Универзитет" Св.

Климент Охридски"- Битола

ФАКУЛТЕТ ЗА ТУРИЗАМ И УГОСТИТЕЛСТВО-Охрид

Насока - Туризам

Дипломски труд по предмет “Социологија во туризмот” на тема:

ГЛОБАЛИЗАЦИЈА ВО ТУРИЗМОТ

Ментор: Студент:

Проф. д-р Пере Аслимоски Дарко Ристески

Бр. на индекс бр.16776

2023, Јануари
СОДРЖИНА:

АБСТРАКТ

ABSTRACT

ВОВЕД

1. ПОЛИТИЧКА ГЛОБАЛИЗАЦИЈА

1.1 Карактеристики на политичката глобализација

1.2 Предности и недостатоци на политичката глобализација

1.3 Влијанијата на политичката глобализација врз субјектите на

меѓународното право

2. КУЛТУРНА ГЛОБАЛИЗАЦИЈА

2.1 Карактеристики на културната глобализација

3. ГЛОБАЛИЗАЦИЈА ВО ТУРИЗМОТ

3.1. Повеќекратните влијанија на глобализацијата

4. ГЛОБАЛИЗАЦИЈАТА И ТУРИЗМОТ ВО РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА

МАКЕДОНИЈА

5. ТУРИЗМОТ КАКО ФАКТОР ВО ГЛОБАЛИЗАЦИЈА

ЗАКЛУЧОК

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

2
АБСТРАКТ

Глобализацијата е феномен кој условно кажано го нарушува суверенитетот

на државите и ги надминува националните граници, преку примена на принципот
на либерализација на економијата, ги брише националните граници на државите,
врши елиминирање на национални ограничувања за трговска размена,
истовремено тежнеејќи да создаде своја цивилизација која ќе ги воедначува
културните особини на народите во различни држави во светот.
Во овој труд ќе се осврнеме на влијанието кое глобализацијата го остварува во
меѓународната заедница, ќе го согледаме и вијанието врз белезите на државата
како важни правни критериуми за дефинирање на државноста и за стекнување на
статус признавање во меѓународното право и меѓународните односи, но и на
улогата на глобализацијата во создавањето на глобална култура кај државите.

Клучни зборови : глобализација, држава, цивилизација, меѓународна

заедница, меѓународни односи, глобална култура

3
 ABSTRACT

Globalization is what is conditionally said to destroy the sovereignty of states and

transcend national borders, through the application of the principle of liberalization of
the economy, erases the national borders of states, has the effect of national
restrictions on trade, the pursuit of the causes of one's own civilization which unifies the
cultural traits of peoples in different countries of the world. In this paper, we will refer to
the impact that globalization has on the international community, we will also see the
impact on the state's features as important legal criteria for defining statehood and for
acquiring status recognition in international law and international relations, but also on
the role of globalization in the creation of global culture among states.

Keywords: globalization, countries, civilization, global community, internal

relations, global culture

4
 ВОВЕД

Глобализацијата се смета дека придонесува за поблизок контакт помеѓу

различни делови на светот со можност за трговска и културна размена и креирање
на т.н. глобална цивилизација во која се вкрстени државите и во чии рамки се
индивидуите кои меѓусебно општат и вршат економски трансакции со државјани
од други држави, на тој начин развивајќи пријателство помеѓу „граѓаните на
светот“. Светската банка ја дефинира глобализацијата како слобода на
индивидуите и компаниите да иницираат доброволни економски трансакции со
државјани на други држави“. Државите се смета дека имаат големи придобивки од
глобализацијата во рамките на слободна трговија која ја развиваат, но и дека им
се случува ерозија на националниот суверенитет во економската сфера.

Формите на меѓузависност помеѓу нациите ја поставуваат основата на која

се базира денешната глобализација како феномен на современието со кој се
соочени државите. Доколку ги анализираме факторите кои ја детерминираат
глобализацијата, неминовно е да погледнеме низ нејзините развојни фази. Во
рамките на меѓународните односи државите развивајќи ја својата соработка, пред
сè економска, и во обид да се потврдат на меѓународната сцена биле склони да
стапуваат во меѓународната економска интеграција и институционализација во
лицето на Меѓународниот монетарен фонд и Светската банка. Теоретичарите кои
ја анализираат глобализацијата и нејзината галопирачка природа во светски
рамки, се обидуваат да постават прецизна дефиниција. Сепак за да се објасни
поимот кој стана прогресивно доминантен во втората половина на XX век се поаѓа
од англискиот термин „globe“ именка за која се смета дека води потекло од
латинскиот збор „globus“ што означувало топчест приказ на планетата Земја.

5
 Многу е тешко да се посочи единствена и прецизна дефиниција за
глобализацијата, бидејќи со текот на годините, терминот се користи за да се
опишат бројни процеси. Изворната литература обично го цитира Marshall McLuhan
од универзитетот McGill кој признаваа огромно влијание на новите комуникациски
технологии врз социјалниот и културниот живот притоа нарекувајќи го светот
„глобално село“ за прв пат во 1964 година . Поимот глобализација е тесно поврзан
со глобалната економија, во која производителите, како и производите и услугите,
кружат низ целиот свет. Глобализацијата доведува до формирање трговски
блокови, глобални компании и глобална економија. Светот така станува единствен
систем, а глобалниот пазар е достапен за сите
Како важна гранка на многу современи национални економии, туризмот се
смета дека е значајна алатка за економски развој. Функционира како фактор што
ги стимулира локалниот и регионалниот социоекономски развој на микро и
макроекономско ниво. Развојот на претприемништво преку износот на платените
даноци го стимулира развојот на индивидуата во одредени региони и во целата
земја. Даночните приходи овозможуваат да се направат потребните инвестиции
во туризмот. Ова, пак, ја зголемува привлечноста на државата. Поради
побарувачката за туристички услуги, кои растат секоја година, развојот на овој
сектор глобално влијае на нивото на претприемништво, инвестиции и иновации.
Промената во правецот на развојот и функцијата ја прави економијата
стимулирачка и придонесува за појава на нови туристички дестинации, атрактивен
туристички сообраќај и услуги. Нема сомнение дека глобализацијата е најтесно
поврзана со економската сфера во било која држава. Исто така, јасно вклучена е и
цивилизацијата, културниот и политичкиот аспект. Сиот процес на глобализација
се труди да одговори на прашањата за безбедност, култура, трговија и туризам.
Глобализацијата на туристичкиот пазар всушност напредува уште од раните 50-ти
години, заедно со развојот на транснационални корпорации кои имаат филијали
во повеќето земји и задоволуваат значително голем дел од глобалната туристичка
побарувачка. Затоа е важно да се презентираат најдобрите страни на туризмот
потенцирајќи дека тие се новина која ја носи процесот на глобализација.
Глобализација како термин и процес ја разгледавме преку преглед на термините

6
поврзани со туризмот и настојувавме да ја опишеме конкретно глобализацијата
која се случува последниве десетина години на територијата на Република
Северна Македонија. Историјата на процесот на глобализација е исто толку
богата колку и историјата на меѓународните односи. Првите споменувања на
прашањето се појавиле кон крајот на 17 век. Тие биле стекнати со значење во
осумдесеттите и деведесетите години. Од тоа време, овој феномен кој создава
промени е предмет на бројни студии. Истражувањето на оваа тема е од голем
интерес за разни истражувачи, економисти, но исто така и политички научници и
социолози како и претставници од други области. Теоретичарите за глобализација
сметаат дека е нераскинлив дел од секои економски промени во светот.
Глобализацијата е веќе одамна познат процес и на нашиве простори, кој доживува
експанзија во своето истражување. На оваа тема е дискутирано уште од 2016
година каде професор Ц. Котески во свој научен труд алудира на тоа дека
туризмот, економијата и логистиката во Република Македонија имаат перспективи
кои исклучиво зависат од нашата посветеност за опстојување и развој, а потоа од
опкружувањето. Остварувањето на економските цели, прво се важни за опстанок
на поединецот, а оттука и на државата во целина.
Во рамките на овие перспективи, глобализацијата станува процес на
преобликување на човечкиот живот преку глобализирање на одредени вредности
кои вклучуваат економски модели поврзани со слободната трговија, производство,
потрошувачка и дистрибуција, иницирање на културни обрасци поврзани со
ентитетот, јазикот и начинот на живеење. Денес теоретичарите несомнено се
трудат да ги разберат и економските и социјалните покрај политичките влијанија
на глобализацијата кај земјите во развој. Анализата на податоци за земјите во
развој покажала дека социо-економскиот ефект на глобализацијата врз развојот
на овие земји е двоен. Имено, од една страна, придобивките произведени од
глобализацијата, како што е миграцијата, можат да бидат корисни за економскиот
развој на краток рок

7
 1. ПОЛИТИЧКА ГЛОБАЛИЗАЦИЈА

И покрај фактот дека глобализацијата е исклучително економска по

природа, не може да се заборави дека политиката стои зад многу одлуки.
Либерализацијата на пазарот или елиминацијата на тарифите се утврдени од
сферите на политичката моќ, иако со големо влијание од големите компании.

Последиците од овој процес се многу различни. Соочени со наводното

замаглување на границите за да се стави крај на национализмите, се појавуваат
бројни движења кои прецизно сакаат да се вратат во повеќе национални
структури. Нема сомнение дека политичката глобализација има и предности и
недостатоци. Бидејќи е феномен кој сè уште се развива, тешко е да се каже дека
ќе тежи повеќе на крајот од патот.1

1.1 Карактеристики на политичката глобализација

1.1.1 Децентрализација на моќта

Првата карактеристика на политичката глобализација е создавање на

наднационални организации кои преземаат дел од моќта што, традиционално, ја
вршат националните влади. Ова значи губење на суверенитетот од страна на
државите.

1
„Глобализација“ (с.ф.) во Советот на Европа. Преземено на 18.05.2019 година од Советот на
Европа: коефициент.инт

8
 1.1.2 Поголема меѓународна соработка

Овој аспект на глобализацијата се обидува да ја зголеми меѓународната

соработка за решавање на прашања за кои една земја ќе биде тешко да ги реши.
Одличен пример е борбата против глобалното затоплување; Секоја акција за
развој на политики за да се запре тоа бара учество на што повеќе земји.

Исто така, оваа соработка се претвора во договори за ублажување на

гладот во делови на планетата или за обид да се запрат вооружените конфликти.
Во последниве години, се создадоа неколку меѓународни трибунали за судење на
особено сериозни злосторства, како што се геноциди или постапки на одредени
диктатори. Меѓу овие судски инстанци се Кривичниот суд во Хаг или оној посветен
на воените злосторства на поранешна Југославија. Основниот елемент за
функционирање на овој систем е тоа што државите го признаваат нивниот
авторитет, а некои од нив (особено големите сили) не се подготвени да го изгубат
суверенитетот.2

1.1.3 Избегнување конфликти

Организациите кои произлегоа од овој глобализирачки аспект се обиделе

да избегнат воени конфликти низ целиот свет. Од Европската унија до различни
агенции на ООН ја имаат оваа мисија, иако нејзиниот успех е доста ограничен до
сега.

1.1.4 Слободна трговија

2
Zorska, A. (1998). Ku globalizacji. Przemiany w korporacjachtransnarodowychi w gospodarceswiatowej
(Towards globalization. Transformation in Transnational Corporations and In The Global Economy),
Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa, p. 15

9
 Иако оваа карактеристика влегува во целост на економско поле, владите
беа тие што започнаа да ја спроведуваат низ целиот свет. На овој начин,
трговските договори меѓу различни земји се постојани во последно време.
Основната поента е да се елиминираат сите тарифни пречки (даноци на увоз и
извоз) за да може трговијата слободно да тече.

1.1.5 Последици

Напредокот на политичката глобализација има последици што сè уште се

развиваат, па затоа е тешко да се посочат сто проценти. Во секој случај, можете
да посочите некои што се доста важни.

1.1.6 Зголемување на ултранационалистичките групи

И покрај фактот дека, наводно, глобализацијата треба да значи

исчезнување на границите, во многу делови на планетата последицата е токму
спротивната. Од една страна, различни сектори на население се чини дека
сметаат дека новите центри на моќ, кои се наднационални, се далеку од реалните
проблеми на општеството. Губењето на суверенитетот на националните влади и
незадоволството од некои ефекти на економската глобализација предизвикуваат
појава на силни ултранационалистички движења. Овие групи, кои дури достигнаа
моќ во одредени европски земји, се залагаат за враќање во силните држави,
враќајќи ги овластувањата отстапени на меѓународните организации. Исто така,
тие го бранат враќањето кон традициите на секоја земја.

1.1.7 Миграција

10
 Имиграцијата од помалку развиените земји порасна многу во последните
неколку години. Некои автори го обвинуваат ова за неуспехот на глобализацијата,
што, теоретски, треба да го фаворизира економскиот раст во тие земји. Ако го
оставиме настрана економскиот план, некои бранители на глобализацијата
истакнаа дека тоа ќе ја донесе демократијата во одредени области на планетата,
пацифицирајќи ги и стабилизирајќи ги. Реалноста е дека ова не се случило и дека,
дури, некои од тие обиди завршиле контрапродуктивно.

1.1.8 Губење на моќта на демократски избраните тела

Како што претходно споменавме, националните влади префрлија дел од

своите овластувања на меѓународните организации; Но, расте и моќта на
мултинационалните компании или групите под притисок, кои денес имаат голем
капацитет за донесување одлуки.

1.1.9 Подобро формирано и повеќе космополитско државјанство

Меѓу позитивните аспекти, треба да се забележи дека пристапот до

образование е зголемен во целиот свет. Денес, нивоата на писменост се
зголемија како никогаш порано во историјата. Новите технологии исто така имаа
многу врска со тоа што информациите беа достапни за секого. Интернетот
значеше дека знаењето е исто така глобализирано. Конечно, и покрај ултра-
националистичкиот раст, постои мнозинство од населението (барем на Запад) со
покосмополитска концепција на светот.

1.1.10 Проширување на човековите права

11
 Политичката глобализација постигна дека човековите права достигнаа
голем дел од планетата. Толеранцијата кон различните сексуални, политички или
социјални опции е наметната во добар дел од општествата.

1.2 Предности и недостатоци на политичката глобализација

1.2.1 Предности

- Една од главните предности на политичката глобализација е тоа што

промовираше промена во законодавството, како национално, така и меѓународно,
за да се поттикнат аспекти како што се соработката, борбата против климатските
промени и трговијата.

- Големиот технолошки развој предизвика зајакнување на односите меѓу

луѓето. Пристапот до информации е поголем од кога било.

- Оваа постојана размена на искуства и начини на живот ја зголеми

толеранцијата. Моралните вредности се глобализирани, оставајќи зад себе некои
предрасуди; на овој начин, етиката стана универзална 3

1.2.2 Недостатоци

- Се случува повеќе или помалку видлива конфронтација помеѓу

концепцијата на политиката како нешто што им припаѓа на државите и оние што ги
бараат наднационалните организации. Ова предизвикува тензии кои влијаат на
населението, што не се чувствува застапено од оние далечни органи.

3
Фанјул, Е. „Што е глобализација“ (с.ф.) во Иберглобал. Преземено на 18.05.2019 година од
Иберглобал: iberglobal.com

12
 - Дел од населението стравува и дека нивниот национален идентитет и
култура ќе бидат избришани. Ова не се случува само во земјите во развој, туку и
во некои области во Европа каде има ренесанса на националистички опции.

- Најпесимистичките автори предупредуваат на ризикот дека политичката

глобализација, заедно со економската глобализација, предизвикува појава на нео-
колонијализам или нео-империјализам. Наместо да доминирате со оружје, би
постоела културна или економска контрола од страна на големите сили.

1.3 Влијанијата на политичката глобализација врз субјектите на

меѓународното право

Глобализацијата има политичко, економско и културно влијание врз

националната држава, што на крајот влијае и на идентитетот на народите,
создавајќи т.н. категорија на «глобални граѓани». Глобализацијата, исто така,
создава чувство на меѓузависност меѓу нациите, што може да создаде
нерамнотежа на моќ меѓу народите со различни економски предности. Улогата на
националната држава во глобалниот свет во голема мера е регулаторна како
главен фактор во глобалната меѓузависност. Глобализацијата, исто така, има
влијание врз автономијата на националната држава, особено врз економијата,
образовниот систем и политиките. Политичката глобализација се однесува на
делот на политичката соработка што постои помеѓу различни земји. Создавањето
и постоењето на Обединетите нации, според многу меѓународни теоретичари,
претставува еден од класичните примери на политичка глобализација. Друг
пример се политичките активности на невладините организации и социјалните
движења, загрижени за различни теми како што се заштитата на животната
средина.4

4
McGrew, A. (1992). Conceptualizing Global Politics, [w:] Global Politics, pod red. A. McGrew, Polity
Press. Cambridge, p. 28.

13
 Во рамките на овие перспективи, глобализацијата станува процес на
преобликување на човечкиот живот преку глобализирање на одредени вредности
кои вклучуваат економски модели поврзани со слободната трговија, производство,
потрошувачка и дистрибуција, иницирање на културни обрасци поврзани со
ентитетот, јазикот и начинот на живеење. Денес теоретичарите несомнено се
трудат да ги разберат и економските и социјалните покрај политичките влијанија
на глобализацијата кај земјите во развој. Анализата на податоци за земјите во
развој покажала дека социо-економскиот ефект на глобализацијата врз развојот
на овие земји е двоен. Имено, од една страна, придобивките произведени од
глобализацијата, како што е миграцијата, можат да бидат корисни за економскиот
развој на краток рок. Тие имаат улога на «шок апсорбер» на предизвиците кои се
поврзани со транзицијата кон слободна пазарна економија.

Од друга страна пак, нивните долгорочни економски влијанија можат да

бидат негативни, особено во областите на индустријата и извозот. Покрај тоа,
глобализацијата се оценува дека може да има негативен ефект во иднина,
создавајќи губење на човечкиот капитал и искривување на традиционалните
форми на општествени структури во општествата. Политичкото влијание на
глобализацијата е исто така двојно. Анализата на податоци покажува дека
усвојувањето на либералниот демократски модел од страна на
централноазиските влади не е неопходен услов за успешен економскиот раст кај
земјите во развој. Земјите можат да бидат демократски и да имаат низок или
среден социо-економски развој, како што се Индија или Украина. Тие исто така
можат да бидат недемократски и развиени како НР Кина или Казахстан. Да се
најде одредена врска помеѓу демократијата и развојот потребно е да се
разгледаат други важни економски, геополитички и социјални фактори кои можат
да придонесат за развојот. Од друга страна, експертите оценуваат дека
регионалните и глобалните предизвици предизвикани од глобализацијата ги
принудија земјите од Централна Азија да најдат политичка позиција што ќе ги
задоволи интересите на внатрешните и надворешните актери, како и да
обезбедат соодветна средина за стабилен политички и економски развој.
Дескриптивната анализа покажува дека земјите од Централна Азија го избираат

14
патот на политичка интеграција и соработка преку вклучување во регионални
институции. Државите се стремат да ги издржат предизвиците на глобализацијата
и да промовираат политичка стабилност и економскиот раст.

Предностите на политичката глобализација се исто така:

– олеснет пристап до меѓународна помош и финансиска поддршка;

– придонес кон светскиот мир;

– намален ризик од инвазии и ограничување на национализмот;

– меѓународните организации често се залагаат да шират вредности за
слобода и да се борат против злоупотребите во земјите
– помалите земји можат да работат заедно и да стекнат поголемо
влијание на меѓународно ниво.

Во корпусот недостатоци на политичката глобализација се издвојуваат следните

аргументи:

– Државниот суверенитет е намален;

– Функционирањето на меѓународните и наднационалните организации

2. КУЛТУРНА ГЛОБАЛИЗАЦИЈА

Поимот глобализација е средство за опишување на процес и тој понекогаш

воопшто не нуди објаснувања бидејќи се случува по спонтан и природен пат.
Теоријата на светскиот систем анализира и нуди објаснување за историскиот и
социјалниот развој на еден процес и на системот. Тоа е систем што сам по себе
може да се опише како пример за глобализација. Туризмот се смета за дел од
процесот на глобализација.

15
Следниве фактори имаат значително влијание врз глобализацијата во туризмот:

•неограничен пристап до информации;

•развој и постојана модернизација на транспортните средства;

•слободни пазари и сродна надворешна трговија, проширување на

хотелските ланци на меѓународните пазари;

•значајна побарувачка за туристи и услуги;

•меѓународен натпревар.

На глобално ниво, туризмот се третира како приоритетен сектор поради

економските придобивки. Во 2016 година, туризмот се генерира со 12% од бруто
светскиот производ. Во економијата, туризмот најмногу им служи на
макроекономските функции и може да го стимулира социоекономскиот развој на
места за прием на туристи, а следствено на економијата на земјата и тоа преку:

• создавање додадена вредност,

• благодарение на што придонесува за раст на бруто домашниот производ,

• зголемување на странските размени на приходи добиени од справување

со туристички сообраќај,

• стимулирање на развој на претприемништво и инфраструктура,

• создавање нови работни места и зголемување на приходот на

населението од туристички региони,

• зголемување на приходот на компании што нудат услуги на туристи и

фаворизирање на претприемништво и иновации,

• обликување буџетски приходи на локалните власти.

16
 Тој е еден од аспектите што феноменот на глобализација го нуди во
последните неколку години. Пренесувањето на овластувањата од националните
влади во наднационалните организации, обидите да се создаде меѓународна
правда и зголемувањето на миграцијата се некои од карактеристиките на овој
феномен.

Меѓу главните предности и недостатоци на глобализацијата спаѓа фактот

дека таа го нагласува широкиот развој на комуникациската технологија и
тоталното или делумното исчезнување на мајчините јазици, соодветно.
Позитивните и негативните аспекти на глобализацијата обично се гледаат од
чисто економски аспект, а тоа е дека можеби сите последици од глобализацијата
конечно ќе влијаат на оваа област на човештвото; сепак, овие не се ограничени
само на економскиот аспект.5

Дефинирањето на овој феномен генерираше полемики, делумно поради

неговите предности и недостатоци. Секој го дефинира според тоа дали верува
дека генерира повеќе предности отколку недостатоци и обратно; Понатаму, она
што може да биде предност за една земја е спротивно за друга.

Во секој случај, на најобјективен можен начин може да се каже дека

глобализацијата е феномен со кој на обичај или акција му се дава глобален или
меѓународен карактер, било да е тоа културен, економски и политички, меѓу
другите. Глобализацијата значително се зголеми во последниве години
благодарение на технолошкиот напредок, што ја олесни и ја зголеми
комуникацијата помеѓу земјите или регионите кои се многу оддалечени. 6

5
„Предности и недостатоци на глобализацијата“ (февруари 2019 година) во Ла Вердад. Преземено
на 18.05.2019 година од Ла Вердад: miperiodicodigital.com

6
„Глобализација“ (с.ф.) во Советот на Европа. Преземено на 18.05.2019 година од Советот на
Европа: коефициент.инт

17
2.1 Карактеристики на културната глобализација

2.1.1 Комуникација: технологија и јазик

Може да се каже дека комуникациската технологија е причина и последица

на глобализацијата. Благодарение на технологијата, традиционалните медиуми
можат да се гледаат, читаат или слушаат скоро на кое било место во светот, без
оглед на потеклото. Кон ова се додава и употребата на Интернет и социјалните
мрежи, со непосредноста што ги карактеризира.

Поради оваа причина, можете да имате вистински информации и во

моментот на она што се случува на место оддалечено километри, од еден
континент на друг, со спротивни временски зони. Ова се однесува на информации
од сите видови: вести, културни или политички настани, еколошка состојба,
технолошки напредок и многу други области. Ова исто така генерираше јазична
размена што го зголеми знаењето на различни јазици покрај мајчиниот, со што
станува сè почесто луѓето да бидат двојазични, тројазични или полиглот.

Технолошкиот напредок во транспортните средства има корист и од

комуникацијата, главно во однос на времето потребно за да се оди или да се
испрати нешто од едно на друго место, што е значително намалено во
последниве години.

2.1.2 Дифузија на културата

Од сите аспекти на културата - музика, танц, кино, визуелна и сценска

уметност, литература, мода, гастрономија, јазик и религија - глобализацијата

18
претставува многу важна предност кога станува збор за тоа да му се знае на друг
регион познат на друг.

Претходно непознатите културни аспекти на специфични региони, па дури и

оние кои беа предрасуди, ги надминаа регионите со многу различни, па дури и
спротивни карактеристики, генерирајќи соживот на различни обичаи или традиции
на исто место и создавање на нови култури или субкултури.

2.1.3 Засилување на туризмот

Ширењето на комуникацијата и глобализацијата на културите го зголеми

регионалниот и меѓународниот туризам. Близината на информации за места чие
постоење може дури и да биде непознато порано, предизвика интерес за
познавање на тие простори лично. Глобализацијата создава категории туризам
кои одговараат директно на причината за патувањето. На пример, една од
најновите е музичкиот туризам, што доведе до создавање на туристички агенции
кои се исклучиво посветени на организирање патувања за концерт или музички
фестивал, и може да вклучуваат патни правци (копнени, воздушни или поморски)
само за тоа одреден настан.

Друг сличен туризам е туризмот во животната средина, чија цел е учество

во еколошки проекти, како што се собирање смет на плажи и ослободување на
животни во заробеништво, меѓу другите. По истите овие линии, се издвојува
хуманитарен туризам, кој сака да ги поддржи невладините организации или
фондациите во најсиромашните региони; или едукативен туризам, кој го
промовира текот на студиите во друга земја.

19
 2.1.4 Појава на човекови права

Создавањето нови закони и меѓународни договори поврзани со човековите

права е едно од најголемите достигнувања што ги имала глобализацијата. Овие
права се разбираат како „универзални“; односно мора да бидат валидни на кое
било место во светот, без оглед на полот, расата, религијата, економската или
социјалната положба. Универзалната декларација за човекови права на ООН и
Меѓународниот предлог-закон за човекови права е примерок од оваа предност на
глобализацијата.

Познавањето на законодавството на другите земји овозможи регулаторен

напредок кај другите, иако многупати општеството во кое се обидуваат да се
применуваат одредени закони не е подготвено за тоа; ова генерира многу
полемики. Примери за ова вклучуваат осветување на правата на ЛГБТ
заедницата, легализација на марихуана или абортус.

2.1.5 Научен напредок

Непосредноста на комуникацијата и учењето јазик, исто така, овозможи

размена на знаење и истражувачки методи низ целиот свет. Како последица, ова
овозможи забрзан напредок во областите како што се здравјето, животната
средина и астрономијата, меѓу другите. За возврат, овие достигнувања можат да
се применат во поголем број региони.

20
 2.1.6 Појава на глобални бизниси

Во економската сфера, многу се зборува за исчезнување или намалување

на границите, бидејќи разликата во земјите престана да се ограничува за да стане
предност кога се работи од секаков вид деловна активност во приватната сфера и
меѓу владите. Комуникациската и технолошката транспорт е одлучувачка за оваа
предност да се појави.7

Најспецифичен пример за влијанието на глобализацијата врз бизнисот се

глобалните синџири на производство. Овие синџири се јавуваат кога компанија
(или конгломерат од нив) ги поставува фазите на производство на производот во
различни земји, земајќи ги предвид придобивките или пречките на секоја земја да
ја спроведе предметната фаза. Последиците од оваа состојба вклучуваат
економска интеграција, создавање меѓународни договори за елиминирање или
намалување на пречките во бизнисот и зголемување на извозот и увозот.

Исто така, се генерираат меѓународни економски институции како Светска

банка или Меѓународен монетарен фонд, има поголеми странски инвестиции, се
создаваат глобални синџири на вредности и се добива поевтина работна
сила.Поради оваа причина, во дадена земја може да има поголема достапност на
производи направени во друга многу далечна и со пониска цена од она што може
да се постигне претходно. Горенаведеното е поврзано со индустрискиот или
производствениот аспект, но оваа леснотија во бизнисот може да се види и во
областа на културата, туризмот, образованието и други.

2.1.7 Недостатоци на глобализацијата

7
„Милениумските развојни цели“ (с.ф.) во Обединетите нации. Преземено на 18.05.2019 година од
Обединетите нации: un.org

21
 Истите предности на глобализацијата можат да претставуваат неповолна
положба кога ќе бидат пренесени во крајност, или кога се погрешно претставени
од земји или компании со поголема моќ од другите.Во моментов, општеството
напредува во креирањето на политики и договори кои ги намалуваат или
отстрануваат овие недостатоци.

2.1.8 Транскултура или губење на културата

Кога обичаите или традициите почнуваат да се мешаат, честопати се

случува едната култура да стане подоминантна од другата. Во некои случаи, ова
води кон исчезнување на помалку доминантната култура, дури и производство на
загуба на националниот идентитет. Кога се мешаат различни култури, секоја од
нив може да се изгуби и да се генерира нова. Исто така, кога многу култури
коегзистираат на некое место, може да се случи идентитетот на самото тоа место
или неговото потекло да е непознат.8

2.1.9 Исчезнување на јазиците

Обидувајќи се да имате што повеќе комуникација со секого, се обидува да

ги научи јазиците што ги совладуваат или ги познаваат повеќето луѓе.Ова доведе
до губење на многу сродни јазици на малцинствата, скоро секогаш од
домородните култури, во текот на неколку генерации.

8
„Речник на шпански јазик“ (2018) во Кралската шпанска академија. Преземено на 18.05.2019
година од Кралската шпанска академија: dle.rae.es

22
 2.1.10 Зголемување на нееднаквоста

Леснотијата на надворешната трговија што ја имаат некои компании ги

претвори во транснационална во која се концентрирани големи количини на
капитал, и тие претставуваат нелојална конкуренција за други помали компании,
вклучително и локални бизниси. Нееднаквост може да се забележи и во земјите,
бидејќи некои станаа економски сили, додека други, поради сопствените природни
или социјални карактеристики, не беа во можност да бидат дел од
глобализацијата. Ова создаде многу повеќе разлики помеѓу едното и другото. Во
овие случаи, исто така, се забележува нелојална конкуренција, што генерира
поголема нерамнотежа.

3. ГЛОБАЛИЗАЦИЈА ВО ТУРИЗМОТ

Постојаното проширување на разликите, како на национално така и етнички

и религиозно, се повеќе расте. Овој вид реалност на глобален план предизвикува
различни тензии. Резултатот е очигледен и забележителен во растечките
политички немири и терористички напади кои стануваат дел од реалноста.
Ваквите движења во политичката и економската состојба на меѓународната сцена
во никој случај не се погодни за туристички активности. Многу земји се соочуваат
со големи проблеми што се рефлектираат во економска и политичка нестабилност
што се заканува за ескалација. До неодамна, светот доживеа многу изразени
економски проблеми кои беа резултат на глобалната економска криза. За жал,
овие проблеми не се решени, но фокусот на вниманието на целиот свет е насочен
кон зголемениот број терористички напади кои станаа вообичаени. Околностите
се многу сложени и бараат сериозно разгледување. Ние сме типичен пример за
падот на туризмот во последниве две години кога имаше промена на политичката
власт, протести, па и промена на името. Сето ова од аспект на туризмот беше

23
доживеано како нестабилно и вознемирувачко случување кое на туристите од
странство и не им понуди некој посебен мир и стабилност. Економската криза
остави исклучително негативни последици за многу земји, а особено за
медитеранските земји. Разни политички превирања што резултираа во бројни
граѓански немири, исто така, влијаеја на туристичките движења во нив. Немирите
во Грција имаа негативно влијание врз грчкиот туризам на долг рок. Медиумите,
кои постојано известуваа од Атина и од другите градови, понекогаш директно и
понекогаш индиректно, ги предупредуваа туристите да избегнуваат да патуваат во
оваа земја. Ние сме во непосредна близина со Грција и имавме негативно
влијание од сето тоа. Исто така, последиците на долг рок ќе се рефлектираат во
загуба на инвестиции и инвеститори кои изгубиле доверба, главно заради
финансиска нестабилност.

Покрај споменатата финансиска нестабилност,се соочивме и со голем број

мигранти од Блискиот исток, каде покрај нашата овој проблем е опфатен и во
други земји во Европа бидејќи се проценува дека над 900.000 мигранти влегоа во
Европа од 2015 година па наваму. Проблемот со мигрантите нема да се реши во
блиска иднина и, според Европската комисија се очекува да пристигнат над три
милиони нови бегалци. Неможноста да се контролираат мигрантите, како и
недостатокот на кохерентна политика околу ова прашање, го прават населението
во Европа да се побуди од постојаниот страв од можни терористички напади. Ние
на Балканот имаме централно место во однос на сообраќајното поврзување и
многу ќе осетиме во поглед на промените на туризмот. Една од опциите е
домашниот туризам, односно користење на одмор за патување во сопствената
земја, но и за земјите што не се членки на ЕУ и овде повторно се појавува нашиот
личен проблем. Чувството на несигурност кое преовладува при патувањето се
обидуваше да ја надмине неодамнешната криза со формирање на управување со
кризи на туристичките дестинации. Нивната улога се рефлектира во зголемените
контроли, кои, од друга страна, се потенцијален проблем за туристите бидејќи тие
се соочуваат со проблеми да чекаат подолго кога се качуваат во авионите,
возовите или автобусите, како и во багажните проблеми и донесувањето на нови
правила што би биле строго спроведени. Повеќе од јасно е дека оваа состојба не

24
е погодна за развој на туризмот и многу е тешко да се процени како ќе се одвива
оваа криза во иднина. Општо е верувањето дека „туристите забораваат брзо“,
меѓутоа, пред постојаните напади и закани, ова е многу тешко. Од друга страна,
„останувањето дома“ не личи на добро решение, особено не во време на
проширување на меѓународните туристички случувања. Заразени со вирусот на
патувања, туристите би можеле да ја преземат улогата на миротворци, луѓе кои ќе
се обидат да научат повеќе за различни култури и со тоа да придонесат за
9
подобро разбирање и надминување на празнините што изгледаат длабоки.

3.1. Повеќекратните влијанија на глобализацијата

Глобализацијата во голема мера придонесе за проширување на туризмот и

неговиот развој низ годините. Познато е дека глобализацијата ги „брише“
границите меѓу земјите, поточно се поедноставува движењето на луѓето, а со тоа
и разни туристички дестинации автоматски стануваат достапни и достапни за сите
луѓе кои се во можност да патуваат.

Влијанието на глобализацијата врз туризмот може да се набљудува со пет

елементи: технологија, култура, политика, економија и екологија. Од технолошка
гледна точка, има големи промени во протокот и достапноста на информациите
кои придонесуваат кон драматични промени во целата економија и во развојот на
туризмот. Информациите стануваат јавно достапни преку Интернет кој всушност
игра голема улога во туризмот. Секоја дестинација која е заинтересирана да се
пробие на повисоки нивоа бара начини да се промовира со цел да биде видлива
за поголем број луѓе и да го привлече интересот на туристите и да стане нивна
нова туристичка дестинација. Сета оваа јавна достапност на информации им
овозможува на туристите да најдат сè што ги интересира за место кое е
потенцијално за нивен престој, од цените на сместувањето, можноста за онлајн

9
Koteski, Cane (2016) Туристичка картографија - учебник. Универзитет „Гоце Делчев“, Штип,
Македонија

25
резервации, интересни работи, политичка безбедност, културни достигнувања и
интересни работи, архитектура, богатство на флората и фауната итн.

Културните карактеристики се однесуваат на однесувањето на туристите

кога се надвор од нивните вообичаени места на живеење. Во современиот
туризам, се подразбира дека туристот пред да посети некоја земја ќе ги проучува
правилата и нормите на однесување до кои мора да се придржува за да избегне
каков било конфликт или едноставно непријатни ситуации на неговото патување.
Од економска гледна точка, се повеќе туристички компании одлучуваат да
соработуваат меѓу себе. Ваквите соработки доведуваат до исфрлување на
помалите и послаби субјекти од конкуренцијата, оставајќи простор за уште
поголемо проширување на веќе постоечките големи субјекти. Туристичките пазари
станаа отворени за сите заинтересирани страни преку процесот на глобализација,
било да е тоа само до степен да бидат отворени и достапни за туристите или
достапни за странските инвеститори. Фасцинантен е фактот дека пред процесот
на глобализација конкуренцијата за дестинации беа дестинации кои нудат еднакви
или слични можности и се наоѓаат на релативно кратки растојанија, но денес, по
глобалните промени, конкуренцијата е многу посложена. 10

На пример, натпреварот на Адранското крајбрежје се состоело од локации

лоцирани на крајбрежјето бидејќи не било вообичаено домашните туристи да одат
на одмор надвор од границите на земјата. Денес се почесто е да се оди на одмор
надвор од границите на државата. Од еколошки аспект, за жал, глобализацијата
овде ги има покажано своите негативни страни. Овие негативни аспекти беа
проектирани врз природните ресурси и животната средина во форма на
уништување на шумите, загадување на водата за пиење, ефекти на стаклена
градина, проширување на озонските дупки итн. Интересен е и фактот што се
зголемува бројот на туристи над 65 години, односно туристи од трето доба
(Министерство за туризам и спорт, 2016 година). Голем број на повозрасни
туристи патуваат од причини како и сите други туристи, да ја искусат

10
Robertson R. (1992). Globalization. Sage, Newbury Park, London, New Delhi, p. 24. 12. Seidel, F.P.
(2001). The Practice of Public Relations, Prentice Hall, New Jersey, p. 24.

26
дестинацијата, да пробаат традиционални специјалитети и специјалитети од
гастрономијата, но важно е да се напомене дека многумина патуваат и од
здравствени причини, како посета на бањи, извори на лекување. вода, лековита
кал итн. Глобализацијата е извор на постојани промени кои влијаат на сите
економски активности, вклучително и туризмот. Во оваа смисла, некои од
најважните фактори кои влијаат на развојот на туризмот денес се ограничувањата
на растот на пазарот, квалитетот, обновувањето и диференцијацијата на
дестинацијата, одговорниот или социјалниот маркетинг, промените во
политичките структури, промените во дистрибуцијата во туризмот. (Недељковиќ,
Јовановиќ и Ѓокиќ, 2013 г

4. ГЛОБАЛИЗАЦИЈАТА И ТУРИЗМОТ ВО РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА

МАКЕДОНИЈА

Глобализацијата која го промени современиот живот и водењето на бизнис

секако дека има големо влијание и врз туризмот како стопанска гранка, како во
светот така и кај нас. Дополнително, развојот на туризмот во Македонија е
проследен и со процеси на реформи и промени кои не се резултат на глобалните
трендови, но се под нивно влијание. Во секој случај глобализацијата
претпоставува вложување напор и ресурси за постигнување на подобра
конкурентна позиција на економските субјекти на глобалните пазари, вклучувајќи
го туризмот.

Во нашата држава туризмот е високо експлоатирана тема, во врска со која

за жал, голем број од заклучоците се со негативна конотација во смисла дека
недостасува инфраструктура (патна, пропратни содржини на главните патни
правци во државата за згрижување на транзитните туристи и друго), финансиски
средства, недостаток на квалификувана работна сила и сл. Овие негативности се

27
идентификувани како причини за недоволен прилив на туристи во државата
односно како причина за недоволен развој на туризмот.

Потоа, туризмот е во фокусот на интерес и на државата која го канализира

низ стратегија за туризам, Во интерес е и на локалните самоуправи кои најчесто
развојот на туризмот го вклучуваат во своите Стратегии за локален економски
развој, а подвидовите како рурален, еко-туризам, вински туризам итн. ги
вклучуваат во своите стратегии за рурален развој ако такви воопшто усвоиле.

Како резултат на ваквите движења во стратешките концепти и на

национално и на локално ниво во последно време многу често може да се чуе
изразот „брендирање“. При тоа се зборува за брендирање на дестинации,
производи (најчесто храна) и сл.  Негативниот аспект на овој тренд е што поимот
брендирање се употребува несоодветно односно во многу потесен контекст од
она што тој всушност претставува.

Токму овој факт ги доведува во врска туризмот и правата од интелектуална

сопственост. Тие, како средство за обезбедување на конкурентска предност во
секторот туризам кој всушност е сектор на услуги имаат големо значење, а би
можеле да имаат и многу широка примена. Глобализацијата која го промени
современиот живот и водењето на бизнис секако дека има големо влијание и врз
туризмот како стопанска гранка, како во светот така и кај нас. Дополнително,
развојот на туризмот во Македонија е проследен и со процеси на реформи и
промени кои не се резултат на глобалните трендови, но се под нивно влијание. Во
секој случај глобализацијата претпоставува вложување напор и ресурси за
постигнување на подобра конкурентна позиција на економските субјекти на
глобалните пазари, вклучувајќи го туризмот.

Во нашата држава туризмот е високо експлоатирана тема, во врска со која

за жал, голем број од заклучоците се со негативна конотација во смисла дека
недостасува инфраструктура (патна, пропратни содржини на главните патни
правци во државата за згрижување на транзитните туристи и друго), финансиски
средства, недостаток на квалификувана работна сила и сл. Овие негативности се

28
идентификувани како причини за недоволен прилив на туристи во државата
односно како причина за недоволен развој на туризмот. Потоа, туризмот е во
фокусот на интерес и на државата која го канализира низ стратегија за туризам,
Во интерес е и на локалните самоуправи кои најчесто развојот на туризмот го
вклучуваат во своите Стратегии за локален економски развој, а подвидовите како
рурален, еко-туризам, вински туризам итн. ги вклучуваат во своите стратегии за
рурален развој ако такви воопшто усвоиле.

Како резултат на ваквите движења во стратешките концепти и на

национално и на локално ниво во последно време многу често може да се чуе
изразот „брендирање“. При тоа се зборува за брендирање на дестинации,
производи (најчесто храна) и сл.  Негативниот аспект на овој тренд е што поимот
брендирање се употребува несоодветно односно во многу потесен контекст од
она што тој всушност претставува. Токму овој факт ги доведува во врска туризмот
и правата од интелектуална сопственост. Тие, како средство за обезбедување на
конкурентска предност во секторот туризам кој всушност е сектор на услуги имаат
големо значење, а би можеле да имаат и многу широка примена. 11

Брендирањето како процес е широк поим кој во крајна линија значи да се

развие идентитетот на одреден производ или услуга, а од сферата на нашиот
интерес и имиџот на одредена локација (дестинација) која претендира да биде
туристичка. Во основа брендирањето значи мобилизирање на правата од
интелектуална сопственост како што се трговските марки, географските ознаки и
ознаките на потекло на производите, идустрискиот дизајн, патентите, know-how,
авторските права итн. за постигнување на крајната цел – градење на имиџ. Во
суштина имиџот на одредена локација/дестинација значи да се истакнат
спецификите на истата во однос на остатокот на светот. Оттука, македонскиот
туризам и сите фактори во него треба да се обидат да работат во тој правец т.е.
да ги истакнеме карактеристиките на она што е наша специфика односно да
ги истакнеме спецификите на Македонија како дестинација во целина и секоја
поединечна локација во Македонија како посебна дестинација, без потреба да

11
Koteski, Cane (2018) Меѓународен туризам. Goce Delcev University, Stip, Macedonia.

29
бараме примери на друго место. Само за илустрација и тоа на ниво на
Македонија, постои тенденција успешниот пример на Струмичкиот карневал да се
преслика и во други градови во државата. Струмичкиот настан како таков може да
се мултиплицира, но не по секоја цена ќе се мултиплицира и неговата успешност.

Трендот во светот е токму таков – дури и веќе промовирани дестинации се

обидуваат да се прилагодат на промените и да во рамки на „претрупаната светска
економија„ се диференцираат и истакнат со цел да обезбедат подобра позиција
на пазарот и да останат интересни за туристите. Како резултат на ваквиот пристап
се развиваат нови бизнис модели и нови видови услуги така што природните
убавини сами по себе не претставуваат повеќе доволен предизвик за турист од
странство кој е навикнат на дефинирана туристичка услуга која подразбира
квалитетно сместување, сигурна храна, чиста околина и сл. Сето тоа, а заради
полесна комуникација со гостите се користат трговските марки за да се потенцира
одредена услуга или производ. Промоцијата е онаа која може да донесе гостин
еднаш. Искуството на гостинот на лице место ќе го врати повторно ако тоа
искуство е позитивно. А ако тоа се случи тогаш трговската марка добива на своето
значење. Од друга страна промотивниот материјал доколку е резултат на
креативна работа ( не е имитација или копија) ќе има заштита согласно авторското
право, а носителот и на марката и на авторското право ќе биде обезбеден од
нивна неовластена употреба. Ако колективна или сертификатна марка која се
користи согласно однапред строго утврдени критериуми е доделена на користење,
довербата на гостинот во производот или услугата ќе биде поголема, а имиџот на
дестинацијата подобрен. Што се однесува до географските ознаки и ознаките на
потекло, треба да се потенцира нивното особено значење за туризмот, посебно во
контекст на локалната храна, традиционалните рецепти, вино и слично и нивната
интензивна употреба како дел од туристичката понуда во Македонија.

5. ТУРИЗМОТ КАКО ФАКТОР ВО ГЛОБАЛИЗАЦИЈА

30
 Глобализацијата игра важна улога во растот и развојот на туризмот на
светскиот пазар. Тоа што процесот на глобализација го придонесе во политичка,
економска и културна смисла, директно се одрази на интензивниот пораст на
туристичките патувања. Зголемената мобилност на луѓето, развојот на
комуникациските технологии и појавата на интернетот придонесоа до зајакнување
на меѓународниот над домашниот туризам. Исто така, глобалните туристички
трендови укажуваат на доминантно влијание од процесот на глобализација и
неговата рефлексија врз туристичкиот бизнис. Сето ова јасно говори дека
туризмот во иднина ќе мора да се прилагодува на појавите надвор од своите
граници и со тоа несомнено ќе биде најзначајна и воедно најосетлива гранка на
актуелните и идни трендови кои влијаат врз побарувачката и понудата на
туристичките производи и услуги. Главната цел во овој труд се однесува на
испитување на влијанието на специфичните глобални трендови врз структурните
промени на пазарот во побарувачката за туризам што е предуслов за развој на
нови трендови во туризмот. Ова истражување се осврнува на глобалниот статус и
трендовите на туризмот, придонесот на туристичкиот сектор во вработувањето,
бруто домашниот производ и целокупниот економски напредок на глобално ниво.
Понатаму се опфатени ефектите во туризмот како резултат на развојот на
глобалните трендови. Сепак глобализацијата е своевиден феномен кој придонесе
за меѓусебна взаемна поврзаност помеѓу земјите во светот.

Кога станува збор за туризмот на глобално ниво, се поизвесно е да се

очекува зголемување на политичката неизвесност што ќе го намали обемот на
патувања, особено во земјите каде оваа криза ќе биде најочигледна. Потоа,
порастот на тероризмот исто така ќе го условува заострувањето на безбедносните
мерки, визните режими, контролите за влез во земји, кои ќе го обесхрабрат
патувањето. Исто така, Кина е подготвена да се отвори каде може да се развијат
многу непознати области како најпопуларни туристички дестинации во следните
10 до 15 години. Од друга страна се забележува зголемен пад на вербата во
политиката, која ќе има за цел да го намали обемот на странски инвестиции и
инвестиции во туристичката економија како резултат на нестабилни политички
цели и режими и распаѓање на споделените вредности: проширувањето на

31
културниот јаз ќе го направи патувањето непредвидливо за туристите. Кога
станува збор пак за предвидувањата на Светската туристичка организација, тие се
со многу позитивни ставови затоа што, според предвидувањата, светскиот
туристички сообраќај ќе биде комплетно развиен до 2030 година.Тогаш се очекува
бројката на туристи во светот да достигне 1,8 милијарди патници. Оваа
информација не само како прогноза туку тие ја охрабруваат и како реалност, но
пред се тие поставуваат обврска за решавање на тековните масовни проблеми на
туристите кои се одразуваат на социјалните, еколошките и други полиња. Затоа,
туризмот е несомнено еден од водечките глобални индустрии која има стабилен и
одржлив раст.Токму според тоа не е ни чудо што денес повеќе од сто земји се
натпреваруваат на глобално ниво на туристичкиот пазар со различни економски и
не економски цели и интереси.На крајот, туризмот е народна работа и му
недостасува историско разбирање.Поради овој факт, голем број прашања се
покренати од современото човештво и остануваат со цел да се откријат или
барем да се предвиди иднината на туризмот. Туризмот е само една нова
димензија на човештвото која ја заслужува секој човек во светот. Туризмот може
да достигне ниво на физичко и психичко задоволство за луѓето, а целта е
одредени дестинации да бидат достапни за секого.

Влијанијата на глобализацијата врз туризмот се истражени и проучувани од

различни литературни и електронски извори за критичко оценување на темата.
Откриено е дека глобализацијата, во процес на проширување на индустријата, не
е без нијанси и проблеми. Лошите страни на глобализацијата не се многу, но се
доволно сериозни за да се неутрализира долгиот список на неговите предности во
однос на развојот и растот на индустријата. Брзиот раст на туристичката
индустрија предизвикана од глобализацијата ја загрозува животната средина.
Исто така, претставува закана за односите на социјалното меѓународно ниво
(Клачник, 2003). Одржувањето на развојот треба да биде избран едногласно од
одделите и властите вклучени во развојот на туризмот. Ова ќе обезбеди
хармонија и безбедност на животната средина и ќе ги намали ризиците приложени
на глобализацијата во туризмот. Одржливиот развој на туризмот е за почит,
одговорност, рамнотежа и свесност (Травелмол, 2013). Одржливиот развој на тој

32
начин бара ограничувања во масовниот туризам. Масовниот туризам, ако е
одговорен и почитуван, не може да претставува некаков недостаток како таков.
Но, таквото единство е перфективно. Глобализацијата повикува на
стандардизација во туризмот. И ова резултира во исчезнување на регионалната и
локалната култура, начин на живот, квалитети и карактер на местото. Ова е
неповолно влијание што е толку распространето, но на некој начин, може да
доведе до брендирање на туристичката индустрија како добра. Без ова,
туристичката индустрија може да остане непризната (Периќ, 2005 година). За да ја
заклучиме оваа критична проценка, можеме да кажеме дека глобализацијата има
големо влијание врз толку широка индустрија, како што е туризмот. Влијанијата се
видливи во економскиот и деловниот сектор, но честопати овие настани се по
цена на природниот тек на животната средина и животот, во голема мера
влијаејќи на локалните култури и однесување. Сепак, во однос на вработувањето
и продуктивноста, ова треба да придонесе многу. Со соработка и интервенција од
владата во вистинско време и потреба, позитивните делови од влијанието на
глобализацијата можат да ги надминуваат негативните страни. Како што
напредуваше глобализацијата, условите за живот (особено кога се мерат со
пошироки показатели на благосостојба) значително се подобрија буквално во сите
земји. Сепак, најсилните придобивки ги имаат напредните земји и само некои од
земјите во развој.

ЗАКЛУЧОК

Како и во сите држави во светот така и во Република Северна Македонија

во последниве две децении во поглед на туризмот се случува процесот на
глобализација и токму преку истиот ние сме должни туризмот да го проучуваме од
сите негови промени, но и да најдеме начин да се соочиме со истите. Најголемите
промени кои ги носи и бележи процесот на глобализација се:

33
 • Туризмот и патувањето се повеќе се засноваат на интереси и лични
активности;
• Да се почитуваат вкусот и поларизацијата на трошоците на патувањето;
• Зајакнување на свеста за социолошката и еколошката одговорност на
туризмот;
• Зголемување на конкуренцијата и, во исто време, соработка
(партнерства) помеѓу дестинација за привлекување странски туристи;
• Зголемување на бројот на постари туристи;
• Тенденција на зголемена побарувачка за културни, рурални, активни и
термален туризам;
• Наместо масовен и одмор, туристите сè повеќе бараат автентичност,
активност, искуство, возбуда, амбиент;

• Се става акцент на навремената комуникација со туристите;

• Недостасуваат човечки ресурси во туристичкиот сектор;

• Зајакнување на туристичкиот сообраќај;

• Одржување и популаризирање на постоечките хотелски објекти.

Демографските податоци во нашата држава , од друга страна, укажуваат

на фактот дека населението на глобално ниво опаѓа и дека во следните 10-15
години најголемата генерација која го поткрепува туризмот би била возрасната
генерација. Токму оваа генерација има големо влијание врз моменталните
барања кога станува збор за мотиви за туристички патувања, па затоа не е ни
чудо што медицинскиот туризам и спа-активности се меѓу најголемите трендови
во современиот туризам. Ова во иднина би претставувало најголем проблем за
Република Северна Македонија во поглед на туризмот и неговото предвидено
стагнирање. Токму затоа мора итно да се преземат политики за одржливост на
туризмот како и негово популаризирање пред странските туристи.

34
 Се почеста популарност е и генерацијата која привлекува големо внимание
од демографи и креатори на политики за туризам и т.н. три четвртини од
членовите на оваа генерација користат апликации за мобилни телефони, како и
таблети кога ги планираат своите патувања. Ова не мотивира за нова насока во
туризмот, а тоа е онлајн достапност и промоција на нашиот туризам ширум светот.
Исто така, она што ја карактеризира оваа генерација е нивното потпирање на
портали и форуми што ги следат и на социјалните мрежи и на специјализираните
страници за искуствата на другите за време на туристичкото патување, што секако
влијае на нивните одлуки за избор на дестинација или услуга. Кога станува збор
за службени патувања, под влијание на споменатата моментална младешка
генерација, нивниот концепт започнува да се прилагодува на нивното влијание.
Поради употребата на технологија се почесто се бараат нови видови сместување,
како и различни режими на диети, но и желбата да се исполнат нови идеи во
креирањето на современиот туризам. Дестинациите и нивната популација,
деловните патувања заземаат сосема поинаков контекст затоа што инсистираат
на спојување на работа и задоволство, а со тоа се прогласени и нови форми на
туристичко патување, популарно наречени патувања за забава. Покрај тоа, сите
други започнаа да ги прилагодуваат своите придонеси кон барањата на оваа
генерација, инсистирајќи на достапност на интернет, простории за релаксација,
флексибилност на служење храна по избор. Токму ова истражување кое го
спроведовме во месец декември 2019 докажува дека за повеќето испитаници
различната храна е најинтересниот дел од патувањето. Огромен белег врз
глобализацијата и туризмот воопшто на овие наши простори има и геополитичка
нестабилност. Реалноста на современиот туризам е потешка од очекуваната.

Генерално ние имаме сериозен проблем со туризмот од аспект на

примањето на глобализацијата. Многу туристички оператори не ја сфаќаат
поентата и барањата на глобализацијата, ниту пак сериозно ја сфаќаат нејзината
понуда. Ваквите моменти не прават да губиме многу во туризмот. Еден од
клучните фактори кои имаат големо влијание кај нас на туризмот е и сообраќајот.
Според професорот Цане Котески секоја држава треба да поседува своја
туристичка картографија и тој неслучајно изјавува „Просторот е лабораторија без

35
која не се може. Сè што постои во него од археолошки локалитет, музеј, сообраќај,
треба да се забележи при изработката на една карта. Тоа е макотрпна, тешка и
скапа работа. Пред сè, теренска. Но, културата на една држава се гледа преку
картографијата. Таа е алка за развој на сите гранки, меѓу кои и науката”.
Изминативе неколку години интензивно се работеше на сообраќајното уредување
кое ќе не поврзува со останатите земји, но и во самата внатрешност, но сепак тоа
е тема во која треба долгорочно да се вложува. Друга актуелност што има големо
влијание врз идните трендови на патување се самите туристи, кои со текот на
годините еволуирале и бараат совршеност не само во услугите туку и во
реткостите за кои се подготвени да платат. Тие очекуваат искуство, побрза услуга,
неколку избори, социјална одговорност и прекумерно задоволство.

Поаѓајќи од анализата на промените што општеството ги претрпе во

последните неколку децении, денес може да се каже дека живееме во
специфична епоха на неонанадизам, каде што потенцијално секое човечко
суштество е космополит. Да не заборавиме да ги споменеме и климатските
промени кои имаат големо влијание и кај нас. Зимите стануваат прилично топли, а
летото прекратко. Климатските промени и процесот на глобалното затоплување
се актуелна тема од средината на 20 век како последица на зголемениот
интензитет и обемот на човековите активности. Најголемо влијание се
рефлектира во затоплувањето кое создава контраефект во атмосферата.
Климатските промени се видливи во сите сегменти: зголемување на
температурите и нивните екстремни вредности со очекуван пораст од 1,8 на 4,0 °
C до крајот на векот (Maksin, и др., 2011, стр. 76). Рамковната конвенција на
Обединетите нации за климатски промени (UNFCCC) има поставено цел за
ограничување на глобалниот пораст на температурата, што се чини скоро
невозможно. Поточно, планот е да се намали емисијата на стакленички гасови за
50% оваа деценија. Акцентот е ставен на земјите во развој, додека планот за
Европската унија сеуште не е базиран врз конкретни планови. Влијанието на
климатските промени врз туристичките дестинации најчесто се изразува преку
четири основни категории:

36
 1. Директни влијанија на климата;

2. Индиректни влијанија на климата;

3. Влијание на политиките за ублажување на климатските промени врз

подвижноста на туристите;

4. Влијание на климатските предизвикани социоекономски промени врз

побарувачката за туризам.

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА:

• Списание на трудови на ДНУ – Прилеп, 2020,

• Mitreva, Elizabeta (2021) Менаџмент на квалитетот во туристичката
индустрија. Универзитет „Гоце Делчев", Факултет за туризам и бизнис
логистика, Штип. ISBN 978-608-244-790-2
• Koteski, Cane (2016) Туристичка картографија - учебник. Универзитет
„Гоце Делчев“, Штип, Македонија
• Koteski, Cane and Jakovlev, Zlatko and Angelkova, Tanja and Mitreva,
Elizabeta and Kitanov, Vladimir (2014) Преглед на патничкиот и товарниот
сообраќај во Република Македонија во периодот од 1982-2010 г.
• Koteski, Cane and Dimitrov, Nikola (2019) Национална туристичка
географија. Универзитет „Гоце Делчев“ - Штип, Stip- Republika Severna
Makedonija.
• Koteski, Cane (2018) Меѓународен туризам. Goce Delcev University, Stip,
Macedonia.
• „Речник на шпански јазик“ (2018) во Кралската шпанска академија.
Преземено на 18.05.2019 година од Кралската шпанска академија:
dle.rae.es

37
• „Глобализација. Што е тоа, предности и карактеристики “(мај 2018
година) во Кајманс СЕО. Преземено на 18.05.2019 година од Кајманс
СЕО: caymansseo.com
• „Предности и недостатоци на глобализацијата“ (февруари 2019 година)
во Ла Вердад. Преземено на 18.05.2019 година од Ла Вердад:
miperiodicodigital.com
• „Милениумските развојни цели“ (с.ф.) во Обединетите нации. Преземено
на 18.05.2019 година од Обединетите нации: un.org
• „Глобализација“ (с.ф.) во Советот на Европа. Преземено на 18.05.2019
година од Советот на Европа: коефициент.инт
• Фанјул, Е. „Што е глобализација“ (с.ф.) во Иберглобал. Преземено на
18.05.2019 година од Иберглобал: iberglobal.com
• McGrew, A. (1992). Conceptualizing Global Politics, [w:] Global Politics, pod
red. A. McGrew, Polity Press. Cambridge, p. 28.
• Robertson R. (1992). Globalization. Sage, Newbury Park, London, New Delhi,
p. 24. 12. Seidel, F.P. (2001). The Practice of Public Relations, Prentice Hall,
New Jersey, p. 24.
• Zorska, A. (1998). Ku globalizacji. Przemiany w
korporacjachtransnarodowychi w gospodarceswiatowej (Towards
globalization. Transformation in Transnational Corporations and In The Global
Economy), Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa, p. 15

38