Универзитет ‘’Гоце Делчев’’ – Штип

Факултет за туризам и бизнис логистика

Бизнис администрација

ПРЕДМЕТ: ФИКСЕН СИСТЕМ

ТЕМА: СПОРЕДБА НА ДАНОЧНИОТ СИСТЕМ ВО ЗЕМЈА ВО РАЗВОЈ И

РАЗВИЕНА ЗЕМЈА

Ментор : Изработил:

Март 2020, Штип

СОДРЖИНА
Вовед.................................................................................................................................3

Клучни зборови: данок, систем, развиена, неразвиена земја, развој.....................3

1. Карактеристики на даночниот систем.....................................................................4

2. Даночен систем на земја во развој..........................................................................6

2.1. Пример за даночен систем во земја во развој – Република Северна

Македонија....................................................................................................................7

3. Даночен систем во развиените земји......................................................................9

ЗАКЛУЧОК......................................................................................................................11

Користена Литература...................................................................................................13

2
Вовед

Генерално, даночниот систем и даночната политика претставуваат едни од

значајните обележја на националната сувереност на една земја и составен дел на
вкупната економска политика што ја води земјата. Поголеми и позначајни промени
во даночните системи на развиените земји, земјите во развој и земјите во
транзиција, беа направени во осумдесетите и деведесетите години на минатиот
век, кои што промени се познати како даночни реформи.

Даночниот систем претставува збир на даноци, такси, придонес и други

јавни приходи кои што се воведени во една земја и поврзани во целина, преку кои
се остваруваат целите на даночната политика на земјата. Иако терминот систем
укажува на постење складност во односот на елементите што го сочинуваат тој
систем, сепак, во практиката се покажува дека оданочувањето во многу држави
претставува примена на различни даночни инструменти, каде што секој има своја
целина чин на опфаќање на економската моќ на обврзникот. Даночниот систем
покрај тоа што ги опфаќа стандардните даноци што се сретнуваат во поголем
бројна развиени земји (како што се: данокот на додадена вредност, данок на
доход, даноци на имот и сл.), содржи и бројни, сосема специфични фискалитети,
чие што учество е мало, но сепак се воведени со некоја посебна цел.

Даночниот систем не настанува по некој план, како резултат на однапред

дефинирани научни принципи, туку тој се формира врз основа на компромис
помеѓу различни политички сили, под влијание на историскиот и општествениот
развој на земјата, како и притисокот оддржавата со цел да се најдат нови извори
за финансирање на јавните расходи, па макар и под дејство на надворешни
фактори. Во финансиската теорија се поделени мислењата затоа дали даночните
системи треба да се составени од еден даночен облик или пак од повеќе даночни
облици.

3
Клучни зборови: данок, систем, развиена, неразвиена земја, развој.

1. Карактеристики на даночниот систем

Кога станува збор за даночен систем односно, даночна политика во целост,

треба да се каже дека едни од позначајните обележја на истата се сувереноста на
државата и економската самостојност и политики кои што ги опфаќаат програмите
на владите за водење на државата.

Теоретичарите и научните работници се поделени во своите мислења за

тоа дали даночните системи треба да се компонирани од само еден даночен
облик или пак од повеќе даночни облици, односно дали е потребно
воспоставување на даночен монизам или даночен плурализам. Сепак, теоријата,
но и праксата се почесто се определуваат за даночен плурализам, односно
даночен систем кој што е составен од поголем број на даночни облици. Секако
дека е неспорно постоењето на даночниот плурализам бидејќи истиот овозможува
поголема правичност во оданочувањето, бидејќи даночниот систем мора и треба
да претставува рационална комбинација на различните даноци и другите јавни
приходи, а со една цел остварување на јавната потрошувачка во поопширна
смисла на самиот термин. Токму ваквите појави се причината поради која штосе
среќаваат поголем број на даночни облици во современите даночни системи кои
што во поголема мерка сепотпираат на директните даноци, а останатите се
насочени кон поголемо прибирање на даночни средства преку индиректните
даноци.1 Она што е важно да се каже е дека во последниот период е
забележителна тенденцијата на зголемување на примената и значењетона
индиректните даноци.

Опишувајќи ги даночните системи во различните држави, треба да се

напомене дека земјите меѓусебно се разликуваат не само во поглед на составните

1
Живко Атанасовски, Даночен систем и даночна хармонизација во ЕУ, Економски факултет ГоцеДелчев,
Штип

4
елементи, но и во поглед на релативнотоучество на пооделните даночни облици
во структурата на Јавните приходи од фискален карактер.

Она што се јавува како причина за различностите помеѓу земјите пред

семоже да се увиди во самата флексибилност на пооделни даноци, но и
општествено - економското уредување на државата, како и рамнотежата помеѓу
ниски даноци и висока социјална сигурности благосостојба во државата, но и
нивото на образование на населението во државите и способноста за користење
на нови технологии.

Постојат и други фактори кои што влијаат,како што се структурата на

работната сила, начинот на финасирање на социјалното осигурување, типот на
државно уредување, историските тенденции и развој и многу други

5
 2. Даночен систем на земја во развој

Моделот на даночниот систем на ниво на една национална економија го

одредува,односно го таргетира начинот на кој, државниот апарат ќе изврши
најефикаснаи најефективна мобилизација на средства, кои како приходи ќе се
слеваат во државниот буџет,што ќе се одрази со најрационално финансирање на
јавните расходи.

Даночните реформи кои настанаа во развиените земји беа последица на

присуството на даночна евазија во големи размери, примената на високи
маргинални даночни стапки, порастот на јавните расходи, буџетскиот дефицит и
јавниот долг, глобализацијата и подвижноста на капиталот, избегнување на
фискалните дисторзии и др.

Во земјите во развој главните столбови на даночниот систем се елими-

нирање на прогресивниот систем на персоналниот данок на доход, намалување и
унификација на законски утврдената даночна стапка за персоналниот данок на
доход и данок на добивка, и ослободување од оданочување за реинвестираната
добивка.

Таканаречениот рамен данок се однесува на личниот доход и добивката на

правните лица кои се оданочуваат според една пропорционална даночна стапка.
Кога се анализира дали правните лица (компаниите) треба да плаќаат исто данок
без разлика на нивната големина, она што прво треба да се разјасни е дека
основните даночни закони се исти и за големите компании и за новите компании.
Она што е различно е видот на даночни кредити и повластици до кои имаат
пристап компаниите – сите тие кои работат за остварување на профит.Малите
нови компании не остваруваат исто ниво на профит како и големите компании и
затоа вообичаено не го остваруваат правото на даночни кредити и повластици.
Кредитите и повластиците кои ги користат големите компании се со цел

6
намалување на данокот кој го плаќаат и ова е возможно поради бројните дупки во
законите за данокот на добивка. На пример, управата за јавни приходи во една
земја не ги оданочува приходите заработени во странски земји, а многу странски
земји (како и Република Македонија) имаат многу ниски стапки на данок на
добивка споредено со други развиени земји. Тоа значи дека големите компании
можат да преместат голем дел од своите погони во странство и да плаќаат многу
помал данок од високите стапки на данок кои би ги плаќале во својата матична
држава.

Проблемот е дека малите компании и новите компании не остваруваат

доволно високи приходи за да имаат погони во странски држави и не можат да ги
искористат овие законски дупки.

Сите овие состојби извршија голем притисок врз земјите во развој, особено
врз даночните управи, и се создаде потреба од нивно стратешко делување.
Глобализацијата и либерализацијата на економската активност и трговијата, кои
го трансформираат бизнисот во свет без граници, исто така бараат засилена
меѓународна соработка меѓу земјите и властите.

2.1. Пример за даночен систем во земја во развој – Република Северна

Македонија

Даночниот систем на Република Северна Македонија претставува

рационална комбинација на различни видови даноци, кои се погодни за
остварување на целите на даночната политика. Различните видови даноци не се
подеднакво застапени во структурата на даночниот систем. Од аспект на
правичноста во оданочувањето, по погодни се директните даноци, а од аспект на
економската ефикасност се преферираат индиректните даноци. Сепак, двете
групи даноци меѓусебно не се исклучуваат, туку меѓусебно се поврзани и
сочинуваат една целина, односно актуелниот даночен систем во земјата.

Најголемите реформи што беа направени во Република Северна

Македонија, како земја во развој веќе подолг временски период, со даночниот

7
систем од 1994 година, всушност беа реформите кои се однесуваа на
оданочувањето на потрошувачката.

Имено, во почетокот на реформите, најпрво се задржа данокот на

стокииуслуги, кој се применуваше до почетокот на 2000 година, а од 1 април 2000
година, почнада се применува данокот на додадена вредност (ДДВ).

Оданочувањето на прометот на алкохолните пијалаци, нафтените дериват

и тутунските производи се врши со акцизи, кои се уредени според европскитес
тандарди. Со воведувањето на овие реформи кај индиректните даноци, даночниот
систем на Република Северна Македонија, во делот на оданочувањето на
прометот, станува компатибилен со даночните системи на сите земји – членки на
Европската Унија, односно земјите со висок степен на развој.

Понатаму, стратегијата за реформа на даночниот систем произлегува од

активноста која започна во 2018 година во која учествуваа засегнатите домашни
институции како и меѓународни партнери. Таа го следи стратегискиот пристап кон
креирање на политики усвоени од Министерството за финансии на Република
Северна Македонија согласно Програмата за реформа на управувањето со
јавните финансии 2018-2021 година.2 Имено, даночните власти во Република
Северна Македонија треба да се однесуваат на ефикасен, координиран и
ефективен начин кон постигнување на заедничка цел - инклузивен и одржлив
економски раст. Таквото однесување ќе ги адресира проблемите како сивата
економија, економската нееднаквост, тешкотиите во собирањето на јавни приходи,
софистицираните техники за избегнување данок, затајување на данок како и
зголемувањето на ризиците врз животната средина.

Економската нееднаквост расте, не само кај повеќето земји во развој, туку и

вo развиените економииво Југоисточна Европа, што ја загрозува идејата за
општество на еднакви можности за сите. Зголемената интеграција и олеснетото
движење на капиталот извршија притисок врз многу влади да ги намалат
даночните стапки со цел да привлечат компании и инвестиции, со што се дојде до
глобален тренд на опаѓање на приходите за државите.
2

8
 3. Даночен систем во развиените земји

Помеѓу даночните системи постојат многу разлики, затоа фискалната

хармонизација е алтернативен пристап за фискален федерализам. Во државите
со висок степен на развој, постојат фискални диспаритети кои предизвикуваат
економски нарушувања, а исто така и на меѓународен план фискалните разлики
влијаат на нарушувањата во меѓународната трговија, на девизните курсеви,
миграцијата на луѓето, капиталот и сл.

Со договорот за формирање на Европската Унија се утврдени правните

норми што се однесуваат на даноците и до денес сè уште не се променети.

Развиените пазарни економии многу ретко го користат концептот „рамен

данок“. Напротив, тие најчесто се потпираат на многу широка лепеза на даноци,
даночни субјекти, даночни основици и даночни стапки, при што последните
најчесто се базираат врз принципот на прогресивно оданочување.3 На пример,
според часописот „The Economist“, во Луксембург во 2005година, се применувале
„не помалку од 17 различни даночни нивоа на доход, што обезбедувало богатите
граѓани на Луксембург да плаќаат поголем дел од нивниот доход отколку нивните
помалку богати сограѓани.

Рамниот данок е повеќе користен од земјите со низок или среден доход. Во

тие случаи тој понекогаш може да изгледа како едноставен и добар.

Особено е забележлива појавата земјите во развој и во поранешните

социјалитички држави со најновите реформи да го напуштаа цедуларното
оданочување и да преминуваат кон оданочување на доходот со еден данок, иако
во одредени земји е присутна појавата и на комбинација помеѓу овие два начини
на оданочување. Предноста на цедуларниот систем е во тоа што овозможува
одделни видови на приходи да се оданочуваат со примена на различни стапки,со
што,практично,се овозможува оделни видови на приходи да се оданочат со
3
Живко Атанасовски, Даночен систем и даночна хармонизација во ЕУ, Економски факултет ГоцеДелчев,
Штип

9
повисока стапка,а одредени видови на приходи со пониска даночна стапка. Ова,
пак,овозможува утврдувањето на основицата и наплатата на данокот да се
сообрази со карактерот на видот на приходот.

Генерално, собирањето на даноци со што помали трошоци,значи позитивни

резултати, како на страната на даночните обврзници, така и кај даночното тело.
Во предлогот за нејзино воведување беше речено дека се применува во Хрватска
и Грција, што според мене не се нокои земји кои треба да се следат во областа на
даноците. Но е јасно дека земјите кои важат за добро даночно уредени земји и
каде наплатата на даноците достигнува до 94% – 96% од задолжувањето, не се
доведуваат ни до искушение од примена на една ваква мерка.

Добро уредените даночни земји до поголема даночна дисциплина доаѓаат и

со поставеноста и однесувањето на даночното тело, со почитувањето на правата
и интересите на даночните обврзници и ниските трошоци на собирање на
даноците. Со се она што треба да ја краси една даночно тело во добро поставени
законски рамки.

Развојот и даноците се различни синоними на еден ист процес. Ако

даноците ја одредуваат иднината, тогаш важи правилото – какви даноци, таква
иднина. Развиените земји имаат големи даноци, односно не применуваат
политика на ниски даноци. Исто така, најпријатните земји за живеење немаат
ниски даноци.

10
ЗАКЛУЧОК

Даночните системи на сите држави се наоѓаат в опостојано реформирање.

Во основа, тоа се прави заради три причини. Основна причина се промените на
реалнит есостојби, кои најчесто се резултат на економскии/или финансиски кризи,
но и заради други објективн иоколности. Променетите услови налагаат
прилагодување на системските аспекти во кои с еодвиваат економските
активности, а даночниот систем е нивниот најбитен дел. Но, покрај тоа, особено
бидејќи реформирањето на даночните системи се прави преку политичкиот
процес, други (релативно чести) причини за реформирање на даночните системи
се и „помодарството“, кое всушност претставува копирање на примерите на други
(најчесто „сродни“ или „аналогни“) држави, што во јавноста често се претставува
како „нова идеологија“, како и натпреварувањето со други држави, во смисла на
правење на сопствениот даночен попривлечен од оној на„конкурентите“. Во таа
смисла, бранот на премин кон таканаречениот „раменданок“ во Централно и
Источно европските држави во претходната деценија бил многу повеќе резултат
на помодарство и копирање – а и на меѓусебно натпреварување – меѓу тие
држави, отколку што бил резултат на издржани анализи и реално откриени
подобри решенија. Случајот на Македонија во таа смисла е типичен.

Од друга страна, пак, од почетокот на оваа деценија, пред сè како резултат

на согледување на реалните ефекти од тој даночен систем, како и ново
настанатите состојби, започнат е бран на постепено враќање на тие држави кон
прогресивните даночни системи. Реално е да се очекува тој нов бран на враќање
да продолжи и во иднина.

11
 Цел на даночниот систем е остварување на максимално ниво на фискални
ефекти, а не зголемувањена постојното фискално оптеретување, проширување на
даночната основица и намалување на даночната стапка.

Системот на данокот на додадена вредност на ниво на Европската Унија

треба да обезбеди брза фискална консолидација и економски раст,без
дополнителни оптоварувања, па затоа ширењето на днаочната основа и
намалувањето на стандардната стапка на ДДВ пред се ќе ја намали сивата
економија и ќе ги вклучи во регуларните текови.

12
Користена Литература

1. Живко Атанасовски, Даночен систем и даночна хармонизација во ЕУ,

Економски факултет ГоцеДелчев, Штип
2. Живко Атанасовски, Јавни Финансии, Економски факултет,Скопје, 2004
3. Закон за данок на добивка „Службен весник на Република Македонија“
бр.80/93; 33/95; 43/95.....47/2011
4. Јован Пејковски, Европски монетарен систем и монетарна политика,
Универзитет Гоце Делчев Штип,Економски факултет – Штип
5. Kristijan,Ristic, /Zarko Ristic, Javne Finansije EU,Beograd 201222.Komazec
Slobodan, Ristic Zarko: Menadzment monetarnih I javnih finansija, 2009, str.464
6. Marina Kesner - Shkreb,Danocna harmonizacija, Beograd,2001
7. Трајковски Бранко, Финансиски систем, Економски факултет, Прилеп, 1996
8. Хрвоје Шимовиќ, Хармонизација изравних пореза у Еуропској Унији,
Рачуноводствои финансије 2, Загреб, 2006,

13