Professional Documents
Culture Documents
РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
Кандидат: Ментор:
Прилеп
Maj, 2014г
СОДРЖИНА:
ВОВЕД…………………………………………………………………………………………….........1
ЗАКЛУЧОК........................................................................................................................112
КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА............................................................................................116
ПРИЛОЗИ...........................................................................................................................120
ВОВЕД
1
производи, услуги информации, преку компјутерските мрежи, вклучувајчи го интернетот, во
современи услови на стопанисување станува се повеќе дел од голем број на мали и средни
бизниси пред сè поради големиот број на можности и предниости кои ги нуди елкетронската
трговија, (глобален домен, универзални стандарди, можност за пресонализација и интерактивнос
им ги отвора вратите на малите бизиниси кон широка аудиториум за на публика и на
потенцијални кленти). Предизвик и можност плус е така наречената друштвена електронска
трговија која се развива со помош на социјалните медиуми како што е Facebook, која создава
огромен потенцијален пазар за малите и средните бизниси. Благодарение на технологијата на
електронската трговија, која се карактеризира со сеприсутност има изградено меќународна
јавност достапна на евтин и лесен начин за многу мали и средни бизиси, за не само да ги
промовираат на истиот своите производи и услуги, туку дел од нив се во можност целосно да го
водат својот бизис токму преку некој социјален медиум, каде постои исто така можноста за брз
feedback од потрошувачите. Електронската трговија нуди голем број на користи за малиот бизис
како можност за експанзија на глобалниот пазар, можност за зголемен приход, способност за
интеракција, способност за побрз раст и ред други. Но да не заборавиме од друга старана се и
ограничувањата со кои се соочуваат малите и средните бизниси од типот на технолошки
ограничувања, како и бројни нетехнолошки ограничувања од типот на отпорот на менаџерите
кон промените, недостиг на квалификуван персонал, самата интеграција во ова бизнис.
2
-утврдување на карктеристиките на малите и средните претпријатија
Сите овие посебни цели се фокус кон основната цел на магистерскиот труд која се однесува на
утврдување на сосотојбите на елетронската трговија во малите и средни бизисис во
Р.Македонија, до каде е Р.Македонија во оваа облас, како и преку интервју со сопственици на
мали и средни бизиси кои работат во оваа област, да се согледаат искуствата од работата во
електронската трговија, за идеата потешкотиите, предизвиците со кои се соочиле, како и низата
предности и погодности кои ги нуди ваквиот начин на работа.
3
карактеристиките на малите и средните бизниси, како флексибилност, можноста за
вработувањењ, независност и сл. фактирите за успех на малите и средните бизниси, замките и
проблеми со кои се соочуваат, импактот на малите и средните бизниси врз невработеноста и
конкурентноста во економијата и општо целата благосостојба како во земјава така во светски
размери врз основа на кои подтатоци ќе се изврши една кмпарација на состојбите во
Р.Македонија и светот. Каква е застапеноста на малите и средните бизниси во македонската
економија и како таа бројка се движи низ годините. Опфатени се исто така и предностите и
слабостите на малите и средните бизнсис како и поврзаноста на малите и средните бизниси и
претприемништвото, компарација на истите во развиените земји, земјите во транзиција, земјите
во развој. Друга тематика што ќе биде предмет на разгледување е значењето на малите и средни
бизниси.
-Во вториот дел ќе биде опфатен најголем дел од прашањата поврзани со елетронската
трговија. Тука ќе обрнам внимание на електронската трговија како нов пристап за водење на
бизнисот и дефинирање на електронската трговија. Обработени се ито така и факторите за
прифаќање на електронската трговија, како и предностите на елтронската трговија и
ограничувањата. Тука е и прашањето околу технологијата на електронстака трговија и
карактеристиките на истата. Вниманието посебно ќе го насочам кон економските импликации на
електронската трговија врз малите и средните бизниси и претприемништвото, на значењето,
поимот електронска трговија и електронски бизнис. Потоа и сите видови на електронска трговија
односо облиците кои ги опфаќа таа како комуникација business-to-business, business-to-costumer и
сл. Тука е и мобилната трговија која зема се поголем замав брагодарение на новата технологија.
Електронските продавници, кои им овозможуваат на потрошувачите дирекно до купуваат
производи или услуги од продавач на Интернет преку веб пребарувач како и останатите типови
на облици на елктронска трговија. Социјалните медиуми во прв ред Facebook, Twitter, linkedin
создаваат основа од широк аудиториум за развој на за една друштвена, социјална елетронска
трговија, токму затоа и ваквиот тренд ќе го обработам во мојот труд почнувајќи од
дефинирањето на социјалните медиуми, па видовите, бизнис практиките и предностите но и
ограничувањата на малите и средните бизниси во работењето со нив, како и прашањето за
безбедноста на елетронската трговија.
4
опфатам и други мерки за кои сметам дека ефикасно ќе придонесат за развој на е-трговијата кај
малите и средни бизисис како што е и влкученоста на владата во елетронскатат трговија преку
нудење на услугите на таков начин, како и кон заокружување на законската рамка која се
однесува на оваа тематика.
5
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Кога размислуваме за малите бизниси прво што ни паѓаат на памет се бизниси од нашето
непосредно опкружување како продавница во сосетството, фризерскиот салон кој го посетуваме,
пицерија и сл. Додека бизнисите како фабриката за мебел, автомобили ги сметаме за големи
бизниси. Но всушност она што претсавува големо во одредена индустрија во поглед на
вработени, приходи, профит може да биде мало во друга и обратно. Од тука како основен
проблем при поделба на бизнисите според големината се наметува изборот на критериуми,
според кои ќе се врши класификацијата. Најчесто како критериуми се земаат: бројот на
вработени, висината на средствата( капиталот) со кој располага бизнисот, приходите, профитот и
сл.
1
Dr. Blagoje Paunović “Preduzetništvo I upravljanje malim preduzećem”Ekonomski fakultet u Beograd 2012.str.109.
2
Tonge, J,-A Review of Small Business Literature-Part 1: Defining The Small Business Manchester Metropolitan
University Business School Working Paper Series, WPS025, November 2001, ISSN 1471-857X, str.7.
6
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Според германскиот економист Ханс Хајнрих Бас ", емпириско истражување на мали и
средни претпријатија, како и политики за промовирање на мали и средни претпријатија имаат
долга традиција во (западна) Германија, кои датираат назад во 19 век. До средината на 20 век
повеќето истражувачи сметаат дека малите и средни претпријатија се пречка за натамошен
економски развој и политиките за МСП беа дизајнирани во рамките на социјалната политика.
3
Milisavljević M., Todorović J. –„Strategijso upravljanje“, Ekonomski fakultet, Beogard, 1991, str.87.
4
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/sme-definition/index_en.htm
5
ENTERPRISE AND INDUSTRY PUBLICATIONS The new SME definition, User guide and model declaration, Extract of
Article 2 of the Annex of Recommendation 2003/361/EC
7
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
САД ЕУ
Број на вработени
микро 1-6 < 10
мали <250 <50
средни <500 <250
големи <1000 <1000
претпријатие >1000 >1000
6
Ордолиберализотот-со одредени промени, беше создаден за повоена Германија ( од Втората светска војана)
и се заснова на социјалана пазарна економија, концепт кој промовираше силна улога на државата во однос на
пазарот.
7
Boas, Taylor C.; Gans-Morse, Jordan (2009). "Neoliberalism: From New Liberal Philosophy to Anti-Liberal Slogan".
Studies in Comparative International Development 44 (2): 137–161.
8
United States Small Business Administration. "Size Standards". Retrieved 2011-08-21
8
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Според член 470 од Законот за трговски друштва за микро се смета трговец кој во секоја
од последните две пресметковни години, односно во првата година од своето работење ги
задоволил следните два критериуми:
Мал трговец е трговец кој во секоја од последните две пресметковни години, односно во
првата година од своето работење ги задоволил два од можните три следни критериуми:
Додека среден трговец се смета трговецот кој во секоја од последните две пресметковни
години, односно во првата година од своето работење ги задоволил два од можните три следни
критериуми:
9
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
9
http://www.hiscox.com/small-business-insurance/blog/10-important-personal-characteristics-of-entrepreneurs/
10
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
бизниси обично имаат еден (или неколку) силни вештина, обично тоа се вештини кои го
покренуваат бизнисот. Вештините во областа на финансии, продажба и маркетинг,
техничките вештини, производство, човечки односи и сл генерално недостасуваат.
Ограничени финансиски средства - Повеќето мали бизниси имаат проблеми при
добивањето на финансиски средства. Тие не секогаш имаат доволно парични резерви за
да го прошират бизнисот, односно немаат доволно средства за финансирање на раст и да
се зголемување на можностите. Главната причина за ова е дека сопственици на мали
бизниси немаат гаранција која би им ја понудиле на кредиторите (банки, итн), а
добивањето"необезбедени" финансии е речиси невозможно.
Независност. Малите претпријатија се карактеризираат со независност. Нивните
сопственици уживаат во автономијата која им овозможува да дојде до израз
иницијативата, инвентивноста и амбициозноста.10
Активност во рамките конкурентни пазари - Конкурентни пазари обично се оние кои
имаат голем број на учесници , цените се под притисок , маргини се ниски, бариери за влез
се ниски и неуспехот е висок. Повеќето мали бизниси немаат единствен квалитет или
карактеристика што ги разликува од конкуренцијата.
Висока стапка на неуспех - Поради слабостите и проблемите, поголемиот дел малите
бизниси не успеваат и оние кои успеваат да преживеат не секогаш го достигнуваат својот
полн потенцијал. Причините за неуспехот обично се поврзани со лошото управување и /
или недостатокот на средства.
Мал придонес во даноците - Поради ниската профитабилност мали бизниси не се
значајни придонесувачи во даноците на профит. Нивниот економски придонес главно е
преку вработувањето и преку даноците на потрошувачка на стоки и услуги што се
купуваат и продаваат.
Ниски трошоци за создавање на работно место - Мали бизниси вработуваат многу луѓе
и доколку се спореди износот на пари инвестиран во малите бизниси како трошоците за
работна сила се значајно пониски од трошоците на големите бизниси. Малите бизниси
работаат со луѓе, додека големите бизниси работаат со користење на " системи"
Лични награди – Да се биде сопственик на мал бизнис и да се раководи со него е многу
благородно. Како сопственици тие се одговорни за сопствените успеси и има слобода да
10
Академик Проф. Д-р Бобек Шуклев – „Менаџмент на малиот бизнис“, Економски факултет, Скопје, 2011
год.
11
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Трговец поединец е физичко лице, кое, во вид на занимање врши некоја од трговските
дејности, предвидени во Законот за трговски друштва. Трговец- поединец за своите обврски
одговара лично и неограничено со целиот свој имот.
11
http://www.examiner.com/article/characteristics-of-a-small-business
12
Kenneth R. Van Voorhis “ Entrepereneurship and small business management” Allyn and Bacon, Inc,
Boston, 1980, p.16
13
Закон за трговски друштва, Службен весник на Р.М. 28/2004;
12
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Јавно трговско друштво е трговско друштво во кое се здружуваат две или повеќе
физички или правни лица, кои за обврските кон своите доверители одговараат неограничено и
солидарно со сито свој имот. Јавното друшто се основа со договор за друштвото склучен меѓу
содружниците.
Додека командитно друштво е трговско друштво каде се здружуваат две или повеќе
физички и правни лица, но за разлика од јавното дрштво, кај командитното друштво најмалку
еден од содружниците одговара за обврските на друштвото со сиот свој имот односно
неограничено, а најмалку еден содружник одговара за обврските на друштвото до висината на
својот влог.
13
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
-S корпорација, која за прв пат се појавила во 1954 година. Тоа е посебен вид на
корпорација која е иземена од повеќекратното оданoчување. S-корпорација уште се нарекува и
вообичаена корпорација. Најважна нејзина карактеристика е тоа што претставува посебен
легален ентитет, одвоен од нејзините сопственици кои се акционери. За прераснување во S
корпорацијат треба да се исполнат следните барања14: нетреба да постојат нерезидентни
акционери; треба да постојат само еден вид на акции; не треба да постојат повеќе од 35
акционери од кои сите се поединци или наследници; сите акционери мора да се согласат за избор
на Ѕ корпорација;
14
Richard Castaldi, Max S.Wortman, Jr “ Boards of directors in small corporation: An untapped resource “ American
Journal of small business “ vol. IX, No.2 Fall 1984 p.4
14
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
15
http://www.business.vic.gov.au/tips-and-case-studies/the-top-5-financial-problems-small-business-have-and-
how-to-fix-them
15
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
секое претприетие е правно одговорно за кои било физички недостатоци или оштетувања
откриени од корисноста за секој произведен или продаден производ од претпријатието.
16
Академик Проф. Д-р Бобек Шуклев – „Менаџмент на малиот бизнис“, Економски факултет, Скопје,
2011 год. стр.252
16
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
*Извор: Европска комисија, Извештај од отворената расправа околу Законот за мал бизнис, Април
2008
17
http://biznis101.com/planiraj-biznis/marketing-istrazhuvanje/319-malite-biznisi-vo-eu.html
17
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
18
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
други сигнали, па кога тие конечно ќе пријдат кон решавање на овие проблеми обично премногу
доцна , бизнисот е во предлабока криза за да излезе.
Покрај наведените малиот бизнис може да се сретне и со ред други замки како што се
одбирањето на погрешна локација за бизнисот, односно бизнисот треба да биде лоциран во
близина на потрошувачите, да постои добра инфраструктура, близината на сообраќајниците и сл.
Тука треба да се земе во предвид и чувањето на несоодветни залихи кои често се проблем.
Проблемот не е само во чувањето на голема количина на залихи туку и во чувањето на
несоодветни видови на стоки на залиха.
19
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Темелна анализа на поплаките и жалбите- добро да се процени кој е тој што се жали
(нови клиенти, стари клиенти, сите во одреден регион) што точно истите сакаат и што ја
предизвикува нивната фрустрација. Најбитно е да утврди што е заедничкото за сите. Треба
да се знае изворот на проблемот, тоа може да биде корекција на однесувањето на некој од
вработените, реорганизација на некој сектор, или едукација на целиот тим како да се
промовира нова линија производи/ услуги на постоечки клиенти.
Малите и средни бизниси успешно опстануваат на пазарот поради низа предности кои ги
манифестираат во однос на големите бизниси. Предностите на малите и средни бизниси се
однесуваат на:
18
http://bi.mk/
20
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Ниски општи трошоци- Поради малиот обем на работа, малите бизниси имаат пониски
трошоци. Тие работат во мали простории со ниски трошоци за греење и осветлување.Исто
така малите бизниси имаат мали залихи, па неплаќаат за складишта како и за одржување на
залихите. Ниски трошоци резултираат со пониски цени за потрошувачите.
21
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
19
http://www.pretpriemac.com/2009/03/24/razlika-mali-golemi-biznisi/
22
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
пресмета кога се очекува бизнисиот да почне да генерира приходи. Исто така сопствениците
на мали бизниси треба да развиваат планови за најлошите и најдобрите сценарија во своето
работење. Доколку не се направи тоа може да биде погубно за малите бизниси.20 Исто така
се јавува и потреба од стратегиско планирање, особно во средните бизниси кои во споредба
со малите бизниси располагаат со повеќе средстава и поголемо пазарно учесто за да се
вклучат во процесот на стратегиско планирање.21
23
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Висок пазарен ризик. Голем дел од малите бизниси работењето го засноваат на еден или
неколку производи. За разлика од нив големите бизниси имаат голем асортиман на различни
производи, па доколку падне побарувачката за некој производ, загубата од овој пад се
компензира со продажбата од друг производ. Оваа можност не постои за малиот бизнис, па
ако падне продажбана на еден производ, тоа ќе резултира во намалување на нивните
приходи.
Како што расте бизнисот од мал кон бизнис со средна големина се менуваат
недостатоците кои ги има бизнисот. Растот на бизнисот се одразува во сите аспекти од
23
Shuman, J.M.-“Debt and Other Forms od Financing”, u: Bygrave, W.D-The Portable MBA in Enterprenership, John
wiley, 1994, str. 195-235; Scaborough, N.M, Zimmerer; T.W.-Effective Small Business Management, Prentice Hall,
1996, str.492-572.
24
Eng, venture funds
25
http://www.insidebusiness360.com/index.php/problems-of-small-business-12336/
24
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
26
Timmos, J.A. – „New Venture Creation:Enterprenership in the 1990s“, Irwin, 1990, str.512.
27
http://www.fsb.org.uk/stats- Small Business Statistics
28
http://www.census.gov/econ/smallbus.html
29
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/index_en.htm
25
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
30
European SME under pressure, Annual report of EU SMEs 2009, European Commision, 2009
31
Almeida, P. (2004). Small Firms and Innovation,“Entrepreneurship in the 21st Century”- Conference Proceedings,
26th april 2004, SUA
32
Hisrich, R.D., Peters, M.P.-“Enterprenership,” Irwin/McGraw-Hill, 1998, str.
26
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
зборот „претприемач“ дури во 17 век почнал да се користи во економски аспект. Тој се користел
за лицата кои воведуваат иновации, кои сносуваат ризик и работат во неизвесност.33
нови продукти;
нови методи на производство;
нови пазари;
нови начини на организирање.
33
Peterson, R.A.-Enetrpreneurship and Organization, u; Nustrom, P.C. Starburk, W.H. (eds)-“Handbook of
Organizational Desing Volume 1: Adapting Organizations to their Environments”, Ohford University Press, 1984,
str.65.
34
Кантион „Општа расправа за природата на трговијата“ објавена прв пат 1755 год. на француски јазик
35
Shumpeter, J.A.-“The Creative Response in Economic Historu, The Journal od Economic History”, November, 1947.
Str.151
36
Т. Фити, В. Хаџи-Василева Марковска „Претприемништво и претприемачки менаџмент“ ,
Економски факултет-Скопје стр 57
27
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
37
Корпоративното претприемништво (интрапретприемништво, организациско претприемништво
или корпоративен потфат) претставува практикување на претприемничко однесување во рамки на
постојна организација, потфат или проект.
38
Brchan Thomas, Christopher Miller, Lyndon Murphy- “ Innovation and Small Business”- Ventus
Publishing Aps 2011
39
http://denar.mk/3406/biznis/proizvodi-od-koi-se-napraveni-milijardi
28
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Откривање на ризикот.
Проценка на ризиците.
Превземање на акции за ублажување или елиминирање на тие ризици.
40
http://www.gemconsortium.org/What-is-GEM
29
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Медиумско внимание за
Висок статус на за успех
Претприемачки намери
на претприемништвото
Согледани способности
Претприемништвото
Согледани можности
претприемништвото
Страв од неуспех *
избор
Земја
**
Австрија 49 50 36 9 46 76 \
Белгија 33 37 41 9 62 57 54
Данска 44 31 39 7 \ \ \
Естонија 45 43 34 16 55 63 41
Финска 55 34 37 8 45 83 68
Франција 38 36 43 17 65 77 41
Германија 36 37 42 6 49 76 49
Грција 13 50 61 10 64 68 33
Унгарија 11 40 34 13 41 74 29
Ирска 26 45 35 5 45 81 61
Италија 20 30 58 11 67 70 51
Латвија 33 44 37 22 60 53 53
Литванија 30 40 36 18 63 53 37
Холандија 34 42 30 9 79 65 58
Полска 20 54 43 22 68 57 56
Португалија 16 47 42 14 \ \ \
Романија 37 38 41 27 71 74 55
Словачка 18 50 38 12 50 74 59
Словенија 20 51 27 13 53 71 51
Шпанија 14 50 42 11 64 64 47
Шветска 66 37 33 11 \ \ \
Велика Британија 33 47 36 10 50 77 47
Босна и 20 49 27 22 81 72 39
Херцеговина
Хрватска 17 44 36 19 64 42 40
Македонија 31 55 39 28 70 67 64
Норвешка 64 34 39 5 50 80 59
Русија 20 24 47 2 60 63 45
Швајцарија 36 37 32 7 44 63 57
Турција 40 42 30 15 67 76 57
*Извор: Global Enterpreneurship Monitor, Global Report 2012, Siri Roland Xavier, Donna Kelley,
Jacqui Kew, Mike Herrington, Arne Vorderwülbecke
30
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
*Извор: Global Enterpreneurship Monitor, Global Report 2012, Siri Roland Xavier, Donna Kelley,
Jacqui Kew, Mike Herrington, Arne Vorderwülbecke
31
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
*Извор: Global Enterpreneurship Monitor, Global Report 2012, Siri Roland Xavier, Donna Kelley,
Jacqui Kew, Mike Herrington, Arne Vorderwülbecke
Графикон бр. 4 Очекувањата за раст на работните места кај претприемачките бизниси во раната фаза
од својот развој по географски региони
*Извор: Global Enterpreneurship Monitor, Global Report 2012, Siri Roland Xavier, Donna Kelley,
Jacqui Kew, Mike Herrington, Arne Vorderwülbecke
Најголем дел од претприемачките бизниси во раната фаза од својот развој имаат очекувања
за зголемување на своите работни места до 5 вработени во следните пет години. Земјите кои не
се членки на ЕУ вклучувајќи ја и Македонија имаат поамбициозни очекувања за растот на
32
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
Графикон бр.5 Полова структура на претприемништвото според географски региони, 2012 год.
*Извор: Global Enterpreneurship Monitor, Global Report 2012, Siri Roland Xavier, Donna Kelley,
Jacqui Kew, Mike Herrington, Arne Vorderwülbecke
33
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
*Извор: Global Enterpreneurship Monitor, Global Report 2012, Siri Roland Xavier, Donna Kelley,
Jacqui Kew, Mike Herrington, Arne Vorderwülbecke
41
Global Entrepreneurship Monitor -2012 Global Report
34
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
2.Финансиска поддршка за МСП. Како што беше и погоре спомената еден од главните
проблеми со кои се соочуваат малите и средни бизниси е недостигот на финансиски средства.
Овој проблем може да се реши низ грантови, кредитни линии, вклучување и на локалната власт
преку активности за поддршка на малите и средни бизниси, особено за помагање на
невработените лица да ги реализираат своите претприемачки идеи.
42
Mark Abernethy and David Heidman „Bussines Angels“, Allen & Unwin, Australia 1999, p. 5-6; Colin M Mason„
Informal Sources of Venture Finance, Hunter Centar for Enterpreneurship,“ University od Strathclyde, Glasgow 2005,
p.1
35
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
компании кои не котираат на берза со надеж да остварат финансика добивка.“43 Кај формалниот
ризичен капитал треба да постојат два ентитети: институционални инвеститори кои се
сопственици на парите и компанија која менаџира со парите. Покрај претходно споменатите
извори на средства за малите и средни бизниси како значаен извор на средства што во
последниот период се наметнува и со својата советодавна улога се банките. Банките можат да
обезбедат неколку вида финанирање, зависно од периодот што е потребен да се земат
финансиките средства, ризикот што е поврзан со одделниот проект, изгледите на враќање на
средствата, стапката на враќање и природата на сопственоста. Ретко кои мали и средни бизниси
имаа пристап до берзата, пред се, поради строгите критериуми за котирање на фирмите. Затоа во
некои развиени земји се формираат пазари за некотирани хартии од вредниост, пазари преку
шалтери и сл. Во нив условите за влез се многу поблаги, а со крајна цел да им се овозможи на
малите и средни бизниси полесен и поевтин пристап до акционерски капитал.
3.Регионален развој. Малите и средни бизниси имаат централна улога во многу регионални
програми, како начин да се спонзорира развојот на регионот и да се поврзе регионалната
економија со другите делови од земјата, а и со другите земји преку извозот. Некои програми за
малите и средни бизниси имаат за цел да ги поддржат регионите со поголемо учество на
националните малцинства. Се понагласениот процес на фискална децентрализција во изминатите
неколку децении во голема мера ја редефинира улогата на локалната власт во развој на малите и
средни бизниси и претприемништвото. Како мерки за поддршка на овој процес се користат:
формирање на бизнис инкубатори, научни паркови, business link организации, бизнис мрежи.
Тука е и потребата од консултански услуги и потребата од константни обуки, трениг за
доедукација на менаџерот на малото и средното претпријатие. Бизнис инкубаторите го негуваат
развојот на претприемнички компании, и воедно им помагаат да го преживеат периодот на
започнување со бизнисот (кога се најранливи) и секако, им помагаат да го прошират својот
бизнис. Истражувачките паркови (научни паркови, технолошки паркови) се центри за
истражување и развој на нови технологии и научно базирани компании. Најчесто промовираат
економски развој на одредена област и трансфер на технологии. Друга форма на
институционална поддршка на малите и средни бизниси и на претприемништвото се
сметководствените, правните и други професионални и советодавни институции. Образованието
и обуката се значаен облик на помагање за развој на малите и средни бизниси и на
43
Colin M Mason „Informal Sources of Venture Finance, Hunter Centar for Enterpreneurship“, University od
Strathclyde, Glasgow 2005, p. 4
36
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
-Да им се олесни животот на малите бизниси - За најголемиот број на мали и средни бизниси,
административниот товар е проблем број еден. Цената на административните процедури за
малите компании можат да бидат и до десет пати повисоки отколку за големите, правејки го овој
товар диспропорционално тежок за малите бизниси.
44
http://www.apprm.gov.mk
45
Џ.Тонер „ Концептот на регионалните центри“ Партер бр.1, НЕПА, Скопје, Јануари 1999 стр.7
37
1. Развој на малите и средни бизниси
[Pick the date]
значи дека ваквите претпријатија имаат потенцијал за отворање на повеќе од 1,5 милиони нови
вработувања.
-Размена на добри идеи и практики- Најголем број на потешкоитии со кои се соочуваат МСП
се последица на делувањето на законите, правилата и практиките кои се применуваат на
национално или локално рамниште. Поради тоа Комисијата ги поттикнува властите насекаде во
Унијата да идентификуваат и имплементираат ефективни иницијативи за подобрување на
законските рамките во кои функционираат МСП. Тоа вклучува теми како: смалување на
бирократски процедури при регистрација на компанија, подобрен пристап до извори за
финасирање и поголема влкученост на МСП во расправиите кога се формулираат политиките кои
го регулираат нивното функционирање.
46
http://www.apprm.gov.mk/
47
Микрофинансирање на малите бизниси - премостување на пазарниот јаз, Европска
Комисија
38
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
39
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
40
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
48
Tkacz, Ewaryst; Kapczynski, Adrian. Internet — „Technical Development and Applications. Springer“.2009
p. 255.
41
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
моделот на Amazon. Тргнувајќи од почетната точка, овој вид на трговија наречен електронска
трговија достигна пораст од 100% на годишно ниво.
49
Т. Фити, В. Хаџи-Василева Марковска „Претприемништво и претприемачки менаџмент“ ,
Економски факултет-Скопје
42
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
50
Кенет К. Лаудон, Карол Герсио Травел –„ Елетронска трговија бизнис, технологија, општество“
-2010
43
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
44
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
музика, видео или фотографии од целиот свет. Користејќи ги овие нови форми на
комуникација корисниците се во можност да создадат нови социјални поврзувања
зацврстувајќи ги постоечките. Сите претходни масовни медиуми, користат емитирачки
модел, каде содржините се креирани од централна локација од страна на експерти. Се
очекуваше телефонот да се јави како исклучок но тој не е технологија за „масовна
комуникација“, телефонот е технологија за комуникација еден на еден. Интернетот како
основа за остварување на електронската трговија има потенцијал да го смени овој
медиумски стандард, давајќи им можност на корисниците сами да ги изберат содржините
кои ќе ги конзумираат. Интернетот обезбедува единствен модел за масовна комуникација
многу-кон-многу.
45
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
53
Гарет Р. Џонс, Џенифер М. Џорџ- „Современ менаџмет“ 2008, стр.727
46
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Предности за организациите׃
54
Безжичната мрежа ВАН(WAN) е мрежа која покрива големи површини.Овие мрежи можат да се користат за
поврзување на поголема група на канцеларии или бизниси како и за овозможување јавен интернет.
47
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Други користи -Подобар имиџ, подобри услуги за купувачите, полесно наоѓање на бизнис
партнери, полесен пристап до корисна информација, пониски транспортни трошоци,
помалку работа со документи, и.т.н.
Предности за купувачите׃
Предности за општеството:
55
http://www.nike.com/us/en_us/c/nikeid
48
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
56
Проф. Д-р. Ристе Темјановски –„Е-бизнис“, Универзитет „Гоце Делчев„ Економски Факултет Штип,
2012 стр.173-177
49
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
сопособности и врски со други Веб- компании ( како имање на врска со Аmazon) имаат
стратегиска предност. Исто така конкуренцијата е и во поглед на бизнис моделите кои се
појавуваат. Компанијата со подобар бизнис модел ќе победи.
Голем број на тела ширум светот работат на создавање на интернет постапки, процедури и
станадарди за безбеден пренос на податови ( SET – standardi- Secure Electronic Transaction)
50
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Од друга страна пак како најчести проблеми кои се наведуваат во врска со е-трговијата се:
57
Проф. Д-р. Ристе Темјаносвски –„Е-бизнис“, Универзитет „Гоце Делчев„ Економски Факултет Штип,
2012 стр.178
51
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
И покрај големиот развој, сепак електронската трговија сеуште учествува со мал процент
во вкупната светска трговија и таа е само еден метод на трговија. Електронската средина зa
тргување преку електронски пазар како посредник има свои правила кои регистрираните
учесници треба да ги почитуваат. Електронското работење со сите свои новитети и погодности
значајно го олеснуваат склучувањето на договори, а со тоа и го зголемуваат нивниот број, кој се
рефлектира и на обемот на е-трговија. И секако ништо не ја намалува важност за физичко
извршување на електронски склучени договори. Нивната важност и сила е подеднакво важна
како и кај физички склучените договори. Всушност тие се само начин за приспособување и
адаптирање кон посовремени услови на живеење и работа, одраз на брзиот технолошки развој
како и развој на нови деловни модели и сервиси.
52
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
сега во овој сектор најголем дел од половните автомобили не се купуваат преку Интернет, туку
кај продавачот на автомобилите дирекно. Но дури половина од новите автобили ( освен
луксузните) сега нависина се „купуваат“ преку интернет. Продавачите само го испорачуваат
автомобилот кои купувачите го избрале.
58 F. Drucker and Arthur Morey „Managing in the Next Society “ by Peter (Jul 19, 2002) pg.16
59
Petar Kocovic , “Internet marketing” , Trece izdanje, Beograd 2012
53
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Графикон бр. 7 Број на години кои се потребни за одредена технологија да навлезе во 25% од
домаќинствата во САД
Како резултат на кризата од 2007 год. многу компании беа принудени да го намалат
бројот на вработени. Оттука, стапката на невработеност се зголеми и предизвика намалување на
потрошувачката. Сè се должи на зголемената цена на нафтата па превозните трошоци се
зголемија. Со други зборови, тоа е многу важно прашање за компаниите од електронски е-
трговија индустрија , бидејќи тие не можат да го избегнат превозот на нивните производи.
Превозот стана еден од најголемите оперативни трошоци за онлајн бизнисот. Од друга страна
населението во светот постојано расте, особено во земји од третиот свет. Ова е добро за сите
индустрии, затоа што тоа значи и повеќе потенцијални клиенти. Следствено на тоа, население
кое користи интернет се зголемува во многу голема брзина. 60
60
www.comscore.com
54
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
*Извор: www.comscore.com
*Извор: http://www.census.gov/econ/estats/2011reportfinal.pdf
61
http://www.census.gov/econ/estats/2011reportfinal.pdf
55
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
*Извор: http://www.census.gov/retail/mrts/www/data/pdf/ec_current.pdf
62
http://www.census.gov/retail/mrts/www/data/pdf/ec_current.pdf
56
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Табела бр. 4 Квартална проценка на трговијата на мало во САД; вкупно и електронската трговија
*Извор: http://www.census.gov/retail/mrts/www/data/pdf/ec_current.pdf
57
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Грција (12%). Тука процентот на лицата кои користат интернет за нарачување стока или услуги е
меѓу 4% и 12%. Второ, растечки пазари, во кои статистички податоци се помеѓу 12% и 56%,63
Слика бр. 1 Користење на интернетот од страна на поединците за нарачување стока или услуги во
2011 година, ЕУ (процентот за лица на возраст од 16-74)
*Извор: E-COMMERCE ACROSS EUROPEAN UNION, Paula and Elena Diacon, 2011
63
http://epp.eurostat.ec.europa.eu
58
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Графикон бр. 11 Процент на претпријатија кои продаваат преку интернет или друга мрежа во ЕУ,
2011 год.
*Извор: http://epp.eurostat.ec.europa.eu
64
European B2C Ecommerce Report 2013
65
http://epp.eurostat.ec.europa.eu
66
http://epp.eurostat.ec.europa.eu
59
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
*Извор: http://epp.eurostat.ec.europa.eu
60
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
61
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
69
Гарет Р. Џонс, Џенифер М. Џорџ- „Современ менаџмет“ 2008 стр.726
70
http://www.reportlinker.com/ci02106/E-commerce.html
62
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Портал. Порталите, како на пример Google, Yahoo, MSN/Windows Live и други им нудат
на корисниците моќни алатки за пребарување на веб-мрежата, како и интегрирани пакети од
содржини и сервиси, како вести, размена на инстант пораки, електронска пошта, календари,
купување на музика, преземање, видео содржини и повеќе и се на едно место. Тие се нудат како
место каде што корисниците ќе сакаат да започнат интернет пребарување, со недеж дека ќе се
задржат долго на порталот за да читаат вести, да пребаруваат содржини и сл. Порталот дирекно
63
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
не продава ништо-или барем така изгледа- па тие можат да се наметнат себеси како непристрасни
за корисниците. Иако постојат многу портали, како најкористени се Google и Yahoo.71
71
http://webtrends.about.com/od/webportals/a/topten_portals.htm
64
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
различни начини. Некои наплаќаат одреден надомест, други месечна претплата, додека трети
остваруваат приход од други извори како огласување.
72
http://www.ariba.com/about/the-networked-economy
65
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Електронска размена на залихи. Овој вид на пазар има голем број на купувачи и
набавувачи и се фрмира заедничка, генерално профит-максимизирачка цена со помош на
дефинираните механизми. Има неколку методи со помош на кои може да се имплементира една
ваква аукција. Два од нив се базични.Во класичната двојна аукција, прво купувачите и
набавувачите се наддаваат. Потоа овие наддавања на купувачите се сортираат по опаѓачки
редослед, а наддавањата од продавачите по растечки редослед. Откако наддавањата се
направени, аукцијата се затвора и аукционерот ја детерминира цената преку која е овозможена
максимална добивка.73
73
Arnold Picot, Ralf Reichwald, Rolf Wigand: „Information, Organization and Management“; Springer-Verlag Berlin
Heidelberg, 2008
66
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
74
Petar Kocovic „ Informatica Postmoderna”-Trece izdanje, , Beograd, 2012
67
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Првиот World Wide Web, серверот и веб прелистувач, создаден e од страна на Тим Бернерс-
Ли во 1990 година, отворен за комерцијална употреба во 1991 год. 75Потоа, следните технолошки
иновации се појавија во 1994 година: online банкарство, на отворањето на online пица продавница
од Pizza Hut. Потоа Amazon.com ја формира својата електронска продавница 1995 година и eBay
исто така беше воведен во 1995 година.
Online корисниците мора да имаат пристап до Интернет и валиден метод на плаќање со цел
да се заврши трансакцијата преку е-продавницата. Општо земено, повисокото ниво на
образование одговараат на поповолни перцепции за online купувањето. Зголемена изложеност на
технологија, исто така, ја зголемува веројатноста од развивање на поволни ставови кон новиот
трговски канал. 76Во декември 2011 год. според студијата направена од Equation Research каде
75
Palmer, Kimberly.(2007) News & World Report.
76
Bigne, Enrique (2005). "The Impact of Internet User Shopping Patterns and Demographics on Consumer Mobile
Buying Behavior"
68
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
анкетирале 1.500 онлајн купувачи, сопственици на таблет било заклучено дека 87% од нив
направите онлајн трансакции со своите таблет уреди во текот на Божиќната шопинг сезона.77
77
http://mashable.com/2011/12/08/tablets-to-holiday-shop/
78
http://pages.ebay.com/globaltrading/buyer/index.html
79
http://pages.ebay.com/globaltrading/buyer/index.html
69
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
онлајн аукција и веб-сајт за купување во кој луѓето и бизнисите купуваат и продаваат широк
спектар на стоки и услуги во целиот свет.
Меѓу првите предмети продадени врз основа на идејата за eBay бил скршен ласерски
покажувач за $14.83.80 Куповачот го купил овој производ бидејќи бил колекционер за расипани,
скршени ласерски покажувачи. Од тогаш растот на компанијата беше феноменелен, во јануари
1997год. компанијата имаше околку 2.000.000, 00 аукции, споредбено со 250.000,00 во целата
1996год.81 Во 1998год. компанијата имаше 30 вработени и приходи од $ 4.7 милиони. Растот на
компанијата и нејзиниот успех продолжуваше низ годините, кога таа почна да соработува со
многу други компании. Во 2013 година според финансиските извештани на компанијаат истата
остварила приходи од $16.05 билиони, а имала до декември 2013 год 31.500 вработени.82
Социјалните медиуми користат многу различни форми, како списанија, интернет форуми,
блогови, социјални блогови, микроблогирање, социјални мрежи, подкасти, фотографии или
слики, видео. Со примена на сет на теории од областа на медиумско истражување (социјална
присуство, медиумите, богатството) и општествените процеси (само-претставување, само-
80
http://ebay.about.com/od/ebaylifestyle/a/el_history.htm
81
The eBay Phenomenon by Elen Lewis publ2008 by Marshall Cavendish books page 36,
82
http://investor.ebayinc.com/faq.cfm
70
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
71
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
http://www.pamorama.net/ Истражување спроведено од Edison Research- The Social Habit: Who Uses Social
83
72
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
обезбедува од постови за лошо искуство кај компанијата или од производот , па преку пофалби за
добро завршена работа.
Лојалноста кон брендот- Поголема е веројатнпоста да се препорача брендот доколку
тој бренд се следи на некој од социјалните медиуми.
Facebook, Twitter Word press, се најголемите социјални медиуми кои ги користат компаниите.
Facebook опфаќа 152.2 билиони посети во САД. Генарално, популацијата во САД троши околку
20% од своето време на некој од социјалните медиуми.85
85
http://www.cnbc.com/id/100275798
73
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
бидејќи вкучуваат разговор и интеракција. Бизнисот може да ја објави новата реклама или да
направи промоција.
- да дојде до нови клиенти. Социјалните мрежи му даваат шанса на бизнисот да допре до нови
клиенти. Еден начин да се користат социјалните медиуми за да стаса компанијата до нови
клиенти е преку сегашните клиенти.
- мали трошоци. Речиси сите сајтовите за социјално вмрежување се бесплатни за употреба и тоа
и овозножува на компанија да оствари директен контакт со клиентите без да плати.
86
http://smallbusiness.chron.com/key-elements-social-network-business
74
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Малите бизниси треба да биде на социјалните медиуми. Одредени студии покажале дека
31% од сопствениците на мали претпријатија не ги користат социјалните медиуми, бидејќи
нивните клиенти не ги користат. Ако тоа е случај, компанијата треба да пронајде каде се
клиентите и да најде начин како да стигне до истите. Брзањето, одредена компанија да
формира блог на одреден социјален медиум, на пример Twitter, придонесува целиот тој процес
таа да го направи непланирано.
Поставете ја и заборавете на неа. Компанијата не треба да очекува само да се вклучи во
социјалните медиуми и клиентите ќе дојдат. Експертите го споредуваат ова како изградбата
на продавница од тули и малтер и неставањето на знак надвор. Потребно е иста да биде
промовирана.
На социјалните медиуми не се зборува за бизнисот, бизнисот нетреба да биде присутен на
социјалните медиуми. Компаниите мислат дека доколку не се зборува конкрето за нивниот
бизнис на социјалните мрежи, тие нетреба да присуствуваат таму. Можеби се зборува за теми
кои се соодветни за вашиот бренд и неговата изградба. Од друга страна, можеби се зборува за
бизнисот, но на лош начин.
87
http://www.techi.comRocco Penn-How-social-media-fits-in-with-business-communications-Juli 2012
75
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
За бизниси кои не сте внимателни, придржувањето кон овие заблуди може да биде голема
грешка. 88
Со глобалната публика од над 950 милиони корисници ( јануари 2013) 89, од кои
50 % се вклучуваат секојдневно, Facebook има изградено информациона публика трета по
големина, зад Google и Yahoo. Во САД , бројот на корисници на Фејсбук изнесува преку 200
милиони.90 Facebook се позиционира како нов тип на e-трговија познат и како"Социјална е-
трговија. " Но, тоа не е сè. Како најголемата онлајн социјална мрежа, Facebook стана најголем
социјалeн пребарувач, најголемата онлајн социјална мрежа која емитува реклами и најголемата
мрежа каде можат да се нарушат сите правила на приватност. На кратко, Facebook наскоро ќе
биде најголемата мрежа за е-трговија. Тоа е центар околу светската е-трговија, како и местото
каде што се случуваат многу светски контроверзии од областа на е-трговија. Кога компанијата
излезе на берзa, оценката на аналитичарите беше дека во февруари 2012 година нејзината вредно
ќе биде помеѓу 75 и 100 милијарди долари.91 Во март 2013 година пазарна вредност на Facebook
беше 67 милиони $. Yahoo беше продаден за 6,32 милијарди долари, додека неговата вредност
на њујоршката берза изнесуваше над $25 милијарди . 92
Па што e всушност "социјална e-трговија "? Тоа е многу повеќе од рекламирање и чисто
кликнување на одредени производи. Многу повеќе од тоа само компанијата да има профил на
Facebook за да ги промовира своите производи и услуги. Повеќе од пребарувач кој емитува
реклами.
88
http://mashable.com-Soren Gordhamer-4 Ways Social Media is Changing Business- septemvri 2009
89
"http://www.socialbakers.com/facebook-statistics/," 31 Januar 2012.
90
http://www.socialbakers.com/facebookstatistics/united-states.
91
"A fistful of dollars," The Economist, p. 9, 4-10 februar 2012.
92
http://www.nasdaq.com/symbol/yhoo.
76
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Во мај 2010 год. DisneyWorld објави апликација на Facebook “Disney Ticket Together”.
Апликацијата преку која клиентите може да купат билет за анимираниот филм „Приказна за
93
"The Value of Friendship," Tha Economists, pg. 19-21, 4 februar 2012.
77
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
94
"A fistful of dollars," The Economist, p. 9, 4-10 februar 2012.
95
C. G. T. Keneth C. Laudon, E-commerce 2011, 7 izdanje ed., International: Pearson
Education, 2011.
78
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
-малите локални компании го користат Интернетот и веб сајтовите како евтина алатка за
промоција како и за зголемување на својата конкурентност. Новите форми на електронска
трговија се шират и ги менуваат традиционалните структури на компании од „ цигла и малтер“
на „ цигла и клик“. Примери на такви компании се JCPenney, Walmart,
Sears и останати кои доминираат во својата дејност преку малопродажба и кои сега ги
зајакнуваат своите позиции на Интернет.
-во развиените земји и земјите во развој Интернетот им дава можност на малите и средни
претпријатија да дојдат до битни информации за дизајнот на производите, за обновување на
опремата, одржување, извори на финансиски средства и сл.
79
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
-на овој начин можат да се создадат нови работни места и нови бизнис модели во
традиционалните индустрии. Аналитичарите предвидуваат дека до 2014 година потрошувачите
ќе трошат околу $358.000.000.000, и компании $ 5200000000000 во онлајн трансакции. Во 2020
год, според прогнозите на аналитичарите, е-трговија ќе биде 20% од сетa продажба на мало. До
2050 година, претпоставка е дека e-commerce ќе биде доминантен.
96
Petar Kocovic „ Elektronska trgovina” Beograd 2013, str. 18
97
Petar Kocovic „ Elektronska trgovina” Beograd 2013, str. 18
80
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
81
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
98
http://www.us-cert.gov/control_systems/pdf/undirected_attack0905.pdf
99
„Aggressive net bug makes history“, „BBC News“, 3 February 2003 ( 19 мај 2010).
100
„AOL/NCSA Online Safety Study“. America Online & The National Cyber Security Alliance. 2005.
82
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
101
„Data Breaches Are Frequent, but Evidence of Resulting Identity Theft Is Limited; However, the Full Extent Is
Unknown“. „Highlights of GAO-07-737, a report to congressional requesters“. gao.gov. конс. 22 септември 2010.
102
Sasha Romanosky. „Do Data Breach Disclosure Laws Reduce Identity Theft?“. „Heinz First Research Paper“.
heinz.cmu.edu.
103
S. Raymond, Eric. „Jargon File: Cracker“. конс. 8 мај 2010. „Coined ca. 1985 by hackers in defense against
journalistic misuse of hacker“
104
http://www.akademik.mk/sad-hakeri-izvrshile-krazhba-na-kreditni-kartichki-vo-iznos-od-300-milioni-dolari
83
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
генерираат и праќаат пакети од едно место до друго. Со текот на времето тие биле унапредувани
да извршуваат напади од еден извор до повеќе цели, од повеќе извори на една цел или повеќе
извори на повеќе цели. DOS нападите се извршуваат со користење на DOS алатки кои праќаат
голем број на пакети преку интернет.105 DDOS-от е откриен многу подоцна од другите напади и е
еден од најмоќните софтверски напади што досега воопшто е откриен.Со DDОS напади биле
неколку пати дисконектирани и опслужувачите на најголемите светски веб страници, како што се
yahoo, ebay, amazon, cnn и многу други. Овој тип на напад е најнепредвидлив и затоа е многу
тешко да се сопре ваков напад, бидејќи хакерите користат неколку стотина или многу повеќе
претходно инфицирани компјутери кои ги имаат под своја контрола.
105
http://tutorijali.pretpriemac.mk/hakerski-napadi-dos-denial-of-service-napadi/
84
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
Јасно е дека заканите за е-трговијата се многу реални, имаат големо негативно влијаниев
врз сите учесници во процесот и дека со зголемување на процесот на електронска трговија се
зголемува и нивниот интензитет.
Откако ќе се заштити комуникацијата што е можно подобро, следни алатки кои треба да
се земат во предвид се алатките со кои се врши заштита на мрежата. Таква е алатката наречена
106
http://www.komuniciraj.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=44&Itemid=240
85
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
огнен ѕид. Огнен ѕид е дел од компјутерскиот систем или компјутерската мрежа кој е наменет за
да блокира неовластен пристап, а да ги одобрува овластените комуникации.107 Огнениот ѕид се
однесува на хардвер или софтвер којшто ги филтрира пакетите за комуникација и спречува некои
пакети да влезат во мрежата во согласност со политиката за безбедност. Огнениот ѕид го
контролира сообраќајот на доверливи информациски врски од и до сервисите и клиентите,
недозволувајќи комуникациски врски од недовреливи извори и овозможувајќи да се воспостават
врски од доверлизи извори.Постојат повеќе бесплатни и комерцијални огнени ѕидови, но доколку
користите Windows оперативен систем, можете да го користите вградениот огнен ѕид Windows
Firewall (се контролира преку Security Center од Control Panel).108
108
http://crisp.org.mk/content/view/69/1/lang,mk/
86
2.Електронската трговија како нов пристап за водење на бизнисот
[Pick the date]
87
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
Графикон бр. 14 Вкупно активни деловни субјекти споредна 2011 год. и 2012 год.
*Извор: http://www.stat.gov.mk/
88
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
Графикон бр.15 Број на активни деловни субјекти според бројот на вработени во 2012 год.
*Извор: http://www.stat.gov.mk/
109
http://www.stat.gov.mk/
89
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
Сектори на дејност 1)
0 1-9 10-19 20-49 50-249 250 +
Снабдување со вода;
отстранување на отпадни води,
управување со отпад и дејности 321 0,4 465 3 564 277 161 67 7
за санација на околината
Транспорт и складирање
6 445 8,7 278 3 922 311 78 20 2
Објекти за сместување и сервисни
дејности со храна 4 611 6,2 338 1 037 73 35 25 7
Информации и комуникации
1 515 2,0 69 287 13 15 18 11
110
http://www.stat.gov.mk/
90
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
Дејности на екстратериторијални
организации и тела
- -
Табела бр.6 Број на активни деловни субјекти по сектори на дејност и според бројот на
вработени, 2012 година
*Извор: http://www.stat.gov.mk/
111
Статистички годишник на Р.Македонија 2013год.
91
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
Малите и средни бизниси имаат големо значење и врз намалување на невработеноста, која
преставува голем проблем во Р.Македонија. Бројот на вработени кај малите претпријатија е во
континуиран раст и во 2004 година го достигнува својот максимум односно истиот опфаќа
56,11% од вкупниот број на вработени.
(%)
МАЛИ 43.28 47.52 56.11 54.40
92
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
Табела бр.8 Број на вработени во активните претпријатија во РМ споредба 2002, 2003, 2004,
2005
93
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
112
http://www.apprm.gov.mk/za_nas.asp
113
http://www.mbdp.com.mk
114
http://www.stb.com.mk/; www.kb.com.mk/; http://www.nlbtb.com.mk/;
http://www.procreditbank.com.mk/
94
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
95
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
96
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
97
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
процес и ред други аспекти поврзани со електронската трговија. Најголем дел од поединците кои
извршиле купување преку интернет купиле облека и спортска опрема дури 29,8%.
Погоре изнесените податоци говорат за можностите за развој на електронската трговија,
поточно електронсатат трговија, бизнис-кон-потрошувач, како и потрошувач кон-потрошувач
електронската трговија. Но, што се случува со деловните субјекти во Р.Македонија и колку тие го
употребуваат интернетот како основа за електронската трговија, како и колку деловните субјекти
се вклучени во електронскта трговија како купувачи и како продавачи?
Според податоците на Државниот завод за статистика, во јануари 2012 година,
широкопојасен пристап на интернет (преку фиксна или мобилна конекција) имале 87.3% од
деловните субјекти со десет или повеќе вработени. Пристап на интернет преку мобилна
конекција (широкопојасна или друг вид на мобилна конекција) имале 32.6% од деловните
субјекти.
Приближно една четвртина (25.5%) од деловните субјекти на своите вработени, за
деловна употреба, им обезбедиле преносливи уреди со кои се овозможува мобилна конекција на
интернет, а 36% за своите вработени обезбедиле далечински пристап до системот на е-пошта,
документите или апликациите на претпријатието. Во јануари 2012 година, 33.3% од вработените
во деловните субјекти со 10 или повеќе вработени при вршењето на работните задачи користеле
компјутер најмалку еднаш неделно, 27.6% од вработените, најмалку еднаш неделно користеле
компјутер со пристап на интернет.
Преносливи уреди (пр., notebook, laptop, smartphone, PDA phone) кои овозможуваат
мобилен пристап на интернет за деловна употреба користеле 5.3% од вработените.
Во јануари 2012 година, 17.3% од деловните субјекти (10+) имале вработено лица со
специјалистички вештини за ИКТ/ИТ. Најголем процент на вработување на специјалисти за
ИКТ/ИТ се забележува кај големите претпријатија со 250 или повеќе вработени (62%).
Во 2011 година, околу 28% од деловните субјекти со пристап на интернет понудиле стоки
или услуги во електронски системи за јавни набавки во земјава.
Во текот на 2011 година, 8.9% од деловните субјекти со 10 или повеќе вработени, имале е-
трговија, односно купувале или продавале стоки или услуги преку компјутерски мрежи (преку
веб или EDI), веб-продажба реализирале 5.3%, а веб-купувања вршеле 4.8% од деловните
субјекти.
Интернетот, како основа за електронската трговија е присутна со висок процент кај сите
деловни субјекти. Најголема примена интернетот наоѓа кај големите бизниси со над 250
98
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
вработени иако истата е присутна со висок процент и кај малите и средни бизниси. Кај бизнисите
со 10 или повеќе вработени овој процент е 91,9% ( од деловните субјекти користат интернет).
Вo основа сите бизниси со 10 или повеќе вработени имаат пристап до интернет 100% од
бизнисите во областа на финансиите, ИКТ секторот, информации и комуникација имаат пристап
до интернет и корситат компјутери.
Се зголемува бројот и на деловни субјекти кои имаат сопствена веб-страница. Во секторот
финансии дури 97,3% од бизнисите во оваа област имаат сопствена веб-страница. 40,2% од
деловните сублекти од ИКТ секторот имаат извршено електронска трговија. Овој сектор има
извршено најмногу електронска трговија, додека најмалку застапна е во секторот градежништво
каде овој процент е само 3,3%.
Сите овие факти, како и податоците презентирани погоре говорат дека добро осмислена и
реализирана камапања може да придонесе за подобрување на состојбите со електронската
трговија Р.Македонија Во таа насока кампањата треба да биде разнолика, сепофатна и
интезнивна и во неа да бидат вклучени сите засегнати страни односно:
99
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
-Големиот број на лица вработени во јавниот сектор кои поседува платежни картички и имаат
релативно стабилни приходи се значајна потенцијална група за е-трговија.
-Владата, органите во нејзин состав, јавните претпријатија и друштвата во нејзин состав може да
нудат услуги кои се нудат и плаќаат онлајн и на тој начин да бидат пример дека е-трговијата за
која се залагаат е реална и лесно остварлива во Р.Македонија. Во последните неколку години во
Р.Македонија се развива е-банкарството, преку кое можат да се плаќаат фактури, сметки како
меѓу правните лица така и меѓу физичките лица. Преку него можат да се плаќаат и некои јавни
давачки, но кај одредени иснтитуции тоа сеуште не е можно.
115
Закон за електронска трговија Сл.Весник на Р.Македонија бр. 133
116
http://www.kurir.mk/makedonija/ekonomija/102322-Rast-na-elektronskata-trgovija-vo-Makedonija
100
3.Електронската трговија во малите и средни бизниси во Р.Македонија
[Pick the date]
Просечно преку 500 посети дневно бележи веб порталот www.ex.mk на првата
електронска продавница во Македонија, чиј основач компанијата Ексквизит веќе четири години
успешно работи на полето на електронска трговија во земјава, промовирајќи го новиот начин на
купување преку интернет кој е многу развиен во светот. Компанијата на е-купувачите им нуди
околу 3.500 најразновидни производи со можност за купување од дома и плаќање со платежни
картички преку интернет или, пак, при достава на испорачаното дома.119
117
http://mio.gov.mk
118
http://www.ex.mk/
119
http://www.mtv.com.mk/mk/vesti/ekonomija/41474/tri_godini_uspeshno_funkcioniranje_na_prvata_elektronska
_prodavnica.aspx?utm_source=daily.mk
101
4.Судија на случај-мали и средни бизниси во југозападниот регион од Р.Македонија
[Pick the date]
Значајна гранка во регионот е туризмот, со оглед на фактот што од вкупниот број соби на
ниво на државата или 61,87% се на територијата на овој регион. Најголемиот дел од нив се во
двата најзначајни туристички центри во државата - Охрид и Струга, а големи потенцијали во
поглед на туризмот нуди и Вевчани. Од вкупниот број посетители што на годишно ниво доаѓаат
120
http://www.stat.gov.mk/Publikacii/Regioni2012.pdf
121
Програма за развој на Југозападен плански регион 2010-2015 год.-центар за развој на Југозападен плански
регион, март 2010 год.
102
4.Судија на случај-мали и средни бизниси во југозападниот регион од Р.Македонија
[Pick the date]
103
4.Судија на случај-мали и средни бизниси во југозападниот регион од Р.Македонија
[Pick the date]
104
4.Судија на случај-мали и средни бизниси во југозападниот регион од Р.Македонија
[Pick the date]
122
http://macedonian-handicrafts.mk/
105
4.Судија на случај-мали и средни бизниси во југозападниот регион од Р.Македонија
[Pick the date]
123
Магенто систем е софтвер за е-трговија . Магенто е моменатално најкористен систем за е-трговија со
отворен код, поради широката функциналност и приспособливост на системот. Постојат две верзии на
Магенто: Magento Community edition и Magento Emnterprise Edition.
106
4.Судија на случај-мали и средни бизниси во југозападниот регион од Р.Македонија
[Pick the date]
Kelepur.mk е формирана во 2011 год. како ДООЕЛ од страна на Алан Каоу, Текнет
ДООЕЛ Охрид ( 32 години компјутерски инжињер) со сопствени средства. Идеата за ваков
бизнис дошла преку следење на светсите трендови.
107
4.Судија на случај-мали и средни бизниси во југозападниот регион од Р.Македонија
[Pick the date]
само во лето туку и во зима, пролет или есен. И додека слични веб страни од Македонија нудат
аранжмани за посета и престој во сите поголеми туристички места во соседните земји, kelepur.mk
е прва веб страна во државава на која масовно ќе се понудуваат аранжмани за престој во
домашните туристички центри.
124
http://www.kelepur.mk/
108
4.Судија на случај-мали и средни бизниси во југозападниот регион од Р.Македонија
[Pick the date]
109
4.Судија на случај-мали и средни бизниси во југозападниот регион од Р.Македонија
[Pick the date]
направен преку интернет, како и потребата од влез на светските процесинг сервиси како Paypal и
неинформираноста на клиентите за ваквиот начин на трговија.
За анализа ги избрав овие два бизниси кои работат во областа на електронската трговија,
бидејќи со својата работа го промовираат културнота наследство, традицијата на овој регион како
и за нивниот придонес за развој на туризмот во овој регион. Туризмот претставува
најпретпознатлива карактеристика на Југозападниот регион. 47% од вкупните посети во годината
во Р.Македонија се остваруваат во овој регион.
110
4.Судија на случај-мали и средни бизниси во југозападниот регион од Р.Македонија
[Pick the date]
-За малите трговци во овој регион можат да се промовираат мерки за формирање на електронски
трговски центри каде малите бизниси можат да се промовираат и да се вклучат во електронската
трговија
111
ЗАКЛУЧОК
Малите и средни бизниси се предмет на се поголем интерес за голем број на студенти и
истражувачи. Низа глобални фактори приоднесоа за овој зголемен интерес. Кога зборуваме за
малите бизниси мислиме на бизнис како локана продавница, пицерија, флизерски салон и сл.
При дефинирање на малите бизиси треба да бидат земени различни кретириуми, како дејноста
и сопстевеноста да бидат независни, произвотството доколку станува за производно
претпријатие, бројот на вработени, неговата годишна продажба доколку станува за
големопродажба и сл. Членки на ЕУ имаат индивидуални дефиниции за тоа што претставува
МСП. На пример, според дефиницијата во Германија лимитот е од 255 вработени, додека во
Белгија до 100. Во Р.Македонија според законот за трговски труштва во 2004г. е извршена
класификација на трговците според нивната големина и тоа: микро, мало, средно и големо
претпријатие. Како основни карактеристики на малите и средни бизниси по кои се
препознатливи можат да се наведат: флексибилност, непосредност во деловните односи,
можност за вработување, менаџмент на една личност, ограничен обртен капитал, независност.
Малите и средни бизниси можат да изберат некоја од основните форми на организација
(единствен сопственик, партнерство, корпорација) или некој од другите форми на организација.
Во своето работење можат да се соочат со низа проблеми, како и со низа замки: недостиг на
искуство, недостиг на пари, погрешна локација. Малите и средни бизниси имаа свои предности
но и свои недостатоци. Како предности на малите и средни бизниси се истакнуваат:
флексибилноста, профитот кој служи како плата, едноставно одлучување, мали залихи,
инвентивни маркетинг мерки и др. Од друга страна како недостатоци се наведуваат: недостиг
на ефективен менаџмет, работа многу часa дневно, недостик на обртен капитал, неискуството.
Малите и средни бизниси се значајни бидејќи влијаат врз: намалување на невработеноста,
значајни се и за БДП и креирање на додатна вредност, малите и средни претпријатија играат
единствена, активна и круцијална улога во иновацискиот процес, исто така тие се клучен
фактор за воспоставување рамнотежа на микро и макро ниво. Овие бизниси обично
функционираат на основата на претприемништвото кое се се заснова на некаков вид на
иновација. За моќта на иновацијата зборуваат и низа примери на производи кои се дел од
нашето секојдневие а започнале како иновативна идеа на некој претприемач.
Претприемништвото е распространето меѓу младите во дел од земјите на Европа, каде што
половина од претприемачите се помеѓу 18-34 години. Кина исто така има високо учество на
младите претприемачи со 57% помеѓу 18 и 34 годишна возраст, а помалку од една четвртина
паѓа на постарите возрасни групи (45-64 години). Во одредени економии, постои изедначување
112
меѓу воздрасните групи. Политиките за поддршка на малите и средни бизниси треба да бидат
насочени кон: градење на институции, финансиска поддршка и поддршка на регионален развој.
113
Facebook изнесува преку 200 милиони. Од електронската трговија можат да се наведеат голем
број на користи. Интернетот им дава можност на малите и средни претпријатија да дојдат до
битни информации за дизајнот на производите. Електронската трговија не ги ограничува
потрошувачите со времето и сл. Кога се зборува за електронската трговија се наметнува и
прашањето за безбедноста. Како најчести и најштетни облици на безбедносни закани се
наведуваат; злонамерен код, несакани пораки, кражби на лични податоци, хакирање, измама со
кредитни картички. Јасно е дека заканите за е-трговијата се многу реални. Имаат големо
негативно влијаниев врз сите учесници во процесот и дека со зголемување на процесот на
електронска трговија се зголемува и нивниот интензитет, па заради тоа постојат две линии на
одбрана: технолошки и решенија со политики.
114
го направиле во последните 12 месеци. Најмногу за купување на облека или спортска опрема
(29.8%). Според изнесеното активноста околку електронската трговија треба да биде насочена
пред се кон групата на млади кориници од 15-24 год и од 25- год, кои најголем дел од времето го
поминуваат пред компјутер или со своите паметни телефони и кои најчесто го користат
интернетот. Податоците на страната на деловните субјекти се однесуваат на следното: 1)Според
податоците на Државниот завод за статистика, во јануари 2012 година, широкопојасен пристап на
интернет (преку фиксна или мобилна конекција) имале 87.3% од деловните субјекти со десет или
повеќе вработени. 2) Во 2011 година, околу 28% од деловните субјекти со пристап на интернет
понудиле стоки или услуги во електронски системи за јавни набавки во земјава. 3) Во текот на
2011 година, 8.9% од деловните субјекти со 10 или повеќе вработени, имале е-трговија, односно
купувале или продавале стоки или услуги преку компјутерски мрежи (преку веб или EDI). Веб-
продажба реализирале 5.3%, а веб-купувања вршеле 4.8% од деловните субјекти. 4) Најголема
примена интернетот наоѓа кај големите бизниси со над 250 вработени. 5) Се зголемува бројот на
деловни субјекти кои имаат сопствена веб-страница, во секторот финансии дури 97,3% од
бизнисите во оваа област имаат сопствена веб-страница. 6) 40,2% од деловните сублекти од ИКТ
секторот имаат извршено електронска трговија.
115
КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА
Академик Проф. Д-р Бобек Шуклев – „Менаџмент на малиот бизнис“, Економски факултет,
Скопје, 2011 год.
Т. Фити, В. Хаџи-Василева Марковска „Претприемништво и претприемачки менаџмент“ ,
Економски факултет-Скопје
Кенет К. Лаудон, Карол Герсио Травел –„ Елетронска трговија бизнис, технологија,
општество“ -2010
Peter F Drucker-“ Managing in the next society”-Truman Talley Book ,2002
Гарет Р. Џонс, Џенифер М. Џорџ- „Современ менаџмет“ 2008
Kaplan Andreas, Haenlein Michael –“ Users of the world unite! The challenges nad opportunites of
social media, Buiness Horizonns” 2010
C. G. T. Keneth C. Laudon, E-commerce 2011, 7 izdanje ed., International: PearsonEducation,
2011.
Petar Kocovic „ Informatica Postmoderna”-Trece izdanje, , Beograd, 2012
Petar Kocovic , “Internet marketing” , Trece izdanje, Beograd 2012
Petar Kocovic „ Elektronska trgovina” Beograd 2013
Dr. Blagoje Paunović “Preduzetništvo I upravljanje malim preduzećem”Ekonomski fakultet u
Beograd 2012.
Tonge, J,-A Review of Small Business Literature-Part 1: Defining The Small Business Manchester
Metropolitan University Business School Working Paper Series, WPS025, November 2001, ISSN
1471-857X
Milisavljević M., Todorović J. –„Strategijso upravljanje“, Ekonomski fakultet, Beogard, 1991,.
Kenneth R. Van Voorhis “ Entrepereneurship and small business management” Allyn and Bacon, Inc,
Boston, 1980,
Napuk, K.-The Stategy Led Business:Step-by-Step Stategic Planining for Small and Medium Sized
Companies, McGraw-Hill, 1996,
Shuman, J.M.-“Debt and Other Forms od Financing”, u: Bygrave, W.D-The Portable MBA in
Enterprenership, John wiley, 1994, str. 195-235; Scaborough, N.M, Zimmerer; T.W.-Effective
Small Business Management, Prentice Hall, 1996,
Boas, Taylor C.; Gans-Morse, Jordan (2009). "Neoliberalism: From New Liberal Philosophy to
Anti-Liberal Slogan". Studies in Comparative International Development
Timmos, J.A. – „New Venture Creation:Enterprenership in the 1990s“, Irwin, 1990
116
Hisrich, R.D., Peters, M.P.-“Enterprenership,” Irwin/McGraw-Hill, 1998,
Peterson, R.A.-Enetrpreneurship and Organization, u; Nustrom, P.C. Starburk, W.H. (eds)-
“Handbook of Organizational Desing Volume 1: Adapting Organizations to their Environments”,
Ohford University Press, 1984
Кантион „Општа расправа за природата на трговијата“ објавена прв пат 1755 год. на
француски јазик
The eBay Phenomenon by Elen Lewis publ2008 by Marshall Cavendish books
Arnold Picot, Ralf Reichwald, Rolf Wigand: „Information, Organization and Management“;
Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2008
Efraim Turban, Electronic commerce: A Managerial Perspective 4/E, Prentice Hall, 2006
Colin M Mason Informal Sources of Venture Finance, Hunter Centar for Enterpreneurship,
University od Strathclyde, Glasgow 2005,
Brchan Thomas, Christopher Miller, Lyndon Murphy- “ Innovation and Small Business”- Ventus
Publishing Aps 2011
Almeida, P. (2004). Small Firms and Innovation,“Entrepreneurship in the 21st Century”-
Conference Proceedings, 26th april 2004, SUA
Kenneth R. Van Voorhis “ Entrepereneurship and small business management” Allyn and Bacon,
Inc, Boston, 1980
Richard Castaldi, Max S.Wortman, Jr “ Boards of directors in small corporation: An untapped
resource “ American Journal of small business “ vol. IX, No.2 Fall 1984 p.4
Bigne, Enrique. "The Impact of Internet User Shopping Patterns and Demographics on Consumer
Mobile Buying Behavior" 2005
Проф. Д-р. Ристе Темјаносвски –„Е-бизнис“, Универзитет „Гоце Делчев„ Економски
Факултет Штип, 2012
"A fistful of dollars," The Economist, p. 9, 4-10 februar 2012.
Статистички годишник на Р.Македонија 2013год.
Закон за трговски друштва, Службен весник на Р.М. , 28/2004;
Програма за развој на Југозападен плански регион 2010-2015 год.-центар за развој на
Југозападен плански регион, март 2010 год.
„Aggressive net bug makes history“, „BBC News“, 3 February 2003
Oxford English Dictionary online“. Oxford University Press.
"The Value of Friendship," Tha Economists, pp. 19-21, 4 februar 2012.
ab
"Meg Whitman to Step Down as President and CEO of eBay" eBay,.
117
"Global Trade: 1. Finding International Items On eBay"
"The Alibaba phenomenon". The Economics. March 23, 2013
Palmer, Kimberly.(2007) News & World Report
Микрофинансирање на малите бизниси - премостување на пазарниот јаз, ЕвропскаКомисија
Global Enterpreneurship Monitor, Global Report 2012, Siri Roland Xavier, Donna Kelley, Jacqui
Kew, Mike Herrington, Arne Vorderwülbecke
„AOL/NCSA Online Safety Study“. America Online & The National Cyber Security Alliance. 2005.
„Data Breaches Are Frequent, but Evidence of Resulting Identity Theft Is Limited; However, the
Full Extent Is Unknown“. „Highlights of GAO-07-737, a report to congressional requesters“.
gao.gov. конс. 22 септември 2010.
Sasha Romanosky. „Do Data Breach Disclosure Laws Reduce Identity Theft?“. „Heinz First
Research Paper“. heinz.cmu.edu.
S. Raymond, Eric. „Jargon File: Cracker“. конс. 8 мај 2010. „Coined ca. 1985 by hackers in
defense against journalistic misuse of hacker“
ENTERPRISE AND INDUSTRY PUBLICATIONS The new SME definition, User guide and
model declaration, Extract of Article 2 of the Annex of Recommendation 2003/361/EC
United States Small Business Administration. "Size Standards". Retrieved 2011-08-21
ЗАКОН ЗА ЕЛЕКТРОНСКА ТРГОВИЈА Сл.Весник на Р.Македонија бр. 133
АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА СО ЕЛЕКТРОНСКАТА ТРГОВИЈА ВО РЕПУБЛИКА
МАКЕДОНИЈА, USAID ноември 2010
http://www.stat.gov.mk/
http://www.us-cert.gov/
http://www.socialbakers.com/
http://www.nasdaq.com/symbol/yhoo
http://mashable.com-Soren Gordhamer-4 Ways Social Media is Changing Business
http://www.techi.comRocco Penn-How-social-media-fits-in-with-business-communications-Juli
http://www.pamorama.net/ Edison Research- The Social Habit: Who Uses Social Media and How
http://smallbusiness.chron.com/key-elements-social-network-business
http://www.mtv.com.mk/mk/vesti/ekonomija
http://www.nike.com/us/en_us/c/nikeid
http://www.hiscox.com/small-business-insurance/blog/10-important-personal-characteristics-of-
entrepreneurs/
118
http://www.examiner.com/article/characteristics-of-a-small-business
http://biznis101.com/planiraj-biznis/marketing-istrazhuvanje/319-m
http://bi.mk/
http://www.ex.mk/
http://www.kurir.mk/makedonija/ekonomija
http://mio.gov.mk
http://epp.eurostat.ec.europa.eu
http://www.census.gov
www.comscore.com
http://www.apprm.gov.mk/
http://www.mbdp.com.mk
http://www.stb.com.mk/;
www.kb.com.mk/;
http://www.nlbtb.com.mk/;
http://www.procreditbank.com.mk/
http://denar.mk/3406/biznis/proizvodi-od-koi-se-napraveni-milijardi
http://www.sba.gov/content/small-business-trends
http://www.fsb.org.uk/stats- Small Business Statistics
http://money.mnogoo.mk/mk/articles/Biznis/pocnuvanje-so-mal-biznisprimamlivo-i-rizichno
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/index_en.htm
http://www.pretpriemac.com/2009/03/24/razlika-mali-golemi-biznisi/
http://bi.mk/
http://www.akademik.mk/sad-hakeri-izvrshile-krazhba-na-kreditni-kartichki-vo-iznos-od-300-
milioni-dolari
http://tutorijali.pretpriemac.mk/hakerski-napadi-dos-denial-of-service-napadi/
http://www.komuniciraj.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=44&Itemid=240
http://crisp.org.mk/content/view/69/1/lang,mk/
http://ekonomski.mk/2013/10/26/анализа-колку-македонците-купуваат-
http://biznis101.com/planiraj-biznis/marketing-istrazhuvanje/319-malite-biznisi-vo-eu.html
http://www.e-trgovija.gov.mk/
http://macedonian-handicrafts.mk/ ; http://www.kelepur.mk/
119
ПРИЛОЗИ:
ПРАШАЛНИК
Основач:________________________________________________________________
Воздраст:________________________________________________________________
Занимање:_______________________________________________________________
120
16. Врз основа за која технологија функционира вашиот елетронски бизиси?
17. Дали сметате дека во Р.Македонија постојат поволни услови за развој на ваков
бизис?
121