1

Анализа на случај:
КИПАР

Разрешување конфликти
и култура на мир

Оваа анализа на случај е

изработена од студентите од
Меѓународни и интеркултурни
студии, при Филозофскиот
факултет, УКИМ, генерацијата
2018/2019.

Анализата на конфликтот во
Кипар, нуди мулти-
димензионален пристап на
конфликтот.

Користената графика, е од или

за Кипар.

Скопје, 2022

2
Содржина

Содржина ........................................................................................................................... 3
Концепт на превенција и градење на мирот во текот на Студената војна и после
неа ....................................................................................................................................... 5
Позадина на конфликтот ................................................................................................. 7
Зона на конфликтот ...................................................................................................... 7
Политика ......................................................................................................................... 8
Економија........................................................................................................................ 9
Историја на конфликтот ............................................................................................. 10
Пред британското владеење .................................................................................. 10
За време на британското владеење ..................................................................... 11
Независност .............................................................................................................. 12
По независноста ...................................................................................................... 14
Турска инвазија ........................................................................................................ 15
Краток опис на учесници ............................................................................................ 16
Кипарски Грци .......................................................................................................... 16
Кипарски Турци ........................................................................................................ 17
Страни во конфликтот .................................................................................................... 19
Клучни страни во конфликтот ................................................................................... 19
Лидери на страните ..................................................................................................... 19
Лидери на кипарските Грци .................................................................................... 19
Лидери на кипарски Турци ...................................................................................... 26
Позиции, интереси и потреби во конфликтот .......................................................... 29
Кои се разликите во перцепциите за причините и природата на конфликтот
помеѓу страните во конфликтот? .............................................................................. 29
Какво е сегашното однесување на страните? ........................................................ 31
Менаџирање на конфликт- превенција ........................................................................ 32
Времеплов .................................................................................................................... 32

3
 Преговори и договори помеѓу Грција и Турција пред поделбата 1974 ................ 34
Преговори и договори помеѓу Грција и Турција по поделбата во 1974 ............... 36
Кипар и Европска Унија .............................................................................................. 39
Интервенција на ОН и други меѓународни и странски фактори во конфликтот ... 41
Интервенцијата на ОН/бафер зона (ТАМПОН ЗОНА) ............................................. 42
Планот на Кофи Анан и афирмирање на Република Кипар од ЕУ и ОН ............... 43
Улогата на Европската Унија во Република Кипар ................................................. 44
Интересот на големите сили за Република Кипар .................................................. 46
Фактори на глобално, регионално и ниво на држава................................................. 48
Државно ниво .............................................................................................................. 48
Регионално ниво .......................................................................................................... 51
Глобално ниво .............................................................................................................. 53
Заклучок ........................................................................................................................... 56
Библиографија ................................................................................................................. 58

4
Концепт на превенција и градење на
мирот во текот на Студената војна и
после неа

Практиката и проучувањето на превенцијата на конфликти зеде голем замав во

последните децении. Советот за надворешни односи го создаде својот ,,Центар за
превентивна акција” и Комисијата на Карнеџи корпорацијата за превенирање на
конфликти ги обедини истражувачите и практичарите од целиот глобален
политички спектар и почна да промовира нова рефлексија, преку предавања,
истражувања и дипломатија, сите засновани на претпоставката дека конфликтот
би можел и навистина да биде спречен. Организацијата за безбедност и
соработка во Европа формира Центар за превенција на конфликти. Национални
владини агенции, мултилатерални организации и организации на цивилното
општество постепено го ,,насочуваа” концептот на превенција на конфликти
според нивната реторика и практика. Дипломатските академии и дипломатското
образование по меѓународни прашања започнаа да ја нагласуваат и да предаваат
за превенцијата на конфликти, надополнувајќи го класичниот пристап на
анализирање на историски случаи на менаџирање со кризи.

Превенцијата на насилен конфликт веќе подолго време е грижа на лидерите,

државите, алијансите и меѓународните организации, можеби толку долго, што
некои можеби го избраа насилниот конфликт како политички инструмент. Во
поновата современа историја, превенцијата на конфликти е пропагирана како
аспирација на меѓународна соработка. Повелбата на ООН, во својата преамбула,
се фокусира на превенцијата на војна, како на една од главните цели на ООН од
нејзиното формирање. Дел заради пат позицијата во периодот на Студената војна
и претпоставката дека војните, дури и внатрешните и регионални конфликти,
биле алтернатива за американско-советското ривалство, превенцијата на
конфликти не била широко практицирана дури и од ООН, најважната и

5
легитимна меѓународна организација посветена на меѓународниот мир,
безбедност и развој.

Има неколку важни концептуални патокази во развојот на посеопфатна и цврста

практика на разрешување на меѓународен конфликт што вклучува превенција на
конфликти. За време на 1980-те, во темните години на Студената војна, бројни
меѓународни интервенции, како оние во Намибија и Камбоџа, креираа нови
преседани за по-холистичко, мултидисциплинарно чување на мирот, кои ги
комбинираа воените сили и хуманитарната помош со нагласок на владеењето и
постконфликтна правда и помирување. Како и со бројните минати напори, овие
операции се случија после насилството и пред заклучокот за целосен мировен
договор. Начинот на интервенција беше се уште „реакција наместо превенција“.

Сепак, панорамата на глобалните конфликти почна да се менува на

вознемирувачки начини. Концептот на превенција на конфликти доби на сила
бидејќи силината на внатрешните, регионалните и меѓудржавните војни порасна
после крајот на Студената војна. Не сите од наследените конфликти од
Студената војна се разрешија сами по себе по завршувањето на Студената војна.
Серија шокантно насилни внатрешни и меѓудржавни војни беа иницирани и
водени, наводно околу прашања за етнички и религиозен идентитет, меѓу
другите неидеолошки каузи. Овие конфликти често креираа масивни
хуманитарни кризи, а цивилите не беа повеќе „колатерална штета“ туку
директни цели. Завојуваните страни – без разлика државни или недржавни
актери – беа често бунтовни, отпорни на преговори, наклонети да го прекршат
прекинот на огнот и високо посветени на насилството. Меѓународното
раководство и глобалното јавно мислење почнаа да поддржуваат поцврста
акција како одговор на оваа ситуација. Ова не беше никаде симболизирано
помоќно, отколку во извонредната соработката во рамките на Советот за
безбедност на ООН, што започна во раните 1990-ти.

Како одговор на инвазијата на Ирак врз Кувајт во 1990 година, Советот за

безбедност на ООН едногласно ја овласти меѓународната воена коалиција
предводена од САД да ја поврати ирачката окупација. Бидејќи Студената војна

6
 заврши, Советот за безбедност на ООН за прв пат во својата историја се сретна
на Самит на шефови на држави и влади на 31 јануари 1992 година. Еден од
резултатите од Самитот беше дека Советот за безбедност предвиде преземање
повеќе акција за превенција и разрешување на конфликтот. Советот му даде за
задача на генералниот секретар на ООН да поднесува извештаи за начините како
да се зајакне капацитетот на Обединетите нации за „превентивна дипломатија,
за миротворење и чување на мирот.“

Тие забележаа дека неговата „анализа и препораки би можеле да ја опфатат

улогата на Обединетите нации во идентификувањето на потенцијалните кризи и
области на нестабилност...“ – референца на потребата за откривање и рано
предупредување на потенцијални конфликти.

Позадина на конфликтот

Зона на конфликтот

Кипар е островска држава која се наоѓа во источниот дел на Средоземно Море,

трет остров по големина1 и по населеност2 на Медитеранот, со местоположба
јужно од Турција, западно од Сирија и Либан, северозападно од Израел и
Палестина, северно од Египет и југоисточно од Грција. Според последниот
попис од 2011 година3, популацијата на Кипар брои 1,133,803 жители, од кои
838.897 живеат во територии контролирани од Република Кипар, а 294.906 во
Северен Кипар.

1
"Biggest Islands In The Mediterranean Sea By Area", WorldAtlas.
2
"The Most Populated Islands In The Mediterranean Sea", WorldAtlas.
3
Preliminary Results of the Census of Population, 2011

7
Политика

Република Кипар е унитарна претседателска репрезентативна република, во која

Претседателот на Кипар е шеф на државата и шеф на владата. Шефот на
државата и владата се избира со процес на универзално избирачко право за
мандат во времетраење од 5 години. Советот на министри е именува заеднички
од претседателот и потпретседателот. Извршната власт ја спроведува владата,
додека законодавната власт е спроведена и од владата и од Претставничкиот
дом. Судството е независно и од извршната и од законодавната власт.

Уставот од 1960 година предвидува претседателски систем на управување со

независни извршни, законодавни и судски гранки, како и комплексен систем на
проверки и рамнотежи, вклучително и сооднос за поделба на моќта, дизајниран
да ги заштити интересите на кипарските Турци. Извршната власт е предводена
од претседател на кипарските Грци и потпретседател на кипарските Турци,
избрани од нивните соодветни заедници и секој има право на вето врз одредени
видови законодавство и извршни одлуки. Позицијата на заменик претседател во
моментот е празна, затоа што според Уставот од 1960 година, оваа позиција е
резервирана за кипарските Турци. Законодавната власт се потпира на
Претставничкиот дом, кои исто така се избира врз основа на одделни избирачки
списоци.

Претставничкиот дом има 80 места, но во моментот брои само 56 членови

избрани за петгодишен мандат. Според Уставот, бројот на претставници е 50. Од
овој број 35 се избрани од грчката кипарска заедница, а 15 од заедницата на
кипарските Турци. Сепак, од 1964 година, членовите на кипарските Турци не
присуствуваа на Домот и не се одржаа избори меѓу заедницата на кипарските
Турци во согласност со уставот на Републиката. И покрај оваа аномалија, Домот
ги чува празните местата наменети за заедницата на кипарските Турци. Овие
места остануваат на располагање на замениците на кипарските Турци доколку
бидат избрани според уставните одредби. Но, за непречено работење на
Претставничкиот дом и особено на Комитетите, Претставничкиот дом во јули

8
 1985 година носи одлука со која ги зголеми местата на 80. Од овие 56 (70%)
претставници ги избира заедницата на кипарските Грци и 24 (30%) заедницата
на кипарските Турци. Одлуката е донесена поради проширување на
активностите на Домот и нејзиното учество во многу меѓународни
парламентарни организации; бројот на 50 пратеници не е доволен за непречено
функционирање на законодавното тело и особено за функционирањето на
парламентарните комисии.

Во 1963 година започнува појава на првите спорови помеѓу двете заедници.

Според законот „за секој закон со кој се наметнуваат давачки или данок се бара
едноставно мнозинство од претставниците избрани од грчката и турската
заедница, соодветно, да учествуваат во гласањето“. Поради законодавниот
систем на вето, прашањата поврзани со оданочување и создавање на посебни
општини не резултираат со решение туку со застој во комуналната и државната
политика. Неуспешните обиди за решавање на споровите кулминираат со
поднесување на предлог од 13 точки со цел да се отстранат пречките за
функционирање на владата. Во овој предлог се вклучени и уставни ревизии,
вклучително и напуштање на правото на вето и од претседателот и од
потпретседателот. Ова се смета за еден од причините на конфликтот кој
понатаму резултира и со немири помеѓу двете заедници.

Кипар е поделен на 6 окрузи, сите се наречени по нивните административни

центри: Никозија, Фамагуста, Киренија, Ларнака, Лимасол и Пафос.

Економија

Економијата на Кипар е економија со висок приход и како таква е

класифицирана од Светска банка. Во раниот 21 век кипарската економија се
шири и станува просперитетна.4 Кипарската влада го усвојува еврото како

4
"Cyprus Economy"- Republic of Cyprus.

9
национална валута на 1 јануари 2008 година. Во 2012 година Кипар е погоден од
финансиската и банкарската криза во Еврозоната. Кипарската влада постигнува
договор со своите партнери во еврозоната и ја дели втората најголема банка во
земјата, Кипарската популарна банка, во „лоша“ банка која ќе се расипува со
текот на времето и „ добра“ банка која би ја апсорбирала поголемата банка на
Кипар. После три и пол годишна рецесија, Кипар се забележува раст во првиот
квартал на 2015 година.5 Според процените на Меѓународниот монетарен фонд
од 2017 година, БДП по глава на жител (прилагоден на куповната моќ) на 36.442
долари е под просекот на Европската Унија.6 Кипар е користен како база за
неколку „офшор“ бизниси поради ниските даночни стапки. Туризмот,
финансиските услуги и превозот се значајни делови на економијата.

Животен стандард во Кипар се рангира во „многу висок“ според Индексот на

човеков развој во земјата, а исто така Кипар е рангиран на 33-то место во светот
во однос на Индексот за квалитет на живот.

Историја на конфликтот

Пред британското владеење-

Има значителни несогласувања во однос на односите меѓу двете заедници пред

Британците да ја преземат контролата врз Кипар во 1878 година. Писателите на
кипарските Грци имаат тенденција да го споменат егзекутирањето на
кипарските православни архиепископи и свештенството од страна на
Отоманската империја од 1832 година за нивните наводните симпатии со оние
што бараат независност за Грците . Но, во периодот откако Британците ја
преземаат контролата врз Кипар, генерално може да се заклучи дека

5
"Cyprus growth welcome but fragile – finmin". Cyprus Weekly. 13 May 2015
6
“World Economic Outlook Database” - International Monetary Fund, April 2017

10
национализмот на кипарските Грци и кипарските Турци и меѓусебната
недоверба значително се засили.

За време на британското владеење-

За време на британското владеење, Британците „дозволуваат заедниците да

воспостават посебни училишни системи. За формирање на овие училишни
системи двете заедниците кипарските Грци и кипарските Турци доведуваат
учители од своите матични земји, кои ги подучуваа децата да градат „грчки“ или
„турски“ идентитет, наспроти „кипарски“. Историјата на секоја од заедниците
заедница, уште пред можноста за кипарска независност па се до денес, ги
претставува сопствените луѓе како херои, а другите како варвари.

Образовниот систем на кипарските Турци е под силно влијание на новите

идеологии на Кемализмот- креирани од новиот секуларен владетел на Турција-
Мустафа Кемал Ататурк. Идеологијата на Ататурк го потенцира национализмот
како обврзувачка сила на турскиот идентитет, што ги предизвика тврдењата на
кипарските Турците дека чувствуваат поинаков идентитет од тој на нивните
соседи на кипарските Грци.

Јазикот исто така е извор на разделување на островот со неколку кипарски Грци

кои зборуваат турски, но приближно 40% од кипарските Турци зборуваат грчки.
Додека двете заедници го започнаа својот процес на само-сегрегација, помалку
и помалку членови на „другата“ заедница го научија јазикот на нивниот сосед -
што значи дека контактите помеѓу двете станаа сè поограничени.

Зајакнати со стекнатото знаење дека секоја соодветна заедница е во право, а

другата не е во право, двете заедници го започнаа процесот на постепено
раздвојување едни од други и поголема идентификација со нивните матични
земји.

11
За кипарските Грци ова беше во форма на enosis (унија) со грчката држава. Во
1912 и 1931 година има провокациски немири во Кипар. Овие немири
резултираат со засилено чувство на национализмот кај кипарските Турци, што
доведе до барање за taksim (поделба) на островот.

По Втората светска војна, антиколонијалистичкиот бран што го зафати голем

дел од светот, стигна и до Кипар. Во 1955 година е формирана ЕОКА
(Национална организација на кипарските борци) за борба против Британците за
кипарската независност. ЕОКА е исто така тесно идентификувана со причината
за enosis и православната црква и беше исклучиво грчка - охрабрувајќи друга,
исклучиво турска организација наречена ТМТ (Турска организација за одбрана)
да се формира што дополнително ги подели двете заедници. Недовербата
помеѓу заедниците се продлабочи затоа што ТМТ се усогласи со британските
колонијалисти и се вклучи во „ограничени меѓу-комунални борби со
кипарските Грци сè додека не се спроведе прекин на огнот во 1958 година“.
Овој тренд на одделни структури и институции за секоја заедница се
манифестираше и во политиката - без партии или движења меѓу заедниците да
се натпреваруваат за гласовите на кипарските Турци и кипарските Грци пред
независноста или после тоа.

Независност-

Кипар се стекна со независност во 1960 година по вооружената борба за

независност, спроведена од страна на ЕОКА од 1955 година. Според Уставот во
1960 година, моќта требаше да се дели меѓу претседател на кипарските Грци и
потпретседател на кипарските Турци, на кого му беше дадено право на вето.
Уставот од 1960 година беше неверојатно сложен и создаде систем за поделба
на моќта, што му овозможи на турското кипарско население поголем удел на
места во законодавниот дом (30%), државни служби (30%), армија (40%) и
полиција (30%) од нивниот удел на населението во тоа време, за кое се
проценуваше дека е околу 20% од вкупниот број на Кипрани. Уставот, исто

12
така, „инкорпорираше гарантен договор меѓу Кипар, Грција, Турција и Велика
Британија“, со кој се забранува enosis и taksim и овозможи на Грција, Турција
или Велика Британија да преземат чекори за еднострано отстранување при
кршење на договорот. Конечно, Уставот ги раздвои гласачите на кипарските
Грци и кипарските Турци во посебни етнички списоци што дополнително ја
институционализира етничката поделба и го спречи развојот на кандидатите за
меѓу-заедница воопшто.

Овој комплексен документ, дизајниран со она што преговарачите сметаа дека се

најдобри интереси на обете заедници, срцето, наместо тоа, ги одржува семето на
уништување на би-комуналното постоење на Кипар. Претседателот на Кипар во
тоа време, Архиепископот Маркариј, никогаш не го поддржа Уставот и
инсистираше на тоа дека нема да биде обврзувачки за кипарските Грци по
осамостојувањето. Уставот го „институционализираше етно-комунализмот,
затоа што не успеа да го земе предвид“ психолошкиот и социолошкиот факт
дека системот за заштита на моќ „ги зголеми“ сомневањата, антагонизмот и
конфликтот меѓу заедниците заради вклучените дискриминации и неизвесности.

Консоцијацискиот модел на поделба на моќта, како што е утврдено во

кипарскиот Устав во 1960 година, беше неуспех од причините наведени погоре
и затоа што не направи ништо за да го охрабри консензусот меѓу конкурентските
фракции во рамките на владата. Секако, немаше можност во Кипар да
воспостави интегративен пристап кон управувањето затоа што немаше
политички партии, општества или институции меѓу заедниците. Кипарскиот
Устав од 1960 година ја зацементира оваа состојба и не направи ништо за да ја
подобри.

„Раѓањето“ на Кипар како независна држава поблизу наликуваше на договорен

брак, ниту една партија не сакаше - обете страни беа заљубени во различни
додворувачи кои лебдеа на работ на свадбата, сепак одбиваа да кажат „Јас се
спротивставувам“ кога ќе бидат запрашани. Независност не сакаат огромното
мнозинство на кипарските Грци, кои посакуваа унија со Грција, ниту пак

13
кипарските Турци, кои сметаат дека независноста е само препакувана идеја за
енозис од кипарските Грци.

По независноста-

Уставниот аранжман брзо се покажа како нефункционален, бидејќи двете

заедници се сметаат за противници при што секоја сака да добие предности во
рамките на новите аранжмани. Уставот од 1960 година ја замрзна ситуацијата и
обезбеди неизводлива рамка во која може да се решат прашањата околу спорот
- што ниту една страна не беше подготвена да ја направи. Двете страни се
придржуваа строго на нивниот етнички идентитет и не се воспоставени
механизми за да се поттикне дури и зачеток на кипарскиот идентитет, одделен
од етничката припадност. Покрај тоа, договорот зависи од стабилните односи на
моќ меѓу двете страни и другите страни на договорот (Грција, Турција и Велика
Британија). Кога едната страна почувствува дека се префрлиле односите за моќ,
тој едноставно може да го напушти договорот или да се обиде да го промени
еднострано - како што направи подоцна Макариј. Односите на моќ може да се
сменат заради промена на воените капацитети, демографијата или, како што е
случајот со Кипар, меѓународните актери. Во 1963 година, откако Макариј
еднострано се закани дека ќе го смени Уставот, двете страни започнаа
непријателски и долготраен процес на раздвојување и сегрегација. Насилство
меѓу заедниците избувна „непосредно пред Божиќ 1963 година“, кога
британските сили ги напуштија своите суверени бази и интервенираа да го
запрат насилството со воспоставување на „Зелена линија“, која и денес ја дели
Никозија. По нив следуваше распоредување на мировните сили на Обединетите
нации (УНФИЦИП), кои остануваат на Кипар. Во 1964 година Турција се закани
дека ќе интервенира во Кипар, но по силното предупредување од САД, наместо
тоа, користеше само воздушна моќ за поддршка на своите турски браќа. Исходот
од отфрлањето на Уставот на Макариј и следното меѓукултурно насилство

14
резултираше со голем број на внатрешно раселени лица, претежно кипарските
Турци.

По настаните од 1964 година, остатокот од 1960-тите и раните 70-ти години се

забележа континуирано непријателство и зголемување на сегрегацијата меѓу
двете заедници, прободени со наизменични кризи што предизвикаа турска
вмешаност и повтори повици за enosis од страна на националистичките
елементи во грчко-кипарската заедница.

Турска инвазија-

Инвазијата на Турција на Кипар во јули 1974 година е настан што доведе до

поделба на островот и присилно раселување на над 250.000 кипарски Грци. За
кипарските Грци овој настан, наречен „ослободување“ од кипарските Турци,
беше исто толку трауматизиран како кризата во 1964 година. Во 1967 година во
Грција доаѓа до државен удар што доведува до промена на власта и доаѓање на
грчката хунта. Во јули 1974 година, со помош на грчката власт, на Кипар, на
сличен начин како и во Грција, бил извршен државен удар. Претседателот
Макариј бил симнат од власта, па тој побегнал во Лондон, а на власт дошла
ЕОКА Б. Местото претседател го зазема Никос Сампсон, дотогашен член и
главен уредник на кипарските весници. Во такви услови, за власта во Кипар не
постоела некаква препрека да островот се приклучи односно обедини со Грција.
Како одговор на ударот направен во Атина, Турција започна двојна инвазија
дизајнирана да ги утврди факти на теренот.

На 14-ти август, по завршувањето на разговорите во Женева помеѓу четирите

гарантни сили дизајнирани да бараат решение за претходната рунда борби,
Турција повторно напаѓа и се навлегува територијално повнатре со што
предизвикува поголемо раселување на луѓето, и кипарските Грци се упатува кон
југ, додека кипарските Турци кои одат кон север и на крајот зафаќаат скоро 37%
од островот.

15
Бројот на жртвите на Кипар беше огромен. Загинаа 4000 грчки војници, како и
2000 турски војници. Над 1500 луѓе денес се уште ги сметаат за „исчезнати“ од
нивните семејства. Речиси ниту еден од кипарските Турци не останаа на југот на
Кипар, додека помалку од 10.000 кипарски Грци останаа на северот - од кои
многумина подоцна ќе бидат ставени под голем притисок да заминат.
Последователните договори дозволија размена на население под надзор на ООН,
што дополнително ги намали мешаните заедници во секоја држава.

Краток опис на учесници

Кипарски Грци-

Кипарските Грци ја формираат најголемата етно-лингвистичка заедница на

островот Кипар. Според пописот во 2011 година, скоро 99% од кипарски граѓани
и над 78% од вкупно жители на подрачјето под контрола на Република Кипар се
идентификувале како такви. Овие бројки не се вклучени граѓаните на Грција кои
живеат во Кипар, етнички Грци кои се запишани како граѓани на други земји или
населението од северен Кипар. Поголемиот дел од кипарските Грци се членови
на црквата на Кипар, автокефална грчка православна црква во рамките на
поширокото причестување на православното христијанство.

Политички, концептот на enosis - обединување со грчката „татковина“ е важен

за кипарските Грци, особено со прогласувањето на независност на Грција од
Отоманската империја во 1821 година. Постепено се формира движење за
реализација на ова во кое Кипарската црква има доминантна улога. Како еден од
симболите за израз на сентименталното чувство на кипарските Грци за
припојување кон татковината Грција се смета песна на Василис Михаилидис „9-
ти од јули 1821 година во Никозија, Кипар“. Тука се раѓа идејата за enosis, која
на почетокот има само мал број на поддржувачи од високата класа, но ова
постепено се менува со се поголемиот број на кипарски Грци кои студираат во

16
Грција, а по нивното враќање тие стануваат силни поборници на enosis. Со
формирањето на ЕОКА во 1950-тите се афирмира специфична цел да спроведе
воена кампања за да се стави крај на статусот на Кипар како британска крунска
колонија и да се постигне обединување на островот со Грција. Иако ЕОКА на
почетокот избегнува конфликти со кипарските Турци, сепак тоа се менува во
1957 година. Насилството помеѓу двете заедници ескалира во 1958 година со
бројни смртни случаеви. Значителен број кипарски Турци бегаат од јужните
делови на Кипар и се селат на северната страна заради насилството. Примирје е
склучено во август истата година и е поддржано од грчката и турската влада.

Важноста на религијата во рамките на грчката кипарска заедница е засилена кога

Архиепископот на Кипарската црква, Макариј III, е избран за прв претседател на
Република Кипар во 1960 година. Со текот на времето enosis станува клучен
проблем за кипарските Грци и клучна причина за настаните што кулминира во
1974 година со нападот и окупацијата од страна на Турција на северниот дел на
островот. Островот останува поделен денес, со двете заедници скоро целосно
одвоени. Многу кипарски Грци, кои ги загубија своите домови, земјишта и
поседи за време на турската инвазија, емигрираа главно во Велика Британија,
САД, Австралија, Јужна Африка и Европа.

Кипарски Турци-

Кипарските Турци се претежно етнички Турци со потекло од Кипар. Пред

Османлиското освојување (1570/71) на Кипар нема населено муслиманско
население. Првите турски доселеници се забележуваат во 1571 година. Од тогаш
постепено се забележува прилив на муслимански доселеници се до крајот на
отоманскиот период. Денес, Северен Кипар е дом на значителен дел од
популацијата на кипарските Турци. Стандардниот турски јазик е официјален
јазик на Северен Кипар. За време на отоманското владеење, демографскиот
однос помеѓу кипарските Грци и кипарските Турци постојано се менува. Како
причини за намалување на бројот на кипарски Турци е обврската на турската
заедница да служи во османлиска војска, како и трендот на иселувањето на околу

17
15 000 кипарските Турци во Анадолија во 1878 година, кога османлиските Турци
ја предаваат администрацијата на островот на Велика Британија. 7

Во време на британското владеење со островот, на почетокот на 20 век,

„отоманизмот“ стана сè попопуларен идентитет што го прифати кипарската
муслиманска интелигенција, особено во пресрет на Младата Турска револуција
од 1908 година. Кипар. Порастот на незадоволни интелектуалци во главните
урбани центри на островот постепено почна да ги прифаќа идеите за
позитивизам, слобода и модернизација.8 Поттикнати од зголемувањето на
повиците за enosis, „Туризмот“ постепено започна да се појавува во статии во
весниците и да се користи во политичките дебати на локалната интелигенција на
Кипар.9 Во согласност со промените воведени во Отоманската империја по 1908
година, наставните планови на кипарските муслимански училишта, се изменети
за да вклучат повеќе секуларни учења со се повеќе турски националистички
целини. Формирањето на ЕОКА во 1955 година како вооружена организација
која цели кон унија на Кипар и Грција, ги тера кипарските Турци да формираат
своја вооружена група во 1958 година наречена Турска организација за
отпорност која го започнува започна првиот бран на вооружен судир помеѓу
двете заедници.

Со формирањето на Република Кипар, навидум изгледа дека е дојдено до

решение со договорот од Цирих за споделување на моќ помеѓу заедниците.
Меѓутоа, во декември 1963 година, настанот познат како „Крвав Божиќ“,
кипарските Грци иницирале воена кампања против кипарските Турци и ги
напаѓаат нивните селата. Ова резултира со околу 25.000 кипарските Турци кои
се бегалци, или внатрешно „раселени лица“.10 Со зголемувањето на власта на
грчката воена хунта, една деценија подоцна, во 1974 година, група десничарски

7
Heper, Metin; Criss, Bilge (2009), Historical Dictionary of Turkey
8
Kızılyürek, Niyazi (2006), "The Turkish Cypriots from an Ottoman-Muslim
Community to a National Community
9
Nevzat, Altay (2005), Nationalism Amongst the Turks of Cyprus: The First
Wave
10
Cassia, Paul Sant (2007), Bodies of Evidence: Burial, Memory, and the
Recovery of Missing Persons in Cyprus,

18
 грчки екстремисти кои ја поддржуваат унијата на Кипар со Грција, извршуваат
пуч.11 Оваа акција ја засилува турската инвазија на Кипар,12 што доведе до
заземање на денешната територија на Северен Кипар следниот месец, по
распадот на огнот. Турската инвазија резултираше во окупација на околу 37% од
островот на северот. Во 1983 година кипарските Турци ја прогласија својата
држава на северот, Турската Република Северен Кипар, која со исклучок на
Турција останува меѓународно непризнаена.

Страни во конфликтот

Клучни страни во конфликтот

Спорот околу Кипар, познат и како кипарскиот конфликт е тековен спор меѓу
кипарските Грци и кипарските Турци.

Лидери на страните

Лидери на кипарските Грци-

Макариј

Макариј III бил архиепископ на Православната црква на Кипар. Тој беше водач
во борбата за enosis со Грција за време на повоената британска окупација, и од

11
Savvides, Philippos K (2004), "Partition Revisited: The International Dimension
and the Case of Cyprus", in Danopoulos, Constantine Panos; Vajpeyi, Dhirendra
K.; Bar-Or, Amir
12
Eyal Benvenisti (23 February 2012). The International Law of Occupation

19
1959 година до неговата смрт во 1977 година, ја има улогата на претседател на
независен Кипар.

За време на неговите години на студирање теологија, Макариј започнал да се

идентификува со движењето за enosis, кипарскиот Архиепископ традиционално
има важна политичка улога за време на турската окупација како етхарк, или шеф
на грчката христијанска заедница. Противејќи се на предлозите на британската
влада за независност или статус на Комонвелт, како и турскиот притисок за
поделба со цел да се заштити големо турско население на островот, Макариј се
состанува со грчкиот премиер Александрос Папагос, во февруари 1954 година и
се здобива со грчка поддршка за enosis. Наскоро, Британците се посомневале
дека токму тој е водечка фигура во ЕОКА. Сепак, Макариј претпочитал
политичко договарање наспроти сила и започнал преговори со британскиот
гувернер во 1955-56 година. Кога овие разговори се покажале како ќорсокак,
Макариј е уапсен за агитација во март 1956 година и прогонет на Сејшелите,
додека ЕОКА ја засилува својата насилна кампања. Во март 1957 година,
Макариј е ослободен од притвор во егзил; иако не му било дозволено веднаш да
се врати во земјата, сепак, Макариј најпрво патува за Атина пред неговото
пристигнување во Кипар следната година. Во февруари 1959 година, Макариј го
прифаќа компромисот што резултира со независност на Кипар. Тој е избран за
претседател на новата република на 13 декември 1959 година, со турски
потпретседател.

Администрацијата на Макариј е нарушена со борби меѓу Грците и Турците,

особено по декември 1963 година и активната интервенција на Грција и Турција.
Претходно шампион со исклучиво грчки интереси, тој сега работи на
интеграција на двете заедници, мерки на кои Турците постојано се
спротивставуваа. Во декември 1967 година, тој е должен да прифати привремена
администрација на кипарските Турци, која управува со турските малцински
работи надвор од јурисдикција на централната власт. И покрај комуналните
несогласувања, тој е избран за претседател на втор мандат во февруари 1968
година. Разговорите меѓу двете заедници останаа во ќор-сокак околу прашањето

20
за локалната автономија. Во 1972 и 1973 година, други кипарски епископи
повикаа Макариј да си даде оставка, но тој сепак добива трет мандат како шеф
на државата во 1973 година.

Во јули 1974 година, Националната гарда на кипарските Грци, чии офицери беа
Грци на копното, се обидуваат да направат државен удар, планиран од
владејачката воена хунта во Атина, за да постигнат enosis. Макариј бега во
Малта, а потоа во Лондон, а Турција го напаѓа Кипар и прогласуваа посебна
држава за кипарските Турци на северот. Макариј, ветува дека ќе се спротивстави
на поделба на островот, се враќа на Кипар во декември, по падот на грчката
воена хунта на копното.

Никос Сампсон

Никос Сампсон е кипарски новинар и милитантен националист, кој беше

претседател на Кипар осум дена во 1974 година, но пучот од кој тој беше дел
беше директна причина за турската инвазија што резултираше во поделба на
островската нација на два антагонистички делови. Сампсон, член на герилското
движење ЕОКА, беше осуден на смртна казна во 1957 година за убиство на
британски војници стационирани на Кипар, но тој беше ослободен од затвор
кога островот ја доби својата независност во 1960 година. На 15 јули 1974
година, кога воените сили под насоката на грчките офицери ја соборија
кипарската влада на надбискупот Макариј III, Сампсон беше прогласен за
претседател. Турските сили слетаа на Кипар на 20 јули, а три дена подоцна
Сампсон поднесе оставка во корист на Глафкос Клиридес. Во 1977 година,
Сампсон беше единствениот учесник во пучот пред судењето. Тој беше осуден
на 20 години затвор, но во 1979 година му беше дозволено да замине во
Франција на медицински третман. Тој се врати во затвор во 1990 година, но тој
повторно беше ослободен поради неговото лошо здравје.

21
Спирос Кипријану

Спирос Кипријану бил еден од најистакнатите политичари на современиот

Кипар. Тој бил избран за втор претседател на Кипар од 1977 до 1988 година.
Спирос Кипријану, кипарскиот националистички водач и политичар, го
наследил независниот основач на Кипар, Архиепископот Макариј, како
претседател во 1977 година. Имајќи искуство како прв министер за надворешни
работи (1960–72), тој бил назначен за претседател кога по смртта на Макариј, а
потоа тој победува и е реизбран во 1978 и во 1983 година. Почнувајќи од 1979
година Кипријану преговара во неколку наврати со водачот на отцепената турска
енклава во северен Кипар , но разговорите за обединување меѓу двете страни не
успеаја. Тој има одреден успех во ревитализацијата на кипарската економија, но
не доби повторно мандат во 1988 година.

Георгис Васос Василиу

Георгис Василиу е грчки кипарски политичар, кој бил трет претседател на Кипар
од 1988 до 1993 година. Тој исто така е основач и водач на кипарската партија
Обединети демократи (ЕДИ) и успешен бизнисмен. За време на својата
функција, Кипар доживеал економски развој и тој бил одговорен за голем број
реформи, вклучително и запирање на полициската практика за чување досиеја за
политичките верувања на кипарските граѓани. Тој работел на преговарање за
решение за кипарскиот спор, заснован на идеите за Гали, иако спорот остана
нерешен до моментот кога ја напушти функцијата во 1993 година. Откако ги
загуби изборите во 1993 година, тој го основа движењето Слободни демократи
и тој беше избран за претседател на партијата.

По кипарскиот референдум во 2004 година во кој беше силен поддржувач на

планот на Анан, тој поднесе оставка од претседателството на Обединетите
демократи. Тој е силен поддржувач на европската кауза, и го докажал тоа со
координирање на отвореното писмо на Сорос, повикувајќи на поголема Европа
во криза со единствената валута.

22
Глафкос Јоану Клеридес

Глафкос Јоану Клеридес, грчки кипарски политичар кој се обидел да посредува

за мирно решение за поделба на неговата островска татковина во грчки и турски
зони, најпрво како главен преговарач (1974–76), а потоа како претседател (1993–
2003) на грчки Кипар. За време на Втора светска војна тој е дел од Кралските
воздушни сили на Велика Британија, а по враќањето во Кипар се приклучил на
анти-британското движење за независност ЕОКА. За време на мировните
преговори во Лондон во 1959 година, тој му помогна на архиепископот Макариј
III и е прогласен за прв министер за правда. Клиридес трипати водеше кампања
за претседателската функција (1978, 1983 и 1988 година) пред да го освои
канцеларија во 1993 година. Тој воспостави добри односи со водачот на
кипарските Турци Рауф Денкташ, но не беше во можност да постигне договор и
евентуално обединување. Во својот втор мандат како претседател, Клеридес ги
постави темелите за влез во ЕУ на грчкиот дел од Кипар (2004).

Ефстатиос „Тасос“ Николау Пападопулос

Тасос Пападопулос, беше грчки кипарски политичар и претседател на

Република Кипар (2003-08). Тој беше привлечен кон политиката и учествуваше
во политичкиот живот на островот уште пред кипарската независност. Член на
ЕОКА, анти-британската група на отпор за време на последните години на
колонијалното владеење, Пападопулос учествуваше во преговорите што
доведоа до независност во 1960 година. Потоа стана министер за внатрешни
работи и тој остана истакнат во политиката на островот четири децении.

Пападопулос се кандидираше за претседател во 2003 година како лидер на

умерено-десничарската Демократска партија. Пападопулос се соочи со
непосредни предизвици. Претседател на кипарските Турци, Рауф Денкташ, кој
имаше продуктивна врска со претходниот претседател Клеридес и покрај
нивните разлики, истакна дека не може да соработува со новиот претседател на
кипарските Грци, поради минатото на Пападопулос. Настрана од реториката,

23
Пападопулос се етаблира како тежок преговарач, но го отфрли неговиот
антитурски имиџ. Тој се зафати со кипарските Турци, барајќи од нив да му судат
според неговите постапки и истакнувајќи ги придобивките за сите Кипарци за
обединување и членство во ЕУ.

Иако тој тврдеше дека е за унифициран Кипар, во 2004 година ги повика

кипарските Грци да гласаат против планот за обединување поддржан од ООН со
турскиот Кипар. Додека кипарските Турци гласаа да го прифатат планот,
кипарските Грци со големо мнозинство гласаа да го отфрлат, и, како резултат,
грчкиот Кипар сам беше примен во ЕУ во мај 2004 година. Во февруари 2008
година, Пападопулос ја изгуби кандидатурата за повторен избор.

Димитрис Христофиас

Димитрис Христофиас бил кипарски политичар кој работел како шести

претседател на Кипар од 2008 до 2013 година. Кристофиас беше генерален
секретар на Акел (Прогресивна партија на работни луѓе) и беше првиот - и
досега - комунистички шеф на државата на Европската унија и Кипар. Тој
победи на претседателските избори во Кипар во 2008 година во вториот круг на
гласање. Во текот на изборната кампања, тој вети дека ќе ги започне разговорите
со кипарските Турци, со цел да се најде решение за кипарскиот спор и повторно
обединување на островот. Тој исто така го поддржа затворањето на британските
воени бази на Кипар.

Никос Анастасијадес

Никос Анастасиадес е политичар на кипарските Грци, кој е претседател на

Кипар од 2013 и шеф на централно-десничарската партија Демократски митинг.

Tој влегол во политика како основачки член на Демократски митинг,

христијанска демократска партија, во 1976 година и служеше како секретар на
областа Лимасол на младинското крило на партијата. Во 1981 година,
Анастасијадес беше избрана за прв од шест мандати во кипарскиот

24
Претставнички дом. Напредувајќи ги во редовите на Демократскиот митинг, тој
стана претседател на партијата во 1997 година. Во 1995 година, Анастасијадес
беше назначен за Национален совет, кој беше задолжен да го советува
кипарскиот претседател за прашања поврзани со поделбата помеѓу грчката и
турската секција на Кипар. Анастасијадес го поддржа непопуларниот предлог на
Обединетите нации, познат како планот на Анан, за повторно обединување,
привлекувајќи одредена опозиција дури и од неговата партија. Планот помина
референдум во Турската Република Северен Кипар, но беше одбиен од гласачите
на Република Кипар со мнозинство во 2004 година. На 24 февруари 2013 година,
Анастасиадес го победи првиот круг на изборите во вториот круг на изборите
против Ставрос Малас од комунистичката напредна партија на работниот народ.
На маргината на победата се сметаше за испорака на мандат за спроведување на
мерките потребни за да се обезбеди финансиско спасување

Во меѓувреме, Анастасијадес ги обнови разговорите за повторно обединување со

Турската Република Северен Кипар (TRNC) во 2015 година. Неговиот срдечен
однос со неговиот турски кипарски колега, Мустафа Акинџи, понуди надеж дека
може да се постигне договор и разговорите продолжија и надвор до јули 2017
година, кога двете страни не беа во можност да се договорат за прашањата за
споделување на електрична енергија и за безбедносните аранжмани за
кипарските Турци. За време на неговата кампања за реизбор во 2018 година,
Анастасијадес ја разјасни својата намера да продолжи да следи договор за
повторно обединување. Тој и Малас, кои исто така се залагаа за понатамошни
преговори за повторно обединување, го добија првиот круг на гласање.
Анастасијадес го доби вториот круг од изборите, што во голема мерка беше
заслужено за негово справување со економската криза во земјата.

25
Лидери на кипарски Турци-

Рауф Денкташ

Рауф Денкташ, кипарски политичар, кој се бори во текот на неговата кариера за

дво-државно решение за поделбата на островот Кипар и со тоа за меѓународно
признавање на самопрогласената Турска Република на Северен Кипар, во која
тој служеше како де факто шеф на државата од февруари 1973 година. Служи
како обвинител на круната (1952-56) и вршител на должноста заменик
обвинител (1956-58), често работејќи за интересите на кипарските Турци. Тој ја
основа и милитантната Турска организација за отпор. Откако Кипар добива
независност (1960) од Велика Британија, Денкташ е меѓу оние кои ја обвинуваат
владата со грчка предоминирана за угнетување на турското малцинство и бараат
евентуално обединување со Грција. Неуспешниот воен удар во рамките на
владата на кипарските Грци во 1974 година, ја поттикнува Турција да испрати
трупи на Кипар, каде ја зазема северната третина од островот и формира турска
зона предводена од Денкташ. Иако само Турција ја призна ТРСК, Денкташ
цврсто ги одбива меѓународните повици за повторно обединување на
поделениот остров.

Фазил Кучук

Во 1943 година, тој станува еден од основачите на Здружението на турското

малцинство на островот Кипар - познат како КАТАК. Целта на здружението е
промоција на социјалната, економската и политичката благосостојба на
кипарските Турци. Поради несогласувањата со некои членови, Кучук го
напушта здружението и основа Партија на националната унија на кипарските
Турци. После 15-годишна борба, Кучук помага за трансфер на контролата на
Евкаф (турски верски фонд) од британска во контрола на кипарските Турци.

По намалувањето на акциите на EOKA, Турското малцинство, апелира и бара

или припојување на северниот дел со Турција или поделба на островот.

26
За време на конференциите во Лондон и Цирих во 1959 година за создавање на
независна Република Кипар, Кучук ја претставува кипарско-турската заедница
и е во можност да обезбеди уставни заштитни мерки за народот. На 3 декември
1959 година е избран за заменик претседател на новата Република. По обидите
на кипарските Грци да го изменат уставот, Кучук продолжува како заменик
претседател на Република Кипар до 1973 година кога го наследува Рауф
Денкташ.

Мехмет Али Талат

Како водач на Турската Републиканска Партија на Кипар, формира став за

спротивставување на создавање независна држава на северот. Талат е еден од
оние кои се против за гласање „ЗА“ на внатрепартиската дебата, но
раководството на партијата тесно одлучи да гласа за независност.

За време на референдумот 2004 за планот на Кофи Анан, за формирање на

лабава конфедерација по етничка поделба пред влезот во ЕУ, Талат промовира
гласање „ЗА“, по што овој предлог добива огромно одобрување северно од
зелената линија. Референдумот не добива поддршка од Грчкиот дел.

Тој самиот не се согласува и се спротивставува на повторното обединување со

Република Кипар и го фаворизира единството и блиските односи меѓу северен
Кипар и Турција, сепак преговара со кипарските Грци за решение за повторно
обединување, за формирање на дво-комунална, федерација во Кипар, заснована
врз политичката еднаквост на двете заедници, единечен суверенитет, единечно
државјанство и меѓународен идентитет.

Победува на изборите на 20 февруари 2005 година.

27
Дервиш Ероглу

Кипарско Турско политичар, кој од 1977 до 1983 година служи како лидер на
УБП за Фамагуста, а во декември 1983 година беше избран за претседател на
партијата. Претходниот месец де-факто кипарските Турци во северната една
третина од Кипар направија еднострана декларација за независност (признаена
само од Турција), оставајќи ги јужните две третини од островот управуван од
мнозинство од кипарските Грци.

Ероглу за време на претседателската кампања води платформа која вклучува

сувереност на грчката и турската држава во Кипар. За неговата репутација за
тврдиот став, Ероглу во својата кампања и во инаугуративниот говор изјавува
дека тој се залага за континуирани разговори меѓу двете кипарски држави, кои
продолжија по паузата заради изборите и промената на владата во ТРСК. Сепак,
овие разговори застанаа и Ероглу се соочи со дополнителни тешкотии додека се
бореше економијата на ТРСК. На изборите во 2015 година тој беше лесно
поразен од левичарскиот политичар Мустафа Акинчи.

Мустафа Акинчи

Тој по долгото политичко искуство, се кандидира и ги добива изборите во 2015

година. Акинчи се сметаше за застапник на „братската нација“ во однос на
односите со Турција, наспроти перспективата на „младата нација“ официјално
одржувана од Турција.

Аналитичарите сметаат, дека по ставовите на Акничи, постои можност за

просветлување на атмосферата на преговорите.

28
Позиции, интереси и потреби во конфликтот

Додека се наоѓаат и делат една иста татковина, двата ентитета имаат различни
појдовни точки и различни цели.

Кипарските Грци ја имаат јурисдикцијата врз поголем дел од територијата и

населението, а правата на Грците се во незагрозена положба. Крајна позиција на
грчката страна е обединување на Кипар со Грција, додека мека или пореална
позиција е реунификација на островот. Грчкиот дел го негира создавањето на
ТРСК и нема да прифати создавање на конфедерација.

Кипарските Турци имаат една третина од островот, а нивните права дури и кога
биле една држава се загрозени. Позиција на турската страна е признавање на
Турската Република на Северен Кипар, или крајна позиција – унификација со
Турција. На кипарските Турци им е во интерес конфедерален и би-комунален
систем на уредување, со што се признава нивното учество на островот на
рамниште на мнозинството грчки Кипрани.

Кои се разликите во перцепциите за причините и природата на

конфликтот помеѓу страните во конфликтот?

Динамиката на конфликтот во Кипар помеѓу етничката турска заедница и

етничката грчка заедница е под силно влијание од фактот дека секоја заедница ја
следи и „гарантира“ надворешната моќ - Грција презема татковски интерес за
грчката заедница и Турција. истото со турската заедница. Овој аранжман,
загарантиран со Уставот на Кипар во 1960 година, резултираше во тоа што двете
заедници ја следат истата динамика што нивните етнички роднини во Турција и
Грција го следеа во однос на едни со други - имено „толкувањето на сегашните
настани преку менталното претставување на минатите трауми , како и слава“.

29
"Тешко е да се прецени големината на кризата во 1964 година за турската
заедница на Кипар. Кипарските Грци не успеаја да го сфатат значењето на
кризата во 1964 година во наративот на кипарските Турци. Нивната неможност
да го сфатат централноста на оваа „избрана траума“ само го надополни
„факторот на недоверба“ во кое било потенцијално настојување кон соживот и
обединување. Нагласено со бесен јазик, судењето од 1964-1974 година ќе ги
истакне сите идни предиспозиции за преговарање за кипарските Турци “. По
настаните од 1964 година „остатокот од 1960-тите и раните 1970-тина година
забележа континуирано непријателство и зголемување на сегрегацијата меѓу
двете заедници, прободени со наизменични кризи што предизвикаа турска
вмешаност и повторени повици за енозирање од страна на националистичките
елементи во грчко-кипарската заедница“.

Настаните од 1964 година претставуваат „избрана траума“ на кипарските Турци

- настан што се собра во нивната историска меморија и стана митологизиран од
групата. Секоја група ја обвинува другата дека одбива да го разбере или признае
своето страдање, а потоа митологизира одреден период на страдање, „Штом
еден страшен настан во историјата на една група станува избрана траума,
вистината за тоа не е важна“. "Еден од најголемите проблеми е тоа што луѓето
имаат тенденција да го заборават она што го претрпеа другите и да ги запомнат
само своите страдања. Поминавме во тешки времиња во 1963 година, но
кипарските Грци никогаш не ги спомнувавме. Но, кипарските Грци минале во
тешки времиња во 1974 година. проблемот не започна во 1974 година.
“Инвазијата на Турците на Кипар во јули 1974 година е настан што доведе до
поделба на островот и присилно раселување на над 250.000 кипарски Грци. За
кипарските Грци овој настан, наречен „ослободување“ од кипарските Турци,
беше исто толку трауматизиран како кризата во 1964 година и последователно
егзилот во мали енклави беше за кипарските Турци.

За кипарските Грци, настаните од 1974 година, што доведоа до инвазија на

Турција, претставуваат своја „избрана траума“ на ист начин, настаните меѓу
1964 и 1974 година значат за кипарското Турско население.

30
Конфликтот во Кипар е комплексен и облачен со прашања од етнички
национализам, дискриминација (и страв од дискриминација), употреба на
непријателски слики за стереотип на „другиот“ како варварски и помалку од
човечки, прекумерно вклучување на силите гарантори, Грција и Турција во
нивните меѓусебни работи што резултираше во зашеметен и скоро непостоечки
кипарски идентитет и повеќедецениско присилно раздвојување кое им
овозможи на сите овие елементи и повеќе да се стврднат заедно сè додека секоја
страна не е скоро неспособна да се пресели од својата повторувачка улога и
гледајќи на половина пат кон позицијата на другиот. Усвојувањето на избраните
трауми, одбраната слава, егоизмот на виктимизација и тврдокорните религиозни
и етнички идентитети од страна на обете страни во спорот, претставуваат
огромен комплексен проблем од кој треба да се започне успешна стратегија за
мирољубие и градење мирољубивост.

Какво е сегашното однесување на страните?

Како резултат на двете заедници и земјите-гарант кои се обврзуваат да изнајдат

мирно решение на спорот, Обединетите нации одржуваат тампон-зона (позната
како „Зелена линија“) за да избегнат понатамошни меѓукултурни тензии и
непријателства. Оваа зона ги раздвојува јужните области на Република Кипар
(претежно населена од кипарските Грци), од северните области (каде што
кипарските Турци и турските доселеници се мнозинство). Во последните години
се забележува затоплување на односите помеѓу кипарските Грци и Турците, со
официјално обновени разговори за повторно обединување кои започнаа во
почетокот на 2014 година, иако разговорите постојано се одолговлекуваат и
продолжуваа повеќе пати од нивното започнување.

31
Менаџирање на конфликт- превенција

Времеплов

• 1914 година - Кипар, анектиран од Велика Британија, по повеќе

од 300 години османлиска власт. Британија го окупирала
островот во 1878 година, иако номинално останува под
османлиски суверенитет

• 1925 година - станува британска колонија

• 1955 година - кипарските Грци започнаа герилска војна (ЕОКА),

против британското владеење во потрага по обединување со
Грција

• 1959 година - архиепископот Макариј и е избран за претседател

• 1960 година - Кипар се стекне со независност откако грчката и

турската заедница постигнаа договор за устав. Договорот за
гаранција им дава на Велика Британија, Грција и Турција право
да интервенираат. Велика Британија го задржува суверенитетот
над две воени бази

• 1963 година - Претседателот Макариј ги предизвикува турските

стравови предлагајќи уставни измени што би ги укинале
аранжманите за поделба на моќта. Интер-комуналното насилство
избувнува.

• 1964 година - Воспоставени мировни сили на Обединетите нации.

Кипарските Турци се повлекуваат во заштитените енклави.

• 1974 година - Воената хунта во Грција го поддржува пучот против

претседателот Макариј, кој бега. За неколку дена турските трупи

32
слетаа на север. Кипарските Грци ги напуштаат своите домови. Советот за
безбедност на ООН носи резолуција со која се повикува Турција да ги повлече
своите трупи од Кипар. Турција одбива да го стори тоа, и покрај повторените
резолуции на Советот за безбедност на ООН

• 1975 година - кипарските Турци формираат независна администрација, а

Рауф Денкташ е претседател. Размена на население.

• 1977 година - Умира претседателот Макариј, наследен од Спирос Кипријану

• 1980 година - продолжуваат мировните преговори предводени од ООН.

• 1983 година - Денкташ ги прекинува разговорите и ја прогласува Турската

Република Северен Кипар, признаена само од Турција

• 1994 година - Европскиот суд на правдата пресуди дека списокот на стоки,

вклучително и овошје и зеленчук, немаат право на повластен третман кога се
извезуваат од заедницата на кипарските Турци директно во Европската унија

• 1998 година - ЕУ го наведува Кипар како потенцијална членка. Владата ги

откажа плановите за инсталирање на руски изработени противвоздушни ракети
откако Турција се заканува воена акција. Јуни 2001 година - Советот за
безбедност на ООН ја

• обновува својата 36-годишна мисија. Околу 2.400 мировници патролираат во

тампон-зоната меѓу кипарските Грци и Турците

• Јануари 2002 година - Клеридес и Денкташ ги започнаа преговорите

предводени од ООН по дузина разговори. Идеите се концентрирани околу
аспирациите за членство во ЕУ

• Ноември 2002 година - генералниот секретар на ООН, Кофи Анан,

претставува сеопфатен мировен план за Кипар, кој предвидува федерација со два
составни делови, со која претседава ротирачкото претседателство.

• Декември 2002 година - Самитот на ЕУ во Копенхаген го покани Кипар да

влезе во 2004 година, под услов двете заедници да се согласат со планот на ООН

33
 до почетокот на пролетта 2003 година. Без повторно
обединување, само меѓународно признатиот дел од кипарските
Грци, ќе добие членство.

• Април 2003 година - кипарските Турци и Грци за првпат по 30

години ја преминуваат „зелена линија“ на островот, откако
властите на кипарските Турци ги олеснија граничните
ограничувања

• Април 2004 година - Референдуми за тоа дали да се прифати

планот за обединување на ООН во последната минута за да се
постигне обединет влез во ЕУ. Планот е одобрен од кипарските
Турци, но со огромно отфрлање од кипарските Грци

Преговори и договори помеѓу Грција и Турција пред

поделбата 1974

Откако Кипар се ослободи од Отоманската власт во 1878, Кипар е ставен под

администрација на Велика Британија врз основа на Кипарска конвенција во
1878 која е потпишана на 4 јуни помеѓу Отоманската империја и Британската
империја. Султанот ја предава власта на островот Кипар на Британците во
замена за поддршка на Берлинскиот конгрес и заштита од руска пенетрација.
Неколку години порано, се води војна меѓу Отоманската империја и Русија (дел
од Големата источна криза), во која Русите стигнаа до самата турска
престолнина, заканувајќи се дека ќе ја преземат. Британците не можеа да
дозволат Русија да излезе на топлото море, што ги направи природен сојузник
на султанот. Кипарската конвенција важеше до 5 ноември 1914 година, кога
Британците, заради припојувањето на Османлиската Империја кон Централните
сили, го анектираа островот.

34
Поделбата на Кипар и создавањето на турска држава на север стана политика на
водачите на кипарските Турци и Турција во 1950-тите. Турските лидери во еден
период се залагаа за анексија на Кипар во Турција, бидејќи Кипар се сметал за
„составен дел од Анатолија“, додека од 19-ти век голем дел од грчко-кипарско
население и неговата православна црква се залагаа за сојуз со Грција, што
станало грчка национална политика во 1950-тите. 1950-1970 се познати по
меѓуетничките конфликти и насилства, иако Кипар прогласува независност во
1960 година. За Уставот на Кипар кој беше одобрен и составен според договорот
од Лондон и Цирих, започнаа преговори на 19 февруари 1959 година во Лондон,
меѓу Турција, Грција, Велика Британија и лидерите на кипарската заедница
(архиепископот Макариј III за кипарските Грци и д-р Фазил Кучик за кипарските
Турци). Врз основа на тоа, изготвен е устав заедно со два дополнителни
договори за сојуз и гаранција, во Цирих на 11 февруари 1959 година.

По неуспехот на Договорот, во 1963 година продолжило меѓуетничко насилство

помеѓу кипарските Грци и кипарските Турци, коишто раселиле повеќе од 25.000
кипарски Турци. На 15 јули 1974 година, националниот премиер на кипарските
Грци и елементите на Грчката воена хунта започнале процес на „enosis“,
односно процес за присоединување на Кипар кон Грција. Пучот беше под
наредба на воената хунта во Грција и го организира кипарската Национална
гарда во соработка со ЕОКА, која претставуваше националистичка, грчко-
кипарска герилска организација што водеше кампања за крај на британското
владеење на Кипар, за самоопределување на островот и за обединување со
Грција.

Поради овие настани, од страна на Турција е извршена инвазија на островот

позната како “Операција Атила” на 20 јули 1974 година. Турските сили извршија
инвазија и освоија 3% од островот пред да биде прогласен прекин на огнот. Во
август 1974 година, се подготвува втората турска инвазија, која резултира во
зафаќање на приближно 37% од островот. Линијата за прекин на огнот од август
1974 година стана Бафер-зона на Обединетите нации во Кипар и обично се
нарекува „Зелена линија“. Околу 150.000 луѓе (што изнесуваат повеќе од една

35
четвртина од вкупното население на Кипар, и една третина од нејзиното грчко
кипарско население) биле протерани од окупираниот северен дел на островот,
каде што кипарските Грци сочинувале 80% од населението. Нешто повеќе од
една година, доцна во 1975 година, приближно 60,000 кипарски Турци, што е
половина од населението на кипарските Турци, биле раселени од југ кон север.
Турската инвазија заврши со поделба на Кипар по зелената линија под надзор
на ООН, која сè уште го дели Кипар на два дела и формира де факто автономна
турско-кипарска администрација на северот.

Преговори и договори помеѓу Грција и Турција по поделбата

во 1974

На 28 април 1975 година, Курт Валдхајм, генералниот секретар на ООН, започна

нова мисија. Клеридес (претставник на кипарските Грци) и Денкташ
(претставник на кипарските Турци) разговарале за низа хуманитарни теми
поврзани со настаните од претходната година. Сепак, обидите да се постигне
напредок во суштинските прашања како територијата и централната власт не
дадоа резултати. Во февруари 1976 година, по пет рунди преговорите се
поништија.

Во јануари 1977 година, ООН успеаја да организираат состанок во Никозија

помеѓу Макариј и Денкташ, кој доведе до голем напредок. На 12 февруари,
двајцата лидери потпишаа договор со четири точки и тоа:

1. Барање за независна, неусогласена, би-комунална Федерална Република

2. Територијата под администрација на секоја заедница треба да се определи

според економската одржливост или продуктивноста и сопственоста на
земјиштето

36
3. Прашања за принципи како што се слобода на движење, слобода на
населување, право на сопственост и други специфични прашања, се отворени за
дискусија, согласно би-комуналниот федерален систем и одредени практични
потешкотии што можат да се појават кај Заедницата на кипарските Турци

4. Овластувањата и функциите на централната федерална влада ќе бидат такви

што ќе го заштитат единството на земјата согласно би-комуналниот карактер на
државата

Каде се потврдува дека идната кипарска спогодба ќе се заснова на федерација,

големината на државите ќе биде одредена според економската одржливост и
сопственоста на земјиштето. На централната власт ќе и се дадат овластувања да
обезбеди единство во државата. Други прашања како слободата на движење, би
се решиле преку дискусија.

Во 1979 година, САД го претставува планот “ABC”, додека коавтори на планот

биле Британија и Канада по што го добива името ABC. Служел како предлог за
трајно решавање на кипарскиот проблем. Се состои од 12 точки од кои најважни
биле:

• Создавање федерација

• Би-камералното законодавство

• Повлекување на сите странски трупи

• Кипарските Турци да им вратат на кипарските Грци територија

• Централната сојузна влада да биде надлежна за надворешни работи, одбрана,

финансии и економија, пристаништа, царински контроли и имиграција

Кратко по презентацијата договорот е одбиен од двете страни.

37
Во мај 1983 година, Хавиер Перез де Куелар, тогашен генерален секретар на
ООН, донесе резолуција со која се бара повлекување на сите окупаторски сили
од Кипар. Кипарските Турци не биле задоволни со резолуцијата, заканувајќи се
дека ќе прогласат независност како одмазда. И покрај ова, во август, Перез де
Куелар им даде на двете страни сет предлози за разгледување, кои повикаа на
ротирачко претседателство, формирање на дводомно собрание по истите
пропорции, како што беа претходно предложени, и 60:40 застапеност во
централната извршна власт. За возврат за зголемена застапеност во централната
власт, кипарските Турци требало се предадат од 8–13 проценти од земјата што
ја поседуваа. И Кипријану и Денкташ ги прифатија предлозите. Сепак, на 15
ноември 1983 година кипарските Турци ја искористија предизборната
политичка нестабилност во Турција и еднострано прогласија независност. За
неколку дена Советот за безбедност усвои резолуција, бр.541, со што е јасно дека
нема да ја прифати новата држава и дека одлуката ги нарушила напорите за
постигнување спогодба. Иако „Турската Република Северен Кипар“ (TRNC)
наскоро била признаена од Турција, остатокот од меѓународната заедница го
осуди овој потег.

Во септември 1984 година, разговорите продолжија. После три рунди преговори,

повторно е договорено Кипар да стане дво-зонска, би-комунална федерација.
Кипарските Турци би задржале 29 проценти од својата сојузна држава и сите
странски трупи би го напуштиле островот. Иако Кипријану инсистираше дека е
шанса за понатамошни преговори, преговорите се распаднаа. По ова , водачите
на кипарските Грци беа мета на сериозни критики, како дома, така и во
странство. Денкташ објави дека нема повторно да прави толку многу отстапки.

Во март 1986 година, де Куелар на двете страни им го претстави нацрт-

рамковниот договор. Повторно, планот предвидуваше создавање на независна,
неврзана, би-комунална, дво-зонска држава Кипар. Сепак, кипарските Грци не
беа задоволни од предлозите. Тие тврдат дека не биле разгледувани прашањата

38
за отстранување на турските сили од Кипар, ниту пак враќање на зголемениот
број турски доселеници на островот. Понатамошните напори за постигнување
договор не успеаја бидејќи двете страни беа цврсто приврзани на своите
позиции.

Во август 1988 година, Перез де Куелар повторно ги повика двете страни да се

состанат со него во Женева во август. Таму двајцата водачи, Џорџ Василиу и
Рауф Денкташ - се согласија да го напуштат нацрт-рамковниот договор и да се
вратат на Договорите од 1977 и 1979 година. Сепак, разговорите се одвиваа кога
кипарските Грци ја објавија својата намера да аплицираат за членство во
Европската заедница, потег што се спротивставува на кипарските Турци и
Турција. И покрај тоа, во јуни 1989 година, Де Куелар им ги претстави на двете
заедници „Сетот на идеи“ кои требаше да овозможат двете страни да постигнат
договор. Денкташ брзо ги отфрли бидејќи не само што се спротивстави на
одредбите, тој исто така тврди дека Генералниот секретар на ООН нема право
да доставува формални предлози на двете страни. Двете страни се состанаа
повторно, во Њу Јорк, во февруари 1990 година. Сепак, разговорите повторно
беа краткотрајни. Овој пат Денкташ побара од кипарските Грци да го признаат
постоењето на два народа во Кипар и основното право на кипарските Турци за
самоопределување.

Кипар и Европска Унија

На 4 јули 1990 година Кипар официјално аплицираше за влез во Европската

Заедница. Кипарските Турци и Турција, кои аплицираа за членство во 1987
година, беа разбеснети. Денкташ тврдеше дека Кипар може да се придружи на
Заедницата истовремено со Турција и ги откажа сите разговори со
претставниците на ООН. Сепак, во септември 1990 година, земјите-членки на ЕЗ
едногласно се согласија да ја достават кипарската апликација до Комисијата за

39
формално разгледување. Како одмазда, Турција и ТРНЦ потпишаа заедничка
декларација за укинување на пасошките контроли и воведување на царинска
унија само неколку недели подоцна.

На Европскиот совет на Крф, одржан на 24-25 јуни 1994 година, ЕУ официјално

потврди дека Кипар ќе биде вклучен во следната фаза на проширување на
Унијата. Две недели подоцна, на 5 јули, Европскиот суд на правдата воведе
ограничувања за извозот на стоки од Северен Кипар во Европската унија.
Кратко подоцна, во декември, односите меѓу ЕУ и Турција повторно се
заострија, кога Грција го блокираше конечното спроведување на царинската
унија. Како резултат, разговорите останаа целосно блокирани во текот на 1995
и 1996 година. Во декември 1996 година, Европскиот суд за човекови права
(ЕКЧП) донесе пресудна одлука со која се изјасни дека Турција има окупаторска
моќ врз Кипар.

Во 1997 година, основните параметри на Кипарскиот спор се сменија. Одлуката

на Европската унија за отворање на пристапните преговори со Република
Кипар, создаде нов катализатор за спогодбата. Меѓу оние кои го поддржуваа
овој потег, се расправаше дека Турција не може да има вето за пристапот на
Кипар и дека преговорите ќе ги охрабрат сите страни да бидат поумерени.
Сепак, противниците на овој потег тврдат дека одлуката ќе го отстрани поттикот
на кипарските Грци да постигнат договор. Наместо тоа, тие чекаа додека не
станат членки и потоа ја искористија оваа сила за да направат решение за нивна
согласност. Како одговор на одлуката, Рауф Денкташ најави дека повеќе нема
да ја прифати федерацијата како основа за решение. Во иднина тој би бил
подготвен да преговара само врз основа на конфедерално решение.

Во декември 1999 година, тензиите меѓу Турција и Европската унија се намалија

некаде откако ЕУ одлучи да ја прогласи Турција земја кандидат за членство во

40
ЕУ, одлука донесена во Европскиот совет на Хелсинки. Во исто време, започна
нова рунда разговори во Њу Јорк, кои беа краткотрајни и неколку месеци
подоцна се распаднаа.

По низа преговори ЕУ одлучи да потврди дека Кипар ќе влезе во заедницата на

1 мај 2004 година, заедно со Малта и осум други држави од Централна и Источна
Европа.

Интервенција на ОН и други
меѓународни и странски фактори во
конфликтот

Стратешката локација и уникатната историја на островот ја објаснуваат

инволвираноста на многу страни во спорот на Кипар и самата тешкотија во
решавањето на спорот. Последователното меѓукултурно насилство доведе до
формирање на Мировните сили на ООН во Кипар (УНФИЦИП) во 1964 година.
На 4 март 1964 година, по бруталните напади на кипарските Грци врз заедницата
на кипарските Турци, Советот за безбедност на Обединетите нации ја презема
контролата во свои раце односно со - резолуцијата (186), се предвидува
стационирање на Мировните сили на Обединетите нации во Кипар
(УНФИЦИП). Усвоената цел беше „да ги искористи своите најдобри напори за
да се спречи повторување на борбите и по потреба, да се придонесе за
одржување и обновување на законот и редот и се со цел враќање во нормални
услови.

41
Интервенцијата на ОН/бафер зона (ТАМПОН ЗОНА)

Тампон зоната на ООН или таканаречената „Зелена линија“, која ги дели двата
дела од Морфу преку Никозија до Фамагуста, е обезбедувана од трупите на
Обединетите нации. Таа стана непроодна по турската инвазија во 1974 година.
Обединетите нации ја формираа оваа тампон зона за да ги раздвојат двете воени
сили кои се движеле по она што било познато како зелена линија, поделба што
претходно е поставена од британската колонијална администрација за запирање
на меѓу-комуналните насилства во 1960-тите години пред Кипар да добие
независност. Зелената, била бојата на пенкалото што ја користел британскиот
командант за да се повлече таа линија преку мапата. Турската војска
напредувала сè до оваа линија за време на нивната инвазија и така таа станала
линија на раздвојување. ООН ја претставија Зелената линија како линија за
демаркација на прекинот на огнот во 1963 година, откако интервенираа за
ставање крај на тензијата. Оттука, безбедносната зона е основана за да престане
понатамошното насилство. Мировните сили патролираат во тампон зоната за да
прекинат какви било судири и понатамошни борби помеѓу овие две етнички
заедници.

Поделбата сè уште го одделува северот од југот и е долга 112 милји и таа дури
се сече директно низ главниот град Никозија, во оваа зона се чини како времето
да застанало и како со временска машина да не враќа назад кон минатото.
Оставена облека, гарнитури, автомобили и вредни лични работи кои ги
поседувале тие луѓе, сеуште стојат на истото место и последно се допрени од
човечка рака од луѓето кои во страв бегале за да се спасат од военото насилство,
не можете а да не сочувствувате со нивната приказна која е оставена да плови
низ времето а всушност е сеуште присутна како никогаш и да не го напуштила
местото на злосторот. На југ, Република Кипар е меѓународно призната држава.
Сепак, на северот, де факто владата на Турската Република Северен Кипар, се
прогласи за независна нација, но единствената земја која ја призна нејзината
независност е Турција. Работите се смирија многу од војната. Границите беа

42
повторно отворени во 2003 година, дозволувајќи им пристап на локалното
население како и на туристите помеѓу двете држави.

Планот на Кофи Анан и афирмирање на Република Кипар од

ЕУ и ОН

Обединетите нации (ООН) и Европската унија (ЕУ) се двете важни трети страни
кои станаа влијателни во актуелноста на Кипарскиот конфликт. ООН се
вклучени во процесот на решавање на конфликтите уште од 1950-тите и ЕУ
(учествуваше на процесот уште од 1990-тите. Важно е да се признае вмешаноста
на ООН во кипарскиот спор со цел да се разбере природата на конфликтот. ООН
се вклучија во спорот меѓу двете заедници на островот, во 1964 година. Сепак,
тоа не беше прв пат ООН да се вклучи во спорот за Островот, (но сепак, поради
времето и обемноста на вклучувањето на ОН само накратко ја споменувам
нејзината претходна вклученост). Иако ООН станаа во целост национален
форум за политика за администрација на кипарските Грци, особено од 1974
година, сепак се случи одредена промена во пристапот на ООН кон Кипарскиот
конфликт кога Кофи Анан стана генерален секретар на ООН. Оттука, за Кофи
Анан ова беше можност да го поплочи патот кон неговиот добро познат "планот
на Анан" (The Annan Plan) кој претставуваше релативно избалансиран пристап
кон спорот околу Кипар. Кофи Анан се воздржуваше од правење исти грешки
како неговиот претходник Гали и одигра повеќе рамномерна улога во мировниот
процес отколку да се идентификува самиот со меѓународните притисоци кои ги
добиваше. Тој се погрижи да ги третира двете страни на основа на политичка
еднаквост. Сепак, во неговите добри намери доминирала гео-политичка
динамика врз која тој немал контрола. "Планот на Анан", претставуваше
критична пресвртна точка во смисла на тоа дека се чинеше дека ги задоволува
основните аспирации на сите вклучени главни актери. Оттука, понуди
поизбалансиран пакет мотиви за решавање на Кипарскиот спор отколку што
понуди самата ЕУ во минатото. Предложената спогодба јасно ги задоволуваше

43
основните барања на турската и грчката заедница на островот, како и главните
држави кои беа вклучени. Јасно ги задоволуваше аспирациите на турската
заедница нудејќи им политичка еднаквост со кипарските Грци. Планот имаше
квалитет да ги разгледа барањата на двете страни за основа на политичка
еднаквост и предвидуваше скоро понудена ситуација до потенцијално решение
на островот.

Улогата на Европската Унија во Република Кипар

Улогата на ЕУ во спорот околу Кипар стана значително поизразен откако

започнаа преговорите за пристапување од 1998 година со Република Кипар во
која кипарските Грци беа претставени како целото население на островот.
Всушност пристапот на ЕУ во врска со спорот околу Кипар се веруваше дека ќе
придонесе за мирот на островот со употреба на својата алатка за пристапување
и спроведување на грчката кипарска влада да направи компромис врз основа на
планот на Анан. Сепак, ЕУ не ја разгледа таа опција и се воздржа од
придонесување на мир. Треба да се признае дека влијанието на ЕУ во процесот
на решавањето на конфликтот во кипарскиот конфликт има повеќе од една
димензија. Затоа, улогата на ЕУ не е ограничена на нејзината трета улога во
процесот. Односите на ЕУ со Грција и Турција, исто така, треба да бидат
признати со цел да се види големата слика. На пример, Грција одигра остварлива
улога како инсајдер во однос на манипулирање со односите на ЕУ со
надворешната страна на Турција и неизвесната заедница на кипарските Турци.
Кипар секогаш ги одржуваше блиски односите со Европа на економско,
социјално и политичко ниво.

Владата на кипарските Грци во име на целото население на островот поднесе

барање за членство во ЕУ на 4 јули 1990 година. Ова додаде нова искра во огнот
околу спорот. Раководството на кипарските Турци се спротивстави на
кипарските Грци да поднесуваат барање во име на обете заедници на островот.

44
„Кипарските Турци тврдеа дека според договорите од 1960 година и устав, тие
имаат право да стават вето на одлуки кои се базираат на надворешно-
политичките прашања и Кипар не може да влезе во меѓународна организација во
која Грција и Турција не е членка. Сепак, ЕК (Европската комисија) го отфрли
аргументот на кипарските Турци и администрација. ЕК го заснова своето
мислење врз одлуките на Обединетите нации. „Логиката на нејзината утврдена
позиција, што е во согласност со онаа на Обединетите нации која се однесува на
легитимноста на Владата на Кипар и непризнавањето на Турската Република
Северен Кипар.

Одлуката на Советот на ЕУ во Луксембург во декември 1997 година ги потврди

преговорите за пристапување на Кипар и на (кипарските Грци како единствени
претставници на целото население на островот) да започнат во 1998. Покрај тоа,
Турција беше исклучена од статусот на земја кандидат. Ова ја доведе Турција во
длабоко разочарување. Преговорите за пристапување започнаа на 30 март 1998
година. Би било веродостојно да се потврди дека ЕУ всушност ги саботирала
преговорите спонзорирани од ООН. ООН беа наклонети кон преговорите, кои се
засноваа на принципот на непристрасност да се реши кипарскиот спор врз основа
на политичка еднаквост. „ЕУ ја признава администрацијата на кипарските Грци
како законска и легитимна влада на Република Кипар. ЕУ го отвори
пристапувањето на преговори со администрацијата на кипарските Грци во име
на целата држава Кипар. Сепак, ЕУ се занимава со импотентен авторитет, што
произлегува од единствениот авторитет од узурпацијата на уставните
овластувања на Турската Кипарска заедница - ко-основач на Република Кипар.
Ова ги уништи напорите и договорените резолуции на ООН, се прекршија досега
прифатени договори од двете страни воедно и неетичката наклонетост на
рамнотежа на моќ меѓу двете заедници на преговарачката маса. Во однос на тоа,
ЕУ го уништи принципот на непристрасност на ООН и нејзините преговори.
Односно, ЕУ го смета еден од преговарачите (страната на кипарските Грци) како
легитимен орган на целиот остров додека оставајќи ја другата страна (турската
страна) да изгледа како нелегален ентитет со сепаратистички или
сецесионистички аспирации. Во реалноста, двете страни требаше да преговараат

45
со добра волја и на еднаква основа под покровителство на ООН. ” На самитот
во Копенхаген во декември 2002 година, ЕУ ја покани Кипар да и се придружи
веќе од 2004 година. Датумот на оваа покана јасно се совпадна со времето на
Планот на ООН. ЕУ никогаш не ја разгледа опцијата за користење на алатката
на потврдување за пристапувањето на Кипар. ЕУ можеше да ја принуди страната
на кипарските Грци да бараат компромис со кипарските Турци врз основа на
планот на Анан. Сепак, ЕУ ја пропушти оваа можност да придонесе за мирот на
островот. Иако британскиот професор по меѓународно право, професорот,
Менделсон предупреди за сериозни правни и политички последици и негативни
импликации за регионот, Кипар стана една од десетте членки на ЕУ и влезот во
ЕУ се случи на 1 мај 2004 година, но како поделен остров.

Интересот на големите сили за Република Кипар

Интересот на големите сили за Кипар, за жал стана трагедија за овој мал и убав
остров на Источниот Медитеран, кој е богат со култура и историја. Неговото
место се наоѓа на самата крстосница на Европа, Азија и Африка и оттука е доста
примамлив остров особено за големите сили. Кипар низ историјата бил освоен
и управуван од разни империи, помеѓу последните е Османлиската империја, а
потоа следува и колонизацијата на В. Британија. Голем број на држави - за кои
се чини дека се меѓу најмоќните во светот - се меѓу најзаинтересираните за она
што се случува на овој мал остров во Југоисточниот Медитеран. Овие држави
низ времето учествуваа - во поголем или помал степен - во креирањето на патот
на републиката и се некако сè уште присутни во сегашната кипарска политика.
Оттука, НАТО и Комонвелтот (В. Британија) се вклучени како и другите
меѓународни организации (со различни форми на „пристрасно посредување“)
како и активната улога на земјите како САД и Канада. Кога зборуваме за
„големите сили“ се повикуваме на (Велика Британија), САД (САД) и Советскиот
сојуз (СССР) / Русија. Овие држави имаат голем статус на моќ затоа што тие се
и (биле) глобални играчи во економски и / или воени услови, и тие отсекогаш

46
биле заинтересирани за кипарското прашање, како резултат на нивниот
ангажман на Југоисточниот Медитеран и Блискиот исток. Военото присуство на
странско тло е стара појава, која датира уште од антиката. Обично имало форма
на ад-хок или долгорочни основи за воени сили, што може да биде резултат на
закуп, стационирање војници, резолуции на Обединетите нации, билатерални
или мултилатерални договори за одбрана и мир и така натаму. Пред
Наполеонските војни, Велика Британија се здоби со она што беше навистина
првата глобална мрежа на бази како: Гибралтар, Кејп Таун, Маурициус,
Сингапур, Хонг Конг, Малта, Суец. Незгодниот процес на деколонизација на
Кипар официјално заврши во 1960 година, кога Договорот за основање ја
создаде Република Кипар. Договорот предвидува специфичен статус на
суверените базни области (СБА), кои останаа под британска контрола, признати
од Кипарците како суверена британска територија. Анексите на Договорот за
основање и даваат на Велика Британија најразлични права и можности, на
пример како употребата на кипарските патишта или пристаништа или
прелевање во воздушниот простор на Кипар или инсталацијата на светла и
помагала за навигација на територијата на Кипар. Овие се права што
произлегуваат од Анекс А на Договорот за основање на Република Кипар.
Според член 1 од договорот, СБА уживаат привилегиран статус. Британците
презедоа серија обврски преку самопосветеност. Тие имаат за цел да ги
разграничат областите на британскиот суверенитет, во строго воена рамка затоа
Суверените базни области не поднесуваат извештаи до Организацијата на
Обединетите нации; тие се посебен вид воени бази, подредени на
Министерството за одбрана на Велика Британија. Од сето ова можеме да
заклучиме колку Кипар како остров претставува гео-стратешка позиција во
меѓународните односи и воедно да ја погледнеме инволвираноста на многу земји
кои учествуваа во нејзината испреплетена историја.

Државниот секретар на САД Џон Фостер Далес, кој беше гласен критичар на
политиката на воздржаност на Хари Труман и наместо тоа се залагаше за
офанзивна политика со која Соединетите Држави би се обиделе да го „намалат“

47
советското влијание низ цела Европа и Азија беше загрижен дека во 1956 година,
американските бази на глобално ниво не се добро обезбедени, и така стана
поважно да се затворат воените инсталации во Кипар до арапските нафтени
полиња. Договорите, независноста за споделување моќ, се чини дека се
инспирирани од предлог на САД, но САД сè уште беше само заинтересиран
набљудувач а сè уште не голем играч. Ниту, пак, постоеше американски
ентузијазам за Кипар да влезе во НАТО. Во почетокот на 1958 година,
британската влада покажа загриженост кон постојаното војување во ЕОКА, не
само затоа што беше скапо, туку затоа што тие сакаа да се ослободат од островот.
За време на тие години, британските лидери ја прифатија идејата за уредување
на некои воени бази, наместо да го чуваат целиот остров за нивните воени
потреби. Така, Кипар ја доби нејзината независност од В. Британија.

Фактори на глобално, регионално и ниво

на држава

Земајќи ја предвид теоријата на „ефектот на пеперутката“, секој настан некаде

има некаков импакт. Кога станува збор за ваков конфликт, во кој се вмешуваат
голем број на луѓе од повеќе категории, има свој одраз на повеќе полиња во
повеќе размери.

Државно ниво

Договорите од Лондон и Цирих во 1959 година, ја детерминираат политичката

предоминација на „република“ пред Кипар по државно уредување. Со овие

48
 договори исто така, се воспоставува независноста од британска власт. , е
составена од два конститутивни народа: Грци и Турци.

Островот бил населен од Грци, по неговото освојување, во наездата на

освојувања од Отоманската империја во 1571, почнуваат да се населуваат и
Турци, за денес да демографска поделеност да резултира со 77% Грци 13 и 18%
Турци14. Иако двата народа живееле во иста држава и пред независноста,
поларизацијата од секој аспект била нормативот на секојдневието на островот.
Културолошки Кипарските Грци се под големо влијание на Грција и грчката
култура, додека Кипарските Турци на Северот, повеќе се идентификуваат
повеќе со Турција. Мултиконфесионалноста е исто карактеристика на островот,
каде двата ентитета се и религиозно поделени: за северните Кипрани е исламот,
а за јужните - грчкото православие. По поделбата во 1974 година, настануваат
и вистинските политички поделби.

На структурно ниво, се создаваат нови патишта и околности за екстремизам,

насилство и радикализација кои дополнително би контрибуирале во
поларизацијата. Социо-економските, психолошките и институционалните
околности, водат кон (насилен) екстремизам помеѓу Турците и Грците на
Кипар. Маргинализацијата, непризнавањето на нечии права и останат
неправилен третман, како едни од push факторите кон екстремизам, се едни од
причините за насилства помеѓу граѓаните на островот Кипар.

Во 1955 година, е формирана Националната организација на кипарски борци,

која се залага за ултимативно обединување со Грција, наречено enosis, со
националистички предзнак. Ваквиот анти-институционалистички став, е

13
Preliminary Results of the Census of Population, 2011
14
Турска Република на Северен Кипар, популација и цензус на
домаќинствата

49
претставен преку насилство. Во 1958, ривалска организација на НОКБ,
Организација на турскиот отпор, чија главна цел е поделба на островот помеѓу
Турција и Грција. 15

Во 1963 година, првиот претседател на независна Република Кипар, Макариj,

предлага уставни измени со кои се нарушуваат правата на турското малцинство.
По овој акт, започнуваат етнички насилства, со голем број на жртви од двете
страни. Во 1963, со резолуцијата на Обединетите нации и физички се дели
островот, правејќи го Никозија, „последниот поделен главен град во Европа“.

Од 14.08.1974, со операцијата „Атила-2“, Турција го започнува окупирањето на

островот. Голем број на жртви паѓаат, а околу 200 илјади грчки Кипрани се
иселени од нивните домови во северен Кипар. Рација била извршена во неколку
турски села, од грчки екстремисти, како резултат на инвазијата на Турција.
Завршетокот на инвазијата, завршува со поделба на островот. Окупираната
територија, е еквивалентна на 70% од Бруто домашниот производ на Кипар. 16

По завршетокот на конфликтот, во 1975, со организиран трансфер на ОН, 51

илјада Грци, еквивалентно на 40% од грчкото население, се преселени од
северниот дел, со што островот станува и етнички поделен. 17

Ден денешен, постои голема структурна поларизација, поради многу фактори на

интеретнички проблеми, како и големиот степен на милитаризација, како
задолжителниот воен рок кој треба да се отслужува и во Турската Република на
Северен Кипар, и во Република Кипар. 18

15
Cyprus – А Regional Conflict and its Resolution, Political Parties in the Turkish
Republic of Northern Cyprus and their Vision of "the Solution" - Norma Salem
1992
16
Geography Now! Cyprus – 2016
https://www.youtube.com/watch?v=4w_Vc_7irhM
17
Cyprus – А Regional Conflict and its Resolution, Domestic Politics and the
Search for a Solution - Norma Salem 1992
18
Nicosia, Cyprus: the last divided capital in Europe | Divided Cities – The
Guardian 2019 https://www.youtube.com/watch?v=bMA6QyuhrsU

50
 Од друга страна пак, волјата за активно заземање страни и дополнителна
етничка поларизација од населението, е минимизирана поради економскиот
просперитет во целост.

Регионално ниво

Навидум е лимитиран бројот на актери во конфликтот, има повеќе играчи и

фактори, како главни именители, за прецизна анализа на равенката.

Овој конфликт, е генерално судир помеѓу интересите на Кипарските Турци и

Грци, преку нив всушност се детерминираат и остваруваат интересите на двете
најзасегнати страни во овој конфликт: Грција и Турција. Кипар за овие две
земји, претставува проширување на сферата на влијание и интерес и двете земји
се обидуваат да го зголемат својот удел, со цел остварување на интересите:
Грција да го постигне обединувањето со Кипар, а Турција – поделба на
островот.

Од временскиот контекст, конфликтот избива во 60-тите и 70-тите години од

минатиот век, кога идеолошката поделба на светот и Студената војна, се во
нивното најсилно светло. Двата пакта, и НАТО и Варшавскиот пакт се борат за
предоминација и придобивање на нови поддржувачи. Северно-атлантскиот
пакт, ги осигурува границите со тоа што Турција, која е во подножјето и е сосед
со Советскиот сојуз, е земја членка. Грција исто така е земја членка на НАТО.
Оваа конституција ја осигурува ситуацијата на регионалните превирања, дури
и на островот. Меѓутоа, грчкото православие, културолошки и религиски, е
повеќе поврзано со истокот, отколку со западот. Макариj, првиот претседател
на Кипар, е православен архиепископ. Тој пред инвазијата на Турција во 1974
година, остварува контакти со Москва. Со овој потег во Вашингтон и Лондон
се крева црвеното знаменце, за продирање на границата на Северно атлантската
организација, од идеолошкиот исток.19 Од повеќе декласифицирани документи

19
The Unsinkable Aircraft Carrier: Cyprus Dispute Explained – WonderWhy,
2018 https://www.youtube.com/watch?v=WHlHnCwFp5c

51
на Американското разузнавање и надворешна политика, се гледа дека постои
интерес за планирана унификација на островот, но воспоставување на Турска
независна територијална база, со што би се зацврстило присуството на НАТО на
островот.

За овие превирања, како причина повторно се јавува самата гео-стратешка

позиција на Кипар, поради неговата близина до три континента, особено
стратешката близина до блискиот исток, Израел и Суец.

Во оваа медитеранска равенка, влегува и арапскиот свет. На само 900 км

воздушна граница се наоѓаат Израел, Либан и Сирија. Имајќи пристап и воени
бази на Кипар, значи географска близина до многу „жешки“ локации, од интерес
за светските играчи. Дополнително, имајќи добар дел, муслиманско население
на самиот остров, има голема дијаспора, која ден денешен има признати права,
како правото на употреба на својот јазик, во локалните заедници. Во помал или
поголем степен, секоја земја која има свое население на островот, е
заинтересирана за интерните прашање и политичката состојба.

Кипар е историски во добри односи и во пријателска клима со Израел. Како

резултат на самата близина, но најмногу поради самата трговска мрежа развиена
помеѓу двете земји, Израел и Кипар, без разлика на внатрешните конфликти во
двете земји, пронашле заеднички економско-трговски интерес. Дополнително
двете земји ги споделуваат истите вредности на слободен пазар и трговија и
демократија. Актуелни откритија на нафта на нивните брегови и територијални
води, ги зближуваат двете земји уште повеќе. Израелската влада, ги користи
воените бази на Кипар за чување на одбранбени воздушни летала, со цел, уште
поголема заштита на морето кое ги дели двете земји.20

Како позитивен пример, исто така, во Кипар, живеат огромен број на граѓани од
Ерменија и Виетнам. Ерменскиот јазик е признаен како малцински јазик. Кипар
е долго-децениски партнер на Ерменија во признавање на геноцидот во

20
Israel-Cyprus relations: Revolutionary alliance or negotiating
tactic?https://www.max-security.com/reports/israel-cyprus-relations-
revolutionary-alliance-or-negotiating-tactic/

52
 Ерменија. Денес двете земји имаат развиено соработка на полета на трговијата,
армијата, разузнавањето, надворешната политика, уметноста,21 како и на
полето на правото.22

Глобално ниво

Обединетите нации како актер, одигруваат битна улога во овој цел процес. Во
1960, Република Кипар, станува земја членка на ОН23, потоа со формирање на
Сили за чување на мирот во 196424 и во поставување на демилитаризирана зона
помеѓу завојуваните страни во 1974.25 Обединетите нации, универзалистичка
организација, примајќи го Кипар како една, обединета држава, го испраќа
наративот на унификација и на помирување, односно на посакуваното решение
за Кипарското прашање. Организацијата, всушност и ги воспоставува првите
канали за водење на преговори помеѓу завојуваните страни, односно Грција,
Турција и Англија како три земји гарантори на договорот за независност на
Кипар. Според тие договори секоја од овие три страни, има право на
интервенција со цел зачувување на статусот кво на островот. Желбата за
спојување со Грција на грчките Кипрани, всушност ја провоцира „Атила-2“ на
Турција, која ја спроведува таа акција, повикувајќи се на делот од договорот,
кој го гарантира правото за интервенција.

За време на агресијата, разговорите предводени од ОН, пропаѓаат, меѓутоа ОН

остануваат главна точка водилка во текот на конфликтот. Тие даваат препораки
и носат повторени резолуции во склоп на Советот за безбедност, со кои се
препорачува повлекување на турската армија.

21
ARMENIAN PRESIDENT - CYPRUS VISIT – hri 2011
http://www.hri.org/news/cyprus/cna/2011/11-01-17_1.cna.html#01
22
https://www.mfa.am/en/bilateral-relations/cy
23
Резолуција 155 на Обединети нации https://undocs.org/S/RES/155(1960)
24
Резолуција 186 https://undocs.org/S/RES/186(1964)
25
Резолуција 353 https://undocs.org/S/RES/353(1974)

53
Тампон зоната помеѓу северниот и јужниот дел функционира за спречување на
директен вооружен судир помеѓу страните, а практичната состојба,
оневозможува било какво унитарно делување на властите, земајќи предвид дека
двата региона, имаат своја сопствена влада.

Во 2002, Кофи Анан, како генерален секретар, нуди нов план за кипарското
прашање – Федерализација.

Испреплетеноста на уште една организација, добива важност во тој период.

Европската Унија, се надоврзува на планот на Кофи Анан и предлага прифаќање
на истиот, со што претстои членство на двата дела во унијата. Меѓутоа, тоа не се
случува и во структурите на ЕУ, влегува само Република Кипар, без северниот,
окупиран дел.

Освен овие Грција и Турција, како надворешни држави кои имаат флагрантен
интерес во положбата на конфликтот, како и на самиот остров, има и трета
присутна земја со своја територија – Велика Британија. Иако островот, во
деколонизаторскиот период, добива своја независност, Велика Британија
останува во две места на островот, со свои воени бази. Присуството на островот
е од круцијално значење за старата круна, поради стратешката позиција на
островот: тромеѓа на три континенти и лесен пристап до Суецкиот канал и патот
до Азија. Овој интерес Англија го има детерминирано уште во XIX век со
утврдување на неколку вакви острови во Медитеранот. Самиот факт, што Велика
Британија е една од земјите гарантори во договорите од Лондон и Цирих, е
доволен доказ за зацврстување на својот интерес и сферата на влијание, од воен,
политички и економски аспект.

Самата битност на позицијата и поддршка кон интересите на Велика Британија,

е можноста за интервенција и оперирање во Медитеранот и општо Блискиот
Исток. Истото се докажува за Суецката криза 1956, во која и учествуваат
Британците. Лесната достапност е една многу важна страна во делувањето во тој
предел.

54
 Воопшто земено, Кипар претставува сублимат на судир на интереси на секое
ниво, почнувајќи од државно во кое судир имаат двата ентитета, на регионално
– главно Грција и Турција, како и голем број на регионални фактори, и на
глобално ниво. Гледајќи ја големата слика на конфликтот, се исполнува
„предвидувањето“ и констатацијата на Самуел Хантингтон, од цивилизациски
аспект: Каде што поминува границата на цивилизациите, таму секогаш има
конфликт.26 Кипар иако не спаѓа во попознатите цивилизациско-гранични
појаси, на самиот остров има мини граница. На југот грчкото население, кое
историски било присутно на островот со векови и на север турското, кое е
доселено, меѓутоа има и те како свои корени и историја на островот. Двата
народа живеејќи во исти држави, ја мешаат и прават дифузија на таа
цивилизациска граница. Меѓутоа кога, повторно се оживува замреното
национално прашање, истата истапува повторно на сцена.

Никозија, градот кој го управува овој поделен брод на Медитеранот е

последниот поделен град во Европа. Иако станува збор за децениски стар
конфликт и економскиот прогрес е преголем за да се обрне внимание на старите
прашања, Кипар е република изградена на цивилизациска поделеност, и трупите
за чување на мирот на ОН, сеуште патролираат помеѓу двата реона. Токму за
решавање на кипарското прашање, преговарачите и политичките елити, е
неопходно да започнат од цивилизациските карактеристики и интереси на двата
народа. Само така може за обичниот грчки и турски Кипранец, да заврши
конфликт кој го гледал и живеел, целиот свој живот.

26
Huntington, Samuel P. The Clash of Civilizations and the Remaking of World
Order. London, Penguin, 1996.

55
Заклучок

Никозија. Еден град, два народа, две држави, два света. Меѓу нив, патроли со
сини беретки, преку кои до скоро не можеше никој да помине. На југ ЕУ, а зад
неколку бодликави жици на север ориентална атмосфера.

Во 70-тите и 80-тите години од минатиот век, размислувањата за конфликтот во

Кипар се антагониски. „Ниту еден Грк, не може да ги заборави и прифати
понижувањето во август 1974. Омразата и стравот сега владеат со Кипар.
Островот се соочува со неопределена војна низ вектор на поделба. Само во едно
нешто Грците и Турците на островот се исти: двата народа сега припаѓаат на
нација на бегалци“27.

Но како поминува времето, ужасите на војувањето замираат, а како држава,

Кипар избегнува кроење на комплексен политички систем како во други слични
конфликти, каде постои микс на повеќе цивилизации. Тоа е резултат на
упорноста, пред се на трите страни гарантори кои го удираат печатот на
Кипарската независност: Грција, Турција и Велика Британија.

Со развој на глобализациските односи, економијата и се што се наоѓа на

земјината кора, овој конфликт, своите објективни причини ги остава низ
времето. Развиената економија, трговија, туризам, како и дипломатско
конзуларни односи, им овозможуваат брз напредок на двете страни, дури и
покрај ембаргата и санкциите на Турската Република на Северен Кипар, од
многу држави и меѓународни организации.

Покрај сесиите на преговори, кои речиси да се во постојано заседание, потребно

е желбата за решавање на Кипарското прашање, да не остане во празните
политички флоскули. Неопходноста на разгледување на овој конфликт, од
цивилизациски аспект, кое решение ќе го допре, а најмногу подобри,
секојдневието на еден јужен и еден северен Кипранец, е само доказ на времето.

27
Turkish invasion of Cyprus | A divided Cyprus | This Week | 1974

56
Далеку од тоа дека интересите на страните на самиот остров, регионот, па и на
глобално ниво ќе се поместат. Дополнителен аргумент на овој факт, се
доскорешните откритија на нафта на крајбрежјето на Кипар. Туку можноста
поради вмреженоста и зацврстената позиција на локалните елити и лидери, да
делуваат со цел или реунификација или конфедерација, е сè поизвесна.

Формирањето на некој комплексен политички систем е невозможно, поради

поуката од други слични ситуации и контексти, но и поради не можноста за
имплементација на истиот. Решението треба да содржи целисходен одговор на
секојдневието на Кипраните, решавање на границите и неопходно во крајна
линија, едноставен политички сетинг.

Кипар и кипарскиот конфликт, до сега претставува „пара за поткусурување“ на

регионални сили. Меѓутоа Новиот бран на млади лидери и елити, имаат
можности за ставање на крај и затворање на последната ќерамида над
заедничкиот кров на двата народа.

57
Библиографија

ARMENIAN PRESIDENT - CYPRUS VISIT – hri 2011

http://www.hri.org/news/cyprus/cna/2011/11-01-17_1.cna.html#01
“Biggest Islands In The Mediterranean Sea By Area", WorldAtlas.
Cassia, Paul Sant (2007), Bodies of Evidence: Burial, Memory, and the Recovery of Missing
Persons in Cyprus,
Cyprus – А Regional Conflict and its Resolution, Domestic Politics and the Search for a Solution
- Norma Salem 1992
Cyprus – А Regional Conflict and its Resolution, Political Parties in the Turkish Republic of
Northern Cyprus and their Vision of "the Solution" - Norma Salem 1992
“Cyprus Economy"- Republic of Cyprus.
“Cyprus growth welcome but fragile – finmin". Cyprus Weekly. 13 May 2015
Eyal Benvenisti (23 February 2012). The International Law of Occupation
Geography Now! Cyprus – 2016 https://www.youtube.com/watch?v=4w_Vc_7irhM
Heper, Metin; Criss, Bilge (2009), Historical Dictionary of Turkey
https://www.mfa.am/en/bilateral-relations/cy
Huntington, Samuel P. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. London,
Penguin, 1996.
Israel-Cyprus relations: Revolutionary alliance or negotiating tactic?https://www.max-
security.com/reports/israel-cyprus-relations-revolutionary-alliance-or-negotiating-tactic/
Kızılyürek, Niyazi (2006), "The Turkish Cypriots from an Ottoman-Muslim Community to a
National Community
Nevzat, Altay (2005), Nationalism Amongst the Turks of Cyprus: The First Wave
Nicosia, Cyprus: the last divided capital in Europe | Divided Cities – The Guardian 2019
https://www.youtube.com/watch?v=bMA6QyuhrsU
Preliminary Results of the Census of Population, 2011
Preliminary Results of the Census of Population, 2011
Savvides, Philippos K (2004), "Partition Revisited: The International Dimension and the Case of
Cyprus", in Danopoulos, Constantine Panos; Vajpeyi, Dhirendra K.; Bar-Or, Amir

58
“The Most Populated Islands In The Mediterranean Sea", WorldAtlas.
The Unsinkable Aircraft Carrier: Cyprus Dispute Explained – WonderWhy, 2018
https://www.youtube.com/watch?v=WHlHnCwFp5c
Turkish invasion of Cyprus | A divided Cyprus | This Week | 1974
“World Economic Outlook Database” - International Monetary Fund, April 2017
Резолуција 155 на Обединети нации https://undocs.org/S/RES/155(1960)
Резолуција 186 https://undocs.org/S/RES/186(1964)
Резолуција 353 https://undocs.org/S/RES/353(1974)
Турска Република на Северен Кипар, популација и цензус на домаќинствата

59
60