Оданочување

ДАНОЦИТЕ КАКО ГЛАВЕН ИЗВОР НА

ЈАВНИ ПРИХОДИ – Цели на оданочувањето
 Оданочувањето како сложен процес на примена,
утврдување и наплата на даноците, честопати, особено
според општо мислење, е поврзано само со потребата
да се обезбедат потребните финансиски средства за
задоволување на потребите на државата и нејзините
органи, оставајќи настрана некои други многу важни
цели (задачи).
 Даноците заедно со другите инструменти на државната
политика (кредитно-монетарна политика, ценовна
политика, меѓународна девизна политика итн.) играат
исклучително важна улога на полето на економската и
социјалната стабилност.
 Цели на оданочувањето
Во современите јавни системи, оданочувањето има
многу цели, од кои некои се чисто фискални, додека
други се нефискални.
Фискалната цел: собирање приходи за финансирање на
јавните расходи. Фискалната цел на даноците е јасно
изразена во пониските нивоа на власт (локална власт),
додека нефискалната цел на даноците на локално ниво е
значително ограничена.
 Нефискалните цели се ориентирани кон: стабилизација
на цените, економски раст и целосна вработеност,
економски развој, прераспределба на приходите итн.
Цели на оданочувањето
Така, со помош на даночната политика, државата
ги реализира и другите цели на економската
политика. На овој начин, даноците станаа
инструмент на економската политика што имат
влијаниее во :
Стабилноста на цените
Економскиот раст и целосната вработеност
Економскиот развој
Прераспределбата на приходите
 Цели на оданочувањето
Ценовната стабилност, целта на даноците за одржување на
ценовната стабилност ќе биде објаснета со пример.
На пример, Доколку Владата оцени дека со постојана даночна
структура и ниво на економска активност, комбинираната јавна
и приватна потрошувачка ќе предизвика состојба на инфлација,
таа треба да ја намали или сопствената или приватната
потрошувачка. Врз основа на донесената одлука, Владата ќе ја
приспособи даночната политика со цел да ја одржува приватната
и јавната побарувачка во рамнотежа со производството.
 На овој начин, оданочувањето станува примарен метод за
постигнување стабилност на цените на домашниот пазар.
Даночната политика не е единствениот инструмент против
инфлацијата, во овој случај владата може да користи и
монетарна политика, чие влијание е побрзо, но ефектите се
поограничени.
 Цели на оданочувањето
 Економски раст и целосна вработеност. Ценовната стабилност,
економскиот раст и целосната вработеност се главните
причини за монетарната и фискалната политика на
современите држави.
 Доколку постои несоодветно ниво на агрегатна побарувачка за
да се постигне посакуваното ниво на економска активност,
државата треба да ја зголеми јавната потрошувачка, без да ги
зголеми даноците, да ја доведе агрегатната побарувачка до
посакуваното ниво или да ги намали даноците (може да ги
преземе двата комбинирани инструменти: зголемување и
намалување на даноците). Бидејќи ефектот на зголемување на
јавната потрошувачка во однос на времето е побавен во
економската стимулација, државата преку даночната политика
ги намалува најважните даночни стапки (персонален данок,
данок на добивка), стимулирајќи ја приватната побарувачка.
 Цели на оданочувањето
Економски развој, цел тесно поврзана со економскиот раст.

Оваа цел е актуелна во помалку развиените земји. Земјата што

излегува од кругот на сиромаштија неопходно е да ги зголеми
заштедите и инвестициите. Со внимателна и селективна употреба
на даноците може да се надмине состојбата на недостиг на средства
за инвестиции со намалување на приватната потрошувачка.

 Истовремено, Владата треба да ги преориентира своите расходи

кон јавни инвестиции, со што ќе се создадат услови за приватни
инвестиции. На пример, инвестиции во патишта, пристаништа,
образование и друга инфраструктура, што може да ги стимулира
приватните инвестиции.
 Цели на оданочувањето
Прераспределбата на доходот: целите на даночната
политика се исто толку важни во економска смисла колку
што се и општествено важни.
Прераспределбата на доходот е неопходна или за
општествени цели за правична прераспределба на
богатството или за економски цели.
 Економските аргументи се поврзани со фактот дека
поголемата концентрација на богатството и приходите
создава тенденција за намалување на агрегатната
побарувачка под посакуваното ниво, поради ниската
ориентација кон потрошувачката на лицата со повисоки
примања во однос на лицата кои имаат помали приходи.
Поправедна прераспределба на доходот може да се
постигне само преку прогресивно оданочување.
 Цели на оданочувањето
Во современите држави, освен фискални и
нефискални цели, оданочувањето има и други цели,
кои се реализираат според специфичните услови на
земјата, како што се оние поврзани со
демографските движења, регулирањето на
потрошувачката со посебни ставки, на пр.
алкохолни пијалоци итн.

 Во последно време посебно внимание се

посветува на еколошките цели на оданочувањето
 Елементи на даноците
Секој вид данок има четири основни елементи
кои најблиску го одредуваат карактерот на
данокот:
Даночен објект ,(предмет на оданочување)
Даночен обврзник ( даночен субјект)
Даночна основа и
Даночна стапка
 Даночен објект или предмет на
оданочување
Даночните предмети претставуваат одредени субјекти (факти),
ствари (подвижни или недвижни), суми на пари, економско-
правни трансакции, кои претставуваат основа за даночна примена.

Даночниот објект мора да се разликува од даночниот извор, кој го

претставува фондот на финансиски средства од кој даночниот
обврзник го плаќа данокот. Овој фонд на средства вклучува
различни форми на приход, имено приходи и имот. Нормален
извор на даноци е доходот или приходот, додека имотот како извор
се прикажува во ретки случаи.
Во антиката и средниот век, предмет на оданочување било
физичкото постоење на лица чиј данок бил по глава на жител.
 Даночен објект или предмет на оданочување

Денес, многу факти може да се земат како даночен

објект:
приходи или доходи, имот, пренос на имот,
наследство, подароци, берзански трансакции,
потрошувачка, промет итн.
За ова данокот често го зема името на предметот,
на пр. данок на доход, данок на промет, данок на
пренос на имот, данок на наследство и подароци
итн.
 Даночен обврзник
Даночен обврзник (даночен субјект) е физичко или правно лице кое со закон е
обврзано да плати данок.

Изразот „даночен обврзник“ е тесно поврзан со даночниот обврзник и

даночната дестинација.

Даночниот обврзник и даночниот платец може да биде едно лице. Пример Ако
некое лице остварува приход од деловна активност, сам го пресметува и плаќа
персонален данок на доход по основ на приход, тогаш тоа лице е и даночен
обврзник, даночен платец, но може да биде и даночна дестинатор. Оваа
состојба се појавува кај директните даноци.
Даночниот дестинатор е личноста кој дефинитивно и реално го носи
даночното оптоварување. Пример, даночниот обврзник кој го плаќа данокот на
потрошувачка (ДДВ), всушност не го носи даночното оптоварување, туку го
пресметува данокот платен на цената на стоките и услугите и законски го
префрла на купувачот. Лицето кое реално го плаќа данокот од својот приход не
е даночен обврзник, односно даночен платец, туку даночен дестинатор,
односно краен потрошувач
 Даночен обврзник

Остануваат отворени дилемите за физичкиот даночен обврзник - дали

тоа треба да биде поединецот или заедницата на која и припаѓа
поединецот (брачен другар, семејство и сл.).
Во однос на примената на прогресивната стапка, кога даночен обврзник
е поединецот, даночниот обем е помал, додека ако даночен обврзник е
семејството, даночниот обем (износ) е поголем. Меѓутоа, кога се
применува пропорционална стапка, изборот на поединецот или
семејството како даночен обврзник е ирелевантен.
Во случаи кога семејството е даночен обврзник, во основа разликуваме
четири даночни модели:
 Поединечно оданочување,
 Заедничко оданочување,
 Заедничко оданочување со примена на методот на делумна поделба
 заеднички данок со примена на потполна поделба .

При оданочувањето на законските даночни обврзници се појавуваат

дилеми за разумноста на данокот, видот на стапките што треба да се
применуваат, ослободувањата од данокот на добивка итн.
 Даночна основа
Даночната основа изразува конкретна големина или вредност на
даночниот предмет. Утврдувањето на даночната основа со
примена на даночната стапка овозможува утврдување на
даночната обврска.

Даночната основа се користи за пресметување на данокот и

најчесто се одредува во парични вредности (пари) и по исклучок
се одредува и во која било мерна единица.

Даночната основа е различна за различни даноци, на пр.

Даночната основа за ДДВ е продажната цена на стоките и
услугите, основицата на данокот на имот е пазарната цена на
имотот, персоналната даночна основа е утврдениот годишен
приход на даночниот обврзник.

Во пракса ги разликуваме следните даночни основи:

По количина (специфична основа) и по вредност
Даночна основа
Паушална и реална (фактички)

При определувањето на паушалната даночна основа, не се

земаат предвид сите фактори кои влијаат на даночната
основа, туку само најрелевантните фактори.
Фактичка (реална) основа, која се утврдува врз основа на
фактички податоци кои вклучуваат истражување,
контрола и евалуација на порелевантни факти кои ја
изразуваат фактичката сила на даночниот обврзник.
Даночната управа, органите за даночна контрола и
проценка, судството, од една страна, и даночниот
обврзник од друга страна, вршат одредени активности кои
придонесуваат и ја докажуваат вистинска даночна основа.
 Даночна основа
Постојат пет познати методи за одредување на даночната
основа:
автоматски или индикативни методи, даночната основа се
одредува со лесно видливи фактори,
директен метод, според податоците пријавени од самиот
даночен обврзник,
индиректни методи, според податоците добиени од трето
лице,
официјалните методи, податоците пријавени од даночниот
обврзник не се прифаќаат, но самиот даночен орган ја
утврдува даночната основа,
метод на споредба, кога даночниот обврзник и даночната
управа немаат податоци за даночната основа, тогаш
утврдувањето на даночната основа се врши преку споредба
со субјект приближно сличен на даночниот обврзник.
 Даночна стапка
Даночната стапка го одредува делот од
даночната основа што даночниот обврзник ќе го
плати како даночна обврска. Како таков се
поставува како процент (%) и се применува на
даночната основа, соодветно на даночната
единица.
Даночните стапки можат да бидат:
Пропорционални ,
Прогресивени и
Регресивени
 Пропорционални стапки
Пропорционалната даночна стапка е непроменета, без разлика на
промената на даночната основа - даночната основа се зголемува или
намалува, даночната стапка останува во истиот сооднос со неа.

Данокот определен со пропорционална даночна стапка се нарекува

пропорционален данок (flate-rate-tax)

Со примената на пропорционалната стапка, релативниот односот на

економска моќ на двајцата даночни обврзници остана ист и по
оданочувањето.

Пример: Доколку даночниот обврзник А оствари приход од 20.000,

додека обврзникот Б од 80.000 единици во готовина, соодносот е 4:1,
доколку се применува стапката од 20%, по оданочување даночниот
обврзник А ќе има 16.000 приход, додека обврзникот Б 64.000 ,
односот меѓу нивните приходи не е променет, тој сè уште е 4:1
Пропорционални стапки
Предностите на пропорционалниот данок се:
објективност,
едноставност
исклучува било каква себичност,
на сите даночни обврзници им наплатува исто и
доделува пропорционален данок.
Недостаток на пропорционалната даночна стапка е
што не го задоволува принципот на даночна
еднаквост и истата жртва.
 Прогресивни даночни спаки
Прогресивните даночни стапки се менуваат со
промената на даночната основа што резултира со
зголемен данок и во апсолутни и во релативни износи.
Тие главно се применуваат на данокот на доход
бидејќи по нивната природа е тешко да се применат кај
индиректните даноци.
Прогресивните стапки може да бидат:
 прогресивно пропорционално - кога стапката се зголемува со
ист интензитет како што се зголемува основата,
 забрзана прогресија -кога брзината се зголемува со
интензитет побрзо од основната и
 побавна прогресија - кога стапката расте со помал интензитет
од даночната основа
 Регресивни даночни стапи
Регресивната даночна стапка е кога даночната
стапка се намалува со зголемувањето на
даночната основа.
Во практиката примената на регресивната
даночна стапка е ретка.
Даночна основа Даночна стапка Зголемување на Зголемување на
даночна основа даночна основа
До 20.000 10%
Од 20.001 до 40.000 20% 100% 100%
Од 40.001 доi 80.000 40% 100% 100%

Даночна основа Даночна стапка Зголемување на Зголемување на

даночна основа даночна основа
До 20.000 10%
Од 20.001 до 40.000 25% 100% 150%
Од 40.001 до 80.000 70% 100% 180%

Даночна основа Даночна стапка Зголемување на Зголемување на

даночна основа даночна основа
До 20.000 10%
Од 20.001 до 40.000 15,% 100% 50%
Од 40.001 до 80.000 20% 100% 33,3%
Ефекти на пропорционални, прогресивни и регресивни стапки

Даночна
стапка

с и вна
рогре
П
30%

Пропорционална
20%
регрес
ивна
10%

20.000 40.000 80.000

Даночна основа
 Прогресивни даночни стапки
Прогресивниот данок има и свои предности меѓу кои се
потенцираат:
Прогресивното оданочување влијае на реализацијата на
државната социјална политика, бидејќи со примената на
прогресивните даночни стапки се намалуваат социјалните
разлики
Оданочувањето со прогресивни даночни стапки има
предности од аспект на економската активност,
Примената на даночната стапка ја намалува економската моќ
на даночниот обврзник, што може да влијае на изнаоѓање на
организациски, технички форми за зголемување на
активноста, со цел остварување на поголеми приходи.
 Даночни прогреси
За да се избегнат недостатоците на прогресивната даночна стапка, се
користат следните различни варијанти:
Директната прогресија што се појавува во овие варијанти:
 целосна прогресија (константна или глобална)
 распадната прогресија (пливач, превртена).
Индиректна прогресија.
Целосна (постојана) прогресија настанува кога даночната стапка
секогаш се зголемува со зголемувањето на даночната основа.
Целосната прогресија е организирана на тој начин што даночната
основа е поделена на одредени големини, т.е. нивоа почнувајќи од едно,
така што како што расте основата расте и повисоката стапка.

 Даночна основа даночна стапка

до 20.000 10%
од 20.001 до 40.0020%
од 40.001 до 80.000 30%
 Даночни прогреси
Расчленета прогресија , базата на податоци се базира на бројот
на класи (категории, групи), бројот на секции за кои
апликацијата се заснова на нормата. Даночната стапак не е
поделена на категории. Потоа, нормата на данокот на
високообразовната апликација е само во основата на класите
поврзани со тоа што е исто така еднакво на праќање на врз
основа на данокот.
Износ на општата и тајноста за собирање на вредностите што
се стекнати за една категорија

Даночна основа и пресметување на данокот

5.000 10%
5.000 10.000 1500 + 20% над делот од 5000 до 10 m
10.000 30.000 1750 + 30% над делот од 10000 до30 m
30.000 40.000 7500 + 40% над делот од 30000 до 40000
40.000 50.000 11500 + 50% над делот од 40000 до 50000
 Даночни прогреси
Индиректна прогресија (скриена) се засноваат на прогресивни методи.
Бидејки приментат на една стапка (пропорционална) не е видлива, се добива
впечаток дека се работи за пропорционален данок
Даночната стапка е сегогаш прогресивна.
 Прогресиите се реализираат врз основа на намалување на даночната
осовата почетокот.
Индиректната (скриена) прогресија е метод на прогресивно оданочување.
Поради примената на единствена (пропорционална) стапка на прогресивно
оданочување не е очигледно дека се добива впечаток дека се работи за
пропорционално оданочување.
Даночната стапка е секогаш пропорционална.
Прогресијата се остварува врз основа на одбитоци од основицата
(приходите) на одреден износ во вид на егзистенцијален минимум.
Овде даночната стапка не се менува, се менува само даночната основа така
што со усогласување на стапката која е пропорционална и даночната основа
која се зголемува, се добива прогресија..
 Прогресивна даночна стапка
 Еден од најважните аргументи против прогресивното оданочување се
заснова на претпоставките за нивното негативно влијание врз
стимулативните ефекти.
 Се вели дека оваа форма има штетно влијание врз промовирањето на
трудот, заштедите и инвестициите,
 Нето ефектот на даночните стапки се манифестира во намалување на
стапката на економски раст.
 Прогресивното оданочување влијае на даночното затајување.
 Комплексност во пресметувањето на даночната обврска според
прогресивни норми и за даночните обврзници и за даночната
администрација.
 Аргументите во корист на прогресивното оданочување се:
 Одржувајте поголема економска стабилност

Потребата да се компензира за регресивните ефекти од некои даноци

Принцип на даночна корисност
Принцип на способност за плаќање данок