УНИВЕРЗИТЕТ ФОН – СКОПЈЕ

СЕМИНАРСКИ ТРУД ПО ПРЕДМЕТОТ БАНКАРСТВО

РАЗВОЈОТ НА ЦЕЛИТЕ НА БАНКАТА НА

АНГЛИЈА: ЕВОЛУЦИЈА, ИНСТРУКЦИЈА ИЛИ
РЕАКЦИЈА?

Ментор: Изработил:

Проф. д-р Саво Ашталкоски Стефан Младеноски, 18524

СКОПЈЕ, декември, 2022

1
СОДРЖИНА
ВОВЕД ........................................................................................................................... 3
1. ПОТЕКЛО .............................................................................................................. 4
1.1 Банката на Англија и финансиската стабилност ................................................... 5
2. ФИНАНСИСКА СТАБИЛНОСТ ........................................................................... 9
2.1 Комерцијалните Банки .......................................................................................... 10
2.2 Банката на Англија ................................................................................................ 11
2.3 Регулаторна средина............................................................................................... 14
ЗАКЛУЧОК...................................................................................................................16
КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА ......................................................................................17

2
ВОВЕД

Целта на основање на Банката на Англија во 1694та година не лежи во тоа да таа

биде централна банка. Имено овој концепт не постоел во 17от век. Разликата помеѓу неа
и другите банки во тоа време лежела во тоа што на неа ѝ биле дадени привилегии во
замена за таа да прибира средства за владата. Кога станува збор за нејзината
корпоративна форма таа била формирана како акционерско друштво. Важно е да се
напомене дека оваа форма не била распространета во тоа време и можела да биде
доделена само од страна на круната. Додатно, важно е да се знае дека во времето на
нејзиното основање сите банки можеле да издаваат парични апоени, оваа практика била
употребувана се до 1844 година кога Банката на Англија го доби ексклузивното право
за печатење на пари.

Постепено таа стануваше она што се нарекува централна банка. Имено, како и
сите општествени револуции и оваа се случувало бавно. Додатно е важно да се напомене
дека еволуцијата се случувала со помош на општествената и обратно оваа еволуција
помогна во еволуирањето на општеството. Затоа кога станува збор за испитување на
овие две еволуции, треба да се има во предвид нивната меѓусебна зависност. Сето ова
ќе не однесе до тоа што се нарекува Банка на Англија денес како централна банка и ќе
ни укаже на тоа како се развиле нејзините „суштински цели“, исто така и одржувањето
на монетарната и финансиската стабилност.

3
 1. ПОТЕКЛО
После поразот на англиската флота од страна на Франција во 1690 година,
владата на Англија на чело со Вилијам III сакала да изгради силна морнарица и за таа
цел владата требало да позајми пари. Сепак, собраните средства не биле доволни за да
се постигнат испланирате цели. Со цел да се стимулира давање на пари за да се исполнат
планираните цели, сите што го биле сториле тоа станале членови на одборот на Банката
на Англија. Они формално биле познати како гувернери на Банката на Англија. Ова било
организирано по шемата што ја смислил Вилијам Патерсон 1 и ја спровел Чарлс
Монтагу2, Првиот Ерл од Халифакс, во 1694 година. Освен што едноставно ги
позајмувале парите и на истите се плаќала камата која изнесувала осум проценти
годишно, исто така инкорпорираните претплатници добивале одредени привилегии -
особено, тие станале банкар на владата (државата) и биле единствената акционерска
корпорација на која и било дозволено да печати пари.
Правото на акционерите да имаат ограничена одговорност било посебна
привилегија, укажува и на фактот дека другите банки во тоа време морале да бидат
партнерства со неограничена одговорност. Што игра важна улога во нашата
последователна анализа.
Де факто биметалниот стандард бил воведен во тоа време. Но, до раните години
на XVIII век постоеше де факто златен стандард. Како што Банката постојано растела до
точка каде што таа доминирала во финансискиот систем, нејзината главна одговорност
била да го одржи стандардот. Во раниот период од нејзиното постоење стандардот не
бил строго дефиниран. За тоа морало да се почека донесувањето на Законот од 1844
година, по кој било разработено прашањето на доверителите и дополнителното
издавање на меници кое било поврзано со односот еден спрема еден со златото.

1
Сер Вилијам Патерсон (април 1658 - 22 јануари 1719) бил шкотски трговец и банкар. Тој бил еден од
основачите на Банката на Англија и бил еден од главните поборници на катастрофалната шема на Дариен.
Подоцна тој стана застапник на Унијата со Англија.
2
Чарлс Монтагу, 1. Ерл од Халифакс, КГ, ПК, ПРС (16 април 1661 – 19 мај 1715 година), бил англиски
државник и поет. Тој беше внук на првиот гроф од Манчестер и на крајот беше облагороден, прво како
барон Халифакс во 1700 година, а подоцна како гроф од Халифакс во 1714 година. Како еден од тројцата
членови на таканаречениот Виг Хунто, Монтагу одигра голема улога во англиската политика под
владеењето на кралот Вилијам III и кралицата Ана. Тој служел како канцелар на финансиите од 1694 до
1699 година и како прв господар на ризницата од 1714 година до неговата смрт следната година. Тој исто
така беше претседател на Кралското друштво и покровител на научникот Исак Њутн.

4
 Овој стандард ја одржувал ценовната стабилност со поврзување на емисијата на
пари со залихите на злато, кои, иако можеле и се менувале, истите бавно се менуваа.
Увидот на евиденцијата за нивото на цените од тогаш до почетокот на дваесеттиот век
потврдува колку тој стандард бил успешен. Имаше флуктуации во нивото на цените, но
се додека Британија била управувана со златниот стандард, овие флуктуации биле
скромни и биле проследени со враќање на трендот.3 Единствените отстапувања од таа
состојба се случувале во ситуација кога Британија привремено го напуштила златниот
стандард.
Затоа може да се каже дека Банката на Англија многу рано, речиси
незабележливо, се здобила со една од функциите на модерната централна банка, тоа е
одржување на монетарната стабилност. Во првата фаза тоа било направено со заштита
на металниот стандард. Сегашната дефиниција за Банката на Англија гласи дека
деталите за дефиницијата се разликуваат од една до друга централна банка инфлација
во ниски и позитивни единечни бројки.
Проширувањето на неговите функции за да ја вклучи онаа што сега се нарекува
финансиска стабилност следеше развојот на банкарскиот систем во целина.

1.1 Банката на Англија и финансиската стабилност

Банките што го сочинувале банкарскиот систем кога била основана Банката на
Англија биле незначително променети откако истите излегле од средновековните
златари. Без оглед на другите активности со кои тие се занимавале, нивната клучна
дејност била позајмување и кредитирање.
Важно е да се каже дека капиталот се состои од средства што банката всушност
ги поседува. Тие можеле да бидат обезбедени од акционерите на банката или, во
зависност од корпоративната форма, од партнерите во банката или дури и од нејзиниот
единствен сопственик. Ваквите средства биле потребни за непречено работење на
банката. Бидејќи постоела шанса да дел или целата позајмена сума не биде вратена. Тоа
сепак не претставувало никакво оправдување ниту во моралниот аспект на работењето,
ниту во законскиот аспект, да не се отплатат обврските спрема луѓето кои ги позајмиле
своите пари на банката; така што на банката и се потребни некои сопствени средства за
да го надополни она што е потребно за отплата на штедачите. Но, иако таков капитал е

3
Флуктуациите беа резултат на фактори како што се големите промени во цената на житото и промените
во однесувањето на готовинските средства на јавноста и на банките освен Банката на Англија. Подолу
има дополнителна дискусија за однесувањето на овие други банки.

5
неопходен, мораме да го имаме во предвид временскиот период кој го обработуваме,
тогаш немало грижа за нив од страна на централната банка - тоа беше прашање било
оставено на сопствениците и менаџерите на банката.
Овој банкарски систем е познат како фракционо резервно банкарство, бидејќи
него готовинските резерви на банката се помали од вкупните обврски на банката кои се
отплаќаат на барање. Постојат две главни гледишта за тоа како еден таков систем може
да напредува. Едното од тие две гледишта е дека тој систем треба да биде целосно
бесплатен - „бесплатно банкарство“. Во бесплатното банкарство е важно да се потенцира
дека секоја банка задолжена за сопственото издавање пари. Во овој систем не постои
централна банка која ќе ги реши сите проблеми што се појавувале. Токму поради ова во
Англија се појави потребата за централна банка.
Имено, во Англија постоело фракционо резервно банкарство пред да се појави
централната банка, иако готовинските резерви беа голем дел од депозитите.
Банката на Англија, со други зборови, била единствената банка што сè уште во
тој момент можеше да позајмува. Додека, малите банки се свртеа кон поголеми банки,
овие кон големите лондонски банки, а овие пак кон нивниот главен банкар - Банката на
Англија.4
Многу брзо откако Френсис Баринг5 го измислил терминот „последно
одморалиште“ во 1797 година, Хенри Торнтон6 (1802) укажал на тоа што е најважно за
добро функционирање на системот.
Имено во Англија имало многу банки, и сите тие освен Банката на Англија биле
ограничени да бидат партнерства од шест или помалку партнери. Видот на трговско
друштво познат како акционерско друштво генерално не бил дозволен сѐ до 1826 година,
а друштва со ограничената одговорност до 1858 година. И токму затоа, Тронтон го
искажал својот став за функционирањето на системот.
А причината зошто „излевањето во оптек“ ќе ја спречи паниката и
нефункционалноста на системот можела да биде објаснета на тој начин што ќе биде

4
Тоа што Банката на Англија делувала како банкар на банките јасно покажува зошто некои централни
банки, на пример, таа на Нов Зеланд, се нарекуваат „Резервна банка“.
5
Сер Френсис Баринг, прв баронет (18 април 1740 – 11 септември 1810 година) бил англиски трговец-
банкар, член на семејството Баринг, подоцна станал првиот од баронетите на Баринг.
6
Хенри Торнтон (10 март 1760 – 16 јануари 1815 година) бил англиски економист, банкар, филантроп и
парламентарец.

6
заштитнички ориентирана кон системот. Ова беше опишана со голема јасност од Волтер
Багеот7 во 1873 година.
Во банкарскиот систем што го имаше Британија од средината до крајот на
деветнаесеттиот век, систем заснован на злато, но со централната банка како монопол
кој бил добавувач на пари, одговорноста за нивната дистрибуција е нејзина со што се
добил впечаток дека истата е одговорна.
Тоа ја сумира теоријата на деветнаесеттиот век на оваа тема. Бидејќи централната
банка беше монополскиот издавач на пари, таа беше крајниот извор на готовина. Ако,
со тоа што дејствува како последна инстанца, не ги снабдува тие пари во момент на
криза, истата ќе продолжи, ќе се влоши и ќе следи раширен банкарски колапс, што
заедно со себе ќе донесе и остра монетарна контракција.
За време на деветнаесеттиот век Англиската економија се вратила на својот
предвоен златен паритет во 1821 година. Првата наредна прилика за итна помош од
Банката на Англија била во 1825 година. Банката ја намалила емисијата на своите пари.
Токму поради ова, некои банки пропаднале кон крајот на летото. Се разви нестабилност;
и поради ова се појави проблем со задржување на комитентите кај себе. Со цел да се
запрел бранот на неуспех на банките, банките морале да се задолжуваат со сигурност на
други видови средства. На 14 декември 1825 година, Банката на Англија наеднаш
отстапила од својата нормална практика и направи аванси на државните хартии од
вредност наместо да се ограничи на дисконтирање на комерцијалните записи. Со ова
била прекината кризата, а со тоа и паниката која се разви кај комитентите.
Имало дополнителни чекори на патот кон добро развиениот систем, овие чекори
биле преземени по кризите од 1847 и 1857 година. Но ова не биле чекори кои значително
го напреднале банкарското работење, со што следниот важен чекор бил направен во 1866
година, со кризата која денес е позната како Оверенд и Гарни8. Оверенд, Гарни и Ко
потекнуваат од две помали компании од XVIII век, Гарни банка (од Норвич) и
лондонската фирма Ричардсон, Оверенд и компанија. До 1850-тите, оваа компанија за

7
Волтер Багеот (/ˈbædʒət/ BAJ-ət; 3 февруари 1826 - 24 март 1877) бил англиски новинар, бизнисмен и
есеист, кој пишувал многу за владата, економијата, литературата и расата. Тој е познат по ко-основачот
на Националниот преглед во 1855 година и по неговите дела Англискиот устав и улицата Ломбард: опис
на пазарот на пари (1873).
8
Overend, Gurney & Company беше лондонска големопродажна дисконтна банка, позната како „банка на
банкарите“, која пропадна во 1866 година поради околу 11 милиони фунти, што е еквивалентно на 1.084
милиони фунти во 2021 година.Колапсот на институцијата предизвика банкарска паника.

7
времето претставувала голема компанија. Со што нејзиниот годишен обрт на меници
беше во вредност еднаква на околу половина од државниот долг, а нејзиниот биланс
беше десет пати поголем од големината на следната најголема банка. Таа била доста
стабилна за време на берзанскиот бум кој се случил во 1865 година. До почетокот на
1866 година, бумот беше завршен, со што многу голем број на компании пропаднале.
Банкарската стапка била зголемена од три проценти во јули 1865 година на седум
проценти во јануари 1866 година. По февруари, банкарската стапка почнала да се
намалува, но на 11 мај Гарни била прогласена за несолвентна.
Имено во списанието „Bankers“ издаден во јуни 1866 година истакна дека теророт
и вознемиреноста на умовите на комитентите до крајот на тој и целиот нареден ден.
Банката на Англија за кратко време ги влоши работите поради тоа што се двоумела да
позајми за државниот долг. Актот за повелба на банките кој меѓу другото го ограничил
издавањето на парите до обемот на златната резерва плус мала фидуцијарна емисија
после ова бил суспендиран, а кризата постепено стивнала.
Неуспехот во 1878 година на Glasgow City Bank била многу помалку драматичен.
Кога банката започна со работа истата работеше по законите и прописите за банкарското
работење, а истата подоцна беше управувана со измама и токму поради тоа пропадна.
Имено се развил страв дека Законот за повелба на банките ќе мора повторно да биде
ревидиран. Другите шкотски банки ги презедоа сите белешки на банката; Григориј
претпоставува дека тие постапиле на тој начин за да ја зачуваат до
вербата во нивните проблеми со белешките.
Потоа, во 1890 година имаш (првата) „Барингова Криза“. Баринг претставувала
голема банка со голема репутација, но во 1877 година, кога беа воведени државните
записи и истите беа пофалени. Сепак, таа се вклучи во финансиска криза во Аргентина.
Аргентинската влада наишла на тешкотии во плаќањето на каматата на нејзиниот долг
во април 1890 година и тогаш Народната банка ја прекина исплатата на каматите на
нејзиниот долг. Ова го забрза ритамот на аргентинскиот банкарски систем и поради тоа
се организирала револуција на 26 јули. Барингс ѝ позајмил многу пари на Аргентина. И
на 8 ноември ѝ ги откри тешкотиите на Банката на Англија. Имено и Банката и владата
беа ужаснати, плашејќи се од бегство од Лондон доколку Барингс не успее.
Инспекцијата на берзанското работење на Барингс сугерираше дека ситуацијата може
да се спаси, но дека се потребни 10 милиони фунти за финансирање на тековните и
претстојните обврски. Беше организиран конзорциум, првично со капитал од 17
милиони фунти. До 15 ноември, вестите излегле со соопштение и поради тоа имало

8
одредено префрлање на мениците во готовина. Додатно, влијанието на финансиските
пазари било мало. „Барингс“ била банкротирана и префрлена како компанија со
ограничена одговорност и дополнителен капитал и ново, но сепак семејно управување.
Банката на Англија научила да дејствува како заемодавател во последна инстанца
и јасно ставила до знаење дека е подготвена да дејствува.
Многу е напишано за заемодавачот во краен случај. Активноста, наводно, опфаќа
сè, од снабдување со пари на пазарот до докапитализација или на друг начин спасување
на не банкарски компании. Нам ни се чини дека е важно прецизното дефинирање и
внимателната употреба на терминот. Клучот е во фразата. Тоа е заемодавачот кога нема
друг извор на средства. И тоа укажува на давателот на белешките и готовината на кои
работи системот - најчесто централната банка, но не нужно или секогаш. Ликвидноста
треба да се снабдува на пазарот во целина, а не на поединечни банки.
Да резимираме, сега можеме да ги видиме „суштинските одговорности“ на
централната банка, двете задачи што ниту една друга организација не може да ги изврши
и се од суштинско значење за функционирањето на модерен банкарски систем. Овие две
задачи се одржување на монетарната стабилност во смисла на дефинирани стабилни
цени и дејствување како последна инстанца заемодавец кога тоа е потребно. 9 Банката на
Англија својата прва задача ја имала од самиот почеток. Додека пак втората ја стекнала
до третата четвртина на деветнаесеттиот век, преку комбинација на настани и притисок
и аргументи на поединци.

2. ФИНАНСИСКА СТАБИЛНОСТ
Но, таа не ја усвои одговорноста да биде заемодавател во последна инстанца без
оглед на развојот на банкарскиот систем со кој се занимаваше.
Банкарството со фракциони резерви било воспоставено во Англија кон крајот на
XVII век. Меѓутоа, додека принципот бил имплементиран, обемот бил ограничен.
Банките продолжиле долго време да држат многу високи коефициенти на готовина -
банкарскиот мултипликатор останал низок, едвај над еден во следните сто години.
Постепено, во текот на осумнаесеттиот век, банките го научија овој дел од банкарското
работење. Но, на крајот на тој век пред да дојде до вистински раст на мултипликаторот
и оттука можноста за финансиска криза остана мала.

9
Ќе се забележи земено здраво за готово дека стабилноста на цените е пожелна. Тоа беше ставот во
времето на основањето на Банката на Англија. Во комбинација со одржувањето на златниот стандард, таа
задача беше наметната на Банката на Англија ab initio.

9
 Сепак, до почетокот на деветнаесеттиот век, можноста била присутна.
Банкарскиот мултипликатор изнесуваше 2,5 и постепено растеше. Следеа неколку кризи
во следните децении: во 1820-тите, 1830-тите, 1840-тите, 1850-тите и 1860-тите.
Зошто и како се случуваа кризите во овие интервали и како одеднаш престанале?
Решението имаше се состоело од три чекори. Прво, банката на Англија научила како да
ја врши улогата на заемодавач во последна инстанца. Како второ, банките научиле како
да се однесуваат и си пронашле свој пат кој ги направил повнимателни. И трето, владата
обезбедила соодветно регулаторно опкружување.

2.1 Комерцијалните Банки

На почетокот на деветнаесеттиот век банките биле главно мали и без филијали.
Секој шок за системот фрлал сомнеж врз безбедноста на депозитите кои можеле да
резултираат со бегство на коминтентите, а природата на билансот на состојба на банката
значеше дека дури и добро однесувањето на банките можело да доведе до пропаѓање на
истите.
Тие имале за цел да го пронајдат својот пат до најсоодветните коефициенти на
капитал/средство, готовина/депозит и ликвидни/средства кои биле во согласност со
прифатливата профитабилност. Коефициентите, како што може да се очекува, сите
започнале прилично високо и постепено се намалувале бидејќи банките го пронајдоа
начинот на кои тие можеле успешно да функционираат. Голем придонес за ова имал
Џорџ Реј10 од Абердин. Таму го научил својот занает како банкар и во 1830-тите се
приклучил на банката во Ливерпул, Банката на Северен и Јужен Велс.
Реј потоа продолжил да го пишува прирачникот за банкари кој сè уште се
користел во дваесеттиот век, The Country Bank (1885), а всушност чии изданија биле
произведени во 1930 година и повторно во 1976 година. Реј го опфатил секој аспект од
банкарството, но централно место во неговите упатства имала претпазливоста.
Како и да е, дури и банките со најдобро однесување можеле да пропаднат кога
системот би го погодил шок, а вториот дел за одржување на стабилноста на банкарскиот

10
Џорџ Реј (1817-1902) бил британски банкар и брокер со седиште во Биркенхед. Тој е најзабележителен
по неговото покровителство на Прерафаелитското братство и неговото нарачување и стекнување на дела
од Форд Мадокс Браун, Артур Хјуз и Данте Габриел Росети. Неговите провизии вклучуваат
„Возљубениот“ на Росети, нарачан во 1863 година за 300 фунти, но завршен само две години подоцна.
Подоцна ја поседувал Мона Вана на Розети.

10
систем бил заемодавачот во краен случај. Банките се научиле да бидат претпазливи и
биле поддржани од давателот во краен случај.

2.2 Банката на Англија

На крајот на осумнаесеттиот век и почетокот на деветнаесеттиот имало многу
придонесувачи за литературата во развој на променливото финансиско и монетарно
опкружување. И многу од нив се осврнале на прашањето за улогата на банката на
Англија како заемодавач во краен случај. Хенри Торнтон опишал како Банката треба да
се однесува во нормални времиња оставајќи ја понудата на пари „да вибрира само во
одредени граници“, но дека во време на затегање на ликвидноста Банката треба да го
намали притисокот. Други, како Томас Џоплин, исто така придонесоа, поттикнувајќи ја
Банката како да се однесува среде кризата од 1825 година. Банката, како што кажа, треба
да ја зголеми емисијата на пари за да ја надомести загубата на прометот.
Но, Банката на Англија полека ја научи својата улога како заемодавач во краен
случај. Долго време се спротивставуваше на застапувањето на теоретичарите. Секоја
комерцијална банка може, од време на време, да дава заеми на клиенти кои се
неликвидни или дури и несолвентни. Тие може да го сторат тоа дури и кога сегашниот
очекуван принос од самиот нов заем е нула или негативен; ако тоа го гарантираат
пошироките ефекти врз нивната репутација за посветеност, или негативните ефекти од
неуспехот на првиот клиент врз другите. На ист начин, централната банка во зародиш -
институција која сè уште недостига до достасување како централна банка - може да
„спаси“ некој клиент или кореспондентна банка, исто како што комерцијалната банка
може да го поддржи својот деловен клиент. Но, ние не би сакале да ги опишеме таквите
ad hoch вежби како што вклучуваат свесна претпоставка за систематска функција на
заемодавецот во краен случај. Го нагласуваме ова бидејќи сакаме да разјасниме дека
практиката понекогаш да се спасува комерцијална банка која е на пат да пропадне,
никако не може да се опише како природно продолжување на класичната улога на
заемодавецот во последно средство.
Ниту, навистина, би сакале да видиме зрела централна банка која се труди да
спаси поединечни банки. Едноставно, има премногу морална опасност.
Ниту една централна банка не би сакала однапред да се обврзе да даде посебна
поддршка на која било поединечна банка која има проблеми со ликвидноста. Проблемот
со ликвидноста на банката што не е предизвикан од некој технички проблем, веројатно
самиот по себе е одраз на некои подлабоки сомневања за солвентност. Следствено,

11
неквалификуваната претходна обврска за обезбедување помош на поединечна фирма би
вклучувала премногу морален ризик.
Централната банка треба да обезбеди ликвидност на пазарот како целина, а не да
спасува поединечни фирми (банки). Може да обезбеди ликвидност без ограничување,
но тоа треба да го прави по зголемена цена. Сознанието на пазарот дека понудата не
може да истече е тоа што служи за да се осигура пазарот и да се смири стравот од
банкрот. Во својата идеална форма ова треба да се направи анонимно. Не треба да има
комерцијално ривалство што може да ја одврати банката од нејзината задача или да
вклучи конфликт на интереси. Ако однапред се знае дека вака ќе се однесува банката
(предобврзување) тогаш сликата е целосна. 11
Вреди да се застане за да се разгледа што разумно би можело да се подразбира
под „бајл-out“, акција која често се меша со заемодавец во последна инстанца.
Централните банки генерално немаат капитални ресурси за самостојно да спасат
институција од која било големина - значајно во смисла дека тоа може да има штетни
последици за остатокот од системот. Ако централната банка ги дисконтира по
номиналната вредност на инфериорните средства на поединечната институција во
период на проблем, тогаш овие средства последователно ќе бидат означени за да се
пласираат на пазарот, нивната вредност би изгледала многу пониска на билансот на
банката. Така, ќе се смета дека централната банка го оштетува сопствениот биланс на
состојба бидејќи се расфрла со готовина и ги заменува за средства со пониска вредност.
Ако за возврат тоа бараше владина помош за прибирање поголем капитал, централната
банка всушност ќе донесеше фискална одлука. Така, во случај на поединечна
институција, сè што централната банка навистина може да направи е да надгледува или
организира операција за спречување на банкрот и можеби ќе проба да изврши притисок
врз другите да дојде до нов капитал.
Тогаш, како може да се постигне идеалното работење на заемодавачот во
последна инстанца? Заемодавачот во случај на последно средство обезбедува средства
на пазарот во време кога за тоа има реална потреба и воедно не снабдува поединечни
институции. Не треба да се вклучи во спасувачки потфат на фирми во криза од кој било
вид, било да се тоа банкарски или не банкарски институции. Навистина, ако операцијата

11
Вера Луц Смит во The Rationale of Central Banking (1946) го опиша здравото банкарство и сигурните
пари (во модерната терминологија финансиска/банкарска стабилност и стабилност на цените) како клучни
цели на централното банкарство.

12
би можела да се изврши таму каде што идентитетот на оние кои бараат средства не и бил
познат на Банката, тоа би било идеално. Институциите кои поседуваат средства со добар
квалитет нема да имаат потешкотии да ги добијат средствата што им се потребни.
Институциите со неквалитетен имот веројатно ќе страдаат. Во време на криза каматата
би се зголемила.
На почетокот на деветнаесеттиот век, монополот на Банката на Англија ги
оштети останатите банки. Таква беше антипатијата што новите акционерски банки
претпочитаа да држат дистанца. Се појавија брокери кои вршат трансакции помеѓу
комерцијалните банки и Банката на Англија. Овие брокери постепено ја стекнаа
капиталната база за финансирање на сопствените портфолија и до третата четвртина на
деветнаесеттиот век се развија во нивната модерна форма, брокерската куќа.
Кога комерцијалните банки биле под притисок поради намалување на
ликвидноста, нивната прва одбранбена линија била да ги повикаат своите заеми во
брокерските куќи; ова за возврат ги испрати истите до Банката на Англија. Доколку
комерцијалните банки мораа да ги уплатат сметките, тоа би го направиле во брокерските
куќи, а овие пак би ги однеле во Банката. На овој начин централната банка никогаш не
требаше да знае од каде доаѓа најголемиот дел од побарувачката на пари. Прецизниот
извор на побарувачката во голема мера беше ирелевантност.
Централното банкарство беше понапредно во Британија отколку во другите
држави, а британскиот модел на централно банкарство често беше усвоен и во други
држави. Така, клучната карактеристика на британскиот систем, неговиот вграден
заштитен уред за анонимност, беше игнориран. Ова значеше дека во повеќето други
земји самите институции преидоа во тоа што се нарекува централната банка, губејќи ја
својата автономност со тоа. Ситуацијата се влоши кога владината банка и
комерцијалните банки беа во конкуренција за комерцијален бизнис. Се чини дека ова е
игнорирано во поголемиот дел од научниците, и можеби токму ова го објаснува начинот
на кој спасувањето од некои го третирале како нормална активност на централното
банкарство, со тоа што е блиску до аксиоматично што некои банки биле толку важни
дека тие биле „премногу големи за да пропаднат“ и дека морале да бидат спасени како
работа.
Вреди да застанеме овде за да ја разгледаме неодамнешната „доктрина премногу
голема за да пропадне“ како што може да се примени на Оверенд Гарни. Оверенд стана
банкар на банките во Лондон и државата и на денот кога пропадна, TIMES излезе со став
дека „со право може да тврди дека е најголемиот инструмент за кредитирање во

13
Кралството“. Апелот на Оверен до Банката за помош беше одбиен: „Гувернерот сметаше
дека Банката не може да помогне на една компанија освен ако не е подготвена да им
помогне на многу други за кои се знаеше дека се во слична ситуација“. Одбивањето да
му се помогне на Оверенд, иако делумно е мотивирано од непријателството меѓу неа и
Банката, јасно може да се гледа како понатамошен чекор на патот преку кој Банката ја
сфати својата функција како да му помогне на пазарот како целина. наместо да ги
спасува непромислените и несолвентните институции. Паниката од 1866 година беше
огромна. Но, и покрај големината на Оверенд и очигледната централност во системот,
кризата заврши и системот стана силен и стабилен.
Банката на Англија научила како да го прави сето тоа во текот на долг период,
почнувајќи од кризата од 1825 година и продолжувајќи до кризата од 1866 година, а
потоа да го стави во акција доколку некогаш се појави потреба. Следеа над 100 години
на финансиска стабилност; банките пропаднаа како што навистина требаше да им се
дозволи, но немаше финансиски кризи. И тоа беше низ долг период на наизменична
среќа на раст и рецесија, на војна и различни режими на девизниот курс, дефлација и
инфлација.

2.3 Регулаторна средина

Третиот елемент во приказната е улогата на владата и регулативата. Впечатливо

нешто за модерното око за целата оваа еволуција е тоа што таа се случи во период на
laissez faire, а банкарството го следеше тој пат. Претходниот период што траеше низ
осумнаесеттиот век беше оној на меркантилизмот - надмоќ на државата во трговските
прашања. И во тој век банкарството во Англија беше строго ограничено. Но, реакцијата
на неефикасноста и корупцијата во владата што ја произведе меркантилизмот беше
барање мала влада, слободна трговија и добри пари. И така, во таа нова клима на laissez
faire, по секоја финансиска криза властите дополнително се дерегулираа.

Првата фаза во овој процес дојде со релаксирање на законите за лихварство,

барем за Банката на Англија. Ригорозните закони важеле со векови. Во 1825 година, кога
избувнала една од претходно споменатите кризи, Банката позајмила пари, но не можела
да позајми со стапка над пет проценти, што во контекст на времето во кое се случила
беше доволно висока. По кризата, законите за лихварство не биле толку ригорозни и на
следната криза Банката ја подигна стапката над пет проценти.

14
 Во исто време, ограничувањата за банките да бидат ограничени на партнерства
од не повеќе од шест партнери биле исто така напуштени и било дозволено да се
формираат банки како акционерско друштво. Првично, тие можеа да работат само
подалеку од Лондон - надвор од радиус од 65 милји. Но, неколку години подоцна во
1830-тите им беше дозволено да работат и во Лондон.
Златниот стандард беше построго дефиниран во Законот од 1844 година, но тој
се покажа премногу рестриктивен и кога се разви кризата од 1847 година, беше јасно
дека Банката не може да се придржува до законот и да го направи она што е потребно за
финансиската стабилност. Министерот потоа му напиша на гувернерот и привремено го
ослободи од потребата да се држи до барањата на Законот и така да може да се изврши
неограничено кредитирање.12
Следуваше период од повеќе од 100 години кога немаше финансиски кризи во
Британија. Финансиската стабилност стана толку вкоренета што, многу разумно, беше
земена здраво за готово. Имаше епизоди кога пропаднаа поединечни банки, повремено
доста големи банки, но немаше финансиска криза. Сите елементи на криза беа присутни
во 1914 година, но околностите беа крајно невообичаени. Помеѓу двете светски војни
немаше банкарска криза во Британија. Кога поголемиот дел од остатокот од светот беше
погоден од големата депресија помеѓу 1929 и 1932 година, Британија не беше. Имаше
пад. Имаше рецесија. Но, немаше финансиска односно банкарска криза. Всушност,
банкарскиот систем остана неверојатно робустен во текот на целиот период. Имаше
проблем со девизниот курс, но тој беше решен со прекинување на врската со златото и
дозволување на курсот да биде слободен (да лебди).

12
Оние кои тврдат дека Багеот побарал „стапка на казна“ погрешно го претставуваат. Неговата препорака
беше стапката да биде „висока“, во смисла на јасно над нормалното ниво на стапки, тесен и добро
дефиниран опсег во тоа време. Целта не беше да се наметне казна за задолжувањето, туку да се обезбеди
отплата на задолжувањето веднаш штом се сметаше дека кризата ќе заврши.

15
ЗАКЛУЧОК

Во насловот на овој семинарски труд беше поставено прашање. Дали целите на Банката
произлегоа од еволуција, инструкции или реакција? Краткиот одговор всушност може
да биде „да“: сите тројца беа вклучени. Монетарната цел еволуираше од почетната
обврска на Банката да може да ги конвертира своите банкноти во злато на барање. Ова
беше формализирано во 1844 година и оттогаш се менува, иако многумина не направија
ништо повеќе од промена на формата на монетарната цел. Целта за финансиска
стабилност беше усвоена од страна на Банката како одговор на надворешните аргументи
и притисокот од настаните; но пред тоа одвреме-навреме го стабилизираше системот, на
ad hoc основа и без формално објаснување или оправдување. Потоа премина во
вклучување во работењето на банките кои го сочинуваа британскиот банкарски систем,
а потоа преку законодавството се здоби со сè поформални и детални одговорности за
однесувањето на овие банки.

И на сето ова мора да се додаде уште една компликација. Можеби изгледа дека идеите
кои ги водеа активностите на Банката потекнуваат од приватниот сектор или владата, но
честопати може да имало дискусии и проток на идеи, пред да се дојде до заемно
задоволителен заклучок и политика. Има малку информации за ова. Долгата историја не
дозволува секогаш да се раскаже едноставна и јасна приказна.

16
КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА
1. Wikipedia contributors, 2022. William Paterson (banker). [Online]
Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/William_Paterson_(banker)
[Accessed 12 Декември 2022].
2. Wikipedia contributors, 2022. Charles Montagu, 1st Earl of Halifax. [Online]
Available at:
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Charles_Montagu,_1st_Earl_of_Halifax&oldi
d=1108265690
[Accessed 12 Декември 2022].
3. Wikipedia contributors, 2022. Sir Francis Baring, 1st Baronet. [Online]
Available at:
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sir_Francis_Baring,_1st_Baronet&oldid=112
6680069
[Accessed 14 Декември 2022].
4. Wikipedia contributors, 2022. Henry Thornton (reformer). [Online]
Available at:
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Henry_Thornton_(reformer)&oldid=1108454
504
[Accessed 14 Декември 2022].
5. Wikipedia contributors, 2022. Walter Bagehot. [Online]
Available at:
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Walter_Bagehot&oldid=1122450908
[Accessed 15 Декември 2022].
6. Wikipedia contributors, 2022. Overend, Gurney and Company. [Online]
Available at:
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Overend,_Gurney_and_Company&oldid=112
4408632
[Accessed 16 Декември 2022].
7. Wikipedia contributors, 2022. George Rae (banker). [Online]
Available at:
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=George_Rae_(banker)&oldid=1125778069
[Accessed 18 Декември 2022].

17
8. Conti-Brown, P., 2018. The development of the Bank of England’s objectives: evolution,
instruction or reaction?. In: T. E. a. c. a. severally, ed. Research Book on Central Banking.
Cheltenham: Edward Elgar Publishing Limited, pp. 34-52.

18