Professional Documents
Culture Documents
Апстракт.........................................................................................................2
Аpstract……………………………………………………………………………….3
Вовед..............................................................................................................4
Централна Банка...........................................................................................5
Задолжителна резерва.................................................................................13
Ломбарден кредит..........................................................................................14
Интерактивен кредит.....................................................................................15
Фискална политика.........................................................................................16
Заклучок...........................................................................................................32
Користена литература.....................................................................................33
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
Апстракт
Во оваа семинарска работа ќе се запознаеме со монетарната и фискална
политика на Р. Македонија, како и Централната Банка , односно Народна Банка
преку која се спроведува монетарната и фискална политика.Потоа ќе стане
збор и за целите, функциите , управувањето на НБРМ.Понатаму зборуваме за
инструменти на монетарната политика, операции на отворен пазар и сл.Додека
од делот на фискална политика ќе се запознаеме со јавниот буџет, функции на
буџетот,даноци, царини за на крај да завршиме со целите и насоките на
фискалната политика .
2
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
Abstract
In this paper work will be familiar with the monetary and fiscal policy of the
Republic. Macedonia and the Central Bank or National Bank through which
implements monetary and fiscal politika.Potoa will speak about the purpose,
functions, management of NBRM.Ponatamu talking about instruments of monetary
policy, open market operations and the sl.Dodeka part of fiscal policy will become
familiar with the public budget, functions of the budget, taxes, tariffs and finally finish
with the goals and direction of fiscal policy.
Key words: Central Bank, Central Bank, Monetary Policy, Open Market, Lombard
credit transmission mechanism, taxation, budget surplus, deficit, fiscal policy etc..
3
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
ВОВЕД
4
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
ЦЕНТРАЛНА БАНКА
Централната банка е највисока банкарска институција во рамките на нацоналната
економија.Таа преставува банка на комерцијалните банки каде што тие ја чуваат
својата резерва и подигнуваат кредити. Во Република Македонија централната банка е
позната под името Народна Банка. Таа може да емитува, купува и продава државни
обврзници и не смее да има никакви контакти со владата која е на власт. Но,
минимално треба да одржува формални врски, посебно со Министерството за
финансии. Основни цели на НБРМ се:
издава дозвола за вршење услуги брз трансфер на пари и врши надзор над
работењето на субјектите кои вршат услуги брз трансфер на пари
5
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
6
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
7
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
8
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
2010 година
во милиони
I II III IV V VI
Монетарна 52672 51077 50046 51684 52365 54127
база
Готови пари 18431 17949 17995 17925 18576 18463
во отек
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
676,3 181,7 47,8 23,2 21,6 21,0 20,5 18,9 19,4 18,4
9
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2010 2010
кв.1 кв.2 кв.3
16,0 12,4 12,1 11,3 10,2 9,7 10,1 10,0 9,7 9,2
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
-7,5 -1,8 -1,1 1,2 1,4 3,4 4,3 4,5 -4,5 0,9
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2010 2010
кв.1 кв.2 кв.3
2,8 4,6 4,4 5,0 6,1 5,0 -0,9* -1,1* 0,4* /
10
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
11
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
РЕЗУЛТАТИ
од аукција на благајнички записи на Народна банка на Република
Македонија со датум на одржување 29.12.2010 година
12
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
НБРМ применува два основни типа тендери кај аукцијата на благајнички записи:
ЗАДОЛЖИТЕЛНА РЕЗЕРВА
Политика на задолжителна резерва е инструмент на централната банка со кој што го
регулира кредитниот потенцијал на банките. Стапката на задолжителна резерва е
износ на прарични средства кои комерцијалните банки мораат да го издвојат и да го
чуваат во централната банка. Во случај на експанзија централната банка ја зголемува
стапката на задолжителна резерва со цел да го намали кредитонит потенцијал на
банките а со тоа и порас на каматните стапки. Со нивниот пораст се намалуват
инвестициите, бруто домашниот производ и агрегатната побарувачка. Обратно е во
случај кога економијата се наоѓа во рецесија централната банка ја намалува стапката
на задолжителна резерва и со тоа го зголемува кредитниот потенцијал на
комерцијалните банки а со самото тоа и намалување на каматната стапка. Тоа
доведува и до зголемување на инвестициите и агрегатната побарувачка а исто така и
бруто домашниот пороизвод. Во Република Македонија стапката на задолжителна
резерва на банките изнесува:
13
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
ЛОМБАРДЕН КРЕДИТ
Основната функција на ломбардниот кредит е надминување на ликвидносните
проблеми кај поединечни банки со што се придонесува кон стабилизирање на
ликвидноста на пазарите на пари и флуктуациите на краткорочните каматни стапки.
Ломбардниот кредит се одобрува со рок на достасување преку ноќ. Каматната стапка
на ломбардниот кредит претставува горна граница на краткорочните каматни стапки
на пазарот на пари. Кредитот се одобрува по барање на банките, во форма на репо-
трансакција (ломбарден репо). Ломбардниот репо се склучува согласно со Генералниот
репо-договор, а како обезбедување се користат хартии од вредност согласно со
Листата на хартии од вредност за спроведување на
Каматна стапка монетарни операции.
на ломбарден
2010 кредит
Јануари 9,50*
Февруари 9,00**
* започнувајќи од 05.01.2010 година
Март 8,00***
** започнувајќи од 05.02.2010 година
Април 8,00
*** започнувајќи од 25.03.2010
Мај
година 7,50****
Јуни 6,50*****
**** започнувајќи од 13.05.2010 година
Јули 6,50
Август 6,00******
14
Септември 6,00
Октомври 6,00
Ноември 6,00
Декември 5,50*******
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
ИНТЕРАКТИВЕН КРЕДИТ
Основната функција на овој кредит е надминување на ликвидносните нерамнотежи кај
банките коишто настануваат како резултат на поголеми одливи во однос на приливите
во текот на денот. На тој начин, овој инструмент овозможува непречено реализирање
на платните трансакции во текот на денот и го подобрува ликвидносното управување
на банките. НБРМ не наплаќа камата на интрадневниот кредит. Кредитот се одобрува
по барање на банките во форма на репо-трансакција (интрадневен репо) и постои
можност за претворање на интрадневниот репо во ломбарден репо на крај на денот.
Интрадневниот репо се склучува согласно со Генералниот репо-договор, а како
обезбедување се користат хартии од вредност согласно со Листата на хартии од
вредност за спроведување на монетарни операции.
Фискална политика
Јавен буџет
Постоењето на држават како засебно организиран ентитетја наметнува потребата од
собирање и користење на сопствени средства со цел да се овозможи нејзино
самостојно функционирање. Систематскиот преглед на сите јавни приходи и расходи
што ќе ги реализира државата во текот на еден фискален период се нарекува јавен
буџет. Буџетот е истовремено и правен акт, и плански процес, и финансиски
инструмент, и систематски преглед, временски огранишен и политички формулиран на
таков нашин што претставува едно од најмошните орудија на државата. Тој е
инператив за промовирањее на фискалнта политика и рализација на
15
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
политичка
планска
правна
развојна
економско-социјална
финансиска
контролна
Правната функција на буџетот го етаблира буџетот како правен акт или закон, кој со
себе носи одредени правни последици, односно права и обврски.
16
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
буџетско единство
универзалност
точност
јасност
буџетски плурализам.
урамнотеженост
специјализација
рочност
јавност
17
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
претходно одобрение
Јавни приходи
За да може да функционира државата мора да си обезбеди извори на финансирање од
кои ќе се полни јавниот буџет. Јавните приходи се сретства кои државата ги собира од
даночните обврзници за де може да ги извршува сите функции согласно уставот и
законот. Сите учесници во националната економија,(физички или правни лица) кои
имаат законска обврска да плаќаат давачки кон државата се нарекуваат фискални
обврзници. Во јавни приходи спаѓаат
финансиски
18
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
економски
социјални
политички
Извори на финансирање
Пред да почне процесот на полнење на буџетот со јавни приходи, државата мора да ги
идентификува изворите на финансирање. Најчесто како основа на оданочување се
земаат
доходот
имотот
потрошувачката на населението
19
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
Елементи на даноците
Како сложена финансиска катагорија , даноците содржат повеќе елементи, од кои
најзначајни се даночната основа и даночната стапка. Доколку има даночна основа се
зема вредноста на стоките или услугите, станува збор за ad valorem матод на
оданочување. Но доколку како даночна основа се зема количината на стоките или
услугите, се применува квантитативен( или специфичен) метод на оданочување.
Откако ќе се утврди даночната основа, се определува и даночна стапка, која
претставува инструмент за пресметка на данокот што трба да се плати и се изразува во
проценти. Постојат три вида на даночни стапки:
пропорционални
прогресивни
дегресивни.
Видови на даноци
Според начинот на пресметување, даноците се делат на директни и индиректни.
20
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
Такси
Таксите претставуваат паричен надоместок за извршување на услуги од страна на
институциите на државата. За разлика од даноците, кои се задолжителни за фискални
обврзници, таксите се плаќаат само ако граѓаните побарале некоја услуга од
институциите на државата. Поделбата на таксите се врши според институцијата која ја
врши услугата, на административни и судски такси.Административни се оние такси кои
се наплаќаат за услуги дадени од страна на институциите на државната управа, како
шѕо се издавање на државјанство, лична карта и сл.Судските такси се такси кои се
наплатуваат за услуги добиени од страна на судските органи, како што се заведување
на судски спор, поднесување на тужба и т.н.
Придонеси
Придонеситесе задолжителни давачки кои се наплатуваат од страна на институциите
на државата од областа на социјалното осигурување, пензиско-инвалидско
осидурување, здравствена заштита и други. Тие пред се ја јакнат социјалната мрежа на
сигурнист на граѓаните и освен како форма на осигурување, обезбедуваат и
дополнителна ликвидност на јавниот буџет.
приходи од дивиденди
парични казни
приходи од камати
приходи од донации
Државата остварува приходи од дивиденди во компании кои што има свој интерес. Во
случаи на природен монопол, државата може да одлучи да има стратешки интерес во
одредена компанија или пак целосно да ја национализира со цел да ја заштити
специфицната стопанска гранка и да си обезбеди стабилен и долгорочен извор на
полнење на буџетот. Парицните казни освен што имаат казнена улога исто така служат
и за суплементирање на државната каса. Приходите кои државата ги остварува од
21
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
камати можат да бидат врз оснива на дадени заеми или депонирани сретства кои
обезбедуваат дополнителна ликвидност на буџетот.
Јавни расходи
Со формирањето на државатакако засебен идентитет се јавуваат и одредени потреби
кои таа мора да ги задоволи за да ја исполни целта на своето постоење. Јавните
расходи претставуваат планирани издатоци кои државата ги прави за покривање на
одредени потреби од општ, односно јавен карактер, т.е. обезбедување на јавни добра
кои ќе им служат подеднакво на сите граѓани, како што се образование, одбрана,
здравствена заштита, култура, наука и др. Јавните расходи најчесто се изразени во
парични средства, но сепак има случаеви кога јавните расходи можат да бидат и во
натура. Класичната економско-финансиска теорија нема посветено посебно внимание
на прашањата поврзани со јавните расходи, бидејќи нејзините заложби се фокусираи
на целосна економска либерализација на стопанството и сведување на улогата на
државата на минимум. Современата економско-финансиска теорија ги базира своите
начела врз кејнзијанската филозофија и целосно го отфрла сфаќањето на класичната
економска мисла за минималистичката улога на државата во стопанскиот развој на
земјата. Според современата теорија, јавните расходи претставуваат значаен
инструмент за стимулација и регулација на стопанските активности. Затоа, при
планирање на јавните расходи, државата треба да се раководи според следните
начела:
22
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
23
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
партија има интерес да “купува” социјален мир и гласови со државни парииако овие
расходи се непродуктивни и не придонесуваат за економски развој. Трансферите ја
намалуваат економската и социјалната раслоеност во државата и ја прераспоредуваат
куповната моќ меѓу граѓаните. За сметка на ова, капиталните инвестиции и останатите
ставки во јавните расходи, од кои навистина зависи општествениот развој, остануваат
процентуално исти или поспоро зе зголемуваат. Доколку постојано не се внимава на
јавните расходи, особено вонредните, можат лесно да излезат од контрола. Разни
групи секогаш ќе вршат притисок државата да задоволи одредени нивни потреби.
Заради тоа е неопходно јавниот буџет да се одржува во рамнотежа и во претходно
предвидени рамки.
Урамнотежување на буџетот
За да обезбеди адекватен раст и развој на националната економија, државата мора да
биде способна да ги испланира и урамнотежи сопствените јавни расходи со приходите.
Овој процес се нарекува балансирање, т.е. урамнотежување на буџетот. Една од
главните задачи на државата во текот на еден фискален периот е да изработи буџет за
следниот фискален период во кој коректно ќе ги предвиди сите приливи и одливи на
средства. Многу ретко се случува планираниот и остварениот буџет да бидат еднакви,
односно буџетот да биде балансиран. Наместо тоа, одредени години јавните приходи
се повисоки од јавните расходи, или обратно, со што се јавуваат буџетски суфуцуту или
дефицити кои ја нарушуваат рамнотежата на националната економија.
Буџетски суфицит
24
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
Буџетски дефицит
Многу почесто се случува државата да биде исправена пред предизвикот на
финансира издатоци во текоот на една фискална година. Буџетскиот дефицит настаува
кога разликата меѓу планираните приходи и расходи е негативна. Како и со суфицитот,
буџетскиот дефицит може да биде планиран и фактички во зависност од тоа дали
негативната разлика меѓу јавните приходи и расходи била планирана или случајна. Ако
буџетскиот дефицит е резултат на намалената реалокација на приходите од
планираните станува збор за т.н. финансиски буџетски дефицит. Ако пак, износот на
реализираните јавни расходи го надминува планираниот износ на расходи, тогаш
станува збор за административен буџетски дефицит. Буџетскиот дефицит може да
произлезе како резултат на преценување на стапката на пораст на економијата или да
се финансираат издатоци за природни непогоди, војни или зголемени социјални
трансфери. Зависно од причините, буџетскиот дефицит може да биде структурен и
цикличен. Структурниот дефицит се јавува дури и кога стапките на раст на трудот и
капиталот се на своето највисоко одржливо ниво. Неговото постоење може да се
препише на одлуките што власта ги има донесено во врска со висината на даноците,
видовите на социјалните трансфери и нивото на државните инвестиции, т.е.
агрегатната потрошувачка. Цикличниот дефицит е одраз на цикличните промени во
економската активност на населението.
25
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
26
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
Јавен долг
Во услови кога државата постојано торши повеќе отколку што собира преку фискални
давачки, таа мора да најде алтернативни извори на финансирање на буџетскиот
дефицит. Акумулацијата на повеќегодишни буџетски дефицити се нарекува јавен долг.
Постојат две гледишта за јавниот долг:
традиционално
рикардијанско
27
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
Стабилност
28
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
Еднаквост
Одржливост
Развој
Флексибилност
29
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
експанзивна
контрактивна
автоматска стабилизација
даночно порамнување
30
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
интеграциска редистрибуција
ЗАКЛУЧОК
Монетарната политика заедно со нејзините инструменти има голема моќ и дирекно
влијае врз количеството пари во оптек. Како што истакнавме дека централанта банка е
независна и самостојна иституција која со координација со владата односно
фискалната политика влијаат врз економијата на една земја. Кога економијата се наоѓа
во рецесија централната банка ја намалува стапката на задолжителна резерва, ја
намалува каматата на ломбардниот и интерактивниот кредит и откупува хартии од
вредност како што во Народната банка на Република Македонија одкупува благајнички
записи и други државни хартии од вредност. Обратно е во случај на експанзија
централната банка или НБРМ ја зголемува стапката на задолжителна резерва, ја
зголемува каматата на ломбардниот и интерактивниот кредит и продава благајнички
записи и други државни хартии од вредност. Фискалната политика на една држава
31
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА
32
Монетарна и фискална политика во Република Македонија
33