Студија со секторска нализа на ЖС 18.09.2020

Секторска анализа (студија) за животна средина за Стратегија за
регионален развој на РСМ
Август 2020
Секторска анализа (студија) за животна средина за Стратегија за регионален
развој на РСМ
Документот е подготвен од
М-р Славјанка Пејчиновска Андонова
2
СОДРЖИНА
I. Извршно резиме................................................................................................................8
II. Вовед..................................................................................................................................9
III. Анализа на мандатите и влијанието на клучните засегнати страни за секторот......15
IV. Клучни индикатори поврзани со секторот...................................................................17
IV.1 Визија за вклучување на аспектите на животна средина во рамномерниот
регионален развој..............................................................................................17
IV.2 Отпад..................................................................................................................17
IV.2.1 Количини на отпад кој се генерира по региони.................................18
IV.2.2 Начин на управување со отпадот во регионите.................................18
IV.2.3 Процент на селектирање/ рециклирање/ ре употреба на отпадот....19
IV.2.4 Статус на Јавните комунални претпријатија......................................19
IV.2.5 Состојба со нестандардните одлагалишта на локално ниво во РСМ
.................................................................................................................20
IV.2.6 Регионален пристап во управувањето со отпад.................................21
IV.2.7 Управување со опасен отпад дефинирано согласно новите законски
решенија.................................................................................................22
IV.2.8 Предизвиците за подобрување на управувањето со отпад:..............24
IV.3 Водa....................................................................................................................24
IV.3.1 Утврдувањена подрачјата на речните сливови и хидрографските
единици во рамки на регионите...........................................................24
IV.3.2 Совети за управување со подрачја на речни сливови и Совети за
управување со делови од подрачја на речни сливови.......................25
IV.3.3 Анализа на Планови за речни сливови и кои региони ги
опфаќаат/покриваат..............................................................................25
IV.3.4 Хидролошка состојба на водотеците..................................................26
IV.3.5 Расположливост на вода за користење за различни намени по
региони...................................................................................................27
IV.3.6 Потрошувачка на достапна вода за пиење.........................................27
IV.3.7 Поврзаност на домаќинства со вода и фекална канализација..........28
IV.3.8 Потрошувачка на вода за население и индустрија............................29
IV.3.9 Загуби на вода.......................................................................................30
IV.3.10 Количини на генерирана отпадна вода од население и индустрија.30
IV.3.11 Застапеност на пречистителни станици за урбани отпадни води и за
индустриски отпадни води...................................................................31
IV.3.12 Јавни комунални претпријатија...........................................................32
IV.3.13 Квалитет на води на водотеци по региони.........................................32
IV.3.14 Меѓусебна поврзаност на региони и држави......................................33
IV.3.15 Потребни инвестиции...........................................................................33
3
IV.3.16 Предизвици за подобрување на управувањето со водите.................35
IV.4 Воздух................................................................................................................35
IV.4.1 Осврт на сегашна состојба со медиумот на ниво на агломерации...36
IV.4.2 Главни причинители (сектори) за состојбите со квалитетот на
амбиенталниот воздух..........................................................................36
IV.4.3 Мониторинг станици за квалитет на воздух по региони...................37
IV.4.4 Состојба со квалитетот на воздухот....................................................39
IV.4.5 Предизвиците за подобрување на квалитетот на воздухот...............40
IV.5 Индустриски сектор и историски контаминирани подрачја........................40
IV.5.1 Индустријата во РСМ...........................................................................40
IV.5.2 Распределба на издадени А и Б еколошки дозволи по региони и
сектори...................................................................................................41
IV.5.3 Краток опис на 16 жешки точки - историски загадувања во РСМ...43
IV.5.4 Влијание на животната средина од индустриските историски
“жаришта”..............................................................................................46
IV.5.5 Преземени активности за санација на индустриски жаришта..........47
IV.6 Климатски промени..........................................................................................49
IV.6.1 Состојба со емисии на стакленички гасови за последните 8 години
на национално ниво и сектори сонајголемо учество во нив.............49
IV.6.2 Краток преглед на емисиите на стакленички гасови и најважните
сектори...................................................................................................50
IV.6.3 Настани како последица на климатските промени меѓу региони....52
IV.6.4 Главни предизвиципри справување со климатските промени.........54
IV.7 Заштитени подрачја..........................................................................................54
IV.7.1 Заштитените подрачја по региони и нивни главни карактеристики55
IV.7.2 Подготовка на национални црвени листи и состојба со
прогласување на нови заштитени подрачја........................................63
IV.7.3 Ревалоризација на постоечки заштитени подрачја............................64
IV.7.4 Прекугранични/меѓудржавни релации поради прекуграничната
поставеност на одредени заштитени подрачја...................................65
IV.7.5 Главни предизвици...............................................................................66
V. Приоритети......................................................................................................................68
VI. Листа на клучни индикатори.........................................................................................75
VII.Прилози............................................................................................................................84
4
Слики
Слика 1 Групи на заинтересирани страни за животна средина на регионално ниво......15

Слика 2 Начин на управување со отпад на регионално ниво............................................22
Слика 3 Речни сливови во Република Северна Македонија..............................................25
Слика 4 Државен автоматски мониторинг систем за квалитет на амбиентален
воздух[XVII]...........................................................................................................38
Слика 5 Распределба на инсталации со А ДУОП по региони...........................................42
Слика 6Распределба на инсталации со Б дозволи по региони...........................................43
Слика7 Идентификувани 16 индустриски „жешки точки” по региони во РСМ..............44
Слика 8 Емисии и апсорбенти на стакленички гасови по сектори (во Gg CO2-eq)
[XXVIII] [XXIX]....................................................................................................49
Слика 9 Вкупни емисии на стакленички гасови по гас, без шумарството и други
употреби на земјиштето (во Gg CO2-eq) [XXVIII] [XXIX]...............................50
Слика 10 Мапа ан РСМ според опасноста од поплавување..............................................51
Слика 11 Ранливост на регионите на климатски променивклучувајќи ги соседните
држави.....................................................................................................................52
Слика 12 Дистрибуција на заштитени подрачја во РСМ[XLI]..........................................55
Слика 13 Мапа со заштитени подрачја во рамки на Североисточен регион[XXXI].......57
Слика 14 Мапа со заштитени подрачја во рамки на Источен регион[XXXIII]................59
Слика 15 Мапа со заштитени подрачја во рамки на Југозападен регион[XXXVI].........62
Слика 16 Мапа со заштитени подрачја во рамки на Полошки регион[XXXVIII]...........63
Слика 17Зонирање на предложените ЗП “Осоговски Планини”[XXXIX] и НП “Шар
Планина”[XL].........................................................................................................64
Слика 18 Карта на Балкански зелен појас во РСМ[XLI]....................................................65
Слика 19 Мапа на биосферен резерват “Охрид-Преспа”[XLII]........................................66
Табели
Табела1Инвестиции за животна средина од буџетот на РСМ за период 2013-2018
претставени во милиони денари..........................................................................12
Табела 2 Трошоци за заштита на животната средина на национално ниво за период од
2013-2018................................................................................................................12
Табела 3 Количина на генериран и собран комунален отпад во 2018 година по региони
(во 000 тони)...........................................................................................................18
Табела 4 Распределба на депонии по региони со вклучена површина за одлагање на
отпад (2016 година)...............................................................................................20
Табела 5 Финансиски средства потребни за реализација на регионалните планови......23
Табела 6 Достапност на водни ресурси по региони............................................................27
Табела 7 Потрошувачка на вода по региони.......................................................................28
Табела 8 Потреби од вода за наводнување во Република Северна Македонија..............29
Табела 9 Покриеност со инфраструктура за водоснабдување по региони за 2015 година
.................................................................................................................................29
Табела 10 Потрошувачка на вода за индустрија во 2017 година......................................29
Табела 11 Загуби на вода по региони во РСМ....................................................................30
5
Табела 12 Отпадна вода генерирана од индустрија за 2017 година..................................31
Табела 13 Пречистителни станици за отпадни води..........................................................31
Табела 14 Предвидени инвестиции за доизградба на системот за одведување на води. 33
Табела 15 Средствата за рехабилитација на системот за одведување на води................34
Табела 16 Средства за изградба на изградба на пречистителни станици за отпадни води
по региони..............................................................................................................34
Табела 17 Вкупни проектирани инвестиции по региони за рехабилитација на мрежата
за водоснабдување и мрежата за одведување на отпадни води........................35
Табела 18 Опис на мерните станици за квалитет на амбиентален воздух во РСМ.........38
Табела 19 Површина на идентификувани 16 индустриски жаришта...............................44
Табела 20 Индустриски депонии-жешки точки, за кои е неопходна санација................45
Табела 21 Приказ на број и површина на заштитените подрачја во РСМ........................55
Табела 22 Заштитени подрачја во Скопскиот регион.........................................................56
Табела 23 Заштитени подрачја во Вардарскиот регион.....................................................56
Табела24 Заштитени подрачја во Североисточниот регион..............................................57
Табела 25Заштитени подрачја во Источниот регион..........................................................58
Табела26 Заштитени подрачја во Југоисточниот регион...................................................59
Табела 27 Заштитени подрачја во Пелагонискиот регион.................................................60
Табела 28 Заштитени подрачја во Југозападен регион.......................................................61
Табела 29 Заштитени подрачја во Полошкиот регион.......................................................62
Прилози
Прилог 1 Листа на заинтересирани страни согласно нивната надлежност за животна
средина на регионално ниво.................................................................................84
Прилог 2ЛЕАП документи изработени за период 2010-2020 година...............................85
Прилог 3Национални Стратегииво РСМ.............................................................................86
Прилог 4Програми за развој подготвени од планските региони во РСМ........................86
Прилог 5 Депонии во РСМ поделени по региони...............................................................87
Прилог 6 Подрачја предложени за заштита според Просторните планови во осумте
региони на РСМ.....................................................................................................88
Прилог 7Вкупен број на инсталации со А дозволи по сектори во РСМ..........................91
Прилог 8Вкупен број на инсталации со А ИЕД дозволи по сектори во РСМ.................92
Прилог 9 Вкупен број на инсталации со А ДУОП дозволи по сектори во РСМ.............93
Прилог 10Вкупен број на инсталации со Б дозволи по сектори во РСМ.........................94
Прилог 11Вкупен број на инсталации со Б ИЕД дозволи по сектори во РСМ................95
Прилог 12 Вкупен број на инсталации со БДУОП дозволи по сектори во РСМ.............96
6
Кратенки
ADR Европска спогодба за меѓународен превоз на опасни материи
CLRTAP Конвенцијата за прекуграничен пренос на аерозагадувањето
ECARO Регионалната канцеларија за Источна Европа и Централна Азија
GEF Фонд за глобална животна средина
IUCN Меѓународната унија за зачувување на природата
PEEN SEE Пан-европската еколошка мрежа за југоисточна Европа
SAICM Меѓународната конвенција за Управување со хемикалии
UNDP Програма за развој на Обединетите нации
БДП Бруто Домашен Производ
ДЗС Државен завод за Статистика
ДУОП Дозвола за Усогласување со Оперативен План
ЕЛС единици на локална самоуправа
ЕУ Европска Унија
ЗЕЛС Заедници за Локална Самоуправа
ЗКФ Зелен Климатски Фонд
ЗОЛ Значаен Орнитолошки Локалитет
ЗП Заштитен предел
ЗРП Значајно растително подрачје
ИЕД Интегрирана Еколошка Дозвола
ИПА Фонд
ИСКЗ Интегрирано спречување и контрола на загадувањето
ЈКП Јавно комунално претпријатие
ЈПП Јавно Приватно Партнерство
КП Карактеристичен пејзаж
ЛЕАП Локален Еколошки Акционен План
МЖСПП Министерството за животна средина и просторно планирање
МЗШВ Министерство за Земјоделство, шумарство и водостопанство
МООУО Меѓуопштинскиот (регионален) одбор за управување со отпад
МУЗП Меѓународната унија за заштита на природата
НВО Невладина Организација
НП Национален Парк
ОВЖС Оценка на влијанијата врз животната средина
ОЕЕО Отпад од Електрична и Електронска Опрема
ОН Обединети Нации
ООН Oрганизација за oбразование, наука и култура на ООН
ПЗП Посебни заштитени подрачја
ПОПс Канцеларија за неразградливи органски загадувачи
ПП Парк на природата
ППЗ Посебни подрачја за зачувување
ПППК Предел со посебни природни карактеристики
ПСОВ Пречистителна Станица за Отпадни Води
ПУРС План за управување со речен слив
РМ Република Македонија
РПУО Регионалниот план за управување со отпад
РСМ Република Северна Македонија
РЦОО Рециклаторни центри за опасен отпад
СЗО Светска Здравствена Организација
СП Споменик на природа
УНИДО Организацијата на Обединетите нации за индустриски развој
Технички кратенки
БПК Биолошка потреба за кислород
O3 Озон
CO Јаглерод моноксид
CO2 Јаглерод диоксид
SO2 Сулфур диоксид
NO2 Азот диоксид
BTX Мешавина од бензен, толуен и кселени
α.β – HCH Hexachlorocyclohexane
HFC Hydrofluorocarbons
7
PFC Perfluorinated compound
8
I. Извршно резиме
Ќе биде подгтотвено по одржување на тематската работилница.
9
I. Вовед
Со потпишување на Договорот за стабилизација и асоцијација и стекнување на

статусот земја-кандидат, Република Северна Македонија јасно ја изрази својата
политика на патот кон Европската унија, усвојување на EU Aquies од сите области,
вклучувајќи ги законските прописи, политиките и стратешкиот приод на ЕУ кон
прашањата на животната средина и климатските промени и стандардите кои ќе значат
подобар и поздрав живот за сите граѓани.
Во последните петнаесет години интензивно се работи на транспонирање на
законодавството на ЕУ од областа на животната средина и климатски промени во
националното законодавство (околу 70% изнесува степенот на транспонирање на
барањата од ЕУ Директивите и регулативите во националните релевантни прописи -
Согласно Извештајот за Република Македонија од SEIS – Заеднички информативен
систем за животна средина при ЕУ за 2018[XIV], но спроведувањето на барањата и
инспекцискиот надзор не се задоволителни.
Усвоени се најважните законски и подзаконски акти (околу 120) поврзани со
процедурите кои обезбедуваат оценка на влијание на проекти врз животната средина,
стратегиска оцена на влијание на планови и програми врз животната средина,
издавањето на еколошки дозволи, управување со ризици од хаварии од опасни
супстанции, управување со штети во животната средина, климатски промени,
управување со квалитетот на воздухот, управување со водите, управување со отпадот,
заштита на природата и заштита од бучава.Во следниот период главните насоки ќе
бидат во целосно транспонирање на законските прописи од областа управување со
води, климатските промени, контрола на индустриските емисии, заштита на природата
и транспонирање на најновите измени на веќе усвоените ЕУ Директиви.
МЖСПП како одговорна институција во областа на животната средина, во 2019
година подготви пакет на нови законски решенија од областа на управувањето со отпад
кои најскоро се очекува да бидат усвоени, а тоа се: Закон за управување со отпадот,
Закон за проширена одговорност на производителот за управување со посебните
текови на отпад, Закон за управување со дополнителни текови на отпад во системот на
одговорност на производителите, Закон за управување со батерии и акумулатори и
отпадни батерии и акумулатори, Закон за управување со пакување и отпад од
пакување, Закон за управување со електрична и електронска опрема и отпадна
електрична и електронска опрема, како и Национален план за управување со отпад на
РМ 2020-2026.
Со финансиска помош на ЕУ во тек е подготовка на долгорочна Стратегија и
Закон за климатска акција со што ќе се обезбеди целосна транспозиција/спроведување
на европската регулатива, овозможувајќи ниска емисија на јаглероден диоксид и
климатска отпорност на државата.
Главни предизвици со кои во иднина ќе биде потребно да се соочи државата се
спроведување на реформи во секторот на заштита на животната средина и климатска
акција како клучни за постигнување на значаен напредок, исто така треба да се
обезбеди заштита и зачувување на видовите преку прилагодување на
инфраструктурната политика за да се осигура примена на Натура 2000 во државата.
Република Северна Македонија се придружи на глобален повик на Обединетите
Нации за акции кои би ставиле крај на сиромаштијата, да се обезбеди одржлива иднина
и развој на нашата планета и да се овозможи сите луѓе да уживаат еднакво во мир,
правда и просперитет усвојувајќи ги Целите за одржлив развој (SDGs). Целите за
одржлив развој претставуваат продолжување на постигнувањата на Милениумските
развојни цели на Обединетите нации и одат чекор понатаму со утврдување нови
10
приоритети и цели (климатски промени, одржлива потрошувачка, мир, правда) во
борбата против сите форми на сиромаштијата.
Приоритени за спроведување во РСМ се 5 цели (2019 и 2020) , додека останатите
цели ќе бидат во функција на приоритетните цели: Цел 1 - Да се стави крај на
сиромаштијата во сите форми, насекаде во земјата;Цел 4 од ООН Целите - Да се
обезбеди инклузивно, правично и квалитетно образование и да се промовираат
можностите за доживотно учење;Цел 8 од ООН Целите - Да се промовира инклузивен
и одржлив економски раст, целосно и продуктивно вработување и достојни работни
места за сите;Цел 13 од ООН Целите- Да се преземат итни дејствија за борба против
климатските промени и нивните влијанија;Цел 16 од ООН Целите- Да се промовираат
мирни и инклузивни општества за одржлив развој, да се обезбеди пристап до правда за
сите и да се изградат ефективни, отчетни и инклузивни институции на сите нивоа.
Преку учество на сите заинтересирани страни во земјата подготвени се и усвоени
најважните стратешки плански документи:
 Националната стратегија за одржлив развој за период 2009-
2030 ја опишува визијата на земјата за одржлив развој до и претставува
значаен елемент меѓу приоритетите поставени во Европското Партнерство,
како и за исполнување на обврските наведени во „Стратегијата на РМ за
интеграција во ЕУ“,
 Вториот Национален еколошки акциски план во 2006 година го
дава правецот кој треба да се следи и да се продолжи со процесот на
приближување кон политиките на ЕУ во областа на животната средина, да се
овозможи интегрирање на политиката за заштита на животна средина во
останатите секторски политики, да се посочат административните структури
потребни за обезбедување на ефикасно управување со животната средина, да
обезбеди платформа за ефикасна имплементација и спроведување на барањата
за заштита на животната средина, да се поттикнат индустријата, давателите на
услуги и другите субјекти во областа на животната средина кон поголема
одговорност за заштитата на животната средина, да се дадат насоки за
еколошки одржлив пристап.; како и да се решаваат важните еколошки
проблеми, кои се од национално значење, да се зголеми степенот на
исполнување на обврските од регионалните и глобалните договори во областа
на животната средина;
 Националната стратегија за апроксимација во животната
средина, 2008 чија главна цел беше да се препорача најсоодветниот пристап за
Владата на Република Северна Македонија да одговори на комплексните
одговорности предвидени со приближувањето на правото на ЕУ за животната
средина и во исто време да придонесе кон одржлив развој на земјата; кои ја
дефинираат визијата и целите на заштита и унапредување на животната
средина);
 Национална Стратегија за води (2012-2042) со главна цел да се
постигне интегриран и координиран режим на водите на територијата на РСМ.
Главните цели кои треба да се постигнат со интегрираното управување со
водите се: а) да се обезбеди доволен квалитет на водата за пиење за јавно
снабдување; б) да се обезбедат потребни количини на вода со
соодветенквалитет за разни комерцијални цели; в) заштита на луѓето и
материјалните добра од штетните ефекти на водата;г) да се постигне и да се
зачува добар статус на водата на површинските и подземните водни тела; д)
заштита на водата и екосистемите зависни од вода иусогласување на мерките
на управување со водите со корисниците на просторот од другите сектори.
11
 Национален план за управување со отпад на Република
Македонија 2020 – 2026кој има за цел подобрување на регионалното
планирање и испорака на услугите преку формирање на регионални центри
кои ќе ги јакнат и развиваат капацитетите на професионалниот кадар во
регионите; да се обезбедат различни можности за рециклирање, преработка и
намалување на количините на отпад;можност за регионални едукативни
програми и заштеди при набавките и оптимално собирање на отпад во
домаќинствата врз принцип на „споделени услуги“и оптимална финансиска
покриеност.
 Национална стратегија за заштита на природата (2017-2027
год.) која има цели кои ќе озвозможат идентификација, проучување, заштита и
перманентен мониторинг на имплементацијата во заштитата на објектите и
појавите од интерес за заштита во областа на геодиверзитетот и геолошкото
наследство на РСМ и другите компоненти на природата (биолошка и
пределска разновидност), рационално користење на минералните
суровини;обезбедување на одржливо користење на дивите видови и
екосистемите;зајакнување и унапредување на системот на заштитени
подрачја;зачувување на пределската разновидност согласно барањата на
Конвенцијата за пределот;
 Национална стратегија за биолошка разновидност со акциски
план за периодот 2018 – 2023 година, има идентификувани вкупно 19
национални цели за биолошка разновидност, групирани во 4 стратешки цели:
а) Стратешка цел 1. Да се надминат основните причини за загуба на
биолошката разновидност преку нејзино интегрирање во целото општество;б)
Стратешка цел 2. Да се намалат директните и индиректните притисоци врз
екосистемите и биолошката разновидност;в) Стратешка цел 3. Да се подобри
статусот на компонентите на биолошката разновидност заради зголемување на
придобивките од биолошката разновидност и екосистемските услуги; г)
Стратешка цел 4. Да се подобри знаењето и достапноста на сите релевантни
информации во врска со биолошката разновидност.
Во Прилог 3 се прикажани стратешките документи подготвени на национално

ниво кои се релевантни за секторот животна средина.
Сите осум плански региони имаат подготвени Програми за развој во кои се
дефинирани целите и правците во кои ќе се развиваат во идниот 5 годишен период
преку подобрен степен на заштита на животната средина кој ќе им обезбеди
регионален развој и можности за зголемување на понудите на секој регион во
зависност од нивните специфики и природни карактеристики. Детален приказ на
Програмите за развој на сите региони е даден во Прилог 4.
На локално ниво општините подготвуваат Локални акциони планови за заштита
на животната средина (ЛЕАПи) во кои се идентификуваат состојбите со животната
средина и се дефинираат мерки и активности кои би допринеле за унапредување на
животната средина што директно ќе допринесат за развој на локалната самоуправа,
како и на поширокиот регион. Општините во изминатиот период беа проактивни и
имаат искуство во подготовка на ваков тип на документи, во последните 10 години на
национално ниво се подготвени 15 ЛЕАП документи (детален опис даден во Прилог 2).
И покрај високиот степен на транспонираност на ЕУ законодавството граѓаните
се соочени со низа еколошки предизвици: нарушен квалитет на амбиентален воздух
особено изразено во големите урбани центри, несоодветно управување со отпадот,
нарушен квалитет на површински и подземни води, индустриски контаминирани
подрачја кои се причина за загадување на животната средина, екстремни временски
12
услови како резултат на климатските промени пропратени со топлотни бранови во
лето, поплави и ерозија на земјиште, ниски температури во зима и др.нарушувања на
животната средина.
Решавањето на овие предизвици е долг процес и бара ангажирани и
координирани институции, голема посветеност и многу работа.
Процесот на пристапување кон ЕУ и надминување на горенаведените предизвици
е потпомогнат преку билатерална и регионална соработка, како и реализирање на
обврските кои произлегуваат од регионалните и мултилатералните договори во областа
на животната средина. Извори за финансирање на проекти од областа на животната
средина претставуваат: буџетот на РСМ, ИПА програмата на ЕУ, донатори –
Германска техничка помош (GTZ), Швајцарска Агенција за развој и соработка (SDC),
Швајцарска соработка (HELVETAS), Фонд за глобална животна средина (GEF),
Организација на Обединетите Нации за индустриски развој (UNIDO), Програма на
Обединетите Нации за развој (UNDP), Програма на Обединетите Нации за животна
средина (UNDP) и други.
Средствата кои биле издвоени за проекти од областа на животната средина од
државниот буџет во период 2013-2018 годинасе прикажани во Табела1.
Табела1Инвестиции за животна средина од буџетот на РСМ за период 2013-2018 претставени во
милиони денари
Извор:Преглед на перформансите за животна средина на РСМ, 2019 година[XXVI], Државен завод за

статистика Соопштение 06.09.2019Година LVIIБрој: 9.1.19.04[XV]
Во инвестиционите вложувања за животната средина во периодот2013-2018

доминираат четирите сектори: управување со отпад (просечно учество од 39%во
вкупните инвестиции); управување со отпадна вода (20%); снабдување со вода (17%);
заштита на воздухот (15%). Заедно овие четири сектори учествуваат со 90% од сите
инвестиции во животната средина за периодот 2013-2018.
Во Табела 2се прикажани процентите издвоени од државниот буџет (за период
2013 – 2018) со намена за животна средина, како и процентот во БДП за истата намена.
Табела 2 Трошоци за заштита на животната средина на национално ниво за период од 2013-2018
201
2013 2014 2015 2016 2018
7
Процент на вкупен годишен трошок
0,68 0,77 0,63 0,53 0,69 0,40
на Владата за животна средина
Процент на БДП 0,19 0,20 0,18 0,15 0,19 0,14
Извор: Преглед на перформансите за животна средина на РСМ, 2019 година[XXVI]
13
Согласно Табела1 каде се прикажани државните трошоци за заштита на
животната средина за период од 2013-2018 во Табела 2 може да се увиди дека
трошоците за животна средина претставуваат само мал процент од вкупниот буџет (од
0,4-0,77%) а и мал процент од БДП (од 0,14-0,2%).
Република Северна Македонија учествува во четири ИПА Програми за
прекугранична соработка: две Програми со земјите членки на ЕУ - Бугарија и Грција
(која претходно се одвиваше во рамките на Програмата КАРДС), и со две Програми со
нејзините соседни земји–ИПА Кориснички - Албанија и Косово. Носители на
проектите на национално ниво претставуваат Центрите за регионален развој.
Регионите досега имаат проактивна улога и учество во реализирање на голем број
на меѓу гранични проекти во рамки на ИПА програмите што е од особено значење кога
станува збор за заштита на животната средина бидејќи преку интегративен пристап се
обезбедува поефикасна заштита на подрачјето, пределот, водното пространство и
севкупното опкружување на државите партиципиенти во проектите. За секоја ИПА
Програма преку заеднички комитет како мониторинг тело се следи ефективноста и
квалитетот на нејзиното спроведување.
Придобивките од спроведувањето на проекти од ЕУ фондовите прилагодени на
регионалните потреби и услови се големи, бидејќи доведуваат до поизбалансиран,
територијално насочен регионален развој, а освен тоа, преку заедничко планирање и
реализација на проекти во партнерство со прекуграничните земји, се зајакнуваат
прекуграничните односи, разменувајќи значајни искуства. Исто така придонесуваат
кон јакнење на капацитетите, воведување на иновативни решенија и процедури,
одржлив економски развој и заштита на животната средина.
Досегашното искуство е само гаранција и потстрек и во иднина да се продолжи
во реализација на проекти кои се подржани како од државниот буџет, а во поголем дел
од фондови на ЕУ. Потврда за ова се и издвоените средства од ЕУ и проектите одбрани
за реализација преку ИПА Програмите во следниот период.
Стратешки приод на ЕУ кон заштита на животната стредина и клима
7-та Акциона програма за животна срединана ЕУ (чија важност е до 2020, а со

визија до 2050) доведе до клучни поместувања во креирање на политики во кои
заштитата на животната средина, социјалните аспекти и одржливиот економски раст ќе
бидат во директна спрега. Со програмата се обезбеди поддршка на проекти кои ја
стимулираат циркуларната економија и операционализирањето на целите за одржлив
развој, овозможи да се обрне особено внимание и вложат средства кон главните
предизвици во областа на заштита на животната средина а тоа се: недостаток на
имплементација, информирање, вложувања и интеграција.
Европски Зелен Договор

Овој Договор има за цел да ја направи ЕУ економијата одржлива преку
преобразба на климатските и еколошките предизвици во можности и прилики за нивно
надминување. Со Договорот е опфатен Акционен план за зголемување на ефикасното
користење на ресурсите при премин на циркуларна економија и обновување на
биодиверзитетот и намалување на загадувањето. Планот ги вклучува потребните
инвестиции и расположливите алатки за финансирање, како и обезбедување на
праведна и сеопфатна транзиција со која би се обезбедила климатска неутралност до
2050 година.
За постигнување на целта потребно е преземање на соодветни акции кои
вклучуваат: а) Вложување во еколошки прифатливи технологии; б) Поддршка на
14
индустријата за воведување на иновации; в)Воведување на почисти, поевтини и
здравствено прифатливи облици на приватен и јавен превоз; г) Декарбонизација на
енергетскиот сектор; д) Обезбедување на енергетска ефикасност кај објектите за
колективно домување; ѓ) Соработка со меѓународни партнери за подобрување на
глобалните еколошки стандарди.
Истовремено ЕУ предвидува да додели финансиска поддршка и техничка помош
на оние кои ќе бидат најмногу погодени од спроведувањето на концептот за зелена
економија, токму оваа помош се нарекува Механизам на праведна транзиција што ќе
овозможи обезбедување на 100 милијарди евра во периодот 2021 – 2027 во
најзагрозените региони.
Стратегија на ЕУ за адаптација кон климатски промени

Стратегијата на ЕУ за прилагодување кон климатските промени која ЕУ ја усвои
во 2013 година утврдува рамка и механизми за подигање на спремноста на ЕУ кон
сегашните и идни климатски влијанија на повисоко ниво преку подобрено
информирано одлучување и преземање акции од државите членки на ЕУ (усвојување
на Стратегии за адаптација кон климатски промени и акциони планови, промовирање
на акции за адаптација во градовите). Исто така со неа е предвидено промовирање на
прилагодувања за клучните сектори загрозени од климатските промени (земјоделие и
рибарство) преку промоција на производи и услуги од страна на осигурителните
компании и финансиските институции, со што се обезбедува поголема отпорност на
европската инфраструктура и даваат поттик за осигурување на посевите од природни
непогоди.
Циркуларната економија е еден од клучните постулати кон кои ќе почива

идниот развој и за тоа се залага ЕУ и своите напори ги насочува кон модернизирање на
европската економија која е во директна спрега со приоритетите за индустриските
иновации, растот и социјалните аспекти. Во циркуларната економија, системите се
дизајнирани за подобро искористување на вредните материјали и производи, за помало
примарно користење на ресурсите и за поголеми економски можности. Поголема
ефикасност на ресурсите има за цел: да се управува со отпадот како ресурс, отпадот кој
се создава по глава на жител е во опаѓање, повторната употреба и рециклирањето да се
економски примамливи опции, преработката на енергија да биде лимитирана на
материјали кои не може да се рециклираат, депонирањето да биде сведено на минимум.
Заклучоците на ниво на ЕУ се дека без итни акции во наредните 10 години со цел
решавање на алармантните загуби на биолошката разновидност, зголеменото влијание
на климатските промени и енормната потрошувачка на природни ресурси животната
средина ќе биде енормно девастирана.
Во таа насока циркуларната економија и одржливиот економски развој ќе
имаат клучна улога во запирање на овие трендови.
Политикатана ЕУ за регионалниот развој по 2020 година (2021-2027), ќе се

фокусира на следните приоритети: позелена, Европа без јаглерод преку спроведување
на Парискиот договор и инвестирање во транзиција во енергетски сектор, обновливи
извори на енергија и борба против климатските промени; поврзана Европа, со
стратешки транспорт и дигитални мрежи; попаметна Европа, преку иновации,
дигитализација, економска трансформација и поддршка на малите и средни бизниси.
Како поспецифичен пристап кон регионалниот развој, Политиката на кохезија
ќе биде насочена кон инвестирање во сите региони, врз основа на категории (помалку
развиени региони и региони во транзиција). Методот за распределување на средствата
во голема мерка ќе се заснова на БДП по глава на жител, но ќе се вклучат и нови
15
критериуми (невработеност кај младите, ниско ниво на образование, климатски
промени и прием и интеграција на мигранти).
ЕУ патоказите треба да ги следиме како на национално така и на регионално ниво
со цел преку интегративен пристап и паралелно решавање на евидентираните состојби
во медиумите и областите на животна средина ќе обезбедиме подобрување на
квалитетот на животната средина. Најизразени резултати би биле на регионално ниво
преку примена на соодветни мерки за секое подрачје/општина поединечно што
најдиректно би резултирало и со подобрени перформанси на национално ниво.
16
II. Анализа на мандатите и влијанието на клучните засегнати страни

за секторот
Идентификување на релевантните засегнати страни во неколку групи во
зависност од нивната функција и директна релација со заштита на животната средина
на регионално ниво. Утврдени се 5 групи на заинтересирани страни (Слика 1) и тоа:
 Влада на РСМ и регулаторни органи,
 Регионални и локални институции,
 Заедница,
 Меѓународни институции,
 НВО и Медиуми.
Детален приказ на секоја група поединечно ќе биде дадена во Прилог 1 преку
наведување на сите релевантни претставници. Поаѓајќи од нивната функција ќе
произлезат и нивните директни влијанија врз животната средина на регионално ниво.
Слика 1 Групи на заинтересирани страни за животна средина на регионално ниво

Владата на РСМ како носител на извршната власт преку своите регулаторни
органи (МЖСПП, Инспекторат за животна средина) ги креира политиките на
национално ниво, кои потоа е потребно истите да бидат спроведени на локално и
регионално ниво. Имајќи ја во предвид тешката финансиска состојба на ЕЛС (единици
на локална самоуправа) и суфицитот на административен потенцијал, дел од нивните
надлежности ги презема Владата на РСМ (регионално управување со отпад,
подобрување на патната и комуналната инфраструктура) со цел да обезбеди побрз и
рамномерен регионален развој во државата. Излегувајќи во пресрет на општинската
администрација, Владата издвојува финансиски средства и технички кадар за да може
ефикасно да се реализираат проектираните развојни компоненти во регионите на
државата што директно ќе има влијание врз подобрување на состојбите со животната
средина (во сите нејзини сегменти) и врз подигање на целокупната јавна свест за
нејзина заштита.
Регионални и локални институции имаат директна улога во проектирање и
имплементирање на активностите за заштита на животната средина. Со поддршка на
ЈКП се врши директно спроведување на проектираните активности, додека преку
подрачните/регионалните инспектори за животна средина и природа се следи нивното
спроведување. Подрачни одделенија на органите на државна управа (министерства)
исто така играат улога во развојот на регионално ниво. Јавните установи (Национални
Паркови - Галичица, Маврово, Пелистер) имаат исклучително важна улога во
17
обезбедување и зачувување на природното богатство и биолошкиот диверзитет
карактеристичен за секој регион.
Единици на локална самоуправа (ЕЛС) – Локалната самоуправа на територија
на РСМ ја сочинуваат 80 засебни локални самоуправи и Градот Скопје кој во себе ги
вклучува 10 општини на негова територија. Повисокиот степен на поделба на 8
региони на национално ниво е спроведена за статистичкии економски (планирање)
цели. Ваквиот пристап обезбедува: поефикасна и побрза реализација, подигање на
препознатливоста на регионите, нивно етаблирање во насока на развивање на
алтернативните форми на заштита на животната средина и изнаоѓање на различни
форми на меѓугранична соработка за заштита на природни реткости и блага кои
припаѓаат на две/три држави - двоен бенефит за две држави. Карактеристиките на
секоја општина (географски, етнички, навики на локално население, социо –
економската состојба) најчесто ги одредуваат и предизвиците поврзани со заштита на
животната средина што понатаму се одразува и на регионално ниво.
Меѓународни институции имаат директна функција во доделување на
финансиски средства (кредити/грантови) со цел реализација на предвидени активности
за подобрување на состојбите со животната средина во регионите на државата.
Дополнителна придобивка од ваквиот начин на соработка претставува и
имплементирањето на меѓународните стандарди за заштита на животна средина кои
најчесто овие институции задолжително го бараат при реализирањето на проектите,
при што директно се влијае и врз подигањето на јавната свест, севкупниот амбиент и
на стандардите кои локално се применуваат во насока на заштита на животната
средина.
НВО и Медиуми имаат исклучително значајна улога во креирањето на јавното
мислење и директно влијание врз подигање на јавната свест кај населението за заштита
на животната средина. Овие групи на заинтересирани страни имаат особена
одговорност при пласирањето на информациите бидејќи најчесто на граѓаните им
претставуваат единствен извор на информирање и е од посебна важност истите да
бидат веродостојни и навремени. НВО секторот за заштита на животна средина е
исклучително активен на локално и на регионално ниво, па често нивната активност е
одлучувачка за реализирање на одредени проекти особено во предели каде се
застапени заштитени подрачја.
18
III. Клучни индикатори поврзани со секторот

III.1 Визија за вклучување на аспектите на животна средина во рамномерниот
регионален развој
Поврзано со областа на животната средина нашата визија е да се овозможи

поамномерен регионален развој преку примена на начелата на заштита на животна
средина и природното богатство, ефикасно и ефективно управување со заштитените
подрачја, одржливо користење на природните ресурси, како и искористување на
природното наследство на еден одржлив и современ начин кој овозможува одржлив
развој и социо – економски напредок.
Целите на политика за регионален развој во РСМ во поглед на животната

средина и климатските промени се:
 Обезбедување на одржлив развој на заедницата преку економски
и социјален раст кој навремено ќе ги вклучи негативните влијанија и ќе
предложи нови иновативни технологии и мерки за заштита, ќе обезбеди
почист воздух, води и здравје на своите жители;
 Унапредување на системите за управување со отпадот и
регионален приод при постапување со отпадот согласно принципите на
циркуларна економија, реупотреба, рециклирање на отпадот;
 Оптимално користење и валоризација на природните богатства,
геоморфологија и заштитени подрачја во насока на заштита на разновидниот
биодиверзитет и живеалишта преку развој на одржлив еко туризам, развој на
мали и средни производни капацитети за производство на локални промоција;
 Подобра регионална соработка во справувањето со последиците
од климатските промени во подготовка на превентивни планови за справување
со поплави, суши, пожари, свлечишта, ерозија, топлотни бранови и други
настани;
 Обезбедување на ефикасно користење на енергијата, вода,
земјиште, како и зголемување на уделот на обновливите извори на енергија во
економија, јавниот сектор и меѓу населението;
 Зајакнување на капацитетите на центрите за регионален развој во
сите региони со цел истите да претставуваат јадро кое ќе иницира иновативни
проекти од областа на животната средина и заедно со сите заинтересирани
страни на интегриран и систематичен начин ги реализира предложените
активности;
 Навремено вклучување на аспектите на животна средина и
социјални аспекти при креирање на сите стратешки плански документи, кои
обезбедуваат економски развој со цел навремено да бидат адресирани
потенцијалните негативни влијанија и да се обезбеди усогласеност на целите
на планскиот документ со целите на заштита на животна средина;
 Зајакнување на капацитетите на сите заинтересирани страни и
нивните вештини во искористување на финансиските можности за
финансирање на проекти од областа на животна средина преку формирање на
тимови кои посветено би ги иницирале, реализирале и следеле резултатите од
проектите.
19
III.2 Отпад
Клучните принципи на европските политики на управување со отпад се во
основата на стратешката насока на управувањето со отпадот во Македонија,
почнувајќи од производителите на отпад, преку повторна употреба на отпадот,
рециклирање, преработка, сe до конечно отстранување, земајќи ги предвид и
заостанатите проблеми со историскиот отпад кој е резултат на неадекватното
управување во изминатиот период.
Во пракса на општинско и регионално ниво управувањето со отпад е на
незадоволително ниво како резултат на: ниската свест на граѓаните, отсуство на
потребна инфраструктура, низок степен на селекција и рециклирање, финансиски
потешкотии на ЈКП, нестандардни депонии на кои поголем дел од отпадот се одлага.
Воспоставувањето на модерен систем на управување со отпад е комплексна
задача, сегашните мерки се проектирани според потребите на Северна Македонија,
фокусирајќи се на раните фази на развој преку спроведување на принципот на
регионално здружување за обезбедување поголема ефикасност во управувањето.
III.2.1 Количини на отпад кој се генерира по региони

На територија на Република Северна Македонија во 2018 година вкупно
генерирано количество на комунален отпад изнесувало 855 илјади тони, од кои
најголемиот дел се генерирал во Скопскиот регион - 170 илјади тони или 19,9 %,
додека најмала количина на комунален отпад се генерирала во Југоисточниот регион –
61 илјада тони или 7,1 %. Пресметано во просек по глава на жител за 2018 година од
пријавените вредности секој жител на Северна Македонија создал 251 kg комунален и
друг вид на неопасен отпад[I].
Детален приказ на генериран и собран комунален отпад по региони за 2018
година е прикажан во Табела 3.
Табела 3 Количина на генериран и собран комунален отпад во 2018 година по региони (во 000 тони)
Собран комунален Структура Структура
Административен регион Создаден комунален отпад
отпад (%) (%)
Вардарски регион 61 9,8 112 13,1
Источен регион 50 8 62 7,3
Југозападен регион 55 8,8 113 13,2
Југоисточен регион 45 7,2 61 7,1
Пелагониски регион 84 13,4 107 12,5
Полошки регион 100 16 131 15,3
Североисточен регион 64 10,2 99 11,6
Скопски регион 166 26,6 170 19,9
Република Северна Македонија 625 100 855 100
Извор:Статистика на региони [XIII]
Во 2018 година од целокупниот генериран отпад најголема количина на собран

отпад е регистрирана во Скопскиот регион - 166 илјади тони или 26.6 %, а најмало
количество собран комунален отпад е регистрирана во југоисточниот регион - 45
илјади тони или 7,2 %. Најголем дел од собраниот комунален отпад бил одложен на
депонии, а во 2018 година биле активни 45 општински депонии.
Комуналниот отпад во својот состав ги содржи следните фракции:
биоразградлив отпад (градинарски отпад и сл.), отпад од хартија (хартија, картон),
метали (железни, алуминиум), пластика (амбалажа, ќеси, ПЕТ шишиња), текстил,
стакло, композитни материјали, дрво, градежен шут, кожа, ОЕЕО.
20
III.2.2 Начин на управување со отпадот во регионите
Собирањето, транспортот и отстранувањето на отпадот во регионите е
одговорност на општините и отстранувањето на отпадот вообичаено се одвива на
локално ниво, со депонирање на нестандардни депонии.
Општините во рамки на регионите управувањето со отпадот (комунален отпад)
го спроведуваат претежно преку јавните комунални претпријатија (ЈКП) кои ги
формирале за таа намена и нивниот делокруг на работа го вршат преку редовно
собирање, транспортирање и депонирање на комуналниот отпад на општинските
депонии. Има мал број на општини каде за управување со отпадот се склучени договри
со економски оператори.
Својата дејност јавните комунални претпријатија ја обавуваат преку соодветна
техничка опременост (механизација, опрема и возила), административна опременост
(обучен кадар) и поставување на садови за собирање на комунален отпад (контејнери и
канти) на подрачјето каде што оперираат.
Во некои општини се врши и селекција на отпад (секундарна селекција) преку
поставување на садови за отпад од: хартија, ПЕТ амбалажа и стакло. Примарната
селекција се врши во домаќинствата уште на изворот на создавање на отпадот, но
сепак кај населението е застапена во мал процент поради ниската свест, недоволно
познавање за значењето на примарната селекција, отсуство на едукација и кампањи за
поттикнување на граѓаните. Можеби најголем проблем е отсуство на инфраструктура и
заокружен процес на правилно постапување на селектираните фракции, а не истите
повторно да бидат одложени на депонии.
Сегашната состојба со управувањето со цврстиот отпад во регионите во
државата може да се карактеризира како супстандардна, недоволна и неефикасна и
попречена од сериозни недостатоци (јавна свест, немање капацитет и предизвици
поврзани со јавноста околу спроведување на законските мерки а особено со носење
конечни одлуки за локации за регионални санитарни депонии), што резултира во
различни дисфункционални системи и многу поврзани негативни ефекти врз
животната средина и здравјето на луѓето. Главната причина се недостаток на ресурси -
човечки и финансиски, како недоволно и неефикасно спроведување на процедурите за
мониторинг.
III.2.3 Процент на селектирање/ рециклирање/ ре употреба на отпадот

Од вкупното количество на генериран комунален отпад во 2018 година само
0,7% бил преработен односно за рециклирање (на хартија, картон, пластика, стакло и
метали) е пријавено 2.383,97 тони или 0,5%, додека компостирани се 745,5 тони или
0,2%[I].
III.2.4 Статус на Јавните комунални претпријатија

Јавните комунални претпријатија се главните даватели на услуги за управување
со отпад преку вршење на услуги за собирање отпад и финално отстранување на
отпадот. Покрај овие услуги дел од претпријатијата вршат и одржување на јавна
чистота, одржување на градско зеленило, давање на погребални услуги и одржување на
гробишта, фаќање и згрижување на кучиња скитници и други комунални услуги.
Повеќето јавни комунални претпријатија се основани од општините,а само неколку
од нив работат преку концептот јавно приватно партнерство (ЈПП) во комбинација на
општински и капитал од приватни инвеститори.
Услуги на редовно собирање на отпадот главно се обезбедуваат во урбаните
средини. Вкупно земено, околу 70% од населението во Македонија се корисници на
услуги на редовно собирање на отпадот (во руралните населби тој процент се движи
21
околу 10%). Опремата, возилата и нивото на услугата која се дава не е во согласност со
стандардите кои се бараат за оваа дејност. Практиките на отстранување на отпадот не
ги задоволуваат ниту техничките ниту еколошките стандарди. Најголемиот дел од
јавните комунални претпријатија се соочени со недостиг на финансиски средства како
последица на нискиот процент на наплата на побарувањата и/или ниските цени за
услугите поврзани со отпадот.
III.2.5 Состојба со нестандардните одлагалишта на локално нивово РСМ

Се претпоставува дека покрај евидентираните 54 нестандардни депонии
официјални евидентирани во 2016 од кои 43 се активни, постојат и 1000 диви депонии
(ѓубришта) кои граѓаните ги користат за одлагање на отпад.
Во Прилог 5 прикажани се сите депонии во осумте региони во РСМ. Во Табела
4 е прикажан нумерички распоред на депонии по региони со вкупна површина.
Табела 4 Распределба на депонии по региони со вклучена површина за одлагање на отпад (2016
година)
Вкупна површина Активна површина
Административен регион Број 2 2
(илјади m ) (илјади m )
Вардарски регион 7 634 241
Источен регион 9 252 141
Југозападен регион 6 222 201
Југоисточен регион 7 416 306
Пелагониски регион 7 76 44
Полошки регион 1 12 9
Североисточен регион 5 271 164
Скопски регион 1 550 60
Вкупно 43 2.433 1.166
Извор: Национален план за управување со отпад на Република Македонија 2020 – 2026 (2019)[I]
Најголема површина зафаќаат депониите во Вардарскиот регион (26% од

вкупната површина на депонии), потоа следи Скопскиот регион (22,6%),
Југоисточниот (17%). Најмала површина зафаќаат депониите во Полошкиот регион
(0,08%).
Ниту една од 54-те општински депонии не ги исполнува стандардите за заштита
на животната средина. 16 депонии се со висок ризик (5 депонии во Пелагониски
регион, по 3 во Вардарски, Полошки и Југозападен регион), 16 депонии се со среден
ризик и 19 депонии се со низок ризик за животната средина.
Ризици врз медиумите на животната средина од нестандардните комунални
депонии се: контаминација на подземните води под и низводно од депонијата преку
филтрирање и истекување на дождовница („исцедок“),контаминација на околното
земјиште преку инфилтрација на слеана дождовница. контаминација на површинските
води во близина, преку директно испуштање на вода или контакт / размена со
контаминираните подземни води; контаминација на воздухот од неконтролирано
горење на отпадот, како и емисија на миризба; ефект на стаклена градина како резултат
на депониски гас со висока концентрација на метан генериран од распаднат органски
отпад (метан е стакленички гас многу пати помоќен од јаглерод диоксидот и може да
биде опасност за жителите на една област).
Депонијата Дрисла, што го опслужува Скопскиот регион е единствена депонија
во Северна Македонија која е релативно добро управувана. Регистрирање на
комуналниот отпад се врши само на депонијата Дрисла каде се наплаќа и надоместок
за отстранување по тон, а го плаќаат општините надвор од подрачјето на Скопје кои ја
22
користат услугата на депонирање. Компактирање и покривање на почвата се извршува
само на одреден број од поголемите комунални депонии.
Во областите, претежно руралните, каде што собирањето на отпадот не е
организирано, населението го отстранува својот отпад со фрлање во предградијата на
населбите. На тој начин, нелегални депонии се создадени во каменоломи, јами и во
природниот пејзаж (во речните корита, долж патиштата, во долините, на падините
итн.). Комуналниот отпад измешан со градежен шут често се фрла на овие места.
Понекогаш нелегалните депонии се чистат преку повремени кампањи организирани од
страна на општините, а понекогаш и финансирани или од страна на државниот буџет
или преку грантови од меѓународни извори. Кампањите за чистење не ја подобруваат
ситуацијата, бидејќи главната причина за создавање на оние нелегални депонии
останува, па оттука и населението што не добива услуги го продолжува незаконското
фрлање главно во истите области.
На комуналните депонии во руралните области, отпадот се отстранува од
комуналните претпријатија без никакви оперативни трошоци, со исклучок на некои
општи трошоци и повремени трошоци за потрошувачка на вода за гаснење на пожари
што спонтано се јавуваат на депониите.
III.2.6 Регионален пристап во управувањето со отпад

Со цел воспоставување на интегриран систем за управување со отпад во сите
плански региони се формирани осум меѓуопштински одбори за управување со отпад,
кои ги сочинуваат општините кои се во нивен состав, а кои се преставени од
градоначалниците. Одборите имаат обврска да усвојат десетгодишен Регионален план
за управување со отпад (РПУО), имајќи го во предвид Националниот план за
управување со отпад (2020 – 2026) и Националната стратегија за управување со отпад
(2008 – 2020).
Регионалниот пристап опфаќа формирање на регионално тело – центар
претставено од сите општини за секој регион со задолжение да основа регионално
претпријатие кое ќе биде одговорно за управувањето со отпадот на територија на
регионот. Со овој концепт се предвидува и воспоставување на комунална
инфраструктура (патна мрежа, електрификација и сл.), набавка на опрема,
механизација за собирање и транспорт, садови, одредување на претоварани станици и
локација за регионална депонија. Исто така е неопходно и зајакнување на техничките
капацитети на општините во регионите.
Административните работи за управување со отпадот на регионално ниво треба
да се вршат од страна на Регионалниот центар за управување со отпад. Надлежен орган
за изработка на Регионалниот план за управување со отпад е меѓуопштинскиот одбор
за управување со отпадот, додека орган надлежен за усвојување на планскиот
документ е Советот на општините.
Регионалната структура за управување со отпад е воспоставена во сите региони.
Процесот на подготовка на регионалните планови за управување со отпад е
скоро завршен во 7 од 8-те региони чиишто планови за управување со отпад се
одобрени од МЖСПП. Сите региони се очекува да ги усвојат регионалните планови за
управување со отпад до 2020. Усвојување на регионалните планови за управување со
отпад претставува предуслов за изградба на регионални депонии. Регионалните
планови е потребно да се операционализираат во период од 6 години. Во регионалните
планови е предвидена соодветна инфраструктура за складирање, претовар и третман за
секој регион посебно.
23
Секој регион ќе биде потребно да формира регионални центри заедно со
потребната инфраструктура (регионални депонии, претоварни станици, итн.) врз
основа на РПУО. Меѓу другото во рамките на регионалните центри е потребно да се:
 обезбеди покриеност со услуга за собирање на комунален отпад
100% до 2024 година во сите населени места;
 воспостават меѓуопштински единици за управување со отпад во
рамките на Центрите за регионален развој вклучувајќи идентификување и
договарање на поставености за застапување и владеење;
 воспоставување на споделено собирање на отпадот меѓу
општините во регионот врз основа на GPS оптимизација на трасата за најдобро
искористување на персоналот, возилата и постројката;
 воспостави инфраструктура за сортирање и третман на отпадот;
 определат локации за депонии за регионите и затворање на
старите диви депонии;
 развој на инсталации за рециклирање во регионите и поврзани
јавни иницијативи за рециклирање;
 исцрпат можностите за развој на концепти за искористување на
енергетскиот потенцијал од остатоците од комуналниот отпад.
Транзициониот период од преод од нестандардни депонии на санитарни
депонии во регионите ќе трае подолго од 6 години (предвиден согласно важноста на
РПУО) со оглед на сите активности кои е потребно да се спроведат, а и обезбедување
на финансиски средства како основен предуслов.Управувањето со отпад во локалната
заедница е прикажан на Слика 2.
Слика 2 Начин на управување со отпад на регионално ниво
24
III.2.7 Управување со опасен отпад дефинирано согласно новите законски решенија
Управувањето со опасен отпад на национално ниво е во надлежност на Владата
на РСМ и досега единствено на депонијата Дрисла во Скопје се врши третман на
опасен отпад преку инсенерација на медицински отпад, како и депонирање на отпад од
азбест на локација во рамки на депонијата. Другиот опасен отпад се извезува.
Податоците добиени за 2016 година покажуваат дека се произведени 57.373 t
опасен отпад[I]. Економските сектори, на кои се должат најголемите количества опасен
отпад, се снабдувањето со електрична енергија, гас, пареа и климатизација (42.723 t) и
рударството и вадењето на камен (13.301 t). 90 % од вкупната количина на генериран
отпад на национално ниво потекнува од РЕК Битола (Пелагониски регион)[I].
Количините на создаден опасен отпад не се евидентираат систематски и за
начинот на кој се управува со нив немаме достапни податоци. Количините дадени
погоре се засноваат на процени и истражувања.
Голем дел од индустрискиот опасен отпад привремено се складира или се
отстранува заедно со неопасниот отпад на нестандардни општински депонии. Се
проценува дека во последните 10 години околу 65.000 t разновиден опасен отпад се
складирани на различни локации низ целата земја[I].
Во иднина е потребно да се синхронизираат податоците за количината на
опасен отпад што се создава на национално ниво. Во постојните индустриски
капацитети, треба да се испитаат можностите за подобрување на техниките за
производство и намалување на количеството на создаден опасен отпад.
Треба да се инсистира на примената на најдобрите достапни техники и онаму
каде што ефикасноста не е задоволителна, треба да се спроведат соодветни надградби
на процесите.
Регионалните планови ја идентификуваат потребата за собирање на опасен
отпад од домаќинствата за отпад од електрична и електронска опрема - ОЕЕО, бои и
батерии во соодветни РЦОО.
Исто така е потребно да се идентификува барањето за инсталации за
складирање и третман на локално ниво бидејќи за инсталации на национално ниво се
потребни поголеми финансиски средства и подолг временски период за нивна
изградба.
Потребни инвестиции планирани за реализација на регионалните планови се
распределени: во Југозападниот, Североисточен, Пелагонискиот, Вардарскиот,
Југоисточениот и Источниот регион во севкупните трошоци се вклучени: трошок за
третман и отстранување, трошок за собирање и транспорт (набавка на канти и камион),
трошок за нематеријални компоненти и трошок за стекнување на земјиште. Додека во
севкупните трошоци за Скопскиот регион се вклучени: трошок за изградба на собирни
места, трошок за собирање и транспорт(набавка на канти и камион), трошок за
нематеријални компоненти и трошок за стекнување на земјиште. Додека во Полошкиот
регион вклучени се трошоците за:метење на улици, собирање на отпад, претовар и
транспорт, поврат на материјали, подобрување на депонијата Русино, рехабилитација
на други сметилишта и комплексен третман на отпад.
Согласно различните сценарија/фази разликата во трошоците (минималните и
максималните) се дадени во Табела 5.
Табела 5 Финансиски средства потребни за реализација на регионалните планови
Финансиски средства (евра)
Региони
Минимум Максимум
Источен регион 13.315.934 94.888.459
25
Финансиски средства (евра)
Региони
Минимум Максимум
Југоисточен регион 13.116.792 15.559.910
Југозападен регион 19.533.823 55.068.270
Пелагониски регион 21.842.24 68.362.985
Североисточен регион 15.054.079 94.888.459
Скопски регион 2.000.000 2.000.000

Полошки регион 3.660.000 3.660.000
Вардарски регион 14.594.753 17.304.438
Извор:Регионални планови за упрвување со отпад[II][III][IV][V][VI][VII][VIII][IX]
Од анализа на податоците за потребни трошоци за реализација на регионалните

планови по региони може да се заклучи дека најмалку средства од сите 8 региони е
потребно да се вложат во Скопскиот регион, додека во Источен и Југоисточен регион
се потребни најмногу средства за реализација. Со овие средства ќе се осигура
унапредување на сегашниот начин на управување со отпадот и обезбедување на
квалитетна услуга за сите општини во рамки на регионите.
III.2.8 Предизвиците за подобрување на управувањето со отпад:

Управувањето со отпад како сектор кој на национално ниво претставува
приоритет од највисок степен кој е потребно најбрзо да биде унапреден, што директно
имплицира дека и предизвиците кои ќе треба да се надминат потекнуваат од
локално/регионално ниво, а тоа се: отсуство на целосна покриеност на населението со
услугата за собирање и транспорт на отпадот, низок степен на селектирање и
рециклирање, недоволна опременост на комуналните претпријатија (техничка и
административна), нестандардни општински депонии, воспоставување на единствена
методологија за прибирање податоци со цел да се добијат точни и унифицирани
податоци за количеството на создадени типови отпадни води и ставање во функција на
веќе воспоставениот информативен систем за управување со отпад од страна на
МЖСПП, индустриски жаришта кои не се санирани, усвојување на подготвените
законски решенија: Закон за отпад, Закон за проширена одговорност на
производителот за управување со посебните текови на отпад, Закон за управување со
батерии и акумулатори, Закон за управување со пакување и отпад од пакување,
Законот за управување со дополнителни текови, Закон за управување со електрична и
електронска опрема и отпадна електрична и електронска опрема, подобрување на
политичката и институционалната рамка.
III.3 Водa
Водата претставува ограничен и основен ресурс, неопходен за одржување на
животот, со којшто се обезбедува социјална добросостојба, економски просперитет и
здравје на екосистемот. Според хидрографската состојба во Република Северна
Македонија,нема изобилство на површински води и тие главно зависат од појавата,
времетраењето и интензитетот на врнежите.
На национално ниво карактеристично е отсуството на станици за третман на
урбани отпадни води што како последица има нарушен квалитет на површински води,
26
застареност на водоводната и канализациона мрежа, и 90 % покриеност на население
со систем за вода за пиење.
III.3.1 Утврдувањена подрачјата на речните сливови и хидрографските единици во

рамки на регионите
На национално ниво во рамки на 8те плански региони површинските води
зафаќаат површина од 477 km2 во кои спаѓаат 35 реки, 3 природни езера (Охридско
езеро, Преспанско езеро и Дојранско езеро) и 50 вештачки езера. Сите водотеци
припаѓаат на четири подрачја на речени сливови (прикажани на Слика 3):
 Вардар (80% од вкупната водна површина во регионите),
 ЦрнДрим (13% од вкупната водна површина во регионите),
 Струмица (6,4% од вкупната водна површина во регионите) и
 Јужна Морава (0,17 од вкупната водна површина во регионите).
Слика 3 Речни сливови во Република Северна Македонија

Во рамки на регионите распределбата на водотеците е извршена во 16
водостопански подрачја.
III.3.2 Совети за управување со подрачја на речни сливови и Совети за управување со

делови од подрачја на речни сливови
Заради изработување и следење на спроведувањето на Планот за управување со
речен слив (ПУРС), како и заради давање на мислења и предлози околу приоритетите
на управувањето со водите, Владата на РСМ за секое подрачје на речен слив, формира
Совет за управување со подрачјето на речен слив.
Министерството за животна средина и просторно планирање (МЖСПП) е
должно најмалку на секои три години да ја извести Владата на РСМ за спроведување
на ПУРС и најмалку еднаш годишно да ја информира за спроведување на Програмата
на мерки.
III.3.3 Анализа на Планови за речни сливови и кои региони ги опфаќаат/покриваат

Согласно националното законодавство - Правилникот за содржината и начинот
на подготвување на ПУРС („Службен весник на РМ“ бр.148/09) и заради спроведување
на интегрирано управување со водите за секој речен слив е потребно подготовка на
27
План за управување со речен слив. Временскиот период за кој се донесуваат ПУРС е
шест години.
При подготовката на ПУРС задолжително е учеството на Советот за управување
со подрачјето на речен слив и Советите за управување со делови од подрачје на речен
слив, остварувањето соработка со другите државни органи, научни установи и
институции и обезбедување на активно учество на јавноста во постапката за
донесување на планот што подразбира обезбедување на нивно учество во различните
фази на постапката за подготовка на Планот.
Досега изготвени планови за речни сливови се следните: План за речен слив на
Преспанско езеро, План за речен слив на река Брегалница, План за речен слив на
Струмица иПланот за речен слив на Вардар.Од Владата на РСМ досега ниту еден
подготвен План за речен слив не е усвоен. Во рамки на подготовката на Планот за
речниот слив на Брегалница беше развиен и комуникациски концепт за вклучување на
јавноста.
На Плановите за речни сливови за одредени области им недостигаат податоци,
како резултат на лошата состојба на квалитативниот и квантитативниот систем за
мониторирање на површинските води. Покрај ова, не се дефинирани некои биолошки
критериуми за квалитет, како на пример кај рибите и не е дефиниран реалниот
еколошки статус на водните тела. Покрај тоа, референтните услови за дефинирање на
статусот на водните тела сè уште не се утврдени.
III.3.4 Хидролошка состојба на водотеците

Вардарскиот слив го опфаќа сливот на реката Вардар со своите притоки: Треска,
Лепенец, Пчиња, Брегалница, Црна река, Бошава и Дошница кои се на територијата на
Република Северна Македонија до македонско-грчката државна граница, вклучувајќи
го и сливот на Дојранското Езеро на територијата на Република Северна Македонија.
Вкупната површина на ова сливно подрачје изнесува 20,661 km 2, додека површината на
реките во рамките на сливното подрачје изнесува 4600 m 3. Ова сливно подрачје опфаќа
територија од Полошки регион, Скопски регион, Вардарски регион, Северо источен
регион, Источен регион, Јужен регион, Пелагониски регион и дел од Југозападен
регион на РСМ. Во Вардарското сливно подрачје спаѓаат териториите на следните
општини: Гостивар, Тетово, Скопје, Велес, Неготино, Кавадарци, Богданци, Кичево,
Македонски Брод, Крива Паланка, Кратово, Берово, Делчево, Виница, Кочани, Штип,
Прилеп и Битола.
Црнодримскиот слив ги опфаќа сливовите на Преспанското и Охридското Езеро
и сливот на реката Црн Дрим со своите притоки на територијата на Република Северна
Македонија, до македонско-албанската државна граница. Истекува од Охридското
езеро кај Струга од каде преку Дримколската клисура оди во езерото Глобочица кое
понатаму се влева во Дебарското езеро и понатаму навлегува во Република Албанија.
Во сливното подрачје на Црн Дрим припаѓаат и акумулациите Шпилје, Глобочица,
Мавровско Езеро и Шум. Во нашата земја должината на речниот слив на Црн Дрим
изнесува 56 km, а сливната површина со реката Радика зафаќа 1, 772 km. Ова сливно
подрачје ги опфаќа Полошкиот регион и Југозападниот регион на државата.
Општините Охрид, Струга, Ресен, Дебарца, Маврово - Ростуше и Дебар влегуваат во
рамки на Црнодримското сливно подрачје.
Струмичкиот слив ги опфаќа сливовите на реките Струмица, Циронска и
Лебница, до македонско бугарската државна граница со вкупна површина од 1,650 km 2
и распространетост на водни ресурси од 132 m3. Како извориште се смета Радовишка
река која се спојува со Ораовичка река. Во својот тек река Струмица прима четири
притоки: Ораовичка река, реките Плаваја, Турија и Водочница. Ова сливно подрачје
28
спаѓаат и две вештачки акумулации Водоча и Турија. Сливното подрачје на река
Струмица ја опфаќа територијата на југо источниот регион од државата. Во ова сливно
подрачје припаѓаат општините: Босилово, Конче, Радовиш, Василево, Ново Село и
Струмица. Оваа област претставува дел од поширок меѓу граничен речен слив кој ги
вклучува делови од државите: Бугарија, Србија и Грција.
Сливот на јужна Морава го опфаќа сливот на Јужна Морава на територијата на
Република Северна Македонија, до македонско - српската државна граница и неговата
површина изнесува 44 km2, додека површината на реките во рамки на сливното
подрачје изнесува 9 m3. Овој речен слив го опфаќа подрачјето на Скопскиот регион со
Општина Чучер Сандево.
Водниот потенцијал на четирите речни сливови во земјата зависи од врнежите.
Просечната сума на годишни врнежи во Вардарскиот слив е 700 mm, просекот за
Струмичкиот слив е 790 mm, додека сумата за Црн Дрим е 980 mm. Максималната
сума на врнежи - 1400 mm - е забележана во западниот дел од земјата, додека
минималната - 380 mm - е евидентирана на истокот.
III.3.5 Расположливост на вода за користење за различни наменипо региони

Вопериодотод1990до2015година,себележиосцилаторентренднакористењенавод
ите[XXVI].
Посебенпорастезабележанво2012година,каденајголемиколичининаводниресурс
исепотрошенизанаводнување.Тоаседолжинафактотшто2012
годинабешесушна,араспоредотнаврнежитебешетаковштоовозможиполнењенаакумулац
иитесопотребнитеколичининаводазанаводнување.
Посебенпорастнапотрошувачкатанаводаезабележанво2004и2012година.Најголе
м корисникнаповршинскииподземниводиворазгледуваниотпериодсепреработувачката
индустријаинаводнувањето.
Вогодинитеод2000до2003какои2008, 2011и2012количините зафатена вода за
наводнување ги надминуваат тие за преработувачката индустрија. Во целокупниот
разгледуванпериоднајмала е потрошувачканаводазапроизводствотонаелектрична
енергија односно за ладење на електраните. Во 2014 година 249 милиони m 3 биле
употребени од страна на домаќинствата, 209 милиони m3 се искористиле за
наводнување, 58 милиони m3 се користеле во преработувачката индустрија, додека
само 12 милиони m3 биле наменети за производствотонаелектричнаенергија.
Најголем дел од водните ресурсикои ги покриваат индустриските потреби,
служат за: снабдување со електрична енергија, гас, пареа и климатизација, кои
учествуваат со 99 проценти.
На регионално ниво (Табела 6) тековната искористеност на достапните извори
на вода за пиење се движи од околу 26% во Пелагонискиот регион, до околу 68% во
Североисточниот регион.
Табела 6 Достапност на водни ресурси по региони
29
Достапност на водени ресурси како

вода за пиење
Административен регион
(%)
(6)
Вардарски регион 57,1%
Источен регион 49,9%
Југозападен регион 58,1%
Југоисточен регион 42,3%
Пелагониски регион 26,4%
Полошки регион 39,4%
Североисточен регион 68,2%
Скопски регион 58,9%
Извор:Национална студија за вода 2017 [X]
III.3.6 Потрошувачка на достапна вода за пиење

Пристапот до безбедна вода за пиење на национално ниво населението го има
во 95% и тоа во урбаните подрачја покриеноста е 99%, додека во руралните подрачја
изнесува 78%. Потрошувачката на вода на национално ниво се движи од 93 l на жител
дневно во Североисточниот регион до 151 l на жител дневно во Скопскиот регион.
Просекот изнесува 119,6 l на жител дневно. Потрошувачката на вода за пиење по
региони е дадена Табела 7.
Табела 7 Потрошувачка на вода по региони

Потрошувачка по
Вкупно исопрачана Потрошувачка по единица
единица
вода (домашни)
Административен регион (вкупно)
3
10
3
(lcd) (lcd)
(m /годишно)
Вардарски регион 15.796 169 129
Источен регион 18.523 139 110
Југозападен регион 29.621 145 119
Југоисточен регион 15.227 151 128
Пелагониски регион 25.088 167 130
Полошки регион 24.978 121 97
Североисточен регион 11.520 113 93
Скопски регион 104.981 197 151
Вкупно/просечно 245.734 150,25 119,625
Од Табела 7може да се забележи дека најголема количина на испорачана вода е

регистрирана во Скопскиот регион 104.981 m3/годишно, каде што е и најголема
потрошувачката по жител 151 m3. Најмала количина на испорачана вода е забележана
во Североисточниот регион 11.520 m3/годишно, а воедно исто така во овој регион е и
најниска потрошувачката на вода по жител и изнесува 93 m3.
Квалитетот на водата за пиење ги задоволува стандардите за здравствена
исправност, со исклучок на примероци (3% - 7%) кои отстапуваат од стандардите како
резултат на отсуство на хлор или зголемена содржина на нитрити од копани бунари од
индивидуални корисници.
30
III.3.7 Поврзаност на домаќинства со вода и фекална канализација
Според Пописот од 2002 година, бројот на домаќинства кој е поврзан на јавни
водоснабдителни системи изнесува 597 014, што претставува 86% од сите
домаќинства, додека 7% од домаќинствата се поврзани на сопствен хидрофор или друг
ресурс. Процентот на поврзаност на јавните системи за водоснабдување во
општинските урбани области е многу повисок од просекот, се движи од 82% (Берово,
Куманово) до 100% во Скопје-Општина Центар. Кај руралните средини процентот на
поврзаност на домаќинствата со јавните системи за водоснабдување е доста различени
варира од 10% до 100%. Според расположливите податоци, просечниот процент е
околу 70.
Според податоците од Пописот 2002, од вкупниот број на 697,529 домаќинства,
417,653 или 60% се поврзани со јавна канализација, 143,353 или 21% од становите
имаат септички јами и 85,007 или 12% од становите имаат слободно испуштање на
отпадните води. Споредено со поврзаноста со јавните водоснабдителни системи,
постои значајна разлика. Речиси 180.000 населби, кои се поврзани со јавни
водоснабдителни системи, не се поврзани со јавна канализација.
Потребните количества на вода за наводнување се дефинираат врз база на
претпоставените 126 617 ha површини кои се наводнуваат и просечната норма за
наводнување за одредените области (во зависност од видот на културите кои се
наводнуваат, климатските и почвените услови). Вкупно потребните количини на вода
за наводнување и поделените барања по основа на речниот слив се дадени воТабела 8.
Табела 8 Потреби од вода за наводнување во Република Северна Македонија

Потреби од вода за
Реден број Речен слив Површина (ha)
наводнување( m3/год)
1 Вардар 99.918 731.732.000
2 Струмица 18.432 117.941.000
3 Црн Дрим 8.267 49.662.000
Вкупно 126.617 899.335.000
Извор: Преглед на перформансите за животна средина на РСМ 2019[XXVI]
III.3.8 Потрошувачка на вода за население и индустрија

Покриеноста со инфраструктура за водоснабдување по региони е дадена во
Табела 9. На регионално ниво се забележителни очигледни разлики во покриеност на
услугата за водоснабдување со вода за пиење и тоа со најголема покриеност со редовно
управувано - централизирано снабдување се карактеризира Скопскиот регион (околу
91%), додека најниско е опфатено во Полошкиот, Североисточниот и Југозападниот
регион (66 до 75%).
Табела 9 Покриеност со инфраструктура за водоснабдување по региони за 2015 година
31
Популација опслужувана од Популација со сопствено
водоводниот систем на Популација опслужена од локален водоснабдување
Популација
Јавното Комунално систем за водоснабдување (сопствени бунари, зафати,
Претпријатие итн.)
2015
Број % Број % Број %
Проценка
Вардарски регион 152.917 127.121 83,1% 12.042 7,9% 13.754 9,0%
Источен регион 176.877 145.598 82,3% 15.100 8,5% 16.179 9,1%
Југозападен регион 219.718 164.639 74,9% 32.927 15,0% 22.152 10,1%
Југоисточен регион 173.552 132.489 76,3% 17.451 10,1% 23.612 13,6%
Пелагониски регион 230.880 195.926 84,9% 13.235 5,7% 21.720 9,4%
Полошки регион 320.299 183.385 57,3% 90.699 28,3% 46.216 14,4%
Североисточен регион 176.231 115.486 65,5% 17.235 9,8% 43.511 24,7%
Скопски регион 620.913 562.357 90,6% 13.949 2,2% 44.607 7,2%
Вкупно 2.071.387 1.627.001 78,5% 212.638 10,3% 231.751 11,2%
Извор:Национална студија за вода 2017[X]
Табела 10 Потрошувачка на вода за индустрија во 2017 година

Користени води
Снабдување со
Структура за технолошки Структура
Административен регион вода
3 3 (%) намени (%)
(x 10 m ) 3 3
(x 10 m )
Вардарски регион 2.511 0,13 2.276 0,18
Источен регион 536 0,03 548 0,04
Југозападен регион 153 0,01 153 0,01
Југоисточен регион 10.049 0,51 10.050 0,78
Пелагониски регион 970 0,05 796 0,06
Полошки регион 833 0,04 834 0,06
Североисточен регион 220 0,01 220 0,02
Скопски регион 1.967.671 99,23 1.280.612 98,85
Република Северна Македонија 1.982.943 100 1.295.489 100
Извор:Статистика по региони – 2019 година[XIII]
Во Табела 10е дадена потрошувачката на вода за индустрија во 2017 година.

Споредистатанајголемо количество вода (98,85 %) за технолошки намени е употребено
во Скопскиот регион, а најмало количество во Југозападниот (0,01 %).
Како главен предизвик со кој во иднина ќе треба да се соочи локалната
самоуправа и генерално на регионално ниво е префрлање на надлежноста на локалните
рурални водоснабдителни системи на општинските комунални водоводни
претпријатија со што ќе се постигне зголемување на покриеноста на населението со
водоснабдителна мрежа од сегашните 78,5% на 96 % до 2030 година.
Исто така важен сегмент во секторот води кој во иднина ќе треба да се унапреди
е воспоставување и употреба науниформни стандарди за испитување на квалитетот на
водата за пиење на ниво на сите региони, со цел да нема отстапувања за одредени
параметри и да се исполнат барањата на Директивата за вода за пиење
DrinkingWaterDirective (98/83/EC) и барањата од националното законодавство.
III.3.9 Загуби на вода

Загубите на води, дадени во Табела 11, се најизразени во Скопскиот регион со
51,185 m3/годишно, потоа следи Југозападниот регион со 19,935 m3/годишно,
Полошкиот регион со 16,904 m3/годишно, додека во Североисточниот регион загубите
на вода се најниски и изнесуваат 6,489 m3/годишно.
Табела 11 Загуби на вода по региони во РСМ
32
Вкупни загуби на вода

3
10
3
(m /годишно)
Вардарски регион 6.919
Источен регион 10.923
Југозападен регион 19.935
Југоисточен регион 7.515
Пелагониски регион 13.118
Полошки регион 16.904
Североисточен регион 6.489
Скопски регион 51.185
Вкупно/просечно 132.988
Преку примена на ефикасни, практично спроведливи мерки паралелно во сите 8

региони ќе може да се достигне таргетот за намалување на загубите на вода од
сегашните 62% до 2041 година на 20 %.
III.3.10 Количини на генерирана отпадна вода од население и индустрија

Вкупното количество на генерирани отпадни води во 2019 година на
национално ниво изнесувало 107 606 милиони m 3 (најголем дел отпаѓа на
домаќинствата) од кои67.5 % биле непречистени, а 32.5 % пречистени отпадни води
кои биле испуштени во површински водотек.
Во 2017 година од вкупното количество употребена вода за технолошки намени,
само 0,01 % се прочистени.
Табела 12 Отпадна вода генерирана од индустрија за 2017 година
Испуштање на
Испуштање на Испуштање на
Структура Структура отпадни води во Структура
Административен регион непречистени пречистени
(%) (%) индустријата и (%)
води води
рударството
Вардарски регион 1.503 0,15 723 0,3 2.225 0,18
Источен регион 420 0,04 69 0,03 488 0,04
Југозападен регион 83 0,01 27 0,01 110 0,01
Југоисточен регион 210 0,02 882 0,36 1.091 0,09
Пелагониски регион 597 0,06 151 0,05 748 0,06
Полошки регион 706 0,07 116 0,05 823 0,07
Североисточен регион 84 0,01 16 0,01 100 0,01
Скопски регион 1.010.201 99,64 240.052 99,18 1.250.253 99,56
Република Северна Македонија 1.013.804 100 242.036 100 1.255.838 100
Извор:Национална Студија за води 2017 за третман на урбани отпадни води [XI]
ОдТабела 12можедазаклучимедеканајголем %
отпаѓанаСкопскиотрегионпоситепараметри: испуштенинепречистениводи,
испуштенипрочистениводи и испуштањенаотпадниводивоиндустријата и рударството.
Додеканајнизок % заиститепараметриприпаѓанаСевероисточен и Југозападенрегион.
III.3.11 Застапеност на пречистителни станици за урбани отпадни води и за

индустриски отпадни води
Застапеноста на станици за третман на урбани отпадни води изнесува на број 44
(од кои само 26 се функционални) и тоа распределбата по региони е: Вардарски
регион (6), Источен регион (5), Југозападен регион (4), Југоисточен регион (5),
Пелагониски регион (8), Полошки регион (5), Североисточен регион (2) Скопски
регион (9)..
33
Мерка на краток рок би претставувала реконструкција или надградба на
пречистителни станици изградени пред 2000 година.
Табела 13Пречистителни станици за отпадни води
Рехабилитација на Пречистителни станици
Реконструкција
Нова постоечки за отпадни води
на мрежата за
Регион инфраструктура пречистителни
собирање на Изградба
за отпадни води станици за отпадни Постоечки
отпадни води на нови
води
Вардарски x x x 6,00 0,00
Источен x x x 5,00 1,00
Југозападен x x x 5,00 0,00
Југоисточен x x x 8,00 0,00
Пелагониски x x x 9,00 0,00
Полошки x x x 5,00 1,00
Североисточен x x x 2,00 0,00
Скопски x x x 9,00 1,00
Вкупно 49 3
СпоредТабела 13вкупниот број на пречистителни станици за отпадни води во

РСМ изнесува 49. Во Скопскиот регион има најмногу пречистителни станици за
отпадни води и тоа 9, додека во Североисточниот регион има само 2 пречистителни
станици за отпадни води. Дел од постоечките пречистителни станици за отпадни води
ќе бидат рехабилитирани. Вкупно предвидени се 3 нови пречистителни станици во
Скопскиот, Полошкиот и Источниот регион. Пречистителната станица за отпадни води
за Град Скопје ќе биде проектирана за 625.000 еквивалент жители, во Битола за
112.474еквивалент жители и Тетово за 97,526 еквивалент жители.
III.3.12 Јавни комунални претпријатија

На национално ниво вкупно регистрирани се 69 јавни комунални претпријатија
за водоснабдување и одведување на комунални отпадни води (50 од нив ги вршат двете
услуги, исклучиво услуга на водоснабдување вршат само 16 комунални претпријатија,
додека 3 од нив вршат само одведување на отпадни води). Нивната распределба по
региони е следна: Источен регион 13 комунални претпријатија, Североисточен регион
5 комунални претпријатија, Пелагониски регион 9 комунални претпријатија, Полошки
регион 8 комунални претпријатија, Скопски регион 8 комунални претпријатија,
Југоисточен регион 10 комунални претпријатија, Југозападен регион 9 комунални
претпријатија и Вардарски регион 7 комунални претпријатија.
79% од населението на национално ниво се обезбедени со централизирано
снабдување со вода за пиење преку системите што ги управуваат и управуваат
давателите на услуги - јавни комунални претпријатија. Јавните комунални
претпријатија во одредени општини водата ја испорачуваат и преку регионални
системи за водоснабдување (од извори на вода на подрачјата на општините):
"Студенчица" за Кичево, Прилеп, Македонски Броди Крушево; "Лукар" за Кавадарци,
Неготино и 13 села, и "Дебар" за градот Дебар и неколку блиски села; "Злетовица" за
општините Пробиштип, Злетово, Штип, Свети Николе, Лозово и Карбинци. Околу 10%
од жителите се снабдуваат преку локални, рурални водоводни системи управувани од
локалните самоуправи, додека околу 11% од жителите имаат свои, индивидуални
водоснабдување. На регионално ниво забележителни се разлики во тековната
покриеност на услугата за водоснабдување со вода за пиење, најголема покриеност со
редовно управувано и централизирано снабдување е забележано во Скопскиот регион
34
(околу 91%), додека најниско е опфатено во Полошкиот, Североисточниот и
Југозападниот регион (66% до 75%).
Постоечките системи за водоснабдување се соочуваат со предизвици со многу
ниско ниво на оперативна контрола и мониторинг, дури и со основни оперативни
параметри[X].. Ова важи и за хидрауличните параметри (проток / рамнотежа,
притисоци, нивоа, итн.) Ова се однесува и на параметрите за квалитет на водата. Како
мерка за поддршка за постигнување на усогласеност со Директивата за вода за пиење
DrinkingWaterDirective (98/83/EC), се планира да се воведат нови или надградени
постојни системи SCADA во општинските водоводни системи до 2030 година.
III.3.13 Квалитет на води на водотеци по региони

Поради биохемиската оптовареност на системите за одведување на отпадни
води (со води кои непрочистени се испуштаат), на површинските води им се намалува
капацитетот за самопрочистување. Генерално состојбата со водите во РСМ е
задоволителна и покрај нарушените хидроморфолошки карактеристики [XVIII].Во
некои области, оваа состојба е под негативно влијание од спроведување на нови
проекти со кои се врши дополнително оптеретување на водотеците.
ВоРепубликаСевернаМакедонијапостоипроменливтренднаконцентрациитенаБП
К5инаконцентрациите на амониум во рекитевопериодот 2000 – 2016 година. Најголем
падна концентрациите на БПК 5 се забележани од 2008 – 2010 година. Потоа се
забележува период на благ пораст на концентрациите[I].
Концентрациитенаамониумворекитеопаѓаатзапочнувајќиод2001годинаседо2016
годинакогаерегистриранаинајнискаконцентрација[I].
НаодреденимониторингстаницилоциранинаЦрнаРекаинарекаВардар,
евидентиранеумерено еутрофиченстатус на водите во однос на степенот на БПК5.
Овиерезултатиможе да ја одразуваат состојбата на неефикасното пречистување на
урбаните и индустриските отпадни води во земјата, како и несоодветната заштита на
речните басени. Концентрацијата на нитрати е релативно мала споредено со другите
европски земји. Во река Вардар, вредностите се околу 1,5 mg /l. Во реките Брегалница
и Црна, вредностите се помалку од 1 mg /l[I].
Од 2010 до 2016 година, просечната годишна концентрација од ортофосфатите
во трите реки (Вардар, Брегалница и Црна) се намалува, освен од 2013 до 2016 година,
кога просекот на годишна концентрација на ортофосфати се зголемува[I].
Соодветнатазаштитана реките и особенововедувањето наредовно пречистување
на отпадните води во земјата треба да прерасне во висок политички приоритет на
локално и на национално ниво.
III.3.14 Меѓусебна поврзаност на региони и држави

Околу 98% од територијата на Република Северна Македонија е во дел од
меѓународните речни сливовисо останатите соседни земји: Србија, Грција, Албанија и
Бугарија и согласно на тоадржавата припаѓа на 4 меѓународни области на речни
басени: Дунавски речен слив (0,17% од територијата на РСМ); Јадрански речен слив
(13% од територијата на РСМ); Централно македонски речен слив и Западно егејски
речен слив (86% од територијата на РСМ)[X].
III.3.15 Потребни инвестиции

Со цел подобрување на состојбите во секторот води неопходни се финансиски
средства и инвестиции по различни основи и истите се проценети на 510 милиони евра
за водоснабдување, околу 438 милиони евра за доизградба на системот за одведување
на води, околу 385 милиони евра за рехабилитација на системот за одведување на води
35
и 250 милиони евра за изградба на станици за третман на отпадни води или вкупно
околу 1,5 милијарда евра за цел сектор[XI]со што би се спровеле барањата од ЕУ
Директивите поврзани со водоснабдување и обезбедување на квалитет на водите,
одведување и третман на урбаните отпадни води. Распределбата на потребни финансии
по региони за различни намени се прикажани во Табела 14, Табела 15 и Табела 16.
Табела 14 Предвидени инвестиции за доизградба на системот за одведување на води
Вкупна инвестиција
Регион
(евра)
Скопје 91.265.870
Исток 21.085.154
Пелагонија 12.136.947
Југоисток 37.206.821
Полог 151.599.528
Југозапад 55.869.093
Вардар 22.258.811
Северо-
46.865.421
исток
Вкупно 438.287.645
Од Табела 14 може да заклучиме дека најмалку финансии за доизградба на

системот за одведување на води се потребни за Пелагониски регион (12.136.947 евра),
додека најмногу средства се потребни за Полошкиот регион (151.599.528 евра).
Табела 15 Средствата за рехабилитација на системот за одведување на води
Вкупна инвестиција
Регион
(евра)
Скопје 64.390.879
Исток 48.369.691
Полог 52.305.177
Вардар 38.659.118
Северо-
27.854.900
исток
Вкупно 438.287.645
Во Табела 15се дадени финансиски средства за рехабилитација на системот за

одведување на води, од каде може да се заклучи дека најнизок износ е потребен за
Североисточен регион, додека највисок износ на финансиски средства е потребен за
Југозападен регион.
Табела 16 Средства за изградба на изградба на пречистителни станици за отпадни води по региони
Вкупна
Регион инвестиција
(евра)
Скопје 99.654.789
36
Вкупна
Регион инвестиција
(евра)
Исток 43.425.508
Полог 11.637.443
Вардар 18.552.022
Северо-исток 32.690.648
Вкупно 250.594.311
Од анализа на податоците во Табела 16може да се заклучи дека најмногу

средства за изградба на пречистителни станици ќе бидат потребни за Скопскиот
регион, додека за Полошкиот регион ќе бидат потребни најмалку финансиски средства.
Вкупните проектирани инвестиции кои ќе бидат потребни за рехабилитација на
водоснабдувачката мрежа и мрежата на отпадни води (со исклучок на управувањето со
талог од отпадните води) и обезбедување на дополнителни капацитети за исполнување
на барањата се прикажани воТабела 17 и изнесуваат 1.585.104.472 евра. Инвестициите
се очекува да се распределат во период меѓу 2021 - 2042 година.
Табела 17Вкупни проектирани инвестиции по региони за рехабилитација на мрежата за
водоснабдување и мрежата за одведување на отпадни води
Регион Вкупни инвестиции

(2016 евра)
Скопски 351.391.017
Источен 140.378.964
Пелагонис 128.526.447
ки
Југоисточе 140.361.485
н
Полошки 339.046.299
Југозападе 190.644.034
н
Вардарски 135.373.632
Североист 159.382.594
очен
Вкупно 1.585.104.472
Извор: Национална Студија за води 2017 во врска со квалитетот на водата наменета за човечка
потрошувачка[X]
НационалнаСтудија за води 2017 за третман на урбани отпадни води (91/271 / EEC) [XI]
Според Табела 17во Скопскиот регион се предвидуваат најголеми инвестиции и

тоа 351.391.017 додека регионот со најмали инвестиции од 128.526.447 евра е
Пелагонискиот регион.
37
III.3.16 Предизвици за подобрување на управувањето соводите
Имајќи ги во предвид состојбите со секторот на регионално ниво, како
предизвици кои во иднина ќе биде потребно да се надминат од страна на локалните
самоуправи но и заедничко преку регионален пристап се следните: нарушена
инфраструктура на изворите за вода, заштита на изворите која не е на задоволително
ниво, мала издашност на изворите и неможност да бидат покриени потребите на
населението и индустријата, застареност на водоснабдителните и канализационите
системи во општините во регионите, голем процент на загуби на вода, низок процент
на прочистување на отпадни води (мал број на изградени пречистителни станици),
недоизграденост на системот за наводнување на земјоделски површини, ниска јавна
свест за ефикасно користење на водите, управувањето и контролата на водните текови
во општините не е доволно ефикасна (нема воспоставени соодветен број на локални
мерни области).
III.4 Воздух
Врз квалитетот на воздухот влијаат емисиите од поединечните извори како што
се греењето на домаќинствата, емисиите од различни индустриски гранки и
сообраќајот. Евидентно е нарушување на квалитетот на воздухот особено во големите
урбани центри каде е изразено присуството на стопанските капацитети и интензивен
сообраќај, но и влијанието од загревањето на домаќинствата кои во поголем дел
користат огревно дрво, користат различни производи кои имаат енергетска вредност
(отпадни гуми, пилевина и делови од иверки кои содржат лепаци, обувки, кожи и
други опасни материи) или немаат централен топловоден систем. Затоа и на ниво на
Влада се вложуваат напори да се преземат активности за кои се потребни поголеми
финансиски средства, а кои ќе имаат долгорочни ефекти и придобивки. Како
најзначаен пример претставува гасификацијата на национално ниво што директно ќе
има удел во намалување на загадувањето на воздухот, како и воведување на ефикасен
јавен транспорт во поголемите урбани средини.
III.4.1 Осврт на сегашна состојба со медиумот на ниво на агломерации

Загадувањето на воздухот во државата предизвикува сериозна загриженост
поради тоа што граничните вредности, особено оние за концентрациите на
суспендирани честички кои се утврдени со цел да се заштити здравјето на луѓето, се
надминуваат во голема мера. Ситуацијата е најсериознавонајголемите урбани
срединивоситетриагломерации (агломерацијаСкопје, Западназона и Источназона),
особено во градовитеСкопје и Тетово. Идентификувани се неколку извори и причини
за големите проблеми со квалитетот на воздухот, но тие може да се разликуваат во
рамките на самиот град, како и да варираат помеѓу различните градови. Користењето
дрва за загревањена домаќинствата во зимскиот период предизвикува сериозни
проблеми со квалитетот на воздухот во густо населенитерезиденцијалниобласти,
бидејќи најголемиот дел од домаќинствата во земјата сè уште користат дрва како
примарен извор за греење.Патниот сообраќај исто така преставува извор на загадување
на воздухот во урбаните средини, поради големиот интензитет на сообраќај и делумно
поради стариот возен парк и несоодветното одржување на возилата. Производството на
енергија и индустријата може да влијаат врз квалитетот на воздухот на локално ниво,
особено на воздухот во близина на стари индустриски постројки кои немаат модерни
системи за намалување на емисиите. Дополнително влијание врз загадувањето на
воздухот има и развојот на густо изградени урбани области и намалувањето на
зелените површини.
38
Мониторингот на квалитетот на воздухот во РСМ се врши повеќе од 20
години.Кај одредени загадувачки супстанци, како што е сулфур диоксидот, јасно се
забележува надолен тренд кај концентрациите во десетгодишниот период. Кај другите
загадувачки супстанци пак надолниот тренд е многу мал или концентрациите
остануваат на истото ниво. Концентрациите на суспендираните честички остануваат на
високо ниво во текот на целиот период без значителен тренд на опаѓање.
За успешно подобрување на квалитетот на воздухот политиките за квалитетот
на воздухот треба да се усогласат со другитеполитики за енергија, клима и транспорт
на национално и локално ниво[XIV].
III.4.2 Главни причинители (сектори) за состојбите со квалитетот на амбиенталниот

воздух
Во рамки на територијата на 8те плански региони во РСМ, идентификувани се
многу извори и причини за проблемот со сериозното загадување на воздухот.
Причините и главните процеси може да варираат.
Еден од клучните извори на загадувачки супстанци во воздухот кој е заеднички
за повеќето градови во 8те плански региони, е стариот и несоодветно одржуван
возен парк. На национално ниво, приближно половина од патничките автомобили и
автобуси се стари ( од вкупно над 450.000 возила со просечна старост од 19 години,
скоро 80% се постари од 13 години) и припаѓаат во категоријата возила со високи
емисии (EURO 2/3/4 спецификации на моторот за согорување)[XVI]. Сообраќајниот
метеж или слабо развиениот јавен сообраќај, односно самото отсуство на јавен превоз
(на пример во Полошки регион) ја влошува состојбата.
Неефикасното согорување во ложиштата и котлите во домаќинствата, заедно
со потребата на огревно дрво со слаб квалитет, односно влажно или преработено дрво,
па дури и отпадни материјали предизвикува проблеми, особено во густо населените
резиденцијални области. Значителен дел од домаќинствата во земјата сè уште користат
огревно дрво како примарен извор на топлина. Дотраените и ограничени системи за
централно парно греење, како и високата цена на електричната енергија дополнително
ја зголемуваат употребата на цврсти горива за греење во домаќинствата.
Системите за производство и дистрибуција на енергија често се стари,
неефикасни, несигурни и го загадуваат воздухот. Домашното производство на
електрична енергија главно зависи од лигнит со слаб квалитет и стари
термоелектрани.Комбинираното производство на топлина и електрична енергија, како
и производство на електрична енергија од ветерници и хидроцентрали сè уште не е
доволно застапено во земјата.
Отсуството на соодветно управување со отпадот и системите за
рециклирање гозголемуваат количеството на неконтролирано согорување отпад, како
што еспалувањето на отпад од домаќинствата на отворено. Исто така, горењето
земјоделски отпад може да предизвика проблеми со квалитетот на воздухот на локално
ниво.
Изминатите децении ограничениот економски развој во земјата предизвика
затворање на бројни индустриски капацитети кои испуштаа големи количини
назагадувачки супстанци во воздухот. Дополнително, по 2006 година, на останатите
производни индустриски постројки им беа наложени еколошки (ИСКЗ) дозволи и
процеси за оценка на влијанието врз животната средина, а некои веќе започнаа со
вградување на најдобрите достапни технологии за намалување на загадувањето на
воздухот. Сепак, сè уште постојат стари производни индустрии без соодветна
контрола на загадувањето на воздухот, што предизвикува ризик од нивно штетно
влијание врз квалитетот на воздухот[XVI].
39
III.4.3 Мониторинг станици за квалитет на воздух по региони
Во Република Северна Македонија мониторингот на квалитетот на амбиентниот
воздух го вршат Министерството за животна средина и просторно планирање, кое
управува со Државниот автоматски систем за квалитет на воздух, како и Институтот за
јавно здравје (ИЈЗ) со Центрите за јавно здравје во Скопје и Велес. Дополнително,
мониторинг на квалитетот на воздухот го вршат и поедини инсталации кои имаат
обврска согласно барањата на ИСКЗ дозволата. Министерството за животна средина и
просторно планирање управува со Државниот автоматски мониторинг систем за
квалитет на амбиентален воздух, кој се состои од 17 фиксни и една мобилна
мониторинг станица и тоа: 5 мерни станици во Скопје, 2 мерни станици во Битола, и по
една мерна станица во Велес, О. Илинден, Кичево, Куманово, Кочани, Тетово,
Кавадарци, Гостивар, Струмица и с. Лазарополе.
Локациите на мониторинг станиците во однос на РСМ, се прикажани наСлика 4.
Слика 4 Државен автоматски мониторинг систем за квалитет на амбиентален воздух[XVII]

Краток опис на мониторинг станиците за воздух, нивната локација, типот на
мерната станица како и параметрите кои ги мери/следи, во рамки на трите агломерации
(агломерација Скопје, Источна и Западна зона), се прикажани во Табела 18.
Табела 18Опис на мерните станици за квалитет на амбиентален воздух во РСМ
Агломерација Параметри кои ги мери мониторинг

Локација Тип на станица
/Зона станицата во [μg/m3]
Станица која го следи загадувањето од O3, NO2, SO2, CO, PM10, PM2,5, BTX
Центар сообраќајот
Гази Баба Субурбанапозадинска станица NO2, SO2, CO, PM10

Урбана позадинска станица O3, NO2, SO2, CO, PM10, PM2,5, BTX
Агломерација Карпош
Скопје Станица која го следи загадувањето од O3, NO2, SO2, CO, PM10
Лисиче сообраќајот и индустријата
Станица која го следи загадувањето од O3, NO2, CO, PM10, BTX

Ректорат сообраќајот
Станица која го следи загадувањето од O3, NO2, SO2, CO, PM10, BTX
Миладиновци индустријата
Станица која го следи загадувањето од O3, NO2, SO2, CO, PM10
Битола 1
индустријата
Битола 2 Урбана позадинска станица O3, NO2, SO2, CO, PM10, PM2,5
Западна зона
Кичево Субурбанапозадинска станица O3, NO2, SO2, CO, PM10
Лазарополе Рурална позадинска станица O3, NO2, SO2, PM10
40
Агломерација Параметри кои ги мери мониторинг

Локација Тип на станица
/Зона станицата во [μg/m3]
Станица која го следи загадувањето од O3, NO2, SO2, CO, PM10, PM2,5
Тетово сообраќајот и индустријата
Гостивар Субурбанапозадинска станица O3, NO2, SO2, CO, PM10

Велес 2 Субурбанапозадинска станица O3, NO2, SO2, CO, PM10
Станица која го следи загадувањето од O3, NO2, SO2, CO, PM10
Кавадарци сообраќајот
Источна зона Субурбанапозадинска станица O3, NO2, SO2, CO, PM10
Кочани
Куманово Субурбанапозадинска станица O3, NO2, SO2, CO, PM10
Струмица Субурбанапозадинска станица O3, NO2, SO2, CO, PM10
Извор:Преглед на перформансите за животна средина на РСМ, 2019 година[XXVI]
Покрај овие параметри автоматските мониторинг станици вршат и мерење на

метеоролошките параметри како што се: брзина на ветер [m/s], правец на ветер,
температура [°C], притисок [hPa], влажност [%] и глобална радијација [W/m2].
III.4.4 Состојба со квалитетот на воздухот

Извештајот за проценка на квалитетот на воздухот што ја опфаќа декадата
помеѓу 2005 и 2015 година подготвен од МЖСПП покажува дека „загадувањето на
воздухот во земјата е причина за сериозна загриженост, бидејќи се надминуваат
граничните вредности поставени за заштита на здравјето на луѓето, особено за
суспендираните честички со големина до 10 микрометри (PM10).
Ова е особено важно за најголемите градови во земјава - Скопје, Битола, Тетово,
Кичево, Велес каде живее 80% население. Државната мрежа за мониторинг покажува
дека најголемото надминување од концентрациите на PM 10 (над 50 µg/m3 како гранична
вредност) е забележано во Тетово и Лисиче (Скопје). Овие две мерни станици
евидентирале повеќе од 350 дена годишно надминување на граничната вредност во
Тетово и 200 денови преку граничната вредност за Лисиче (Скопје). За време на
зимскиот период во овие две места концентрацијата достигнува и над 1.000 μg/m 3, што
претставува 200 пати над граничната вредност и се смета за токсична.
Најголеми извори на PM10 претставуваат системите за греење на
домаќинствата (горење на дрва) и големи инсталации за согорување.
Концентрациите на суспендираните честички (PM2.5) се мерат на две локации во
Скопје од 2012 година и просечните годишни концентрации се во опсег од 40 μg/m 3 -
50 μg/m3 (двојно повеќе од нивото на граничните вредности на националното
законодавство и упатството на СЗО (10 μg/m3 ).
Загревањето на домовите е главен извор на емисии на PM 10, одговорно за 46%
од емисиите на PM10 и 58% од PM2.5. Индустрискиот сектор придонесува со 22% од
емисиите на PM10 и 20 % од емисиите на PM2.5, додека производството на топлина и
електрична енергија е одговорно за 11% од емисиите на PM 10 и 6% од емисиите на
PM2.5[XVIII].
Има стабилно намалување на концентрациите на SO 2 во амбиентниот воздух, во
2006 година најголема просечна годишна регистрирана концентрација на SO 2 била 27,7
µg/m3 во Велес и 25,4 µg/m3 во Центар-Скопје, во текот на 2016 г. Највисока просечна
годишна концентрација била измерена во Миладиновци во близина на Скопје (4,05
µg/m3). Производството на електрична енергија и топлина е одговорно за повеќе од
90% од емисиите на SO2[XVIII].
41
Помеѓу 2006 и 2016 година, просечната годишна концентрација на NO2 се
движело од 34,06 µg/m3 во 2006 година до 21 µg/m3 во 2016 година, не надминувајќи
ја годишната гранична вредност од 40 µg/m3 . Надминувања од концентрации на азотни
оксиди се забележани на одделни станици во Скопје, но од 2013 година немало
надминувања.Најголемиот дел од емисиите на NOx (41%) се генерираат од
производство на електрична енергија и топлина, додека транспортот и стационарното
согорување во производствените индустрии и градежништвото придонесуваат со 31%
и 20%, соодветно[XVIII].
Земјоделството има најголем придонес во емисиите на амонијак (89%)[XVIII].
За надминување на евидентираниот нарушен квалитет на воздухот во сите
региони на РСМ, од страна на Владата на РСМ во 2018 година донесена е Програма за
намалување на аерозгадувањето на национално ниво и во истата се идентификувани
главните сектори кои допринесуваат за нарушување на квалитетот на амбиенталниот
воздух (загревањето на домовите, сообраќајот, индустријата) и предложени се сет на
мерки за намалување на загадувањето од 30% - 50%. Во соработка со град Скопје ќе се
спроведат и мерки за енергетска ефикасност на јавните објекти и замена на
досегашниот систем за нивно загревање преку користење на природен гас.
Можеби најзначајно од реализацијата на Програмата е дека преку примена на
дел од мерките ќе се обезбеди подобрување на состојбата со животната средина и во
другите сегменти (отпад, бучава).
III.4.5 Предизвиците за подобрување на квалитетот на воздухот

Најголемите предизвици за подобрување на квалитетот на воздухот во урбаните
средини се: а) Обезбедување на финансиски и човечки ресурси за редовно одржување
и работење на мрежата за мониторинг на квалитетот на воздухот, акредитација на
постојната лабораторија за калибрација; б) формирање или аутсорсинг на акредитирана
аналитичка лабораторија за редовна анализа на содржината на тешки метали и PAH во
честичките; в) Мониторинг на изложеноста на населението на PM2.5 и PM10 и
влијанието на загадувањето на воздухот врз здравјето на луѓето и стапката на
смртност; г) Спроведување на интегриран систем за мониторинг на животната средина
и здравјето на луѓето; д) Обезбедување на мониторинг на негативните влијанија на
загадувањето на воздухот врз екосистемите, засновано врз мрежа на места за
мониторинг;ѓ) Воведување мерки за обнова на возниот парк на патнички возила; е)
Воведување зелен систем на јавни набавки и советување на националните јавни
институции и општините да го обноват возниот парк со возила со пониски емисии и
воведување мерки за подобрување на енергетската ефикасност и стимулирање за
употреба на поодржливи горива во секторите домување и енергетика (вклучително и
во индустријата).
III.5 Индустриски сектор и историски контаминирани подрачја
III.5.1 Индустријата во РСМ

Индустријата во РСМ е главен двигател на економијата во РСМ, а преку тоа
директно има голем удел и влијание врз состојбите со животната средина. Во 2016
година според податоците од ДЗС секторот индустрија учествува со 17,3% во БДП, при
што преработувачката индустрија учествува со 12,2%. Иако во изминатите години
постепено се менува структурата на индустријата кон производство на производи со
повисока технолошка вредност, таа и понатаму во голема мера се потпира на
производството од традиционалните сектори како текстилната, прехранбената,
42
рударската и индустријата за производство на метали. Во 2016 година,
преработувачката индустрија учествувала со 82,9% во вкупното индустриско
производство, додека рударството и производството на електрична енергија, гас, пареа
и климатизација учествуваа со 9,1% и 7,9% соодветно. Во рамки на преработувачката
индустрија, производството на храна и пијалаци учествува со 15,9%, производството
на текстил и облека со 12,6% и производството на метали и фабрикувани метални
производи со 8,9% од вкупното индустриско производство. Како резултат на
отворањето нови капацитети, пред сѐ во технолошко-индустриските развојни зони,
производството на машини и уреди достигна учество од 10,9% и заедно со
производството на моторни возила (6,5%) и производството на електрична опрема
(4,9%) сочинуваат повеќе од една петтина (22,3%) од вкупното индустриско
производство[XIX].
Во преработувачката индустрија работат 7.456 фирми, што е околу 13,4% од
вкупниот број на фирми во Македонија. Најголем број од фирмите кои работат во овој
сектор се микро и мали фирми кои имаат до 10 вработени. Во преработувачката
индустрија има само 70 големи компании со над 250 вработени, а 340 фирми се средни
фирми со 50 до 249 вработени.[XIX].
III.5.2 Распределба на издадени А и Б еколошки дозволи по региони и сектори

Процесот на издавање на ИСКЗ Дозволите започна во 2005 година со
донесувањето на Законот за животна средина во кој е транспонирана Директивата на
Советот на ЕУ од 1996 год. за Интегрирано Спречување и Контрола на Загадувањето
96/61 ЕС и претставува камен темелник на заедничката политика на ЕУ во областа на
заштита на животната средина од големите индустриски загадувачи.
ИСКЗ Дозволите им служат на инсталациите да го усогласат нивното работење
согласно дефинираните услови во добиените еколошки дозволи од надлежните органи
(А или Б) и да ги спроведуваат предвидените мерки и мониторинг на емисиите во
животната средина, за што го известуваат надлежниот орган согласно обврските од
национално законодавство.
Имплементацијата на законските обврски за индустријата кои се однесуваат на
интегрирано спречување и контрола на загадувањето се врши преку издавање на А
ИСКЗ Дозволи и Б ИСКЗ Дозволи. Надлежни органи за нивно издавање се:
Министерството за животна средина и просторно планирање за А ИСКЗ Дозволите и
единиците на локална самоуправа за Б ИСКЗ Дозволите.
Инсталациите кои поседуваат А или Б – ДУОП задолжени се со соодветни
мерки согласно националното законодавство кои треба да бидат исполнети со
вложување на потребни инвестиции со цел да можат да добијат А или Б – ИЕД.
Врз основа на направената анализа на добиени А и Б дозволи во март 2020
година која беше спроведена во рамките на проектот за „Нордиска поддршка за
напредок на РСМ“ добиен е следниот резултат: вкупниот број на инсталации со А
еколошки дозволи изнесува 126 (детален опис даден во Прилог 7) од кои83 инсталации
со А – ИЕД и 44 инсталации со А – ДОУП.
Најголемиот број инсталации кои поседуваат А – ИЕД односно 22,89 % се во
градежниот сектор, потоа 18,07% се во секторот за сточарство и прехрана и 16,87% се
во секторот заискористување на минерални суровини прикажани воПрилог
8.Најголемиот број на инсталации кои поседуваат А – ДОУП се занимаваат со
производство на бетон (20%), потоа следи одгледување на живина и производство на
сурово железо, челик и феролегури (со по 9%), производство на фармацевтски
производи (7%), енергетика; производство на цевки од челик; рафинирани нафтени
производи; вадење на руди на обоени метали (5%) прикажани во Прилог 9.
43
Најголемиот број на инсталации кои поседуваат А – ДУОП односно 41% се
наоѓаат во Скопскиот регион, па потоа следат Полошкиот и Источниот регион со по 11
% од вкупниот број на инсталации со А ДУОП, по нив следуваат Пелагонискиот и
Вардарскиот регион со 9%, Североисточниот и Југоисточниот со 7% и со најмал број
на инсталации со А ИЕД во Југозападниот регион прикажани на Слика 5.
Слика 5 Распределба на инсталации со А ДУОП по региони

Од вкупно 253 издадени Б еколошки Дозволи (детален опис даден во Прилог
10) во кои спаѓаат Б Дозволи за управување со оперативен плансе 88 и Б интегрирани
еколошки дозволи се 166.
Од инсталациите кои поседуваат Б – ИЕД најзастапени се инсталации кои се
занимаваат со минерални суровини и тоа 31%, прехрамбена индустрија и тоа со 17%,
градежништвосо 16% додека најмал број на инсталации со Б дозволи има во секторите
винарии со 2%, транспорт и металната индустрија со по 5% , прикажани во Прилог 11.
Од инсталациите кои поседуваат Б – ДОУП најзастапени се инсталации кои се
занимаваат со прехрамбена индустрија и тоа со 23%, градежништвосо 18%, минерални
суровини со 17% додека најнезастапени индустрии се транспортната со 3% и
металната индустрија со 1% прикажани во Прилог 12.
Од најголемиот број на инсталации односно 26% се наоѓаат во Пелагонискиот
регион па потоа Вардарскиот со 17 %, под 15% од Б дозволите се застапени во
Скопскиот и Југозападниот регион, Источниот регион е застапени со 9%,
Североисточниот и Југоисточниот со 7% и со најмал број на инсталации односно 4%
застапен е Полошкиот регион прикажано на Слика 6.
44
Слика 6Распределба на инсталации со Б дозволи по региони

Постапката за оцена на влијание на проекти врз животната средина (ОВЖС) е
задолжителна за компаниите пред да отпочнат со реализација на некој проект, за оние
проекти од помал обем надлежност имаат единиците за локална самоуправа преку
одобрување на Елаборатот за животна средина, додека за проекти од поголем обем
надлежноста е на МЖСПП, а општините учествуваат со давање на мислење по
Студијата за ОВЖС.
При аплицирање за добивање на еколошка дозвола секоја инсталација е
потребно да достави и План за затварање на инсталацијата, во која се вклучени мерки
за ремедијација на контаминирани локации со финансиски трошоци потребни за нивна
реализација.
III.5.3 Краток опис на 16 жешки точки - историски загадувања во РСМ

Долгогодишната индустријализација и интензивното експлоатирање на
природните ресурси во последните декади доведоа дозагадување намногу региони во
земјата и создавање на индустриски контаминирани локации т.н „жешки точки“.Овие
контаминирани индустриски подрачја претставуваат сериозен ризик за луѓето кои
живеат во или близу до нив, било поради нивното директно негативно влијание на
човечкото здравје или индиректно преку загадување на медиумите на животната
средина и навлегување на загадувачите во синџирот на производство на храна.
РСМ нема систематски приод или политика за управување со контаминирани
локации и рекултивација на овие еколошки “жешки точки”.
Во Националниот план за управување со отпад на РСМ идентификувани се 16
индустриски контаминирани локации - „жешки точки“ со утврдени влијанија врз
животната средина (прикажани по региони на Слика7), во кои според типот на
индустрија вклучуваат:
 5 рудници за метал од кои 3 се затворени (Тораница, Злетово и
Лојане), а два се повторно отворени Бучим и Саса;
45
 2 електрани со лигнит заедно со рудници (РЕК Битола и РЕК
Осломеј);
 4 металуршки индустрии (МХК Злетово (топилница), Силмак,
Макстил, Фени) од кои 1 МХК Злетово (топилница) не е во функција;
 2 хемиски индустрии (ОХИС, МХК Злетово (фабрика за ѓубрива))
кои веќе не се оперативни;
 1 рафинерија за нафта (моментално процесот не е во функција);
 2 други индустрии, затворени (Годел, Тане Селески).[I][XIX]
Од распределбата на жешките точки по региони, може да се забележи дека во
Скопскиот регион има најмногу жешки точки (4), додека Вардарски регион има 3
индустриски жешки точки, а Североисточен регион, Источен и Југозападен имаат по 2
жешки точки.Во Југо источен и Полошки регион се идентификувани по една жешка
точка.
Слика7 Идентификувани 16 индустриски „жешки точки” по региони во РСМ

Нивното утврдено влијание врз животната средина и нивниот потенцијал на
опасност е дадено во Табела 19, при што три „жешки точки“ се рангирани со висок
еколошки ризик (означени соцрвена боја), седум со среден еколошки ризик (означени
сопортокалова боја) и шест „жешки точки“ со низок еколошки ризик (означени со
жолта боја)
Табела 19 Површина на идентификувани 16 индустриски жаришта
Површина на
Бр. Жешка точка локација
(m2)
ОХИС А.Д. (органска хемиска индустрија) во Скопје:
Хлорно-алкална постројка
1 Постројка за линдан 76.725
Депонија за HCH
Депонија
2 Бучим (рудник за бакар-јаловишта со бакар) во Радовиш 900.000
3 МХК Злетово Велес (топилница-руднички јаловишта) 95.000
4 Лојане, рудник за хром, арсен, антимон во Куманово 100.000
5 Саса (рудник за олово и цинк) Македонска Каменица 285.000
6 Силмак (фабрика за феро-силициум) (поранешен ХЕК Jугохром) во Jегуновце 80.000
46
Површина на
Бр. Жешка точка локација
(m2)
7 Тораница (олово и цинк) Крива Паланка 25.000
8 Макстил (фабрика за железо и челик) Скопје 125.000
9 Злетово (рудник за олово и цинк) Пробиштип 280.000
10 РЕК Битола (енергетска централа и рудник за јаглен) 100.000
11 Фени (топилница за феро-никел) Кавадарци 167.000
12 МХК Злетово (ѓубрива) Велес 70.000
13 РЕК Осломеј (енергетска централа и рудник за јаглен) Кичево 280.000
14 Кожара Годел Скопје 500
15 ОКТА (рафинерија за нафта) Скопје 6.000
16 Тане Цалески (третман на метални површини во Кичево 100
Просечно/вкупно 2.590.325
Извор:Annex 9: SpecialStudy E IndustrialContaminatedSites (“hotspots”)
NationalWasteManagementPlanandFeasibilityStudies[XX]
Од идентификуваните жешки точки најголема површина зафаќа рудникот

Бучим (кој припаѓа на Југоисточниот регион), потоа следат рудникот Саса и Злетово
(во Источен регион) и РЕК Осломеј (воЈугозападен регион). Фени (Вардарски регион),
Макстил (Скопски регион), рудник Лојане (Североисточен регион) и РЕК Битола
(Пелагониски регион).
Во Табела 20 прикажани се индустриски депонии-жешки точки и нивната
вкупна површина како и вкупниот волумен на контаминирана почва.
Табела 20 Индустриски депонии-жешки точки, за кои е неопходна санација
Статус на работа Волумен Површина
Бр на конт. на
Жариште
. површина локација(m2
(m3) )
ОХИС А.Д. (органска хемиска индустрија) во
Скопје
напуштено
Хлорно-алкална постројка
1 напуштенонапуштен 252.200 76.725
Постројка за линдан
о работи
Депонија за HCH
Депонија
2 Макстил (фабрика за железо и челик) Скопје работи 2.500.000 125.000
РЕК Битола (енергетска централа и рудник за 11.000.00
3 работи 100.000
јаглен) 0
4 Југохром (Алзар) работи 851.000 80.000
5 МХК Злетово (ѓубрива) напуштено 3.700.000 70.000
РЕК Осломеј (енергетска централа и рудник
6 работи 2.000.000 280.000
за јаглен) Кичево
20.303.20
Вкупно 731.725
0
Извор: Национален план за управување со отпад на Република Македонија 2020 – 2026 (2019)[I]
Покрај поголемите индустриски депонии кои се сметаат како „жешки точки“

штопретставуваат поголем ризик за животната средина, постојат и помали депонии,
47
каде што се депонира и/или се депонирал отпад од процесите и опасен отпад, на самата
локација, но во помали количества.
III.5.4 Влијание на животната средина од индустриските историски “жаришта”

Како резултат на долгогодишното неконтролирано одложување на опасен отпад
на контаминираните локации, генерално се афектирани следните медиуми на
животната средина:подземните води под и низводно од контаминираните
локации;околното земјиште со инфилтрација на дождовница низ депониите и / или
дисперзија на опасни материи во воздухот;блиските водотеци преку испуштање на
загадени води или контакт со загадени подземни води.
Според подготвените Физибилити студии за „жешките точки“ Охис – Скопје,
MХK – Злетово – Велес, Силмак – Јегуновце, Макстил – Скопје, и рудникот во Лојане,
презентирани се медиумите на животната средина кои се најмногуафектирани од овие
локации.
Охис АД – Скопје (FeasibilityStudy - Volume I - OhisPlant, 2007) [XXI]
Како резултат на поранешното работење на ОХИС, создадени се околу 37,000 m 3 α, β и δ-
HCH кои сенесоодветно складирани на отворени депонии во кругот на фабриката, во бетонски базен
покриен со слој почва.Проценети се количина од 30.000 Mg на одложени HCH изомерии
потенцијални 336 Mg на жива, не земајќи го во предвид емитирањето во воздухот.Најголемата
количина на жива од процесот на производство е испуштена во реката Вардар. Главно загадување
околу HCH депониите потекнуваат од поранешното одлагање и секундарната миграција од
депониите на линдан, додека главна загадена зона во погонот за електролиза е површината блиску до
погонот која покажува загадување што сеуште трае и зголемена длабочина на загадувањето во
корелација со растојанието од погонот.
Влијанието на производството во минатото и постоечката HCH депонија врз почвата, од
еколошка гледна точка може да се третира како толерантно или поврзано со долгиот временски
период на напуштеност на производството, како ниско. Резултатите покажуваат дека постојат HCH
изомери и други органски загадувачи во подземната вода, кое влијание од еколошка гледна точка се
смета за умерено. Загадувањето на почвата со жива се цени како ниско.
MХK Злетово – Велес (FeasibilityStudy – Volume II – MHK Zletovo – Veles,

2007)[XXII]
Главни загадувачи на локацијата се олово и цинк од поранешните депонирања натроска, од
поранешното работење на топилницата (MХK – Злетово – Велес). Проценето е дека се депонирани 1,8
MioMg на троска која содржи олово и цинк. Локацијатае само делумно покриена и затоа очигледни се
тековните емисии, но не се големи иимаат секундарно значење. Како резултат на поранешниот
процес на производство, во почвата наменета заземјоделски активности и јавните места на
општината, акумулирани се олово, цинки кадмиум како резултат на загадување на воздухот. Како
резултатна слабата мобилност на тешки метали, повеќето загадувачи се останати во почватаи не се
пренесени во подземната вода.
Влијанието на отпадните води настанати со лужење на депонијата, врз подземните води,
може да се смета за (многу) мало.
Ризикот од сегашната депонија е низок до умерен; ризикот од зафатената почва, подземната
вода, површинската вода и од ланецот на храна е умерен до висок.
48
Силмак – Јегуновце (Feasibilitystudy – Volume III –

SilmakChromiumDumpsite – Jegunovce, 2007) [XXIII]
Главни загадувачи на локацијата се калиумхромати, поради поранешно производство на
содиумбихромат. Голема количина нашестовалентен хроме дисперзирана низ целата депонија и
подоцна е мешана со троска со цел да сезголеми растворливоста. Волуменот на депонијата е 882.175
m³ (2.029.000 Mg) и содржи 296.260 Mg на хром кој се состои од троска со количина од7.388 Mg на
Cr6+. Депонијата има површина од 6,88 ha и просечна висина од23 m.
Во Јегуновцеоткриени се неколку опасни честици: Cr, Fe, Cu и Zn и прав од железохромат
воатмосферата. Исто така, постои загадување на почвата од прав на Cr6+депониран
околутопилницата.
Влијанието врз почвата од производни активности ипостоечката депонија за хром, од
еколошка гледна точка e умерено до високо или поврзано со долгиот период на акумулација на
влијанието,како високо. Поради фактот дрка селото Јегуновце употребува вода за пиење одјавниот
Макстил - Скопје (FeasibilityStudy – Volume IV – Makstil –

FerroSlagDumpsite – Skopje)[XXIV]
На Макстил депонијата за троска од железо, во главно постои идентификација на опасност,
како резултат на влијанието на манганот и е означено како ниско до умерено, додека влијанието врз
човековото здравје е идентификувано како ниско.
Ризикот од историската локација Макстил може да се обележи како низок.
Милиони грами (Mg) на троска со останата железна содржина се складирани на површина од
133.000 m2 со нето висина од 19 m. Троската содржи силикати, оксиди, знемарливи траги од олово и
други тешки метали. Ризикот и влијанието врз животната средина може да се смета за низок.
Рудник – Лојане (FeasibilityStudy for LojaneMine, Macedonia Final

Report,2007)[XXV]
Рудникот Лојане е напуштен рудник за хром, антимон и арсен,кој се наоѓа северно од
Куманово, во близина на границата со Србија. Во околината на рудникот се наоѓаат стари руднички
окна и хоризонти, како и 3 депонии за рудничка јаловина (секоја од нив содржи од 20 до 50.000 тони
рудничка јаловина). Дополнително, над една од овие депонии има складирана руда која содржи 5.000
тони на Sb, Cr. Овие депонии се незаштитени и подложни на ерозија на ветер и вода, така што
претставуваат значаен извор на загадување во областите меѓу селата Лојане и Ваксинце.Сувото
јаловиште (содржи околу 450.000 тонифин материјал со просечна концентрација на арсен и антимон
до 1-2%)и базенот за складирање на концентрат на арсен (содржи околу 15,000 тони високо
квалитетен концентрат (> 50% арсен сулфиди) сево близина на постројка за флотација. На истата
локација се наоѓа локално училиште и неколку станбени и трговски објекти.
Во дворот на Топилницата во близина на с.Табановцесе складирани на отворено 5.000 тони
концентрат на арсен (реалгар), оставен целосно незаштитени. Во близина на топилницата има околу
2.500 буриња (скоро распаднати) со As2O3 и некои други непознати супстанции.
III.5.5 Преземени активности за санација на индустриски жаришта

Од 2010 година, земјата работела на примена на принципите на Стратегискиот
пристап кон Меѓународната конвенција за Управување со хемикалии (SAICM),
ажурирање на политиката и подобрување на практични мерки за добро управување со
хемикалии и е насочена кон подготовка за санација/ремедијација на контаминираните
подрачја.
Единствената сеопфатна проценка на состојбата поврзана со „жариштата“ во
животната средина - поранешни индустриски и рударски места каде што поголема
количина на опасен отпад сè уште е присутна и се чува на несоодветен начин, поради
што претставува реална или потенцијална закана за животната средина – било
направено во 2005 година. Оттогаш, во периодот 2010–2020 година, бил постигнат
напредок само во случајот на Органската хемиска индустрија „Наум Наумовски-
Борче“ (ОХИС) во Скопје, која била рангирана во студијата 2005 г. како жариште со
49
највисок ризик по животната средина. На национално ниво, во тек е спроведување на
проектот ,,Отстранување на техничките и економските бариери за започнување на
ремедијација на локациите контаминирани со α- HCH, β- HCH и линдан во ОХИСˮ и
процесот на деконтаминација кој се очекува да започне на самите депонии во кругот на
ОХИСˮ. Во рамките на истиот проект, во 2018/2019 спроведена е дополнителна
анализа за оценка на ризиците со цел да се ажурира сегашната состојба на локацијата
на ОХИС и да се дефинираат најпогодни решенија за управување со ризиците.
Другите две локации со висок ризик за животна средина (рудник за бакар Бучим
кај Радовиш и МХК Злетово, топилница на цинк во Велес) се приватизирани и биле во
функција во 2018 година. На локалитетот Бучим, концесионерот го исчисти
историското загадување врз основа на обврската пропишана во договорот за концесија.
На локацијата на МХК Злетово, Владата склучи договор со приватна компанија за
санација на локацијата (вклучително ископување, пакување, транспорт и извоз на
отпадот од земјата во согласност со Базелската конвенција).
Тековни активности има во фабриката за феросилициум Силмак (поранешен
ХЕК Југохром), каде што станицата за чистење работи на редукција на Cr6 во
Cr3[XXVI].
Во периодот 2016 – 2018 година, на национално ниво подготвени се
подзаконски акти за постапките и критериумите за управување со контаминираните
подрачја, видови и нивоа на концентрации на штетни материи во почвата и подземните
води, како и Методологија за идентификација и приоретизација на контаминираните
подрачја во РСМ (истите сеуште не се усвоени). Исто така подготвено е и Упатство за
одржливо управување на контаминирани локации во Република Северна Македонија
(Дел 1: Проценка на контаминирана локација и Дел 2: Ремедијација на контаминирани
локации) подготвено во рамките на проект „Отстранување на технички и економски
бариери за иницирање на активности за расчистување на локации во „Охис“ АД
Скопје, контаминирани со α- HCH, β- HCH и линдан.
Силмак – Јегуновце (Полошки регион)
Идентификувано е дополнително загадување, што влијае на подземната вода во
околната област на фабриката и во насока на селото Јегуновце. На сите три локации ,
инсталирани се системи за дренажа кои ја собираат загадената подземна вода и се
испумпува во инсталацијата за третман на отпадни води, која се наоѓа во рамки на
објектот.
Истражувањата за студијата покажаа дека локациите на инсталациите за
дренажа се совршено одбрани и дефинитивно го намалиле влијанието. Во околната
област, нивото на хром во подземната вода е намалено од 50 до 12 mg. 70% oд
моментално намалениот хром е предизвикан од депонијата, која е главен загадувач.
Охис – Скопје (Скопски регион)
Од локацијата на ОХИС заклучно со месец јули 2020 година,реализирани се пет
од вкупно шест планирани извози на опасниот отпад (отпад од опасни супстанции кои
се користеле во ОХИС кога работеле погоните) спакуван во соодветна амбалажа за
меѓународен транспорт и однесени во инценератори во ЕУ за опасен отпад, освен
хлорот.Досега се извезени повеќе од 67 t на опасен отпад од метанол и акрилонитрил
мономер, отпадни хемикалии од буриња со непознат состав и 81 боца со
хлор.Останатата количина на хемиски супстанции (околу 4,6 тона иницијатори и
5,2тони хемикалии со непознат состав) се спакувани во соодветна амбалажа (ADR
Буриња), уредно складирани во затворен магацин во рамки на ОХИС, Скопје и
подготвени за транспорт за што беа обезбедени сите потребни дозволи. Последниот
50
извоз со останатите хемикалии е одложен поради новонастанатата глобална пандемија
од Коронавирусот[XXVII].
III.6 Климатски промени

Иако РСМ е мала држава со релативно мало учество во емисиите на
стакленички гасови на глобално ниво, посветено и во континуитет работи на
исполнување на законските обврски, и обезбедување најдобар можен национален
придонес за намалување на порастот на температурата на светско ниво за не повеќе од
2 оC до крајот на векот.
Климатските промени како глобален проблем е поврзани и се рефлектира на
сите области (од енергетика и транспорт до сточарство и земјоделство). Како
мултисекторска проблематика, бара и мултисекторски пристап и блиска соработка со
многу чинители.
III.6.1 Состојба со емисии на стакленички гасови за последните 8 години на

национално ниво и сектори сонајголемо учество во нив
Република Северна Македонија е особено ранлива на климатските промени.
Економскиот раст на земјата зависи од природните ресурси чувствителни на клима,
вклучувајќи ги земјиштето, шумарството и водата.
Според податоците од Извештајот за националниот инвентар на стакленички
гасови за Република Северна Македонија, како дел од Третиот двогодишен извештај за
климатски промени каде се анализирани емисиите на стакленички гасови, вкупните
емисии на стакленички гасови во 2016 година се 10.111Gg CO2-eq (Слика 8). Гледано
според секторите, најголемиот дел од емисиите доаѓаат од секторот Енергетика,
односно 73,7% во 2016 година, по што следи секторот Земјоделство(без шумарствои
други употреби на земјиштето) со 11,8%, секторот Индустрискипроцеси и користење
на производи со 8,5%и секторот Отпад со 6%.
Слика 8 Емисии и апсорбенти на стакленички гасови по сектори, без Шумарство и други употреби
на земјиштето (во Gg CO2-eq)[XXVIII][XXIX]
Додека гледано посебно на уделот во емисиите по стакленичките гасови за 2016
година (без секторот Шумарство и други употреби на земјиштето), емисиите на CO 2
воочливо доминираат, со вкупни емисии од 7.734,76 Gg CO2-eq. Поделбата според
уделот на посебните стакленички гасови во вкупните емисии (Слика 9) изнесува: на
51
CO2 (76,5%), по што следат емисиите на CH4 (15,7%), емисиите на N2O (4,7%) и сите F-
гасови (3,1%). Имајќи го предвид малиот удел на F-гасовите во вкупните емисии, во
инвентарот на стакленички гасови за РСМ се евидентираат само HFCs и PFCs.
Емисиите на SF6 не се утврдуваат за РСМ поради тоа што нема податоци за активноста.
Слика 9 Вкупни емисии на стакленички гасови по гас, без шумарството и други употреби на
земјиштето (во Gg CO2-eq) [XXVIII][XXIX]
III.6.2 Краток преглед на емисиите на стакленички гасови и најважните сектори

Според Инвентарот на стакленички гасови како дел од ТретиотДвегодишен
Извештај за климатските промени на Република Северна Македонија,како извор кој
најмногу придонесува за создавањето на емисиите на стакленички гасови е секторот
Енергетика. И тоа, најмногу поради употребата на фосилни горива (главно јаглен), со
што се задоволуваат 79% од потребите за енергија во земјата. Истовремено,
количеството енергијапроизведено од обновливи извори на енергија во 2016 година
изнеува 15%од вкупното производство на енергија.
Стратегијата за развој на енергетиката на Република Северна Македонија до
2040 годинае изготвена во согласност со практиката ирегулативата наЕУ и ги уважува
сите преземени обврски на регионалниот и меѓународниотенергетски простор.[XLIV].
Со цел исполнување на приоритетите предвидени во Законот за енергетика,
како и преземање на потребните чекориза постигнување на визијата од 2040 година (да
се ограничи зголемувањето на стакленичките гасови и да сепостигне значително
зголемување на уделот на обвновливи извори во бруто потрошувачката на финалната
енергија во однос на сегашното ниво од 19% на одржлив начин), поставени се
политики и стратешки мерки за декарбонизација, кои опфаќаат:
 Употреба на енергетски извори на начин кој обезбедува одржлив
енергетски развој;
 Намалување на употребата на фосилни горива за производство на
енергија;
 Промовирање на користење на обновливи извори на енергија;
 Заштита на јавното здравје, животната средина и ублажување на
климатските промени одштетните ефекти што произлегуваат од извршувањето
на енергетските активности.
52
Се очекува трите сценарија (референтно, умерена транзиција и зелено сценарио) да
придонесат со намалување на нивото на емисии на стакленички гасови (на пример
зеленото сценарио предвидува намалување до 65,3% во однос на “ business as usual”
сценарио, а до 2040 година да се намалат за 72,8 % во однос на истото сценарио).
Како втор најголем извор на стакленички гасови во 2016 год. е секторот
Земјоделство, Шумарство и други употребина земјиштето. Сточарството е еден од
главните емитери на стакленички гасови со вкупна емисија од 833,53 Gg CO2-eqво
2016 год и најголеми емитери се говедата. Поголемиот дел од емисијата на CH 4е како
последица на ентерична ферментација, додека од управувањето со шталското ѓубре се
ослободуваат околу 18% од вкупната емисија на метан.Другата употреба на
земјиштето како обработливо земјиште, пасишта, урбано земјиште тревни површини и
друго земјиште учествуваат во CO2, емисијата, во 2016 изнесувало 322,51Gg CO2-eq.
Оваа емисија главно е резултат на претворање на земјиштето од една во друга
употребна, при што брзо се отстрануваат значителни количини на надземна и подземна
биомаса, кое што се смета за директна загуба.
Пресметаните емисиипокажуваат дека секторот Отпад е еден од секторите со
зголемен тренд на емисии на стакленички гасови постигнувајќи 610 Gg CO2-eq во 2016
година, што е за 6,3% повеќе во однос на 2014 година. Од сите сектори, емисиитеод
категоријата депонирањена цврст отпадсе најзначајнии учествуваат со 77,5% во
вкупнитеемисиина стакленички гасови од овој сектор во 2016 година
Емисиите на стакленички гасови се предизвикани од: депониите на цврст отпад,
биолошкиот третман на цврстиот отпад, согорувањето и отвореното горење на отпадот
и пречистувањето и испуштањето на отпадните води. Според националниот План за
управување со отпадот, цврстиот отпад создаден во РСМ главно се отстранува на
депонии. Единствената стандардна депонија во РСМ еДрисла, во Скопскиот регион
која опслужува околу 590.000 жители. Додека во руралните области, комуналните
претпријатија едноставно го фрлаат отпадот на општинските нестандардни депонии
или сметишта без претходна селекција или третман и немаат никакви оперативни
трошоци.
Третата Комуникација за климатски промени детално ги анализира
приоритетните сектори кои претставуваат извор на стакленички гасови или
претставуваат сектор кој треба да се адаптира кон климатските промени.Секторите се:
енергија, транспорт, водни извори, земјоделие, отпад, биодиверзитет, здравство, шуми,
и културно наследство.
Заложба на земјата е да се намалат емисиите на CO 2 кои потекнуваат од
согорување на фосилните горива за 30%, можност и до 36% до 2030 година според
BAU (businessasusual) сценариото.
Земјоделството во Северна Македонија, како еден од најголемите економски
сектори, е многу ранливо на климатските промени и се очекува да има многу
негативни ефекти од промените во температурата, врнежите и зачестеноста на
екстремни настани како суши, поплави и пожари во шумите.
Екстремните временски настани, вклучително и намалените врнежи од дожд,
најверојатно ќе резултираат со губење на ѓубриво и намалување на целокупниот
квалитет на почвата, намалување на производството на биомаса и приноси на
земјоделски култури и ограничена достапност за сточна храна за сточарството.
Негативното влијание на климатските промени врз земјоделството се очекува да се
претвори во негативни влијанија врз приносите до 2050 година, особено во однос на
повеќегодишни и летни култури.
Последиците од климатските промени се очекува значително да се разликуваат
низ цела Република Северна Македонија, со експлицитни импликации во јужниот дел
53
на земјата (Југоисточниот, Вардарскиот и Пелагонискиот плански регион), со
зголемување на просечните температури и се помал пристап до вода, би ја зголемило
тековната ранливост во однос на суши, шумски пожари и топлотни бранови. Додека во
северозападните делови на земјата (Полошки и Скопски плански регион), ниските
региони покрај реките се соочуваат со ризик од зголемување на нивото на реките.
Климатските промени во Република Северна Македонија се очекува да
резултираат со зголемување на глобалната просечна температура, а бројот и
интензитетот на топлотните бранови и екстремни временски услови (поплави, суши,
лизгање на земјиштето, пожари, болести и сл.) да се почести.
Во наредните години, климатските промени ќе предизвикаат значителни ефекти
врз важните сектори: енергијата; транспорт; земјоделство, вклучително шумарство,
риболов и сточарско производство; здравство и туризам, што ќе доведе до релативно
високи трошоци за адаптација и ублажување.
Врнежите се главна причина за поплавување на реките. Обилните врнежи од
дожд можат да доведат до поплавување. За креирање на мапата каде со различни бои
се класифициранивисоки и нискиколичини на врнежи искористени се годишните
податоци за врнежи од четири станици за мерење на дождот користејќи го методот на
интерполација со интензивно растојание (IDW).
Најафектирани региони и критични точки за поплавување претставуваат
речните сливови на реките: Брегалница, Црна река и Струмица.
Картата за опасност од поплавување е категоризирана во пет нивоа на класи на
опасност, многу ниска (темнозелена), ниска (зелена), средна (жолта), висока
(портокалова) и многу голема (црвена) опасност од поплавување прикажана на Слика
10.
Слика 10 Мапа ан РСМ според опасноста од поплавување

Анализа на последните 5 години, покажува дека во Преспанскиот регион, кој е
воедно и најзначаен регион за производство на јаболка, се појавил силен град во јули
2014 година, мај 2018 и јули 2018, доцни пролетни мразеви во април 2016 и април 2017
година. Од 5 години во 4 се јавуваат временски услови кои сериозно го оштетуваат
производството. Југоисточниот плански регион (особено Струмичкиот регион), како
најзначаен за градинарското производство во РСМ, не е поштеден од силни временски
54
непогоди. Слични состојби се јавиле и во сите останати земјоделски региони. Но,
официјални, систематизирани и јавно достапни податоци за овие екстремни временски
појави нема.
Најзагрозени земјоделски подрачја од појавата на климатските промени во
Македонија се следните: како најзагрозена зона е зоната на Вардарски плански регион
(Повардарието), особено во делот на реките Црна и Брегалница; во многу загрозени
зони спаѓаат Југоисточниот Плански регион (Струмица, јужниот дел на Вардарската
долина (Гевгелија)), Скопскиот плански регион (долината на Скопје – Куманово),
Североисточниот плански регион и Источен плански регион (Овче Поле (Штип)); како
помалку загрозени земјоделски зони се сметаат: Пелагониски Плански Регион (Битола
и регионот на големите езера (Ресен)) и Полошки Плански Регион (Тетово и Гостивар).
Како резултат на климатските промени од здравствен аспект најранлив е
Југоисточниот регион поради зголемените температури во летните месеци и отсуство
на врнежи и појава на суши и пожари. Најчести здравствени ефекти кај населението се
поврзани со здравствената исправност на храната и водата за пиење, но и
предизвикување на кардиоваскуларни заболувања.
Според акциониот план се проценува дека над 6.200 зелени работни места ќе се
отворат до 2035 година како резултат на мерки за енергетска ефикасност во
градежништвото / градежните активности и градежните материјали, подобрувањето на
осветлувањето, воведувањето на повеќе топлински пумпи и други обновливи извори
(нови работни места во продажба, инсталација и одржување) ), работни места во
поефикасен транспорт (производство на возила, паметни полначи), итн.
Инвестиции од 22.638 милиони евра се потребни за периодот 2017-2035 година
за да се спроведе сценариото со дополнителни мерки. Овие инвестиции се еднакви на
приближно 8,96% од просечниот годишен БДП за истиот период[XXVIII][XXIX].
III.6.3 Настани како последица на климатските промени меѓу региони
Слика 11 Ранливост на регионите на климатски променивклучувајќи ги соседните држави

Според ранливост на регионите на климатски променивклучувајќи ги соседните
државиприкажана на Слика 11Шар Планина и Кораб се две значајни планини кои
локациски се простираат во три држави (РСМ, Албанија и Косово). Во РСМ во
Полошкиот плански регион нелегалните активности како сеча на шумата може да
55
предизвика лизгање на земјиштето, поплави, економски и човечки загуби, оштетување
на инфраструктурата итн.
Во Скопскиот регион кој граничи со Р. Србија - карактеристични се: појавата на
топлотни бранови и урбаните топлински острови во градот. Екстремни временски
настани (невреме, интензивен дожд, поплави) може да имаат локално но и
прекуграничен ефект.
Во Пелагониски регион (ресенскиот регион и Преспанското езеро), кој граничи
со Грција- се појавува влијание од климатските промени како намалување на нивото на
водата во езерото односно, намалена достапност на водата за земјоделски цели што
доведува до: намален број на земјоделски приноси и намален квалитет на храна. За
Пелагонискиот регион е исто така карактеристично екстремни временски температури
изразени преку високи температури во лето и многу ниски температури во зимскиот
период.
Во Источниот плански регион (Сливот на реката Брегалница и Осоговските
Планини)- граничи со Р. Бугарија каде има честа појава на ерозија на почвата, ризик од
поплави, недоволни количини на вода, намалување на земјоделското производство,
ранливост на биолошката разновидност. Во тек е процес на прогласување на
Осоговските Планини како заштитено подрачје од категорија V - Заштитен пејзаж.
Во Југоисточниот плански регион - кој граничи со Грција и Бугарија, регионот
кај Гевгелија, Струмица и Дојранското езеро каде е голем ризикот од суши и намален
квалитет на храна ( од земјоделските полиња) и квалитет на водата за пиење.
Низ Вардарскиот плански регион тече реката Вардар која своето течение го
продолжува во Грција се до Егејско море и може да претставува ризик при обилни
врнежи да доведе до појава на поплави.
Во Југозападниот плански регион (Охридското езеро и Националниот парк
Галичица)- кои се лоцирани на територијата на двете држави (Албанија и Македонија),
влијанијата од нелегалните активности околу езерото и на планината Галичица како
интензивно трошење на водата, сеча и пожари на шумата на Галичица ќе придонесат за
намалување на водните ресурси како и нивниот квалитет.
Зелен Климатски Фонд (ЗКФ) е нов глобален фонд воспоставен со Рамковната

конвенција на ОН за климатски промени кој ги поддржува напорите на земјите во
развој да одговорат на предизвикот што го носат климатските промени. ЗКФ им помага
на земјите во развој да ги ограничат или намалат емисиите на стакленички гасови и да
се адаптираат на климатските промени.
ЗКФ има за цел да ги насочи климатските финансии со цел да се инвестираат во
развој со ниски емисии, отпорен на промените во климата како и да предизвикаат
промена на парадигмата во глобалниот одговор на климатските промени, земајќи ги
предвид потребите на државите кои се особено ранливи пред нивните влијанија.
Со 10,3 милијарди долари моментално вложени, ЗКФ е најголемиот светски
фонд посветен на борбата против климатските промени..Република Северна
Македонија може да ги користи средствата и од 2019 година е поставена
институционалната рамка и се зајакнати капацитетите за подготовка на квалитетни
проекти. Регионите треба да ја искористат оваа финансиска линија, да соработуваат
меѓусебно и со другите заинтересирани страни (консултантски фирми, академски
институции, националните институции и НВО) и да подготват предлог проекти со кои
полесно и побрзо би се справиле превентивно со настаните кои се јавуваат како
резултат на климатските промени.
56
Во рамки на проектот за општински стратегии за климатски промени (MCSS)
поддржан од USAID изработени се општински Стратегии за климатски промени за 10
општини во РСМ и тоа во следните региони:
 Пелагониски регион
 Прилеп,
 Кривогаштани
 Полошкирегион
 Теарце
 Маврово и Ростуша
 Боговиње
 Источен регион
 Делчево
 Пехчево
 Виница
 Југоисточен регион
 Богданци
 Скопски регион
 Студеничани
III.6.4 Главни предизвиципри справување со климатските промени

Климатските промени како глобален феномен доведуваат до предизвици кои и
на локално/регионално ниво треба да се надминат односно да се преземат мерки за
адаптирање кон нив. Предизвици во секторот климатски промени се: недоволна
спремност и екипираност на локалните самоуправи/регионите за справување со
честите појави како резултат на климатските промени (поплави, топлотни бранови,
суши, ерозија на земјиште, екстремни временски услови), отсуство на подготвени
плански документи со кои општините би ги иднетификувале критичните точки на кои
ќе биде потребно да се фокусираат со цел да ги ублажат последиците од климатските
промени, отпадот кој е втор причинител за стакленички гасови на национално ниво
што е како резултат од изразено нискиот степен на управување во секторот
(нестандардни депонии, честа појава на палење на отпадот, несоодветно одлагање на
фракциите на отпад и сл.), ниска јавна свест и недостаток на капацитети кај
општинските служби, енергетиката и земјоделието како сектори кои имаат значаен
удел во стакленичките гасови претставуваат области кои треба да се адаптираат и го
насочат своето производство на новите услови како резултат на климатските промени.
Исто така е потребно зајакнување на регулаторната рамка поврзана со климата преку
развивање на долгорочна Стратегија за климатско дејствување и донесување на
сеопфатен закон за климатски промени, кој треба да се заснова на резултатите од
стратегијата.
III.7 Заштитени подрачја
Територијата на Република Северна Македонија изобилува со различни
екосистеми и типови на живеалишта. Според податоците за 2018 година,
биодиверзитетот е составен од 1.700 видови алги, 3.200 васкуларни растенија, над
2.000 габи (споредено со 1.250 во 2011 година), 450 лишаи, 13.000 безрбетници (10.000
во 2011 година), 85 видови риби и агнати, 15 водоземци, 32 влекачи, 335 птици и 89
видови цицачи. Голем е бројот на ендемични групи, има најмалку 150 ендемични алги,
120 васкуларни растенија, над 700 безрбетни видови и 27 ендемични риби. Статусот на
57
биолошка разновидност е нецелосен, што се должи на фактот дека нема доволно
податоци за некои таксономски групи.
Во РСМ се забележани голем број на заштитени подрачја како националните
паркови, спомениците на природата, значајни подрачја со птици и значајни растителни
подрачја.
III.7.1 Заштитените подрачја по региони и нивни главни карактеристики

Мрежата на заштитени подрачја во РСМ вклучува вкупно 86 подрачја, чија
вкупна површина изнесува 229.900 ha или 8,94% од територијата на државата.
Најголем дел припаѓа на националните паркови со околу 4,47%, потоа се спомениците
на природа со околу 3,07% и повеќенаменското подрачје Јасен околу 0,97% од
националната територија. Бројот исоодветната површина на подрачјата според
категориите, согласно Национална стратегија за заштита на природа со Акционен план
(2017-2027), се дадени во Табела 21.
Табела 21 Приказ на број и површина на заштитените подрачја во РСМ
Број Површина
Категорија на заштита % од РСМ
наподрачја (ha)
Ia. Строг природен резерват 2 7.787 0,3
Ib. Подрачје на дивина – – –
II. Национален парк 3 114.870 4,47
III. Споменик на природата 67 78.967,5 3,07
IV. Парк на природата 12 3.045 0,12
V. Заштитен предел 1 108 0,004
VI. Повеќенаменско 1 25.305 0,97
подрачје
Вкупно 86 230.083 1
Извор:Национална Стратегија за заштита на природата 2017-2027[XLI]
На национално ниво, приказ на мапа од дистрибуцијата на заштитени подрачја

во РСМ, е даден на Слика 12.
Слика 12 Дистрибуција на заштитени подрачја во РСМ[XLI]
58
За анализа на заштитените подрачја во сите плански региони, земени се во
предвид подрачјата заштитени согласно националниот систем и согласно
меѓународниот систем за идентификација на значајни подрачја за заштита.
Скопски плански регион
Овој регион ја опфаќа Скопската котлина, а неговата површина изнесува 1.812
km2 или 7,3 % од вкупната површина на РСМ. Во Табела 22 е прикажана листа на дел
од заштитените подрачја кои се наоѓаат на територијата на Скопски регион.
Табела 22 Заштитени подрачја во Скопскиот регион
Име на подрачјето Површина (во ha) Категорија на заштита
Солунска глава 374 Заштитен предел (ЗП)
Скопска Црна Гора 636 Значајно растително подрачје (ЗРП)
Катлановски предел 5.722 Споменик на природа (СП)
Кожле 297 Заштитен предел (ЗП)
Кањон Матка 5.134 Споменик на природа (СП), Емералд
подрачје
Водно 4.606 ПППК - Предел со посебни
природни карактеристики
Интегрална целина 29 Споменик на природа (СП)
Острово
Гази Баба 108 КП - Карактеристичен пејзаж
Катлановски блато 341 Парк на природата (ПП)
Јуручица 436,5 Парк на природата (ПП)
Извор: Студија за озеленување и пошумување [XXX]
Три подрачја (Гази Баба, Кале и Арборетумот) се наоѓаат на територијата на
урбаниотопфат на градот Скопје и се дел од системот на јавните зелени урбани
површини.
Покрај националниот систем на заштитени подрачја, во Скопскиот регион се
идентификувани и други меѓународно значајни подрачја (едно значајно подрачје за
птици, четири значајни подрачја за растенија, едно значајно подрачје за пеперутки и
три Емералд подрачја)[XXX].
Вкупната површина на заштитените подрачја во Скопскиот регион изнесува
околу 53.000 ha или околу 29% од неговата вкупна површина. Најзастапени заштитени
подрачја во Скопскиот регион, по категорија на заштита, се подрачјата “Споменик на
природата” со вкупна површина околу 10.856 ha или околу 17%.
Вардарски плански регион
Вардарскиот плански регион зафаќа површина од 4.042 km2 или 16,2 % од
територијата на РСМ. Во Табела 23 е прикажана листа на заштитени подрачја кои се
наоѓаат на територијата на Вардарски плански регион.
Табела 23 Заштитени подрачја во Вардарскиот регион
Клисура Демир Капија 334 Споменик на природата
Тиквеш 7.764 Строг природен резерват
Црни ореви, Демир
0 Споменик на природата
Капија
Голем Козјак 10 Содржи значајни растенија
Дреначка Клисура 241 Споменик на природата
Иберлиска река 26 Содржи значајни растенија
Калница 1 Споменик на природата
Караслари 153 Споменик на природата
Конопиште 69 Споменик на природата
Мајдан 0 Споменик на природата
59
Превалец 14 Споменик на природата
Платново стебло, Теово 0 Споменик на природата
Кале Бањичко 2 Споменик на природата
Менкова ливада 4 Содржи значајни растенија
Орлово брдо 2.241 Споменик на природата
Клисура Демир Капија 334 Споменик на природата
Извор: Нацрт Регионален План за управување со отпад во Вардарскиот плански Регион [II]
Вкупната површина на заштитените подрачја во Вардарскиот регион изнесува

околу 11.193 ha или околу 2,8% од неговата вкупна површина. Најзастапени заштитени
подрачја во Вардарскиот регион, по категорија на заштита, се подрачјата “Споменик на
природата” со вкупна површина околу 3.389 ha или околу 23%.
Североисточен плански регион
Вкупната површина на Североисточниот плански регионот изнесува 2.310 km 2,
што преставува 9,3% од вкупната површина на РСМ.Во Табела24 е прикажана листа на
дел од заштитените подрачја кои се наоѓаат на територијата на Североисточниот
плански регион.
Табела24 Заштитени подрачја во Североисточниот регион
Кумановски Козјак / Предложен за Парк на природата
Кокино 500 Споменик на природата
Куклица 30-40 Споменик на природата
Пчиња-Петрошница-Крива
85.997 Значаен Орнитолошки Локалитет (ЗОЛ)
Река
Должина околу 7 Предложен за Споменик на природата
Бислимската клисура
km
Клисурата на река Киселица / Предложен за Споменик на природата
Осоговски Планини 54.773 Во процес на прогласување на Заштитен
предел
Извор: Програма за развој на Североисточен плански Регион [XXXI]
На територијата на Североисточниот плански регион делумно се простираат и
Осоговските Планини кои поседуваат значајни вредности од биолошки аспект.
Осоговските планини се предложено подрачје за заштита, односно истото е во процес
на прогласување на Заштитен предел (ЗП). Осогово е идентификувано и како: Значајно
растително подрачје (ЗРП), Значајно подрачје за птиците (ЗОЛ), Важен коридор за
движење на дивите растителни и животински видови во рамките на пан-европската
еколошка мрежа за југоисточна Европа (PEEN SEE) и Емералд подрачје. Регистрирани
се 18 хабитати според EUNIS квалификациониот систем за хабитати, пет од нив се
значајни за зачувување според Директивата за живеалишта. Регистрирани се 1007
видови и подвидови на растенија од кои 18 се регистрирани само на Осогово меѓу кои:
Violabiflora, Anemonenarcissiflora, Myriophyllumverticillatum, Pulsatillamontanassp.
Slaviankae и др. На Слика 13 е прикажана мапа со застапеноста на заштитени подрачја
на територијата на Североисточен плански регион.
60
Слика 13 Мапа со заштитени подрачја во рамки на Североисточен регион[XXXI]

На територијата на Североисточниот плански регион, покрај заштитените
подрачја, се распространети и други значајни природни вредности кои се дефинирани
како локации: Ваксинце – ботаничка вредност; и Мрамор – Геоморфолошка вредност.
Вкупната површина на заштитените подрачја во Североисточниот регион
изнесува околу 586 ha или околу 0,25% од неговата вкупна површина. Најзастапени
заштитени подрачја во Североисточниот регион, по категорија на заштита, се
подрачјата “Споменик на природата” со вкупна површина околу 540 ha или околу 48%.
Во блиска иднина, овој процент на заштитени подрачја ќе се промени односно ќе се
зголеми, со прогласување на подрачјето на Осоговските Планини како “Заштитен
предел”.
Североисточниот плански регион располага со атрактивно културно и природно
наследство што овозможува развој на културен, планински, рурален, ловен и спа
туризам. Развојот на селективните видови на туризам ќе овозможат привлекување на
туристи кои ќе се запознаат со ретките природни и културните богатства на регионот.
Регионот е богат и со дивеч што нуди можност за развој на ловен туризам.
Источен плански регион
Овој регион го опфаќа сливното подрачје на реката Брегалница и зафаќа
површина од 3.537 km2 или 14,2 % од територијата на РСМ. Во Табела 25 е прикажана
листа на дел од заштитените подрачја кои се наоѓаат на територијата на Источниот
планскирегион.
Табела 25Заштитени подрачја во Источниот регион
Осоговски Планини 54.773 Во процес на прогласување на Заштитен предел
Даб / Споменик на природата
Звегор 75 Споменик на природата
Мородвис 0,5 Споменик на природата
Мурите 10 Споменик на природата
Црна Дудинка / Споменик на природата
Црна Топола / Споменик на природата
Извор: Програмата за зачувување на природата во Северна Македонија [XXXII]
Согласно Просторниот План на РСМ, во граници на Источен плански регион се

наоѓаат 6 заштитени подрачја (Споменици на природата) главно поединечни или група
на стебла. Осоговските планини се предложено подрачје за заштита, односно истото е
во процес на прогласување на Заштитен предел (ЗП). Осоговските Планини поседуваат
значајни вредности од биолошки аспект. Идентификувани се голем број на
меѓународно и национално значајни видови од флората и фауната, од кои значителен
дел се засегнати, ендемични или ретки видови. Покрај тоа Осогово е идентификувано
61
како: Значајно растително подрачје (ЗРП), Значајно подрачје за птиците (ЗОЛ), Важен
коридор за движење на дивите растителни и животински видови во рамките на пан-
европската еколошка мрежа за југоисточна Европа (PEEN SEE) и Емералд подрачје. На
Слика 14 е даден приказ на заштитени подрачја во рамки на Источен плански регион.
Слика 14 Мапа со заштитени подрачја во рамки на Источен регион[XXXIII]

Вкупната површина на заштитените подрачја во Источниот регион изнесува
околу 85,5 ha или околу 0,03% од неговата вкупна површина. Сите сегашни заштитени
подрачја во Источниот регион, по категорија на заштита, припаѓаат на “Споменик на
природата” со вкупна површина околу 85,5 ha. Во блиска иднина, сегашната површина
на заштитени подрачја ќе се промени односно ќе се зголеми, со прогласување на
подрачјето на Осоговските Планини како “Заштитен предел” и со прогласување на
нови предложени подрачја за заштита (вкупно 21 подрачје), во рамки на Источен
Источниот регион изобилува со природно и културно наследство кое што
предизвикува внимание меѓу туристите. Развојот на селективните видови туризам и
градење на препознатлив и уникатен туристички имиџ на Источниот плански регион се
едни од основните императиви за развој на регионот. Постоењето на голем број
природни вредности од културното наследство е можност туризмот да се развива 365
дена во годината. Значаен потенцијал за развој на туризам се и планинските предели
околу автентичните македонски села и традиционалните фармерски обичаи на чување,
производство и преработка на еколошки чиста храна. Регионот е богат и со
геотермални ресурси кои нудат можности за развој на бањскиот туризам.
Југоисточен плански регион
Овој регион зафаќа површина од 2.739 km2 или 11 % од територијата на РСМ.
Во Табела26 е прикажана листа на дел од заштитените подрачја кои се наоѓаат на
територијата на Југоисточниот плански регион.
Табела26 Заштитени подрачја во Југоисточниот регион
Име на подрачјето Површина (во Категорија на заштита
ha)
Дојранско езеро 27.300 Рамсарско подрачје,ЗОЛ, ЗРП, Споменик на природа
Моноспитовско блато 8.500 Споменик на природа
Смоларски водопади / Споменик на природа
Колешински водопади / Споменик на природа
Чам Чифлик 400 Парк на природата
Извор: Програма за развој на Југоисточен плански Регион [XXXIV]
62
Вкупната површина на заштитените подрачја во Југоисточниот регион изнесува

околу 36.200 ha или околу 13% од неговата вкупна површина. Најзастапени заштитени
подрачја во Југоисточниот регион, по категорија на заштита, се подрачјата “Споменик
на природата” со вкупна површина околу 35.800 ha или речиси целата површина на
заштитени подрачја во Југоисточен регион.
Југоисточниот регион има изобилство од оригинални природни убавини коишто
претставуваатосновен потенцијал за развој на туризмот и тоа: природни и вештачки
езера, планини, водопади, природни извори, бањи и други ресурси. Туристичките
места Дојран, Кожуф, Смоларе, Колешино, Банско, Негорци и други имаат дефинирана
туристичка понуда. Недостатоци односно слаби страни во заложбата за зголемување на
бројот на туристите се: лошата состојба на објектите за бањски туризам, слабиот
квалитет на услугата во туристичко - угостителските објекти, недоволните приватни
инвестиции во туризмот и малата туристичко угостителска понуда во близина на
природните атракции. Можности за подобрување на состојбите се привлекување на
нови инвестиции во туристичко – угостителскиот сектор, изградба на автентични
сместувачки капацитети во традиционален стил, едукација на населението за рурален
туризам, и сл.
Пелагониски плански регион
Овој регион ги опфаќа Пелагониската и Преспанската котлина, каде зафаќа
површина од 4.717 km2 или 18,9 % од територијата на РСМ. Во Табела 27 е прикажана
листа на дел од заштитените подрачја кои се наоѓаат на територијата на Пелагонискиот
Табела 27 Заштитени подрачја во Пелагонискиот регион
Име на Површина (во ha) Категорија на заштита
подрачјето
Пелистер 12.500 Национален парк
Галичица 22.750 Националнен парк
Езерани 2.080 Парк на природата
446.244 (околу 133.800
Охрид- Преспа Биосферен резерват
во Пелагониски регион)
Извор: Програма за развој на Пелагониски плански Регион [XXXV]
Во рамки на Пелагонискиот регион се наоѓаат едни од најзначајните заштитени
подрачја и тоа: Националниот парк „Пелистер“, Националниот парк „Галичица“,
„Езерани“ (Парк на природата) и „Охрид- Преспа“ биосферен резерват. Покрај нив
постојат и подрачја со специфични развојни потреби утврдени со закон како Споменик
на природата „Маркови Кули“ (Прилеп) и градот Крушево кој целосно е заштитен со
Законот за град Крушево. Согласно дефинираната Емералд мрежа на подрачја со
посебен интерес за зачувување, од идентификуваните 35 локалитети во Пелагонискиот
регион спаѓаат:Езерани, Преспа, Пелистер, Пелагонија, Маркови Кули.
Вкупната површина на заштитените подрачја во Пелагонискиот регион изнесува
околу 171.130 ha или околу 36% од неговата вкупна површина. Најзастапени и
најзначајни заштитени подрачја во Пелагонискиот регион,се подрачјата “Национален
Парк” со вкупна површина околу 35.250 ha или околу 17% од вкупната површина на
заштитени подрачја во Пелагониски регион. Исто така, најголем удел од површината
на заштитени подрачја во Пелагонискиот регион, има Биосферниот резерват “Охрид-
Преспа“ (околу 133.800 ha или околу 78% од вкупната површина на заштитени
подрачја во Пелагониски регион.
Пелагонискиот плански регион туризмот го смета како една од приоритетните
гранки за развој, и заради тоа огромен дел од напорите се насочени кон инвестирање во
63
развивање и промоција на туристичките потенцијали и атракции на овој регион.
Прекрасното и богато природно наследство со националните паркови Пелистер и
Галичица, заштитените подрачја „Маркови Кули", „Мечкин Камен“, планините Баба,
Даутица, Ниџе, ледничките езера „Пелистерски очи“, Преспанското езеро, пештерите и
многу други атрактивни и интересни локалитети нудат одлична можност за развивање
на одржлив туризам. Разновиднотокултурно наследство со голем број на споменици,
верски објекти, музеи, археолошки локалитети кои датираат од различни временски
епохи, разните настани и фестивали, богатиот избор на традиционална храна,
можностите за спортување, забава и шопинг, претставуваат голем туристички
потенцијал на Пелагонискиот плански регион. Токму поради ова, вниманието треба да
се насочи кон заштита и промоција на природното окружување. културно -
историското наследство и традицијата, од каде што произлегува базичниот квалитет и
изворната атрактивност натуристичката дестинација на Пелагонија.
Југозападен плански регион
Овој регион го опфаќа басенот на Охридското Езеро и сливното подрачје на
реката Треска, зафаќа површина од 3.340 km2 или 13,4% од територијата на РСМ. Во
Табела 28 е прикажана листа на дел од заштитените подрачја кои се наоѓаат на
територијата на Југозападниот плански регион.
Табела 28 Заштитени подрачја во Југозападен регион
Име на подрачјето Површина Категорија на заштита
(во ha)
Листата на Светско наследство на
Охридско Езеро 24.850
УНЕСКО, Емералд подрачје, ЗОЛ, ЗРП
Галичица 22.750 Национален парк
Пештера Јаорец (село Велмеј) / Споменик на природата
Јужно Стогово / Споменик на природата
Студенчица / Споменик на природата
Бачишка река / Парк на природата
Илинска планина / Парк на природа
Даб Плоскач-Присовјани, Даб
Плоскач-Мислодежда, Платан- / Природна реткост
Биџево и Платан-Велешта
Добовјани / Природна реткост
Извор Пополжани / Природна реткост
Питран / Природна реткост
Извор: Програма за развој на Југозападен плански Регион [XXXVI]
Во Југозападниот плански регион (мапа дадена на Слика 15) како најзначајни

заштитени подрачја се издвојуваат: Охридското Езеро и Националниот парк Галичица.
Овие две подрачја прават природна целина која е поврзана со културното, историско и
природно наследство.
Вкупната површина на заштитените подрачја во Југозападниот регион изнесува
околу 47.600 ha или околу 14% од неговата вкупна површина. Уделот на површината
на НП Галичица, во однос на вкупната површина на заштитени подрачја изнесува
околу 47%, додека уделот на површината на Охридското езеро, изнесува околу 52% од
вкупната површина на заштитени подрачја во Југозападниот регион.
Охридското Езеро има голема вредност од аспект на заштита на биолошката
разновидност, геоморфолошка, природна и хидролошка вредност. Ова подрачје ги
вклучува и Студенчишкото блато кај Охрид и остатоците од Струшкото блато помеѓу
с. Калишта, с. Радолишта и Струга. Охридското Езеро претставува еден од
најзначајните европски и светски водни екосистеми според богатството со реликтни
64
животински организми. Подрачјето е евидентирано и како Емералд подрачје, значајно
растително подрачје и значаен орнитолошки локалитет. Националниот парк Галичица
се надоврзува на заштитеното подрачје Охридско Езеро и како Национален парк е од
големо биолошко и геоморфолошко значење.
Слика 15 Мапа со заштитени подрачја во рамки на Југозападен регион[XXXVI]

Значајна гранка во регионот е туризмот со оглед на фактот што од вкупниот
број соби на ниво на државата, дури 61,87% се на територијата на овој регион.
Најголемиот дел од нив се во двата најзначајни туристички центри во државата -
Охрид и Струга, кои се простираат на брегот на едно од најстарите езера во Европа,
Охридско Езеро. Од вкупниот број посетители што на годишно ниво, дури 46,6 %
престојуваат во населените места во планскиот Југозападен регион. Така, просечно,
годишно овде се остваруваат околу 1,300,000 ноќевања од домашни и странски гости,
што е 65% од вкупно остварените ноќевања на ниво на земјата.
Полошки плански регион
Овој регион ги опфаќа Полошката котлина, Мавровската висорамнина,
планинскиот масив Бистра и долината на реката Радика, зафаќајќи површина од 2.416
km2 или 9,7% од територијата на РСМ.Во Табела 29 е прикажана листа на дел од
заштитените подрачја кои се наоѓаат на територијата на Полошкиот плански регион.
Табела 29 Заштитени подрачја во Полошкиот регион
Име на Површина (во ha) Категорија на заштита

подрачјето
Маврово 73.088 Национален Парк
Шар Планина 697.800 Национален Парк
Извор: Програма за развој на Полошки плански Регион [XXXVIII]
Природата во Полошкиот регион (мапа дадена на Слика 16)се карактеризира со

репрезентативни заштитени подрачја со висока природна вредност но и подрачја кои се
наоѓаат под силен притисок на инфраструктурните и енергетските проекти. Како
најзначајни се издвојуваат следните: Националниот Парк Маврово, како и
планинатаШар Планина која е во процес на прогласување на заштитено подрачје со
65
категорија Национален Парк, поради нејзините високи природни вредности. Дел од
овие заштитени подрачјаисто така се поврзани и со други конвенции или заштитни
зони како на пример: планината Кораб, кањонот на Радика и Шарпланина се значајни
подрачја за птици (Importantbirdarea), а Буковиќ-Стража,Маврово, Шар планина,
Бистра се значајни растителни подрачја.
Слика 16 Мапа со заштитени подрачја во рамки на Полошки регион[XXXVIII]

Вкупната површина на заштитените подрачја во Полошкиот регион изнесува
околу 142. 860 ha или околу 59% од неговата вкупна површина. Уделот на површината
на НП “Маврово”, во однос на вкупната површина на заштитени подрачја изнесува
околу 51%, додека уделот на површината на НП “Шар Планина” (во процес на
прогласување на заштитено подрачје), изнесува околу 48% од вкупната површина на
заштитени подрачја во Југозападниот регион.
На територијата на Полошкиот регион се наоѓаат повеќе природни убавини кои
се предложени за заштита но се интегрирани во поголемо заштитено подрачје, (пр. НП
Маврово или Шар планина): Река Пена како споменик на природата; Црно Езеро на
Шар планина со голема ботаничка, геоморфолошка, зоолошка и хидролошка важност;
Волковија – ботаничка вредност, (НП Маврово); Аџина Река – голема биолошка
разновидност (НП Маврово); Пештера Симка - геоморфолошка вредност (НП
Маврово); Длабока река – геоморфолошка и хидролошка важност (НП Маврово) и др.
Трендовите на туристичкиот развој се многу важни од аспект на креирање на
развојните стратегии, планови, програми и активности. Може да се каже дека
Полошкиот плански регион во РСМ спаѓа во помалку туристичко развиените региони.
Тоа може да се утврди преку анализирањето на обемот, динамиката и структурата на
бројот на туристи и ноќевања, како и процентуалниот однос на овие показатели со
вкупниот број на државно ниво.
III.7.2 Подготовка на национални црвени листи и состојба со прогласување на нови

заштитени подрачја
Изработката на Националните Црвени листи преставува една од најзначајните
активности на МЖСПП во подрачјето на заштитата на природата, во делот на
зголемувањето на ефикасноста на заштитата и управувањето со компонентите на
биодиверзитетот на национално ниво, што воедно претставува и законска обврска.
Исто така Националните Црвени листи претставуваат една од приоритетните акции од
66
Националната стратегија за заштита на природа 2017-2028, како и Националната
стратегија за биодиверзитет 2017-2023.
Националните црвени листи беа изработени во рамки на проектот GEF/UNEP
“Постигнување заштитата на биодиверзитетот преку креирање и ефективно
управување со заштитените подрачја и одржување на биодиверзитетот во планирањето
на користењето на земјиштето” каде беа идентификувани и систематизирани 46 видови
од Херпетофауна (водоземци и влекачи) и извршена е проценка на 14 растителни
видови, кои имаат меѓународен и национален статус на заштита. Активноста беше
спроведена во соработка со Регионалната канцеларија за Источна Европа и Централна
Азија (ECARO) на Меѓународната унија за зачувување на природата (IUCN).
Изготвените Национални црвени листи беа презентирани на пошироката јавност, во
период декември 2019 година.
Изготвените Национални Црвени листи ќе имаат апликативна функција во
секојдневната работа во МЖСПП/Управата за животна средина, во рамките на
спроведувањето на управните постапки за заштита, зачувување и одржливо
управување со биодиверзитетот.
Веб страницата на која може да се погледнат изготвените за Национални црвени
листи за херпетофауна и растенија е следната: http://redlist.moepp.gov.mk/pocetna/.
Во мај 2020 година, Владата на РСМ ги усвои иницијативите за заштита на две
подрачја во нашата држава: Шар Планина и Осоговските планини. Владата донесе
одлуки за прифатливост на предлозите на МЖСПП за прогласување на Шар Планина
за заштитено подрачје во категоријата Национален парк и прогласување на
Осоговските планини за заштитено подрачје во категоријата V – Заштитен предел. На
усвојување на предлозите и иницијативите за прогласување на овие две нови
заштитени подрачја, им претходеше изработка на Студија за валоризација на природни
вредности на Шар Планина и Студијата за валоризација на природни вредности на
Осоговски Планини. Согласно законската процедура за прогласување на заштитени
подрачја, во претстојниот период ќе бидат спроведени јавни расправи по предлозите со
локалното население, како и сите засегнати страни, и по усогласувањето на мислењата
и забелешките, ќе бидат изготвени конечни предлози за прогласување на овие локации.
НаСлика 17 е дадено зонирање на предложенитенови заштитени подрачја: Национален
парк (НП) “Шар Планина” и Заштитен предел (ЗП) “Осоговските Планини”.
Слика 17Зонирање на предложените ЗП “Осоговски Планини”[XXXIX] и НП “Шар Планина”[XL]
III.7.3 Ревалоризација на постоечки заштитени подрачја

Законот за заштита на природата, пропишува воведување на систем на
заштитени подрачја со цел да се заштити биолошката разновидност во рамките на
природната средина, процесите во природата, како и абиотичките карактеристики и
67
биолошката разновидност на подрачјето. Заради хармонизирање на системот на
заштитени подрачја со постојната легислатива, Законот за заштита на природата
предвидува повторна валоризација и прогласување на сите претходно заштитени
подрачја (прогласени пред 2004 година) во период од шест години (почнувајќи со 2005
година). Во пракса, целиот процес се реализира многу бавно без план за приоритети. За
прогласување на едно подрачје потребно е да се изработи Студија за
валоризација/ревалоризација, чија содржина е пропишана во правилник (Службен
весник на РМ бр. 26/12). При спроведување на процесот на (пре)прогласување
задолжително е вклучување на јавноста (членови 92 – 97).
III.7.4 Прекугранични/меѓудржавни релации поради прекуграничната поставеност на

одредени заштитени подрачја
Балкански Зелен Појас
Балканскиот зелениот појас е иницијатива на Меѓународната унија за заштита
на природата (МУЗП) за воспоставување на зелен појас долж границата на
некогашната „железна завеса“ меѓу Истокот и Западот за време на студената војна, со
цел да се заштитат и зачуваат природни вредности, земајќи ги предвид економските,
социјалните и културните потребина локалните заедници. Целта на иницијативата е
поврзување на заштитените подрачја во регионот на Југоисточна Европа, заради
интегрална заштита на природата и биолошката разновидност и подобрување на
соработката меѓу државите за заштита на природата. На Слика 18 е прикажан
Балканскиот зелен појас на територијата на РСМ.
Слика 18 Карта на Балкански зелен појас во РСМ[XLI]

Зелениот појас во РСМ се протега долж трите државни граници конБугарија,
Грција и Албанија и е со различна ширина, а зафаќа површина од 5.125 km 2 (околу 20
% од територијата на земјата). Во него се опфатени 11 заштитени подрачја (трите
национални паркови, трите природни езера и други пониски категории заштитени
подрачја) и повеќе предложени подрачја за заштита.
Биосферен резерват “Охрид- Преспа“
Овој биосферен резерват е прогласен на 11 јуни 2014 година, од страна на
меѓународниот комитет на УНЕСКО. Ова подрачје зафаќа површина одоколу 4.462 km 2
и ги опфаќа областите на двете природни езера, Охридско и Преспанско Езеро, и ги
зафаќа деловите од териториите на Северна Македонија и Албанија. Прекуграничниот
биосферен резерват Охрид - Преспа вклучува различни еколошки системи, почнувајќи
од планински области околу езерата, до умерено суптропските шуми кои се наоѓаат во
пониските надморски височини околу водните површини. Приказ на мапа од овој
прекуграничен биосферен резерват, е даден на Слика 19.
68
Слика 19 Мапа на биосферен резерват “Охрид-Преспа”[XLII]
III.7.5 Главни предизвици

Предизвиците пред националните, но и регионалните институции се: а)
континуирани загуби на популации на неколку ретки видови како резултат на
загадување на водите или непланирани градби, или како фрагментација на
живеалишта, б) Националенпописнашумскитересурсисèуштене е подготвен;
 Ревалоризацијата и повторното прогласување на постојните
заштитени подрачја сè уште не е завршена;
 Нови заштитени области или проширување на териториите на
постојните заштитени подрачја сè уште не се назначени.
 Не постои национална политика за зачувување на мочуриштата;
 На национално ниво нема акциони планови / програми за
екосистеми и зачувување на видовите;
 Недостасува ефективен механизам за координација за прашања
поврзани со услугите на екосистемот.
69
IV.Приоритети
70
Секторска анализа (студија) за животна средина за Стратегија за регионален развој на РСМ
V.
Носители на Временска Временска
Мерки спроведувањето на рамка рамка
мерките (до 2025) (до 2029)
ОТПАД
Формирање на регионални одбори за управување со отпад во сите региони на Осумте региони
x
РСМ во РСМ
Спроведување на подготвените регионални планови за сите региони во РСМ 81 општина во
РСМ со ЈКП/ x
ЗЕЛС/МЖСПП/НВО
Изградба на инфраструктура и инсталации за управување со отпад во
Североисточен и Источен плански регион (локација Свети Николе) Општините со
x
Санација на општински депонии во Североисточен (4 нестандардни) и Источен (18 ЈКП/ МЖСПП/НВО
нестандардни) плански регион на РСМ и одредување на локации за претоварни станици
Изградба на инфраструктура и инсталации за управување со отпад во Југоисточен
плански регион (предложена локација Доброшинци – Василево) Општините со
x
Санација на општински депонии во Југоисточен плански регион (10) на РСМ и ЈКП/ МЖСПП/НВО
одредување на локации за претоварни станици
Изградба на инфраструктура и инсталации за управување со отпад во Југозападен
плански регион (предложена локација Кичево -Осломеј) Општините со
x
Санација на општински депонии во Југозападен плански регион (8) на РСМ и одредување ЈКП/ МЖСПП/НВО
на локации за претоварни станици
Изградба на инфраструктура и инсталации за управување со отпад во
Пелагониски плански регион (предложена локација Мегленци - Новаци) Општините со
x
Санација на општински депонии во Пелагониски плански регион (8) на РСМ и одредување ЈКП/ МЖСПП/НВО
Изградба на инфраструктура и инсталации за управување со отпад во Полошки
плански регион (предложена локација Русино Гостивар) Општините со
x
Санација на општински депонии во Полошки плански регион (1) на РСМ и одредување на ЈКП/ МЖСПП/НВО
локации за претоварни станици
Изградба на инфраструктура и инсталации за управување со отпад во Скопски Општините со
x
плански регион (предложена локација Дрисла – Батинци) ЈКП/ МЖСПП/НВО
Изградба на инфраструктура и инсталации за управување со отпад во Вардарски
плански регион (предложени локации Бунар Дере – Велес, Тенеќе Жица – Росоман) Општините со
x
Санација на општински депонии во Вардарски плански регион (5) на РСМ и одредување ЈКП/ МЖСПП/НВО
Зголемување на % на рециклирање на комунален отпад до 25% во Општини во
x
Североисточени Источен плански регион Североисточен и Источен
71

плански регион во РСМ со
ЈКП/ МЖСПП/НВО
Зголемување на % на рециклирање на комунален отпад до 25% водругите Општините во
плански региони останатите региони со ЈКП/ x
МЖСПП/НВО
Зголемување на % на рециклирање на комунален отпад до 35% во сите региони 81 општина / ЈКП/
x
НВО/Медиуми
Искористување на фракциите на градежен шут до 70 % 81 општина / ЈКП/
x
НВО/Медиуми
ВОДА
Одржување и рехабилитација на постоечките водоснабдителни и канализациони
системи особено во руралните подрачја
 Вардарскиот регион 145,80 km од вкупната должина на мрежата за
водоснабдување планирано е да се замени,
 Источниот регион 179,00 km,
 Југозападниот регион 231,30 km, 81 општина во
x
РСМ со ЈКП
 Југоисточниот регион 159,00 km,
 Пелагонискиот регион 241,90 km,
 Полошкиот регион 161,30 km,
 Североисточниот регион 172,70 km,
 Скопскиот регион 338,10 km.
Рехабилитација и надградба на постојните извори на вода и воспоставување на
санитарни заштитни зони за постојни и нови извори на вода.
Зафаќање на нови извори на вода во:
 Вардарски регион
 Источен регион 81 општина во
x
 Југоисточен регион РСМ со ЈКП
 Пелагониски регион
 Полошки регион
 Североисточен регион
 Скопски регион
Намалување на загубите на вода (на прифатливи 15-20%) со што ќе се добијат
дополнителни количини на вода и ќе се намалат потребите за вода. 81 општина во
x
Идентификување на точките каде има загуби, утврдување и исполнување на РСМ со ЈКП
причините/дефектите.
ЈКП/Институт за
Рехабилитација и реконструкција на постоечките станици за пречистување на
јавно здравје - Центри за
вода за пиење како и изградба на нови станици за пречистување на вода за пиење
јавно здравје
72

Вардарски регион :
ЈКП/Институт за х
• Велес;
јавно здравје - Центри за х
• Св. Николе;
јавно здравје х
• Кавадарци.
Источен регион: х
• Берово; х
• Виница; х
• Делчево; х
• Зрновци; х
• Кочани; х
• Пехчево; х
• Пробиштип; х
• Штип; х
• Чешиново – Облешево.
Југозападниот регион:
х
• Охрид
Југоисточниот регион
• Босилово х
• Валандово х
х
• Василево
х
• Ново Село х
• Радовиш х
• Струмица
Пелагонискиот регион:
х
• Битола
Полошкиот регион:
• Врапчиште; x
х
• Желино;
х
• Јегуновце;
х
• Маврово и Ростуше; х
• Теарце
Североисточниот регион:
х
• Кратово;
х
• Куманово;
х
• Липково
73

Скопскиот регион
х
• Арачиново
Реконструкција на мрежата за собирање на отпадни води, нова инфраструктура за

81 општина во
отпадни води и рехабилитација на постоечките пречистителни станици за урбани отпадни x
РСМ со ЈКП
води.
Изградба на нови пречистителни станици за урбани отпадни води во:
Скопскиот регион
• Скопје Град Скопје/
Полошкиот регион Општина Тетово/ Оптина x
• Тетово Битола со ЈКП
Пелагонискиот регион
• Битола
ВОЗДУХ
Набавка на опрема за нова мониторинг станица во МЖСПП/Општин
Југоисточен регион а Гевгелија x
• Гевгелија
Редовно одржување на постоечки стационарни мониторинг станици во: МЖСПП
Скопски регион
• Скопје (7);
Пелагонискирегион
• Битола (2);
Југозападенрегион
• Кичево
Полошкирегион
• Лазарополе,
• Тетово,
x
• Гостивар;
Вардарскирегион
• Велес (2),
• Кавадарци;
Источенрегион
• Кочани;
Североисточен регион
• Куманово;
Југоисточен регион
• Струмица
Зголемување на бројот на домаќинства кои ќе користат централно греење во Општини/Операто
74

општините каде е застапено. р на инсталација која врши
испорака на топлинска
енергија
Приклучување на гасификационен систем на домаќинства во: Општина
- Југоисточен регион Куманово/Општина
 Струмица Струмица x
- Североисточен регион
 Куманово
Гасификација на општините – изградба на примарна мрежа (за индустрија и Влада на
домаќинства) РСМ/ГАМА x
Воведување на јавен транспорт во големите урбани центри во регионите на РСМ: Општини/Региони

- Полошки регион /ЈП
• Тетово
• Гостивар
- Вардарски регион x
• Велес,
- Источен регион
• Кочани,
• Штип
Подготовка на Катастар на загадувачи на територија на општина (за сите
региони) со идентификација на сите инсталации кои подлежат на добивање на еколошки 81 општина во
x
интегрирани дозволи РСМ
КОНТАМИНИРАНИ ПОДРАЧЈА
Подготовка на техничка документацијаи спроведување на плановите за Влада на x

ремедијација на следните 6 приоритетни индустриските жаришта: РСМ/МЖСПП/
Скопскиот регион Меѓународни финансиски
• ОХИС, МАКСТИЛ; институции
Пелагониски регион
• РЕК Битола;
Полошки регион
• Југохром;
Источен регион
• МХК Злетово,
Југозападен регион
75

• РЕК Осломеј.
КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ
Подготовка на општински стратегии за климатски промени 71 општина во

x
РСМ
Спроведување на мерки предвидени со општинските стратегии за климатски
промени 10 општина во
x
РСМ
Спроведување на мерките предложени во Стратегијата за развој на енергетика во Министерство за

РСМ до 2040 (посебно мерките за декарбонизација со кои се очекува економија
X
намалување/ограничување на зголемувањето на GHG емисиите и зголемување на удел на МЖСПП
обновливи извори на енергија) Општините
ЗАШТИТА НА ПРИРОДАТА И ЗАШТИТЕНИ ПОДРАЧЈА
Приоритетни подрачја предложени за заштита (проекти за ревалоризација завршени и x

јавни расправи во тек) во:
Полошки регион
• Шар Планина како заштитено подрачје со категорија
МЖСПП
Национален Парк.
Источен регион
• Осоговските планини како подрачје за заштита и прогласување
на Заштитен предел (ЗП).
Развој на еко и алтернативен туризам во регионите на РСМ користејќи ги придобивките
8 Региони/81ЕЛС x
од природните богатства и специфичниот биодиверзитет
За подрачјата дадени во Прилог6 потребни се проекти за ревалоризација и приоритизација
X
на активностите за прогласување на заштитени подрачја
76
VI. Листа на клучни индикатори

Контаминирани подрачја
Одговорни за следење и
Очекувани резултати Индикатор Фреквенција на следење
оценување
Подготвени Проекти за ремедијација и Број на подготвени Проекти за ремедијација
оценка на ризиците за избраните шест и Извештаи за оценка на ризиците од
приоритетни еколошки жешки точкиОХИС, вкупниот број на идентификувани
МАКСТИЛ, РЕК Битола, Југохром, МХК приоритетни „жешки точки“
Злетово, РЕК Осломеј во рамки на 5 региони
Влада на РСМ/
во РСМ. Процент на санирани/затворени индустриски
МЖСПП/ Канцеларија за
„жешки точки“ од вкупниот број на Еднаш годишно
неразградливи органски
идентификувани приоритетни „жешки
загадувачи (ПОПс)
точки“
Зголемување на % на површини во регионите

кои можат да се искористат за друга намена
(на пр. индустриски/технолошки паркови)
Базна Број на Вкупна површина Број на санирани Број на жешки Санирана површина Останата површина со опасен
година жешки со опасен отпад жешки точки точки останати за отпад
точки санирање
2006 16 2.590.325 m2
2025 6 10 731.725 m2 1.858.600 m2
2029 5 5 929.300 m 2
Климатски промени
Фреквенција на Одговорни за следење и

Очекувани резултати Индикатор
следење оценување
Подготвени општински стратегии за климатски  Број на подготвени општински стратегии за
На годишно ниво 71 Општини во регион
промени климатски промени
Спроведени мерки предвидени со општинските  Број на спроведенимерки за климатски
На годишно ниво 10 Општини во регион
стратегии за климатски промени промени
77
Година Број на Стратегии за климатски промени за општини Број на подготвени Стратегии за климатски промени за
општини
2013 11
2025 45
2029 5
Отпад
Фреквенција на
Очекувани резултати Индикатор Одговорни за следење и оценување
следење
Воспоставен регионален систем за Формирани 8 регионални регионални одбори за МЖСПП/
управување со отпад управување со отпад (по еден во секој од На годишно ниво Регионални центри за управување со
регионите ) отпад/Општини во регион
Спроведени регионални планови за Степен на реализација на план согласно утврдена МЖСПП/
управување динамика за секој регион На годишно ниво Регионални центри за управување со
отпад/Општини во регион
Изградена инфраструктура за  Формирано ЈКП регионално претпријатие;
управување со отпад во  Изградена регионална депонија;
Североисточен и Источен  Дефинирани претоварни станици;
планскирегион (предложена локација  Техничка и кадровска екипираност МЖСПП/
Свети Николе) Регионаленeн центaр за управување
На годишно ниво со отпад на Североисточен и Источен
Санирани општински депонии во  Број на санирани депонии во Североисточен и плански регион /
Североисточен и Источен плански Источен плански регион; Општини во регион
регион  Број на претоварни станици
Одредени локации за претоварни
станици
управување со отпад во Југоисточен  Изградена регионална депонија;
плански регион (предложена  Дефинирани претоварни станици; МЖСПП/
локација Доброшинци – Василево)  Техничка и кадровска екипираност Регионаленeн центaр за управување
На годишно ниво со отпад на Југоисточен плански
Санирани општински депонии во регион /
Југоисточен плански регион  Број на санирани депонии во Југоисточен Општини во регион
Одредени локации за претоварни плански регион;
станици  Број на претоварни станици
78
следење
управување со отпад во Југозападен  Изградена регионална депонија;
локација Кичево -Осломеј)  Техничка и кадровска екипираност Регионаленeн центaр за управување
На годишно ниво со отпад на Југозападен плански
Санирани општински депонии во регион /
Југозападен плански регион  Број на санирани депонии во Југозападен Општини во регион
Одредени локации за претоварни плански регион;
станици  Број на претоварни станици
управување со отпад во Пелагониски  Изградена регионална депонија;
локација Мегленци - Новаци)  Техничка и кадровска екипираност Регионаленeн центaр за управување
На годишно ниво со отпад на Пелагониски плански
Санирани општински депонии во  Број на санирани депонии во Пелагониски регион /
Пелагониски плански регион плански регион; Општини во регион
Одредени локации за претоварни  Број на претоварни станици
станици
управување со отпад во Полошки  Изградена регионална депонија;
локација Русино Гостивар)  Техничка и кадровска екипираност Регионаленeн центaр за управување
На годишно ниво со отпад на Полошки плански
Санирани општински депонии во  Број на санирани депонии во Полошки регион /
Полошки плански регион плански регион; Општини во регион
Одредени локации за претоварни  Број на претоварни станици
станици
Изградена инфраструктура за  Формирано ЈКП регионално претпријатие; МЖСПП/
управување со отпад во Скопски  Изградена регионална депонија; Регионаленeн центaр за управување
На годишно ниво
плански регион (предложена  Дефинирани претоварни станици; со отпад на Скопски плански регион /
локација Дрисла – Батинци)  Техничка и кадровска екипираност Општини во регион
Изградена инфраструктура за  Формирано ЈКП регионално претпријатие; На годишно ниво МЖСПП/
управување со отпад во Вардарски  Изградена регионална депонија; Регионаленeн центaр за управување
плански регион (предложени локации  Дефинирани претоварни станици; со отпад на Вардарски плански
Бунар Дере – Велес, Тенеќе Жица –  Техничка и кадровска екипираност регион /
Росоман) Општини во регион
79
следење
 Број на санирани депонии во Полошки
Санирани општински депонии во плански регион;
Вардарски плански регион  Број на претоварни станици
Одредени локации за претоварни
станици
Намалување на количеството на отпад Процент (%) на рециклиран отпад МЖСПП/Региони/
кој се носи на депонија На годишно ниво Општини
Воспоставен начин за искористување Процент на градежен отпад кој се искористува МЖСПП/Региони/

на градежниот отпад На годишно ниво Општини
Година % на рециклирање % на биоразградлив отпад Број на изградени регионални

депонии
2020 0,7 % 0,2 % 0
2025 25 % 25 % 1
2029 45 % 50 % 7
Води
Одговорни за
Очекувани резултати Индикатор следење и
следење
оценување
Целосна покриеност на Должина на изградена водоводна мрежа во руралните средини и број на На годишно ниво Општините/
населението со квалитетна вода опфатено население со истата (% од вкупното население во регионот); ЈКП во секоја од
за пиење во регионите и со општините
системи за одведување на Намалена загуба на вода од водоводната мрежа во регионите;
урбани отпадни води и нивен
третман пред да бидат Зголемување на должина на водоводна мрежа (реконструирање)(1.629 km
испуштени во реципиент. односно 24% од постоечката мрежа до 2029 година);
Зголемување на должина на изградена фекална канализација

(реконструирање)(од 1.300 km односно за 30% повеќе од постоечката
мрежа до 2029 година) во руралните средини и број на опфатено
население со истата (% од вкупното население во регионот);
80
Одговорни за
Очекувани резултати Индикатор следење и
следење
оценување
Број на рехабилитирани/реконструирани станици за пречистување на вода
за пиење;
Број на рехабилитирани/реконструирани станици за пречистување на

отпадна вода;
Број на изградени ПСОВ за урбани води во секој од регионите и опфат на

население и индустрија (во однос на предвидените за секој регион од
вкупно 87 во сите региони).
- Изградени пречистителни станици за отпадни води во Град Скопје,
Тетово и Битола.
Подобрен квалитет на Добар еколошки и микробиолошки статус на водите Општините/
површинските води и водите за Континуирано ЈКП во секоја од
пиење општините
Година Вкупна должина на водоводна Вкупна должина на Популација поврзана со систем за пречистување отпадни
мрежа канализациона мрежа урбани води
2016 6.789 km 4.300 km 525.000 еквивалент жители 24,5 % од вкупното население
2025 637.474 еквивалент жители 29,7% од вкупното население
2027 732.626 еквивалент жители 34,2% од вкупното население
2029 Доградба на 24% од постојната Доградба на 30% од постојната

односно 1.629 km односно 1.300 km
2030 1.357.626 еквивалент жители 63,3% од вкупното население
Воздух

Навремено обезбедување на податоци за Поставена нова мониторинг станица за квалитет на На годишно ниво МЖСПП/
квалитетот на амбиентниот воздух во сите амбиентален воздух во Гевгелија (Југоисточен Општина Гевгелија
81

општини/региони соодветно регион)
Навремено обезбедување на податоци за Подобрување на квалитетот на воздухот по На годишно ниво МЖСПП/
квалитетот на амбиентниот воздух во сите реализирање на предвидените мерки за 20% до Општините и Град Скопје
општини/региони соодветно 2025 година и за 40% до 2030
Исправност на постоечки стационарни и мобилни

мониторинг станици за квалитет на амбиентален
воздух
Подобрување на квалитетот на воздухот во Процент на нови приклучени домаќинства на На годишно ниво МЖСПП/ Единици на локална
урбаните центри како резултат на централен топловоден систем; самоуправа
зголемено користење на централните
системи за топлинско загревање на Минимизирање на надминувања на гранични
домаќинствата. вредности на емисија за загадувачките материи во
воздух во урбаните центри.
Подобрување на квалитетот на воздухот во Процент на нови приклучени домаќинства на На годишно ниво МЖСПП/ Општина Куманово -
Куманово (Североисточен регион) и гасификационен систем; ЈКП/Општина Струмица -ЈКП
Струмица (Југоисточен регион) како
резултат на зголемено користење на Минимизирање на надминувања на гранични
гасификациониот систем за топлинско вредности на емисија за загадувачките материи во
загревање на домаќинствата. воздух во урбаните центри
Подобрување на квалитетот на воздухот Воведен јавен транспорт во Полошки регион – На годишно ниво МЖСПП/МТВ/ Општина
како резултат на користење на јавен Тетово, Вардарски регион – Велес, Источен регион Тетово/Велес/Кочани -ЈКП
транспорт во Тетово, Велес и Кочани – Кочани
Изградена примарна гасификациона мрежа Процент на изграденост на примарна гасификацина На годишно ниво ГАМА/МЖСПП/ Единици на
во општините во РСМ мрежа по општини локална
самоуправа
Подготвен Катастар на загадувачи на Број на изработени катастри на загадувачи за На годишно ниво Општини во региони
територија на општина (за сите региони) општините
со идентификација на сите инсталации кои
подлежат на добивање на еколошки
интегрирани дозволи
Година Вкупен број на мониторинг станици Подобрување на квалитетот на воздухот
2018 17
2025 18 20%
82
2030 40%
Заштитени подрачја
Одговорни за следење
Очекувани резултати Индикатор Фреквенција на следење
и оценување
Зголемување на процентот на заштитени подрачја и Зголемување на површината на заштитени 2025 МЖСПП
воспоставување на ефективно управување со подрачја од сегашните 9 % на 15%;
заштитените подрачја во соработка со локалните Функционално поврзани заштитени
заедници/регионите подрачја како еколошка мрежа
Ефикасното зачувување на биолошката разновидност Број на донесени Црвени листи и Црвени

во сите региони во Република Северна Македонија книги
Прогласени нови подрачја за заштита Осоговските планини како подрачје за 2025 МЖСПП
заштита и прогласување на Заштитен
предел (ЗП).
Шар Планина како заштитено подрачје со
категорија Национален Парк.
Развивање на еко и алтернативен туризам во регионите Број на реализирани ноќевања 2025 Региони на РСМ/
во РСМ Број на продадени локални производи Општини на РСМ
Година Површина на заштитени Број на нови заштитени подрачја Површина на нови заштитени подрачја
подрачја
2018 229.900 ha односно 9% од
вкупната површина на РСМ
2020 2 71.116,08
2025 383.166 ha односно 15% од 93 82.149,92 ha
вкупната површина на РСМ
83
Користена литература
84
[I] Национален план за управување со отпад на Република Македонија 2020 – 2026

(2019).
[II] Нацрт Регионален План за управување со отпад во Вардарскиот плански Регион
- http://www.moepp.gov.mk/wp-content/uploads/2015/01/Regionalen-plan-za-
upravuvanje-so-otpad-vo-Vardarskiot-region-Nacrt.pdf
[III] Нацрт Регионален План за управување со отпад во Југоисточен плански Регион
jugoistocen-region.pdf
[IV] Нацрт Регионален План за управување со отпад во Источен плански Регион
[V] Нацрт Регионален План за управување со отпад во Југозападен плански Регион -
https://ohrid.gov.mk/wp-
content/uploads/2017/08/Regionalen_plan_upravuvanje_otpad.pdf
[VI] Нацрт Регионален План за управување со отпад во Пелагониски плански Регион
upravuvanje-so-otpad-vo-Pelagoniskiot-planski-region-Nacrt.pdf
[VII] Нацрт Регионален План за управување со отпад во Полошки плански Регион -
http://www.tearce.gov.mk/Revised_Draft.PDF
[VIII] Нацрт Регионален План за управување со отпад во Североисточен плански
Регион - http://www.moepp.gov.mk/wp-
content/uploads/2014/12/RWMP_severoistocen-MK.pdf
[IX] Нацрт Регионален План за управување со отпад во Скопски плански Регион -
http://www.moepp.gov.mk/wp-
content/uploads/2015/01/SEA_Skopski_region_mkd_fin.pdf
[X] Национална Студија за води 2017во врска со квалитетот на водата наменета за
човечка потрошувачка
[XI] Национална Студија за води 2017за третман на урбани отпадни води (91/271 /
EEC)
[XII] Годишен Извештај за квалитетот на животната средина за 2018 година,
[XIII] Статистика по региони – 2019 година -
http://www.stat.gov.mk/publikacii/2019/RegioniteVoRM.2019.pdf
[XIV] Извештај за РСМ од заеднички информативен систем за животна средина при
ЕУ - http://www.moepp.gov.mk/wp-content/uploads/2017/07/SEIS_Country-
Report_-Republic-of-Macedonia_2018_Final.pdf
[XV] Државен завод за статистика Соопштение 06.09.2019Година LVIIБрој: 9.1.19.04
- http://www.stat.gov.mk/pdf/2019/9.1.19.04_mk.pdf
[XVI] Годишен извештај за квалитет на животната средина во РСМ за 2017
-http://air.moepp.gov.mk/wp-content/uploads/2017/07/AirQualityReport_MK.pdf
[XVII] Годишен извештај за квалитет на животната средина во РСМ за 2018-
http://www.moepp.gov.mk/wp-content/uploads/2014/11/2018_Vkupen.pdf
[XVIII] Преглед на перформансите за животна средина на РСМ, 2019 година
[XIX] Програма на економски реформи 2018-2020 Година -
https://www.finance.gov.mk/files/Makedonija_ERP_2018.pdf
[XX] Annex 9: SpecialStudy E IndustrialContaminatedSites (“hotspots”)
NationalWasteManagementPlanandFeasibilityStudies
[XXI] FeasibilityStudy - Volume I - OhisPlant, 2007
[XXII] FEASIBILITY STUDY – Volume II – MHK Zletovo – Veles, 2007
[XXIII] FEASIBILITY STUDY – Volume III – SilmakChromiumDumpsite – Jegunovce,
2007
85
[XXIV] FEASIBILITY STUDY – Volume IV – Makstil – FerroSlagDumpsite – Skopje
[XXV] FeasibilityStudyforLojaneMine, Macedonia Final Report,2007
[XXVI] Преглед на перформансите за животна средина на РСМ, 2019 година
[XXVII] Државен инспекторат за животна средина -
http://www.sei.gov.mk/news_detail_mk.asp?cID=30
[XXVIII] Третдвогодишен Извештај за климатски промени– Извештај за националниот
инвентар на стакленички гасови на Република Северна Македонија (2020)
[XXIX] UN CommonCountryAnalysisfortheCooperationFrameworkandthe 2030 Agenda
(2020),
[XXX] Студија за озеленување и пошумување - https://skopje.gov.mk/media/1320/studija-
za-ozelenuvanje-i-posumuvanje-18022015.pdf
[XXXI] Програма за развој на Североисточен плански Регион -
http://mls.gov.mk/images/documents/regionalenrazvoj/planskiregion/Programa
%20Severoistocen.pdf
[XXXII] Програмата за зачувување на природата во Северна Македонија -
http://www.bregalnica-ncp.mk/wp-content/uploads/2016/12/Nacrt_plan_PPIPR.pdf
[XXXIII] Програма за развој на Источен плански Регион -
https://eastregion.mk/docs/Programa%20za%20razvoj%20na%20Istocniot%20planski
%20region_mk.pdf
[XXXIV] Програма за развој на Југоисточен плански Регион -
https://www.rdc.mk/southeastregion/images/JugoIstocenRegion_razvojnaPrograma
%202015_2019.pdf
[XXXV] Програма за развој на Пелагониски плански Регион -
https://issuu.com/pelagonija/docs/programa_za_razvoj_na_ppr_2015-2019
[XXXVI] Програма за развој на Југозападен плански Регион -
http://www.southwestregion.mk/media/24018/giz_jugozapadenregion_razvojnaprogra
ma_vnatresni_makedonski_posledna.pdf
[XXXVII] Југозападен плански Регион - https://macedonia-
timeless.com/mac/gradoviregioni/regioni/jugozapaden-region/
[XXXVIII] Програма за развој на Полошки плански Регион - https://rdcpolog.mk/wp-
content/uploads/2019/03/Poloshki-region-Programa-MK.pdf
[XXXIX] Студија за валоризација Осогово - http://www.moepp.gov.mk/wp-
content/uploads/2015/01/Studija-ZP-Osogovo-24.07.2019-Final.pdf
[XL] Студија за валоризација на Шар Планина- http://www.moepp.gov.mk/wp-
content/uploads/2015/01/Studija-za-valorizacija-na-Shar-Planina_konecna-verzija-
mart-2020.pdf
[XLI] Национална Стратегија за заштита на природата 2017-2027
[XLII] ProtectedPlanetsite - https://www.protectedplanet.net/2015
[XLIII] СЕКТОРСКА АНАЛИЗА: Анализа на политиките на институциите во процесот
на прогласување на заштитени подрачја, 2017 (http://www.ipa2cso.mk/wp-
content/uploads/ZastiteniPodracja-1.pdf
[XLIV] Стратегија за развој на енергетиката во Република Северна Македонија до 2040
година,2017 (http://www.economy.gov.mk/Upload/Documents/Energy)
86
VII. Прилози
Прилог 1 Листа на заинтересирани страни согласно нивната надлежност за
животна средина на регионално ниво
Група Заинтересирани страни

 Министерство за локална самоуправа;
 Министерство за финансии;
 Министерство за економија;
 Министерство за транспорт и врски;
 Министерство за труд и социјална политика;
 Министерство за животна средина и просторно планирање;
Влада на РСМ и
 Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство;
регулаторни органи
 Министерство за култура;
 Секретаријат за европски прашања(СЕП);
 Совет за рамномерен регионален развој на РСМ;
 Совет за развој на плански регион;
 Биро за регионален развој;
 ЗЕЛС.
 Плански региони/Совети на региони:
 Скопски плански регион;
 Североисточен плански регион;
 Источен плански регион;
 Југозападен плански регион;
 Пелагониски плански регион;
 Југоисточен плански регион;
Регионални и локални
 Полошки плански регион;
институции
 Вардарски плански регион;
 Подрачни единици на министерства и јавни установи/претпријатија;
 Водостопанства;
 Агенција за финансиска поддршка во земјоделството и руралниот
развој;
 Регионален сектор за инспекција на животна средина и природа;
 Јавни комунални претпријатија.
 Локална самоуправа на 81 општина во РСМ;
Заедница
 Приватен сектор.
 Меѓународни банкарски институции (WB, EBRD, KfW, EIB);
 Програмата за развој на Обединетите нации (UNDP);
 ЕУ фондови (ИНТЕРРЕГ ИПА Програмата за прекугранична соработка
Меѓународни помеѓу Р. Бугарија - Р. Македонија);
институции  Донатори (од држави: Швајцарија – Швајцарска агенција за развој и
соработка СДЦ, Германија - Германско друштво за меѓународна
соработка ГИЗ, Турција –Турска агенција за соработка и развој ТИКА,
Италија).
 Невладини организации од областа на заштита на животна средина на
локално/регионално ниво;
НВО и Медиуми
 Радио и ТВ станици;
 Социјални мрежи на планските региони.
87
Прилог 2ЛЕАП документи изработени за период 2010-2020 година
ЛЕАП документ Период

Општина Чаир 2013 - 2018
Општина Гази Баба 2013-2019
Општина Охрид 2012 - 2018
Општина Охрид 2 2019 - 2025
Општина Центар 2019 - 2025
Општина Аеродром 2017 – 2023
Општина Кисела Вода 2017 - 2023
Општина Карпош 2017 - 2023
Општина Битола 2016 - 2022
Град Скопје 2 2011 - 2017
Општина Струмица 2016 - 2022
Општина Центар 2012 - 2018
Општина Штип 2013 - 2019
Општина Босилово 2016 - 2020
88
Прилог 3Национални Стратегииво РСМ
1. Националната Стратегија за одржлив развој за период 2009-2030

2. Вториот Национален еколошки акциски план во 2006 година
3. Националната Стратегија за апроксимација во животната средина, 2008
4. Национална Стратегија за води (2012-2042)
5. Национален план за управување со отпад на Република Македонија 2020 – 2026
6. Национална Стратегија за заштита на природата (2017-2027 год.)
7. Национална Стратегија за биолошка разновидност со акциски план за периодот
2018 – 2023 година
8. Национална Стратегија за инвестиции во животната средина (2009 – 2013)
9. Стратегија за развој на енергетиката во РМ до 2040
10. Стратегија за животна средина и климатски промени 2014-2020
11. Стратегија за управување со ризици 2018-2020
12. Стратегија за мониторинг, комуникација, подигање на јавната свест и
управување со податоци
13. Индустриска Стратегија на РМ за (2018-2027) со акциски план
Прилог 4: Програми за развој подготвени од планските региони во РСМ
1. Програма за развој на Источниот плански регион, 2015 – 2019;

2. Програма за развој на Југоисточниот плански регион, 2015 – 2019;
3. Програма за развој на Југозападниот плански регион, 2015 – 2019;
4. Програма за развој на Полошки плански регион, 2015 – 2019;
5. Програма за регионален развој на Скопски плански регион, 2015 – 2020;
6. Програма за развој на Вардарскиот плански регион, 2015 – 2019;
7. Програма за развој на Пелагонискиот плански регион, 2015 – 2019;
8. Програма за развој на Североисточниот плански регион, 2015 – 2019.
89
Прилог 5 Депонии во РСМ поделени по региони
Регион Општина Депонии

Полошкиот регион Гостивар “Русино”
Охрид “Буково”
Струга село Вишни и село Мали Влај
Југозападниот регион
Кичево, Македонски Брод “Барбарас“
Дебар “Кривици”
Крушево “Коле Налчо” и “под Автотурист”
Битола “Мегленци“
Прилеп село Алинци – “Омец”
Пелагонискиот регион
Ресен Алчеви кошари
Кривогаштани Ливадски пат
Долнени “село Црнилиште“ и ”Дебреште“
Гевгелија “Сува Река”
Радовиш, Валандово “Суводолица”
Муртино “Динева Бара“
Југоисточниот регион Ново Село локалитет Солена Река, “Сопов Рид“
Струмица, Богданци “Брданов Камен”
Миравци “Караивановикурии”
Дојран “Декил – Тас”
Свети Николе село Немањици
Велес “Бунардере”
Вардарски регион Кавадарци “Мелци“
Неготино село Дуброво – “Бучето”
Демир Капија “Пченични дупки”
Крива Паланка село Конопица
Куманово “Краста”
Североисточниот регион
Кратово “Зелизница“
Липково село Никуштак
Македонска Каменица “Каменички Рид”
Делчево “Острец”
Кочани “Белски Пат”
Пробиштип село Неокази – “ Стрмос“
Источниот регион Штип “Крстот”, село Пенуш – “Трештена Скала”
Берово “Илјадин Валог”
Виница село Лески
Злетово “Мелиште”
Пехчево “Суви Дол”
Скопски регион Град Скопје “Дрисла“
90
Прилог6 Подрачја предложени за заштита според Просторните планови во осумте

региони на РСМ
Носители на Временска Временск
Мерки спроведувањето на рамка (до а рамка
мерките 2025) (до 2029)
Подрачја предложени за заштита според
Просторен План во Источниот плански
регион:
- Локалитет Долна Злетовица - Опфака
поголем дел од ЗОЛ Долина на реката
Злетовица
- Овче Поле - ботаничка вредност
- Кукуљето - ботаничка и геоморфолошка
вредност
- Подрачје на долна Брегалница -
споменик на природата со
геоморфолошка и палеонтолошка
вредност x x
- Малешевски планини - значајно
подрачје со големи природни
дендролошки, геоморфолошки или
растителни вредности
- Јудови Ливади
- Картал
- Беровско Езеро
- Мачево
- Река Ломија
- Зрновска Река
Темниот Андак
Подрачја предложени за заштита според x
Просторен План во Југозападниот плански
регион:
- Јасен – заштитен природен резерват;
- Пештера Јаорец (село Велмеј) –
зоолошка геоморфолошка и биолошка
вредност;
- Јужно Стогово – споменик на природата,
геоморфолошка и биолошка вредност;
- Студенчица – споменик на природата,
хидролошка вредност;
- Бачишка река – Парк на природата,
- Блатни дабови – природна реткост,
дендролошка вердност;
- Даб Плоскач-Присовјани, Даб Плоскач-
Мислодежда, Платан-Биџево и Платан-
Велешта
(Platanus orientalis)– природна реткост и
дендролошка вредност;
- Добовјани – Природна реткост и
палеонтолошка вредност;
- Извор Пополжани – Природна реткост и
- Блатен Даб Лисичани, природна реткост;
- Питран – Природна реткост и
хидролошка вредност
- Баба Сач
91
- Белчишко Блато
- Поречки Пештерски Систем
- Илинска Планина
- Јабланица
- Студенчица
Подрачја предложени за заштита
според Просторен План во Полошки плански
регион:
- Брезно - резерват од питом костен,
- Река Пена како споменик на природата,
- Црно Езеро на Шар планина со голема
ботаничка, геоморфолошка,
- зоолошка и хидролошка важност
- Волковија – ботаничка вредност, (НП
Маврово)
- Аџина Река – голема биолошка
разновидност (НП Маврово)
- Пештера Симка - геоморфолошка
вредност (НП Маврово)
- Длабока река – геоморфолошка и
хидролошка важност (НП Маврово)
- Стрезимир – ботаничка вредност (НП
Маврово)
x
- Тони Вода – палеонтолошка, зоолошка и
ботаничка вредност (НП
- Маврово)
- Требишка Рупа – ботаничка вредност
(НП Маврово)
- Св. Јован Бигорски – дендролошка
вредност (НП Маврово)
- Ростуше – ботаничка вредност (НП
Маврово)
- Три бари – зоолошка вредност (НП
Маврово)
- Пештера Алилица – геоморфолошка и
зоолошка вредност (НП Маврово)
- Пештера Калина дупка –
геоморфолошка и зоолошка вредност
(НП Маврово)
- Бачишка Река
- Стража
Подрачја предложени за заштита x
според Просторен План во Вардарски
плански регион:
- Извор на река Бабуна;
- Пештерите: Дамјаница, Четири врати,
Макаровец, Арамиска пештера, Бела
Вода, Горен змејовец,
Црквиче, како и пештерска црква
Св.Марко;
- Клисурска река;
- Вешје;
- Уланци;
- Немањици;
- Пашинј мост;
- Корица;
- Башино село.
- Дошница
92
- Љубаш
- Лукар
- Мешник
- Пешти
- Клисура на р. Тополка
- Клепа
- Моклишко Езеро
*Сите овие локалитети со голема
биолошка, зоолошка, палеонтолошка и
геоморфолошка вредност, па нивната
заштита влијае кон заштита на пејсажот и
зачувување на ендемските видови
Просторен План во Североисточен плански
регион:
- Ваксинце – ботаничка вредност
- Мрамор – геоморфолошка вредност x
- Клисура на р. Киселица
- Кокино
- Кумановски Козјак
- Петрошница
Просторен План во Скопски плански регион:
- Христијанова Пештера
- Таорска Клисура x
- Јакупица
- Радуша
- Рашче
Просторен План во Југоисточен плански
регион:
- Чалакли
- Длабок Дол
- Негорска Бања
- Кованска Река
- Сереминска Река
x
- Река Воденишница
- Саланџак
- Самар
- Моноспитовско Блато
- Чурчулум
- Еолски песоци – Вардар
- Николиќ

Просторен План во Пелагониски плански
регион:
- Бело Гротло
- Древеник x
- Мариово
- Плетварски Козјак
- Редер
- Кајмакчалан
Извор: СЕКТОРСКА АНАЛИЗА: Анализа на политиките на институциите во процесот
на прогласување на заштитени подрачја, 2017[XLIII]
93
Прилог 7Вкупен број на инсталации со А дозволи по сектори во РСМ
Прилог 8Вкупен број на инсталации со А ИЕД дозволи по сектори во РСМ
94
Прилог 9 Вкупен број на инсталации со А ДУОП дозволи по сектори во РСМ
95
Прилог 10Вкупен број на инсталации со Б дозволи по сектори во РСМ
96
Прилог 11Вкупен број на инсталации со Б ИЕД дозволи по сектори во РСМ
97
Прилог 12 Вкупен број на инсталации со БДУОП дозволи по сектори во РСМ
98
99

Студија со секторска нализа на ЖС 18.09.2020

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Студија со секторска нализа на ЖС 18.09.2020

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Секторска анализа (студија) за животна средина за Стратегија за

регионален развој на РСМ

Слика 1 Групи на заинтересирани страни за животна средина на регионално ниво......15

Ќе биде подгтотвено по одржување на тематската работилница.

Со потпишување на Договорот за стабилизација и асоцијација и стекнување на

Во Прилог 3 се прикажани стратешките документи подготвени на национално

Извор:Преглед на перформансите за животна средина на РСМ, 2019 година[XXVI], Државен завод за

Во инвестиционите вложувања за животната средина во периодот2013-2018

Стратешки приод на ЕУ кон заштита на животната стредина и клима

7-та Акциона програма за животна срединана ЕУ (чија важност е до 2020, а со

Европски Зелен Договор

Стратегија на ЕУ за адаптација кон климатски промени

Циркуларната економија е еден од клучните постулати кон кои ќе почива

Политикатана ЕУ за регионалниот развој по 2020 година (2021-2027), ќе се

II. Анализа на мандатите и влијанието на клучните засегнати страни

Слика 1 Групи на заинтересирани страни за животна средина на регионално ниво

III. Клучни индикатори поврзани со секторот

Поврзано со областа на животната средина нашата визија е да се овозможи

Целите на политика за регионален развој во РСМ во поглед на животната

III.2.1 Количини на отпад кој се генерира по региони

Извор:Статистика на региони [XIII]

Во 2018 година од целокупниот генериран отпад најголема количина на собран

III.2.3 Процент на селектирање/ рециклирање/ ре употреба на отпадот

III.2.4 Статус на Јавните комунални претпријатија

III.2.5 Состојба со нестандардните одлагалишта на локално нивово РСМ

Најголема површина зафаќаат депониите во Вардарскиот регион (26% од

III.2.6 Регионален пристап во управувањето со отпад

Слика 2 Начин на управување со отпад на регионално ниво

Југозападен регион 19.533.823 55.068.270

Пелагониски регион 21.842.24 68.362.985

Североисточен регион 15.054.079 94.888.459

Скопски регион 2.000.000 2.000.000

Од анализа на податоците за потребни трошоци за реализација на регионалните

III.2.8 Предизвиците за подобрување на управувањето со отпад:

III.3.1 Утврдувањена подрачјата на речните сливови и хидрографските единици во

Слика 3 Речни сливови во Република Северна Македонија

III.3.2 Совети за управување со подрачја на речни сливови и Совети за управување со

III.3.3 Анализа на Планови за речни сливови и кои региони ги опфаќаат/покриваат

III.3.4 Хидролошка состојба на водотеците

III.3.5 Расположливост на вода за користење за различни наменипо региони

Достапност на водени ресурси како

Извор:Национална студија за вода 2017 [X]

III.3.6 Потрошувачка на достапна вода за пиење

Табела 7 Потрошувачка на вода по региони

Извор:Национална студија за вода 2017 [X]

Од Табела 7може да се забележи дека најголема количина на испорачана вода е

Табела 8 Потреби од вода за наводнување во Република Северна Македонија

III.3.8 Потрошувачка на вода за население и индустрија

Извор:Национална студија за вода 2017[X]

Табела 10 Потрошувачка на вода за индустрија во 2017 година

Во Табела 10е дадена потрошувачката на вода за индустрија во 2017 година.

III.3.9 Загуби на вода

Вкупни загуби на вода

Преку примена на ефикасни, практично спроведливи мерки паралелно во сите 8

III.3.10 Количини на генерирана отпадна вода од население и индустрија

Извор:Национална Студија за води 2017 за третман на урбани отпадни води [XI]

III.3.11 Застапеност на пречистителни станици за урбани отпадни води и за

СпоредТабела 13вкупниот број на пречистителни станици за отпадни води во

III.3.12 Јавни комунални претпријатија

III.3.13 Квалитет на води на водотеци по региони

III.3.14 Меѓусебна поврзаност на региони и држави

III.3.15 Потребни инвестиции

Од Табела 14 може да заклучиме дека најмалку финансии за доизградба на