилност за заедничка борба против
безбедносните закани од конвенционален и неконвенционален тип.159
Кинеско-индиските односи се од голема важност за светскиот мир и безбедност и
продуцираат глобални импликации. Развојот и продлабочувањето на нивните
билатерални односи се должи на промената на нивните стратегии и глобалната
економско-политичка состојба. Политичката воља кај двете држави за унапредување на
нивните меѓусебни односи е иницијатор на успешен процес на градење доверба во
различни сфери и на различни нивоа, додека пак економската соработка ги издигнува на
ниво на стратешко партнерство кое им овозможува поблиска соработка од областа на
одбраната и безбедноста. Но, помеѓу НРК и Индија се уште постојат стратешки
предизвици од геополитички карактер, кои своите егзистенцијални причини ги наоѓаат
во минатото, така што Индија останува загрижена за стратешкото партнерство на НРК
157
Zhang Li, China-India Relations – Strategic Engagement and Challenges, (Center for Asian Studies, 2010), 6-8.
158
Помеѓу поважните договори, се:
1. Договорот за одржување на мирот во пограничните зони помеѓу НРК и Индија од 1993 година;
2. Договорот за градење воена доверба во пограничните зони помеѓу НРК и Индија од 1996 година и
3. Договорот за политичките параметри и водечките принципи за решавање на кинеско-индиските
територијални спорови од 2005 година.
159
Zhang Li, China-India Relations – Strategic Engagement and Challenges, оп.цит... 16.
87
со Пакистан, додека пак НРК е загрижена за индиските воени и економски активности
во Јужното-кинеско море.160
4.2.2 Односите со Пакистан
Билатералните односи помеѓу НРК и Пакистан се карактеризираат со

мултидимензионално стратешко партнерство, кое во своето јадро содржи заеднички
традиционални геополитички интереси, кои вклучуваат: 161
 Заедничка стратешка загриженост околу дејствувањето на Индија;
 Борбата против тероризмот и одржување внатрешна стабилност;
 Блиски и цврсти воени врски на највисоко ниво;
 Економска соработка со заеднички бенефит.
Овие заеднички интереси се темелни вредности на кои се заснова заедничката

поддршка на двете држави во мултилатерални и регионални рамки, а предоминантноста
на безбедносните прашања во нивните односи, придонесува за развивање на цврстите
воени врски кои традиционално постајат во нивното коегзистирање. Пекинг, може да се
потпре на силната поддршка од Исламабад за своите витални национални интереси, како
што е ставот дека Тајван е кинеска суверена територија, дека Тибет и Синкјанг се
нераскинлив дел од кинеската држава и дека НРК има право да воспостави внатрешен
мир и стабилност во своите провинции.
Од перспективата на Пакистан, Пекинг претставува традиционален лојален
сојузник, кој воспоставува рамнотежа во односите на Пакистан со Индија и соседните
држави, и важен партнер, кој ја помага националната безбедност и ја развива и
унапредува слабата економија и инфраструктура во земјата.
160
Ибид... 25-29.
161
Kerry B. Dumbaugh, Exploring the China-Pakistan Relationship, (CNА, 2010), 4.
88
4.2.3 Односите со Северна Кореја
НРК е најважниот сојузник на С.Кореја, која географски го зазема просторот на

корејскиот полуостров, од кој историски, започнувале повеќето странски инвазии и
окупации на територијата на Кина. Имено, кинеската поддршка на Пјонгјанг започнува
уште во периодот на корејската граѓанска војна 1950-1953 година, во која С.Кореја ја
задржа својата територија, која за кинеските стратешки планери беше неопходна тампон
зона за заштита од американската копнена армија. Подоцна, во 60-тите години од
минатиот век, НРК го продлабочи своето парнерство со С.Кореја, потпишувајќи Договор
за пријателство, соработка и заедничка помош во случај на напад од трети држави, што
всушност претставува своевиден воено-одбрамбен сојуз.162 Таквиот вид на партнерство,
заснован доминантно на идеолошка основа, по завршувањето на Студената војна, почна
да трпи големи промени.
Денес, Пекинг, иако претставува круцијален воено-политички и економски
партнер, без кој Пјонгјанг не би можел да егзистира, сепак закономерностите во нивните
односи еволуираат. Пример за тоа е кинеската поддршка на Резолуцијата 1718 на СБ на
ОН во 2006 година, која предвидува санкции за С.Кореја, поради извршена нуклеарна
проба. Тоа е резултат на долгорочната кинеска политика за зачувување на регионалната
стабилност и мир и спречување на почеток на трка за нуклеарно вооружување на
Јапонија, Јужна Кореја, Тајван и другите соседи.163
162
Целосниот текст на Договорот... https://www.marxists.org/subject/china/documents/china_dprk.htm.
163
Повеќе за односите помеѓу НРК и С.Кореја… Gil Bates, China’s North Korea Policy, Special Report, USIP,
Washington, (2011), no.283.
89
4.2.4 Односите со Виетнам
Меѓусебните односи на НРК и Виетнам се се уште во развој, без разлика на

нивната заедничка социјалистичка идеологија. За време на Виетнамската војна, НРК
одигра значителна улога во северно-виетнамската победа и унификацијата на Виетнам
во 1975 година под знамето на комунистичката партија. Неколку години подоцна,
сојузниците ќе станат непријатели. Воениот напад на Виетнам врз Камбоџа, како и
нерешените територијални прашања, ќе предизвикаат продолжен вооружен пограничен
конфликт помеѓу КНА и Виетнам, кој ќе почне во 1979 година, а ќе заврши во 1990
година.164
Со распаѓањето на Советскиот Сојуз, кинеско-виетнамските билатерални односи
започнуваат да се развиваат и унапредуваат. Во таквата констелација на односи и
редовни официјални лидерски контакти, двете страни се обврзуваат дека сите нерешени
прашања ќе ги решаваат мирољубиво и без употреба на сила и закани. Таквиот развој на
настаните ја унапреди меѓусебната трговска размена, создавајќи услови НРК и Виетнам
да станат економски партнери.165
Сепак, помеѓу двете држави се уште постојат нерешени територијални прашања,
а од најголемо значење се неколку островски групи во Јужното-кинеско море, за кои се
претпоставува дека се богати со природни богатства и чие истражување често
предизвикува меѓусебни тензии.
164
Види повеќе кај Maria Strasakova, “Sino-Vietnamese Relations: Accommodating the Dragon”, (presented at
ISA International Conference 2017, the Pacific Century, Hong Kong, China, 15-18 june 2017).
165
Види повеќе во Ang Cheng Guan, Vietnam – China Relations since the End of the Cold War in RSIS Working
Paper (1998), no.98.
90
4.3 Односите на НР Кина со другите држави
4.3.1 Односите со државите од Африка
НРК се стреми да оствари дел од своите национални интереси преку своите

односи со државите од африканскиот континент. Политички, НРК се стреми да ја стекне
африканската поддршка за нејзината политика на „Една Кина“ и за своите надворешно-
политички агенди во мултилатералните форуми, како што е ОН. Економски, Африка
претставува богат извор на природни ресурси и нуди пазарни можности кои
претставуваат катализатор на кинескиот домашен раст и развој. Од безбедносна гледна
точка, зголеменото присуство на кинеските комерцијални интереси во Африка, води кон
зголемување на безбедносните предизвици, како што се потребата за обезбедување на
кинеските инвестиции и персонал од закани кои произлегуваат од политичка
нестабилност или криминални активности на терен. Од идеолошки аспект, НРК преку
своите односи со африканскиот континент, гледа одлична можност за претставување на
успехот на „Кинескиот Модел“ на недемократските африкански држави, со тоа што ќе
стекне индиректна поддршка за својата политика, но и ќе понуди доказ дека „Западните
демократски идеали“ не се универзални.166
НРК во изминатиот период презема серија мерки и чекори за продлабочување на
нејзината соработка со Африканската Унија и африканските држави за прашања од
областа на мирот и безбедноста. Имено, за време на 5-тиот министерски состанок на
Форумот за кинеско-африканска соработка во Пекинг, кинеските претставници ја
презентираа Ииницијативата за кинеско-африканска соработка и партнерство за
безбедност и мир“. Покрај поддршката на операциите за зачувување на мирот од страна
на Африканската Унија, НРК се обврзува да обезбеди финансиска поддршка и обука за
мировниците и воениот персонал. Тоа значи дека, НРК се обврзува на конструктивно
партиципирање во африканските мировни и безбедносни прашања на тој начин што
Афиканската Унија ја смета за ветувачка сила на мир и стабилност, за која НРК е
166
Yun Sun, Africa in China’s Foreign Policy, (Washington, Brookings, 2014), 1.
91
подготвена да и помогне во развојот на своите капацитети во насока на борба и
спречување на безбедносните закани во Африка.167
4.3.2 Односите со државите од Јужна Америка168
Во последните 15-тина години, кинеската надворешна политика бележи голем

раст на дипломатски и економски врски со државите од Јужна Америка, кој се
рефлектира во нејзините зголемени политички напори да стане глобална „Мека сила“.
НРК има склучено различни договори за соработка и партнерство со повеќе држави од
јужноамериканскиот континент, вклучувајќи и стратешко партнерство со Аргентина,
Бразил, Чиле, Коста Рика, Еквадор, Мексико, Перу, Уругвај и Венецуела.
Кинеската дипломатија во Јужна Америка е насочена кон развивање на
економските активности и поддршка за институционализирање на нејзините напори во
регионот. Иако, одредени аналитичари сметаат дека кинеските активности во регионот,
ја рефлектираат кинеската стратегија за редуцирање на американската глобална
доминација, сепак тие не се директно или воено насочени на било кој начин против
САД. Кинеските дипломатски напори вклучуваат НРК да биде набљудувач во
Организацијата на американските држави, член на Интер-американската развојна банка
и Карибската развојна банка, како и активен учесник во Азиско-пацифичкиот економски
форум за соработка. Исто така, тие вклучуваат и напори за интегрирање на што поголем
број на јужноамерикански држави во кинеската иницијатива за изградба и развој на
патната инфраструктура.
Во 2016-та година, кинеската влада го публикуваше стратешкиот документ
„Белата Книга за Јужна Америка и Карибските држави“, во која, напорите на НРК се
насочени кон зацврстување на меѓусебната соработка, врз основа на меѓусебна еднаква
корист во повеќе области, кои во себе ги инкорпорираат трговијата и инвестициите,
земјоделието, енергенсите, инафраструктурата, производството и технолошката
иновација. Исто така, во стратешкиот документ се истакнува дека НРК ќе ја продолжи
167
Ибид... 11.
168
www.crs.gov Congressional Research Service Report of 11.04.2019.
92
активната воена соработка со јужноамериканските и карибските држави, но дека тоа
нема да биде насочено против трети страни.
Напорите за продлабочување на односите на НРК со државите од Јужна Америка,
вклучуваат обезбедување пристап до ретки материјали и минерали, земјоделски
производи, воспоставување на нови пазари за кинеските производи, како и партнерство
со јужноамериканските компании за развој на технологијата.
4.3.3 Односите со РС Македонија
Витален интерес на Македонија во меѓународните односи, претставува заштитата

на уставниот поредок, територијалниот интегритет и суверенитет, преку стратешка
определба за членство во ЕУ и НАТО. Движењето во тој геостратешки правец, не
претставува пречка за НРК да ја развива својата надворешно-политичка и економска
соработка со Македонија.
Двете држави се залагаат за почитување на Повелбата на ОН и нејзините
основни принципи, кои се однесуваат на заштитата на меѓународниот мир и безбедност.
Во еволуцијата на македонско-кинеските билатерални односи, Македонија, со исклучок
на дипломатскиот преседан во 1999-та година, ја почитува политиката на „Една Кина“,
додека пак, НРК го почитува принципот на немашање во внатрешните работи и
еднаквост во меѓусебните односи. Во билатералните односи со другите држави, НРК
инсистира на почитување на политиката на „Една Кина“ и петте принципи на
„Мирољубивата коегзистенција“, преку кои гради пријателски врски со надворешниот
свет. Врз основа на овие принципи, НРК во 1993 година, воспостави билатерални односи
со Македонија.
На 06.04.1993 година, Генералното собрание на ОН ја усвои резолуцијата 817, за
прием на Македонија во ОН под привременото име ПЈРМ, а на 12.10.1993 година,
кинескиот амбасадор во ОН, Ли Жаоксинг и македонскиот претставник Денко Малески
го потпишаа Заедничкото комунике за воспоставување на дипломатски односи помеѓу
93
двете држави. 169
Следната година, првиот македонски амбасадор во НРК го предаде
првото акредитивно писмо на кинескиот претседател, со што официјално беа
воспоставени дипломатски врски помеѓу двете држави. Во периодот до 1999 година,
билатералните односи помеѓу двете држави постепено се унапредуваа, преку
склучување различни договори за културна, економска и трговска соработка.
Во 1999 година, под влијание на т.н. „Долар дипломатија“ на Тајпеј, Македонија
го призна Тајван и со тоа го прекрши претходно-прифатеното правило на „Една Кина“,
кое е од суштинско значење за билатералните односи на НРК со другите држави. Тоа
резултираше со кинеско вето на предлогот за продолжување на превентивната мисија на
УНПРЕДЕП во северо-западниот дел на Македонија и со целосно прекинување на
билатералните односи со Македонија. Таквиот прекин на билатералните односи траеше
до 2002 година, кога Македонија го повлече своето признавање на Тајван, по што
започна процес на нормализација на односите помеѓу НРК и Македонија. Периодот што
следуваше потоа, беше проследен со продлабочување на односите помеѓу двете држави
и формализиран со потпишување низа договори за помош и соработка помеѓу двете
држави.170
РС Македонија се наоѓа во средиштете на Балканскиот Полуостров и е транзитна
територија на патниот коридор од Атина кон Централна и Западна Европа, што и дава
географска важност во кинеската инфраструктурна стратегија. Во таа насока, еден од
најзначајните аспекти на кинеско-македонската соработка е во областа на
инфрастуктурата и транспортот. Македонија е дел од кинеската стратегија „Патот на
свилата“, во која се предвидува изградба на железничка линија Будимпешта – Белград –
Скопје – Солун, со која се обезбедува поврзаност на грчките пристаништа со централна
Европа. Како дел од таквата стратешка амбиција, се и кинеските напори за градење
воден коридор, долж реките Вардар и Морава, со кој ќе се унапреди водниот сообраќај
во југоисточна Европа.
Првиот голем кинески проект во енергетскиот сектор во Македонија, а воедно и
на Балаканот, е хидроцентралата Козјак, која е изградена на реката Треска во 2004
169
Види повеќе за историјата и развојот на кинеско-македонските билатерални односи на
http://mk.chineseembassy.org/eng/zmgx/t374485.htm.
170
http://mk.chineseembassy.org/eng/zmgx/t374485.htm пристапено на 15.01.2020 година.
94
година, од страна на кинеска државна компанија. Целокупниот проект чинеше 413
милиони американски долари, кои беа обезбедени од Кинеската развојна банка. Во таа
насока, кинеско-македонската соработка, продолжи да се развива преку
мултилатералниот кооперативен механизам, познат како „16+1“ 171 и иницијативата за
„Појаси и патишта“ 172
, и како резултат на таквата соработка, РС Македонија
имплементираше неколку проекти кои предвидуваа грантови и позајмици, обезбедени од
НРК.
Според кинеските правила и процедури, сите проекти кои се финансирани со
кинески средства, потребно е да бидат реализирани од државни кинески компании.
Изведувачот, може да биде директно одреден од страна на кинеската влада, како што
беше изборот на компанијата China International Water & Electric Corporation (CWE) за
изградба на хидроцентралата Козјак; да биде индиректно одреден, преку јавен тендер во
НРК, како при изборот на компанијата „Huawei“ за имплементација на проектот „Е-
Едукација“; или пак одреден од страна на македонските власти, но од листата на
понудени кинески компании, како при изборот на компанијата „Синохидро“ за изградба
на автопатот Кичево – Охрид и Миладиновци – Штип. Според тоа, може да се
констатира дека, во ниту еден од наведените три примери, кинеската процедура за
изведување на инвестициските проекти не соодветствува на македонското
законодавство, кое во голема мера е хармонизирано со ЕУ легислативата.173
Во однос на економската и трговската соработка, увозот на кинески производи во
Македонија во 2016 година изнесувал 421 милион долари, додека пак извозот на
македонски производи во НРК изнесувал 47.8 милиони долари.174 Една од позначајните
инвестиции на НРК е позајмицата од 580 милиони долари на кинеската Ексим банка за
171
Мултилатералниот механизам на соработка познат како „16+1“ е иницијатива на кинеското
министерство за надворешни работи за унапредување на економските и трговски односи со државите од
Централна и Источна Европа и тоа: Албанија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Хрватска, Чешка, Естонија,
Грција, Унгарија, Летонија, Литванија, РС Македонија, Црна Гора, Полска, Романија, Србија, Словачка и
Словенија. Види повеќе на https://china-cee.eu/wp-content/uploads/2018/11/161-cooperation.pdf.
172
Позната како „The Belt and Road Initiative“, претставува амбициозна програма на НРК за мрежно и
инфраструктурно поврзување на Азија, Африка и Европа по копнен и морски пат, со цел да се унапреди
регионалната интеграција и да се стимулира взаемен економски раст. Види повеќе Xi Jinping, The Belt and
Road Initiative, (Beijing, Foreign Languages Press, 2019).
173
Ana Krstinovska, The Place of North Macedonia in China’s Strategy for the Western Balkans, (Skopje, KAS,
2019), 3.
174
Ana Blazheska, BRI – Potential for Economic Cooperation Between China and The Western Balkans: The Case
of Republic of Macedonia, 2018.
95
два инфраструктурни проекти во Македонија: автопатот Миладиновци – Штип и Кичево
– Охрид. Изведувач на овие проекти беше кинеската градежна компанија Синохидро.
Кога ќе се споредат овие статистички податоци со податоците за размената со другите
европски држави, ќе се забележи дека Македонија во кинеската политичка сфера на
европско влијание, зазема периферно место.
Кинеската влада, преку различни државни проекти е посветена кон развојот на
условите и капацитетите во областа на македонското образование, помагајќи да се
изградат нови училишта и спортски сали во Македонија, како и да се унапреди
техничката опрема во информатичкиот сектор. 175
Безбедносната и одбранбената
соработка помеѓу Македонија и НРК е ограничена на донации на технички средства и
опрема, како и на различни форми на обуки, за припадниците на македонските
безбедносни и воени сили.176
175
Во таа насока се донацијата од кинескиот телекомуникациски гигант „Хуавеи“ во 2017 година, на
информатичко-комуникациска технологија за 27 скопски училишта, во износ од 7 милиони евра,
донацијата на кинеската влада на 3300 компјутери и 300 печатачи за основните училишта во 2005
година... Види за ова повеќе кај Marcin Sokolowski, “New Silk Road on The Balkans: Case of Macedonia and
Serbia” in Polish Journal of Science, no 2, 2018, 29-54.
176
Основата за воено-безбедносната соработка помеѓу НРК и РС Македонија е Договорот за воено-
технолошка соработка од 2004 година. Според истиот, соработката ќе се одвива преку официјални
разговори на претставници на министерствата за одбрана и на генералштабовите на двете армии, како и
преку работни средби, консултации и семинари на експерти од одбраната, посети на школски центри за
обука на единици и симулациони центри за обука, присуство на воени вежби и соработка меѓу воените
медицински центри. Во таа насока се и неколкукратните кинески донации на компјутерска опрема за
Министерството за одбрана и АРМ во вредност од неколку милиони евра, редовното учество на
припадниците на армискиот Батаљон за специјални намени „Волци“ на воените обуки организирани од
НРК, дообразувањето на македонските воени кадри на кинеските воени установи итн.
96
Глава 5 – НР Кина како држава која го поддржува меѓународниот мир
5.1 Концепт на мирољубив раст на НР Кина
Забрзаниот и огромен развој на НРК во изминатите 40-тина години, во себе

инкорпорираше и зголемен сомнеж и страв кај меѓународната заедница за потенцијални
кинески хегемонски аспирации, што во стручната јавност е познато како теорија за
„Кинеската закана“. Од тие причини, како стратешки императив на Пекинг се појави
потребата за отфрлање на таквите сомнежи, односно за меѓународно докажување на
поврзаноста на кинескиот раст со мирољубиви намери, што резултираше со создавање
нов стратешки концепт на „Мирољубив раст“.
Кога Ху Џинтао како Генерален Сектретар на ККП и неговиот тим го започнаа
својот мандат во 2002 година, тие за првпат го употребија терминот „Мирољубив раст“,
кој подоцна преку колективни студиски сесии на Политбирото, универзитетите и тинк-
тенк организациите еволуираше во концепт.177 Самиот концепт, своите корени ги наоѓа
во кинеската традиција на искреност, добра воља и доверба кон своите соседи, како и
посветеноста за постигнување хармонија, стабилност, безбедност и просперитет во
регионот. Тоа значи дека енормниот воен, индустриски и економски раст на НРК нема
да претставува закана за меѓународниот мир и безбедност, односно зголемената моќ и
влијание на НРК би била од полза за сите држави, како во светот, така и во нејзиното
опкружување.
Државниот совет на НРК во 2005 година, објави стратешки документ (Бела книга)
за патот на кинескиот мирољубив раст, преку кој за првпат, детално и систематски ги
претстави своите стратешки цели. „Белата книга“ се состои од 5 глави и тоа:
Мирољубивиот развој како незбежен пат за кинеската модернизација; Промовирање на
светскиот мир и развој со кинескиот сопствен раст; Кинески раст и развој заснован на
сопствените капацитети, реформи и иновации; Насоченост кон заеднички бенефит и
развој со другите држави; и Градење свет на хармонија со одржлив мир и заеднички
просперитет. 178
177
Susan L. Shrik, China – Fragile Superpower, (Oxford University Press, 2007), 108.
178
Повеќе за „Белата книга“ на http://en.people.cn/200512/22/eng20051222_230059.html.
97
Кинеските мирољубиви намери, односно концептот на „Мирољубив раст“,
станува легитимен и кредибилен кога истиот се применува не само преку изјави, туку и
преку дела. Кинескиот стремеж за етаблирање на посакуваната репутација на одговорна
сила се рефлектира преку следните три главни правци на геостратешко и геополитичко
дејствување:179
 Воспоставување блиски и пријателски односи со своите соседи;
 Конструктивно и кооперативно однесување во мултилатералните организации;
 Користење на економските врски за создавање меѓународни партнерства.
Од концептот за „Мирољубив раст“, може да се извлечат неколку поенти и тоа:

кинескиот раст и развој зависи од светскиот мир и стабилност што значи дека Пекинг ќе
придонесува за одржување на истиот; НРК ќе користи мирољубиви средства за
нејзиниот раст,бидејќи само на тој начин истиот може да биде одржлив; НРК е
подготвена за долгорочни економски реформи, кои на крајот, доколку доведат до
зголемување на кинеската моќ, нема да создадат хегемонски аспирации кај Пекинг, со
кои НРК би претставувала закана за било која држава.180
Според водечките принципи на концептот на „Мирољубив раст“, кинеската влада
води активна дипломатија на најмалку 4 различни нивоа:181
 Создава стратешки партнерства со секундарните светски сили, како што се ЕУ,
Русија и Индија, зацврстувајќи ги нивните меѓусебни врски;
 Промовира политика на добрососедство во азиско-пацифичкиот регион, преку
зголемена трговска размена. НРК се позиционира како важен трговски партнер со
државите од регионот, учествувајќи во различните механизми на регионална
соработка. Во таа насока, за време на азиската финансиска криза од 1997 година,
НРК се воздржа од девалвација на својата домашна валута и помогна во
стабилизирањето на азиската економија со мобилизација на своите целокупни
резерви на странски валути;
179
Susan L. Shrik, China – Fragile Superpower, оп.цит... 109.
180
Xin Li and Verner Worm, “Building China’s Soft Power for a Peaceful Rise”, Journal of Chinese Political Science,
(March, 2011).
181
https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/ref/college/coll-china-politics-007.html, пристапено на
18.01.2020 година.
98
 Тежнее кон соработка и избегнува конфронтација со САД, испраќајки јасна
порака до Вашингтон, дека НРК е конзервативна сила која нема намера да бара
ревизија на меѓународната статус-кво состојба.
Графички приказ бр. 3 - Концепт на „Мирољубив раст“ на НРК.
Развој на НРК
Меѓународно
Развој на
мирољубиво
Азија
опкружување
Светски
развој
Преземено од Dora Martins, “China’s Rise: Some Considerations” in From Early Tang Debates to China’s
Peaceful Rise, ed. by Friederike Assandri and Dora Martins, (Amsterdam University Press, 2009) vol. 7, 133.
5.2 Новиот безбедносен концепт на НР Кина
Новиот безбедносен концепт, е безбедносна политика на НРК, која започнува да

се применува кон крајот на 90-тите години од минатиот век, преку која Пекинг се
обидува да го надмине поларизираното и воено-натпреварувачко размислување на
државите, кое беше доминантно за време на Студената војна. Овој концепт, во себе го
инкорпорира фактот дека, државите можат да ја унапредуваат својата безбедност и
стабилност, преку зголемување на интензитетот на меѓусебните економски и
дипломатски односи.
Терминот „Нов безбедносен концепт“, за првпат се спомнува во кинеско-руската
заедничка декларација за мултиполарен свет од 1997 година и од тогаш кинеските
99
лидери започнаа да ја разгледуваат потребата за усвојување нова безбедносна парадигма
во односите со другите држави. Во 1999 година, кинескиот претседател Џианг Земин, во
својот говор на Конференцијата за разоружување во Женева објасни дека новиот
безбедносен концепт треба да содржи 4 елементи: меѓусебна доверба, реципрочна
корист, еднаквост и координација.182
Во реалноста, преку новиот безбедносен концепт, кинеското лидерство се стреми
да стекне доверба кај другите држави, особено кај соседите и САД, со цел да промовира
мирољубиво опкружување, кое е предуслов за кинескиот развој.
Новиот безбедносен концепт (НБК) симплифицирано може да се сфати како како:
без хегемонизам, без политика на моќ, без трка за вооружување и без воени сојузи. 183 Со
овој документ се прави обид да се воспостават принципи на меѓународните односи
базирани на заедничка доверба, заедничка корист, еднаквост и координација. Овие
принципи го презентираат сфаќањето за неопходноста на државите да соработуваат во
насока на заштита на меѓународниот мир и безбедност. Тие создаваат рамка за
мирољубива коегзистенција, следејќи ги следниве насоки:184
 Да се даде водечка улога на ОН;
 Мирно решавање на споровите, преку дијалог и преговори;
 Да се реформираат постојните меѓународни економски и финански организации,
во насока на промоција на заедничкиот просперитет;
 Да се идентификуваат нетрадиционалните (тероризам и транснационален
организиран криминал) и традиционалните (превенција од инвазија, агресија итн)
безбедносни прашања;
 Да се води ефективна политика на разоружување и државите да не се впуштаат во
трка за вооружување.
Со цел да ги надмине големите внатрешни проблеми кои се производ на брзиот
кинески развој, како што се регионалната нееднаквост, деградацијата на животната
средина, сиромаштијата и невработеноста, кинеските лидери, развија и прифатија
„Концепт на научен развој“, кој го опфаќа домашниот, интерен дел од новиот
182
Повеќе кај Russel Ong, China’s Security Interests in the 21-st Century, (New York, Routledge, 2007).
183
Denny Roy, “China’s reaction to American predominance“, Survival, Vol. 45, no. 3, Autumn 2003, 70.
184
China’s position paper on the new security concept, China Report, 2003, Vol. 39, no.1, 31 July 2002, 128–131.
100
безбедносен концепт. Овој концепт, опфаќа 4 аспекти на развој: човечки, сеопфатен,
координиран и одржлив развој, преку кои кинеската влада се обидува да промовира
рамнотежа помеѓу руралните и урбаните делови од НРК, да ги решава економските,
социјалните и проблемите во врска со животната средина, да го подржува домашниот
развој, а во исто време да се отвора кон надворешниот свет.185
На меѓународно ниво, преку новиот безбедносен концепт, НРК проектира слика
на одговорна сила, која не претставува закана за ниту една друга држава. Таа учествува
во различни мултилатерални механизми и организации, во кои изразува кооперативност
и загриженост за светскиот мир и безбедност. Промовира почитување на независноста,
суверенитетот и територијалниот интегритет, го почитува правото на еднаквост и
немешање во внатрешните работи на сите држави без разлика на нивната големина и
население, се стреми кон мирољубива меѓународна коегзистенција и стабилност и мир
во меѓународниот поредок.186
5.3 НР Кина и ООН како универзална меѓународна организација
Како победник во Втората светска војна, Кина е една од основачките членки на

ОН и една од петте постојани членки на Советот за безбедност со право на вето.
Завршувањето на кинеската граѓанска војна во 1949 година, резултираше со основање на
Народна Република Кина на територијата на континентална Кина, под раководство на
Кинеската комунистичка партија, додека пак поразените националистички сили на Чанг
Кај Шек се обидоа да го продолжат континуитетот на Република Кина, во егзил на
островот Тајван. Со оглед на околностите за време на Студената војна, НРК беше
оставена надвор од системот на ОН, кога во 1971 година се случи геополитичко
редизајнирање предизвикано од сино-советскиот конфликт, кој како стратешки
императив, ја создаде потребата за повторно воспоставување на кинеско-американски
185
Frederike Assandri and Dora Martins, From Early Tang Court Debates to China’s Peaceful Rise, (Amsterdam
University Press, 2009), 125.
186
Повеќе кај Gill Bates, Rising Star, China’s New Security Diplomacy, (Washington, Brookings Institutions Press,
2007).
101
односи и соработка. Истата година, со двотретинско мнозинство во Генералното
собрание на ОН, НРК ја замени Р.Кина (Тајван) и го зазема своето место во Советот за
Кинеската влада целосно ја поддржува ООН и истакнува дека нејзината активна
улога треба да биде засилена, а нејзиниот авторитет, одбранет. Пекинг цврсто ги брани
целите и принципите на Повелбата на ОН и се залага СБ и ОН да продолжат да имаат
активна улога во меѓународните односи и зачувувањето на светскиот мир, обезбедувајќи
еднаквост и исти права на сите земји-членки во меѓународниот поредок.
Претседателот Ху Џинтао на комеморацијата за 60 годишнината од основањето
на ОН, предложи дека ОН и останатите мултилатерални механизми треба да продолжат
да играат конструктивна улога во решавањето на меѓународните спорови, да го
одржуват светскиот мир, да обезбедуваат хуманитарна помош, се со цел да се изгради
хармоничен свет со одржлив мир и заеднички просперитет.187
Поддржувајќи ги активностите на ОН, НРК зазема значително важно и позитивно
место во меѓународните односи, во насока на одржување на светскиот мир и решавање
на меѓународните спорови, под покровителство на ОН. Во тој правец е кинеската
вклученост во мировните операции на ОН, промоцијаta на контролата на вооружување и
разоружување, како и соработката од областа на човековите права во рамките на
различните тела на ОН.188
187
Zhang Qingmin, China’s Diplomacy – (Sinopedia Series, Cengage Learning Asia, 2011), 45.
188
Ибид... 46.
102
5.4 НР Кина и нејзиното однесување во Советот за безбедност на ОН
5.4.1 НР Кина во Совет за безбедност на ОН (1971-1979)
Три карактеристики го дефинираат учеството на НРК во СБ на ОН, во периодот

помеѓу 1971-1979 година.189 Како прво, од тактички причини, НРК не учествуваше со
гласање на резолуции кои предизвикуваа идеолошки сомнеж, генерално за
воспоставување или проширување на мировни операции во различни делови од светот.
НРК била воздржана од гласање во 63 случаеви (32.3% од сите гласови) во наведениот
период, што на одреден начин претставува кинеска стратегија за изолирање од
мировните операции на ОН. Начинот на кој кинеските претставници се однесувале во
ОН, зависи доминантно од перцепцијата дека мировните операции можат да бидат
злоупотребени од големите сили како инструмент за наметнување на своето влијание и
доминација над регионите како Африка и Блискиот Исток. Дополнително, иницијатор на
ваквиот кинески став е и дејствувањето на ОН во корејската граѓанска војна, што за
Пекинг претставува претекст за американски геополитички амбиции.
Втора карактеристика на кинеското однесување во СБ на ОН, во тој период, е
поддршката на предлозите кои произлегуваа од државите кои припаѓаа на Движењето на
неврзаните, кои промовираа меѓународни политички промени и беа критички насочени
кон Западот, во однос на неговата поддршка на „расистички“ и „нелегални“ режими.
Трета карактеристика на кинеското дипломатско дејствување во СБ на ОН е
реткото користење на правото на вето. Во таа насока, НРК само два пати гласала со вето,
од кои еднаш во корист на својот традиционален сојузник Пакистан, за одбивање на
членството на Бангладеш во ОН, со цел истото да го искористат за ослободување на
90000 пакистански воени заробеници од Индија.
Постојат неколку објаснувања за пасивното однесување на НРК во СБ на ОН.
Имено, во рамките на ОН, Пекинг започна да функционира во нова организациска
структура, чии правила и чинители не и беа добро познати на ККП. Следствено на тоа,
темите покриени од СБ, спаѓаа во периферните делови на кинеските национални
189
Joel Wuthnow, Beyond the Veto: Chinese Diplomacy in United Nations Security Council, (New York, Columbia
University, 2011), 30-32.
103
интереси, така што во недостиг на политички и економски мотив, Пекинг немаше
потреба да се конфронтира со било која друга држава.190
Табела бр. 2: Гласање во Совет за Безбедност на ОН, 1971-1979 год.

Гласови 195 САД СССР НРК Франција В.Британија
Позитивни 149 166 130 172 163
Сооднос 76,4% 85.1% 66.7% 88.2% 83.6%
Воздржани/неприсутни 28 22 63 16 20
Сооднос 14.4% 11.3% 32.3% 8.2% 10%
Вето 18 7 2 7 12
Сооднос 9.2% 3.6% 1% 3.6% 6.1%
Извор: Official Document System (ODS) of the United Nations; UN Bibliographic Information System (UNBISnet).
5.4.2 НР Кина во Совет за безбедност на ОН (1980 – 1989)
Во втората декада од членството во СБ, НРК го намали реторичкото

спротивставување на Западот. Со гласањето во 1981 година, за продолжување на
мировните операции во Кипар, НРК ја напушти старата пракса за неучествување во
гласањето за прашања кои се однесуваат на мировните мисии. Во таа насока, во 1980-
тите години, НРК позитивно гласала за сите предлози поврзани со мировни операции на
ОН. Како резултат на таквиот пресврт во надворешната политика, од 209 гласања во СБ,
НРК и САД имале ист став во 153 случаеви, што претставува зголемување на нивната
усогласенот од 46% во 1970-тите години на 73% во 1980-тите години. Кинескиот просек
за неучество и воздржаност се намали од 32.3% во 1970-тите години на 6.2% во 1980-
тите години, додека пак од 1983 година до крајот на декадата, НРК гласала со
согласност на сите предлози.191
190
Christopher Holland, “Chinese participation in UNSC” in Chinese Attitudes to International Law: China, the
Security Council, Sovereignty, and Intervention”, Journal of International Law and Politics Online Forum, (New
York, Јuly 2012), chapter 3, 6-16.
191
Joel Wuthnow, Beyond the Veto: Chinese Diplomacy in United Nations Security Council, оп. цит... 34-35
104
Втора карактеристика на кинеското однесување во СБ во овој период е
намалувањето на реторичкото спротивставување на „хегемонијата“ на големите сили. На
пример, во јануари 1980 година, НРК не гласаше против американскиот предлог за
санкции против Иран, кој беше мотивиран од актуелната заложничка криза во Техеран.
За разлика од негативните изјави за советската инвазија во Авганистан, кинеската
делегација немаште негативни зборови за САД, истакнувајќи дека таквите санкции
единствено можат да придонесат за олеснување на меѓународната напнатост и
ослободување на заложниците. Трета карактеристика за овој период е апстиненцијата на
кинеската делегација да гласа негативно по дадените предлози во рамките на СБ, притоа
неискористувајќи го своето право на вето ниту еднаш во наведениот период.192
Главна причина за релативниот кинески молк во 1980-тите години се согледува
во стратешката потреба на НРК да одржува позитивни односи со САД и ОН, кои според
националните интереси на Пекинг се од круцијално значење за модернизација на
домашната економија, развојот на напредната технологија и отворањето кон светскиот
економски пазар и меѓународна трговија. Во рамките на ОН, НРК прифати да води
флексибилна политика, каде се вклучи во поддршка на мировните операции и буџетот за
нивно спроведување, зема учество во работата на субсидијарните тела, како што се
Комисијата за разоружување и Комисијата за човекови права. Ваквиот пресврст во
надворешната политика на НРК значеше дека приоритет претставуваат добрите односи
со големите сили, ОН и ММФ, а не идеолошката борба за промена на меѓународниот
политички поредок.193
192
Ибид... 36.
193
ибид... 38.
105
Гласови 209 САД СССР НРК Франција В.Британија
Позитивни 162 192 196 200 189
Сооднос 77.5% 91.9% 93.8% 95.7% 90.4%
Воздржаност/неучествување 27 15 13 5 14
Сооднос 12.9% 7.2% 6.2% 2% 6.7%
Вето 20 2 0 4 6
Сооднос 9.6% 0.5% 0% 1.9% 2.9%
Извор: Official Document System (ODS) of the United Nations; UN Bibliographic Information System (UNBISnet)
Во периодот по завршувањето на Студената војна, кинеската посветеност на

принципите на суверенитет и неупотреба на сила во светската политика беа ставени на
тест од страна на интензивирањето на интервенционистичката политика на ОН. Во
повеќето случаи, НРК имаше приговори за Западот, но не вршеше опструкции на
предлозите кои се косеа со принципите за кои се залагаше Пекинг. Причина за тоа беше
неопходноста на НРК да ја рехабилитира својата репутација по загушувањето на
демонстрациите на плоштадот Тиананмен и да одржи позитивни односи со светските
сили. Меѓутоа, во ограничен број случаи, кога националните интереси на НРК беа
засегнати, Пекинг го користеше своето право на вето, притоа соочувајќи се со прекор од
државите со кои сакаше да ги подобри своите релации.194
Парадигмата на целокупното гласање во 1990-тите години е малку поразлично од
гласањето една декада претходно. Како што може да се види, просекот на гласање со
согласност е на приближно исто ниво (93.1% во 1990-тите спроти 93,8% во 1980-тите
години), додека пак просекот на воздржаност во одлуките е за нијанса повисок (6.5%
спроти 6.2%). За нотирање е и зголемувањето на просекот на гласање со согласност на
предлозите на САД од 73% во 1980-тите години на 92.1% во 1990-тите години.
Воглавно, ваквиот тренд ја рефлектираше тенденцијата на постојаните членки на СБ да
194
Ибид... 38.
106
постигнат консензус за прашањата, пред тие да бидат ставени на гласање, што
дополнително генерираше одреден степен на усогласување поврзан со ставовите на
големите сили за прашањата од областа на меѓународното интервенирање.195

Гласови 642 САД СССР/Русија НРК Франција В.Британија
Позитивни/Согласност 635 619 598 640 642
Сооднос 98.9% 96.4% 93.1% 99.7% 100%
Воздржаност 2 20 42 2 0
Сооднос 0.3% 3.1% 6.5% 0.3% 0%
Вето 5 3 2 0 0
Сооднос 0.8% 0.5% 0.3% 0% 0%
На почетокот на 21-от век, политиката на воздржаност на НРК еволуираше во

политика на активно учество во одлучувањето на СБ, што се манифестираше во две
насоки. Како прво, водена од мотивот да го подобри својот статус на одговорна сила,
НРК значително ја зголеми својата контрибуција во поддршката на мировните операции
на ОН. Како второ, НРК почна да води активна политика на континуитет и влијание во
преговорите за безбедносните прашања, кои произлегоа од однесување на одредени
држави како Иран ,Северна Кореја, Судан итн.
Воглавно, дејствувањето на кинеските претставници во СБ, на почетокот на 21-от
век, беше дотогаш, непрепознатливо за претставниците на останатите постојани членки
на СБ. Од 636 предлози за гласање помеѓу 2000 и 2009 година, НРК гласала позитивно,
со согласност во 97,8% од случаите, воздржувајќи се 12 пати и искористувајќи го своето
право на вето 2 пати. Соодносот на воздржаност во гласањето на НРК е за нијанса
195
Ибид... 39.
107
повисоко од тоа на САД (1.9% спрема 1.3%), додека пак соодност на користење на
своето право на вето е пониско во однос на САД (0.3% спрема 1.4%). Просекот на
кинеското гласање со согласност на американското гласање во оваа декада продолжи да
расте, така што двете држави гласале усогласено во 95.3% од случаите (606 од 636
гласови), што претставува пораст од 3.2% во споредба со минатата декада. Кинеското
гласање во согласност со руското гласање во оваа декада изнесува 98.4% (626 од 636
гласови), што претставува континуитет на трендот на соработка и партнерство со
Руската Федерација. Во тој правец, од вкупното гласање во СБ на ОН во првата декада
од 21-от век, постојаните членки на СБ дале заедничка поддршка во 94% од случаите,
односно од 636 предлози за гласање, консензуална согласност постигнале во 598
наврати.196
Во однос на еволуцијата на начинот на гласање и однесување на кинеските
делегации во СБ на ОН, постојат неколку начини на објаснување, гледани преку
призмата на хармонизација на односите на НРК и Западот. Како прво, кинескиот став за
интервенционизмот за нијанса се приближи до ставот на САД и неговите сојузници, така
што Пекинг почна да изразува поддршка за колективни меѓународни акции за
спречување геноцид, етничко чистење, воени злосторства и злосторства против
човештвото. 197 . На тој начин, НРК се откажа од апсолутистичкото разбирање на
принципот на сувереност на државите, но сепак остана на ставот дека е против
унилатерални и непредизвикани акции против било која држава.198
Како второ, несогласувањето на НРК околу опсегот на мировните операции кое
постоше во 1990-тите години, стана ирелевантно од причина што опсегот на истите во
првата декада од 21-от век се намали, од 35 на само 10 мисии. Од квалитативна гледна
точка, мисиите кои беа етаблирани и водени во оваа декада повеќе одговараа на моделот
на операции за поддршка на мирот, во кои ОН би интервенирале само ако клучните
196
Ибид... 55- 57.
197
Во таа насока е и фактот што повеќе од 2500 кинески војници учествуваат во мировните мисии во Јужен
Судан, Мали, Дарфур и Демократска Република Конго...
198
Во насока на ова е кинеската поддршка на завршниот документ на Светскиот самит од 2005 година, кој
се одржа во рамките на ОН, а кој покрај другото, изразува поддршка за колективни меѓународни акции за
спречување геноцид, етничко чистење, воени злосторства и злосторства против човештвото. Повеќе за
Документот
https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/generalassembly/docs/globalcompact/A_RES
_60_1.pdf.
108
држави или организации како САД, НАТО или Африканската Унија ќе ги обезбедеа
условите и опкружувањето од воена гледна точка.199
Како трето, НРК својата надворешна политика започна да ја води на тој начин
што превенираше нејзините позиции и статус да бидат под влијание на прашањето за
Тајван, нешто што не беше пракса во минатиот период.200
Како четврто, трансформацијата на кинеското однесување во меѓународните
односи и СБ произлегуваат и од политичката динамика на ОН, така што постојаните 5
членки на СБ се соочуваа со зголемената лоби-моќ на државите како Индија, Германија
и Јапонија за реформирање на СБ, со цел истиот да рефлектира реална дистрибуција на
глобалната моќ. Постигнувањето на таквата цел, според кинеските лидери би значело
намалување на ефикасноста на СБ и моќта на неговите постојани членки, а нискиот
степен на спротивставување на Пекинг кон останатите членки на СБ е во насока на
обезбедување единство на истиот.201

Гласови 636 САД Русија НРК Франција В.Британија
Со согласност 619 622 622 632 628
Сооднос 97.3% 97.8% 97.8% 99.4% 98.7%
Сооднос 1.3% 1.57% 1.9% 0.63% 1.26%
Вето 9 4 2 0 0
Сооднос 1.4% 0.63% 0.3% 0% 0%
199
Joel Wuthnow, Beyond the Veto: Chinese Diplomacy in United Nations Security Council, оп.цит... 58.
200
И покрај постоењето на билатерални односи помеѓу Хаити и Тајван, НРК не стави вето на Мисијата на
ОН за стабилизација во Хаити (MINUSTAH), која траеше од 2004 до 2017 година. НРК, активно учествуваше
во Мисијата, на тој начин, што во неколку наврати, изврши ротација на кинески полициски персонал во
истата. Повеќе за мисијата на https://peacekeeping.un.org/en/mission/minustah.
Исто така, од 2008 година, постои тн „дипломатско примирје“ помеѓу НРК и Тајван, со што Пекинг се
обврза дека нема да влијае на преостанатите партнери на Тајпеј. Во тој поглед, парагвајската понуда за
признавање на НРК и прекинување на односите со Тајван во 2008 година, беше одбиено од страна на
кинеските лидери... Qiang Xin, “Beyond Power Politics: Institution-Building and Mainland China’s Taiwan Policy
Transition,” Journal of Contemporary China, 19, (2010), 536.
201
Ибид... 60-61.
109
Приоритети на кинеската дипломатија во рамките на СБ на ОН, по 2010 година

остануваат: заштита на суверенитетот; автономијата и независноста во носењето одлуки,
одржување геостратешка рамнотежа и заштита на националната безбедност; градење
статус на одговорна сила во меѓународната заедница и реализирање на економските и
политичките интереси. Во таа насока, носењето одлуки во рамките на СБ, НРК го
заснова врз основа на принципитe за почитување на суверенитетот; давање приоритет на
дијалогот пред употребата на сила за разрешување на конфликтите; операциите од глава
VII од Повелбата да се спроведуваат со претходна согласност на владите во чии земји
истите треба да се реализираат, со исклучок на оние ситуации во кои агенциите на ОН ќе
приложат цврсти докази за кршење на меѓународното право; поддршка на социјалниот и
економски развој и почитување на основните правила на меѓународното право.202
Гласањето на кинеските претставници во СБ, во периодот од 2010-2014 година, се
карактеризира со задржување на континуитетот на активно учество на НРК во системот
на одлучување на ОН. Од 288 предлози за гласање помеѓу 2010 и 2014 година, НРК
гласала позитивно, со согласност во 97.2% од случаите, воздржувајќи се 4 пати и
искористувајќи го своето право на вето 4 пати. Соодносот на воздржаност во гласањето
на НРК е повисок во однос на САД (1.3% спрема 0%), а во таа насока е и соодност на
користење на своето право на вето, кој е повисок во однос на САД (1.3% спрема 0.3%).
Просекот на кинеското гласање со согласност на американското гласање во оваа декада
продолжи да расте, така што двете држави гласале усогласено во 96.8% од случаите (279
од 288 гласови), што претставува пораст од 1.5% во споредба со минатата декада.
Кинеското гласање во согласност со руското гласање во овој период изнесува 97.5% (281
од 288 гласови), што претставува продолжување на трендот на соработка и партнерство
со Руската Федерација во рамките на ОН.203
202
Peter Ferdinand, The Positions of Russia and China at the UN Security Council in the light of recent crisis,
(Belgium, European Parliament, 2013), 13.
203
Повеќе за кинеското гласање во СБ на ОН на https://chinapower.csis.org/china-un-mission/ пристапено на
23.02.2020 година.
110
Во однос на севкупното гласање во СБ на ОН во овој период, главните разлики во
ставовите на НРК и САД, се всушност рефлексија на разликата во нивните стратешките
интереси во поглед на Блискиот Исток. Тие се однесуваат на 4 предлог резолуции со кои
се предвидуваат различни мерки и активности во однос на граѓанскиот конфликт во
Сирија, а кои предлог резолуции, НРК и Русија ги блокираа, користејќи го своето право
на вето. 204 Таквиот заеднички став на Пекинг и Москва е израз на нивните взаемни
геостратешки интереси во однос на Блискиот Исток, кои меѓудругото, се
имплементираат и преку заедничка поддршка во мултилатералните организации,
согласно развојот на нивното стратешко партнерство.

Гласови 288 САД Русија НРК Франција В.Британија
Позитивни/Согласност 287 274 280 287 288
Сооднос 99.6% 95.1% 97.2% 99.6% 100%
Сооднос 0% 3.1% 1.3% 0.3% 0%
Вето 1 5 4 0 0
Сооднос 0.3% 1.7% 1.3% 0% 0%
204
1. Нацрт резолуција S/2011/612 од 04.10.2011 година, со која се осудува насилството на сириските
власти врз демонстрантите.
2. Нацрт резолуција S/2012/77 од 04.02.2012 година, со која се осудува насилството во Сирија и се дава
поддршка на Арапската Лига да се вклучи во процес на посредување и олеснување на политичката
транзиција во Сирија.
3. Нацрт резолуција S/2012/538 од 19.07.2012 година, со која се предвидуваат санкции во случај на
незапирање на насилствата во Сирија и која се однесува на продолжување на мандатот на UNSMIS (United
Nations Supervision Mission in Syria).
4. Нацрт резолуција S/2014/348 од 22.05.2014 година, со која се предвидува Меѓународниот кривичен
суд да истражува воени злосторства и злосторства против човештвото во Сирија.
111
5.5 НР Кина и меѓународните мировни операции
Мировните операции се една од најважните мерки на ОН за одржување на мирот

и безбедноста, како што е предвидено со неговата Повелба. Почнувајќи од 36-тата
седница на ГС на ОН од 1981 година, НРК усвои позитивен став за улогата на
мировните операции како средство за намалување на тензиите, така што неколку години
подоцна стана член на Специјалниот комитет за мировни операции на ОН. До јуни 2008
година, НРК има испратено повеќе од 10000 воен, полициски и цивилен персонал во 24
мировни мисии на ОН, во кои неколку офицери и војници ги загубија своите животи. Во
септември 2007 година, кинескиот генерал-мајор Жао Џингмин беше поставен за главен
командант на мисијата на ОН за одржување референдум во Западна Сахара, со што
стана прв кинески службеник кој го достигнал тој ранг во мировните сили на ОН.205
НРК смета дека ОН треба да имаат незаменлива улога во одржувањето на
светскиот мир, чии активности треба да бидат во согласност со целите и принципите од
Повелбата и другите универзално признати правила на меѓународните односи, особено
принципите на почитување на суверенитетот и немешање во внатрешните работи на
сите држави, на неутралност и неупотреба на сила, освен во случај на самоодбрана.
Политичките лидери на НРК, веруваат дека ова се основни принципи за успешна
имлементација на сите мировни операции.206
Експанзијата на кинеското учество во мировните операции, го рефлектира
целокупниот државен напор во доцните 1990-ти години, за подобрување на кинескиот
статус во меѓународната заедница, градејќи слика на конструктивна и одговорна држава.
Кинеските лидери, во мировните мисии на ОН, видоа начин како НРК да ја претстават
во мирољубиво светло, а воедно и да ги убедат своите соседи дека немаат непријателски
намери кон никого. Од друга страна пак, вклученоста на НРК во мировните мисии на
ОН, ја рефлектира кинеската посветеност за контрибуција кон глобалната безбедност,
ставајќи на знаење дека меѓународната безбедност и развојот се тесно поврзани и
меѓусебно зависни.207
205
Christopher Holland, “Chinese Attitudes to International Law: China, the Security Council, Sovereignty, and
Intervention”, in Journal of International Law and Politics Online Forum, (New York, Јuly 2012), chapter 4.
206
Zhang Qingmin, China’s Diplomacy – Sinopedia Series, Cengage Learning Asia, 2011, 47.
207
Ибид... 48.
112
Зголемувањето на кинеската контрибуција кон мировните операции на ОН е во
релација со глобалниот аспект на нејзините интереси, со што се зголемува степенот на
зависност на кинеската национална безбедност од меѓународниот мир и развој. Со
учеството во мировните мисии на ОН, НРК се стреми да покаже дека зголемувањето и
модернизирањето на нејзините воени капацитети не е во насока на загрозување на било
која држава и дека со интегрирањето на НРК во меѓународната заедница, таа станува
поодговорна регионална и светска сила.
Интересен аспект на кинеското дејствување во мировните мисии на ОН е
флексибилноста на Пекинг кога станува збор за Тајван. Во минатото, кога СБ на ОН
гласаше за мировни мисии во држави кои што дипломатски го признаваа постоењето на
Тајван, НРК вообичаено заземаше опструирачки позиции. Па така, во 1996 година, НРК
се закани со вето на продолжувањето на мисијата на ОН во Хаити поради нејзините
дипломатски релации со Тајван. Една година подоцна, НРК стави вето на предлогот за
започнување мировна мисија во Гватемала, по што откако доби гаранции од гватемалски
власти дека нема повеќе да ги поддржуваат резолуциите во ГС за враќање на Тајван во
ОН, НРК го повлече своето вето и дозволи мировна мисија во Гватемала. Во 1999
година, НРК стави вето на продолжување на превентивната мисија (УНПРЕДЕП) на ОН
во Р.Македонија, откако претходно ги прекина дипломатските односи со Р.Македонија,
поради признавањето на Тајван. Во македонскиот случај, кинеските експерти за
мировни операции, подоцна признаа дека НРК со своето вето ги отежнала напорите на
ОН и дека кинеските национални интереси не смееле да се стават пред македонските.208
Во годините потоа, кинеската дипломатија започна да се трансформира, на тој
начин што стана пософистицирана, па така од 2004 година НРК ја обезбедува мисијата
во Хаити со кинеските полициски службеници, иако Хаити се уште, формално го
признава Тајван.
Борбените дејствија во регионот Дарфур во Судан, претставуваат пример за
зголемување на степенот на конструктивност на НРК и исполнување на меѓународните
очекувања. Во минатото, НРК беше меѓународно критикувана за блиската соработка со
суданските власти, а како одговор на тоа, Пекинг започна да врши се поголем притисок
208
Joel Wuthnow, Beyond the Veto: Chinese Diplomacy in United Nations Security Council, (New York, Columbia
University, 2011), 45.
113
врз Судан, со цел да ги почитува своите меѓународни обврски и да дозволи присуство на
мировните сили од ОН во проблематичниот регион Дарфур. Кинеската шатл-
дипломатија помеѓу Судан, АУ и ОН, како и нејзината улога во преговорите со
суданскиот режим, беа од круцијална важност за распоредување на хибридна мисија на
АУ и ОН. НРК беше една од првите држави кои испратија свои воени сили во регионот
со цел да се подготват сите услови за пристигнување на главниот дел од воениот и
цивилен персонал на мисијата.209
5.6 НР Кина и мултилатерализмот
Во изминатиот период, мултилатерализмот стана една од основните компоненти

на кинеската надворешна политика, со чија помош се изврши регионално вмрежување
како АСЕАН плус 3 (НРК, Јапонија и Ј.Кореја и членките на АСЕАН), Шангајската
организација за соработка, Иницијативата за преговори за севернокорејското нуклеарно
оружје, кои всушност создадоа од Пекинг, лидер на мултилатералната соработка во
источна Азија. Благодарение на иницијативите на НРК, Азија денес е вмрежена во
повеќе регионални организации, а мултилатералната соработка остана дел од клучните
интереси на кинеската национална безбеденост.210
Откако Пекинг го надмина стравот од Студената војна за учество во
мултилатералните меѓународни интеракции, НРК започна активно и конструктивно да
учествува во ОН и другите глобални тела, потпишувајќи поголем дел од меѓународните
договори за контрола на вооружувањето. Во 1992 година, започна да партиципира во
мировните иницијативи на ОН, каде од првата мисија во Камбоџа, па се до денес, во
различни мировни мисии, учествувале приближно 4000 кинески војници и цивилен
персонал. Како постојан член на СБ на ОН, НРК е поделена помеѓу нејзиниот сомнеж во
унилатералниот пристап на надворешната политика на САД и желбата да биде
меѓународно перцепирана како одговорна сила. Во рамките на СТО, Пекинг е
конструктивен учесник и борец за поголема меѓународна трговска либерализација, која
209
Gill Bates and Chin Hao Huang, China Expanding Role in Peacekeeping – Prospects and Policy Implications,
Sipri Policy Paper, num. 25, (2009), 12-15.
210
114
ќе овозможи заедничка корист за сите, додека во рамките на БРИКС е застапник на
идејата за помагање на земјите во развој.211
5.6.1 НР Кина и АСЕАН
Надворешната политика на НРК кон Југоисточна Азија почнува да се менува со

промената на пристапот на САД кон Пекинг во 70-тите години од минатиот век, кога
агресивната политика на Советскиот сојуз ја наметна потребата на НРК за соработка со
земјите од регионот. Првите официјални врски помеѓу НРК и АСЕАН се воспоставени
во 1991 година, најпрво со цел да се обезбеди конструктивен баланс во регионот, а
подоцна и да се развива економскиот пазар во Југоисточна Азија.
Во политичка смисла, НРК ја унапреди и продлабочи меѓусебната доверба со
членките на АСЕАН, преку активно учество во Регионалниот форум на АСЕАН. Преку
мултилатерален дијалог и соработка, НРК склучи различни договори со АСЕАН, како
што се Декларацијата за сите субјекти во Јужно-кинеското море, Заедничката
декларација со АСЕАН за соработка во областа на нетрадиционалните безбедносни
закани, како и Договорот за пријателство и соработка во југоисточна Азија.212
Во економска смисла, билатералната трговија и економските врски помеѓу НРК и
членките на АСЕАН, значително се зацврстени преку кооперативната рамка на АСЕАН
плус 3 ( НРК, Јапонија и Јужна Кореја), како и АСЕАН плус Кина. Пекинг и АСЕАН
склучија договор за сеопфатна и целосна економска соработка во 2002 година,
проектирајќи слободна трговска зона помеѓу двете страни. По имплементацијата на
Договорот за трговија, повеќе од 7000 производи се ставени на листа на тарифно
олеснување помеѓу НРК и АСЕАН и се отворени повеќе милиони работни места кај
двете страни, што дополнително ги подобрува нивните односи, не само на економско,
туку и на политичко ниво.213
211
Ибид... 127.
212
Sheng Lijun, “China and ASEAN in Asian Regional Integration” in ed. Wang Gung Wu and Zheng Yongnian,
“China and the New International Order”, (New York, Routledge, 2008), 256-279.
213
Ибид... 88.
115
5.6.2 Шангајска организација за соработка
ШОС како институционален механизам се разви од иницијативата на НРК,

Русија, Казахстан, Киргистан и Таџикистан за унапредување на меѓусебната доверба во
воените работи и пограничните појаси, која резултираше со Договор за заедничко
намалување на воените сили во пограничните појаси.214 Подоцна, државите ја истакнаа
потребата за продлабочена соработка за зачувување на регионалниот мир и стабилност,
преку заеднички мерки против различните форми на екстремизам, сепаратизам и
тероризам, основајќи антитерористички центар. Целиот овој процес резултираше со
потпишување на Декларација за Шангајска организација за соработка215, во која беше
вклучен и Узбекистан и која всушност формално ја етеблираше регионалната соработка
помеѓу шесте држави. Членките, со Декларацијата, дополнително ја потпишаа и
Шангајската конвенција за сузбивање на тероризмот, сепаратизмот и екстремизмот.216
Шангајската декларација истакнува дека секој член ќе ги почитува принципите на
добрососедство, еднаквост и заеднички бенефит, кооперативност и заеднички развој, ќе
води отворена политика кон надворешниот свет и ќе се спротивставува на активностите
насочени против конкретни држави и региони и ќе гради пријателство и соработка и во
другите меѓународни организации. Според Повелбата на ШОС, освен основните
принципи, вклучени се и мерки и активности кои е потребно да се преземаат, како
борбата против тероризмот, сепаратизмот и екстремизмот, сузбивањето на различните
видови меѓународен криминал, заштитата на животната средина и културата, развој на
науката и технологијата итн.217
Со цел да се имплементираат декларираните цели и задачи предвидени со
Повелбата, во институционалната рамка на ШОС, задолжени тела за тоа се:
конференцијата на шефови на држави, конференцијата на владино ниво, конференцијата
на министри за надворешни работи, конференцијата на лидери на конкретни сектори,
214
Види повеќе за Договорот (The Agreement on Mutual Reducing Armed Forces Around Border) https://cis-
legislation.com/document.fwx?rgn=3872.
215
Повеќе за Декларацијата http://www.gsdrc.org/docs/open/regional-
organisations/sco,%202001,%20establishing%20declaration.pdf.
216
Повеќе за Конвенцијата (Shanghai Convention on Combating Terrorism, Separatism and Extremism)
https://www.refworld.org/pdfid/49f5d9f92.pdf.
217
Pang Guang, “China in the Shanghai Cooperation Organization” in ed. Wang Gung Wu and Zheng Yongnian,
“China and the New International Order”, (New York, Routledge, 2008), 237-253.
116
советот на државни координатори, регионалниот анти-терористички центар кој се наоѓа
во Бишкек, Киргистан и секретаријатот. Секретаријатот на ШОС е постојано
административно тело, одговорно за организирање на технолошката безбедност во
рамките на организацијата и е лоцирано во Пекинг.218
5.6.3 НР Кина и БРИКС
Кинескиот интерес за основањето и развојот на БРИКС 219 не потекнува од

идеалистички аспирации, туку од вистински реал-политички мотиви на кинеската
дипломатија во 21-от век, преку која остварува дел од своите стратешки интереси во
меѓународните односи. Механизмот на БРИКС е важен за легитимирање на НРК како
лидер на државите во развој, бидејќи главните цели на кинеската дипломатија се
состојат во успешното менаџирање на односите со државите во развој. Како второ, НРК
има долга традиција на соработка со останатите членки на БРИКС за прашања од
областа на климатските промени, реформите на системот на ОН и економијата и како
трето, НРК со поканата на Јужoaфриканската Република да биде дел од БРИКС, се
насочува кон проширување на соработката со земјите во развој од Африка.220
Развојот на механизмите на БРИКС ги обезбедува есенцијалните елементи за
унапредување на кинеската развојна стратегија и поради тоа, истиот е директно поврзан
со кинеските национални интереси. Во таа насока, преку различните платформи кои
БРИКС ги обезбедува, се и напорите на кинеските лидери да преземаат голема
дипломатска офанзива за поддршка на „Патот на свилата“ (познат уште како и
Иницијатива за еден појас и еден пат) 221 , притоа играјќи проактивна улога во
формирањето и унапредувањето на Новата развојна банка (со седиште во Шангај).
218
Ronald Keith, China as a Rising World Power and its Response to Globalization, (New York, Routledge, 2005),
96-97.
219
БРИКС е меѓународна политичко-економска организација составена од Бразил, Русија, Индија, НРК и
Јужноафриканската Република. Името претставува акроним, добиен од почетните букви на земјите-
членки.
220
Cui Yue, Why the BRICS? A Chinese View, Culture Mandala: The Bulletin of the Centre for East-West Cultural
and Economic Studies 10, бр. 1, 2013, 4.
221
One Belt – One Road (OBOR).
117
Постоењето на БРИКС и забрзаниот развој на неговите членки, создава услови за
редистрибуција на моќта и влијанието во меѓународниот поредок. Преку можноста која
ја нуди мултилатералната платформа на БРИКС, НРК го зголемува своето меѓународно
влијание во секој поглед, обезбедувајќи програми за државите во развој за намалување
на сиромаштијата, проекти за земјоделска соработка и развој, програми за олеснување и
подобрување на трговијата, за унапредување на здравството, проекти за образовни и
научни стипендии на кинеските универзитети и научни центри итн.
5.6.4 НР Кина и Светката трговска организација
Еволуцијата на односите на НРК со СТО, како и со нејзиниот претходник

Општиот договор за царини и трговија (познат како ГАТТ), претставува еден од
најкомплексните случаи на меѓународно институционално поврзување на Пекинг.
Имено, НРК 16 години активно лобираше за членство во СТО, чиј официјален прием
резултираше со често фрустрирачки билатерални и мултилатерални преговори. На
11.12.2001 година, НРК официјално стана 143-та членка на СТО, овозможувајќи истата
да испрати своја делегација и амбасадор во седиштето во Женева, со што Пекинг го
зголеми своето влијание во дизајнирањето на меѓународниот трговски режим.222
Членството во СТО ја менува кинеската перцепција за меѓународната економска
и трговска институционална соработка и придонесува кон унапредување на кинеските
економски можности и промовирање на легитимитетот и интегритетот на кинеските
власти. Учеството во работата на СТО, ќе ја обезбеди потребната поддршка за
економски реформи кои НРК ги спроведува уште од крајот на 1970-тите години, притоа
гарантирајќи дека процесот нема да биде запрен од внатрешните реакционерни сили.
Исто така, членството во СТО ја проектира важноста која Пекинг ја придава на
меѓународните институции, како средство за разбирање и унапредување на
222
Marc Lanteigne, China and International Institutions – Alternate Paths to Global Power,(New York, Routledge,
2005), 33.
118
меѓународниот економски систем, во кој НРК мирољубиво коегзистира со останатите
држави.223
5.6.5 НР Кина и Форумот за кинеско-африканска соработка
Форумот за кинеско-африканска соработка е ефикасна платформа на

мултилатерален механизам, за кинеско-африкански колективни консултации, дијалог и
соработка, чие создавање произлезе од потребата да се одговори на притисокот на
глобализацијата и менувањето на меѓународното економско опкружување. Две клучни
карактеристики на Форумот се идентификуваат како прагматична соработка која
значително ги унапредува мултилатералните консултации и принципот на еднаквост и
заедничка корист. Форумот ги промовира политичкиот дијалог и економските
интеракции преку трговијата и инвестициските процеси, а истовремено се позиционира
како механизам за зацврстување на меѓународниот мир и безбедност.224
Според гледиштето на кинеските лидери, Форумот треба да го искористи целиот
свој потенцијал за проширување и продлабочување на кинеско-африканските односи на
секое поле. Пекинг се стреми Форумот да го изгради како водечка организација за
унапредување на партнерството со африканските нации. Во таа насока, НРК преку
Форумот повикува на заедничко искористување на меѓусебните потенцијали, за
зацврстување на меѓународната координација, која би ги забрзала билатералните и
мултилатералните интеракции.225
223
Ибид... 34.
224
Garth Shelton and Farhana Paruk, The Forum on China Africa Coperation – A Strategic Oportunity, (Institute
for Security Studies, 2008), 16.
225
Ибид... 17.
119
Три главни цели произлегуваат од кинеско-африканската соработка:226
 промоција на заеднички економски развој преку борба против сиромаштијата,
што претставува врв на глобалната агенда;
 подобрување на меѓународниот капацитет и конкурентност во глобалниот
економски систем како средство за унапредување на нивниот статус во
меѓународните односи;
 подобрување на меѓународниот економски поредок, како одговор на неуспехот на
глобализацијата да создаде еднаквост помеѓу државите.
226
Chuka Enuka, “The Forum of China – Africa Cooperation – A Framework for China’s Reengagement with Africa
in the 21st Century“, Pakistani Journal of Social Sciences, , Vol 30, Num. 2, 2010, 211.
120
Глава 6 – НР Кина и заканите по меѓународната безбедност
6.1 НР Кина и тероризмот
Кинескиот пристап кон борбата против тероризмот може да се согледа како

спектар на тактики, кои се применуваат на различно оперативно и стратешко ниво.
Оперативното ниво е насочено кон елиминација или заробување на членови и лидери на
терористички групи, додека стратешкото ниво кон детектирање на социо-политичките
корени и причини, радикалните идеологии и социјално-структурните модели, кои
придонесуваат за екстремно и терористичко дејствување на поединци и групи.
Пристапот на Пекинг кон борбата против тероризмот е во корелација со
кинеските напори за унапредување на економскиот и социјалниот развој во Синкјанг,
зајакнување на внатрешно-безбедносните капацитети и ограничување и контрола на
неовластени и радикални религиозни активности. Клучни компоненти на овој пристап
се227:
 Зајакнување на легислативата за борба против тероризмот;
 Проширување на безбедносната заедница за борба против тероризмот;
 Зголемување на нивото и интензитетот на безбедносните операции во Синкјанг;
 Унапредување на економскиот и социјален развој во Синкјанг;
 Обезбедување национално единство за борба против религиозниот екстремизам.
Пред 2001 година, НРК немаше формирано специјални полициски сили обучени за
борба против тероризмот, немаше изградено организациска структура во која едно тело
би го координирала работењето на сите други органи задолжени за превенција и
сузбивање на терористички акти и групи, ниту пак имаше донесено посебна легислатива
за тоа како треба да се справува безбедносниот систем со терористичките закани и акти.
Поради тоа, во тој период, ограничената безбедносна перцепција за ранливоста од
терористички закани беше во директна корелација со лимитираната меѓународна анти-
терористичка соработка на НРК.
227
Murray Scot Tanner and James Bellacqua, China’s Response to Terrorism, (Washington, CNA Analysis and
Solutions, June 2016), 37.
121
По терористичките напади на САД од 11.09.2001 година, НРК во својата
безбедносна заедница создаде две нови тела, со примарна анти-терористичка цел.
Новоформираната „Водечка група“ имаше за цел да ја координира политиката на НРК за
борба против тероризмот, додека пак Бирото за борба против тероризмот, создадено во
рамките на Министерството за јавна безбедност, имаше за главна цел да ја подобри
координацијата и размената на информации внатре во Министерството.228
Во 2015 година, за првпат во модерната ера на тероризмот, НРК официјално
дефинираше кој и каков вид на активности спаѓаат во областа на тероризмот, носејќи го
9-тиот амандман на Кривичниот закон, а малку подоцна и Законот за борба против
тероризмот. Според член 3 од Законот за борба против тероризмот, терминот тероризам
се однесува на “поддршка, застапување и дејствување кое е насочено кон реализирање
на политички или идеолошки цели, преку користење насилство, деструкција,
застрашување или други методи за создавање општествен страв и паника, загрозувајќи ја
јавната безбедност, повредувајќи луѓе или нарушувајќи нечија сопственост, или
употребувајќи сила или закана кон државни органи или меѓународни институции“. Од
друга страна, 9-тиот амандман на Кривичниот закон, ги дефинира правните последици и
казни за терористичките и екстремистичките активности, кои имаат широк опсег и
можат во себе да инкорпорираат активности од едукативен и социјален вид, поседување
книги или аудио-визуелни материјали итн.229
На почетокот на 21-от век, НРК направи сериозен исчекор во насока на
унапредување на меѓународната соработка за борба против тероризмот, зацврстувајќи ги
политичките и безбедносните врски во странство и ограничувајќи ги домашните
активности кои имаат потенцијал да прераснат во безбедносни закани. Напорите да се
унапреди меѓународната соработка за борба против тероризмот, го рефлектира
прифаќањето на Пекинг, дека тероризмот е транснационална закана, чии последици ги
надминуваат границите на секоја држава. 230
Иако, меѓународната соработка за борба против тероризмот, НРК претендира да
ја води на билатерално ниво, на почетокот на 21-от век, Пекинг е се повеќе вклучен во
228
Murray Scot Tanner and James Bellacqua, “China’s Counterterrorism Bureaucracy“ in China’s Response to
Terrorism, (Washington, CNA Analysis and Solutions, June 2016), chapter 4, 55-81.
229
Murray Scot Tanner and James Bellacqua, China’s Response to Terrorism, оп.цит... 39.
230
Ибид... 81.
122
мултилатералните форми на безбедносна соработка. Во тоа светло, НРК учествува во
Азиско-пацифичката група за спречување на перење пари 231 , Евроазиската група за
борба против перењето пари и финансирање на тероризмот232, во Глобалниот форум за
борба против тероризмот 233 , кој функционира како поддршка за имплементација на
Стратегијата за борба против тероризмот на ОН. Пекинг е постојан член на Комитетот за
борба против тероризмот на ОН и има потпишано, ратификувано и пристапно кон
повеќе протоколи и меѓународни конвенции од областа на сузбивањето на тероризмот, а
исто така беше вклучен и во „Истанбулскиот процес“, кој има за цел да создаде услови
за политичка стабилност во Авганистан.234
Поголемиот дел од напорите на НРК за мултилатерална соработка во борбата
против тероризмот е насочен кон централно-азиските соседи, преку ШОС, која е
претходник на „Шангајската Петорка“, а за која стана збор претходно. Како цели на
ШОС, според НРК, покрај борбата против тероризмот е и одвраќањето на
сепаратистичките активности на ујгурското малцинство во Синкјанг, што е потврдено со
декларацијата на членките на ШОС за борба против „трите зла“ на тероризмот,
сепаратизмот и религиозниот екстремизам. Во тој правец е и етаблирањето на анти-
терористичката структура на ШОС со свој анти-терористички центар, како и
многубројните билатерални и мултилатерални анти-терористички вежби и обуки.
Според својата стратешка определба, Пекинг се стреми да ја унапреди својата
безбедносна соработка со државите од АСЕАН, притоа повикувајќи на формирање нов и
одржлив регионален безбедносен систем на соработка во Југоисточна Азија, за борба
против тероризмот и транснационалниот организиран криминал. 235
Кинеските интереси за борба против тероризмот се водени од стратешката
потреба да се обезбеди домашна стабилност во Синкјанг и останатите делови од НРК, да
се обезбеди регионална стабилност ( особено во централна и јужна Азија, Блискиот
Исток и Африка) и да се заштитат кинеските граѓани и бизниси кои се наоѓаат во
странски држави.
231
Asian-Pacific Group on Money Laundering (APG).
232
Euroasian Group on Combating Money Laundering and Financing of Terrorism (EAG).
233
Global Counterterrorism Forum (GCTF).
234
Murray Scot Tanner and James Bellacqua, “International Cooperation“ in China’s Response to Terrorism,
(Washington, CNA Analysis and Solutions, June 2016), chapter 5, 81-103.
235
Murray Scot Tanner and James Bellacqua, China’s Response to Terrorism, оп.цит... 83.
123
По започнувањето на бунтот и насилствата во Синкјанг во 2009 година,
Арапската Пролет во 2011 година, како и серијата на терористички напади во НРК
(самоубиствен бомбашки напад на плоштадот Тиананмен, масовниот напад со ножеви на
железничката станица во Кунминг, како и повеќето насилства во Синкјанг), ескалираше
сензитивноста на Пекинг на потенцијалното влијание на меѓународниот тероризам врз
домашната стабилност. Воглавно, Пекинг е загрижен дека дел од ујгурското население
(кое во повеќе од 10 милиони е населено во автономниот регион Синкјанг) ќе се
приклучи кон меѓународните терористички групи како што се Исламска Држава или Ал
Каеда, за потоа да се врати во НРК подготвено за уривање на општествениот поредок.
Исто така, кинеските лидери стравуваат дека домашниот тероризам, кој би можел да
биде финансиран од поединци и групи од странство, може да го загрози кинескиот
територијален интегритет.236
Втора главна загриженост во однос на меѓународниот тероризам, е регионалната
стабилност на Блискиот Исток, во Африка, централна и јужна Азија, бидејќи овие
региони се основен извор на ресурси кои се од круцијална важност за кинескиот развој.
На пример, денес НРК е најголем увозник на нафта и нафтени деривати, а повеќе од 70%
од овој увоз потекнува од Блискиот Исток и од суб-сахарска Африка. Од друга страна
пак, овие региони се голем пазар за извоз на кинески производи, чиј вкупен годишен
профит надминува 100-тина милијарди долари. Меѓународнте терористички групи како
ИД, Ал Каеда, Боко Харам и др., ја загрозуваат внатрешната стабилност на повеќе
држави во овие региони, со што го зголемуваат потенцијалот за меѓународен конфликт,
кој пак претставува сериозна закана за кинеските економски и развојни интереси.237
Последен, но не и најмалку важен интерес на НРК во однос на борбата против
тероризмот, е заштитата на своите граѓани и бизниси во странските држави. Растењето
на глобалното влијание на НРК, ја зголемува нејзината ранливост на напади од
меѓународните терористички групи. Домашната јавност, се повеќе го зголемува својот
236
China’s Approach to International Terrorism, Peace Brief, Washington, United States Institute of Peace,
(September 2017), no. 235.
237
Mathieu Duchatel, Terror Overseas: Understanding China’s Evolving Counter-Terror Strategy, Policy Brief,
European Council of Foreign Relations, (October, 2016).
124
притисок кон кинеските власти за заштита на кинеските граѓани кои се наоѓаат во
странство.238
6.2 НР Кина и денуклеаризацијата на Северна Кореја
На почетокот на 21-от век, НРК покажа значително лидерство во решавањето на

кризата помеѓу непријателски насочените САД и Северна Кореја. Поради честите
критики и закани од Вашингтон, С.Кореја во 2003 година се закани дека ќе го напушти
Договорот за непролиферација на нуклеарно оружје и дека ќе продолжи со развој и
производство на оружје за масовно уништување. Во такви услови, администрацијата на
САД одбиваше да води директни преговори со Пјонгјанг, а тоа пак придонесе за
зголемување на кинескиот страв за започнување на воени дејствија и дестабилизација на
Корејскиот полуостров. Дестабилизацијата пак би предизвикала домино ефект во однос
на Јужна Кореја, Јапонија и Тајван да започнат трка за нуклеарно вооружување, што пак
водеше кон тоа, НРК да ја преземе улогата на активен медијатор во решавањето на
кризата помеѓу САД и С.Кореја и да ја активира својата шатл-дипломатија со цел да
иницира почеток на мултилатерални преговори.
За да биде успешен медијатор, НРК мораше да се дистанцира од својот
комунистички партнер и јавно да побара денуклеаризација на Корејскиот полуостров.
По четири рунди на преговори, во 2005 година, 6-те држави вклучени во
мултилатералните преговори за решавање на „Корејската криза“ (САД, НРК, Русија,
С.Кореја, Ј.Кореја и Јапонија) се согласија дека имаат заеднички цели, кои предвидуваат
денуклеаризација на Корејскиот полуостров, што всушност претставуваше триумф на
кинеската дипломатија. Но, од таа точка, текот на преговорите беше загрозен, бидејќи
севернокорејските власти како резултат на американското барање за замрзнување на
меѓународните банкарски сметки на Пјонгјанг, одби да се врати на преговарачката маса
и во таа насока, повторно започна со тестирање на балистички ракети. 239
238
China’s Approach to International Terrorism, Peace Brief, Washington, United States Institute of Peace,
(September 2017), no. 235.
239
Susan L. Shrik, China – Fragile Superpower, oп. Цит... 125.
125
Таквото однесување на С.Кореја, ја принуди НРК да се приклучи кон критиките
на меѓународната заедница, и да заземе строг став кон политиките на Пјонгјаг. Во таа
насока, Пекинг го запре извозот на нафта и нафтени деривати во С.Кореја 240 и се
приклучи кон резолуцијата на СБ на ОН за санкции против Пјонгјанг, правејќи преседан
во своето надворешно-политичко однесување. Како резултат на таквата дипломатска
офанзива на НРК, по три недели откако беа применети санкциите, на средба во Пекинг,
С. Кореја и САД се договорија да продолжат со преговорите за денуклеаризација на
Корејскиот полусотров.241
НРК и САД имаат заедничка цел за денуклеаризација на Корејскиот полустров,
но кинеските лидери сметаат дека тоа не може да се постигне во краток рок. Пекинг
смета дека поседувањето и развојот на нуклеарно оружје од страна на С.Кореја
постојано ќе го дестабилизира регионот, затоа што дава причина за американска
интервенција на полустровот и ги мотивира регионалните сили да развиваат нуклеарни
воени капацитети, што е спротивно на националните интереси на НРК. Поради тоа,
кинеските дипломати продолжуваат со т.н. “чекор по чекор“, двонасочен процес за
денуклеаризација и создавање услови на мир на Корејскиот полуостров. 242
Улогата на НРК е од витално значење за денуклеаризација на С.Кореја, бидејќи
опстанокот на Пјонгјанг, зависи од економската соработка со Пекинг, а уште повеќе што
северно-корејските лидери постојано се консултираат со кинеските лидери и бараат од
нив поддршка во преговорите со САД. Можноста да го заштити или да го изложи
Пјонгјанг на економски и политички притисоци, прават од НРК да стане важен партнер
на САД во решавањето на „Корејското нуклеарно прашање“. Во таа насока, доколку
идните директни преговори помеѓу САД и С.Кореја доживеат неуспех, неопходно е
Вашингтон да го врати Пекинг на преговарачката маса, бидејќи одговорноста за
можната дестабилизација на регионот, му припаѓа првенствено на северно-корејскиот
режим.243
240
Треба да се има во предвид дека повеќе од 70% од вкупната потреба од нафта и нафтени деривати,
С.Кореја ја задоволува со увоз од НРК.
241
242
China’s Role in North Korea Nuclear and Peace Negotiations, Peace Brief, Washington, United States Institute
of Peace, (May 2019), no. 2, p. 6.
243
Ибид... 6.
126
6.3 НР Кина и непролиферацијата на нуклеарното оружје
На почетокот на новиот милениум, кинеската политика на непролиферација и

контрола на оружјето започна да еволуира во позитивна и конструктивна насока. Како
одговор на променливото безбедносно опкружување и општоприфатениот нов
безбедносен концепт на мирољубив раст, НРК го прошири своето учество во
мултилатералните механизми за непролиферација и контрола на оружје, пристапувајќи
кон повеќе договори на билатерално и мултилатерално ниво. НРК воспостави формален
сет на национална законска регулатива за контрола на извозот на оружје и напредна
технологија, па така, почнувајќи од 2001 година, извозот на кинеско оружје и
технологија во државите како Иран и Пакистан, значително се намали. Во таа насока,
НРК го редуцираше своето спротивставување на поставувањето на системи за ракетна
одбрана на САД во регионот и пристапи кон стратешки дијалог за нуклеарно
вооружување со Вашингтон. 244
Ваквата насоченост на надворешно-безбедносна политика на Пекинг е водена од
три фактори. Прво, со преземањето на конструктивни мерки во насока на
непролиферација и контрола на оружјето, НРК се обидува да ги редуцира тензиите и
нестабилноста во нејзиното надворешно-безбедносно опкружување, особено на
нејзината периферија, со цел да се концентрира на економските, политичките и
социјалните домашни реформи. Второ, одговорниот и проактивен пристап кон
непролиферацијата на оружје, му помага на Пекинг да го зголеми своето влијание кај
своите соседи и клучни меѓународни партнери. Трето, ваквиот пристап на Пекинг е
насочен кон креирање на цврст глобален механизам за контрола на вооружувањето, кој
преку редуцирање на спротивставувањето на Вашингтон, се обидува да создаде
стратешки баланс со САД.245
Во последниот период, НРК зазема активен став за поддршка на тн „Ненуклеарни
зони“, потпишувајќи и ратификувајќи ги протоколите за ненукларни зони во Јужна
Америка и Карибите, Африка и југоисточна Азија, со стремеж за постигнување на
сличен договор и за централна Азија.
244
Bates Gil, Rising Star – China’s New Security Diplomacy, (Washington, Brookings Institution Press, 2007), 83.
245
Ибид... 84.
127
Кинескиот позитивен став кон непролиферацијата на оружје произлегува од
нејзината стратешка определба да ги увери своите соседи и меѓународни актери во
мирољубивоста на нејзините намери за раст и развој. Јасно се согледува дека кинеската
активна политика кон непролиферацијата на оружје е паралелна со нејзиното
реформирање и отворање кон глобалниот свет. Таквиот пристап на НРК, го промовира
нејзиниот статус на одговорна светска сила, која се грижи за меѓународниот мир и
безбедност и која гради односи со меѓународните актери, според принципите на
мирољубива коегзистенција.
Кинеските лидери, редовно преземаат активности за меѓународно нуклеарно
разоружување и контрола, кои се карактеризираат со висок степен на одговорност. НРК
е втора држвава, веднаш после САД, која го потпиша Договорот за сеопфатна забрана за
нуклеарни проби, но кој како и САД не го ратификуваше истиот. Иако, наведениот
договор не е ратификуван од страна на НРК, нејзината последна нуклеарна проба е во
1996 година, што упатува на примена на де факто мораториум на нуклеарни проби. На
седниците на ГС на ОН и преку Привремениот технички секретаријат на Организација
за сеопфатна забрана на нуклеарните проби 246 , кинеските претставници силно се
залагаат за стапување во сила на ДСЗНП, притоа обезбедувајќи работни услови на 10
мониторинг-станици на нејзина територија. Пекинг, постојано ја изразува својата
поддршка за Конференцијата за разоружување247, Договорот за превенција од трка за
вооружување во вселената 248 , договорите кои предвидуваат забрана за употреба на
материјали кои се користат за создавање нуклеарно оружје (збогатен ураниум и
плутониум). Како дел од своите напори за огранучување на нуклеарното вооружување,
НРК во 2009 година, зема учество во Конференцијата на петте постојани членки на СБ
на ОН за градење доверба во процесот за нуклеарно разоружување и ја поддржа
резолуцијата 1887 на СБ на ОН за засилување на глобалната непролиферација и
разоружување.249
НРК ја истакнува значајната контрибуција кој ја има во домашното
разоружување, ограничувајќи го својот нуклеарен арсенал во својата национална
246
Preparatory Commission for the Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty Organization (CTBTO Preparatory
Commission).
247
Conference on Disarmament (CD).
248
The Prevention of an Arms Race in Outer Space (PAROS).
249
China and Nuclear Arms Control: Current Positions and Future Policies, SIPRI, (Аpril 2010), 10.
128
безбедносна стратегија, според која, скромниот кинески нуклеарен арсенал е насочен
единствено кон одвраќање на надворешна агресија и инвазија. НРК постојано ги
поддржува меѓународните правни инструменти за спречување на државите кои немаат
нуклеарно оружје да го развијат или добијат истото, барајќи од ОН да понудат
безбедносни гаранции за тоа.250
Кинеско учество во механизми и спогодби за непролиферација и контрола на
оружје:251
 1980 година, НРК пристапува кон Конференцијата за разоружување на ОН и
Договорот за забрана на нуклеарни подводни проби, како и нуклеарни проби во
атмосферата, 252 де факто почитувајќи го истиот, на тој начин што, последното
тестирање на оружје во атмосферата, НРК го има направено во октомври 1980
година;
 1984 година, НРК пристапува кон Меѓународната агенција за атомска енергија253
и Конвенцијата за забрана на биолошки и хемиски оружја;254
 1989 година, НРК пристапува кон Конвенцијата за заштита на нуклеарните
материјали;255
 1991 година, НРК учествува во дискусиите на петте постојани членки на СБ на
ОН за контрола на вооружувањето на Блискиот Исток, но од истите се повлекува
по тајванското купување на модерен носач на авиони од САД;256
 1992 година, НРК пристапи кон Договорот за непролиферација на нуклеарно
оружје.257 Подоцна во склоп на овој договор, Пекинг јавно се обврза дека нема да
и помага на ниту една држава да развива балистички ракети со капацитет да
носат нуклеарни боеви глави;
 1993 година, НРК пристапи кон Конвенцијата за забрана на хемиско оружје;258
250
Ибид... 11.
251
Bates Gil, Rising Star – China’s New Security Diplomacy, оп.цит... 86.
252
Treaty Banning Nuclear Weapon Tests in the Atmosphere, in Outer Space and Under Water или во скратена
форма Partial Test Ban Treaty (PTBT).
253
International Atomic Energy Agency (IAEA).
254
Biological and Toxin Weapons Convention (BTWC).
255
Convention on Physical Protection of Nuclear Material (CPPNM).
256
Permanent 5 Talks on Arms Control in the Middle East (ACME).
257
Nuclear Nonproliferation Treaty (NPT).
258
Chemical Weapons Convention (CWC).
129
 1994 година, НРК и САД започнаа преговори за ограничување и забрана на
нуклеарните материјали како збогатениот ураниум и плутониумот, но се уште
немаат постигнато официјален договор;259
 1996 година, НРК пристапи кон Договорот за сеопфатна забрана на нуклеарни
проби 260 и иако истата сеуште го нема ратификувано, де факто го почитува
истиот, со оглед дека од 1996 година нема извршено ниту една нуклеарна проба.
6.4 Ненасилната парадигма за решавање на територијалните спорови
Уште од самото формирање во 1949 година, НРК е силно посветена кон

билатералните преговори, како средство за решавање на своите погранични и
територијални спорови. За време на Студената војна, кинеската парадигма за решавање
на територијалните спорови се состоеше од неколку фази:261
1. Пред да се започне со преговори за решавање, засегнатите страни треба да
одржат статус-кво и да ја признаат недефинираната гранична линија, како линија
која треба да биде дефинирана;
2. Ако една рунда на преговори не произведе било каков резултат, треба да се
продолжи со понатамошни сеопфатни преговори, додека не се постигне решение;
3. Засегнатите страни потребно е да постигнат договор за решението.
На почетокот на 21-от век, посветеноста на билатералните преговори продолжува да

биде карактеристика на кинеската рамка за решавање на граничните и територијалните
спорови. НРК преговара со СССР/Русија за меѓусебниот територијален спор повеќе од
40 години, се до 2004 година, кога со меѓусебен договор е постигнато решение за
истиот. 262 Кодексот за однесување во Јужното-кинеско море 263 , потпишан од НРК и
259
Fissile Material Cutoff Treaty (FMCT).
260
Comprehensive Test Ban Treaty (CTBT).
261
Junwu Pan, Toward a New Framework for Peaceful Settlement of China’s Territorial and Boundary Disputes,
(Boston, Leiden, 2009), 113.
262
Со Договорот (Complementary Agreement between the People's Republic of China and the Russian
Federation on the Eastern Section of the China–Russia Boundary), извршена е демаркација на кинеско-
руската граница... види https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t165266.shtml.
263
Code of Conduct in the South China Sea.
130
АСЕАН предвидува дека сите страни ќе ги решаваат територијалните и јурисдикциски
спорови со мирољубиви средства, преку директни пријателски преговори и консултации
водени од суверените држави кои се засегнати. Договорот за политичките причини за
решавање на граничните спорови264 потпишан од НРК и Индија во 2005 година, упатува
на тоа дека двете страни ќе го решаваат својот спор преку преговори и консултации,
водени на пријателски и мирољубив начин. За да го реши спорот околу „Ексклузивната
економска зона“ во Источно-кинеското море, НРК настојува да постигне привремен
договор со Јапонија, кој ќе биде на сила се додека не се постигне конечен договор, така
што, помеѓу двете држави се одржаа повеќе рунди на преговори. Во август 2005 година,
кинеската влада ги објави принципите кои се водечки за кинеското решавање на
територијалните спорови, а кои се постигнуваат единствено преку пријателски
преговори и консултации.265
Кинеското настојување за преговори и консултации има културолошки корени во
кинеската традиција на воспоставување пријателски врски со трети страни. Градењето
специјални врски со своите соседи без мешање од трети страни, според Пекинг, е од
круцијално значење за решавање на територијалните спорови. Според кинеското
гледиште, директното решавање на споровите помеѓу самите народи, е поправедно
отколку решавањето на споровите пред меѓународните судови, бидејќи судиите во
нивните одлуки можат да бидат водени од интересите на матичните држави, а правните
принципи да бидат интерпретирани според нивната политичка идеологија. Меѓутоа,
иако засегнатите страни се подготвени на директни преговори и консултации, тие не
треба да ги отфрлаат и другите меѓународно признати методи за решавање на
територијалните спорови.266
Од изложеното, може да се забележи дека НРК, територијалните спорови,
преферира да ги решава со директни преговори и консултации, почитувајќи ги
принципите на мирољубива коегзистенција и еднаквост во процесот. Исто така, се
264
За Договорот, (Agreement on Political Guiding Principles for Resolving the Boundary Issue)...
https://www.mea.gov.in/bilateral-
documents.htm?dtl/6534/Agreement+between+the+Government+of+the+Republic+of+India+and+the+Govern
ment+of+the+Peoples+Republic+of+China+on+the+Political+Parameters+and+Guiding+Principles+for+the+Settl
ement+of+the+IndiaChina+Boundary+Question.
265
Junwu Pan, Toward a New Framework for Peaceful Settlement of China’s Territorial and Boundary Disputes,
оп. цит... 114.
266
Ибид... 115.
131
забележува и дека НРК, територијалните спорови не брза да ги реши, со цел да не
предизвика ескалација на тензии и нестабилност, туку дека е насочена кон долгорочно
решавање, кое би било општоприфатливо. На крајот, НРК иако е скептична кон
меѓународните арбитражни механизми, во безизлезни ситуации би прифатила
медијација од трети страни до степен на повторно враќање на преговарачката маса на
сите засегнати страни.
6.5 НР Кина и нуклеарната програма на Иран
Билатералните односи помеѓу НРК и Иран, официјално започнуваат во 1971

година и истите во текот на годините достигнуваат ниво на стратешко и економско
партнерство. Покрај постоењето на идеолошки и политички разлики помеѓу двете
држави, заедничката потреба за развој и соработка во областите на енергетиката,
трговијата и одбраната, придонесува за постојано унапредување на меѓусебните односи.
Иранските напори за развој на нуклеарна енергија, датираат од 1957 година, како
поттик на администрацијата на Ајзенхауер за зголемување на воената, економската и
цивилна помош на Иран. Истата година, двете држави претставија предлог договор за
соработка во областа на атомската енергија за мирољубиви цели, под покровителство на
американската програма „Атоми за мир“. Следната година, шахот Реза Пахлави нареди
формирање на институт за нуклеарно истражување и преговараше со САД за
обезбедување на нуклеарен реактор. Во следната декада, покрај САД, и Франција и
Западна Германија го снабдуваа Иран со нуклеарно гориво и опрема, а Техеран го
започна својот истражувачки процес пристапувајќи кон Договорот за забрана на
пролиферација на нуклеарно оружје и Меѓународната агенција за атомска енергија.
Западната поддршка на иранската нуклеарна програма за цивилни цели, заврши со
започнувањето на исламската револуција во Иран.267
По завршувањето на Заливската војна, на почетокот на 1990-тите години, Иран
повторно ја рестартираше својата нуклеарна програма, предизвикувајќи страв кај
267
Liu Jun and Wu Lei, Key Issues in China-Iran Relations, Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, vol.4,
n1, (2010), 47.
132
Западот, дека истата има потенцијал да биде пренаменета за воени цели. Таквиот страв
резултираше со зголемени тензии и можност за дестабилизација на меѓународниот мир,
а како средство за надминување на таквата закана, беа употребени меѓународни санкции
против Иран.
Во однос на иранското нуклеарно прашање, НРК се залага за негово мирно
решавање, преку дипломатски пат, со преговори, да се дојде до конечно решение на
проблемот. Во 2009 година, Иран ја извести МААЕ за започнување на нов нуклеарен
процес, што предизвика предупредувања од Западот за нови санкции, додека пак НРК
беше уверена дека единствено со мирољубиви средства, а не со закани и санкции, може
да се дојде до трајно решение на иранскиот проблем. НРК смета дека суверена држава
како Иран има право да развива нуклеарна програма за цивилни цели, додека пак САД
смета дека држава како Иран, богата со природни енергенси, нема потреба да развива
нуклеарна програма. Од друга страна пак, одредени аналитичари сметаат дека во
наредниот период, иранскиот извоз на нафта и нафтени деривати, кој е основен ресурс за
економско одржување на државата, ќе опадне во голема мера, што значи дека ако Иран
не развие нуклеарна програма за цивилни цели, ќе стане политички и безбедносно
ранлива. Тоа значи дека нуклеарните реактори ќе ја заменат енергијата произведена од
нафтата, со тоа што поголема количина на нафтени деривати ќе се ослободи и ќе биде
достапна за извоз. Изразено во бројки, 20000 мегавати нуклеарна енергија ќе му заштеди
на Иран 190 милиони барели нафта секоја година, што изнесува околу 14 милијарди
долари годишно.268
Според тоа, заедничка, кредибилна и силна политичка стратегија може да го
убеди Иран на целосна соработка со МААЕ и откажување од можната намера за развој
на нуклеарно оружје. Оваа политичка стратегија е возможна само доколку се исполнети
следните елементи: САД да го почитуваат суверенитетот и територијалниот интегритет
на Иран; Иран да го почитува суверенитетот и територијалниот интегритет на другите
држави и да се откаже од можноста за пренаменување на нуклеарната цивилна
програма; да се обезбеди мултилатерален пристап кој ги вклучува дипломатските
268
Ибид... 49.
133
напори на НРК, Русија, ЕУ и арапските држави, со што ќе се воспостави кредибилна
стратегија и широка меѓународна поддршка.269
6.6 Тајванското прашање
Односите помеѓу НРК и Тајван (позната и како Република Кина или кинески
Тајпеј) се комплексни и контроверзни поради нерешениот политички статус на Тајван.
По завршувањето на кинеската граѓанска војна во 1949 година и победата на
комунистичкото движење на Мао Це Тунг, националистичкото раководство на Кина, на
чело со Чанг Кај Шек се повлекува на островот Тајван, и градот Тајпеј го прогласува за
привремен главен град на Кина. Од тогаш, односите помеѓу НРК и Тајван се
карактеризираат со тензии, ограничени контакти и нестабилност, од причина што
завршувањето на граѓанската војна, не е проследено со формално-правен акт, кој би
продуцирал одредени права и обврски за двете страни.
Од крајот на кинеската граѓанска војна, па се до почетокот на 1970-тите години,
како резултат на идеолошката конфронтираност на блоковите во Студената војна,
Република Кина (Тајван) беше претставник на кинескиот народ во ОН, на сметка на
изолираната НРК. Во тој период, агресивната надворешна политика на Советскиот Сојуз
и потребата за создавање стратешки баланс во светот, придонесуваат кон етаблирање и
унапредување на американско-кинеските односи, што пак придонесе за прием на НРК во
ОН, на местото на Тајван. Во 1979 година, САД воспостави официјални дипломатски
односи со НРК, преку прифаќање на заедничко комунике, дека Вашингтон го разбира и
прифаќа кинескиот став дека постои само една Кина и дека Тајван е нераскинлив дел од
неа. Во тоа време, американската администрација ги прекина дипломатските односи со
Тајван, но подоцна американскиот конгрес го усвои Актот за односи со Тајван 270, во кој
се потврдува важноста за продолжување на неофицијалните врски со Тајпеј,
овозможувајќи продажба на оружје со цел да не се загрози тајванската одбрана.271
269
Ибид... 50.
270
Повеќе за Актот https://www.ait.org.tw/our-relationship/policy-history/key-u-s-foreign-policy-documents-
region/taiwan-relations-act/.
271
Хенри Кисинџер, „Реган и појавата на нормалноста“ во За Кина, (Скопје, Арс Ламина, 2016), 407-426.
134
На почетокот на 21-от век, односите помеѓу Пекинг и Тајван доживуваат развој
во областите на економијата, трговијата, културата и спортот, но се уште постои висок
степен на несогласување за тајванскиот статус. Според Пекинг, постои само една Кина
во која Тајван е неразделен територијален дел, повикувајќи се на консензусот постигнат
помеѓу тајванското и кинеското раководство во 1992 година. Според консензусот,
Пекинг и Тајпеј се согласуваат дека постои само една Кина и дека Тајван нема да се
стреми кон прогласување независност, но двете страни не се согласуваат со тоа, кој има
легитимно право да управува со Кина и кинескиот народ. Во таа насока, НРК се стреми
да ги унапреди и развие економските врски со Тајван до тој степен, што независноста на
островот ќе изгледа прескапа, а националната реунификација ќе стане неизбежна
реалност.
Односите помеѓу НРК и Тајван, на почетокот на 21-от век, се карактеризираат со
т.н. „Политичко-економски парадокс“, односно, колку повеќе НРК и Тајван економски
се интегрираат, толку повеќе, политички се оттуѓуваат. Поради тоа, пристапот на НРК
кон Тајван, се темели на долгорочна стратегија со доминантно социо-економски
карактеристики, преку која, Пекинг се стреми да постигне висок степен на економска
меѓузависност. Кинеските лидери се убедени дека, за разлика на политичкиот идентитет
на Тајван, економската зависност и меѓународните интеракции се многу поважни за
решавањето на „Политичко-економскиот парадокс“. Од друга страна пак, кинеските
државни планери, не го игнорираат фактот дека, политичките и општествените текови
во НРК, имаат големо влијание врз политичката перцепција и самоидентификација на
тајванското население. Тоа значи дека, економската интеграција и меѓузависност имаат
влијание во односите помеѓу НРК и Тајван, но истите, се лишени од моќта да го
детерминираат политичкиот идентитет на тајванското население.272
Во таа насока, политичките промени во Тајван, покажаа дека примарна цел на
Пекинг не е да обезбеди реунификација на островот, туку да превенира, де јуре
прогласување независност. Политичките амбиции на сегашното тајванско раководство,
преку референдум да го промени својот устав, претставуваат сериозен предизвик за
НРК, САД и меѓународната заедница, бидејќи унилатералната промена на статус-кво
272
Yong Deng, China’s Struggle for Status – The Realignment of International Relations, (Cambridge University
Press, 2008), 35.
135
состојбата во кинеско-тајванските односи, има потенцијал да го загрози мирот и
стабилноста во азиско-пацифичкиот регион, со тоа што ќе го принуди Пекинг да преземе
мерки кои нема да бидат мирољубиви по својата природа. Во таа констелација на
односи, Вашингтон има круцијална улога, бидејќи го има потребниот авторитет да го
одврати тајванското раководство од преземање мерки, кои одат во насока на
прогласување независност на островот. Таквата триаголна мултилатерална интеракција е
од голема важност за мирот во Азија, од причина што стабилните кинеско-тајвански
односи, придонесуваат за полиберален пристап на Пекинг, а тоа пак генерира услови на
мир и стабилност.273
НРК, како дел од својот воен развој, инсталираше ракетни системи во близина на
Тајванскиот теснец, каде периодично изведува и воени вежби, што според САД и Тајван,
претставува воена провокација. Пекинг во 2005 година го усвои Законот за спречување
на сецесионизмот, со намера да го зацврсти пристапот кон национална унификација,
употребувајќи и таква терминологија дека, доколку сецесионистички сили се обидат да
прогласат независност на Тајван, Пекинг ќе биде приморан со „немирољубиви
средства“, да го брани својот национален суверенитет. Но, во 2019 година, кинескиот
лидер Кси Џинпинг, отстапи од овој став и истакна дека НРК би употребила сила, само
доколку трети страни извршат инвазија на островот Тајван.274
НРК не го смета Тајван за директна воена закана, се додека САД се надвор од
тајванскиот остров. Меѓутоа, неопходно е да се спомене дека тајванската стратешка
безбедност, се темели на американските безбедносни гаранции кои произлегуваат од
Актот за односи со Тајван. Во анализирањето на „Тајванското прашање“, клучен
елемент е американската посветеност кон безбедноста и одбраната на Тајван, како
превенција од било каков кинески обид за реунификација по пат на сила или закана. Тоа
значи дека американско-тајванските врски, се уште се важна детерминанта на кинеската
надворешна политика. Во таа насока, кинеската надворешна политика ќе се стреми кон
одржување статус-кво состојба во однос на „Тајванското прашање“ и ќе се стреми
истото да го реши со мирољубиви средства, без да го дестабилизира регионот и без да го
загрози својот економски раст. Преку засилената економска соработка, ќе се обиде да го
273
Ибид... 35.
274
https://www.cfr.org/backgrounder/china-taiwan-relations пристапено на 23.01.2020 година.
136
убеди Тајпеј дека откажувањето од политичките принципи е економски исплатливо, а на
политички план, дека различните политички системи не се пречка за национално
обединување според моделот „Една држава – Два системи“.
Реунификацијата на Тајван е важна за НРК, не само од историско-филозофски
причини, туку и од геополитички, економски и реал-политички причини. Контролата на
територијата на Тајван и нејзиното опкружување, создава солидна база за заштита на
континентална Кина од можни поморски напади, но и создава геополитичка предност во
однос на трговските поморски активности.
Независноста на Тајван, отвора многу стратешки прашања за НРК. Доколку
Пекинг прифати да го премолчи можното прогласување на тајванската независност, од
меѓународен аспект, ќе биде перцепирана како одговорен и конструктивен член на
меѓународната заедница, со што ќе ја продлабочи својата соработка со развиениот Запад,
но од внатрешен аспект, тоа ќе предизвика сериозна дестабилизација во регионите каде
што живеат малцинства со сецесионистички аспирации, како што се Тибет и Синкјанг.
Во таа насока, независноста на Тајван, ќе ја отежне кинеската контрола врз морињата во
нејзиното опкружување, создавајќи геополитички потешкотии за Пекинг.275
Секој обид на НРК, со сила и закана да изврши реунификација на Тајван, ќе наиде
на санкции и целосна изолација од страна на меѓународната заедница, а тоа ќе го
уназади развојот на НРК, така што кинеската економија ќе претрпи сериозни удари, кои
би резултирале со колапс на домашната валута. Таквиот развој на настаните, ќе
предизвика внатрешни социјални немири и продлабочување на регионалниот јаз во
кинеското општество. Од друга страна пак, секој обид да се интегрира Тајван во
кинеската државна територија, без да се почитува принципот „Една држава, два
системи“, ќе предизвика дестабилизација, како на островот, така и во континентална
Кина. Тоа од причина што, народот на Тајван има силно развиен политички идентитет, и
во голема мера, не се поистоветува со кинескиот народ, од што произлегува и
тајванското неприфаќање на централната кинеска власт.276
275
Russel Ong, The Taiwan Issue in China’s Security Interests in the 21st Century, (New York, Routledge, 2007),
46-59.
276
Edward Friedman, China’s dilemma on using military force in ed. Edward Friedman, China’s Rise, Taiwan’s
Dilemmas and International Peace, (New York, Routledge, 2006), 205-227.
137
Реунификацијата на Тајван, според формулата „Една држава – Два системи“, ќе
ги елиминира тензиите помеѓу Пекинг и Тајпеј и ќе ги намали големите трошоци на
Тајван за развој на армијата и оружените системи, кои претставуваат начин за
превенција на можната кинеска анексија. Од друга страна пак, потенцијалната
реунификација, ќе придонесе народот на Тајван, да ја загуби можноста, самостојно и
независно да ја обликува својата демократска, политичка и економска иднина.277
Позитивните страни од прогласувањето независност на Тајван, се согледуваат во
можноста на Тајпеј за себепретставување во меѓународната заедница, правото на
самостојно носење одлуки за нивната иднина и креирање сопствен политички и
општествен систем. Негативните страни на прогласувањето независност, пак се
согледуваат во фактот што истите имаат капацитет да предизвикаат вооружен конфликт,
кој ќе го дестабилизира целиот регион и ќе имаат катастрофално влијание врз
економиите на НРК и Тајван. Со оглед дека НРК има статус на постојан член на СБ на
ОН, интегрирањето на Тајван, како независна држава во рамките на ОН ќе стане
невозможно. Секој обид на Тајван да се интегрира во меѓународниот систем на
институции, ќе биде отежнато и блокирано од страна на НРК. 278
Од тие причини, кинеските и тајванските претставници преферираат статус-кво
состојба во развојот на решавањето за „Тајванското прашање“, бидејќи
непредвидливоста на последиците кои би можеле да прозизлезат од било каква
еднострана одлука, би можеле скапо да ги чинат двете страни.
277
Jeanette Ka-yee Yuen, The Myth of Greater China? Hong Kong as a prototype of Taiwan for Unification,
Taiwan in Comparative Perspective, Vol. 5, July 2014, pp. 134–152.
278
Daniel Lynch, Taiwan adapts to the network society in ed. Edward Friedman, China’s Rise, Taiwan’s Dilemmas
and International Peace, (New York, Routledge, 2006), 130-147.
138
Глава 7 – Теории и размислувања за геополитиката на НР Кина
Геополитиката се однесува на врската помеѓу територијата и ресурсите на

државата, во насока на начинот на водење политика кон другите суверени држави. Во
одредена смисла, значењето на геополитиката е вградена во времето кога поседувањето
одредена територија, ресурси и физички средства, ја дефинира моќта на државите.
Меѓутоа, во период на глобализација, вредноста на територијата и ресурсите е
детерминирана од економските и информационите средства, со што всушност се
проширува разбирањето за геополитиката. Многу често, геополитиката опфаќа идеи од
реал-политиката, како што се „интересите на државите го детерминираат нивното
однесување“, „потребата за надворешна политика се јавува поради нерегулираниот
натпревар помеѓу државите, а таквата потреба го открива најлесниот начин на кој ќе се
остварат националните цели“, „државата е примарен актер и го содржи целокупниот
авторитет за да одлучува за нацијата која ја претставува, во склоп со националните
интереси, кој авторитет е ограничен од меѓународните договори и членството во
различни меѓународни организации...“.279
7.1 Геополитика на кинеското опкружување280
Модерна НРК во геополитички контекст, треба да се визуелизира како остров, кој

не е опколен со вода (освен на своето источно крило) и кој се граничи со терен кој е
тежок за преминување, буквално во секоја насока. Постојат одредени подрачја кои може
да се преминат, но за да се сфати НРК, мора да се визуелизираат планините, џунглите и
пространствата кои ја опкружуваат и кои служат како нејзина природна заштита.
Внатрешно, НРК може да се подели на два дела: кинеско јадро или кинеска внатрешност
и некинески тампон региони кои го опколуваат кинеското јадро. Во таа насока, постои и
279
Rollie Lal, Understanding China and India – Security Implications for the US and the World, (London, Praeger
Security International, 2006), 85.
280
The Geopolitics of China – A Great Power Enclosed, Stratfor, (15.07.2008).
139
кинеска линија која е позната како 38 сантиметарска изохита281, од која, источниот дел
се карактеризира со врнежи на дожд повеќе од 38 сантиметри годишно, а западниот дел,
со многу помалку. Поголемиот дел од кинеското население живее источно и јужно од
оваа линија, во регионот познат како Хан-Кина – или внатрешна Кина, кој е дом на
Кинезите со ханско потекло. Потребно е да се разбере дека повеќе од 1 милијарда луѓе
живеат во тој регион, чија површина е колку половина од територијата на САД.
Внатрешна Кина е поделена на северен и јужен дел, во кои се застапени двата
главни дијалекти, мандаринскиот на север и кантонскиот дијалект на југ. Овие дијалекти
имаат сличен начин на пишување, но во говорна форма, истите се неразбирливи еден за
друг. Внатрешна Кина е дефинирана од две големи реки – Жолтата река на север и Јанг
Це на југ и претставува земјоделски регион.
Прстен од не-хански региони ја опкружуваат внатрешна Кина, а такви се Тибет,
Синкјанг, внатрешна Монголија и пространството познато како Манчурија (историско
име на регионот северно од Северна Кореја, кој денес се состои од кинеските провинции
Хејлонџианг, Џилин и Лиаонинг). Ова се тампон-регионите кои историски биле под
кинеско владение, во времето кога Кина била силна и биле под окупација на странски
сили, кога Кина била слаба. Од овие региони, потекнува и историската закана за Кина и
затоа Кинезите со ханско потекло се стремат да го засилат својот авторитет во овие
региони. Во таа насока, историски гледано, кинеската стратегија останува константна:
бавно и систематско преземање на контролата на овие региони, со цел да се заштити
кинеското население од странска инвазија. Контролата на овие региони потекнува од
нерамнотежата на кинеската населеност, поради која Кина е екстремно ранлива на
надворешни воени движења од север и запад.
Од друга страна, контролата над овие региони, обезбедува одбранливи граници
на Кина. Ако се анализира природата на кинеските граници, почнувајќи од јужните
делови, границата со Виетнам е единствената линија која е проодна за побројни армии.
Останатиот дел од јужната граница, каде провинцијата Јунан се граничи со Лаос и
Мјанмар, е застапен со џунгли и планини, без поголеми патишта, што истиот го прави
тешко прооден.
281
Изохита е линија која спојува две различни места со исто количество на врнежи на дожд во даден
период.
140
Планината Хкакбо Рази, висока околу 5740 мнв, ја обележува границата помеѓу
Кина, Индија и Мјанмар. Од оваа точка, југозападната кинеска граница започнува и се
протега се до Хималаите, каде Тибет се граничи со Индија, Непал и Бутан. Оваа граница
понатаму формира долг лак, кој ги одминува Пакистан, Таџикистан и Киргистан,
протегајќи се вдолж планината Пик Победи која е висока повеќе од 7000 мнв и која ја
дели Кина од Казахстан, правејќи ја и оваа секција тешко проодна. Единствен исклучок
на тешко проодниот југозападен граничен дел е граничниот појас со Казахстан, кој е
лесно прооден, но истиот има слабо развиена патна ифраструктура. Овој правец е
главната точка на поврзување на Кина со Евроазија, но како проблем се јавува
огромната оддалеченост на внатрешна Кина, како и тоа што патната мрежа минува низ
регионот Синкјанг, кој често е дестабилизиран од домашното ујгурско население.
Северната кинеска граница, најпрво со Монголија, а потоа со Русија, се протега
до Пацификот и истата е релативно проодна, но со слаба патна инфраструктура.
Кинеските тампон-региони, Внатрешна Монголија и Манчурија, ја штитат внатрешна
Кина од надворешни напади од северот. Потоа, следува пацифичкиот брег, кој е богат со
бројни пристаништа и е од круцијално значење за трговијата.
Имено, кога НРК ги контролира Тибет, Синкјанг, Внатрешна Монголија и
Манчурија, тогаш таа е безбедно изолирана држава. Како критични точки кои
потенцијални воени сили би можеле да ги искористат се: југоисточната граница со
Виетнам, неколку правци на границата со Казахстан и секако, Пацифичкиот брег, преку
кој во минатото, големите колонијални сили, окупираа делови од Кина.
141
7.2 Геополитички императиви на НРК
Националните интереси на НРК се водени од три геополитички императиви:282

 Одржување внатрешна стабилност и кохезија во кинеските Хан- региони;
 Одржување контрола во тн тампон-региони и
 Заштита на кинеското крајбрежје од странски закани.
Одржувањето внатрешна стабилност и кохезија на кинескиот народ е од клучна

важност за напорите на централната кинеска власт, да ја одржи контролата во т.н.
тампон-региони, без кои Кина станува ранлива на надворешни закани. Кинеските лидери
се приморани да одржуваат рамнотежа помеѓу различните интереси на крајбрежна Кина
и кинеската периферија. Крајбрежниот регион има интерес за одржување и
интензивирање на врските со европските држави, САД и Јапонија. Колку повеќе се
зголемува трговијата, толку повеќе крајбрежниот регион станува побогат. Затоа,
стратешки императив на кинеското раководство е намалување на нееднаквоста помеѓу
регионите и создавање кинеска држава во која народот ќе биде обединет.
Одржувањето контрола над т.н. тампон-региони, кои влегуваат во состав на
кинеската држава, е од круцијална важност за градењето на кинеската перцепција за
надворешните закани. Овие региони, како што беше спомнато претходно, ги содржат
сите елементи за одвраќање на странски инвазии и обезбедуваат политичка удобност и
концентрација на кинеските лидери кон еднаков економски развој на целокупната
територија на НРК.
Заштитата на кинеското крајбрежје од странски закани, треба да се разбере во
економска и трговска смисла. Кинеското лидерство, во таа насока, вложува сериозни
напори за реориентирање на кинеската економија во увозно-извозно насочена
индустрија, преку која ќе се обезбеди пораст на животниот стандард на кинеските
граѓани. Од таа причина, кинеското крајбрежје е од круцијална важност за кинескиот
раст и неговата заштита влегува во примарните цели на националната кинеска
стратегија.
282
George Friedman, “The Geopolitics of China”, in ed. Atilla Sandikli, China a New Superpower – Dimensions of
Power, Energy and Security (Istanbul, Bilgesam, 2010), 27.
142
7.3 Актуелни кинески геополитички позиции
Од политичка и воена гледна точка, НРК ги постигна своите безбедносно-

стратешки цели. Кинеските т.н. тампон-региони успешно ја вршат својата функција и не
се соочуваат со евроазиски закани. Во однос на Тибет, иако постојат критики од
Западот, НРК нема намера да му овозможи поинаков статус и контролата над истиот, се
уште е значаен дел од кинеската национална безбедност. Незадоволството на ујгурското
население во однос на регионот Синкјанг, иако во одредени случаи предизвикува
индиректна закана за Пекинг, сепак тоа нема силна поддршка и можност за поголема
дестабилизација на НРК. На север, Русија нема интерес ниту пак капацитет да ја нападне
НРК, додека пак корејскиот полуостров не претставува директна закана за НРК, се
додека Пекинг го ограничува непримерното однесување на Пјонгјанг.283
Најголемата геополитичка закана за НРК, доаѓа од САД и нејзината моќна
морнарица, од причина што, во услови на висока зависност на Пекинг од прекуморската
трговија, само САД е во можност да ги блокира кинеските пристаништа и со тоа да го
загрози економскиот раст на Пекинг. Затоа, примарен интерес на кинеските лидери е
таквата можност за блокада, да ја направат непосакувана и невозможна. Во тој правец е
и поморската природа на тајванскиот проблем. Имено, островот Тајван е позициониран
на таков начин, што на тактички и стратешки начин може да се искористи за блокада на
морските врски помеѓу Јужнокинеското и Источнокинеското море, а со тоа, ефективно
да го изолира Шангај и северниот дел од кинеското крајбрежје.284
283
Ибид... 33.
284
Ибид... 34.
143
7.4 Економските димензии на кинеската геополитика
Кинескиот геополитички проблем има економски димензии и е рефлектиран на

два начини. Како прво, НРК е извозно ориентирана економија, што ја става во зависна
позиција во однос на политичката воља на другите држави да увезуваат кинески
производи. Без разлика колкав е технолошкиот степен на развој или колку е ефтина
работната сила во НРК, намалувањето на кинескиот извоз директно влијае на домашната
економија, а пак тоа индиректно предизвикува политички последици и раѓа социјален
револт во економски неразвиените кинески провинции и региони.285
Од друга страна пак, намалувањето на кинескиот извоз, значи намалување на
степенот на развој на неразвиените региони, бидејќи истите се во огромен степен
зависни од економијата и трговските врски на крајбрежниот дел на НРК. Забавувањето
на развојот во овие региони, би значело зголемување на имотната и социјална
нееднаквост на кинеското население, што пак, придонесува кон генерирарање на
општествени немири. Таквата меѓународна економска и трговска зависност, која
вклучува висок степен на влијание на политичките одлуки на Пекинг, ја ограничува
кинеската надворешна политика и обезбедува гаранции за мирно решавање на
потенцијалните меѓународни спорови.
7.5 Геополитички амбиции на НРК
Кинеската геополитика се темели на политичката стабилност, воената,

економската и технолошката моќ, како и на силата на духот на народот. Во политичката
сфера, современата кинеска цивилизација, геополитичките прашања ги решава со
сопствена, а не западна логика. НРК настојува да ги обедини сите кинески провинции
под формулата „една држава – два системи“, а како главен геополитички предизвик е
враќањето на Тајван во кинеската територијална целовитост. НРК, со експанзија на
меѓународната економска соработка, на мирољубив начин, го проширува своето
285
The Geopolitics of China – A Great Power Enclosed, Stratfor, (15.07.2008).
144
влијание во бројни држави, а преку проектите за помош во изградбата на
инфраструктурата, гради модерна стратегија, позната како „Патот на свилата“.286
Геополитичките амбиции на НРК се насочени кон градење добри односи со сите
соседи, а особено се насочени кон државите од централна Азија. На тој начин, Пекинг го
пополнува вакуум просторот кој се создаде во централноазискиот регион по распадот на
СССР и настојува тој коридор да го внесе во зоната на својот стратешки интерес. Овој
регион е особено важен за НРК поради природните богатства кои ги поседува, како и
поради нискиот степен на населеност на териториите, поради кои на НРК и се пружа
можност да испраќа кинеските работници и да отвора кинески фабрики во државите од
регионот.287
Во геополитичките амбиции на НРК, главна детерминанта е САД, со кого истата
е силно економски поврзана, иако постојат бројни меѓусебни спротивности. Таквата
врска помеѓу двете држави се карактеризира со висок степен на сложеност, а во
стручната јавност, за кинеско-американските односи често се употребува оксиморонот
„пријатели-непријатели“. На геополитичката сцена, САД и НРК зависат една од друга, а
тоа се должи пред се на трговските врски, без кои развојот на двете земји би бил доведен
во прашање.
286
Момчило Сакан, Геополитика Народне Републике Кине – (Београд, Војно Дело, Есен 2013), 32.
287
Ибид... 34.
145
Глава 8 – Претпоставки за идното однесување на НР Кина во меѓународната
безбедност
8.1 Претпоставки за идното однесување на НР Кина на краток рок
НРК во периодот што следува, ќе зазема централна позиција во регионалната

азиска безбедност. Кинеските лидери, ќе продолжат активно да ја применуваат својата
надворешно-безбедносна политика и во истата ќе вложуваат огромни ресурси. Пекинг ќе
извлече корист од моменталната слабост на Европа и Русија, бидејќи двете се насочени
кон своите внатрешно-политички проблеми, со тоа што ќе го интензивира своето
економско присуство во Европа и ќе се насочи кон освојување на дипломатскиот вакуум
простор во Африка. Во таа насока, НРК ќе го зголеми своето влијание во Европа и ќе се
обиде да постигне меѓусебна стратешка доверба која ќе генерира взаемна корист.
Активниот пристап на кинеската надворешно-безбедносна политика, ќе ги преобрази
домашните капацитети во регионално и глобално влијание, овозможувајќи и на НРК да
стане глобален партнер во меѓународните напори за одржување на светскиот мир и
стабилност. На тој начин, НРК ќе има можност да соработува со меѓународните актери
во заеднички воени, полициски и цивилни мисии
НРК, во својата надворешно-безбедносна политика, ќе преземе сериозни напори
за градење воена и политичка соработка со азиските и африканските држави, со цел да
прерасне во фактор на стабилност и безбедност. Ова е од причина што, стратешките
интереси на НРК ќе можат да се остварат, само доколку азискиот и африканскиот
континент се безбедносно стабилни.
НРК ќе преземе водечка улога во механизмите на регионална безбедност, со тоа
што азиските и евроазиските држави ќе ја прифатат како клучен безбедносен и
стратешки партнер. Преку градење соработка со државите од централна Азија, НРК ќе
преземе поголема безбедносна улога во регионот, кој е богат со природни ресурси и кој
во минатото често беше предмет на безбедносно дестабилизирање. Со зголемување на
своето влијание во меѓународните организации, Пекинг ќе се стреми да докаже дека е
лојален и одговорен меѓународен партнер, кој е посветен на меѓународниот мир и
146
8.2 Претпоставки за идното однесување на НР Кина на среден рок
На среден рок, НРК нема да започне унилатерални, интервенционистички

операции преку своите граници, но ќе го зголеми своето учество во мултилатералните
операции за борба против тероризмот и транснационалните неконвенционални закани.
Во таа насока, Пекинг ќе биде приморан да обезбеди адекватна заштита на кинеските
граѓани и бизниси надвор од НРК, особено во енергетскиот сектор во државите од
Блискиот Исток и Африка. Учеството на кинеската армија во такви операции е
ограничено, поради нејзиниот недостиг на борбено искуство, високите трошоци и
некомпатибилноста на стратешката кинеска определба против странскиот
интервенционизам. Во однос на последното, потенцијална неуспешна воена операција
на кинската армија во странство, која би резултирала со кинески жртви, би предизвикала
силен притисок од домашната јавност, со што би се загрозиле сите напори за зачувување
на внатрешното кинеско единство. Поради тоа, НРК размислува да го следи
американскиот пример за ангажман на приватни компании за обезбедување кои ќе се
грижат за безбедноста на кинеските граѓани и бизниси надвор од НРК.288
Во следните 10-тина години, Пекинг ќе успее да изгради бројни меѓународни
стратешки партнерства, преку засилена билатерална и мултилатерална соработка на
економски, безбедносен, воен и културен план, а таквите партнерства ќе бидат насочени
кон ефективно менаџирање на транснационалните безбедносни закани. Во тој поглед,
Пекинг ќе успее да ги развие своите воени капацитети до тој степен, да може да ја
гарантира безбедноста на своите граѓани, како во НРК, така и надвор од нејзините
граници.
Како забрзувачки тренд со висок степен на влијание, НРК ќе продолжи да го
користи своето надворешно-економско менаџирање во насока на заштита и одржување
на својата безбедност и развој. До 2032 година, НРК ќе има клучна улога во
финансирањето на развојот на многу држави, како во Азија, така и во останатите делови
на светот. Преку економските напори, НРК ќе ги зацврсти конекциите и соработката со
другите држави, градејќи услови на социоекономска стабилност, во која, потенцијалните
288
M.Huotari, J.Gaspers, T.Eder, H.Legarda and S.Mokry, China’s Emergence as a Global Security Actor, (Berlin,
Mercator Institute for China Studies, July 2017), no.4, 64.
147
конфликти, ќе бидат решавани на мирољубив начин. Во таа насока, интензивираното
меѓународно економско дејствување на НРК, ќе придонесе, истата да биде поизложена
на геополитички и безбедносни предизвици. Поради тоа, НРК ќе биде приморана да ја
продлабочи својата воена и безбедносна соработка со другите држави, бидејќи на тој
начин ќе може да ги заштити своити стратешки интереси, кои ги надминуваат кинеските
државни граници.289
8.3 Претпоставки за идното однесување на НР Кина на долг рок
НРК, согласно својата стратешка потреба за заштита на националните интереси,

на долг рок ќе продолжи да ја модернизира својата армија, ставајќи акцент на кинеската
морнарица. Имајќи предвид дека економијата и целокупниот развој на НРК е зависен од
кинескиот увоз и извоз, кој е доминантно застапен преку користење на морскиот
сообраќај, НРК ќе се стреми да изгради силна и операбилна морнарица, која ќе биде
способна да ги штити кинеските трговски бродови од пиратски, терористички и други
закани.
Пекинг ќе продолжи да ја развива и унапредува својата армија со цел да го
зголеми своето учество во меѓународните мировни и хуманитарни мисии, како и во
меѓународните операции кои вклучуваат борба против пиратството, тероризмот и
транснационалните закани. Во таа насока, НРК постепено ќе ја зголемува својата
контрибуција во мировните операции на ОН, на начин што КНА ќе учествува и ќе води
мисии во регионите кои се во спектарот на кинеските интереси, како што се Блискиот
Исток и Африка. На тој начин, според кинеските планери, ќе се интензивираат
теренските контакти помеѓу воените претставници на НРК и другите држави, што ќе
придонесе за градење воени канали на комуникација и редуцирање на стратешката
недоверба и сомнеж во намерите на Пекинг.290
289
Ибид... 83.
290
Ибид... 63.
148
На долг рок, НРК преку својата економска експанзија, ќе продуцира повисок
степен на меѓузависност на актерите во меѓународното опкружување, со што ќе
придонесе за намалување на тензиите и ограничување на прашањата кои можат да
прераснат во генератори на дестабилизирање. Во тој поглед, НРК ќе продолжи да
вложува напори во реобликувањето на меѓународните институции и глобалната
безбедност, вложувајќи значителни дипломатски, политички и финансиски средства во
регионалните и глобалните мултилатерални механизми на безбедност.
149
Заклучоци

причини, кои ја генерирале нејзината моментална состојба. Иако временската рамка на
истражувањето е ограничена на периодот од 2000 – 2014 година, поради актуелното
значење на темата, опфатен е и периодот во кој е пишуван магистерскиот труд.
Кина е една од првите цивилизации во светот, која настанала на бреговите на
реката Хоангхо, каде првите облици на организираност во живеењето на луѓето,
датираат пред повеќе од 7000 години. Долго време, Кина била доминантна сила во
Азија, претставувајќи централно кралство, околу кое гравитирале сите други ентитети.
Династиите кои владееле со Кина, имале силно политичко, културно, економско и
филозофско влијание врз сите други народи, кои живееле во Југоисточна Азија. Таквата
поставеност на Кина во Азија се менува во 19-тиот и во 20-тиот век, кога истата станува
примамлива за европските и јапонските колонизаторски сили. По завршувањето на
Втората светска војна, односно по победата на комунистичкото движење на Мао Це
Тунг во кинеската граѓанска војна, на територијата на континентална Кина, се формира
нова држава, со нов политички систем на владеење, кој со одредени реформски процеси,
опстојува до денес.
Според својата територија, НРК се вбројува во првите пет држави во светот по
големина, а со над 1.3 милијарди население, е најбројна држава во светот. Кинеското
население е составено од повеќе од 50 етнички групи, од кои најбројни се припадниците
на етничката група Хан. Општо прифатена филозофија е Конфучијанизмот, чии
принципи се применуваат во секоја сфера од кинеското општество.
НРК е унитарна социјалистичка држава, во чиј политички систем, ККП и
нејзиниот Генерален секретар, го заземаат централното место. Телата и комисиите на
ККП се пресликани во државните министерства и комисии, на тој начин што
Генералниот Секретар е воедно и Претседател на држава и Врховен командант на
воените сили, додека пак кадровските капацитети и системот на одлучување во
партиските комисии е клониран во државните комисии и министерства. НРК одржува и
развива хибриден економски систем, која еволуира од централно-планирана економија
150
во социјалистички пазарен систем, кој е познат како „пазарна економија со
социјалистички карактеристики“.
Безбедносната политика на НРК е насочена кон заштита на независноста,
територијалниот интегритет, националната сувереност, борбата против криминалот и
високата корупција, социјалниот мир, мирното разрешување на конфликтите и
одржливиот економски, индустриски и технолошки развој. Задачите и целите кои се
приоритет на безбедносната политика, НРК ги исполнува преку елементите на својот
безбедносен систем, кој е составен од голем број кинески владини тела, генерално
поделени на цивилни, воени и паравоени сили.
Главните стратешки цели на надворешната безбедносна политика на НРК се
насочени кон избегнување на меѓународни конфронтации кои би можеле да го сопрат и
уништат нејзиниот економски развој, создадавање безбедно опкружување, формирање
колективен систем на безбедност во Азиско-Пацифичкиот регион, кој би го зацврстил
мирот и безбедноста во регионот, одржување на минимален нуклеарен капацитет,
спречување на пролиферација на нуклеарно оружје и создавање модерна и силна армија,
чија примарна цел е одбрана на независноста, суверенитетот и територијалниот
интегритет на НРК.
Новиот безбедносен концепт на НРК може да се сфати како: без хегемонизам, без
политика на моќ, без трка за вооружување и без воени сојузи. Со овој концепт, НРК
прави обид да се воспостават принципи на меѓународните односи базирани на заедничка
доверба, заедничка корист, еднаквост и координација. Овие принципи го презентираат
сфаќањето за неопходноста на државите да соработуваат во насока на заштита на
меѓународниот мир и безбедност. Тие создаваат рамка за мирољубива коегзистенција,
чија основа ја сочинува стремежот да се даде водечка улога на ОН во решавањето на
меѓународните конфликти, да се идентификуваат конвенционалните и
неконвенционалните безбедносни прашања, да се реформираат постојните меѓународни
економски и финансиски организации со цел да се обезбеди взаемен просперитет, да се
води ефективна политика на разоружување и денуклеаризација, како и мирно да се
решаваат споровите, преку дијалог и преговори.
Според тоа, надворешната политика на НР Кина е базирана на 5 принципи на
мирољубива коегзистенција:
151
 меѓусебно почитување на независноста, територијалниот интегритет и
суверенитет на државите
 ненапаѓање, односно мирно решавање на споровите
 немешање во внатрешните работи
 еднаквост и соработка за заеднички бенефит
 мирољубива коегзистенција
Мултилатерализмот е една од основните компоненти на кинеската надворешна
политика, со чија помош се изврши регионално вмрежување. Во тој поглед, АСЕАН
плус 3 (НРК, Јапонија и Ј.Кореја и членките на АСЕАН), Шангајската организација за
соработка, Иницијативата за преговори за севернокорејското нуклеарно оружје, БРИКС
итн. создадоа од Пекинг лидер на мултилатералната соработка во источна Азија.
Благодарение на иницијативите на НРК, Азија денес е вмрежена во повеќе регионални
организации, а мултилатералната соработка остана дел од клучните интереси на
кинеската национална безбедност. Според тоа, надворешната политика на НР Кина не е
насочена кон доминација, туку кон создавање и развивање на меѓународни
кооперативни механизми и светски мултилатерализам, кој води кон постабилно и
предвидливо безбедносно опкружување. Таквата политика на НР Кина генерира
внатрешна, но и надворешна политичка и безбедносна стабилност.
Надворешната политика на НР Кина е насочена кон зајакнување на институциите
на ОН, како единствено место каде што ќе се разгледуваат прашањата за меѓународниот
поредок и условите за преземање на меѓународни принудни мерки и активности. НРК
смета дека ОН треба да имаат незаменлива улога во одржувањето на светскиот мир, чии
активности треба да бидат во согласност со целите и принципите од Повелбата, и
другите универзално признати правила на меѓународните односи, особено принципите
на почитување на суверенитетот и немешање во внатрешните работи на сите држави, на
неутралност и на неупотреба на сила, освен во случај на самоодбрана. Правото на вето
во ОН и нејзината политика на немешање во внатрешните работи на државите
допринесува за стабилизирање и унапредување на меѓународната безбедност.
Интензивирањето на вклученоста на НРК во мировните мисии на ОН, ја
рефлектира кинеската посветеност за контрибуција кон глобалната безбедност, ставајќи
на знаење дека меѓународната безбедност и внатрешниот економски развој се тесно
152
поврзани и меѓусебно зависни. Зголемувањето на бројот на кинеските припадници во
меѓународните мировни мисии, претставува индикатор на стратешкиот императив на НР
Кина, за одржување на меѓународниот мир, претставувајќи се како одговорна сила,
посветена на проактивната заштита на заедничките интереси, не само на државите, туку
и на човештвото.
НРК во односите со големите сили е насочена кон заедничко дејстување и блиска
соработка за решавање на прашањата кои претставуваат закана за меѓународниот мир и
безбедност, продлабочување и зајакнување на нивните билатерални односи со цел
одржување на стабилноста и безбедноста во регионот и светот и остварување блиски
економски и трговски врски врз основа на заеднички економски бенефит. Кон своите
соседи, НРК е насочена кон унапредување и градење блиски пријателски односи врз
основа на принципите на меѓусебна доверба, мирољубива коегзистенција, взаемен
економски развој и почитување на независноста, сувереноста и територијалниот
интегритет. Во тој правец, Пекинг вложува сериозни напори за создавање и
унапредување на веќе постоечките мултилатерални механизми за регионална
безбедносна, економска и трговска соработка, преу кои се зацврстува стабилноста и
мирот во регионот.
Стратешкото партнерство помеѓу НРК и Русија, на геостратешки план, е
засновано врз заедничкиот страв од геополитичките импликации кои произлегуваат од
американската меѓународна доминација и воена супериорност. Во тој поглед, Русија е
загрижена за последиците од американската експанзија на исток, преку проширувањето
на НАТО, додека пак НРК стравува да не биде опколена и блокирана од американски
сојузници, гледајќи на проширувањето на НАТО, како обид на САД да воспостават
глобален хегемонизам. Според тоа, сино-руското стратешко партнерство, покрај
другото, е етаблирано врз националните интереси на двете држави, да дејствуваат
против хегемонизмот и политиката на моќ, преку заедничко спротивставување на секој
обид на кршење на основните принципи на меѓународното право. На геополитички
план, тоа значи дека Пекинг ја елиминира потенцијалната закана од северот и создава
услови во кои може да го насочи своето внимание на воено-безбедносните прашања, на
исток и југ.
153
Поради констелацијата на условите во кои е создадено, сино-руското стратешко
партнерство, кај одреден дел од западните аналитичари, буди сомнеж во однос на
причините и целите поради кои истото е воспоставено. Во таа насока, блиските руско-
кинески односи, се гледаат како стратешка амбиција на Москва и Пекинг за ревизија на
постојниот меѓународен поредок, преку наметнување воена, политичка и економска
доминација во регионот и светот. Меѓутоа, ваквите размислувања се лишени од
неопходното разбирање на кинеската стратешка култура, бидејќи кога станува збор за
меѓународните односи и меѓународната безбедност, во кинескиот систем на носење
одлуки, круцијална детерминанта претставуваат односите со САД. Според тоа, НРК во
меѓународните односи, кога ќе се земе во предвид ривалството помеѓу САД и Русија,
нема да застане на ниту една страна, туку ќе продолжи да дејствува, според принципите
на нејзината стратешка култура на рамнотежа и триангуларна дипломатија. Според тоа,
руско-кинеското стратешко партнерство нема карактеристики на конвенционален
меѓудржавен сојуз.
НРК и Македонија имаат пријателски билатерални односи, кои се засновани врз
основа на политиката на „Една Кина“, како и врз основа на взаемно почитување на
принципите на еднаквост, независност, сувереност и територијален интегритет.
Македонската стратешка определба за членство во ЕУ и НАТО не го спречува Пекинг,
да соработува со Скопје на политички, економски и културен план. Поради фактот што
Македонија се наоѓа во средиштете на Балканскиот полуостров и претставува транзитна
територија на патниот коридор од Солун кон Централна и Западна Европа, и дава
географска важност во кинеската инфраструктурна стратегија. Тоа значи дека главниот
кинески интерес за соработка со Македонија е од инфраструктурен карактер, што се
согледува од фактот дека НРК не се вбројува ниту во првите пет трговски партнери на
Македонија.
Во однос на почитувањето на човековите права, НРК смета дека треба да се
вложи сериозен напор за развој и унапредување на истите, но и дека тоа е внатрешно
прашање за кое треба да се грижат исклучиво кинеските власти. Пекинг трпи големи
критики од меѓународната заедница, од невладините организации како Amnesty
International и Human Rights Watch, но и владините тела, како што е Стејт Департментот
на САД, кои постојано презентираат извештаи и докази за непочитувањето на
154
човековите права од страна на НРК. Критиките одат во насока на ограничување на
правото на слобода, правото на говор, правото на јавни собири, правото на религија,
право на независно известување на медиумите, правата на етничките малцинства,
работничките права итн. Во тој поглед, се и критиките за ограничувањето на пристапот
до интернет, цензурата на издавачките дела и новинарските текстови, масовните апсења
и притворања на бројни активисти за човекови права, издавачи, новинари, адвокати и др.
На почетокот на 21-от век, Пекинг ги интензивира своите напори за
унапредување на меѓународната соработка за борба против тероризмот и меѓународниот
организиран криминал, со цел да се елиминираат транснационалните последици кои
произлегуваат од таквиот вид на асиметрични закани. Во таа насока, НРК ги зацврстува
политичките и безбедносните врски со странските држави и меѓународни организации,
истовремено, ограничувајќи ги домашните активности кои имаат потенцијал да
прераснат во безбедносни закани. Таквата безбедносно-политичка активност на НРК,
упатува на фактот дека кинеските лидери сериозно го сфаќаат влијанието на
асимитричните и неконвенционални закани врз меѓународната безбедност, изразувајќи
ја нивната подготвеност за меѓународно-обединета борба против ваквите закани, како
начин и средство за создавање безбедно и стабилно меѓународно опкружување.
НРК има стратешка цел за денуклеаризација на Корејскиот полустров, но
кинеските лидери сметаат дека тоа не може да се постигне во краток рок. Тие сметаат
дека пресилниот притисок врз Пјонгјанг може да доведе до непредвидливо однесување
на северно-корејското раководство, што ќе резултира со дестабилизација на
полуостровот. Можноста да го заштити или да го изложи Пјонгјанг на економски и
политички притисоци, прават НРК да стане важен партнер на САД во решавањето на
„Корејското нуклеарно прашање“. Приклучувањето на НРК кон меѓународните санкции
врз С.Кореја, како и водењето активна дипломатија на медијација помеѓу Вашингтон и
Пјонгјанг, ја докажуваат нејзината посветеност за создавање безбедносно-стабилен
регион, преку денуклеаризација на Корејскиот полуостров.
НРК води политика на одржување минимален нуклеарен арсенал, кој од една
страна претставува средство за одвраќање на потенцијалните напади на НР Кина, а од
друга страна ја елиминира можноста за вклучување во нова т.н. „трка за нуклеарно
вооружување“. Во таа насока, НРК гради активен и позитивен пристап кон
155
меѓународната контрола на нуклеарното вооружување во насока на креирање цврст
глобален механизам за контрола на нуклеарното вооружување, преку кој ќе се намалат
тензиите и нестабилноста во нејзиното надворешно-безбедносно опкружување. Таквиот
пристап на НРК, го промовира нејзиниот статус на одговорна светска сила, која се грижи
за меѓународниот мир и безбедност и која гради односи со меѓународните актери,
според принципите на мирољубива коегзистенција.
На почетокот на 21-от век, посветеноста на билатералните преговори продолжува
да биде карактеристика на кинеската рамка за решавање на граничните и
територијалните спорови. Кинеското настојување за преговори и консултации има
културолошки корени во кинеската традиција на воспоставување пријателски врски со
трети страни. Градењето специјални врски со своите соседи без мешање од трети
страни, според Пекинг, е од круцијално значење за решавање на територијалните
спорови. Според кинеското гледиште, директното решавање на споровите помеѓу самите
народи, е поправедно отколку решавањето на споровите пред меѓународните судови,
бидејќи судиите во нивните одлуки можат да бидат водени од интересите на матичните
држави, а правните принципи да бидат интерпретирани според нивната политичка
идеологија. Во таа политичко-филозофска констелација, НРК е насочена кон
постигнување долгорочно и општо-прифатливо решение на територијалните спорови.
НРК се залага за мирно решавање на иранското нуклеарно прашање, преку
дипломатски пат, со преговори, да се дојде до конечна солуција на проблемот. НРК е
уверена дека единствено со мирољубиви средства, а не со закани и санкции, може да се
дојде до трајно решение на иранскиот проблем и дека суверена држава како Иран има
право да развива нуклеарна програма за цивилни цели. Со оглед дека иранската нафта е
од големо значење за енергетскиот сектор на НРК, Пекинг ќе се стреми позитивно да
влијае во насока на постигнување конечен договор со помеѓу САД и Иран, без притоа да
се дестабилизира Блискиот Исток. НР Кина ќе продолжи да вложува дипломатски
напори со цел Блискиот Исток да биде стабилен, вршејќи влијание врз Иран да се
откаже од развојот на нуклеарно оружје за да не го предизивика Израел и Западот да
применат сила, истовремено вршејќи влијание врз Западот со помош на Русија, спорот
да се реши по мирен пат.
156
Во кинеско-тајванските односи, влијанието на САД се уште претставува клучна
детерминанта. Кинеската надворешна политика ќе се стреми кон одржување статус-кво
состојба на „Тајванското прашање“ и ќе се стреми истото да го реши со мирољубиви
средства на долг рок, без да го дестабилизира регионот и без да го загрози својот
економски раст. Преку засилената економска соработка, ќе се обиде да го убеди Тајпеј
дека откажувањето од политичките принципи е економски исплатливо, а на политички
план, дека различните политички системи не се пречка за национално обединување
според моделот „Една држава – Два системи“.
Секој обид на НРК, со сила или закана да изврши реунификација на Тајван, ќе
наиде на санкции и целосна изолација од страна на меѓународната заедница, а тоа ќе го
уназади развојот на НРК, така што кинеската економија ќе претрпи сериозни удари, кои
би предизвикале внатрешни социјални немири и продлабочување на регионалниот јаз во
кинеското општество. Од друга страна пак, секој обид на Тајван да прогласи
независност, има капацитет да предизвика вооружен конфликт, кој ќе го дестабилизира
целиот регион и ќе има катастрофално влијание врз економиите на НРК и Тајван. Од тие
причини, кинеските и тајванските претставници преферираат решението на „Тајванското
прашање“ да биде постигнато преку транспарентен процес на долг рок, бидејќи
непредвидливоста на последиците кои би можеле да прозизлезат од било каква
еднострана одлука, би можеле безбедносно да го дестабилизираат регионот.
Според претходно изложеното, односно според поставеноста на политичкиот,
воено-безбедносниот и економскиот систем, надворешната политика, односите со
светските сили и соседни држави, односот кон меѓународните закани и ризици,
пристапот кон решавањето на меѓународните спорови и учеството во мултилатералните
механизми, може да се констатира дека НРК не претставува фактор на дестабилизирање
на меѓународниот мир и безбедност. Кинескиот раст и модернизација ќе продолжат
според планираниот образец и нема да го загрозат меѓународниот мир и безбедност,
туку ќе придонесат за унапредување и зачувување на истиот. НРК, во меѓународниот
поредок ќе продолжи да се однесува како одговорна сила и нема да прерасне во
директна или индиректна закана за безбедноста на САД, регионот и светот.
157
Користена литература
 A Basic Understanding of the Communist Party of China” by Editorial Group of

People’s Publishing House, Shanghai, 1974
 Aggarwal, Vinod, K., Koo, Min, G., Lee, S., Moon, C., Northeast Asia; Ripe for
Integration?, Springer, Berlin, 2008
 Agnew,John, Geopolitics, Revisioning World Politics, Routledge, 1998
 Angang, Hu, China in 2020 – A New Type of Superpower, The Brookings Institution,
Washington, 2011
 Armstrong, D., Farrell, T., Maiguashca, B., Force and Legitimacy in World Politics,
Cambridge, 2005
 Asandri, F., and Martins, D., From Early Tang Court Debates to China’s Peaceful Rise,
Amsterdam University Press, 2009
 Barr, Michael, Who's Afraid of China; TheChallenge of Chinese Soft Power, Zed
Books London, 2011
 Barston R. P., Modern Diplomacy, London, 1996
 Baylis J., Smith J., The Globalization of World Politics, An Introduction to
International Relations, Second Edition, Oxford, 2001
 Bedeski, Robert, E., Human Security and The Chinese State, Routledge, 2007
 Bello V., Gebrewold B., A Global Security Triangle: European African and Asian
interaction, New York, Routledge, 2010
 Bert, Wayne, The United States, China and Southeast Asian Security, Palgrave
MacMillan, Hampshire, 2003
 Blank, Stephen, J., Central Asia After 2014, Strategic Studies Institute, November,
2013
 Blasko, J. Dennis, The Chinese Army Today – Tradition and Transformation for the
21st Century, New York, Routledge, Taylor&Francis Group, 2006
 Blazheska, Ana, BRI – Potential for Economic Cooperation Between China and The
Western Balkans: The Case of Republic of Macedonia, 2018
 Booth, Ken, Theory of World Security, Cambridge, 2007
 Brown W., Bromley S., and Athreye S., Ordering the International: History Change and
Transformation, London, Pluto Press in association with the Open University, 2004,
 Brown, C., and Ainley, K., Understanding International Relations, 3rd Edition, Palgrave
Macmillan, 2005
 Brown, M., Cote Jr., O., Lynn-Jones, S., Miller, S., The Rise of China, International
Security Reader, London, 2000
 Brzezinski, Zbigniew, The Geostrategic Triad; Living with China, Europe and Russia,
Center for Strategic and International Studies, Washington DC, 2001
 Brzezinski, Zbigniew, The Grand Chessboard, Washington DC, 1997
 Bush, Richard, C., The Perils of Proximity; China - Japan Security Relations,
Brookings Institution Press Washington DC, 2010
 Buzan, Barry, People, States and Fear, 2nd Edition, Wheatsheaf Books LTD, United
Kingdom, 1983
 Cassels, Alan, Ideology and International Relations in The Modern World, Routledge,
1996
 Chandler, David, Constructing Global Civil Society: Morality and Power in
International Relations, Palgrave Macmillan New York, 2004
 Chey, Ong, Siew, China Condensed, 5000 Years of History and Culture, Marshall
Cavendish International, 2008
 Clarke, Ryan, Chinese Energy Security: The Myth of The Plan's Frontline Status,
Strategic Studies Institute, August, 2010
 Clegg, Jenny, China’s Global Strategy: Towards a Multipolar World, Pluto Press New
York, 2009
 Cordesman, H. Anthony, China Millitary Organization and Reform, Washington,
CSIS, 2016
 Craig, Susan, L., Chinese Perceptions of Traditional and Nontraditional Security
Threats, Strategic Studies Institute, 2007
 Crane, K., Cliff, R., Medeiros, E., Mulvenon, J., Overholt, W., Modernizing China's
Military: Opportunities and Constraints, RAND Project Air Force, 2005
 Deng, Yong, China’s Struggle for Status – The Realignment of International Relations,
Cambridge University Press, 2008
 Devaland, Mary Jo, China's Economic Impact on The United States, Nova Science
Publishers New York, 2009
 Drifte, Reinhard, Japan's Security Relations with China since 1989, Routledge, 2003
 Dumbaugh B. Kerry, Exploring the China-Pakistan Relationship, CNА, 2010
 Ebel, Robert, E., Energy and Geopolitics in China, CSIS, november, 2009
 Eder, Thomas, Stephan, China - Russia Relations in Central Asia, Springer, 2014
 Efron S., Shatz H.J., Chan A., Haskel E., Morris L.J., Scobell A., The Evolving Israel-
China Relationship, Santa Monica, Rand Corporation, 2019
 Ellis, Evan R., China - Latin America Military Engagement: Good Will, Good Business
and Strategic Position, Strategic Studies Institute, August, 2011
 Fairbank, John, K., Goldman, Merle, China, a New History, Harvard University Press,
2006
 Fenby, Jonathan, Modern China: The Fall and Rise of a Great Power, 1850 to the
Present, Harpers Collins Publishers, 2008
 Feng, Huyiun, Chinese Strategic Culture and Foreign Policy Decision Making, New
York, Routledge, 2007
 Fisher, Richard, D., China’s Military Modernization: Building for Regional and Global
Reach, Praeger Security International, 2008
 Friedman, Edward, China’s Rise, Taiwan’s Dilemmas and International Peace, New
York, Routledge, 2006
 Friedman, George, The Next 100 Years – A forecast for the 21st Century, DoubleDay,
New York, 2009
 Garnaut, R., Song, L., Woo, T., China’s New Place in a World of Crisis: Economic,
Geopolitical and Environmental Dimensions, Anu E Press, Canberra, 2009
 Gerras, Stephen, J., Wong, Leonard, Changing Minds in The Army: Why it is so
Difficult and What to do About it, Strategic Studies Institute, October, 2013
 Gill Bates, Rising Star, China’s New Security Diplomacy, Washington, Brookings
Institutions Press, 2007
 Gill, B., Green, M., Tsuji, K., Watts W., Strategic Views on Asian Regionalism, CSIS,
February, 2009
 Gill, B., Murphy, M.,, China - EU Relations,A Report of CSIS Freeman Chair in China
Studies, May 2008
 Gill, Bates, Rising Star: China’s New Security Diplomacy, Brookings Institution Press,
Washington DC, 2007
 Goh, E., Simon, S., China, The United States and Southeast Asia, Routledge, 2008
 Goldstein, Avery, Rising to the Challenge: China Grand Strategy and International
Security, Stanford University Press, California, 2005
 Gray, Colin, S., War, Peace and International Relations: An Introduction to Strategic
History , Routledge, 2007
 Gries, Peter, Hays, China’s New Nationalism; Pride, Politics and Diplomacy,
University of California Press, 2004
 Griffiths M., O'Callaghan T., International Relations - Key Concepts, New York,
Routledge, 2002
 Guangqian, P., Zhiyin, Zh., Yong, L., China's National Defense, Cengage Learning
China, 2010
 Gungwu, W., Yongnian, Z., China and The New International Order, Routledge, 2008
 Guo, Xuezhi, China's Security State; Philosophy, Evolution and Politics, Cambridge,
2012
 Haar, Edwin, Van De, Classical Liberalism and International Relations Theory,
Palgrave Macmillan, New York, 2009
 Hao, Chen, S., Social Issues in China; Gender, Etnicity, Labor and the Enviroment,
Springer Science, New York, 2014
 Hinde, Robert, A., Bending the Rules: Morality in modern world from relationships to
politics and wars, Oxford University Press, 2007
 Holslag, Jonathan, China and India, Prospects for Peace, Columbia University Press,
2010
 Horner, Charles, Rising China & Its Postmodern Fate, University of Georgia Press,
2009
 Hough, Peter, Understanding Global Security, Routledge, 2004
 Hsu, Stephen, C., Understanding China's Legal System, New York University Press,
2003
 Jahn, Beate, Classical Theory in International Relations, Cambridge, 2006
 Jinping, Xi, The Belt and Road Initiative, Beijing, Foreign Languages Press, 2019
 Johnson, Thomas, A., Power, National Security and Transformational Global Events –
Challenges Confronting America, China and Iran, CRC Press, US, 2012
 Johnston and Ross, Engaging China: The Management of an Emerging Power, London,
Routledge, 1999
 Junwu Pan, Toward a New Framework for Peaceful Settlement of China’s Territorial
and Boundary Disputes, Boston, Leiden, 2009
 Kamphausen, R., Scobell, A., Tanner, T., The People in the PLA: Recruitment,
Training and Education in China's Military, Strategic Studies Institute, September,
2008
 Kang, David C., China Rising: Peace, Power and Order in East Asia, Columbia
University Press, 2007
 Kavalski, Emilian, China and The Global Politics of Regionalization, Ashgate
Publishing Limited, United Kingdom, 2009
 Keith, Ronald, China as a Rising World Power and its Response to Globalization,
London and New York, Routledge, 2005
 Kissinger, Henry, On China, The Penguin Press, New York, 2011
 Kraus, Richard, Curt, The Party and the Arty in China; The New Politics of Culture,
Rowman & Littlefield Publishers Inc., Maryland, 2004
 Krstinovska, Ana, The Place of North Macedonia in China’s Strategy for the Western
Balkans, Skopje, KAS, 2019
 Kurki, Milja, Causation in International Relations, Cambridge, 2008
 Kurlantzick, Joshua, Charm Offensive; How China's Soft Power is Transforming the
World, Yale University Press, 2007
 Lai, David, The United States and China in Power Transition, US Army War College,
Strategic Studies Institute, 2011
 Lal, Rollie, Understanding China and India; Security Implications for United States and
the World, Praeger Security International, London, 2006
 Lampton, David M., The Making Of Chinese Foreign and Security Policy in The Era of
Reform: 1978 - 2000, Stanford University Press, California, 2001
 Lanteigne, Marc, China and International Institutions – Alternate Paths to Global
Power, New York, Routledge, 2005
 Lanteigne, Marc, Chinese Foreign Policy, Routledge, 2009
 Lawrence S., Martin F.M., Understanding China’s Political System, Washington,
Congressional Research Service, March 2019
 Leonard, Mark, What Does China Think, Fourth Estate London, 2008
 Lewis, Jeffrey, The Minimum Means of Reprisal: China’s Search for Security in the
Nuclear Age, American Academy of Arts and Sciences, 2007
 Li, Mingjiang, Soft Power; China’s Emerging Strategy in International Politics,
Lexington Books, Maryland, 2009
 Li, Rex, A Rising China and Security in Eastern Asia; Identity Construction and
Security Discourse, Routledge, 2009
 Li, Xiaobing, A History of the Modern Chinese Army, The University Press of
Kentucky, 2007
 Li, Zhang, China-India Relations – Strategic Engagement and Challenges, Center for
Asian Studies, 2010
 Lilley J. R., Downs C., Crisis in the Taiwan Strait, Washington, NDUP, 1997
 Lin, Cheng, Yi and Roy, Denny, The Future of United States, China and Taiwan
Relations, Palgrave Macmillan, 2011
 Liqun, Zhu, China’s Foreign Policy Debates, Institute for Security Studies, European
Union, 2010
 Lo, Chi, Understanding China's Growth; Forces That Drive China's Economic Future,
Palgrave Macmillan, 2007
 Lo, Chi-kin, China's Policy Towards Territorial Disputes: The Case of South China Sea
Islands, Routledge, 1989
 Lynch, Daniel, Taiwan adapts to the network society in ed. Edward Friedman, China’s
Rise, Taiwan’s Dilemmas and International Peace, New York, Routledge, 2006
 Magarasevic, Aleksandar: Osnovi medjunarodnog prava i medjunarodnih odnosa, Novi
Sad, Pravni fakultet, 1974
 Mantzopoulos, V., Shen, R., The Political Economy of China's Systemic
Transformation - 1979 to Present, Palgrave Macmillan New York, 2011
 Medeiros, E., Grane K., Heginbotham, E., Levin, N., Lowell, J., Rabasa, A.,Seong, S.,
Pacific Currents: The Response of US Allies and Security Partners in East Asia to
China's Rise, RAND Air Project Force, 2008
 Menges, Constantine C., China, The Gathering Threat, Nelson Current Nashville, 2005
 National Academy of Sciences, Global Security Engagement: A New Model for
Cooperative Threat Reduction, Washington DC, 2009
 Neumann, Iver, B., Waever, Ole, The Future of International Relations, Routledge,
1997
 Nicolson, Harold, Diplomacy, London, Oxford University Press, 1950
 Nolan, Peter, China and The Global Economy, Palgrave, 2001
 Noris, P., Inglehart, R., Cosmopolitan Communications, Cultural Diversity in a
Globalized World, Cambridge, 2009
 Nye, Joseph, S., Understanding International Conflicts; An Introduction to Theory and
History, 6th Edition, Pearson Longman, 2007
 Ong, Russel, China’s Security Interests in the 21st Century, New York, Routledge,
2007
 Owens, Patricia, Between War and Politics, Oxford University Press, 2007
 Pan, Junwu, Toward a New Framework for Peaceful Settlement of China’s Territorial
and Boundary Disputes, MartinusNijhoff Publishers, Boston, 2009
 Peng Er, Lam, Japan's Ralations with China - Facing Arising Power, Routledge, 2006
 Petersen, Alexandros, The World Island:Euroasian Geopolitics and The Fate of The
West, Praeger Security International, 2011
 Pletcher, Kenneth, The History of China, New York, Britannica Educational
Publishing, 2011.
 Po Ng, Ka, Interpreting China's Military Power; Doctrines Makes Readiness, Frank
Cass Abingdon, 2005
 Pollack, J., Yang, R., In China’s Shadow: Regional Perspectives on Chinese Foreign
Policy and Military Development, RAND, 1998
 Potter, Pitman, B., The Chinese Legal System: Globalization and Local Legal Culture,
Routledge, 2001
 Qingmin, Zhang, China’s Diplomacy, Sinopedia Series, Cengage Learning Asia, 2011
 Rogers, Paul, Losing Control: Global Security in a 21st Century, 3rd Edition, Pluto
Press, New York, 2010
 Rolenc, Jan Martin, Means, Goals, and Sources of Foreign Policy: The Case of
Sweden, San Francisco, 2013
 Rosenau J. N., International Politics and Foreign Policy, New York, The Free Press,
1969
 Rotberg, Robert, I., Corruption, Global Security and World Order,World Peace
Foundation and American Academy of Arts & Sciences, 2009
 Salmon, Trevor, C., Imber, Mark, F., Issues in International Relations, 2nd Edition’,
Routledge, 2008
 Sandikli, Atilla, China a New Superpower:Dimensions of Power, Energy and Security,
Bilgesam Publications, Istanbul, 2010
 Scobell, Andrew, Wortzel, Larry, M, Shaping China's Security Enviroment: The Role
of The People's Liberation Army, Strategic Studies Institute, Octomber, 2006
 Scobell, Andrew, Wortzel, Larry, M., Chinese National Security Decision: Making
Under Stress, Strategic Studies Institute, September 2005
 Shambaugh, David, China Goes Global: The Partial Power, Oxford University Press,
2013
 Shambaugh, David, Power Shift: China and Asia's New Dynamics, University of
California Press, 2005
 Shan, Wenhua, The Legal Framework of EU: China Investment Relations, Oxford,
2005
 Shelton G., Paruk F., The Forum on China Africa Cooperation – A Strategic
Opportunity, Institute for Security Studies, 2008
 Shirk L. Susan, China – Fragile Superpower, Oxford University Press, 2007
 Smit, Christian, R., The Politics of International Law, Cambridge, 2004
 Solomon, Hussein, Challenges to Global Security: Geopolitics and Power in an Age of
Transition, I.B. Tauris, New York, 2008
 Sun, Yun, Africa in China’s Foreign Policy, Washington, Brookings, 2014
 Sung, Yun Wing, The Emergence of Greater China: The Economic Integration of
Mainland China, Taiwan and HongKong, Palgrave Macmillan, 2005
 Swaine, Michael, D., Tellis, Ashley, J., Interpreting China's Grand Strategy: Past,
Present and Future, RAND Air Force Project, 2000
 Tanugi, Laurent, C., The Shape of The World to Come; Charting The Geopolitics of a
New Century, Columbia University Press - New York, 2008
 Tong, Yan Xue, Analysis of China’s National Interests, East Asia Peace and Security
Initiative, 2002
 Van Dijk, Meine, Pieter, TheNew Presence of China in Africa, Amsterdam University
Press, 2009
 Vasquez, John, A., The Power of Power Politics, Cambridge, 2004
 Veeck, G., Pannell, Clifton, W., Smith, Christopher, J., Huang, Y., China's Geography;
Globalization and the Dynamics of Political, Economic and Social Change, Rowman &
Littlefield Publishers Inc, Maryland, 2011
 Wacker, Gudrun, China's Rise: The Return of Geopolitics?, SWP Research Paper
Berlin, 2006
 Waltz, Keneth, N., Theory of International Politics, Addison-Wesley Publishing
Company, Philippines, 1979
 Wang, Jian, Soft Power in China; Public Diplomacy through Communication, Palgrave
Macmillan, New York, 2011
 Wayne, Martin, I., China's War on Terrorism; Counter-intelligence, politics and
internal security, Routledge, 2008
 Weber, Cynthia, International Relations Theory, Routledge, 2001
 Weitz, Richard, China - Russia Relations: Strategic ParallelismWithout Partnership or
Passion, Strategic Studies Institute, August, 2008
 White, Hugh, The China Choice; Why We Should Share The Power, Oxford University
Press, 2013
 Wiessala G., Wilson J., Taneja P., The European Union and China – Interests and
Dilemmas, Amsterdam-New York, 2009
 Wight, Colin, Agents, Structures and International Relations, Cambridge, 2006
 Wortzel, Larry, M., China's Nuclear Forces: Operations, Training, Doctrine, Command,
Control and Campaign Planning, Strategic Studies Institute, May, 2007
 Wu W.G., Yongnian Zh., “China and the New International Order”, New York,
Routledge, 2008
 Wuthnow, Joel, Beyond the Veto: Chinese Diplomacy in United Nations Security
Council, New York, Columbia University, 2011
 Yongnian, Zheng, China and International Relations, Routledge, 2010
 Zhao, Q., Liu, G., Managing the China Challenge, Global Perspectives, Routledge,
2009
 Zhao, Yuezhi, Communication in China; Political Economy, power and Conflict,
Rowman& Littlefield Publishers Inc, Maryland, 2008
 Zhou, Jinghao, China’s Peaceful Rise in a Global Context, Lexington Books Plymouth,
2010
 Димитриевиќ, Вуин, Меѓународни односи, Белград, 1996
 Кисинџер, Хенри, За Кина, Скопје, Арс Ламина, 2016
 Митревска, М., Гризолд А., Бучковски В., Ванис Е.,Џон СВ., Превенција и
менаџирање на конфликти – Случај Македонија- (Нова безбедносна парадигма),
Скопје, Бомат графотранс, 2009.
 Митревска,Марина, Превентивна дипломатија и мировни операции, Скопје, 2010
 Мојаноски, Цане, Методологијанабезбедноснинауки – истражувачкапостапка;
Книга II., Скопје, Факултетзабезбедност, 2012
 Николиќ, М., Синковски, С., Корпоративна безбедност, Белград, 2013
 Сакан, Момчило, Геополитика Народне Републике Кине, Београд, Војно Дело,
Есен 2013
 Спасески, Ј., Николовски М., Герасимовски С., Безбедносни системи, Скопје,
Факултет за Безбедност, 2010
 Филозофија на правото: Избор на текстови, Правен факултет „Јустинијан Први“,
Скопје, 2007
 Церовиќ, Василије, Рат и политика, Белград, 1985
 Џозеф С. Нај Помладиот, Разбирање на меѓународните конфликти: Вовед во
теоријата и историјата, Скопје, Акдемски печат, 2008
трудови во списанија, годишници, зборници и др.:
 Beijing's ‘China Threat’ Theory, The Diplomat, June 3, 2014

 Chambers R. Michael, China and Southeast Asia: Creating a Win-Win Neighborhood,
Asia Program Special Report, Washington, the Woodrow Wilson International Center
for Scholars, 2005
 China and Nuclear Arms Control: Current Positions and Future Policies, SIPRI, Аpril
2010
 China and Strategic Imbalance, The Diplomat, July 14, 2014
 China Military Power – Modernizing a Force to Fight and Win, Defense Intelligence
Agency, 2019
 China, Space, Weapons and US Security, Council Special Report no. 38, September
2008
 China: The Insecure Global Power, The Diplomat, February 18, 2014
 China’s ‘Peaceful Rise’ and the South China Sea, The Diplomat, May 17, 2014
 China’s Approach to International Terrorism, Peace Brief, Washington, United States
Institute of Peace, no. 235, September 2017
 China’s position paper on the new security concept, China Report, 2003, Vol. 39, no.1,
31 July 2002
 China’s Role in North Korea Nuclear and Peace Negotiations, Peace Brief,
Washington, United States Institute of Peace, no. 2, May 2019
 China’s Stake in the Ukraine Crisis, The Diplomat, May 21, 2014
 Country Profile: China, Washington, Library of Congress - Federal Research division,
2006
 Cui Yue, Why the BRICS? A Chinese View, Culture Mandala: The Bulletin of the
Centre for East-West Cultural and Economic Studies 10, no. 1, 2013
 Deng and Moore, China Views Globalization: Toward a New Great Powerpolitics?,
Washington Quarterly, Summer 2004
 Duchatel, Mathieu, Terror Overseas: Understanding China’s Evolving Counter-Terror
Strategy, Policy Brief, European Council of Foreign Relations, October, 2016
 Enuka, Chuka, “The Forum of China – Africa Cooperation – A Framework for China’s
Reengagement with Africa in the 21st Century“, Pakistani Journal of Social Sciences, ,
Vol 30, Num. 2, 2010
 Ferdinand, Peter, the Positions of Russia and China at the UN Security Council in the
light of recent crisis, Belgium, European Parliament, 2013
 Friedman L.T., Ramonet I., Dueling Globalizations: A Debate Between Thomas L.
Friedman and Ignacio Ramonet, Foreign Policy, 1999
 Friedman, George, The Methodology of Geopolitics; Love of One's Own and the
Importance of Place, Stratfor, May 26, 2008
 Gill, B., Huang C., China Expanding Role in Peacekeeping – Prospects and Policy
Implications, Sipri Policy Paper, num. 25, 2009
 Gill, Bates, China and Nuclear Arms Control: Current Positions and Future Policies,
SIPRI, No: 2010/4, April, 2010
 Gill, Bates, China’s North Korea Policy, Special Report, USIP, Washington, no.283,
2011
 Glaser, Charles, Will China's Rise Lead To War, Foreign Affairs Article, March 2011
 Guan, Cheng Ang, Vietnam – China Relations since the End of the Cold War in RSIS
Working Paper, no.98, 1998
 Holland, Christopher, “Chinese Attitudes to International Law: China, the Security
Council, Sovereignty, and Intervention”, in Journal of International Law and Politics
Online Forum, New York, Јuly 2012
 Holland, Christopher, “Chinese participation in UNSC” in Chinese Attitudes to
International Law: China, the Security Council, Sovereignty, and Intervention”, Journal
of International Law and Politics Online Forum, New York, Јuly 2012
 Information Office of the State Council of the People’s Republic of China, China’s
Peaceful Development Road Beijing: 12 December 2005
 Jakobson, L., Knox, D., New Foreign Policy Actors in China, SIPRI, No.2010/26,
September, 2010
 Jakobson, Linda, China Prepares for an Ice-Free Arctic, SIPRI, NO:2010/2, March,
2010
 Jurisic, Ksenija, Pola Stoljeca NR Kine, Politicka misao, Vol XXXVI, br. 3, 1999
 Ka-yee Yuen, Jeanette, The Myth of Greater China? Hong Kong as a prototype of
Taiwan for Unification, Taiwan in Comparative Perspective, Vol. 5, July 2014
 Li X., Worm V., “Building China’s Soft Power for a Peaceful Rise”, Journal of
Chinese Political Science, March, 2011
 Liu J., Lei W., Key Issues in China-Iran Relations, Journal of Middle Eastern and
Islamic Studies, vol.4, no.1, 2010
 M.Huotari, J.Gaspers, T.Eder, H.Legarda, S.Mokry, China’s Emergence as a Global
Security Actor, Berlin, Mercator Institute for China Studies, no.4 July 2017
 Radovan Vukadinović, Izazovi Novom Svjetskom Poretku, Politička Misao, vol.
XXXV, br. 2, 1998
 Roy, Denny, “China’s reaction to American predominance“, Survival, Vol. 45, no. 3,
Autumn 2003
 S. Blum, Chinese views of US hegemony, Journal of Contemporary China, Vol. 12,
no. 35, May 2003
 Soft Power vs. Salami Slicing: China's Dilemma, The Diplomat, June 10, 2014
 Sokolowski, Marcin ,“New Silk Road on The Balkans: Case of Macedonia and Serbia”
in Polish Journal of Science, no 2, 2018
 Stähle, Stefan, China’s shifting attitude towards United Nations Peacekeeping
Operations, China Quarterly, vol. 195, Cambridge, September 2008
 Stars and Dragons - The EU and China, 7th Report of Session 2009–10 of European
Union Committee, March 23, 2010
 Strasakova, Maria, “Sino-Vietnamese Relations: Accommodating the Dragon”,
(presented at ISA International Conference 2017, the Pacific Century, Hong Kong,
China, 15-18 June 2017
 Tanner M. S., Bellacqua J., China’s Response to Terrorism, Washington, CNA
Analysis and Solutions, June 2016
 The Geopolitics of China – A Great Power Enclosed, Stratfor, 15.07.2008
 World Politics, A Quarterly Journal of International Relations, Cambridge, Vol.61,
No.1, January 2009
 Xin, Qiang, “Beyond Power Politics: Institution-Building and Mainland China’s
Taiwan Policy Transition,” Journal of Contemporary China, 19, 2010
 Yong, Wang, Using Regional co-operation to resolve Sino-Japanese Structural
Differences, Zhan Lue Yuguanli, Strategy and Management, no. 1, 2004
 Yunling, Zhang, China and Chinese Foreign Policy on Trial Its Neighbourhood –
Transformations, Challenges and Grand Strategy, Special Issue: Contending
Perspectives, vol. 92, 2016

Rabotna Verzija Na NR Kina

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rabotna Verzija Na NR Kina

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

УНИВЕРЗИТЕТ "СВ.

КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ" - БИТОЛА

НР Кина во меѓународниот безбедносен контекст на

Скопје, 2020 година

Проф. Д-р. Снежана Никодиновска Стефановска

1. Проф. Д-р. Жидас Даскаловски

2. Проф. Д-р. Александар Иванов

Наука на која што се стекнува магистерското звање:

3. Безбедносен систем на НР Кина

4. Односите на НР Кина со моќните држави, соседите и други држави во контекст

5. НР Кина како држава која го поддржува меѓународниот мир

7. Теории и размислувања за геополитиката на НР Кина

8. Претпоставки за идното однесување на НР Кина во меѓународната безбедност

На почетокот на 21-от век, кинескиот развој стана важна детерминанта во

Табела бр. 1 – Стадиуми на образованието во НР Кина

Табела бр. 2 – Гласање во СБ на ОН, 1971-1979 година

Табела бр. 3 - Гласање во СБ на ОН, 1980-1989 година

Табела бр. 4 - Гласање во СБ на ОН, 1990-1999 година

Табела бр. 5 - Гласање во СБ на ОН, 2000-2009 година

Табела бр. 6 - Гласање во СБ на ОН, 2010-2014 година

Графички приказ бр. 1 – Народен национален конгрес

Графички приказ бр. 2 – Организациска и структурна поставеност на ККП

Графички приказ бр. 3 – Концепт на мирољубив раст на НР Кина

Меѓународниот политички систем е најважниот дел од опкружувањето на

1.2. Определување на предметот на истражувањето

Мирот без сомнение е една од основните општествени вредности која е

Со помош на појмовно-категоријалниот апарат, ќе укажеме на некои од

Структура на меѓународната заедница

Ранливост, закани и ризици по меѓународната безбедност

Новиот безбедносен концепт

Истражувањето ќе го опфати периодот од почетокот на 2001 година, до крајот на

1.2.4 Операционализација на предметот

Мотиви, интереси и цели

1.3 Цел на трудот

Генералната цел на овој научен труд, е преку научно-истражувачките методи, да

1.5 Начин на истражување (методи и техники)

 Метод на анализа - со примената на овој метод ќе се изврши подлабока анализа за

Мирот без сомнение е една од основните општествени вредности, која е

За да запознаеме една држава и да ги предвидиме насоките на нејзиното идно

Образованиот систем во НР Кина е одговорност на Министерството за

Просечна возраст Образование Ниво Задолжителност

18–22 Универзитет Варира Не

15–18 Средно училиште 10–12 ниво Не

Извор: “Education in China – A Snapshot” by OECD (Paris, 2016)

Кинеската култура е една од најстарите култури во светот, наоѓајќи ги своите

2.3 Политичкиот систем на НР Кина

НР Кина е унитарна социјалистичка држава, чиј устав го повикува народот да се

на изградбата на социјализам со кинески карактеристики “. Повеќе за Уставот на НРК

2.3.1.1 Претседател на НР Кина

Највисокиот политички претставник на НРК, односно шеф на државата е

Според Уставот на НРК, законодавната власт е сместена во рацете на ННК, кој го

Генерален Комисија за Комитет за

Кинеското народно-политичко консултативно тело е квази-уставно тело, кое

2.3.1.4 Државен совет

Центарот на административната моќ во државниот систем на НРК е Државниот

2.3.1.5 Локални народни влади и конгреси

Гувернерите на кинеските провинции и автономни региони, како и

Хонг Конг и Макао се специјални административни региони, кои уживаат

2.3.1.7 Народно правосудство

2.3.1.8 Национална комисија за супервизија

Националната комисија за супервизија на НРК е највисоката анти-корупциска

2.4 Кинеска комунистичка партија

Кинеската комунистичка партија брои повеќе од 80 милиони членови,