Povratak na sadržaj

ISO STANDARDI U ZAŠTITI I UNAPREĐENJU

RADNE I ŽIVOTNE SREDINE

Prof. dr Rade Biočanin, student Dženana Hamidović

Državni univerzitet u Novom Pazaru

Rezime: Snažan razvoj proizvodnih snaga nije samo višestruko povećao čovekovu moć usvajanja prirode, već je
doveo i do narušavanja ekološke ravnoteže u prirodi. Zagađenje životne sredine je jedan od osnovnih
ograničavajućih faktora daljeg razvoja čovečanstva. Evidentan je stalni porast zagađenja životne sredine, a
uzroci su brojni: enormno trošenje prirodnih resursa, zagađenje životne sredine, nedostatak pitke vode,
nekvalitetna ishrana, akcidenti, povećanje broja stanovnika, stalni porast količine otpada, itd.
Međunarodni standardi za upravljanje zaštitom životne sredine predviđeni su da organizacija obezbedi elemente
efektivnog sistema zaštite životne sredine koji se mogu integrisati sa ostalim upravljačkim zahtevima kako bi se
organizacijama pomoglo da postignu kako ciljeve zaštite životne sredine tako i ekonomske ciljeve.
U ovom radu dat je prikaz zahteva ISO 14001:2005 koje treba da zadovolji svaka organizacija čije je
opredeljenje da se deklariše po ovom standardu. Dobro oblikovan i postavljen sistem kvaliteta obuhvata sve
faze, odnosno aktivnosti od početka utvrđivanja značajnih aspekata životne sredine, do konačnog ispunjenja
zahteva eko-bezbednosti, zdravlja, kvaliteta života, bezbednosti i zdravlja na radu.

Ključne reči: ISO standardi, upravljanje životnom sredinom, sistem kvaliteta, održiv razvoj.

ISO STANDARDS IN THE PROTECTION AND PROMOTION

LABOR AND ENVIRONMENT

Abstract: The strong development of the productive forces is not only man's power has increased manifold
adoption of nature, has already led to violation of ecological balance in nature. Environmental pollution is one
of the limiting factors for further development of mankind. Evident is a permanent increase in environmental
pollution and the causes are numerous: enormous expenditure of natural resources, environmental pollution,
lack of potable water, poor quality food, accidents, increasing population, a permanent increase in the volume of
waste, etc.
International standards for environmental management organizations are designed to provide elements of an
effective system of environmental protection that can be integrated with other management requirements to help
organizations to achieve environmental goals and economic goals.
This paper presents an overview of ISO 14001:2005 requirements to meet each organization whose commitment
to declare on this Standard. Well-formed and assigned a quality system encompasses all phases, and activities
from the beginning of determining significant environmental aspects, to the final fulfillment requirements of eco-
security, health, quality of life, safety and health at work.

Key words: ISO standards, environmental management, system quality, sustainable development.

Uvod
Standard je dokument u kome se definišu pravila, smernice ili karakteristike za aktivnosti ili
njihove rezultate (proizvod ili usluga može biti taj rezultat) radi postizanja optimalnog nivoa
uređenosti. Međunarodne standarde i postupke utvrđuje međunarodna organizacija za standardizaciju
ISO/IEC. ISO i IEC zajedno čine sistem standardizacije u svetu.
ISO (International Organisation for Standardisation), Međunarodna organizacija za standardizaciju
je svetska federacija nacionalnih institucija za standardizaciju (članica ISO). Rad na pripremi
međunarodnih standarda odvija se kroz tehničke komitete ISO. Svaka članica ISO, kada je
zainteresovana za predmet rada nekog od osnovnih tehničkih komiteta, ima pravo da delegira svoje
predstavnike u taj komitet. Međunarodne organizacije, vladine i nevladine, koje su u vezi sa ISO,
takođe učestvuju u radu. Nacrt međunarodnih standarda izrađuje se u skladu sa pravilima datim u
ISO/IEC Direktivama, Dio 2.
 Povratak na sadržaj

Sve balkanske zemlje, uključujući one u procesu tranzicije, kao svoj strateški cilj proklamovale su
priključivanje EU. To znači da moraju da rade na promenama i prilagođavanju svojih ekonomskih i
političkih sistema onima koji važe u EU. Standardi iz oblasti zdravstva su među njima1.
Interesovanje za održanje i poboljšanje kvaliteta životne sredine i zaštite zdravlja ljudi sve više
raste i stoga organizacije svih veličina sve više pažnje posvećuju potencijalnim ekološkim uticajima
svojih aktivnosti, proizvoda i usluga.
Ekološki učinak neke organizacije postaje sve važniji za interne i eksterne zainteresovane strane.
Postizanje ispravnog ekološkog učinka zahteva od zdravstvenih ustanova da prihvate obavezu da
sistematski pristupe uvođenju sistema ekološkog upravljanja (SEM) i njegovom kontinualnom
poboljšanju

1. Međunarodni eko-standardi
Rad na pripremanju međunarodnih standarda obavlja se, po pravilu, u tehničkim komitetima ISO.
Svaka članica, zainteresovana za predmet rada tehničkog komiteta za koji je on osnovan, ima pravo da
delegira svoje predstavnike u taj komitet.
I ako je uticaj standarda u svakodnevnim aktivnostima često nevidljiv, oni daju ogroman doprinos
u gotovo svim aspektima našeg života. Oni garantuju takve karakteristike proizvoda i usluga kao što
su kvalitet, usklađenost sa okolinom, sigurnost, pouzdanost, efikasnost, prilagodljivost i
ekonomičnost.
Stalno rastuća trgovinska razmena u svetu, pod snažnim uticajem sve energičnijih zahteva kupaca
za višim nivoom kvaliteta proizvoda i usluga postavila je pred međunarodnu organizaciju za
standardizaciju ISO zadatak da standardizuje celokupnu oblast koja se ukratko naziva "kvalitet". Tako
su nastale serije standarda ISO 9000 i ISO 14000 koji propisuju sve relevantne odrednice jednog vrlo
složenog sistema - "sistema kvaliteta".

2. Zahtevi za standardima ISO

Poslednjih godina izraženo je povećanje zahteva u vezi obezbeđenja kvaliteta pre stupanja u
ugovorene odnose. To nije potpuno nov koncept, jer je kvalitet imao uvek značajnu ulogu u osvajanju
novih ili zadržavanju postojećih tržista, ali nesumnjivo, u današnje vreme velike konkurencije na
svetskom tržistu, kvalitetet je postao još relevantniji.
Propisi koje države, potencijalne članice EU moraju uvesti u svoje zakonodavstvo, različitog su
oblika intenziteta obavezanosti njihove primene. Ti propisi obuhvataju: 1) Odredbe, 2) Direktive, 3)
Odluke i 4) Preporuke i mišljenja.

• Odredbe, sve potencijalne članice moraju da ih neposredno i nepromenjeno primenjuju

umesto nacionalnih zakona, tako što se ne javlja potreba njihovog uvođenja u dati nacionalni
pravni sistem.
• Direktive se smatraju obavezujućim za države članice i neophodno ih je uključiti u nacionalne
zakone, pošto su one direktno primenjive.
• Odluke se smatraju pravno obavezujućim za institucije na koje se odnose, zato što se putem
njih rešava specifično i konkretno pitanje.
• Preporuke i mišljenja nisu pravni tekstovi koji se smatraju obavezujućim jer se putem njih
samo daju smernice datim institucijama i članicama EU

Tabela 1. Menadžment sistemi i standardi

Menadžment sistem Standardi Korisnik
Oznaka Naziv Oznaka Zainteresovana
strana

1
ISO (International Organization for Standardization, kod nas u prevodu: Međunarodna organizacija za
standardizaciju) je svetska federacija nacionalnih institucija za standardizaciju (članica ISO).
 Povratak na sadržaj

QMS Quality Management System ISO 9001:2000(8) Kupac

Menadžment sistem kvaliteta
EMS Envionmental Management System ISO 14001:2004 Zajednica
Menadžment sistem životne okoline
Occupational Health and Safety
OHSMS Management System OHSMS 18001:2007 Zaposleni
Menadžment sistem zdravlja i
bezbijednosti
Food Safety Management System HACCP/ISO
FSMS Menadžment sistem bezbijednosti 22000:2005 Kupac
hrane
Information Securituy Management
ISMS System ISO/IEC 27001:2005 Akcionari
Menadžment sistem bezbijednosti
informacija
Competence of the testing and
CTCL calibration laboratories ISO/IEC 17025:2005 Kupac
Kompetentnost ispitnih i metroloških
laboratorija
DMS Dependability Management System E 60300 Kupac
Menadžment sistem pouzdanosti

3. Životna sredina i standardi

Na kvalitet životne sredine utiču način na koji se koriste materijali, proizvodi i energija kao i
proizvodni procesi, proizvodi i usluge koji izlaze iz tih procesa. Idustrijskom revolucijom čovek je
ovladao procesima ali je upropastio životnu sredinu i neobnovljive prirodne resurse. Posledice
zagađivanja životne sredine su najviše izražene u industrijski najrazvijenijim delovima sveta, kao što
su SAD, Z.Evropa, a poslednjih decenija i u mnogim azijskim i latinoameričkim zemljama.
Danas, sve vrste organizacija sve više se trude da postignu i pokažu svoj doprinos zaštite životne
sredine kontrolisanjem uticaja svojih aktivnosti, proizvoda i usluga na životnu sredinu, u skladu sa
svojom politikom i ciljevima zaštite životne sredine. One tako postupaju u skladu sa sve strožijim
zakonodavstvom, razvojem ekonomskih i drugih mera koje zahtevaju zaštitu životne sredine i sve
izraženijom brigom zainteresovanih strana za pitanja zaštite životne sredine i održiv razvoj.
"Okruženje u kojem određena organizacija radi, uključujući vazduh, vodu, prirodne resurse, floru,
faunu, ljude i njihove međusobne odnose čini životnu sredinu"2.

4. Standardi serije ISO 14001

Da bi ocenile sopstveni doprinos zaštite životne sredine, organizacije preduzimaju sopstvene
provere i preispitivanja.
Godine 1992. održana je konferencija UN o životnoj sredini i razvoju u Rio de Žaneiru, na kojoj se
više od 100 zemalja sveta dogovorilo o daljem razvoju programa upravljanja životnom sredinom. Na
konferenciji je razmatrano koliki su negativan uticaj izazvale ljudske aktivnosti na životnu sredinu.
Serija standarda ISO 14000 nastala je kao odgovor na svakodnevno povećanje brige o životnoj
sredini kao i proporcionalnom povećanju broja zakona koji obrađuje ovu materiju, odnosno kao
sredstvo da se pomogne svakoj organizaciji da postavi svoje poslovanje na način koji će odgovorit
rastućem broju zahteva zaštite životne sredine.

Tabela 2. RIO deklaracija UN o životnoj sredini i razvoju, 1992.

2
ISO 14001 Termini i definicije, tačka 3.5
 Povratak na sadržaj

Princip 1
Ljudska bića su u centru brige za održiv razvoj, Ljudi imaju pravo na zdrav i produktivan život, u
harmoniji sa prirodom.
Princip 2
...države imaju suvereno pravo da eksploatišu svoje resurse, poštujući svoju politiku životne sredine
i razvojnu politiku, a takođe imaju odgovornost da aktivnosti koje se obavljaju unutar njihove
jurisdikcije i kontrole ne prouzrokuju štetu za životnu sredinu drugih zemalja ili područja izvan
granica nacionalne jurisdikcije.
Princip 3
Pravo na razvoj mora biti ostvareno tako da se u istoj meri zadovolje potrebe razvoja i zaštite
životne sredine sadašnjih i budućih generacija.
Princip 4
Radi postizanja održivog razvoja, zaštita životne sredine mora činiti sastavni deo procesa razvoja i
ne može se posmatrati odvojeno od njega.

Međunarodni standard ISO 14001 je norma za upravljanje koja ima za cilj sveobuhvatnu podrška
zaštite životne sredine. Standard je pisan tako da je primenljiv za sve vrste i veličine organizacija, a
može se prilagodit različitim geografskim, kulturnim i društvenim uslovima.
Metodologija na kojoj se zasniva ovaj međunarodni standard je "Planiraj-Izvrši-Proveri-Deluj".
Ova metodologija može se ukratko opisat na ovaj način:
‐ Planiraj: utvrdi ciljeve i procese potrebne za dobijanje rezultata, u skladu sa politikom zaštite
životne sredine organizacije;
‐ Izvrši: primeni procese;
‐ Proveri: prati i meri procese u odnosu na politiku, opšte i posebne ciljeve, zakonske i druge
zahteve i izveštavaj o rezultatima;
‐ Deluj: preduzmi mere za stalno unapređenje učinka sistema upravljanja zaštitom životne sredine.
Ovim Međunarodnim standardom utvrđuju se zahtevi koji se odnose na sistem upravljanja zaštitom
životne sredine, kako bi organizacija mogla da razvije i primeni politiku i ciljeve zaštite životne
sredine vodeći računa o svim zakonskim i drugim propisima sa kojima se organizacija usaglasila, kao i
o informacijama o značajnim uticajima na životnu sredinu.
Upravljanje zaštitom životne sredine obuhvata čitav niz pitanja, uključujući i ona od strateškog i
konkurentskog značaja. Standard se primjenjuje na one aspekte životne sredine koje organizacija može
da kontroliše i na koje može da utiče. Samim standardom se ne utvrđuju posebni kriterijumi za učinak
zaštite životne sredine, osim u odnosu na obaveze date u okviru politike zaštite životne sredine da će
se organizacija usaglasit sa zakonskim i drugim zahtjevima, da će se raditi na sprečavanju zagađenja i
stalnom unapređivanju.
Pored ovoga, za razvoj standarda veoma su važne i Konferencije Ujedinjenih nacija održane u
Stokholmu 1972. i u Rio de Žaneiru 1992. godine.
Tehnički komitet ISO-a je 1993. godine razvio standard za sistem upravljanja zaštitom životne
sredine ISO14000.

Standardi koji se odnose na upravljanje organizacijom i ocenjivanje sistema:

‐ ISO 14001 - Sistem upravljanja zaštitom životne sredine - zahtevi sa uputstvom za primenu;
‐ ISO 14002 - Uputstvo za mala i srednja preduzeća koja žele da sertifikuju svoj sistem za
upravljanje zaštitom životne sredine;
‐ ISO 14004 - Sistem upravljanja zaštitom životne sredine - principi,sistemi, podrška;
‐ ISO 14020. ISO 14021 - Obeležavanje i deklaracije;
‐ ISO 14030 - Uputstva targetiranje performansi i monitoring sistema za upravljanje zaštitom
životne sredine.
Standardi koji se odnose na ocenjivanje proizvoda:
‐ ISO 14022, 14023, 14024 - Obeležavanje proizvoda;
‐ ISO 14040+LCA - Analiza životnog ciklusa proizvoda;
ISO14050 - Termini i definicije.

Serija standarda ISO 14000 je skup standarda kojim se obezbeđuje da poslovanje bude usklađeno
sa zahtjevima prirodnog okruženja (životne sredine) a sastoji iz dve grupe:
 Povratak na sadržaj

Stalno unapređivanje

Preispitivanje od strane
rukovodstva Politika zaštite
životne sredine

Planiranje

Provjeravanje
Primjena i sprovođenje

Slika 1. Model sistema upravljanja zaštitom životne sredine prema ISO 14001:2005

5. Zahtevi standarda u zdravstvu

Svaki sistem upravljanja zaštitom životne sredine treba da obuhvati sve zahteve iz ovog
međunarodnog standarda. Stepen primene zahteva zavisiće od faktora kao što su politika zaštite
životne sredine date organizacije, prirode njenih aktivnosti, proizvoda i usluga, lokacije organizacije
kao i uslova u kojim radi.

4.1 OPŠTI ZAHTEVI

4.2 POLITIKA ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE
4.3 PLANIRANJE
4.3.1 Aspekti životne sredine
4.3.2 Zakonski i drugi zahtjevi
4.3.3 Opšti i posebni ciljevi i programi
4.4 PRIMENA I SPROVOĐENJE
4.4.1 Resursi, zadaci, odgovornosti i ovlašćenja
4.4.2 Osposobljenost, obuka i svijest
4.4.3 Komunikacija
4.4.4 Dokumentacija
4.4.5 Kontrola dokumentacije
4.4.6 Kontrola nad operacijama
4.4.7 Pripravnost za reagovanje u vanrednim situacijama i odgovor na njih
4.5 PROVERAVANJE
4.5.1 Praćenje i merenje
4.5.2 Vrednovanje usaglašenosti
4.5.3 Neusaglašenost, korektivne mere i preventivne mere
4.5.4 Kontrola zapisa
4.5.5 Interne provere
4.6 PREISPITIVANJE OD STRANE RUKOVODSTVA

Slika 2. Prikaz zahteva za upravljanje zaštitom životne sredine prema ISO 14001:2005

5.1. Koristi koje donose standardi ISO

 Povratak na sadržaj

♦ demonstriranje brige o životnoj sredini i ubeđenje korisnika i poslovnih partnera u privrženost

zaštiti životne sredine koja će dati merljive rezultate i u funkciji je održivog razvoja organizacije i
lokalne zajednice;
♦ poboljšanje reputacije organizcije i bolje pozicioniranje na tržištu;
♦ poboljšanje kontrole troškova kroz identifikaciju i smanjenje rizika i neusaglašenosti; poboljšanje
menadžmenta rizikom i smanjenje potrošnje resursa i operativnih troškova;
♦ poboljšanje komunikacije sa zainteresovanim stranama;
♦ ispunjenje kriterijuma certifikacije;
♦ lakše dobijanje dozvola i autorizacija;
♦ jačanje razvoja i međusobne razmene rešenja koja se odnose na životnu sredinu.

6. Zahtevi za sistem upravljanja životnom sredinom

Organizacija mora da uspostavi, dokumentuje, primijeni, održava i stalno unapređuje sistem
upravljanja zaštitom životne sredine u skladu sa zahtjevima ISO 14001.
Organizacija mora da utvrdi i dokumentuje predmet i područje primjene sistema upravljanja
zaštitom životne sredine.
Politika zaštite životne sredine
"Sveobuhvatne namere i smernice organizacije koje su povezane sa učinkom zaštite životne sredine
i formalno izražene od strane najvišeg rukovodstva",3 čine politiku zaštite životne sredine.
Politika zaštite životne sredine daje okvir za mere i za postavljanje opštih i posebnih ciljeva zaštite
životne sredine.
Najviše rukovodstvo mora da utvrdi politiku zaštite životne sredine organizacije i da obezbedi, da u
okviru utvrđenog predmeta i područja primene sistema upravljanja zaštitom životne sredine ta politika:
‐ Odgovara prirodi delatnosti organizacije i opsegu uticaja na životnu sredinu njenih aktivnosti,
usluga ili proizvoda;
‐ Uključuje opredeljenje za trajno poboljšanje i prevenciju zagađivanja;
‐ Obuhvata opredeljenje za pridržavanje odgovarajućih propisa zaštite okoline, kao i ostale
zahteve koji su u vezi sa aspektima životne sredine;
‐ Bude dokumentovana, primenjena, održavana i poznata svim zaposlenima i onima koji rade u
ime organizacije;
‐ Bude dostupna javnosti.

Planiranje i politika kvaliteta

Planiranje i politika kvaliteta u organizaciji daju okvir za uspostavljanje ciljeva kvaliteta.

Identifikacija
aspekata i Značajni
uticaja na aspekti
Identifikacija životnu životne sredine Programi
aktivnosti, sredinu upravljanja
Ciljevi
usluga i životne
proizvoda sredine
Identifikacija
zakonskih zahteva

Slika 3. Šematski prikaz zahteva ISO 14001:2005, tačka 4.3

Organizacija mora da uspostavi, primijeni i održava dokumentovane opšte i posebne ciljeve zaštite
životne sredine, za svaku odgovarajuću funkciju i svaki nivo u okviru organizacije.
Opšti cilj zaštite životne sredine je sveobuhvatni cilj zaštite životne sredine koji je u skladu sa
politikom zaštite životne sredine, a koji organizacija sama sebi postavlja radi ostvarenja.4

3
ISO 14001 Termini i definicije, tačka 3.11
4
ISO14001 Terminii definicije, tačka 3.9
 Povratak na sadržaj

Poseban cilj zaštite životne sredine je detaljan zahtjev u pogledu učinka, primjenjiv u organizaciji
ili njenim dijelovima, koji proističe iz opštih ciljeva zaštite životne sredine i treba da bude tako
postavljen i izvršen da se ti opšti ciljevi postignu.5
Pri definisanju i preispitivanja opštih i posebnih, ciljeva treba imati u vidu utvrđenu politiku zaštite
životne sredine, važeće zakone, značajne aspekte okoline, tehnološke procese kao i finansijske
mogućnosti organizacije.
Primeri opštih ciljev su: smanjenje nastalog otpada u odnosu na gotov proizvod, jačanje ekološke
svijesti zaposlenih kao i društvene zajednice, povećanje usklađenosti sa propisima, smanenje potrošnje
vode. Primeri pojedinačnih ciljeva: smanjenje otpada za 10% u odnosu na gotov proizvod, smanjenje
potrošnje vode za 10%...
Opšti i posebni ciljevi moraju biti realni, mjerljivi te moraju da obuhvate kratkoročna i dugoročna
pitanja.
Uspostavljeni programi za postizanje opštih i posebnih ciljeva moraju da sadrže: aktivnosti, nadzor,
odgovornosti za postizanje opštih i posebnih ciljeva za svaku odgovarajuću funkciju i svaki nivo u
organizaciji, i sredstva i vremenski okvir u kojem ovi ciljevi treba da se postignu.

Primena i sprovođenje
Rukovodstvo mora obezbediti raspoložive resurse koji su bitni za uspostavljanje, primjenu,
održavanje i unapređenje sistema upravljanja zaštitom životne sredine. Resursi obuhvataju osoblje,
obuku, njihovu osaposobljenost, organizacionu infrastrukturu, tehnoloske resurse.
Da bi se olakšalo efektivno upravljanje zaštitom životne sredine moraju se utvrditi, dokumentovati
i saopštiti zadaci, odgovornosti i ovlašćenja.

EMS
Dokumentacija

Osposobljenost Kontrola nad

Resursi, zadaci obuka i svest operacijama
odgovornosti
i ovlašćenja

Komunikacija Pripravnost za
reagovanje u
vanrednim situacijama

Slika 4. Šematski prikaz zahteva ISO 14001:2005, tačka 4.4

Organizacija mora obezbediti da bilo koja osoba koja za nju ili u njenu korist obavlja poslove koji
mogu značajno uticati na životnu sredinu bude osposobljena u pogledu odgovarajućeg obrazovanja
obuke ili iskustva. O svemu tome moraju se održavat i odgovarajući zapisi.
Organizacija mora da uspostavi, primijeni i održava postupke kojima se obezbrđuje da su osobe
koje rade u ime organizacije svesne:
‐ Važnosti usaglašenosti sa politikom, ciljevima, postupcima kao i sa zahtjevima sistema
upravljanja zaštitom životne sredine;
‐ Povezanosti između radnih aktivnosti i postojećih ili mogućih značajnih uticaja na održivost
(održivost / opasnosti i rizika);
‐ Njihove uloge i odgovornosti u postizanju usaglašenosti sa politikom i postupcima, uključujući
zahtjeve pripravnosti u vanrednim situacijama;
‐ Mogućih posledica koje nastaju odstupanjem od propisanih načina rada;
‐ Obavezne primene zakonskih propisa.
‐ Uvažavajući aspekte životne sredine i sistem upravljanja zaštitom životne sredine, organizacija
mora da uspostavi, primijeni i održava postupke vezane za:
5
ISO 14001 Termini i definicije, tačka 3.12
 Povratak na sadržaj

‐ Internu komunikaciju između različitih nivoa i funkcija u organizaciji;

‐ Postupke za vanjsku komunikaciju (primanje, dokumenatovanje i odgovaranje prema vanjskim
zainteresovanim stranama)
‐ Dokumentacija predstavlja jednu vrstu mape, koja kroz sistem datog preduzeća vodi sve one koji
je koriste. Dokumentacija služi kao dokaz o ispunjenju zahtjeva koje postavlja standard.
Dokumentacija je istovremeno i potvrda o sposobnosti organizacije da ispunjava zahtjeve datog
standarda. Dokumenta se izrađuju u skladu sa potrebama organizacije. Izrađena dokumenta ne treba da
budu sama sebi cilj, nego treba da budu aktivnost koja stvara dodatnu vrijednost. Uspostavljanje dobro
dokumentovanmih procesa je put da organizacija ne zavisi od pojedinca.
Dokumentacija sistema upravljanja zaštitom životne sredine mora da sadrži:
‐ Politiku, opšte i posbne ciljeve zaštite životne sredine;
‐ Opis predmeta i područja primjene sistema upravljanja zaštitom životne sredine;
‐ Opis osnovnih elemenata sistema zaštite životne sredine, njihovo međusobno djelovanje i
upućivanje na odgovarajuću dokumentaciju;
‐ Dokumenta, uključujući i zapise, koje zahtijeva ovaj međunarodni standard;
‐ Dokumenta, uključujući i zapise, za koje je organizacija utvrdila da su potrebni za obezbeđenje
efektivnog planiranja, izvođenja i kontrole procesa, a koji su povezani sa značajnim eko-
aspektima.Standard zahteva da se dokumenta koje zahtijeva sistem upravljanja zaštitom životne
sredine moraju kontrolisati. Kontrola dokumentima znači da se mora definisati izrada, odobravanje,
izdavanje, izmjena, distribucija, označavanje, održavanje, korištenje, čuvanje, sigurnost, zastarijevanje
i uklanjanje, dokumenata. Kontrola dokumentima je potrebno da bi se osiguralo da:
‐ Dokumenta služe u korisnu svrhu;
‐ Se koriste samo validne informacije;
‐ Osoblje ima pristup informacijama koje su im potrebne za obavljanje poslova;
‐ Su informacije ažurne;
‐ Su informacije u obliku koji može koristit cjelokupno relevantno osoblje;
‐ Su povjerljive informacije pristupačne samo onim koji ih treba da znaju.
Organizacija mora da uspostavi, primieni i održava postupke za identifikaciju:
‐ Mogućih vanrednih situacija;
‐ Mogućih udesa koji mogu uticati na životnu sredinu;
‐ Načine odgovora na njih.
Organizacija mora periodično da:
‐ Preispita, a po potrebi i revidira, svoju spremnost za reagovanje u vanrednim situacijama;
‐ Testira postupke gde je to praktično.

6. Proveravanje zahteva standarda

Organizacija mora da uspostavi, primijeni i održava postupke praćenja i mjerenja ključnih
karakteristika svojih aktivnosti koje mogu imati značajan utjicaj na životnu sredinu.

Praćenje i merenje
vrednovanje Neusaglašenost,
usaglašenosti korektivne i preventivne
mere 

Interne provjere

Slika 5. Šematski prikaz zahteva ISO 14001:2005, tačka 4.5

Postupak mora da obuhvati dokumentovanje:

‐ Informacija (zapisa) da bi se pratio učinak zaštite životne sredine (performanci);
‐ Usaglašenosti sa opštim i posebnim ciljevima;
‐ Kontrolu nad operacijama;
‐ Praćenja provođenja radnih postupaka;
 Povratak na sadržaj

‐ Etaloniranja i verifikovanja opreme za mjerenje;

‐ Informacija za periodičnu ocjenu (evaluaciju) usaglašenosti sa zakonskim i ostalim zahtjevima.
Nesaglašenost se može definisat kao neispunjenje nekog od postavljenih zahtjeva.
Korektivna mjera je mjera koja se donosi da bi se eliminisala otkrivena neusaglašenost.
Preventivna mjera je mjera za otklanjanje uzroka potencijalne nesaglašenosti.
Organizacija mora da uspostavi, primijeni i održava postupak (ili postupke) koji se primjenjuje
kada ma koji aspekt njenog posla ili rezultata nije usaglašen sa usvojenim procedurama, uputstvima ili
specifikacijama. Neusaglašenosti mogu da se konstatuju na osnovu:
‐ Politike, ciljeva i programa organizacije;
‐ Internih provjera;
‐ Odstupanje od zakonskih propisa;
‐ Kvara opreme;
‐ Neodgovarajuće isporuke potrošnog materijala;
‐ Nedostatka referentnih materijala;
‐ Odstupanje projektovane dokumentacije u odnosu na zahtijeve ISO 14001;
‐ Nepridržavanje propisane dokumentacije u radu;
‐ Incidentne situacije (izlijevanje ulja i drugih opasnih tekućina);
‐ Nepravilno odlaganje otpada;
‐ Prekoračenje graničnih vrijednosti emisije u zrak i vode;
‐ Žalbi zainteresiranih strana i sl..
U cilju zadovoljenja zahtjeva ove tačke standarda neophodno je definisati odgovornosti za
utvrđivanje i upravljanje neusaglašenostima, način prijavljivanja neusaglašenosti (usmeno, pismeno-
koji podaci se navode), utvrđivanje uzroka pojave neusaglašenosti, vrednovanje neusaglašenosti,
preispitivanje uticaja neusaglašenosti na prethodne aktivnosti, definisati mjere za otklanjanje
neusaglašenosti i praćenje rezultata preduzetih mjera, definisat obrasce za zapise (ko ih, kada, kako
popunjava, kao i koliko i gdje se čuvaju).
U cilju praćenja usaglašenosti sopstvenih aktivnosti sa uspostavljenim sistemom i sa zahtjevima
standarda, poboljšanja aktivnosti sistema, organizacija mora obezbijedit provođenje interne provjere
sistema upravljanja zaštitom životne sredine u planiranim intervalima..
Sistem internih provjera obuhvata: obrazovanje internih provjerivača, planiranje, pripremu,
provjeru, izvještavanje o provedenim internim provjerama, provjeru otklanjanja uočenih
neusaglašenosti i njihovo zaključivanje, te izvještavanje i nadzor nad provedenim provjerama.
Interne provjere se sprovode prema godišnjem planu. Učestalost provjera određuje stanje i značaj
aktivnosti koje se sprovode.
Razlikuju se sledeće vrste provjera:
‐ Provjera preko prve strane (od strane kvalifikovanog osoblja unutar organizacije);
‐ Provjera prekp druge strane (organizacija provjerava svog isporučioca);
‐ Provjera preko treće strane (provjeru obavlja nezavisna specijalizovana ustanova).
Kao dokaz dosledne primjene i poštovanja politike i procedura kojima je uspostavljen sistem
zaštite okoline prema ISO 14001, služe zapisi nastali na obrascima definisanim predmetnim
procedurama/uputstvima.Svaka aktivnost značajna za sledljivost procesa treba da se zapiše u trenutku
kada je nastala. Organizacija u zdravstvu mora da uspostavi, primijeni i održava postupak za
skladištenje, zaštitu, pretraživanje, vrijeme čuvanja i odbacivanja zapisa.

7. Preispitivanje od strane rukovodstva

Potreba da najviše rukovodstvo preispituje Menadžment sistem životne sredine je od ključnog
značaja, to je put za preduzimanje mjera u cilju stalnog poboljšanja. Preispitivanje se obavlja redovno
prema planu, a u slučaju porasta neusaglašenosti i vanredno.
Ulazni elementi za preispitivanje od strane rukovodstva su:
‐ izveštaj o realizaciji opštih i posebnih ciljeva,
‐ izveštaj o neusaglašenostima,
‐ izveštaj o internim provjerama,
‐ status korektivnih i preventivnih mera,
‐ izveštaj o obuci osoblja,
 Povratak na sadržaj

‐ status usklađenosti sa propisima,

‐ prigovori zainteresovanih strana i dr.
Na osnovu ulaznih elemenata vrši se od strane rukovodstva ocjena prikladnosti, adekvatnosti i
efektivnosti, te su izlazni elementi preispitivanja odluke i mjere u cilju izmjene Politike, opštih i
posebnih ciljeva u cilju stalnog unapređenja.
Standard ISO 14001 je danas najrašireniji međunarodno prihvaćen standard za upravljanje
životnom sredinom. On je primjenjiv na svaku organizaciju koja želi uvesti, održavati i neprekidno
poboljšavati vlastiti sistem upravljanja životnom sradinom. Organizacija koja želi uvesti sistem
upravljanja životnom sredinom prema ISO 14001 u obavezi je da ispunjava zahtjeve definisane
standardom, te na taj način svesti potencionalne negativne uticaje svojih poslovnih aktivnost vezano za
okolinu na najmanju moguću mjeru.
Menadžment sistem životne sredine je samo alat, sam za sebe ne garantuje uspijeh. Usvajanje ovog
međunarodnog standarda samo po sebi ne garantuje optimalne rezultate u pogledu zaštite životne
sredine. Da bi se ostvarili ciljevi zaštite životne sredine, sistem upravljanja zaštitom životne sredine
trba da ohrabri organizaciju da razmotri mogućnosti primjene najbve tehnologije tamo gdje je to
moguće i gdje je ekonomski isplatno, uzimajući u potpunosti u obzir opravdanost tih troškova.
SEM omogućuje organizaciji da odredi redosled i konzistentnost ekoloških pitanja putem alokacije
resursa, određivanja odgovornosti i stalnog ocenjivanja prakse, procedura, procesa i postupaka.

Slika 6. Standardi ISO 14000 modela

Zaključak
Ekološko upravljanje je integralni deo ukupnog sistema upravljanja date organizacije u sistemu
eko-bezbednosti. Projektovanje SEM je stalan i interaktivni postupak. Struktura, odgovornosti, praksa,
procedure, procesi, postupci i resursi za sprovođenje ekološke politike i postizanje opštih i posebnih
 Povratak na sadržaj

ekoloških ciljeva mogu se koordinirati sa postojećim aktivnostima u drugim područjima (operacije,

finansiranje, kvalitet, zaštita zdravlja i bezbednost zaposlenih). Osnovni principi vezano za upravljanje
životnom sredinom obuhvataju prepoznavanje aktivnosti i uticaja na okolinu temeljom kojim se
postavljaju ciljevi i programi, prate rezultati njihovog sprovođenja, preispituju aktivnosti u cilju
neprekidnog poboljšanja.
Standard ISO danas su najrašireniji međunarodno prihvaćen akt za upravljanje životnom sredinom.
Oni su primenjivi na svaku organizaciju koja želi uvesti, održavati i neprekidno poboljšavati vlastiti
sistem upravljanja životnom sredinom. Organizacija koja želi uvesti sistem upravljanja životnom
sredinom prema ISO 14001 u obavezi je da ispunjava definisane zahteve, te na taj način svesti
potencionalne negativne uticaje svojih poslovnih aktivnost vezano za okolinu na najmanju moguću
meru.

Literatura:
1. Arežina V. Faktori ekološke bezbednosti, Fakultet kriminalističkih nauka, Sarajevo, 2007.
2. Amidžić B., Biočanin R. Pesticidi u životnoj sredini-naši prijatelji i neprijatelji, Majski susreti
zdravstvenih radnika Republike Srbije sa međunarodnim učešćem, 11-17. maj 2005. Zlatibor.
3. 2. Amidžić B., Biočanin R.. Zračenje u radnoj i životnoj sredini (124-142), IMK-14 Istraživanje i
razvoj, br. 1-2/2007. Kruševac.
4. Pešić V., Janković P. ISO 9001 AND ISO 14001, 1-Savez poljoprivrednih inženjera i tehničara Srbije,
Beograd, 2007.
5. Biočanin R., Aleksić S., Morbiditet stanovništva kao posledica devastacije životne sredine, Naučno-
stručna konferencija FESTIVAL KVALITETA-2009, 17-19. maj 2009. Kragujevac.
6. Biočanin R. Procena rizika pri transportu opasnih materija u okviru zaštite zivotne sredine, VII
Međunarodni naucno-strucni skup DEMI 2005, 27-28. maj 2005. Banja Luka, Bosna u Hercegovina.
7. Biočanin R. Ekspertsko ocenjivanje naucnih projekata i programa razvoja, XXX Jubilarno savetovanje
proizvodnog masinstva SCG sa medjunarodnim ucescem, 01-03. septembar 2005. Vrnjacka Banja.
8. Biočanin R., Kozomara R. Kvantifikovanje uticaja na životnu sredinu pri sudsko-medicinskom
veštačenju kvaliteta života, XXXIII Simpozijum o operacionim istraživanjima "SYM-OP-IS 2007", 16-
18.09. 2007. Zlatibor.
9. Biočanin R., Kozomara R., Panić S. Quality in using lasers in health safety, III International Conference
„ICQME-2008“, 10-12. 09. 2008. Miločer, Montenegro.
10. Uremović D., Biočanin R. Ekspertsko ocenjivanje projekata i programa u oblasti zaštite životne
sredine, III Kongres „EKOLOGIJA, ZDRAVLJE, RAD I SPORT“, 25-28.jun 2009. Banja Luka.
11. Pantelic M. i dr. Uticaj jonjizujućeg zračenja i hemijski mutagenih supstanci na zdravlje stanovništva,
Naučna konferencija „REGIONALIZACIJA I EKOLOGIJA U KONTEKSTU DRUŠTVENOG
RAZVOJA“, 16-16. jul 2010. Sijarinska Banja.
12. Veljović A. Struktura standarda ISO 9000:2000. Vojnotehnička akademija VJ, Beograd