1.

Вовед

Европската унија претставува структура која не спаѓа во ниту една друга

традиционална правна категорија. Од историска перспектива нејзиниот
политички систем е единствен, истиот постојано се развива во период повеќе
од 50 години. Земјите членки ја пренесуваат моќта на одлучување на
заеднички креирани институции, донесените одлуки за чувствителни теми се
резултат на заеднички интерес што ја зголемува демократијата на европско
ниво. Регулативата и политиките се донесуваат од страна на
"институционалниот триаголник" составен од: Европскиот парламент (ги
претставува граѓаните), Советот (ги претставува националните влади)  и
Европската Комисија (тело кое е независно од владите на ЕУ и ги поддржува
колективните европски интереси). 

Европска централна банка  (European Central Bank) е одговорна за управување

со еврото и монетарната политика на ЕУ. Задачите на Европската централна
Банка се определени во Договорот со кој е основана Европската Заедница.
Примарна цел на Банката е одржување на ценовната стабилност и поддршка
на главните економски политики во Заедницата.
Целите на Унијата, според член 2 од Договорот за Европската унија се
остварување на висока стапка на вработување и оддржлив раст.

Основни задачи на Банката се:

·   Дефинирање и имплементирање на монетарната политика во евро зоната;

·   Оддржување и управување со девизните резерви на земјите од еврозоната

(portfolio management) и
 Промоција на функционирањето на платежните системи. 1

2. Европската Централна Банка

1
Како работи Европската унија - Прирачник за институциите на Европската унија
наменет за граѓаните;
Европската централна банка (ЕЦБ) е орган на ЕУ и заедно со народнитe банки
на 17 членки на ЕУ го создава заедничкиот Европски систем на централни
банки (ЕСЦБ).

Примарната цел на ЕСЦБ е гарантирање на стабилноста на цените во

еврозоната. Главните задачи се воспоставување и спроведување на
монетарната политика во земјите на Европската монетарна унија (ЕМУ),
менаџирање со официјалните девизни резерви, промовирање на непречено
плаќање и извршување на девизни трансакции. Освен тоа, ЕЦБ има
ексклузивно право да го одобри издавањето на евробанкнотите во еврозоната
(ЕМУ) .

Според Договорот од Мастрихт, ЕЦБ е независна од какво било политичко

влијание. Таа има сопствен буџет во висина од пет милијарди евра, кои се
исплатени од страна на народните банки на 17 земји- членки на ЕМУ. Притоа,
Сојузна Република Германија го има најголемиот удел.

Иако ЕЦБ и ЕСЦБ беа основани со Договорот на ЕУ од 1993 година,

институциите почнаа да работат дури во 1998 (ЕЦБ) и 1999 година (ЕСЦБ) со
воведувањето на еврото за безготовински плаќања. Тие го заменија
Европскиот монетарен институт, кој беше воведен во 1994 година врз основа
на европската економска и монетарна унија. Седиштето на ЕЦБ е во
Франкфурт на Мајна.

Највисокото тело за донесување одлуки е Советот на ЕЦБ, во кој припаѓаат

сите членови на бордовите на директори и претседателите на националните
централни банки на земјите-членки. Одлуките се донесуваат со просто
мнозинство, а притоа секој член има еден глас.2

Одлуките на Советот се спроведуваат од страна на Извршниот одбор на ЕЦБ,

кој е составен од претседател, заменик-претседател и четири други членови.
2
Европа во 12 лекции од Паскал Фонтејн.
Нив ги именуваат шефовите на држави или влади во еврозоната за мандат во
траење од осум години, а повторен избор не е дозволен. На 1 ноември 2011
година претседателот на Народната банка на Италија, Марио Драги го замени
Жан-Клод Трише на местото претседател на ЕЦБ.

Европската централна банка (ЕЦБ), сместена во Франкфурт на Мајна, е во

срцето на економската и монетарната унија. Нејзината задача е да ја одржува
стабилноста на европската валута, еврото, и да го контролира количеството на
валутата што е во оптек (член 128, ТФЕУ).

Со цел да ја извршува оваа задача, независноста на ЕЦБ е загарантирана со

низа законски одредби. Кога ги практикува своите овластувања или ги
спроведува своите задачи и обврски, ниту ЕЦВ ниту која било национал- на
централна банка не може да примаат инструкции од институциите на Унијата,
владите на земјите-членки или од кое било друго тело. Институци- ите на ЕУ и
владите на земјите-членки нема да се обидуваат да повлијаат врз ЕЦБ (член
130, ТФЕУ). ЕЦБ има Управувачки совет и Извршен одбор. Управувачкиот
совет е со- ставен од гувернерите на централните банки од 16 земји-членки од
еврозо- ната и од членовите на Извршниот одбор на ЕЦБ. Извршниот одбор,
кој е составен од претседател, потпретседател и од други четири члена,
практично е одговорен за раководењето на ЕЦБ. Неговиот претседател и
членовите се именувани од редот на личностите со признаена позиција и
искуство во монетарната и банкарската проблематика со заедничка согласност
на вла- дите од земјите-членки, по препорака од Советот откако тој го
3
консулти- рал Европскиот парламент.

Нивниот мандат е осум години, кој, во полза на обезбедување независност на

членовите на Извршниот одбор, не подлежи на реизбор (член 283, ТФЕУ).

3
European Central Bank, The Monetary Policy of the ECB, 2011, p.101.
Европскиот систем на централни банки (ЕСЦБ) е составен од ЕЦБ и од
централните банки на земјите-членки (член 129, ТФЕУ). Тој има задача да ја
дефинира и да ја спроведува монетарната политика на Унијата и има
ексклузивно право да го одобрува издавањето банкноти и монети во рамките
на Унијата. Тој исто така ги контролира официјалните валутни резерви на
земјите-членки и обезбедува непречено функционирање на платните систе- ми
(член 127(2), ТФЕУ).

Каква севкупна слика дава правниот поредок на ЕУ? Правниот поредок на ЕУ

претставува вистински темел на Унијата, давајќи ѝ заеднички правен систем во
согласност со кој таа ќе функционира. Основните цели на Унијата може да се
постигнат само со создавање ново законодавство и со негово поддржување.
Правниот поредок на ЕУ веќе постиг- нал многу во овој однос. Благодарение не
само на овој нов правен поре- док, главно отворените граници, значителната
трговија со стоки и со услуги, миграцијата на работниците и големиот број
транснационални врски меѓу компаниите веќе создадоа од заедничкиот пазар
дел од секојдневниот живот на 500 милиони луѓе. Друга историски значајна
карактеристика на правниот поредок на Унијата е неговата миротворна улога.
Со својата цел одржување на мирот и стабилноста, таа ја заменува силата како
сред- ство за решавање на конфликтите со владеењето на правото, кое ги
поврзу- ва поединците и земјите-членки во една единствена заедница. Како
резул- тат на тоа, правниот поредок на Унијата претставува значаен
инструмент за зачувување и за создавање мир.

Правната заедница на ЕУ и нејзиниот основен правен поредок може да оп-

станат само доколку усогласеноста со тој правен систем и неговата зашти- та
се гарантираат со двата камен-темелници: директната применливост на
правото на Унијата и првенството на правото на Унијата пред национално- то
законодавство. Овие два принципа, чие постоење и одржување Судот на
правдата решително ги поддржува, гарантираат еднообразна и приоритет- на
4
примена на правото на Унијата во сите земји-членки.

4
„Powers and responsibilities of the European Central Bank“. European Central Bank.
И покрај сите свои несовршености, правниот поредок на ЕУ дава непроцен- лив
придонес во решавањето на политичките, економските и на општестве- ните
проблеми на земјите-членки на Унијата.

2.1. Инструменти на монетарната унија на Европската Централна

Банка

Со одлуката за преминување во третата фаза на → Економската и монетарна

унија (ЕМУ, во јуни 1998 година официјално е основана Европската централна
банка (ЕЦБ), која во јануари 1999 година ги презеде сите надлежности
утврдени во Договорот за ЕЗ. Со тоа, земјите на еврозоната, кои од почетокот
на 2009 година се вкупно 16, предадоа суштински дел од својот државен
суверенитет во областа на монетарната политика на Европскиот систем на
централни банки (ЕСЦБ) и на ЕЦБ, која со тоа презема централна улога во
монетарната политика. Повлекувањето на пренесените надлежности во
суштинските области речиси не е можно или е можно само во досега
непроектирани кризни сценарија.

2.2.Задачи и структура

ЕЦБ, заедно со националните централни банки на 27 земји-членки на ЕУ, го

сочинува Европскиот систем на централни банки. ЕСЦБ е одговорен за
заедничката монетарна политика на земјите-членки што го вовеле еврото, за
девизното работење, за чувањето и управувањето со монетарните резерви и
за поддршка на непреченото функционирање на платните системи. ЕСЦБ
придонесува во спроведувањето на мерките за надгледување на кредитните
институти и за стабилност на финансискиот систем и го има исклучителното
право да одобрува издавање на банкноти на еврото. Освен тоа ЕЦБ има право
да биде консултирана во однос на сите предлози на правни акти на ЕЗ и за
сите предлог-закони на националните органи во нејзината област на
надлежност, да ги собира сите статистики потребни во работата, да биде
претставена во областа на меѓународната соработка и да учествува во
меѓународни монетарни организации. ЕЦБ не е единствената одлучувачка
институција во сите области на ЕМУ. За девизната политика и во областа на
надворешнотрговските односи, ЕЦБ е одговорна заедно со Советот Екофин.
Покрај тоа, Советот Екофин останува централен одлучувачки орган во областа
на Пактот за стабилност и раст за избегнување прекумерни јавни дефицити.
ЕЦБ е обврзана да изготвува сеопфатни извештаи.

Покрај седмичното објавување на консолидираниот биланс на системот на

еврото и годишниот извештај, ЕЦБ издава и месечен извештај. Воспоставен е
редовен дијалог за монетарни прашања меѓу членовите на Извршниот одбор и
надлежната комисија на → Европскиот парламент; освен тоа, Европскиот
парламент може да одржи пленарна расправа за годишниот извештај.
Централна улога во комуникациската политика на ЕЦБ игра и месечната
конференција за печатот на претседателот на ЕЦБ по седницата на Управниот
совет на ЕЦБ. 5

Независноста на ЕЦБ особено е поткрепена со одредбите во Договорот за ЕЗ и

Статутот на ЕЦБ. Така, ниту ЕЦБ, ниту членовите на органите за одлучување
на ЕЦБ не смеат да добиваат насоки. ЕЦБ има право на тужба пред →
Европскиот суд на правдата, сопствен буџет, а → Европскиот суд на ревизори
ја проверува нејзината работа само во однос на ефикасната употреба на
средствата.

5
„Powers and responsibilities of the European Central Bank“. European Central Bank.
Постапка на одлучување: мноштво постапки ЕСЦБ е воден од органите за
одлучување на ЕЦБ: - Извршниот одбор на ЕЦБ го сочинуваат претседателот,
потпретседателот и четири други членови. Извршниот одбор е одговорен за
спроведувањето на монетарната политика согласно со упатствата и одлуките
на Управниот совет на ЕЦБ и со тоа поврзаните насоки од националните
централни банки, водењето на тековните работи, како и за други задачи
пренесени од страна на Управниот совет на ЕЦБ.

Членовите на Извршниот одбор се именуваат едногласно од страна на

шефовите на држави и влади на ЕУ за период од осум години, по извршената
консултација на Управниот совет на ЕЦБ и ЕП. - Управниот совет на ЕЦБ го
сочинуваат Извршниот одбор на ЕЦБ, гувернерите на националните централни
банки на оние земји-членки што го вовеле еврото, како и, без право на глас,
претседателот на Советот Екофин (односно претседавачот на Еврогрупата) и
еден член на Комисијата. Управниот совет на ЕЦБ е највисок орган за
одлучување на ЕСЦБ. Тој ги донесува суштинските насоки, одлуки и прописи
(просечно околу 20 годишно), дава свои ставови на земјите-членки и
институциите на ЕУ (меѓу 30 и 40 годишно) и со тоа ги презема неопходните
мерки за исполнување на задачите пренесени на ЕСЦБ со Договорот за ЕЗ.
Вообичаено се одржуваат по две седници месечно.

На една од седниците Управниот совет на ЕЦБ дискутира за економскиот и

монетарниот развој на настаните и донесува одлуки за монетарната политика
во однос на тој развој; 6

на другата седница во преден план се други задачи и надлежности.

- Во Генералниот совет на ЕЦБ, за разлика од Управниот совет, членуваат сите

гувернери на националните централни банки. Генералниот совет, пред сè, е
задолжен со задачите што произлегуваат од фактот дека сите земји-членки на
ЕУ не го имаат воведено еврото.

6
Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Fifth Edition, Oxford University Press, 2003, p.
319-320.
Извршниот одбор секогаш, а Управниот совет главно може да одлучува со
просто мнозинство (при еднаков број гласови, одлучува гласот на
претседателот). Кога е засегнат статусот на националните централни банки
како сосопственици на капиталот на ЕЦБ, Управниот совет на ЕЦБ одлучува со
квалификувано мнозинство, при што гласовите се вреднуваат според
запишаниот капитал во ЕЦБ. Во одредени случаи е потребно и едногласно
одлучување.

Пред проширувањето на Еврозоната, земјите-членки, по предлог на ЕЦБ, во

2004 година ги изменија начините за гласање во Управниот совет на ЕЦБ.
Штом кон Еврозоната ќе пристапат повеќе од 15 земји-членки, гувернерите на
националните централни банки треба привремено да се откажат од своето
право на глас во Управниот совет на ЕЦБ според сложен систем на ротација;
независно од бројот на земји-членки, право на глас треба секогаш да имаат
само 15 гувернери. Ротацијата е уредена во повеќе слоеви и е зависна од
економската сила на соодветната земја (земајќи ги предвид бруто домашниот
производ и големината на финансискиот сектор). Сепак, според одлуката на
Управниот совет на ЕЦБ, овој систем на ротација ќе почне да се применува
откако Еврозоната ќе добие 19 членки. Институционалните одредби за ЕСЦБ
се само малку изменети со Договорот од Лисабон. Со → Договорот од Лисабон,
Европската централна банка добива статус на орган на Европската унија.
Освен тоа, членовите на Извршниот одбор на ЕЦБ ќе се именуваат со
квалификувано мнозинство во Европскиот совет.

2.2.Монетарна унија

Со Економската и монетарна унија (ЕМУ), воспоставена на 1 јануари 1999

година, ЕУ го достигна врвот на својата историја на интеграција. Од тој момент,
валутите на земјите што учествуваат се неотповикливо фиксирани и од 2002
година се заменети со заедничка валута, еврото. Целта е отстранување на
флуктуациите на девизниот Економска и монетарна унија 368 курс, кои го
попречуваат заедничкиот пазар, монетарната стабилност, јакнењето на Европа
на светскиот пазар и враќањето на монетарно- политичката способност за
дејствување. Покрај тоа, актерите се надеваат на потесна соработка на ЕУ и на
зголемена динамика на интеграцијата.

Развој и предисторија Под влијание на жестоките флуктуации на девизните

курсеви и ограниченото дејство на националните економски политики,
Заедницата во повеќе наврати се обидуваше да ја продлабочи монетарна
соработка. Одредбите од Договорот од Мастрихт за ЕМУ, ратификуван во 1993
година, во голема мера се темелат на предлозите од Делоровиот извештај
(1989 год.), кој предвидуваше премин кон ЕМУ во три фази. Генерално,
Договорот од Мастрихт го стави во преден план економското продлабочување
на политичката интеграција.

Мастрихт, пред почетокот на ЕМУ, предизвика криза на прифаќањето во која

беше покренато прашањето дали постигнатите договори за валута без држава
навистина можат да гарантираат трајната стабилност на еврото. Предуслов за
учество во ЕМУ е истовременото исполнување на т.н. критериуми на
7
конвергентност пред пристапувањето (член 121 од ДЕЗ).

Според нив, секоја држава мора

(а) да докаже одржлива ценовна стабилност,

(б) да нема прекумерен буџетски дефицит,

(в) две години да не предизвикала притисок на девизниот курс во Европскиот

монетарен систем (ЕМС) и

(г) долгорочната каматна стапка смее да биде најмногу 2% поголема отколку во

земјите со најголема ценовна стабилност. Заложбите да се квалификуваат за
учество во третата фаза од ЕМУ, во втората половина на 90 години во земјите
на ЕУ доведоа до забележителни успеси во санирањето на буџетите и во
борбата против инфлацијата. Заедничката валута беше воведена во 1999 год.
во единаесет земји. Критериумите за конвергентност се проверуваат најмалку

7
Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Fifth Edition, Oxford University Press, 2003, p. 319-
320.
еднаш на две години. Земјите што ги исполнуваат – со исклучок на Данска и
Велика Британија – мораат да пристапат во Еврозоната. Населението на
Шведска во 2003 година на референдум го одби воведувањето на еврото.
Преку повеќе проширувања, заедничкиот монетарна област беше зголемена со
Грција (2001 год.), Словенија (2007 год.), Малта, Кипар (2008 год.) и Словачка
(2009 год.).

Функции и текови За да ги постигне целите од Договорот, ЕМУ во суштина се

потпира на две компоненти: Монетарната политика е во исклучива надлежност
на → Европската централна банка (ЕЦБ), односно на Европскиот систем на
централни банки. Најважна цел на ЕЦБ е стабилност на цените, а монетарната
политика ја води независно од политичките упатства. Во согласност со целите
на ЕЦБ, нејзината првенствена задача – обезбедување на стабилност на
монетарната вредност – е извршена кога среднорочната стапка на инфлација е
помала од 2%. Втората компонента потребна за стабилна валута е економска и
8
буџетска политика што не е во спротивност со монетарната политика.

Критичките процени на сметка на ЕМУ посочуваат дека во оваа област постои

потреба од тесна усогласеност, но дека економската политика останува во
национална надлежност. Во рамките на координацијата на економската
политика е предвидено тесно поврзување, за да се хармонизираат економските
достигнувања на земјите-членки во толкава мера што ќе можат да се постигнат
слични резултати во однос на стопанскиот раст, инфлацијата и
невработеноста. Покрај тоа, Европската комисија редовно го известува
Советот на ЕУ за економскиот раст на земјите-членки на ЕУ и предлага
основни мерки на → економската политика, за кои Советот решава со
квалификувано мнозинство, по разгледувањето на Европскиот совет. Во
согласност со мултилатералната постапка за контрола, спроведена пред
повеќе години, Комисијата контролира дали буџетите на земјите-членки ги
следат целите на Заедницата. Потоа, Советот може да изрече санкции, но и да
одреди помош. Освен тоа, Европскиот совет ги засили своите заложби за

8
Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Fifth Edition, Oxford University Press, 2003, p.
319-320.
зацврстување и подобрување на економско–политичката координација. Додека
во оваа постапка се вклучени сите земји-членки на ЕУ, за земјите на
Еврозоната, покрај тоа, важат и правилата на Пактот за стабилност и пораст
насочени особено кон буџетска дисциплина. Овој инструмент е договорен во
1997 година со цел да се отстранат сомневањата во поглед на одржлива
ориентираност кон стабилност. Тој предвидува повисоки казни за земјите со
превисока стапка на задолженост. Севкупно, Екофин Советот е клучен орган за
координација на економската политика. За усвојување на заклучоците што се
однесуваат посебно на ЕМУ гласаат само земјите-учеснички. Тие
дополнително се состануваат во неформална Евро-група. Таа се етаблира како
форум на министрите за финансии за разгледување и координација за
економски мерки.

Биланс и перспективи ЕМУ беше еден од најполаризирачките проекти на

европската интеграција. Како позитивно треба да се забележи дека монетарно-
политичките заложби, уште пред создавањето на ЕМУ, доведоа до значителна
култура на стабилност во Европа. 9

По непречениот почеток, заедничката валута, наспроти почетните сомневања

за квалификуваноста на одделни земји-членки, досега се покажа како
стабилна. Таа стана втора најважна валутна резерва во светски рамки.
Институциите добро се снаоѓаат во своите улоги, а стратегијата на
монетарната политика на Централната банка е потврдена. Севкупно,
функционираше и координацијата во економската политика. Поволната
конјунктура во првите години беше од полза на ЕМУ. На тој начин, зададените
буџетски цели можеа да се постигнат без поголеми напори. Подоцна се покажа
дека ЕМУ го започнала своето постоење со хипотека, поради нецелосно
санираните буџети. Одделни земји-членки одредено време не можеа да ги

9
Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Fifth Edition, Oxford University Press, 2003, p.
319-320.
постигнат критериумите договорени со Пактот за стабилност. Претходно
формулираните очекувања дека санкциите предвидени за таквиот случај ќе
бидат тешко спроведливи, се потврдија. До несогласувања дојде кога
Комисијата во 2004 година се пожали против Екофин Советот, откако тој
одлучи да ја одложи постапката за дефицит против Германија и Франција и
покрај повеќекратното неисполнување на критериумите. Во март 2005 година,
министрите за економија и финансии се договорија за реформа на Пактот. Во
2008 година, само Италија и Грција не го исполнуваа критериумот за дефицит.
Со воведувањето на еврото, Европа во никој случај не ја постигна целта.
Навистина, широко распространетата недоверба се повлече, но за трајна
стабилност на заедничката валута се потребни постојани заложби. На среден
рок, високиот степен на испреплетеност на европските економии ќе мора да
најде свој пандан во зголемувањето на политичкото дејствување.

2.3.Како ЕЦБ ја управува стабилноста на цените?

ЕЦБ ги утврдува каматните стапки за позајмување пари на комерцијалните

банки, што пак влијае врз цената и износот на парите во економијата – а
оттаму и врз стапката на инфлација. На пример, кога има големо количество
пари, стапката на инфлација на потрошувачките цени може да порасне, со што
стоките и услугите стануваат поскапи. За да одговори на таа ситуација, ЕЦБ
може да ја зголеми цената на трошокот за позајмување пари по пат на
зголемување на каматната стапка на нејзините заеми на комерцијалните банки
– што го намалува обемот на пари и води кон надолен притисок врз цените.
Исто така, кога има потреба од поттикнување на економските активности, ЕЦБ
може да ја намали каматната стапка што ја наплаќа за да ги поттикне
позајмувањето пари и инвестирањето.

ЕЦБ ги контролира и ги управува официјалните валутни резерви на членките

на еврозоната со цел да ги спроведува своите кредитни активности. Другите
нејзини задачи вклучуваат вршење операции за размена на странски валути,
промоција на ефикасни платни системи како поддршка на единствениот пазар,
одобрување на издавањето евробанкноти од страна на членовите на
еврозоната и собирање релевантни статистички податоци од националните
централни банки. Претседателот на ЕЦБ ја претставува Банката на сите
состаноци на ЕУ на високо ниво, како и на меѓународните состаноци.

Европската централна банка е институција на Економската и монетарна унија

(ЕМУ) на која ѝ припаѓаат сите земји- членки на ЕУ. Приклучувањето кон
еврозоната и прифаќањето на единствената валута – еврото – е финал- ната
фаза на ЕМУ. Сите земји-членки на ЕУ не ѝ припаѓаат на еврозоната: некои од
нив сè уште ги подготвуваат своите економии за да можат да ѝ се приклучат, а
други земји одлучиле да не ѝ се приклучат. ЕЦБ е во срцето на Европскиот
систем на централни банки што ги обединува ЕЦБ и националните централни
банки на сите земји-членки на ЕУ. 10

Организацијата на ЕЦБ е одраз на ваквата ситуација што се гледа во

постоењето на три главни групи: X Генерален совет на Европскиот систем на
централни банки што ги опфаќа гувернерите на 27-те национални централни
банки, заедно со Претседателот и Потпретсе- дателот на ЕЦБ: X Извршниот
одбор на ЕЦБ, кој се состои од Претседателот, Потретседателот и четири
други члена – сите назначени од страна на Европскиот совет, кои дејствуваат
со квалификувано мнозинство и се со мандат од осум години. Извршниот
одбор е одговорен за спроведување на монетарната политика, секојдневните
банкарски операции, подготовката на состаноците на Управувачкиот совет,
како и за практикување одредени надлежности што му ги доделува
Управувачкиот совет. X Управувачкиот совет на ЕЦБ се состои од шест члена
на Извршниот одбор на ЕЦБ и гувернерите на националните централни банки
на 17-те земји-членки на еврозоната: заедно тие го формираат Евросистемот.
Управувачкиот совет е главното тело на ЕЦБ за донесување одлуки, а одржува
состаноци два пати месечно. По правило, на неговиот прв состанок секој
месец, Управувачкиот совет ја оценува економската и монетарната состојба и
ги донесува своите месечни одлуки во областа на монетар- ната политика. На

10
Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Fifth Edition, Oxford University Press, 2003, p.
319-320.
неговиот втор состанок, Советот пред сè дискутира за прашања што се
однесуваат на други задачи и одговорности на ЕЦБ.

Економско управување: кој што прави? Економската и монетарна унија (ЕМУ) е

клучниот елемент на европската интеграција и сите земји-членки на ЕУ се дел
од неа. Фискалната политика (даноците и трошењето) се во рацете на
одделните национални влади, како и политиките за труд и социјална заштита.
Меѓутоа, успешното функционирање на ЕМУ пред сè зависи од координацијата
на стабилните јавни финансии и на структурните политики. Надлежностите се
поделени меѓу земјите-членки и институциите на ЕУ на следниов начин: X
Европскиот совет ги утврдува општите политички насоки. X Советот го
координира процесот на создавање на економската политика на ЕУ и донесува
одлуки што може да ги обврзат одделните земји на ЕУ. X Земјите на ЕУ ги
утврдуваат своите национални буџети во рамките на утврдените ограничувања
за дефицит и државен долг, и ги одредуваат своите сопствени структурни
политики вклучувајќи работна сила, пензии, социјална заштита и пазари. X
Земјите-членки на еврозоната ги координираат политиките што се од заеднички
интерес за еврозоната на ниво на шефови на држави или влади на
„Евросамитот” и на ниво на министрите за финансии во рамките на
„Еврогрупата”. X Европската централна банка ја утврдува монетарната
политика на еврозоната, а нејзина примарна цел е стабилноста на цените. X
Европската комисија следи што прават земјите-членки на ЕУ и издава
препораки за одделните политики. X Европскиот парламент ја споделува со
Советот задачата за формулирање закони и врши демократска контрола врз
процесот на економско раководење.

2.4.Блокупирање“ на Европската централна банка

Блокирање на работата на Европската централна банка - тоа е целта на

илјадници демонстранти во Франкфурт. Тие се дојдени поради различни
причини, но резултатот е заеднички - „Блокјупај“ е вистинска европска средба.

ланора е од Италија. Со својата група активисти „Глобал проџект“ таа во

Франкфурт допатува од Неапол, од југот на Италија. Пред Европската
централна банка во Франкфурт демонстрира против политиката на ЕУ за
штедење. „Ние на југот на Италија сме посиромашни од Грција“, вели Еланора.
„Затоа страдаме многу од мерките на штедење.“
Демонстранти има и од другите земји од југот на Европа. Тие протестираат
против европската економска политика, за која сметаат дека ја влошува
социјалната клима во нивните татковини.11
Онаму каде што се парите

За 42-годишната учителка Никол, кој во моментов живее во Белгија,

патувањето во Франкфурт, кој важи за главен банкарски центар во Германија, е
знак на солидарност со пријателите и семејството во Шпанија. „Педесет
проценти од младите во Шпанија се без работа“, вели таа за ДВ. „Луѓето јадат
отпад.“ Никол веќе протестирала и ја блокирала и работата на Европската
комисија во Брисел. Франкфурт, вели таа, е важно место: „Во Брисел се
политичарите, но овде се парите!“
Гркинката Антониа од Солун сега живее во Холандија. „Многу мои пријатели
сметаат дека единствен излез е да се бара работа во странство“, вели 25-
годишната Антониа за ДВ. „Други се одлучија да продолжат со студии.
Многумина се на докторски студии.“ Тие немаат пари да допатуваат во
Фрнакфурт. Затоа за Антониа е важно да биде тука и да протестира и во нивно
име.
„Блокјупај“ не е единствено движење, туку е збир на европски групи кои се
поврзани меѓусебно од пред една година. „Уникатното кај ’Блокјупај’ е што тоа
не е организирано одозгора, туку сите можни групи со најразлични теми кои
имаат врска со еврокризата може да дојдат во Франкфурт и да протестираат“,
објаснува Ави Диселман од „Блокјупај“.

Отворената форма на организирање на „Блокјупај“, исто како и во случајот на

„Окјупај“, е предмет на критика и се вели дека она што недостига е единствена
порака и конкретни политички предлози. Насекаде има антикапиталистички

11
Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Fifth Edition, Oxford University Press, 2003, p.
319-320.
пароли, но укинување на еврото и враќање на националните валути ретко кој
бара во Франкфурт. Не секогаш е јасно за какви реформи се борат
демонстрантите.
Ани Диселман на работите гледа поинаку. Таа вели дека како дел од
движењето „Интервенционистичка левица“ не може да зборува во името на
сите струи во движењето „Блокјупај“, но заедничка тема има: „Ние прашуваме -
како да се организира и практицира политичката власт за навистина да го
заслужи името ’демократска’“, нагласува таа.
Протести шрум Европа
Со повеќе од 30 дискусии, воркшопови и концерти, демонстрациите на
„Блокјупај“ се средба на активисти од цела Европа. Авут од холандските

„Интернационални социјалисти“ оценува: „Важно е да имаме мрежа и да ја

зајакнеме нашата комуникација. Кризата е европска, значи треба и да се
организираме на европско ниво.“
За Никол од Белгија средбата на „Блокјупај“ е и знак на солидарност. „Кога ќе
се прошета низ шаторите ќе се видат многу Германци, но и луѓе од Италија,
Белгија или Франција, од секаде.“ Денеска (01.06.2013) освен во Франкфурт се
одржуваат демонстрации и во десетици други европски градови. „Нашите
португалски и шпански пријатели рекоа дека немаат пари за патување до
Франкфурт, но ќе протестираат во нивните градови.“
Протестите на движењето Блокјупај се насочени пред се‘ против Европската
централна банка (ЕЦБ). Движењето составено од различни левичарски групи
од 2012 година наваму постојано демонстрира во Франкфурт. Зошто?

Блокјупај е левичарски сојуз, критички настроен кон банките и капитализмот.

Тој опфаќа повеќе од 90 организации, меѓу кои, на пример, Атак, некои
синдикати, Партијата на левицата, Интервеционистичката левица, младински и
студенстки здруженија, антирасистички и феминистички групи, Форумот на
невработени, мрежата Мировна кооператива, како и леворадикалниот и
комунистички сојуз „...за целото“.12

12
Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Fifth Edition, Oxford University Press, 2003, p.
319-320.
Која е целта на Блокјупај?

Сојузот се смета се‘ повеќе за европска мрежа на различни движења. Целта,

според сопствени наводи, е заеднички „одоздола да се изградат демократијата
и солидарноста“. Блокјупај е насочен против буџетската политика која стреми
пред се‘ кон порамнет буџет, како и против кризната политика на
„институциите“, досега познати како „Тројка“. Притоа се мисли на
Меѓународниот монетарен фонд, Европската комисија и Европската централна
банка.
Окјупај Франкфурт е една од групите во сојузот Блокјупај и е нешто постара од
Блокјупај. Пример за Окјупај во Германија беше движењето во Њујорк „Окјупај
Волстрит“, кое демонстрираше против моќта на банките. Во Франкфурт Окјупај
од октомври 2011 година до август 2012 година кампуваше пред се‘ пред
старата зграда на ЕЦБ во банкарската четврт.
Сојузот ја обвинува ЕЦБ дека со својата политика на штедење ја поттикнува
сиромаштијата во европските земји во криза, како што е Грција. Притоа,
нејзината политика, како што се вели, им служи на интересите на
меѓународните инвеститори и се води врз грбот на грчкото население.
Многу важна: таа ги снабдува грчките банки со милијарди и во моментот кога
земјата не можеше да се снабди со пари на пазарот на капитал, купи грчки
државни обврзници. Во моментов, ЕЦБ осигурува опстанок на банките во
Грција, кои страдаат поради тоа што загрижените Грци си ги носат парите во
странство.
Без ваквата помош на ЕЦБ банките би банкротирале, Грција би морала
веројатно да ја напушти еврозоната и да воведе сопствена валута.
Претседателот на ЕЦБ Марио Драги неодамна нагласи: „Кредитите за Грција
денес изнесуваат 68 проценти од грчкото економско постигнување, што е
најмногу во еврозоната“. Освен тоа, како една од трите „институции“ ЕЦБ го
контролира спроведувањето на договорените реформи. 13

13
Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Fifth Edition, Oxford University Press, 2003, p.
319-320.
Задача на ЕЦБ е одржување на стабилноста на цените. За да ја постигне оваа
цел, таа може да ги снабди банките со пари за тие потоа во форма на кредити
да им дадат на претпријатијата и на потрошувачите. Централната банка не
смее директно да им дава поддршка на грчката држава и со тоа на граѓаните.
Со тоа би ја прекршила забраната за државно финансирање. Освен тоа, ЕЦБ
со тоа на Атина би и‘ дала недозволено пари од даночните обврници од
другите евро-држави.

Новото седиште на ЕЦБ е гигантска стаклена кула, висока 185 метри, чија
изградба беше завршена на крајот на 2014 година, по пет години градење.
Првите вработени во ЕЦБ се вселија во новата зграда уште во ноември 2014.
Новото седиште на ЕЦБ досега чинеше околу 1,3 милијарди евра. Од 1998 до
2014 година ЕЦБ беше сместена под кирија во т.н. Еврокула во центарот на
Франкфурт.
Протестите на Блокјупај се една од причина за ЕЦБ да одлучи прославата по
повод отворањето на новата зграда да ја сведе на само околу 20-тина гости.
Според портпарол на ЕЦБ, се одржува „соодветна“ прослава на кризните
времиња.

3. Европската централна банка на суд

Смее ли Европската централна банка да купува државни обврзници? Од
денеска за исправноста на оваа пракса расправа Европскиот суд.
Судот расправа околу најавата на Европската централна банка во летото 2012
година, по потреба да изврши неограничено купување на обврзници од евро-
кризните држави. Германскиот Сојузен уставен суд во февруари 2014 година
стигна до заклучок дека ЕЦБ со оваа т.н. ОМТ програма (Outright Monetary
Transactions) ги пречекори своите компетенции, зашто според Европските
договори, ЕЦБ не смее да води самостојна економска политика. Освен тоа,
германскиот Уставен суд е на мислење, спорната програма на ЕЦБ е спротивна
на забраната за софинансирање на државните буџети. Судот од Карлсруе
дефинитивната одлука му ја препушти на судиите во Луксембург.
Советот на Европската централна банка на почетокот на септември 2012
година, без оглед на отпорот на претседателот на Бундесбанката, Јенс
Вајдман, реши, во итен случај, да им помогне на кризните земји од еврозоната
со неограничено купување на државни обврзници. Условот беше засегнатите
земји претходно да достават барање за помош до Европскиот фонд за спас на
еврото и да се обврзат на политички реформи. ЕЦБ планираше да стигне до
обврзниците на секундарниот пазар, односно преку банките, а не директно од
државите. На ваков начин од намалените камати профитираа Шпанија, Италија
и Португалија.
Во летото 2012 година еврозоната се наоѓаше на тежок испит. Претседателот
на ЕЦБ Марио Драги се почувствува принуден на историско ветување: „ЕЦБ е
подготвена, во рамките на својот мандат, да направи се‘ што е потребно за да
го спаси еврото“. Кратко потоа настана ОМТ-програмата.
Дури и критичарите признаваат-и самата оваа најава ги смири пазарите.
Ветувањето на Драги и програмата ОМТ се сметаа за пресвртница во
државничката должничка криза: шефот на ЕЦБ им ја одврати водата од
воденицата на шпекулантите кои типуваа на распад на монетарната зона.
Грижите за државен банкрот на Шпанија или Италија се распрснаа. Довербата
на инвеститорите во еврозоната се подобри, иако ЕЦБ во рамките на ОМТ-
програмата не купи ни една единствена обврзница.
Зошто е спорно купувањето државни обврзници од страна на ЕЦБ?

Критичарите аргументираат-ЕЦБ крајно на ваков начин ги финансира

државните долгови. Тоа предизвикува зависност на ЕЦБ од одделните држави
и ја загрозува нејзината независност во однос на владите. Освен тоа, вака се
парализира подготвеноста за реформски зафати, зашто државите се потпираат
на можноста да добијат, ако е потребно, помош од ЕЦБ.
При бројните вонредни мерки на ЕЦБ во борбата против долготрајната криза,
присутна е загриженоста можните загуби да мора да ги сноси крајно
граѓанинот-даночен обврзник. Зашто, ЕЦБ може да ги префрли загубите врз
националните централни банки, а Германија преку Бундесбанката со околу 26
проценти е најголемиот акционер во ЕЦБ. Првата куповна програма на
државни обврзници, т.н. Програма за пазарна безбедност, СМП (Securities
Markets Programme) која ЕЦБ ја почна во мај 2010 година, и‘ донесе во 2012 и
2013 година меѓутоа вкупно околу две милијарди евра од камати.
Во усната расправа во Луксембург прво ќе бидат сослушани сите страни, од
тужителите, преку ЕЦБ до политичките актери, како германската влада,
Европскиот парламент и Европската комисија. Одлуката ќе биде донесена по
отприлика една година.
Најголем дел од експертите очекуваат судиите да пресудат во прилог на ЕЦБ,
што одговара на трендот-европските судии го јакнат влијанието на европските
институции.
Ако судиите дојдат до заклучок дека програмата за купување е спротивна на
европското право, на ЕЦБ во иднина ќе и‘ бидат врзани рацете. Европскиот суд
меѓутоа може да одреди услови за купувањето обврзници, на пример обем и
траење. Се‘ додека трае процесот во Луксембург, на Европската
централнабанка и натаму и‘ остануваат сите можности. Според наводи од
судот, тој нема налог за блокирање на мерките.

4. Инструменти на монетарната политика на ЕЦБ

При спроведувањето на единствената монетарна политика, ЕЦБ користи три

групи инструменти:

 oперации на отворен пазар (open market operations),

 расположливи линии (standing facilities),
 систем на задолжителна резерва (minimum reserve system).

Операции на отворен пазар

Со овој инструмент, ЕЦБ настојува да ги насочува каматните

стапки во економијата, преку кои, пак, управува со ликвидноста на пазарот на
пари и ја сигнализира позицијата на монетарната политика. Традиционално, во
монетарната теорија, под операции на отворен пазар се подразбира
купувањето или продавањето хартии од вредност од страна на централната
банка. Операциите на отворен пазар обично се реверзибилни трансакции во
кои ЕЦБ дава заеми врз основа на одредено обезбедување и со тоа
обезбедува средства во текот на ограничен временски период.

Во рамки на операциите на отворен пазар, ЕЦБ може да спроведува репо-

трансакции, дефинитивни трансакции, должнички сертификати, девизни
свопови и депозити. ЕЦБ ја спроведува монетарната политика во услови на
структурен недостиг на ликвидност, поради што основен инструмент од групата
на операциите на отворен пазар се репо-трансакциите за
обезбедување ликвидност. Репо-трансакциите се спроведуваат како основни и
долгорочни операции за рефинансирање.

Во групата на операции на отворен пазар кои ги презема ЕЦБ спаѓаат следните

видови:

 Основни операции на рефинансирање (main refinancing operations), кои се

претставуваат неделни аукции на заеми со рок на достасување од две
недели. Тендерите може да бидат со фиксна и променлива каматна стапка.
Во првиот случај се тргува со износи по фиксна каматна стапка, а во
вториот, банките се наддаваат и за износи и за каматни стапки, при што
централната банка ја утврдува минималната каматна стапка на аукцијата.
Овие операции се основниот извор за создавање ликвидност на пазарот на
пари. За да ја сигнализира позицијата на монетарната политика, ЕЦБ јавно
ја објавува каматната стапка (main refinancing rate, minimum bid rate) по која
ги спроведува основните операции на рефинансирање, како и нивната
горна и долна граница. ЕЦБ почесто применува тендер со минимална
каматна стапка со која ја сигнализира насоката на монетарната политика;

 Долгорочни операции на рефинансирање (longer-term refinancing

operations), кои претставуваат месечни аукции на заеми со рок на
достасување од еден месец. Тие се организираат како стандардни тендери
со променлива каматна стапка и со нив се обезбедува долгорочна
ликвидност на банкарскиот систем. По правило, преку овие операции
централната банка не ја сигнализира насоката на монетарната политика,
туку остава простор пазарните учесници да го определат движењето на
каматните стапки на аукцијата.
 Операции на фино приспособување (fine-tuning operations), кои се
спроведуваат повремено за справување со исклучителни ситуации. Тие
претставуваат нестандардизирани, ad hoc операции со цел да се управува
со ликвидноста и каматните стапки на пазарот на пари, а со тоа да се
ублажат ефектите од неочекувани флуктуации на овој пазар.

 Структурни операции (structural operations), со кои се приспособува

долгорочниот сооднос помеѓу ликвидноста на евро-системот и ликвидноста
на банкарскиот систем во евро-зоната.

Расположливите линии

Расположливите линии претставуваат операции чија цел е да се контролираат

флуктуациите на краткорочните каматни стапки. Тие се извршуваат на
иницијатива на самите финансиски институции (банките) кои позајмуваат
средства од ЕЦБ (кредити во краен случај) или ги пласираат своите слободни
средства во форма на депозити кај ЕЦБ. Всушност, овие операции се тесно
поврзани со системот на минимални резерви во рамките на евро-зоната, при
што се користат за управување со привремените кусоци или вишоци на
ликвидност во рамките на т.н. период за одржување на резервите.

Каматните стапки на расположливите линии се одредуваат на нивото кое не е

привлечно за банките: каматните стапки на операциите при давање заеми се
значително повисоки од пазарните, додека каматните стапки на депозитите се
значително пониски од пазарните. Со тоа, каматните стапки на овие операции
формираат коридор низ кој се движат краткорочните каматни стапки на пари,
т.е. стапките на кредитите го одредуваат “плафонот”, а стапките на депозитите
се “подот” на тој коридор. [14] Врз таа основа, основната краткорочна каматна
стапка на пазарот на пари (EONIA, euro overnight index average) се движи во
рамките на овој коридор, формиран од каматните стапки на заемите и стапките
на депозитите, следејќи ја клучната каматна стапка на ЕЦБ - стапката на
рефинансирање.

Систем на задолжителна резерва

Системот на задолжителна резерва се состои во тоа што ЕЦБ пропишува

процент од депозитите во комерцијалните банки кој банките се должни да го
држат како резерва во централната банка: овие средства се наречени
“минимална” или “задолжителна” резерва. Со менувањето на овој процент
(стапката) на задолжителна резерва, централната банка влијае на
зголемување или намалување на ликвидноста во банкарскиот систем.

ЕЦБ го употребува системот на задолжителна резерва во основа за две

функции:

 Првата функција е да ги стабилизира каматните стапки на пазарот на пари,

преку влијание врз дневните флуктуации на паричната маса.
 Втората функција е создавање структурен недостиг на ликвидност кај
банкарскиот систем, со што се зголемува побарувачката на пари на банките
од редовните операции на рефинансирање, преку кои ЕЦБ полесно
управува со каматната стапка на пазарот на пари.

5. Mерките на ECB за време на светската економска криза

Кога избувнала светската финансиска криза, Европската централна банка

(ЕЦБ) се фокусирала кон обезбедување неограничена ликвидност преку
операциите на отворен пазар, за да овозможи правилно функционирање на
пазарот на пари. На пример, од 9 до 14 август 2007 година, само преку
операциите на фино приспособување, таа инјектирала 335 милијарди евра во
банкарскиот систем на евро-зоната. И покрај големината на овие одговори,
финансиската криза кулинирала во есента 2008 година, со колапсот
на банката "Леман брадерс" (Lehman Brothers). Главна последица на овој
колапс била губењето на ликвидноста и на довербата во рамките на
меѓубанкарскиот систем. Како последица на тоа, дошло до нагло зголемување
на премијата за ризик, а со тоа и на каматните стапки на меѓубанкарските
заеми, по што следувал остар пад на глобалната економска активност. Така, во
четвртиот квартал од 2008 и во првиот квартал од 2009 година,
реалниот БДП во евро-зоната опаднал за речиси 4.5 процентни поени, а
невработеноста се зголемила за 1.4 процентни поени за само шест месеци. Во
исто време, извозот на стоки кон економиите надвор од Европската унија се
намалил за 18%, а увозот се намалил за 12.8%.

Во тие услови, примарна цел на монетарните власти било деблокирање на

меѓубанкарскиот пазар, преку значително олеснување на пристапот до
ликвидност. За да се постигне ова, ЕЦБ интервенирала директно за да ги
подобри кредитните услови во конкретни пазарни сегменти. На пример, во
периодот од октомври 2008 до мај 2009 година, Европската централна банка ја
намалила каматната стапка на главните операции на рефинансирање за дури
325 базични поени, со што таа изнесувала само 1%. Подоцна, со следната
промена од јули 2012 година, оваа каматна стапка се спуштила на 0.75% -
најниското ниво во историјата на ЕЦБ. Десет месеци подоцна, на 2
мај 2013 година, ЕЦБ повторно ја намалила референтната каматна стапка на
ново рекордно ниско ниво од 0.50%.14

Исто така, како одговор на кризата, освен промените во стандардната

оперативна рамка, ЕЦБ презела и дополнителни мерки во насока на
стабилизирање на финансиските пазари. Така, во јули 2009 година, ЕЦБ ја
започнала програмата за дефинитивен откуп на обезбедени обврзници на
примарниот и секундарниот пазар, позната како „Програмата за купување
обезбедени обврзници“ (Covered Bond Purchase Program - CBPP), во висина од
60 милијарди евра. Оваа програма траела до 30 јуни 2010 година и се состоела
од купување обезбедени обврзници на примарниот и претежно на
секундарниот пазар на пари. Нејзината цел била да се оживее пазарот на
обезбедени обврзници, кој е важен финансиски пазар во Европа и голем извор
на финансирање на банките. Со оваа програма биле поддржани погодените
пазарни сегменти кои биле зависни од банкарското финансирање и биле
значително погодени од финансиската криза.

Понатаму, Европската централна банка вовела дополнителни мерки за

подобро функционирање на кредитниот механизам во Евро-зоната:

 Воспоставување дополнителни долгорочни операции на рефинансирање на

финансиските институции со зголемен рок на достасување. По пропаѓањето
на „Леман брадерс“, максималниот рок на достасување на долгорочните
операции на рефинансирање бил продолжен на 12 месеци. Целта на ова
било намалување на неизвесноста и зголемување на хоризонтот

14
„Powers and responsibilities of the European Central Bank“. European Central Bank.
 на планирање на ликвидноста, со што банките би се охрабриле да
продолжат со кредитирање на стопанството. 15

 Промена на променливата каматна стапка во фиксна кај аукциите со

целосна распределба (fixed rate – full allotment) кај операциите на
рефинансирање. Така, спротивно на нормалната пракса, сите финансиски
институции од евро-зоната имале неограничен пристап на ликвидност од
централната банка.

 Проширување на списокот на дозволени средства прифатливи како

подобно обезбедување при операциите на рефинансирање. Ова ги
вклучувало, на пример, обезбедените хартии од вредност кои постанале
неликвидни кога пропаднала банката "Леман барадерс".

 Озбедување ликвидност во странски валути, најмногу во долари преку

линијата за своп-трансакции во соработка со Федералните резерви. Оваа
мерка била насочена кон поддршка на банкарскиот систем, кој се соочувал
со недостиг на американски долари за време на финансиската криза.

6. Мерките на ЕЦБ за време на европската должничка криза

Во пролетта 2010 година, Светската финансиска криза зела уште еден замав

со епицентар во евро-зоната. Така, почнувајќи од мај 2010 година, дошло до
зголемување на распонот меѓу приносите на десетгодишните државни
обврзници на “проблематичните” земји од евро-зоната
(Грција, Португалија, Ирска,Шпанија и Италија) и приносот на германската
државна обврзница.

Во тие околности, Управниот совет на ЕЦБ решил да интервенира со купување

на грчки државни обврзници на секундарниот пазар со цел да го намали
притисокот, а истовремено да им даде време на земјите од евро-зоната да го
оформат Европскиот фонд за финансиска стабилност (European Financial

15
„Powers and responsibilities of the European Central Bank“. European Central Bank.
Stability Facility, EFSF). Оттука, ЕЦБ jа лансирала „Програмата за пазарот на
хартии од вредност“ (Securities Markets Programmeme, SMP). Програмата се
состоела од интервенции на пазарот на приватни и државни должнички хартии
од вредност за да се обезбеди ликвидност во проблематичните сегменти на
пазарот. Официјалната цел на оваа програма била да се врати правилното
функционирање на трансмисиониот механизам на монетарната политикасо цел
да се одржи ценовната стабилност на среден рок. Меѓутоа, набљудувано
формално, Програмата за пазарот на хартии од вредност не претставувала
облик на „квантитативно олеснување“, бидејќи ЕЦБ ги стерилизирала своите
купувања на хартии од вредност преку спроведување операции за
повлекување на ликвидноста за истиот износ.

Во ноември 2011, ЕЦБ ја започнала едногодишната програма, наречена „CBPP

2“ (Covered Bond Purchase Programme 2) чија цел била поттикнување на
кредитните институции да го задржат или прошират кредитирањето на своите
клиенти и да ги олеснат условите за кредитирање. Оваа програма во суштина
била продолжение на претходната Програма за купување на обезбедени
обврзници (CBPP). Целната сума на програмата изнесувала 40 милијарди
евра, но до крајот на програмата биле реализирани само 16,4 милијарди евра.
[17]
 Заклучно со октомври 2012 година, заедно со реализираниот откуп на
обврзници во периодот јуни 2009 - јуни 2010 год. (CBPP1), вкупниот реализиран
откуп достигнал 100 милијарди евра.[18]

Заради стабилизирање на каматните стапки на пазарите на пари и управување

со ликвидноста во банкарскиот систем, ЕЦБ ја користела и задолжителната
резерва. Стапката на задолжителна резерва на ЕЦБ изнесувала 2%, но во
декември 2011 година била намалена на 1%, заради обезбедување на
дополнителна ликвидност во системот.

На 8 декември 2011 година, ЕЦБ одлучила да спроведе нова група долгорочни

операции на рефинансирање со рок на достасување од 36 месеци и со
можност за предвремена отплата по една година. Во првата операција,
спроведена на 21 декември 2011 година, учествувале околу 500 комерцијални
банки барајќи 490 милијарди евра, додека во втората операција, спроведена
во февруари 2012 година, околу 800 банки барале 530 милијарди евра.
Водекември 2012 година, ЕЦБ ја најавила новата нестандардна мерка -
„Програмата за дефинитивни монетарни трансакции“ (Оoutright Monetary
Transactions Program). Со неа, ЕЦБ ја вовела можноста за откуп на државни
обврзници на секундарниот пазар, со акцент на државните обврзници со
преостанат рок на достасување до 3 години. Услов за спроведување на оваа
програма бил во земјата веќе да се спроведува програма за финансиска
стабилизација (EFSM/ESM), односно програма за макроекономско
прилагодување, која вклучува спроведување структурни реформи, намалување
на фискалните дефицити, намалување на задолженоста, и сл. Ваквата
условеност била една од главните разлики помеѓу оваа програма и програмата
за поддршка на пазарот на должнички хартии од вредност (Securities Market
Program).

Подоцна, ЕЦБ одлучила да продолжи со главните операции на финансирање

според принципот на целосна распределба по фиксна каматна стапка сè
додека има потреба, а најмалку до јули 2013 година. Најевидентна последица
од ваквите неконвенционални мерки била зголемување на билансот на
состојба на централните банки. Така, во средината на 2012 година, билансот
на состојбата на ЕЦБ го достигнал нивото од 3 000 милијарди евра.

Сепак, наспроти мерките на ЕЦБ, економијата на евро-зоната останала

анемична неколку години по избувнувањето на Глобалната финансиска криза.
Со намера да го поттикне заживувањето на економската активност, на 22
јануари 2015 година, ЕЦБ соопштила дека ќе започне со програма за
откупување државни и корпорациски обврзници, во износ од 60 милијарди
евра, месечно. Спроведувањето на програмата било предвидено да започне
во март 2015 година и да трае сè до септември 2016 година. И по објавувањето
на оваа одлука, референтната каматна стапка на ЕЦБ останала непроменета
на нивото од 0,05%, како и маргиналните каматни стапки на кредитите и
на депозитите, кои останале на нивото од 0,3% и -0,2%, соодветно.

Заклучок
 Во современото европско живеење, цел на уште многу земји на
европскиот континент е да се зачленат во ЕУ. Но, тоа препоставува целосни и
темелни промени, како на политички така и на економски план, а тоа се
однесува особено на поранешните комунистички земји.

Основните карактеристики на ЕУ, кои ги привлекоа нејзините постојни

членки, а тоа се: економска основа на меѓусебната зависност и солидарност,
владеење на правото во меѓусебните односи и договарањето на земјите -
членки на Унијата и демократскиот процес на решавање во нејзините рамки,
што се засновува на компромис и консензус меѓу нив, а кои стануваат основно
мото на внатрешните еконимски и политички промени на новосоздадените
земји по паѓањето на комунизмот, за нив се истовремено своевиден предизвик
што побрзо да одат во чекор со другите земји во севкупните интеграциони
процеси во Европа.

Сите тие карактеристики и наедно основни принципи врз кои се

засновува организирањето и функционирањето на ЕУ, претставуваат
своевидна оригинална комбинација за причините на интегрирањето во Европа и
целите што со тоа се сакаа да се постигнат. Тоа, секако придонесе ЕУ, да ги
надмине сите досегашни кризи чија гама се движеше меѓу негирање и
возвишување, да го зачува својот идентитет и да ја потврди неопходноста на
сопственото постоење и функционирање. Сигурно пробивајќи се и опстојувајќи
на ветрометот на екстремните критики и егзалтираните пофалби, ЕУ, успеа да
воспостави мир меѓу земјте членки на Унијата, кои во својата историја
познаваат повеќевековни воени, крвави судири и врз основа на демократското
договање, како еден од основните принципи на нејзиното функционирање, и да
стане фактор за зачувувањ на нивните национални интереси и идентите, на што
европските земји се многу чуствителни.
Користена литература;

1. Како работи Европската унија - Прирачник за институциите на

Европската унија наменет за граѓаните;
2. Европа во 12 лекции од Паскал Фонтејн.
3. Право на Европска унија од д.р. Трајан Бендевски;
 4. Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Fifth Edition, Oxford
University Press, 2003, p. 319-320.
5.  European Central Bank, The Monetary Policy of the ECB, 2011, p.101.
6.  „Powers and responsibilities of the European Central Bank“. European
Central Bank.