За да може реално да се разгледа процесот на инвестирање и да се оцени

оправданоста на реализацијата на инвестицискиот проект потребно е да се

идентификуваат и анализираат вкупните ефекти што ги носи реализацијата на
одредени инвестиции. Ефектите, кои ги дава еден инвестиционен проект, може да
се оценуваат и анализираат, како од гледна точка на претпријатијата, така и од
аспект на пошироката заедница.

Компаниите како инвеститори, обично се заинтересирани само за директни

економски ефекти од инвестициите, кои можат да бидат доволно точно да се
измери и квантитативното изразување, за разлика од индиректните, кај кои тоа не
е возможно. Меѓутоа, поединечни инвестиции сепак треба да се гледаат и
оценуваат пред се од поширок социјален аспект (транспорт, енергија, итн). Во овој
контекст, анализата на трошоците и користи е метод за донесување на
инвестициони одлуки, со кои се врши влијание на развојот на одреден регион,
заедницата или општеството како целина.

Процесот на инвестирање се карактеризира со еднократни или повеќекратни

вложувања, кои се направени во сегашноста, и нивните ефекти се очекуваат во
иднина. Со цел да може реално да се испита и да се оцени оправданоста на
реализацијата на еден инвестициски проект, потребно е да се идентификуваат и
анализираат целокупните ефекти кои можат да донесат реализација на одредени
инвестиции. Компаниите како инвеститори, главно, се заинтересирани само за
директни економски ефекти од инвестиции кои можат да бидат доволно точно да
се измерат и квантитативно да се изразат.

Од друга страна, за индиректните не-економски ефекти на индиректни инвестиции

кои многу тешко можат да се измерат и квантитативно да се изразуваат,
компаниите не се особено заинтересирани. Сепак, кога се оценува оправданоста
на реализацијата на инвестицискиот проект секогаш треба да се имаат во предвид
и ефектите кои проектот ги носи на другите стопански субјекти или на
пошироката заедница. Во овој контекст,cost-benefit анализата на трошоците и на
придобивките (CBA) или анализа на трошоци претставува техника со која се
идентификуваат, анализираат и споредуваат вкупните трошоци и придобивки на
конкретната инвестиција.

Cost-benefit анализата ги квантификува и ги придодава паричните вредности на

сите ефекти (како економски и неекономски) и трошоците поврзани со реализација
на проектот, врз основа на што се пресметува нето (социјална) корист. Со други
зборови, анализата на трошоците и користите е метод на оцена на политиката на
инвестиционите вложувања, кои ги квантифицираат ефектите и влијанието на
избраната инвестициона политика,на сите членови на една заедница, и треба да
се разликуваат од анализата на ефективноста на трошоците (ЦЕА – анализа на
ефективноста на трошоците).

Задачата на оваа анализа е трошковно да се идентификуваат најисплатливите

решенија за дадената инвестициска цел. Значи, во фокусот е изборот на
најдобрите опции за инвестирање. При тоа, таа се сведува на оптимизирање на
однапред поставената фиксна цел, со критериумот на минимизирање на сегашна
вредност на трошоците за реализација на инвестициониот на проект. Во примена
на анализата на трошковната-ефективност стои претпоставката дека целта на
овој инвестициски проект е однапред дадена, и дека е идентична за сите
алтернативи.

2. Cost benefit анализа

Основниот концепт на cost-benefit анализата е да се земат во предвид и да се

пресметаат или проценат сите општествени придобивки и трошоците на еден
инвестициски проект, и тоа врз основа на споредба (тежина) од вкупните трошоци
и користи со оцена на неговата профитабилност. Покрај тоа, само оние проекти
кај кои вкупната придобивка ги надминува вкупните трошоци можат да бидат
оценети позитивно, што значи дека тие се прифатливи за имплементација.

. Cost-benefit analiza se izvodi na vrlo kompleksan način, pomoću postupaka koji

podrazumevaju utvrđivanje velikog broja polaznih pretpostavki u vezi sa opsegom i
egzaktnošću ocena koristi i troškova, vremenskog okvira, načina merenja itd.
Затоа, без оглед на тоа кој од нив е во прашање, cost-benefit анализата на
трошоци бара да се земат во предвид вкупните трошоци и вкупните придобивки
која општествената заедница може да има од конкретниот инвестиционен проект.
Cost-benefit Анализата се врши во многу сложен начин, со користење на
постапките кои подразбираат определување на голем број појдовни претпоставки
што се однесуваат на обемот и точноста на оценувањето на придобивките и
трошоци, временски рамки, методи за мерење, итн.

Меѓутоа, треба да се напомене дека добиените резултати зависат од типот на

cost-benefit анализата. Екс анте анализата е стандарден тип на анализа на
трошоците и придобивките. Таа се изведува како составен дел од инвестиционата
студија, во процесот на анализа на оправданоста на инвестицискиот проект пред
неговата имплементација. Ex post анализата на трошоците и придобивките се
врши по завршувањето на имплементацијата на проектот, кога трошоци повеќе
нема, ниту корективни мерки од страна на инвеститорите или на државата. Тоа се
огледа во обезбедување на информации, јавни услуги (државни) и на
инвеститорите во врска со вистинската вредност на одредени групи на проекти во
однос на нивната оправданост во иднина.

Cost benefit aнализата е посебна финансиска техника или пресметковна постапка

како последица на вложување во некој претприемачки или инфраструктурен
потфат. Од една страна се сумираат сите приходи и придобивки на
претпријатието, од друга страна, а од друга страна сите трошоци и загуби од
вложувања. Сите приходи и надоместоци, трошоци и загуби мора да се измерат и
да се сведат на еднаква мерлива единица, сепак, најчесто пари. Ако односот на
приходите и придобивките и трошоци и загубите, односно коефициентот е
поголем од еден, што значи дека ако приходот и придобивките ги надминуваат
трошоците и загубите, станува збор за финансиски профитабилен потфат. Секако
вреди и обратно.

Анализа на трошоците и користите почесто се применува при оценување на

ефектите на јавните инфраструктурни проекти / патишта, училишта, болници,
отстранување на отпад, заштита на животната средина, итн, бидејќи тие се во нив,
за разлика од претприемачките проекти, приходите, а особено користа од
посредните и долгорочните бенефиции и имаат ефект врз другите сектори, па и
претприемачките.

Трошоците и загубите кои произлегуваат од вложувањата во некои претприемачки

потфати или инфраструктурни се за еднократна употреба и сигурни, додека
приходите и користите се долгорочни и неизвесни. Ова го усложнува процесот на
кост-бенефит анализа, особено кога се соочуваме само со придобивките кои се
индиректни и кои придонесуваат за ефектите на корисникот како што се патишта,
водостопански објекти и слично.

На пример, едноставно е да се утврдат трошоци и загуби за изградба на автопат,

но не е воопшто едноставно да се утврди економската придобивка за голем број
корисници на тој автопат кој произлегува од подобрување на транспортните врски.
Па дури и невозможно и не треба да се измерат трошоците и загубите кои
произлегуваат од деградација на животната средина автопат ниту пак приходите и
придобивките кои произлегуваат од побрз и полесен транспорт.

Во секој случај, ако се инвестициите поголеми тогаш е покомплицирана cost

benefit анализата на трошоци бидејки се во "игра" и голем број на "променливи",
долг е економскиот век и неизвесноста и ризикот е повисок.

Сепак, во нашата пракса, cost benefit анализата многу ретко се користи, бидејќи
станува збор за проект во кои е пресудна политиката. Сепак, од гледна точка на
утврдување на развојните приоритети во инфраструктурата cost-benefit анализата
е незаменлива.

Пример бр.1:

Раководителот на продажба на хотел, одлучил да се подобри продуктивноста и

ефикасноста на својот оддел, што не е можно без спроведувањето на нов
продажно информационен состав или информатичко-комуникациски технологии.

Проценетите трошоци за имплементација на нови ИТ системи / компјутери,

принтери, софтвер, инсталација, обука, итн / изнесува 114.000 €.

Проценетата добивка / подобрување на маркетиншките комуникации, услужни и

професионални вештини и знаење на продажбата на персоналот / изнесуваат
180.000 евра годишно.

Од горенаведеното, иако е многу едноставен примерот покажува дека станува

збор за финансиски профитабилни претприемачки потфат, бидејќи придобивките
ги надминуваат трошоците /66.000 EUR / и cost-benefit коефициентот изнесува
1,578947 (180.000 / 114.000).

Времето на враќање во секој претприемачки потфат е многу важно во последно

време и е главен критериум за распределба на инвестициите. Пократко време на
повраток го привлекува вниманието на повеќе инвеститори, а подолгото ги
одвлекува. Патем, треба да се напомене дека враќањето на инвестицијата во
хотелската индустрија со силно туристички или сезонски карактер е многу долго и
се протега на повеќе од 20 години во некои случаи.

Сепак, за поголема инфраструктура, како и претприемачки потфати се прават

посложени cost-benefit анализи. Проекциите на приходите и придобивките односно
трошоците и загубите се направени за повеќе од 20, па дури и многу повеќе
години. Сите приходи и бенефиции, како и сите трошоци и загуби се сведени на
техника на дисконтирање на сегашната вредност / NPV - нето сегашната вредност
/ а потоа се пресметува односот на трошоците и на придобивките (НСВ приходи и
придобивки / трошоци и НСВ / загуби.

Во ваква постапка, која ќе важи само со професионална гледна точка, клучот е

изборот на дисконтни / каматни / стапки по кои на сегашната вредност се сведува
на приходи и придобивки односно трошоци и загуби. Оваа стапка е всушност
опортунитетен трошок, односно посакуваната стапка на поврат за инвеститорите.
Кај инфраструктурните проекти може да се сметаат т.н.. социјална стапки, кои се
пониски од "класичните" претприемачки проекти.

Cost- benefit aнализата на трошоци треба да се користи само во случаите каде

што не е лесно да се измерат економските бенефиции за инвеститорите. Тоа се
освен веќе гореспоменатите големи инфраструктурни проекти и инвестиции во
информатичката технологија, консалтинг услуги, реструктуирање, реинжинеринг,
know-how. Всушност, cost-benefit анализата е важна кога се одлучува дали ќе се
оди во промени или сме на вистинскиот пат.

Заклучок;

Во овој труд, Ви претставуваме краток преглед на основните елементи на cost-

benefit методологијата на трошоците и на придобивките за оценување на
економската изводливост на инвестициски проекти. Без разлика на тоа кој проект
е во прашање, cost benefit анализата бара да се земат во предвид вкупните
придобивки и трошоци кои општеството ги има за нив.

Osnovna ideja cost-benefit analize je da se uzmu u obzir, izračunaju i procene sve

društvene koristi i troškovi jednog projekta, te da se na osnovu poređenja ukupnih
koristi i troškova oceni valjanost, odnosno rentabilnost konkretne investicije. Pri tome,
isti postupci ocene primenjuju se kada su u pitanju privatni investitori i kada je u pitanju
država.
Основната идеја на cost-benefit анализата е да се земат во предвид, да се
пресметаат и проценат сите општествени придобивки и трошоци на еден проект,
т.е. врз основа на споредбата на вкупните трошоци и користи да се оцени
валидноста или профитабилноста на одредени инвестиции. При тоа, исто истите
постапки за оцена се применуваат кога се во прашање приватните инвеститори, и
кога е во прашање државата.

Shodno tome, šira primena ove metodologije u praksi zahteva dugotrajan proces koji
treba da dovede do poboljšanja stanja u domenu investicija u našim uslovima
poslovanja, a posebno do poboljšanja efikasnosti investicionih projekata od šireg
društvenog značaja (investicioni projekti u oblasti energetike, vodoprivrede,
poljoprivrede i sl.).

Сепак, приватните инвеститори имаат интерес само за ефектите од проектот

кои влијаат на профитабилноста, додека државата мора да обрне внимание
на многу поширок спектар на ефекти од инвестицијата. Со оглед на големата
важност и комплексноста на оваа методологија, потребна е систематска и
сериозна работа во областа на обуката на персоналот во областа на науката,
индустријата и банките итн. Соодветно на тоа, пошироката примена на оваа
методологија во практика бара долготраен процес кој треба да доведе до
подобрување во областа на инвестицијата во наши услови на работење, а
особено да се подобри ефикасноста на инвестиционите проекти од поширок
социјално значење (инвестициони проекти во енергетиката, вода,
земјоделство, итн .).

Користена литература:
Jovanović, P., Upravljanje investicijama, FON, Beograd, 2006. 2. Malešević, E.,
Malešević, Đ., Upravljanje investicijama, Proleter-Bečej, Subotica, 211. 3. Marglin, S.A.,
Investment Criteria, George Allen and Unwin LTD, London, 1997. 4. Marić, B.,
Upravljanje investicijama, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad, 2010. 5. Mašić, B.,
Strategijski menadžment, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009. 6. Petrović, E.,
Denčić-Mihajlov, K., Poslovne finansije, Ekonomski fakultet, Niš, 2007. 7. Stiglitz, E.J.,
Ekonomija javnog sektora, (prevod sa engleskog), Ekonomski fakultet, Beograd, 2004.
8. Vujičić, D., Nerandžić, B., Perović, V., Priručnik za investicije, Stylos, Novi Sad, 2008.