Меѓународни деловни финансии
расходната страна се јавуваат издатоците на нашите Скопје.
1. Отворена економија.с.179-181.
Од теоретски аспект постои отворена и затворена
економија.
● Отворената економија учествува во
меѓународната трговија (увоз и извоз на стоки).
● Затворената економија не учествува во
меѓународната трговија >> теоретска апстракција.
Отвореноста на една земја
произлегува од неминовното прифаќање на
компаративните предности во светски рамки,
односно потребата за специјализација и вклучување
во меѓународната поделба на трудот како
најефикасна варијанта за експанзија на пооделните
земји. Теоретски, помалите земји треба да бидат
отворени во поголема мера од големите земји.
Причината лежи во тоа што големите економии се
само по себе доволни за да можат да користат
ресурси од нивниот економски простор, а и обемот
на пазарите е доволен да овозможува економија на
обемот. Тоа не е случај со мали економии како
Македонија, Лихтенштајн, но и како Холандија,
Данска и сл. Тие неминовно се упатени на
развивање на економските односи со странство,
како фактор на нивниот развој и благосостојба.
Отвореноста на некоја економија се мери со
нејзината вклученост во меѓународната размена,
односно со уделот на надворешната трговија со
стоки и услуги во националниот доход. Колку е
стопанството поотворено, толку се поголеми
нејзините користи од меѓународната размена. Но,
во исто време, има и изложеност на тоа стопанство
на пореметувањата кои настануваат во светското
стопанство.
Отвореното стопанство е поврзано со
стопанството на странство низ три групи на врски:
● Низ меѓународната размена на стоки и
услуги;
● Низ меѓународната мобилност на
факторите на производство;
● Низ меѓународната размена на
национални валути.
Меѓународната размена на стоки и
услуги ги поврзува цените и трошоците на
поодделни земји кои учествуваат во меѓународната
трговија.
Меѓународната мобилност на
капиталот ги поврзува каматните стапки на
различните средства на финансиската актива. Покрај
тоа меѓународното движење на капиталот и
овозможува на земјата да ја финансира
нерамнотежата во билансот на плаќања. Тоа значи
да се создава и своевиден канал преку кој се
пренесуваат макроекономските пореметувања од
земјата во странство, и обратно.
Многу важна карактеристика што ја
понесува секоја отворена економија е таа што
отвореноста и наметнува ограничувања на
економската политика. Тоа особено се однесува на
монетарната политика и тоа како преку
меѓународната размена на стоки и услуги, така и
преку меѓународната мобилност на капиталот. Во
првиот случај влијанието се остварува преку
разликата во степенот на инфлација во земјата и во
странство кое влијае на промената на девизниот
курс, додека во вториот случај со влијанието на
капиталот на промената на монетарната база.
2. Поим и предмет на меѓународниот платен
промет (1).с.181-183 (До сите земји...).
Меѓународниот платен промет ги опфаќа сите
облици на плаќање и наплатување надвор од
територијата на една земја. Подрачјето на
меѓународниот платен промет во извесна смисла е
потесно од внатрешниот платен промет и по
правило ги опфаќа само трансферите во странски
средства на плаќање. Овде под трансфер
подразбираме пренос на финансиски средства од
една земја во друга, по разни основи:
● Плаќање за извршен увоз,
● Наплата за извршен извоз,
● Дознаки на лица запослени во некоја
странска земја,
● Трансфери врз база на некои кредитни
аранжмани,
● Поклони и слично .
Доколку домашните пари не се
конвертибилни и не учествуваат во плаќањата со
странство, ваквите трансфери се извршуваат со
странски средства на плаќање.
Под финансиски трансфери по
нестокови основи се подразбираат сите видови
парични примања од странство и исплати во
странство кои не се поврзани со извозот или увозот
на стоки. Во оваа категорија спаѓаат приходите од
туризмот, сообраќајот од ангажирањето од
домашни стопански организации и граѓани во
странство, на приходната страна, додека на
туристи во странство, плаќањата за извршени
транспортни услуги на домашни субјекти во
странство, плаќања на странски организации и
поединци во домашната земја и сл. Платниот
промет со странство својата содржина ја наоѓа и во
приливот и одливот на средства во врска со извозот
и увозот на капитал, како и трошоците во врска со
извозот и увозот на капитал. Mеѓународниот платен
промет, како активност е вклучена во процесот на
реализација на купопродажниот договор, односно
како една од повеќето фази (рок на испорака,
квантитативен и квалитативен прием на стоката и
ред клаузули за регулирање на низа специфични
односи). Плаќањата и наплатувањата се дел од
реализирањето на основниот купопродажен
договор. Во надворешно трговското работење
плаќањето е регулирано во рамките на т.н.
финансиска клаузула, која пошироко го одредува и
инструментот кој ќе се употреби за реализирање на
плаќањето.
Меѓународниот платен промет во
најголемиот негов дел се заснова на
безготовинскиот начин на плаќања, односно
плаќање по пат на инструменти кои самите ги
претставуваат парите, но самите не се пари. Тоа не
значи дека дел од меѓународниот платен промет не
се врши и со користење на ефективни готови пари –
банкноти. Стеснетото подрачје на
меѓународниот платен промет во однос на
подрачјето кое го има внатрешниот платен промет е
во тоа што секој облик на меѓународен платен
промет во современиот свет е подложен на
определена контрола. Дури и доколку е извозот и
увозот на стоки и услуги како и трансферот на
капитал слободен, сепак постојат барем минимални
ограничувања во прометот надвор од националната
граница кои се однесуваат на посебните услови за
набавка на странски средства за плаќање и
користење на истите за плаќање на обврски од некој
вид на меѓународни трансакции. Основен
инструмент на плаќање во меѓународниот платен
промет се девизните средства. Со оглед на фактот
дека девизните средства се побарувања кои гласат
на единици на странски пари и дека во голема мера
ја делат судбината на внатрешниот квалитет на
парите на надворешен план, парите и девизите се
во тесна меѓусебна зависност, така да честа е
конверзијата од еден во друг облик. Во овој поглед,
сепак, постојат бројни ограничувања и системи.
Меѓутоа, како што е веќе кажано, со оглед на тоа
што најголемиот дел од плаќањата се врши во
неготовински форми на плаќање, тогаш
инструменти на плаќање во меѓународниот платен
промет се инструменти кои се општо прифатени и
регулирани или со законска регулатива (многу ретко
меѓународна) или со меѓународни узанси и правила.
Тоа се акредитивот, кредитното писмо, чекот,
меницата и сл.
3. Поим и предмет на меѓународниот платен
промет (2).с.183-186 (Од сите земји...).
Во сите земји нивната национална валута е
пропишана како законско средство на плаќање на
нејзиниот внатрешен пазар. Тоа значи дека се она
што зборувавме за внатрешниот платен промет е во
рамките на националните пари. Стопанските
субјекти ги извршуваат нивните плаќања и наплати
за нивниот извоз или увоз, односно во странство.
Техниката на меѓународните плаќања се разликува и
има специфичности, исто така како што и во случај
на надворешната трговија таа се разликува и има
специфичности во однос на внатрешната трговија.
Да претпоставиме дека увозник од Скопје сака да му
плати на неговиот добавувач во Германија. Како
може тоа да се направи? Начинот е различен, а и
употребата на инструментите е различна. Да
претпоставиме дека ќе се избере инструментот на
странска дознака. Начинот на плаќање би бил
приближно ваков:
1. Увозникот во Македонија ќе и пренесе
денари на неговата банка чии коминтет е
(користејќи го системот и техниката на внатрешниот
платен промет) како противвредност за определена
количина на Евра во висина на обврската. Значи ќе
треба да купи девизи во рамките на девизното
работење на банката, што значи увозникот се
вклучува во девизниот систем, односно во
девизниот пазар во земјата.
2. Банката во Скопје ќе плати со
инструментот дознака, по телеграфски пат или со
користење на современиот SWIFT систем за сметка
на нејзиниот коминтент на соодветната банка во
Франкфурт (банка на извозникот). Тоа може да биде
по директен пат или со вклучување на друга банка
во Германија, според тоа дали е банката на
извозникот во Франкфурт истовремено и
коресподентска банка на банката на увозникот во
3. Банката на извозникот (банката од
Франкфурт) ќе го плати договорениот износ на евра
на извозникот. Со тоа се извршило плаќањето и за
извршениот увоз.
Од претходното можеме да
констатираме дека коресподентските банки имаат
сметки една кај друга. Тоа предизвикува промена на
истите според насоката на движење на
инструментите кои се користат во меѓународниот
платен промет. Зголемувањето на увозот од
Германија за комитенти од Скопје, влијае на
смалување на депозитите на скопската кај
коресподентската банка во Франкфурт.
Зголемувањето на извозот на комитенти од Скопје
во Германија има обратен ефект. Во современи
услови банките често не ги чуваат заробени
депозитите на сметките, туку истите ги пласираат на
финансиските пазари во вредносни хартии (на
пример, во државни обврзници).
Постои уште една врска меѓу
меѓународниот платен промет и девизните системи
на односните земји (со неминовно вклучување на
сите институции). Тоа е ситуацијата на нееднаква
промена на депозитите кај коресподентските банки,
односно појавата на негативни салда. На пример,
можна е состојба каде депозитите на германската
банка во македонската банка се поголеми отколку
на македонската во германската. Македонската
банка ќе превземе постапка, често и со вклучување
на централната банка за израмнување (клиринг),
односно:
*Ќе ги намали депозитите во германските банки кои
претходно ќе ги акомулира,
*Ако има и други конвертибилни валути (или злато),
покрај еврата, може да ги продаде во Германија за
евра и така да ги израмни депозитите,
*Централната банка – Народна банка на Македонија
може од монетарните резерви да продаде одреден
износ на Евра на Комерцијалните банки, и
*Македонската банка или Народна банка на
Македонија може да се задолжи кај Германските
банки, а може и Македонската влада преку
централната банка да се задолжи во Германија или
пак кај определени финансиски институции –
Меѓународен монетарен фонд, Банка за пресметки
во Базел и сл.
Претходното ни кажува дека во меѓународниот
платен промет се вклучува целосно делот на
девизното работење од стопанскиот систем.
Меѓународниот платен промет е збир на
националните платни промети со странство.
Платниот промет со странство има за задача да
изврши неутрализација и на непокриениот дел од
стоковната размена. Тоа значи дека во
меѓународниот платен промет, со помош на
инструментариумот на платниот биланс се
остваруваат низ меѓународни трансакции кои не се
поврзани со стоковната размена, туку имаат друг
карактер. Односно, во шемата на меѓународниот
платен промет ќе бидат вклучени повеќе институции
кои не се директно поврзани со стоковната
меѓународна размена.
4. Коресподентски банкарски односи.с.186-188.
Основната цел и смисла на воспоставувањето на
коресподентските односи меѓу банките е взаемната
соработка во банкарските работи при
остварувањето на меѓународниот платен промет.
Ваквата коресподентска соработка отвара можности
за соработка и во останатите банкарски активности:
кредитирање, банкарски гаранции, размена на
деловни информации и сл.
Токму развојот и воспоставувањето на
коресподентските банкарски односи претставува и
развоен пат на техника на пренесувањето на
паричните средства за плаќање меѓу купувачите и
продавачите на стоки и услуги, како и други парични
плаќања. Меѓународните плаќања денеска се
извршуваат скоро без исклучок преку банките и во
девизи, односно, со пренос на побарувањата во
валути кај сметките на банката. При тоа,
готовинските плаќања во ефективни валути скоро и
да не постојат, а се јавуваат само уште кај некои
услуги кај туристичкиот промет. Тоа се и основните
причини што банките кои го остваруваат
меѓународниот платен промет заклучуваат спогодби
со одбрани банки во други земји за соработка во
извршувањето на платните налози.
Со таква спогодба се воспоставува
деловен коресподентски однос меѓу банките
учесници во платните трансакции. Со која странска
банка и во која земја една банка ќе воспостави
коресподентски односи, зависи од нејзините
деловни потреби, од големината и разгранетоста на
учеството во меѓународниот платен промет.
Page 1 of 24
 Како нормално се смета секоја банка од обемот и зачестеноста на работите на платниот
да има барем една коресподентска банка и тоа во промет. Тековната сметка која една банка ја
секоја земја со која се воспоставува непрекинато отвара кај нејзина кореспондентска банка
платниот промет за потребите на комитентите. претставува за неа “ Nostro – сметка “, додека за
Одлуката за изборот и бројот на коресподентските банката каде што е таа сметка отворена тоа е “ Loro
банки секоја банка ја донесува во склад со нејзината – сметка “. Со оглед на фактот дека на ностро –
коресподентска политика која е составен дел од сметките банката мора постојано да држи извесна
глобалната деловна политика на таа банка. сума на пари заради обезбедување на ликвидноста
Правилниот избор на странска банка и дека на истите не се добива камата, тогаш е
со која ќе се воспостават коресподентски односи е разбирливо дека секоја банка ќе настојува да отвора
најважна активност. Ова станува важно, бидејќи во лоро – сметка од страна на онаа друга која што
покасните фази од соработката кај странската банка влегува во кореспондентскиот однос. За сите
ќе се отвори сметка, односно на истата ќе и се отворени тековни ностро – сметки кај странските
доверат средства на чување и раководење. Во кореспондентски банки, банките налогодавачи
суштина активноста се сведува на испитување на водат аналогни сметки во нивните сметководства,
бонитетот на странската банка. Затоа е неопходно на кој ги книжат сите плаќања и наплати спроведени
претходно да се приберат сигурни информации за преку контокорентните сметки кај странските
странската банка. Тие информации треба да ги кореспондентски банки.
опфатат сите податоци кои се достапни: година на Секоја банка која е учесник на
основање, основачите и сегашните сопственици на интернационалниот пазар на пари, односно во
контролниот пакет, средствата на банката (капитал, меѓународниот платен промет, ја води и утврдува
резервни фондови) депозитите и пласманите, нејзината девизна позиција. Девизната позиција
мрежата на деловни единици (филијали) и сл. Друга претставува разлика меѓу сите приливи и одливи на
активност е изборот на моделот за коресподентски ностро – сметките и по поодделни валути. Односно,
односи. предмет на купопродажба на интернационалниот
До воспоставување на однос меѓу две пазар е во суштина, салдото на девизната позиција
банки обично доаѓа со иницијатива на една од тие на банката (негативно или позитивно). Тоа значи
банки, со доставување на другата банка на дека девизната позиција може да биде изразена
основните податоци, како и: како минусна (одливот поголем од приливот), во
1. Извештај за својата работа и последен случај кога зборуваме за негативно салдо на ностро
годишен биланс; – сметката и за кратка позиција на банката во таа
2. Листа на специмени на потписите на валута и како позитивна (приливот поголем од
сите лица овластени да потпишуваат во работите со одливот) во кој случај позицијата на банката е долга.
странство; и
3. Тарифа на надомести за услугите која 6. Видови меѓународни монетарни системи.с.190-
банката би ги пресметувала во работењето со 193.
странство. Поимот меѓународен монетарен систем ги означува
Коресподентскиот однос е правилата, прописите и конвенциите кои ги
воспоставен кога понудената банка позитивно ќе регулираат финансиските односи меѓу земјите во
одговори на предлогот на банката предлагач. рамките на меѓународната заедница. Финансиските
Практичното користење на договорените взаемни односи меѓу земјите се резултат на нивното
услуги може да отпочне тогаш кога банките меѓународно финансиско однесување, а тоа може
меѓусебно ќе ги разменат нивните контролни да биде организирано на повеќе начини. Оттаму,
документи: листата на специмени на потписите на меѓународниот монетарен систем може да има
овластените лица и телеграфската шифра. многу различни форми. Во економската
При реализација на меѓународниот литература се користат неколку алтернативни
платен промет од страна на банките како критериуми за да се изврши класификација на
посредници, се остваруваат следниве активности: различните можни форми на меѓународните
1. Менувачки работи. Овде спаѓаат: монетарни системи. Овде ќе презентираме два од
купувањето на ефективни странски пари (валути), овие критериуми:
исплатување на чекови и кредитни писма, продажба ● Улогата и режимот (системот) на
на валути и чекови, работи во врска со водењето на девизниот курс и
девизните сметки на граѓаните, откупувањето на ● Природата на резервните средства
злато и други благородни метали. Менувачките (монетарниот стандард).
работи по правило ги вршат овластени деловни Режимите (системите) на девизните
банки од централната банка или државата; курсеви. Првата важна димензија на меѓународните
2. Девизно – валутни работи. Овде финансии е ангажирањето и активностите во врска
влегуваат: водење на девизни сметки на со тешкотиите на меѓународното монетарно
стопанските субјекти, користење на кредити кај конвертирање, т.е. замена на еден вид пари за друг.
домашните банки, кредитирање на стопанските Девизниот курс е институт кој го овозможува
организации, орочување на депозитите и сл. конвертирањето, па од таму тој добива и
3. доминантна улога во сите меѓународни монетарни
5. Тековна (контокорентна) сметка на системи. Поточно речено, ние можеме да ги
банките.с.189-190. класифицираме различните можни меѓународни
Уште еден важен елемент мора да биде договорен монетарни системи, според степенот на
при воспоставувањето на коресподентскиот однос флексибилноста и ригидноста на девизните курсеви.
патот и начинот на кој ќе се извршуваат меѓусебните Присутни се две крајности:
плаќања. Најчесто и вообичаено решение е една од перманентно (апсолутно) фиксни или пак
банките да ја овласти другата, таа во нејзините флексибилни девизни курсеви. Меѓу овие две
книги да отвори контокорентна сметка на име на крајности, постојат повеќе подсистеми кој што се
првата банка. Тековната сметка се води во онаа израз на соодветни компромиси. Во низата
валута со која се извршуваат меѓусебните плаќања. изведени девизни курсеви, најпознати односно
Најчесто тоа е валутата на една од земјите во која најмногу стручно и практично се расправало за
односната банка има седиште. Ако валутите на следниве:
земјите не се конвертибилни, меѓусебните плаќања ● Adjustable peg тоа е состојба кога
се извршуваат или во некоја конвертибилна валута државата може да ја менува фиксната номинална
од трета земја, или пак со клиринг, т.е. вредност на девизниот курс, и тоа во рамките на
пресметковна валута. Треба да се напомене дека акциите за отстранување на фундаменталната
ако се избере опцијата на клиринг, имањето на нерамнотежа во платниот биланс;
тековни сметки е отежнато или забрането, бидејќи ● Wide band. Девизниот курс е
таквите плаќања се извршуваат по пат на посебни флексибилен во рамките на определени маргини
збирни сметки кои се кај централната банка или познати познати како широк опсег, но не се
друга овластена институција во земјата. дозволува излегување од тие рамки;
Банката може кај иста коресподентска ● Crawling pag. Ова е т.н. ползечки курс
банка да има нејзини тековни сметки во разни и при ваквиот систем девизниот курс перманентно
валути, ако тоа и одговара на нејзините деловни се менува, но секогаш во мали износи;
интереси и ако тоа го дозволуваат прописите на ● Managment floating. Ова е т.н.
односните земји. Исто така, банката може кај управувачко флуктирање каде што нема утврдени
нејзината коресподентска банка покрај тековната паритети, но монетарните власти интервенираат на
сметка да има и други сметки за посебни деловни девизниот пазар со цел да се ограничи зачестеноста
намени, како на пример, депозитна сметка, за и обемот на амплитудите во флуктирањето на
термински гаранциски депозити, за кредити, и сл. девизниот курс кон долгорочно одредениот тренд,
Износот на средствата кои банката може да ги држи односно таргет.
кај контокорентните кореспонденти обично нема Монетарните стандарди. Втората
горна граница, но сепак заради постоење на важна димензија на меѓународниот монетарен
шпекулативен прилив на пари од странство можни систем е самата природа на резервната актива.
се ограничувања. Спротивно на ова, долната Меѓународните монетарни резерви може да се јават
граница се определува искуствено и пред се зависи во два основни вида:
● Стоковни монетарни резерви, и
● Резерви што немаат покритие во
злато.
Стоковните резерви (чии што
најпознат претставник е златото) имаат внатрешна
вредност која е потполно одвоена од нивната
вредност како пари. Спротивно на ова, резервите
што немаат покритие во злато немаат внатрешна
вредност, а како такви би можеле да ги наведеме
специјалните права на влечење или пак одделни
национални валути, на пример доларот.
Користејќи го критериумот за
природата на користените резервни средства,
меѓународните монетарни системи можеме да ги
поделиме во следниве форми:
1. Чист стоковен стандард (pure
commodity standards), во чијшто систем сите можни
резерви се наоѓаат во стоковен облик. Пример за
тоа е златниот стандард;
2. Чист незаменлив стандард (pure
fiduciary standards), во чијшто систем сите можни
резерви немаат ни стоковен облик, ниту се
покриени со некој вид вредност (злато). Овој систем
го викаме и неконвертибилен книжен стандард;
3. Мешан стандард (mixed standards), во
чијшто систем резервите се комбинација од дел што
може да се замени за злато, а таков вид е златно –
девизниот стандард.
7. Перформанси на добриот меѓународен
монетарен систем.с.193-194.
Функционирањето на меѓународниот монетарен
систем би требало да биде резултат на следниве
елементи:
● Крајните цели на меѓународниот
монетарен систем;
● Соработката и компетитивноста на
нациите;
● Автархијата и анархијата како
решенија.
Меѓународниот платен систем не е
цел сама за себе. Неговата главна задача е да
овозможи основните економски процеси, како што
се производството и дистрибуцијата, да се одвиваат
што е можно подобро и поефикасно.
Крајните цели на меѓународниот
монетарен систем се следниве: максимизирање на
вкупното производство и вработеноста на
меѓународната заедница и постигнување на
саканата распределба на економската благосостојба
меѓу народите, како и меѓу одделни групи внатре кај
секој народ. Добро организираниот меѓународен
монетарен систем може да придонесе за
максимизација на вкупното производство во светот,
односно овозможува да се изврши поделба на
трудот меѓу народите во склад со компаративните
предности. Тоа, понатаму, значи и постигнување на
слободен тек на стоки и услуги, на капитал, на
работна сила, па дури и на идеи меѓу народите,
односно пооделните национални економии.
Претходно кажаното само по себе
наметнува заклучок, дека добро организираниот
меѓународен монетарен систем ја отстранува
потребата за директни девизни ограничувања и
контрола во насока на заштита од влошување на
состојбата во платниот биланс. За добро
организираниот меѓународен монетарен систем
пресудно значење имаат елементите на соработка
или компетитивност меѓу народите во
меѓународната заедница.
Елементите на соработка
произлегуваат од целта да се максимизира вкупното
светско производство, односно од желбата за
глобална благосостојба во светски размери.
Соработката претставува напор да се постигнат
заедничките интереси, со времено жртвување на
индивидуалните интереси на одделните народи.
Елементите на компетитивност (соперништво)
произлегуваат од желбата да се задоволат и
форсираат индивидуалните за сметка на општите
интереси на меѓународната заедница. Елементите
на компетитивност можат да доведат со сериозни
конфликти.
Квалитетен е оној меѓународен
монетарен систем што ги елиминира елементите на
соперништво меѓу земјите. Тој треба да
функционира така што ќе успее да ги помири
елементите на соработка и компетитивност кои што
постојат помеѓу народите како израз на нивниот
суверенитет. Постојат два екстремни пристапа во
решавањето на проблемот на соперништво во
меѓународни рамки. Едниот начин на елиминирање
на елементите на компетитивност е автархијата.
Секоја земја може да ги затвори своите граници, а
со тоа да се отстрани влезот и излезот на стоки,
услуги, капитал и работна сила. Со елиминирањето
на лошите страни на компетитивноста се
отстрануваат и позитивните страни што неминовно
произлегуваат од меѓународната трговија и
Page 2 of 24
инвестирањето, односно од меѓународното
движење на капиталот. Другата крајност е
анархијата. Ова значи дека нема никакви правила,
нема конвенции за однесување на одделните земји
и без синхронизација секоја земја тековно го работи
она што мисли дека е најдобро. Овој систем ги
форсира стопански силните, а ги осиромашува
помалите и економски послабите земји. Доаѓа до
распаѓање на светскиот пазар и до состојба на
незаконски економски политики на поодделните
земји. Решение е да се одбегнат двете крајности.
Меѓународниот монетарен систем треба да се бори
и против затворањето на одделни земји, на пример,
преку барањето за фиксни паритети на девизните
курсеви, но и против целосно автономна,
национална, монетарна и економска политика, со
инсистирање на заедничка монетарна стратегија.
8. Критериум за проценка на функционирањето на
меѓународниот монетарен систем и 9. Проблеми на меѓународната ликвидност.с.197-
Платнобилансно прилагодување
(Adjustment).с.195-197.
За да може да се оценат перформансите на одреден
меѓународен монетарен систем, односно соодветно
креирана и водена меѓународна монетарна
политика, во економската литература се развиле три
теста.
● Прилагодување;
● Ликвидност; и
● Доверба.
Прилагодувањето се однесува на
можноста земјата да ја одржи или пак повторно да
ја воспостави рамнотежата во платниот биланс.
Ликвидноста се однесува на
доволноста на средствата за меѓународни плаќања.
Довербата се состои во отсуство на
нагли дестабилизирачки (панични) промени од еден
облик на резервна актива во друг, при состојба на
портфолио на резервни активи.
- Платнобиланско прилагодување
(Adjustment)
Суштината на прилагодувањето е во тоа што секоја
политика на прилагодување бара и поднесување на
економски трошоци. На пример, одредена земја за
да го смали платнобилансниот дефицит, треба да
изврши девалвација или да ја прифати домашната
невработеност. Земјата што има суфицит во
платниот биланс, истиот може да го отстрани со
прифаќање на инфлацијата.
Тргнувајќи од ставот дека трошоците
за прилагодување се неминовни, улогата на
меѓународниот монетарен систем мора да биде
таква што ќе овозможи на земјите да ја одберат
онаа политика, или комбинација на политики која
што:
1. ќе ги минимизира вкупните трошоци
на прилагодување, и
2. ќе ги распореди тие минимални
трошоци рамномерно меѓу земјите.
Во овој контекст, една од основните
цели на Меѓународниот монетарен фонд била да се
конструираат такви норми на платно однесување
што би воделе кон рамнотежа во платните биланси
на макрониво (светското стопанство), полна
вработеност на светските економски ресурси, врз
принципите на оптимална меѓународна поделба на
трудот. Но сето тоа со минимален и дозиран степен
на примена на инструментариумот на
платнобилансното прилагодување кој не би имал
деструктивен карактер ниту за националниот, ниту
за меѓународниот просперитет.
Фондот ја конкретизирал идејата за
платнобилансно прилагодување на следниов начин:
● Со финансирање на дефицитот во
платниот биланс како метод за
корекција на краткорочните
нарушувања кај екстерната
рамнотежа, и
● Со политика за пренасочување на
трошоците (девалвација).
Можеме да констатираме дека создавањето на
правилата, прописите и конвенциите
(оформувањето на системот на меѓународен
монетарен систем) што ги остваруваат целите на
новиот начин на однесување, не беше лесно, и
најверојатно, и понатаму нема да биде лесно. Овде
ќе презентираме неколку причини за ваквиот
песимистички став.
Прво, проблемот е тоа што не е лесно
да се предвидат трошоците на секоја политика,
односно овие трошоци може да бидат високи или
ниски, во зависност од околностите (состојбата на
стопанството).
Второ, потешкотија е и тоа што секоја
земја се уште е заинтересирана за сопствените
трошоци на прилагодување, а не за вкупните
трошоци на светската заедница. Тоа е и причината
зошто земјите не вршат доброволно
прилагодување. Земјите што имаат дефицит, обично
одбиваат да ги прифатат огромните трошоци на
домашната невработеност, додека оние со суфицит
одбиваат одбиваат да ги прифатат последиците од
домашната инфлација.
Трето, многу често, од политички
причини или престиж, секоја земја, ако може, сака
други земји да ја преземат иницијативата за
воспоставување на надворешната рамнотежа.
Четврто, прилагодувањето се
комплицира поради фактот што групите, внатре, во
секоја земја се склони енергично да лобираат
против секоја политика што ќе им наштети на
нивните интереси. На пример, синдикатот во
земјите што имаат дефицит може да се противи на
дефлаторната, фискална или монетарна политика.
Менаџерите од надворешно – трговскиот сектор
можат да лобираат за флексибилен девизен курс
(девалвација) и примена на директна контрола.
198.
Во економската литература се користи терминот
ликвидност за да се означи бруто – износот на
меѓународните монетарни резерви. Меѓународниот
монетарен систем за да добие епитет на добар
систем, мора да обезбеди адекватна понуда и раст
на меѓународните резерви.
Меѓународните резерви се средства за
меѓународно плаќање со кои располага една земја и
кои може брзо, ефикасно, и без какви било
ограничувања да ги користи за измирување на
своите обврски кон странство. Во сегашниот
меѓународен монетарен систем, меѓународните
резерви се состојат од вкупните официјални златни
резерви, конвертибилните странски валути,
специјалните права на влечење и нето – позициите
на земјите кај Меѓународниот монетарен фонд.
Која е главната функција на резервите,
односно на меѓународната ликвидност? Државите
со средствата на меѓународната ликвидност можат
да ги елиминираат привремените нерамнотежи во
платните биланси што треба да се финансираат, а не
бараат прилагодување. Само трајната, односно
фундаменталната нерамнотежа бара вистинско
прилагодување. Но, дури и при состојба на трајна
нерамнотежа, меѓународните резерви што и стојат
на располагање на одредена земја може да и дадат
слобода, односно временски интервал на слобода
да врши избор на политика за прилагодување меѓу
повеќе опции. Со други зборови кажано, кога
земјата има доволно средства за финансирање на
нерамнотежата се создава простор да се води
постепена градуалистичка политика на
прилагодување. Проблемот на меѓународната
ликвидност има четири димензии:
● Квантитативна димензија;
● Димензија на дистрибуција;
● Квалитативна димензија;
● Профит од креирањето на
ликвидноста (seignorage).
10. Квантитативна димензија на ликвидноста.с.198-
203.
Квантитативната димензија на меѓународната
ликвидност се однесува на прашањето за
усогласеноста меѓу понудата за меѓународна
ликвидност и побарувачка за меѓународна
ликвидност, во услови на важечкиот систем на
девизни курсеви. Во оваа смисла, меѓународната
заедница може да биде соочена со следниве
ситуации:
1. Состојба на недостаток на
меѓународна ликвидност;
2. Состојба на изобилство на
меѓународна ликвидност;
3. Состојба на рамнотежа на понудата и
побарувачката на меѓународната
ликвидност.
Состојбата на рамнотежа влијае
позитивно врз зголемувањето на меѓународната
размена и соработка, додека состојбите на
недостаток и изобилство може да имаат негативни
ефекти.
1. За недостаток на меѓународна
ликвидност можеме да зборуваме кога ќе се појави
расчекор меѓу понудата и побарувачката на
меѓународната ликвидност, односно кога
побарувачката е над понудата на меѓународна
ликвидност. Имено, во состојба на недоволна
ликвидност земјите можат да реагираат на два
начина: во насока на зголемување на своите
монетарни резерви по пат на експанзија на извозот,
или во насока на ограничување, смалување, на
сопствените монетарни резерви со примена на
методот за прилагодување на платниот биланс.
Земјите со дефицит во платниот
биланс што се соочени со недостаток од монетарни
резерви, ќе мора поинтензивно да се послужат со
рестриктивните методи за корекција на екстерниот
дебаланс. Тие ќе мора да превземат мерки за
отежнување на увозот, дефлацијата или
девалвацијата, во зависност од карактерот на
платнобилансната нерамнотежа. Од друга страна,
земјите со позитивен платен биланс, во услови на
недостаток од меѓународни монетарни резерви, ќе
прават обиди да ги задржат, па дури и да ги
зголемат своите национални резерви, односно
својот дел во вкупните светски резерви коишто по
обем не ги задоволуваат своите потреби. Тие нема
да го либерализираат својот увоз, ќе избегнуваат да
извршат ревалвација на својата национална валута,
и сл.
2. Изобилство на меѓународна
ликвидност имаме кога понудата на меѓународната
ликвидност ја надминува побарувачката. Сите земји,
земено генерално, во ситуација на изобилство од
резерви се однесуваат како земји со суфицит во
платниот биланс. Таквото однесување подразбира
пониско ниво на увозни рестрикции, односно
либерализација на увозот, поголем увоз на капитал,
смалување на каматните стапки на националните и
меѓународните финансиски пазари. Во ваква
ситуација, меѓународната заедница се движи во
насока за создавањето на светска инфлација.
Изобилство на меѓународни резерви позитивно
влијае врз земјите со дефицит во платниот биланс и
кај помалку развиените земји. Тие во ваква
ситуација може да го финансираат
платнобилансниот дефицит, а при изборот на
методот на “adjustment” може да изберат поблаги
мерки, со послаб интензитет. Земјите со дефицит во
платниот биланс, добиваат можност да го
елиминираат екстерниот дебаланс без да ја загрозат
стапката на стопански раст. Но сепак, изобилството
од меѓународни резерви има и негативни ефекти и
не е замена за состојба на адекватно, рамнотежно
ниво на резерви.
3. Само адекватното ниво на
меѓународна ликвидност придонесува за ефикасно
функционирање на меѓународниот монетарен
систем. Тоа им дава можност на одделни земји да ги
реализираат целите на својата економска политика
во насока на остварување полна вработеност,
економски раст и стабилност на цените.
Значи, адекватното ниво на
меѓународна ликвидност можеме да го дефинираме
како ниво на кое понудата и побарувачката на
меѓународна ликвидност, динамички посматрано, се
синхронизирани и кое им остава на индивидуалните
стопанства доволно време за да посегнат по
оптималните методи во процесот на
прилагодување. Така одделно со просперитетот на
сите одделни земји ќе се интензивираат и зголемат
и процесите на меѓународна соработка и
стопанисување. Прашањето за дистрибуција на
меѓународната ликвидност се однесува на
распределбата на ликвидноста меѓу одделните
учесници во меѓународната размена.
Дистрибутивниот ефект на
меѓународната ликвидност посебно е значаен во
периодот на синхронизиран развој на понудата и
побарувачката на меѓународната ликвидност.
Имено, тогаш трансферот на меѓународни резерви
кон земјите што би ги користеле како дополнителен
извор на финансирање во платниот биланс наместо
да се користат со мерките на прилагодување
(дефлација, девалвација, девизна контрола), би
дејствувал позитивно врз развојот на меѓународната
размена. Од друга страна, трансферот на
монетарните резерви кон земјите што го избрале
финансирањето како алтернатива на
прилагодувањето и со тоа ја одложиле неопходната
корекција на дебалансот во платниот биланс, би го
поддржувале инфлаторниот метод на стопански
развој што би влијаело негативно на меѓународната
заедница.
Квалитетниот аспект на меѓународната
ликвидност се однесува на обележјата на одделните
резервни медиуми (злато, резервните позиции кај
ММФ, конвертабилните валутни аранжмани и
правата на влечење во рамките на одделни
кредитни транши кај меѓународниот монетарен
фонд), како и на можноста за конверзија на еден
резервен медиум во друг, при даден систем на
девизни курсеви.
11. Профит од креирање на ликвидноста
(Seigniorage).с.203-204.
Создавањето на меѓународната ликвидност
донесува добивки и трошоци. Земјите често
влегуваат во судир при распределувањето на
ваквите користи и трошоци. Главната причина за
судирот на интереси е профитот од емитување на
парите (seigniorage). “Seigniorage” е технички израз
во монетарната економија. Првобитно овој израз ја
означувал разликата меѓу трошоците за
производство на пари (трошоци за нековано злато
или сребро плус трошоците за производство на
Page 3 of 24
ковани пари) и вредноста на парите во размената.
Оваа разлика била профит за емитентот на парите
(кралот или кнезот). Денеска изразот “seigniorage” го
означува профитот од издавањето на секаков вид
пари, вклучувајќи ги и меѓународните пари. Во
своите земји, сите влади преку централните банки
имаат монопол врз емисијата на пари и со тоа го
уживаат ваквиот вид добивка како монополски
профит. Аналогно, и на меѓународно ниво, владите
сакаат да имаат корист од профитот што настанува
со емисијата на пари. Дали износот на “seigniorage”
од емитувањето на народните пари ќе биде мал или
голем, најмногу зависи од видот на монетарниот
стандард што е на сила, така, чистиот стоковен
стандард, како златен стандард, предизвикува
релативно мал износ на “seigniorage” заради
високите трошоци на производство на златото.
Кај чистиот незаменив стандард
(доларскиот), производството на меѓународни пари
не предизвикува трошоци (тие се занемарливи), па
износот на “seigniorage” е релативно висок и затоа
треба да се распореди меѓу земјите.
Кога емитентот на резервна актива,
која нема покритие во злато, (fiduciary reserve asset),
не се плаќа камата на резервите, тогаш целиот износ
на “seigniorage” оди кај него. Но, кога емитентот е
обврзан да плаќа камата на обврските, дел (или
целиот износ) на “seigniorage” оди кај имателот на
резервата во облик на камата.
12. Проблеми на довербата (confidence
problem).с.204-206.
Проблемот на довербата можеме да го дефинираме
како проблем на разменливост на еден извор на
меѓународна ликвидност за друг со зададена цена.
Кога неколку резервни активи постојат во исто
време, секогаш постои опасност од
дестабилизирачки промени на едните во други
активи, според принципот на Грешамовиот закон:
“лошите пари ги истиснуваат добрите”.
Проблемот на довербата во рамките
на актуелниот меѓународен монетарен систем, се
појавува на релацијата злато – долар, а во поново
време на релацијата јаки валути – слаби валути.
Довербата што е потребна за
непречено функционирање на меѓународниот
монетарен систем, се однесува на подготвеноста кај
имателите на различни облици резервна актива
истите и понатаму да ги држат. Довербата, во таа
смисла, можеме да ја претставиме како отсуство на
панични пресврти од една кон друга резервна
актива. Кризата на довербата се јавува кога
имателите на различна резервна актива ќе станат
незадоволни од составот на своето портфолио и се
обидуваат да преминат од едни средства на други.
Добриот меѓународен монетарен систем мора да
поседува заштитен механизам за одбрана од
појавата на кризата на доверба. Во најлош случај
добриот меѓународен монетарен систем мора да
поседува заштитен механизам за одбрана од
појавата на кризата на доверба, или пак, мора да
биде во состојба на задоволувачки (компромисен)
начин да излезе на крај со таквите кризи.
Проблемот на довербата е инициран
со основањето на Меѓународниот монетарен фонд.
Со неговото основање, на една страна, е формиран
пул на валути, а Фондот станал финансиски
посредник меѓу земјите со суфицит и земјите со
дефицит во платниот биланс. На друга страна,
златото и резервните валути станале основен извор
на примарна ликвидност. Со понатамошната
еволуција на меѓународниот монетарен систем
проблемот на довербата е инициран и со
вклучувањето на конвертибилните валути во кругот
на медиумите на меѓународна ликвидност. И
квалитетот на изворите од Фондот добива нова
димензија со креирањето на специјалните права на
влечење.
Во почетокот на шеесетите години, се
појавува и секундарниот извор на меѓународна
ликвидност – билатералните валутни аранжмани.
Ваквата состојба на хетерогени извори на резервна
актива, неминовно доведува до конфузија и криза
во меѓународниот монетарен систем, односно до
ескалирање на проблемот на довербата.
13. Механизми и инструменти на функционирање
на девизниот пазар.с.219-221.
Девизниот пазар е најголемиот
финансиски пазар во светски рамки. Тој е и со
тенденција на постојано зголемување. Околу 80 – 90
% од трансакциите на девизниот пазар се
одигруваат преку доларот.
Честото тргување со доларот
предизвикува опаѓање на трансакционите трошоци.
Поради тоа се случува следното: кога станува збор
за тргување помеѓу две недоларски валути тоа често
се одвива со помош на доларот, односно со негово
воведување во трансакцијата.
Трансакционите трошоци генерално
на светскиот пазар се многу високи и за тргување во
готово, со други зборови не се исплатува да се
менуваат пари во менувачница, бидејќи
трансакционите трошоци се високи, курсот е
неповолен. Во рамките на една национална
економија парите немаат своја цена. Но, штом ги
минат националните граници и започнат да се
менуваат за други национални валути, добиваат
своја цена.
Местото каде се разменуваат
националните валути се вика девизен пазар. Цената
по која се разменуваат се нарекува девизен курс.
Девизниот пазар не е пазар со одредена физичка
локација и учесниците меѓусебно тргуваат со
најразлични комуникациски и електронски средства.
Од каде произлегува потребата од постоење на
девизниот пазар согледуваме од следниве
трансакции:
1. надворешно – трговски трансакции –
меѓународната трговија ја создава потребата за
размена на една валута со друга
2. финансиски трансакции – порасне валутата тогаш тоа во финансиски жаргон се
инвестициони вложувања во финансиски
инструменти (земање кредити, ставање депозит во
странска банка итн.)
3. туризам
Претежно се тргува со банкарски
депозити, кои фактички се префрлуваат од сметка на
една банка на сметка на друга. Мал дел се тргува со
во готови пари и тоа пред се за туризам, но и
ваквиот начин на тргување е во опаѓање поради
користењето на кредитните картички. Готовите
странски пари се користат и за илегални активности
(пр. трговија со дрога). Кои се актерите (учесниците)
на девизниот пазар? Бидејќи главно се тргува со
банкарски депозити главни актери се:
1. Комерцијалните банки – кои ги
извршуваат најголемиот број на трансакции на
девизниот пазар. Овие трансакции ги прават
директно во полза на своите клиенти на пр.
корпорациите. Банките исто така често тргуваат и
меѓусебно на девизниот пазар и тоа се нарекува
меѓубанкарски пазар, каде се тргува со огромни
суми (минималната сума е 1.000.000 $). Под таа
сума не се оди бидејќи трансакционите трошоци се
високи.
2. Авторизираните брокери, кои постојат
во светските финансиски центри. Често банките
учествуваат индиректно на девизниот пазар, преку
брокерите, но не е мал бројот и на банките кои
тргуваат директно. Предноста на индиректното
тргување е тоа што брокерите имаат прегледност за
девизните курсеви за сите банки кои бараат и нудат
девизи. Брокерите ги намалуваат информационите
трошоци на банките.
3. Корпорациите. Генерално не
учествуваат директно бидејќи не им се исплатува да
го прават тоа бидејќи не им е специјалност и би им
создало високи трансакциони трошоци.
4. Централната банка е важна, не толку
по обемот на своите трансакции, туку по значењето
на нејзините мерки за идните движења на
девизниот пазар. Акциите на централната банка
можат да влијаат значително на девизниот пазар.
Централната банка ја контролира количината на
пари во оптек. Доколку ја намали количината на
пари во оптек, тогаш националната валута ќе
ревалвира. Кога централната банка купува или
продава девизи на девизниот пазар имаме
интервенција на девизниот пазар.
5. Други актери – населението како
учесник преку менувачниците, менувачниците се
мал учесник и тоа главно за потребите на туризмот.
14. Функционирање на девизниот пазар и
Шпекулација и арбитража на девизниот
пазар.с.222-223.
Постојат два начина на прикажување на курсот:
a. ден. / евро, односно колку денари е
едно евро или
b. евро / ден., односно колку евра за
еден денар
Разликата меѓу куповниот и продажниот курс се
нарекува маргина (спреад). Доколку маргината е
помала од 1% тоа значи дека пазарот е
исклучително конкурентен.
- Шпекулација и арбитража на девизниот пазар
Сите учесници на девизниот пазар
немаат исти видови активности. Според начинот на
однесување постојат 3 вида учесници.
1. Оние кои сакаат само да се заштитат
од курсниот – девизниот ризик се нарекуваат
hedgers. Пример: ако некој увозник планира да
увезе машка облека од Германија за да се заштити
од курсен ризик ќе склучи термински договор. Се
работи за учесници кои работат со стока.
2. Учесници кои освен што сакаат да се
заштитат, настојуваат да остварат профит од
девизниот курс. Ако цените на девизниот курс се
различни на 2 различни пазари тогаш доаѓа до
арбитража. Овие учесници се нарекуваат
arbitrageurs. Кај арбитражата е карактеристично тоа
што тогаш кога се остварува профитот тоа е добивка
без ризик, бидејќи арбитражерите добиваат на
разликата во цени. Преку арбитражата се
сигнализираат делови на пазарот кои не се доволно
ефикасни (џепови на неефикасност). Арбитражерите
не се изложуваат на ризик тие играат на сигурно,
заработуваат на разликите во цени.
3. Учесниците кои настојуваат да
остварат профит со предвидување на идните
движења на девизните курсеви се нарекуваат
speculaters. Тие доброволно се изложуваат на ризик.
Се обидуваат да го погодат идното движење на
курсевите и нивното однесување го приспособуваат
на тие движења. Во принцип нивното однесување
може да е насочено кон две опции. Тргуваат зависно
од насоката на нивните очекувања. Ако очекуваат
вредноста на валутата да порасне тогаш ќе купуваат
денес со надеж дека ќе ја продадат по повисока
цена во некој иден период. Кога очекуваат да
нарекува завземање на долга позиција. Ако се
очекува вредноста на валутата да се намали во
идниот период, тие ја продаваат валутата за да во
идниот период ја купат. Ова се нарекува завземање
на кратка позиција.
15. Црни и паралелни девизни курсеви
(black/parallel markets).с.223-224.
Девизниот курс на девизните пазари
се формира слободно односно девизните пазари
слободно функционираат. Оваа претпоставка е
точна за сите развиени и дел од земјите во развој,
но постои група на земји во кои одвивањето на
девизните трансакции не е слободно туку е под
силно влијание на државниот интервенционизам.
1. Државните органи вршат различни
ограничувања во поглед на девизните трансакции.
На пример купувањето на девизи е ограничено само
за определени намени.
2. Во некои земји наполно е ограничено
купувањето на девизните средства за приватни лица
освен кога тие патуваат во странство, но и тогаш
износот е ограничен.
3. Извозниците се обврзани својот
девизен приход да и го продаваат на државата по
курс кој таа ќе го одреди. Во такви случаи девизниот
курс е фиксиран на некое преценето ниво.
Оние лица (физички и правни) кои не
можат да купат девизи на официјалниот девизен
пазар тоа го прават на некој друг кој е неофицијален
и се нарекува црн или паралелен пазар. Креатор на
овој пазар е државата со непотребниот
интервенционизам. Најчесто државата го брани
интервенционизмот со фактот дека девизите се
редок ресурс и тие треба правилно да се насочат во
практиката.
Овој вид на девизен режим
предизвикува најразлични искривувања бидејќи им
праќа погрешни сигнали на економските субјекти. За
оние кои што можат да ги добијат овие средства по
овој поволен курс увозот ќе им биде многу
атрактивен и ефтин, остваруваат профит.
16. Интервенции на централната банка и Колку
централната банка е моќен играч на пазарот?с.224-
225. (Без ставовите за девизните резерви на крај на
точката).
Централната банка е еден од главните учесници на
девизниот пазар. Централната банка одвреме
навреме според сопствена одлука врши т.н.
интервенции на девизниот пазар (купување и
продавање на девизи зависно од ситуацијата во
економијата и на девизниот пазар).
Кога државата ќе се определи за
фиксен девизен курс, централната банка е должна
да го откупи секој вишок на девизи кој ќе се јави на
пазарот и да го покрие секој кусок кој ќе се јави на
девизниот пазар при дадениот девизен курс. Значи
дека девизниот курс не смее ни да девалвира ни да
ревалвира.
- Колку централната банка е моќен играч на
пазарот?
Одговорот зависи од земјата. Во
сиромашните земји централната банка наспроти
прометот на пазарот располага со голем фонд на
девизни резерви. Во поразвиените земји девизните
резерви на централната банка се релативно мали во
однос на обемот на пазарот, но тоа не значи дека
интервенциите на централната банка немаат
значење на пазарот. Учесниците на девизниот пазар
внимателно гледаат, следат што прави и во која
насока централната банка.
Ако централната банка води, форсира
апрецијација тие нема да одат во спротивна насока.
Но има случаи кога шпекулантите како Сити Банк,
Page 4 of 24
Сорос, успеаа да ја победат централната банка на В.
Британија. Во Италија приватниот сектор победи на
централната банка. Во секој случај нивото на
девизните резерви не ја
одразува развиеноста на земјата.
17. Избор на режим на девизен курс.с.230.
Економистите немаат единствено мислење во однос
на прашањето кој режим на девизен курс е подобар.
Оние економисти кои го претпочитаат
флуктуирачкиот девизен курс тврдат дека ваквиот
курс е подобар затоа што и овозможува на земјата
да води независна монетарна политика, односно да
одбере своја стапка на инфлација.
Оние пак кои го претпочитаа фиксниот
курс го нагласуваат истиот аргумент во спротивна
насока. Тие велат оние земји кои немаат фиксен
курс немаат макроекономска дисциплина и немаат
ориентација за својата економска политика. Изборот
зависи од карактеристиките на земјите.
Фиксен курс Флексибилен курс
мала економија голема економија
отворена економија затворена економија
концентрирана дисперзирана
надворешна трговија надворешна
економија
хармонизирана стапка дивергентна стапка на
на инфлација инфлација
Малите економии не сакаат да водат
независна монетарна политика, повеќе ја
претпочитаат дисциплината. Се врзуваат за некоја
валута.
Малите економии се поотворени затоа
што е мал домашниот пазар. Отворените економии
имаат во структурата на нивниот општествен
производ поголем износ на меѓународно
разменливи стоки.
Евентуалната промена на курсот
предизвикува поголеми промени на цените кај
малите економии отколку кај затворените и затоа се
врзуваат за другите економии.
Концентрираната надворешна
трговија означува дека земјата има мал број важни
партнери или еден главен партнер. Транзиционите
економии речиси и да немаат избор и се врзуваат за
еврото.
18. Валутен одбор.с.231-232.
Механизмот на валутниот одбор е измислен за да се
зголеми кредибилитетот на курсот и да се убеди
публиката дека до девалвација нема да дојде. Од
тие причини валутниот одбор креира механизам кој
ја обврзува државата со закон дека нема да има
девалвација. Валутниот одбор предвидува дека во
секое време количината на примарни пари мора да
биде еднакво на девизните резерви.
M=Bxm
каде:
М = паричната маса
B = примарни пари
m = мултипликатор
B = готови пари во оптек + резервите кај банките
Валутниот одбор пропишува или создава механизми
при кои ако нивото на девизни резерви е на пр. 100
милиони долари, примарните пари не смеат да
бидат поголеми од 100 милиони долари. Тоа е таа
гаранција која ја дава валутниот одбор (ако има
повеќе пари во оптек централната банка мора да ги
повлече од оптек). Тоа е цврст режим и ги врзува
рацете на државата да изврши девалвација.
Кредибилитетот е поголем тука.
Валутниот одбор има и свои негативности. Првата
негативност е тоа што кога некоја земја има голем
дефицит во тековната сметка на платниот биланс
мора да прави две работи: или да се задолжува или
да ги намалува девизните резерви, но тоа
автоматски значи намачување на количината на
пари во оптек, тоа води до рецесија.
Втората негативност е губење на конкурентност или
можното губење на конкурентност на домашните
производители (ако инфлацијата е хронично
повисока од земјата за чија валута е врзана
домашната валута или ако валутата за која е врзана
домашната започне нагло да апрецира на
меѓународниот пазар спрема другите валути).
Третата негативност е тоа што кога
има притисок врз националната валута, таа треба да
се брани со помош на високи каматни стапки. Такво
дејство имаше и златниот стандард.
19. Композитни резервни валути.с.232-233.
Освен за “вистински” национални валути, земјите
може да ја врзат вредноста на својата валута и за
некоја вештачка валута која е составена од
пондерирана вредност на повеќе валути. Во таквите
случаи земјите имаат две можности:
1. да ја врзат својата валута за некоја
вештачка валута создадена од некои меѓународни
финансиски институции или заедници како што се
специјалните права на влечење (SDR – Special
Drawing Rights), ECU (European Currency Unit) или
2. секоја земја сама да си направи
композит од валути согласно со нејзината
надворешно трговска структура.
Овде се поставува прашањето зошто оваа група на
земји се определиле за разлика од поголемиот број
земји, за вакви вештачки валути?
1. Ако надворешно – трговската
структура на земјата е диверзифицирана помеѓу два
или повеќе главни партнера, тогаш за неа е
поисплатливо да ја врзе вредноста на својата валута
и за двете валути на нејзините главни партнери (ако
повеќе тргувале со УСД, тогаш пондерот на УСД би
бил поголем од пондерот на еврото)
2. Ако вредноста на валутата на
нејзиниот главен надворешно трговски партнер
значително осцилира спрема другите водечки
светски валути подобро е да се врзе валутата за
некоја вештачка валута (во однос на надворешно –
трговската структура земјите бираат фиксен курс ако
нивната структура е концентрирана).
20. Оптимално валутно подрачје.с.233-235. (Без
графиконите).
Оптималното валутно подрачје е она подрачје
(регион) во рамките на кое најдобро одговараат
фиксни девизни курсеви, додека со останатите
региони или држави најдобро одговараат
флексибилни девизни курсеви.
Пример ЕУ (евро зона) – тие не само
што едно време имаа фиксен девизен курс, туку
делат и заедничка валута. САД, Канада, Мексико –
во подолги временски интервали меѓу нив имале
фиксни девизни курсеви.
Што е потребно за да еден регион или
група земји формираат оптимално валутно
подрачје? Колку земјите во рамките на еден регион
се меѓусебно економски повеќе интегрирани, толку
е поверојатно дека тие формираат или меѓусебно ќе
формираат оптимално валутно подрачје.
Пример:
Што ќе се случи ако побарувачката започне да расте
за памукот, а опаѓа за компјутерите.
Б: расте вработеноста, општествениот производ
експанзија
А: зголемена невработеност, општествениот
производ се намалува рецесија
Како би можело земјата А да ја надмине оваа
ситуација? Има три решенија (сценарија):
1. Намалување на цени, отпуштање
работници т.е. намалување на трошоците, за да
производите станат конкурентни (болна варијанта).
2. Девалвација на својата валута, ќе ги
смени релативните цени ќе го дестимулира увозот,
ќе го стимулира извозот.
3. Движење на факторите за
производство меѓу двете земји. Во земјата Б има
висока ангажираност, а во земјата А премала
ангажираност на капиталот и работната сила би
требало да се движат и да ги израмнат наемнините
и цените на стоките во регионот.
Бидејќи првата можност е технички
можна, но болна, практично остануваат втората и
третата можност. За да дојде до урамнотежување
при фиксни девизни курсеви треба да има слободно
движење на капиталот и работната сила.
За да еден регион формира
оптимално валутно подрачје потребно е да степенот
на економска интегрираност биде релативно висок.
Ако не е висок тогаш на земјата практично повеќе и
одговара флуктуирачки девизен курс.
21. Девизна политика и девизен систем.с.236-237.
Финансискиот пазар претставува механизам кој
врши алокација на финансиски средства, од оние
физички и правни лица кои располагаат со слободни
парични средства, кон оние физички и правни лица
на кои им се потребни дополнителни средства за
финансирање на тековните и идните развојни
планови и програми. На тој начин се обезбедува
оптимално користење на паричните средства и се
поттикнува стопанскиот развој. Според предметот
на работење финансискиот пазар може да се подели
на:
● пазар на пари и краткорочни хартии
од вредност,
● девизен пазар,
● пазар на капитал.
Секој пазар поединечно има голема
улога во стопанствата. Со самата стопанска размена
на стоки и услуги се доаѓа и до обврски и
побарувања кон странските земји со кои вршиме
размена. За да ги порамниме обврските ние мораме
да ги платиме, начинот на плаќањето мора да биде
во национални валути на тие национални економии,
или со некоја општо прифатена валута. Тоа значи
дека економските субјекти своите обврски спрема
странските субјекти ќе ги платат на тој начин што ќе
купат валути или девизи на девизниот пазар на
националната економија и истите ќе ги платат со
националните валути. За ликвидноста на плаќањата
и стабилноста на домашната валута е задолжена
Централната Банка, исто така и за монетарната
политика и општата ликвидност на плаќањата во
Република Македонија и кон странство. Исто така
Народната Банка во рамките на своите права и
обврски е одговорна за обезбедување и одржување
на сигурен и стабилен банкарски систем.
Да имавме постоење на само една
меѓународна валута, воопшто немаше да имаме
потреба од постоење на девизен пазар.
Но секоја земја има
можност да одбере опција за формирање на
девизниот курс на нејзината валута и тоа:
- курс по пат на
флуктуирање ( независно флуктуирање,
флуктуирање со група валути чии што курсеви
флуктуираат и врзување на флуктуирањето за
определени индикатори
- врзан девизен курс
( врзување со одредена валута)
Девизниот пазар не претставува
физичко, конкретно место за тргување, туку мрежа
на комерцијални банки, девизни брокери и дилери
чија функција е да ги спојат понудата и
побарувачката на девизниот пазар.
Девизниот пазар има повеќе центри
од кои поважни се Лондон, Њујорк, Цирих, Париз,
Франкфурт и други центри. На овие пазари парите
функционираат во полна смисла како стока чијишто
природен облик е наедно непосреден облик на
остварување на човечки труд.
22. Девизна политика поим и дефинирање.с.237-
238.
Девизната политика е интегрален дел од општата
економска политика и ги опфаќа мерките што
државата, односно општеството ги превзема во
областа на одржувањето на интервалутната
вредност домашната валута во областа на
перманентно реализирање на финансиските текови
и одржување на рамнотежа во тековниот биланс на
плаќањата.
При планирањето на економската
политика на земјата во нејзин дел доаѓа и девизната
политика. Правецот и начинот на кој ќе биде водена
девизната политика во една држава мора да биде
компатибилна со економската политика која земјата
е спремна да ја води.
Начинот на кој ќе биде реализирана
девизната политика е задача на Централната Банка
која преку соработка со другите финансиски
институции ја спроведува и реализира девизната
политика која претходно е донесена од страна на
монетарните власти. Начинот на кој ќе биде
реализирана девизната политика се утврдува преку
неколку форми: билатерален централизам или
нецентрализиран клириншки промет со различни
Земја А Земја Б
компјутери памук
варијанти; плуритерален или мултилатерален
клириншки промет, исто така во различни варијанти
слободен платен промет со странство и потполно
слободен платен промет.
23. Видови на девизи.с.238-240.
Етимолошкото потекло на зборот девиза потекнува
од новолатинскиот односно шпанскиот збор devisa,
што означува странска меница, меница што гласи на
странска валута и која што треба да се плати во
странство. Девизите како побарувања во странска
валута претставуваат специфична стока што се
купува и продава на девизен пазар. За имателот на
девизите тие не претставуваат пари, бидејќи
имателот ќе добие домашни пари откако ќе ги
продаде девизите на девизниот пазар или ќе ги
презентира кај некоја банка за наплата. При
дефинирање на девизите најчесто се поаѓа од две
стојалишта: потесно и пошироко дефинирање на
поимот девизи.
● Според првото, потесно стојалиште, за
девизи се сметаат сите краткорочни побарувања во
странство по било кој основ, во било која валута и
без оглед на начинот на располагање со девизи.
● Според второто пошироко стојалиште,
поимот девизи ги опфаќа и странските пари што се
наоѓаат кај домашните девизни резиденти.
Самото тоа што девизите водат
потекло од различни земји и имаат употреба во
меѓународниот платен промет со постоење на
различни можности за користење во понудата и
Page 5 of 24
побарувачката во странство, во странски средства за
плаќање и од начинот на утврдување на
интервалутните вредности на оделени видови
национални пари, девизите од стопанско политички
аспект се групираат во две групи:
1. слободни и
2. врзани девизи
Слободните девизи се дефинираат
како побарувачка во странство такви видови
странски средства за плаќање со кои нивните
сопственици би можеле да располагаат слободно за
плаќање на побарувањата во земјата или плаќање
во некоја друга земја.
Врзани девизи гласат на краткорочни
побарувања во странство, во странски средства за
плаќање, побарувања што би можеле да се користат
само за договорени видови на плаќања. Во рамки на
побарувања на кои гласат врзани девизи често пати
се вклучуваат и побарувања изразени во некоја во
некоја посредничка валута. Самото име врзани
валути произлегува од ограниченоста што постои кај
сопственикот на сите девизни побарувања при
нивно користење.
Покрај поделбата на девизите на
слободни и врзани, врз основа на определени
критериуми, би можеле да се споменат и сведниве
видови девизи: меки, цврсти, клириншки,
конвертибилни, промптни, термински, стоковни,
нестоковни, иселенички, туристички, ефективни,
пресметковни и други.
● Меки девизи се нарекуваат
краткорочни побарувања што гласат на странски
валути чијашто куповна сила не е стабилна, не се
конвертибилни со други валути.
● Цврсти девизи се краткорочни
побарувања што гласат на странски валути чија што
куповна сила е постојана. Тие имаат стабилен
валутен курс и во значајна мера се конвертибилни
со други валути.
● Клириншки девизи се краткорочни
побарувања што гласат во странски валути. Тоа се
побарувања од странство што резултираат од
побарувања од некоја земја со која размената и
плаќањата се вршат по пат на клирингодина.
● Конвертибилни девизи како
краткорочни побарувања што гласат во странски
валути се тие девизи што можат слободно да се
менуваат, да се конвертираат со други девизи.
● Промптните девизи претставуваат
такви побарувања во странски валути што достасале,
побарувања со кои може веднаш да се располага и
тоа од карактерот на девизите.
● Термински девизи претставуваат
побарувања во странски валути коишто не можат
веднаш да се користат, туку по истекот на однапред
договорениот рок (термин).
24. Начин на реализација на девизната
политика.с.240.
Откако монетарните власти го утврдат правецот и
начинот по кој ќе биде водена девизната политика,
се доаѓа до многу битен фактор а тоа е начинот на
која таа ќе биде реализирана. Начинот на
реализирање и спроведување на девизната
политика е следен:
1. директна девизна политика се
реализира кога на пазарот на девизи се
интервенира по пат на формирање на
егализационен фонд или по пат на пропишување на
девизни ограничувања.
2. индиректна девизна политика која
што се реализира преку политика на цените,
политика на каматната и есконтната стапка и на
други слични начини.
Исто така девизната политика се реализира на
следниве начини:
1. национална девизна политика чии
носители се домашни девизни власти, финансиски
органи, емисиони банки и други.
2. меѓународна девизна политика која се
реализира со реализирање на меѓународните
спогодби за плаќање.
25. Стратегија на таргетирање на девизниот
курс.с.241-243.
Нестабилноста на побарувачката за пари особено во
малите и отворени земји детерминира централните
банки се повеќе да ја применуваат стратегијата за
таргетирање на девизниот курс како концепт за
остварување на долгорочна стабилност. Девизниот
курс се фиксира или флуктуира во многу тесни
маргини +/- 2.25 % во однос на валута со
исклучително висока стабилност. Преку стратегијата
на таргетирање на девизниот курс треба да се
остварат две цели:
1. воведување на експлицитно видливо
номинално сидро во економијата;
2. ендогенизирање на порастот на
монетарната маса и напуштање на независноста при
водењето на монетарната политика.
Со фиксирањето на девизниот курс,
Централната Банка ја губи можноста да води
независна монетарна политика во однос на земјата
спрема чија валута е фиксиран девизниот курс на
националната валута. Понудата на пари и кредити се
врзува за понудата на пари и кредити во земјата на
валутата што служи за номинално сидро во
економијата. Основен предуслов за прифаќање и
реализирање на стратегија на таргетирање на
девизниот курс е носителите на економската
политика да се откажат од користењето на
девизниот курс како инструмент за урамнотежување
на платниот биланс. Тоа подразбира висока
меѓународна мобилност на факторите за
производство со што треба да се неутрализираат
шоковите и да се остварува долгорочна рамнотежа
на платниот биланс. Особено треба да постои висок
степен на интегрираност на финансиските пазари,
отвореност на земјата, диверзификација на стоките
што се произведуваат, интегрираност на пазарите на
стоки и услуги и фискална интеграција за да може да
се врзе и хармонизира целокупното економско
однесување на една земја спрема целокупното
економско однесување на друга земја.
Основен механизам преку кој се
одржува стабилноста на девизниот курс е приливот
и одливот на капитал кој што се детерминира од
промените на каматните стапки на домашниот пазар
на пари, додека пак каматните стапки го регулираат
придонесот на домашните кредити кон креирањето
на паричната маса. Со релативно мали промени во
каматните стапки домашната побарувачка за пари
може да се изедначи со побарувачката за пари во
земјата спрема чија валута се таргетира девизниот
курс на националната валута. Кога доаѓа
до апрецијација на девизниот курс, Централната
банка ја зголемува ликвидноста на пазарот на пари
што доведува до намалување на каматните стапки и
се поттикнува нето одливот на капитал спрема
странство со што доаѓа до стабилизирање на
девизниот курс. Истовремено, намалените каматни
стапки го зголемуваат придонесот на кредитната
активност на банките во креирањето на паричната
маса, од една страна, а од друга страна, заради
каматната еластичност доаѓа до зголемување на
побарувачката за пари.
Обратно реагира Централната Банка
во услови на постоење на притисок на
депрецијација на девизниот курс. Тогаш банката ја
намалува ликвидноста на домашниот пазар на пари
што доведува до зголемување на каматните стапки.
Тоа го поттикнува нето приливот на капитал од
странство со што се неутрализираат притисоцита за
депрецијација на девизниот курс. Зголемените
каматни стапки, истовремено водат кон намалување
на придонесот на кредитната активност на банките
во креирањето на паричната маса од една страна, и
намалувањето на побарувачката на пари од друга
страна.
Стратегијата на таргетирање на
девизниот курс станува доминантен концепт за
остварување на целта и стабилноста што особено се
употребува од малите и отворени економии.
Девизниот курс е основно номинално сидро во
економијата на Р. Македонија. Таргетирањето на
девизниот курс претставува најефикасен начин за
остварување на стабилност на паричната единица,
со оглед на:
1) Високата зависност на инфлацијата од
промените на девизниот курс.
2) Нестабилноста на побарувачката на
пари.
Меѓутоа, не се исполнети почетните
претпоставни за примена на стратегијата на
таргетирање.
1) Мобилноста на факторите на
производство не овозможува урамнотежување на
билансот на плаќања.
2) Институционалната структура и Во групата, пак на лоши карактеристики се
економските перформанси на македонското
стопанство многу се разликуваат од оние на земјите
на ЕУ и другите развиени земји.
3) Не постои интегрираност на
домашните со меѓународните финансиски текови,
не постои флексибилност на платите и на цените,
како и мобилност на работната сила и фискална
хармонизација.
4) Постои висока интегрираност на
домашниот со меѓународниот пазар на стоки.
5) Единствена можност претставува што
централната банка може да ја контролира
паричната маса.
26. Видови на девизни курсеви.с.243.
Различната состојба во која се наоѓаат националните
стопанства во светот детерминира конституирање на
разни девизни курсеви на нивните валути. Поаѓајќи
од начинот на определувањето на односите на
вредноста на националната валута и вредноста на
валутата на другите национални економии, од
начинот на определувањето на интервалутната
вредност на домашната валута девизните курсеви
би можеле да се групираат во неколку групи. Имено,
би можело да се зборува за фиксни, флексибилни,
флуктуирачки, раководени флексибилни и
повеќекратни девизни курсеви.
Одделните видови девизни курсеви
најчесто се групираат во две основни групи:
● според начинот на нивното
утврдување се разликуваат фиксни и променливи
девизни курсеви;
● според тоа дали во исто време
постојат повеќе девизни курсеви или само еден
зборуваме за повеќекратни или диференцијални и
единствени девизни курсеви.
Кои од овие девизни курсеви ќе го
избере едно национално стопанство за девизен курс
на својата валута, зависи, во основа од
карактеристиките на одделните девизни курсеви,
концепцијата на економската политика на земјата,
состојбата на стопанството во неа, карактеристиките
на меѓународниот монетарен систем,
меѓународната цена на функционирањето на
девизниот курс и состојбата и движењето на
девизните курсеви на позначајните и водечките
валути во светот. Секоја земја настојува да го уреди
девизниот пазар и да одржува стабилен девизен
курс на својата валута, со цел да постигнува
повисоки меѓународни економски ефекти и
стабилност на својата економија.
27. Фиксни девизни курсеви.с.244-246.
За фиксен девизен курс зборуваме кога вредноста
на домашната валута се врзува (фиксира) за некој
објективен стандард, како што е златото или некоја
странска валута или кошничка на валути. Девизниот
курс е одреден во фиксен износ и не се менува во
определен временски период.
Следна карактеристика на фиксните
девизни курсеви е тоа што нив ги определуваат
надлежните ограни на државата. Исто така, тие го
определуваат и паритетот на домашната валута во
однос на валутите на другите национални економии.
Примената на паритетот на фиксниот курс се врши
со одлука на државниот орган надлежен за тоа.
Според тоа, фиксни девизни курсеви
постојат кога вредносниот однос меѓу домашните
пари и странските валути се одржува стабилен. Таа
стабилност може да биде апсолутна и да се одржува
на авторитативен начин, како во случај кога постои
законски курс во режимот на девизните
ограничувања или при релативно мали осцилации
околу паритетот на курсот. Кај фиксниот девизен
курс националното стопанство е интегрирано со сите
други национални стопанства кај кои што се
формираат фиксни девизни курсеви. Аргументите
што одат во прилог на фиксните девизни курсеви се
дел од пошироките аргументи во прилог на
националната глобална економска политика којашто
води кон меѓународна економска интеграција.
Меѓутоа, во сето тоа мора да се води сметка за тоа
дека аргументите што се базираат на сличностите на
странските стопанства со домашното стопанство
имаат сериозни недостатоци:
● Во рамки на меѓународната економија
не постои мобилност на факторите на производство;
● Прифаќањето на единствена валута и
воведувањето на фиксен девизен курс имаат
еднакво влијание врз сите подрачја на
националната економија;
● Корисното дејство на единствена
национална валута и единствен фиксен девизен курс
треба да се набљудува во светлина на одржувањето
на умерена стабилност на реалната вредност на
националната валута.
вбројуваат:
● Фиксниот девизен курс механички ги
пренесува во домашното производство нарушувањата
од стихијниот светски пазар
● Не овозможува водење на самостојна
стопанска и монетарна политика
● Во условите на постоење на фиксни
девизни курсеви монетарните власти се должни
постојано да ги отстрануваат диспропорциите помеѓу
понудата и побарувачката на валутите на девизниот
пазар што во суштина значи потчинување на целите на
домашното стопанство на целите на валутната
политика.
28. Флексибилни девизни курсеви.с.246-247.
Page 6 of 24
Системот на флексибилните девизни курсеви се
јавил како последица на неадекватноста на
фиксниот и флуктуирачкиот девизен курс во
условите што се карактеризираат со постоењето на
состојба на внатрешна и надворешна стопанска и
монетарна нерамнотежа. Формирањето на овие
девизни курсеви се базира на слободното
формирање на цените на валутите и девизите
спрема констелацијата на силите на понудата и
побарувачката на девизниот пазар, но само до
определени однапред детерминирани лимити.
При формирањето на флексибилниот
девизен курс постои поширок простор за
осцилирање на девизниот курс со што на земјата и е
овозможено да определи правци на економската
политика без непосредна зависност при тоа од
состојбата и движењата во билансот на плаќања.
Сепак, иако флексибилните девизни
курсеви им даваат на земјите определена
независност од состојбата во билансот на плаќањата
при конципирањето на правците на домашната
политика, националните власти неможат да ја
игнорираат врската помеѓу домашната политика и
состојбата на билансот на плаќањата.
Со оглед на тоа дека слободно
формираниот девизен курс е осетлив, системот на
флексибилните девизни курсеви обезбедува
постојано приспособување. Со него се избегнуваат
штетните ефекти на долгите периоди на
нерамнотежа со постепеното менување на
девизниот курс се елиминираат ненадејните шокови
и драстичните приспособувања. Формирањето на
флексибилните девизни курсеви не ја елиминира
потребата за приспособување, тоа само овозможува
до нужните промени да се дојде постепено и на
време.
29. Флуктуирачки девизни курсеви.с.247-249.
Флуктуирачкиот или т.н. пливачки курс се формира
под влијание на пазарниот механизам. Девизниот
курс на националната валута во овој случај се
формира под влијание на понудата и побарувачката
на девизи без интервенција на владите, односно
Централната банка. Системот на флуктуирачки
девизни курсеви се применува од 1973 година, кога
потполно се напушти системот на фиксни девизни
курсеви.
Флуктуирачки девизен курс е оној кој
се формира слободно под дејство на понудата и
побарувачката на девизи на девизниот пазар. Тоа
значи дека девизниот курс се менува, или како се
вели плива нагоре или надолу, во зависност од
промените на понудата и побарувачката на девизи.
Флуктуирачките девизни курсеви имаат спротивно
дејство врз стопанството и цените од она на
фиксните девизни курсеви. Имено, флуктуирачките
девизни курсеви не предизвикуваат, како
непосреден ефект, менување на цените на
домашниот пазар. Тие се јавуваат само како
компензатор на разликата помеѓу странските и
домашните цени. Доколку дојде до покачување или
опаѓање на цените на некои стоки на надворешниот
пазар, тогаш за да останат непроменети цените на
тие стоки на домашниот пазар, ќе се промени
девизниот курс. Тоа значи дека цените на
домашниот пазар ќе се менуваат, а наместо нив ќе
флуктуира девизниот курс. Сепак, на долг рок,
флуктуирачките девизни курсеви не можат да
останат без влијание на домашниот пазар и на
нивото на домашните цени.
Се изнесуваат следниве аргументи во
прилог на користењето на флуктуирачките девизни
курсеви:
● системот на флуктуирачките девизни
курсеви го штити домашното стопанство од
определени притисоци што доаѓаат од надвор.
● нема потреба од чести промени на
паритетот.
● овој систем посебно е погоден за
земји кои долго применуваа девизни ограничувања
и немаат мерило за вредноста на домашната валута.
● интервалутарната вредност се
определува врз основа на понудата и побарувачката
на домашната валута.
Исто така се изнесуваат и аргументи кои не одат во
прилог на флуктуирачките девизни курсеви, а тие се:
● не постои стабилно мерило на
вредноста што налага секојдневно приспособување
согласно промените на девизниот курс.
● нарушувања во домашното стопанство
како резултат на промените на приходите кај
извозниците и увозниците.
● во најголем број на случаи, честото
флуктуирање е резултат на шпекулативни движења.
● поради несигурноста на висината на
курсот, се отежнува движењето на долгорочните
капитали.
● предизвикува состојба на дефлација
бидејќи ја поттикнува тезаврацијата на девизите и
на златото.
30. Раководени флексибилни (приспособени)
девизни курсеви.с.249-250.
Помеѓу ригидниот фиксен девизен курс и слободно
флуктуирачкиот девизен курс во современите
услови постои и таканаречениот раководен
флексибилен девизен курс. Кај овој вид девизен
курс методот на пазарно приспособување е заменет
со метод за официјално приспособување на курсот.
Заедничка карактеристика на слободно
флуктуирачкиот девизен курс и раководниот
флексибилен девизен курс е во тоа што во двата
случаи се работи за приспособуван девизен курс.
Раководената флексибилност кај
раководениот флексибилен курс, сепак, не
обезбедува стабилност на девизниот курс. Тука
девизниот курс е релативно стабилен. Но, во секој
случај раководениот флексибилен курс е постабилен
од слободно флуктуирачкиот девизен курс.
Раководениот флексибилен девизен
курс не е резултат на понудата и побарувачката на
девизи и валути на девизниот пазар. Слободното
движење на курсот околу паритетот е ограничено со
лимити слично како кај флексибилниот девизен
курс. Интервенцијата, сепак, не се базира само на
девизните резерви и системот на лимити, туку и на
приспособувањето на паритетот во случај на
зголемена напнатост во билансот на плаќањата, но
не во моментот кога таа напнатост ќе достигне
загрижувачки рамки. Односите во понудата и
побарувачката на девизниот пазар од една страна, и
движењето на цените од друга страна, се
индикатори за менување на паритетот на валутата.
Поместувањата што се вршат во паритетот и курсот
се благи, ограничени, контролирани и покажуваат
тенденција за движење во правец на курсот на
рамнотежата. Затоа и впечатокот што се стекнува
при формирањето и одржувањето на девизниот
курс потсетува на таканаречените каскадни
девалвации на валутата.
Раководениот флексибилен девизен
курс не би можел да има понеповолни дејства од
девалвацијата, посебно ако се пристапи кон
девалвација во подолг временски период.
31. Единствени и повеќекратни девизни
курсеви.с.250-251.
Доколку за сите видови економски трансакции во
светот се користи еден девизен курс, се зборува за
користење на единствен девизен курс. Цената на
девизите за увозниците и извозниците е иста. Исто
така, цената на девизите е иста за стоковниот и
нестоковниот промет и за сите гранки. Сите
стопански субјеки се наоѓаат во иста позиција при
продажбата и при купувањето на девизи. Меѓутоа, е
можно во исто време да се користат повеќе девизни
курсеви со различни распони меѓу нив. Тогаш
станува збор за повеќекратни девизни курсеви.
Повеќекратните девизни курсеви се
нарекуваат и диференцијални бидејќи се
определуваат различни видови девизни курсеви за
увоз и извоз на различни видови стоки, за различни
трансакции и за плаќања во различни земји. Овие
девизни курсеви кои најчесто ги определува
државата, покрај службениот девизен курс имаат за
задача да ја поттикнуваат или кочат стоковната
размена или плаќањата со странство. Со нив може
да се дејствува преку висината на девизниот курс, на
обемот на понудата и побарувачката, може да се
регулира приливот и одливот на девизи од аспектот
на економскиот развиток на земјата и нестоковниот
платен промет, односно приливот и одливот на
девизи по нестоковна основа. Повеќекратните
девизни курсеви можат да се јават во форма на
коефициенти на увозната и извозната страна, а исто
така и во облик на диференцијални пресметковни
курсеви.
Натамошната карактеристика на
повеќекратните девизни курсеви е таа што тоа се
курсеви кои се наоѓаат на преминот помеѓу
фиксниот и флуктуирачките девизни курсеви и кои
влегуваат во системот на девизна контрола. Доколку
би се реализирала потполна девизна контрола, таа
би овозможила надворешната вредност на
домашната валута да се одржува на бараната
висина, согласно со усвоениот критериум на
девизниот орган. Во тој случај доволно е само да се
повлечат девизните средства од слободниот промет
и нивната распределба да се насочува централно.
Може исто така да се води и политика на девизна
контрола која не би била толку крута, која само ја
насочува размената.
Штом еднаш ќе се воведат
повеќекратните девизни курсеви тие покажуваат
тенденција да се одржат и нивната лепеза се шири
што е можно повеќе. Поради тоа, во стопанството на
земјата што ги воведува овие девизни курсеви, уште
на почетокот на нивното воведување ќе треба да се
гледа на нив не како фактор на долгорочна
политика, туку како на фактор на еден преоден
период во кој со помош на други инструменти на
економската и финансиската политика тој вид на
девизни курсеви ќе стане непотребен.
32. Реален и рамнотежен девизен курс.с.251-252.
Девизниот курс на една национална валута за да
може да ги извршува функциите што му се наменети
треба да биде на адекватно ниво, треба да биде
реален. Реален девизен курс е оној девизен курс
којшто го изедначува општото ниво на цените во
националната економија со општото ниво на цени
во странство, односно којшто обезбедува паритет на
куповната сила на националната валута. Овде треба
да се спомене тоа дека се работи за општото ниво
на цените.
Доколку девизниот курс е под нивото
кое може да се означи како реално ниво, тогаш во
услови на директно нотирање, домашната валута е
преценета, а странската валута е потценета.
Преценетоста на домашната валута доведува до тоа
куповната сила на тие пари во странство да биде
поголема отколку во националната економија.
Цените на странските стоки во такви услови
пресметани во домашна валута се пониски и тоа
детерминира зголемување на интересот за увоз на
тие стоки. И оние странски производи кои при
реален девизен курс би биле поскапи од
домашните, при постоење на понизок девизен курс
на националната валута стануваат конкурентни на
домашниот пазар.
Од друга страна пак, преценетоста на
домашната валута доведува до тоа извозниците за
стекнатите девизи да добиваат помалку домашни
пари отколку што би добиле при постоење на
реален девизен курс. Некои производи на
националната економија кои при постоење на
реален девизен курс би можеле да се извезуваат, во
услови на постоење на преценет девизен курс
стануваат неконкурентни за странскиот пазар.
Преценетиот девизен курс, ниската
цена на девизите го прави атрактивно и
користењето на странски кредити. Средствата
добиени со задолжување се трошат во странство
бидејќи таму куповната сила им е поголема.
Доколку тие кредити би се претвориле во домашна
валута дел од нивната вредност би се истопил
заради нереалниот девизен курс.
Во услови на постоење на преценет
девизен курс на националната валута се зголемува
импортабилноста а се намалува експортабилноста
на националната економија и се доаѓа до дефицит
во билансот на плаќањата.
Доколку во една национална
економија сретнуваме обратна ситуација, односно
постоење на потценета домашна валута, тогаш
девизниот курс е над реалниот девизен курс.
Куповната сила на домашната валута е поголема
отколку во странство. Поради високата цена на
девизите увозот е поскап со што се намалува
импортабилноста на националната економија, а се
доаѓа до подобрување на состојбата на билансот на
плаќањата.
33. Промени во девизниот курс.с.252-255 (Без
формулите).
Промените на висината на девизниот курс значат
менување на односот помеѓу домашната и
странските валути и менување на цената по која
истите се пресметуваат, купуваат и продаваат.
Промени во девизниот курс може да се вршат во
два правци:
1. во правец на зголемување на девизниот курс
(девалвација и депрецијација).
2. во правец на намалување на девизниот курс
(ревалвација и апрецијација).
Девалвацијата претставува мерка на
државната власт со која вредноста на националната
валута се намалува во однос на златото и странските
валути. Целта на девалвацијата е да допринесе во
средувањето на нарушениот паричен систем и
олеснување во однос на надворешната трговија.
Депрецијацијата, од друга страна
претставува пад на куповната сила на една домашна
валута односно нејзините вредности во однос на
утврдениот паритет и појава на разлики помеѓу
официјалниот и слободниот девизен курс.
Ревалвацијата претставува
зголемување на интервалутната вредност,
намалување на девизниот курс на домашната валута
во однос на валутите на другите земји, што се чини
со акт на монетарната власт. По извршената
ревалвација, се влошуваат условите за размена со
странство, со што се создаваат услови за
зголемување на увозот и намалување на извозот.
Најчесто се девалвира девизниот курс на домашната
валута со цел да се урамнотежи трговскиот биланс и
Page 7 of 24
биланс на плаќањата, се со цел да се намали
опасноста од инфлацијата.
Апрецијацијата е поим со спротивно
значење од поимот депрецијација. Апрецијацијата
значи намалување на девизниот курс, зголемување
на интервалутната вредност на домашната валута,
но не со акт на монетарната власт, не официјално од
државата туку по пат на дејствување на економските
законитости на понудата и побарувачката на
девизниот пазар.
Фактори кои ги определуваат
промените на девизниот курс:
1. висината на динамиката и стапката на
инфлација
2. состојбата на билансот на плаќања во
националната економија
3. степенот на задолженост на
националната економија
4. висината на каматните стапки на
националната економија
5. динамиката на темпото на научно –
технолошкиот процес
6. целите и задачите на
макроекономската политика
7. степенот на отвореноста на
националната економија во однос на другите
национални економии
8. други детерминанти
34. Теории за движење на девизните курсеви.с.336-
337.
Постојат две теории кои го објаснуваат движењето
на девизните курсеви. Станува збор за теории кои
важат на многу долг рок (околу 100 години). Ваквите
теории и не можат да бидат многу од корист на
учесниците на девизниот пазар, бидејќи нивните
правила се изведени од некои многу долгорочни
тенденции.
1. Закон за една цена (Law of one price),
која смета дека цените на еден ист производ во две
различни земји мора да бидат исти. Овие цени во
двете земји се изедначуваат преку девизниот курс.
Претпоставки кои треба да се задоволат:
● да постои слободна трговија,
● да не постојат транспортни трошоци.
2. Теорија на паритет на куповните сили
(Purchasing power parity – PPP). Разликата кај оваа
теорија во однос со претходната е тоа што PPP го
зема во предвид општото ниво на цените т.е.
индексот на цени (кој е просечен збир на цените на
сите производи, при што секој производ учествува
со соодветен пондер во вкупната потрошувачка),
додека законот за една цена го земаме во предвид.
Оваа теорија смета дека општото ниво на цени во
две различни земји треба да биде изедначено. При
тоа станува збор за релативни цени. Меѓутоа
практично овие теории се тешко остварливи и затоа
се вели дека овие теории важат на многу долг рок.
Тоа е една од слабостите на овие теории. Практично
нивото на цените е доста стабилно, додека
девизниот курс е доста нестабилен. Слабостите на
овие теории се:
● добар дел од
производите не се идентични, станува збор за
производи кои неможат да се компарираат, бидејќи
тие имаат различни карактеристики. Пр. нафтата,
кафето, челикот е со различен квалитет во различни
земји.
● добар дел од
производите не спаѓаат во групата на т.н.
меѓународно разменливи стоки, така да тие не
можат да се движат за да би се врамнотежиле. Пр.
адвокатски услуги, фризерски услуги (тие би можеле
да се разменуваат по цена на многу високи
трансакции).
35. Портфолио пристап.с.337-338.
Портфолио теоријата ги гледа девизните курсеви
како цена на еден инструмент изразен во една
валута спрема цената на друг инструмент изразен во
друга валута. Тој инструмент е најчесто банкарски
депозит. Оваа теорија поаѓа од слични премиси:
● Во развиениот свет главна
детерминанта на нивото на девизен курс се
финансиските трансакции (кои се независни од
надворешната трговија), за што говори и фактот
дека прометот на американскиот девизен пазар е за
25 поголем од обемот на надворешната трговија
(увоз – извоз) на САД.
● Девизниот курс се менува зависно од
очекувањата за идните движења на релевантните
економски варијабли. Пр. цената на УСД ќе падне,
ако се очекува да се зголеми дефицитот во платниот
биланс на САД. Девизниот пазар всушност
функционира исто како и останатите пазари (ХВ) т.е.
цената на акцијата од Microsoft ќе падне или ќе
порасне во зависност од идните очекувани
перформанси на бизнисот. Според ова и
финансиските инструменти кои го детерминираат
девизниот курс ќе ја менуваат насоката на
движењето т.е. ќе ги пренасочуваат трансакциите во
зависност од идните очекувања.
● Мотивот за вложување во депозити
изразени во различни валути се различните приноси
кои тие депозити ги носат.
Претпоставките на оваа теорија се слични:
● Капиталот има перфектна мобилност (оваа
претпоставка важи само за развиениот свет) т.е.
французинот може во секое време да ги вложи
парите во доларски депозит во американска банка.
● Депозитите во различни валути се современи
супститути (современи супститути се оние 2 добра
кои имаат еднакви карактеристики) т.е. финансиски
инструменти кои имаат еднакви ризични
карактеристики.
Тргнувајќи од овие претпоставки оваа теорија тврди
дека приносите на депозити изразени во две
различни валути мораат да бидат еднакви, доколку
истите се изразат во иста (една) валута т.е. каматна
стапка на домашните депозити мора да е еднаква со
каматната стапка на странските депозити намалена
за апрецијацијата на домашната валута.
36. Поим, организација и учесници на
меѓународниот пазар на пари.с.339-340.
Поимот пазар на пари го опфаќа поимот национален
и меѓународен пазар на пари т.е. паричните
трансакции кои се обнуваат на него. Поради
специфичностите кои се обавуваат на него
меѓународниот пазар на пари се издвојува како
посебен сегмент. Како такви специфичности може
да се сметаат:
● купување и продавање на меѓународниот пазар на
пари се извршува во странски средства за плаќање
(најчесто во конвертибилни валути)
● учесниците на меѓународниот пазар на пари се во
принцип само деловните (комерцијалните) банки на
земјите
● инструментите и мерките за регулирање на
меѓународниот пазар на пари се помалку ефикасни.
Со оглед на гореспоменатото, местото,
улогата и значењето на меѓународниот пазар на
пари се состои во тоа да по откривањето на
проблемите кои се јавуваат е да се доведе во
рамнотежа односот на понудата и побарувачката на
меѓународните пари (девизи). Меѓународниот пазар
на пари во сите национални економии функционира
како мешовит организационен облик. Тоа значи
дека на овој вид на пазар му припаѓаат сите пазарни
трансакции без оглед дали тие се извршуваат на
слободен неинституционален или пак на
институционален пазар кој се нарекува девизна
берза.
Според тоа под девизен пазар се
подразбираат оние трансакции кои се извршуваат
на девизната берза или пак, под девизен пазар се
смета оној пазар на кој се врши купопродажба на
девизи и се утврдува девизниот курс.
Лицата пак кои ги вршат ваквите
трансакции на меѓународниот пазар на капитал се
јавуваат како учесници. Сите учесници може да се
стават во две категории: посредни и непосредни.
1. непосредни учесници – кои директно
ги извршуваат трансакциите на девизниот пазар се
централната банка, деловните банки и ●
финансиските институции кои имаат дозвола од
централната банка да се занимаваат со девизни
трансакции. Деловните банки како непосредни
учесници може да бидат само оние банки кои
сопствените девизни средства ги држат на
сопствените сметки во странство при што тие
побарувања може да бидат во функција на
банкарски операции на меѓународниот пазар на
пари. Централната банка како непосреден учесник
има специфична улога на меѓународниот пазар на
пари. Нејзината специфичност се гледа во следново:
● обезбедување на оптимална
ликвидност
● одржување на стабилен и оптимален
курс
● формирање и одржување на девизни
резерви
● регулирање и контрола на работата на
банките
Централната банка се јавува како директен
регулатор и контролор на девизната берза на која со
својот авторитет и девизните резерви остваруваат
девизна ликвидност и стабилен курс на
националната валута.
2. посредни учесници – во оваа група
влегуваат сопствениците на девизи кои своите
потреби од девизните средства во врска со
девизните трансакции ги задоволуваат преку
учесниците – посредниците.
37. Видови пазари на пари.с.341.
Според времето на позајмување и кредитирање,
пазарите на пари може да се поделат на два
сегменти: Пазар на повик (call money market) и
меѓубанкарски пазар.
1. Пазар на пари на повик – на овој вид
на пазар се тргува на многу кус рок, освен тоа овој
пазар се карактеризира со тоа што на него не се
тргува со преносливи инструменти или хартии од
вредност. Поточно парите се позајмуваат од една
банка на друга и може да се повикаат во било кое
време.
2. Меѓубанкарски пазар – на овој пазар
пак периодот на тргување се движи од неколку
недели до една година т.е. парите се позајмуваат од
една банка на друга во период од една недела до
една година. Карактеристично за овој пазар е тоа
што каматните стапки претставуваат основа за
формирање на други каматни стапки на банките.
Едно од репрезентативните каматни стапки е
таканаречениот либор (LIBOR – London Interbank
offered rate) која претставува каматна стапка која се
нуди на Лондонскиот меѓубанкарски пазар.
3.
38. Коресподентски односи на банките.с.341-343.
Меѓународните плаќања денес се извршуваат
исклучиво преку банките и со пренос на
побарувањата во валути на сметките кај банките.
Затоа банките од сите земји кои извршуваат
меѓубанкарски плаќања склучуваат посебни
спогодби со одбрани банки од други земји со кои
извршуваат меѓусебна соработка. Ваквите спогодби
кои се извршуваат се нарекуваат коресподентски
односи. Кога една банка ќе воспостави
коресподентски однос со друга банка од земјата или
од странство, тоа во прв ред зависи од нејзините
деловни потреби и од големината и разгранетоста
на банкарскиот влог. Во ваквите односи нормално е
банката да има барем една коресподентска банка во
секоја странска земја со која ќе ги обавува сите
работи од доменот на меѓународните плаќања во
странство. Но во многу случаи банката има и
остварува коресподентски односи со повеќе банки.
Бројот на банките со кои ќе бидат воспоставени
коресподентските односи зависи пред се од:
● територијалната големина на
односната земја,
● развиеноста на банкарската мрежа,
● желбите и потребите на банкарските
коминтенти,
● поволни услови за работа со новите
коресподенти.
За секоја банка од голема важност е пред да
воспостави било какви коресподентски односи е да
се испита бонитетот односно способноста за
навремено подмирување на обврските на банката
со која се воспоставува соработка. Затоа пред да се
отпочне со воспоставување на таквите односи пред
се се пристапува кон прибирање на информации
(година на основање, кои се основачи на банката,
колку изнесува резервниот фонд, колкави се другите
средства, каде се пласираат средствата, финансиски
извештај од работењето и слично). До
воспоставување на коресподентски односи помеѓу
банките може да дојде по понуда поднесена во
писмена форма која содржи:
● извештај за својата работа и последен
годишен биланс,
листа на потписите на овластени лица,
● тарифа за надомест за услугите која
банката би ја пресметувала при работење со
странство.
Коресподентскиот однос е воспоставен кога
понудената банка позитивно ќе одговори на
предлогот на банката предлагач. Покрај писмен
одгвор за воспоставување коресподентски односи
помеѓу две банки со цел успешно и безбедно
извршување на оперативните работи потребно е
двете банки да:
● ги резменуваат листите по потребните
налози,
● да се утврдат шифрите со кои се
потврдува автентичноста на сите разговори,
● меѓусебно да ги разменат тарифите за
надокнада на банкарските услуги.
●
39. Тековни сметки на банките и Девизна позиција
на банките.с.343-344.
Тековните сметки на банките гласат на онаа валута
во која се извршуваат меѓусебните плаќања. Многу
често тоа е валутата на земјата во која банките
имаат свои седишта. Ако се работи за клиринг
плаќање тогаш по правило деловните банки не
може да имаат меѓусебни тековни сметки.
Средствата на една банка на тековна сметка кај
друга банка во странство претставуваа нејзино
девизно побарување. Банката може кај иста
коресподентска банка да има тековни сметки на
различни валути.
Износот на средства кои банката може
да ги чува на своите тековни сметки е неограничен.
Page 8 of 24
 Тековната сметка што една банка ја отвара кај
својата коресподентска банка претставува NOSTRO
сметка.
- Девизна позиција на банките
Секоја банка учесник на интернационалниот пазар
на пари ја води и утврдува нејзината девизна
позиција. Девизната позиција претставува разлика
помеѓу сите приливи и одливи на ностро сметките.
Односно, предмет на купопродажба на
интернационалниот пазар е во суштина салдото на
девизната позиција на банката кое може да биде
негативно или позитивно. Тоа значи дека девизната
позиција може да биде изразена како минусна
(одлив поголем од прилив), во случај кога
зборуваме за негативно салдо на ностро сметката и
за кратка позиција на банката во таа валута, и како
позитивна (прилив поголем од одлив) во случај кога
позицијата на банката е добра. Како причина за
ваквите промени би се сметале следните:
● земени или купени девизни депозити,
● купени девизни средства на пазарот,
● прилив на девизни средства од земени кредити.
Како причини пак кои доведуваат пак до промени
на одливот на средства би се сметале следните:
● дадени или продадени депозити,
● одлив на девизни средства,
● продадени девизни средства на пазар.
Овие информации се од примарно значење за
дилерите на девизни берзи и врз основа на истите
дилерот донесува одлуки со кои и какви курсеви ќе
ги започне купопродажните операции на
меѓународниот пазар на пари. Секоја банка има за
цел преку NOSTRO и LORO сметките да оствари
оптимална ефикасност во работењето и ракувањето
со вкупните средства на нејзините сметки во
странство.
Ностро сметката во странство е сметка
со секогаш позитивно салдо што бара нејзина
постојана ажурност и најекспедитивна евиденција
на сите приливи и одливи на средства. Со оглед
дека секоја банка работењето во странство го
извршува со голем број валути, бројот на ностро
контата мора да биде поголем поради различните
валути.
40. Технологија на работа на меѓународниот пазар
на пари (1).с.344-346. (До “Сите активности...”).
Предмет на работа на меѓународниот пазар на пари
е купопродажба на краткорочни девизни
побарувања и хартии од вредност кои гласат на
странски средства за плаќање. На меѓународниот
пазар на пари се тргува со девизни средства.
Предмет на тргување се и краткорочните хартии од
вредност кои гласат на странски средства за
плаќање. Како предмет на тргување може да се јави:
● давање девизни депозити и продажба
на девизни побарувања,
● земање на девизни депозити и
продажба на девизни побарувања.
Предмет на купопродажба е салдото на девизната
позиција и истото може:
● да се даде како депозит на друг
учесник,
● да се даде на девизна сметка и да се
оствари приход врз основи на курсна разлика,
● може да се купат краткорочни хартии
од вредност.
Негативното салдо пак претставува барање и може
да се реализира по пат на:
● земање девизни депозити со плаќање
на депозитни камати,
● купување на девизи на девизната
берза,
● по пат на продажба на сопствени
хартии од вредност.
Во сите овие трансакции учесниците се изложени на
одреден степен на курсен и девизен ризик како
елементи на чинење на меѓународниот пазар на
пари. Од овие причини учесниците организираат
заштита и обезбедување на курсен и каматен ризик.
Според ова сите трансакции на меѓународниот
пазар на пари може да се поделат во три групи:
● давање и земање на девизни
депозити,
● купопродажба на девизни
побарувања,
● осигурување од курсен и каматен
ризик.
Девизни депозитни работи се банкарски работи од
понов датум поврзан со појава на меѓународни пари
и банки. Треба да се истакне дека секоја валута во
даден момент на сите пазари е речиси еднаква. На
меѓународниот пазар на пари со меѓубанкарски
девизни депозити се тргува со различни рокови на
кои се зема или дава еден девизен депозит. Тие
рокови се движат од многу кратки од еден ден па до
неделни и месечни и максимум една година.
Според ова сите работи во врска со девизните
депозити ги делиме на:
● девизни депозитни работи до дневен
рок на доспевање,
● девизни депозитни работи со годишен
рок на доспевање.
Во првата група работи спаѓаат сите земени и
дадени девизни депозити на рок од 30 дена, а во
втората група на рок од еден па и повеќе месеци до
една година. Основата за постоење на трговијата со
девизи ја сочинуваат работите на платниот промет
со странство и конкретните односи со странство.
Вкупните причини и мотиви би можеле да ги
вброиме во три основни групи:
● купување на девизи со цел
подмирување на девизни легитимни обврски,
● продажба на девизи со цел внатрешна
и надворешна ликвидност на една национална
економија,
● купување на девизи со цел за
натамошна продажба.
Согласно на ова работите на девизната
купопродажба може да бидат:
● купување на девизи потребни за
правилно и навремено подмирување на обврските
со странство,
● продажба на девизи поради
обезбедување на внатрешна и надворешна
ликвидност,
● купување на девизи за подмирување
на сопствени обврски,
● продажба на девизи поради
обезбедување на сопствената оптимална внатрешна
и девизна ликвидност,
● купување на девизи поради продажба
и заработка врз основа на курсни разлики,
● продажба на девизи поради ново
купување.
41. Технологија на работа на меѓународниот пазар
на пари (2).с.346-349. (Од “Сите активности…”).
Сите активности на меѓународниот пазар на пари
можеме да ги групираме во три основни групи:
1. Според начинот и обликот на
девизна купопродажба:
a) Купопродажба на девизи на девизна
берза.
Основен облик на овој вид на девизна трговија
се:
● постои една деловна банка и една централна банка,
● купопродажба на девизи се остварува секогаш со
посредство на националната валута,
● во реализацијата на работите на девизната берза од
примарно значење се доминантните прописи,
● купопродажните девизни трансакции се
реализираат делумно или во целост со
посредство на девизните резерви на централната
банка.
b) Купопродажбата на девизи во рамките
на меѓународниот пазар на пари чии основни
карактеристики се:
● купопродажбата се однесува на
слободен пазар,
● партнерите се во принцип две
деловни банки,
● купопродажбата се остварува без
посредство на националната валута,
● од примарно значење се
меѓународните принципи и стандарди,
● со купопродажните девизни
трансакции се елиминираат повеќето шпекулативни
работи.
2. Според валутата која е предмет на
купопродажба:
a) Купопродажба на конвертибилна
валута која се одвива преку:
● домашната валута,
● еднострано конвертибилна валута,
● корпа на валути.
b) Купопродажба на неконвертибилни
валути.
3. Според начинот на регулирање на
меѓусебните обврски:
● промптна купопродажба,
● терминска купопродажба.
Промптната купопродажба значи спогодба на
купувачот и продавачот дека сите меѓусебно
договорени купопродажни обврски ќе ги извршат
веднаш, т.е. во рок од два работни дека од денот на
склучување на работата. Кај промптната
купопродажба купувачот и продавачот го утврдуваат
износот на двете валути кои се предмет на работа,
промптниот курс по кој ќе се изврши
купопродажбата, банката која ќе се дозначат
доларите до купувањето и слично. Кај терминската
купопродажба освен од неизвршување на
дознаката постојат уште и два вида на ризик:
каматен и курсен ризик кои се позначајни и важни
па со самото тоа обезбедувањето од овие ризици е
далеку покомпликовано. Основата за постоење
каматен ризик се наоѓа во фактот што каматната
стапка на ист рок за различни валути е различна.
Оваа разлика во каматната стапка на
различни валути, за ист временски период се
нарекува “индиферентна каматна маржа”. Курсниот
ризик е евидентен и постои во секоја ставка во
активата и пасивата на банката која е вреднувана во
странски средства за плаќање како и обврски и
побарувања. Присутен е подеднакво кај сите
меѓународни работи без оглед на нивната рочна
структура, а поголем е кај долгорочните работи кај
нив неизвесноста и непредвидливоста е поголема.
Облици и инструменти за
обезбедување на курсниот ризик во современите
пазарни економии се следниве:
● Одржување на билансна девизна
рамнотежа по обем и рок помеѓу приливот и
одливот по секој вид на валута поединечно;
● Мултилатерална пресметка односно
клириншко пребивање на салдата во поединечни
валути помеѓу поедини делови на мултилатерални
компании чие девизно салдо после извршениот
клиринг единствено носи девизен ризик;
● Одложување на плаќање на обврските
по доспевање или плаќање на обврските пред
доспевање се облици на регулирање на курсниот
ризик карактеристично само за долгогодишни
деловни партнери со потполна деловна
толеранција;
● Договарање на валутни клаузули и
ограничување на процентот на отстапување на
курсот кој се смета за деловно прифатлив;
● Државните агенции за осигурување на
извозните работи;
● Термички девизни трансакции;
● SWAP деловни операции;
● Валутни опции;
● FUTURES договори.
42. Диверзификација на портфолиото како мотив
за меѓународна трговија.с.350-352.
Меѓународната трговија со средства,
може да ги направи двата трговски партнера
побогати овозможувајќи им да ја намалат
ризичноста од приносот на нивното богатство.
Трговијата ја спроведува оваа редукција на ризикот
дозволувајќи им на двете страни да го изменат
своето портфолио, да го поделат своето богатство
меѓу поширок спектар на средства, и оттаму да ја
редуцираат сумата при ангажирана за секое
посебно средство. Економистот Џејмс Тобин од
Универзитетот Јеил, основач на теоријата за избор
на портфолио со аверзија на ризик, идејата за
диверзификација на портфолиото ја објаснува како:
“Не ги ставајте сите ваши јајца во една кошница”.
Кога економијата е отворена кон меѓународниот
пазар на капитал, тоа може да ја намали ризичноста
на нивното богатство со ставање на некои од
“јајцата” во дополнителни странски “кошници”. Ова
намалување на ризикот е основен мотив за
трговијата со средства.
Едноставен пример на две земји
илустрира како земјите се доведуваат до подобра
состојба од трговијата со средства. Да замислиме
дека има две земји, домашна и странска, и дека
жителите на секоја имаат само по едно средство,
земја која дава принос, едногодишна берба на киви.
Приносот од земјата е несигурен.
Половина од времето, земјата на домашната
држава, дава принос од 100 тони киви, во исто
време кога земјата на странската држава дава
принос од 50 тони. Во другата половина од времето,
резултатите се спротивни: странската берба е 100
тони, а домашната берба е само 50 тони. Во просек,
секоја земја има берба од 75 тони киви, ни
нејзините жители никогаш не знаат дали следната
година ќе донесе гозба или глад.
Сега да земеме две земји кои тргуваат
со акции во средства кои се во сопственост на
односната земја. Домашниот сопственик поседува
10% акции од годишниот принос на киви, а
странската поседува 10% акции од домашната и
добива 10% од приносот на домашната земја. Што
се случува ако овие средства станат предмет на
меѓународна трговија? Домашните жители ќе купат
50% акции од странска земја, а тоа ќе го платат со
давање 50% од домашната земја на странските
жители.
За да разбереме зошто резултатот е
ваков, да размислиме за приносот на домашното и
на странското портфолио кога се двете еднакво
поделени меѓу сопствениците на домашната и на
странската валута. Кога времињата се добри во
домашната држава, а лоши во странската, секоја
земја заработува еднаков принос од портфолиото:
половина од домашната берба (100 тони киви) плус
половина од странската берба (50 тони киви), или 75
тони киви. Во обратен случај, лоши времиња во
домашната земја и добри времиња во странската,
Page 9 of 24
секоја држава, пак, ќе заработи по 75 тони овошје.
Доколку државите го држеа портфолиото
подеднакво поделено во двата имота, секоја земја
ќе заработеше соодветен принос од 75 тони овошје,
исто како просечна жетва која ја имаа пред да се
вмеша меѓународната трговија.
Бидејќи двете расположливи средства,
односно домашната и странската земја, во просек
имаат ист принос, секое портфолио се состои од
очекуваниот (или просечен) принос од 75 тони
овошје. Бидејќи луѓето насекаде имаат аверзија кон
ризикот, веројатно сите преферираат да го задржат
портфолиото 50 – 50, што дава сигурен принос од 75
тони овошје секога година. По проширување на
трговијата, веројатно жителите на двете земји ќе ја
заменат сопственоста на земјата се до постигнување
на резултат 50 – 50. Бидејќи ваквата трговија ги
елиминира ризиците со кои се соочуваат двете
земји, без промена на просечните приноси, двете
земји јасно се доведуваат во подобра положба како
резултат на трговијата со средствата.
Горниот пример е поедноставен,
бидејќи земјите никогаш неможат вистински да ги
елиминираат сите ризици во меѓународната
трговија. (За разлика од светот на модели,
вистинскиот свет е ризично место дури и во целост).
Примерот демонстрира дека земјите најверојатно
може да ја намалат ризичноста на нивното богатство
со диверзифицирање на портфолиото на средства
на меѓународно ниво. Главна функција на
меѓународниот пазар на капитал е да ја направи
оваа диверзификација можна.
43. Мени на меѓународната актива : долг наспроти
акционерски капитал.с.352-353.
Меѓу средствата со кои се тргува на
меѓународниот пазар на капитал се обврзниците и
депозитите деноминирани во различни валути,
акциите и другите покомплицирани финансиски
инструменти, како валутни опции.
Купувањето на странски недвижен
имот и директна набавка на фабрика во странска
земја се други начини за диверзифицирање во
странство.
Во размислувањата за трговијата со
средства, често пати е корисно да се прави разлика
меѓу должнични инструменти и инструменти на
акцискиот капитал. Обврзниците и банкарските
депозити се должнички инструменти, бидејќи тие
специфицираат дека издавачот на инструментот
мора да врати фиксна вредност (збир на главница на
каматата) без оглед на економските околности.
Спротивно, акциите се инструмент на акциски
капитал. Тоа е побарување за профитот на
претпријатието повеќе отколку фиксното плаќање и
неговата наплата ќе варира во зависност од
околностите. Во избирањето како да го поделат
своето портфолио меѓу должничките инструменти и
инструментите на акцискиот капитал, индивидуите и
нациите можат да останат блиску до посакуваните
потрошувачки и инвестициски нивоа без разлика
што и да се случи.
Линијата на одвојувањето меѓу долгот
и акцискиот капитал не е секогаш јасна во
практиката. Дури и инструментот на парично
плаќање е ист во различни земји од светот, неговата
реална исплата во одредена земја ќе зависи од
националните нивоа на цени и од девизните
курсеви. Покрај тоа, плаќањата што еден инструмент
ветува дека ќе ги направи, можат да не се остварат
во случај на банкрот, при одземање на средства во
странска сопственост од страна на владата итн.
Средствата како што се: корпоративните обврзници
со послаб квалитет, кои површно се појавуваат како
долг, во реалноста можат да бидат акциски капитал,
при нудењето на исплати, што зависи и од
неизвесната финансиска судбина на издавачот.
Истото излезе дека е вистина и со долгот на многу
земји во равој.
44. Структура на меѓународниот пазар на
капитал.с.353-355.
Главни учесници на меѓународниот
пазар на капитал се: комерцијалните банки,
корпорациите, небанкарските финансиски
институции (како осигурителните компании и
пензиските фондови), централните баки и другите
владини агенции.
1. Комерцијалните банки.
Комерцијалните банки се наоѓаат во центарот на
меѓународниот пазар на капитал, не само поради
учеството во механизмот на меѓународните плаќања
туку и поради широкиот обем на финансиски
активности што тие ги превземаат. Банкарската
пасива се состои главно од депозити со ризичен рок
на доспевање, додека активата се состои главно од
заеми (на корпорации и влади), депозити кај други
банки (меѓубанкарски депозити) и обврзници.
Мултинационалните банки, исто така, се
инволвирани во други видови трансакции. На
пример, банките може да го гарантираат
издавањето на корпорациските акции и обврзници,
давајќи согласност за надомест да најдат купувачи
за тие хартии од вредност по гарантирани цени.
Еден од клучните елементи на меѓународното
банкарство е што банките се често слободни да
вршат активности во странство што не им е
дозволено да ги вршат во сопствените земји.
2. Корпорации. Корпорациите, особено
оние со мултинационални функции, рутински ги
финансираат своите инвестиции со користење на
странски извори на средства. За да ги добијат овие
средства, корпорациите може да продаваат акции,
што на сопствениците им дава право на побарување
на активата од корпорацијата, или тие може да го
користат финансирањето преку долг често добива
форма на зајмување од и преку меѓународните
банки или преку други финансиски зајмувачи, кога е
потребно подолгорочно зајмување фирмите може
да ги продаваат корпорациските долговни
инструменти на меѓународниот пазар на капитал.
Корпорациите често ги деноминираат своите
обврзници во валутата на финансискиот центар на
кои обврзниците се нудат за продажба. Се повеќе,
корпорациите се стремат кон нови стратегии за
деноминација што ги прават нивните обврзници
атрактивни за поширок спектар на потенцијални
купувачи.
3. Небанкарски финансиски
институции. Небанкарските институции, како што
се: осигурителните компании, пензиските фондови и
заедничните фондови, станаа важни учесници на
меѓународниот пазар на капитал со префрлање кон
странските средства за диверзификација на нивните
портфолија. Од особена важност се
инвестициските банки, како: First Boston
Corporation, Goldman Sachs, и Lazard Freses, кои не се
воопшто банки, туку специјализирани во
гарантирани продажби на акции и обврзници од
корпорациите и (во некои случаи) од владите.
4. Централни банки и други владини
агенции. Централните банки рутински се вклучени
на меѓународните финансиски пазари преку
интервенции на девизниот пазар. Други владини
агенции често зајмуваат во странство. Владите на
земјите во развој и претпријатијата во државна
состојба често зајмуваат од странските
комерцијални банки.
45. Offshore банкарство и Offshore трговија со
валути.с.356-358.
Терминот Offshore банкарство се користи за да се
опише работата што банкарските филијали ја
работат надвор од своите земји. Банките можат да
спроведуваат надворешен бизнис преку која било
од трите институции:
1. Агенција лоцирана во странство, која
договара заеми и трансфери, но не прима депозити.
2. Подружница лоцирана во странство.
Претставништвото на банката се разликува од
локалната банка по тоа што странската банка е
контролен сопственик. Подружниците подлежат на
истите регулативи како и локалните банки, но не
подлежат на регулативите на земјата од која
доаѓаат.
3. Филијала, едноставно претставува
претставништво на домашна банка во друга земја.
Филијалите ја спроведуваат истата работа како и
локалните банки и се обично подложни на локални
и домашни банкарски регулативи.
Развојот на Offshore валутната трговија
оди рака под рака со развојот на Offshore
банкарството. Offshore депозитот е едноставно
банкарски депозит деноминиран на валута што се
разликува од валутата на земјата во која банката е
сместена, на пример, депозит на јени во Лондонска
Банка или денарски депозит во Цирих. Многу од
депозитите кои се тргува на девизниот пазар се
Offshore депозити. Offshore валутните депозити
обично се однесуваат како евровалутите, иако
поголем дел од евровалутното тргување се одвива
во неевропски центри, како Сингапур и Хонг Конг,
доларските депозити кои се наоѓаат надвор од САД
се нарекуваат евродолари. Банките што прифаќаат
депозити деноминирани во евровалути (вклучувајќи
ги и евродоларите) се наречени евробанки.
Појавата на новата европска валута, еврото, ја прави
оваа терминологија позбунувачка.
Мотивот за рапидниот раст на Offshore
банкарството и валутната трговија беше порастот на
меѓународната трговија и зголемената
мултинационална природа на активностите на
фирмите. Американските фирми ангажирани во
меѓународната трговија, на пример, побаруваат
прекуморски финансиски услуги и американските
банки нормално ги прошируваат домашните
бизниси со овие фирми во странските земји. Со
нудење на побрзо израмнување на плаќањата и со
флексибилност и доверба воспоставена во
претходните зделки, американските банки им
конкурираат на странските кои, исто така, можат да
ги услужат муштериите. Евровалутната трговија е
уште еден природен, нормален производ од
проширена светска трговија со стоки и услуги.
Британските увозници на американски стоки имаат
честа потреба да чуваат доларски депозити, и за
банките во Лондон нормално е да ги придобијат за
нивните бизниси.
Неколку фактори ја објаснуваат
рапидната експанзија на меѓународното банкарство
над она што би било потребно за развој на светската
трговија.
Еден фактор е желбата на банките да
ги избегнат домашните владини регулативи во
финансиските активности (и понекогаш даноците) со
префрлање на некои нивни операции во странство
или во странска валута.
Вториот фактор е делумно политички:
желбата на некои депозитори да ги чуваат валутите
надвор од јурисдикцијата на земјите што ги
издаваат. Во минатите години, тенденцијата земјите
да ги отвараат своите финансиски пазари за
странците, на меѓународните банки им овозможи да
конкурираат глобално за нови бизниси.
46. Раст на евровалутната трговија.с.363-365.
Главни причини за растот на Offshore
банкарските активности: 1) пораст на светската
трговија; 2) владините финансиски регулативи
(вклучувајќи и даноци); и 3) политичките обзири.
Развојот на евровалутната трговија ја илустрира
важноста на сите три фактора во
интернационализирање на банкарството.
Евродоларите беа родени во доцните
50 – ти години, како одговор на потребите
инволвирани во трговијата, често сакаат да ги
задржат доларите или да зајмуваат долари. Во
многу случаи, банките лоцирани во САД можеа да ги
задоволат овие потреби, но Европејците открија
дека е поефтино и посоодветно да работат со
локални банки кои ги познаваат нивните состојби.
Кога и другите валути освен доларот станаа
конвертибилни после доцните 50 – ти, Offshore
пазарите се појавија за нив.
Во 1957 година, на врвот од кризата на
билансот на плаќање, Британската влада им забрани
на Британските банки да даваат на заем фунти за
финансирање на вонбританската трговија. Овие
земји беа високо профитабилни бизниси и за да не
изгубат, британските банки започнаа да ја
финансираат истата трговија со привлекување на
доларски депозити и да зајмуваат долари наместо
фунти. Бидејќи крутите финансиски регулативи ги
заштитуваа нестеринлишките трансакции на
британските банки од влијанието на Британскиот
пазар на средства, владата беше расположена да го
заземе “лесефер” ставот спрема активностите на
странските валути. Како резултат на тоа, Лондон
стана, и сеуште е водечки центар на евровалутната
трговија. Политичкиот фактор кој го стимулираше
раниот развој на евродоларскиот пазар беше
изнедадувачки, тоа беше студената војна меѓу САД и
СССР. Во текот на 50 – те години, Советскиот Сојуз се
стекна со долари (воглавно преку продажба на злато
и суровини), така што тој можеше да купува стоки
како жито од Запад. Русите стравуваа дека САД
можеа да ги конфискуваат доларите пласирани во
американски банки, ако студената војна се
разгореше. Наместо тоа, Русите ги пласираа
доларите во европските банки, кои беа во предност
што се наоѓаа надвор од американската
јурисдикција. Всушност, како дел од фолклорот на
меѓународното банкарство стои фактот дека
терминот Евробанка произлезе од телекс – шифрата
на париска банка контролирана од Советскиот Сојуз.
Евродоларскиот систем израсна во
шеесетите години, како резултат на новите
рестрикции на САД во 60 – тите, администрацијата
на Кенеди и Џонсон наложи серија на мерки за да го
обесхрабри зајмувањето американски средства со
странство. Прва од мерките беше данокот на
изедначување на камата, од 1963 година, што ги
одврати Американците од купување странски
средства преку оданочување на тој приход. Потоа во
1965 година, дојдоа “доброволни” насоки за сумите
што комерцијалните банки на САД може да ги
даваат како заем во странство, следено од
множество на задолжителни контроли од широки
размери во наредните три години. Сите овие мерки
ја зголемија побарувачката за заеми во евродолари,
на зајмувачите лоцирани во странство отежнувајќи
им на САД да ги добијат средствата што ги сакаат.
Регулативите на Системот на
федералните резерви за американските банки, исто
Page 10 of 24
така, го поттикнува создавањето на евродолари и
нови евробанки во 60 – тите. Регулативата “Q” на
федералните резерви (која беше отстранета по 1980
година) го поставуваше врвот на каматните стапки
што банките на САД може да ги исплатат на орочени
депозити. Кога монетарната политика на САД стана
порестриктивна на крајот од 60 – тите, за да се бори
со притисоците на растечката инфлација, пазарните
каматни стапки беа раководени од врвот на
регулативата Q, при што американските банки
увидоа дека е невозможно да привлечат орочени
депозити за повторно зајмување. Банките
проблемот го одбегнуваа преку зајмување средства
од своите европски филијали, кои не се соочуваа со
никакви рестрикции за каматата што можат да ја
исплатат за евродоларските депозити и беа во
можност да привлечат депозити од инвеститори кои
можеби би ги пласирале своите средства во
американски банки во отсуство на регулативата Q.
Многу американски банки кои претходно немаа
странски филијали, ги формираа во доцните 60 – ти,
што може да ја заобиколат регулативата Q. Со
преминот кон флуктуирачки девизни курсеви, во
1973 година, САД и другите земји започнаа да ја
напуштаат контролата за движење на капиталот
преку нивните граници, отстранувајќи важен фактор
во развојот на евровалутниот пазар од претходните
години. Тогаш, уште еден политички фактор одигра
голема улога. Арапските членки на OPEC акумулираа
огромно богатство како резултат на нафтените
шокови, но беа колебливи да ги пласираат во
американски банки поради страв од можна
конфискација. Наместо тоа, овие земји своите пари
ги пласираа во евробанките.
47. Важност на регулативната асиметрија.с.365-368
(Без примерот).
Примерот со задолжените резерви на
САД покажува како регулативните асиметрии може
да ја прошират профитабилноста на евровалутната
трговија. Секогаш кога американската банка, која
работи на почвата на САД прифаќа депозит, таа
мора да пласира мал дел од тој депозит кај
Системот на федерални резерви на сметка која не
носи камата како дел од нејзините задолжителни
резерви. Британската влада наметнува
задолжителни резери фунти стерлизнзи во своите
граници, но таа не наметнува задолжителни резерви
на доларски депозити во рамките на своите
граници. Исто така, ниту Лондонските филијали на
американските банки не подлежеа на
американските задолжителни резерви на доларски
депозити, под услов тие депозити да се наплатени
само надвор од САД. Според тоа, лондонската
Евробанка има конкурентска предност над банката
во Њујорк со привлекување на доларски депозити.
Таа може да своите штедачи да им плати повисока
камата од њујоршката банка и се уште да ги покрива
своите оперативни трошоци. Конкурентската
предност на Евробанката доаѓа од нејзината
способност да избегне “данок” (задолжителна
резерва) што Системот на Федералните резерви го
наметна на доларски депозити кај домашните
банки.
За да се разбере конкурентската
предност, да претпоставиме дека њујоршката банка
се соочува со 10% задолжителна резерва. Ако
банката добие 100 долари депозит, таа може да
даде заем од најмногу 90 долари, и е обврзана да
пласира 10 долари на својата сметка кај Системот на
федерални резерви, која не исплаќа камата. Да
претпоставиме дека банката има годишни
оперативни трошоци од еден долар на 100 долари
депозит и каматна стапка на банкарските заеми од
10% годишно. Тогаш њујоршката банка може на
своите штедачи да им понуди каматна стапка од 8%
и сеуште да ги покрива своите трошоци. При таа
стапка на депозити, банката му плаќа на
сопственикот на депозитот од 100 долари – 8
долари, а заработува 9 долари на делот од
депозитот што може повторно да го даде како заем.
Значи, банката е способна да ги покрие
оперативните трошоци од 1 долар, од разликата
меѓу она што го добива од заемодавачот и она што
го плаќа штедачот. Спротивно, Евробанката
може да понуди повисока каматна стапка на
доларските депозити од њујоршката банка.
Евробанката која не се соочува со задолжителни
резерви, може да ги даде на заем сите 100 долари
депозит и може да заработи 10 долари со каматна
стапка од 10%. Ако Евробанката им плати на своите
штедачи камата од 9%, сопственикот на депозитот
од 100 долари добива 9 долари, а разликата 1 долар
ги покрива само банкарските оперативни трошоци.
Бидејќи Евробанката не се соочува со задолжителни
резерви, таа е во можност на штедачите да им нуди
каматна стапка која е за цел процентен поен
повисока од онаа што може да ја понуди
њујоршката банка. Ослободувањето од
задолжителни резерви е можеби најважниот
регулативен фактор што ја прави евровалутната
трговија атрактивна за банките и нивните клиенти,
но има и други. На пример, Евродоларските
депозити се достапни на покус рок на достигање од
Регулативните асиметрии, како овие, објаснуваат
зошто оние финансиски инструменти чии влади
наметнуваат најмали рестрикции на странското
валутно банкарство, станаа главни евровалутни
центри. Ниту САД, ниту Германија не привлекоа
значаен дел од светскиот евровалутен бизнис,
бидејќи двете земји применија исти регулативи кон
сите домашни депозити, без оглед на нивната
валута на деноминација. Во 1981 година, Системот
на федерални резерви на резидентните банки им
дозволи да воспоставуваат меѓународни банкарски
односи (IBF – international banking facility) во САД со
цел да ги прифатат орочените депозити и да
одобрат кредити за странски клиенти. IBF не
подлежат на задолжителни резерви или на
ограничени каматни стапки и тие се поштедени од
државни и локални даноци. Но, на IBF им е
забрането да прифаќаат депозити од американски
жители или да зајмуваат пари од нив (освен да
основаат банка или друг IBF). Технички гледано,
доларскиот депозит според IBF не е евродоларски,
бидејќи IBF физички се наоѓа во САД. Регулаторите
на САД наметнаа правила кои веројатно ги
заштитуваат IBF од Onshore банките онолку
ефикасно што би било кога IBF би биле во странство.
IBF дадоа одличен пример за тоа како земјите
исплатливо ги намамија меѓународните банкарски
зделки кон нив, обидувајќи се да ги изолираат
домашните финансиски системи од банкарските
меѓународни активности.
48. Евровалутите и макроекономската
стабилност.с.368-371 (Без текстот во рамката).
Големиот фонд на евровалутни
депозити е често гледан со аларм од страна на
носителите на макроекономската политика. Две
согледувања се јавуваат како врвни: 1)
нерегулираниот процес на создавање на евровалути
создава огромен фонд на меѓународна ликвидност
што може да активира инфлација од светски
размери; 2) евровалутниот систем ја прави
контролата врз монетарната понуда на
националните монетарни власти уште потешка.
Евровалутите и светската инфлација.
Претходно ја поврзавме стапката на инфлација на
земјата со порастот на нејзината парична понуда,
дефинирана како количество на депозити и валути
по видување. Евровалутните депозити не се
вклопуваат лесно во оваа дефиниција за пари, што
одговараат на монетарниот волумен М1, на
Системот на федерални резерви бидејќи тие се
релативно неликвидни. Наместо тоа, евровалутните
депозити се послични на орочените депозити и
Системот на федералните резерви вклучува
евродоларски депозити чувани од страна на
небанкарски резиденти на САД во своите
проширени монетарни волумени. Но, фактот дека
повеќето евровалутни депозити се блиски до пари, а
не се пари, не значи дека нивното влијание врз
нивото на цените може да се игнорира. Централните
банки ги надгледуваат сите монетарни агрегати,
бидејќи средствата слични на парите може да се
заменуваат за пари како средства за размена и со
тоа да влијаат врз нивото на цените. Оттаму,
можноста дека создавањето на евровалутите може
да има некој инфлаторен ефект не може да се
испушти. Не постои јасен доказ за важноста на
инфлаторниот ефект од создавањето на
евровалутата, но тоа не значи дека ефектот неможе
да стане важен ако во иднина продолжи рапидниот
пораст на евровалутата. За жал има неколку опции
кон кои владите може да се стремат за да ги
лимитираат offshore депозитите на нивните валути.
Ако владата на САД наметне задолжителни резерви
за доларската пасива на филијалите на
американските банки во странство, тогаш таа ќе
биде успешна само во водење на евродоларските
зделки кај банките чии седишта се во други земји.
Растот на евровалутата може да се доведе под
контрола само ако сите влади заеднички наметнат
задолжителни резерви за операциите во странска
валута на банките кои се под нивна јурисдикција. Но
таквата соработка, технички сложена и политички
тешка, тешко веројатно ќе се случи во блиска
индина. Инфлаторните опасности од евровалутите,
иако се реални, не треба да се пренагласуваат.
Финансиската регулатива секогаш ги наведува
пазарите да создаваат нерегулирани средства
слични на парите, во домашна сфера како и во
меѓународна сфера. Додека таквите финансиски
иновации предизвикуваат проблеми на монетарната
контрола на кус рок, тие никогаш не поттикнале
долгорочна инфлација од која се плашат некои
загрижени набљудувачи на евровалутниот систем.
Евровалутите и монетарната
контрола. Бидејќи монетарната база е еднаква на
пасивата на централната банка, централната банка
директно ја контролира монетарната база преку
нејзините трансакции со домашни и странски
средства. Врската меѓу базата и различните
монетарни агрегати е преку парични
мултипликатори кои ни кажуваат ковкав обем на
монетарни агрегати може да поддржи одредена
монетарна база. Задолжителните резерви за
различни категории на депозити се од централно
значење во одредување на обемот на парични
мултипликатори, а ова укажува дека еден од
ефектите на евровалутната трговија е да ги направи
мултипликаторите помалку стабилни. До степенот
до кој постоењето на евровалутите ги прави
паричните мултипликатори помалку стабилни,
централните банки се спречени да ги контролираат
монетарните агрегати онолку колку што сакаат кус
рок. Веројатно, проблемот не е вроден во
евровалутите, туку чисто во домашните финансиски
иновации, кои предизвикуваат нестабилност на
мултипликаторот и ефектите од таквата
нестабилност на подолг рок не треба да се големи.
Со намалувањето на трошоците на меѓународната
трговија со средства, евровалутниот систем ја
поттикнува промената во портфолиото што властите
го сметаат за непожелно од макроекономска гледна
точка. Но наспроти какви било макроекономски
недостатоци, мора да се потенцира фактот дека
трошковните заштеди се предност за потрошувачот,
како што е и размената на средства што ја
овозможува Евробанката.
49. Проблемот на банкарската криза.с.371-375.
Банката пропаѓа кога не е во можност
да ги исполни обврските спрема своите штедачи.
Банките ги користат средствата на штедачите да
даваат заеми и да купуваат други средства, но некои
од оние кои зајмиле пари од банката може да се
најдат во состојба да не можат да ги вратат заемите,
или пак, на средствата на банката може да им се
намали вредноста поради други причини. Во такви
услови, банката може да се најде во состојба на
неможност да ги исплати депозитите.
Специфична карактеристика на
банкарството е што финансиското здравје на
банката зависи од довербата на штедачите во
вредноста на нејзините средства. Ако штедачите
почнат да веруваат дека поголемиот дел од
банкарските средства ќе отпаднат по својата
вредност, секој ќе ги повлече своите средства и ќе ги
пласира во друга банка. Банката соочена со голема
загуба на депозити е блиску до затворање на своите
врати, дури и ако активната страна на платниот
биланс е финансиски сигурна. Причината е што
многу банкарски средства се неликвидни и неможат
брзи да бидат продадени за да ги исполнат
обврските кон штедачите без суштински загуби за
банката. Банкарските кризи очигледно нанесуваат
сериозна финансиска штета на индивидуалните
штедачи кои ги губат своите пари. Но, освен овие
индивидуални загуби, банкарската криза може да ја
повреди и макроекономската стабилност на
економијата. Бидејќи потенцијалните последици на
колапсот на банките се многу штетни, владите
настојуваат да ги спречат банкарските кризи преку
интензивно регулирање на нивниот домашен
банкарски систем. Во САД беше воспоставена
широка “сигурносна мрежа” за да се намали
ризикот од банкарската криза. И други индустриски
развиени земји презедоа слични мерки. Главна
заштита во САД е:
1. Осигурување на депозити .
Федералната корпорација за осигурување депозити
(FDIC) ги осигурува банкарските штедачи од загуби
до 100.000 долари. Потребно е банките да плаќаат
во FDIC за да го покријат трошокот за ова
осигурување. Осигурувањето на FDIC го
обесхрабрува “нападот” на банките, бидејќи малите
штедачи знаејќи дека нивните загуби ќе бидат
покриени од владата, нема да имаат иницијатива за
повлекување на парите само поради тоа што
другите го прават тоа.
2. Задолжителни резерви.
Задолжителните резерви се централни во
монетарната политика како главен канал преку кој
централните банки влијаат на врската меѓу
монетарната база и монетарните агрегати.
Истовремено, задолжителните резерви ја
принудуваат банката да држи дел од своите
средства во ликвидна, лесно мобилна форма, за да
излезе во пресрет при ненадејни одливи на
депозити.
3. Адекватност на капиталот и
рестрикции на средствата. Разликата меѓу
банкарската актива и пасива што е еднаква на
банкарската нето – вредност, исто така, се нарекува
банкарски капитал. Банкарскиот капитал е капитал
Page 11 of 24
што банкарските акционери го стекнуваат при
купување на банкарски акции, и бидејќи е еднаков
на дел од средствата на банката која не е
сопственост на штедачите, на банката и дава
дополнителна заштита во случај некои од нејзините
средства да пропаднат. Други правила ги штитат
банките од чување на средства што се “многу
ризични”, како што се обични акции чии цени
тендираат да бидат непостојани. Банките, исто така,
се соочуваат со правила против давање преголеми
заеми на индивидуални клиенти како дел од
сопствените средства или на индивидуален странски
владин зајмувач.
4. Банкарско испитување. Системот на
федералните резерви, FDIC и канцеларијата за
контрола на валути имаат право на увид,
испитување на банкарските книги за да се осигурат
во почитувањето на банкарските стандарди и на
другите стандарди и на другите регулативи. Банките
може да се принудат да продаваат средства ако
контролорот мисли дека се многу ризични или
своите биланси да ги приспособат со отпишувањето
на заеми за кои мислат дека нема да се вратат.
5. Кредитор од последна инстанца.
Банките во САД можат да зајмуваат од дисконтниот
прозорец на Системот на федералните резерви.
Бидејќи дисконтирањето е орудие на монетарниот
менаџмент, Системот на федералните резерви може
да ја промени политиката на есконтна стапка за да
спречи банкарска паника. Бидејќи Системот на
федералните резерви може да креира пари, тој
може да им зајмува на банките кои се соочуваат со
големи одливи на депозити онолку колку што на
банките им е потребно за да ги задоволат барањата
на своите депозитори. Кога Системот на
федералните резерви функционира на ваков начин,
тој делува како кредитор од последна истанца за
банката (Lender of last resort – LLR). Кога штедачите
знаат дека Системот на федералните резерви
функционира како кредитор од последна истанца,
тие имаат поголема доверба во способноста на
банката да и одолее на паниката и оттаму помалку е
веројатно дека ќе избегаат ако настанат финансиски
проблеми. Администрирањето на функциите на LLR
е комплексно. Ако банките мислат дека Централната
банка секогаш ќе ги извлече, тие ќе преземаат
прекумерни ризици. Така Централната банка мора
да направи пристап до условот за LLR услуги зависен
од здрав менаџмент. За да одлучи дали банките
западнале самите во неволја преку преземање на
прекумерни ризици, LLR мора да се вклучи во
процес на испитување на банката.
Горенаведените мерки на заштита меѓусебно се
зависни. Опуштеноста во едно подрачје може да
предизвика активирање на друга заштита.
Осигурувањето на депозитите сами по себе, може
да ги охрабри банките да даваат ризични заеми,
бидејќи штедачите немаат интерес и понатаму да ги
повлечат своите средства од несовесно
управуваните банки.
50. Тешкотии во регулирање на меѓународното
банкарство.с.375-376.
Банкарските регулативи од типот
користен во САД и другите земји станаа помалку
ефикасни во меѓународната околина каде банките
може да ги сменат своите бизниси меѓу различни
јурисдикции. Добар начин да се види зошто
меѓународниот банкарски систем е потежок за
регулирање отколку националниот да се погледне
како ефикасноста на заштитата на САД опишана
овде, се намалува како резултат на offshore
банкарските активности.
1. Осигурувањето на депозитите е
отсутно во меѓународното банкарство.
Националните системи на осигурување на депозити
може да го заштитат подеднакво и домашниот и
странскиот депозитор, но сумата на осигурување е
премала за да го покрие обемот на вообичаениот
депозит во меѓународното банкарство. Особено се
незаштитени меѓубанкарските депозити.
2. Отсуството на задолжителни резерви
беше главен фактор во растот на евровалутната
трговија. Додека Евробанките извлекоа
компаративна предност од избегнувањето на
данокот во форма на задолжителна резерва,
постоеше социјален трошок во услови на намалена
стабилност на банкарскиот систем. Ниту една земја
неможе да го реши проблемот без туѓа помош, со
наметнување задолжителни резерви на
прекуокеанските филијали на своите банки.
Заедничката меѓународна акција е блокирана,
веројатно поради политички и технички тешкотии на
поставување на меѓународно униформирано
множество на регулативи и со колебливоста на
некои земји да го одвратат банкарскиот бизнис
преку поцврсти регулативи.
3. Банкарската супервизија за
придржување кон барањата за адекватност на
капиталот и рестрикциите на средствата на
меѓународната сцена станува се потешка.
Националните банкарски регулатори обично го
следат книговодствениот биланс на домашните
банки и нивните филијали во странство на
консолидирана основа. Но тие се помалку строги во
следење на странските филијали на банките и
подружниците, кои се послаби врзани со банката –
родител, на чија финансиска судбина може да
влијае на солвентноста на банката – родител.
Банките честопати беа способни да ја искористат
предноста од оваа олабавеност, со релокација на
ризичниот бизнис од домашните регулатори кои
поставуваат многу прашања кон регулаторните
власти каде се поставуваат помалку прашања.
Натаму, често е нејасно која група на регулатори ја
има одговорноста за набљудување на банкарската
актива. Да претпоставиме дека Лондонската
подружница на Италијанската банка работи главно
со евродолари. Дали средствата на подружницата
треба да бидат грижа на британските, италијанските
или на американските регулатори?
4. Постои неизвесност за тоа која
централна банка, ако има таква, е одговорна за
обезбедување на помош од типот кредитор од
последна истанца во меѓународното банкарство.
Проблемот е сличен со оној што произлегува од
доделување на одговорноста за банкарската
супервизија. Да се вратиме на примерот со
лондонската подружница на италијанската банка. Би
можел ли системот на федерални резерви да ја
превземе одговорноста за спасување на
подружница од ненадејно одлевање на доларски
депозити? Треба ли да се вклучи банката на
Англија? Или, дали Италијанската банка треба да ја
преземе конечната одговорност? Кога централните
банки обезбедуваат помош од типот кредитор од
последна истанца, тие ја зголемуваат домашната
понуда на пари и можат да ги компромитираат
домашните макроекономски цели. На
меѓународната сцена, централната банка, исто така,
може да обезбеди извори за банките лоцирани во
странство, чие однесување не е обучена да го
набљудува. Според тоа, централните банки не се
подготвени да го прошират опфатот на нивните
одговорности како кредитори од последна истанца.
5.
51. Меѓународна соработка во областа на
регулацијата.с.376-380 (Без текстот во рамката)
Интернационализирањето на
банкарството ги ослабна националните заштити
мерки од колапс на банките, но истовремено ја
направи потребата од ефективна заштита поитна.
Offshore банкарството вклучи огромен обем на
меѓубанкарски депозити – 80% се сопственост на
приватни банки. Високото ниво на меѓубанкарско
штедење, подразбира дека проблемите кои влијаат
на единечна банка може да бидат заразни и брзо
можат да се прошират со кои таа мислела да
соработува. Со овој бранувачки ефект, локалниот
потрес би можел да се прошири на глобално ниво.
Како одговор на банкарските кризи од
1974 година, гувернерите на централните банки на
11 индустриски развиени земји, формираа група
наречена Базелов комитет, чија задача беше да
постигне “подобра координација на надзорот вршен
од националните власти над меѓународниот
банкарски систем”.
Во 1975 година Комитетот постигна
договор наречен “конкордат” (Concordat), што ја
алоцира одговорноста за супервизија на
мултинационалниот банкарски “естаблишмент”
меѓу земјите – родители и земјите – домаќини на
банките. Во натамошната работа, Базеловиот
комитет ги лоцираше пропустите во супервизијата
на мултинационалните банки и за тоа таа ги
информира националните власти.
Голем чекор кон усогласување на
супервизорските практики на земјите беше
преземен во јануари 1988 година, кога Базеловиот
комитет се согласи на мноштвото на заеднички
стандарди за проценка на адекватноста на
банкарскиот капитал. Овие стандарди од
меѓународните банки бараа да чуваат капитал
еднаков на барем 8% од нивната актива
пондерирана според ризикот плус надворешно –
билансните обврски се покажаа тешко да се
имплементираат Базелските стандарди за
капиталната адекватност на униформиран начин во
различни земји.
Националните регулатори
претендираа да ги интерпретираат послободно овие
стандарди, во корист на домашните банки, во
процес кој ја разводнува ефективноста на
правилата. Главна промена во меѓународните
финансиски релации во 1990 година, беше
рапидниот пораст на важноста на новите пазари во
развој, како извори и дестинации на тековите на
приватниот капитал. Пазарите во развој се
капитални пазари на посиромашните земји во развој
кои ги либерализирале своите финансиски системи
за да дозволат трговија на приватни средства со
странство. Финансиските институции на пазарите во
развој генерално се потврдија како послаби од оние
на индустриски развиените земји. Оваа ранливост
придонесе за остра финансиска криза на пазарите
на развој од 1997 – 1999 година. Меѓу другите
проблеми, земјите во развој имаа недоволно
искуство во банкарското регулирање, имаа послаби
сметководствени стандарди и стандарди за
прудентност од развиените земји и беа многу
понаклонети на домашните банки да им понудат
имплицитни гаранции со кои би ги спасиле ако
западнат во неволја. Оттука, потребата од
проширување на меѓународно прифатените
регулаторни стандарди “најдобра практика ” кон
земјите со пазарите во развој сега изгледа итна.
Во септември 1997 година, Базеловиот
комитет ги издаде суштинските “Принципи за
ефикасна банкарска супервизија” работени во
соработка со претставници од многу земји во развој.
Овој документ воспостави 25 принципи, што се
веруваше дека ќе го објаснат минимум потребни
улови за ефикасна супервизија на банките,
опфаќајќи го лиценцирањето на банките, методите
на супервизија, барањата за известување на банката
и меѓуграничното банкарство. Базеловиот Комитет и
Меѓународниот монетарен фонд ја следат
имплементацијата на овие стандарди во светот.
Меѓународните активности на небанкарските
финансиски институции се уште еден потенцијален
проблем. Меѓународната соработка во банкарската
супервизија помина долг пат од раните 70 – ти, и
регулаторите сега започнале да се зафаќаат со
проблеми кои произлегоа од небанкарските
финансиски институции. Нивната задача е многу
важна. Пропаѓањето на главните осигурителни куќи,
како и пропаѓањето на банката, може сериозно да
ги наруши плаќањата и кредитната мрежа.
Зголемената секјуритизација (во која
банкарските средства се препакувани во форма
подготвена за пазар), и трговијата со опции и
трговски “деривати” им отежнаа на регулаторите да
добијат точна слика на глобалните финансиски
текови со испитување само на банкарскиот
книговодствен биланс. Поради тоа, потребата на
властите да соберат податоци за меѓународно
активните небанкарски институции стана акутна.
52. Степенот на интертемпорална трговија и
Onshore – offshore диференцијација на каматните
стапки.с.385-386.
Алтернативен начин за проценка на
перформансите на светскиот пазар на капитал беше
предложен од економистите Martin Feldstein и
Charles Horioka. Feldstein и Horioka истакнаа дека
непреченото функционирање на меѓународниот
пазар на капитал им овозможува на стапките на
домашните инвестиции на земјите многу да се
разликуваат од стапките на заштедите. Во така
идеализиран свет, заштедите ја бараат нивната
најпродуктивна искористеност ширум светот,
независно од нивната локација, истовремено,
домашните инвестиции не се ограничени од
националните заштеди, бидејќи глобалниот пазар
на средства е во можност да ги финансира. Во многу
земји, разликите меѓу стапките на националното
штедење и домашните инвестиции (односно
билансите на тековна сметка), не беа големи уште
од Втората светска војна. Земјите со повисоки
каматни стапки на штедење во подолг период имаа
високи стапки на инвестиции. Од ова Фелдстејн и
Хориока заклучија дека меѓуграничната мобилност
на капиталот е мала во смисла на тоа дека
најголемиот дел од трајното зголемување на
националното штедење ќе води кон зголемена
акомулација на капиталот дома. Според ова
гледиште, меѓународниот пазар на капитал не прави
добра работа со помагање на земјите да ги ожнеат
долгорочните приноси од интертемпоралната
трговија.
Главен проблем на аргументот на
Фелдстејн и Хориока е што е невозможно да се
измери дали степенот на интертемпоралната
трговија е непотполн без сознанието дали има
неискористени трговски приноси, а за да го
дознаеме ова потребно ни е повеќе знаење за
актуелните економии отколку што генерално го
имаме. На пример, штедењето и инвестициите на
земјата можат вообичаено да се движат заедно,
бидејќи факторите што генерираат високи стапки на
штедење (како што е рапидниот економски развој),
исто така и генерираат високи стапки на инвестиции.
Во такви случаи, приносот на земјата од
интертемпоралната трговија може да биде мал.
Алтернативното објаснување за високата корелација
на штедењето и инвестициите е што владите се
обидуваат да ја управуваат макроекономската
Page 12 of 24
политика за да ги избегнат поголемите
нерамнотежи во тековната сметка.
- Onshore – offshore диференцијали на каматните
стапки.
Потполно различен барометар за
перформансите на меѓународниот пазар на капитал
се односите меѓу onshore и offshore каматните
стапки за слични средства деноминирани во иста
валута. Ако светскиот пазар на капитал работи и ја
извршува функцијата за пренесување на
информациите околу глобалните инвестициски
можности, овие каматни стапки би биле блиски и не
би се разликувале толку многу. Големите разлики во
каматните стапки ќе бидат строго евидентни за
нереализираните приноси од трговијата.
Проучувањето во Германија и Улогата на премиите на ризик.
Холандија, земји со долготрајни отворени пазари на
капитал, исто така, покажуваат приближна
еднаквост меѓу onshore и offshore каматните стапки.
53. Ефикасноста на девизниот пазар (1).с.386-388.
Девизниот пазар е централна
компонента на меѓународниот пазар на капитал и
девизните курсеви што ги воспоставува помагаат во
определување на профитабилноста на
меѓународните трансакции од сите видови. Според
тоа, девизните курсеви соопштуваат важни
економски сигнали на домаќинствата и фирмите
ангажирани во меѓународната трговија
инвестициите. Ако овие сигнали не ги рефлектираат
сите достапни информации за пазарните можности,
ќе дојде до несоодветна алокација на ресурсите.
Проучувањето на корисноста на достапните
информации за девизниот пазар се потенцијално
важни во оценката дали меѓународниот пазар на
капитал испраќа правилни сигнали до пазарите.
Проучувања кои базираат на паритет
на каматните стапки. Условот за паритет на
каматните стапки што е база за дискусија за
определување на девизниот курс, исто така, се
користи во проучувањето дали пазарните девизни
курсеви ги инкорпорираат сите достапни
информации. Да се потсетиме дека паритетот на
каматните стапки важи кога каматната разлика меѓу
депозитите деноминирани во различни валути е
пазарната прогноза за процентот до кој девизниот
курс меѓу тиа две валути ќе се промени. Ако Rt е
каматна стапка за домашен валутен депозит во
време t, R*t е каматна стапка за странски валутни
депозити, Et е девизен курс (дефиниран како
домашна валутна цена на странска валута) и Et+1 е
девизен курс што учесниците на пазарот го
очекуваат кога ќе достасаат депозитите што носат
камати Rt и R*t, тогаш условот на каматната стапка
е:
Rt – R*t = (Et + 1 - Et)/Et
Равенката подразбира едноставен начин за
тестирање дали девизниот пазар функционира
добро користејќи ја информацијата за да ги
прогнозира девизните курсеви. Бидејќи каматната
разлика, Rt – R*t е пазарната прогноза, споредбата
на овој предвиден девизен курс се менува со
актуелната промена на девизниот курс што
последователно се случува и ги покажува
способностите на пазарот за прогнозирање.
Статистичките проучувања на врските
меѓу разликите во каматните стапки и подоцна
депрецираните стапки покажуваат дека каматната
разлика е многу лош предвидувач, во смисла што
таа не успеа да предвиди ниту едно од поголемите
варирања на девизните курсеви. Што е полошо,
каматната разлика не успеа во просек, точно да ја
предвиди насоката која би се променил промптниот
девизен курс. Ако каматната разлика е лош, но
непристрасен предвидувач, можеме да тврдиме
дека пазарот го утврдува девизниот курс според
паритетот на каматната стапка и работи најдобро
што може во многу променливиот свет каде
предвидувањето е само по себе тешко.
Состојбата на паритетот на каматната
стапка го исполнува и тестот за втората импликација
на хипотезата дека пазарот ги користи сите достапни
информации во одредувањето на девизните
курсеви. Да претпоставиме дека Et + 1 е идниот
девизен курс што луѓето се обидуваат да го погодат,
грешката во прогнозата што ја прават при
предвидување на идната депрецијација Ut + 1 може
да се прикаже како актуелната минус очекуваната
депрецијација:
Ut + 1 = (Et + 1 – Et)/Et –
(Et + 1 – Et)/Et
Ако пазарот ги користи сите достапни
информации, грешката во прогнозата, Ut + 1 би била
статистички неповрзана со податоците што се
познати на пазарот во време t, кога се формираа
очекувањата. Со други зборови, пазарот не би
можел да ги искористи познатите податоци за да ги
намали идните грешки во прогнозата. Според
паритетот на каматната стапка, оваа хипотеза може
да се тестира со впишување Ut + 1 како актуелна
валутна депрецијација намалена за меѓународната
каматна разлика:
Ut + 1 = (Et + 1 – Et)/Et –
(Rt – R*t)
Може да се користат статистички
методи да се испита дали Ut + 1 е во просек
предвидливо, преку користење на информации од
минатото. Бројни истражувачи откриле дека
грешките во прогнозите, кога се дефинираат како
погоре, може да се предвидат. На пример, минатите
грешки во прогнозите, што се широко познати, се
корисни за предвидување на идните грешки.
54. Ефикасноста на девизниот пазар (2).с.389-391.
Објаснувањето за истражувачките резултати
изнесени погоре е што девизниот пазар едноставно
ги игнорира лесно достапните информации за
одредување на девизните курсеви. Таквото
откритие ќе го отфрли сомнението за способноста
на меѓународниот пазар на капитал да соопштува
соодветни сигнали за цените. Пред да избрзаме со
овој заклучок, да се потсетиме дека кога луѓето
имаат аверзија кон ризик, условот за паритет на
каматните стапки може да не биде целосна слика за
тоа како се определени девизните курсеви. Ако
обврзниците деноминирани во различни валути се
и неперфектни супституции за инвеститорите,
разликата на меѓународната каматна стапка е
еднаква на очекуваната депрецијација на валутата
плус премијата на ризик pt:
Rt – R*t = (Et + 1 – Et)/Pt
Во овој случај, каматната разлика не се
поклопува со пазарната прогноза за идната
депрецијација. Така, во услови на неперфектна
заменливост на средствата, емпириските резултати
за кои тукушто дискутиравме не можат да се
искористат за извлекување на заклучоците за
ефикасноста на девизните пазари во процесирање
на информациите. Бидејќи очекувањата на
луѓето неможат да се набљудуваат, нема
едноставен начин да се одлучи меѓу претходната
равенка и условот за паритет на каматните стапки,
што е специјален случај кој се случува кога pt е
секогаш 0. Мешаните емпириски записи ги оставаат
следните две можности: или дека премиите на
ризик се важни при определување на девизниот
курс или дека девизниот пазар ја игнорира
можноста за профит од лесно достапните
информации. Втората алтернатива изгледа нереална
во светлото на моќните иницијативи на трговците со
девизи да создаваат профит. Првата алтернатива,
веројатно бара солидна статистичка потврда. Секако
таа не е поддржана од доказот даден кој сугерира
дека стерилизираната интервенција на девизниот
пазар не е ефикасно орудие за менаџментот со
девизниот курс.
Тестови за прекумерна непостојаност.
Едно од најзагрижувачките откритија е дека
статистичките модели за прогнозирање на
девизните курсеви базирани на стандардни
“фундаментални” варијабли како понуда на пари,
дефицит на владата и аутпут се извршуваат лошо –
дури и кога актуелните (повеќе од предвидените)
вредности на идните основи се користат за
формирање прогнози за девизните курсеви.
Всушност, познатата студија на Richard A. Messe и
Kenet Rogoff покажува дека моделот “за случаен од”
кој едноставно ги зема денешните девизни курсеви
како најдобар показател за утрешните, е подобар.
Некои гледаат на ова покритие како на доказ дека
девизните курсеви имаат свој живот, неповрзан со
макроекономските детерминанти што ние ги
истакнавме во нашите модели. Најновото
истражување потврди дека иако случајниот од ги
надмина пософистицираните модели за прогнози до
една година, моделите стануваат подобри за
периоди подолги од една година и имаат голема
објаснувачка моќ за долгорочните движења на
девизниот курс.
Друго поле на истражувањето на
девизниот пазар, испитува дали девизните курсеви
беа прекумерно непостојани, можеби поради тоа
што девизниот пазар “претерано реагира” на
настаните. Откритието за прекумерна непостојаност
ќе потврди дека девизниот пазар испраќа
збунувачки сигнали кон трговците и инвеститорите
кои ги базираат своите одлуки врз девизните
курсеви. Девизните курсеви би требало да бидат
непостојани, бидејќи за да испратат точни сигнали
за цената тие мора брзо да се движат како одговор
на економските новини. Генерално, девизните
курсеви се помалку непостојани од цените на
акциите. А се уште е можно, девизните курсеви да
се значително понепостојани од основните фактори
што ги предвидуваат – како што се понудата на
пари, националните аутпути и фискалните
варијабли. Напорите да се споредат девизните
курсеви со непостојаноста на нивните
детерминанти, веројатно произведува неодредени,
неубедливи резултати.
Подвлечена линија. Двосмислените
податоци за перформансите на девизниот пазар
наложуваат отворено гледање на работите. Таков
став, особено се препорачува бидејќи статистичките
методи што се користеа за испитувања на девизните
курсеви се многу несовршени. Оценката дека
пазарот работи добро ќе го поддржи и лесефер
ставот на владата како и продолжувањето на
сегашниот тренд кон зголемена меѓугранична
финансиска интеграција во индустриски развиениот
свет. Оценката за неуспехот на пазарот, од друга
страна, може да наметне потреба од зголемена
интервенција на девизниот пазар од централните
банки и да го поттикне отстапувањето од
трендовите кон либерализација на тековите на
капиталот. Влоговите се големи, и потребни се
повеќе истражувања и искуство пред да се постигнат
цврсти заклучоци.
55.Меѓународно движење на капиталот.с.392-394.
Иако извозот на капитал бил во раниот
капитализам,таа појава била типична дури и за зрелата
фаза на капитализмот, за империјализмот. Во потрага за
што подобар пласман , за што поголем профит, капиталот
не познава национални граници.
Според марксистичкото учење , со развојот
на капитализмот и со порастот на органскиот состав на
капиталот, доаѓа до тенденциско опаѓање на просечните
профитни стапки. Поради нерамномерноста во развојот
на поединечни земји, се јавуваат разлики во висината на
профитните стапки, па капиталот оди во оние земји каде
профитната стапка е повисока.
Општата теорија за меѓународното
движење на капиталот кажува дека капиталот се движи
од една во друга земја во зависност од граничната корист
на капиталот, од земја каде тој е обилен и со релативно
ниска стапка во земја каде има недостаток и каде
стапката е ралативно висока.
Иако во основа оваа теорија е исправна ,
сепак не е во состојба да ги објасни сите современи
текови на капиталот. Во децениите после Втората светска
војна доста интензивно е движењето на капитал и помеѓу
во земјите кои се на приближно исто ниво на развиеност,
во кои постои подеднаков капитал и во кои профитната
стапка е приближно еднаква. Овие текови на капитал
повеќе може да ги објасни микротеоријата на фирмата
(теорија на локација, хоризонтална и вертикална
интеграција, животен циклус на производи) отколку
општата теорија на меѓународно движење на капиталот.
Мултинационалните компании играат овде важна улога.
Позната HOS теорема тврди дека до
меѓународната специјализација и надворешно трговските
текови се доаѓа поради тоа што помеѓу поединечни земји
има разлики во снабденоста со фактори на производство.
Цените на факторите на производство во
поединечни земји се различни поради снабденост. Во
неразвиени земји работната сила е ефтина а капиталот
скап а во развиените земји е обратно. Благодарејќи на
специјализацијата и надворешната трговија доаѓа до
изедначување на цената на факторите на производство
во подинечни земји и се намалува значењето на
постоечките разлики во снабденоста со тие
фактори.Надворешната трговија се појавува како замена
за преселувањето на факторите на производство од една
во друга земја.
Теоретски гледано овие два процеси
слободна теорија и преселување на факторите на
производство го водат изедначувањето на цените како
резултат на произведувањето така и на факторите на
производство. Во реалноста не е така а еве и зашто:
1. Количините на факторите на производство
со кои располага едно национално стопанство и
комплеметарноста на тие фактори често не се такви за да
овозможуваат засновање на коплетен производствен
процес, особено не такви кои би овозможиле земјата на
адекватен начин да се вклопи во меѓународната поделба
на работата.
2. Слободната меѓународна трговија не
постои.
3. Добар дел производи , особено услуги не
можат да бидат предмет на меѓународна размена- тоа се
т.н.домашни добра.
4. Поради бројни како природни, така и
вештачки препреки не постои потполна мобилност на
факторите на производство. За меѓународното движење
на капиталот не постојат природни, и се воведуваат
разни видови вештачки бариери.
56.Мотиви за извоз на капитал.с.394-395.
Капиталот оди од една земја во друга за
таму да се обезбеди приход кој останува на располагање
на соспственикот на тој капитал. За оставарување на
поголем профит потребен е извоз на капитал.Тоа
всушност не значи дека секој конкретен пласман на
капитал во странство носи поголем профит отколку во
земјата. Често е потребно извозот на капитал да се
Page 13 of 24
разгледува неизолирано односно целиот негов ефект за
работата на целата фирма , па дури и за целото
национално стопанство и тоа на долг рок.
Иако меѓусебно се испреплетуваат условно
можат да се издвојат следниве мотиви за извоз на
капитал:
- Остварување поголем профит или некој
друг облик на приход на вложениот капитал (камата,
дивиденда), што се смета за основен мотив за извоз на
капитал, а останатите се во функција на овој мотив:
- Поевтина работна сила во странство е често
причина поради која капиталот излегува од земјата;
- Пониски цени на суровините и енергијата
во поединечни земји привлекуваат странски капитал;
- До извоз на капитал може да дојде поради
желба и потреба да се комплетира производствениот
процес така што производството ќе биде помалку зависно
од надворешните фактори, од неизвесноста на пазарот и
нарушувањата на извозните снабдувања.
- Често со извозот на капитал се отвараат
нови погони во странство за да прошири пазарот за
продажба на сопствени рпозводи.на овој начина е можно
производството подобро да се прилагоди на барањата и
потребите како и на вкусовите на локалните
потрошувачи.
- Потребата да се зголеми пласманот на
капитални добра (машина, опрема, бродови) доведува до
тоа да се одобруваат кредити на странските купувачи-
што претставува извоз на капитал.
- Да се избегне плаќањето царина и другите
извозни давачки, странските произведувачи често преку
извозот на капитал градат фабрики во царинските зони;
- Мотивот за извоз на капитал може да биде
и желба да се обезбеди политичко внимание на некоја
земја. Овој мотив е карактеристичен за пласман на
капитал од јавни извори, иако може да биде присутен и
кај извозот на приватен капитал.
57.Видови и облици на извоз на капиталот.с.395-398.
Поделбата на тековите на капитал на
одделни видови и облици може да се врши според
различни критериуми.
Според изворите од кои потекнуваат
средствата разликуваме извоз на јавен и извоз на
приватен капитал. Капиталот на поеднинци, приватни
претпријатија, акционерски друства, банки и слични
невладини организации се нарекува приватен капитал,
додека за јавен капитал се смета оној кој доаѓа од
државните институции,центалната банка и слични
извори. Во поствоениот период се зголеми значењето на
еден посебен вид на јавен капитал. Се работи за капитал
со кој располагаат меѓународните организации како што
се IBRD, IMF, IDA, IFC, регионалните банки за развој и
други.
Тековите на капиталот може да се поделат
на автономни и компензаторни. Ако до меѓународното
движење на капиталот доаѓа од економски интереси на
непосредните актери ( работните банки, посредници и сл)
без разлика на платниот биланс-се работи за автономна
трансакција на капиталот.
Доколку државните органи директно се
ангажираат на обезбедување на прилив на капиталот во
земјата за да се осигура покритие на дефицитот на
платниот биланс-се работи за компензаторско
(порамнувачко) движење на капиталот.
Меѓународните текови на капиталот според
роковите на движење се делат на краткорочен,
среднорочен и долгорочен капитал. Не постојат
усогласени критериуми за оваа поделба-во категорија на
краткоречен капитал се уврстуваат пласмани со рок од
година дена(што според прецизните дефиниции, би
спаѓало во меѓународно движење на парите- не на
капиталот), но понекогаш и оние со рок до три години, а
во долгорочен се вклучуваат пласмани со рок над 8 или
со рок од над 10 години.
По правило среднорочниот и долгорочниот
капитал служи за инвестициони намени, а краткорочниот
за финансирање на тековното работење. Можно е
меѓутоа да и краткорочните позајмици се користат за
инвестиционо вложување додека со продажба на
долгорочните хартии од вредност се обезбедат средства
за тековното работење.
Капиталот може да се извезува во паричен
облик (пренос на финансиски средства, одобрување на
кредити) и во вид на реален трансвер (извоз на машини,
опрема , репродукциски материјал,отстапувања на
правата на индустриска сосптвеност). Во некои случаи при
одобрување на финансиските кредити се поставува услов
да тие кредити се користат за исклучиво купување на
одредена роба од точно определен купувач, и тогаш се
работи за врзани заеми. Еден вид на врзани заеми
претставуваат и т.н.извозни кредити, кредити за пласман
на капитална опрема.
Меѓународните финансиски организации
можат да одобрат општоразвојни заеми, каде што се
одредува прецизно начинот на нивното користење и
проектни заеми кои се наменети за финансирање на
точно определени проекти.
Према тоа какво е влијанието на
сопственикот на капиталот на користење на пласираните
средства, се разликуваат два облика на извоз на
капиталот директни и портфолио инвестиции.
Во случај на директни инвестиции
сопственикот ја задржува полната контрола над
пласираните средства. Тој одлучува каде и како ке го
вложи капиталот, како ќе организира производство, ќе се
грижи за пласманот и сл.
Интересот за пласман во вид на директни
инвестиции не зависи толку многу од состојбата на
финансискиот пазар (висината на каматната стапка) како
што е случајот со портфолио пласманите. Обемот на
директни инвестиции во некоја земја не се утврдува
едноставно. Покрај основниот износ на капиталот што се
внесува во една земја во вид на директни вложувања
овде треба да се вклучат уште некои износи
а).делот од профитот што се реинвестира и
б).износот на средствата собрани од локалниот пазар.
А како посебен облик на директни
инвестиции можат да се сметаат и заедничките
вложувања.
Портфолио инвестициите преставуваат
вложувања на капитал со посредство на разни видови на
хартии од вредност . Типичен облик на портрфолио
инвестиции е емитирањето и палсманот на обврзници. За
да би се собрале средства за одредени потреби,
државните институции, банките и претпријатијата
емитуваат обврзници, кои ги пасираат на финансикиот
пазар.Сопствениците на капиталот со купување на
обврзниците се стекнуваат со право во одреден рок да ги
добијат назад вложените средства заедно со одредена
камата.Каматата порано била утврдувана на фиксен
износ, но во поново време поради големи осцилации на
каматните стапки, често се емитуваат обврзници со
варијабилни каматни стапки, се одредува износот на
маржата кој обично се додава на некоја базна каматна
стапка на пазарот на пари обично LIBOR или prima rate.
Сопствениците на капиталот не може да
влијаат на начинот на употреба на вложените средства.
Нив им припаѓа одреден приход од камата без оглед на
упешноста на работењето. Емитентот на оврзниците
одлучува за употреба на капиталот и го сноси целиот
ризик. Без оглед на остварените резулатати тој е должен
во предвидениот рок да ги врати позајмените пари
заедно со каматата што припаѓа.
Во меѓународното движење на капиталот
посебна категорија чинат меѓудржавните кредити,
кредитите на меѓународните организации, банкарски
позајмици и лиферантските кредити. Иако понекогаш и
овие позајмици можат да бидат покриени со некои
видови хартии од вредност нив сепак не можеме да ги
ставиме во група на портфолио инвестиции затоа што
доверителот не може своето побарување да го продаде
на финаскиот пазар пред рокот на доспевање како во
случај со портфолио пласманите.
58.Ефекти од увозот и извозот на капитал.с.398-399.
Меѓународното движење на капиталот
доведува до крупни промени како во стопанствата на
земјите кои увезуваат капитал така и во стопанствата на
земјите кои извезуваат капитал. Позитивните и
негативните ефекти меѓусебно се испреплетуваат .
Правилен суд за конечниот ефект од увозот (или извозот)
после да се донесе само после анализа на секој кокретен
пласман. Потребно е да се води сметка и за должината на
периодот во кој се манифестираат ефектите на
увозот(извозот) на капиталот: можно е на краток рок да
доаѓаат до израз позитивни ефекти, но долгорочните
последици да бидат многу неповолни. Анализата може да
ги земе во предвид ефектите на увозот и извозот на
капитал на конретните учесници на трансакциите (банки,
претпријатија) но можат да се разгледуваат и ефектите на
националното стопанство во целина. Ние овде ке
укажеме на позитивните и негативните ефекти од
гледиштата на интересите на земјите увознички и земјите
извознички на капиталот.
Треба да се нагласи и ова: ако се заклучи
дека еден конкретен аранжман на извоз на капитал има
позитивни ефекти на земјите извознички, не мора да
значи дека тој аранжман ке има негативни ефекти на
земјата увозничка на акпиталот. Двете земји можат да
имаат корист од трансферот на капитал.од конкретните
услови, преговарачката моќ и способностите на
партнерите зависи каква ќе биде распределбата на таа
корист.
59.Позитивни ефекти за земјата увозничка.с.399-401.
1.Увозот на капитал претставува во суштина увоз на
дополнителни акумулации од странство, со што се
создава можност инвестициите да бидат поголеми од
домашните акумулации. Благодарение на тоа доаѓа до
згоелмување на стапката на стопанскиот раст. Со
дополнителниот капитал ќе може потполно и поефикасно
да се користат и постоечките домашни ресурси. Во
зависност од тоа во кој облик капиталот пристигнува во
земјата (директни или портфолио пласмани, финансиски
или стокови кредити) овие средства повеќе или помалку
ќе можат да се насочуваат во секторите што се сметаат за
приоритетни за националното стопанство.
2.Зголемените инвестициони вложувања
овозможуваат и пораст на вработеноста. Во случај на
директни инвестиции странскиот сопственик на капиталот
се грижи за обука на потребните кадри, со што се
подобрува квалификационата структура на работната
сила. Стекнатите искуства посредно и непосредно се
пренесуваат на другите делови на стопанството.
3. Големо е влијанието на увозот на
капиталот на увозот врз трговскиот биланс.
Меѓународното движење на капиталот може да се појави
како замена во меѓународното движење на стоката:
наместо трансфер на резултатите на производството
доаѓа до трансфер на факторите на производство. Со
ангажирање на странскиот капитал се градат капацитети
за снабдување на домашниот пазар со стока која порано
била увезувана; доаѓа значи до супституција на увозот. Во
извесни случаи можно е да се смета и на извоз на дел од
производството. Оваа супституција на увоз и зголемен
извоз влијае на подобрување на трговскиот биланс на
земјата. При оценување на придонесот на странскиот
капитал во урамнотежувањето на трговскиот биланс
треба меѓутоа да се има во предвид и потребата за увоз
на поединечни видови на репродукционене материјал за
новите производни капацитети.
Доколку е странскиот капитал вложен во
производство на суровини обично има поголеми изгледи
да се зголеми извозот. Ефектите на ваквото зголемување
на извозот треба да се ценат според тоа дали тој би бил
можен, во кој обем и по какви цени кога не би имало
ангажирање на странски капитал. Многу е важно да се
земе предвид и степенот на исцрпување на ресурсите,
особено на оние што не се обновуваат или споро се
обновуваат. Кога се работи за директни инвестиции
пораст на извозот се обезбедува и со користење на веќе
познатите марки на странски вложувач , негови маркетинг
искуства, развиени трговски сервисни мрежи и сл.
Бидејќи најчесто станува збор за повисоките фази на
преработка, доаѓа до подобрување на стоковата
структура на извозот.
Зголемувањето на доходот може од друга страна да се
постигне со зголемување на извозот што зависи од
граничните наклонетости на увозот.
1.Увозот на капитал се овозможува со
финансирање на дефицитот на платниот биланс, со што
стопанството добива повеќе време за потребните
прилагодувања со цел обезбедување на стопанската
рамнотежа.
Може да се каже дека увозот на капитал во одредена
мерка ја штити земјата од влошувања на односите на
размена.
2.Со увозот на капитал се обезбедува
подобра снабденост на домашниот пазар како во поглед
на количина така и во поглед на асортиман. Доаѓа исто
така и до јакнење на конкуренцијата.
3.Со зголемување на производството во
земјата со ангажирање на странски капитал растат и
приходите на буџетот преку пораст на даноците што го
олеснува финансирањето на општите и заедничките
потрошувачки друштва.
4.Преку директни инвестиции се
обезбедува пренос на новата технологија и нејзино
прилагодување на конкретните услови во дадената земја.
5.Одредено значење имаат ефектите на
согледување.Успешното работење на претпријатијата
кеде е ангажиран странски капитал ги поттикнува и
другите да го унапредуваат производството, да ја
подобрат организацијата , да го развиваат маркетингот и
сл.
60.Негативни ефекти за земјата увозничка.с.401-402.
1. Под влијание на странски капитал,
особено кога во прашање се директните инвестиции,
стопанството се развива според потребите и интересите
на странците, а не се води сметка за националните цели
на економскиот развој. Поради тоа може да се дојде до
конституција на деформирана стопанска структура:
диспропорција во развојот на поединечни гранки, дуално
стопанство, енклави, претерана и еднострана зависност
од странство и сл.
2.Странскиот капитал ги исцрпува
домашните природни ресурси: прекумерно
искористување на необновливи (руда, нафта) и споро
обновливи ресурси (шуми) може да го загрози идниот
развој на националното стопанство.
3.Трансферот на профит и плаќањето на
камата се одливаат во странство како дел од домашната
акумулација, дел од националниот доход.
4.Под влијание на странскиот капитал дел
од домашните акумулации оди во неесенцијалните
сектори на производство ( на пример фабриката за КОКА-
КОЛА).
5.Странскиот капитал ја искористува
инфракструктура во чие создавање тој не учествува.
6.Се зголемува технолошката зависност од
странство. Често производството во земјата е невозможно
без увоз на технолошки суптилни делови и компоненти.
Page 14 of 24
 7.Под влијание на странците се формира
модел на потрошувачка кој не одговара на нивото на
развиеност на дадената земја и вистинските потреби на
населението.
8.Фактот е дека еден број работници,
ангажирани во претрпијатијата кој се под контрола на
странци, доведува и до подвојување на работничките
класи, до разбивање на нивното единство.
9.Една од најозбилните последици на
увозот на капитал е загрозување на националниот
суверенитет како економскиот така и политичкиот.
Странците доаѓаат до информации за состојбата и
проблемите во даденото стопанство па во одредени
ситуации можат тие сознанија да се злоупотребат. Во
некои ситуации добивањето на кредити се условува со
прифаќање на оредени економски политики ( на
пр,кредити а ММФ а често се бараат и политички
отстапувања.
61.Ефекти на земјата извозник.с.402-404
1. Најважниот позитивен ефект од извозот
на капитал на земјата извозник се состои во тоа што се
доаѓа до прилив профит, камата и други приходи од
пласираниот капитал.Тоа е како што видовме основен
мотив за извоз на капиталот. Целиот износ на остварен
приход не се веува во матичната земја (еден дел се
реинвестира се троши во странство или се задржува во
странски банки)но тој останува на располагање на
домашните соспственици на капитат. Делот кој се
реинвестира во странство ќе допринесе за пораст
приходи во иднина. Податоците за големината на
приходот кој го остваруваат одделни земји од
инвестициите во странство не се вистинска слика.....Треба
да се има предвид дека дел од профитот се трансферира
во матичната земја на прикриен начин (трансфер на цени
и сл) со што може да се изградат прописи за трансферот
на профитот иизбегнување на плаќање на данок.
2. Активноста на домашниот капитал во
странство допринесува за подобро функционирање на
националното стопанство. Од фабриките во странство се
обезбедуваат дефицитарни суровини и готови производи
се осигурува уредноста во снабдувањето и набавка по
поволни цени.
3.Се шири пазрот за пласман на
сопствените производи што овозможува користење на
економија од обем и зголемување на конкуренцијата на
домашните произведувачи на странскиот пазар.
4. Во време на зголемена невработеност
работничките синдикати дигаат глас против извозот на
капиталот против извозот на работните места како што го
нарекуваат тие. Синдикатите се смируваат со тврдење
дека без инвестиции во странство кои делуваат
стимулативно и на домашнотор производство и на
извозот би имало уште повеќе невработени.
5.Со извозот на капиталот се обезбедува и
политичко влијание врз земјата увозник. За ова влијание
не се заинтересирани само владите на земјите звознички,
туку и поголемите компании.
6.До манифестирање на негативните ефекти
на извозот на капитал на националното стопанство може
да дојде и поради тоа што во некои случаи целите на
сопствениците на капиталот се во конфликт со целите на
националното стопанство во целина. Сопственикот на
капиталот е заинтересиран за поголем профит и ќе оди во
странство и тогаш кога капиталот е потребен во земјата за
зголемување на вработеноста. Со отварање на погони во
странство се смалува можноста за директен извоз на
стоката, во странство се добива конуренти на домашните
производители.
7. Од гледиште на интереси земјите
извознички на капитал може да се смета за негативен
ефект и тоа што од земјата се изнесува нова технологија,
што се нарушува технолокиот монопол.
62.Увозот на капиталот и националниот суверенитет.
с.404-408.
Економскиот суверенитет е неограничено
право на секоја земја да одлучува за уредувањето на
стопанскиот живот во националните граници и за начинот
за воспоставување на економските врски со странство.
Тука спаѓаат:
- слободно конципирање на стопанскиот
систем,
- слободно користење на националните
ресурси,
- утврдување на надворешно-трговскиот и
девизен систем,
- регулирање на работните активности на
домашните резиденти во странство и на странските
резиденти во земјата
Со цел на развој на меѓународната економска соработка
една земја може да ограничи некои свои права , но тоа не
е губење на националниот суверенитет.
На пример со членување во ГАТТ се губат
некои национални права , но исто така се добиваат и
одредени повластици.
Посилните и понезависните земји можат да
обезбедат почитување на своите национални интереси со
контрола на дејностите на странскиот капитал, а ако
треба, и со национализација на имотот на странците. И
самата можност да дојде до национализација ги
присилува сопствениците на капиталот да го респектираат
интересот на земјата со која работат.
Националниот суверенитет на земјата
увозничка на капитал може да биде загрозен од постапки
на самите сопственици на капиталот и нивните влади, но
и со делување на некои меѓународни институции.
Не секогаш значи дека секоја мерка на
капиталистичката држава ќе одговара на интересите на
капиталистите. Тие мерки можат понекогаш да бидат во
спротивност со интересите на капиталистите но државата
мора да води сметка за зачувување на целината на
капиталистичките односи и обезбедување на
долгорочните интереси на капиталот.
Често пати и помошта која ја даваат
големите развиени земји може да се користи како
средство за обезбедување на економско и политичко
влијание во земјите во развој.
63.Државна интервенција на секторот на увоз и извоз на
капиталот.с.408-410.
Кога станува збор за деловни трансакции
меѓу домашни резиденти, тогаш националната власт
помалку е заинтересирана за положбата на поединачните
партнери отколку кога се работи за меѓународни деловни
операции.
Во првиот случај станува збор само за
распределбата на користа во рамките на националните
граници, додека во другиот случај се работ за
распределба на користа помеѓу земјата и странство.
Со цел да се избегне , односно намали
државната интервенција створени се ГАТТ (во областа на
трговијата) а ММФ и СБ во областа на меѓународните
плаќања.
Со мерките за контрола на меѓународното
движење на капиталот националната власт настојува да
обезбеди посакуван обем на увоз и извоз на капиталот,
нивна што поповолна структура во поглед на изворот,
роковите, облиците и условите на пласманите и
соодветна регионална насоченост-како тие текови на
капиталот поефикасно би допринеле за остварување на
националните цели: економски, политички, социјални,
стратешки и др.
При обликување на режимот на увоз и
извоз на капиталот треба да се земе предвид следното:
- ефектите на националниот, економскиот и 65.Државна регулатива во областа на извозот на
политичкиот суверенитет
- придонесот за остварување на националните цели на
општествениот и економскиот развој
- снадбеност на производните фактори, нивната
количина, квалитет и комплементарност
- да се достигне нивото на развиеност на националното
стопанство , темпо на развој и фаза на развој во кои
стопанството моментално се наоѓа
- разидување и ускладеност на структурата на
националното стопанство
- состојба со платниот биланс-моменталната ситуација и
долгорочни тенденции
- можност за ефикасно ангажирање на домашен капитал
во земјата во споредба со неговиот пласман во
странство
- можност за мобилизирање на капиталот од домашни
извори, наместо извоз на капитал од странство и
економските ефекти на овие супституции
- очекувани промени во развојот и структурата на
домашното и светското стопанство, ефекти од овие
промени и влијание врз меѓународниот пазар на
капитал
- можни реакции и ретрозивни мерки на другите земји
- обврски на земјите кои произлегуваат од потпишаните
меѓународни и меѓудржавни договори и сл.
64.Државна регулатива во областа на увозот на
капитал.с.410-413.
Со контролата на увоз на капитал државата
настојува да ја зачува политичката независност на
земјата, да ја намали економската зависност од
странство, да го намали националното учество во
одлучувањето за употреба на странски капитал,
да ги максимизира позитивните и да ги намали
негативните ефекти на националното стопанство.
Во почетна фаза на стопанскиот развој на
земјата постои поголема подготвеност да се
прифати странскиот капитал за да се искористат
расположивите ресурси и да започне развојниот
процес.
На средно ниво на развиеност на
странскиот капитал во поголема мерка се гледа
како конкурент на домашниот капитал, па се
јавува појака желба и можност да се намалува
зависноста од странскиот капитал.
Кога ќе се достигне повисоко ниво на
развиеност на националното стопанство, се
отвора поголема можност да се дозволи
поголема слобода во меѓународното движење на
капитал бидејќи ојакнало домашното стопанство
и не е веќе толку осетливо на слободниот увоз и
извоз на капитал да може да го загрози.
Ценејќи ги сопствените услови и можности,
состојбата на меѓународниот пазар на капиталот
и очекуваните ефекти, земјата може да одлучи да
дозволи само некои облици на увоз на капиталот.
Обично први на удар се СДИ, како најмногу
експлоатиран облик на пласман на капиталот. Во
колку една земја има квалификувани, способни
кадри кои се во состојба валидно да оценат каде
и како треба средствата да се вложуваат, таа ќе се
ориентира на увоз на капитал во вид на
финансиски кредити и купување на лиценци.
Ако пак е сиромашна како со капитал така и
со технолошки и организациони знаења и ако
сака во делувањето да се потпре на искуствата на
странците, тогаш ќе ги поттикне заедничките
вложувања на домашните и странските
претпријатија.
Важно место имаат прописите со кои се
уредува:
- можноста од репатријација на капиталот
(повлекување на веќе вложените средства и
нивно изнесување од земјата)
- обврски за реинвестирање (утврдување на
делот од профитот што мора да биде вложен
во дадената земја)
- условите на трансфер на профитот
(изнесување на профитот од земјата)
- висина на данокот
При заедничките вложувања поедини земји
го утврдуваат минималното учество на
домашниот партнер, вработување на домашната
работна сила во одреден процент од вкупниот
број на работниците или обврзувачко учество на
домашните лица во работоводните одбори.
При користење на националните природни
богатства мора да се прави баланс помеѓу
тежнеењето на странецот за што поголема
екплоатација на истите со контра-мерки од
страна на државата со утврдување на годишни
контигенти , пошумување , порибување или сл.
Кога државата ќе оцени дека е потребно
може и со одредени стимулативни мерки , како и
со давање на законски гаранции да го потикнува
увозот на капитал
капитал.с.413-415 (Без набројувањето на с.414-
415).
И во земјите кои извезуваат капитал се
јавува потреба државата да обемот, структурата и
правците на пласман на домашните средства во
странство. Во некои случаи државата ќе го
поттикнува а во други ќе го сопира извозот.
Извозот на капитал може да се стимулира на
различни начини како што се: смалување на
данокот на доход за работа во странство,
осигурување на пласманите од комерцијални и
политички ризици, одобрување на кредити од
државните фондови на инвеститорите во
странство, помош за изградба на
инфраструктурата во земјите каде што се пласира
домашен капитал, помош за развивање на
активности значајни за извоз на капиталот
(научно истражувачка работа , прибирање,
обработка, и објавување на податоците за
стопанските движења во поедини земји и сл),
политичка подршка.
Некои земји извознички на капитал имаат
заклучено билатерални спогодби со голем број
на земји на кои им се обезбедени правни
безбедности на своите вложувачи во странство.
Стимулативните мерки поретко се применуваатза
целиот извоз на капиталот. Туку се
диференцираат спрема поедини земји или групи
на земји во зависност од нивото на развиеност,
политичките односи, режимот на увоз на
капиталот и сл. Диференцирањето може да биде
и според видот на пласманите (портфолио или
директни инвестиции, заеднички вложувања). Во
САД од крајот на втората светска војна, па до
половината на 60 тите години контролата на
увозот и извозот на капитал била доста блага.
Значајни ограничувања важеле само за
текови на капиталот во правец на комунистичките
земји. За да се ограничи извозот во САД во 1964
година вовеле такса за поравнување на
каматните стапки од 15% која ја плаќале
американските купувачи на странски хартии од
вредност . Подоцна почнале да се применуваат
ограничувања на извозот на приватниот капитал
во вид на директни инвестиции и ограничувања
во работењето на американските банки со
странство.
Во првите децении после војната земјите од
Западна Европа и Јапонија строго го
контролирале извозот на капитал бидејќи истиот
бил потребен за обнова и развој на сопственото
стопанство. Единствено Велика Британија и
Франција имале полиберален извоз на капитал
првенствено во Комонвелтот односно во земјите
Page 15 of 24
 на зоната на франкот. Подоцна ситуација се
менувала, ограничувањата за извоз на капиталот
станувале се помали, но сепак разни видови на
контроли ограничувања и забрани и понатаму
биле практикувани.
66.Меѓународен пазар на девизи.с.421.
И порано и сега во современиот свет
постојат повеќе национални економии со своите
национални валути. Ни една од нив без оглед на
нивниот економски развиток не сака и не може
да се затвори и да се исклучи од современите
текови на пари, стоки, капитал, хартии од
вредност, работа сила, техника, технологија и тн.
Секоја од сегашните национални економии
настојува да прошири бројот на земјите со кои
има економски и финансиски односи. Со оглед на
тоа што како што споменавме секоја национална
економија има своја национална валута која
претставува суверено средство за пресметување
и плаќање во рамките на националната
економија. Како резултат на тоа секоја
национална економија во финансиските и
економските односи со други национални
економии мора да ги плати своите обврски во
национална валута или со некоја
општоприфатена пресметковна валута.
Одделните економски субјекти од таа
национална економија ќе можат да ги платат
обврските кон економските субјекти од друга
национална економија на тој начин што ќе купат
валути или девизи на девизниот пазар на
националната економија и истите ќе ги платат со
националната валута. Според тоа се дотогаш
додека постојат национални економии со свои
национални валути, поточно се дотогаш додека
во светот не егзистира универзална,
општоприфатена валута ќе постои потреба од
функционирање на девизен пазар и политичките промени во земјата, а и на промените што се
осовршување на работење на девизниот пазар во
секоја национална економија. Истот се однесува
и за девизните берзи.
67.Поим и суштина (на меѓународниот пазар на
девизи)-(1).с.421-423 (До „Теоретската и понудата и побарувачката на девизи, туку и од мерките
апликативната...“).
При дефинирањето на девизниот пазар
најчесто се тргнува од тоа дека се работи за еден
сегмент на пазарот во поширока смисла на
зборот, за еден специфичен вид пазар, односно
дека се работи за перманентно срекавање на
понудата и побарувачката на девизи.
За да дојде пак до среќавање на домашните
и странските девизни резиденти, односно до
понудата и побарувачката на девизи, потребно е
да постојат отворени економии меѓу кои би се
вршеле надворешно-трговски односи.
Поимот девизен пазар во техничка смисла,
може да упатува и на конкретно место на кое
организирано се сретнуваат понудата и
побарувачката на девизи.
Девизниот пазар може да се дефинира и на тој
начин што се сфаќакако сегмент на финансискиот
пазар кој го опфаќа купувањето и продавањето
на девизи за домашна валута или други валути
меѓу банките и другите лица на една земја и меѓу
банките на разни земји.
Под девизен пазар се подразбира секое
сретнување на понудата и побарувачката на
девизи.
Кога купопродажбата се врши на
определено место, во определено време и
според утврдени правила на однесување станува
збор за организиран девизен пазар или девизна
берза.
Пазарите на девизи се составен дел на
поширок систем на меѓународна размена на пари
и капитал којшто се остварува во вид на купување
и продавање на девизи, паричниви и ковани
пари, злато, хартии од вредност, користење на
депозити во странски средства за плаќање, исто
така, и користење заеми, кредити и депозити во
евро валути.
68.Поим и суштина (на меѓународниот пазар на
девизи)-(2).с.424-427 (Од „Економските
теоретичари и практичари.“ до „Гледано
ретроспективно...“).
▪ Интернационализацијата и глобализацијата на девизните
пазари и на меѓународниот пазар на капитал, предизвика
зголемување на ризиците.
Порастот на шпекулативните движења на капитал и на
нивното влијание врз формирањето на девизните
курсеви на важечките светски валути
Мотиви за учество на девизен пазар
1) На страна на понудата:
⮚ Потребата да се излезе од странските средства за
плаќање и да се дојде до домашни средства за плаќање.
2) На страна на побарувачката:
⮚ Преку странски средства за плаќање да се дојде до
странски стоки.
3) Чисто шпекулативни причини за купопродажба на валути
со цел да се оствари економска корист.
⮚ Девизите се претворија во “специфична“ стока за
тргување.
Економски функции на девизниот пазар
▪ Кога девизниот пазар е организиран како слободен
пазар, а не како дистрибутивен центар, остварува неколку
значајни економски функции:
▪ Девизниот пазар е битен елемент на вкупното пазарно
функционирање на една национална економија.Како
такво тоа заедно со пазарот на пари и пазарот на капитал
влијае врз вкупноста на финансиските движења во
националната економија,
▪ Девизниот пазар, според својата природа, обезбедува
најдобра алокација на девизите. Урамнотежената понуда
и побарувачка на девизниот пазар, како идеална состојба,
им овозможува на стопанските субјекти
претприемништво, креативност, иновативност во
реализацијата на економските односи со странство.
▪ девизниот пазар е место кое на најдобар начин го
детерминира нивото на девизниот курс и обезбедува
негова реалност.
▪ девизниот пазар обезбедува ефикасни трансакциони
врски на домашното со странското стопанство,
▪ Со посредство на девизниот пазар се воспоставува врска
меѓу одделните национални финансиски пазари
Обемот на понудата и побарувачката на девизниот пазар
во голема мера е детерминиран од монетарната,
надворешно - трговската и девизната политика на
земјата.
▪ Влијание на царините, квотите, контингентите и
забраните на увоз врз побарувачката на девизи.
▪ Извозни премии, царински и даночни
рефакции при извозот со кои се зголемува понудата на
девизи.
▪ Девизниот пазар брзо реагира на
очекуваат во иднина.
▪ Поради специфичноста на стоките со кои се
тргува, девизниот пазар не претставува перфектен пазар.
Перфектност / неперфектност на девизниот пазар
▪ Висината на курсот не зависи само од
на монетарните власти.
▪ Перфектноста на девизниот пазар зависи од
интервенциите на централната банка.
⮚ Можност од девалвација или ревалвација.
⮚ Разни видови на интервенции на
централната банка.
Промени на каматните стапки
▪ Перфектноста на девизниот пазар зависи и
од примената на определените девизни трансакции.
▪ Земјите ја користат слободата да
применуваат определени девизни трансакции.
ММФ предвидува конвертибилност за тековните, а не и
за капиталните трансакции
Перфектноста на девизниот пазар и
интервенциите на централната банка
▪ Врз перфектноста на девизниот пазар силно
е влијанието на интервенциите на домашните монетарни
власти.
⮚ Како одговор на мерките и активностите на
монетарните власти во другите земји во формирањето на
интервалутарната вредност на домашната валута
(девалвација, ревалвација или реализација на девизни
трансакции).
▪ Ако домашната централна банка не
интервенира, курсот на домашната валута ќе осцилира во
спротивна насока од осцилациите на курсевите на
валутите на другите земји.
▪ Интервенциите на девизниот пазар може
да бидат:
⮚ Директни од страна на централната банка
или
⮚ Индиректни по пат на користење на
посебен стабилизационен фонд.
Успешност на девизниот пазар
▪ Ако курсот на односната странска валута
расте, монетарната власт продава таква странска валута.
(се зголемува понудата).
▪ Ако курсот на валутата се намалува,
монетарната власт купува таква валута (се зголемува
побарувачката).
▪ Неопходност од урамнотеженост на
понудата и побарувачката на девизи на девизниот пазар.
▪ Со продавање на странски валути и
купување на домашната валута, односно со купување на
странски валути и продавање на домашната валута на
девизниот пазар се одржува рамнотежниот курс.
▪ Стабилноста на понудата и на
побарувачката во голем степен ја определува
стабилноста на девизниот пазар.
▪ Соодносот помеѓу понудата и на
побарувачката на девизи на девизниот пазар е индикатор
за состојбата на билансот на плаќањата на земјата.
▪ При постоење на дефицит се јавува
поголема побарувачка и обратно.
69.Поим и суштина (на меѓународниот пазар на девизи)-
(3).с.427-429 (Од „Девизниот пазар претставува...“ до
крајот на с.429)
▪ Во потесна смисла, под девизен пазар се
подразбира купување и продавање на девизи за
домашна валута или домашна валута за други видови
валути.
▪ Во поширока смисла, под девизен пазар се
подразбира купување и продавање на девизи,
одржување на т.н. девизни позиции, девизна арбитража,
девизните шпекулации, итн.
▪ Трансакциите се вршат помеѓу деловните
банки и физичките и правните (небанкарски) лица, од
една страна, и деловните банки од исто така, или
различни земји.
▪ На девизниот пазар се врши девизна
трговија и арбитража.
▪ Девизната трговија помеѓу деловните
банки мошне често, во овој или оној облик, претставува
девизна арбитража.
▪ Девизната трговија помеѓу деловните банки
и небанкарски трансактори (физички и правни лица) не
претставува арбитража.
▪ На девизниот пазар прецизно се
дефинирани условите во кои се остварува прометот на
девизи.
▪ Девизните пазари имаат национални
карактеристики и специфичности.
▪ Посебно организиран пазар на девизи
(девизна берза) или
Трговијата на девизи се врши во рамки на системот
комерцијални банки и тоа помеѓу банките и помеѓу
банките и нивните коминтенти
▪ Слободните национални девизни пазари
исполнуваат неколку услови, од кои најважни се:
1) Постоењето на конвертибилност.
2) Слободен пазар на девизи
70.Поим и суштина (на меѓународниот пазар на девизи)-
(4).с.430-433 („Од кога се зборува...“)..
▪ Пазарите на пари и капитал во рамки на
едно национално стопанство имаат посебна врска со
девизниот пазар.
▪ Девизниот пазар се јавува како спој помеѓу
пазарот на пари и на капитал на една земја со сличните
пазари на другите земји.
▪ Секоја трансакција истовремено или
временски одвоено содржи две операции:
▪ Промптно купување и
▪ Терминско купување
▪ Во сите современи национални економии
се организираат некакви облици на официјално
сретнување на понудата и на побарувачката на девизи.
▪ На девизните пазари се формира цената на
девизите (девизните курсеви) по кои се врши размената.
На девизните пазари се врши и позајмување на кредити
и други форми на финансиски активи
▪ Постои голема поврзаност и
испреплетеност на домашните со меѓународните девизни
пазари.
▪ Односите што се формираат помеѓу
големите девизни пазари се одразуваат на останатите
пазари во светот.
▪ Голема и постојана поврзаност и присуство
на големите банки на меѓународните девизни пазари.
▪ Светскиот девизен пазар претставува
единствен систем.
71.Видови девизни пазари.с.442-445.
Во зависност од начинот на кој е инстутиционализиран
девизниот пазар тој може да работи како организиран-
наречен девизна берза или како неорганизиран пазар на
девизи.
На девизните берзи, по правило, се вршат само сопствени
девизни работи меѓу банките. Покрај девизите
1. Организиран девизен пазар (берза) на кои
тргуваат само банките.
2. Неорганизиран девизен пазар (врски
помеѓу одделните учесници).
3. Промптен девизен пазар (Spot foreign
exchange markets).
4. Термински девизни пазари (Forward foreign
markets).
1. Пазар на валути.
a. Пазар на готови девизи за потребите на
физичките лица.
b. Курсот, по правило, е повисок поради
трошоците за набавка на валутите.
2. Клириншки пазар на девизи.
a. Заради израмнување (откуп) на
клириншките салда.
3. Пазар на хартии од вредност во странски
валути (меници, банкарски сертификати и други).
4. Пазар на депозити (евродоларски пазар,
пазар на евра, долари, фунти и други валути).
a. Се разликува од девизниот пазар, не постои
купопродажба на девизи туку се одобруваат и прифаќаат
заеми во евра, долари, фунти и други валути.
Page 16 of 24
 b. Постојат посебни каматни норми, различни
од оние на националните пазари.
c. Девизните курсеви се идентични на оние на
националните пазари.
d. Не постојат ограничувања слично на
интервенциите на централните банки во националните
девизни пазари.
e. Нема посебни институции за контрола и
прописи на работење.
f. Придонесува за интензивирање на
меѓународните стопански и финансиски односи.
72.Работни операции на девизниот пазар
(1).с.445-447( До „Работите, односно
операциите...“).
▪ Денес девизните пазари имаат
карактеристики на светски пазари.
1) Да постојат два партнери (купувач и
продавач) и
2) да постојат објективни услови за нивно
среќавање.
▪ Девизниот пазар се отвора на почетокот на
работниот ден со пресметување на курсевите на разните
валути во однос на домашната валута.
▪ Почетната позиција за пресметување ја
сочинуваат девизните курсеви заклучени во претходниот
ден.
▪ Најголем дел од трансакциите се помеѓу
банките и другите финансиски институции областени за
тргување со девизи.
▪ Девизните трансакции ги вршат дилери кои
се вработени во банките и другите финансиски
институции.
▪ Односите помеѓу дилерите се остваруваат
со примена на посебни техники и обичаи (узанси).
▪ Се тргува со претходно утврдени износи
(определен минимум).
▪ Непосредни учесници ги извршуваат
трансакциите на девизните пазари.
1) Централна банка, комерцијални банки и
други финансиски институции кои имаат дозвола за
тргување со девизи.
2) Во економиите каде што поради недостиг
на девизи се организираат аукции, се дозволува учество
и на нефинансиски институции (извозни претпријатија,
хотели, туристички претпријатија, транспортни
претпријатија и слично).
▪ Посредни учесници.
1) Сопственици на девизи.
2) Потребите за девизи ги задоволуваат преку
учесниците кои се посредници.
73.Работни операции на девизниот пазар (2).с.447-
451( По „Работите, односно операциите...“).
1) Тековни и капитални операции.
2) Промптни и термински.
3) Меѓубанкарски девизни депозити.
4) Меѓубанкарска продажба на девизи.
5) Шпекулативни девизни работи.
1) Тековни и капитални операции.
a. Тековните операции се однесуваат на:
- Економските односи на земјата со странство (увоз и
извоз на стоки).
- Замена на една конвертибилна валута со друга.
b. Капиталните трансакции во најголем дел се однесуваат
на движењата на краткорочниот капитал во зависност од
движењата во билансот на плаќањата.
● Имаат компензаторски карактер и
● Помал дел од операциите на девизниот пазар.
2) Промптни и термински операции.
a. Дневен (промптен) пазар (Spot foreign
exchange transaction) кога договорената работа се
извршува за два дена и купувачот веднаш располага со
купените девизи.
b. Термински пазар (Forward foreign exchange
transaction).
● Трансакцијата се извршува во договорен
рок (1 месец до 1 година).
● Курсот се договара имајќи ја предвид
сегашната состојба и идните промени.
● Купувачот во договорениот рок ги добива
девизите и ја плаќа претходно договорената цена, без
оглед на настанатите промени.
● Купувачот е заштитен од порастот, а
купувачот од паѓањето на девизниот курс.
● Обезбедувањето од ризикот на промена на
девизниот курс овозможува точни калкулации за
рентабилноста.
Шпекулативни работи на терминските пазари на
промените на курсот.
Терминска премија е разликата помеѓу повисокиот
термински курс и понискиот промптен курс.
Термински дисконт е разлика помеѓу понискиот
термински курс и повисокиот промптен курс .
Терминската премија и дисконт најчесто се изразуваат во
вид на годишни процентни стапки = своп стапки.
⮚ Swap rate (своп стапка) – со истовремено
промптно купување и терминска продажба на определен
износ на девизи или обратно со промптна продажба и
терминско купување, се отстрануваат ризиците од идна
промена на девизниот курс.
⮚ Суштината на своп работењето на
девизните пазари е купување и продавање на странски
валути на спот пазар при истовремено продавање,
односно купување на термин.
⮚ Се обезбедува приспособување на
странските позиции на банките.
74.Меѓубанкарски девизни депозити.с.451-452.
Меѓубанкарски девизни депозити.
⮚ Купо-продажба на евродоларски и на друг пазар.
евровалутни депозити.
⮚ Се појавија како резултат на големи износи
на доларски депозити во европските банки и
монетарните и даночни олеснувања за нивно
привлекување.
⮚ На девизните депозити се утврдува ЛИБОР,
ЕУРОБОР или друга стапка.
⮚ Висината на каматата за секоја одделна
валута е онаа која важи на домашниот пазар од кој
потекнува валутата.
⮚ Котациите на каматите се прават на ист
начин како и котациите на девизните курсеви (за
купување и за продавање).
⮚ Рокови на тргување.
⮚ На дневен рок на довтасување – до 30
дена.
⮚ Со рок на довтасување од еден месец до
една година.
75.Меѓубанарско купување и продавање на
девизи.с.452-455.
Меѓубанкарско купување и продавање девизи.
⮚ Купување заради подмирување на обврските на
субјектите кон странство.
⮚ Продажба на девизи заради одржување на
внатрешната и надворешната оптимална ликвидност
на националната економија.
⮚ Купување на девизи за нивната натамошна продажба
и продажба на девизи поради ново купување.
⮚ Првите две операции се мотивирани од интересите на
една национална економија, тоа се чисти или правни
купопродажби на девизи.
Третата група се шпекулативни операции
⮚ Според критериумот, начинот и обликот ма девизните
купопродажби:
� Купопродажба на девизна берза
� Купопродажба на меѓународниот пазар
⮚ Според видот на учесниците:
� Купопродажба на конвертибилни валути
� Купопродажба на неконверибилни валути
⮚ Според условите и начинот на регулирање на
обврските на партнерите (промптна и терминска
купопродажба)
⮚ Технологија на купопродажбата на девизи:
● Утврдување на девизните позиции.
● Подготовка на минималниот и максималниот износ за
купување и продавање.
● Котација на курсевите, т.е. утврдување на
купопродажната цена.
Фаза на која се донесува одлука по кој курсќе се купи или
продаде.
● Фаза на реализација на купопродажниот
договор, односно извршување на сите предвидени
обврски и побарувања.
76.Шпекулативни работи.с.455-456.
Шпекулативни работи.
a. Строга контрола и санкции на вакво
однесување (Black exchange market)
b. Толерирање купопродажбата за
шпекулативни цели и се дозволување отстапувања од
правилата и прописите (Grey exchange market)
c. При утврдена политика и систем на
формирање и одржување на фиксниот курс помал е
ризикот
Политики на „осиромашување“ на соседот
77.Улогата на банките на девизниот пазар.с.456-
458.
1) Комерцијалните банки имаат централно место и
извршуваат најголем обем на трансакции на
девизните пазари.
⮚ Правните и физичките лица купуваат и продаваат
девизи на комерцијалните банки.
⮚ Комерцијалните банки, во име на клиентите, ги
извршуваат нивните налози на девизниот пазар.
2) Физичките и правните лица, доколку легално дошле до
девизите, може нив да ги конвертираат во домашна
валута или да ги вложат на посебна сметка (ако тоа
прописите го дозволуваат).
3) Комерцијални банки се обврзани да се јавуваат на
девизниот пазар и да ги извршуваат налозите на
трансакторите
4) Висока техничко - технолошка опременост на банките.
5) Комерцијалните банки формираат посебни
одделенија за работа на девизните пазари.
6) Дилерите вршат повеќе услуги на девизниот пазар во
име и за сметка на банката.
7) Потребен е висок степен на координација на службите
на работењето на банката за брз и ефикасен настап на
девизниот пазар.
78.Соодносот меѓу девизниот пазар, пазарот на
пари и пазарот на капитал.с.459-461.
▪ Девизниот пазар, пазарот на пари и пазарот на капитал
се составни делови на финансискиот пазар.
✔ Се сретнуваат понудата и побарувачката на слободни
финансиски средства.
✔ Можно е прелевање на финансиски средства од еден
✔ Влијание на еден од трите пазари (девизниот пазар,
пазарот на пари и пазарот на капитал) врз вкупната
понуда и побарувачка преку висината на цената на
средствата било тоа да е каматната стапка или
девизниот курс.
1) Односи меѓу девизниот пазар и пазарот на пари.
2) Односи на девизниот пазар и пазарот на капитал.
3) Односи на пазарот на пари и пазарот на капитал и
влијанието на овој однос врз состојбата и односите
на девизниот пазар
На пример, монетарната политика на една
национална економија влијае врз движењето на
каматните стапки.
Под влијание на мерките на монетарната
политика, повисоките каматни стапки го
привлекуваат странскиот капитал што се одразува
врз висината на девизниот курс (влез на
шпекулативен капитал - „жешки“ пари).
▪ Во услови на либерално движење на капиталот и во
користењето на финансиските инструменти,
привлечениот краткорочен капитал од повисоките
домашни каматни стапки влегува во националната
економија што предизвикува промени на девизниот
пазар на националната економија и на висината на
нејзиниот девизен курс.
▪ Развојот на пазарот на пари и на активностите на тој
пазар може и на друг начин да влијаат врз девизниот
пазар.
▪ На пазарот на пари се тргува со голем број финансиски
инструменти кои ги издаваат банките и небанкарските
финансиски институции.
▪ На пример, ако на пазарот на пари, покрај со
краткорочни хартии од вредност, се тргува и со други
краткорочни инструменти (банкарски акцепти,
депозитни сертификати, комерцијални ХВ и други кои
ги издаваат нефинансиски субјекти), на пазарот се
јавуваат ликвидни средства кои може да се користат
за купување на девизи
▪ Трансакторите со продавање на овие инструменти
доаѓаат до ликвидни средства со кои учествуваат на
девизниот пазар и влијаат врз девизниот курс и
обратно.
Зголемената ликвидност на националните
пазари на пари може да влијае врз движењето на
девизните курсеви
▪ Мобилизацијата и вртењето на парите на пазарот на
пари може да се искористи за остварување на целита
на монетарната, а и на националната економска
политика.
▪ Пазарот на пари се јавува како посредник во
мобилизирањето и пласманот на сите висови
ликвидни средства.
▪ Со мобилизацијата и извлекувањето на пари од
пазарот на пари се остварува монетарната политика на
земјата за регулирање на ликвидноста на
националната економија.
79.Девизни берзи.с.461-463.
▪ Претставуваат најзначаен облик на девизниот пазар во
земјите со конвертибилни валути.
⮚ Организиран промет на девизи на определено место,
во определено време и по однапред утврдени правила
на однесување.
▪ Врз основа на понудата и побарувачката се формираат
девизните курсеви по кои се склучуваат зделките.
▪ Прометот на девизните берзи го вршат
комерцијалните банки и тоа поголемите банки.
▪ Формирањето на девизните курсеви не се врши
целосно под влијание на понудата и на побарувачката
на правните и физичките лица.
⮚ Улога и значење на централната банка (државата)
како регулатор и учесник со цел да се заштити
националната валута.
▪ Купопродажбата на девизи на девизната берза, како
институционален облик на тргување, е значајна за
трансакторите на вкупната национална економија.
1) Партнери секогаш се лица на една национална
економија и тоа две комерцијални банки или една
комерцијална банка и централната банка.
2) Купопродажбата на девизи се врши со посредство на
националната валута што претставува конверзија на
домашна валута во странска или обратно.
3) Во работењето на девизната берза од примарно
значење се домашните прописи, односно домашниот
девизен режим кои целосно или делумно е
приспособен на меѓународните прописи, стандарди и
узанси.
Page 17 of 24
4) Купопродажните трансакции се реализираат со
користење на девизните резерви на централната
банка.
Прометот на девизните берзи има различен обем, а во
некои развиени земји учествува само со 10% во
вкупниот промет на девизи
1) Девизните берзи се установи од јавно - правен
карактер.
2) Курсот на девизната брза се формира согласно
определена процедура и прописи.
3) Објавувањето на курсот, исто така, се врши согласно
пропишана процедува.
4) Курсот што се формира на берзата е официјален курс
на националната валута во однос на странските валути.
5) Можно е работење на една или повеќе берзи во
рамки на една национална економија.
6) Девизното работење на комерцијалните банки може
да се врши во две или повеќе берзи на кои
состаноците се вршат во исто време.
1) Поврзаност на работењето на берзите.
7) Во основа, во светот, правилата врз основа на кои се
врши купопродажба на девизи се слични или
идентични.
8) Исти или многу слични правила важат за склучувањето
на промптни или термински девизни работи, како и во
врска со нивното извршување.
80.Девизен курс.с.465.
Кога се зборува за девизни курсеви за нивното
формирање , одржување и приспособување кон
современите услови колку што е благодарно исто тилку е
тешко да се биде доследен а понекогаш и ризично да се
биде разбирлив.Ќе спомене само неколку причини за тоа:
Прво-во современите услови на економски и и
финансиски односи во светот теоретската разработка на
прашањата за формирање и одржување на девизните
курсеви и нивната апликација во практиката
претставуваат едно
најкомплицираните прашања;
од најсуптилните и
Второ-формирањето , одржувањето и приспособувањето
на девизните курсеви кон современите услови зависат од
широк спектар на фактори и односи во рамки на секоја
национална економија. Ворегионални и меѓународни
рамки,
Трето-при постоење на односи од развиениот север и
неразвиениот југ не може а да не се јави
економски ,финансиски и монетарен полицентризам
којшто реперкутира формирање на девизните курсеви
сепаратно и во услови на монопол на одделни
национални економии, односно како што некои
економисти изјавуваат во услови на тиранија на валутите
на одделни национални економии и
Четврто-во услови на криза и би рекле во услови на
распаѓање на Бретонвудскиот монетарен систем во
современиот свет се повеќе доаѓаат до израз
последиците на економското и валутното војување
формирање и одржување на девизните курсеви на
валутите на одделни национални економии, не може а да
не биде под влијание на нагативностите кои со себе ги
носат таквите услови.
81.Поим и суштина на девизниот курс.с.465-469.
Девизен курс претставува непосреден сооднос меѓу
вредноста на домашната валута и странските валути. Во
поширока смисла, девизниот курс се однесува на
вредносниот сооднос на домашната валута и валутата на
која гласат краткорочните побарувања. Следствено,
валутниот курс претставува цена на една единица
странска валута изразена во домашни пари. Според тоа,
секоја странска валута односно краткорочно побарување
кое гласи на странска валута, на домашниот пазар
претставува девиза и има своја цена т.е девизен курс на
домашниот пазар.
Девизниот курс претставува цена по која една
валута се разменува за друга или искажаната
вредност на една валута со цел за конверзија со и во
однос на други валути.
 Кај флуктуирачки девизен курс, тоа е тековниот
пазарно ориентиран однос на една валута во однос
на друга, додека фиксниот девизен курс е врзан за
некој објективен стандард - за златото или за
вредноста на некоја странска единица.
Вообичаениот начин на искажување на девизниот
курс (котација на девизните курсеви), кој покажува
колку домашни единици се потребни за да се купи
една странска валута е познат како европски начин.
Постои и британски начин на искажување на
девизниот курс, кој го покажува бројот на странски
парични единици за една домашна.
82.Значење и функции на девизниот курс.с.469-470.
На тековите на меѓународната размена, на
формирањето на цените по кои се врши таа меѓународна
размена исто така и на деформациите на односите,
помеѓу цените во зависност од степенот на развиеноста
на одделни земји влијааат различни елементи.Меѓунив
девизниот курс игра една од најзначајните улоги.Цените
по кои се врши меѓународната размена се изразуваат во
различни парични единици кои ги имаа доколку стнува
збор за валути за членки ма Меѓународниот Монетарен
фонд за заеднички именител во почетокот на златото.
Доларот на САД и англиската фунта подоцна златотот и
доларот на САД уште подоцна само доларот на САД
асегаспецијалните права за влечење.(СДР).Таквиот
заеднички именител овозможува икажување а вредноста
на еднакви споредливи големини.Девизните курсеви на
одделни валути се во суштина номинални вредности на
различни тежини на златото односно на вредноста на
некои девизи односно на вредноста на СДР. За да може
домашната валута со успех да ја врши функцијата на
мерка на вреднста, потребно е реално да се утврди
нејзиниот паритет и тоа на ниво на кое девизниот курс би
можел несметано да функционира,Доколку девизниот
курс на националната валута претставува курс на
рамнотежата помеѓу понудата и побарувачкат на
девизите и валутите односно помеѓу понудата и
побарувачката на домашната валута тогаш таквиот
девизен курс може да се јави во функција на средство кое
ќе влијае на урамнотежувањето на биланс на плаќањата.
83.Девизниот курс, економските движења и Бурните историски процеси на Балканот во
стабилизационата политика.с.470-473.
84.Формирање и одржување на девизните курсеви
(1).с.473-476 (До „Врз основа на досега...“).
Факторите кои ги условуваат промените
на извозот и увозот на добра и услуги помеѓу
земјите едновремено се и фактори кои ги
условуваат и промените
на понудата и побарувачката на соодветните валути,
а со тоа и промените во девизните курсеви:
● Промените на вкусовите на
потрошувачите. На пример, напредокот
на технологијата во САД води кон производство на
американски компјутери со високи перформанси.
Тоа ја зголемува потрошувачката на американски
компјутери на странските пазари: во Македонија, во
Хрватска, во Бугарија итн. Оттука, побарувачката на
американски долари на пазарите на соодветните
земји расте, така што доларот апрецира во однос на
македонскиот денар, хрватската куна,
бугарскиот лев итн.
● Промените во релативниот доход.
Побрзиот економски раст во САД во однос на други
земји, на пример во однос на Англија и Македонија,
ќе предизвика побрз пораст на доходите на
американските граѓани, а со тоа и пораст на нивната
куповна моќ. Американските граѓани ќе купуваат
повеќе добра и услуги на домашниот пазар, но и на
странските пазари - во конкретниот случај од
Англија и Македонија. Тоа ќе ја зголеми понудата на
долари на соодветните странски пазари и доларот
ќе депрецира во однос на нивните валути.
● Општото ниво на цените (стапката на
инфлација). Повисока стапка на инфлација во САД,
во однос на Македонија, ќе предизвика пораст на
побарувачката на американските граѓани за
македонски производи. Понудата на долари на
девизниот пазар ќе порасне и вредноста на
американскиод долар во однос на македонскиот
денар ќе депрецира.
● Висината на реалната каматна стапка.
Ако Федералните резерви на САД ја
намалат понудата на пари заради контролирање на
инфлацијата, реалната каматна стапка во САД ќе
порасне во однос, на пример,
на Јапонија. Јапонците ќе бидат заинтересирани да
купуваат повеќе американски трезорски обврзници,
бидејќи тие ќе носат повисоки каматни стапки.
Понудата на јапонски јени на девизниот пазар (во
замена за американски долари), ќе расте и доларот
ќе апрецира во однос на јапонскиот јен.
85.Формирање и одржување на девизните курсеви
(2).с.476-481 (Од „Врз основа на досега...“).
86.Пазарно определување на интервалуталните
вредности на денарот на Република Македонија.с.482-
483.
Националните валути претставуваат стоки со кои се тргува
на валутно-девизните пазари(берзи). На берзата цената
на одделните валути се формира како и цената на сите
други стоки на стоковиот пазар – преку механизмот на
понудата и побарувачката на дадената национална
валута. Меѓутоа мора да се има предвид дека валутата
што на меѓународните валутни берзи се јавува во вид на
стока на домашниот пазар претставува средство за
плаќање. При употребата на методот на пазарно
определување на интервалутната вредност постојано
треба да се има на ум, дека монетарните власти ја
определуваат вредноста на валутата со автономен тек. Со
својата моќ монетарните власти можат директно или
индиректно да ја менуваат куповната моќ на валутата
односно да предизвикуваат дефлација, и апрeсијација
или инфлација и депресијација. Tие можат да ја менуваат
и надворешната моќ на валутата и да предизвикаат
девалвација или ревалвација.
Влијанието на монетарните власти може да доведе до
појава на расчекор меѓу внатрешната и надворешната
вредност на валутата.Можни се два случаја:
Преценетост на националната валута е
состојба што се јавува тогаш кога внатрешната вредност-
куповната моќ на валутата е помала од надворешната
вредност (официјален валутен курс). Поради тоа цените
на домашните производи, стоки и услуги за странските
купувачи се високи и не се конкуретни ни атрактивни .
Потценетоста на валутата е состојба кога
внатрешната вредност – куповната моќ е поголема од
надворешната (официјалниот валутен курс). Во овој случај
цените на домашните производи, стоки и услуги за
странските купувачи стануваат атрактивни односно
стануваат конкуретни.
87.Денарот како национална валута на РМ.с.483-484.
изминатото столетие во најголема мера го
предиспонираа и го детерминираа и процесот на
формирање на независна и самостојна македонска
држава.Овие крупни историски и политички промени
несомнено влијаеа и врз оформувањето и развојот на
централното банкарско работење на Република
Македонија, од неговите зачетоци во Октомври 1946
год.монетарното осамостојување и воведувањето на
македонскиот денар во Април 1992 година до ден
денешен.
Денарот како законско стредство за
плаќање Во РМ се состои од 100 дени.НБРМ има
ексклузивно право на печатење и издавање на банкноти
во РМ.
Македонски банкноти во оптек се:
5000 денари
1000 денари
100 денари
50 денари
10 денари
Македонските банкноти содржат повеќе
заштитни елементи како што се; воден печат, заштитен
конец интаглио печат,скриена слика микро текст,двоен
пасери оптички варијабилна боја.
88.Глобализацијата – како нов светски поредок.с.609-
612.
Новиот светски поредок ќе преставува еден
природен процес на натамошно развивање на
постојаниот светски систем, негово растење и созревање,
со нужно менување на т.н. структурни трансфоманси на
пазарно-ориентираните развиени општества на
капитализмот и самиот капитализам.
Неговата трансформација ќе се одвива во:
● служба на капиталот ( а не на трудот)
● во служба на централизацијата и концентрацијата-како
акумулација
● во служба на глобализацијата како натамошен од кон
ултраимперијализам
● Националните валути во функција на светска валута се
пречка за развојот на глобалната економија.
● Нема светско стопанство без светска валута, како
што нема глобализација без глобална валута.
● Потреба од објективна валоризација на економската
глобализација заради создавање услови за нејзино
натамошно ширење и развивање.
● Економската глобализација претставува историски
процес и е резултат на човешката иновација и
технолошки процес.
● Економската глобализација е интеграција на
економиите на светот, во прв ред, со движењето на
стоки и капитал преку границите.
● Иднината на светот е во неговата глобализација.
● Процесот на економската глобализација е на почеток и
продолжува да се остварува во неприродни услови,
т.е. без светски пари и во услови на национални валути
во функција на светски пари.
● Големите разлики во степенот на
развиеност на земјите и заостанувањето во развојот,
претставуваат добра основа за јакнење на
протекционизмот.
Асиметричните ефекти и двојните политички, стопански
и монетарни стандарди спрема земјите во развој и во
транзиција, не му погодуваат на процесот на
глобализација
▪ Глобализацијата не се идентификува со
либерализацијата.
▪ Либерализацијата е важен услов за
интензивирање на процесот на глобализација.
▪ Т.н. „либерална глобализација“ е поврзана
со злоупотреби и неводење сметка за интересите на
другите и на светот во целина.
Page 18 of 24
▪ На либерализација треба да се инсистира
само во целосно регулирани односи за елиминирање на
асиметричните ефекти, дури во извесна мера ефектите
да се во поголема корист за земјите во развој.
▪ Глобалниот систем треба да генерира
глобална рамнотежа, а за тоа се потребни светски
пари.
89. Финансиски проблеми на меѓународната
трговија и Избор на валута.с.1-2.
Во повеќето деловни трансакции,
добивањето на стоката од страна на купувачот и
плаќањето од страна на продавачот во форма тоа
веднаш да може да се употреби, не се совпаѓаат.
Дури и во случај кога клиентот плаќа со чек,
продавачот нема да има пристап до средствата сè
додека чекот не се реализира. Дотогаш продавачот
изикува чекот да му биде вратен поради недостаток
на средства на сметката на купувачот. Така,
определено финансирање и извесен степен на
доверба помеѓу купувачот и продавачот се
неопхподни за да деловната трансакција успешно се
изврши.
Иако вакви проблеми се присутни
како во домашните, така и во меѓународните
деловни односи, проблемот на финансирањето и
проверката на кредитибилитетот се значително
поголеми во меѓународните трансакции. Разликите
во законската регулатива, царините, финансиските
обичаи (практика) и конверзијата на валутите
помеѓу одделните земји значи дека една
меѓународна корпорација треба да ја знае
практиката во деловните односи како во
сопствената земја, така и за секоја земја со која таа
има деловни односи, или, пак, за тоа да ангажира
експерти. Корпорацијата треба, исто така, да добива
посебниинформации во врска со кредитирањето на
странските фирми со кои има деловни односи.
Притоа, најважно е како да се изврши
трансакцијата во странски парични средства -
проблем со кои се соочуваат како купувачот, така и
продавачот. Финансиските раководители за
меѓународен бизнис треба да се доволно свесни за
предизвиците кои се јавуваат при употребата на
различни валути.
Во секоја трансакција купувачот и
продавачот треба да преговараат за да се договорат
за повеќе битни прашања како што се: цената,
количината на стоката и датата на испораката.
Меѓутоа, при реализацијата на трансакцијата се
јавуваат повеќе прашања како што се следниве:
● која валута ќе се користи во
трансакцијата?
● кога и како да се провери
кредибилитетот?
● која форма на плаќање да се
употреби?
● како да се уреди финансирањето?
Избор на валутата
Проблем кој е карактеристичен за
меѓународниот бизнис претставува изборот на
валутата која ќе се користи за извршување на
трансакцијата. Извозникот и узвозникот обично
имаат јасни, но, спротивни желби која валута да се
користи. Извозникот, по правило, сака плаќањето да
се изврши во сопствената валута за да го знае
точниот износ кој ќе го добие од увозникот.
Увозникот обично сака да плати во сопствената
(домашна) валута што,исто така, ќе му овозможи да
го знае точниот износ што треба да го плати на
извозникот.
Понекогаш извозникот и увозникот
може да изберат трета валута со која ќе се изврши
плаќањето. На пример, ако двете странки се наоѓаат
во земји со релативно слаби и настабилни локални
валути, тие може да изберат плаќањето да се
изврши со една стабилна валута како, на пример,
јапонскиот јен или американскиот долар. Според
некои проценки преку 70% од извозот на недоволно
развиените земји и 85% од извозот на земјите од
Латинска Америка се фактутирани во американски
долари. Во некои стопански дејности, пак,
вообичаено е да се користи една валута за
извршување на плаќањата. На пример, во нафтената
индустрија оваа функција ја врши американскиот
долар. Меѓутоа, помалите земји извознички може
да ја изберат валутата на главниот трговски партнер.
Така, 91% од извозот на Тајланд се фактурира во
американски долари.
90. Проверка на кредибилитетот.с.2
Друго важно финансиско прашање во
меѓународната трговија претставува рејтингот и
довербата спрема купувачот. Ако извозникот има
солидни финансии и е фирма од доверба со која
извозникот порано имал коректни деловни односи,
извозникот може да ја поедноставни постапката во
врска со плаќањето со продолжување на кредитот
на увозникот. Меѓутоа, ако увозникот има
финансиски проблеми или е познато дека е високо
кредитно ризичен, извозникот може да инсистира
на форма на плаќање со која се намалува неговиот
ризик.
Во трговските трансакции неопходно е
да се провери кредитниот рејтниг на клиентот.
За повеќето домашни деловни
трансакции фирмите имаат на располагање
едноставни и ефтини механизми за проверка на
кредитниот рејтинг. Во Северна Америка, на
пример, фирмите можат да побарат информации за
кредитната способност или други податоци од
специјализирани фирми, како што е "Dun and
Bradstred". Слични извори на информации стојат на
располагање и во други земји. Меѓутоа, голем број
на извозници - почетници, не се свесни за
постоењето на вакви ризици. За среќа, домашните
банки на фирмите извозници може да добијат
информации за кредитната способност на
странскиот клиент преку кореспондантската банка
во земјата на клиентот. Повеќето национални
владини агенции кои се задолжени за промоција на
извозот, исто така, даваат корисни услуги во врска
со кредитната способност. На пример,
Меѓународната Трговска Агенција, филијала на
Министерството за трговија на САД, обезбедува
финансиски информациии за странските фирми
преку наплатување.
Бројни услужни агенции во врска со
кредитната способност, исто така, стојат на
располагања.
Фирма која го игнорира процесот на
проверка на кредитната способност може да биде
вовлечена во сериозни проблеми при плаќањето. На
пример, еден мал производител од САД извезе
стоки во вредност од $ 127.000 на еден нов клиент
во Африка. Но, тој не обрна внимание и не ја
провери кредитната способност на клиентот.
Разочаран од неплаќањето што потоа се случи,
прозводителот го префрли износот на агенција за
наплата која откри дека наводниот извршител на
плаќањето изчезна и дека за него не постоеле
референци за кредитната способност.
Ваквите случаи се важи бидејки го
покажуваат потешкиот начин на запознавање со
условите на меѓународните деловни односи. Ова
затоа што физичките и културните разлики помеѓу
извозникот и увозникот, често пати, се големи. Да се
најде партнер, клиент и дистрибутер со кои ќе се
изградат долгорочни и доверливи односи е
неопходно за секој меѓународен бизнис.
91. Управување со девизниот ризик.с.14-17.
Со договорите номинирани во
странски платежни средства, фирмите во
надворешната трговија се изложени на ризикот
девизните курсеви да флуктурираат
предизвикувајки негативни последици. Постојат три
видови на девизна изложеност со кои може да се
соочат фирмите кои учествуваат во меѓународната
трговија и тоа:
● трансакциона изложеност,
● исложеност при пренос и
● економска изложеност.
Трансакциона изложеност. Фирмата
купувач се соочува со трансакциона изложеност
(transaction exposure) кога финансиската корист и
трошоците од една меѓународна трансакција може
да бидат нарушени од промени на девизните
курсеви што може да се појават при извршувањето
на трасакцијата. Голем број трансакции во
меѓународната трговија кои се деноминирани во
странски девизи може да предизвикаат
трансакциона изложеност, како што се следниве:
o При набавка на добра, услуги или имот;
o При продажба на добра, услуги или имот;
o При одобрување на кредит;
o При позајмување на пари.
Во повеќето меѓународни трансакции
една од договорните страни е трансакционо
изложена. За да одговори на трансакциона
изложеност фирмата може:
o Да оди без заштита;
o Да се купат девизи термински;
o Да се купат девизи преку опција;
o Да се обезбеди имот за порамнување.
Без заштита (“Go naked”). Фирмата
купувач може да ја игнорира трансакциона
изложеност и однапред да го претпостави
девизниот ризик со купувањето на девизи на кои
гласи фактурата на денот на доспевање кои ќе ги
искористи за плаќње на стоката. На овој начин,
фирмата претпоставува дека валутата на нејзината
земја вредносно ќе расте во однос на валутата со
која треба да се изврши плаќањето (на пример, САД
доларот во однос на швајцарскиот франк). Овој
метод има неколку предности.
Прво, фирмата плаќач не е обврзана
да ја држи потребната сума на нејзината сметка,
бидејќи плаќањето треба да се направи во некоја
однапред определена дата.
Второ, фирмата плаќач може да има
корист во случај на апресијација на нејзината валута
(во случајот на САД доларот). Ако тоа се случи,
фирмата плаќач на денот на плаќањето ќе исплати
помалку долари отколку што инаку ќе платеше. Оваа
предност може да се претвори во недостаток ако
вредноста на домашната валута се намали, што ќе
значи дека фирмата ќе плати поголем износ отколку
што првобитно е предвидено. Со методот да се оди
без заштита, фирмата избегнува да плати трошоци
на посредниците, што ќе се случи кај следните три
облици на плаќање.
Купување девизи термински (Buy
currency forward). Фирмата купувач има на
располагање неколку начини да ја избегне
трансакционата изложеност. На пример, таа може
да купи странски девизи на девизниот пазар и да ги
чува до денот на плаќањето.
Ова стратегија има две предности.
Прво, фирмата плаќач се обезбедува
во врска со курсот на валутата што ќе ја плати за
купената стока во случај курсот да опадне.
Второ, не врзува опствен капитал до
денот на добивање на стоката, бидејќи се има
договорено да ја купи потребната сума девизи по
добивањето на стоката. Но, треба да се има предвид
дека фирмата плаќач ја губи можноста да оствари
добивка ако апрецира нејзината валута во однос на
валутата на земјата на увозникот. Освен тоа,
фирмата плаќач ќе има трошоци во врска со
трансакцијата на купување девизи термински
Варијанта на ова е фирмата плаќач да
купи валутен фјучерс (currency future). Дали ќе се
одлучи да купи валутен фјучерс или да користи
термински пазар ќе зависи од цената на валутата во
двата девизни пазари, како и од трансакционите
трошоци при користењето на овие две методи.
Купување на девизи на опција
(currency option). Фирмата купувач може да побара
да се склучи договор со девизна опција за купување
на потребната сума девизи на денот на плаќањето.
Склучувањето на договорот за девизна опција му
дава можност на купувачот, а не и обврска да купи
во иднина определен износ на девизи по однапред
определена цена.
Со купувањето на опцијата, фирмата
плаќач гарантира дека ќе плати за нејзината обврска
онолку девизи колку гласи договорот за опција. Кога
ќе дојде времето на испорака, фирмата плаќач може
да ја активира опцијата ако нејзината валута опадне
во однос на вредноста на валутата на плаќање, или
да остави опцијата да истече ако нејзината валута ја
зголеми вредноста во однос на валутата на плаќање.
Од ова произлегува предноста на договорот за
опција во однос на терминскиот и фјучерс
договорот.
Фирмата плаќач, исто така, е
заштитена во случајна депрецијација на нејзината
валута во сите три девизни трансакции. Но, таа може
да има корист од апрецијација на нејзината валута
со договорт за опција (ако остави договорт да истече
неискористен), што не е случај со терминскиот
договор или фјчерс договорот. Недостаток на
договорот за опција е што тој е поскап од другите
врзувачки клаузули. Договорт за опција обично чини
3,0-5,5% од вкупната вредност на трансакцијата.
Затоа, некои мултинационани корпорации (МК) ги
претпочитаат опциите во однос на терминските или
фјучерс договорите, бидејќи се обезбедуваат од
ризиците (тие добиваат во случај на апрецијација, а
не губат во спротивен случај). Други МК сметаат
дека договорите за опција се премногу скапи во
однос на очекуваната добивка.
Обезбедување на имот за
порамнување (acquire an offcetting aset).
Натамошна можност за фирмата купувач е да
замрзне дел од нејзините средства во висина на
вредноста на договорот до денот на плаќањеро и
тоа со обезбедување на имот за порамнување во
вредност еднаква на договорениот износ. На
пример, каматната стапка за годишен месечен
сертификат за депозит во Швајцарија изнесува 8%
годишно (4% за шест месеци). Со купувањето на
шест месечен сертификат за депозит од Швајцарска
банка во износ, на пример, од 4.807.692 швајцарски
франци (ШФ), фирмата плаќач ќе добие 5 милиони
ШФ (4.807.692 х 1.04) по шест месеци, односно на
денот кога треба да се изврши плаќањето. На овој
начин, плаќачот нема да се соочува со трансакциона
изложеност.
Недостаток на овој приод е што
фирмата плаќач треба да врзе дел од нејзиниот
капитал во некоја странска банка до денот на
плаќањето на фактурата. Фирмата плаќач ќе
заработи сосертификатот за депозит, но, можеби таа
ќе остварела поголема заработка ако овој капитал го
употребила за друга намена.
Се разбира дека, ако фирмата плаќач
(или некој член на нејзиното корпоративно
Page 19 of 24
семејство), веќе има сертификат за депозит со иста
дата на доспевање како и плаќањето за купената
стока би можело да се искористи ова можност.
Меѓутоа, во многу пазарни економии во развој овие
техники не се користат или нивното користење е
многу скапо. Поради тоа, многу фирми кои работат
со вакви земји го избираат системот без заштита (go
nacked). Една студија извршена од “Голдман Сакс”
за поголемите индонезиски компании со големи
долгови кон странство, укажува дека половина од
нив одат без заштита (што значи дека не ги
обезбедуваат нивните долгови), а повеќето од
останатите обезбедуваат мал дел од нивните
странски долгови. Се разбира дека трошоците за
обезбедување на долговите играат важна улога во
однесувањето на фирмите. Несомнено дека
Азиската валутна криза од 1997-98 година, беше
влошена токму поради пропаѓањето на многу
азиски фирми кои на соответен начин не ја
заштитиле нивната трансакциона изложеност.
92. Изложеност при пренос.с.17-18.
Како дел од извештајот за работењето наменет за
акционерите, фирмата ги приложува и финансиските
извештаи. Проблеми може да настанат кога
финансиските извештаи на деловните единици се
искажни во странски девизи, а не во валутата на
фирмата-родител. Изложеност при пренос
(translation exposure) претставува влијание врз
консолидираните финансиски извештаи од
флуктуацијата на девизните курсеви, а не од
промените што настанаа во активата и пасивата на
одделните деловни единици. Ако девизните
курсеви се фиксни, изложеност при пренос не
постои (со оглед дека ваквата изложеност
произлегува од потребата финансиските извештаи
да се консолидираат) во една валута. Изложеноста
при пренос, често пати, се нарекува
сметководствена изложеност.
Финансиските служби во
претпријатијата може да ја намалат изложеноста
при пренос со употреба на билансна заштита
(balance sheet hedge). Билансната заштита се
создава кога една фирма учесник во меѓународната
трговија ги книжи најзините средства искажани во
странска валута со изворите искажани во истата
валута. Ваквото прилагодување се остварува врз
основа на валута во однос со валута, а не деловна
единица во однос со деловна единица. На пример,
фирмата “AFLAC Inc.” со седиште во Џорџија, САД, е
најголема странска компанија за животно
осигурување во Јапонија. За да ги заштити нејзините
1,7 милијарди долари инвестиција во Јапонија од
изложеност при пренос, компанијата корисни
двострана билансна заштита (two-pronged bance
sheet hedge).
Нејзината филијала во Јапонија има
1,4 милијарди хартии од вредност номинирани во
САД долари со што изложеноста на филијалата на
промените на односот долар/јен изнесува 300
милиони долари. Со цел да го финансира остатокот
на операциите, фирмата-родител купува 300
милиони долари во јени од некоја јапонска банка.
Со ваквата трансакција фирмата “AFLAC Inc.” ја
елиминира нејзината изложеност при пренос на
промените на курсот на јенот. Други фирми користат
сличен метод за да ја намалат изложеностa при
пренос.
Постојат различни мислења кај
финансиските аналитичари за тоа дали филијалите
треба да се заштитуваат од изложеност при пренос.
Некои сметаат дека менаџментот треба да ја
игнорира изложеноста при пренос и вниманието да
го насочи кон намалување на трансакционата
изложеност, наведувајќи дека трансакционата
изложеност може да предизвика загуба на готовина
за фирмата, додека изложеноста при пренос
предизвикува само сметководствена загуба. Други
експерти не се сложуваат со ваквото мислење
укажувајки дека изложеноста при пренос не треба
да се занемарува. На пример, фирмите кои се
присилени да преземаат прилагодена надолу-
намалена (writn down) вредност на нивните
деловни единици, може да бидат подложни на
загуби согласно нивните заемни договори ако
нивниот коефициент на задолженост премногу
порасне. Понатаму, во случајот на “AFLAC Inc.”,
нејзините операции во Јапонија се толку големи во
однос на остатокот на фирмата (преку 80% од
добивката од премија се остварува таму), поради
што фирмата е обврзана да ја регулиура нејзината
изложеност при пренос.
93. Економска изложеност.с.18-19.
Третиот вид на девизна изложеност
претставува економската изложеност, односно
влијанието врз вредноста на деловните активности
на фирмата од непредвидени промени на
девизниот курс. Од стратегиска гледна точка, на
опасноста од економска изложеност поголемо
внимание треба да посвети највисокото раководство
на фирмата, бидејќи тоа се одразува на сите области
од работењето, вклучувајќи го производството,
маркетингот и финансиското планирање.
Непредвидените флуктуации на девизните курсеви
може да се одразат врз обемот на вкупната
продажба и профитабилноста на фирмата на
поголем број пазари. На пример, на почетокот на
2000 година, вредноста на јапонскиот јен се зголеми
на светскиот девизен пазар. Јапонските фирми се
соочија со изборот помеѓу порастот на цената на
нивната валута на извозните пазари и цената на
нивните акции да опаѓа или пак, да ги оддржуваат
цените на нивните стоки на исто ниво и нивниот
профит да опаѓа.
Долгорочните вложувања во имот,
фабрички погони и опрема, се особено ранливи на
економската изложеност, дури и во случај кога тие
се лоцирани во земјата домаќин. На пример,
фирмата “Хонда” се соочи со двоен удар на
почетокот на 2000 година: јенот растеше во однос на
доларот, а британската фунта растеше во однос на
еврото. Порастот на вредноста на јенот во однос на
доларот ја чинеше “Хонда” 163 милиони долари
загубен профит. Да бидат работите полоши, поголем
дел од производството на “Хонда” се остваруваше
во Велика Британија, што влијаеше на влошување на
продажбата на коли во 12-те земји на евро зоната.
“Хонда” одлучи да го намали бројот на деловите кои
се произвдуваа во Белика Британија и да го зголеми
учеството на деловите произведени во земјите на
евро зоната, а со цел да заработи од намалувањето
на вредноста на еврото.
Исто така, “Хонда” оствари програм
вреден 500 милиони долари со цел да се зголеми
флексибилноста на производството преку
производство на повеќе модели на коли во една
производствена линија. Ваквата флексибилност
овозможи “Хонда” да го пренасочува
производството на еден модел од една на друга
фабрика и да одговори на побарувачката на пазарот,
како и на промените на девизниот курс.
Фирмата „Сони“, пак, се обиде на
сличен начин да ја укине економската изложеност
на промените на курсевите со намалување на
производството, истражувањата, развојот и Секој меѓународен бизнис може да
набавката на делови, а со цел подобро да раководи
со тековите на доход и на трошоци по одделни
земји.
Наведените примери укажуваат дека
важен елемент во управувањето со економската
изложеност претставува анализата на промените на
девизните курсеви. Голем број на анализи и
екпертизи се на располагање да помогнат на
меѓународниот бизнис во врска со оваа
изложеност.Тие се во вид на приватни
консултантски фирми, конзорциуми на
меѓународните банки, објавени предвидувања на
меѓународни организации како што се Светската
Банка и ММФ. Експертизите за девизните курсеви
опфаќаат длабинска анализа на голем број фактори.
На пример, теоријата на куповната сила на
паритетот, укажува на врската помеѓу долгорочните
трендови на девизните курсеви на валутите на
одеелните земји. На краток рок, терминските
девизни курсеви се недвосмислен претскажувач на
идните спот девизни стапки. Поради важноста на
проблемот и воспоставувањето на рамнотежен
девизен курс, аналитичарите, исто така, може да ги
предвидат монетарните политики на замјите со цел
да го утврдат идното движење на девизните
курсеви. Остварувањата во билансот на плаќањата,
исто така, се корисни, бидејќи овожможуваат да се
оцени дали стопанството на земјата ќе биде и
понатаму конкурентно на светските пазари и дали
краткорочните побарувања од странство ќе се
зголемуваат. Изгледите за инфлаторни движења,
исто така, треба внимателно да се пратат, бидејќи
инфацијата може да се одрази врз можностите за
извоз, побарувачката за увоз и висината на идните
каматни стапки.
94. Меѓународно сметководство
оданочување.с.19-20.
Сметководстениот систем има за цел
индентификација, мерење и споредба на
“економски информации за да се овозможат
проверени оценки и одлуки од страна на
корисниците на информациите” (American
Accounting Association: A Statement of Basic
Accounting Theory (Evanston, III, AAA, 1966), p.1).
Корисниците се бројни.
Сметководстениот систем обезбедува
оперативни информации на пониските нивоа на
менаџментот и податоци за финансиските
перформанси за потребите на врвните извршители,
придонесувајќи во донесувањето на маркетиншки,
финансиски и стратегиски одлуки. Инвеститорите ги
користат информациите за перформансите на
претпријатието за да одлучат дали ќе купат хартии
од вредност или должнички инструменти. Владата,
пак, ги користи овие информации за да го оцени
даночниот товар на фирмата и да ја регулира
емисијата на нејзините хартии од вредност.
Сметководството се нарекува “јазик на
бизнисот”. Но, за несреќа, тоа е далеку од општо
прифатлив јазик (lingua franca) за меѓународните
претпријатија. Задачите на сметководството за
меѓународниот бизнис се значително покомплексни
отколку оние за домашните фирми.
Сметководстениот систем за една целосно домашна
фирма треба да ги задоволи професионалните и
законските стандарди на земјата домаќин. Меѓутоа,
една мултинационална компанија (МК) и нејзините
деловни единици, треба да ги задоволат
контрадикторните стандарди на сите земји во кои
дејствуваат. За да ефикасно управуваат и да ги
контролираат нивните операции, локалните
менаџери имаат потреба од сметководствени
информации изготвени согласно локалниот
сметководствен концепт и деноминирани во
локалната валута. Меѓутоа, да се оценат
перформансите на една странска деловна единица и
нејзината вредност, сметководствените извештаи
треба да бидат претворени во валута на фирмата-
родител и согласно сметководствениот концепт и
постапка определени од фирмата-родител.
Инвеститорите низ целиот свет, во потрага за
највисоки можни приноси за нивниот капитал, треба
да бидат во состојба да ги препознаваат извештаите
на фирмата, дури и во случај фирмата да користи
различна валута и сметководстен систем. Исто така,
фирмата мора да плаќа даноци во земјите каде што
остварува бизниси зановани на сметководствените
извештаи кои ги развиле во тие земји.
Понатаму, кога една корпорација -
фирма-родител се обидува да ги интегрира
сметководствените извештаи на нејзините деловни
единици за да создаде консолидиран финансиски
извештај, дополнителни компликации може да
настанат поради промените во вредноста на
домашната и странските валути кои во меѓувреме
настанаа.
95. Национални разлики во
сметководството.с.20-23.
развие сметководстен систем кој ги обезбедува,
како потребните информации за менаџерите за
водење на фирмата, така и надворешни
информации за потребите на акционерите,
кредиторите и државните служби во земјите каде
што фирмата дејствува. Меѓутоа, разликите во
националните сметководствени филозофии и
практики ја прават оваа задача потешка отколку што
се мисли.
Извори на разликите
Сметководствените стандарди и
практика на една земја се одраз на влијанието на
правните, културните и економските фактори.
Поради тоа што овие фактори се
променливи кај одделните земји, базичните цели и
филозофија на националните сметководстени
систем, исто така, драматично се менуваат.
Во таа смисла ќе се анализира
разликата помеѓу преседантското англо-саксонското
и континенталното право.
Во земјите со преседантско право како
што се Обединетото Кралство (ОК) и САД,
сметководствените постапки произлегуваат од
одлуки на независни одбори за воспоставување на
стандарди, како што е Одборот за сметководствени
стандарди на ОК или Одборот за финансиски
сметководствени стандарди во САД. Секој одбор
работи во соработка со професионални
сметководствени групи, како што се разните
институти за сертифицирани сметководители во ОК
или сертифицираните сметководители на
американскиот институт за сертифицирани јавни
сметководители. Сметководителите во земјите со
преседантско законодсто обично ги следат т.н.
општо прифатени сметководствени принципи
и (GAAP) кој обезбедуваат “вистински и фер” поглед
на перформансите на фирмата врз основа на
стандардите усогласени помеѓу професионалните
одбори. Работејќи во рамките на ваквите принципи,
сметководителите се потпираат на нивната
професионалност и дискреција во изработката на
вистинска и правична (фер) слика за перформансите
на фирмата.
За разлика од претходно изнесеното,
земјите со континентално право, по правило, ги
кодифицираат нивните правни и сметководстени
системи и стандарди. Во овие земји
сметководствената практика е определена со закон,
а не со колективната мудрост на професионалните
сметководствени групи слично на FASB. На пример,
правото во Франција и долгата традиција на строга
државна контрола врз економијата го предизвика
воспоставувањето на единствен национален модел
Page 20 of 24
на сметководство за претпријатијата и тоа “Plan
Comptable General”. Овој сметководстени систем, кој
датира од 1673 година, произведува
сметководствени извештаи наменети да послужат за
доказ во правни постапки.
За да ја олесни нормативната улога,
сите сметководствени извештаи на фирмите треба
званично да бидат регистрирани од страна на
владата. Слично на тоа и германската
сметководствена практика се потпира на барањата
поставени со закон или на судски одлуки.
Националните нормативни системи,
исто така, се под влијание на сметководствената
практика. Повеќето развиени земји се потпираат
како на приватното, така и на јавното регулирање на
деловното однесување, иако мешавината на јавно и
приватно е различна кај одделните земји. Со оглед
дека сметководствената практика во Франција и
Германија се засновува на закон, владата игра
голема улога во набљудувањето на
сметководтвената практика во овие земји.
За разлика од ова, во САД,
сметководствениот систем во голем обем се
засновува на приватна постапка за зајакнување на
навременоста и точноста на сметководствата на
фирмите. Секој обид за лошо водење на приватните
инвеститори или кредитори во САД значи дека се
поттикнува прекршување на законот: фирмите во
САД и нивните сметководители имаат потрошено
стотоци милиони долари за решавање на вакви
барања. Така, фирмите во САД (и нивните
сметководители) се мотивирани да обезбедат точни
информации во нивните јавни сметководствени
извештаи, токму поради заканата од вакви судски
спорови.
За разлика од ова, фирмите во
Франција и Германија сè повеќе водат сметка да ги
задоволат стандардите поставени од државата. Се
разбира, сметководителите во Франција со закон се
обврзани да го известат обвинителството за секаков
криминален акт на кои ќе наидат при ревизијата на
финансиските извештаи на фирмата.
Сметководстениот систем на секоја
држава треба да ја одразува и националната
култура. Деталните сметководствени постапки
поставени од француската влада се одраз на
француската држвотворна традиција. Поголемите
француски фирми се обврзани да објават “социјален
биланс”, каде што се прикажува третрманот и
наградувањето на работната сила.
Силните анти инфлаторни мерки кои
се вградени во сметководствената пракса на
Германија претставуваат реакција на трагичната
хипер инфлација од почетокот на 1920-те кога беше
збришан голем дел од имотот на германската
средна класа и која помогна Адолф Хитлер да
постане канцелар во 1932 година.
Меѓународните политички врски, исто
така, се важна детерминанта на сметкодовствената
пракса на една земја. Повеќето членки на
Британскиот Комонвелт ги имаат прифатено
принципите и постапката на Обединетото Кралство,
додека поранешните колонии на Франција и
Холандија ги прифатија принципите и практиката на
колонијалните метрополи. Слично на тоа,
сметководствените принципи на Филипините ги
следат оние на САД, кои ја контролираа земјата во
периодот 1898-1946 година.
Националните стопански системи,
исто така, влијаат врз сметководствената пракса.
Во планските економнии
сметководстениот систем произлезе од потребата
да се обезбедат информации за обемот на
оствареното производство за потребите на
државните планери.
Ваквите сметководстени системи
вниманието го насочуваат на тоа да покажат како
државните фондови се користат и дали
производството на квотите поставени од страна на
државата се остваруваат. За разлика од ова, во
пазарните економии, менаџерите и инвеститорите
бараат информации во врска со висината профитот и
на трошоците. Пазарите на капитал,
исто така, може да влијаат врз сметководстените
стандарди.
Вообичаено е фирмите во САД да формираат
капитал потпирајќи се на јавните инвеститори.
Како резултат на тоа,
сметководстените стандарди во САД го нагласуваат
обезбедувањето на точни и корисни информации со
цел да помогнат на акционерите и имателите на
хартии од вредност да донесат правилни
инвестициони одлуки. Како дел од оваа, фирмите во
јавна сопстваност треба да ја задоволат
регулативата со објавување и информирање на
Комисијата за хартии од вредност на САД.
Во Германија, пак, доминантната
улога на неколку големи банки во обезбедувањето
на капитал, предизвикува сметководстената
практика да се фокусира на потребите на
кредиторите, на пример, со настојување да се
потценат средствата и преценат изворите на
средства. Ваквиот конзервативен приод се
фаворизира преку покраинските банки. Јавниот
пазар на капитал има помало значење во Германија,
во споредба со САД, така да германската
сметководстенана практика обезбедува помалку
информации на инвеститорите во споредба со
состојбата во САД. На пример, германските
корпорации немаат потреба од консолидација на
сметките на нивните деловни единици ако
активностите на деловната единица многу се
разликуваат од оние на фирмата-родител или кога
консолидирањето ќе биде премногу скапо.
Недостатокот на консолидиран биланс им
предизвикува тешкотии на приватните инвеститори
при оценувањето на перформансите на
корпорацијата во целина. Тоа, пак, не создава
проблеми за банкарите кои се членови на управните
одбори и кои во улога на кредитори имаат пристап
до сите финансиски информации на фирмата.
Слична е состојба и во Јапонија.
Повеќето приватни фирми во Јапонија се членови на
“keiretsu”. Тие имаат релативно малку акционери
поради перверзната мулти сопственост помеѓу
членовите “keiretsu” и големото учество во
сопственоста на акциите на банките идругите
финансиски установи. Голем број јапонски фирми
имаат високи стапки на задолженост (debt to equity
ratios) споредено со западните стандарди. Поради
тоа, јапонските сметководстени стандарди
настојуваат да ги задоволат потребите на фирмите
даватели на заеми и “keiretsu” партнерите, кои што
имаат отворен пристап до финансиските извештаи
на фирмата, а не да ги задоволат потребите на
надворешните инвеститори.
96. Разлики во сметководствената
практика.с.23-26.
Политички, културни, нормативни и
економски фактори влијаат врз филозофијата и
пристапот на секоја земја во обликувањето на
сметководстениот систем. Тие, исто така, се
одразуваат на начинот како сметководителите на
една земја ги третираат одделните сметководствени
прашања. Овие разлики, од своја страна, имаат
влијание врз извештаите за профитот на фирмата,
вредноста на нејзините средства, висината на
даноците што ги плаќа, како и на нејзините одлуки
за започне или да продолжи да дејствува во една
земја. Меѓународните претпријатија кој зависат од
странските сметководствени извештаи, а не водат
сметка за овие разлики, може да направат скапи,
можда фатални стратегиски и оперативни грешки.
Во продолжение ќе бидат изнесени, поважните
национални сметководствени разлики кои се
одразуваат на меѓународната трговија.
Проценка на вредноста на
средствата.
Повеќето од сметководстените
системи кои се применуваат, тргнуваат од
претпоставката дека средствата на фирмата треба да
бидат вреднувани врз основа на историските
трошоци. Тоа значи дека едно средство се води во
книгите на фирмата согласно неговата номинална
вредност, минус депрецијацијата. Меѓутоа, поради
инфацијата, пазарната вредност на средствата, често
пати, е поголема од историската (набавната)
вредност. Овој проблем различно се разрешува кај
одделните национални сметководстени системи. На
холанските фирми им е овозможено да ја зголемат
вредноста на овие средства во билансот на
состојбата со цел средството да ја има вистинската
вредност. Британските сметководители може да ја
применат нивната професионална дискреција и да
ги вреднуваат средствата врз основа на историските
трошоци, сегашната вредност или како мешавина на
овие две. Австралија, која ја применува британската
сметководствена филозофија, им дава на нејзините
сметководители голем степен на професионална
дискреција. Австралиските фирми може да ја
променат вредноста на долготрајните средства (long
term assets) во нивниот биланс на состојбата земајќи
ја предвид инфлацијата или подобрените
економски услови. Во САД и Јапонија, пак, вакво
зголемување на вредноста не е легално. Овие
разлики во постапките на вреднување на средствата
укажуваат на потребата да се внимава кога се
споредуваат билансите на состојбата на фирми од
различни земји.
Вреднување на залихите. Секој
почетен курс за сметководство ги опфаќа двата
методи на вреднување на залихите: ЛИФО (ЛИФО;
“Last in, First out” - последен при влез, прв при
излез) и ФИФО (ФИФО; “First in, First out” - прв при
влез, прв при излез). Во услови на инфлација ЛИФО
методот придонесува да се зголемуваат трошоците
на фирмата за продадените стоки, да се намалува
книговодствената вредност на нејзините залихи и да
се намалува искажаниот профит (најверојатно и
даноците) повеќе отколку во случај на ФИФО
методот, што значи дека ФИФО дава појасна
проценета вредност на залихите на фирмата во
споредба со ЛИФО. Така, во споредувањето на
перформансите на две фирми, потребно е да се знае
која техника тие ја користат во процена на нивните
залихи. Постојат значителни меѓународни разлики
во користењето на овие два методи. Фирмите во
САД, Јапонија и Канада може да користат било кој
метод. Во Австралија се користи ЛИФО, додека во
Нов Зеланд ЛИФО е дозволен, но ФИФО општо е во
употреба. Фирмите во Бразил и во Обединетото
Кралство обично користат ФИФО.
Соочување со даночните власти.
Финансиските извештаи на фирмите претставуваат
основа за пресметување на даночниот товар. Во
Германија, сметковдствената постапка детално е
разработена во Трговскиот закон на земјата, кој ги
почитува барањата на даночното законодатство.
Доходот за оданочување на една германска фирма
се мери врз основа на нејзините финансиски
извештаи. Се разбира дека нема разлика помеѓу
финансиските извештаи кои се доставуваат до
акционерите и оние кои се доставуваат до
германските власти. САД следат еден многу
поразличен приод. Фирмите во САД доставуваат два
различни финансиски извештаи - еден до
Домашната приходна служба (IRS – Internal Revenue
Service), а еден до акционерите. Ваквото
однесување е дозволено со американските закони и
овозможува на фирмите да ги користат предностите
на посебното даночно законодатство за намалување
на доходот кој се оданочува. На пример, фирмите во
САД, често пати, ја зголемуваат депрецијацијата
поради даночни цели, а не за целите на
финансиското известување. Германските фирми
немаат вакви можности. Ако сака да воведе
забрзана депрецијација заради даночни цели (за да
се намалат тековните годишни даноци), фирмата
треба да примени и забрзана депрецијација при
известувањето на акционерите (кога се намалува
доходот).
Помеѓу поголеми даноци и понизок
искажн доход, повеќето германските фирми го
избираат второто. Менаџерите и инвеститорите
треба да бидат запознаени дека искажаниот профит
на германските фирми е прикажан намален.
Нефлексибилноста на германскиот сметководстен
систем ги поставува германските фирми во
неповолна положба при подигањето на капитал.
Меѓутоа, германските фирми обично најголемиот
дел од капиталот го добиваат од големи финансиски
посредници слично на банките и осигурителните
фондови. Овие домашни инвеститори имаат пристап
до многу подетални информации во врска со
перформансите на фирмите, отколку што може да се
добијат од објавените годишни финансиски
извештаи. Законот игра голема улога и во
сметководствената практика на Франција, каде што
се следи детално дефинирана постапка утврдена од
фанцуската влада согласно единствената
националната сметководствена постапка. Слично на
германскиот систем, во Франција не може да се
применат намалувања за даночни цели, освен ако
не се вклучени во годишните финансиски извештаи
на фирмата. Поради доминацијата на даночното
законодатство во сметководственото вреднување,
француските фирми малку се склони нивните
приходи и нето средства да ги намалуваат со цел да
го намалат даночниот товар.
Употреба на сметководствени
резерви. Друга важна разлика во националните
сметководствени системи е употребата на
сметководствените резерви (accounting reserves),
кои претставуваат сметки креирани во финансиските
извештаи на фирмите за да се покријат очекувани
идни издатоци кои може да се одразат врз нивното
работење. Фирма која снабдува трговец на големо
може, на пример, да креира резервна сметка за
лошите заеми и за вратени стоки, знаејќи дека по
испораката на стоката, некои трговци на мало
стоката ќе ја вратат, а други ќе почекаат со
плаќањето. Употребата на сметководствените
резерви од страна на фирмите во САД внимателно
се набљудува и е лимитирана од страна на IRS и
Комисијата за хартии од вредност (КХВ). IRS не ги
прифаќа сметководствените резерви бидејќи
нивното книжење придонесува да се намали
доходот кој подлежи на оданочување. КХВ води
сметка за можноста фирмите да манипулираат со
сметководствените резерви, а со цел да создадат
погрешна слика за нивните финансиски
перформанси.
За разлика од рестриктивниот систем
кој се применува во САД, германскиот трговски
закон либерално овозможува фирмите да
воспоставуваат сметководствени резерви за
Page 21 of 24
различни потенцијални идни трошоци, како што е
лошото одржување на основните средства, идни
поправки, или изложеноста на странски ризик.
Поради тоа што овие резерви го намалуваат
прикажаниот доход на кој се пресметува данокот,
повеќе германски фирми агресивно ја користат оваа
можност. Во средината на 1990-те, на пример, Дојче
банката призна дека нејзините скриени резерви
изнесуваат преку 14 милијарди долари. Употребата
на вакви резерви ја ограничува способноста на
надворешните инвеститори да ги оценат
перформансите на германските фирми. Често пати,
овие фирми ги користат резервните сметки да
надминат флуктуации во нивните заработувачки
додавајќи големи суми на резервите во успешните
години, а намалувајќи ги резервите во неуспешните
години. Поради употребата на сметководствените
резерви, изнесените заработувачки на германските
фирми, често пати, помалку флуктуираат во
споредба со фирмите во САД, создавајќи погрешна
слика дека првите се помалку ризични од вторите.
Ваквите сметководствени разлики го усложнуваат
донесувањето на одлуки од страна на
инвеститорите, поради потребата од
диверзифицирање на портфолиото на меѓународен
план, а со цел да се намали вкупниот инвестиционен
ризик.
Други разлики. Голем број други
разлики постојат во начинот како земјите ги
третираат сметководствените проблеми. Во
продолжение се наведуваат неколку примери:
o Капитализација на финансиски
лизинг. Во САД, Велика Броитанија и Канада,
фирмите се обврзани да ги капитализираат
финансиските лизинси, додека француските и
швајцарските фирми може, но не мора, тоа да го
прават.
o Изработка на консолидирани
финансиски извештаи. Консолидацијата на
финансиските извештаи е задолжителна за фирмите
во САД и Велика Британија, додека германските
фирми може да го иземат консолидирањето на
деловните единици ако нивните активности
значително се разликуваат од тие на фирмата-
родител или ако консолидирањето биде премногу
скапо за фирмата-родител.
o Капитализација на трошоците за
истражување и развој. Многу земји им
овозможуваат на фирмите да ги капитализираат
ваквите трошоци, но, ваквата практика е забранета
во САД, со исклучок на ограничен број случаи.
o Третман на гудвилот. Фирма која
презема друга фирма, често пати, плаќа повеќе од
книговоствената вредност за да ги преземе
нејзините акции. Вишокот што се плаќање е т.н.
гудвил. Во Холандија фирмите обично го
амортизираат гудвилот во период од преку пет
години, иако тие можат веднаш да го отпишат или
да го амортизираат за период до десет години. На
фирмите во Обединетото Кралство, исто така, им е
дозволено да избираат помеѓу отпишувањето на
гувилот или неговото капитализирање во билансите
и амортизација за одреден период на време.
Француските фирми може да го амортизираат
гудвилот за период од 5 - 20 години. Во Јапонија
строго се ограничува можноста на фирмите да го
отпишуваат гудвиилот.
97. Влијание врз пазарите на капитал и
Влијание на сметководствените процедури врз
финансиската контрола на корпорациите.с.26-28.
Различните сметководствени практики
кои се применуваат во одделните земји не се
обичен куриозитет за деловните луѓе кога треба да
донесуваат одлуки во меѓународниот бизнис. Овие
разлики може да да го доведат во прашање точното
мерење на перформансите на фирмите лоцирани во
различни земји. Како што веќе е истакнато,
остварените заработувачки на германските и
француски фирми, често пати, се потценети поради
нееднаквоста на финансиското и даночното
известување. Коефициентот цена/заработувачка
(price to earnings ratio) на јапонските фирми, обично
е повисок од оние на фирмите во САД, во прв ред
поради тоа што јапонската сметководствена
практика значително го намалува искажаниот
профит. На пример, јапонските фирми искажуваат
трошоци за депрецијација на забрзана основа и им
е дозволено да создаваат посебни издашни
резервни фондови за идните обврски за пензии на
вработените. Севкупоното влијание на ваквите
сметководствени разлики е очигледно.
Споредувањето на финансиските извештаи на
фирмите од различни земји е исклучително
комплексно, а тоа го прави мошне тешко
оценувањето на меѓународниот бизнис за
странските инвеститори.
Ваквите разлики влијаат врз глобалниот пазар на
капитал и на друг начин.
Њујоршката берза на хартии од
вредност, на пример, го истакнува проблемот во
врска со сметководствените правила на Комисијата
за хартии од вредност (КХВ) што може да доведе до
јавна продажба на корпорации во надлежност на
КХВ. Овие правила го нагласуваат целосното и
сеопшто објавување на информациите за
финансиските перформанси на фирмите, така што
берзата е загрижена дека оваа правило ќе ги
обесхрабрува странските фирми да се регистрираат
во оваа берза, а со тоа ќе се доведе во прашање
конкурентноста на берзата во светот. Примерот на
холандската фирма “Philips” укажува дека според
холанските сметководствени стандарди таа ги
искажува нејзините средства на тековна основа. За
да се котираат нејзините акции на њјуоршката берза
“Philips” треба да оствари повторно вреднување на
најзините средства на историска основа ако сака да
ги задоволи барањата на КХВ.
Потребата од обезбедување на бројни информации
од страна на фирмите согласно сметководствената
практика на САД, обезбедува и некои предности.
Многу странски банки веруваат дека САД се
најповолното место за зајмување поради практиката
на јавно информирање. Ваквата практика
овозможува добра оцена на ризичноста на
потенцијалните зајмови. За разлика од ова,
германскиот сметководстен систем, кој овозможува
фирмите да третираат заедно различни видови на
трошоци и да формираат мноштво на резерви, е
помалку прифатливо за еден потенцијален
позајмувач. Како што еден инвестиционен менаџер
забележа “Слабиот квалитет на финансиски
информации што се на располагање
за многу германски компании, го отежнува
купувањето на акции од страна на инвеститорите,
бидејќи вреднувањето не е адекватно поставено”.
На пример, во 1999 година, Фолксваген оствари
најслаби перформанси во рамки на сините акции
(blue-chip stoks), а “DAX” индексот изнесуваше 30
(што е адекватно на “Dow Jones Industrial Average”),
делумно поради неадекватното финансиско
комуницирање и политиката на јавност. Еден
европски аналитичар истакнал дека “резултатите на
Фолксваген претставуваат црна кутија”. Со цел да го
унапреди нејзиното место кај институционалните
инвеститори, на почетокот на 2000 година,
Фолксваген објави дека ќе ги прифати
американските GAAP или алтернативно,
Меѓународните сметководствени стандарди.
Слично на тоа, некои експерти сметаат
дека економските проблеми на јужноазиските
компании кои се поттикнати од валутната криза во
регионот во тек на 1997-1998 година, беа влошени
поради недостатокот на транспарентност на нивните
сметководстени системи. Кога економските услови
беа поволни во регионот, се чини дека
инвеститорите го превидоа недостатокот на
информации во финансиските извештаи и се
претпоставуваше најдоброто во врска со иднината
на компаниите. Кога, пак, економиите од регионот
навлегоа во криза по
девалвацијата на Тајланскиот батх, инвеститорите го
претпоставија најлошото,
придонесувајќи за големо и непотребно опаѓање на
цените на акциите. Како последица на тоа, а поради
потребите за информации на инвеститорите,
мултинационалните компании (МК) настојуваат
нивните финансиски извештаи да бидат
потранспарентни, а со цел да се има подобар
пристап до пазарите на капитал.
Влијание на сметководствените
процедури врз финансиската контрола на
корпорациите
Националните разлики во
сметководствените процедури, исто така, ја
усложнуваат работата на мултинационалните
компании (МК) во врска со активностите во
странство.
Деловните единици на МК треба да
доставуваат до нивните претпоставени во
централите навремени и еднообразни финансиски
информации изготвени на споредлива основа за да
го олеснат оценувањето на перформансите.
Согласно тоа, фирмата-родител обично определува
каква форма и постапка деловните единици ќе
користат за финансиските извештаи кои и се
доставуваат. Кока-Кола, на пример, за нејзините
деловни единици разработи еден лесно употреблив
и стандардизирам сметководствен прирачник врз
основа на американскиот GAAP.
Високиот менаџмент на некоја МК треба да се
определи дали да ја користи валутата на централата
во оценката на перформансите на странските
деловни единици и на нивните менаџери. Изборот
можеби се чини очигледен: претворањето на
финансиските извештаи на секоја деловна единица
во валутата на централата ќе обезбеди едноставно
споредување со централата. Меѓутоа, употребата на
финансиските извештаи деноминирани во валутата
на централата може да ги поттикне менаџерите на
деловните единици да ја насочат нивната активност
на странските девизни пазари, а не на локалните
активности. Во практиката не постои едноставен
одговор на прашањето каква валута да се користи за
оцена на перформансите: некои МК избираат
странска валута, а други домашната, но, се чини,
дека повеќето од нив ги користат двете.
98. Напори за хармонизирање.с.28-30.
Разликите во сметководстените системите се
збунувачки и скапи за меѓународниот бизнис.
Инкопатибилностите во овие системи
предизвикуваат тешкотии во набљудувањето на
странските активности на фирмите, а и за
инвеститорите да ги оценат перформсите на
фирмите лоцирани во различни земји. Со цел да се
реши овој проблем, голем број сметководствени
анлитичари и национални тела се обидуваат да ги
хармонизираат различните национални
сметководствени практики. Еден од најзначајните
напори во оваа смисла, претставува создавањето на
Меѓународниот комитет за сметководствени
стандарди (International Accounting Standards
Committee - IASC) во 1973 година. Основачите на
IASC се избрани од професионалните тела за
сметководство на некои водечки економии, како
што се САД, Германија, Јапонија, Обединетото
Кралство, Холандија, Канада, Австралија, Мексико и
Ирска. Во IASC членуваат 153 професионални
асоцијации од 112 земји. IASC има издадено серија
на Меѓународни сметководствени стандарди со цел
да се хармонизира националниот третман на повеќе
сметководствени прашања кај земјите членки. Меѓу
најважните цели на IASC претставува промоцијата на
споредливоста на финансиските извештаи помеѓу
земјите, со воспоставувањето на стандарди за
вреднување на залихите, депрецијацијата,
одделните даноци на доходот и други прашања.
Меѓутоа, IASC нема моќ на присила. Владите, често,
ги игнорираат сметководстените стандарди на IASC
ако тие не се совпаѓаат со нивните интереси. На
пример, САД и Канада, иако ги подржуваат напорите
на IASC, продолжуваат да поставуваат стриктни
сметководствени правила за акциите на
фирмите кои се регистрирани на нивните берзи.
Европската Унија (ЕУ) презеде
иницијатива да ги хармонизира сметководстените
системи на најзините членки како дел од напорите
да се комплетира создавањето на единствен
внатрешен пазар. Со тоа, ЕУ се надева да ги намали
вкупните сметководствени трошоци на европските
мултинационални компании. Освен тоа, со
изедначувањето на националните сметководстени
стандарди на земјите членки на ЕУ, за
инвеститорите ќе биде полесно да ги оценат
перформансите на фирмите во овие земји. Четвртата
директива на ЕУ налага секоја земја да бара од
фирмите да прифатат определени сметководствени
практики и да обезбедат финансиските извештаи да
пружат “вистински и фер поглед” на активностите.
Седмата директива им налага на фирмите да
издаваат консолидирани финансиските извештаи.
Секоја директива, меѓутоа, им дозволува на
членките определен обем на дискреција во
поставувањето на нивните национални
сметководствени стандарди.
На пример, залихите може да се
вреднуваат со користење на ЛИФО, ФИФО,
сегашната вредност или методот на упросечување.
Консолидација не се бара ако операциите на
деловните единици се нематеријални за централата,
ако активностите на деловните единици во голема
мера се разликуваат од оние на централата или ако
консолидацијата на билансите биде премну скапа.
Други групи и тела, како Светската трговска
организација, Меѓународната организација на
националните комисии за хартии од вредност, исто
така, лобираат за прифаќање на меѓународните
сметководствени стандарди.
Напорите за хармонизација се
предмет и на критики. Трошоците за хармонизација
за значителни. Сметководителите, фирмите и
владите се изложуваат на големи трошоци ако ги
напуштат сегашните национални стандарди.
Националната гордост, исто така, се одрази на
процесот на хармонизација. Еден званичник на ЕУ
има изјавено дека “нема да биде прифатливо за
Европа да ги потчни сопствените сметководстени
стандарди на оние на САД”. Од своја страна,
Комисијата за хартии од вредност на САД, исто така,
покажа мала заинтересираност да ги олабави
сопствените сметководстени стандарди. Некои
аналитичари веруваат дека хармонизацијата може
негативно да се одрази на меѓународната
конкуренција помеѓу сметководителите. На пример,
IASC стандардите многу наликуваат на
сметководствена практика на Велика Британија и на
САД. Во случај стандардите на IASC да се прифатат
Page 22 of 24
во светот, сметководствените фирми на овие земји
ќе бидат фаворизирани на меѓународните пазар.
Како резултат на тоа, некои земји се
спротивставуваат на општата примена на IASC
постапките. На пример, Франција агресивно ги
промовира правилата поставени од нејзиното тело
за стандардизација “Националниот комитет за
сметководство”. Досега стандардите на оваа тело се
прифатени од Бугарија и Романија, што им
овозможува на француските фирми да продаваат
сметководствени услуги на овие земји.
Меѓутоа, се чини дека постои постојан,
иако спор, напредок кон хармонизација.
Поголем дел од овој прогрес
произлегува од потребата на МК да имат пристап на
глобалниот пазар, а со оглед дека со порастот на
глобализацијата на светската економија потребите
за капитал на меѓународните претпријатија се
зголемуваат. За да можат успешно да се
натпреваруваат со нивните странски ривали, МК
имаат потреба од инпути, вклучувајќи и капитал, по
најниски можни цени.
99. Меѓународни даночни проблеми.с.30-34.
Постои тесна врска помеѓу
националните сметководствени процедури и
нациналните даночни политики. Даночниот систем
на една земја во голема мера влијае врз
однесувањето на бизнисот имајќи предвид дека
фирмите настојуваат да ја максимизираат нивната
профитабилност по оданочувањето. Секоја земја
може да го користи даночниот систем не само да
собира и да го зголемува доходот, но и да
стимулира некои активности, како што е
ангажирањето на персонал со физички недостатоци
или за зголемување на трошоците за истражување и
развој. Локацијата, производството и одлуките за
ангажирање во голема мера зависат од структурата
и висината на даноците.
Слично на домашните фирми, и меѓународните
фирми настојуваат да го
максимилизираат нивниот доход по оданочување.
Меѓутоа, тие треба да ги задоволат и даночните
обврски (кои, често пати, се конфликтни) во сите
земји во кои што дејствуваат. Меѓународниот
бизнис треба, од една страна, да настојува да ги
искористи предностите од даночните олеснувања, а,
од друга страна, да ги избегнува даноците кои имаат
за цел да ограничуваат.
Трансферирање преку цените
Заедничкото средство кое го користат
меѓународните претпријатија за да го
намалат нивниот вкупен даночен товар претставува
трансферот преку цените и
даночниот рај. Трансферирање преку цените
(transfer pricing) настанува кога една деловна
единица или филијала на централа задолжува друга
деловна единица или филијала за добра и услуги.
Трансферирањето на цените е важно за
меѓународниот бизнис поради неколку причини.
Меѓукорпоративниот трансфер на стоки, технологија
ина други ресурси е вообичаен помеѓу деловни
единици лоцирани во различни земји.
Според една процена,
меѓукорпоративните испораки достигаат околу 40%
од меѓународната стоковна размена на САД.
Трансферирањето на цените, исто така, влијае врз
способноста на МК да ги оценуваат перформансите
на одделните деловни единици на корпорацијата и
да го наградат (или казнат) менаџерот одговорен за
перформансите на односната деловна единица.
Освен тоа, трансферирањето преку цените влијае
врз даноците што МК ги плаќаат, како во земјата-
домаќин, така и во странските земји во кој што
дејствуват.
Во практиката трансферирањето преку цените се
врши на еден од следните
начини:
1.Пазарен метод;
2.Непазарен метод.
Пазарно трансферирање преку
цените. Пазарниот метод ги користи цените
утврдени на отворениот пазар за да трансферира
стоки помеѓу делови на една корпорација. Да
претпоставиме дека “Хјундаи” сака да извезе
чипови за меморија од Јужна Кореа кои ќе се
користат за склопување на компјутери во една
американска деловна единица. Таа може да го
направи трансферот преку цените за чиповите
помеѓу американската и кореанската деловна
единица користејќи ги цените на отворениот пазар
за чипови.
Пазарниот метод има две основни
предности. Прво, ги намалува конфликтите помеѓу
двете деловни единици во врска со соодветноста на
цената. Колку повисока е цената кај
меѓукорпоративниот трансфер, подобро ќе
изгледаат перформансите на деловната единица
која продава, а полошо на деловната единица која
купува. Со оглед дека централата доделува бонуси
на менаџерите или инвестиционен капитал на
нејзините деловни единици врз основа на
профитабилноста, менаџерите се мошне
заинтересирани за трасферот преку цените и
начинот на кој сметководствениот систем на МК ги
води перформасите на деловните единки. Од гледна
точка на фирмата- родител ваквите аргументи
претставуваат непотребно трошење на ресурсите на
фирмата. Откако се консолидираат финансиските
извештаи на фирмата, нејзиниот вкупен профит
пред оданочување ќе остане ист без оглед на тоа
дали трансферот преку цените ја преценил
профитабилноста на деловната единица А, а ја
потценил на единицата Б. Под претпоставка дека
двете деловни единици ја прифаќаат како правична
пазарната цена, ваквите внатрекорпоративни
конфликти ќе бидат намалени.
Второ, пазарниот метод ја заголемува
вкупната профитабилност на МК со поттикнување на
ефикасноста на деловната единката - продавач. Ако
цените кои
деловната единика ги пресметува за
меѓукорпоративната продажба се ограничени на
пазарните цени, нејзините менаџери знаат дека
профитабилноста на единката зависи од
раководењето со нејзините трошоци. Уште повеќе,
ако тие се свесни дека успешно изработуваат
производи по пониски цени од оние на нивните
меѓународни конкуренти, трансферот преку цени на
пазарна основа, целосно ќе ги потврди нивните
напори. Мотивирани од изгледите за бонус и
унапредувања, менаџерите на деловните единки ги
имаат сите услови да ја зголемат ефикасноста и
профитабилноста на нивните активности.
Непазарни ценовни трансфери.
Ценовниот трасфер може да се
оствари и со употреба на непазарни методи. Цените
може да се утврдат со преговори помеѓу деловната
единица која продава и едницицата која купува или
врз основа на утврдени трошоци “од рака”, како, на
пример, производните трошоци плус некој фиксен
износ.
Некои услуги на фирмата-родител
може да се пресметат како процент од продажбата
на деловните единици, како што се расходи за
општи трошоци на корпорацијата или за правото на
користење на технологија или интелектуална
сопственост во сопственост на фирмата-родител.
МК ги користат непазарните ценовни
трансфери делумно и затоа што за некои добра и
услуги не постои пазар надвор од фирмата. На
пример, единствениот пазар за една машина
произведена од фабриката на “Форд” во Шпанија
може да е дел од машината за склопување на
“Форд” во Белгија, Германија или Обединетото
Кралство.
Бидејќи не постои надворешен пазар
за ваквата машина, “Форд” може да воспостави
трансферирана цена за таа машина врз основа на
трошоците на производството плус општи трошоци
и профит. Слично на тоа, способноста на “Тојота” да
дизајнира и развие нови модели на автомобили не
претствува услуга која може да се купува и продава
на пазарот. Во врска со тоа “Тојота” може да ги
задолжува нејзините филијали во Северна Америка,
Велика Британија и Австралија со соодветни
трошоци за употребата на нејзините истражувања,
дизајнот и развојните услуги. Употребата на
непазарниот ценовен трансфер има недостатоци и
предности.
Еден недостаток е што менаџерите на
деловните единки кои купуваат и продаваат губат
време во врска со утврдувањето на соодветната
трансфер цена, бидејќи вака поставената цена ќе
влијае врз нивните профити, иако нема да има
влијание врз консолидираниот биланс на
централата пред оданочување.
Непазарниот ценовен трансфер, исто
така, може да ја намали ефикасноста на деловната
единка која продава.
Цената за трансфер заснована на
трошоците на продавачот плус некој износ, може да
ја намали заинтересираноста на продавачот да ги
држи цените ниско, бидејќи тој може да префрли
било кој пораст на цените на другите членови на
корпорацијата преку непазарната цена.
Меѓутоа, со стратешката определба за
непазарно зановани цени може да има корист
меѓународниот бизнис, како што е прикажано на
табелата 19.5. Креативното преуредување на
меѓукорпоративните цени може да овозможи на
фирмата-родител да го намали вкупниот даночен
товар. На пример, некоја МК може да го олесни
товарот на “ad valorem” царината со намалување на
цената со која деловната единка која продава ја
задолжува единката која купува. Со тоа се намалува
основата на која царината се пресметува. Освен тоа,
ваквото утврдување на цените може да овозможи
фирма да ги засече даноците на доход. На пример,
една МК дејствува во две земји во кои во едната
даноците на доход се високи, а во друга та се ниски.
Фирмата може да ги зголеми цените на трансфер со
кои ја задолжува деловната единица во земјата со
високи даноци и да ги намали цените за деловната
единица во земјата со ниски даноци. Со оваа
постапка таа ја намалува профитабилноста на првата
деловна единица, мерена преку нејзините
финансиски извештаи, а ја зголемува
профитабилноста на втората деловна единица. Нето
ефектот ќе биде да се пренасочи профитот на МК од
земјата со високи даноци (која ќе ја оданочи
повеќе), на земјата со ниски даноци (која ќе ја
оданочи помалку). Република Ирска, на пример, го
ослободи од данок на корпорации извозот на
индустриски добра, а со цел да ги привлече МК да
лоцираат фабрики во оваа земја.
Овој данок ги поттикнува МК да
манипулираат со трансфер цените со кои се
задолжуваат ирските фабрики со цел да се зголеми
профитот на овие фабрики, а да се намали профитот
на неирските деловни единици.
Добро промисленото структуирање на
трансфер цените може да овозможи на фирмата да
ги избегне рестрикциите на земјата-гостин при
репартијацијата на профитот.
Во случај земјата-гостин да ја блокира
репартијацијата со забрана на плаќање дивиденти
од страна на деловната единица на централата,
фирмата-родител може да ја избегне оваа
рестрикција со зголемување на трансвер цените со
кои ја задолжува деловната единица за добра и
услуги произведени од другите деловни единки на
семејството на корпорацијата или пресметувајќи
трошоци за општите услуги на корпорацијата. Со
употреба на оваа техника, готовинскиот тек ќе се
пренесува од деловната единица на другите делови
од фирмата во форма на плаќања за добра и услуги,
а не преку забранетото плаќање на дивиденти. Нето
ефектот ќе биде ист, бидејќи средствата во некаква
форма ќе бидат префрлени од земјата-гостин.
Трансферот преку цените помеѓу фирмите, често
пати, претставува компромис помеѓу последиците
од оданочувањето и легалните ограничувања
поставени од земјите во кои фирмите дејствуваат.
Бројни истражувачки студии покажуваат дека МК
рутински се ангажираат во одбегнување на
даноците преку трансферот преку цените и на други
начини.
Владините агенции, како што е IRS, се
свесни за можностите од вакви сметководствени
игри. Поради тоа, како домашната, така и земјата-
гостин внимателно ги следат политиките на трасфер
преку цените на МК во рамки на нивните граници со
цел фирмите да не ги избегнат нивните даночни
обврски, а државата да си го добие оправданиот дел
на данок од фирмата. Општоприфатлив приод
е употребата на проверката на дистанца, (arm’s
lenhgt test), кога владините службеници се
обидуваат да ги детерминираат цените со кои две
различни фирми би се договориле. Меѓутоа, во
многу случаи тешко е да се утврди една
претпоставена цена, а тоа предизвикува конфликти
помеѓу меѓународниот бизнис и даночните власти.
На пример, во 1999 година, Агенцијата за приходи
на Обединетото Кралство изработи студија дали
“ИБМ”
несоодветно ја зголеми стапката на суверени права
(royality rate) која ја плати
британската деловна единица на американската
централа од 8% на 12% за период од пет години, а
почниувајќи од 1991 година. Ефектот од порастот на
оваа стапка беше пренос на 620 милиони долари
профит од активностите во Обединетото Кралство во
операциите во САД, со што се придонесе да се
намалат даноците на “ИБМ” кај британските власти.
Се разбира, адекватното утврдување на цените за
имот како што претставува трговскиот знак на
“ИБМ” и технологија не е едноставно. Ако
британската агенција утврди дека “ИБМ” должи на
земјата дополнителни даноци, нема сомнение дека
компанијата ќе ја оспори одлуката. Ваквите
конфликти ретко брзо и лесно се разрешуваат.
100. Даночен рај.с.35-36.
Втор инструмент кој го користи
меѓународниот бизнис за намалување на даночниот
товар, претставува лоцирање на активностите во
даночен рај, односно во земји кои поставуваат
ниски или никакви даноци на доход на
корпорациите. За
релативно мали издатоци една МК може да
регистрира сопствена филијала во некој даночен рај
(tax havens). Со помош на манипулации со
плаќањата, како што е ценовниот трансфер,
дивидентите, каматите, суверените права и
капиталните добивки помеѓу различните деловни
единици, МК може да го пренасочуваат доходот од
деловни единици кој дејствуваат во земја со високи
Page 23 of 24
даноци, на деловна единица која дејствува во
даночен рај.
Со книжење на нејзините профити во
деловната единица лоцирана во даночен рај, МК ги
избегнува даночните обврски спрема другите земји.
На пример, некоја МК може да ја пренесе
сопственоста на нејзиниот трговски знак на една
деловна единица лоцирана во Кајман островите.
Деловната единица тогаш може да задолжи било
која од деловни единици на корпорацијата со
трошоци за употреба на трговскиот знак.
Трошоците што ги плаќаат
оперативните деловни единици ја намалуваат
нивната профитабилност, а со тоа и данокот на
доход што корпорацијата треба да го плати на
земјата-гостин. Владата на Кајман островите, се
разбира, нема даноци на приходите од
лиценцирање на трговски знаци на деловни
единици кои се лоцирани кај неа, а истото се
однесува и на даноците за доход, профит, капитални
добивки или дивиденти. На тој начин, МК го
намалува нејзиниот вкупен даночен товар.
“Инвестирањето надвор” укажува на некои
прашања во врска со етиката при употребата на
даночниот рај и ценовниот трансфер со цел да се
намали даночниот товар на корпорацијата. (На
пример, слично на многуте карибски земји,
Бахамите процветаа како резултат на статусот на
даночен рај. Финансиските услуги учествуваат со
20% во економијата на земјата). Некои други земји,
како што се Лихтенштаин, Луксембург и Холандските
Антили, исто така, претставуваат даночен рај. За да
ги привлече МК, еден даночен рај не се ограничува
само на непоставувањето на даноци на доход, туку
треба да обезбеди стабилни политички и бизнис
услови, ефикасен судски систем и напредно
банкарство и комуникации. За возврат, даночниот
рај ќе може да пресметува расходи на франшиза и
меѓукорпоратисни расходи и да отвара мноштво на
добро платени работни места на значително
повисоко ниво од нивото што една економија од
нејзин ранг може да обезбеди. Даночниот рај
создава можности за успешна економија. На
пример, бројот на странски фирми е поголем од
бројот на жителите на Кајман островите. Успехот на
овие острови како даночен рај го одразува високото
ниво на услугите што се обезбедуваат на
меѓународниот бизнис (ако тоа се покаже за
неопходно, една МК може да регистрира на Кајман
островите филијала во рок од 24 часа).
Формирањето на фирма ја налага потребата од
високо платени професионалци, како што се
сметководители, банкари и адвокати. Како резултат
на тоа, овие острови се голем банкарски и
финансиски центри.
Во нив се лоцирани 500 банки со вкупна актива од
600 милијарди долари и преку 2.200 инвестициони
фондови кој управуваат со преку 200 милијарди
долари актива. Од гледна точка на Кајман
островите, секторот на даночен рај за локалната
економија претставува крајно “чиста” индустрија
која е мошне сакана од ваквите економии. Меѓутоа,
постоењето на даночен рај создава бројни
главоболки за даночните власти на другите земји.
* * *

Page 24 of 24