Проф.

Д-р Илија Ацески

Филозофски факултет Скопје
Институт за социологија

Историјата во мултикултурните општества

Гоцевото разбирање на светот: identitetno surfawe на културите

Резиме

Во трудот авторот вниманието го концентрира врз идејата за новото

разбирање на историјата во услови на силен процес на глобализација и
процеси на мултикултурализам , особено на државите на Балканот, кои
сеуште сонуваат дел од минатите времиња на ,, големи држави", состојба во
која сеуште не се доволно заштитени правата на националните малцинства во
политички и културен поглед. Во анализата вниманието е насочено кон
новото разбирање на историјата, во комплексниот пристап и
интердисциплинарноста , во нужноста од соработка на историјата со другите
социјални науки особено со социологијата и антропологијата. Разбирањето на
смислата на историското и формирањето на историската свест, денес во
постмодерната што е друго име за глобализацијата на културата, може да се
разбере и како еден вид ,, идентитетно сурфање"каде малите култури ја имаат
својата шанса не само да преживеат , туку и да се развиваат. На Балканските
народи им се отвора можноста за рамнопрвна соработка и просперитет во
сите сфери од животот ; историските прашања се само дел од ,, долгото
траење " на конфликти кои најпосле можат да бидат надминати во духот на
Гоцевото разбирање на светот , како сурфање на куlтурите .
Клучни зборови: идентитет, мултикултурализам, историска свест,
постмодерна, глобализација.

Вовед. Globalizacijata e poim koj se odnesuva skoro na se , od

Internet do hamburger, i koj ne upatuva na ni{to realno vo svetot
denes. Upotrebata na poimot globalizacija predizvikuva mnogu
dvosmislenosti i nejasnotii; nekoi ja otvrlaat i smetaat deka idejata
za globalizacija nema analiti£ka vrednost i pretstavuva
ednostavno ,,£ista glupost”, drugi pak ja smetaat za najposle
pronajdeniot koncept so £ija pomo{ mo`e da se objasni slo`enosta
na svetot denes!
Fakt e deka vo literaturata se prisutni mnogu definicii za
globalizacijata. Raznite definicii promovirat razli£ni vrednosti i
interesi. Potoa, sekoja definicija e povrzana so odreden kontekst
koj e povrzan so istoriskiot moment, kulturnata sredina,
prostornata povrzanost, socijalniot status i mnogu drugi momenti.
Ne navleguvaj}i vo {iro£inata i zna£eweto na razli£nite pristapi vo
definiraweto na globalizacijata, за потребите на овој труд, vo
klasifikacijata na razli£nite opredelbi, koi navistina gi ima
premnogu, vo analizata }e se zadr`ime na nekoi od niv , za koi

1
smetame deka se zna£ajni od aspekt na promenite na identitetot
vo negovoto osnovno zna£ewe povrzan so etnosot, nacijata-
dr`ava i kulturata i nivnata povrzanost so promеnite во
разбирањето на светот денес, a so toa i so razbiraweto na istorijata i
formiraweto na istoriskata svest. Прашањето кое нужно се поставува, во
контекст на темата за историјата во мултикултурното општество, индирекно се
наметнува од сознаието за тоа што суштински се менува во светот денес и
дали длабочината на промените радикално ја трансформираат основата на
формирањето на историската свест а со тоа и претставaта за светот на
минатото а со тоа и за светот на иднината. Одговорот на прашањето: Кои се
новите сили кои го ,,контролираат минатото" дирекно упатува на одговорот на
прашањето за тоа кои се силите кои ја ,, обликуваат иднината”. Во тој контекст
само накратко, пред да uka`eme na некои од елементите на новата пост-
модернистичка парадигма на историјата, нужно се наметнува потребата , да
укажеме на дел од промените , радикалните промени со кои се соочува светот
денес , а процесите на глобализацијата, промената на основите за формирње на
идентитетот i istoriskata svest , во целата нivna комплексност и
разбирањето на мултикултурноста во нејзиното најшироко значење се
вбројуваат мегу најзначајните.

Глобализација , мултикултурализам , историска свест

Светот како ” глобалното село”

За согледувањето на значењето на глобализацијата за промените на сфаќањето

на светот ја користам Робертсоновата типологија на глобализацијата . Имено за
Робертсон пostojat najmalku £etiri tipovi na diskursi za
globalizacijata koi empiriski se preklopuvaat.( Robertson, 1998).
Najnapred, postojat grupi na regionalni ili civilizaciski diskursi,
kako na primer, Isto£na Azija, Zapadna Evropa, Latinska Amerika,
Isto£na Evropa i sli£no. Vo kontekst na ovoj diskurs diskusiite za
kulturnite osobenosti se od krucijalno zna£ewe za sfa}aweto na
poimot na globalizacijata, и би додале во духот на тоа разбиарње, што на
регионален план со себе носи процесот на глобализацијата особено во
разбирањето на националните идентитети не во една историска туку во
смисла на идниот развој, на пример, до каде може да се движи негирањето
на една нација од страна на друга нација,
Vtoriot diskurs na globalizacijata e povrzan so disciplinarnosta,
pokonkretno, objasnuvaweto na globalizacijata od eden aspekt ili
disciplina, na primer, што naj£esto toa se pravi vo sferata na
ekonomijata, kade globalizacijata e isklu£ivo razbrana kako
ekonomski fenomen. Koncepcijata na svetot kako celina stanuva
definirana i oformuvana od strana na globalnite mediumi,
vklu£uvaj}i gi i onie od najnovo vreme, kako {to e internetot na
primer.
Tretiot diskurs na globalizacijata e nepоsredno povrzan so
ideolo{kite orientacii vo smisla na Levica i Desnica vo anti-ili/i-
pro-globalizaciska forma.Vo razbiraweto na globalizacijata se
isprepleteni pove}e ideolo{ki stanovi{ta: od toa deka
kapitalisti£kiot svetski sistem kako neophoden stadium vo premin
kon svetski socijalizam, do gledi{ta deka globalizcijata prestavuva
triumf na patot vo ostvaruvawe na multinacionalnite korporacii i
organizacii (MMF, SB, STO i sli£no ) koi ja onevozmo`uvaat i

2
zadu{uvaat lokalnata inicijativa i sloboda. I, najposle £etvrtiot
diskurs na globalizacijata se povrzuva со pojavata na feministi£kite
dvi`ewa i sogleduvaweto na diskursot na globalizacijata kako
preokupacija na ma{kosta, so izrazito nastojuvawe toa da se
promeni vo polza na `enite. ( Robertson, 1998:38)
Procesite na globalizacijata nekoi avtori gi doveduvaat vo vrska
so ,,op{testvenite procesi vo koi se gubi geografskoto
ograni£uvawe na socijalnite i kulturnite slu£uvawa ( Voters, 2003)
ili kako ,, deteritorijalizacija - ili porast na naтteritorijalnite odnosi
pomegu narodite ".([olte,2008) .
Kompleksnosta i protivre£nosta na fenomenot na globalizacijata e
predmet na filozofsko-antropolo{ki promisluvawa vo smisla na
artikulacija na glavnite celi na globalizacijata vo svetot koj e
sostaven od razli£ni kulturi, nacii i dr`avi koi se naogaat na razli£en
stepen na razvoj vo sekoj pogled: pra{aweto za opravdanosta i
smislata da dominira samo eden model na globalizacija koj glavno
proizleguva od Zapadnata kulturna i civilizaciska osnova se £ini e
neizbe`no vo razbiraweto. Filozofsko-antropol{kiot pristap vo
sfa}aweto na globalizacijata poaga od siсtemot na vrednosti koj bi
bil prifatliv za site ( ili mnozinstvoto) i bi bil vo funkcija na
zadovоluvawe na osnovnite potrebi i vo podobruvawe na
kvalitetot na `ivot na najgolem del od svetskata populacija.
(Golubovic,Z. 2009).
Xorx Monbiot e eden od onie avtori, kako i desetina drugi, koi
globalizacijata ja posmatraat pred se kako ne{to koe permanetno
pridonesuva za poni`uvawe na siroma{nite i nemo}nite, koi za
poslednite stotina godini stanuvaat se pove}e poni`eni i
posiroma{ni; denes , kako veli Monbiot `iveeme vo vreme na prisila
, lo{o vreme koe treba da bide zameneto so vreme na dogovor, za
koe predlaga alternativen pogled na globalizacijata kade vo
centarot na vnimanieto gi stava siroma{nite i nerazvienite zemji i
svet bez manipulacija od strana na mo}nite i bogatitete £ii interesi
se sekoga{ za{titeni od strana na megunarodnite finansiski
institucii i organizacii, kako {to se Svetskata Banka i MMF (Monbiot,
G. 2006.)

Политичкото значење на глобализацијата-плуралиозација на историјата и

историската свест

Globalizacijata kako multidimenzionalen fenomen vo sebe

vklu£uva mnogu razli£ni podra£ja na aktivnosti i interakcii, megu
koi politi£koto zavzema zna£ajno mesto. Vo nejzinite ramki,
analizite i raspravite za mestoto i ulogata na dr`avata- nacija se
£ini zavzema centralno mesto i za nea se formirani pove}e
sprotivstaveni stavovi: od toa deka nejzinata uloga radikalno se
menuva vo nasoka na slabeewe i napu{tawe na nejzinite klasi£ni
funkcii do stavovi koi sosema sprotivno, uka`uvaat deka ne
stanuva zbor za nikakvo slabeewe i promena na nejzinata
funkcija tuku, promena koja zna£i nejzino ponatamo{no jaknewe!
Centralnoto pra{awe koe se nametnuva koga se govori za
dr`avata denes , spored Held e slednosto: dali suverenietot na
dr`avata ostanuva nedopren vo situacija koga nejzinata
3
avtonomijata se namaluva? Ili, dali modernata dr`ava se soo£uva
so gubewe na suverenitetot, dali se promenila delotvornosta na
nacionalnata demokratija i dali idejata za demokratskiot
legitimitet e zagrozena od mre`ata na regionalnite i globalnite
odnosi so koi se sudira. (Held,1997). Ако е така , тогаш дали со тоа се
изгубила , или барем почнало да се губи влијанието на државните елити
врз пишувањето на историјата? Тоа особено се однeува на елитите на
помалите и помалку влијателни нации i држави.
Fakt e deka globalizacijata pretpostavuva radikalno
restrtrukturirawe na dr`avanata vlast i ovlastuvawe na
vladata.Ulogata na novite sistemi za komunikacija gi
transformiraat odnosite pomegu fizi£kite lokaliteti i socijalnite
okolnosti i ja menuvaat ,, situacionata geоgrafija” na politi£kiot i
socijalniot `ivot.. Se prekinuva vrskata pomegu ,, fizi£kata sredina
” i ,,socijalnatа situacija”. Novite komunikacioni sistemi sozdavaat
novi odnosi i novi zaedni{tva nezavisno od direktniot kontakt
pomegu lugeto.
,, Na toj na£in tie mo`at da poslu`at identitetite da se odvojat od
konkretnoto vreme , mesto i tradicija . Isto taka tie mo`e da imaat
i ,,pluralisti£ko vlijanie” na formiarwe na identiteite so toa {to
ovozmo`uvaat raznovidni opcii koi se pomalku fiksirani ili
ednoobrazni”( Held, 150).
Nacijata -dr`ava pove}e ne e relevantna za svetot vo koj vladee
skoro ,, instantna komunikacija”. (Ohmae, 2007). Vo svetot na
internetot, granicata kako nadvore{en simbol go izgubila svoeto
zna£ewe. Svetot denes e megusebe zavisen od bilo koga vo
istorijata na £ovekot. No, globalnata zavisnost ne e ne{to novo .,,
Idejata za hermeti£ki zape£atena dr`ava - nacija, koja pri toa e
samodovolna vo site svoi potrebi e absurdna. Denes
tehnologijata ovozmo`uva trgovija na golemi dale£ini , No , kako
veli Ohme , politi£kite entiteti , bez razlika na nivnata golemina,
seu{te veruvata deka najposle mo`at sami da pre`iveat, iako so
mnogu problemi. Idninata na dr`avata-nacija toj ja gleda vo
razvojot na regijata-dr`ava, koja ne e politi£ka tuku ekonomska
edinica. Toa ne e nova ideja. Primerot so Venecija vo sredniot vek
koj bil originalna regija - dr`ava, vo docniot sreden vek
prerasnuva vo imperija. Regiite stanuvaat zna£ajni igra£i vo
ekonomskiot razvoj na lokalno i globalno nivo.
Na primer, sogleduvawata za regionalnoto povrzuvawe na
Balkanskite dr`avi od aspekt na regijata- dr`ava, osobeno na
triagolnikot Makedonija-Kosovo-Albanija, bi bile interesni ne samo
od aspekt na ekonomskiot razvoj tuku i po{iroko, vo kontekst na
kulturnite i etni£kite procesi na ovie prostori . Интересно би било
разбирањето на историјата во тие околности. Како да се помират историите
за да бидат во функција на идејата за една регионална заедница на народи
која пред се треба економски ефикасно да функционира?
Raspravite za ulogata na dr`avata vo erata na globalizacija ja
sledi edna dlaboka strav i ,, ja demne edna narativna misla ili
fantazija koja mora da ima vrska so SAD kako takvi".Xejmson
veruva deka govorot za pro{iruvaweto na mo}ta i vlijanieto na
globalizacijata e vo su{tina ,, mo}ta i vlijanieto na SAD”.

4
 ,, Koga govorime za oslabuvaweto na nacionalnite dr`avi , vo
su{tina go imame na um slabeeweto na drugite dr`avi - nacii, i
najverovatno nivnoto oslabuvawe poradi amerikanskata mo}, bez
razlika dali se raboti za sorabotka , svesno podreduvawe, ili so
gruba sila i pritisoci od sekakov vid", zaklu~uva Xejmson.
Bez somnenie, globalizacijata ja ovozmo`uva homogenizacijata ,,
no taa samata ne e homogenizacija , tuku e sistem od re`imi za
proizvodstvo na novi identiteti, no i deteritorijalizirana imperija,
imperija bez granici".( Cifric., 2008). Kulturnoto globalizirawe se dvi`i
od Zapad prema Istok ,od razvienite prema nerazvienite zemji koe,
tendenciski, pretstavuva oblik na vospostavuvawe na kulturen
imperijalizam”, soft power koj podgotvuva teren za prifa}awe na hard
power, odnosno dominacija na ekonomijata ,tehnologijata i
kontrola".
Homogenizacijata na kulturata, objektivno zna£i smaluvawe na
raznovidnosta na kulturite, subjektivno, zavzemawe na stav za
podredenost na edna kultura vtemelena vrz mo}, no i vrz toa
deka `iveeme na edna planeta, deka mora da pre`iveeme i deka e
potrebno zaedni£ki da upravuvame so globalnite procesi , koi se
zakanuvaat da izlezat od kontrola na {teta na najgoemiot del od
£ove£akta populacija.

Идентитетот во мултикултурните општества

identitetno surfawe на културите

Sovremenite uslovi na intenzivna globalizacija doveduvata do visok

stepen na hibridizacija, eden vid na nоvi identiteti koi vo sebe
mo`e da opfatat nekolku nacionalnosti ,, ili mo`e da bide od
me{ana rasa ili da ima pove}estrana seksualnost ili da kombinira
razli£ni klasni poimi”.
I vo minatoto procesot na hibridizacija bil prisuten , no ona {to e
karakteristika na op{testvoto zafateno so silen proces na
globalizacija e faktot {to gи zgolemuva i gi naglasi iskustvata za
postoewe na nekolku samoidentifikuvawa odedna{ ili kako {to
Fredrik Xejmson zabele`al ,, sekoj preтstаvauva nekolku grupi
odedna{ ", sli£no kako i Entoni Smit koj globalnata kultura ja opi{al
kako ne{to koe ne e povrzano ,, so nitu edno mesto ili so
vremenski period . . . vistinska kombinacija na razli£ni komponenti
izvle£eni od sekade ili od nikade". ( spored: [olte: 2008:308) Ova ,,
identitetno surfawe" vo koe lugeto se dvi`at od eden identitet vo
drug, vo bezgrani£en prostor na nepovrzanost, ja naglasuva
su{tinata na modernite identiteti vo erata na globalizacija.
Hibridnite identiteti se predizvik za konstrukcija na edna zaednica
osobeno vo onie situacii koi po svojata priroda se multikulturni.

Interesno e gledi{teto na Stujart Hol (Hall,S. 1992) za identitetot

vo erata na globalizacijata. Vo predmodernite op{testva
identitetite voglavno se formirale vrz tradicionalnite veruvawa i
strukturi, glavno povrzani za religijata. Vo taa situacija
individualniot identitet glavno proizleguva od zateknatata

5
pozicija dobiena so ra÷aweto, a ne vrz bilo kakvi individualni
osobini ili kvaliteti na li£nosta.

Vo periodot od 16 do 18 vek se pojavuva nova koncepcija na

identitetot: sekoj £ovek/individua poseduva svoj sopstven
identitet koj se smetal za nedeliv i edinstven. Toj, kako Hal go
narekuva prosvetitelski identitet /subjekt, se baziral na
sfa}aweto za li£nosta na £ovekot kako celosno centrirana,
edinstvena individua, nadarena so razum i svest, £ie sredi{te
e sostaveno od vnatre{na su{tina koja e nepromenliva, i koja
go formira identitetot na £ovekot. So razvojot na
industrijalizacijata i urbanizaciajta se komplicira `ivotot na
lugeto. Odnosite pomegu poedincite stanuvaat se pove}e
posreduvani od razni formi na organizacija, grupnite intresi i
kolektivnite normi. Procesite na globalizacija sozdavaat uslovi za
formirawe na razli£ni formi na identiteti. Vo formiraweto na
identitetot va`nosta na nacionalnta pripadnost se zgolemuva.

Vo op{testvata so ,,ednostavna podelba na trudot i raspredelba

na znaeweto”identitetite se subjektivno i objektivno lesno
prepoznatlivi Sekoj znae koi se drugite , znae koj e toj samiot i
poradi toa tuka ne postoi problem so identitetot. Vo tie okolnosti
socijalizacijata proizveduva identiteti koi se prethodno vo
golema mera socijalno definirani i profilirani. Identitetite , vo tie
okolnosti, mo`eme da gi analizirame samo kako proizvodi na ,,
metaop{testvenite stratifikaciski principi” , koi za posledici gi
imaat golemata grupna zatvorenost, mala mo`nost za socijalna
mobilnost i soglasno na toa formiarwe na zatvoreni i
isklu£uva£ki tipovi na socijalni identiteti. (Berger P, Luckman TH.
1992)

Vo postmodernite op{testvo, vo ,, statusno konvencionalnite

op{testva" koi pretstavuvaat hiperdiferencirani i heterogeni
op{testva vo odnos na site elementi koi ja formiraat negovata
strukturata, formiraweto na identitetot e vrz sosema drugi
osnovi i mo`nosti. Vo ovoj kontekst bi gi dodale i promеnite koi
nastanuvaat vo op{testvata vo tranzicija ( Gu{eva-Mojsieva,
2008,).Vo niv ne postojat unificirani principi na diferencijacija i
razdvojuvawe, tuku splet na megu sebe isprepleteni i vkrsteni
elementi, mno`estvo od megusebe nepovrzaniu kategorii na
£lenstvo vo razni socijalni formi na deluvawe i `iveewe, vo koi
poedincite igraat najrazli£ni ulogi koi naj£esto nemaat vrski
edni so drugi, i kade niedna uloga nema dominatno zna£ewe za
poedinecot. Vo tie okolnosti na postmodernoto op{testvo, kade
poedincite participiraat vo najrazli£ni statusi i kade imitiraat
najrazli£ni ulogi se formira mno{tvo potencijalni socijalni sub-
identiteti koi se hibridno povrzani vo edno {arenilika celina.
Promenite na sostojbata na poedinecot, vo smisla na statusot, ili
od edna vo druga realnost, ili socijalna kategorija vo golema
mera e simboli£ko-kulturno determinirana. ,, Vratata na premin”
se otvara vo zavisnost od promenetite uslovi, navikite na `ivot,
koristeweto na slobodnoto vreme i sli£no, i mo`nostite vo
6
golema mera se rabota na li£en izbor da se u£estvuva vo se
ona koe momentalno e dostapno vo ramkite na zaednicata.
Socijalniot identitet vo tie okolnosti ne e cvrsto fiksiran, toj lesno
preminuva od edna sostojba vo druga i postoi realna mo`nost
vo isto vreme da se ispolnuvaat pove}e identiteti.

Тransnacionalni politi£ki identitet:po£ituvawe na zaedni£ki

kulturni normi i vrednost,

Vo koja mera se ispolnuvaat negativnite posledici od

globalizacijata vo zemjite na Isto£na Evropa e pra{awe koe
zaslu`uva celosno vnimanie. Rut gi analizira mentalnite barieri
megu zapadnite evropejci i onie koi proizlegoa od raspadot na
socijalizmot: konceptot na ,, drugite ” kako centralna ,, kulturna
tema” i kako klu£en koncept na razbirawe na interkulturnitre
sredbi , nudi najvetuva£ka teoretska ramka za istra`uvawe na
ovie barieri. (Roth J. 1998). Imeno ,,tuginecot” ili ,, drugiot” i ,,
svoeto” se tesno povrzani, samoto postoewe na ,,svoeto”
pomaga da se identifikuva ,,drugoto”. Rut se obiduva vrz osnova
na ova razbirawe na razli£noto da ja odbrani tezata za pojava na
nova, kako ja narekuva post-studena vojna, na pojava na novi
barieri megu Istokot i Zapadot i vnatre vo ramkite ovie zemji.
Imeno, Rut poka`uva deka vo post-socijalisti£kata dihotomija ,,
nie” nasprti ,,tie” odnosno distinkcija pomegu,, vnatre i nadvor ”,
pomegu” na{e ” i ,, nivno”, dobiva novo zna£ewe vo
formiraweto na lokalnite avtonomni svetovi. Zaklu£okot do koj
doaga Rut e sodr`an vo slednoto: i pokraj nesporniot proces na
globalizacija Isto£na Evropa poka`uva obratna tendencija, se
vra}a kon regionalnoto, naglasuvaj}i go formiraweto na
lokalnite kulturni identiteti i proizveduvaj}i efekti na lokalizacija
i voobi£aeno vo forma na etnifikacija . Fakt e deka
,,lokalizacijata” i ,,globalizacijata ” ne mo`at da se razgleduvaat
odvoeno edna od drugo.Tie se o£igledno dve srani na edna ista
pari£ka.

Dali nacijata e ne{to koe e nezavisno od £ove£koto dejstvuavawe

i soznanie? Dali identitetot mo`eme da go smestime vo ,,
kategoriajta na prirodni ne{ta( bitie, objekt ) koj postoi nezavisno
od £ove£kata volja i dejstvuvawe? Pra{aweto za nacionalniot
identitet vo mnogu negovi aspekti mo`e da se analizira zaedno so
pra{aweto za kolektiven identitet. Nacionalniot identitet se bazira
vrz £uvstvoto na zaedni£koto nasledstvo koe se prenesuva od
generacija na generacija i na £uvstvoto na zaedni£ko se}avawe,
odnosno istorijata na narodot. Od ovie dve proizleguva i tretata
komponeneta na nacionalniot identitet a toa e veruvawe vo
zaedni£kata sudbina na £lenovite na konkretnata zaednica i
kultura.

7
Zna£i, samata istorija ne e va`na za razvoj na identitetot, tuku e
mnogu pova`na percepcijata za taa istorija od strana na £lenovite
na zaednicata koja go formira sopstveniot identitet. Elementite
koi go formiraat nacionalniot identitet se sodr`ani vo simboli£ko -
kognitivnata i emocionalna povrzanost na graganite za nivnata
dr`ava. Nacijata, vo toj kontekst, nakratko se definira kako svest
za pripadnost kon odredena nacionalna grupa koja vklu£uva
postoewe na zaedni£ki veruvawa, vrednosti i celi.
(Phinney,2003).Важно прашање е кој ја формира таа перцепција, од каде се
поаѓа , кои се целите, и дали во нив се пренагласени политичките потреби на
владеачките елити. Има многу прашања на кои одговорите се различни , во
зависсност од времето и околоностите.

Modernata ekonomija i birokratiziranata dr`ava silno gi podr`uvaat

naporite da se formira eden zaedni£ki jazik i kultura, {to naj£esto
od malcinskite grupi se do`ivuva kako nepovolnost i atak vrz
opstanokot na nivniot identitet koj e podlo`en na asimilacija so
neizvesen kraj . Toa {to modernata dr`ava se obiduva da sozadde
uslovi za formirawe na zaedni£ki identitet od site nejzini £lenovi ,
kaj del od onie koi ne pripagaat na mnozinstvoto sozdava
£uvstvo na isklu£enost ako ne gi prifatat uslovite koi gi nametnuva
mnozinskata grupa so pomo{ na dr`avata a koi navleguvaat vo
nivnite identitetski karakteristiki.

Kulturolo{koto homogenizira£ko te`nenie na globalizacijata paradoksalno

imlicira prodol`ena ili duri zasilena kulturolo{ka heterogenost. Koga lugeto se
soo£eni so soznanieto deka se involvirani vo globalni otvoreni procesi na
koi ne im se gleda krajot, se formira svest za, ,, fiksna orientaciona to£ka i
re{itelna tendencija da afirmiraat stari i formiraat novi granici”.
Ovoj proces, nekoi go narekuvaat ,, glokalizacija” , ,,hibridizacija” ili
,,kreolizacija”, e vo su{tina e odgovor na grupite i poedincite na slo`enata
sostojba vo koja se najde identitetot na £ovekot vo site negovi dimenzii, ne
samo vo etni£ka ili nacionalna smisla.
Fakt e deka fenomenot na globalizacijata vliaje vrz karakterot na ideite za
multikulturno op{testvo. Glavno, politikata na nacijata-dr`ava se zanimava
so toa kako da se prilagodat kulturite na malite grupi vo svetot na
dominatnite kulturi ili nacii. Politi£kata zaednica se povrzuva so kontekstot
na nacijata- dr`ava. Trite elementi: teritorijata,populacijata i kulturata se
kombiniraat za da ja formiraat,, zemjata”. Tloto ponekoga{ direkno se
povrzuva so lugeto,i e vidlivo koga nekoj ja napu{ta dr`avata da ponese
grurka zemja ili pri vra}awe vo dr`avata od podolg prestoj nadvor koga ja
baknuva koga se stapnuva na sopstvenata zemja. Korenot e posebna
metafora: lugeto i kulturata se cvrsto vkoreneti vo po£vata, isto kako drvoto-
nacijata e golemo razgranato drvo so dlaboki korewa , £ovekot mo`e da bide
del samo od edno drvo i da pripaga samo na edna kultura.
Модернистичката парадигма главно ги користи нацијата, религијата и етносот за да ја
апсолутизира вистината , како вечна вистина и ги оправда активностите на своите членови
во одбрана на ,, вишите ,, цели на нацијата. Во формирањето на сложените заедници на
држави и народи се исклучува значењето на пrimordijalniot identitet. Во формирањето
на ЕУ тој e isklu£en, vo toa se slo`uvaat skoro site onie koi se zanimavaat so
identitetot na evropjanite. Narodite na Evropa gi nemaat potrebnite
zaedni£ki sobini koi bi gi povrzuvale: nema zaedni£ki drevni simboli, koi

8
mo`at da predizvikaat lojalnost, nemaat zaedni£ka istorija, Mo`en e
edinstven univerzalisti£ki inkluzivni identitet na Evropa kako zaednica na
politi£ki vrednosti. Vo taa perspektiva pripadnicite na poedini evropski narodi
vospostavuvaat transnacionalni politi£ki identitet vrz osnova na po£ituvawe
na zaedni£ki kulturni normi i vrednosti,, (Schmidtke, 1998., 54-58 vo Petkovic, K.
2007, Rifkin, J. 2006. Habermas, J . (2002).
Vo postmodernisti£koto poimawe na nacionalnoto /etni£koto
£uvstvoto na zaedni£ki simpatii se zema za zna£aen element na
nacionalniot identitet.
Konceptot na graganstvo/graganin (citizenship) mo`e da obezbedi
univerzalna sloboda i ednakvost na lugeto,za ralika od nego,
poimot nacija/nacionalnost deluva homogenizira£ki i
isklu£uva£ki. Pretstavnicite na ova sfa}awe ( [naper, 2004)
smetaat deka so realizacijata na modelot na gra÷anska dr`ava
mo`e da se ostvarat na£elata na sloboda i ednakvost za site luge.
Procesot na globalizacija vo golema mera go poremetuva
procesot na vospostavuvawe na harmonija pomegu nacionalnite i
civilnite principi: ne samo {to procesot na kosmopolitizacija se
intenziviral tuku vo isto vreme se inenziviral i procesot na
,,nacionalizacija na gra÷anite” lugeto denes zafateni so
globalizacijata se po£esto se pra{uvaat; ,, koi sme nie" vo
globalniot svet.
Za kosmopolitite i postmodernistite nacionalnata dr`ava
pretstavvuva bariera za emancipatorskiot potencijal na graganite
i ostvaruvawe na globalna pravednost za site. Gra|anskoto te{ko
mo`e da se realizira vo ramkite na nacionalnata
dr`ava.Veruvaweto deka etni£kite problemite }e bidat nadminati
koga }e se re{at problemite na ekonomski i socijalen plan ili
koga vo dovolna mera }e zavladee pravoto, se poka`a deka ne
e vistina.
Sfa}aweto na istorijata mo`e da predizvika razdor, podelbi i
ogor£enost megu nacionalnite grupi, a ne izvor na nacionalna
gordost. Dr`avite na Balkanot se prepolni so takvi primeri.
Nacionalniot identitet ponekoga{ vklu£uva istovremeno
zaboravawe i pametewe; gradeweto na £uvstvoto na zaedni£ki
idenitet vo edna multinacionalna dr`ava verojatno nalo`uva
poselektivno pametewe.(Kimlika, 2004)
Ako zaedni£kite vrednоsti ne se dovolni kako i zaedni£kata
istorija, koi se razbira pomagaat vo odr`uvaweto na solidarnosta
vo edna multietni£ka dr`ava, toga{ {to e toa {to su{tinsko za
ostvaruvawe na edna multietni£ka dr`ava? Kilmlika mo`niot
odgovor go bara vo ,, prifa}aweto a ne podreduvaweto na
nacionalnite identiteti”.
,,Lugeto od razli£ni nacionalni grupi }e spodeluvaat zaedni£ka
pripadnost kon po{irokata dr`ava, samo dokolku tie na nea gledaat
kako na kontekst vo ramkite na koj nivniot nacionalen identitet }e
se neguva , a nema da se podreduva,,. (Kimlika, 2004:306,307)
Vo op{testvata vo koi ne postoi zaedni£ki graganski identitet koi
gi povrzuva ili transcendira razli£nite grupni identiteti, politikata
verovatno }e bide reducirana na modus vivendi megu grupite koi
odvaj da se toleriraat a kamioli da sorabotuvaat". (Kymlicka,

9
2000;35; spored : Vujcic, 2002:93) Problemot e kako da сe dojde do
toj zaedni£ki identitet, vo ramkite na dr`avata kade postojat
pove}e posebni identiteti, povrzani so religijata, etnosot,
kulturata i sli£no.
Kimlika go naveduva Tejlor za kogo smeta deka raspravata ja
naso£uva vo vistinska nasoka. Imeno op{testvoto zasnovano na ,,
golema raznovidnost” ima slabi izgledi da ostane stabilno” dokolku
lugeto ne ja cenat samata raznovidnost i dokolku ne sakaat da
`iveat vo zemja so raznovidni formi na kulturna i politi£ka
pripadnost”.^uvstvoto da se bide posebna nacija vo ramkite na
edna po{iroka dr`ava deluva destabilira£ki, isto kako {to i
otvrlaweto na pravoto za avtonomija, koe predizvikuva
ogor£enost i `elba za otcepuvawe. Fundamentalniot predizvik so
koj se soo£uva liberalnata demokratija e vsu{nost potragata po
zaedni£kite izvori za edinstvo. Во духот на темата за смислата на
исторското и перспективите , разбрани во најширок контекст потрагата по
некои заеднички критериуми и вредности, кои ќе го направат остварлив
аедничкиот живот во мултиетничките општества и држави.

Постмодерната парадигма во разбирањето на историјата и формирање

на историската свест : плурализам во историјата

Како да го разбереме светот денес, како да ја разбереме историјата и смислата

на светот кој се чини радикално се трансформира, и најпосле како да го
доближиме предметот на истражување на социологијата и историјата , кои ,
тоа е очигледно , имаат сложен предмет кој тешко може да се дефинира.
Прашањето се однесува и на разбирањето на ,, објективното знаење" за
историските настани нешто кое историјата посебно, модерната историја
последните стотина години се обидува да го вгради во нејзината методологија.
Политичката историја , историја на државата, на институциите на државата, но
и на културата и нејзините творби кои се непосрдно поврзани во
постмодерната упатуваат на потребата за промена на модернистичката
парадигма која се обидува да ја редуцира целокупната разноликост,
поединечност и непредвидливост, целокупниот историски хаос на еден
апсолут , на некој објективен процес или сила која ја придвижува историјата и
им дава на сите случувања одредено значење и место во ,, историскиот развој".
( Romer, 1999-2000:205). Toa vo golema mera e ostatok od
filozofijata na istorijata na 19 vek, koja denes практично е мртва.
Namesto toa denes govorime za pluralizam i relativizam vo
poimaweto na istoriskoto, koe indirekno резултира od procesite na
globalizacijata razbrana vo nejzinata slo`enost и како културна
глобализација. Процесите на постмодерната (глобализацијата е само друго
име за тоа) , мегу другото, го отвори прашањето во социјалните науки за
непроменливоста на основите на човековото знаење и за универзалноста и
апсолутноста на научното сознание. Историјата во постмодерната се помалку
може да биде инструментализирана во политички цели ,или ако тоа се прави
тогаш, многу е побезболен излезот од лавиринтите на национализмот и од
неговото ,, долго траење" низ историјата. Вмрежувањето на светот, особено во
сферата на комуникациите, неговата мегузависност се развиени до степен кој

10
е доволен за спречување на обидте за затвореност во сопствените граници и во
исто време го доведува во прашање значењето на поединечните влијанија или
присвојувања, кои не можат да се случат а да не бидат осудени и спречени од
мегународната заедница. Унифицирањето на светот во исто време се случува
со процесот на будење на потиснатите идентитети, во сите сфери на
социјалниот живот, што создава реална претстава за плурализација на
културите, кои ја бараат сопствената потпора , во исто време, и во minatoto
и во иднината.
Модернистичкото разбирање на историјата главно е содржано во поимите на
нацијата, расата, класата, религијата, капитализмот , европоцентризмот. Секоја
држава го бара папокот на сопственото рагање многу векови наназад, од
праисторијата до денес.
Во таа ситуација , историчарот се соочува со голема ,, национална одговорност,
тој е со едната половина војник , а со другата свештеник,, (Nora, 2007:141)
Историјата се политизира, а политиката се историцизира. Одговорот на
прашањето кој е практичниот резултат на отворената политизација на
историјата е многу провиден: секогаш историското било лесно прилагодливо
на дневнополитичките потреби, кои за некои соседи на Македонија се
претвори во повеkе децениска преокупација на формирање на сопствената
историска свест во насока на негирање и присвојување на историјата на
другиот. Сигурно е дека не може да се постигне општ консензус за многу
прашања од историјата и за многу настани кои се клучни за да се разбере тоа
што се случувало после нив( како што се настаните кои го менуваат текот на
историското случување). Тоа не го ни претпоставува постмодерната парадигма
на историјата на плурализам на значења и вредности и релативизам,нема
апсолутни вистини , што не значи дека историјата може да се разбере како еден
вид какофонија од неповрзани случувања, туку едноставно, настанот,
дејството, фактите, мора да се интерпретираат во сложениот сплет на
околности, на случајности, на значења кои длабоко произлегуваат од духот на
времето , но и на конкретната стварност. Za ,, novata istorija,, nastanot
ne e edinica ,, bez vrska so op{testvenite procesi , naprotiv toa e
to~ka na vkrstuavawe, razbirliva samo vnatre vo tie procesi".(Gross,
M. 1996:78). Se javuva potreba od nova sinteza na naukite za
~ovekot, ,, nova istorija" koja se pojavuva kako ,,kulturna"istorija
koja mora da gi opfati site podra~ja na ~ovekoviot `ivot i da se
koristi so site rezulati od socijalnite nauki. Тоа е безконечното трагање
за истината во историското случување, кое е спротивно на секое однапред
претпоставено мислење за тоа и за што најчесто моќните структури го бараат
за себе за упешно владеење. Во тој контекст социологијата и антропологијата
од една страна и историјата од друга имаат многу заеднички елементи.За тоа
како да se интерпретира настанот, пред многу години, и за кого има сосема
малку факти , за постмодернистичкиот пристап , значи дека не постои конечна
вистина , туку само многу обиди да се дојде до неа. Колку е тоа интересно
може да види од интерпретацијата на некои настани кои се случиле пред
кратко време и ние сме биле сведоци, зависно кој во која позиција ,улога ,
страна naogame , говори за сложеноста на настаните, за тоа како тие се
разбрани од засегнатите страни, позицијата од која се пога, вреднсотите кои се
сметаат за значајни.(Be{ka i drugi 2006) Што би рекле за некој настан пред
стотина или неколку столетија за што постои архивска материја, на која секој
и приоѓа од однапред претпоставени убедувања.
Некои повикуваат на усвојување или формирање на единствени критериуми
на пример,, за историското минато на Балканот" и ,,неопходност од единствен

11
критериум при оцена на балканските нации и јазици" што , кога станува
птред се за Македонија , ќе значи голем чекор кон напуштање не само на
принципите кои се веќе одамна напуштени кај најголем број од историчарите
и историографиите на многу земји , туку и најпосле згаснување на
националистичките страсти, негирањето на идентитетот на македонската
нација, без разлика на почетоците на нејзиното појавување.( Мицов, 2000:424).
Во историографиите на некои од соседите на Макаедонија е длабоко вгнезден
еден не-историски , етнонационалистички став кој ја одиграл својата улога во
минатото и резултирал со нешто кое мекедонецот го доживува како несреќа ,
губиток . Без ралика на последиците од тоа, во новите процеси на
европеизација и регионализација, кои не ќе можат да ги заобиколат и
балканските земји, потребата од почитување на некои критериуми во
промислување и разбирање на историското се неопходни. Некои од нив , на
прв поглед немаат врска со историјата, како што е признавањето на човековите
културни права на малцинствата , се дел од тој минимален критериум. Во тој
контекст се говори и за формирање на ,, вредносен фундамент на европска
конструкција ,, врз кој постепено би се изградувалa и ,, европеизацијата ” на
балканските граѓани".( Брзинска, 2008: 634)

Prof. d-r Ilija Aceski

Faculty of Philosophy
Institute of Sociology

History in multi cultural societies

Goce’s understanding of the world, „identity surfing of cultures”

Summary

In this work the author concentrates his attention to the idea of the
new understanding of history in conditions of a strong pressure of
globalization and multiculturalism, especially over the Balkan countries, that
still dream about the past time of „big states”, a situation in which are not yet
protected the human rights of the national minorities in political and cultural
way. In the analysis the attention is pointed out to the new understanding of
the history, in a complex approach and interdisciplinary, in a need of
cooperation of history with the other social sciences, especially sociology
and anthropology. The understanding of the sense of historical and building
of the historical consciousness, today, that is another name for the
globalization of culture, could be understood as a kind of „identity surfing”,
where the small cultures have their chance not only to survive, but to
develop, too. A possibility for an equal cooperation and prosperity in all
12
spheres of their lives had been opened to the Balkan people; historical
questions are only a part of „the long lasting” of the conflicts that, at last, can
be surpassed in the spirit of Goce’s understanding of the world, as surfing of
the cultures.

Key words: identity, multiculturalism, historical consciousness,

postmodernism, globalization

Користена литературa

1. Cifric, I. 2008. Imperij ili zaednica. Drustvena istrazivanja, god 17.

br. 4-5 Zagreb . Internet
2. Gidens, E. 1998. Posledice modernosti. Beograd. Filip Visnjic.
3. Gu{eva -Mojsieva Jasmina, 2008. Krizata na identitetot vo
tranzicionite procesi. Vo. Zbornikot: Tranziciite vo istorijata
i kulturata. Skopje:INI
4. Брзинска М. 2008. Актуелни транзиции во идентитетот во Европа и
на Балканот : Маркери, проблематики и идни димензии. Во: .
Zbornikot: Tranziciite vo istorijata i kulturata. Skopje:INI
5. Gidens, E.2001.Modernosta i samoidentitetot. Skopje.
Templum.
6. Petroska V.B, Naj~eska ,M. 2006. Narativite vo na{ite
istirii.Centar za ~ovekovi prava i razre{uvawe na konflikti.
ISPPI , Skopje.
7. Gross, M. 1996. Susret historije i antropologije. Narodna umjetnost33/2
8. Golubovic . Z., Philosophical Principles as a Foundation of the
Concept of Globalisation SYNTHESIS PHILOSOPHICA 47 (1/2009)
pp. (19–33)
9. Berger P, Luckman TH. 1992) Socijalna konstrukcija zbilje .
Zagreb:Naprijed
10. Haralambos, M ;Holburn 2005. Sociologija.Teme i
perspektive.Zagred: Golden Marketing
11. Monbiot, G. 2006.Doba dogovora , Zagreb: Algoritam
12. Мицов, Стефан Влахов. 2000. Проблемите на балканската
историографија и политиката спрема Македонија. Во.
Зборникот. Македонската историска наука: достигнувања
и проблеми Скопје :ИНИ
13. Nora , P. 2007. Izmedu sjecanja i povijesti. Diskrepanca. Svezak
8{12 broj
14. Kymlicka, W. (2000) Etnički odnosi i zapadnapolitička teorija
(internetskaverzija, prevod), str. 45-47.
15. Phinny, J., (1990.) Ethnic identity in adolsent and adults .Reviw of
research, Psyhological Bullten,108.str. 499-514.
16. Schmidtke, O. (1998.), Obstacles and Prospects for a European
CollectiveIdentity and Citizenship. U: U. Hedetoft (ur.), Political
Symbols,Symbolic Politics. European Identities in Transformation
(str. 44-64),Aldershot, Ashgate.

13
17. Roth J. 1998. Global or lokal ? New identities in unified Europe .
Agora Debats Jeunesses Speciale Issue .
18. Robertson,R, et. Khondker,H.H. 1998. Discourses of
Globabalization. Preliminariy Consideration. International
Sociology. Vol. 13(1):25-40
19. Hall, Stuart. 1996. "Introduction: Who Needs "Identity""? U
Questions of Cultural Identity. S. Halli P. du Gay, ur. London et al:
Sage Publications, 1-17.
20.Vujcic, V,. (2002.) Globalizacija i problem politicke legitimacija.
Politicka misao. Br.4
21. Шнапер, Д. (2003. ).Заедница на грагани. Скопје: Слово.
22. Rifkin, J. 2006. Evropski san. Zagreb: Sklska knjiga.
23. Habermas, J . (2002).Postnacionalna konstelacija. Beograd.
Otkrovenje
24. Zdenka Janekovic- Romer. 2000. Povijesna spoznaja I metodologija
povijesti u postmoderni. Radovi. Zavod za hrvatsku povijest. Vol 32-
33 Zagreb

14