KABANATA 9

PAGLALAKBAY NI RIZAL SA EUROPA KASAMA SI

VIOLA (1887)

- Natanggap ang padalang P1000 ni Paciano (Juan Luna nasa

Paris – nakatanggap ng pera)
- Binayaran ni Rizal ang utang na P300 kay Viola
 POTSDAM – una nilang binisita
- Lungsod na malapit sa Berlin – pinasikat ni Frederick
ang Dakila

I. Nagsimula ang Paglalakbay

 MAYO 11, 1887 (madaling-araw) – nilisan ni Rizal at Viola ang
Berlin lulan ng tren
- Ayon kay Viola, kasama sa bagahe ni Rizal ang lahat ng
liham na natanggap niya mula sa kanyang pamilya at
kaibigan
 DRESDEN – destinasyon – isa sa pinakamagandang lungsod
sa Alemanya

II. Dresden
- Ang pagbisita nila ay nataon sa rehiyonal na eksposisyon ng
mga bulaklak
 DR. ADOLPH B. MEYER – dinalaw nila at masayang-
masayang makita sila
 MUSEO NG SINING – binisita rin nila – humanga ng husto
si Rizal sa larawang PROMETHEUS BOUND
 DR. JAGOR – nakita nila habang namamasyal sa
pinagdarausan ng Eksposisyon ng Bulaklak
 - Pinayuhan silang telegramahan muna si Blumentritt bago
magpunta sa Leitmeritz (Litomerice, Czechoslovakia)
 TESCHEN (Decin, Czechoslovakia) – susunod nilang
pupuntahan
- Tumelegrama kay Blumentritt

III. Unang Pagkikita nina Rizal at Blumentritt

 MAYO 13, 1887 (ala una y media ng hapon) – narating ng tren
ang estasyon ng Leitmeritz, Bohemia
 BLUMENTRITT – nasa estasyon para salubungin sina Rizal
at Viola
- Dala ang larawang-guhit ni Rizal
- Nagbatian at nagkamustahan sa wikang Aleman
- Mabuting Austriyanong propesor
- Itinuturing na parang tunay na anak si Rizal
- Tinulungang makakuha ng kuwarto sa HOTEL KREBS
 MAYO 13-16, 1887 – tumigil sila sa Leitmeritz

IV. Magagandang Alaala ng Leitmeritz

 ROSA – asawa ng propesor
- Mahusay magluto, at naghanda ng masarap na lutuing
Austriyano
 Anak:
- Dolores (Dora/Dorita)
- Conrad
- Fritz
 Beer garden – mayroon ng pinakamasarap na beer sa
Bohemia
- Naroon ang burgomaster (alkalde ng bayan)
- Ipinakilala ang dalawang Pilipino sa burgomaster
 - Labing-isang buwan natutunan ni Rizal ang wikang
Aleman
 SAMAHANG TURISTA NG LEITMERITZ –
Blumentritt – kalihim
- Inanyayahan sina Rizal at Viola
- Bumigkas ng talumpati si Rizal sa wikang Aleman pinuri
niya ang:
1. magagandang tanawin ng Austria
2. pagiging magiliw sa panauhin at mapagmahal ng
Aleman sa kalikasan
3. pagiging marangal ng mga tao rito
o Rizal – gumuhit ng larawan ng propesor at ibinigay rito
 DR. CARLOS CZEPALAK – bantog na siyentipiko
- Iskolar na Polano
- Dinala ni Blumentritt si Rizal sa bahay ni Czepalak
 PROPESOR ROBERT KLUTSCHAK – bantog na
naturalista – ipinakilala si Rizal
 MAYO 16 (9:45 ng umaga) – nilisan nina Rizal at Viola ang
Leitmeritz
 Rizal to Blumentritt – Vienna – Mayo 24, 1887 – pag-aalala sa
karamdaman ni Dora
 Rizal to Blumentritt – Brunn, Austria – Mayo 19, 1887 –
“Kayong mga kaibigan ko sa Leitmeritz ay laging nasa isip
ko…”
- Nalimutan niya ang kanyang diyamanteng alpiler sa
kanyang kuwarto sa Otel Krebs

V. Prague
 DR. WILLKOMM – propesor ng likas na kasaysayan sa
Unibersidad ng Prague
o Binisita nina Rizal at Viola ang:
 1. Libingan ni Copernicus – kilalang astronomo
2. Museo ng likas na kasaysayan
3. Mga laboratoryong bakteriolohikal
4. Bantog na kuwebang pinagkulungan kay San Juan
Nepomuceno
5. Tulay kung saan ipinatapon ang santo
 BRUNN – nagpunta rito ngunit walang mahalagang nangyari

VI. Vienna
 MAYO 20 – narating ang Vienna
 VIENNA – kabisera ng Austria-Hungary
- “Reyna ng Danube”
 NORFENFALS – isa sa pinakamahusay na nobelista sa
Europa
- Napahanga ni Rizal – “isang henyong hinahangaan
niya”
o Natanggap ang nawawala niyang diyamanteng alpiler
 OTEL METROPOLE – tinuluyan nila
o Binisita nila ang mga interesanteng lugar ng siyudad gaya ng:
1. Simbahan
2. Museo
3. Galerya ng sining
4. Teatro
5. Liwasang pampubliko
 MASNER at NORDMANN – mga Austriyanong iskolar na
mabuting kaibigan ni Blumentritt

VII. Paglalakbay sa Danube Papuntang Lintz

 MAYO 24 – nilisan nina Rizal at Viola ang Vienna lulan ng
bangka para makita ang magagandang tanawin ng Ilog
Danube
o Kakaibang tanawing napuna ni Rizal:
1. Mga gabarang punung-puno ng mga produkto
2. Mga bulaklak at halamang tumutubo sa may pampang ng
ilog
3. Mga bangkang tahanan ng ilang pamilya
4. Mga kakatuwang bayan sa may pampang
o Pasahero – gumagamit ng papel na napkin kapag kumakain –
“mas malinis at mas tipid na gamitin kaysa telang napkin”
(Viola)

VIII. Mula Lintz Patungong Rheinfall

o Nagtapos ang paglalakbay sa ilog sa Lintz
o Salzburg
o Munich – sandali tumigil para tikman ang Munich beer –
sinasabing pinaka masarap sa buong Alemanya
o Nuremberg – isa sa pinakamatandang lungsod sa Alemanya
- Nakita ang kakila-kilabot na makinang pananakit na
ginamit ng Inkisisyon
o Ulm – ang katedral ng lungsod na ito ang pinakamalaki at
pinakamataas sa buong Alemanya
o Stuttgart, Baden
o Rheinfall (Talon ng Rhine) – pinakamagandang talon sa
Europa

IX. Pagtawid sa Hangganan Patungong Switzerland

o Schaffhausen, Switzerland – tumigil sila sa lungsod na ito
mula Hunyo 2-3, 1887
o Nagtungo sa Basel (Bale), Bern, at Lausanne

X. Geneva
o Lawa ng Leman sa Geneva – sakay ng bangka
 - Isa sa pinakamagandang lungsod sa Europa na binibisita
ng mga dayuhang turista taun-taon
o Taga-Geneva – lingguwista – Pranses, Aleman, at Italyano
 HUNYO 19, 1887 – niyaya ni Rizal si Viola sa isang
magandang tanghalian – ika-26 na kaarawan
o 15 masasayang araw – tumigil sa Geneva
 HUNYO 23 – naghiwalay na sila
- Viola – bumalik sa Barcelona
- Rizal – nagpatuloy sa paglalakbay sa Italya

XI. Ikinagalit ni Rizal ang Eksibisyon ng mga Igorot sa

Eksposisyon sa Madrid noong 1887
 EKSPOSISYON NG PILIPINAS – Madrid, Espanya
 Rizal (Geneva, Switzerland) – nakarating ang balita tungkol sa
kalunus-lunos na kalagayan ng mga Igorot
- Ikinagalit ang ganitong panlalait samga kababayan
 Rizal to Blumentritt – Geneva – Hunyo 6, 1887 – “Ang
aking mga kawawang kababayan ay naka-eksibit ngayon
sa Madrid…”
 Rizal to Blumentritt – Geneva – Hunyo 19, 1887 – sang-
ayon siya sa eksposisyon ngunit hindi eksibisyon

XII. Si Rizal sa Italya

o Mula Geneva patungong Italya
o Binisita ang:
1. Turin
2. Milan
3. Venice
4. Florence
 HUNYO 27, 1887 – narating niya ang Roma
 ROMA – “Walang-hanggang Lungsod” at “Lungsod ng mga
Cesar”
 Rizal to Blumentritt – Hunyo 27, 1887 – “karangyaan na
siyang Roma”
 HUNYO 29 – Pista ni San Pedro at San Pablo
- Binisita ang Vatican – “Lungsod ng mga Papa” at
kabisera ng Kakristiyanuhan
o Hinangaan niya nang labis ang mga epidisyong maringal lalo
ang:
1. Simbahan ng San Pedro
2. Kakaibang gawang pansining
3. Malawak na St. Peter’s Square
4. Makukulay na guwardiyang Vatican
5. Atmospera ng relihiyosong debosyong nangibabaw sa
Vatican

KABANATA 10
UNANG PAG-UWI NI RIZAL SA PILIPINAS
(1887-88)

 AGOSTO 1887 – bumalik si Rizal sa Pilipinas at naging

manggagamot sa Calamba

I. Desisyong Umuwi sa Sariling Bayan

o Binalaan si Rizal na huwag munang umuwi:
1. Paciano – kapatid
2. Silvestre Ubaldo - bayaw
3. Chengoy – Jose M. Cecilio
o Determinadong umuwi sa Pilipinas dahil:
 1. Ooperahan niya ang mata ng ina
2. Mapagsilbihan ang mga kababayang malaon nang inaapi
ng mga tiranong Espanyol
3. Alamin kung gaano at paano naapektuhan ng Noli at iba
pa niyang sinulat ang mga Pilipino at Espanyol sa Pilipinas
4. Magtanong-tanong kung bakit wala siyang nababalitaan
tungkol kay Leonor Rivera
 Rizal to Blumentritt – Geneva – Hunyo 19, 1887 – “…lagi
kong gugustuhing bumalik sa bayang aking sinilangan”
 Rizal to ama – Roma – Hunyo 29, 1887 – para ipaalam ang
kanyang pag-uwi

II. Magandang Paglalakbay Patungong Maynila

o Nilisan ang Roma patungong Marseilles
 HULYO 3, 1887 – sumakay sa DJEMNAH
- 50 ang pasahero (4 Ingles, 2 Aleman, 3 Tsino, 2 Hapon,
maraming Pranses at 1 Pilipino – Rizal)
- Pabiyaheng Silangan at daraan sa Kanal Suez
 HULYO 30 – Saigon – lumipat sa barkong HAIPHONG na
patungong Maynila
 AGOSTO 2 – nilisan ng barko ang Saigon patungong Maynila

III. Pagdating sa Maynila

 AGOSTO 3 (kabilugan ng buwan) – nakatulog nang
mahimbing
 AGOSTO 5 – dumaong ang Haiphong sa Maynila
- Sandaling nanatili sa lungsod para bisitahin ang ilang
kaibigan

IV. Maligayang Pag-uwi

 AGOSTO 8 – nagbalik si Rizal sa Calamba
 Rizal to Blumentritt – “Maganda ang aking pagbibiyahe…”
- Hindi iniiwan na mag-isa ni Paciano para maprotektahan
- Hindi hinahayaan ng ama na lumabas ng bahay mag-isa
o Nagbukas ng KLINIKA sa Calamba
- Unang pasyente – kanyang ina na halos bulag na –
ginamot ngunit hindi pa maoperahan dahil hind pa hinog
ang katarata
- Nakilala sa tawag na DOKTOR ULIMAN
- Makatwiran sa kanyang singil – ginagamot nang walang
bayad ang mahihirap na pasyente
- Ilang buwan – P900 / pagsapit ng Pebrero 1888 – P5,000
o Nagbukas ng HIMNASYO para sa kabataan
- Nagturo ng mga natutunan sa Europa
- Sinikap na makuha ang intere ng mga kababayan sa
gymnastics, pag-eeskrima, at pamamaril
o Hindi niya nakita si Leonor Rivera
- Sinubukang magpunta sa Dagupan ngunit pinagbawalan
ng mga magulang
- Ayaw ng ina ni Leonor na maging manugang si Rizal

V. Kaguluhang Gawa ng Noli

o Rizal – tahimik na namumuhay sa Calamba
- Pagpapapraktis ng medisina
- Pag-aasikaso ng himnasyo
- Pakikibahagi sa gawaing sibiko
- Nagpipinta ng magagandang tanawin
- Nagsasalin sa Tagalog ng mga tulang Aleman ni Von
Wildernath
 GOBERNADOR HENERAL EMILIO TERRERO –
inimbitahan siya sa Palasyo ng Malacañang
 - May nagbulong sa kanya na ang Noli ay nagtataglay ng
mga subersibong ideya
- Rizal – inihayag lamang niya ang katotohanan
- Humiling ng kopya ng Noli kay Rizal ngunit walang
maibigay
- Nakakuha ng kopya mula sa isang kaibigan
o Binisita ang mga Heswita para humingi ng kopya
1. Padre Francisco de Paula Sanchez
2. Padre Jose Bech
3. Padre Federico Faura – “lahat ng naroo’y pawang
katotohanan” / “Maaaring malagot ang iyong ulo dahil sa
sinulat mo”
 DON JOSE TAVIEL DE ANDRADE – batang Espanyol
na tenyente na inatasang maging tagapagbantay ni Rizal
 MSGR. PEDRO PAYO (Dominiko) – Arsobispo ng Maynila
– nagpadala ng sipi ng Noli kay Padre Rektor Gregorio
Echavarria ng UST para maeksamen ng isang komite ng mga
guro
- Ulat – ang Noli ay erehetikal, walang paggalang at
nakasisirang-puri sa ordeng panrelihiyon…
 Permanenteng Komisyon ng Sensura – pinadalhan ni
Terrero ng sipi ng nobela
- Binubuo ng mga pari at tao ng simbahan
o PADRE SALVADOR FONT – pinuno – Augustinong
Kura ng Tondo
- Ulat – DISYEMBRE 29 – “ang nobela ay nagtataglay
ng subersibong ideya laban sa Simbahan at Espanya…ang
importasyon, reproduskyon, at sirkulasyon…ay
kailangang ipagbawal”

VI. Ang mga Umaatake sa Noli

 PADRE FONT – ipinalathala ang kanyang ulat at
ipinamahagi ang kopya
 PADRE JOSE RODRIGUEZ – Agustino na Superyor ng
Guadalupe
- Naglathala ng serye ng walong polyeto na pinamagatang
CUESTIONES DE SUMO INTERES (Katanungan
ng Dakilang Interes)
o Walong polyeto:
1. Porque no los he de leer? – Bakit di ko dapat
basahin ang mga iyon?
2. Guardado de ellos. Porque? – Mag-ingat sa mga
ito. Bakit?
3. Y que me dice usted de la peste? – At ano ang
masasabi mo sa akin tungkol sa salot?
4. Porque triunfan los impios? – Bakit
nagtatagumpay ang mga walang galang?
5. Cree usted que de veras no hay purgatorio? – Sa
palagay mo ba’y wala talagang purgatoryo?
6. Hay o no hay infierno? – Mayroon ba o walang
impiyerno?
7. Que le parece a usted de esos libelos? – Ano ang
iyong palagay sa mga libelong ito?
8. Confesion o condenacion – Kumpisal o walang
hanggang kapahamakan?
- Ang mga sipi ay ibinebenta sa simbahan pagkatapos ng
misa
o Senado ng Cortes ng Espanya – tinuligsa ng mga senador gaya
nina:
1. Hen. Jose de Salamanca – Abril 1, 1888
2. Hen. Luis M. de Pando – Abril 12
3. Sr. Fernando Vida – Hunyo 11
  Vicente Barrantes – akademiko ng Madrid – siniraan
ang Noli sa isang artikulong inilathala sa La España
Moderna noong Enero 1890

VII. Tagapagtanggol ng Noli

o Di nangiming ipagtanggol ang katotohanan sa Noli:
1. Marcelo H. del Pilar
2. Dr. Antonio Ma. Regidor
3. Graciano Lopez-Jaena
4. Mariano Ponce
 Padre Sanchez – paboritong guro ni Rizal sa Ateneo –
nagtanggol at pumuri sa nobela sa publiko
 Don Segismundo Moret – dating Ministro ng Korona
 Dr. Miguel Morayta – mananalaysay at estadista
 Propesor Blumentritt – propesor at edukador
 REV. VICENTE GARCIA – Pilipinong paring Katoliko at
iskolar
- Teolohiyano ng Katedral ng Maynila
- Tagapagsalin sa Tagalog ng bantog na Imitation of
Christ ni Thomas a Kempis sa ilalim ng sagisag na
pangalan na Justo Desiderio Magalang
- Pagtatanggol sa Noli – nailathala sa Singapore bilang
apendise sa isang polyetong isinulat noong Hulyo 18,
1888
o Sagot sa argumento ni Padre Rodriguez:
1. Hindi masasabing “ignoranteng tao” si Rizal
2. Hindi tinutuligsa ni Rizal ang Simbahan at Espanya
3. Sinabi ni Padre Rodriguez na yaong bumabasa ng
Noli ay gumagawa ng kasalanang mortal; kung
gayo’y nakagawa siya ng kasalanang mortal dahil
nabasa niya ang nobela
 Rizal – nagtanggol sa kanyang nobela laban sa panunuligsa ni
Barrantes
- Liham – Brussels, Belgium – Pebrero 1880 – inilantad
ang pagiging ignorante ni Barrantes sa mga kalakaran sa
Pilipinas at pagsisinungaling nito
 Rizal to Fernando Canon – Geneva – Hunyo 13, 1887 –
limang pesetas kada sipi…tumaas ito sa singkuwenta pesos
bawat sipi

VIII. Sina Rizal at Taviel de Andrade

- Naging mabuting magkaibigan sila
 Ten. Andrade – “Si Rizal ay edukado at maginoo…”
o Puminsal ng masasayang araw ni Rizal sa Calamba kasama si
Ten. Andrade:
1. Pagkamatay ng kanyang Ate Olimpia
2. Walang basehang kuwentong ikinalat ng kanyang mga
kaaway

IX. Problemang Agraryo sa Calamba

 Gob Hen Terrero – ipinag-utos na imbestigahan ang mga
lupaing prayle
 DISYEMBRE 30, 1887 – ipinag-utos ng Gobernador Sibil ng
lalawigan ng Laguna sa mga awtoridad ng bayan ng Calamba
na imbestigahan ang mga kalagayang pang-agraryo
 ENERO 8, 1888 – kasulatang sinang-ayunan ng mga kasama
at tatlong opisyal ng asyenda

X. Pamamaalam sa Calamba
 Gob Hen Terrero – pinayuhan si Rizal na mangibang-bayan
para na rin sa kanyang kaligtasan
o Napilitan siyang lisanin ang Calamba dahil sa dalawang bagay:
 1. Ang pananatili niya sa Calamba ay naglalagay sa kanyang
pamilya at kaibigan sa panganib
2. Mas makakalaban siya sa mga kaaway at mas
mapagsisilbuhan ang sariling bansa kung makapagsusulat
siya sa ibang bansa

XI. Isang Tula Para sa Lipa

 Kaibigang taga-Lipa – humiling ng tula para sa paggunita sa
pagiging villa (lungsod) ng bayan ng Lipa – naging lungsod sa
bisa ng Batas Becerra noong 1888
 HIMNO AL TRABAJO (Himno sa Paggawa) – bilang
parangal sa masisipag na mamamayan ng Lipa

Pangangailangan ng Tao
1. Food
2. Clothing
3. Shelter
4. Education
5. Hospital
6. Sports
7. Water
8. Transportation
9. Ecological balance – ecology and ecosystem

KABANATA 11
SA HONG KONG AT MACAO, 1888

 PEBRERO 1888 – umalis sa bansa sa pangalawang

pagkakataon
I. Ang Biyahe sa Hong Kong
 PEBRERO 3, 1888 – nilisan ni Rizal ang Maynila patungong
Hong Kong lulan ng ZAFIRO
 PEBRERO 7 – tumigil sa Amoy ngunit hindi nakababa sa
barko dahil:
1. Hindi mabuti ang kanyang pakiramdam
2. Malakas ang ulan noon
3. Narinig niyang marumi ang lungsod
 PEBRERO 8 – dumating sa Hong Kong
 Rizal to Blumentritt – Hong Kong – Pebrero 16, 1888 –
ipahayag ang kapaitang nararamdaman niya sa buhay
 OTEL VICTORIA – tinuluyan ni Rizal
o Pilipinong residente na sumalubong sa kanya:
1. Jose Maria Basa
2. Balbino Mauricio
3. Manuel Yriarte – anak ni Francisco Yriarte na alkalde
mayor ng Laguna
 JOSE SAINZ DE VARANDA – dating kalihim ni Gob Hen
Terrero – naniktik kay Rizal habang nasa Hong Kong
 Rizal to Blumentritt – Pebrero 16, 1888 – “Ang Hong Kong
ay maliit ngunit napakalinis na lungsod”

II. Pagbisita sa Macao

 PEBRERO 18 – lulan ng barkong KIU-KIANG patungong
Macao kasama si Basa
- Nakita si Sainz de Varanda
 Talaarawan – “Ang lungsod ng Macao ay maliit, mahaba,
at malungkot…”
 DON JUAN FRANCISCO LECAROS – tinuluyang
tahanan – Pilipinong kasal sa isang Portuges
 PEBRERO 19 – nakita niya ang isang prusisyong Katoliko
 PEBRERO 20 – bumalik sina Rizal at Basa sa Hong Kong
muli’y lulan ng Kiu Kiang

III. Mga Karanasan sa Hong Kong

 Talaarawan
1. Maingay na selebrasyon ng Bagong Taon ng mga Tsino
na nangyari mula ika-11 ng Pebrero (Sabado) hanggang
ika-13 (Lunes)
2. Maingay na teatrong Tsino
3. Ang salu-salong lauriat
4. Ang Ordeng Dominiko ang pinakamayamang ordeng
panrelihiyon sa Hong Kong
5. Sa mga sementeryo sa Hong Kong, yaong sa mga
Protestante ang pinakamaganda

IV. Paglisan sa Hong Kong

 PEBRERO 22, 1888 – nilisan ni Rizal ang Hong Kong lulan
ng OCEANIC, barko ng Estados Unidos
- Japan – destinasyon
- Hindi nagustuhan ang pagkain sa barko pero nagustuhan
ang barko dahil malinis

KABANATA 12
ROMANTIKONG PAGBISITA SA JAPAN, 1888

 Land of Cherry Blossoms – Pebrero 28-Abril 13, 1888

I. Dumating si Rizal sa Yokohama

 PEBRERO 28, 1888 – dumating sa Yokohama
 Otel Grande – tinuluyan
 Sumunod na araw – nagtungo sa Tokyo at kumuha ng silid
sa Otel Tokyo (Marso 2-7)
 Rizal to Blumentritt – “Mas mataas ang antas ng pamumuhay
sa Tokyo, kaysa sa Paris…”

II. Si Rizal sa Tokyo

 JUAN PEREZ CABALLERO – binisita siya sa kanyang otel
- Kalihim ng Legasyong Espanyol
- Inanyayahan si Rizal na doon na lamang tumuloy sa
Legasyong Espanyol
o Tinanggap ang imbitasyon dahil:
1. Makakapagtipid siya sa kanyang gastusin
2. Wala naman siyang dapat itago sa mga mapang-usig
na mata
 MARSO 7 – nilisan ang Otel Tokyo at tumuloy sa Legasyong
Espanyol
- Naging mabuting magkaibigan ni Perez Caballero
o Hawig siya ng Hapon ngunit hindi makapagsalita ng wika nila

III. Si Rizal at ang mga Musikero ng Tokyo

 MARSO 1888 – naglalakad sa isang kalye sa Tokyo
o Narinig ang banda ng Tokyo na tumutugtog ng isang klasikal
na musika ni Strauss
- Rizal – nagulat nang malamang ang mga ito’y nagta-
Tagalog

IV. Mga Impresyon ni Rizal sa Japan

o Pinag-aralan ni Rizal sa Japan
1. Buhay
 2. Kaugalian
3. Kultura
o Bagay na hinangaan ni Rizal:
1. Ang kagandahan ng bansa—mga bulaklak, kabundukan,
batis at magagandang tanawin nito
2. Ang kalinisan, pagiging magalang, at kasipagan ng mga
Hapon
3. Ang magagandang damit at simpleng halina ng mga
Haponesa
4. Kakaunti ang magnanakaw sa Japan
5. Bihira ang mga pulubi sa mga kalsada ng lungsod
o RICKSHAW – popular na transportasyon – hinihila ng
kalalakihan
- Hindi nagustuhan ni Rizal – hindi niya matanggap ang
ganitong uri ng pagtrato sa tao na para bang inupahan
tulad ng isang kabayo

V. Pakikipagromansa kay O-Sei-San

 Legasyong Espanyol – sa distrito ng Azabu ng Tokyo
 SEIKO USUI – nakatira sa tahanan ng mga magulang at
tuwing hapon ay napaparaan siya sa legasyon
- Inaabangan ni Rizal at ng hardinerong Hapon ang dalaga
sa may tarangkahan ng legasyon
- Nag-usap sila sa Ingles at Pranses
o Magkasamang binisita ang mga interesanteng tanawin ng
lungsod:
1. Galerya ng Sining Imperyal
2. Aklatang Imperyal
3. Mga unibersidad
4. Ang Shokubutsuen (Harding Botanikal)
5. Mga parke sa lungsod (Liwasang Hibiya)
 6. Magagandang bantayog
 Rizal – 27 taong gulang
- Manggagamot ang nagdisilusyon sa kanyang pag-ibig kay
Leonor Rivera at biktima ng kawalan ng hustisya sa ilalim
ng pamahalaang Espanyol
o Hinahanap sa babae:
1. Ganda
2. Bighani
3. Kahinhinan
4. Talino
 O-Sei-San – 23 taong gulang
- Anak ng isang samurai
- Di pa nakararanas ng ligayang dulot ng pag-ibig
- Muntik nang mapagbago ng pasya ni Rizal

VI. Si O-Sei-San para kay Rizal

 Talaarawan – bisperas ng pag-alis sa Tokyo
- “Nabighani ako ng Japan”
- Nagpapaalam sa magandang si O-Sei-San

VII. Sayonara, Japan

 ABRIL 13, 1888 – sumakay si Rizal sa BELGIC – barkong
Ingles sa Yokohama patungong Estados Unidos
- Malungkot na lumisan dahil dahil hindi na niya muling
makikita ang magandang Land of the Cherry Blossoms
at ang minamahal niyang si O-Sei-San
- 45 na araw na pagbisita sa Japan – masayang bahagi ng
kanyang buhay

VIII. Si O-Sei-San Pagkaraan ng Pag-alis ni Rizal

 1897 – ikinasal si O-Sei-San kay G. Alfred Charlton – Ingles
na guro ng kimika sa Peers’ School sa Tokyo
 Yuriko – anak na babae
o Yoshiharu Takiguchi – asawa – anak ng isang senador
na Hapon
 Charlton – pinarangalan ng pamahalaang Hapon ng
dekorasyong imperyal – Orden ng Merito, Ika-5 Klase
o Nobyembre 2, 1915 – namatay
 O-Sei-San – nanirahan sa distrito ng Shinjuko sa Tokyo
- Nalampasan ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ngunit
nawasak ang kanyang bahay ng bombing pinasabog ng
Estados Unidos sa Tokyo noong 1944
o Mayo 1, 1947 – namatay sa edad na 80
o Sementeryo ng Zoshigawa – pinaglibingan

IX. Pagtawid sa Pacific

 G. REINALDO TURNER, EMMA JACKSON –
maybahay at anak ng isang Ingles, ANAK, KATULONG –
tubong Pangasinan
o Anak: “Kilala po ba ninyo ang bantog na taga-Maynila, si
Richal? …”
o Rizal: “Oo, hijo, ako si Richal”

X. Sina Rizal at Tetcho

 TETCHO SUEHIRO – kinaibigan ni Rizal
- Isang palabang Hapon na mamamahayag, nobelista at
kampeon ng mga karapatang pantao
- Mula Yokohama hanggang San Francisco hanggang New
York hanggang London
o London – naghiwalay sila
 o Abril 13-Disyembre 1, 1888 – walong buwang
pagkakaibigan
 DISYEMBRE 1, 1888 – huli’t mahigpit na kamayan
 Rizal – tumigil sa London para isagawa ang pangkasaysayang
pananaliksik n may kinalaman sa Mora sa Museo ng Britanya
 Tetcho – pabalik ng Japan
o 1889 – pagbalik sa Japan – inilatala sa talaarawan ang
tungkol sa biyahe niya – nagtataglay ng impresyon niya
kay Rizal
- Nagretiro bilang patnugot ng Choya – pahayagan sa
Tokyo at pumasok sa larangan ng Politika
o 1890 – nahalal siyang miyembro ng mababang
kapulungan ng Unang Imperyal na Diet (parlamentong
Hapon)
o 1891 – inilathala niya ang nobelang political na Nankai-
no-Daiharan (Sigwa sa Katimugang Dagat) na
nahahawig sa Noli
o 1894 – nailathala ang isa pang nobela – O-unabara
(Malaking Dagat) na hawig din sa El Fili
o Pebrero 1896 – namatay sanhi ng atake sa puso – 49 na
taong gulang