ZBIGNIEW KROLICKI

TEORIA ZANG - FU -
TOM III
W jednym ze starochi�skich traktat�w medycznych Su Wen mo�na
znale�� taki fragment:
"Tam, gdzie si�y cia�a wsp�pracuj� we wzajemnej harmonii -
tam jest �ycie i zdrowie. Tam, gdzie si� one spotykaj� i przechodz�
jedna obok drugiej, i nie ��cz� si� - tam jest choroba".
To przechodzenie obok siebie, mijanie, jest brakiem r�wnowagi
Chi w organizmie, jest chorob�.

Redaktor techniczny: Czes�aw Kuczy�ski

Projekt ok�adki: Zbigniew Kr�licki, Bogus�aw Bia�ko
Sk�ad: Bogus�aw Bia�ko
Konsultacja medyczna: dr Henryk S�odkowski
� Copyright by Wydawnictwo "POLIGRAF", 54-210
Wroc�aw, ul. Kwiska 150, tel. (0-71) 51-73-52 and
Zbigniew Kr�licki, Wroc�aw 1995
ISBN 83-901332-6-1

Od autora
Pierwsze dwa tomy Tradycyjnej Medycyny Chi�skiej
spotka�y si�, co odnotowuj� z satysfakcj�, z du�ym
zainteresowaniem, tak grona fachowc�w i praktyk�w jak
r�wnie� os�b zainteresowanych tylko t� problematyk�.
Uaktywni�y autor�w i wydawc�w, kt�rzy od czasu wydania I
Tomu dostarczyli na rynek ksi�garski kilka znakomitych
pozycji z tej tematyki. Wzm�g� te� zainteresowanie
wszelkiego rodzaju kursami i seminariami po�wi�conymi
medycynie chi�skiej.
Wsp�lnie z wydawc� otrzymali�my wiele list�w od
czytelnik�w z pytaniami, podzi�kowaniami, uwagami
krytycznymi i propozycjami wsp�pracy przy redakcji
dalszych tom�w. Chcia�bym serdecznie za nie podzi�kowa�.
Szczeg�lnie za te zawieraj�ce niezwykle cenne uwagi
krytyczne, rzeczowe wskaz�wki i propozycje kierunk�w
dalszej pracy.
Dzi�kuj� r�wnie� za s�owa uznania, za oryginalne, proste i
rzeczowe uj�cie problemu. S�owa szczeg�lnie cenne dla
kogo�, kto jest cz�owiekiem techniki a nie medycyny czy
filozofii.
Prawie wszystkie listy ko�cz� si� pytaniem o kolejne tomy.
Te pytania, uwagi jak r�wnie� bezpo�rednie rozmowy z
czytelnikami utwierdzaj� mnie w przekonaniu, �e tradycyjn�
medycyn� chi�sk� mo�na i warto przybli�y� wszystkim.

A zatem oddajemy do r�ki Tom III. Na pewno

trudniejszy ale chyba nie mniej ciekawy. Tom po�wi�cony
wn�trzu cz�owieka, tradycyjnemu filozoficzno - anatomiczne
- funkcjonalnemu rozumieniu narz�d�w, krwi i oczywi�cie
energii. Jej kr��eniu, pozyskiwaniu, nadmiarom i
niedoborom, o energetyce narz�d�w Zang - Fu. B�dzie te�
troch� uwag o bezpo�rednim post�powaniu profilaktycznym
- produktach �ywno�ciowych pomocnych w terapiach.
Uwzgl�dniaj�c uwagi czytelnik�w w Tomie III zmieniono
pisowni� nazw i poj�� chi�skich, zgodnie z sugestiami
zawartymi w wykorzystanych, w tym opracowaniu,
pozycjach literaturowych.
Obieg krwi i po�rednio oddechy s� regulowane przez
specjaln� funkcj� kr��enie / seks, wywieraj�c� ogromny
wp�yw na fundamentalny aspekt naszego �ycia - prze�ywanie
rado�ci, mi�o�ci i pi�kna.
Tom III chcia�bym zadedykowa� tym wszystkim,
kt�rzy nip 'v nie zaznali odrobiny mi�o�ci, rado�ci, u�miechu i
ciep�a; Kt�rzy uciekaj�c od �ycia w alkohol, narkotyki,
prac� ponad si�y, szukali tam zapomnienia i rozwi�zania.
�ycz� im aby ten czy�ciec na ziemi si� sko�czy� a �ycie na
nowo nabra�o sensu - co, na pewno, nast�pi po zrozumieniu i
wzmocnieniu Chi i odpowiednich funkcji organizmu.
Zbigniew Kr�licki

WPROWADZENIE.
Kilka pocz�tkowych rozdzia��w III tomu po�wi�cimy
jeszcze fundamentalnemu poj�ciu energii Chi. W zasadzie
s�owo "jeszcze" jest tu zupe�nie nie na miejscu gdy� o Chi
mo�na m�wi� zawsze i w niesko�czono��. Medycyna
Chi�ska to studiowanie, analiza i, w pewnym sensie,
medytacja Chi. Zrozumienie, czucie, do�wiadczenie Chi jest
kluczowym elementem w poznaniu medycyny chi�skiej.
Chi�czycy nie definiuj� tego s�owa oni je czuj�
intuicyjnie(pisali�my o tym szeroko w I Tomie). Aby
zrozumie� medycyn� chi�sk� w jej tradycyjnym uj�ciu
nale�y nie tylko j� studiowa� i poznawa� zmys�ami
obiektywnymi czy tzw. "�wiadomo�ci� zewn�trzn�", nale�y
wewn�trznie w��czy� si� w proces poznawczy i sta� si�
jednocze�nie elementem tego procesu. �adnego aspektu
ludzkiego �ycia jak r�wnie� jego poznania, nie mo�na
rozpatrywa� w oderwaniu od pozosta�ych. Dla cz�owieka
Wschodu jest to oczywiste, dla cz�owieka Zachodu trudne
do przyj�cia, gdy� k��ci si� z dotychczasowym,
tradycyjnym rozumieniem wiedzy, umiej�tno�ci, nauki. A
precyzyjniej - z dotychczasowymi za�o�eniami nauki czy
medycyny.
Z poznania szczeg�owych fakt�w, zjawisk jeszcze
nie wynikaj� wnioski do poznania i zrozumienia ludzkiej
egzystencji, losu, zdrowia i chor�b. Wsp�czesna, wysoce

wyspecjalizowana medycyna, dezintegruj�ca poznawan�

rzeczywisto�� i analizuj�ca "cz�owieka - maszyn�" zalewa
umys�y potokami informacji. Nie jest wa�ne, �e tylko
nieznaczna ich cz�� ma szans� stania si� fragmentem
s'zerszej, znacz�cej koncepcji czy teorii. Zdolnej do
zniwelowania jakiej� gro�by, u�mierzenia b�lu, zaspokojenia
jakiej� potrzeby, czy z�agodzenia niepokoj�w wsp�czesnego
cz�owieka. Mo�na odnie�� wra�enie, �e medycyna naukowa, w
oparciu o swoje samoustanowione zasady, prawdy i
dogmaty rozwija si� dla samej siebie utraciwszy ju� dawno
ze swojego pola widzenia cz�owieka zast�puj�c go
"przypadkiem".
W ci�gu wielu lat rozwoju medycyny naukowej
zg��biono najbardziej utajone mechanizmy ludzkiego cia�a i
doprowadzono rozw�j technologii medycznej do stopnia
niebywa�ej z�o�ono�ci i wyrafinowania. Pomimo tej
naukowej i technologicznej doskona�o�ci, wcale nie wydaje
si� by zdrowie ludno�ci uleg�o widocznej poprawie.
Przeciwnie, m�wi si� g�o�no o g��bokim kryzysie s�u�by
zdrowia na Zachodzie, o g��bokim niezadowoleniu
spo�ecze�stw, wymieniaj�c jako jeden z powod�w brak
wsp�czucia, troski i bezduszno��.
Tradycyjna medycyna chi�ska ma, na pewno, w
zachodnim rozumieniu, charakter duchowo
metapsychiczny, polegaj�cy na wszechobecno�ci ducha,
energii i �wiadomo�ci. Materia przenikni�ta jest duchem i
energi� a wiedza o �wiecie, przyrodzie, cz�owieku jest
jednocze�nie wiedz� o duchu, wy�szych si�ach przyrody,
energiach i absolucie. Pierwiastka filozoficznego,
mistycznego nie da si� oddzieli� od materii, egzystencji i
rzeczywisto�ci.
Szukaj�c ukrytego sensu zjawisk i praw przyrody ,

choroby, diagnozy i procesu leczenia (patrz Tom II) lekarz -

filozof zawsze stawia� pytanie dotycz�ce Tao, psychiki,
duszy, etyki i moralno�ci. By�y to pytania najwa�niejsze ze
wszystkich. Stawiali je zreszt� przedstawiciele wszystkich
tradycyjnych nauk chi�skich.
Nauka o gwiazdach - astrologia musia�a by� nauk� o losach i
przeznaczeniu, matematyka by�a numerologi� i kaba��,
alchemia - wiedz� o strukturze materii ale te� wiedz� o duszy
ludzkiej. Nawet poj�cia fizyczne wyja�niano dzia�aniem
czyjej� woli i racjami moralno estetycznymi zwi�zanymi z
Tao, Chi i si�ami Jin i Jang. Tradycyjna geomancja nie by�a
tylko geodezj� ale s�u�y�a poszukiwaniom miejsc
nie�miertelno�ci.
Sztuka Feng - Shui - umiej�tno�ci� aran�acji przestrzeni ale
te� mistycznym poszukiwaniem energii �yciowych.
Medycyna leczy�a cia�o ale przede wszystkim dusz�, a lekarz
by� jednocze�nie doradc� i nauczycielem. Duchowo -
mistyczny charakter nauki umie�ci� duchowo�� i mistycyzm
w realnych parametrach czasowo przestrzennych i jako
takie bada� je empirycznie i opisywa�. Podziw budzi� mo�e
metodyka (wyszukane kompasy, busole, przyrz�dy) i
uparto�� w poszukiwaniach, jak� przejawiali Chi�czycy
gdy chodzi�o o miejsca nie�miertelno�ci.
Kluczowym elementem w analizach i procesie
poznawczym by� sam badacz. Jego etyka, moralno��, stan
ducha i czysto�� serca stanowi�y o powodzeniu.
Do�wiadczenie i badanie samo w sobie by�o procesem
duchowym i swoist� psychoterapi�, w kt�rej nast�powa�
samoistny proces transformacji i samodoskonalenia si�
badacza z nieod��cznymi kontemplacjami i prze�yciami
mistycznymi.

Nauka nowo�ytna, w tym i medycyna, wykszta�ci�a

kra�cowo odmienny, mechanistyczny obraz rzeczywisto�ci.
Zjawiska i choroby mo�na wyja�nia�, nie mo�na ich
zrozumie�. Przedmiot diagnozy i bada� jest ca�kowicie
ubezw�asnowolniony i pozbawiony, w zasadzie,
�wiadomo�ci - czucia, chcenia woli. Znikn�y prawa
powinno�ci pojawi�y si� prawa przyczynowo skutkowe.
Naukowiec - lekarz nie b�dzie zastanawia� si� nad
moralno�ci� wirusowego zapalenia w�troby. Stwierdzi, �e
takie jest, opisze stosowne post�powanie diagnostyczne i
stre�ci nazw�4eku na recepcie. Dla recepty, iniekcji, analizy
chemicznej zupe�nie oboj�tne jest czy lekarz jest buddyst�,
praktykuj�cym katolikiem, ateist� czy nawet przest�pc� -
wynik b�dzie ten sam je�eli przeprowadzi si� go wed�ug
�ci�le obowi�zuj�cej metody.
To metodyczne i "bezduszne" podej�cie mo�na
uzna� za podstawowy sk�adnik poznania rzeczywisto�ci,
okre�laj�cy normy my�lenia i orientowania si�, tak w nauce
jak i w medycynie, polityce, ekonomii, �yciu spo�ecznym i
codzienno�ci.
Warto, studiuj�c medycyn� chi�sk� u�wiadomi� sobie, �e
tak powszechne przedmiotowe traktowanie element�w
natury i ocena zjawisk wed�ug wszechobecnych praw
naukowych to dwie, symboliczne ju� dzisiaj, sk�adowe
naszego Zachodniego obrazu �wiata.
W wyniku oddzielenia ducha od materii wytworzy�
si� �wiatopogl�d, w kt�rym ka�dy element wszech�wiata w
tym i cz�owiek uwa�any jest za system mechaniczny z�o�ony z
oddzielnych obiekt�w, kt�re dadz� si� podzieli� na kolejne
jeszcze mniejsze sk�adowe.
Przyzwyczaili�my si� do tego, �e gwiazdy, g�ry,
morza nie maj� duszy, nie czuj� i nie my�l�. R�wnie�
8

przyroda o�ywiona i cz�owiek mo�e by� traktowany

przedmiotowo. Podzielony na odr�bne kom�rki, tkanki ;
systemy i uk�ady. Podzielony na osobowo��, intelekt,
charakter, pod�wiadomo�� itd. W kategoriach analizy
cz�owieka najmniej jest element�w ludzkich,
humanitarnych. S� natomiast normy i zasady spo�eczne,
ekonomiczne, psychologiczne, s� te� prawa. Wszystkie
prawa s� naukowe i s� ostateczn� instancj� do kt�rej w
praktyce mo�e dotrze� my�l.
Nie dostrzegamy, �e zwyk�a codzienno�� opanowana
jest przez podej�cie mechanistyczne. Od lekarza, nawet je�li
jest wierz�cym katolikiem nie oczekujemy aby w
prowadzonej terapii uwzgl�dni� mo�liwo�ci terapii duchowej
zawartej w mistycznym charakterze spowiedzi, Komunii
�wi�tej czy skutku sakramentu namaszczenia chorych.
Oczekujemy by zrobi� to co lekarz ateista.
Jak�e inny jest jednak nasz stosunek do tych samych
problem�w gdy idziemy do bioterapeuty, na seans Reiki czy
do ludowego zielarza. Ka�dy etnolog powie, �e we
wszystkich kulturach od zarania dziej�w by�o w�a�nie tak -
si�y mistyczne w��czone by�y w procesy uzdrawiania i w
zachowania praktyczne. Ogromna rola ducha i �wiadomo�ci,
indywidualno�ci pacjenta s� postrzegane przez r�ne
medycyny ludowe od dawna. Wielcy Przewodnicy,
filozofowie, mistycy i lekarze od wielu stuleci g�osili, �e
�wiadomo�� le�y u podstaw istniej�cych problem�w z
rzeczywisto�ci� i zdrowiem. W budowie tej �wiadomo�ci
ogromnego znaczenia nabiera postawa i "osobowo��"
lekarza - terapeuty. Takie podej�cie do cz�owieka, jego
chor�b i problem�w jest r�wnie� charakterystyczne dla
tradycyjnej medycyny chi�skiej. Czy jest ono do
zaakceptowania przez wsp�czesnego

cz�owieka Zachodu?
To co dzieje si� z medycyn� naukow� od lat
osiemdziesi�tych naszego stulecia wskazuje, �e chyba tak.
Jest coraz powszechniej wiadome, �e teorie naukowe nie
dadz� nam nigdy ca�kowitego i ostatecznego opisu choroby i
przyczyny jej powstania. B�d� zawsze przybli�eniem do
prawdziwej natury rzeczy, nigdy ni� sam�. Lekarze -
naukowcy dostrzegaj�, �e nie zajmuj� si� prawd�; zajmuj�
si� ograniczonymi i przybli�onymi opisami rzeczywisto�ci.
Odkrycia fizyki kwantowej i bioelektroniki obalaj�
dotychczasowy obraz �wiata i cz�owieka, ods�aniaj�c
jednocze�nie inny obraz, bardziej zbli�ony do filozofii i
religii Wschodu, bli�szy tradycyjnemu my�leniu
magicznemu.
Pojawiaj� si� i s� powa�nie traktowane: teoria Gai - istoty
planetarnej, �yj�cej i my�l�cej planety; teoria umys�u
globalnego w kt�rym ka�dy z nas ma swoj� cz�stk�, czy te�
holograficzna teoria wszech�wiata. Za pomoc� wsp�czesnej
fizyki mo�na dzi� pokaza� innym naukom, �e my�lenie
naukowe wcale niekoniecznie musi by� redukcjonistyczne i
mechaniczne, �e teorie holistyczne i ekologiczne s� r�wnie�
naukowo uzasadnione. Wiele proces�w mistycznych,
duchowych, mentalnych mo�na wyja�ni� fizyk� kwantow�.
Przyczyn nowotwor�w coraz cz�ciej szuka si� w psychice
psychoonkologia, a skutecznych terapii w
psychoneuroimmunologii - Metoda Simonton�w, itd.
Zmiany post�puj� jednak dosy� wolno.
W ci�gu ostatniego p�wiecza zebrano ogromn� ilo��
r�nego rodzaju danych i obserwacji dotycz�cych tzw.
medycyny niekonwencjonalnej czy naturalnej, jej
skuteczno�ci i mo�liwo�ci Nie wzruszy�o to jednak zbyt
mocno podstawami medycyny - naukowej. Zainteresowanie
10

tego typu zjawiskami w dalszym ci�gu traktowane jest jako

dziwactwo lub psychiczne, niegro�ne odst�pstwa niekt�rych
lekarzy czy hobbyst�w.
Dzieje si� tak dlatego, �e aby zaakceptowa� te i
podobne zjawiska trzeba zbyt du�o zmieni� we w�asnym
obrazie �wiata. Zrezygnowa� z prawd, na kt�rych opiera si�
cywilizacja, kultura, i codzienne �ycie. A przede wszystkim
zmieni� stosunki panuj�ce pomi�dzy medycyn� naukow� a
cz�owiekiem; stanem ducha i �wiadomo�ci� lekarza a
pacjenta.
Rozwijanie �wiadomo�ci, duchowo�ci i intuicji jest
procesem ewolucyjnym. Od dawna istnieje mo�liwo�� i
konieczno�� takiego rozwijania zdolno�ci subiektywnych,
by zwi�ksza�y nasz� wiedz� o �wiecie, o nas samych i drugim
cz�owieku. Wewn�trzne, intuicyjne do�wiadczenie mo�e
nast�pi� jedynie podczas poznawania i doskonalenia
w�asnego subiektywnego wn�trza, a to z kolei zmusza do
dokonania osobistej zmiany za�o�e�.
By zrozumie� to co wewn�trzne, duchowe, trzeba to
prze�y�. Samo teoretyczne poznanie nie wystarcza. I to jest
klucz do zrozumienia tradycyjnej medycyny chi�skiej. My,
ludzie o nastawieniu analitycznym, teoretycznym,
naukowym, musimy sami do�wiadczy� tego wewn�trznego
�wiata, aby�my w og�le mogli wiedzie� o czym my�limy i
m�wimy.

2. JESZCZE O ENERGII CHI.

Istnieje wiele sposob�w na zrozumienie �ycia i
wszech�wiata: przez religi�, filozofi�, nauk� prac�, przes�dy;
przez medycyn�. Ka�da z tych' dziedzin ma swoich w�asnych
ekspert�w tworz�cych r�norodne i g��bokie koncepcje.
Jedn� z nich jest koncepcja Chi.
Zgodnie z t� koncepcj� nasze �ycie i przeznaczenie s� �ci�le
splecione z dzia�aniem wszech�wiata i natury. Wszystkie
zmiany od skali kosmicznej do skali atomu, rezonuj� w
naszym wn�trzu. Si�a kt�ra ��czy cz�owieka i jego otoczenie to
w�a�nie Chi.
Ka�dy z nas posiada Chi. Podtrzymuje ona nasze cia�a, nasze
zdrowie, umys�, ducha. Jednak�e cechy charakterystyczne
tego indywidualnego Chi oraz sposoby poruszania si� i
kr��enia s� r�ne w ka�dym z nas. Chi jest "oddechem"
niezb�dnym do podtrzymania fizycznej, �rodowiskowej i
emocjonalnej r�wnowagi. Cz�owiek to "oddech Chi". Chi
o�ywia nasze cia�a. Z powodu Chi o�ywaj� nasze usta i
mo�emy m�wi�, przep�ywa przez nogi wi�c mo�emy
chodzi�. Cyrkuluje w r�kach wi�c mo�emy pisa�. Je�li
wype�ni tylko cz�� naszego cia�a b�dziemy sparali�owani.
To w jaki spos�b Chi podtrzymuje i wype�nia nasze cia�a,
wskazuje na zdrowie i przeznaczenie, nasze relacje ze
spo�ecze�stwem, naszym wp�ywie na innych i na najbli�sze
otoczenie. Chi jest niebiologicznym "ja" - naszym duchem,
12

psychik� energi�. Bez Chi cia�o b�dzie korpusem

zbudowanym ze sk�ry, ko�ci i mi�ni. W ci�gu dw�ch do
trzech lat nasze kom�rki regeneruj� si�. Nasze cia�o stale
si� zmienia ale nasze "ja" jest zasadniczo to samo. Chi jest t�
istot�, kt�ra sprawia �e mo�emy rozpozna� cz�owieka,
kt�rego me widzieli�my od trzydziestu lat. Wszystkie
kom�rki tego cz�owieka zmar�y i zosta�y zast�pione innymi
wielokrotnie, istnieje jednak "co�" co pozwala go
rozpozna�. Tym czym� jest Chi.
Pr�ba przedstawienia fundamentalnego poj�cia
medycyny chi�skiej jakim jest fenomen Chi z g�ry skazana
jest na niepowodzenie. Zagadnienie to, tak podstawowe i
fundamentalne nie jest jeszcze dostatecznie i obszernie
opracowane w dost�pnej nam literaturze zachodniej.
Literatura chi�ska, wbrew og�lnym s�dom, nie definiuje tego
poj�cia, chocia� si�ga ono najistotniejszego tematu -
definicji �ycia.
Trudno�ci napotyka si� ju� w interpretacji samego
ideogramu poj�cia Chi. Ideogram ten sk�ada si� z dw�ch
cz�ci, z kt�rych pierwsza oznacza przep�yw czego�, co jest
trudne do uchwycenia, tak jak powietrze, gaz, para. Druga
cz�� oznacza wi�zk� ry�u, energi� ziaren, �r�d�o energii
dla ludzi i zwierz�t. Zatem ca�o�� ideogramu symbolizuje
przep�yw czego�, co jest �r�d�em energii �yciowej dla
organizm�w (troch� inn� interpretacj� znaczenia ideogramu
podano w Tomie I).
Pod��aj�c dalej za etymologi� mo�na zauwa�y�, �e
s�owo Chi wykazuje podobie�stwo do innych poj�� b�d�
te� jest z innymi poj�ciami nierozerwalnie zwi�zane:
choroba, �wiadomo��, witalno��, energia wewn�trzna, niebo,
duch, wola, oddech kosmiczny; b�dzie to te� strumie�,
wyp�yw, uwalnianie.
13

Szukaj�c interpretacji znaczeniowej nie unikniemy

wieloznaczno�ci Chi.
Potwierdza to niezwyk�a wielo�� okre�le�
nadawanych Chi w ci�gu wiek�w przez wielu badaczy i
wiele szk�, my�li filozoficznych i przyrodniczych np.:
"Energia", "Eter", "Si�a", "Moc", "Prasi�a", "Substancja
�yciowa", "Continuum", "Materia - energia", "Si�a
�yciowa", "Prana", "Dharma", "Esencja �ycia", "Eteryczna
Fala", "Radioaktywna Emanacja" i inne. Jest to szeroka gama
propozycji, z kt�rych �adna nie okre�la precyzyjnie fenomenu
Chi.
Trudno�� polega na tym, �e Chi jest w ci�g�ym ruchu,
nieustaj�cej zmienno�ci kszta�tu, formy i struktury, ale w
istocie jest to ta sama Chi. Wszystkie zjawiska we
Wszech�wiecie s� rezultatem stale zmieniaj�cej si� Chi
postrzeganej jako energia, tworz�ca fenomen w r�nym
stopniu materializacji.
Tak sformu�owana idea by�a wyra�ana w ci�gu
wiek�w, m. in. przez filozof�w taoistycznych, w spos�b
bardzo bliski niekt�rym dzisiejszym pogl�dom, �e �ycie - w
tym �wiadomo��, duch i umys�, maj� podstaw� kwantow�.
Bioelektronika daje mo�no�� nie tyle odkrycia, co
potwierdzenia fundamentalnych aspekt�w samego �ycia,
"...�wiat�o spotyka si� z elektronami pow�ok drobinowych
oraz z elektronami sieci molekularnych p�przewodnika i
wymusza na nich wyrzucanie elektromagnetycznego kwantu
�ycia". Elektrony, fotony, przestrze� submolekularna
wype�niona polami elektrycznymi i elektromagnetycznymi -
w tych to poj�ciach i regionach tkwi tajemnica �ycia.
Obiekt �ywy to uk�ad z�o�ony z metabolizmu i proces�w
elektronicznych kwantowo mechanicznie sprz�onych. To
sprz�enie jest dopiero warunkiem i wyrazem �ycia. Dwa
14

procesy: chemiczny i elektroniczny plus sprz�gaj�ce je

�wiat�o daje ��czny efekt: "�ycie". Poj�cie "�mier�" jest
zerwaniem sprz�e� kwantowych mi�dzy reakcjami
chemicznymi i procesami elektronicznymi zachodz�cymi w
p�przewodnikach bia�kowych". Tak ka�e traktowa� �ycie
profesor Sedlak, uwsp�cze�niaj�c koncepcj� istnienia Chi.
Czytelnik "Tradycyjnej Medycyny Chi�skiej" na pewno
zauwa�y, �e podj�ta tu jest pr�ba przedstawienia zagadnienia
Chi w szerszym kontek�cie. Moje cz�ste odwo�ywanie si�
tak do taoizmu jak i wsp�czesnej fizyki wynika z
g��bokiego przekonania, �e bez oparcia si� na tych dw�ch
aspektach nie mo�na podj�� pr�by przybli�enia i w pewnej
mierze - zrozumienia fenomenu Chi. Niemo�liwe jest
wyja�nienie istoty Chi bez uciekania si� do naszego szeroko
rozumianego, zachodniego sposobu redukcyjno -
analitycznego my�lenia. B�d� zatem podzia�y i analizy. Jest to
podej�cie niew�a�ciwe - ale jedyne mo�liwe. Podej�cie,
kt�re mo�e usprawiedliwi� dydaktyka i konieczno��
zrozumienia "umys�em".
Wejrzenie w taoizm, przybli�a nam ale me t�umaczy tego
zjawiska. Osi�gni�cia nowoczesnej fizyki: Scheldreyk,
Heisenberg, Einstein; mechanika i biochemia kwantowa,
bioelektronika s� polem nowego rozumienia �ycia.
T�umacz� to zjawisko - ale go nie przybli�aj�. Chi jest
kluczem w "�wiat nowych mo�liwo�ci poznawczych
ustrukturyzowanej materii o�ywionej". W tym �wietle
jak�e bogata, nie m�wi�c o tym jak przewiduj�ca
dziejowo jest wschodnia my�l filozoficzna. Ju� Lie Zi,
taoistyczny filozof �yj�cy w 300 r. p.n.e. m�wi�: "czyste i
l�ejsze elementy d��� ku g�rze tworz�c Niebo i Chi Nieba,
ci�sze za� i grubsze - ku do�owi tworz�c Ziemi� i Chi Ziemi.
Inni filozofowie uzupe�niali t� my�l m�wi�c:
15

"Tao zaczyna si� z Pustki, kt�ra tworzy Uniwersum.

Uniwersum z kolei tworzy Chi..., Chi tworzy cia�o ludzkie
podobnie jak para wodna, a potem woda, kt�ra przekszta�ca
si� w l�d. L�d jednak topi si� i przekszta�ca z powrotem w
wod� a potem w par�".
Cz�owiek - jego narodziny to powstanie materii
(skondensowanej Chi) z dw�ch pierwiastk�w duchowych
Szen i Kuei (subtelnych Chi). Cz�owiek ze swej materialnej,
widzialnej postaci - po �mierci - staje si� duchem w
nast�pstwie oddzielenia si� i zr�nicowania czystych,
subtelnych, element�w. Szen wraca do Chi Nieba, Kuei do
Chi Ziemi.
W ci�gu wiek�w stale bogaci�a si� chi�ska my�l
filozoficzna rozwijaj�c koncepcj� Chi, kt�ra wype�nia
Wielk� Pustk� (Pr�ni�). Rozumiano j� zawsze dwoi�cie:
- Chi jako materia, gdy jest w stanie ekstremalnego
zag�szczenia (kondensacji, agregacji, stabilizacji),
widzialna, postrzegalna... pocz�tek Wszystkiego. Tworz�ca
niezliczono��.
- Chi jako energia, gdy jest w stanie ekstremalnego
rozproszenia (dyspersji, degradacji, dezintegracji),
niewidzialna, powracaj�ca do Wielkiej Pustki i odzyskuj�ca
tam sw�j "mglisty" charakter.
Chi kondensuj�ca si� jest widzialna i przybiera fizyczne
kszta�ty - daj�ca �ycie, materializuj�ca si�. Chi
rozpraszaj�ca si� coraz bardziej i bardziej to - �mier�,
dematerializacja, destrukcja.
Chi zatem jest prawdziwym fenomenem, ��cznikiem
zabezpieczaj�cym ci�g�o�� mi�dzy materi� i energi�
Wszech�wiata.
�ycie nie jest powstaniem z niczego, a �mier� nie jest
kompletnym znikni�ciem, destrukcj�. Wszystko co jest puste
16

i pr�ne jest pe�ne Chi, kt�ra w formie zg�szczonej jest -

Bytem, a w stadium rozproszenia - Niebytem.
Tradycyjna Medycyna Chi�ska wprowadza i
pos�uguje si� poj�ciem tzw. substancji �yciowych, kt�re w
szerokim rozumieniu zawiera w sobie dwie grupy:
1. Chi - rozpatrywana jako "Energia",
Xue - rozpatrywana jako "Krew", � Jin Je -
rozpatrywana jako "P�yny Cia�a". (Djin -
lekkie; Je - ci�kie)
2. Jing - rozpatrywana jako "Esencja", (czysta
substancja)
Shen - rozpatrywana jako "Umys�", (duch,
inteligencja, �ycie psychiczne - emocjonalne) Kuei
- rozpatrywana jako "Zmys�y" (doznania ni�szej
kategorii, doznania zmys�owe)
Pomimo tego podzia�u, kt�ry jest dokonany dla lepszego
zrozumienia i uporz�dkowania, substancje te stanowi�
r�ne stopnie manifestacji tej samej energii Chi. Ta
rozmaito�� manifestowania si� Chi od prawdziwej materii,
jak� s� �p. "P�yny Cia�a", do prawdziwej energii, jak� jest
"Umys�", wskazuje w�a�nie na fenomen Chi. Dlatego te� Chi
nale�y zawsze rozpatrywa� w jej uniwersalnym i
szczeg�owym znaczeniu. Raz jako struktur�, raz jako
funkcj�.

Wielkie Chi

Tech - Chi
Chi ma�e
[l - Chi
Prawdziwe Chi
Zhen-Chl
Energia Kr���ca

Prenatalne Chi
�wzcesniejsze niebia�skie Chf

Postnatalne Chi
�p�niejsze nMMYskie Chi
rola nap�dowa � tworz�ca w
tyciu cz�owieka

Chine - Chi
niebia�skie Chi
'czyste Cni'
i Oddychanie
l przemiany gazowe
Jing Chi
esencjonalne Chi
Tsing
rodzice
wczesne stadium rozwoju �ycia
formowanie si� ptodu

Yuan - Chi
pierwotne Chi
i Sita nap�d�w* ! utrzyrnufaca
formo \ wanie �le tkanek i i
organ�w. Koncen-] trac|a w
okoKcy 1 nerek w obszarze l
Mlngmen

18
Shui gu zht - chi
ziemskie Chi 'Chi
pochodz�ce od wody i zb�"
przyswajanie pokarm�w

Zheng - Chi

Energie Nieba Dawnego

Energie Wrodzone
Jing

En*rgl� Nieba Przysz�ego

Eneigte Nabyte

Jing - Chi
Zong-Ch!
Yuan - Chi - pierwotne Chi
zwi�zek ze �r�d�em
energia kosmosu

J j �s�nc)a. po�ywl�ni�
M �r�dkm
Jing - Chi
od�ywci*
Wei - Chi
ochronna
p�yny orsa-
nlcin*
Wei - Chi - ochrona Chi na
zewn�trz meridianow

Oddech ochronny

Jong - Chi
wewn�trz meridianow

Enws** odiywcza
[>� Wei - Fen
� Chi - F�n .
Jing - Fen
�Xue-Fen
cxteiy
warstwy
Zheng - Chi
Od pory roku
natury istoty
ochronne

19

W tradycyjnej .medycynie chi�skiej Chi ma dwa

najwa�niejsze aspekty:
1. Pierwszy aspekt Chi oznacza sam� aktywno�� funkcji
organ�w wewn�trznych (Zang Fu). W tym kontek�cie, gdy
m�wimy np. o Chi w�troby to mamy na my�li nie t� Chi,
kt�ra mie�ci si� w samym narz�dzie, ale my�limy o funkcji
w�troby, kt�rej g��wnym zadaniem jest zabezpieczenie
wolnego jej przep�ywu w ca�ym organizmie.
2. Drugi aspekt Chi wyra�a dzia�alno�� organ�w
wewn�trznych Zang Fu i przybiera r�ne formy zale�ne od
�r�d�a powstania, funkcji i dystrybucji. I tak marny r�ne
postacie Chi, z kt�rych najwa�niejsze to:
1. Yuan - Chi - zwana inaczej pierwotn� energi� od�ywiaj�c�
2. Zang - Chi lub Zheng - Chi - prawdziwe Chi
3. Gong - Chi lub Ging - Chi - Chi oddychania, powietrza
4. Chi po�ywienia
5. Zhong Chi, Xiong - Chi - Chi klatki piersiowej
6. Jing Chi - Chi od�ywiaj�ca
7. Wei Chi - Chi ochronna.
(jeszcze raz podkre�lam, �e podzia� taki jest zrobiony
"sztucznie" i zawiera szereg nielogiczno�ci i jest generalnie
ma�o sp�jny. Lekarz chi�ski nigdy nie odwa�y�by si� na tak
jednoznaczne podzielenie Chi.)
2.1. Yuan Chi
Wi��e si� �ci�le z Esencj� Nerki. Jest jej dynamiczn� i
najbardziej oczyszczon� form�, aspektem Jang Chi Nerki.
Bierze pocz�tek z tzw. Esencji przedurodzeniowej; jej
synonimy. "Podstawa przedurodzeniowa", Podstawa

wrodzona", "Jing", "Esencja prenatalna".

W akcie zap�odnienia w nowo pocz�tym �yciu
stanowi genetyczny potencja� rodzic�w. Esencja
przedurodzeniowa determinuje konstytucje cz�owieka, jego
si��, witalno��, wzrost, rozw�j i reprodukcj�. Esencja
przedurodzeniowa zawiera w sobie dwa aspekty: aspekt
Jang, kt�ry odpowiada Jang Chi nerki, czyli Yuan Chi, oraz
aspekt Jin, kt�ry jest materialn� baz� dla funkcji Jang oraz
dla tworzenia si� szpiku kostnego, m�zgu i krwi. Ilo�� Yuan
- Chi i jej jako�� jest sta�a i wyczerpuje si� w ci�gu �ycia.
Dlatego w my�l filozofii Wschodu - naczelnym naszym
zadaniem - aby zachowa� �ycie i zdrowie - jest jej ochrona.
S�u�y temu celowi uregulowany tryb �ycia w tym
odpowiedni spos�b od�ywiania, unikanie wszelkiego typu
nadmiar�w "�ycia" ; �wiczenia typu Chi - Gong i Tai - Chi -
Chuan, r�ne techniki medytacyjne, czyli szeroko poj�te
zr�wnowa�enie wewn�trzne.
Yuan - Chi gromadzi si� mi�dzy dwoma nerkami, dwa palce
poni�ej p�pka, w okolicy zwanej Tan - Tien. (Tom I) Ma
�cis�� relacj� z tzw. ogniem witalno�ci, z kt�rym wsp�lnie
dostarczaj� ciep�a dla funkcji organizmu. Yuan - Chi
rozprzestrzenia si� w organizmie drog� Potr�jnego
Ogrzewacza i ujawnia si� w tzw. punktach �r�d�owych (Yuan
points). Bierze udzia� w procesach przemian i transformacji
Chi, w kt�rych gra rol� katalizatora tych przemian. Yuan -
Chi pochodz�ca z wrodzonej Esencji musi by� dope�niana i
od�ywiana przez Chi uzyskiwan� po urodzeniu z substancji
pokarmowej.

2.2. Chi Po�ywienia

Jest pierwszym etapem przekszta�ce� Chi, jakby jej grub�,
mocno skondensowan� form� i dlatego musi ulega�
dalszemu procesowi rozproszenia, dyspersji uszlachetniania.
Chi po�ywienia przemieszcza si�:
- do P�uc, gdzie z Chi powietrza formuje Chi klatki
piersiowej,
- do Serca, gdzie przekszta�ca si� w krew.
Nale�y z du�ym naciskiem podkre�li� fundamentaln�
rol� tego rodzaju Chi, poniewa� stanowi ona baz� dla
tworzenia si� innych typ�w Chi. Chi po�ywienia stanowi
"Esencj� pokarmow�"(synonimy: "Podstawowa nabyta",
"Podstawowa pourodzeniowa", "Podstawowa substancja",
"Substancja pokarmowa"), kt�r� organizm tworzy drog�
procesu "Transportu i Transformacji" poprzez prac� �o��dka,
�ledziony i trzustki.
Chi po�ywienia stanowi podstawow� esencj� uzyskiwan� w
skomplikowanym procesie przemian z najbardziej czystej
frakcji przekszta�conych produkt�w od�ywczych. Tworzy si� w
ci�gu �ycia i za jej kreowanie - powstawanie, tworzenie i
jako�� jeste�my bezpo�rednio odpowiedzialni. Drog�
odpowiedniego od�ywiania kszta�tujemy j� i musimy mie�
na uwadze, �e jest ona podstaw� dla tworzenia si� innych
rodzaj�w Chi.
2.3. Chi klatki piersiowej
Jest jeszcze bardziej oczyszczon� form� Chi i mo�e by� ju�
22

w tej formie wykorzystywana przez organizm. Proces jej

tworzenia mo�na obrazowo zilustrowa� nast�puj�co:

pokarmy
powietrze

�o��dek, �ledziona - trzustka

p�uca
l Chi
powietrza
Chi po�ywienia
\
Chi klatki
piersiowej
G��wnymi jej funkcjami s�:
1. Promocja funkcji p�uc z kontrolowaniem oddychania, | 2.
Promocja funkcji serca z kontrolowaniem kr��enia krwi i naczy�
krwiono�nych,
3. Wp�yw na mow� i na si�� g�osu,
4. Wp�yw na temperatur� i sprawny ruch ko�czyn.
Stan Chi klatki piersiowej mo�na oceni� na podstawie
si�y g�osu i ciep�oty ko�czyn, zw�aszcza r�k. Klatka
piersiowa gdzie gromadzi si� "Chi klatki piersiowej"
nazwana jest morzem Chi, a punktem kontroluj�cym jest
punkt 17 na meridianie G��wnego Regulatora Przedniego.
Chi klatki piersiowej mo�e by� wzmocnione przez nak�ucie
lub stymulacj� punkt�w serca i p�uca oraz �wicze� oddechu.
2.4. Chi Prawdziwa
Jest ostatnim stadium przekszta�ce� Chi dzi�ki katalitycznej
akcji Yuan - Chi oraz finalnym stopniem procesu ekstrakcji,
23

uszlachetniania Chi.
Chi prawdziwa bierze pocz�tek w p�ucach i przybiera
dwie r�ne formy:
1. Chi od�ywiaj�ca,
2. Chi ochronna.
Chi klatki piersiowej
| pod wp�ywem Yuan - Chi
Chi prawdziwa
/ \
Chi od�ywiaj�ca Chi ochronna
Chi od�ywiaj�ca kr��y w naczyniach krwiono�nych i w
kana�ach. Towarzyszy krwi i jest z ni� �ci�le zwi�zana, a
niekiedy jest synonimem krwi. Ma raczej natur� Jin. Jest
subtelniejsz� form� ni� Chi ochronna. Znajduje si� we
wn�trzu organizmu i od�ywia go.
Chi ochronna w por�wnaniu z Chi od�ywiaj�c� jest
bardziej "grub�", skondensowan� jej postaci�. Ma raczej
natur� Jang.
Znajduje si� g��wnie na powierzchni cia�a, na zewn�trz
meridian�w, kr��y mi�dzy sk�r� i mi�niami. Chroni
powierzchni� cia�a przed inwazj� zewn�trznych czynnik�w
patogennych. Od�ywia i nawil�a sk�r�, mi�nie i w�osy.
Otwiera i zamyka pory sk�ry, reguluje tym samym
temperatur� cia�a i pocenie si� (jej niedob�r mo�e
wywo�ywa� spontaniczne pocenie si�).Chi ochronna ma swe
korzenie w Dolnym Ogrzewaczu (w nerkach), jest od�ywiana
przez �rodkowy Ogrzewacz (�o��dek, �ledziona - trzustka),
rozprzestrzeniana przez G�rny Ogrzewacz (p�uca).
24

2.5. Zheng Chi

S� to r�ne typy Chi maj�ce funkcje ochronne. Zheng - Chi
zale�na jest od pory roku i przekszta�ca si� w zale�no�ci od
istniej�cego zagro�enia. Okre�la si� j� jako antypatogenn�
Chi Xie Chi.
Xie - Chi okre�la wszystkie zewn�trzne czynniki patogenne.
Wynikiem walki antypatogennej Chi z zewn�trznymi
czynnikami patogennymi jest powstanie choroby i jej
przebieg. Walka mi�dzy nimi rozstraja Jin - Jang - stan
zdrowia organizmu, wywo�uj�c stan nadmiaru lub niedoboru.
Nadmiar jest to stan, w kt�rym zachodzi hiperaktywno��
czynnik�w zewn�trznych, patogennych, ale r�wnocze�nie
istnieje wydolna antypatogenn� Chi. Niedob�r jest to stan
organizmu, w kt�rym jest nadmiar patogen�w i niedob�r
antypatogennej Chi.
W literaturze dotycz�cej medycyny chi�skiej mo�na znale��
jeszcze przynajmniej kilkadziesi�t poj�� energii Chi np. Chi
�rodkowego ogrzewacza, Chi �o��dka, �ledziony, trzustki,
Chi organ�w - Zang Fu Zhi Chi - ka�dy organ ma w�asn�
Chi, kt�ra jest baz� jego fizjologii. Chi p�yn�ca w kana�ach
cudownych i meridianach - Jing Luo Zhi Chi.

3. ZWI�ZKI W OBR�BIE
SUBSTANCJI �YCIOWYCH
3.1. Chi i esencja
Rozr�nia si� dwa rodzaje tzw, esencji:
1. Esencja przedurodzeniowa, prenatalna (Esencja Nieba
Dawnego), kt�ra pochodzi od rodzic�w i stanowi tzw.
"Podstaw� wrodzon�",
2. Esencja pourodzeniowa, postnatalna (Esencja Nieba
Przysz�ego), kt�ra pochodzi z najczystszej frakcji
przekszta�conych produkt�w pokarmowych. Mi�dzy Chi i
Esencj� istniej� r�nice:
- Esencja jest bardziej substancjonalna. Clii jest bardziej
energetyczna.
- Niedobory esencji dope�niane s� i uzupe�niane z
trudno�ci�. Zmiany fundamentalne, podstawowe post�puj� w
d�ugich cyklach rozwojowych wynosz�cych 7 lat u kobiet i 8
u m�czyzn.(Tom II). Chi za� uzupe�nia si� codziennie i
zmienia z ka�d� chwil�.
- Esencja gromadzi si� i ma swoj� siedzib� w nerkach. Chi
jest wsz�dzie (g��wnie znajduje si� w p�ucach, �ledzionie -

trzustce, nerkach).
- Esencja przemieszcza si� drog� klasycznych i Cudownych
meridian�w. Chi za� drog� klasycznych meridian�w (Jing
Luo) i naczy� krwiono�nych (Xuo Mai).
G��wn� funkcj� esencji jest uaktywnianie,
przekszta�canie oraz kontrola wzrostu, rozwoju i reprodukcji.
G��wn� funkcj� Chi jest przekszta�canie, poruszanie,
ogrzewanie, utrzymanie, od�ywianie i funkcja ochronna
3.2. Chi i krew
Obie bior� wsp�lny pocz�tek z substancji pokarmowych
przy wsp�udziale Yuan Chi i funkcji organ�w, zw�aszcza:
p�uc, serca, �ledziony - trzustki i nerek.
Wed�ug Tradycyjnej Medycyny Chi�skiej: "Chi jest
w�adc� krwi a krew matk� Chi".
Chi uaktywnia formowanie si� krwi, ogrzewaj� i daje
si�� nap�dow�. Gdy Chi jest w niedoborze, a wi�c brak jest
si�y nap�dzaj�cej krew, ulega ona zastojowi (wzgl�dny
niedob�r).
Chi utrzymuje krew w naczyniach, zabezpieczaj� od
wylew�w z naczy� (krwawie�, krwotok�w, siniak�w). Aby
wykona� te funkcje Chi musi by� od�ywiana przez krew. Tak
wi�c krew od�ywia i nawil�a Chi.
Niekiedy krew okre�la si� mianem Jing Chi. Wed�ug
bardziej precyzyjnego podzia�u krew wi��e si� z Jin w
aspekcie substancji, a Jing - Chi z Jang w aspekcie
energetycznym.
'11

3.3. Chi i p�yny cia�a

W relacjach mi�dzy Chi i p�ynami cia�a zachodz�
dosy� istotne podobie�stwa, bo oba te elementy pochodz� z
tzw. esencji pokarmowej i kr��� w ciele. R�nice dotycz�:
formy, natury i funkcji.
P�yny Cia�a s� bardziej substancjonalne i bardziej Jin.
Chi jest bardziej energetyczna i bardziej Jang. Chi uaktywnia
powstanie i ruch p�yn�w. P�yny natomiast nawil�aj� i
od�ywiaj� organy wewn�trzne (Zang Fu) - miejsce
transformacji i przekszta�ce� Chi.
Chi utrzymuje p�yny wewn�trz cia�a. Gdy jest
niedob�r Chi Nerek - p�yny wyciekaj� na zewn�trz, st�d
pojawia si� moczenie nocne lub nietrzymanie moczu. W
przypadku niedoboru Chi P�uc wyst�puje nadmierne pocenie
si�, a gdy niedob�r dotknie Chi �ledziony - Trzustki,
pojawiaj� si� przewlek�e up�awy.
Niedoborowi Chi towarzyszy niedob�r p�yn�w. I na
odwr�t. W nast�pstwie gwa�townych pot�w nast�puje nie
tylko nag�a utrata p�yn�w, ale i Chi.
3.4. Chi i �wiadomo��
�wiadomo�� czyli duch lub "Shen" wed�ug
Tradycyjnej Medycyny Chi�skiej jest oczyszczon� z
Substancji. Jest czyst� energi� rezyduj�c� w sercu, a �ci�lej
m�wi�c we krwi serca i Jin serca.
�wiadomo�� przedurodzeniowa pochodzi od
rodzic�w, a pourodzeniowa manifestuje si� i powstaje z
28

interakcji Esencji i Chi, nadaj�c cia�u jedyn� i

niepowtarzaln� jako��, wed�ug koncepcji zachodnich jest
to dusza. Inna idea g�osi, zgodnie z Tradycyjn� Medycyn�
Chi�sk�, �e �wiadomo�� zawiera jak�� implikacj�
materialn�.
Chi i �wiadomo�� maj� t� sam� natur�, ale ta ostatnia jest
jeszcze bardziej Jang i bardziej energetyczna w przypadku
�wiadomo�ci.
3.5. Jin - Jang i Chi
W tej relacji mo�na rozpatrywa� Jin i Jang jako dwa
stopnie przekszta�ce� Chi, jako dwie formy jej cyklicznego
ruchu, dwie strony jej wiecznej transformacji. W tym
kontek�cie Jang b�dzie symbolizowa� subtelny stan agregacji
i w jego lekkiej rozrzedzonej formie, czyli aktywno��
funkcjonaln�, a Jin - skondensowany stan agregacji -
^struktur�. Ten uk�ad buduje dwa oblicza Chi, jak Niebo i
rZiemia, Ogie� i Woda, S�o�ce i Ksi�yc. Jest to wiecznie
powtarzaj�cy si� dualizm Wszechrzeczy. Dwie natury Chi
; stanowi�c swoje przeciwie�stwo tworz� jedno��. Jin i Jang
rwsp�zale�� od siebie, uzupe�niaj� si�, przekszta�caj�,
^poch�aniaj� i zawieraj� w sobie.
3.6. Funkcje Chi
m-
l 1. Funkcja promuj�ca. Wzrost, rozw�j, reprodukcja
organizmu - wszystko zale�y od Chi.

2. Funkcja ochronna. Chi chroni przed zewn�trznymi

czynnikami patogennymi (rola Wei - Chi), walczy z
czynnikami chorobowymi (rola antypatogennej Chi).
3. Funkcja ogrzewaj�ca, ogrzewanie ca�ego organizmu. Jest
to funkcja Jang Chi nerki i �ledziony - Trzustki. Ciep�o jest
niezb�dne dla przebiegu wszystkich proces�w
fizjologicznych.
4. Funkcja kontrolna. Chi kontroluje krew w naczyniach.
Chroni j� przed wynaczynieniami, krwawieniem i
krwotokami. Chi kontroluje tak�e P�yny Cia�a np. poty -
przed nadmiern� utrat�, mocz - przed metrzymaniem,
nasienie - przed emisj�.
5. Funkcja utrzymuj�ca i podtrzymuj�ca narz�dy w ich
prawid�owym po�o�eniu. I tak np. w niedoborze Chi
�ledziony - Trzustki mamy do czynienia z opadaniem
narz�d�w.
6. Funkcja przekszta�caj�ca tzw. "Chi Hua", kt�ra oznacza
proces wzajemnej transformacji Chi i zawiera aspekt
aktywno�ci organ�w wewn�trznych (Zang Fu).
7. Funkcja od�ywiaj�ca, dotycz�ca J mg Chi kr���cej w
naczyniach krwiono�nych, kt�ra jest cz�ci� krwi i od�ywia
ca�y organizm.
8. Funkcja transportuj�ca - Chi P�uc transportuje Wei Chi
na powierzchni� cia�a.
Wszystkie te funkcje wsp�pracuj� ze sob� i dope�niaj� si�.
3.7. Ruch Chi
Chi penetruje ka�d� cz�� cia�a. Gdy ruch Chi ulega
zak��ceniu - powstaj� zaburzenia, gdy ruch Chi ustaje -

jzamiera �ycie. Ulegaj�ca sta�ym przekszta�ceniom i ruchowi

fChi: wchodzi i wychodzi, zst�puje i wst�puje, rozprasza si� |i
kondensuje, jest transportowana.
W dawnych Chinach podkre�lano, ze s� dwa g��wne
{.kierunki odbywaj�ce si� w osi Niebo - Ziemia, w tym Niebo
Inale�y do Jang, a Ziemia do Jin. Ruch Jang to: zst�powanie,
Irozpraszanie, wychodzenie. Ruch Jin to: wst�powanie,
|wchodzenie, opadanie.
W p�ucach czysta Chi jest wdychana, a zu�yta Clii
tjest wydychana. Dla Chi P�uc charakterystycznym ruchem
Ijest zst�powanie i rozpraszanie
Chi W�troby kontroluje wolny jej przep�yw w ca�ym
lorgani�mie we wszystkich kierunkach, ale g��wny kierunek
pkierowany jest do g�ry.
Ruch mi�dzy Chi Serca i Chi Nerek to reakcja niejako
jjmi�dzy Ogniem i Wod�, polaryzacja mi�dzy dwoma
aiegunami odmienno�ci. Ogie� Serca kieruje si� w d�, aby
Spotka� Wod� Nerek, a Woda Nerek pod��a do g�ry, aby
^potka� Ogie� Serca.
Najwa�niejszym jednak ruchem, na kt�rym opiera si�
fizjologia organizmu jest zst�puj�cy ruch Chi �o��dka i
pwst�puj�cy ruch Chi �ledziony - Trzustki.
W procesie transformacji Chi ruch jej odbywa si� w
fcrzech najwa�niejszych kierunkach na osi: jp. �o��dek -
�ledziona - Trzustka, 1. Serce - Nerka,
P�uca - W�troba Si�� dla ruch�w i przekszta�ce� Chi jest Yuan
Chi oraz tzw. droga transportu - Potr�jny Ogrzewacz. I tak:
w G�rnym )grzewaczu odbywa si� rozprzestrzenianie i
wysy�anie Chi d�, oraz jej kontrola, w �rodkowym
Ogrzewaczu pokonuje si� proces transportu i
transformacji oraz

podstawowy ruch w d� (zst�powanie) i w g�r�

(wst�powanie), w Dolnym Ogrzewaczu zachodzi proces
przekszta�cania i wydalania P�yn�w Cia�a i g��wnym
kierunkiem jest ruch w d�. W sumie Potr�jny Ogrzewacz
jest wci�gni�ty w utrzymanie prawid�owego ruchu
wszystkich typ�w Chi w ca�ym organizmie, a zaburzenie
Potr�jnego Ogrzewacza wywo�uje r�ne zaburzenia Chi
3.8. Patologia Chi
Cz�sto nast�puj� zak��cenia w ruchach Chi i powstaj�
r�ne jej patologie:
1. Niedob�r Chi (Chi - Xu), g��wnie odnosz�cy si� do Chi
�ledziony - Trzustki,
Chi P�uc i Chi Nerki (prawej),
2. Opadanie Chi (Chi - Xian), kt�ra jest jakby subkategori�
niedoboru, wyra�aj�c� si� w niemo�no�ci utrzymania
organizm�w w ich prawid�owym po�o�eniu (opadanie i
wypadanie narz�d�w). Ta patologia odnosi si� g��wnie do
Chi �ledziony - Trzustki.
3. Stagnacja Chi (Chi - Zhi), dotyczy przede wszystkim
W�troby.
4.Zbuntowana Chi (Chi - Ni), gdy Chi przep�ywa w z�ym
kierunku, np. normalny ruch Chi �o��dka odbywa si� w d�
(zst�powanie), a w przypadku zbuntowanej Chi odwraca si�
ku g�rze. Ka�dy narz�d ma sw�j w�asny kierunek przep�ywu
Chi
32

PATOLOGICZNY
KIERUNEK
(zbuntowana Chi)
NORMALNY
KIERUNEK
NARZ�D
OBJAWY

�o��dek
�ledziona
Trzustka
W�troba

do do�u
w gor�
w g�r� i
we
wszystkic
h
kierunkac
h

do
g�ry
w
d�
w gor�
poziomo

odbijanie
si�
czkawka,
nudno�-
ci,
wymioty
biegunki,
lu�ne
stolce,
opadanie
narz�d�w
, np. �o-
��dka,
macicy,
jelit,
nerek,
p�cherza
moczowe
go,
hemoroid
y
nadmiern
e b�le
g�owy,
zawroty,
krwio
plucie
,
krwawe
wymioty;
Chi
w�troby
atakuje
�o��dek i
�ledzion�
-trzust-
k�, st�d
r�ne
objawy
brzuszne,
palenie
przy od-
dawaniu
moczu

astma, kaszel
w 9�r?
P�uca
w d�

w gor�
astma
Nerki w d�

niepok�j, bezsen-
no��, palpitacje
Serce
w d�
w gor�

Wszystkie zjawiska we Wszech�wiecie s� rezultatem stale

zmieniaj�cej si� Chi, energii tworz�cej fenomen o r�nym
stopniu materializacji, a cia�o i duch jest jedno�ci� materii i
energii wsp�dzia�aj�c� ze sob�, przekszta�caj�c� si�,
wsp�zale�n�, wsp�tworz�c� siebie, �rodowisko i ...
Uniwersum. Tak postrzegana prawda o �yciu wypracowana
przez wschodni� my�l filozoficzn� znajduje swoje
potwierdzenie we wsp�czesnej fizyce kwantowej i w
bioelektronice.

4. ODDECH (ENERGIA)
I KREW
Tradycyjna Medycyna Chi�ska, jej zasady
diagnostyczne i terapia opieraj� si� na teorii oddechu.
Oddech to Chi.
Od pocz�tku oddech jest jeden. "Oddech jest jeden" - m�wi
tekst Nej Tsing, jest on przejawem zasady, kt�ra warunkuje
wszelkie �ycie i pobudza Tao. A Tao pobudza oddech.
Wszystko co istnieje opiera si� na oddechu - od element�w
najbardziej subtelnych do najbardziej grubych. Istota ludzka
jest tylko oddechem, tym si� wyr�nia, tym si� okre�la, kiedy
�yje unieruchomiona przez rozmaite czynno�ci zale�ne od
warunk�w miejsca i czasu.
Ta energia mo�e ulega� zaburzeniom i podra�nieniom.
"Zdrowie" dla Chi�czyk�w oznacza swobodn� cyrkulacj�
energii w organizmie. Nieprawid�owo�ci w jej kr��eniu
spowodowane przyczynami zewn�trznymi lub
wewn�trznymi s� chorob�, przejawiaj�c� si� przez zast�j,
nadmiar, lub wyczerpanie energii w poszczeg�lnych
organach lub ca�ym organizmie. Podstawowy kierunek
terapii tradycyjnej medycyny chi�skiej polega na
przywr�ceniu swobodnej cyrkulacji oddechu - co wymaga
pobudzenia, gdy energia ulega stagnacji; wzmocnienia gdy
wyst�puje jej niedob�r lub rozproszenia przy jej nadmiarze.

Dieta, praca z oddechem, �wiczenia koncentracji, masa�e,

lekarstwa i akupunktura przy jednoczesnym przestrzeganiu
zalece� higieny prawid�owego �ycia, to sposoby
post�powania.
G��wna zasada �yciowa Jing, kt�ra przywraca r�wnowag�
Jin - Jang, wzmacnia cia�o Xing i usuwa zaburzenia w
organizmie opiera si� na od�ywianiu i uwzgl�dnieniu roli
smak�w Wei oraz na prawid�owym oddechu. Chi, jak
wspomnieli�my, mo�e mie� charakter zak��caj�cej energii Xie
Chi, gdy kr��y w niew�a�ciwy spos�b lub pojawia si� w
nadmiernej ilo�ci. To co stanowi o odr�bno�ci
cz�owieka - to jako��, ilo�� i spos�b kr��enia energii
wrodzonej Zheng Chi. Zheng Chi powstaje z po��czenia
energii Nieba Dawnego i energii Nieba Przysz�ego. Energie
Nieba Dawnego nazywane tak�e energiami wrodzonymi
powstaj� z po��czenia energii dziedzicznej Yuan Chi i
g��wnej zasady �yciowej Jing. Yuan Chi jest energi�
pierwotn� lub zasadnicz�, kt�ra wi��e cz�owieka z jego
�r�d�ami. Jing utrzymuje i powstaje w zwi�zku ze
wszystkimi rodzajami energii Nieba Dawnego oraz ma
wp�yw na organogenez� cz�owieka.
Energi� Nieba Przysz�ego (energi� nabyt�)
reprezentuj� Zhong Chi i Jing Chi Nieba Przysz�ego, kt�re
��cz� si� z energi� od�ywcz� Jing Chi, energi� ochronn� Wei
Chi, krwi� i p�ynami organicznymi.
Zhong Chi jest energi� dziedziczn�, kt�ra na nowo ��czy
cz�owieka z jego lini� rodzinn�, Jing Chi jest esencj�
po�ywienia i energii, kt�ra po oddzieleniu wszystkich
grubych i szkodliwych sk�adnik�w p�ynie do serca i bierze
udzia� w produkcji krwi, oraz do p�uc gdzie formuje oddech.
Ze wzgl�du na to, w kt�rym miejscu kr��y energia
pierwotna (reprezentuj�ca sum� mechanizm�w r�nych
energii), jej nazwa b�dzie inna:
36

- ta, kt�ra kr��y na zewn�trz meridian�w Mai nazywa si�

Energi� Ochronn� Wei Chi lub Oddechem Ochronnym ;
- ta, kt�ra kr��y w meridianach jest Oddechem Od�ywczym
lub Energi� Od�ywcz� Jing Chi.
Aspekt ochronny i od�ywczy energii pierwotnej jest
charakterystyczny ze wzgl�du na wyr�niane cztery warstwy
energetyczne: Wei Fen - Chi Fen - Jing Fen - Xue Fen, w
kt�rych Wei i Jing oraz Chi i Xue s� wzajemnie
uwarunkowanymi parami i zabezpieczaj� ochronn� i
od�ywcz� funkcj� cia�a. Energia dostosowana do pory roku i
indywidualnej natury istot nazywa si� Zheng i chroni
organizm przed wp�ywem szkodliwej energii Xie Chi -
przyczyny chor�b.
We wzajemnym zwi�zku krwi i energii krew reprezentuje
aspekt Jin energii pierwotnej.
W fizjologii krwi bior� udzia� bezpo�rednio trzy
narz�dy:
- serce - jest ojcem krwi, z kt�rego krew przenosi
ogie� i gor�co ;
- �ledziona - gromadzi krew i daje jej swoj� energi�.
Krew kr��y pod wp�ywem impuls�w energii Chi.
Krew i energia s� jak ko� i wo�nica - energia (oddech)
pobudza krew, krew przenosi energi�. Pow�oki serca i
pow�oki miednicy s� miejscem r�wnowagi energii i krwi.
Obci��ona funkcj� od�ywiania krew jest po��czeniem
energii, p�yn�w i sta�ych element�w.
Ogie� i wiatr s� dwoma specyficznymi energiami
krwi, ogie� daje krwi ciep�o a wiatr wyzwalajej ruchliwo��.

4.1. Zaburzenia oddychania

4.1.1. Syndrom pr�ni
energii
Syndrom pr�ni energii (s�aby oddech) wskazuje na
niedob�r energii pierwotnej Yuan Chi co najcz�ciej wynika z
og�lnego os�abienia organizmu b�d� zaburze� w
czynno�ciach wewn�trznych.
Typowe objawy:
- s�aby, kr�tki oddech, - ma�om�wno�� - os�abienie fizyczne i
psychiczne,
- nag�e poty, - zaburzenia widzenia, - zawroty g�owy,
-j�zyk blady, puls s�aby.
Objawy wzmagaj� si� przy wszelkiego rodzaju wysi�ku
fizycznym i umys�owym.
Najcz�stsze przyczyny:
Wszystkie choroby przewlek�e, zaburzenia spowodowane
przem�czeniem wyczerpuj� stopniowo energi� Yuan Chi.
Stan pr�ni Chi mo�e by� nast�pstwem wrodzonego
genetycznego uwarunkowania, lub mo�e by� utrzymywany
niew�a�ciwym sposobem od�ywiania.
Staro�� ze skutkami fizjologicznego wyczerpania powoduje
post�puj�c� utrat� energii Chi i mocy Jing. Jest to
najcz�ciej spotykan� przyczyn� niedoboru energii.
Podstawowy kierunek prowadzonej terapii polega na:
- wzmocnieniu energii Chi
- wzmocnieniu energii pierwotnej Yuan Chi

Nale�y spo�ywa� te produktu, kt�re wzmacniaj� energi�:

Mi�so i produkty zwierz�ce: wo�owina, dziczyzna -
przepi�rka, ba�ant, kr�lik, baranina, kurcz�ta, kurze jaja,
sk�ra g�si, go��bie jaja, mi�d.
W Chinach najcz�ciej u�ywanym lekiem wzmacniaj�cym
s� rogi jelenia.
Warzywa i zbo�a: dynia, soja, orzechy, j�czmie�, ziemniaki,
d�uga rzodkiew, ry� kleisty, ry� twardy, sorgo.
Owoce i napary zio�owe: orzeszki ziemne, czere�nie,
kasztany, orzechy, papaja, jab�ka, winogrona, lukrecja.
Niewskazane przy niedoborach energii Chi jest spo�ywanie
czosnku, bazylii, kolendry, rabarbaru.
Po�ywienie, kt�re wzmacnia energi� pierwotn� Yuan Chi
to przede wszystkim czere�nie, marchew, fasola Dao Du.
Przy niedoborach energii pierwotnej Yuan Chi odradza si�
jedzenia migda�k�w moreli i sk�rek mandarynki.
4.1.2. Zast�j energii
Przyczyn� zastoj�w energii s� wszelkiego rodzaju
niedro�no�ci, kt�re hamuj� kr��enie energii. Zast�j energii
mo�e by� ca�kowity lub ograniczony do okre�lonej cz�ci
cia�a, mo�e dotyczy� jednego lub kilku narz�d�w.
Najcz�stsze przyczyny:
Przyczyn� zastoj�w energii mog� by� przede wszystkim
zaburzenia emocjonalne i nieprawid�owe od�ywianie -
nagromadzenie pokarm�w w jamie brzusznej, zaburzenia
�luzu. Przyczyn� mog� by� te� czynniki zewn�trzne tzn.
zewn�trzne podra�nienie przez jedn� �ub kilka energii
zak��caj�cych: rany pourazowe, krwiaki lub zast�j krwi.
Typowe objawy we wszystkich przypadkach zastoju energii
mog� w swoich zasadniczych cechach ulec os�abieniu przez
39

rozgrzanie chorych miejsc (ruch, masa�) lub zaostrzeniu pod

wp�ywem zimna.
G��wny kierunek prowadzonej terapii polega na:
pobudzeniu kr��enia energii i rozproszeniu zastoj�w. Aby
przywr�ci� prawid�owe kr��enie energii nale�y je�� posi�ki
lekkie, o smaku pikantnym, naturze ocieplaj�cej lub gor�cej,
w efekcie smak pikantny pobudza kr��enie, a ciep�o
rozprasza nadmiar zimna, kt�re os�abia, wych�adza i
wyczerpuje substancj�. Szczeg�lnie zaleca si� czosnek,
koper, bazyli� fasol� Dao Du, sa�at�, n�ki wieprzowe (tak�e
skuteczna w tym przypadku jest tabaka).
Przeciwnie, nale�y unika� produkt�w o naturze
och�adzaj�cej i smaku kwa�nym. Smak kwa�ny z racji
swoich w�a�ciwo�ci energetycznych, �ci�gaj�cych i
unieruchamiaj�cych jest wykluczony.
4.1.3. Zablokowanie energii
Przypadek zablokowania energii jest jednym z
aspekt�w niedoboru energii, brak dostatecznej ilo�ci Chi nie
pozwala na swobodne kr��enie energii ku g�rze. G��wne
objawy lokalizuj� si� w ogrzewaczu �rodkowym. Typowe
objawy to zawroty g�owy, zaburzenia widzenia, os�abienie
fizyczne. Mog� im towarzyszy� wzd�cia w jamie brzusznej,
rozlu�nienie �o��dka, p�ytki oddech, wielomocz, Podczas
diagnozy zwraca uwag� bardzo blady j�zyk i tzw. puls pusty.
G��wne kierunki terapii polegaj� na: od�ywieniu i o�ywieniu
energii oraz pobudzeniu jej kr��enia ku g�rze.
40

Zaleca si� rodzaj i spos�b od�ywiania wzmacniaj�cy energi�.

Bardzo wskazane s� wszelkie �wiczenia oddechowe oraz
wzmocnienie Jang nerek
W Tradycyjnej Medycynie Chi�skiej wzmocnienie
Jang nerek odpowiada rozgrzaniu Jang i zwykle ma sens
bardziej szeroki.
W przypadkach obni�enia odporno�ci organizmu lub
os�abienia jego r�nych funkcji zaleca si� spos�b od�ywiania
uwzgl�dniaj�cy przede wszystkim produkty o naturze
ocieplaj�cej lub gor�cej, kt�re o�ywiaj� mechanizm Jang -
dlatego ten przypadek nazywa si� rozgrzaniem nerek.
Wzmocnienie Jang najcz�ciej dotyczy r�wnie� pobudzenia
funkcji seksualnych oraz funkcji kr��enie / seks. Produkty
kt�re wzmacniaj� Jang to produkty zwierz�ce: krewetki,
baranina, nerki owcy, sk�rka kurcz�cia. Chi�czycy
szczeg�lnie zalecaj� gniazda jask�cze i rogi m�odego
jelenia. Z produkt�w ro�linnych: go�dziki, owoce liczi, pory,
badian.
4.1.4. Kr��enie energii
w przeciwnym kierunku
Zgodnie z chi�skim fizjologiczne - anatomicznym
rozumieniem narz�d�w p�uca i �o��dek harmonizuj� energi�.
W przypadku zak��conego dzia�ania tych dw�ch narz�d�w
ich czynno�� harmonizowania zostaje os�abiona i energia
zaczyna kr��y� w przeciwnym kierunku. Typowymi
objawami zaburzenia energii, unosz�cej si� w g�r� cia�a s�:
kaszel, duszno�ci, utrudnione oddychanie,
41

odbijanie w �o��dku, czkawka, nudno�ci i wymioty. Energia

w�troby mo�e te� kr��y� w przeciwnym kierunku. Pojawiaj�
si� wtedy b�le g�owy, zawroty g�owy, omdlenia, wymioty.
G��wne kierunki terapii polegaj� na zharmonizo-
waniu kr��enia energii. Zaleca si� spo�ywa�:
Mi�so i produkty zwierz�ce: karp sproszkowany po
upieczeniu, kt�ry �agodzi kaszel i duszno�ci, konin�, mleko
krowie, kurze jaja.
Warzywa, zbo�a i przyprawy: czosnek, owies, bo�win�,
marchewk�, go�dziki, kolendra, szalotka, szpinak, imbir,
nasiona nenufar�w, fasola Dao Du, pieprz czarny, j�czmie�,
d�uga rzodkiew.
Owoce i napary zio�owe: migda�y, morele, kielichy kaki,
trzcina cukrowa, mi�ta, sk�rka mandarynek, oliwki, lukrecja,
rabarbar, herbata Tuo Cha.
4.1.5. Wzmocnienie
(od�ywienie) Jin
W diagnostyce wzmocnienie lub od�ywienie Jin jest
metod�, kt�ra opiera si� na wykorzystywaniu produkt�w
przeznaczonych do leczenia, regulacji metabolizmu p�yn�w
organicznych, co w efekcie:
- u�atwia wydalanie moczu i usuwa nadmiar gor�ca,
- nawil�a wysuszone narz�dy, transformuje i rozprasza �luzy,
- pobudza produkcj� p�yn�w organicznych i u�atwia ich
kr��enie

- uspokaja umys�,
- zatrzymuje krwotoki i wzmacnia krew,
- od�ywia i wzmacnia cia�o.
W�r�d produkt�w, kt�re od�ywiaj� Jin, niekt�re maj�
jednocze�nie dzia�anie obni�aj�ce ci�nienie krwi, obni�aj�ce
zawarto�� cholesterolu we krwi, przeciwmia�d�ycowe i
przeczyszczaj�ce.
Produkty wzmacniaj�ce i od�ywiaj�ce Jin to przede
wszystkim te, kt�re pobudzaj� produkcj� p�yn�w orga-
nicznych. Nale�� do nich: wieprzowina, szpik wieprzowy,
nerki owcy, mi�so kaczki, sk�rka go��bia, w�troba kurcz�cia,
jaja kurze i kacze, ��tka jaj, gniazda jask�cze, sk�ra i
mi�kka skorupa ��wia, czarny sezam, ser.
Przy niedoborach Jin odradza si� spo�ywanie
produkt�w o naturze gor�cej i smaku pikantnym takich jak:
koper, sk�rka mandarynek, tabaka, walenana.
4.2. Choroby krwi
4.2.1. Syndrom pr�ni krwi
Ten przypadek oznacza b�d� niedob�r krwi, b�d� zaburzenia
funkcji od�ywczej krwi spowodowane niedorozwojem
organ�w wewn�trznych. G��wne przyczyny to okoliczno�ci
zewn�trzne: po krwotokach, przy nadmiernym zu�yciu krwi.
Oraz okoliczno�ci wewn�trzne: przy niewystarczaj�cej
produkcji krwi spowodowanej prze niedorozw�j funkcji
organ�w wewn�trznych, przy wyczerpaniu krwi w
zaburzeniach emocjonalnych, przy trwa�ych z�ogach krwi.
43

Typowe objawy to:

Nadmierna blado��, twarz bez po�ysku, zawroty
g�owy, zaburzenia widzenia, ko�atanie serca, bezsenno��,
parastezja, podci�nienie ortostatyczne, nag�e poty,
uporczywe b�le g�owy spowodowane wysi�kiem
intelektualnym, zaburzenia koncentracji. Przy diagnozie
�atwo zauwa�y� bardzo blady j�zyk i s�abe t�tno.
G��wne kierunki terapii polegaj� na wzmocnieniu krwi.
Produkty, kt�re wzmacniaj� krew:
Mi�so i produkty zwierz�ce, wo�owina, rogi m�odego jelenia,
w�troba wo�owa, w�troba owcy, w�troba �wini, n�ki
wieprzowe, wieprzowina, krew wo�owa, krew kaczki, krew
�wini.
Produkty pochodzenia morskiego: w�gorz, krab, ma��e
suszone.
Warzywa, zbo�a i przyprawy: seler, bak�a�an, szpinak, ruta.
Owoce i napary: trzcina cukrowa, chi�ski rumianek, sk�rka
cynamonu, czere�nie, kasztany, orzechy, brzoskwinie, liczi,
gruszka, winogrona, lukrecja.
Niewskazane jest, przy niedoborze Jin, spo�ywanie: czosnku,
bazylii, rabarbaru, cynamonu.
4.2.2. Zast�j krwi
Zastojem krwi nazywany jest specyficzny stan organizmu
kiedy p�yny krwi opuszczaj� naczynia i mendiany, i
gromadz� si� w okre�lonej cz�ci organizmu lub narz�dzie.
Drugi przypadek, kiedy pojawiaj� si� przeszkody w
swobodnej cyrkulacji krvi i tworz� si� z�ogi krwi.
44

Zast�j krwi mo�e si� pojawi� po ranach urazowych lub po

krwotokach.
Inna przyczyna to niedob�r energii, kt�ry powoduje
zwolnienie kr��enia krwi i jej zatrzymanie.
Do przyczyn zewn�trznych zalicza si� zimno przenikaj�ce
z zewn�trz do krwi hamuj�ce jej swobodn� cyrkulacj�.
Typowymi objawami s�: k�uj�ce b�le, miejscowe obrz�ki,
krwawienia, wybroczyny krwotoczne. Przy diagnozie �atwo
zauwa�a si� j�zyk bordowy z bia�ym nalotem i puls napi�ty.
G��wny kierunek terapii polega na: pobudzeniu kr��enia
energii, rozproszeniu zastoju.
Zalecane produkty pobudzaj�ce kr��enie krwi.
Mi�so i produkty zwierz�ce: rogi m�odego jelenia -
pobudzaj� kr��enie krwi i usuwaj� b�le spowodowane przez
zast�j krwi, �o��dek �wini - uwalnia krew zatrzyman� w
naczyniach, serce �wini - leczy zast�j krwi i energii, n�ki
wieprzowe - zupa z n�ek wieprzowych z dodatkiem octu i
imbiru pobudza kr��enie energii i usuwa zast�j krwi, krew
wo�owa rozprasza zast�j krwi.
Warzywa i zbo�a: pieczone orzeszki ziemne i bak�a�an
pobudzaj� kr��enie krwi, usuwaj� obrz�ki i u�mierzaj� b�le,
bo�wina (buraki) rozprasza z�ogi krwi i tamuje krwotoki,
szpinak zwi�ksza przepuszczalno�� naczy� krwiono�nych,
pory pobudzaj� kr��enie Chi i rozpraszaj� zastoje krwi,
k��cza nenufar�w i serek sojowy rozpraszaj� zastoje krwi.
Owoce i napary: mi�ta, papaja, rabarbar, werbena usuwaj�
zastoje krwi.

4.2.3. Nadmiar gor�ca

we krwi
Przypadek ten charakteryzuje obecno�� gor�ca we krwi lub
oznacza wt�rne objawy podra�nienia krwi przez zak��caj�ce
gor�co z zewn�trz. S� to te� podstawowe przyczyny. Druga
przyczyna to zaburzenia emocji (Wu Zhi), kt�re pobudzaj�
produkcj� ognia i gromadzenia si� jego nadmiaru w w�trobie.
Kiedy pojawia si� objaw gor�ca we krwi, krew zak��ca prac�
serca i umys�u, powoduje wewn�trzny niepok�j (Xin Fan) i
rozdra�nienie.
Kiedy zak��caj�ce gor�co podra�nia warstwy krwi, objawy
chorobowe narastaj� noc�, poniewa� krew nale�y do Jin.
Nadmierne zu�ycie krwi Jin pobudza pragnienie, lecz gor�co
nie przenika energii (Chi Fen). Chory nie ma ochoty pi�.
Kiedy zak��caj�ce gor�co w nadmiarze przenika do krwi,
krew kr��y za szybko i pojawiaj� si�: krwotoki, krwiomocz,
krwawienie maciczne, krwotoki podsk�rne. Zu�ycie krwi
przez nadmiar gor�ca powoduje niewystarczaj�ce
nape�nienie naczy� - meridian�w. Puls jest ma�y i szybki,
j�zyk czerwony.
G��wny kierunek terapii polega na od�wie�eniu krwi.
Zalecane produkty od�wie�aj�ce krew: Mi�so i produkty
zwierz�ce: mi�so kr�lika - s�odkie i od�wie�aj�ce - od�wie�a
krew i neutralizuje gor�co, �limaki - rozpraszaj� gor�co,
usuwaj� gor�co z krwi, kt�re podra�nia p�uca, sk�ra ��wia -
od�ywia Jin i od�wie�a krew.
j�czmie�, szczaw, k��cza nenufar�w,

sezam - usuwaj� gor�co z krwi.

Owoce: czere�nie oczyszczaj� gor�c� krew. Odradza si�
jedzenie arbuz�w mimo, �e pobudzaj� produkcj� p�yn�w
organicznych.
4.3. Zaburzenia krwi i energii
4.3.1. Zast�j energii i krwi
z wytworzeniem z�og�w krwi
Ten przypadek oznacza zahamowanie kr��enia krwi z
wytworzeniem z�og�w krwi (Xue Ju) spowodowanym
zastojem krwi.
Przy czy na jest zast�j energii z zatrzymaniem kr��enia krwi,
kt�ry mo�e by� wt�rnym objawem po urazach
wewn�trznych lub tak�e mo�e wynika� z zaburze�
psychicznych: rozczarowa�, frustracji, nie zaspokojonych
pragnie�. Typowe objawy wynikaj� z niew�a�ciwego
funkcjonowania w�troby. W�troba pobudza kr��enie energii i
magazynuje krew, je�li zostaje zahamowane swobodne
kr��enie krwi w w�trobie, wtedy nie spe�nia ona swoich
naturalnych funkcji. Powoduje to bolesny ucisk w klatce
piersiowej, nerwowo��, niepok�j wewn�trzny.
Energia kieruje kr��eniem krwi i je�li jej swobodna
cyrkulacja zostanie zatrzymana, krew nie p�ynie naturalnie i
pojawiaj� si� bolesne dolegliwo�ci. J�zyk jest fioletowy z
obecno�ci� punktowych wybroczyn krwotocznych, kobietom
mog� dokucza� zaburzenia menstruacji, brak menstruacji,
47

obrzmienie sutk�w.
G��wny kierunek terapii polega na: pobudzeniu kr��enia
energii i rozprowadzeniu zastoj�w krwi.
Spos�b od�ywiania analogiczny do tego, kt�ry
omawiali�my w poprzednich rozdzia�ach dotycz�cych
pobudzenia kr��enia krwi i energii. Szczeg�lnie zalecane
s�: rzodkiewka, bo�wina (buraki) i ruta.
4.3.2. Syndrom pr�ni
i energii
Przypadek pr�ni krwi i energii pojawia si� w
konsekwencji chor�b przewlek�ych, kt�re zak��caj�
prawid�owe kr��enie energii i krwi. Po krwotokach w sercu,
podczas kt�rych os�abieniu energii towarzyszy utrata krwi.
R�wnie� brak inicjuj�cej energii nie pozwalaj�cy na
produkcj� i transformacj� krwi mo�e powodowa� stany
niedoboru.
Typowe objawy to stan post�puj�cego os�abienia,
ma�om�wno��, wychudzenie, nag�e poty, blado�� twarzy lub
jej ��tawe zabarwienie, ko�atanie serca, zawroty g�owy.
Przy diagnozie daje si� zauwa�y� blady i cienki j�zyk, puls
s�aby i p�ytki.
G��wne kierunki terapii polegaj� na: wzmocnieniu energii,
pobudzeniu kr��enia krwi.
 Terapia odnosi si� przede wszystkim do klasycznych
�rodk�w hemostatycznych, zatrzymuj�cych krwawienia.
Dietetyka kt�ra pozwala wzmocni� energi� i
pobudzi� kr��enie krwi jest uzupe�nieniem lek�w i dotyczy
wcze�niej podanych produkt�w.
48

4.3.3. Os�abienie energii

na skutek utraty krwi
Ten przypadek obserwuje si� po wszystkich rodzajach
krwotok�w:
- krwawieniu pourazowym,
- krwotoku macicznym,
- krwawieniu w okresie po�ogu.
Typowe objawy to: nadmierna blado��, wych�odzenie
ko�czyn, obfite pocenie, oszo�omienie.
G��wny kierunek terapii polega na: zatrzymaniu
krwawienia, od�ywieniu krwi, wzmocnieniu energii.
4.4. P�yny ograniczaj�ce Jin Je
"P�yny ograniczaj�ce" to nazwa reprezentuj�ca jeden z
aspekt�w wody w ciele, kt�rego innymi aspektami s� wody
macierzyste, wody pierwotne, wilgotno��... Termin Jin Je
oznacza og�lnie to wszystko co jest specyficzne dla
kr��enia p�yn�w w �ywym organizmie. Pomimo, �e sam
termin sk�ada si� z dw�ch cz�on�w Jin Je, to samodzielne
znaczenie cz�on�w t�umaczone jest r�ne.
P�yny Jin:
- znajduj� si� w pobli�u tego, co jest bardziej jasne, subtelne i
lekkie,
- wnikaj� wsz�dzie i unosz� si� ku g�rze (Biao), s� wydalane
jak �zy, pot, uryna.
- rozchodz� si� w sk�rze i mi�niach i s�u�� do ogrzewania
41)

i smarowania.
P�yny Je:
- znajduj� si� w pobli�u tego, co jest bardziej m�tne,
nieprzejrzyste. Jin, ci�kie, g�ste, lepkie.
- pozostaj� d�u�ej w g��bi cia�a, odpowiadaj� za nawil�anie
po��cze� stawowych, wn�trza ko�ci, m�zgu...
W funkcjonowaniu organizmu Jin Je oddzia�uj� na
siebie i przekszta�caj� wzajemnie.
Poza od�ywianiem i smarowaniem tkanek i organizm�w Jin
Je maj� zwi�zek z r�wnowag� Jin Jang, z funkcjonowaniem
bezpo�redniego otoczenia i transformacj� klimatu na
zewn�trz organizmu. W ten spos�b podczas najbardziej
upalnego lata organizm wydala du�o potu i niewiele moczu, a
zim� jest odwrotnie.
Jin Je formuj� si� w ogrzewaczu �rodkowym z
subtelnych element�w po�ywienia. Kiedy p�yny i substancje
pojawi� si� w �o��dku, k�sy pokarmu podlegaj� pierwszym
przemianom; zasadnicza cz�� po�ywienia kierowana jest
do �ledziony - to Jin Wei. Wp�ywaj�c do �ledziony s�
testowane i rozdzielane po ca�ym organizmie. Stamt�d
r�wnie� pochodzi sok, kt�ry jest podstaw� wytwarzania krwi.
�ledziona przekszta�ca i transportuje p�yny tak, aby dotar�y
do g�rnych cz�ci organizmu.
 P�uca, "dach trzewi�w" reguluj� si�� przep�ywu
energii i Jin Je, powi�kszaj� przepuszczalno�� "kana��w
wodnych", aby odpowiednio rozdzieli� p�yny w ciele i
utrzyma� je pod kontrol� p�cherza.
Jin Je maj� uprzywilejowany zwi�zek z nerkami i p�cherzem. W
"Su Wen" (rozdzia� 8) jest powiedziane: "P�cherz jest
zbiornikiem Jin Je i z powodu tej funkcji kieruje ca�ym
rozdzia�em p�yn�w nale��cych do cia�a". Odbywa si� to w
taki spos�b, w jaki woda i ziemia rozdzielaj� si� na

powierzchni globu. W ca�ym sektorze p�yn�w nerki s�

najwa�niejsze.
P�yny Jin Je dzia�aj� wi�c na kilku poziomach i s�
zbiornikiem energii i krwi, smaruj� i nawil�aj� sk�r�, stawy,
organy wewn�trzne, w�osy - zabezpieczaj� spoisto��
organizmu i pod kontrol� Yuan Chi s� miejscem
nieprzerwanego formowania istot.
Zaburzenia w funkcjonowaniu p�yn�w organicznych
wynikaj� z ich niewystarczaj�cej ilo�ci, wysuszenia
organizmu, nadmiaru lub zastoju wilgoci i �luzu, obrz�k�w.
4.4.1. Niedob�r p�yn�w
organicznych lub podra�nienie
Jin - Je
Niedostateczna ilo�� p�yn�w organicznych os�abia
ich rol� od�ywcz�. Ten przypadek pojawia si� najcz�ciej
przy objawach sucho�ci, czy wysuszeniu organizmu.
Wyst�puje wtedy sucho�� gard�a, sucho�� jamy ustnej,
nadmierne pragnienie, sucho�� j�zyka, sk�ra sucha i
�ci�gni�ta, mocz ciemny i pojawia si� rzadko. Puls
przy�pieszony i p�ytki.
Przyczynami s� najcz�ciej nadmierna potliwo��, krwotoki,
wymioty i biegunki, wielomocz, sucho�� i zewn�trzne
gor�co, niedostateczna ilo�� wody w organizmie.
G��wne kierunki terapii polegaj� na: pobudzeniu
produkcji p�yn�w organicznych, nawil�eniu ca�ego
organizmu.
Po�ywienie, kt�re pobudza produkcj� p�yn�w
51

organicznych: brzoskwinie, arbuzy, trzcina cukrowa, owoce

jujuba i liczi, mandarynki, oliwki, kawiory, morele, jab�ka,
k��cza nenufar�w, cukier, cukier j�czmienny, herbata Tuo
Cha, pomidory, wieprzowina.
4.4.2. Zast�j p�yn�w Jin Je
Choroby nale��ce do tego przypadku powstaj� przy
zaburzeniach funkcjonowania p�uc, �ledziony i nerek, co w
konsekwencji powoduje wytwarzanie �luzu, flegmy i
obrz�k�w. Om�wimy to poni�ej.
4.4.3. Syndrom �luz�w Tan
�luzy z wiatrem Fen Tan
W�r�d chor�b najcz�ciej spotyka si� przypadek Fen
Tan, gdy nadmiar �luzu ��czy si� z wewn�trznym wiatrem.
Objawami s� zawroty g�owy, szmery �luzu w gardle,
zaburzenia sp�jnej aktywno�ci oczu i ust, usztywnienie
j�zyka z trudno�ciami w m�wieniu, niedow�ad ko�czyn lub
po�owiczny parali�, j�zyk blady z cienkim i bia�ym nalotem,
puls powierzchniowy, muskaj�cy.
Przyczyna to niedob�r Jin z nadczynno�ci� Jang i
wewn�trznym dzia�aniem, wiatru.
�luz z obecno�ci� wiatru wywo�uje zaburzenia w
g�rnych cz�ciach cia�a - zawroty g�owy, wra�liwo�� na
�wiat�o; przenika do meridian�w, powoduje parali�, zatyka

kana�y wylotowe w ciele, powoduje utrat� �wiadomo�ci z

usztywnieniem j�zyka.
G��wne kierunki terapii polegaj� na zahamowaniu dzia�ania
wiatru i rozproszeniu �luzu. Wskazane s� produkty
od�ywiaj�ce Jin, szczeg�lnie herbata Tuo Cha.
Przeciwwskazania: po�ywienie t�uste, pikantne lub s�odkie,
kt�re pobudza aktywno�� Jang.
�luzy z obecno�ci� gor�ca Re Tan
Kiedy nast�puje po��czenie �luzu i gor�ca, mamy do
czynienia z przypadkiem gor�cego �luzu Re Tan. Nast�puje
wtedy podra�nienie wewn�trznych organ�w przez gor�co i
niepok�j wewn�trzny, kaszel z plwocin� ��tawo
zielonkaw�, trudno�ci w po�ykaniu, zaparcia, nalot na j�zyku
��ty, t�usty i kleisty, puls przy�pieszony, muskaj�cy.
Przyczyna to podra�nienie z zewn�trz przez zak��caj�ce
gor�co. Nadczynno�� wewn�trznego Jang. Nadmiar gor�ca
spala i niszczy p�yny organiczne i produkuje gor�cy �luz, co
staje si� powodem wewn�trznego niepokoju i uczucia
gor�ca. Gdy p�yny organiczne s� spalone przez nadmiar
gor�ca i Jang, pojawia si� kaszel z plwocin� ��to - zielon�, a
gdy �luz ��czy si� z gor�cem nast�puje zahamowanie
mechanizmu Chi Pojawiaj� si� b�le gard�a (Bi) i trudno�ci w
po�ykaniu. W przypadku kiedy gor�co i �luz zatrzymuj� si�
w �o��dku i jelicie stolec ulega wysuszeniu i to jest
przyczyn� zapar�. Gor�cy �luz zak��ca prac� serca i umys�u i
mo�e wywo�a� szale�stwa.
G��wne kierunki terapii polegaj� na rozproszeniu �luzu i
gor�ca.
Zaleca si�: nasiona soi, kapust� chi�sk�, rzodkiewk�,
rabarbar, sa�at� nasiona soi, serek sojowy, gruszki nie
m�czyste, herbat�; w farmakologii wykorzystuje si� te�

p�cherz konia.
Gdy �luz ��czy si� z gor�cem wskazane jest spo�ywanie
bak�a�an�w.
Gdy gor�cy �luz zatyka kana�y g�rnego ogrzewacza nale�y
je�� k��cza nenufar�w a unika� kurzych jaj i mandarynek.
Przeciwwskazania: pokarmy pikantne o naturze ciep�ej lub
gor�cej, poniewa� g��wna zasada leczenia polega na
wzmocnieniu Jin i p�yn�w organicznych.
�luzy z obecno�ci� zimna
Przypadek zimnego �luzu wyst�puje wtedy, gdy
razem skraplaj� si� �luz i zimno lub gdy nadmiarom �luzu
towarzyszy wych�odzenie organizmu. Typowe objawy to
ustawiczna obawa przed zimnem, kaszel z plwocin� bia�� i
kleist�, k�uj�ce b�le w ko�ciach, niedow�ad ko�czyn,
puls g��boki i wolny. Przyczyna to podra�nienie przez
zak��caj�ce zimno, nadczynno�� Jin i niedob�r Jang.
Nast�puje zast�j p�yn�w organicznych, kt�re nie ulegaj�
transformacji i produkuj� zimny �luz. Po��czenie �luzu i
zimna zak��ca kr��enie energii Jang, co w konsekwencji
wywo�uje l�k przed zimnem. Przy zaburzeniach energii Chi
nie mo�e porusza� si� swobodnie w meridianach (Jmg Luo),
co staje si� powodem b�lu w ko�ciach, niedow�adu
ko�czyn, t�tna g��bokiego i wolnego. Przy nadmiarze zimnej
wody w organizmie pojawia si� plwocina bia�a i kleista.
G��wne kierunki terapii polegaj� na rozproszeniu
�luz�w przez rozgrzanie. Zaleca si� potrawy pikantne o
naturze gor�cej lub ocieplaj�ce, zw�aszcza czosnek, imbir,
pieprz a w farmakopei migda�ki i morele.

Przeciwwskazania:
Produkty o naturze zimnej lub od�wie�aj�cej, takie jak:
og�rki, gruszki, mandarynki.
�luzy z obecno�ci� wilgoci.
Wilgotne �luzy powstaj� b�d� na skutek akumulacji
wilgoci, kt�ra sprzyja powstawaniu �luz�w, b�d� przy
nadmiarze �luzu z obecno�ci� wilgoci. Przejawia si� to
odczuciem ucisku i przepe�nienia w klatce piersiowej,
brakiem apetytu, nudno�ciami i wymiotami. Obfito�� �luzu,
oci�a�o�� i zm�czenie cia�a, j�zyk gruby z grubym nalotem,
t�tno s�abe, muskaj�ce.
Przypadek spowodowany jest czynnikami
zewn�trznymi - stanem pr�ni w �ledzionie, kt�ra traci swoj�
zdolno�� transformacji lub wywo�any podra�nieniem z
zewn�trz przez wilgo� i zimno uciskaj�ce p�uca i �ledzion�.
W organizmie zatrzymuje si� nadmiar wody, co sprzyja
formowaniu �luzu.
Stan pr�ni �ledziony i nagromadzenie �luzu
utrudniaj� asymilacj�, wilgotny �luz zbiera si� w g�rnym
ogrzewaczu, chory skar�y si� na ucisk i uczucie
przepe�nienia w klatce piersiowej.
Gdy �luz zalega w ogrzewaczu �rodkowym pojawiaj� si�
nudno�ci i wymioty.
Wilgotny �luz utrudnia oczyszczanie Jang, cia�o jest ci�kie i
�atwo si� m�czy.
G��wne kierunki terapii polegaj� na osuszeniu
wilgoci i rozproszeniu �luzu. Zaleca si� produkty
wzmacniaj�ce �ledzion�. Tak�e sk�rk� mandarynek i
pomara�czy.
Przeciwwskazania:
Cukier, produkty mleczne. Je�li wilgotny �luz

podra�nia ogrzewacz �rodkowy nale�y unika� owoc�w

jujuba, mleka krowiego, cukru i s�odyczy oraz wieprzowiny.
�luzy z sucho�ci�.
Ten przypadek jest skutkiem po��czenia �luz�w i
sucho�ci. Pojawia si�: �luz kleisty, g�sty, w��knisty lub w
kawa�kach, trudny do wykrztuszenia, czasem ze �ladami
krwi. Sucho�� nosa i ust, gard�o obola�e i suche, j�zyk bez
�liny, zaparcia, puls przyspieszony, muskaj�cy. Przyczyn�
jest podra�nienie przez zak��caj�ce gor�co lub sucho��,
dzia�anie wewn�trznego gor�ca, kt�re kondensuj�c si� spala
p�yny organiczne. �luz pojawia si� tak�e, gdy zostaje
utrudniony przep�yw p�yn�w organicznych. Przy
nadmiarze sucho�ci wyst�puje og�lne wysuszenie
organizmu, a �luz jest kleisty, w kawa�kach i trudny do
usuni�cia. Wysuszenie p�uc i jelita grubego powoduje
sucho�� gard�a, nosa i ust i jest powodem zapar�.
G��wne kierunki terapii polegaj� na z�agodzeniu
sucho�ci i rozproszeniu �luzu, zaleca si� produkty, kt�re
pobudzaj� kr��enie p�yn�w organicznych, zw�aszcza
orzechy, gniazda jask�cze i nie m�czyste gruszki
4.4.4. Syndrom flegmy Jin
Najcz�ciej flegma pojawia si� wskutek rozregu-
lowania r�nych narz�d�w wewn�trznych, co prowadzi do
zastoj�w p�yn�w organicznych. Wyst�powanie flegmy jest
sygna�em chor�b maj�cych zwi�zek z wod� i p�ynami.
Poniewa� flegma pozostaje w bezpo�rednim zwi�zku z
obecno�ci� �luz�w Tan i wody Shui - przypadek ten nazywa

si� jednocze�nie Tan Jin i Shui Jin.

Ten rodzaj zaburze� ��czy si� z niedoborem Jang w
ogrzewacz �rodkowym spowodowanym: zewn�trznym
podra�nieniem przez wilgo� i zimno, przem�czeniem,
nadmiarem po�ywienia, utrat� kontroli nad transformacj� i
asymilacj�, zatrzymaniem i stagnacj� p�yn�w organicznych.
Ze wzgl�du na miejsce odk�adania si� p�yn�w rozr�nia si�
syndrom: Tan Jin, Yuan Jin, Ji Jin, Zi Jin.
4.4.5. Syndrom Tan Jin
Typowymi objawami tego syndromu s�: przepe�nienie w
klatce piersiowej i po bokach tu�owia, burczenie w
nadbrzuszu, nudno�ci i wymioty kleiste i jasne, brak
pragnienia lub pragnienie z brakiem ch�ci do picia, zawroty
g�owy i zaburzenia widzenia, ko�atanie serca, duszno�ci,
j�zyk z bia�ym, �liskim nalotem, puls napi�ty, muskaj�cy.
Niedob�r Jang w ogrzewaczu �rodkowym i obecno��
wody w organizmie s� przyczyn� przepe�nienia w klatce
piersiowej i na bokach. Gdy flegma gromadzi si� w
nadbrzuszu choremu dokucza burczenie, a gdy kr��y w
przeciwnym kierunku staje si� to przyczyn� wymiot�w z
obecno�ci� �luz�wjasnych i kleistych. Woda nagromadzona w
ogrzewaczu �rodkowym powoduje uczucie przepe�nienia lub
brak pragnienia. Zaczopowanie spowodowane
nadmiarem wody hamuje dost�p Jang do g�rnych cz�ci
organizmu, czemu mog� towarzyszy� zawroty g�owy,
zaburzenia widzenia; p�yny podra�niaj� serce i p�uca, st�d
ko�atanie serca i duszno�ci.

G��wne kierunki terapii polegaj� na rozgrzaniu i

rozproszeniu Tan Jin.
4.4.6. Syndrom Yuan Jin
Flegma o typie Yuan Jin gromadzi si� na bokach
tu�owia i nie podra�nia klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Typowe objawy to b�le w bokach z wyst�powaniem
wykrztu�nego kaszlu, mog� by� r�wnie� spowodowane
zmian� pozycji cia�a, odczucie przepe�nienia na bokach,
duszno�ci z p�ytkim oddechem, puls g��boki napi�ty.
Dwa boki s� drogami wst�powania i zst�powania
energii Jin i Jang. Kiedy w bokach kr��y woda, drogi Luo s�
zablokowane, funkcje wst�powania i zst�powania s�
zak��cone i pojawiaj� si� b�le oraz kaszel. Je�eli woda
gromadzi si� w p�ucach wyst�puje odczucie przepe�nienia w
klatce piersiowej, duszno�ci i p�ytki oddech.
G��wna zasada terapii polega na usuni�ciu Shui Jin
(zaburze� energii wody).
4.4.7. Syndrom Ji Jin
Dolegliwo�� spowodowana akumulacj� p�yn�w w
przeponie i nadbrzuszu s� sygnalizowane objawami takimi
jak: kaszel i duszno�ci, kt�rych przyczyn� jest energia
kr���ca w przeciwnym kierunku. Przepe�nienie w klatce
piersiowej i p�ytki oddech, mo�liwo�� oddychania tylko w
pozycji wyprostowanej. Woda nie mo�e kr��y� w dolnych

partiach organizmu i rozlewa si� powoduj�c obrz�k twarzy.

Je�eli woda odk�ada si� wewn�trz organizmu, chory jest
bardzo wra�liwy na zimno zewn�trzne. Nawroty
dolegliwo�ci s� cz�ste i mog� trwa� kilka lat. �luz bia�y i
pienisty, j�zyk powleczony bia�ym, t�ustym nalotem, puls
napi�ty i przyspieszony. G��wne kierunki terapii polegaj� na
rozproszeniu przepe�nienia w p�ucach i os�abieniu Jin.

5. ENERGETYKA
NARZ�D�W ZANG - FU
W tradycyjnej medycynie chi�skiej istnieje poj�cie 12
organ�w (Tom I). Mamy 6 organ�w Jin i 6 Jang. Organy Jin
dzia�aj� na zasadzie utrzymywania, przechowywania,
wci�gania do siebie energii Chi. Organy Jang maj� za zadanie
wyci�ganie, pobieranie energii Chi z otoczenia, z powietrza, z
po�ywienia i skierowanie jej do organ�w Jin. W�a�ciwo�ci�
Jin jest wch�anianie, obserwowanie, przechowywanie, a
w�a�ciwo�ci� Jang jest doprowadzenie do ruchu.
Organy Jin s� bardzo wa�ne, bo s� "bankami energii", w
kt�rych konserwowana, zabezpieczana i przechowywana jest
energia. Dlatego te� organy Jang chroni� mocno organy Jin i
stanowi� z nim par�. Jest to jak gdyby zwi�zek mi�dzy
kobiet� i m�czyzn�.
Podzia� narz�d�w to tzw. "Teoria Zang - Fu", kt�ra w
tradycyjnym rozumieniu odnosi si� nie tylko do narz�d�w
wewn�trznych ale r�wnie� jest uog�lnieniem fizjologicznych
funkcji cia�a ludzkiego.

5.1. P�uca
P�uca - Fei zarz�dzaj� oddychaniem, s� "szefem"
wszystkich energii. "P�uca s� korzeniem, z kt�rego bior�
pocz�tek r�ne energie" - Su Wen, rozdz. 9. S� "dachem
trzewi", uczestnicz� w rozprowadzaniu energii i p�yn�w
organicznych, przekazuj� "rozkazy" serca - centrum do
narz�d�w i cz�ci ca�ego organizmu, zabezpieczaj�c
odpowiednie po��czenia ze wszystkimi odruchami cia�a, ca��
ekspresj� cz�owieka. P�uca rozwijaj� swoj� aktywno�� tak�e na
poziomie sk�ry i w�os�w. "P�uca rz�dz� sk�r� i w�osami".
Wylotem p�uc jest nos, przez kt�ry przenikaj� energie i
oddech.
Wszystkie funkcje p�uc s� zwi�zane z ruchem metalu w cyklu 5
element�w, s� one tak�e po��czone z jelitem grubym.
- organ Jin (organ magazyn) : P�uca
- organ Jang (organ warsztat) : Jelito grube
W Chi�skiej sztuce medycznej p�uca s� ujmowane
jako "jeden" organ; s� przedstawiane jako "Jin w Jang", tzn. s�
organami Jin w g�rnej (= Jang) cz�ci korpusu cia�a.
Wielokrotnie opisuje si� oba skrzyd�a p�uc jako pokryw�
("dach") nad innymi organami i cz�sto s� one przedstawione
jako "drzewa z li��mi". P�uca posiadaj� funkcj�
po�rednicz�c�; znajduj� si� pomi�dzy elementem Ziemi i
Wody, kt�re s� odpowiedzialne za odbudow� substancji. 5
g��wnych funkcji p�uc to:
1. Kontrola Chi i oddechu.
2. Wprawianie w ruch wewn�trznych p�yn�w.
3. Rozpraszanie i skierowywanie w d� energii.
4. Kontrola powierzchni cia�a.
61

5. Wyra�aj� si� (ich stan przejawia si�) poprzez sk�r�,

ow�osienie cia�a, nos i struny g�osowe.
Chi z powietrza i Chi z po�ywienia mieszaj� si�,
tworz� Tsong - Chi; cz�� tej energii jest magazynowana w
obszarze klatki piersiowej, czyli w obszarze g�rnego
potr�jnego ogrzewacza, tzw. "morze energii". Obszar ten
odpowiada punktowi akupunkturowemu Jenn - Mo 17, na
kt�ry nigdy nie powinno si� dzia�a� technik� rozpraszania,
gdy� ta energia kontroluje bicie serca i spontaniczne
oddychanie.
Kiedy Tsong - Chi w obszarze klatki piersiowej jest s�aba,
s�abe jest tak�e oddychanie.
P�uca poruszaj� w po�udnikach energi� od�ywcz� (Jong Chi).
Wed�ug tradycyjnej chi�skiej sztuki medycznej najeden cykl
oddechowy (wdech i wydech) nast�puje przemieszczenie
Jong - Chi w meridianach o jedn� szeroko�� d�oni, czyli �e
nasz oddech okre�la pr�dko�� ruchu energii w meridianach.
Poniewa� ruch krwi jest zale�ny od ruchu Jong - Chi, p�uca
maj� bezpo�rednio du�y wp�yw na obieg krwi, co oznacza, �e
np. przy braku Chi w p�ucach istnieje niebezpiecze�stwo
zastoju krwi.
P�uca i serce maj� wsp�lne zadanie "zabarwienia krwi na
czerwon�", gdy� �ledziona (Chi - p�yny wewn�trzne) i nerki
(szpik - Tsing) produkuj� "bia�� krew", kt�ra dopiero od p�uc
i serca otrzymuje czerwony kolor. Serce daje krwi aspekt
duchowy, a p�uca "rozpraszaj�", tzn. �e pomagaj� obiegowi
krwi rozdziela� i rozsy�a� krew po ca�ym organizmie.
W�troba magazynuje krew.
P�uca maj� r�wnie� swoje zadanie przy tworzeniu
wewn�trznych p�yn�w Jin - Je. P�yny, kt�re przyjmujemy w

naszym po�ywieniu, zostaj� w �rodkowym potr�jnym

ogrzewaczu wyci�gni�te z niego przez �o��dek i
rozszczepione na "czyst� energi�" (czyste p�yny) i "nie czyst�
energi�" (nie czyste p�yny wewn�trzne). "Czysta energia"
zostaje doprowadzona przez �ledzion� (kt�ra ma funkcj�
wst�puj�c�) wprost do p�uc, gdzie tworz� si� "p�yny
wewn�trzne" (Jin - Je); powstaj� one cz�ciowo z czystej
cz�ci "lekkich p�yn�w wewn�trznych" (Jin = cz�� Jang) i
g�stej cz�ci energetycznej "ci�kich p�yn�w
wewn�trznych" (Je = cz�� Jin).
Jingjako pot, ma zadanie zwil�enia powierzchni cia�a i jako
ochrona przed wp�ywami bioklimatycznymi. Je natomiast
jest rozdzielone po ca�ym organizmie i ma zadanie
och�adzaj�ce, od�ywcze i nawil�aj�ce, a tak�e s�u�y jako
�rodek do smarowania; tworzy p�yny w stawach, szpiku,
m�zgu, itp.
"Nie czysta energia" jest wydzielana przez jelito cienkie i
grube, nerki i p�cherz moczowy. Jelito cienkie ma przy tym
zadanie ponownie "oddziela� czyste od nieczystego", tzn.
wydoby� z resztek p�ynu to wszystko, co jeszcze dla
organizmu mo�e by� po�yteczne i odprowadzi� to do nerek.
Zadaniem jelita grubego jest wysuszenie ka�u z nadmiaru
p�yn�w i odprowadzenie ich do p�cherza moczowego. Stare,
ju� wi�cej nie potrzebne wewn�trzne p�yny, s� wi�c
wydalone przez nerki i p�cherz moczowy. St�d pochodzi
okre�lenie z klasycznych tekst�w medycznych "p�uca
zwil�aj� nerki".
P�cherz moczowy ma do wykonania wa�ne zadania: z
jednej strony wydziela niepotrzebne p�yny, kt�re pochodz� z
�o��dka albo bezpo�rednio z p�uc, z drugiej za� pe�ni
"funkcj� zbiornika" na wypadek konieczno�ci dodatkowego
zwil�enia cia�a cz�ci� swego p�ynu, co wykonuje si�

poprzez odparowanie, przy pomocy energii nerki Jang. Te

p�yny dostaj� si� w obszar p�uc i s� u�yte przez cia�o jako
pot (Jin). Ta funkcja organizmu jest bardzo wa�na, gdy� pot
jest p�ynn� form� energii ochronnej (Wei - Chi). Dlatego w
chi�skich dzie�ach medycznych m�wi si�, �e nerka Jang jest
odpowiedzialna za system obronny organizmu, tzn. za
tworzenie Wei Chi.
P�uca posiadaj� "funkcj� rozpraszania" i "przemieszczania
energii w d�"; oznacza to, �e z jednej strony lekkie p�yny
wewn�trzne s� wydzielane na zewn�trzn� powierzchni�
cia�a, a z drugiej za� stare ci�kie wewn�trzne p�yny s�
kierowane do p�cherza moczowego i przez niego wydalane. Z
tego co powiedziano wynika tak�e, �e w ciele zachodzi
"wst�puj�cy ruch energii" w kierunku p�uc, oraz
"zst�puj�cy" w kierunku nerek i p�cherza moczowego;
odpowiednia zatem do stanu p�uc b�dzie dominowa� jeden
lub drugi ruch, albo te� przy wyr�wnanym stanie p�uc - ruch
ten tak�e b�dzie wyr�wnany.
Przy Pe�ni (nadmiarze) Jang p�uc, b�dzie silniejszy ruch
"wst�puj�cy" ni� "zst�puj�cy"; oznacza to, �e b�dzie si�
wi�cej potu wytwarza�o, a mniej moczu. Z tego wynika, �e
podczas lata, kiedy Jang p�uc zostaje pobudzone przez cia�o
s�oneczne, pocimy si� wi�cej ni� w zimie, kiedy tworzenie
si� moczu jest silniejsze, bo Jang p�uc jest wtedy obni�one
przez zimno zewn�trzne.
Przy Pr�ni (niedoborze) Jang b�dzie przeciwnie: du�o
moczu, a ma�o potu.

Pot
Jin-je
lekkie ci�kie
wewn. p�yny
l
stare wewn.
p�yny
P�yny
mocz

P�uca od�ywiaj�i kontroluj� powierzchni� sk�ry, kontroluj�

dzia�anie por�w sk�ry. Chi p�uc jest wyrazem si�y obronnej
cia�a; przy braku Chi p�uc powierzchnia nie jest dobrze
chroniona i mog� wtargn�� do cia�a wp�ywy bioklimatyczne,
wywo�uj�c zachorowanie.
P�uca powi�zane s� szeregiem innych zale�no�ci, kt�re w
skr�cie mo�na przedstawi� nast�puj�co:
Sk�ra - Ow�osienie - kiedy powierzchnia cia�a jest

dobrze od�ywiana, sk�ra jest dobrze nawil�ona, ani

za sucha, ani za t�usta, a rozw�j ow�osienia cia�a jest
w�a�ciwy, nie zachodzi wypadanie w�os�w
Pe�nia (nadmiar) Jin P�uc - wyst�puje sk�onno�� do:
grubej t�ustej sk�ry (z du�ymi porami), brodawek,
powstawania cyst na powierzchni, polip�w w nosie -
gdy� sk�ra odpowiada Jin p�uc, czyli substancji. Te
zjawiska wyst�puj� szczeg�lnie przy du�ej
konsumpcji cukru i mleka - kiedy Metal jest
przekarmiony przez Ziemi�.
Brak Chi P�uc - chroniczne zachorowania; wyst�puje
sk�onno�� do suchej, cienkiej sk�ry i wypadania
ow�osienia cia�a. Przyczyn� jest cz�sto Ogie� w
nadmiarze, np. nadu�ywanie kawy.
Pe�nia (nadmiar) Jang P�uc - ostre zachorowania;
wyst�puje szybki wzrost ow�osienia cia�a, wra�liwo��
sk�ry i jej pigmentacja, �wi�d sk�ry w wyniku
nadmiaru energii p�uc i zapalenia sk�ry.
- Nos, Otwory Nosowe, Powonienie: silne wyra�aj�
si� mocnym nosem, z du�ymi otworami.
- S�abo�� Jang P�uc: s�aby zmys� powonienia.
- Pe�nia Jang P�uc: dobry zmys� powonienia z
nadwra�liwo�ci�.
- �luz (Tan - Jin)
przyczyny:

1. S�abo�� Jang �ledziony, np. w wyniku za du�ej

ilo�ci Ziemi o jako�ci zimnej.
2. S�abo�� Jang nerek.
3. S�abo�� Jang serca - prowadz�cej do obrz�ku p�uc.
Pe�nia Jin - ostre zachorowania, wzgl�dnie.
Pr�nia Jang - chroniczne zachorowania: bia�y,
bezwonny �luz.
Pe�nia Jang - ostre zachorowania, wzgl�dnie.
Pr�nia Jin - chroniczne zachorowania: ��tawy,
zielonkawy, a� do krwawego, cuchn�cy �luz
Zale�no�ci duchowe - umys�owe s� silnie zwi�zane z
p�ucami.
Choroby p�uc i jelita grubego s� zwi�zane z przestrzeni�,
przy czym psychika jest cz�sto wa�nym powodem, gdy�
ka�de negatywne prze�ycie powoduje ograniczenie w
�wiadomo�ci przestrzeni.
W przypadku choroby p�uc duchowe przejawy
mi�dzyludzkich zwi�zk�w mog� by� st�umione.
Element Metalu jest zwi�zany z prawo�ci�, sprawiedliwo�ci�
i karm�. Cz�owiek potraktowany niesprawiedliwie mo�e np.
odpowiedzie� psychosomatyczn� chorob� p�uc lub sk�ry.
Wsp�czucie powstaj�ce ze �wiadomo�ci jedno�ci
przedstawia najwy�sz� form� sprawiedliwo�ci.
Choroby Elementu Metalu wskazuj� niejednokrotnie na brak
ufno�ci do ludzi, brak zaufania do siebie. W naszej
cywilizacji brakuje cz�sto cz�owiekowi prainstynktu do

ochrony siebie, instynktu prze�ycia; obok psychicznych

powod�w jest to spowodowane przede wszystkim og�lnym
zanieczyszczeniem �rodowiska i wrogimi przejawami
wsp�ycia ludzi.
Smutek zwi�zany z p�ucami mo�e by� spowodowany dwoma
stanami:
Stan Jin: narzekanie, utyskiwanie - uczucia nie mog�
by� przejawione.
Stan Jang: uczucia mog� si� przejawia�; wyst�puje
obawa przestrzeni - wyst�puje to przy stanie
wysuszenia p�uc.

SZCZEG�LNE ZALE�NO�CI
czas organ�w:
- czas maksymalny p�uc
- czas minimalny p�uc
- czas maksymalny
jelita grubego
- czas minimalny
jelita grubego
- pora roku
- pora dnia
- wp�ywy bioklimatyczne
zwi�zane
- kolor
- zapach
- smak
- skutek, dzia�anie

od 3 do 5 godz.
od 15 do 17 (p�cherz
moczowy)
od 5 do 7 godz.
od 17 do 19 (nerki)
jesie�
od 15 do 19 godz.
susza
bia�y, srebrny, szary penetruj�cy
ostry
rozpraszaj�cy (wp�ywy
bioklimatyczne), nawil�aj�cy
(powierzchnia), poruszaj�cy
(Wei - Chi)

68
wzmacnianie przez
rozpraszanie przez
harmonizowanie przez
niech�� do
nadmiar smaku ostrego -
ciep�ego mo�e spowodowa�:
- ruch
- wp�yw na potr�jny
ogrzewacz
- terapie
- tendencja
- poj�cia fizyczne zwi�zane
- rodzaj esencjowania
- osuszanie przez
- metoda konserwowania
- spos�b gotowania

Jang: do g�ry i na zewn�trz

ruch do g�rnego
potr�jnego ogrzewacza,
poruszanie si� z Wei -Chi
wywo�ywanie pot�w,
rozpuszczanie, roz-
praszanie
lubi gromadzenie,
energia wraca z powrotem
smak kwa�ny - ciep�y smak
ostry - zimny smak gorzki -
ciep�y wyst�puj�cej Chi
kurcze mi�ni,
�amliwo�� paznokci,
szkodzi �ci�gnom,
sk�rze, energii Chi,
umys�owi
ci�nienie
wyci�g alkoholowy
(bardzo mocny)
przechowywanie w
sucho�ci i ciemno�ci
zagotowanie, pr�nia,
wk�adanie do alkoholu
pieczenie, garnek
ci�nieniowy

- technika krojenia
- sprz�t do gotowania
- miejsce gotowania

uko�nie kroi�
z
zewn�trz do
wewn�trz,
obiera�
z �elaza, �eliwa,
stali,
mied� z domieszk�
cyny
elektryczna kuchnia

Objawy kliniczne chor�b p�uc (zaburze�

energetycznych) manifestuj� si� przez stany pr�ni lub
przepe�nienia.
Do najcz�ciej spotykanych chor�b nale��: kaszel,
duszno�ci, p�ytki oddech, ucisk i b�le w klatce piersiowej.
Syndrom pr�ni w p�ucach obserwuje si� przy niedoborze
energii Chi lub niewystarczaj�cej ilo�ci p�yn�w organicznych
Jin.
Syndrom przepe�nienia jest spowodowany zwykle przez
podra�nienie p�uc zak��caj�c� energi� wiatru, zimna, gor�ca,
ognia, wilgoci i sucho�ci lub szkodliwym �luzem.
5.1.1. Syndrom pr�ni
energii Chi w p�ucach
PRZYCZYNA
Ten przypadek obserwuje si� po nadmiernym zu�yciu
energii p�uc, przy niedostatecznej produkcji lub
transformacji energii, co powoduje os�abienie dyfuzji -
przenikania p�uc przez Chi.
70

OBJAWY
Niedob�r energii w p�ucach objawia si� stanem
przem�czenia, p�ytkim oddechem, kaszlem utrudniaj�cym
oddychanie, s�abym g�osem. Zaczyna dzia�a� energia
ochronna Wei Chi, a wtedy pory sk�rne nie s� prawid�owo
zabezpieczone, choremu dokuczaj� nag�e poty, wra�liwo��
na zimno, �luzotok z nosa. Krew i energia nie mog� od�ywia�
sk�ry twarzy, kt�ra staje si� blada. J�zyk jest blady z cienkim
bladym nalotem, a puls napi�ty i s�aby.
POST�POWANIE
W dietetyce g��wna zasada polega na wzmocnieniu
energii p�uc, nale�y wi�c unika� potraw pikantnych,
szczeg�lnie z dodatkiem ostrych przypraw. Wzmocni� Ele-
ment Ziemi, tzn. odbudowa� Centrum, aby Ziemia i Woda
od�ywia�y p�uca.
ZALECENIA
Warzywa: orzeszki ziemne, s�odkie i neutralne,
nawil�aj� p�uca, wzmacniaj� Chi i ogrzewacz �rodkowy,
gotowane w wodzie z dodatkiem soli od�ywiaj� p�uca - s�
szczeg�lnie wskazane; ziarna kukurydzy - s�odkie i
neutralne, wzmacniaj� i reguluj� p�uca. Owoce: figi -
s�odkie i neutralne, wzmacniaj� p�uca; winogrona s�odko -
kwa�ne i neutralne wzmacniaj� energi� i krew, �agodz�
kaszel spowodowany niedoborami w p�ucach; orzechy -
wzmacniaj� nerki, ocieplaj� p�uca i �agodz� duszno�ci.
Mi�so i produkty zwierz�ce: mleko owcy - s�odkie i
ocieplaj�ce, uzupe�nia niedobory, nawil�a oraz wzmacnia
p�uca i nerki; mleko krowie - s�odkie i neutralne od�ywia
serce i p�uca, ale mo�e by� szkodliwe w przypadku
71
akumulacji wilgoci i �luzu w ogrzewaczu �rodkowym; to
samo dotyczy sera. Zabiegi dla cia�a:
- zimne tusze, szczeg�lnie na "wzg�rze energii" na karku
(Tou - Mo 14) i pomi�dzy nogami (Tou - Mo l i Jenn - Mo
l); zimne odbudowuj� energi� nerki Jang, wzmacniaj� wol�,
pobudzaj� si�y odporno�ciowe, co spowoduje dalej
wzmocnienie Chi i Jang p�uc i och�odzi Jang w�troby,
- biegi, gimnastyka, �wiczenia oddechowe, Chi - Kung, Tai
- Chi, itp.
Wa�ne:
P�uca i jelito grube mog� by� szczeg�lnie wzmocnione przez
�wiczenia cia�a tak, �e choroby tych organ�w b�d�
wyleczone.
Zio�a: bia�y �e�sze�; Atractylodes - odbudowuje Chi
�ledziony; korze� arcydzi�gla; imbir; poria cocos (= grzyb).
5.1.2. Syndrom pr�ni Jin
w p�ucach
PRZYCZYNA
Przypadek mo�e zosta� spowodowany
przem�czeniem lub by� skutkiem chronicznego kaszlu, kt�ry
podra�nia i os�abia Jin w p�ucach. Ma�o snu, stres, ostre
potrawy i napoje, zbyt wiele alkoholu, zbyt du�o kawy,
herbaty, papieros�w. U m�czyzn za du�o seksu.
72

OBJAWY
Przy niedoborach Jin p�uca trac� swoj� zdolno��
oczyszczania, nawil�ania i rozprowadzania. Pojawia si�
sucho�� gard�a i jamy ustnej z niewielk� ilo�ci� kleistej i
g�stej �liny. Brak dostatecznej ilo�ci Jin przyspiesza procesy
spalania. Mo�e by� przyczyn� wysuszenia i wychudzenia
organizmu, wyst�puje faluj�ca wieczorna gor�czka, nag�e
poty, zaczerwienienie policzk�w, j�zyk jest czerwony z
niewielk� ilo�ci� �liny, puls szybki i delikatny. Przy
podra�nieniu naczy� Luo p�uc, choremu dokucza kaszel i
krwioplucie.
POST�POWANIE
W dietetyce g��wna zasada polega na:
- wzmocnieniu �ledziony,
- od�ywianiu Jin,
- nawil�aniu p�uc lub nawil�aniu Jin nerek i wzmocnieniu
Jin nerek,
- os�abieniu dzia�ania gor�ca.
Zaleca si� produkty od�ywiaj�ce Jin i p�yny
organiczne. Nale�y unika� potraw gor�cych i pikantnych.
- W przypadkach krwioplucia maj� zastosowanie:
owoce i warzywa: d�uga rzodkiew, suszone kaki, trzcina
cukrowa, k��cza nenufar�w, migda�ki moreli, ekstrakt z
oliwek,
produkty zwierz�ce: suszone ma��e, p�uca �wini, trzustka
�wini, sk�ra ��wia.
- Kaszel spowodowany gor�cym niedoborem Jin: w krajach
tropikalnych zaleca si� trzcin� cukrow�, w naszych
warunkach w�r�d dost�pnych owoc�w nale�y unika�
czere�ni,
- Nadmiar gor�ca w p�ucach: szczeg�lnie skuteczna herbata
Tuo Cha.
- Kaszel spowodowany niedoborem Jin.: imbir i migda�ki
moreli. zio�a:
- Rhemanniae
- Radix Scutellaria
- Lukrecja
- kwiat lilii
- Radix Ophiopogonis
- Gingko biloba: inhalacje z li�ci ro�lin �e�skich i
m�skich
- korze� arcydzi�gla = Tang - Kuei
Generalnie zalecane to: du�o odpoczynku, snu, "mie� czas" na
wszystko, du�o pi�.
5.1.3. Wysuszenie p�uc
PRZYCZYNA
Przypadek jest skutkiem podra�nienia p�uc przez
zak��caj�c� jesienn� sucho�� lub gor�co i wiatr, co poci�ga
za sob� wyniszczenie p�yn�w organicznych p�uc. Przyczyn�
mo�e by� te� centralne ogrzewanie wysuszaj�ce powietrze.
OBJAWY
Przy podra�nieniu sucho�ci� ulega os�abieniu
zdolno�� p�uc do nawil�ania, od�ywiania, gromadzenia i
rozpraszania. Nast�puje wyniszczenie p�yn�w organicznych.
Pojawia si� kaszel z duszno�ciami, sk�pa ilo�� kleistej i
trudnej do odkrztuszenia �liny. Sk�ra, usta, nos s� suche.
J�zyk suchy z cienkim nalotem. Nadmiar gor�ca podra�nia
74

p�yny organiczne i Biao, zostaje os�abiona funkcja ochronna

p�uc, wyst�puje gor�czka, uporczywy b�l g�owy, wra�liwo��
na wiatr i zimno. Puls jest os�abiony i szybki, a w
przypadkach uszkodzenia Biao - powierzchniowy. Chrypka i
chropowaty g�os. J�zyk suchy z ��tawym nalotem.
POST�POWANIE
W dietetyce g��wna zasada terapeutyczna opiera si�
na oczyszczeniu i nawil�eniu p�uc.
Oczyszczenie p�uc. Zaleca si�: liczi, chi�skie oliwki, jaja
kacze.
Nawil�enie
Do �rodk�w stymuluj�cych produkcj� p�yn�w
organicznych nale�� orzeszki ziemne, szparagi, pszenica,
lukrecja, cukier, trzcina cukrowa, k��cza nenufar�w,
s�onecznik. Z owoc�w zaleca si� zw�aszcza migda�ki moreli,
morele, banany, kaki, mandarynki, jab�ka i gruszki. Produkty
zwierz�ce, jajka, mleko owcy, gniazda jask�cze.
Zio�a: Radix Ophiopogonis.
Zastosowanie.
Kaszel spowodowany wysuszeniem p�uc. Zaleca si�
produkty wzmacniaj�ce i nawil�aj�ce p�uca,
uspokajaj�ce kaszel: orzeszki ziemne, szparagi, trzcina
cukrowa, mi�d, oliwki chi�skie, cukier, s�onecznik, jaja
kurze, zw�aszcza ��tko, wieprzowina i p�uca �wini, mi�so
kaczki.

5.1.4. Niedro�no�� p�uc

spowodowana wilgotnym �luzem
PRZYCZYNA
 Przypadek obserwuje si� b�d� w wyniku podra�nienia
p�uc przez wiatr, zimno lub wilgo�, b�d� spowodowany
chronicznym kaszlem i duszno�ciami, kt�re hamuj�
dystrybucj� p�yn�w organicznych w p�ucach, co powoduje
ich zast�j z obecno�ci� wilgotnego �luzu. S� to choroby Tan
- Jm.
Tak�e przy niedoborach energii w �ledzionie zbiera si�
nadmiar wilgoci pobudzaj�cej produkcj� �luzu, kt�ry
wp�ywa do p�uc i powoduje zast�j. Serce nie sprawuje
kontroli nad p�ucami. Jang nerek jest wyczerpane.
OBJAWY
Przy zastoju wilgotnych �luz�w zostaj� zahamowana
funkcja dystrybucji i uspokajania. Chory cierpi na duszno�ci i
kaszel z odkrztuszaniem bia�ej kleistej wydzieliny. Je�li
�luz zatyka Luo p�uc mog� pojawi� si� b�le w klatce
piersiowej, a gdy �luz zatyka kana�y Chi, cz�sto wyst�puj�
duszno�ci z chrapliwym oddychaniem. Trudno�ci w
oddychaniu. J�zyk jest blady z bia�ym nalotem. Puls jest
napi�ty, muskaj�cy. Sk�ra jest gruba i t�usta. Smutek,
p�aczliwy g�os, cz�sty p�acz.
POST�POWANIE
W dietetyce g��wna zasada polega na:
- wzmocnieniu �ledziony i nerek,
- osuszeniu wilgoci,
- transformacji �luz�w,
76

W przypadkach wilgotnego kaszlu zaleca si� �wie�y

imbir, kt�ry jest skuteczny zw�aszcza przy obecno�ci
zimnych
�luz�w, sk�rki jab�ek, gruszki chi�skie, morele, suszone
kaki, sk�rk� mandarynek, d�ug� rzodkiew, grejfruty, sk�rk� z
gruszek.
U�ywa� (stosowa�): smak gorzki - gor�cy i ostry - gor�cy
Zio�a: zio�a kr�tko zagotowane pozostawi� do naci�gni�cia;
(os�abienie �ledziony albo nerek wyst�puj� tu najcz�ciej);
lukrecja; kora magnolii; korze� arcydzi�gla.
Recepta zio�owa'.
20 g korzenia arcydzi�gla
l litr wina ry�owego
nastawi� na 30 dm do naci�gania
U�ycie:
l kieliszek - ogrzany w k�pieli wodnej
Dzia�anie:
wzmacnia Chi i Jang �ledziony i p�uc
�rodki spo�ywcze: przypieczone (przypalone) zbo�e; ros� z
mi�sa wo�owego (czas gotowania ok. 8 godz.).
5.1.5. Zast�j gor�ca w p�ucach
Choroba jest skutkiem podra�nienia p�uc przez
zewn�trzne gor�co i wiatr. W powa�niejszych przypadkach
gor�cy �luz spala wolno �rodowisko p�uc i pojawia si�
ropie�.
77

OBJAWY
Wraz z podra�nieniem p�uc przez gor�co nast�puje
utrata przez nie zdolno�ci oczyszczania. Chory skar�y si�
na duszno�ci z odkrztuszaniem kaszlu z ��t� lub czerwon�
wydzielin�.
Przy podra�nieniu gor�cem p�yn�w organicznych chory
odczuwa intensywne pragnienie.
Gard�o jest bram� p�uc. W przypadku zastoju gor�ca
nast�puj� trudno�ci w po�ykaniu, b�le i opuchni�cia gard�a.
Gor�czka i obawa przed zimnem jest skutkiem utraty przez
podra�nione gor�cem i wiatrem Biao funkcji ochronnej p�uc.
Zast�j gor�ca w p�ucach powoduje transformacj� p�yn�w
organicznych w �luzy. Je�li gor�co i �luz jednocze�nie
zatykaj� kana�y p�uc, od�ywcza krew ulega zepsuciu i
zamienia si� w rop�. W tym przypadku obserwuje si� cz�sto
b�le klatki piersiowej, kaszel z krwawymi wymiotami, rop� i
md�o�ciami, zaparcia, czerwony j�zyk z ��tym nalotem i
szybki puls.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- usuni�ciu gor�ca,
- zahamowaniu kaszlu,
- z�agodzeniu duszno�ci.
Zalecane produkty powinny mie� natur� zimn� lub
od�wie�aj�c�, smak ostry - zimny.
Usuwanie gor�ca z p�uc.
Wskazanie: szparagi - nawil�aj�ce p�uca i uspakajaj�ce
kaszel, rozpraszaj�ce �luz; kapusta chi�ska - rozprasza �luzy,
�agodzi kaszel, usuwa gor�co; serek sojowy - usuwa gor�co,
zatrzymuje kaszel, rozprasza �luzy; figi - zalecane przy
78

nadmiarze gor�ca w p�ucach i trudno�ci w m�wieniu.

Oczyszczanie p�uc.
Wskazane kacze jaja, liczi, chi�skie oliwki, ry�, j�czmie�,
bia�a rzodkiew.
Kaszel spowodowany nadmiarem gor�ca w p�ucach.
Wskazane: szparagi, kapusta chi�ska, serek sojowy, gruszki,
kt�re nawil�aj�, pobudzaj� produkcj� p�yn�w organicznych,
usuwaj� gor�co, rozpraszaj� �luzy; p�dy bambusa - usuwaj�
i rozpraszaj� �luz; k��cza nenufar�w - nawil�aj� p�uca i
pobudzaj� produkcje p�yn�w organicznych; kaki - nawil�aj�
p�uca i usuwaj� gor�co.
Ro�liny lecznicze: lukrecja, p�atki lilii.
Zio�a: korze� piwonii; Radix Scrutellariae; Radix Platycodi;
herbata z pestek brzoskwini - up�ynnia i rozlu�nia �luz
Przeciwwskazania, wszystkie produkty pikantne, o naturze
gor�cej lub ocieplaj�cej, takie jak np. czosnek.
5.1.6. Choroby bioklimatyczne
Wiatr - Zimno: zazi�bienie p�uc
PRZYCZYNA
Choroba jest rezultatem podra�nienia p�uc przez
zewn�trzny ch��d, tzw. wp�ywy bioklimatyczne. W
przypadku Biao wyst�puje "przyro�ni�cie Biao" z wiatru i
wych�odzenia. Przy braku Biao zimno bezpo�rednio atakuje
p�uca. OBJAWY
Gdy wiatr i zimno atakuj� Biao, zostaje os�abiona jej
funkcja ochrony p�uc. Pojawiaj� si� zaburzenia zimna i
79
gor�ca z b�lami mi�ni, niedro�no�ci� nosa, �luzotoki z nosa,
brak pragnienia, uporczywe b�le g�owy. Gdy wiatr i zimno
podra�niaj� p�uca, trac� one swoj� zdolno�� dystrybucji i
uspokajania, zbieraj� si� p�yny organiczne, z kt�rych tworzy
si� �luz i flegma zatykaj�ca kana�y Chi, energia mo�e p�yn�� w
przeciwn� stron�, co powoduje duszno�ci i wykrztu�ny
kaszel z kleist�, bia�aw� wydzielin�. Wyst�puje silna obawa
przed zimnem.
Przy zazi�bieniu nalot na j�zyku jest bia�y a puls mocny, a
przy os�abieniu Biao puls jest mocny lecz powierzchniowy.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na rozproszeniu �luzu. Zaleca
si� unikanie produkt�w o naturze och�adzaj�cej: sur�wek,
napoi ch�odz�cych, lod�w.
Wskazane s� potrawy o naturze gor�cej, wzmacniaj�ce (ry�)
Przy zazi�bieniu p�uc: szczeg�lnie wa�ne s� orzechy, kt�re
ocieplaj� p�uca, uspokajaj� duszno�ci, wzmacniaj� nerki i
dodaj� si�.
W przypadkach wych�odzenia z niedobor�w w p�ucach
odradza si� gniazda jask�cze. Kaszel z podra�nieniem
zimnym wiatrem. Wskazany: imbir, cukier j�czmienny,
suszone mandarynki, migda�y, cukier, orzechy, p�uca �wini;
zio�a - Herba Ephe-dra, cynamon.
Tradycyjna recepta:
1/3 Herba Ephedra
1/3 cynamon
1/3 lukrecja
zaparzy� 10 minut, pozwoli� naci�gn��,
po�o�y� si� do ��ka i cia�o trzyma� w cieple.
80

Przeciwwskazane: �wie�e mandarynki, gruszki i wi�kszo��

�wie�ych owoc�w i warzyw.
Wiatr - Gor�co: zapalenie gard�a, angina
OBJAWY:
- nier�wny i g�o�ny oddech
- astmatyczny kaszel
- febra (mocniejsza ni� przy Wietrze - Zimnie)
- dreszcze
- obawa przed Wiatrem i Zimnem
- pragnienie
- zaparcie (kiedy gor�ca energia dochodzi do jelita
grubego)
- ma�o moczu o ciemnej barwie (Oliguria); kiedy
w�troba wsp�dzia�a w zaburzeniach wyst�puj�
symptomy podobne jak przy katarze siennym (Wiatr
- Gor�co zak��ca w�trob� i p�uca)
- zaczerwienione oczy
- kichanie
- sw�dzenie w obszarze oczodo��w
- puls wysoki - szybki
-j�zyk czerwony z ��tym nalotem
POST�POWANIE:
G��wna zasada polega na rozproszeniu gor�ca i
u�ywaniu ostrego - zimnego smaku.
Zio�a: kwiat z�ocienia; rumianek; mi�ta pieprzowa; korze�
P�aty codi.
�rodki spo�ywcze: rze�ucha wodna; bia�a rzodkiew; kapusta
chi�ska; tofu (ser sojowy); szparagi; gruszki; p�dy bambusa.
81

5.1.7. Niedob�r Jang p�uc

PRZYCZYNY: s�abo�� Jang serca
OBJAWY:
- brak potu (system obronny jest os�abiony)
- woda i �luz w p�ucach (obrz�k p�uc)
- zmys�y w�chu i dotyku s� s�abe (funkcje sk�ry)
- zak��cona pigmentacja (Yitiligo = bia�e plamy,
starcze plamy)
- smutek
- puls g��boki, s�aby, powolny
- j�zyk bia�y i obrzmia�y (spuchni�ty)
POST�POWANIE:
Zawsze najpierw zdiagnozowa� serce i ewentualnie
leczy�. U�ywa� ostrego smaku.
Zio�a i �rodki spo�ywcze: papieros go�dzikowy; czerwony
�e�sze�; tojad chi�ski; korze� cynamonu; itd.
5.1.8. Nadmiar Jin plu�
PRZYCZYNY:
Wilgotne i zimne tereny, wilgotne powietrze,
nawilgacaj�ce �rodki spo�ywcze. OBJAWY:
- nadmiar �luzu w p�ucach, nosie i gardle,
- brak odoru z ust,
- wilgotna, t�usta sk�ra,
82

- puls wysoki, �liski, powolny

- j�zyk spuchni�ty z bia�ym, grubym nalotem
POST�POWANIE:
�luz usun�� poprzez wzmocnienie �ledziony.
U�ywa�:
- w ostrych stanach chorobowych ostrego - ciep�ego
smaku - usuwa nadmiar Jin,
- w chronicznych stanach chorobowych gorzkiego -
ciep�ego smaku - odbudowuje Jang serca i nerek.
5.1.9. Pe�nia Jang p�uc (
przepe�nienie )
OBJAWY.
- �luz ��ty, zielony, czerwonawy, gruby, lepki, trudny
do usuni�cia
- sucha sk�ra z wieloma plamami pigmentowymi,
- ciep�y pot,
- nadwra�liwo�� na zapach,
- krwawienie z nosa i kichanie,
- dermatitis (zapalenie sk�ry),
- ostry sinusitis (zapalenie zatok obocznych),
- tonsillitis (zapalenie gard�a), - bronchitis (zapalenie
oskrzeli),
- gor�czka.
POST�POWANIE:
G��wna zasada polega na zmniejszeniu Jang i
od�wie�eniu p�uc. Nale�y zwr�ci� uwag� czy przyczyna nie
le�y w elemencie Drzewa. U�ywa� ostrego - zimnego smaku.
83
Zio�a i �rodki spo�ywcze: herbata z mi�ty; herbata z korzenia
�opianu; korze� �ywokostu bez sk�ry; bia�a rzodkiew; Okaju -
�rodek odbudowuj�cy Jin (substancj� w p�ucach).
l fili�ank� ry�u gotowa� 4 godziny, przecisn�� przez
p��tno i pi� ten wywar. U�ywa� przy chronicznych chorobach
p�uc z zapaleniami
5.1.10. Najcz�stsze choroby
p�uc* i ich przyczyny
Sinusitis - zapalenie zatok obocznych
w ostrym stanie: przyczyn� jest nadmiar Jang w
p�ucach,
leczenie polega na rozproszeniu Jang p�uc (uspokoi�),
w stanie chronicznym: przyczyn� jest niedob�r Chi
albo Jang p�uc (Pr�nia),
leczenie polega na wzmocnieniu Chi p�uc.
Tonsillitis - zapalenie migda�k�w
przyczyn� jest nadmiar Jang w p�ucach (Pe�nia),
leczenie polega na rozproszeniu nadmiaru Jang w
p�ucach.
Kaszel - przy ka�dej z chor�b p�uc mo�e wyst�pi� kaszel;
jest odpowiednio 9 rodzaj�w kaszlu, leczenie w
danym przypadku odpowiednio do rodzaju choroby
(obrazu choroby)
* - lewe i prawe p�uco oraz sk�ra
84

B�le gard�a - zapalenie gard�a

przyczyn� jest choroba Wiatr - Gor�co, leczenia
polega na wyp�dzeniu gor�ca p�uc.
Krwawienie z nosa - przyczyn� jest nadmiar Jang p�uc
(ogie� p�uc), leczenie polega na wyp�dzeniu gor�ca
p�uc.
S�aby w�ch - przyczyn� jest niedob�r Jang p�uc (Pr�nia).
Gru�lica - przyczyn� jest s�abo�� Jin p�uc, kt�ra mo�e
doprowadzi� do Pe�ni Jang p�uc. Przewa�nie �ywno�ciowe
uwarunkowania: z�e jedzenie, ma�o s�onecznego �wiat�a.
Neurodermitis - przyczyn� jest nadmiar Jang p�uc.
Astma - wyst�puje cz�sto jako nast�pstwo Neurodermitis,
leczenie zasadniczo polega na uspokojeniu p�uc.
Akupresura (w konieczno�ci): mocno uciska� obszar
p�uc na plecach pomi�dzy �opatkami, szczeg�lnie
punkt B 13 - 15; na przedzie cia�a wciera� balsam
tygrysi.
Brodawki, Polipy,
Cysty (Torbiele),
Celulitis - przyczyn� jest nadmiar Jin p�uc na skutek cz�sto
si� powtarzaj�cego nadmiaru ostygni�tego bia�ka
zwierz�cego (produkty mleczne: ser, mas�o).
Brodawki s� mocno psychicznie uwarunkowane, to
znaczy, �e s� wywo�ane zastojem energetycznym i
pozostaj� w zwi�zku z meridianem, kt�ry przez to
miejsce przebiega.
85

Leczenie przy brodawkach polega na rozproszeniu

Jin p�uc. Przynajmniej przez 10 dni moxa i
akupunktura: wk�u� ig�� w brodawk� i kr�ci� w lewo;
mox� pali� bezpo�rednio wprost na brodawce. Kilka
z�bk�w czosnku albo jask�cze ziele (przypalone)
na�o�y� i tonizowa� to miejsce, gdzie przebiega
po�udnik.
Leczenie przy polipach polega na tonizowaniu Jang
p�uc (wzmacnianiu); inhalowaniu zio�ami Jang, np.
tymiankiem (dzia�a bakteriob�jczo, jest �rodkiem
wzmacniaj�cym i dzia�a jednocze�nie uspokajaj�co).
Sucha sk�ra - przyczyn� jest s�abo�� Jin p�uc.
�wi�d sk�ry - przyczyn� jest nadmiar Jang w p�ucach przy
�wi�dzie pochwy z ��tymi up�awami; tak�e bardzo
du�y nadmiar Jang w�troby z wilgoci�, leczenie
polega na rozproszeniu Jang p�uc: np. kiedy sw�dzi
punkt akupunkturo wy, wbi� w niego ig�� i kr�ci� w
lewo lub posmarowa� balsamem tygrysim.
Pigmentacja
- nadwra�liwo�� sk�ry
- szybko powstaj�ca opalenizna
- alergia s�oneczna - przyczyn� jest nadmiar Jang w
p�ucach.
Yitilligo - odpigmentowanie
przyczyn� jest niedob�r Jang w p�ucach. Wyst�puje
szczeg�lnie u starych ludzi, kt�rzy w wyniku s�abo�ci
Jin s� mocno Jang.
86

Pokrzywka - przyczyn� jest choroba z wiatru, nadmiar Jang w

p�ucach
Tr�dzik - cz�sto powtarzaj�cy si� jest spowodowany przez
z�e od�ywianie: cukier, wieprzowin�, sma�one
potrawy; wyst�puje cz�sto w okresie dojrzewania,
kiedy energii nerek wznosi si�. Wed�ug miejsca, gdzie
tr�dzik wyst�puje rozr�nia si� przyczyny:
- na obszarze policzk�w - dotyczy nerek;
- na czole - dotyczy jelita grubego (paso�yty jelita,
kt�re wyst�puj� w zimnym i wilgotnym �rodowisku).
Tr�dzik bez stanu zapalnego - przyczyn� jest nadmiar Jin
lub niedob�r Jang w p�ucach, leczenie polega na
ogrzewaniu: np. orzechy w�oskie (wymy�lne potrawy
z ry�u z orzechami w�oskimi), herbata morelowa.
Tr�dzik ze stanem zapalnym - przyczyn� jest nadmiar Jang w
p�ucach,
leczenie polega na och�adzaniu: np. ry� z sezamem,
pestki s�onecznika; przez pewien czas (2-3 miesi�ce)
od�ywia� si� wegetaria�sko.
Grzybice pochwy, sk�ry - przyczyn� jest nadmiar wilgoci.
Zwr�ci� uwag� na przebieg po�udnika przez miejsce
ogarni�te chorob�. Przewa�nie powodem jest cukier,
konsumpcja mleka i wilgotne �rodowisko. Leczenie
polega na wysuszaniu; smak kwa�ny (Drzewo)
atakuje przeciw grzybom (Ziemia).
87

Psoriasis (�uszczyca), Plyarthritis (zapaleniestaw�w) - od

nadmiaru Jang w p�ucach powstaje brak wewn�-
trznych p�yn�w i gor�co powierzchni g�rnej cz�ci
cia�a (sk�ra = p�uca). Przyczyn� jest te� psychiczne
lub dziedziczne uwarunkowanie; mo�e wyst�pi� na
ca�ym ciele, ale przewa�nie na obszarze meridianu
potr�jnego ogrzewacza lub �o��dka; wsp�uczestni-
czy w tym w�troba: z powodu nadmiaru Jang w
p�ucach jest ona gor�ca.
Ponadto z powodu choroby wiatru - gor�co rozwija
si� ku zapaleniu staw�w z ich zniekszta�ceniami
(wykrzywieniami).
Leczenie polega na oddaleniu gor�ca p�uc: ch�odem -
wilgoci�; kuracja elementu Drzewa przez 30 do 120
dni (pszenica, kuzu, itd.)
5.2. Jelito grube
Jelito grube kieruje transformacj� i rozprowadzaniem
tre�ci pokarmowej. Jest miejscem, z kt�rego wychodz� osady i
nieprzetrawione pozosta�o�ci. Spe�nia funkcj� osuszania i tak
jak inne narz�dy przewodu pokarmowego bierze udzia� w
rozdzieleniu strawionej zawarto�ci na "jasn� i m�tn�".
Uczestniczy w fizjologii p�yn�w organicznych. Funkcje jelita
grubego i jelita cienkiego zale�ne s� od r�wnowagi
energetycznej pomi�dzy elementami Ziemi i Ognia.
Poniewa� �ledziona sprawuje panowanie nad trawieniem,
jej zaburzenia powoduj� zaburzenia trawienne; przyk�adowo:
przy s�abo�ci Chi - albo s�abo�ci Jang -�ledziony,
wyst�puj� cz�sto si� powtarzaj�ce biegunki w
88

wyniku zimna jelita grubego i cienkiego.

Odpowiednim czasem, gdy te dolegliwo�ci si� zaostrzaj�,
jest czas minimum w�a�ciwego organu; przy zimnie jelita
cienkiego biegunka wyst�puje najcz�ciej pomi�dzy l a 3
godzin�, a przy zimnie jelita grubego przypadek ten ma
miejsce pomi�dzy godzin� 17 a 19.
Jelito grube jest zwi�zane z �o��dkiem poprzez Jang - Ming
i sprz�enie po�udnik�w "r�ka - noga"; dlatego bardzo �atwo
nast�puje przenoszenie si� stan�w chorobowych z �o��dka
do jelita grubego - i odwrotnie.
Przyk�adowo: s�abo�� Jin �o��dka wywo�uje s�abo�� Jin jelita
grubego. To powoduje brak p�yn�w wewn�trznych i zaparcie
typu Jang, a� do zmian w tkankach, kt�re mog� si� rozwija�
w kierunku raka.
Zapalenie jelita cienkiego i grubego wyst�puje cz�sto w
wyniku gor�ca w sercu.
Wa�ne: jelito grube - tak jak p�uca - jest organem,
kt�ry poprzez �wiczenia cia�a, mo�e zosta� wzmocniony, i
kt�rego dolegliwo�ci mog� tak by� leczone: przede
wszystkim skutkuj� �wiczenia, kt�re masuj� brzuch.
5.2.1. Niedob�r p�yn�w
organicznych w jelicie grubym
PRZYCZYNA
Najcz�ciej rozpoznaje si� przypadki przegrzania i
wysuszenia jelita grubego, jako skutek podra�nienia i
wyniszczenia p�yn�w organicznych lub niedoboru Jin w
�o��dku, kt�re nie przenika do jelita grubego co staje si�

przyczyn� niedoboru p�yn�w w jelicie. Choroba pojawia si�

zw�aszcza u os�b w wieku podesz�ym, przy komplikacjach
poporodowych, w ostatniej fazie chor�b z nadmiaru gor�ca.
OBJAWY
Przy niedoborze p�yn�w organicznych ulega
os�abieniu funkcja nawil�ania i od�ywiania w jelicie grubym.
Tranzyt tre�ci pokarmowej jest zahamowany, stolce s�
twarde i trudne do wydalenia.
Gdy energia jelita grubego kr��y nieprawid�owo i p�ynie ku
do�owi, os�abiony �o��dek nie pracuje normalnie - wyst�puj�
zaburzenia harmonizowania i rozprowadzania tre�ci
pokarmowej, zak��caj�cy gaz unosi si� do g�rnych cz�ci
organizmu, chory ma nie�wie�y oddech i cierpi na zawroty
g�owy.
Sucho�� i nadmiar gor�ca powoduje niedob�r p�yn�w
organicznych. Puls jest s�aby i szorstki, j�zyk czerwony z
��tym i suchym nalotem, niewielka ilo�� �liny.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- wzmocnieniu nerki Jin (�r�d�o korzenia Jin) - du�o pi�,
je�� surowe potrawy (sur�wki)
- wzmocnieniu jelita grubego,
- pobudzeniu tranzytu.
Produkty wzmacniaj�ce jelito grube: pszenica, kasztany,
j�czmie�, mleko owcy, krew wo�owa.
Produkty, kt�re pobudzaj� tranzyt jelitowy: nale�� do nich
te, kt�re produkuj� p�yny organiczne, nawil�aj�, a kt�re maj�
wp�yw na jelito grube.
Warzywa: orzeszki ziemne po upieczeniu - powoduj�

"�lisko��" jelit; kapusta chi�ska - u�atwia tranzyt �o��dkowe -

jelitowy; szpinak - nawil�a, usuwa gor�co, pobudza
kr��enie w jelitach; s�odkie ziemniaki - produkuj� p�yny
organiczne, rozszerzaj� jelita; pomidory - produkuj� p�yny
organiczne, przyspieszaj� tranzyt.
Produkty zwierz�ce: mleko krowie - nawil�a jelita; gniazda
jask�cze - nawil�aj� wzmacniaj� ogrzewacz �rodkowy;
mi�d - nawil�a, u�atwia komunikacje potr�jnego
ogrzewacza; krew �wini, p�cherzyk wo�owy - s�
wykorzystywane przez Chi�czyk�w do pobudzania tranzytu
jelitowego.
Owoce: figi - oczyszczaj� jelita; brzoskwinie - nawil�aj�,
ale w zbyt du�ych ilo�ciach mog� by� toksyczne; gruszki -
produkuj� p�yny organiczne, usuwaj� gor�co i sucho��.
Zio�a: badian - usuwa zimno z ogrzewacza �rodkowego;
herbata Tuo Cha - produkuje p�yny organiczne, u�atwia
trawienie; korze� peoniae; kwiat magnolii.
Przeciwwskazania: migda�ki moreli - sprzyjaj� powstawaniu
zastoj�w energii, nasiona nenufar�w. Zaparcia
spowodowane sucho�ci�: zalecane po�ywienie, kt�re
produkuje p�yny organiczne, banany, migda�ki moreli, trzcina
cukrowa, cukier j�czmienny, olej sezamowy, s�odkie
ziemniaki, pomidory, wieprzowina.
Zaparcia spowodowane nadmiarem gor�ca. Zaleca si�:
rabarbar, pomidory, p�cherzyk �wini, kt�re usuwaj � gor�co.

5.2.2. Wilgotne gor�co w

jelicie grubym
PRZYCZYNA
 Choroba najcz�ciej manifestuje si� w okresie
p�nojesiennym i jest spowodowana podra�nieniem �o��dka i
jelita grubego szkodliw� energi� wilgotnego gor�ca.
Przyczyna najcz�ciej le�y w �ledzionie. Jedzenie t�uste,
ostre, s�odkie.
OBJAWY
Akumulacja wilgotnego gor�ca w jelicie grubym
hamuje kr��enie energii Chi i powoduje jej zast�j. Choremu
dokuczaj� b�le brzucha, parcie na mocz lub stolec i kolka
jelitowa. Funkcja tranzytowa jelita grubego nie jest
zabezpieczona, co staje si� przyczyn� ci�kich biegunek.
Wilgotne gor�co podra�nia energi� i krew, powoduje gnicie z
formowaniem ropy - pojawiaj� si� biegunki �luzowe z
obecno�ci� krwi. Gdy zak��caj�ce wilgotne gor�co zbiera
si� w dolnych cz�ciach jamy brzusznej, wyst�puj� ci�kie
biegunki z oparzeniami odbytu. Je�li gor�co podra�nia p�yny
organiczne pojawia si� sucho�� jamy ustnej i nadmierna
pragnienie, mocz jest ciemny, wydalany w sk�pych ilo�ciach.
J�zyk czerwony z ��tym i t�ustym nalotem, t�tno muskaj�ce i
szybkie s� oznakami wilgotnego gor�ca. W przypadku
syndromu Biao, kt�ry towarzyszy chorobie pojawia si�
gor�czka, z obaw� przed zimnem oraz dreszcze. Je�li
wyst�puje syndrom czystego Li - w stanach
gor�czkowych nie pojawia si� l�k przed zimnem.
92

POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- oczyszczeniu, od�wie�eniu,
- pobudzeniu kr��enia wilgotnego gor�ca.
Przy biegunkach �luzowych z zawarto�ci� krwi zaleca si�:
Nasiona: kukurydza, twardy ry�, kleisty ry�, songo, nasiona
nenufar�w.
Przyprawy i zio�a aromatyczne: go�dziki, k��cza nenufar�w,
werbena, pieprz, szalotka, ziele angielski, cynamon. Napary
zio�owe: mi�ta, herbata Tuo Cha, werbena. Owoce: arbuzy,
migda�ki moreli, figi, papaja. Produkty zwierz�ce: jaja kacze,
jaja kurze, przepi�rki, krew kaczki, go��bie, w�troba �wini,
p�cherzyk �wini, jelito �wini, sk�ra �wini, �o��dek �wini,
krew wo�owa. Przeciwwskazania: wszystkie produkty
pobudzaj�ce produkcj� wilgotnego gor�ca: kapusta chi�ska,
kapusta peki�ska, winogrona, sezam, pomidory, mi�d, mi�so
konia, ser, wosk pszczeli.
5.2.3. Wilgotne zimno
jelita grubego
Wilgotne zimno �ledziony mo�e do tego
doprowadzi�.
OBJAWY:
- zimna biegunka,
- zimno w odbycie,

- wzd�cia, wiatry,
- biegunka - najcz�ciej w czasie 7 do 9 godzin z
papkowatym stolcem (z os�abieniem nerki Jang),
- natychmiastowy stolec po jedzeniu.
- du�o jasnego moczu,
- sk�onno�� do obrz�k�w (puchliny wodnej), kiedy
wsp�dzia�a tu �ledziona; i na skutek s�abo�ci tkanki ��cznej,
- puls powolny, g��boki,
- j�zyk blady i wilgotny,
POST�POWANIE:
G��wna zasada polega na wzmocnieniu Jang
�ledziony i nerek (ogrzewa�)
�rodki spo�ywcze: powinny by� u�yte �rodki naturalnego
pochodzenia, specjalne �rodki spo�ywcze do ogrzania
�ledziony i nerek: cynamon; go�dziki; czosnek; szczypiorek;
s�odki ry�; mi�so jagni�cia; owoce lithi; sago; pieprz;
ptactwo.
5.2.4. Os�abienie Jin
jelita grubego
OBJAWY.
Sucho�� z powodu braku wewn�trznych p�yn�w:
- zaparcie,
- twardy stolec (ka�),
- sucho w ustach i w gardle,
- k�opoty z ramionami i barkami, np. zapalenie na skutek
rozgrzania meridianu jelita grubego (bolesno�� lewego barku
94

wskazuje na k�opoty jelita grubego prawej strony cia�a - i

odpowiednio odwrotnie).
- puls cienki, nier�wny, szorstki, pr�dki (szorstki puls: p�yny
wewn�trzne s� wypalone - wskazania na zmiany w tkankach z
niebezpiecze�stwem guza)
-j�zykjaskrawo czerwony z ��tym suchym nalotem.
POST�POWANIE:
Zio�a: k��cze batatatis; korze� Puerariae; korze�
�e�szenia (bia�ego) - pobudza wytwarzanie sok�w. �rodki
spo�ywcze: banany; pestki morelowe; pomidory; szpinak;
papaja; marmolada z rabarbaru (z br�zowym cukrem); olej
sezamowy - zwil�a jelito grube; s�odkie kartofle; gruszki;
chi�ska kapusta; wo�owina; karp; kminek (przeciw
wzd�ciom).
5.2.5. S�abo�� Jang
jelita grubego
OBJAWY:
Wyst�puj� podobne symptomy jak przy s�abo�ci Jang
�ledziony:
- opadanie (obni�anie si�) organ�w, np. wypadanie odbytu,
- chroniczna biegunka w czasie minimum: 17 do 19 godz.,
- zimne ko�czyny,
- pokrywa brzucha bia�a i s�aba - z odczuciem ulgi (poprawy)
przy masa�u i ogrzaniu.
Uwaga: przy chorobach z gor�ca nacisk i ciep�o s� me
do zniesienia,

- smutek, odczucie niezrozumienia i samotno�ci od 17 do

19godz.,
- zaparcie Jin: jelito grube jest rozszerzone tak, �e nie wys-
t�puj� �adne ruchy perystaltyczne.
POST�POWANIE:
Leczy� stale �ledzion�.
Zio�a: rozgrzewaj�ce - kora z lukrecji; cynamon itp.; kuzu
(pie� dzikiego korzenia): harmonizuje jelito grube i
alkalizuje przy przekwaszeniu, kt�re najcz�ciej powoduje
cukier oraz dzia�a ch�odz�co i jest u�ywane przy problernach z
gor�cem (stosowa� np. przy przezi�bieniach - problemy
p�uc i jelita grubego). Kuzu mo�e by� przygotowywane na
wiele sposob�w, np.:
- l �y�eczk� na l szklank� wody,
- kuzu w sa�atce jarzynowej, w zupie, jako polewa
na ciastka, w budyniu, w mleku gotowanym z
rodzynkami.
5.3. �ledziona (trzustka)
i �o��dek
- �ledziona - Pi jest odpowiedzialna za transport i
transformacj� (Jun Hua), jest "spichlerzem" i od�ywia
narz�dy wewn�trzne. Funkcje �ledziony s� �ci�le zwi�zane z
prac� �o��dka i bior� udzia� we wszystkich procesach
tranzytu po�ywienia przez przew�d pokarmowy. �ledziona
jest narz�dem, kt�ry spe�nia dominuj�c� rol� w utrzymaniu
r�wnowagi. Pomaga ona �o��dkowi kierowa� i asymilowa�

tre�� pokarmow�. Wyci�ga esencj� Jing z pokarm�w

wch�anianych przez �o��dek i rozprowadza j� po ca�ym
organizmie.
- �ledziona bierze bezpo�redni udzia� w fizjologii p�yn�w
organicznych, transformuje i przenosi je do p�uc.
- Opr�cz transportowania i transformacji pokarmu,
rozprowadzania i nawil�ania ca�ego cia�a, �ledziona
kontroluje i kieruje kr��eniem krwi. Bierze udzia� w
tworzeniu krwi i rozprowadzaj� w czterech kierunkach cia�a.
Za po�rednictwem krwi �ledziona ogrzewa pi�� narz�d�w
wewn�trznych (w�trob�, serce, p�uca, �o��dek, nerki).
- �ledziona odpowiada za sprawno�� czterech ko�czyn,
poniewa� doprowadza do nich energi� od�ywcz�.
- Oddzia�ywuje na stan cia�a, odpowiada za jako�� sk�ry i
dostarcza sk�adnik�w od�ywczych mi�niom.
- Sw�j spos�b funkcjonowania ujawnia na ustach, kt�rych
kolor i stopie� wilgotno�ci pozwalaj� s�dzi� o stanie energii
�ledziony. Jej wylotem s� usta i poprzez nie �ledziona ma
zwi�zek z wargami, j�zykiem, �lin� i zmys�em smaku.
- Odpowiada za jako�� pi�ciu smak�w; j� sam�
charakteryzuje smak s�odki.
- Wszystkie te rozliczne funkcje wyja�nia zwi�zek �ledziony z
ruchem ziemi w cyklu pi�ciu element�w i jej centralna
pozycj�.
- �o��dek - Wei jest "morzem p�yn�w i pokarmu"; p�yny i
cz�ci po�ywienia s� tam dzielone, selekcjonowane i
macerowane, aby sta� si� budulcem energii i krwi.
- Razem ze �ledzion�, kt�ra kieruje transportem i
transformacj� tre�ci pokarmowej, �o��dek jest
odpowiedzialny za asymilacj� i podczas gdy �ledziona
kieruje energi� ku g�rze, �o��dek rozprowadza j�
r�wnomiernie.
97

- Sucho�� (�ledziona) t wilgotno�� (�o��dek) r�wnowa�n�

si� wzajemnie. Aby zabezpieczy� wszystkie procesy
trawienia, absorpcji, asymilacji, i dystrybucji w organizmie
cz�owieka od chwili jego narodzin, oba narz�dy transformuj�
energi� i krew - baz� Nieba Przysz�ego.
"�ledziona i �o��dek s� korzeniem, z kt�rego wyrasta
Przysz�e Niebo"- Su Wen, rozdz. 9.
"�ledziona i �o��dek s� spichlerzem" - Su Wen, rozdz. 8.
- W schorzeniach �ledziony i �o��dka, w przypadku zaburze�
absorpcji w procesie trawienia i asymilacji pokarm�w,
r�nice wilgotno�ci powoduj� wzd�cia.
- Przy zaburzeniach wznoszenia i opadania energii wyst�puje
odbijanie, md�o�ci, wymioty, biegunki.
- W przypadkach os�abienia energii �ledziona traci swoj�
zdolno�� kierowania od�ywianiem organizmu, energia
zatrzymuje si� w dolnych partiach i mo�e nast�pi� obsuni�cie
trzewi�w.
- R�ne przypadki krwotok�w lub niedobor�w energii i krwi
mog� by� objawami tych�e dolegliwo�ci a tak�e chor�b,
w�r�d kt�rych do najcz�ciej spotykanych nale�� syndromy
pr�ni Tai Jin i przepe�nienia Jang Ming.
Niedobory w �ledzionie i �o��dku uzewn�trzniaj� si� przez
os�abienie energii Jang Ming.
Przepe�nienie w �ledzionie i �o��dku jest zwykle
spowodowane wych�odzeniem, wilgoci�, sucho�ci�,
gor�cem i akumulacj� pokarm�w.
�ledziona i �o��dek s� ze sob� �ci�le zwi�zane; s� elementem
Centralnym, kt�ry tworzy podstaw� i form� dla cia�a. To
centralne miejsce Ziemi jest wyra�one przez po��czenia z
innymi elementami. �ledziona i �o��dek uzupe�niaj� si�
nawzajem.

- Organ Jin (organ magazyn): �ledziona - trzustka =

= korze� Jin
- Organ Jang (organ warsztat): �o��dek = korze� Jang
- �o��dek wyci�ga Chi z przyj�tego po�ywienia i przesy�a
je strawione w d�, do jelita cienkiego i grubego.
- �ledziona powoduje przesuni�cie wyekstrahowanej
"czystej energii" do g�ry w obszar p�uc; w p�ucach energia
po�ywienia i energia z powietrza ulega zmieszaniu i jest tu
cz�ciowo magazynowana.
Je�eli w wyniku S�abo�ci Chi �ledziony, g�rna cz�� korpusu
cia�a me jest dostatecznie zaopatrywana w energi�, prowadzi to
do zawrot�w g�owy przy wstawaniu, w wyniku braku krwi w
g�owie. Takie podnoszenie Chi jest w chi�skiej sztuce
medycznej osi�gane przez np. u�ycie Astragali.
- W po�udniku �ledziony Chi pod��a w g�r�.
- W po�udniku �o��dka Chi pod��� w d�.
Je�li Chi p�ynie w po�udniku w przeciwnym kierunku
wywo�uje to specjalne objawy chorobowe:
- gdy Chi w po�udniku �ledziony p�ynie w d� objawy s�
nast�puj�ce.
- p�ynny stolec,
- biegunka,
- opadanie (wypadanie) organ�w - wszystkie opadania
organ�w wynikaj� z zaburze� �ledziony,
- objawy wyst�puj�ce w sytuacji, gdy Chi �o��dka
wst�puje w g�r�:
- odbijanie si�,
- czkawka,
- wymioty.
- Ziemia jest elementem transformacji Chi w Substancji,
gdy� cz�� energii wyabsorbowana z po�ywienia jest
tutaj przemieniana w substancj�,
- �o��dek posiada dosy� sucho�ci i lubi wilgo�,
99

- �ledziona posiada dosy� wilgoci i lubi sucho��.

Przyk�ad: zbyt wiele kawy (= ogie�) jest dla �o��dka nie-
bezpieczniejsze ni� dla �ledziony, podczas gdy cukier
(=Ziemia Jin) - odwrotnie.
- "Puls Ziemi": t�tno cz�owieka zdrowego,
zr�wnowa�onego posiada jako�� elementu Ziemi i
odznacza si� regularno�ci�, spr�ysto�ci� i
elastyczno�ci�. W medycynie tybeta�skiej odpowiada
to "pulsowi Boddhisavy",
- �ledziona jest "w�adc� nad wszystkimi p�ynami" w
ciele; troszczy si� o to, aby wszystkie p�yny by�y w
swoich naczyniach, gdy� wed�ug cyklu kontrolnego
Ziemia absorbuje wod�;
przy os�abionej �ledzionie mog� by� nast�puj�ce
objawy:
- niebieskie plamy ju� przy lekkim nacisku,
- silne, szybkie krwawienia,
- krew w moczu lub w stolcu,
- hemoroidy,
- �ylaki, itp.
- �ledziona kontroluje tkank� ��czn� (t�uszcz) i od�ywia
mi�nie (mi�so) tzn., �e jest odpowiedzialna za
tworzenie masy mi�niowej. Przyk�ad dolegliwo�ci przy
os�abieniu �ledziony:
- nogi w kszta�cie "o",
- �le goj�ce si� rany (tkanki s� p�ynne i nie mog� si�
zamkn��),
- celulitis (pomara�czowa sk�ra = Pe�nia (nadmiar)
Jin,
- sk�onno�� do chudni�cia lub tycia (t�uszcz),
100

- s�abo�� tkanki ��cznej.

- �ledziona jest g��wnym organem pod wzgl�dem
p�odno�ci i pocz�cia, dlatego jest zwi�zana z j�drami i
jajnikami; st�d wynika szczeg�lna sk�onno�� kobiet do
zaburze� �ledziony, co przejawia si� w odpowiednich
symptomach, np. s�abo�ci tkanki ��cznej,
- Ziemia przejawia si� og�lnie w obszarze ust, a
specjalnie na wargach; kolor warg wskazuje na stan Jin
lub Jang �ledziony i �o��dka.
Uwagi diagnostyczne:
w diagnostyce twarzy istniej� zale�no�ci:
- g�rna warga - w szczeg�lno�ci odpowiada w�trobie,
- dolna warga - w szczeg�lno�ci odpowiada jelitu
grubemu,
- gdy wargi s� dobrze domkni�te, oznacza to stabilny
system nerwowy.
- K�ciki ust przedstawiaj�:
- oba k�ciki - dwunastnica,
- prawy k�cik - wypust �o��dka; gdy jest zaatakowany
(ranki, zaczerwienienia, pryszcze) wskazuje to na
nadmiern� konsumpcj� cukru,
- lewy k�cik - uj�cie �o��dka do dwunastnicy - wskazuje
odpowiednio na nadmiern� ilo�� soli i z�ego bia�ka
zwierz�cego,
- opadaj�cy k�cik ust: Chi idzie w d�, tzn.
przekwaszenie �o��dka; gdy nie reaguje si� na lekkie
uczucie g�odu; mo�e to te� oznacza� zaburzenia �o��dka,
- migda�ki odpowiadaj� - s� zwi�zane ze �ledzion�; np.
mums jest oznak� zaburze� �ledziony (= Ziemia =
p�odno��) i mo�e prowadzi� do zapalenia j�der, jajnik�w i
bezp�odno�ci,
101

- gruczo� grasicy, kt�ry jest wa�ny dla systemu

obronnego, jest w�a�nie zwi�zany ze �ledzion�.
Element ziemi odpowiada za nasz� �wiadomo��; racjonalne
my�lenie (tzn. zdolno�� do klasy-fikacji przedmiot�w i ich
gromadzenia), koncentracj� i pami��.
Ca�a wiedza cz�owieka d��y do osi�gni�cia, rado�ci,
szcz�cia i zadowolenia. W ka�dej sytuacji, gdy jest w
niebezpiecze�stwie "nasze ja" chroni nasz� istot� element
Ziemi swoj� zdolno�ci� do racjonalnego post�powania,
eliminowania zagro�e�. Nie�wiadomie biegnie (dzia�a)
"fotografia" jednak dalej, to pozostaje w pod�wiadomo�ci,
kt�ra jest przyporz�dkowana elementowi Ziemi.
St�d mog� powsta� typowe, neurotyczne zachowania, tzn.,
�e pod�wiadomo�� wywo�uje w podobnie przebiegaj�cych
sytuacjach wychodz�ce z wn�trza nie przepracowane
negatywne prze�ycia, a�eby je �wiadomo�� przepracowa�a
czyli zracjonalizowa�a - i takie do �wiadomo�ci maj� zosta�
w��czone.
Jest to zadaniem ka�dej terapii.
Ziemia jest no�nikiem kszta�tu formy "ja". To "ja"
rozpoznajemy w ka�dej niezale�nej "w�asnej egzystencji"
tak jak to w buddyjskiej "pustce" jest przedstawione, gdzie
"ja" ulega rozpadowi, rozwi�zaniu.
To powoduje, �e element Ziemi jest prze�roczysty i rozk�ada
si� na inne elementy r�wnocze�nie. Oznacza to, �e je�li el-
ement Ziemi zanika, zanika tak�e element Ognia czyli Czas i
prze�ywanie czasu w "tera�niejszo�ci".
SZCZEG�LNE ZALE�NO�CI
- czas
czas maksymalny �ledziony od 9 do 11 godz.
102

czas minimalny �ledziony

czas maksymalny �o��dka czas
minimalny �o��dka pora roku
- pory dnia
wp�ywy bioklimatyczne
kolor
zapach
smak
skutek, dzia�anie
- ruch
- wp�yw na potr�jny ogrzewacz
- terapie
- b�dzie wzmocniony przez
- b�dzie rozpraszany przez
- b�dzie harmonizowany przez
- niech�� do

od 21 do 23 (potr�jny
ogrzewacz) od 7 do 9 godz. od 19
do 21 (= kr��enie) 4 x czasy
"D�jo" (= ka�de 18 dni
pomi�dzy porami roku)
godziny: l do 3; 7 do 9; 13 do
15; 19 do 21 ("4 drogocenne
godziny") wilgotno�� ��ty,
z�oty, br�zowy aromatyczny
s�odki
harmonizuj�ce, wzmacniaj�ce,
odpr�aj�ce, zwalniaj�ce
Jang - do g�ry i na zewn�trz
rozmi�kcza �rodkowy
potr�jny ogrzewacz, zwil�a,
rozci�ga przew�d pokarmowy,
wp�ywa na serce
odpr�aj�ca, wzmacniaj�ca,
rozpraszaj�ca s�odki smak -
ciep�y s�odki smak - zimny smak
gorzki - ciep�y i smak s�ony -
ciep�y wilgotno�ci - �ledziona;
sucho�ci - �o��dek

103

- nadmiar smaku s�odkiego

zimnego powoduje:
- fizyczne poj�cia zwi�zane
- forma esencjowania
- osuszanie przez
- metoda konserwacji
- spos�b gotowania
- technika krajania
- sprz�t kuchenny
- miejsce gotowania, spos�b

wypadanie w�os�w,
szkodzenie mi�niom
cia�a, d�awienie serca
grawitacja - przyci�ganie
ziemi
wyci�g z oleju materia�
wch�aniaj�cy (piasek)
naturalne �rodki s�odz�ce,
kandyzowanie, konserwacja
w oleju duszenie w ma�ej
ilo�ci t�uszczu, naparowanie
w ma�ej ilo�ci wody, z
przykryciem, nie miesza�
du�e kawa�ki porcelana,
szk�o, ceramika, "rzymski
garnek" piec w�glowy, w
gor�cym popiele

5.3.1. Niedob�r energii

w �ledzionie i �o��dku
PRZYCZYNA
Przypadek spowodowany nieodpowiednim
od�ywianiem, kt�re w procesie trawienia zu�ywa zbyt du�o
energii �ledziony i �o��dka i wyst�puje gdy:
104

- chory od�ywia si� nieregularnie, je�li chodzi o ilo��

pokarm�w i por� ich spo�ywania,
- je�li po�ywienie jest zbyt obfite z zawarto�ci� t�uszczu,
cukru lub napoj�w alkoholowych,
- je�li po�ywienie jest zbyt ch�odne, z du�� ilo�ci� surowych
sk�adnik�w, z zimnymi napojami lub wod�,
Post�puj�ce os�abienie energii �ledziony i �o��dka
mo�e by� r�wnie� skutkiem przem�czenia, nadmiaru
zmartwie�, choroby zimna - Shang Ha�.
OBJAWY
Niedob�r energii os�abia procesy absorpcji,
transportu i transformacji w �ledzionie i �o��dku, pojawia
si� brak apetytu, poobiednie wzd�cia, przepe�nienie w
nadbrzuszu, biegunki, rzadkie stolce. Niedobory w �ledzion� i
�o��dku powoduj� niedostateczn� produkcj� energii i krwi,
mi�nie czterech ko�czyn nie s� wystarczaj�co od�ywione,
r�ce i nogi szybko si� m�cz�, Mo�e nast�pi� wychudzenie.
Chory ma p�ytki oddech, s�aby g�os, jest ma�om�wny, ma
wycie�czony wyraz twarzy z ��tym zabarwieniem sk�ry i
bez po�ysku, j�zyk jest blady z bia�ym nalotem i odcieniami
z�b�w na obwodzie, puls jest wolny i s�aby.
POST�POWANIE
W dietetyce g��wna zasada polega na:
- wzmocnieniu energii Chi,
- wzmocnieniu �ledziony.
Zaleca si� produkty o smaku s�odkim, kt�re wzmacniaj�,
harmonizuj� i reguluj� ogrzewacz �rodkowy, natomiast
nale�y unika� po�ywienia, kt�re wych�adza cia�o, kt�rego
trawienie wymaga du�ej ilo�ci energii i kt�re mo�e
powodowa� zastoje lub produkcj� gazu.
105

Zbo�a "od�ywiaj�ce" �ledzion� i �o��dek: kukurydza o

smaku i naturze neutralnej - wzmacnia Chi, harmonizuje
ogrzewacz �rodkowy; ry� twardy, s�odki i neutralny -
wzmacnia �ledzion� i harmonizuje �o��dek; j�czmie� s�odki,
s�ony i od�wie�aj�cy - harmonizuje ogrzewacz �rodkowy i
�o��dek, wzmacnia oddech, stymuluje apetyt, rozprasza
zastoje; serek sojowy s�odki i od�wie�aj�cy - wzmacnia Chi,
harmonizuje �ledzion� i �o��dek, usuwa wzd�cia. Warzywa
"nape�niaj�ce" niedobory: marchewka s�odka i neutralna -
wzmacnia �ledzion� i rozprasza zastoje; seler s�odki i
ocieplaj�cy - wzmacnia �ledzion� i od�ywia �o��dek;
ziemniaki s�odkie i neutralne - wzmacniaj� Chi - �ledzion� i
�o��dek; d�uga rzodkiew pikantna, s�odka i od�wie�aj�ca -
rozprasza zastoje pokarmowe, transformuje gor�co �luz�w,
ociepla �rodowisko wewn�trzne i pobudza trawienie; og�rek
s�odki i od�wie�aj�cy - �wie�y mo�e by� niewskazany,
poniewa� pobudza produkcj� zimnego �luzu w przypadkach
wych�odzenia �o��dka, suszony wzmacnia energi� �ledziony i
jest antybiegunkowy; b�b s�odki i neutralny - wzmacnia
�ledzion�, pobudza trawienie, usuwa wilgo�, mo�e by�
niewskazany przy wzd�ciach.
Mi�sa i produkty zwierz�ce "wzmacniaj�ce": wo�owina
s�odka i neutralna - wzmacnia �ledzion� i �o��dek, wzmacnia
energi�; krew wo�owa bez smaku i neutralna - wzmacnia
�ledzion� i �o��dek; podroby, �o��dek wo�owy, �ledziona
wieprzowa, trzustka wieprzowa, jelito wieprzowe s� tutaj
szczeg�lnie zalecane ze wzgl�du na ich dzia�anie
wzmacniaj�ce �ledzion� i �o��dek; mi�d s�odki i neutralny -
od�ywia energi� �ledziony, reguluje �ledzion� i �o��dek.
Owoce: czere�nie s�odkie i ocieplaj�ce - wzmacniaj�
�ledzion� i �o��dek, reguluj� ogrzewacz �rodkowy; kasztany
s�odkie i ocieplaj�ce - mimo �e wzmacniaj� �ledzion� i
106

>d�\ wiaj� �o��dek, nale�y je je�� z ostro�no�ci� - nadmiar

mo�e pogorszy� stan �ledziony.
Zio�a (napary i przyprawy): lukrecja s�odka i neutralna -
harmonizuje ogrzewacz �rodkowy; pietruszka s�odka i
ocieplaj�ca - wzmacnia �ledzion� i od�ywia �o��dek; kminek
lekko pikantny i ocieplaj�cy - wzmacnia �ledzion� i �o��dek,
pobudza apetyt, harmonizuje Chi, usuwa wiatr i zimno;
k��cza nenufar�w s�odki i och�adzaj�ce - wzmacniaj�
�ledzion�, otwieraj� kana�y �o��dka, zatrzymuj� biegunki.
Przeciwwskazania: dotycz� zw�aszcza produkt�w o naturze
och�adzaj�cej.
gruszki s�odkie, lekko kwa�ne z racji swej natury bardzo
od�wie�aj�ce s� odradzane w przypadku pr�ni w �ledzionie z
obecno�ci� biegunek, odmiany m�czyste mog�
spowodowa� produkcj� �luz�w; pomidory s�odko kwa�ne z
racji swej natury och�adzaj�cej mog� podra�ni� �o��dek i
jelita oraz by� powodem �luzowych biegunek, s� szczeg�lnie
niewskazane w stanach pr�ni w �ledzion�. Og�lnie
�ledziona i �o��dek zachowuj� r�wnowag� przy
stosowaniu po�ywienia zasadniczo s�odkiego i naturalnego,
kt�re wzmacnia, harmonizuje i reguluje ogrzewacz
�rodkowy.
5.3.2. Syndrom pr�ni
Jang w �ledzionie
PRZYCZYNA
Przypadek jest rezultatem nieregularnego
od�ywiania, kt�re wyniszcza energie �ledziony i �o��dka:
107

dotyczy to r�wnie� jedzenia nadmiaru sur�wek, stosowania

napoj�w och�adzaj�cych, lod�w, lek�w o naturze zimne.
Niedob�r Jang powoduje wych�odzenie, dlatego ten
przypadek jest nazywany stanem pr�ni i wych�odzenia
�ledziony.
OBJAWY
Niedostateczna ilo�� Jang os�abia przebieg procesu
transportu i transformacji w �ledzionie, co zmniejsza
absorpcj� pokarm�w i powoduje wzd�cia jamy brzusznej i
rzadkie stolce.
W stanie pr�ni i wych�odzenia Jang b�le w nadbrzuszu
mog� zosta� z�agodzone przez uciskanie i rozgrzewanie;
woda nie mo�e by� transportowana i transformowana -
wyst�puje sk�pomocz, w powa�niejszych przypadkach mocz
nie mo�e rozlewa� si� i z moczowod�w przenika� do sk�ry i
mi�ni powoduj�c obrz�ki. Je�li przenika w d� nast�puje
utrata bia�ych p�yn�w.
Je�li wyst�puj� niedobory i wych�odzenia w ogrzewaczu
�rodkowym chory ma matowe usta ale nie odczuwa
pragnienia. Przy niedoborze Jang nast�puje wych�odzenie
czterech ko�czyn. Przy os�abieniu Jang w �ledzionie, j�zyk
jest cienki i blady z bia�ym kleistym nalotem. Puls jest
g��boki, ma�y, os�abiony i op�niony. Blade wargi. Bia�e
up�awy u kobiet i sk�onno�ci do opadania macicy.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- ogrzaniu i pobudzeniu transportu Jang do ogrzewacza
�rodkowego,
- ogrzaniu �ledziony tak, aby przywr�ci� prawid�owe
kr��enie wody.
108

Produkty ogrzewaj�ce �ledzion� i �o��dek.

Nale�� do nich zw�aszcza te, kt�re maj� natur� ocieplaj�c�
i smak pikantny: pistacje; przyprawy: czosnek, koper,
cynamon, go�dziki, kminek; karp s�odki i neutralny pobudza
kr��enie wody, przygotowany w zupie usuwa akumulacj�
zimna z �o��dka; ry� kleisty, s�odki i neutralny wzmacnia
ogrzewacz �rodkowy i Chi; wo�owina s�odka i neutralna
wzmacnia �ledzion� i �o��dek.
Produkty-ogrzewaj�ce ogrzewacz �rodkowy:
- przyprawy: go�dziki, szalotka, cynamon, ziele angielskie,
pieprz,
- warzywa: fasola Dao Du,
- zbo�a: sorgo,
- mi�so: owcy i kurcz�cia,
- owoce: orzeszki liczi,
- zio�a: badian i lukrecja.
Przeciwwskazania:
Og�lnie dotycz� wszystkich produkt�w o naturze zimnej lub
od�wie�aj�cej, tak samo jak spo�ycie sur�wek i napoj�w
ch�odz�cych.
Np. niewskazane s�:
Warzywa: surowa kapusta chi�ska, og�rki, rze�ucha, nasiona
soi, rozkole�, kie�ki soi, rzodkiewka, rabarbar.
Owoce: niekt�re mog� by� spo�ywane po ugotowaniu, co
�agodzi ich zbyt ch�odny charakter: kaki, melon, kawon,
gruszki zbyt m�czyste.
Produkty morskie: algi i kraby.
Zio�a i napary: rumianek i trzcina cukrowa.
Mi�so i produkty zwierz�ce: p�cherzyk wo�a lub konia jest
niewskazany ze wzgl�du na jego zasadnicz� funkcj�
usuwania gor�ca, zaleca si� spo�ywanie mleka i ser�w w
ograniczonej ilo�ci.
109

Przy niedoborze Jang w �ledzionie odradza si� spo�ywania

tych samych produkt�w, kt�re s� niewskazane w przypadku
niedoboru energii w �ledzionie i �o��dku, do kt�rych
mo�emy doda� jaja kaczki i sk�r� ��wia.
5.3.3. Dolne zablokowanie
energii �ledziony
( opadanie Chi - �ledziony )
PRZYCZYNA
Przypadek jest r�wnie� nazywany "dolnym
zablokowaniem Zhong Chi" lub "zablokowaniem
spowodowanym niedoborem energii". Najcz�ciej dolne
zablokowanie energii �ledziony jest konsekwencj� niedoboru
energii w ogrzewaczu �rodkowym, niedoczynno�ci�
�ledziony, przewlek�ymi biegunkami lub przem�czeniem.
Chi �ledziony jest tak s�abe, �e koncentruje si� w podbrzuszu.
OBJAWY
Dolne zablokowanie energii �ledziony hamuje jej
dost�p do g�rnej cz�ci organizmu, co staje si� przyczyn�
zawrot�w g�owy i zaburze� wzroku. Z racji os�abienia i
stanu pr�ni Zhong Chi (energia ogrzewacza �rodkowego)
transformacja i utrzymanie energii dziedzicznej Zhong Chi
jest niewystarczaj�ca, chory ma p�ytki oddech, s�aby g�os,
szybko si� m�czy i traci si�y, dokuczaj� mu nag�e poty.
�ledziona jest os�abiona, nie przewodzi w�a�ciwie pokarm�w i
st�d dokucza choremu brak �aknienia i wzd�cia posi�kowe.
110

Dolne zablokowanie energii ogrzewacza �rodkowego niesie

za sob� os�abienie lub utrat� si�y podnoszenia, co przejawia
si� przez ucisk w nadbrzuszu, cz�ste oddawanie moczu,
chroniczne biegunki, obsuni�cie odbytu lub macicy. Puls
powolny, bez si�y, cienki. J�zyk blady z bia�ym nalotem.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- od�ywieniu energii Chi,
- skierowaniu jej ku g�rze,
- smak ostry, ciep�y.
Zaniecha� smaku kwa�nego, zimnego, kt�ry ci�gnie Chi w
d�.
5.3.4. Zaburzenia
w kierowaniu produkcj� krwi
PRZYCZYNA
ten przypadek pojawia si� na skutek podra�nienia lub
stanu pr�ni w �ledzionie, b�d� te� przy nadmiernym
zm�czeniu, kt�re os�abia �ledzion� i energi� ogrzewacza
�rodkowego - co hamuje jej funkcj� kierowania transportem
krwi.
OBJAWY
Energia �ledziony posiada zdolno�� kierowania
transportem krwi. Gdy jest os�abiona lub znajduje si� w
stanie pr�ni nie mo�e wykonywa� dalej tej funkcji - krew
nie kr��y w kierunku meridian�w i rozlewa si� w mi�niach
111
i sk�rze powoduj�c plamic� i wylewy podsk�rne. Gdy krew
rozlewa si� w �o��dku i jelicie chory wydala krew bez
stolc�w.
Je�li krew przenika do p�cherza pojawia si� krwiomocz. W
przypadku niedoboru energii kana�y Chong Mai i Ren Mai
nie s� do�� mocne, mo�e nast�pi� nadmierne
krwawienie menstruacyjne, a tak�e z obecno�ci� syndromu
pr�ni energii �ledziony i niedoborem Jang.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- wzmocnieniu energii,
- przywr�cenia prawid�owego kr��enia krwi.
Te dwa aspekty dietetyczne zosta�y om�wione w rozdzia�ach
poprzednich.
Zalecana: lukrecja, rogi jelenia.
5.3.5. Syndrom wilgoci i
wych�odzenia �ledziony
PRZYCZYNA
Nadczynno�� zimna i wilgoci w �ledzionie ma
przyczyny wewn�trzne i jest skutkiem nieodpowiedniego
od�ywiania z przewag� sur�wek, owoc�w, napoj�w
ch�odz�cych, co poci�ga za sob� akumulacj� wilgoci i zimno w
ogrzewaczu �rodkowym. W niekt�rych przypadkach
choroba mo�e zosta� spowodowana przewlek�ymi stanami
wewn�trznej wilgoci, kt�re uzewn�trzniaj� si� wysypk� lub
wykwitami na sk�rze oraz zaburzeniami energii Jang w
112

ogrzewaczu �rodkowym.
Je�eli chodzi o przyczyny zewn�trzne, wilgo� i wych�odzenie
�ledziony mo�e wynika� z warunk�w atmosferycznych,
klimatycznych lub �rodowiskowych (mieszkanie, miejsce
pracy, ...). Obie przyczyny mog� by� po��czone.
OBJAWY
Gdy naturalna aktywno�� �ledziony jest zahamowana
przez wp�yw wilgoci i zimna, traci ona kontrol� nad
transportem i transformacj� tre�ci pokarmowej oraz zdolno��
pobudzania kr��enia krwi i substancji od�ywczych ku g�rze
- pojawiaj� si� wzd�cia z b�lami nadbrzusza, brak apetytu,
nudno�ci i wymioty, b�le brzucha i p�ynne stolce. Nast�puje
zast�j wilgoci i zimna w meridianach, co utrudnia swobodne
kr��enie energii, cia�o i g�owa staj� si� ci�kie, mog�
pojawi� si� b�le czaszki. Wilgo� przenika do mi�ni i
powoduje obrz�ki. Je�li wilgo� i zimno podra�niaj�
�ledzion�, produkcja i transformacja krwi i substancji
od�ywczych jest niewystarczaj�ca, energia i krew nie mog�
od�ywia� zewn�trznych (Wai) cz�ci organizmu - nast�puje
zak��cenie sk�ry, twarz jest bez po�ysku. W przypadku, gdy
wilgo� i zimno zatrzymuj� si� wewn�trz organizmu (Nei),
P�yny organiczne nie ulegaj� podra�nieniu, usta s� matowe,
ale chory nie odczuwa pragnienia. J�zyk jest ��tawy z
bia�ym, t�ustym nalotem. Puls wolny, wysoki.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- rozgrzaniu ogrzewacza �rodkowego,
- transformacji wilgoci.
Produkty, kt�re ogrzewaj� ogrzewacz �rodkowy:
Nale�y zwr�ci� uwag� na produkty o smaku pikantnym i
113

naturze gor�cej lub ocieplaj�cej, kt�re mog� skutecznie

usun�� zimno i transformowa� wilgo�: badian, go�dziki,
szalotka, cynamon, imbir, fasola Dao Du, orzeszki liczi, ziele
angielskie, pieprz, pory, lukrecja, sorgo, mi�so owcy i
kurcz�ta.
Przeciwwskazania: wszystkie produkty o naturze zimnej lub
od�wie�aj�cej, sur�wki, wi�kszo�� owoc�w, napoje
ch�odz�ce, zimna herbata.
5.3.6. Syndrom wilgoci
i nadmiar gor�ca w �ledzionie
i �o��dku
PRZYCZYNA
Dolegliwo�� spowodowana niew�a�ciwym
od�ywianiem, z przewag� produkt�w bogatych w cukier i
t�uszcz, nadmiarem alkoholu, ser�w, kt�re powoduj � wilgo� i
gor�co. Mo�e pojawi� si� na skutek podra�nienia z
zewn�trz szkodliw� wilgoci� lub gor�cem. �ledziona
otrzymuje gor�co z �o��dka.
OBJAWY
Gdy szkodliwa wilgo� i gor�co zbieraj� si� w �o��dku i
�ledzionie ich funkcja transportu i transformacji, a tak�e
kr��enie krwi w g�r� i w d� nie s� zabezpieczane, co staje
si� powodem wzd�cia i ucisku w nadbrzuszu, braku apetytu i
md�o�ci. Je�li wilgo� ��czy si� z gor�cem i kieruje ku
do�owi, choremu dokuczaj� stolce biegunkowe, p�ynne,
114

mocz ciemny, w niewielkich ilo�ciach, trudny do wydalenia.

W przypadku, gdy wilgo� i gor�co �ledziony i �o��dka
rozgrzewa w�trob� i p�cherzyk ��ciowy, ��� uchodzi na
zewn�trz powoduj�c za��cenie sk�ry i �wi�d.
Wilgo� w po��czeniu z gor�cem jest przyczyn� faluj�cych
stan�w gor�czkowych, kt�re nie ust�puj� po wypoceniu si�.
Symptomy malarii. Ci�kie bolesne ko�czyny.
J�zyk jest powleczony ��tym, t�ustym nalotem, puls mi�kki,
op�niaj�cy si�, z po�lizgiem.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- usuni�ciu gor�ca,
- transformacji wilgoci.
Z po�ywienia nale�y wy��czy� wszystkie produkty, kt�re
powoduj� formowanie wilgoci i gor�ca: t�uszcze
pochodzenia zwierz�cego lub ro�linnego, sosy, mleko i jego
przetwory, a w szczeg�lno�ci ser, cukier, s�odycze, alkohol
we wszystkich postaciach, wiciokrzew, lukrecj�. Warzywa,
zbo�a, bia�e mi�so i chude ryby s� podstaw� dietetyki.
5.3.7. Wych�odzenie �o��dka
Pomi�dzy �o��dkiem a jelitem grubym powstaj�
bardzo �cis�e, odpowiednie energetyczne po��czenia
wzajemne:
- czasy organ�w: �o��dek 7-9 godz.
jelito grube 5-7 godz.
115
- cykl od�ywczy (�o��dek = matka, jelito grube =
dziecko)
- powi�zanie Jang - Ming = "r�ka - noga" - sprz�enie
meridian�w - dlatego zaburzenia �o��dka przenosz�
si� cz�sto na jelito grube.
PRZYCZYNA
Przyczyn� choroby jest akumulacja zimna w �o��dku,
kt�ra powoduje niedob�r Jang, cz�sto konstytucjonalnie
po��czona z nieodpowiednim od�ywianiem (przewaga
produkt�w o naturze zimnej - sur�wek, napoj�w, owoc�w,
itp).
Ten przypadek mo�e by� nast�pstwem bezpo�redniego
podra�nienia nadbrzusza przez zimno nagromadzone w
�o��dku.
OBJAWY
Zimny �o��dek hamuje aktywno�� Jang, co wywo�uje
b�le z doznaniami zimna w nadbrzuszu, silniejsze przy
powa�niejszych atakach. Symptomy znikaj� przy
miejscowym rozgrzaniu, kt�re rozprasza zimno.
Wych�odzenie �o��dka mo�e wynika� z rozproszenia Jang
�o��dka, gdy szkodliwe napoje kr��� w przeciwnym
kierunku. Pojawia si� nadmierna ilo�� �liny z sucho�ci� ust a
chory nie odczuwa pragnienia. Gwa�towne wymioty. Kiedy
zimno gromadzi si� w ogrzewaczu �rodkowym, energia
�o��dka kr��y w przeciwnym kierunku i powoduje nudno�ci
posi�kowe. J�zyk jest bia�y z bia�ym nalotem. Puls jest
napi�ty lub op�niaj�cy si�. Odbijanie si� czystym
p�ynem �o��dkowym.
116

dPOST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- rozgrzaniu ogrzewacza �rodkowego,
- rozproszeniu zimna,
- jak przy os�abieniu Jang �ledziony.
Produkty, kt�re ogrzewaj� ogrzewacz �rodkowy.
Nale�� do nich wszystkie produkty o naturze gor�cej lub
ciep�ej, nawet neutralnej, smaku pikantnym lub s�odkim,
kt�ry usuwa zimno z ogrzewacza �rodkowego.
Przyprawy: czosnek, kminek, szalotka, cynamon, imbir, ziele
angielskie, pieprz.
Warzywa. koper, orzeszki ziemne, seler, kozieradka, fasola
Dao Du, ziemniaki, pistacje, pory.
Zbo�a: kukurydza, ry� twardy lub kleisty, sorgo.
Ryby: karp
Mi�so: wo�owina, �o��dek wo�owy, krew wo�owa, mi�so
owcy.
Dr�b: sk�rka kurcz�cia.
Owoce: orzeszki liczi.
Napary: badian, lukrecja.
Przeciwwskazania: og�lnie dotycz� wszystkich produkt�w
o naturze zimnej lub od�wie�aj�cej, tak samo jak spo�ycia
lod�w, m.in.:
Warzywa: surowa kapusta chi�ska, og�rki, rze�ucha, nasiona
soi, rozkole�, kie�ki soi, rzodkiewka, rabarbar.
Owoce: niekt�re mog� by� spo�ywane po ugotowaniu, kt�re
usuwa lub os�abia ich zimny charakter, opr�cz kaki,
melon�w, arbuz�w, gruszek zbyt m�czystych.
Produkty morskie: algi i kraby.
Zio�a i napary: rumianek, trzcina cukrowa, werbena.
Produkty zwierz�ce: p�cherzyk wo�owy lub konia - ze
wzgl�du na jego szczeg�ln� rol� w usuwaniu nadmiaru
117

gor�ca, mi�so konia, mleko i jego pochodne mo�na stosowa� w

niewielkich ilo�ciach.
Produkty, kt�re wzmacniaj� �o��dek. Wzmocnienie �o��dka
pozwoli usun�� akumulacj� zimna. W tej kategorii
produkt�w znajdziemy: bazyli�, seler, kasztany, kminek,
figi, chmiel, owoce jujuba, kukurydz�, mango, pietruszk�,
sezam, sorgo, tabak�, pomidory, walerian�, wo�owin�,
mleko krowie, sk�rk� kaczki, kurze �o��dki, krew �wini,
�ledzion� �wini, �o��dek �wini.
5.3.8. Gor�co ( ogie� )
w �o��dku
PRZYCZYNA
Zasadniczo trzy mechanizmy s� przyczyn� ognia w
�o��dku.
- pochodzenia wewn�trznego: jako rezultat po��czenia
przegrzanego �o��dka z emocjonalnym pobudzeniem
(ogniem), stres, ogie� w�troby,
- pochodzenia zewn�trznego: wskutek podra�nienia
szkodliwym gor�cem
- pochodzenia zewn�trzne wewn�trznego: nadmiernego
spo�ycia pokarm�w pikantnych i gor�cych lub
zanieczyszczonej �ywno�ci.
OBJAWY
Akumulacja gor�ca w �o��dku powoduje zgag� i b�le
nadbrzusza, za� akumulacja ognia w w�trobie jest przyczyn�
118

kr��enia energii w kierunku przeciwnym, kt�ra wnika do

�o��dka, czemu towarzyszy zgaga i burczenie. Sta�e uczucie
g�odu, gdy� po�ywienie jest bardzo szybko spalane.
Przy nadmiernym spo�yciu pokarmu z elementem ognia
proces trawienia staje si� przyspieszony, szybko wyst�puje
uczucie g�odu, a po posi�kach b�le brzucha.
Szkodliwy ogie� uchodzi z meridian�w tak, aby spali� si�
w g�rnej cz�ci organizmu, co uzewn�trznia si� przez
nie�wie�y oddech, opuchni�cia i b�le dzi�se�, krwawienie z
dzi�se�.
Kiedy ogie� spala si� i podra�nia naczynia Xue Lo zmusza
krew do anormalnego kr��enia i wy st�puj � przy tym r�nego
rodzaju stany zapalne.
Gdy pojawia si� nadczynno�� gor�ca w Jang, obserwuje si�
szybkie spalanie p�yn�w organicznych, co u chorego wzmaga
ch�� picia zimnych napoj�w; mocz jest ciemny i w
niewielkich ilo�ciach, wyst�puj� cz�ste zaparcia. J�zyk jest
czerwony z nalotem ��tym i suchym. Puls jest muskaj�cy i
szybki. Wra�liwo�� na zapachy, np. kawy, papieros�w.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- od�wie�eniu �o��dka,
- usuni�ciu ognia.
Produkty od�wie�aj�ce �o��dek:
wszystkie o naturze zimnej lub od�wie�aj�cej, kt�re
stymuluj� produkcj� p�yn�w organicznych.
Mi�dzy innymi:
trzcina cukrowa s�odka i od�wie�aj�ca, oczyszcza gor�co,
produkuje p�yny organiczne, rozprasza zast�j Chi; og�rek,
s�odki i od�wie�aj�cy, usuwa gor�co, u�atwia kr��enie wody;
119

kapusta chi�ska s�odka i neutralna, usuwa gor�co, u�atwia

tranzyt �o��dkowe - jelitowy; kaki, s�odka, rze�ka i
och�adzaj�ca, usuwa nadmiar gor�ca w �o��dku, �agodzi
pragnienie; gruszki, s�odkie i och�adzaj�ce, produkuj� p�yny
organiczne; kie�ki bambusa, s�odkie i lekko och�adzaj�ce,
s� zalecane przy burczeniu �o��dka spowodowanym
nadmiarem gor�ca; rabarbar, gorzki i och�adzaj�cy, usuwa
toksyczne gor�co, pobudza kr��enie wody i tre�ci
pokarmowej, harmonizuje �o��dek; herbata Tou Cha,
cierpka, gorzka i och�adzaj�ca, stymuluje produkcj� p�yn�w
organicznych, �agodzi pragnienie, oczyszcza �o��dek;
pomidory, s�odkie, kwa�ne i lekko och�adzaj�ce, stymuluj�
produkcj� p�yn�w organicznych, �agodz� pragnienie,
wzmacniaj� �o��dek. Przeciwwskazania:
wszystkie produkty, kt�re stymuluj� Jang, produkuj � gor�co, o
naturze ciep�ej lub gor�cej, smaku pikantnym.
5.3.9. Zast�j pokarmowy
PRZYCZYNA
Zasadniczym �r�d�em dolegliwo�ci jest z�y stan
higieniczny po�ywienia, nieregularne posi�ki, posi�ki zbyt
obfite, ob�arstwo, nadmiar napoj�w.
OBJAWY
Zast�j pokarmu w �o��dku hamuje kr��enie energii
w nadbrzuszu, pojawiaj� si� zaburzenia absorpcji i w
konsekwencji choremu dokuczaj� wzd�cia, bolesne wzd�cie w
nadbrzuszu, brak apetytu. Nagromadzony pokarm ulega
120

transformacji i fermentacji, energia �o��dka kr��y w

przeciwnym kierunku, co wywo�uje md�o�ci i wymioty
mestrawionych resztek pokarmu, odbijanie, nieregularne
stolce.
J�zyk jest powleczony grubym J�zyk jest powleczony
grubym i t�ustym nalotem. Puls jest muskaj�cy.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- pobudzeniu trawienia,
- s�czkowaniu (drenowaniu) nagromadzonego pokarmu.
Pierwsz� zasad� jest przestrzeganie elementarnych
zalece�: regularnych posi�k�w - niezbyt obfitych, dok�adne
prze�uwanie pokarm�w.
Zast�j pokarmu usuwaj�: czosnek, pikantny i ocieplaj�cy,
rozprasza zastoje, ociepla �ledzion� i �o��dek; bazylia,
pikantna i ocieplaj�ca, pobudza trawienie; olej sezamowy,
s�odki i od�wie�aj�cy, leczy b�le �o��dkowe spowodowane
zastojem pokarmowym; kolendra, pikantna i ocieplaj�ca,
rozprasza Chi, u�atwia trawienie; mi�ta, cierpka i
od�wie�aj�ca, usuwa stagnacj� pokarmow� i wzd�cia;
lebiodka pikantna, rozprasza wzd�cia w jamie brzusznej;
pieprz, pikantny i gor�cy, rozprasza Chi, rozgrzewa
ogrzewacz �rodkowy, usuwa zast�j pokarmu; rozkole�,
kwa�ny i od�wie�aj�cy, rozszerza ogrzewacz �rodkowy,
rozprasza Chi, usuwa zast�j pokarmowy; rzodkiewka,
pikantna i s�odka, od�wie�a, usuwa zast�j pokarmowy,
rozszerza �rodowisko trzewi�w, rozprasza Chi, pobudza
trawienie; rabarbar, cierpki, od�wie�aj�cy, rozprasza
akumulacj� i zast�j, pobudza kr��enie wody i tre�ci
pokarmowej, harmonizuje �o��dek, rozprasza Chi; tabaka,
pikantna i ocieplaj�ca, pobudza zast�j Jin; herbata cierpka,
121

s�odka i od�wie�aj�ca, u�atwia trawienie.

W�r�d produkt�w pochodzenia zwierz�cego pobudzaj�
stagnacj� �o��dkow�: �o��dek wo�owy i �o��dek kurzy.
Og�lnie nale�y zwr�ci� uwag� na smak pikantny, kt�ry
rozprasza i pobudza; natur� gor�c� i ocieplaj�c�, kt�ra
u�atwia kr��enie Chi.
Natomiast odradza si� stosowania produkt�w, kt�rych
trawienie wymaga du�ej ilo�ci energii: potraw m�cznych,
mi�s, sos�w, t�uszcz�w.
5.3.10. Niedob�r Jin w
�o��dku
PRZYCZYNA
Dolegliwo�� spowodowana dzia�aniem ognia, kt�ry
podra�nia i spala Jin �o��dka.
OBJAWY
Niedob�r Jin w �o��dku utrudnia przenikanie
pokarm�w ku g�rze, dlatego j�zyk i usta s� suche. �o��dek
nie jest wystarczaj�co nawil�ony przez p�yny organiczne,
pojawia si� uczucie g�odu, ale bez ch�ci zaspokojenia.
�o��dek jest os�abiony i nie mo�e prawid�owo wykonywa�
swoich funkcji harmonizowania, uspokajania, st�d cz�ste
odbijanie, nudno�ci. Niedob�r p�yn�w organicznych sprzyja
nadczynno�ci gor�ca, kt�re gromadzi si� w �o��dku i staje
si� powodem wzd�� z odczuciem ci�aru masy brzusznej.
Sucho�� �o��dka wynikaj�ca z niedoboru p�yn�w
organicznych oddzia�uje na jelito - drogi jelitowe ulegaj�
122

wysuszeniu, pojawiaj� si� przewlek�e zaparcia i sk�pomocz.

Przy niedoborze energii i p�yn�w organicznych nast�puje
niedostateczne od�ywienie wy�szej cz�ci cia�a, j�zyk jest
suchy, czerwony i b�yszcz�cy. Puls jest ma�y i szybki.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na od�ywianiu Jin �o��dka.
Od�ywianie Jin �o��dka wymaga wzmocnienia p�yn�w
organicznych, co ju� om�wili�my w innych rozdzia�ach.
5.3.11. Niedob�r p�yn�w
organicznych w �o��dku
Jest to kolejny stopie� rozwoju choroby
spowodowany os�abieniem Jin. Niesie on ze sob�
niebezpiecze�stwo choroby nowotworowej.
OBJAWY:
- sucho�� w ustach,
- pragnienie,
- uczucie g�odu przy jednoczesnym nie znoszeniu
jedzenia
- wymioty,
- zaparcia; gor�co �o��dka wywo�uje gor�co jelita
grubego = "zaparcie Jang - Ming",
- puls cienki, szybki, g��boki,
- j�zyk czerwony, suchy (ma�o �liny), bez nalotu
123

POST�POWANIE:
�rodki spo�ywcze o od�wie�aj�cych w�a�ciwo�ciach:
- piankowate (np. pomidory),
- sa�ata z og�rk�w,
- kapusta chi�ska,
- p�dy bambusa,
- rabarbar,
- cukier trzcinowy,
-jogurt,
- ch�odz�ce napoje,
- w czasie specjalnego okresu leczniczego, tj.
pomi�dzy 7 a 9 godz. nale�y stosowa� przewa�nie
smak kwa�ny - zimny.
5.4. Serce
Traktaty chi�skie okre�laj� serce nast�puj�co:
- "Serce - Xin sprawuje urz�d pana i suwerena"
- "Serce jest korzeniem z kt�rego wyrasta �ycie"
Te r�ne cytaty pozwalaj� nam zrozumie� jak wa�ne
jest serce w organizmie cz�owieka, jest imperatorem, kt�ry
nie dzia�a, a kt�ry jest zadowolony z samego tylko istnienia.
Ale to serce - Centrum spe�nia r�wnie� funkcje suwerena,
dzia�a po�rednicz�c w pracy 10 organ�w wewn�trznych,
kt�re s�jego ministrami. Tak uprzywilejowana pozy ej a serca
wynika z tego, �e jest ono domem Shen. Shen jest
najwy�szym ministrem aktywno�ci �yciowej, jest to zasada
organizuj�ca szczeg�lny rodzaj aktywno�ci ka�dej istoty, kt�r�
okre�la pi�� warunk�w: Po - zwi�zane z ruchem
124

elementu metalu; Hun - z ruchem Drzewa; Ji - z ruchem

elementu ziemi; Zhi - z ruchem elementu wody i Shen - z
ruchem elementu ognia.
Minister - serce Xtn Zhu jest niew�a�ciwie t�umaczony jako
W�adca serca, ale �e u�ycie tego okre�lenia ma u�wi�con�
tradycj� to m. in. w rozdz. 8 traktatu Su Wen mo�na
przeczyta�:
"Minister serca spe�nia obowi�zki ministra i pos�a�ca".
Serce - Centrum mo�e nie potrzebowa� w�adcy, ale
potrzebuje ministra, pos�a�ca, ambasadora, kt�ry dzia�a
zamiast niego, roznosi jego polecenia po ca�ym organizmie,
kt�ry dzi�ki niemu jest promieniuj�cy i pe�en rado�ci.
Serce kieruje prac� naczy� krwiono�nych Xue Mai oraz krwi,
kt�ra kr��y w naczyniach.
Rodzaj zabarwienia twarzy pozwala os�dzi� stan energii
serca. Jego wylotem jest j�zyk, serce pozwala pozna� smak
pokarm�w i oceni� ich walor. Jest tak�e po�rednio zwi�zane
z okiem i uszami.
Okolice serca Xin Bao komplementarne do okolic miednicy,
s� miejscem r�wnowagi energii i krwi.
Choroby serca najcz�ciej spowodowane s� stanem pr�ni
lub przepe�nieniem. Syndrom pr�ni w sercu mo�e wynika�
z niedoboru Jin lub Jang, niedoboru energii lub krwi w sercu.
Choroby przepe�nienia s� oznak� podra�nienia serca przez
szkodliw� energi� gor�ca lub ognia, podra�nienia przez �luzy
lub zast�j krwi.
Serce jest w Elemencie Ognia i �ci�le wsp�dzia�a z
pozosta�ymi organami i funkcjami. Niekiedy te zale�no�ci
nale�y rozpatrywa� ��cznie.

- orany Jin (organy magazyny):

serce i osierdzie (kr��enie /

seks)

125

- organ Jang (organy warsztaty):

jelito cienkie i potr�jny

ogrzewacz

W elemencie ognia cia�o i umys� (dusza) s� �ci�le ze sob�

powi�zane:
- serce jest siedzib� ducha (umys�u) - i przedstawia "cesarski
element" organizmu, gdy� umys� okre�la u rozwini�tych
ludzi wszystko co si� dzieje; jest najwi�ksz� inteligencj�,
dzia�a spontanicznie i intuicyjnie, niezale�nie od wyuczenia
si�.
- si�a umys�u (ducha) wyra�a si� jego jasno�ci�, tzn.
zdolno�ci� do rozumienia i wi�zania ze sob� do�wiadcze�.
Klarowno�� umys�u zale�y od silnego serca i silnej �ledziony
(=racjonalne my�lenie). Przy s�abo�ci Chi �ledziony jest
os�abione racjonalne my�lenie tak, �e nie jest si� zdolnym
uporz�dkowa� r�nych sytuacji, jak to np. jest po��dane w
poj�ciach matematycznych.
- dla przejawiania artystycznych uzdolnie� po��dane s�
fantazja i kreatywno��, a zale�� one od element�w Drzewa i
ognia.
- mowa, rozmowa i zrozumienie s� zale�ne od serca i jelita
cienkiego; gdy s� one za zimne przejawia si� to w niepewnej
mowie - tzn., �e szuka si� s��w i musi si� najpierw pomy�le�
zanim si� powie - i cierpi si� na trudno�ci z rozumieniem.
Je�li serce i jelito cienkie s� (przeciwnie) gor�ce, to m�wi
si� du�o, nieprzerwanie i cz�sto niezrozumiale szybko - serce
wydaje rozkazy, kt�re jelito cienkie poprzez m�wienie ma
wyra�a�; przy zak��ceniach cz�owiek chce za wiele
powiedzie�, gdy� rozkazy z serca s� za szybko przekazywane.
- ciekawo��, pragnienie wiedzy s� wyrazem elementu Ognia.
- rado�� �ycia, �miech - s� przede wszystkim okre�lone przez
osierdzie (kr��enie).
126

Gdy serce i osierdzie s� gor�ce, jako skutek daje to rado�� i

pogod�; ludzie z za gor�cym kr��eniem mog� �mia� si�
histeryczne i bez powodu.
- krew jest p�ynnym wyrazem umys�u, ducha; przedstawia
najbardziej �cis�y zwi�zek pomi�dzy umys�em a ca�ym
organizmem.
- serce i p�uca (=g�rny ogrzewacz) zabarwiaj� na czerwono
"bia�� krew" wytwarzan� przez �ledzion� i nerki.
- serce kontroluje krew, tzn., �e Chi serca uruchamia krew,
wprowadza jaw ruch.
- przy os�abieniu Chi albo Jang serca, wyst�puje zdolno��
do zastoju krwi, niewydolno�ci serca, dusznicy bolesnej i
zawa�u serca.
- og�lnie: pami�� i zdolno�� koncentracji s� wyrazem energii
serca i jako�ci krwi, kt�ra w pewnym stopniu pe�ni funkcj�
magazynu. Kiedy serce jest ch�odne, przejawia si� to z��
zdolno�ci� koncentracji i kr�tk� pami�ci�. Kiedy serce jest
jednak gor�ce, wyst�puje z�a zdolno�� koncentracji a
kr�tka pami�� - przeciwnie - jest dobra.
Uwaga: istnieje 5 rodzaj�w pami�ci, odpowiednio do 5
element�w; d�uga pami�� zostaje w
zwi�zku z elementem Ziemi.
- j�zyk jest zwierciad�em serca.
- pot przejawia wewn�trzny p�yn serca; gdy serce jest
ch�odne, cz�owiek si� nie poci, ewentualnie tylko zimnym,
bezwonnym potem, np. w przypadku pobudliwo�ci,
nerwowo�ci.
- czerwony kolor przynale�y do elementu ognia; przy zimnie
serca cz�owiek lubi czerwie� poniewa� dzia�a ona
ogrzewaj�ce. Prz> nadmiarze (Pe�ni) Jang serca, czerwie�
jest nie do zniesienia.
Uwaga: przy chorobach pr�ni (niedoborach)cz�owiek
127

lubi kolor odpowiadaj�cy elementowi, a przy

pe�niach (nadmiarach) nie.
INNE ZALE�NO�CI W ELEMENCIE OGNIA
-czasy maksymalne organ�w.
- serca
- jelita cienkiego
- osierdzia (kr��enie / seks)
- potr�jnego ogrzewacza
-czasy minimalne organ�w:
- serca
- ruch
- wp�yw na potr�jny
ogrzewacz
- jelita cienkiego
- osierdzia (kr��enie / seks)
- potr�jnego ogrzewacza
pora roku
pora dnia
bioklimatyczny wp�yw
kolor
zapach
smak
skutek

11-13 godz. 13 -
15 godz. 19-21
godz. 21 -23 godz.
23 - l godz.
(=p�cherzyk ��ciowy)
l - 3 godz. (=w�troba)
7 - 9 godz. (=�o��dek)
9-11 godz. ^�le
dziona)
lato
od 9 do 13 godz. gor�co
czerwony, pomara�czowy
przypalony gorzki
wysuszaj�cy, odparowuj�cy,
utwardzaj�cy, utrwalaj�cy
Jin - w d� i do wewn�trz
zamyka potr�jny ogrzewacz,
prowadzi do wymiot�w
(energia �o��dka idzie w
g�r�)

- terapie
- tendencja
- wzmocnienie przez
- rozpraszanie przez
- harmonizowanie przez
- niech�� przeciwko
- nadmiar smaku gorzkiego
gor�cego powoduje:
fizyczne poj�cia forma
esencjowania wysuszanie
poprzez metody
konserwowania spos�b
gotowania
- technika krajania
- umiejscowienie gotowania

oczyszcza�, wysusza�,
wydala�
lubi ruch
smak s�ony - ciep�y
smak gorzki - zimny
smak kwa�ny - ciep�y
zmianom
wysuszenie sk�ry, utrat�
w�os�w na ciele, uszkodzenie
Chi p�uc, niszczenie
substancji (ko�ci), wymioty
czas, gor�co destylacja
gor�co, s�o�ce w�dzenie
pieczenie na ruszcie,
przysma�anie, wyrabianie
grzanek, opiekanie na
ogniu, przypiekanie na oleju,
mocne pieczenie, silne
poruszanie i obracanie
w kierunku wzrostu
w��kna gor�co s�o�ca

12!)

5.4.1. Syndrom pr�ni

energii w sercu
OBJAWY
- powszechnie spotykane: ko�atanie serca, p�ytki oddech,
szybkie m�czenie si�, s�aby puls;
- przy niedoborze energii w sercu wyst�puje, blado�� twarzy,
zm�czenie fizyczne i umys�owe, nag�e zimne poty, p�ytki
oddech, bia�y nalot na j�zyku. Objawy nasilaj� si� przy
wysi�ku fizycznym umys�owym.
- w przypadku niedoboru i wyczerpania Jang w sercu pojawia
si� nadmierne pocenie, wych�odzenie ko�czyn, b�le w klatce
piersiowej, sine usta, os�abiony oddech, s�aby puls z
tendencj� do zanikania, przy�mienie �wiadomo�ci, czasem
�pi�czka. Jest to pierwszy stopie� rozwoju choroby.
PRZYCZYNA
- os�abienie organizmu spowodowane przewlek�ymi
chorobami, intensywnym treningiem, stresem,
- choroby o ostrym przebiegu, kt�re podra�niaj� Jang i
wyczerpuj� energi�,
- os�abienie energii w r�nych narz�dach zwi�zanych ze
starzeniem si� organizmu,
- konstytucjonalne niedobory,
- od�ywianie produktami g��boko mro�onymi przyrz�dzane
przy u�yciu mikrofal.
PATOLOGIA
Syndrom pr�ni Jang i energii os�abia serce tak, �e
krew nie mo�e odpowiednio nape�ni� naczy� krwiono�nych
[30

- pojawia si� ko�atanie serca, p�ytki oddech, szybki puls.

Tak�e, os�abione w ten spos�b Jang me mo�e kontrolowa�
sk�ry i powierzchni cia�a - pojawiaj� si� nag�e poty.
- Aktywno�� i ruch wyczerpuj� energi� i objawy powi�kszaj�
si� w miar� wysi�ku.
- Twarz i j�zyk s� blade poniewa� energia nie unosi si� do
g�ry i nie od�ywia g�rnych cz�ci cia�a.
- Niedob�r Jang powoduje wych�odzenie ko�czyn i obaw�
przed zimnem.
- Serce, kt�re nie jest wzmocnione staje si� podatne na
zaburzenia energii Jang i dlatego chory skar�y si� na b�le w
klatce piersiowej. Os�abienie energii Jang powoduje
anormalne kr��enie krwi, usta i j�zyk s� fioletowe.
Przy wyczerpaniu Jang serca mo�e nast�pi�
gwa�towna utrata energii pierwotnej Yuan Chi, co powoduje
wych�odzenie ko�czyn, obfite poty, p�ytki i s�aby oddech,
przy�mienie �wiadomo�ci, czasem �pi�czk�, puls s�aby z
tendencj� do zanikania.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na wzmocnieniu i od�ywieniu
energii serca oraz wypoczynku i ma�ej ilo�ci fizycznego
wysi�ku.
Zaleca si� przede wszystkim: pszenic�, kapust�, serce �wini,
nasiona nenufar�w, krowie mleko, buliony bogate w Chi.

5.4.2. Os�abienie Jang serca

Przedstawia drugi stopie� rozwoju choroby.
PRZYCZYNA:
Jang serca jest wyczerpane, np. przez szok.
OBJAWY:
Jak w przypadku poprzednim, a ponadto:
- strach przed zimnem,
- poprawa tego stanu poprzez ciep�o, np. w lecie,
- bolesny ucisk w klatce piersiowej,
- dobra pami�� ale powolne rozumienie,
- szybkie zasypianie,
- m�wienie niepewne i szukanie s��w,
- ma�e wyra�anie rado�ci,
- lubienie czerwonego koloru
- puls cienki, s�aby, bardzo nieregularny,
-j�zyk gruby, ciemno czerwono - purpurowo czerwony.
POST�POWANIE:
Od tego stanu skutkuje wi�cej tylko terapia zio�owa i
moxa (np. punkt 15 po�udnika p�cherza moczowego -
mocno ogrzewa�)
Zio�a: korze� tojadu (bardzo gor�cy, truj�cy); korze�
�e�szenia (czerwony, do 30g dziennie) - powoduje ruch Chi;
wino ry�owe przyprawione �e�szeniem - tonifikuje Chi -
jest �rodkiem z arsena�u medycyny wypadkowej; Astragali;
cynamon (korze�); imbir (ostry: wprowadza w ruch p�yny -
krew). �rodki spo�ywcze: mocna kawa, gotowana l - 2
minuty, z

odrobin� cynamonu; mocne papierosy; mi�so jagni�cia;

serims - krewetki; wino ry�owe (sake) - ostre - wprowadza w
ruch krew.
5.4.3. Zanikanie Jang serca
Jest to trzeci stopie� rozwoju choroby.
OBJAWY;
- spontaniczne, ekstremalne, napadowe pocenie si�,
- zimne cz�onki,
- wargi, uszy i paznokcie s� niebieskawe,
- umys� jest pomieszany,
- puls cienki, bardzo nieregularny,
- j�zyk czerwono - purpurowo - fioletowy; tak�e z
purpurowymi i ciemno czerwonymi paznokciami (oznaki
zastoju).
POST�POWANIE:
Leczy� bardzo mocnymi zio�ami i mox�. ZIOJJL
korze� tojadu; korze� �e�szenia; naparstnica -pobudza
serce; bielu� dzi�dzierzawa - pobudza serce.
133
5.4.4. Zaczopowanie wylot�w
serca spowodowane zastojem
krwi w sercu
Jest to czwarty stopie� rozwoju choroby.
OBJAWY
Silne ko�atanie serca, nacisk w klatce piersiowej i
k�uj�ce b�le, b�l promieniuj�cy z ramion ku plecom, b�l
wewn�trznej powierzchni ramion, ciemne wybroczyny
krwotoczne, puls zanikaj�cy, szorstki i s�aby. W przypadkach
powa�niejszych chory odczuwa bardzo silne b�le mog�ce
spowodowa� nawet �mier� lub parali� ko�czyn z utrat�
�wiadomo�ci, puls s�aby, zanikaj�cy, usta sine. B�l
rozprzestrzenia si� wzd�u� po�udnika serca po ramieniu.
PRZYCZYNA
Choroba najcz�ciej wi��e si� z syndromem pr�ni
energii w sercu lub pr�ni Jang w sercu. Os�abiona energia
Jang nie ma dostatecznej mocy aby utrzyma� ciep�ot� cia�a i
zapewni� prawid�ow� cyrkulacj� krwi w naczyniach
krwiono�nych, dlatego kr��enie krwi staje si� anormalne.
W powa�niejszych przypadkach mo�e powsta� zast�j
spowodowany zatrzymaniem krwi w naczyniach serca (Xin
Mai). Bardzo cz�sto przyczyn� choroby lub jej nasilenia s�
stany przem�czenia z wych�odzeniem organizmu, nadmierne
emocje - rado�ci lub z�o�ci lub akumulacja szkodliwych
�luz�w. Niebezpieczne s� wp�ywy bioklimatyczne.
134

PATOLOGIA
Gdy Jang serca ulega os�abieniu krew krzepnie w
naczyniach serca. Choremu dokuczaj� b�le w klatce
piersiowej lub b�le k�uj�ce. Na wewn�trznej powierzchni
ramion, wzd�u� drogi meridianu Shou Shao Jin mo�e pojawi�
si� b�l promieniuj�cy ku plecom. W tym przypadku
powodem ko�atania serca jest krew, kt�ra z powodu
os�abienia Jang krzepnie w naczyniach pracuj�cych
nieregularnie. Puls zanikaj�cy, j�zyk fioletowy z
wybroczynami krwotocznymi s� oznakami zastoju energii i
krwi.
Tak�e je�li Jang serca ulega gwa�townemu wyczerpaniu,
naczynia krwiono�ne maj� os�abion� przepuszczalno��,
czemu towarzysz� gwa�towne b�le serca ze zsinieniem
twarzy, czasem �pi�czka, puls napi�ty z tendencj� do
zanikania.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na przywr�ceniu prawid�owej
cyrkulacji Jang, transformacji zastoju krwi. W leczeniu tego
typu przypadku dietetyka jedynie wspomaga �rodki
konwencjonalne i mo�e by� skuteczna przez
zastosowanie po�ywienia, kt�re pobudza kr��enie Jang i
krwi. Przy b�lach serca zaleca si� wosk pszczeli, figi, owoce
jujuba, sk�rk� cynamonu, mleko owcy, mi�d, orzechy, krew
barana. Smak ostry, ciep�y; sake; imbir. Zalecana moxa.

5.4.5. Syndrom pr�ni

krwi w sercu
Jest to pierwszy stopie� choroby os�abienia.
OBJAWY
- objawy powszechne: ko�atanie serca, utrata pami�ci,
bezsenno�� i du�a ilo�� marze� sennych,
- niedob�r krwi w sercu: zawroty g�owy, twarz bez koloru,
usta i j�zyk blade, t�tno s�abe, anemia,
- niedob�r Jin w sercu: gor�co spowodowane pobudzeniem
pi�ciu centr�w, poty, sucho�� ust i gard�a, j�zyk czerwony,
ma�a ilo�� �liny, puls napi�ty,
- nadczynno�� tarczycy - zak��cenia w�troby, serca i
�ledziony typu: pustka Jin, lub pe�nia Jang,
- nadwy�ka Jang w�troby powoduje dra�liwo��, porywczo��,
- nadwy�ka Jang serca powoduje niepok�j i daje zak��cenia
snu,
- nadwy�ka Jang �ledziony powoduje utrat� wagi.
Krew (po chi�sku Xue - Jin) ma zadanie, pe�ni rol�
r�wnowa�enia, utrzymywania umys�u, intelektu (po chi�sku
Shen - Jang) we w�a�ciwym stanie i kontrolowanie sposobu,
jako�ci my�lenia. Je�li np. cia�o wykazuje brak krwi, albo
jest ona za zimna lub za gor�ca, b�dzie to mia�o wp�yw na
umys� i cz�owiek zareaguje senno�ci�, oboj�tno�ci� albo te�
nerwowo�ci�, agresj� itp. Umys� potrzebuje substancji
(krew) aby si� przejawia�. Kiedy serce ma za ma�o krwi,
umys� nie jest wystarczaj�co zr�wnowa�ony.

PRZYCZYNA
- niedostateczna produkcja lub transformacja krwi,
- utrata krwi (operacje)
- podra�nienie Jin przez choroby z nadmiaru gor�ca,
- rozdra�nienie wewn�trzne na skutek emocji z
wyczerpaniem krwi Jin,
- os�abienie Chi �ledziony.
PATOLOGIA
W stanie pr�ni Jin serce nie jest wystarczaj�co
od�ywione, st�d pojawia si� ko�atanie serca. R�wnie� Shen
nie mo�e obroni� swojej siedziby, chory cierpi na bezsenno�� i
ma du�� ilo�� marze� sennych. Niedob�r krwi
uniemo�liwia prawid�owe od�ywienie naczy� krwiono�nych i
puls jest s�aby. Gdy wyst�puje niedob�r Jin w sercu
nadczynno�� ognia powoduje niepok�j wewn�trzny i gor�co
"pi�ciu serc", sucho�� ust i gard�a, czerwony j�zyk.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na od�ywieniu krwi i
uspokojeniu umys�u; od�ywieniu Jin i uspokojeniu umys�u.
Zaleca si� krowie mleko, kt�re od�ywia krew serca,
kukurydz�, p�atki lilii, baranin�, kt�re uspokajaj� serce; to
samo dotyczy kurzych jaj, ale wed�ug traktatu Si Liao Ben
bia�ko jaja pobudza energie serca. Sproszkowane ostrygi,
chmiel, lukrecja uspokajaj� umys� - Shen. �opian, pszenica,
�o��dki kurze, mi�d, jajka kurze uspokajaj� pobudzenie i
niepok�j wewn�trzny.
Serce �wini, w�troba �wini, owoce jujuba, sproszkowane
ostrygi, p�atki lilii, lukrecja, Waleriana uspokajaj� ko�atanie
serca. Zio�a: Semen Jujubae (ziarna czerwonych
daktyli -
137

pot�uczone) - jako herbata:

15 ziaren na fili�ank� wody, gotowa� 15 minut
(u�ywa� jako dobry �rodek dla leczenia serca i krwi -
przy zak��ceniach snu);
korze� �e�szenia (ma�o - dla pobudzania, wytwarzania
sok�w); korze� piwonii (korze� bia�ej piwonii); Astragali;
Atractilodis; Tan Kue (leczenie krwi)
Zio�a zachodnie: g��g pospolity (przy zaburzeniach snu);
koz�ek lekarski (przy zaburzeniach snu); korze� lilii wodnej
(grzybienia); nasiona lilii wodnej.
5.4.6. Os�abienie Jin serca
(pozorne Jang)
Jest drugim stopniem rozwoju choroby os�abienia;
r�wnocze�nie najcz�ciej wyst�puj�: os�abienie Jin nerek,
nadmiar Jang p�cherzyka ��ciowego, os�abienie Jin serca.
OBJAWY:
- nocne poty - szczeg�lnie pomi�dzy 23 a l godz.
(powierzchnia ju� nie jest kontrolowana, dlatego p�yny
wyst�puj� noc� na zewn�trz,
- 5 miejsc (d�onie, podeszwy st�p i okolica serca) s�
gor�cymi
Uwaga: - gor�ce ko�czyny (albo zewn�trzna
strona tu�owia) = Pr�nia Jang,
- gor�ce ko�czyny (albo wn�trze
tu�owia) = Pr�nia Jin,
- zaburzenia snu,
138

- zmory senne,
- gwa�towne zaburzenia serca (Trachicardia),
- puls g��boki, cienki, szybki,
- j�zyk czerwony, cienki, w�ski
POST�POWANIE:
Akupunktura ju� nie pomaga.
Zio�a: herbata z pestek czerwonych daktyli (uspokaja serce);
korze� piwonii (krwiotw�rczy, ch�odzi krew); korze� lotosu
(�rodek wzmacniaj�cy krew); lubczyk ogrodowy (�rodek
wzmacniaj�cy krew); Tan Kue - Rhemaniae (odbudowuje
Jin nerek); proszek ze skorup ostryg (2-3 �y�ki dziennie,
bardzo zimny; u�ywa� przy braku Chi nerek, zrzeszotnieniu
ko�ci).
Zio�a zachodnie: Angus Castus; Passiflora Incarnata;
Origano; Majoran (wych�adzaj�ce jarzyny); Melilotus; Lotus
Corniculatus (u�ywa� specjalnie przy zaburzeniach �y�,
�ylakach, zak��ceniach przep�ywu krwi). �rodki spo�ywcze:
czarna fasola sojowa; p�dy soi; owoce po�udniowe;
pszenica; orkisz; p�dy pszenicy; jogurt; ma�lanka.
5.4.7. Zaczopowanie wylot�w
serca przez �luz; podra�nienie
serca przez ognisty �luz
�luz jest podstawow� przeszkod� w przep�ywie Chi
przez meridiany.
139

- istniej� r�ne rodzaje �luzu, odpowiednio do 5 element�w, a

wi�c: �luz od Wiatru, Ognia, Ziemi, Metalu i Wody,
- choroby ze �luzem s� bardzo niebezpieczne ze wzgl�du na
sw�j skutek: zablokowanie przep�ywu energii w
meridianach,
- �luz manifestuje si� odk�adaniem; kamic�, zwapnieniami,
arterioskleroz� itd.
- tworzeniu si� �luzu sprzyja: mleko, cukier, t�uszcz z�ego
gatunku, �ywno�� g��boko zamra�ana i przyrz�dzanie potraw
przy pomocy piec�w mikrofalowych,
- �luz mo�e wyst�powa� przy: epilepsji, schizofrenii, histerii.
OB JAWY OG�LNE:
- pomieszanie umys�owe,
- nie rozpoznawanie nikogo,
- rozmowa z samym sob�,
- odr�twia�e spojrzenie,
- nienormalne zachowanie,
- g�upi wygl�d,
- nag�a utrata przytomno�ci,
- ci�ki oddech z du�� ilo�ci� �luzu w p�ucach podczas ataku,
np. epileptycznego,
- puls �lizgaj�cy, g��boki
- j�zyk z bia�ym nalotem.
W przypadku gdy �luz i gor�co zamykaj� otwory serca,
objawy s� nast�puj�ce:
- zaczopowanie wylot�w serca przez �luz powoduje stan
ot�pienia umys�owego, smutek, przy�mienie �wiadomo�ci,
nienormalny ch�d, m�wienie do siebie, widzenie zanikaj�ce z
tendencj� do popadania w �pi�czk�, chrapliwe oddychanie,
nalot na j�zyku jest bia�y i t�usty
140

- Podra�nienie serca przez ognisty �luz: niepok�j wewn�trzny z

uczuciem pragnienia, bezsenno�� lub nadmierna ilo��
marze� sennych, twarz czerwona i obrzmia�a, nie�wie�y
oddech, zaparcia, ciemny mocz.
W przypadkach powa�niejszych niekontrolowane s�owa, bez
powodu p�acz i �miech wyst�puje na przemian, niepok�j
wewn�trzny, chory zachowuje si� agresywnie. J�zyk jest
czerwony z nalotem ��tym i t�ustym. Puls napi�ty,
muskaj�cy, pe�ny.
PRZYCZYNA
Zaczopowanie wylot�w serca przez �luz mo�e
wynika� z d�u�szego stanu rozdra�nienia wewn�trznego
spowodowanego emocjami smutku, z�o�ci, agresji lub
podra�nienia serca przez szkodliwe energie i wilgo�, kt�re
zatykaj� kana�y i hamuj� kr��enie Chi (odpowiedzialne za
prawid�owe kr��enie energii). Nast�puje zlepienie �luzu a
w nast�pstwie zatkanie wylot�w serca. Zak��cenia prac serca
spowodowane ognistym �luzem wynikaj�ce z zastoj�w
energii, kt�ra transformuje si� w ogie�, ogie� spala p�yny
organiczne, te transformuj� si� w �luz podra�niaj�c serce i
umys�. Choroba mo�e r�wnie� zosta� wywo�ana
zewn�trznym atakiem gor�ca - zewn�trzne gor�co ��czy si� ze
�luzem i blokuje os�on� serca (osierdzie).
PATOLOGIA
�luz zak��ca prawid�owe funkcjonowanie Jin - Jin
to spok�j. Je�li wyloty serca s� zablokowane przez szkodliwy
�luz umys� staje si� ot�pia�y.
Ogie� nale�y do Jang - Jang to dzia�anie, gdy ognisty �luz
powoduje zaczopowanie wylot�w serca, ulegaj� one
stwardnieniu i to staje si� przyczyn� powa�nych zak��ce�
141
umys�u, a� do ataku szale�stwa w��cznie.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- usuni�ciu �luz�w, otwarciu wylot�w serca w przypadku
zaczopowania,
- oczyszczeniu serca, usuni�ciu �luz�w przy podra�nieniu
ognistym �luzem.
Terapia omawiaj�ca usuwanie �luzu by�a
przedstawiona we wcze�niejszych rozdzia�ach. W
oczyszczaniu serca mo�e by� skuteczny p�cherzyk
wo�owy lub wieprzowy, nasiona nenufar�w, p�atki lilii.
Otwarcie wylot�w serca jest najbardziej skuteczne przy
zastosowaniu akupunktury. Mo�e by� ona wspierana przez
odpowiednie od�ywianie.
Zaleca si�: p�cherzyk wo�owy, konia, �wini, dzika; mi�so
dzika, �limaki, skorup� ��wia, mleko owcy, ��tko jaja, rut�,
lukrecj�, oliwki chi�skie - wszystkie one s� produktami
skutecznymi przy konwulsjach.
5.4.8. Nadmiar ognia w sercu
OBJAWY
Niepok�j wewn�trzny, bezsenno��, zaczerwienienie
twarzy, nadmierne pragnienie, ple�niawka b�ony �luzowej
jamy ustnej, czerwony j�zyk, przyspieszony puls. W
powa�niejszych przypadkach mo�e si� pojawi�
rozdra�nienie wewn�trzne, niekontrolowane s�owa,
utrudnione oddawanie moczu, oparzenia moczem,
krwiomocz.
142

PRZYCZYNA
Og�lnie, nadczynno�� ognia mo�e by� wynikiem
zaburze� emocjonalnych. Emocje znajduj� uj�cie
transformuj�c si� w ogie� sze�ciu szkodliwych energii lub
wywo�uj�c u chorego �aknienie potraw pikantnych i gor�cych
oraz u�ywek wzmacniaj�cych.
PATOLOGIA
Serce transportuje gor�co do jelita cienkiego - jego
uj�ciem jest j�zyk, jego stan ujawnia koloryt twarzy. W
przypadku nadczynno�ci ogie� zak��ca prac� serca i
umys�u, powoduj�c bezsenno��, pobudzenie wewn�trzne,
nawet stany szale�stwa. Gdy unosi si� ku g�rze pojawia si�
ple�niawka j�zyka i ust oraz zaczerwienienie twarzy. Ogie�
tak�e spala i podra�nia p�yny organiczne i uszkadza naczynia
krwiono�ne, co mo�e spowodowa� krwiomocz i
spowodowa� oparzenia moczem.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na oczyszczeniu serca i
usuni�ciu gor�ca. Je�li gor�co przenika do jelita cienkiego,
nale�y oczy�ci� serce i skanalizowa� to, co jest czerwone.
Produkty skuteczne w tym przypadku by�y om�wione w
poprzednich rozdzia�ach.
Zaleca si� zw�aszcza �opian, mleko krowie, gruszki,
p�cherzyk wo�owy, usuwaj� one gor�co serca. Przy
obecno�ci ple�niawki zaleca si�: kaki, �o��dki kurze, mleko
owcy, mi�t�, mi�d, j�czmie�, oliwki chi�skie, arbuzy,
rabarbar.
5.4.9. Zawa�y serca
Odpowiednio do przyczyn rozr�nia si� dwa rodzaje:
1. Zawa� Jin powstaje z wyczerpania si�; ten stan rozwija si�
przez lata.
2. Zawa� Jang powstaje z przeci��enia, przem�czenia.
l . Zawa� Jin
PRZYCZYNA
Os�abienie Jang serca. Sprzyjaj� temu:
- szok,
- pora roku, w kt�rej zewn�trzne wp�ywy bioklimatyczne
wzmacniaj� zimno w ciele; ten przypadek wyst�puje
przewa�nie w zimie.
Choroba rozwija si� odpowiednio do 5 element�w. Przy
niedostatecznym dzia�aniu serca rozwijaj� si�
zaburzenia w p�ucach, w oddychaniu - poniewa� "ogie� nie
jest ju� zdolny stopi� metalu" - tzn.: utrzyma� ciep�a. W
p�ucach powstaje stan pustki z odpowiednimi objawami:
- �luz w p�ucach,
- obrz�ki twarzy (worki pod oczami), kostek,
- pacjenci maj� trudno�ci z le�eniem i wstaj� w nocy
pomi�dzy 3 i 5 godz. aby zaczerpn�� powietrza i odda� mocz,
gdy� na skutek os�abienia Jang nerek, p�cherz jest
wych�odzony.
- wprowadzi� Jang w ruch,
- naczynia uczyni� przepustowymi.
144

2. Zawa� Jang

PRZYCZYNA:
S�abo�� Jin nerek - Pe�nia Jang serca, S�abo�� Jin
serca.
Sprzyja temu stres, przeci��enie, przem�czenie, za ma�o snu,
z�y spos�b od�ywiania.
Rozw�j choroby:
1. Zbyt du�o pracy przy zbyt ma�ej ilo�ci snu i z�ym
jedzeniu prowadzi do podwy�szenia si� Jang;
r�wnocze�nie podnosi si� tak�e Jin. To sprzyja
arteriosklerozie (odk�adanie t�uszczu w naczyniach
wie�cowych serca).
2. Dodatkowo maj� ci ludzie sk�onno�� do mi�sa
wieprzowego, soli i kawy, przez co wyczerpuje si�
Jin serca jeszcze wi�cej.
Powstaje typowa choroba mened�erska, z
zak��ceniami snu.
3. Jin serca zostaje tak os�abione, �e Jang nie mo�e
ju� by� utrzymane i oddziela si�. Wyst�puje zawa�
serca.
POST�POWANIE:
- zmieni� spos�b �ycia, tzn. mniej pracowa�, wi�cej spa� i
od�ywia� si� w zdrowy spos�b,
- lekarstwo w razie potrzeby: kwa�ny i zimny smak, np. sok z
cytryny.
5.5. Jelito cienkie
Funkcje jelita cienkiego s� okre�lone w traktacie Su
Wen, rozdz. 8: "Jelito cienkie spe�nia funkcj� przyjmowania i
nape�niania; przetransformowany pokarm jest gotowy do
wyj�cia stamt�d".
Jelito cienkie (Xiao Chang) przyjmuje z �o��dka
p�yny i substancje od�ywcze i bierze udzia� w rozdzielaniu
ich na wzmacniaj�ce i szkodliwe; czyste i nieczyste; jest
tak�e odpowiedzialne za rozdzielanie i podzia� substancji
od�ywczych oraz ich transformacj�. Substancje od�ywcze
"jasne" maj� zwi�zek z p�ynami Jin Je, s� absorbowane przez
jelito cienkie tak, aby mog�y by� rozdzielone po ca�ym
organizmie. Szkodliwe maj� zwi�zek z nieprzetrawionymi
pozosta�o�ciami i s� wydalone na zewn�trz. Najog�lniej
mo�na powiedzie�, �e jelito cienkie dope�nia procesy
przemiany pokarmowej.
Z drugiej strony jelito cienkie ma swoje funkcje w obszarze
umys�owym, duchowym - jako zdolno�� i si�a rozr�niania i
oddzielania. Odpowiednikiem jelita cienkiego s� zwoje
m�zgowe, kt�re przedstawiaj� jednocze�nie korzenie
cz�owieka.
5.5.1. Nadmiar gor�ca
w jelicie cienkim
Przyczynami mog� by�:
- gor�co jelita cienkiego przychodzi z gor�ca serca,
146

- gor�co jelita cienkiego przychodzi z gor�ca w�troby.

�cis�e po��czenia energetyczne powstaj� pomi�dzy:
- sercem i jelitem cienkim - w cyklu "brat - siostra",
- w�troba i jelitem cienkim - w cyklu od�ywczym. Czasy
tych organ�w na zegarze biologicznym le�� dok�adnie na
przeciwko siebie; st�d np. zapalenie jelita cienkiego wi��e
si� z zaburzeniem w�troby,
- jelito cienkie i p�cherz moczowy:
Tae - Jang (powi�zanie meridian�w "r�ka - noga").
Kiedy gor�co serca przenosi si� do jelita cienkiego, a z jelita
cienkiego do p�cherza moczowego, powstaje zapalenie
p�cherza moczowego z krwi� w moczu. Zapalenie p�cherza
moczowego mo�e mie� r�ne przyczyny:
- spowodowane przez serce,
- spowodowane przez w�trob�,
- spowodowane przez os�abienie Jin nerek,
- spowodowane przez wp�ywy bioklimatyczne,
- spowodowane przez �ledzion� (krew w moczu, bez
zapalenia p�cherza moczowego).
Zaburzenia jelita cienkiego, podobnie jak i serca, s� mocno
uwarunkowane psychosomatycznie:
- uczucie braku czasu, spieszenie si�,
- odczucie nierozumienia siebie - depresja Jang.
OBJAWY:
- zapalenie p�cherza moczowego,
- czerwonawy mocz,
- pal�ce uczucie przy oddawaniu moczu,
- zagro�enie zaparciem,
- b�le brzucha: od podbrzusza (Jenn - Mo 4 - punkt alarmowy
jelita cienkiego) mo�e si�ga� promieniowanie b�lu a� do
147

cz�onka lub j�der,

- dodatkowo mog� wyst�pi� objawy sercowe, np. zapalenie
j�zyka,
- puls �lizgaj�cy, szybki,
-j�zyk z ��tym nalotem, brzegi czerwone.
POST�POWANIE:
Jak przy gor�cu serca. Usun�� nadmiar gor�ca.
Nale�y u�ywa� smaku kwa�nego, zimnego lub s�odkiego,
zimnego:
- nap�j chlebowy,
- herbata z w�os�w kukurydzy,
- herbata pietruszkowa.
Akupunktura: Jenn - Mo 4 (2 szeroko�ci palca nad ko�ci�
�onow�), rozprasza� (ig�� kr�ci� w lewo) - stosowa� przy
silnym zapaleniu z uczuciem pieczenia przy oddawaniu
moczu.
5.5.2. Syndrom pr�ni i zimna
w jelicie cienkim
OBJAWY:
S� podobne jak przy os�abieniu Chi i Jang �ledziony.
- biegunka (cz�sto przed po�udniem lub w nocy),
- problemy z �opatkami,
- trudno�ci z rozumieniem,
- wzd�cia, wiatry,
- b�l w podbrzuszu,
- jasny i obfity mocz (stan Jin)
148

- barwa twarzy jest bez po�ysku,

- bia�y kr�g wok� warg,
- podbr�dek,
- smutek, �a�owanie
- puls ma�y, cienki, g��boki, powolny,
- j�zyk z bia�ym nalotem.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na od�wie�eniu i przywr�ceniu
prawid�owej cyrkulacji w jelicie cienkim. Niewskazane s�
wszystkie produkty o naturze zimnej lub od�wie�aj�cej, w
szczeg�lno�ci wszystkie sur�wki.
5.6. Nerki
W medycynie chi�skiej nerki - Shen wyra�aj�
potencja� kreacji, g��bok� si�� cz�owieka, jej esencj�, kt�ra
uzewn�trznia si� talentem i zr�czno�ci�, s� odpowiedzialne za
to co daje si��, talent i zr�czno��.
Nerki s� magazynem mocy Jin, kt�ra jest
po��czeniem Jing Nieba Dawnego (pierwotnej energii
wrodzonej, pochodz�cej od rodzic�w) i Jing Nieba
Przysz�ego (energii nabytej), kt�ra zachowuj�c energi� Nieba
Dawnego, pobudza transformacj� pokarmow� i odpowiada
za oddychanie, co pozwala na zastosowanie wszystkich
wa�niejszych technik oddechowych w celu utrzymania �ycia.
Si�a nerek "si�ga" a� do ko�ci. Nerki rz�dz� ca��
armatur� cia�a i wszystkim tym co jest po�o�one najg��biej
wewn�trz organizmu; s� po��czone z ko��mi, szpikiem i
m�zgiem. Energia nerek steruje ko��mi i szpikiem,
149

komunikuje si� z m�zgiem. Kieruje wszystkim co jest

po�o�one najg��biej, co jest najbardziej subtelne, najbardziej
intymne, najbardziej ukryte. Szpik od�ywia ko�ci - esencja
nerek tworzy szpik, kt�ry produkuje krew, a ta z kolei
od�ywia w�osy, b�d�ce ornamentem nerek.
Nerki bior� udzia� nie tylko w procesie produkcji
krwi, ale te� kontroluj� wod� i p�yny organiczne.
Dystrybucja p�yn�w w organizmie nale�y do p�uc, s�
one "domem g�rnej wody" podczas gdy nerki reprezentuj�
"dom dolnej wody" i zarz�dzaj� transportem i wydalaniem
p�yn�w organicznych na zewn�trz.
Podczas gdy p�uca rz�dz� oddychaniem - nerki
kieruj� wydalaniem potu; przy niedoborze energii nerek
powietrze nie mo�e dotrze� do dolnych cz�ci organizmu,
unosi si� z powrotem w g�r�, powoduj�c duszno�ci i
utrudnione oddychanie.
Wylotem nerek s� uszy. Nerki maj� r�wnie� zwi�zek z
dwoma uj�ciami dolnego Jin - moczowodem i odbytem.
Nerki w elemencie wody s� �ci�le zwi�zane z p�cherzem
moczowym. Maj� zwi�zek z Biao.
- organ Jin (organ magazyn): nerki
korze� Jin � nerka Jin korze�
Jang = nerka Jang
- organ Jang (organ warsztat): p�cherz moczowy.
Nerki s� domem mocy kreacyjnej Zhi, kt�ra
reprezentuje wszystko, co pobudza cz�owieka do
urzeczywistniania r�norakich mo�liwo�ci.
Nerki s� zbiornikiem pierwotnej energii Jin i Jang;
pierwotnej wody i ognia Nieba Dawnego i dlatego s�
nazywane domem wody i ognia.
W chorobach nerek nie wyst�puje syndrom nadmiaru, czy
to b�dzie dotyczy� nerki Jin czy nerki Jang. Nale�y je wi�c
150

stale wzmacnia�, chroni� i nie pozwala� na utrat� ich

substancji.
Mimo tego nerki s� nara�one na liczne choroby.
Najcz�ciej spotykane przypadki dotycz� stanu pr�ni Jang
lub Jin, niedoboru Jing nerek b�d� niedoboru energii.
* *
P�cherz gromadzi p�yny organiczne Jin Je, kontroluje
wszystko, co z nich powstaje przechowuj�c potrzebne, a
zb�dne usuwaj�c w formie moczu. W 8 rozdziale Su Wen
jest napisane: "P�cherz odpowiada za organizacj� i
rozprowadzanie", dotyczy to organizacji i rozdzia�u
terytorialnego p�yn�w i ich kana��w przewodz�cych. Jego
funkcja wykracza poza rol�, kt�r� przypisuje si� w
medycynie zachodniej i to zosta�o wyra�one w ideogramie
p�cherza - Pang Guang. Nerki s� wyra�nie rozdzielone ze
wzgl�du na swoje funkcje:
- jest magazynem przedurodzeniowej energii Jing
(przedurodzeniowa substancja) tzn. energii, kt�r�
dziedziczymy od ojca i matki przy zap�odnieniu; jest ta
energia esencj� czyli energetycznym ko�cowym produktem
organizm�w ojca i matki.
- jest magazynem pourodzeniowej energii Jing
(pourodzeniowa substancja) czyli nadwy�ki energii z
po�ywienia, oddychania i trybu �ycia, kt�ra tworzy si� przez
ca�e �ycie. Zadaniami energii s�:
- produkcja krwi,
- odbudowa szpiku, ko�ci i m�zgu,
- przep�yw przez po�udniki i naczynia krwiono�ne,
151

- cz�� z niej jest odpowiedzialna za od�wie�anie

cia�a.
- wytwarzanie ko�ci, szpiku, m�zgu.
M�zg jest "morzem szpiku", tzn. przedstawia miejsce
spotka� szpiku; nerki kontroluj� w ten spos�b System
Nerwowy, kt�ry jest zbudowany z tej substancji (m�zg,
szpik). St�d zdolno�� do znoszenia stres�w jest zale�na od
nerek.
Choroby takie jak zrzeszotnienie ko�ci,
rachityczno��, trudno�ci wzrostu, �le zamykaj�ce si�
ciemi�czko, itp. przedstawiaj� k�opoty z substancj�, w
wyniku upo�ledzenia nerki Jin.
Stwardnienie rozsiane jest chorob� zwi�zan� z
brakiem Chi w m�zgu i szpiku oraz w 12 g��wnych
meridianach.
- z�by,
- w�osy na g�owie,
- brwi - silna struktura ko�ci, dobre uz�bienie, wyraziste brwi s�
oznakami silnej nerki Jin,
- p�yny podbrzusza: wydzielina pochwy i sperma - zawieraj�
bardzo du�o energii Jing.
- �lina.
Jak wspomniano nie istniej� choroby Pe�ni (nadmiaru) nerki
Jin, gdy� cz�owiek nigdy nie posiada za du�o energii Jing
(substancji); pozorny nadmiar Jin mo�e jednak wyst�pi� przy
s�abo�ci (niedoborze) Jang nerki.
Substancja jest wyczerpywana przez:
- fizyczne i duchowe przeci��enia: stres itp.,
- seksualne nadu�ycia,
- narkotyki,
- zbyt ma�o snu,
- z�e po�ywienie.
152

Przyk�adowo:
sport wyczynowy - przede wszystkim po 30 roku �ycia
(szczyt �yciowy energii) wyczerpuje bardzo
substancj�.
Kiedy cz�owiek jest wyczerpany w wyniku S�abo�ci Jin nerek i
jeszcze si� wysila - wprowadza to Jang w ruch a przez to
substancja jest jeszcze bardziej wyczerpana. Wa�ne dla
zachowania substancji:
- wystarczaj�ca ilo�� snu i czas na odpr�enie,
- dobre od�ywianie,
- nie przeci��anie si� fizyczne i emocjonalne.
NERKA JANG
Nerka Jang jest korzeniem Jang dla wszystkich organ�w.
- podtrzymuje Ciep�o Cia�a,
-jest zwi�zana z Energi� Ochronn� (Wei - Chi); w przypadku
konieczno�ci cia�o jest odparowywane przy pomocy energii
nerki Jang p�ynami zgromadzonymi w p�cherzu moczowym,
kt�re skierowane s� do g�ry do obszaru p�uc i tu jako pot
wspomagaj� si�y obronne organizmu,
- ma bezpo�rednie powi�zanie ze �ledzion� i utrzymuje w
cieple przew�d pokarmowy; do wzrostu i odbudowy, kt�re
to czynniki s� zadaniami �ledziony potrzebna jest wilgotno�� i
ciep�o. Przy s�abo�ci Jang nerek ma miejsce sk�onno�� do
p�ynnego stolca w czasie minimum nerek (od 5 do 7 godz.) z
niestrawionymi resztkami pokarmu i biegunek (s�abo�� Chi i
Jang �ledziony),
- jest odpowiedzialna za pop�d p�ciowy oraz (wsp�lnie ze
�ledzion�) za p�odno��; przy impotencji zawsze jest leczona
tak�e nerka Jang.
153

Rozpatruj�c nerki nale�y r�wnie� rozpatrze�:

P�CHERZ MOCZOWY
- Chi p�cherza moczowego jest zale�na od nerki Jang; silne
nerki "Id� r�ka w r�k�" z silnym p�cherzem, wzgl�dnie s�abe
nerki powoduj� s�abo�� p�cherza moczowego,
- p�cherz moczowy jest magazynem nadwy�ki
Wewn�trznych P�yn�w; kiedy cia�o potrzebuje wi�cej
p�yn�w, nerka Jang powoduje odparowywanie cz�ci tych
zgromadzonych w p�cherzu p�yn�w, kt�re wst�puj� do p�uc
i s� jako pot wydzielane, chroni�c cia�o.
Duchowe zale�no�ci w obr�bie nerek przedstawiaj� si�
nast�puj�co:
- nerka Jin: wytrwa�o��, sta�o��, odporno��,
- nerka Jang: si�a woli, odwaga (tak�e mocna psychika),
- s�abo�� p�cherza moczowego: depresja i sk�onno�� do
samob�jstwa,
- s�abo�� elementu wody: strach, paranoja, obawa. Odwa�ni,
tzn. samodzielni ludzie, ze zdolno�ci� do wykonywania
przedsi�wzi��, posiadaj� mocne nerki i mocny p�cherz
moczowy.

SZCZEG�LNE ZALE�NO�CI
- czas organ�w.
- czas maksymalny nerek
- czas minimalny nerek
- czas maksymalny p�cherza
moczowego

od 7 do 19 godz.
od 5 do 7 godz. (czas
maksymalny jelita
grubego)
od 15 do 17 godz.

154
- czas minimalny p�cherza
moczowego
ruch
wp�yw na potr�jny ogrzewacz
pora roku
pora dnia
bioklimatyczny wp�yw
kolor
zapach
skutek, dzia�anie
- terapie
- tendencja
- wzmocnienie przez
- rozpraszanie przez
- harmonizowanie przez

od 3 do 5 godz. (czas
maksymalny p�uc)
zima
od 21 do l godz.
zimno
niebieski - czarny
zgni�y
zmi�kczaj�cy, nawil�a-
j�cy wewn�trznie, prze-
czyszczaj�cy Jin - w d� i
do wewn�trz dzia�a na
�rodkowy potr�jny
ogrzewacz, wy-
czerpuje p�yny wewn�-
trzne, up�ynnia krew
nawil�a�, wydala�,
oczyszcza� lubi
hartowanie nerka Jang -
smak gorzki, ciep�y
nerka Jin - smak s�ony,
zimny
nerka Jang - smak s�ony,
zimny
nerka Jin - smak
gorzki, ciep�y
nerka Jang - smak ostry,
zimny
nerka Jin - smak ostry,
ciep�y

155

- niech�� przeciwko
- nadmiar smaku s�onego -
ciep�ego daje skutek:
- poj�cia fizyczne zwi�zane
- spos�b (rodzaje) esencjowania
- wysuszanie poprzez
- metody konserwowania
- spos�b gotowania
- technika krajania
- umiejscowienie gotowania

nerka Jang - sucho�ci nerka Jin -

wilgoci
hartuj�cy, �ci�gaj�cy mi�nie,
os�abiaj�cy ko�ci
kszta�t
wyci�g wodny zimno
piklowanie, zamra�anie na
powietrzu w du�ej ilo�ci wody,
miesza� w wodzie, moczy� w
wodzie malutkie sztuki, mus,
purre, trze�, sieka� gotuj�ca si�
woda

5.6.1. Syndrom pr�ni

Jang nerek
Pr�nia Jang nerek ��czy si� z niedoborem ognia w
Ming Men. Jang nerek jest korzeniem ca�ej energii Jang w
organizmie cz�owieka, ogrzewa ono cia�o, spala i
transformuje p�yny organiczne, umo�liwia zap�odnienie,
dojrzewanie p�ciowe. W stanie niedoboru lub pr�ni Jang
nerek wyst�puje powa�ne os�abienie lub utrata ich zdolno�ci
rozgrzewania, utrata mocy transformowania Jang w energi�.
Towarzyszy temu najcz�ciej obawa przed zewn�trznym
156

zimnem, os�abienie potencji, wydzielanie si� szkodliwej

wody.
W post�powaniu klinicznym rozr�nia si� dwa przypadki:
- syndrom niedoboru Jang nerek,
- symbol rozlewania si� p�yn�w organicznych z pr�ni� w
nerkach, lub spowodowany pr�ni� w nerkach.
5.6.2. Niedob�r Jang nerek
PRZYCZYNA
Choroba jest skutkiem fizjologicznej pr�ni nerek,
kt�ra najcz�ciej pojawia si� naturalnie w procesie starzenia
si� organizmu. Innym powodem wyczerpania nerek mog�
by� przewlek�e choroby lub nadmierna aktywno�� seksualna,
co uszkadza energi� Jang.
OBJAWY
Gdy pojawia si� syndrom pr�ni w nerkach nie mog�
one ogrzewa� cia�a i stymulowa� pracy umys�u. Towarzyszy
temu wra�liwo�� na zimno, twarz ma kolor ziemisty,
wyst�puje wych�odzenie ko�czyn, os�abienie fizyczne i
psychiczne - tego rodzaju niewydolno�ci s� najbardziej
oczywistymi objawami choroby. Okolice l�d�wiowe s�
kierowane przez nerki, przy os�abieniu Jang nerek dolna
energia pierwotna ulega wyczerpaniu, chory skar�y si� na
b�le z odczuciami wych�odzenia l�d�wi i kolan, bioder i
po�ladk�w, a tak�e st�p.
Zasadnicz� funkcj� nerek jest zabezpieczenie funkcji
seksualnych i rozrodczych. W stanie pr�ni Jang ulega
os�abieniu element ognia i na skutek wych�odzenia mo�e
157

pojawi� si� impotencja lub bezp�odno��. W nerkach

odczuwa si� puls promieniuj�cy z poziomu st�p, stan pr�ni
Jang powoduje os�abienie stymulacji pulsu, kt�ry jest
g��boki, drobny, s�aby. J�zyk jest blady z bia�ym nalotem.
Chory odczuwa:
- wych�odzenie wewn�trzne z dr�eniem,
- w czasie minimum nerek (5-7 godz. rano) biegunka,
papkowaty stolec w wyniku zak��ce� �ledziony / nerki,
- zaburzenia w wytwarzaniu spermy, zbyt powolne
wytwarzanie (za ma�o), zimna sperma - mog� doprowadzi�
do niep�odno�ci lub impotencji,
- obrzmienia w podbrzuszu,
- spontaniczne napady potu,
- trudno�ci w oddychaniu, gdy� Cni p�uc zale�y od Jang
nerek,
- w nocy, pomi�dzy 3 a 5 godz. parcie na mocz w wyniku
s�abo�ci p�cherza moczowego i os�abienia Jang nerek,
- w nast�pstwie wyst�puj� zaburzenia serca: serce jest za
ch�odne,
- podatno�� do depresji.
S�abo�� Jang oznacza w ka�dym przypadku os�abienie
systemu obronnego; zasadniczo nale�y wtedy leczy� nerk�
Jang.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na wzmocnieniu i rozgrzaniu
Jang nerek
- Wzmocnienie Jang nerek:
Niewiele produkt�w spo�ywczych pozwala
wzmocni� Jang w nerkach, niemniej mo�emy poleci�:
badian, go�dziki, kozieradk�, liczi, pory. W�r�d produkt�w
zwierz�cych: krewetki, gniazda jask�cze, sk�ra barana,
158

nerki barana, kurcz�ta.

W farmakologii chi�skiej szczeg�lnie zaleca si� rogi
m�odego jelenia - �rodek wybitnie wzmacniaj�cy nerki.
- Wzmocnienie energii pierwotnej Yuan Chi:
Ta energia dziedziczna, kt�rej cz�� jest
zdeterminowana w momencie zap�odnienia, mo�e ulec
bezpowrotnemu wyczerpaniu. Wzmacniaj�co dzia�a w tym
przypadku: marchewka, czere�nia, fasola Dao Du, gniazda
jask�cze. Przy pr�ni Yuan Chi przeciwwskazane s�:
migda�ki moreli i sk�rka mandarynek.
- Impotencja:
Zaleca si� krewetki, kozieradk�, orzechy pistacjowe,
pory, suszone i sproszkowane ma��e, nerki barana, p�cherz
wo�owy. Przy wszystkich niedoborach Jang w nerkach mox�:
- moxa - ma�e kulki z bylicy spala� na punktach
akupunkturowych:
- p�cherz moczowy 23 - specjalnie z prawej strony
cia�a,
- Tou - Mo 4 (kana� rz�dz�cy) kontroluje organy Jang,
- Jenn - Mo 4 i 6 (kana� pocz�cia),
- Tou - Mo 14 - "wzg�rze energii", punkt spotka�
wszystkich meridian�w Jang w obr�bie 7 kr�gu
szyjnego; gdy ten punkt jest wzmacniany powstaje
ciep�o w ca�ym ciele,
- �o��dek 36,
- nerka 7,
- mleko kozie (ogie�) odbudowuje system nerwowy; jest
dobre np. dla ma�ych dzieci.
159

5.6.3. Wodonercze
spowodowane stanem pr�ni
w nerkach
PRZYCZYNA
Dolegliwo�� mo�e mie� �r�d�a konstytucjonalne lub
pojawia� si� podczas ust�powania przewlek�ej choroby, gdy
pacjentowi nie zapewniono w�a�ciwej opieki.
OBJAWY
Wyczerpanie Jang w nerkach oznajmia sw�j stan
og�lnym os�abieniem organizmu. Nerki nie mog�
dostatecznie wzmacnia� i transformowa� p�yn�w
organicznych. Stwarza to warunki sprzyjaj�ce rozlewaniu
si� szkodliwej wody.
Kiedy wyst�puje stan pr�ni Jang - zwykle towarzyszy temu
niedob�r elementu ognia, wych�adza to cia�o i ko�czyny, a
chory staje si� wra�liwy na zimno.
Os�abienie Jang nerek sk��ca proces transformowania energii
p�cherza moczowego, wyst�puje nieprawid�owy rozdzia�
p�yn�w organicznych, niewielka ilo�� moczu. Gdy wydalanie
p�yn�w staje si� anormalne, ten gromadzi si� wewn�trz
organizmu, rozlewa si� w mi�niach i sk�rze powoduj�c
obrz�ki, kt�re pozostawiaj� zmarszczki. Je�li p�yny nie mog�
spe�ni� swej funkcji rozgrzewania i parowania, �atwo
gromadz� si� w dolnej cz�ci organizmu powoduj�c obrz�ki w
tej cz�ci cia�a, a tak�e obrz�ki wok� l�d�wi. Gdy na
skutek niedoboru Jang nast�puje zast�j wody w nerkach,
mechanizm energii ulega zahamowaniu, u chorego wyst�puj�
160

wzd�cia, przepe�niony brzuch, nerwob�le l�d�wiowe.

Szkodliwe wody p�yn� najcz�ciej w przeciwnym kierunku,
ku g�rze podra�niaj�c serce i p�uca. Objawia si� to
ko�ataniem serca, duszno�ciami, p�ytkim oddechem. Je�li
woda, kt�ra wylewa si� z nerek, zmieni si� w �luz, �luzy i
flegma Tan Jin atakuj� p�uca i choremu towarzyszy
chrapliwy oddech. J�zyk blady, gruby, soczysty z
odci�ni�tymi �ladami z�b�w, bia�ym �liskim nalotem; puls
g��boki, napi�ty. S� to symptomy pr�ni Jang serca z
wylewaniem wody (wodonerczem).
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- rozgrzaniu Jang,
- przywr�ceniu prawid�owej cyrkulacji wody.
5.6.4. Syndrom pr�ni
Jin w nerkach
Pr�nia Jin w nerkach zwi�zana jest z niedoborem
wody w nerkach. Jin nerek jest �r�d�em p�yn�w Jin ca�ego
cia�a, kt�re spe�niaj� liczne funkcje:
- od�ywiaj�, nawil�aj� cia�o, narz�dy i trzewia,
- nape�niaj�, od�ywiaj� m�zg, szpik i ko�ci,
- koordynuj� zaburzenia Jang z (dzia�aniem ognia) tak, aby
utrzyma� w normie mechanizmy dojrzewania p�ciowego i
reprodukcji.
W przypadku pr�ni lub niedoboru Jin w nerkach cia�o i
trzewia nie s� dostatecznie od�ywione, pojawia si�
161

post�puj�ce os�abienie Jmg, funkcji seksualnych, krwi i

szpiku; ogie� Jang nerek nie jest przez to kontrolowany, co
pozwala rozwija� si� r�nym chorobom.
PRZYCZYNA
Przyczyny os�abienia nerek s� liczne: przewlek�e
choroby, nadmierna aktywno�� seksualna, krwotoki, utrata
p�yn�w organicznych, nadmierne spo�ycie produkt�w, kt�re
rozgrzewaj�, wysuszaj� i wyczerpuj� Jin nerek, tak�e
zaburzenia wewn�trzne spowodowane przez emocje, brak
snu.
OBJAWY
Gdy pojawia si� niedob�r Jin w nerkach zostaje
os�abiony m�zg i szpik; ko�ci nie s� wystarczaj�co
od�ywione, chory skar�y si� na zawroty g�owy, utrat�
pami�ci, dzwonienie w uszach, a tak�e b�le po��czone z
os�abieniem l�d�wi i kolan, utraty nasienia w czasie snu o
erotycznych tre�ciach. Paradentoza - w wyniku s�abo�ci Jin
nerek i gor�ca �o��dka.
Je�eli esencja Jin nie mo�e nawil�a� oczu, ulega os�abieniu
ostro�� widzenia, co prowadzi do powa�niejszych zaburze�
wzroku. Za� kiedy cia�o, usta i j�zyk nie s� wystarczaj�co
od�ywione ani nawil�one przez p�yny Jin, mo�e pojawi� si�
og�lne wysuszenie a tak�e doprowadzi� do wychudzenia.
Jin w stadium pr�ni traci kontrol� nad Jang; nadmiar ognia
pobudza wn�trze organizmu powoduj�c przegrzanie pi�ciu
centr�w, faluj�c� gor�czk� wieczorn�, zaczerwienienie
policzk�w, nag�e poty. Ogie� zak��ca prac� serca i umys�u,
pojawia si� bezsenno��, a gdy podra�nia magazyn Jin,
nast�puj� zburzenia w produkcji plemnik�w. J�zyk jest
czerwony z suchym i niewielkim nalotem. Puls jest cienki i
szybki.

POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- wzmocnieniu i od�ywieniu nerek,
- od�ywieniu Jin i uspokojeniu ognia.
Aby wzmocni� Jin nerek teksty chi�skie zalecaj�:
wieprzowin�, szpik wieprzowy, sk�r� ��wia, winogrona,
kt�re mog� by � r�wnie� zastosowane do uzupe�nienia potraw
pobudzaj�cych produkcj� p�yn�w organicznych. Przy
akupresurze:
- �ledziona - trzustka 6,
- p�cherz moczowy 23,
- nerki 3.
5.6.5. Os�abienie energii nerek
PRZYCZYNA
Os�abienie energii nerek mo�e pojawi� si� u os�b w
wieku podesz�ym lub mo�e by� spowodowane niedoborem
energii r�wnie� u m�odszych pacjent�w. Przewlek�e choroby
tak�e os�abiaj� nerki, kt�re w ten spos�b trac� swoj� energi� i
nie mog� kontrolowa� Jing.
OBJAWY
Przy os�abieniu nerek pojawia si� zm�czenie
psychiczne i fizyczne, b�l kolan i l�d�wi, ulega zahamowaniu
aktywno�� organizmu. Kiedy w nerkach wyst�puje stan
pr�ni i os�abienie, p�cherz moczowy nie funkcjonuje
prawid�owo, wyst�puj� zaburzenia w wydalaniu moczu;
wielomocz o jasnym zabarwieniu p�ynu, moczenie si� nocne,
nawet mimowolne oddawanie moczu.
163

Ten rodzaj os�abienia mo�e sta� si� przyczyn� nasieniotoku

lub przedwczesnej ejakulacji.
Kiedy energia Jang wyst�puje w niedostatecznej ilo�ci nie
mo�e ani wzmacnia� ani chroni� nadmiaru Chong Mo, co
przejawia si� obecno�ci� up�aw�w, potrzeb� cz�stego spania,
nawet podra�nieniem p�odu, poronienia.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- wzmocnieniu nerek,
- wzmocnieniu i kontroli Jing.
Z produkt�w wzmacniaj�cych nerki zaleca si�:
Warzywa i zbo�a: pszenic�, selery, gotowan� kapust�, fasol�
Dao Du, pietruszk�, pory, sezam.
Produkty zwierz�ce: kurcz�ta, w�trob� kurcz�cia, ��tko
kurzego jaja, go��bie, jaja go��bie, baranin�, nerki barana,
mleko owcy, wieprzowin�, nerki �wini, nerki wo�u, krewetki,
suszone ma��e, �aby, rogi jelenia.
Owoce: czere�nie, kasztany, orzechy, winogrona.
Zio�a i napary: koper, badian, kozieradk�, nasiona
nenufar�w.
Wzmocnienie Jing zostanie om�wione w nast�pnym
rozdziale.
5.6.6. Niedob�r Jing w
nerkach
PRZYCZYNA
Niedob�r Jing mo�e mie� przyczyny wrodzone lub
mo�e pojawi� si� jako rezultat sposobu od�ywiania. Tak�e
164

nadmierne zm�czenie oraz przewlek�e choroby mog� os�abi�

poziom Jing w nerkach.
OBJAWY
Esencja nerek, energia nasienna Jing zabezpiecza
reprodukcj�, dojrzewanie p�ciowe i funkcje seksualne. Przy
jej niedoborze pojawia si� bezp�odno�� spowodowana
oligospermi� lub brakiem miesi�czek. Nerki utrzymuj�
"zasoby" Nieba Dawnego (energii dziedzicznej); je�li nie
pojawia si� dostateczna ilo�� Jing nie mog� one od�ywia�
m�zgu, a poniewa� wyst�puje niedob�r p�ynu m�zgowego
nie s� od�ywione ko�ci. U dzieci pojawiaj� si� op�nienia i
zahamowania wzrostu, op�nienia w chodzeniu, op�nienia
w z�bkowaniu, poro�cie w�os�w, p�ne m�wienie,
hypotrofie g�owy, szyi, ko�czyn, mi�ni. W konsekwencji
mo�e powsta� kar�owato��, op�nienie dojrzewania
p�ciowego, hypotrofia kostno - mi�niowa, op�nione
zamkni�cie ciemi�czka czaszki. Mo�e powsta� "5
niedoczynno�ci":
- niesprawno�� twarzy, tzn. niezdolno�� do poruszania
mi�niami twarzy,
- zwisanie g�owy,
- s�abe mi�nie ko�czyn,
- niesprawno�� ust - otwarte usta,
- utraty pami�ci i pomieszanie.
U os�b doros�ych pojawiaj� si� przedwczesne objawy
starzenia, wypadania w�os�w, rozchwianie korzeni z�b�w,
utrata pami�ci, dezorientacja czasowo - przestrzenna,
os�abienie ko�czyn, zwolnienie ruch�w i zwolnienie procesu
my�lenia.
165

POST�POWANIE
G��wna zasada polega na wzmocnieniu Jing nerek.
Zaleca si� orzechy, kozieradk�, nerki wo�owe lub baranie,
sk�r� kurcz�cia, suszone ma��e, mleko owcy, ser, gniazda
jask�cze, a zw�aszcza rogi m�odego jelenia. Bardzo
konsekwentne i d�ugotrwa�e, rozs�dne od�ywianie przez
wiele lat.
5.6.7. Wilgo� i gor�co w
p�cherzu moczowym
PRZYCZYNA
Choroba mo�e mie� przyczyny zewn�trzne i by�
skutkiem podra�nienia przez szkodliw� wilgo� i gor�co,
kt�re gromadz� si� w p�cherzu. Mo�e r�wnie� pojawi� si�,
gdy produkcja wilgoci i gor�ca jest rezultatem zbyt t�ustego i
obfitego sposobu od�ywiania, wtedy ich nadmiar sp�ywa i
gromadzi si� w p�cherzu.
OBJAWY
Je�li wilgo� i gor�co gromadz� si� w p�cherzu traci
on swoj� zdolno�� transformowania energii, co powoduje
zaburzenia w wydalaniu moczu, mocz jest ��ty, m�tny,
ciemny. Przy os�abieniu kana��w Jin mog� powsta�
krwotoki. Kiedy nagromadzone gor�co spala si� i towarzyszy
temu akumulacja wilgoci - staje si� to przyczyn� tworzenia
si� piasku i kamieni nerkowych, kt�re mog� zosta� wydalone
razem z moczem. Akumulacja wilgoci i gor�ca pobudza
produkcj� gor�ca,

akt�re przenika do nerek po��czonych w Biao Li z p�cherzem,

czego konsekwencj� s� nerwob�le l�d�wiowo - mi�niowe,
cz�sto z obecno�ci� gor�czki. Nalot na j�zyku jest ��ty i
t�usty. Puls jest szybki. Depresje a� do samob�jstwa.
PRZYCZYNY I POST�POWANIE:
PRZYCZYNA: gor�co jelita cienkiego (patrz Jelito
Cienkie) w 80% przypadk�w nast�puje w wyniku: -
psychicznych czynnik�w:
- problem�w z czasem - po�piechu,
- trudno�ci z rozumieniem - czuje si� nie
rozumianym,
- braku umiej�tno�ci rozr�niania:
- odr�niania czystego od nieczystego,
- snu od rzeczywisto�ci, stadium
ko�cowe: depresja Jang, samob�jstwo
POST�POWANIE:
smak kwa�ny - zimny
- kuracja: Drzewo Jin: 6 dni piwo pszemczne, 3
butelki dziennie
PRZYCZYNA: gor�co w�troby (z krwi� w moczu)
POST�POWANIE:
smak gorzki - zimny i kwa�ny - zimny
- nap�j chlebowy,
- herbata z w�os�w kukurydzy,
- mi�ta pieprzowa,
- sok z mniszka lekarskiego,
- herbata z goryczki ��tej (zaparzana)
167

PRZYCZYNA: brak Jin nerek

POST�POWANIE:
smak s�ony - zimny, element Ziemi, Tai Chi
- czarna fasola
PRZYCZYNA: �ledziona nie mo�e utrzyma� krwi
POST�POWANIE:
s�odki - gor�cy smak
- herbata z w�os�w kukurydzy z lukrecj�
POST�POWANIE WE WSZYSTKICH PRZYPADKACH
POLEGA NA:
- usuni�ciu gor�ca,
- przywr�ceniu prawid�owej cyrkulacji wilgoci,
- u�atwieniu odp�ywu - tzn. przywr�ceniu przepuszczalno�ci
Lin.
Rozproszenie gor�ca w p�cherzu u�atwiaj� znamiona
kukurydzy, j�czmie�, sk�rka mandarynek, nerki barana.
Nerki �wini u�atwiaj� przepuszczalno�� p�cherza.
Przy utrudnionym wydalaniu moczu w�a�ciwa dieta
pozwala uzupe�ni� klasyczne leczenie tej choroby w
zale�no�ci od przypadku pobudzaj�c kr��enie wody, b�d�
usuwaj�c zimno lub gor�co.
ZALECENIA
Pszenica, sa�ata, nasiona soi, szczaw, rozkole�,
j�czmie�, rabarbar, k��cza nenufar�w, ruta, sorgo, papaja,
sk�rka mandarynek, winogrona, �limaki, ma��e, nerki owcy,
168

p�uca wieprzowe.
Krwiomocz: zalecany seler, sa�ata, pietruszka, pory.
5.6.8. Zimno p�cherza
moczowego
PRZYCZYNA:
Pr�nia Jang nerek - wyst�puj�ca nagle w wyniku
os�abienia Jang �ledziony.
OBJAWY:
- ci�g�e i niekontrolowane parcie na mocz, ma�o moczu
- obrzmienia w kostkach, nogach,
- sen nie daje wypoczynku,
- zimne stopy,
- puls g��boki, powolny
- blade cia�o j�zyka z wilgotnym b�yszcz�cym nalotem.
POST�POWANIE:
- gor�ca butelka do ��ka,
- ok�ady: na grzbiet - na przeciw p�pka,
- k�piele st�p w naparze imbiru,
- herbata z arcydzi�gla.
169

5.7. W�troba i p�cherzyk

��ciowy
Zgodnie ze swoim ideogramem Gan, kt�ry
przedstawia tarcz�, w�troba kieruje funkcj� ochronn�
organizmu - spe�nia obowi�zki "genera�a armii" - odpowiada za
podejmowane decyzje i projekty, za ich tworzenie i
przewidywanie. St�d wynika jej funkcja konserwowania
krwi, kt�r� gromadzi zgodnie z potrzebami organizmu.
W�troba przyjmuje i konserwuje krew. Ilo�� krwi
rozdzielana do naczy� krwiono�nych zale�y od aktywno�ci
cia�a - zwi�ksza si� w ci�gu dnia, a zmniejsza noc�. W ten
spos�b podczas odpoczynku krew wraca do w�troby. Su Wen
rozdz. 10: "Je�li w�troba traci swoj� zdolno��
magazynowania krwi, u chorego pojawiaj� si� przera�aj�ce
marzenia senne i sen nie jest spokojny". W�troba kontroluje
prac� �ci�gien, kt�re od�ywia krew. W wieku 56 lat (78),
energia w�troby staje si� s�absza, �ci�gna trac� swoj�
elastyczno��. Stan energii w�troby ujawnia wygl�d paznokci.
"Wylotem" w�troby s� oczy.
W cyklu pi�ciu element�w w�trobie odpowiada element
Drzewa, kt�ry wi��e si� z wiosn� i wprowadzeniem energii w
ruch. W�troba jest po��czona przez Biao Li z
p�cherzykiem ��ciowym. P�cherzyk ��ciowy - Da�,
nape�niony jest jasnym p�ynem, kt�ry wydalany z przerwami
bierze udzia� w trawieniu, pobudzaj�c kr��enie energii w
w�trobie. Ma wp�yw na trzewia "przewodz�ce i
transformuj�ce", tj. �o��dek, jelito cienkie i grube oraz
p�cherz, poniewa� magazynuje esencj� Jing pochodz�c� z
po�ywienia i oddychania; jest zbiornikiem energii Jing.
170

Razem z m�zgiem, szpikiem, ko��mi, kana�ami energii i

macic� formuje szczeg�lne "narz�dy" Chi Heng Zhi Fu, kt�re
gromadz� Jing i maj� wp�yw na d�ugowieczno��. P�cherzyk
��ciowy spe�nia funkcj� arbitra, decyduje i os�dza, jest
stra�nikiem tego co powinno zosta� wykonane, odpowiada
za stan r�wnowagi organizmu.
Schorzenia w�troby mog� by� spowodowane przepe�nieniem
lub stanem pr�ni. W przypadku przepe�nienia dotyczy to
nadmiaru energii lub ognia, a tak�e zaburze�
spowodowanych wilgoci� lub gor�c� szkodliw� energi�. W
przypadkach chor�b b�d�cych konsekwencj� podra�nienia
Jang przez wiatr, zaburzenia lokalizuj� si� w g�rnych
cz�ciach cia�a i raczej dotycz� syndromu pr�ni z oznakami
przepe�nienia.
Funkcje przepuszczaj�ca i usuwaj�ca w�troby i p�cherzyka
��ciowego pobudzaj� proces trawienia w �ledzionie i
�o��dku. Gdy nast�puje rozregulowanie tych funkcji, zwykle
pojawia si� akumulacja energii i zast�j krwi, praca �o��dka i
�ledziony zostaje zak��cona przez zaburzenia absorpcji
pokarmu, asymilacji i trawienia.
- organ Jin (organ magazyn): w�troba
- organ Jang (organ warsztat): woreczek ��ciowy
W�troba odpowiada za:
- oczy / widzenie: w oczach spotykaj� si� wszystkie
po�udniki Jin i Jang; po�udnik (meridian) w�troby jest
jednak�e w�adc� nad wszystkimi innymi. Przyczyn�
kr�tkowzroczno�ci s� zaburzenia w�troby i cz�sto
wyst�puje ona r�wnocze�nie z "syndromem kr�tszej
nogi",
- mi�nie (napi�cie mi�ni): element Drzewa jest
171

odpowiedzialny za napi�cie mi�ni i sprawuje nad mm

kontrol�. Wszystkie choroby, przy kt�rych mi�nie s�
zwiotcza�e, lub zbyt napi�te (jak np. skurcze),
pozostaj� w zwi�zku z elementem Drzewa; leczenie
akupunktur� jest odpowiednio do tego nastawione na
w�trob�.
Uwaga: �ledziona jest kompetentna w zakresie masy
mi�niowej.
- �ci�gna,
- paznokcie,
-�zy,
- narz�dy p�ciowe.
Woreczek ��ciowy - posiada szczeg�ln� pozycj� po�r�d
organ�w Jang; jest zaliczany do "5 cudownych organ�w",
- w odr�nieniu od innych organ�w zawiera tylko "czysty
p�yn"; p�yn w woreczku ��ciowym jest wyrazem Chi
Drzewa i energii Jing,
- pozostaje w zwi�zku z nerkami i ich funkcjami, a
szczeg�lnie w tworzeniu si� ko�ci i chorobach ko�ci, np.
artrety�mie,
- ma szczeg�lne powi�zania z chorobami w obszarze bioder,
np. ischiasie, zapaleniu bioder i artrety�mie, zwichni�ciu
biodra, itp., poniewa� kana� pasa (Tai - Mo) okr��a biodra i
przedstawia po��czenie pomi�dzy g�rn� i doln� po�ow� cia�a.
R�wnie� wiele dolegliwo�ci takich jak "kr�tsza noga", b�le
plec�w, skrzywienie kr�g�w, boczne b�le g�owy,
kr�tkowzroczno��, zaburzenia widzenia - jak np. nier�wna
si�a widzenia oczu - wywodz� si� niejednokrotnie z
p�cherzyka ��ciowego.
172

ZALE�NO�CI PSYCHICZNE, UMYS�OWE I

DUCHOWE
Obszar dzia�ania duszy (Hun) pod�wiadomo�ci - jest
zwi�zany z fantazj�, si�� wyobra�ni, marze�, emocji,
humoru, nastroj�w i histerii.
Wszystkie emocje obci��aj� najpierw w�trob�. Do elementu
Drzewa przyporz�dkowane s� w szczeg�lno�ci: w�ciek�o��,
gniew, z�o��, zazdro�� - i one w�a�nie s� g��wnymi
przyczynami chor�b w�troby i woreczka ��ciowego.
- W�troba jest kompetentna w planowaniu, organizacji i
kreatywno�ci, gdy� si�a wyobra�ni jest przejawiana przez
w�trob�. Uzewn�trznia si� to cz�sto u ludzi z os�abion�
energi� w�troby, kt�rzy przede wszystkim noc�, w czasie
od l - 3 godz., tj. w czasie maksymalnym w�troby - s�
szczeg�lnie kreatywni.
- P�cherzyk ��ciowy przedstawia w ciele "genera�a", kt�ry
podejmuje inicjatyw� i dokonuje rozstrzygni��; silny
woreczek ��ciowy uzewn�trznia si� zdolno�ci� do
szybkich i trafnych decyzji.
- Tolerancja, zdolno�� do odpr�ania si�, gi�tko�� - s� tak�e
wyrazem energii Drzewa; przy zaburzeniach energii
Drzewa, mo�e si� z jednej strony uzewn�trznia� os�upienie,
tzn. niezdolno�� do dostrzegania spraw ko�o siebie i
elastycznego reagowania - z drugiej strony za�,
uzewn�trznia si� to brakiem zdolno�ci do podejmowania
rozstrzygni��, do reagowania jak "chor�giewka na
wietrze".
��dza posiadania, zatrzymywania - mog� powodowa�
skurcze w plecach i ramionach. To znowu mo�e by�
powodem zaburze� widzenia, poniewa� 7 kr�g szyjny jest
"wzg�rzem energii"; kiedy tutaj energia dobrze nie p�ynie,
173

prowadzi to �atwo do zaburze� energii w obszarze g�owy,

kt�re daj� b�le g�owy i zak��cenia w widzeniu.
- W�troba lubi spok�j, odpr�enie, opanowanie, jest jedynym
organem, kt�ry si� odnawia, wypoczywa w pozycji le��cej.
Dlatego jako leczenie przy os�abionej w�trobie, stosuje si�
odpr�enie i rozlu�nienie w pozycji le��cej.
- Elementowi Drzewa odpowiada wspania�omy�lno��,
ekstrawersja i gotowo�� do kontakt�w. Choroba elementu
Drzewa mo�e si� przejawia� jako nie�mia�o��, stronienie
od ludzi.
- P�cherzyk ��ciowy i nerki - razem - s� odpowiedzialne
za odwag�; ludzie z mocnym woreczkiem ��ciowym i
nerkami s� najcz�ciej odwa�ni i s� zdolni podejmowa�
rozstrzygni�cia w mgnieniu oka.

SZCZEG�LNE ZALE�NO�CI
- czas organ�w:
- czas maksymalny w�troby
- czas minimalny w�troby
- czas maksymalny p�cherzyka
��ciowego
- czas minimalny p�cherzyka
��ciowego
- pora roku
- pora dnia
- bioklimatyczny wp�yw
- kolor
- zapach
- smak
- skutek

od l do 3 godz. od 13 do 15
godz.
od 23 do l godz.
od 11 do 13 godz.
wiosna
od 2 do 7 godz.
wiatr
zielony - turkusowy
przykry, zepsuty
kwa�ny
�ci�gaj�cy, gromadz�cy, zbieraj�cy,
unieruchamiaj�cy

174

- ruch
- wp�yw na potr�jny ogrzewacz
- terapia
- tendencja
- wzmacnianie przez
- rozpraszanie przez
- harmonizowanie przez
- niech�� przeciwko
- nadmiar smaku kwa�nego -
zimnego powoduje:
poj�cia fizyczne
forma esencjowania
oczyszczanie przez
metody konserwacji
technika krajania
sprz�t do gotowania
miejsce gotowania (rodzaj)
spos�b gotowania

Jm - w d� i do wewn�trz
harmonizuje, �rodkowy
ogrzewacz, �o��dek, p�cherz
moczowy przeczyszczaj�ca,
wy��czaj�ca, zbieraj�ca
rozszerzenie energii, lubi
ruch smak ostry, ciep�y smak
kwa�ny, zimny smak s�odki,
zimny spr�aniu, �ciskaniu
uszkodzenie �ledziony, kszta�tu
mi�ni, grube wargi, zanik
mi�ni ramion
energia Chi, ruch cedzenie,
przes�czenie wiatr
fermentowanie, kwaszenie,
przechowywanie w occie,
fermentowanie mleka
ca�kiem pozostawia�, grubo
rozdrabnia� z drzewa
(naczynie, nakrycie)
ogie� z drzewa, gaz kr�tko
naparza�, bez przykrycia,
sur�wki, ma�o miesza�

175
5.7.1. Niedob�r krwi w
w�trobie
PRZYCZYNA
Choroba najcz�ciej wynika z niedostatecznej
produkcji krwi, b�d� nadmiernego zu�ycia krwi po
przewlek�ej chorobie. Brak Cni �ledziony.
OBJAWY
Kiedy element ziemi i element wody nie produkuj�
wystarczaj�cej ilo�ci krwi, tzn. gdy element ziemi na skutek
z�ego od�ywiania si� nie posiada dosy� Chi, wyst�puje w
ciele brak substancji, czyli brak krwi, p�yn�w ustrojowych i
minera��w; wtedy �ledziona produkuje jako produkt
odpadowy �luz (wilgotno��). Poniewa� Ziemia od�ywia
metal, jako nast�pstwo tego stanu wyst�puje gromadzenie
si� �luzu w p�ucach; dalej mo�e doj�� do chor�b �ledziony i
jelita grubego. W wyniku braku substancji, wyst�pi spadek
ci�nienia krwi, cia�o stanie si� "gor�ce" i pojawi� si�
pierwsze objawy anemii, braku �elaza, itp. W�troba nie mo�e
ju� magazynowa� odpowiedniej ilo�ci krwi. W nast�pstwie
braku Chi �ledziony, wyst�pi brak krwi w w�trobie.
OBJAWY:
Cz�ci cia�a odpowiadaj�ce elementowi Drzewa b�d�
uczestniczy�y w zachorowaniu:
oczy - b�d� zaczerwienione, gor�ce - gdy� nie
b�d� odpowiednio od�ywione,
- widzenie b�dzie lekko niewyra�ne,
;76

zamazane,
- wyst�pi wra�liwo�� na �wiat�o,
szczeg�lnie w nocy,
- wyst�pi nadmiernie cz�ste mruganie
(norma - 3x na minut�); jest to oznak�
ma�ej ilo�ci energii ochronnej,
- bia�e, blade (pozostaj� po ucisku d�ugo
blade) - oznaka anemii - s� cienkie,
�amliwe i bez po�ysku,
- wyst�puj� kurcze mi�ni, np. skurcze
�ydek noc�,
Uwaga: sport wyczynowy wyczerpuje
w�trob�.
- oczy zaczynaj� �zawi� jak np. przy
katarze siennym,
- zapalenie �ci�gien - np. ��kotki po
wewn�trznej stronie kolana. Uwaga:
zapalenie ��kotki po zewn�trznej stronie
kolana odnosi si� do �ledziony,
- du�a emocjonalno��, zmienno��,
kapry�no��,
- sk�pe krwawienie miesi�czne
- zanik krwawie� na skutek anemii,
ma�o krwi w �y�ach)
paznokcie
umi�nienie
�zy �ci�gna
reakcje
psychiczne
u kobiet
- puls cienki (za
-j�zyk blady.

POST�POWANIE
G��wna zasada polega na od�ywieniu i wzmocnieniu
krwi w�troby. W�r�d pokarm�w, kt�re od�ywiaj� krew
zaleca si� szczeg�lnie te, kt�re oddzia�uj� bezpo�rednio na
meridian w�troby: w�trob� wo�ow� lub barani�, tak�e
177

wieprzowin�, w�gorze, sproszkowane kraby, seler, rumia-

nek, werben�, trzcina cukrowa.
W chi�skiej dietetyce zalecane s� szczeg�lnie rogi m�odego
jelenia.
Zapobieganie: wykluczy� �rodki spo�ywcze och�adzaj�ce
�ledzion�.
Wskazania lecznicze: odbudowa� Chi �ledziony, wspiera�
wytwarzanie krwi.
Zio�a: r�g jelenia (nie przy os�abieniu Jin); lukrecja; Rdx
Astagalii (Huang Chi); Rhz Atractylodes Macrocephala (Pai -
Chu); �e�sze�.
�rodki spo�ywcze: wi�nie; litschi; mi�so jagni�cia; czerwone
winogrona; cukier trzcinowy; ��tko jaja; wo�owina.
5.7.2. Akumulacja lub zast�j
energii w w�trobie
PRZYCZYNA
Najcz�ciej ten przypadek jest skutkiem zaburze�
emocjonalnych, z�o�ci, niezadowolenia, t�umienia uczu�,
frustracji, trosk, smutku, prze�ycia szoku - na skutek czego
Chi w�troby zostaje sparali�owane. Nast�pstwem mo�e te�
by� zast�j krwi.
OBJAWY
Gdy w w�trobie nast�puje os�abienie funkcji
przepuszczania i usuwania, pojawia si� smutek, energia
ulega zastojom, chory odczuwa b�le w klatce piersiowej.
Je�li stan smutku przed�u�a si�, w�troba traci elastyczno��,
178

co cz�sto objawia si� wybuchami z�o�ci. Przy zastoju energii w

w�trobie, naczynia krwiono�ne i meridiany maj� mniejsz�
rozpuszczalno��, chory skar�y si� na b�le w klatce
piersiowej, bok�w i brzucha naprzeciwko meridianu w�troby
Zu Jue Jin. Choroba podra�nia krew, akumulacja energii
powoduje zast�j krwi, w ten spos�b zostaje zahamowana
funkcja meridian�w Chong Mai i Ren Mai, czemu mog�
towarzyszy� bolesne i nieregularne miesi�czki. Puls jest
napi�ty ja struna.
Je�li energia w�troby p�ynie w przeciwnym kierunku i
Wznosi si� do g�ry, ��czy si� ze �luzem, kt�rym jest ob�o�one
gard�o. Pojawia si� syndrom "oddechu jak pestka �liwki",
Mei H� Chi, oraz trudno�ci w prze�ykaniu lub zwracaniu. W
niekt�rych przypadkach, gdy energia w�troby powoduje
akumulacj� �luz�w w gardle mo�e powsta� wole, a gdy
akumulacja przed�u�a si� i gromadzi si� energia, kr��enie
krwi staje si� utrudnione, a w brzuchu formuj� si� z�ogi
�luzu.
- odczucie zaw�lenia (guza) w gardle; pacjent nie jest
zdolny wyra�a� si�, centrum mowy jest blokowane.
Zbieranie si� �luzu mo�e spowodowa� utworzenie si� cyst,
- sk�onno�� do depresji,
- bezsilno�� i brak pobudzenia,
- sk�onno�� do cyst w podbrzuszu,
- smutek duszy,
- puls - napi�ty - odpowiednio do napi�tej osobowo�ci,
- j�zyk z bia�ym nalotem.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- przywr�ceniu przepuszczalno�ci w�troby,
- rozproszeniu akumulacji.
179

W przypadku "oddechu jak pestka �liwki":

- nale�y zharmonizowa� kr��enie energii,
- rozproszy� �luz. W
przypadku wola:
- nale�y zharmonizowa� energi�,
- rozproszy� wole.
W przypadku akumulacji �luzu w �o��dku.
- nale�y pobudzi� kr��enie krwi.
- rozmi�kczy� to co jest solidne.
- Zabronione: kwa�ny smak - gdy� daje skutek �ci�gaj�cy i
zaostrza napi�cie.
Zio�a: kwiat pomara�czy; semen zizyphi (pestki daktyli
chi�skich); u�ywa� tak�e przy nocnych potach (os�abienie
Jin serca); Rdx Peoniae (korze� piwonii).
5.7.3. Nadczynno�� ognia
w w�trobie
PRZYCZYNA
Silne emocje powoduj� w w�trobie zast�j energii,
kt�ra przekszta�ca si� w ogie� i unosi w g�r� cia�a.
- k�opoty, troski a szczeg�lnie zazdro�� (zatrzymywane
emocje),
- t�umienie pop�du p�ciowego,
- ostre potrawy, np. surowa cebula, czosnek, itp.,
- t�uste potrawy - wytwarzaj � gor�co.
OBJAWY Ogie� w�troby spala si� �atwo, atakuje oczy i
g�ow�, powoduj�c zaczerwienienie oczu, uporczywe b�le
180

g�owy i szum w uszach. Kiedy ogie� gromadzi si� w

meridianach w�troby, chory odczuwa piek�ce b�le w
okolicach mi�dzy�ebrowych. Je�li tym symptomom
towarzyszy aktywna obecno�� energii p�cherzyka
��ciowego, kt�ra wydostaje si� ku g�rze, choremu dokucza
uczucie goryczy w ustach i sucho�� gard�a. Gdy nadczynno��
ognia przed�u�a si� nast�puj� �atwe wybuchy z�o�ci,
nerwowo��, nawet ataki szale�stwa. Ogie� zak��ca prac�
umys�u, chory jest niespokojny, cz�sto cierpi na bezsenno��
lub senne koszmary. Anormalne kr��enie krwi, wymioty z
krwi� i krwotoki s� najcz�ciej rozpoznawalnym skutkiem
podra�nienia ogniem, a gdy ogie� uszkadza p�yny organiczne
pojawiaj� si� zaparcia i spalenia naczy� krwiono�nych, mocz
jest ciemny i w nieznacznych ilo�ciach. J�zyk jest czerwony z
��tym, t�ustym nalotem, puls jest napi�ty i szybki.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- usuni�ciu ognia,
- oczyszczeniu ognia w�troby.
W tym przypadku zaleca si� produkty, kt�re
wzbogacaj� tradycyjn� farmakologi�: p�cherzyk wo�a lub
konia, kt�ry usuwa i oczyszcza ogie� w�troby; korze�
filodendrona, mi�t� pieprzow�, w�osy kukurydzy. Przy
zastoju energii w w�trobie zaleca si� kwiat pomara�czy,
pszenic�, j�czmie�.
Odradza si� spo�ycie kurzych jaj i cukru, smaku ostrego -
cebuli, czosnku.
181

5.7.4. Nadczynno�� Jang

w w�trobie
PRZYCZYNA
Syndrom spowodowany stanem pr�ni Jin w w�trobie i
nerkiich, Jin nie mo�e kontrolowa� Jang w�troby i energia
Jang kr��y w przeciwnym kierunku, wchodz�c do g�rnych
cz�ci cia�a.
Przyczyn� tej dolegliwo�ci mog� by� r�wnie� d�ugotrwa�e
silne emocje - smutek lub z�o��, kt�rych nadmiar sprzyja
akumulacji energii w w�trobie. Energia przekszta�ca si� w
ogie�, ogie� poch�ania krew - Jin i Jin nie mo�e kontrolowa�
Jang.
Tak jak przyczyna koresponduje z syndromem pr�ni Jin -
tak objawy ��cz� si� z nadmiarem Jang, dlatego nadczynno��
Jang w w�trobie jest inaczej nazywana pr�ni� Jin z
nadmiarem Jang lub pr�ni� Jin z nadczynno�ci� w�troby.
OBJAWY
Je�li wyst�puje niedob�r Jin w w�trobie i nerkach,
Jang kr��y w przeciwnym kierunku i wznosi si� do g�rnej
cz�ci cia�a. Zawroty g�owy i szum w uszach,
zaczerwienienie oczu i twarzy, uporczywe b�le g�owy z
odczuciem obrz�ku g�owy, nerwowo�� i �atwe wpadanie w
z�o�� - s� dolegliwo�ciami najcz�ciej pojawiaj�cymi si� u
chorych w syndromie pr�ni Jin. Jang me jest odpowiednio
kontrolowane, umys� staje si� niestabilny; Jin i Jang nie s�
zr�wnowa�one, choremu dokucza ko�atanie serca, utrata
pami�ci, bezsenno�� z nadmiarem marze� sennych,
mruganie powiekami.
182

W�troba kontroluje �ci�gna, nerki od�ywiaj� ko�ci - w stanie

pr�ni Jin nast�puje pobudzenie ognia, �ci�gna i ko�ci nie
s� od�ywione w�a�ciwie, co manifestuje si� nerwob�lami
l�d�wiowymi i os�abieniem kolan. Drgawki i kurcze. J�zyk
ciemny czerwony, puls napi�ty, ostry i szybki s�
symptomami pr�ni Jin z nadczynno�ci� ognia i
przenikaniem Jang w�troby w g�r� cia�a.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- od�ywieniu Jin,
- uspokojeniu w�troby,
- uspokojeniu i akumulacji Jang.
Nale�y unika�:
- silnych emocji,
- zbyt ma�ej ilo�ci snu,
- g�odzenia si� lub z�ego po�ywienia,
- nadu�y� p�ciowych (wydzielina pochwy i nasienie m�skie
zawieraj� wiele energii Jing), kt�re zu�ywaj� wiele energii
Jing (substancji),
- przy problemach z substancj� (zaburzenia Jin nerek)
stosowa� leczenie �ledziony i �o��dka; wykluczy� cukier,
kt�ry niszczy "Ziemi�".
W�r�d pokarm�w, kt�re wzmacniaj� Jin, a zw�aszcza Jin
w�troby szczeg�lnie skuteczna jest wieprzowina, kraby,
sk�rka ��wia, winogrona.
W przypadku nadczynno�ci ognia przeciwwskazane s�
produkty gor�ce i pikantne, natomiast uspokajaj� w�trob�:
znamiona kukurydzy, seler, sezam, nasiona s�onecznika,
p�cherzyk wo�owy. Aby zatrzyma� Jang, kt�re uchodzi do
g�ry zaleca si� produkty, kt�re uspokajaj� kr��enie energii.
183

Zaczerwienienie oczu:
ten syndrom towarzyszy nie tylko nadczynno�ci Jang
w w�trobie, niemniej mo�emy poleci� pewn� ilo��
produkt�w u�ytecznych w leczeniu: Warzywa: seler, og�rki,
szczaw, rabarbar, Produkty zwierz�ce: jaja kurze, zw�aszcza
bia�ko jaj, w�troba wieprzowa, p�cherzyk wieprzowy, Owoce:
gruszki
Napary: rumianek, mi�ta o okr�g�ych listkach, mi�ta
pieprzowa, Inne: serek sojowy, cukier j�czmienny.
Przeciwwskazane: imbir; ziele angielskie; pieprz; smak ostry
gor�cy (utrata �wiadomo�ci); smak s�odki gor�cy (pog��bia
wysuszenie) Nadci�nienie t�tnicze:
w tradycyjnych przyczynach tego syndromu
Chi�czycy opisuj� go jako nadczynno�� Jang w�troby. W
terapii mo�e by� skuteczne wykorzystanie kilku produkt�w:
seler, szparagi, znamiona kukurydzy, pietruszka, pomidory.
5.7.5. Nadczynno��
wewn�trznego wiatru w
w�trobie
W miar� post�pu choroby mog� pojawi� si�
symptomy takie jak og�lne rozdra�nienie, konwulsje,
zawroty g�owy, wra�liwo�� na �wiat�o. W przypadku gdy
184

Jang w�troby przemienia si� w wiatr lub nadmierne gor�co,

lub gdy wyst�puje niedob�r krwi - mamy do czynienia z
syndromem gor�ca w w�trobie. Wszystkie objawy tej
choroby s� analogiczne do zaburze� o charakterze i
przebiegu zmiennym, pobudzaj�cym, przej�ciowym,
gwa�townym.
5.7.6. Transformacja Jang
w�troby w wiatr
PRZYCZYNA
Przy nadmiernej utracie Jin w�troby i nerek, energia
Jang nie jest odpowiednio kontrolowana, co sprzyja
produkcji i wydobywaniu si� wiatru.
OBJAWY
Jang pobudza wiatr i energi� ognia co u chorych
wywo�uje uporczywe b�le g�owy ze zw�eniem naczy�
krwiono�nych: zawroty g�owy z tendencj� do utraty
r�wnowagi i upadk�w, niedow�ad i spaczone odczuwanie
ko�czyn, nudno�ci i wymioty. Kiedy wiatr unosi si� do g�ry
nast�puje podra�nienie i nadczynno�� wy�szych partii
organizmu. Drgawki, skurcze mi�ni.
W syndromie Jin utrzymuj� si� niedobory w dolnej cz�ci
cia�a; nadczynno�� g�rnej cz�ci i os�abienie dolnej maj�
wp�yw na zmienny przebieg choroby, mog� pojawi� si�
nawet stany oszo�omienia.
Nadczynno�� wiatru Jang powoduje przyspieszone spalanie
p�yn�w organicznych, kt�re przekszta�caj� si� w �luz. �luz
185

podra�nia wy�sze partie cia�a, blokuje uj�cia - pojawia si�

�pi�czka i gwa�towny spadek ci�nienia. Krew i energia kr���
normalnie, w przeciwnym kierunku. Objawem tego jest
skrzywienie ust i trudno�ci w m�wieniu, tak�e po�owiczny
parali� cia�a.
Jest to syndrom bezpo�redniego podra�nienie wiatrem Zhong
Feng.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- od�ywianiu Jin,
- uspokojeniu w�troby,
- zatrzymaniu wiatru.
Nale�y unika�:
- smaku ostrego gor�cego,
- smaku s�odkiego gor�cego,
- smaku gorzkiego gor�cego,
- silnych emocji.
Przedstawili�my w poprzednim rozdziale kilka
produkt�w zalecanych dla wzmocnienia Jin w�troby: kraby,
sk�r� ��wia, winogrona. Wszystkie one mog� by�
uzupe�nione o produkty, kt�re og�lnie od�ywiaj� Jin: seler,
znamiona kukurydzy, p�cherzyk wo�owy, sezam, s�onecznik, s�
to produkty zalecane przez Chi�czyk�w dla uspokojenia
w�troby W�r�d produkt�w, kt�re usuwaj� wiatr, niekt�re s�
bardziej skuteczne przy obecno�ci wiatru w w�trobie:
w�troba kr�lika, w�troba barana, w�troba �wini, sk�ra
go��bia.
W syndromach bezpo�redniego pora�enia wiatrem, Zhong
Feng zaleca si� krew kaczki i serce �wini. B�le g�owy
spowodowane przez wiatr: w tym szczeg�lnym przypadku
wiatru w�troby zaleca si�

m�d�ek wo�owy i wieprzowy, �o��dek wo�owy, baranin�,

krew �wini, ostrygi ma��, a tak�e seler, �opian, rumianek i
s�onecznik.
5.7.7. Syndrom wiatru
spowodowany przez
podra�nienie zewn�trznym
gor�cem
PRZYCZYNA
Choroba jest konsekwencj� nadmiaru szkodliwego
gor�ca z zewn�trz, kt�re spala meridian w�troby i zatrzymuje
si� w os�onach serca (osierdziu).
OBJAWY
Kiedy pojawia si� nadczynno�� gor�ca, ono spala
p�yny organiczne, podnosi si� temperatura cia�a i choremu
dokucza intensywne pragnienie. Nadczynno�� szkodliwego
gor�ca spala r�wnie� meridian w�troby, kt�ra nie mo�e
od�ywia� �ci�gien i naczy� krwiono�nych, nast�puje
pobudzenie wiatru, co staje si� przyczyn� konwulsji z
zesztywnieniem karku i odp�yni�ciem krwi od�ywiaj�cej
oczy. Je�li gor�co przenika do osierdzia, po wstaj � zaburzenia
serca (Centrum) i umys�u (Shen) z rozdra�nieniem
wewn�trznym i niepokojem. W przypadku zablokowania
wylot�w serca mo�e nast�pi� utrata �wiadomo�ci i �pi�czka.
J�zyk czerwony z ��tym nalotem, puls napi�ty i
przyspieszony s� oznakami nadczynno�ci gor�ca.
187

POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- usuni�ciu gor�ca,
- od�wie�eniu w�troby,
- uspokojeniu wiatru.
- Aby zr�wnowa�y� nadmiar gor�ca nale�y zwi�kszy� ilo��
p�yn�w i spo�ywa� produkty o naturze od�wie�aj�cej.
Niewskazane s� natomiast dania zbyt bogate w Jang, o smaku
s�odkim lub pikantnym i naturze gor�cej lub ciep�ej.
- Od�wie�anie w�troby jest mo�liwe przez jej od�ywienie.
Zaleca si� stosowanie produkt�w takich, jakie zosta�y
podane w poprzednich rozdzia�ach.
- Aby usun�� wiatr z w�troby zaleca si�: Produkty ro�linne:
seler, kt�ry uspokaja w�trob�, usuwa gor�co i rozprasza
wiatr; szpinak, wzmacnia krew, usuwa wiatr; d�uga
rzodkiew, usuwa wiatr; rumianek, rozprasza wiatr, usuwa
gor�co; mi�ta usuwa wiatr, rozprasza gor�co. Przyprawy,
kt�re mog� by� stosowane do rozproszenia szkodliwego
wiatru z zewn�trz skuteczny jest czosnek, cynamon,
jednak nale�y ich unika� w przypadku wiatru pochodzenia
wewn�trznego z uwagi na ich ^pikantny, ogrzewaj�cy
charakter.
Produkty zwierz�ce: kwa�ne mleko od�ywia energi�
w�troby, jest u�yteczne przy zablokowaniu wylot�w serca,
usuwa nadczynno�� wewn�trznego wiatru; go��bie, usuwaj�
wiatr i ogie� w�troby, wzmacniaj� Jin; kurcz�ta, mimo, �e
ich sk�ra skutecznie usuwa wiatr, nale�y je�� w
umiarkowanych ilo�ciach poniewa� maj� charakter
ocieplaj�cy i s�odki; jaja kurze �agodz� pobudzenie
wewn�trzne, uspokajaj� pi�� narz�d�w, usuwaj� wiatr, ale
ich nadmiar mo�e pobudzi� aktywno�� wiatru i zak��ci�
kr��enie Chi (Sui Xi Ji Jin Shi Bu); tak�e sk�ra dzika usuwa
wiatr.
188

5.7.8. Syndrom wiatru

spowodowany stanem pr�ni krwi
 Krew - Xue razem z energi� Chi w tradycyjnym
rozumieniu Chi�czyk�w odpowiadaj� poj�ciu formy - Jin i
energii - Jang. Sama energia jest reprezentowana przez dwa
aspekty - gor�ca i wiatru. Gor�co charakteryzuje jej funkcj�
od�ywcz�, a wiatr wyra�a jej ruchliwo��. W przypadku
niedoboru krwi w w�trobie, l�d�wie i naczynia krwiono�ne
nie s� dostatecznie o�ywione, pojawia si� rozdra�nienie
wewn�trzne, kt�re jest skutkiem nadczynno�ci wiatru.
Przypadek ��czy si� z niedoborem krwi w w�trobie, co
zosta�o wcze�niej om�wione, z t� r�nic�, �e tutaj mamy do
czynienia z os�abieniem energetycznej funkcji krwi, a nie
jak wcze�niej, z niedoborem ilo�ciowym.
5.7.9. Akumulacja zimna
w meridianie w�troby
PRZYCZYNA
Dolegliwo�� jest konsekwencj� podra�nienia przez
szkodliwe zewn�trzne zimno, kt�re powoduje akumulacj�
energii i krwi w meridianie w�troby. - powr�t zastoju Chi
w�troby na skutek pomy�ki. Zast�j Chi w�troby mo�e si�
dalej rozwija� na 2 sposoby: a) przemienia� si� w ogie�, czyli
eksplodowa�; tzn., �e zatrzymana energia wy�adowuje si�
wybuchem z�o�ci, gniewu,
189

b) przemienia� si� w wod�; tzn. nast�puje nawr�t do

elementu Wody, co przejawia si� strachem, agresj�, itp.;
nie jest si� zdolnym w�ciec si� - i akceptuje si� swoj�
sytuacj�.
om \WY
- depix->ia, strachliwo��; akceptuje si� swoj� sytuacj�,
- opuchni�cie j�der (obrzmienie)
- uczucie napi�cia bolesnego w podbrzuszu; b�l promieniuje
a� do j�der,
- przepuklina j�der,
b�le w g�rnej cz�ci g�owy,
- wi�zad�a i �ci�gna s� s�abe, wyst�puje sk�onno�� do
niedom�g kolan i plec�w, gdy� �ci�gna wzd�u� kr�g�w, �le
od�ywiane, staj� si� s�abe.
Meridian w�troby okr��a wewn�trzne narz�dy
p�ciowe i dociera do podbrzusza; je�li nast�pi akumulacja
zimna w meridianie energia i krew zag�szcza si� w z�ogi,
chory odczuwa to jako t�py b�l, oci�a�o�� dolnej cz�ci
brzucha i j�der, a tak�e wych�odzenie moszny. Gdy zimno
gromadzi si� w meridianie w�troby energia Jang nie
funkcjonuje prawid�owo i pojawia si� wych�odzenie
ko�czyn.
Bia�awy i �liski nalot na j�zyku, puls g��boki i napi�ty jak
struna lub zwolniony s� oznakami wych�odzenia. Zast�j
zimna w meridianie w�troby obserwuje si� cz�sto w
przypadkach przepukliny, obecno�ci zimna towarzyszy
obsuni�cie jelita w jamie brzusznej, co powoduje
przepe�nienie i oci�a�o��, dlatego choroba nosi r�wnie�
nazw� "b�le ma�ej miednicy".

190
J
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- ogr;"iniu w�troby,
- rozproszeniu zimna smakiem ostrym,
- wzmocnieniu krwi �rodkami odbudowuj�cymi krew.
Rozgrzanie w�troby i rozproszenie zimna jest
skuteczne przez zastosowanie diety bogatej w produkty
wzmacniaj�ce Jang, o naturze ocieplaj�cej lub gor�cej,
najlepiej o smaku pikantnym, tak jak to zostanie podane w
nast�pnym rozdziale.
W przypadku "b�l�w ma�ej miednicy" zaleca si� koper,
bak�a�any, badian, kminek, go�dziki, kozieradk�, imbir,
fasol� Dao Du, orzechy, migda�ki mango, pieprz, rut�, sk�r�
banana, p�cherz wieprzowy.
5.7.10. Wilgo� i gor�co
w w�trobie i p�cherzyku
��ciowym
PRZYCZYNA
"Ziemia" dusi (t�umi) Drzewo.
Syndrom mo�e zosta� spowodowany podra�nieniem
przez szkodliw� wilgo� i gor�co lub nadmierne spo�ycie
alkoholu, potraw t�ustych lub s�odyczy, kt�re sprzyja
gromadzeniu wilgoci i gor�ca. Tak�e w przypadku zaburze�
funkcji transportowej i transformacji �ledziony i �o��dka
pojawia si� wilgo�, kt�rej akumulacja powoduje gor�co -
wilgo� i gor�ca ��cz� si� ze sob� w w�trobie i p�cherzyku
��ciowym, co wywo�uje r�ne objawy.
U) l

OBJAWY
Gdy wilgo� i gor�co gromadz� si� i ��cz�, funkcje
przepuszczania i usuwania w�troby i woreczka ��ciowego s�
zak��cone, pojawiaj� si� obrz�ki i b�le na bokach klatki
piersiowej, a gdy energia p�cherzyka ��ciowego unosi si�
ku g�rze, w ustach pojawia si� odczucie goryczy. Przy
akumulacji wilgoci i gor�ca zostaj� zahamowane funkcje
wznoszenia i opadania �o��dka i �ledziony, tak, �e zwykle
mo�e si� pojawi�: utrata zmys�u smaku, nudno�ci, wymioty,
zaburzenia trawienia jelitowego, a tak�e wzd�cia w jamie
brzusznej.
W przypadku r�wnoczesnego spalania wilgoci i gor�ca
r�wnocze�nie ��� rozchodzi si� ku zewn�trznym cz�ciom
organizmu czego objawem mo�e by� ��taczka sk�ry i b�on
�luzowych.
Nalot na j�zyku jest ��ty i t�usty, puls napi�ty i szybki.
Meridian w�troby okr��� zewn�trzne narz�dy p�ciowe; kiedy
wilgo� i gor�co w tym meridianie sp�ywa w d�, u m�czyzn
wyst�puje sw�dzenie moszny, bolesny obrz�k i przegrzanie
j�der, u kobiet sw�dzenie sromu z obecno�ci� ��tych i
cuchn�cych up�aw�w.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- usuni�ciu wilgoci i gor�ca,
- pobudzeniu w�troby i p�cherzyka ��ciowego
Przestrzeganie przeciwwskaza� jest konieczne -
g��wnie dotycz� one wyeliminowania z po�ywienia alkoholu
pod wszelkimi postaciami, potrw t�ustych i cukru. Aby
usun�� wilgo� zaleca si�: seler, owies, bazyli�, b�b,
lebiodk�, sk�rk� mandarynek, s�onecznik, wo�owin� i
�limaki.

W przypadkach ��taczki spowodowanej wilgoci� i gor�cem

tradycyjna medycyna proponuje, znamiona kukurydzy,
s�odkie ziemniaki, arbuz, werben�, p�cherzyk wo�owy,
zwraca si� uwag� n unikanie kurzych jaj.
- przy wewn�trznym gor�cu nale�y leczy� �ledzion� i je��
zgodnie z otoczeniem, tzn. w obszarach (okresach) gor�cych
je�� ch�odz�ce potrawy, jak owoce po�udniowe, og�rki,
pomidory, itp.,
- kuracja �ywieniowa do oczyszczenia i wzmocnienia
w�troby:
- 12 dniowa kuracja pszeniczna (orkisz)
spos�b przygotowania, l fili�anka
zbo�a (nie namoczy�) 3 fili�anki
wody - gotowa�
- herbata pietruszkowa - 20 minut gotowa� Zio�a:
korze� goryczki; korze� rabarbaru; w�osy kukurydzy
- herbata; kwiat mi�ty pieprzowej; kora filodendrona; pestki
brzoskwini (udra�niaj� naczynia krwiono�ne).
5.7.11. Akumulacja i zast�j
energii w p�cherzyku ��ciowym i
zaburzenia spowodowane
�luzem
PRZYCZYNA
Zast�j i zablokowanie energii p�cherzyka ��ciowego
s� spowodowane zaburzeniami emocjonalnymi. Gwa�towne
os�abienie Jin w�troby.
193

OBJAWY
Zast�j energii pobudza produkcj� �luz�w, gor�cy �luz
wywo�uje zaburzenia wewn�trzne - p�cherzyk ��ciowy traci
swoj� zdolno�� usuwania i przepuszczania, a �o��dek
harmonizowania i uspokajania. P�cherzyk ��ciowy spe�nia
funkcj� arbitra, odpowiada za to co jest organizmowi
najbardziej potrzebne. Kiedy pojawia si� niepok�j
wewn�trzny spowodowany przez gor�cy �luz energia nie
posiada swojej mocy r�wnowa��cej, utrzymuje si� stan
pobudzenia, czemu mo�e towarzyszy� bezsenno��, ko�atanie
serca, cz�ste drgawki z tendencj� do zanikania szmer�w.
Je�li w przypadku zastoju energii w p�cherzyku ��ciowym
wyst�puje os�abienie jego funkcji przepuszczania i usuwania
- mechanizm Chi zostaje zahamowany, co poci�ga za sob�
zaburzenia w klatce piersiowej i cz�st� zadyszk�.
Gdy w �o��dku nast�pi os�abienie zdolno�ci harmonizowania
i uspokajania, pojawiaj� si� nudno�ci i wymioty.
Nalot na j�zyku jest ��ty i t�usty. Puls jest napi�ty i
maskuj�cy.
- rano gorzki smak w ustach (jest to wyrazem ognia; gor�co
idzie do g�ry i powoduje gor�co p�cherzyka ��ciowego),
- psychiczne reakcje: agresywno��, pobudzenie,
- nudno�ci, wymioty - kiedy gor�co p�cherzyka atakuje
�o��dek,
- nietolerancja zapachu kawy i papieros�w (w czasie
pomi�dzy 7 a 9 godz.), kt�ry symptomy pogarsza,
- przemienne wyst�puj�ce odczucia zimna i ciep�a,
- niespokojny sen,
- b�le w bokach.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
U)4

- usuni�ciu i transformacji gor�cego �luzu

- uspokojeniu energii, kt�ra kr��y w przeciwnym kierunku
- zharmonizowaniu �o��dka.
Zalecenia dietetyki koncentruj� si� na dw�ch
pierwszych punktach opisanych w rozdzia�ach dotycz�cych
patologii �luz�w i energii Aby zharmonizowa� �o��dek
zaleca si� orzeszki ziemne, kawon, koper, owoce jujuba,
j�czmie�, rabarbar, sk�rk� g�si; diet� mo�na uzupe�ni�
produktami wzmacniaj�cym ogrzewacz �rodkowy.
5.7.12. Wilgotne gor�co
p�cherzyka ��ciowego
Tak |ak wilgotne gor�co w�troby.
5.8. Potr�jny ogrzewacz
Potr�jny ogrzewacz przyswaja energi� trzewi�w, jest
po��czony z sercem i jest zwi�zany z aktywno�ci� elementu
ognia
Potr�jny ogrzewacz - San Jiao jest miejscem zachowania
�ycia; mo�na uo scharakteryzowa� jako trzy etapy, kt�re
umo�liwiaj� organizmowi spalanie wody i substancji
od�ywczych, potrzebnych do produkcji energii i krwi.
Potr�jny ogrzewacz ��czy energi� i krew z energi�
dziedziczn�, aby zapewni� ich prawid�ow� dystrybucj� po
ca lv m organizmie.
195

Funkcja fizjologiczna potr�jnego ogrzewacza jest wa�na w

odniesieniu do energii pierwotnych i energii �o��dka. Ka�dy
ogrzewacz posiada swoje szczeg�lne w�a�ciwo�ci:
Ogrzewacz g�rny:
funkcjonuje na poziomie klatki piersiowej, ��czy usta z
otworem wej�ciowym �o��dka, ma zwi�zek z p�ucami i
sercem, jego dzia�anie mo�na por�wna� do "mg�y". (Ling
Shu, rozdz. 18); kieruje przyswajaniem p�yn�w i substancji
od�ywczych, przez ca�y organizm, ogrzewa cia�o, sk�r�,
ko�ci i stawy.
Ogrzewacz �rodkowy:
nadbrzuszny, jest po�o�ony mi�dzy przepon� a pempkiem i
jest po��czony ze �ledzion� i �o��dkiem, jego aktywno�� jest
por�wnywalna do "macerowani", kieruje spalaniem i
transformacj� p�yn�w i substancji pokarmowych. Kontroluje
po�ywienie i zabezpiecza jego transport.
Ogrzewacz dolny:
ci�gnie si� od pempka do wzg�rka �onowego, jest po��czony z
nerkami i p�cherzem i jego funkcja jest przyr�wnywana do
kana�u (Ling Shu, rozdz. 18); rozdziela substancje na czyste
i szkodliwe i te ostanie usuwa.
Reasumuj�c:
ogrzewacz g�rny: spe�nia funkcje gromadzenia i
rozdzielania;
ogrzewacz �rodkowy: bierze udzia� w transformacji pokarmu
i zabezpiecza jego transport;
ogrzewacz dolny: spe�nia funkcje sortowania i usuwania.
196

5.8.1. Zaburzenia
potr�jnego ogrzewcza
Studia nad potr�jnym ogrzewaczem opieraj� si�
mi�dzy innymi na diagnostyce chor�b gor�ca, jedynego
aspektu, kt�ry wybrali�my do om�wienia. W miar�
rozwijania si� chor�b gor�ca, obejmuj� one stopniowo
ogrzewacz g�rny, �rodkowy i dolny. Zaburzenia ogrzewacza
g�rnego s� scharakteryzowane przez objawy chor�b p�uc i
serca; te, kt�re dotycz� ogrzewacza �rodkowego
odpowiadaj� objawom chor�b �ledziony i �o��dka, a
objawy chor�b w�troby i nerek maj� zwi�zek z patologi�
ogrzewacza dolnego. Choroby gor�ca s� powi�zane z
chorobami o ostrym przebiegu i stanach gor�czkowych,
spowodowane podra�nieniem organizmu przez szkodliwe
sezonowe gor�co, na co nak�adaj� si� r�norodne aspekty
przebiegu czterech p�r roku, ich zwi�zek z natur� chorego i
jego reakcj� obronn�.
Je�eli we�miemy pod uwag� natur� czynnik�w patogennych, to
w zale�no�ci od tego mo�na wyr�ni� dwie zasadnicze
kategorie chor�b.
- choroby z wilgoci i gor�ca: Wen Re
- choroby z wilgoci i zimna
Wilgo� nale�y do szkodliwego Jin i �atwo podra�nia
energi� Jang. Cz�sto utrzymuje si� zast�j mi�dzy warstw�
ochron� Wei Fen a warstw� energii Chi Fen i w ten spos�b
nie mo�e podra�ni� zbyt �atwo Jin i przekszta�ci� si� w
gor�co warstwy od�ywczej Jing Fen lub warstwy krwi Xue
Fen, Z drugiej strony natura wilgoci jest ci�ka i zak��caj�ca,
kieruje si� ku do�owi organizmu, przechodz�c przez trzy
197

ogrzewacze; z tego powodu metoda diagnostyki potr�jnego

ogrzewacza jest najbardziej odpowiednia dla studi�w chor�b
wilgoci i gor�ca.
W chorobach z obecno�ci� wilgoci i gor�ca, kt�re s�
spowodowane podra�nieniem zewn�trznym diagnozowanie
potr�jnego ogrzewacza charakteryzuje szkodliw� wilgo� i
traktuje potr�jny ogrzewacz jako miejsce cyrkulacji wilgoci i
wody. Ze wzgl�du na stopie� podra�nienia wilgoci� i
gor�cem wyr�nia si� trzy strefy: g�rn�, �redni� i doln�,
kt�re stanowi� zarazem trzy etapy rozwijania si� syndromu
wilgoci i gor�ca. Terapia potr�jnego ogrzewacza
analizowana pod k�tem utrzymania �ycia ��czy si� z terapi�
trzech narz�d�w, kt�re chroni� siebie same; om�wili�my je w
poprzednich rozdzia�ach.
5.8.2. Wilgo� i gor�co w
ogrzewaczu g�rnym
Przypadek odpowiada w pierwszym stadium
podra�nieniu wilgoci� i gor�cem. Jest to syndrom Biao, kt�ry
obejmuje p�uca, sk�r�, paznokcie. Poniewa� wilgo� ma
bezpo�redni zwi�zek ze �ledzion� i �o��dkiem, cz�sto mog�
pojawi� si� towarzysz�ce objawy nadmiaru wilgoci w
�ledzionie i' mi�niach. Pocz�tkowo symptomy gor�ca nie s�
widoczne, oznaki kt�re towarzysz� nadmiarom wilgoci
pojawiaj� si� po kilku dniach, kiedy uzewn�trznia si� gor�co.
OBJAWY
Nadmierna obawa przed zimnem, stan
198

podgor�czkowy lub wieczorna gor�czka, oci�a�o�� g�owy,

oci�a�o�� ko�czyn z zaburzeniami ruchu, b�le w klatce
piersiowej, oci�a�o�� umys�u, brak pragnienia, kleiste usta,
zaburzenia w�z��w ch�onnych, burczenie w jelitach,
biegunki, nalot na j�zyku jest t�usty i bia�y, puls jest wolny i
mi�kki.
PRZYCZYNA
Podra�nienie przez szkodliw� wilgo�, kt�ra gromadzi
si� w mi�niach i na powierzchni hamuj�c energi� �ledziony.
Kiedy wilgo� przenika do mi�ni i na powierzchni�
(Biao), Jang warstwy ochronnej Wei Fen ulega
zahamowaniu, chory odczuwa l�k przed zimnem. W
przypadku zastoju wilgoci i gor�ca - gor�co ulatnia si� do
wewn�trz i pojawia si� gor�czka wieczorna. Zatrzymanie
wilgoci w g�rnej cz�ci cia�a powoduje ci�ko�� g�owy.
Gdy wilgo� zalega w mi�niach i w Biao -pojawiaj� si�
zaburzenia ruchu i oci�a�o�� ko�czyn. Kiedy wilgo�
podra�nia Jang w klatce piersiowej mechanizm oddychania
ulega zak��ceniom, co powoduje b�le w klatce piersiowej.
Nadczynno�� wilgoci podra�nia p�yny organiczne, sk�d
pochodzi sucho�� ust przy nieobecno�ci pragnienia. Przy
akumulacji wilgoci w �ledzionie i �o��dku ulga
zahamowaniu ich funkcja przyswajania i transformacji, co
staje si� powodem zaburze� w�z��w ch�onnych, utrat�
zmys�u smaku, wzd�� i biegunek. W pierwszym stadium
choroby szkodliwa wilgo� nie ulega jeszcze przekszta�ceniu w
gor�co, wtedy mechanizmy Chi s� zahamowane przez
wp�yw wilgoci - w tym przypadku nalot na j�zyku jest bia�y i
t�usty, puls wolny i mi�kki.
190

POST�POWANIE
G��wna zasada polega na:
- ogrzaniu i rozproszeniu powierzchniowej wilgoci. Przy
syndromie gor�ca i wilgoci nale�y rozproszy� i
przekszta�ci� wilgo� w gor�co.
5.8.3. Wilgo� i gor�co
w ogrzewaczu �rodkowym
Ten syndrom odpowiada drugiemu stadium rozwoju
chor�b wilgoci i gor�ca. G��wne objawy wynikaj� z
podra�nienia wilgoci� �ledziony i �o��dka; �ledziona nie lubi
wilgoci, kt�ra �atwo si� tam zatrzymuje. Kiedy �ledziona i
�o��dek s� zaatakowane wilgoci�, funkcje transformacji
�ledziony i funkcje absorpcji �o��dka s� zahamowane.
Poniewa� mi�nie i ko�czyny s� kontrolowane przez
�ledzion�, to w przypadku kiedy w ogrzewaczu �rodkowym
pojawia si� wilgo� i gor�co, objawom towarzysz� zaburzenia
trawienia, odczucie ci�ko�ci i b�lu mi�ni i ko�czyn.
Natur� wilgoci jest bycie kleist�, przylepiaj�c�, ulegaj�c�
�atwo zastojom; przenika ona wolno, pojawia si� i odchodzi
opieszale, nie rzadko towarzyszy jej obecno�ci patologia
ogrzewacza �rodkowego z objawami podra�nienia
ogrzewacza g�rnego.
Poprzez transformacj�, wilgo� i gor�co ogrzewacza
�rodkowego mo�e si� przejawia� w trzech aspektach: - pod
wp�ywem dzia�ania Jang - wilgo� i gor�co przekszta�ca si� w
sucho��, uszkadza warstw� energii Chi Fen i powoduje
choroby gor�ca warstw energii od�ywczej Jing Fen i krwi
Xue Fen.
200

- wilgo� i gor�co w wyniku dzia�ania Jin transformuje si�~w

zimno i powoduje syndrom wilgoci i zimna.
- wilgo� i gor�co nie transformuje si� ani w sucho��, ani w
zimno; zachowuje swoje charakterystyczne w�a�ciwo�ci i
przenika do ogrzewacza dolnego, aby tam rozwija� si� w
syndrom wilgoci i gor�ca.
OBJAWY
Cia�o gor�ce os�abione lub z objawami gor�czki,
kt�ra opada wraz z wyst�pieniem pot�w, lecz wzrasta kiedy
pocenie znika; (najcz�ciej gor�czka wzrasta p�nym
popo�udniem). Syndromowi towarzysz� wzd�cia i b�le w
klatce piersiowej, �o��dku, nudno�ci, wymioty, brak apetytu,
odczucie pragnienia przy braku ochoty do picia,
wychudzenie, ��tawe zabarwienie twarzy lub za��cenie
oczu i twarzy, oci�a�o�� umys�u, ma�om�wno��, nawet
przy�mienie �wiadomo�ci, mocz ciemny w niewielkich
ilo�ciach, sk�pe, p�ynne stolce, sk�ra o bia�awym
zabarwieniu, j�zyk .bia�o szary, lekko ��ty, puls mi�kki i
szybki.
PRZYCZYNA
- Kolejne stadium ewolucji syndromu wilgoci i .gor�ca
ogrzewacza g�rnego,
- podra�nienie �ledziony i �o��dka przez szkodliw�
atmosferyczn� wilgo� i gor�co,
- z�y stan higieniczny po�ywienia, kt�ry jest przyczyn�
wytworzenia wilgoci i gor�ca.
Gor�co, -kt�re pojawia si� przy nadmiarze wilgoci
ulega zastojowi i spala si�, dlatego gor�czka wzrasta p�nym
popo�udniem. Kiedy gromadzi si� wilgo�, mechanizmy Chi
ulegaj� .zahamowaniu, funkcje wst�powania i zst�powania
201

s� zak��cone, co powoduje b�le w klatce piersiowej i

nadbczuszu, z nudno�ciami, wymiotami, brakiem apetytu.
Gor�co uszkadza p�yny organiczne, wilgo� dominuje nad
gor�cem, dlatego chory odczuwa pragnienie bez ch�ci do
picia.
Kiedy gromadzi si� wilgo� i kiedy spala si� gor�co oczy i
twarz mog� sta� si� ��te. Wilgo� i gor�co zatyka czyste
kana�y wylotowe, umys� staje si� oci�a�y, chory staje si�
ma�om�wny, w przypadkach powa�niejszych pojawia si�
przy�mienie �wiadomo�ci, a nawet �pi�czka. Zast�j wilgoci i
gor�ca uszkadza ogrzewacz �rodkowy, �ledzion� i
mechanizm Chi. Mocz jest ciemny i w niewielkich ilo�ciach,
stolce p�ynne, ale trudne do wydalania. Wilgo� i eor�co
gromadzi si� i spala w mi�niach i sk�rze powoduj�c jej
bia�awe zabarwienie.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na transformacji wilgoci i
gor�ca i pobudzeniu kr��enia energii.
5.8.4. Wilgo� i gor�co w
ogrzewaczu dolnym
Wilgo� i gor�co ogrzewacza dolnego przechodzi z
ogrzewacza �rodkowego. Miejscem choroby jest jelito grube i
p�cherz. Choroba przejawia si� przez zaburzenia
wydalania.
202

OBJAWY
Trudno�ci w oddawaniu moczu, pragnienie bez ch�ci
picia, trudne wydalanie stolc�w, pe�ne i ci�kie podbrzusze,
b�le g�owy, obrz�ki, nawet opuchni�cia g�owy, j�zyk bia�o
- szary z ��tym, t�ustym nalotem, puls mi�kki i
przyspieszony.
PRZYCZYNA
Przyp�yw wilgoci i gor�ca z ogrzewacza �rodkowego
do ogrzewacza dolnego
Wilgo� i gor�co, kt�re zatrzymuje si� w ogrzewaczu
dolnym zak��ca funkcjonowanie energii p�cherza i jelita
grubego. Wilgo� i gor�co gromadzi si� i zalega w p�cherzu,
Chi traci swoj� zdolno�� transformacji - wydalanie moczu
staje si� utrudnione. Gdy wilgo� i gor�co gromadzi si� dalej w
dolnej cz�ci cia�a, p�yny nie mog� unosi� siv do g�ry, co
wywo�uje uczucie pragnienia bez ch�ci do picia. Wilgo�
zak��ca prac� jelita grubego, kt�rego funkcja przenoszenia
nie jest zabezpieczona, Chi nie kr��y prawid�owo,
wypr�nianie jest utrudnione, podbrzusze przepe�nione i
ci�kie. Gdy wilgo� i gor�co ��cz� si� ze sob�, szkodliwa
wilgo� nie mo�e zosta� usuni�ta na zewn�trz, unosi si� do
g�ry i zatyka dro�ne uj�cia kana��w, co powoduje odczucia
opuchni�cia g�owy, zawroty g�owy; nalot na j�zyku jest szaro
- bia�y, ��ty i t�usty, puls mi�kki i przyspieszony.
POST�POWANIE
G��wna zasada polega na usuni�ciu wilgoci i gor�ca,
skanalizowaniu zak��caj�cego gor�ca i wilgoci, rozproszeniu
stagnacji.
203

Literatura
Cho Ing Be Traditionelle Chinesiche-
China Co Ltd., Bejimg 1987. ( /iiiiny-Tsy.:
Prawdziwa ksi�ga po�udniowego kwiatu,
Wars-z-awa 1955.
Diolosa C : Kurs tradycyjnej medycyny chi�skiej - nie-
autoryzowany stenogram z wyk�ad�w,
Krak�w 1987- 1988. (iuillaiiuic G., Mach
Ch.: Medycyna Chi�ska - Dietetyka
energetyczna,
Edd. Press Paris 1985. K o n i.L- (i. Wancura J.:
Nowoczesna, akupunktura chi�ska,
W. Maudrich Werlag - Vien 1982 Kusili M.:
How To See Your Health: Book Of Oriental
Diagnosis,
Japan Publication, Inc 1980 Krolkk� /
Tradycyjna Medycyna Chi�ska - dla
wszystkich,
Wroc�aw - Poligraf 1993 Kr�l i ck i 7.:
Tradycyjna Medycyna Chi�ska- prawo pi�ciu
element�w,
Wroc�aw - Poligraf 1994-
Lao-1'.sy: Tao-Te-King,
Literatura na �wiecie, 1987/1 Taoizm -
Biblioteka. Pisma Literacko-Aftystycznego,
Krak�wl988
204

Liang T.T.: Tai-Chi-Chuan. Filozofia i praktyka. Labora-

torium Psycho edukacji - Mat. szkoleniowe, Warszawa 1988
Watts A.: Filozofia Tao,
Znak 1976/1 Wogralik W., Ja�mie�ski E.:
Zarys Chi�skiej Medycyny,
PZWL Warszawa 1964
Worsley J.: Rozmowy o akupunkturze,
KAW Katowice 1986
Kurs Tradycyjnej Diagnostyki Chi�skiej pod przewod-
nictwem prof Jang Weijin, 3-24 maja 1988, Pekin Akademia
Tradycyjnej Chi�skiej Medycyny

Spis tre�ci
Od autora 3
1. WPROWADZENIE 5
2. JESZCZE O ENERGII CHI 12
2.1.YuanChi 20
2.2. Chi po�ywienia 22
2.3. Chi klatki piersiowej 22
2.4. Chi prawdziwa 23
2.5. Zheng Chi 25
3. ZWI�ZKI W OBR�BIE SUBSTANCJI �YCIOWYCH
2
6
3.1. Chi i esencja 26
3.2. Chi i krew 27
3.3. Chi i p�yny cia�a 28
3.4. Chi i �wiadomo�� 28
3.5. Jin - Jang i Chi 29
3.6. Funkcje Chi 29
3.7. Ruch Chi 30
3.8. Patologia Chi 32
4. ODDECH (ENERGIA) l KREW 35
4.1. Zaburzenia oddychania (kr��enia energii) ss
4.1.1. Syndrom pr�ni energii 38
4.1.2. Zast�j energii 39
4.1.3. Zablokowanie energii . 40
4.1.4. Kr��enie energii w przeciwnym kierunku 41
4.1.5. Wzmocnienie Jin (od�ywienie)
4
2
4.2. Choroby krwi 43
4.2.1. Syndrom pr�ni krwi 43
4.2.2. Zast�j krwi 44
4.2.3. Nadmiar gor�ca we krwi 46
4.3. Zaburzenia krwi i energii 47
206

4.3.1. Zast�j energii i krwi z wytworzeniem

z�og�w krwi 47
4.3.2. Syndrom pr�ni i energii 48
4.3.3. Os�abienie energii na skutek utraty krwi 49
4.4. P�yny ograniczaj�ce Jin - Je 49
4.4.1. Niedob�r p�yn�w ograniczaj�cych
lub podra�nienie Jin - Je 51
4.4.2. Zast�j p�yn�w Jin - Je 52
4.4.3. Syndrom �luz�w Tan 52
4.4.4. Syndrom flegmy Jin 56
4.4.5. Syndrom Tan - Jin 57
4.4.6. Syndrom Yuan - Jin 58
4.4.7. Sy,, Jrom Ji - Jin 58
5. ENERGETYKA NARZ�D�W ZANG - FU 60
5.1. P�uca 61
5.1.1. Syndrom pr�ni energii Chi w p�ucach 70
5.1.2. Syndrom pr�ni Jin w p�ucach 72
5.1.3. Wysuszenie p�uc 74
5.1.4. Niedro�no�� p�uc spowodowana
wilgotnym �luzem 76
5.1.5. Zast�j gor�ca w p�ucach 77
5.1.6. Choroby bioklimatyczne 79
5.1.7. Niedob�r Jang p�uc 82
5.1.8. Nadmiar Jin p�uc 82
5.1.9. Nadmiar Jang p�uc 83
5.1.10. Najcz�stsze choroby p�uc i ich przyczyny 84
5.2. Jelito grube 88
5.2.1. Niedob�r p�yn�w organicznych
w jelicie grubym 89
5.2.2. Wilgotne gor�co w jelicie grubym 92
5.2.3. Wilgotne zimno jelita grubego 93
5.2.4. Os�abienie Jin jelita grubego 94
5.2.5. S�abo�� Jang jelita grubego 95
5.3. �ledziona (trzustka) i �o��dek 96
5.3.1. Niedob�r energii w �ledzionie i �o��dku
10
4
5.3.2. Syndrom pr�ni Jang w �ledzionie
10
7
5.3.3. Dolne zablokowanie energii �ledziony
(opadanie Chi �ledziony) no
207

5.3.4. Zaburzenia w kierowaniu produkcj� krwi l11

5.3.5. Syndrom wilgoci i wych�odzenia �ledziony l � 2
5.3.6. Syndrom wilgoci i nadmiar gor�ca
w �ledzionie i �o��dku 114
5.3.7. Wych�odzenie �o��dka 115
5.3.8. Gor�co (ogie�) w �o��dku 118
5.3.9. Zast�j pokarmowy
12
0
5.3.10. Niedob�r Jin w �o��dku
12
2
5.3.11. Niedob�r p�yn�w organicznych w �o��dku
12
3
5.4. Serce
12
4
5.4.1. Syndrom pr�ni energii w sercu
13
0
5.4.2. Os�abienie Jang serca
13
2
5.4.3. Zanikanie Jang serca
13
3
5.4.4. Zaczopowanie wylot�w serca spowodowane
zastojem krwi w sercu 134
5.4.5. Syndrom pr�ni krwi w sercu
13
6
5.4.6. Os�abienie Jin serca (pozorne Jang)
13
8
5.4.7. Zaczopowanie wylot�w serca przez �luz;
podra�nienie serca przez ognisty �luz
13
9
5.4.8. Nadmiar ognia w sercu 142
5.4.9. Zawa�y serca
14
4
5.5. Jelito cienkie
14
6
5.5.1. Nadmiar gor�ca w jelicie cienkim
14
6
5.52 Syndrom pr�nii zimna w jeJicie cienkim
14
8
5.6. Nerki 449
5.6.1. Syndrom pr�ni Jang nerek
15
6
5.6.2. Niedob�r Jang nerek
15
7
5.6.3. Wodonercze spowodowane stanem pr�ni
w nerkach
16
0
5.6.4. Syndrom pr�ni Jin w nerkach
16
1
5.6.5. Os�abienie energii nerek
 16
3
5.6.6. Niedob�r Jing w nerkach 164
5.6.7. Wilgo� i gor�co w p�cherzu moczowym
16
6
5.6.8. Zimno p�cherza moczowego
16
9
5.7. W�troba i p�cherzyk ��ciowy. 170
5.7.1. Niedob�r krwi w w�trobie
17
6
5.7.2. Akumulacja lub zast�j energii w w�trobie
17
8
5.7.3. Nadczynno�� ognia w w�trobie
18
0
5.7.4. Nadczynno�� Jang w w�trobie
18
2
208

5.7.5. Nadczynno�� wewn�trznego wiatru w

w�trobie
18
4
5.7.6. Transformacja Jang w�troby w wiatr
18
5
5.7.7. Syndrom wiatru spowodowany przez
podra�nienie zewn�trznym gor�cem
18
7
5.7.8. Syndrom wiatru spowodowany stanem
pr�ni krwi
18
9
5.7.9. Akumulacja zimna w meridianie w�troby
18
9
5.7.10. Wilgo� i gor�co w w�trobie
i p�cherzyku ��ciowym
19
1
5.7.11. Akumulacja i zast�j energii w p�cherzyku
��ciowym i zaburzenia spowodowane �luzem 193
5.7.12. Wilgotne gor�co p�cherzyka ��ciowego
19
5
5.8. Potr�jny ogrzewacz 195
5.8.1. Zaburzenia potr�jnego ogrzewacza
19
7
5.8.2. Wilgo� i gor�co w ogrzewaczu g�rnym
19
8
5.8.3. Wilgo� i gor�co w ogrzewaczu �rodkowym 200
5.8.4. Wilgo� i gor�co w ogrzewaczu dolnym 202

204
Literatura