Аргументот на реалистите во однос на

мултилатералната дипломатија
МУЛТИЛАТЕРАЛИЗАМ - МУЛТИЛАТЕРАЛНА ДИПЛОМАТИЈА
Иако терминот се појавува само по Втората светка војна, мултилатерализмот е значајна
карактеристика на меѓународните односи во 20 век. Основањето на Лигата на народите 1 (ЛН)
претставува голема пресвртница во нејзиниот развој. Со создавањето на првата организација
основана за одржување на мирот и поттикнување на меѓународната соработка, модерниот
мултилатерализам навистина се обликувал и бил институционализиран. Во текот на изминатите
сто години, мултилатерализмот постојано еволуирал паралелно прилагодувајќи се на
трансформациите на меѓународниот систем.

Денес, мултилатерализмот е во срцето на меѓународниот живот. Сепак, останува тешко да се

сфати и останува релативно малку проучен.
Во самата природа на мултилатерализмот може да се пристапи на повеќе нивоа. Во
фукнционална смисла, тоа е дипломатска практика заснована на соработка меѓу неколку
држави, честопати наречена мултилатерална дипломатија. Во теоретска смисла, тоа е клучен
концепт на кој се заснова архитектурата на современиот меѓународен систем и затоа е
суштински елемент во проучувањето на меѓународните односи. Крајно, мултилатерализмот е
исто така динамичен историски процес кој не може да се одвои од контекстот во кој се
обликува.

Мултилатерализмот е основата на меѓународниот систем од крајот на Втората светска војна.

Сепак, далеку од тоа дека е монолитен, неговата форма не е фиксна. Прво, рамката во која
мултилатерализмот се обликува варира. Ова има форма на меѓународни институции кои можат
да бидат неформални - како режими, или формални - како што се меѓународните меѓувладини
организации. Иако сега постојат неколку мултилатерални рамки, Обединетите нации (ОН) се во
срцетоа на глобалниот мултилатерализам.
Второ, мултилатерализмот постојано еволуирал во текот на изминатите неколку децении за да
се прилагоди на промените во меѓународниот систем. Денес, тоа повеќе не се однесува
исклучиво на соработка меѓу државите. Недржавните актери сега се сметаат за полноправни
актери во мултилатералните процеси. Тие учествуваат и во формулирањето на
мултилатералните политики и во нивното спроведување.
Оваа еволуција, навела некои автори да зборуваат за појавата на „нов мултилатерализам“,
поврзувајќи го концептот со оној на „глобално владеење“. Таа се заснова на набљудувањето на
зголеменото влијание на мрежите помеѓу различни чинители на граѓанското општество, како
што се невладините организации, но и приватниот сектор, како што се мултинационалните.
Така, мултилатералната рамка не е простор резервиран исклучиво за државите, туку за многу
различни чинители чија природа и интереси може да се разликуваат.

Додека принципите на кои се заснова во суштина останале исти веќе еден век,
мултилатерализмот има тенденција да биде компетитивен2, да напредува и да се трансформира.
Мултилатералните процеси се развиваат според политичката, социјалната или економската
реалност во која се обликуваат.

1
The League of Nations and Visions of World Order Nicholas Tsagourias
https://eprints.whiterose.ac.uk/160079/1/Tsagourias%20League%20of%20Nations%20and%20visions%20of
%20World%20Order%20.pdf
2
THE PURPOSE OF MULTILATERALISM A FRAMEWORK FOR DEMOCRACIES IN A GEOPOLITICALLY COMPETITIVE
WORLD - WILL MORELAND
https://www.brookings.edu/wpcontent/uploads/2019/09/FP_20190923_purpose_of_multilateralism_moreland.
pdf
Терминот “компетитивен мултилатерализам” - Томас Рајт во неговата книга All Measures Short of War,2017
во која ја поставува рамката на одговорна конкуренција. Во 2005година Рут Веџвуд го употребува
терминот во неговиот труд со тоа што аргументира за подготвеност да се свртиме кон други институции
кога системот на ООН ќе се покаже непријателски кон стремежот на САД/Западот кон нивни вредности
или интереси. Ruth Wedgwood, “Give the United Nations a Little Competition,” The New York Times, December
5, 2005, https://www.nytimes.com/2005/12/05/opinion/give-the-united-nations-a-little-competition.html.

1
УЛОГА НА МУЛТИЛАТЕРАЛИЗМОТ
Во практична смисла, мултилатерализмот е суштински инструмент за координирање на
меѓународната акција. Тоа им овозможува на различните актери да ги надминат своите
антагонизми преку артикулирање на нивните интереси во мноштво полиња. Во свет обележан
со ефектите на глобализацијата и сè посложената меѓузависност, тоа е суштинско средство за
справување со заедничките предизвици кои ја надминуваат националната димензија и бараат
координиран одговор.

Без разлика дали се поврзани со здравјето или финансиски, кризите што го одбележале
меѓународниот систем во последниве години покажаа дека тие не познаваат граници и
понекогаш се шират во рок од неколку кратки денови. Денес, ниту една држава не може сама да
се занимава со прашања како што се миграцијата или климатските промени. Во блиска иднина,
развојот на вештачката интелигенција и нееднаквостите генерирани од глобализацијата ќе
доведат до нови предизвици кои не можат да се решат на национално ниво.

Со градење на инклузивен и кохерентен меѓународен систем, мултилатерализмот помага да се

создадат услови за одржување и консолидирање на мирот. Употребата на мултилатералната
рамка, исто така, ги избегнува тензиите генерирани од некоординирани одлуки. Особено, тоа им
овозможува на сите засегнати страни да учествуваат во процесот на донесување одлуки и да го
слушнат нивниот глас. Овој дијалог игра важна улога во смирувањето на тензиите преку
решавање на недоразбирањата или споровите пред тие да доведат до вистински кризи или дури
и конфликти. Покрај тоа, бидејќи тие се засноваат на заеднички правила, мултилатералните
процеси ги прават националните политики почитливи и предвидливи за сите меѓународни
актери. Затоа, тоа е суштинско средство за зајакнување на меѓусебната доверба. Конечно,
употребата на мултилатералната рамка е исто така значаен извор на легитимитет за владините
активности на меѓународната сцена.

Во случај на закана за мирот, мултилатерализмот обезбедува колективен одговор на државите.

Принципот на колективна безбедност се заснова на мултилатералниот пристап. Ако една држава
е нападната, другите се обврзуваат да реагираат. Мултилатерализмот е исто така клучен за
спречување и решавање на конфликти. Обидите за медијација се зајакнати со мултилатерални
дејствија. Употребата на мултилатералната рамка е исто така суштинска за решавање на
конфликтите кои ги надминуваат локалните прашања и не можат да се решат без поддршка од
регионалните актери или големите сили.

2
АРГУМЕНТОТ НА РЕАЛИСТИТЕ ВО ОДНОС НА МУЛТИЛАТЕРАЛНАТА
ДИПЛОМАТИЈА

3
Политичкиот реализам бил развиен како школа на мислата во теоријата на меѓународните
односи во средината на дваесеттиот век. Нејзин главен предлагач и архитект беше Ханс Ј.
Моргентау, професор по политички науки и модерна историја на Универзитетот во Чикаго.
Неговата главна книга, Политика меѓу народите: Борбата за моќ и мир (1973) 4, првпат била
објавена во 1948 година и продолжила да се објавува во следните изданија неколку децении.
Ова дело влијаело на генерации научници и исто така имало влијание врз креаторите на
политиките, иако можеби не толку големо влијание како што би сакале неговиот основач и
другите поборници. Политичкиот реализам претставува важна парадигма во меѓународните
односи и е корисна рамка за анализа на настаните и опишување, барем во општа смисла, како
дипломатите и државниците се однесуваат во реалниот свет на меѓународната политика. Исто
така, има прописна вредност, бидејќи содржи голем број општи насоки за креаторите на
политиките и практичарите. Ова накратко ја разгледува традиционалната реалистичка мисла од
минатиот век, фокусирајќи се на тоа како реалистите ја сметаат мултилатералната дипломатија
како алатка за државно уредување. Следејќи го ова, покажува како современиот реалист во
почетокот на дваесет и првиот век ќе и даде многу поголема вредност на корисноста на
мултилатералната дипломатија отколку традиционалните реалисти од средината на дваесеттиот
век.

Аргументот на реалистите во однос на мултилатералната дипломатија вели дека постијат три

правци кон мултилатерализмот - три теоретски правци за разбирање на мултилатералните
активности.
Првиот пат е обезбеден од индивидуалистичка парадигма во која државите „влегуваат во“
договорни односи со други држави во рационално, личен начин. Опремата за голи коски на овој
пристап вклучува држави и државните интереси (и двете непроблематично дадени), можностите
и стратегиите со кои може да комуницирате со другите.

Вториот пат што треба да се истражи се наоѓа во лабаво поврзан збир на списи означени како
социјално-комуникативен пристап. Фокусот на овој пристап сè уште е на идентитетите и моќите
на поединечните држави, но „репертоарите на интеракција“ на државите вклучуваат
комуникација, убедување, размислување и саморефлексија. Онтолошки, државата е посебно
конституирана, но во нејзиното самодефинирање се внесува малку повеќе социјалност.

Како дел од нивниот проект, радикалните индивидуалисти може да настојуваат да ја извлечат

втората концепција за државите од првата и да објаснат дури и минимални елементи на
општественоста меѓу државите како израстоци на модел заснован на ништо повеќе од
автономни, сопствени интереси актери. Слично на тоа, застапниците на вториот пристап може
да тврдат дека првиот работи само се додека увезува елементи од нивниот модел како
неиспитани простории. Тие може да прашаат, на пример, како државите од личен интерес можат
да се договорат без некои заеднички сфаќања, правила и практики.

Третата перспектива е обезбедена со институционален пристап. Постојат бројни конкурентни

„нови“ институционални пристапи. Институционализмот има врски со вториот пристап во
неговото инсистирање на важноста на комуникацијата, размислувањето, дискусијата, учењето и
толкувањето. Сепак, тоа отстапува од него на повеќе начини. Не е нужно методолошки
индивидуалистички, не ги третира преференциите како егзогени и не ги разбира општествените
односи- вклучувајќи ги и мултилатералните односи - исклучиво како продукти на
индивидуалните пресметки од лични интереси. Ова е негативен начин на опишување на
институционалниот пристап.

3
Multilateralism: the Anatomy of an Institution Author(s): John Gerard Ruggie Source: International Organization,
Vol. 46, No. 3 (Summer, 1992), pp. 561-598 Published by: The MIT Press
Stable URL: http://www.jstor.org/stable/2706989
Accessed: 03-10-2017 18:52 UTC
4
Politics among Nations - Hans J. Morgenthau 1948 13-26
https://www.academia.edu/37272138/Politics_among_Nations_Hans_J_Morgenthau

3
Во срцето на традиционалниот политички реализам стои мислата дека суверените држави
доминираат во меѓународниот систем. Согласно со тоа, секоја држава настојува да го постигне
она за што смета дека е нејзин национален интерес. Еден од најосновните принципи на
политичкиот реализам е дека сите држави имаат хиерархија на интереси, од кои некои се
суштински за опстанокот на државата и поради тие не се предмет на компромис. Како што
истакнува Моргентау „државите мора да бидат подготвени да постигнат компромис за сите
прашања кои не се од суштинско значење за нив“

Моментот по Студената војна ја заматува реалноста за многумина на Запад. Глобализацијата

среде „крајот на историјата“ поттикнува впечаток дека светот се приближува кон збир на
заеднички норми - неутрални, стандардизирани, најдобри практики за справување со
заедничките предизвици.
Сепак, овој процес ефективно повлекува извоз на западни, либерални принципи, вклучувајчи и
често преку мултилатерални институции, низ целиот свет.
На оваа „ера на конвергенција“ по Студената војна, дојде крајот“, објаснува Томас Рајт,
„бидејќи руските и кинеските лидери заклучиле дека ако либералниот поредок успее на
глобално ниво, тоа ќе претставува егзистенцијална закана за нивните режими“.
Од гледна точка во Москва и Пекинг, без оглед на официјалната политика на Соединетите
Држави или која било западна влада, било очигледно дека слободниот печат „објавува
материјали што ги дестабилизира нивните режими“, додека актери од западниот приватен
сектор како „Гугл и компаниите за социјални медиуми [може да бидат] 5 помагање на
неистомислениците во нивните општества.“

Во основа,проширувањето на либералните вредности на меѓународно ниво го загрозува

опстанокот на нелибералните режими.

Авторитарните лидери го сфатиле присуството на тие либерални принципи во основата на

мултилатералните архитектури како заканувачки. Како што опишуваат Мелани Харт и Блејн
Џонсон: „Сегашниот глобален систем на управување се заснова на правила и ги привилегира
либералните демократски вредности и стандарди; Алтернативната визија [на Кина] е систем
заснован на авторитарност принципи на управување во кои државите преговараат за прашањата
билатерално наместо да ги следат заедничките правила и стандарди 6.“Кинеското и руското
незадоволство е разбирливо.
„Националната безбедност“, како што потсетува Тарун Чабра, „на крајот е одбрана на
политичкиот идентитет и основните вредности од надворешни закани“ 7.
За жал, таа вистина ги става напорите на нелибералните режими „да го направат светот безбеден
за авторитаризам“ директно во спротивност со безбедноста на либералните држави кои се
обидуваат да го сторат истото за демократијата.

Овој авторитарен одговор е нормален, дури и одбранбен по природа. 8 Но, тоа не го прави
корисен за демократскиот свет. Оваа реалност може да биде тешка за демократската јавност.
Како што истакнува Роберт Купер9 пред повеќе од една деценија, „ние го цениме плурализмот и
владеењето на правото на домашен терен, и тешко е за демократските општества - вклучително
и САД - да избегаат од идејата дека се пожелни и на меѓународно ниво.“ Нелибералните актери
на масата се појавуваат како либерален курс. Сепак, со тоа може да се загрозат основните
принципи на самиот тој систем; и, по децении на западната демократска надмоќ, лесно е да се
5
Thomas Wright, “The Return to Great-Power Rivalry Was Inevitable,” The Atlantic, September 12,
2018, https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/09/liberal-international-order-free-worldtrump-
authoritarianism/569881/.
6
Melanie Hart and Blaine Johnson, “Mapping China’s Global Governance Ambitions: Democracies
Still Have Leverage to Shape Beijing’s Reform Agenda,” (Washington, DC: Center for American Progress,
February 2019), https://cdn.americanprogress.org/content/uploads/2019/02/27121616/China-
GlobalGovernance-2.pdf.
7
Tarun Chhabra, “The China challenge, democracy, and US grand strategy,” (Washington, DC: The
Brookings Institution, February 2019), https://www.brookings.edu/research/the-china-challengedemocracy-and-
u-s-grand-strategy/, 1.
8
Thomas Wright All Measures Short of War, Chapter 1
9
Robert Cooper, The Breaking of Nations: Order and Chaos in the Twenty-first Century (New York: Grove
Press, 2003), 164.

4
заборави колку е важна основната вредност во дефинирањето на правилата што го водат
мултилатерализмот.

Историската амнезија го олеснила претпоставувањето дека позитивната динамика во

неодамнешниот мултилатерализам е суштинска. Денес, мултилатералните структури може да се
гледаат како инхерентно демократизирачки и изедначувачки бидејќи „малите земји и
маргинализираните или немоќните групи можат да добијат глас што инаку можеби не го имаат
и - благодарение на самоограничката природа на мултилатерализмот - помагаат да се ублажи
дискриминаторската вежба на арбитрарна моќ.“10
Сепак, како што тврди Џон Руџи, „номиналната дефиниција на мултилатерализмот ги пропушта
квалитативните димензии на феноменот што го прави различен“.
Мултилатерализмот во процесот може да ги зајакне либералните цели на вклучување и
еднаквост состојби, умереност во политиката и легитимирање на резултатите. Сепак, тоа не е
гарантирано. Присуството или отсуството на основни либерални правила - принципи на
реципроцитет и интеракции засновани на правила - е критично. Во основата, карактерот на
мултилатералниот поредок почива на вредностите на водечката сила за да го обликува составот
на тој систем. Како што вели Руџи, „помалку бил фактот на американската хегемонија што
доведува до експлозијата на мултилатералните договори [по Втората светска војна] отколку што
бил фактот за американската хегемонија.11

МУЛТИЛАТЕРАЛНА ДИПЛОМАТИЈА
Иако терминот „мултилатерализам“ е релативно неодамнешен термин,
мултилатералната дипломатија е веројатно многу стара. Некои автори го следат неговото
потекло уште од антиката. Други сметаат дека тој настанал од Вестфалските договори, со кои
завршила Триесетгодишната војна во 1648 година. Мировните договори потпишани во
Оснабрик и Минстер сега генерално се сметаат за извод на родени на современиот меѓународен
систем на суверени држави. Мировните преговори се исто така голем дипломатски напор за
обнова на поредокот во Европа, а во нив учествуваат повеќе од 190 делегации.
Покрај дипломатските случувања, размислувањето за тоа како да се организира меѓународниот
систем за да се избегнат конфликти е дел од долгата интелектуална традиција. Меѓу авторите на
најславните вечни мировни планови се: Абе де Сен-Пјер, Имануел Кант, Жан-Жак Русо,
Вилијам Пен и Џереми Бентам. Во некои случаи, развиените проекти повикуваат на формирање
меѓународни форуми кои ќе им овозможат на државите да соработуваат и да ги решаваат своите
спорови на мирен начин.

ПОЧЕТОЦИТЕ НА СОВРЕМЕНИОТ МУЛТИЛАТЕРАЛИЗАМ

Генезата на модерниот мултилатерализам датира од 19 век. „Концертот на Европа“ што
произлезе од Виенскиот конгрес12 во 1815 година се смета за голем чекор во неговиот развој. По
пресвртите предизвикани од Наполеонските војни, големите европски сили воспоставија
неформален систем на консултации за одржување на редот во Европа. Сепак, „Концертот на
Европа“ бил форма на ограничена соработка. Тоа не било институционализирано и се засновало
на доброволна соработка на големите меѓународни актери. Состаноците се свикувале само
доколку се сметало дека е потребно. Понекогаш биле консултирани малите сили, но тие ретко,
или некогаш, учествувале во размислувањата. И покрај овие ограничувања, концертот на
Европа им овозможил на големите сили да се навикнат на средби пред нивните несогласувања
да доведат до конфликти, наместо на преговарачка маса по завршувањето на непријателствата.
Така го отворило патот за големите меѓународни конгреси од втората половина на 19 век.

10
Vincent Pouliot, “Multilateralism as an End in Itself” International Studies Perspectives 12, no. 1 (Feb
2011): 18-26, 20.
11
John Gerard Ruggie, “Multilateralism,” 568.
12
Види https://www.britannica.com/event/Congress-of-Vienna

5
На преминот од 19 и 20 век, Хашките мировни конференции од 1899 и 1907 година означиле
нова пресвртница во развојот на мултилатерализмот. Од една страна, ова било првиот обид да се
воспостават механизми за спречување војна. Од друга страна, Конференцијата од 1907 година
собрала претставници на 42 влади, односно голем дел од државите што постоеле во тоа време.
На техничко ниво, зголемувањето на интеракциите и размената меѓу државите генерирани од
индустриската револуција ги поттикна владите да соработуваат. Овој технички
мултилатерализам се обликувал главно во областа на транспортот и комуникациите. Ова довело
до формирање на првите меѓународни организации, често наречени „бироа“ или „меѓународни
синдикати“. Меѓу организациите што се појавиле во втората половина на 19 век биле
Меѓународниот телеграфски сојуз (1865) и Универзалниот поштенски сојуз (1874).
Активностите на овие технички организации помагаат да се покаже дека владите можат да
соработуваат за да развијат правила во заеднички интерес.

МУЛТИЛАТЕРАЛИЗМОТ И ОБЕДИНЕТИТЕ НАЦИИ

Обединетите нации (ОН) постепено биле основани за време на Втората светска војна.
Нејзиниот основачки договор13, Повелбата на Обединетите нации, бил потпишан во Сан
Франциско во јуни 1945 година.

Повелбата не ја дефинира само структурата, мисијата и функционирањето на Организацијата.

Тоа е еден од столбовите на меѓународниот систем во кој живееме денес. Во својот извештај за
работата на Обединетите нации до Генералното собрание во 2018 година, генералниот секретар
на Обединетите нации, Антонио Гутереш потсетуваа дека Повелбата останува „морален компас
за промовирање мир, унапредување на човековото достоинство, просперитет и поддржување на
човековите права и правилото. на правото“. (Гутереш, 2018).

Мултилатерализмот е дел од ДНК-та на Обединетите нации. ОН се во служба на земјите-членки

за постигнување договори и за носење колективни одлуки. Повелбата јасно утврдува дека
Организацијата е „центар за усогласување на акциите на нациите за постигнување на овие
заеднички цели“ со цел „да се преземат ефективни колективни мерки за спречување и
отстранување на заканите по мирот“, за „развивање пријателски односи меѓу народите врз
основа на почитување на принципот на еднакви права и самоопределување на народите“ и да се
„остварат меѓународна соработка“. За таа цел, Обединетите нации мора, особено, да работат на
решавање на „меѓународните проблеми од економски, социјален, културен или хуманитарен
карактер“ и да развијат „почитување на човековите права и на основните слободи за сите“.

Повелбата, исто така, ги содржи главните принципи на кои се заснова функционирањето на

меѓународниот систем, како што се признавањето на суверената еднаквост на државите,
почитувањето на меѓународните обврски, мирното решавање на споровите и отфрлањето на
употребата на сила со кршење. од одредбите на Повелбата. Членството во Обединетите нации,
исто така, подразбира и признавање на врската на солидарност меѓу земјите-членки. Токму врз
основа на овие универзални вредности и колективни правила ОН им дозволуваат на државите да
соработуваат и да ги координираат нивните активности.

Додека Обединетите нации се мултилатерална рамка пар екселанс скоро 75 години,

мултилатералните процеси се разновидни. Еден од највидливите случувања во
мултилатералната дипломатија е несомнено претставен со зголемувањето на бројот на земји-
членки: од 51 во 1945 година на 193 денес. Покрај ова хоризонтално проширување,
мултилатералната рамка исто така се проширила вертикално, вклучувајќи нови актери, како што
се невладините организации (НВО), приватните актери и други меѓународни организации.
Денес, повеќе од 1.000 невладини организации и меѓународни организации имаат статус на
набљудувачи во Обединетите нации.

Обединетите нации морале да се прилагодат на променливата геополитичка, социјална и

економска реалност со преземање на нови одговорности. Од биполарната конфронтација до

13
CHARTER OF THE UNITED NATIONS AND STATUTE OF THE INTERNATIONAL COURT OF JUSTICE - SAN
FRANCISCO 1945, 3-30, https://treaties.un.org/doc/publication/ctc/uncharter.pdf

6
процесот на деколонизација, од прашањето за одржлив економски развој до хуманитарната
помош и последиците од глобализацијата и климатските промени, Обединетите нации се
соочиле (и продолжуваат да се соочуваат) со многу предизвици. И покрај кризите и критиките,
во сè повеќе меѓусебно поврзан свет, Обединетите нации остануваат единствена рамка за
комуникација и соработка меѓу сите меѓународни актери. Секој ден, претставниците на
меѓународната заедница комуницираат, разговараат и соработуваат во рамките на различните
тела кои го сочинуваат системот на Обединетите нации за да најдат колективни решенија за
глобалните прашања.

Мултилатерализмот постигнал опипливи резултати кои доведоа до голем напредок, како што е
на пример искоренувањето на големи сипаници во здравствениот сектор. Склучени се и важни
меѓународни договори за ограничување на контролата на оружјето и за унапредување и
зајакнување на човековите права. Меѓународната соработка во мултилатералната рамка на
Обединетите нации секојдневно спасува животи.
Обединетите нации имаат единствена способност да ги зближуваат актерите, да предлагаат
идеи, да стимулираат акција и да најдат решенија.

ЗАКЛУЧОК
Мултилатерализмот, генерално, се смета дека содржи одредени квалитативни елементи
или принципи кои го обликуваат карактерот на аранжманот или институцијата. Тие принципи се
неделивост на интересите меѓу учесниците, заложба за дифузен реципроцитет и систем за
решавање спорови наменет за спроведување на одреден начин на однесување.
Има долга историја, но тој е главно поврзан со ерата по Втората светска војна, за време
на која имал подем на мултилатерални договори предводени првенствено од Соединетите
држави. Организациите кои најсилно го отелотворуваат принципот на мултилатерализам може
да се најдат во трговијата (Светската трговска организација [СТО]) и безбедноста
(Северноатлантскиот договор [НАТО]). Постојат и бројни мултилатерални еколошки
институции.
Мултилатерализмот во неговиот традиционален надворешен изглед како институционална
форма на координација на односи помеѓу три или поголем број на држави сè уште е значаен за
системот на држави и меѓународните владини организации (на пример, системот на ООН,
Бретон Вудс-институциите, НАТО, ЕУ и другите регионални тела како Организацијата на
Американски Држави, Африканската унија и Асоцијацијата на народите од Југоисточна Азија).

Истоа така, мултилатерализмот има своја комплексност; ги зацврстува практиките и средствата

за интерактивност на државите, недржавните актери и МО; и им овозможува на државите и
недржавните актери да ги опфатат транснационалните и глобални проблеми колективно и да ги
согледаат заедничките цели.

Следствено мислата дека суверените држави доминираат во меѓународниот систем, секоја

држава настојува да го постигне она за што смета дека е нејзин национален интерес

7
РЕФЕРЕНЦИ

1. The League of Nations and Visions of World Order Nicholas Tsagourias

https://eprints.whiterose.ac.uk/160079/1/Tsagourias%20League%20of%20Nations%20and%20visions
%20of%20World%20Order%20.pdf

2. THE PURPOSE OF MULTILATERALISM A FRAMEWORK FOR DEMOCRACIES IN A

GEOPOLITICALLY COMPETITIVE WORLD - WILL MORELAND
https://www.brookings.edu/wpcontent/uploads/2019/09/FP_20190923_purpose_of_multilateralism_mo
reland.pdf
Терминот “компетитивен мултилатерализам” - Томас Рајт во неговата книга All Measures Short
of War,2017 во која ја поставува рамката на одговорна конкуренција. Во 2005година Рут Веџвуд
го употребува терминот во неговиот труд со тоа што аргументира за подготвеност да се свртиме
кон други институции кога системот на ООН ќе се покаже непријателски кон стремежот на
САД/Западот кон нивни вредности или интереси. Ruth Wedgwood, “Give the United Nations a
Little Competition,” The New York Times, December 5, 2005,
https://www.nytimes.com/2005/12/05/opinion/give-the-united-nations-a-little-competition.html.

3. Multilateralism: the Anatomy of an Institution Author(s): John Gerard Ruggie Source: International
Organization, Vol. 46, No. 3 (Summer, 1992), pp. 561-598 Published by: The MIT Press
Stable URL: http://www.jstor.org/stable/2706989
Accessed: 03-10-2017 18:52 UTC

4. Politics among Nations - Hans J. Morgenthau 1948 13-26

https://www.academia.edu/37272138/Politics_among_Nations_Hans_J_Morgenthau

5. Thomas Wright, “The Return to Great-Power Rivalry Was Inevitable,” The Atlantic, September 12,
2018, https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/09/liberal-international-order-free-
worldtrump-authoritarianism/569881/.

6. Melanie Hart and Blaine Johnson, “Mapping China’s Global Governance Ambitions: Democracies
Still Have Leverage to Shape Beijing’s Reform Agenda,” (Washington, DC: Center for American
Progress,
February 2019), https://cdn.americanprogress.org/content/uploads/2019/02/27121616/China-
GlobalGovernance-2.pdf.

7. Tarun Chhabra, “The China challenge, democracy, and US grand strategy,” (Washington, DC: The
Brookings Institution, February 2019), https://www.brookings.edu/research/the-china-
challengedemocracy-and-u-s-grand-strategy/, 1

8. Thomas Wright All Measures Short of War, Chapter 1

9. Robert Cooper, The Breaking of Nations: Order and Chaos in the Twenty-first Century (New York:
Grove Press, 2003), 164.

10. Vincent Pouliot, “Multilateralism as an End in Itself” International Studies Perspectives 12, no. 1
(Feb 2011): 18-26, 20.

11. John Gerard Ruggie, “Multilateralism,” 568.

12. Види https://www.britannica.com/event/Congress-of-Vienna

13. CHARTER OF THE UNITED NATIONS AND STATUTE OF THE INTERNATIONAL COURT
OF JUSTICE - SAN FRANCISCO 1945, 3-30, https://treaties.un.org/doc/publication/ctc/uncharter.pdf

8
БИБЛИОГРАФИЈА

The New Dynamics of Multilateralism : Diplomacy, International Organizations, and Global

Governance by James P. Muldoon, Richard Reitano, JoAnn Fagot Aviel and JoAnn Fagot Aviel (2010,.

Diplomacy Henry Kissinger 1994

https://www.britannica.com/topic/multilateralism

CHARTER OF THE UNITED NATIONS AND STATUTE OF THE INTERNATIONAL COURT OF

JUSTICE - SAN FRANCISCO 1945

Vincent Pouliot, “Multilateralism as an End in Itself” International Studies Perspectives 12, no. 1 (Feb
2011)

THE PURPOSE OF MULTILATERALISM A FRAMEWORK FOR DEMOCRACIES IN A

GEOPOLITICALLY COMPETITIVE WORLD - WILL MORELAND