ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ

ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

Καθοδική Προστασία (Γαλβανική) για την Αντιμετώπιση

της Διάβρωσης του Χαλύβδινου Οπλισμού από Χλωριόντα,
σε Ιστορικό Διατηρητέο Κτίριο Οπλισμένου Σκυροδέματος
Γεώργιος Καρύδης
Πολιτικός Μηχανικός, Market Field Manager Refurbishment, Sika Hellas ABEE

Χρήστος Ροδόπουλος
Καθηγητής, Centre of Expertise in Structural Mechanics, Monash University, Victoria, 3800,
Australia

1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

1.1 Σύντομη Ιστορική Αναδρομή Κατασκευών Οπλισμένου Σκυροδέματος

Από τα τέλη του 19ο αιώνα, οι μηχανικοί στη προσπάθεια να δομήσουν κατασκευές, κυρίως στα
μεγάλα αστικά και βιομηχανικά κέντρα, αναζητούν νέες τεχνολογικές λύσεις, ώστε να
περιορίσουν τις ογκώδεις κατασκευές φέρουσας τοιχοποιίας, καθώς και να αποφύγουν τις
δυσμενείς συνέπειες από καταστροφικές πυρκαγιές που πλήττουν της μεγαλουπόλεις της εποχής.
Την ίδια περίοδο μια από τις βασικές καινοτομίες πραγματοποιείτε καταρχήν στην τεχνολογία
του τσιμέντου και εν συνεχεία στην παραγωγή σκυροδέματος, όπου σε συνδυασμό με τον
εγκιβωτισμό χαλύβδινων ράβδων οδηγούμαστε προοδευτικά στις κατασκευές οπλισμένου
σκυροδέματος, όπου κυριαρχούν σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο μέχρι και τις μέρες μας.
Τεχνολογικά ο συνδυασμός των δύο υλικών, σκυροδέματος και χάλυβα, βασίζεται στην ορθή
χρήση των ιδιοτήτων τους, με τη θλίψη να παραλαμβάνεται από το σκυρόδεμα και τον
εφελκυσμό από το χάλυβα. Το αποτέλεσμα της σύνθεσης αυτής επιφέρει μονολιθικές
κατασκευές που παρουσιάζουν σταθερότητα σε θερμοκρασιακές μεταβολές λόγω του κοινού
συντελεστή θερμικής διαστολής. Επίσης, ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά τους είναι ότι το
σκυρόδεμα λόγω της υψηλής αλκαλικότητας του τσιμέντου (pH>12), δημιουργεί ένα
περιβάλλον, ιδανικό για να προστατεύει τον χαλύβδινο οπλισμό έναντι διάβρωσης. H γενική
αντίληψη του τότε τεχνικού κόσμου για τις κατασκευές οπλισμένου σκυροδέματος, ήταν ότι
είχαν ανακαλύψει μια τεχνολογία υψηλής αντοχής και ανθεκτικότητας, ικανής να ανθίσταται στις
δυσμένειες του περιβάλλοντος. Παρόλα αυτά με το πέρασμα των ετών και παρατηρώντας τις
φθορές και τις βλάβες, είμαστε πλέον σε θέση να καταγράφουμε με ακρίβεια τους μηχανισμούς
που οδηγούν σε παθογένειες και ειδικότερα στη διάβρωση του χαλύβδινου οπλισμού, λόγω
κυρίως της ενανθράκωσης του σκυροδέματος (πτώση αλκαλικότητας, ηλεκτρολύτη χαμηλότερα
από pH 8.6) και της προσβολής από χλωριόντα.
Η έννοια της ανθεκτικότητας αποτελεί πλέον μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους για τους
μηχανικούς τόσο για το σχεδιασμό νέων, όσο και για τη συντήρηση υφιστάμενων κατασκευών
οπλισμένου σκυροδέματος, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε πληθώρα μηχανισμών υποβάθμισης
της δομικής ακεραιότητας, όπως ρηγμάτωση και απολέπιση σκυροδέματος, απώλεια ενεργής
διατομής χάλυβα, απώλεια συνάφειας, απώλεια μηχανικών ιδιοτήτων χάλυβα, απώλεια ωφέλιμου
μήκους αγκύρωσης, κλπ [1,2].

1.2 Διατηρητέο Κτίριο Οπλισμένου Σκυροδέματος

Στο Βαθύ του νησιού της Ιθάκης, βρίσκεται ένα αρχοντικό το οποίο είναι αντιπροσωπευτικό
δείγμα νεοκλασικού και αναγεννησιακού ρυθμού των αρχών του 20ου αιώνα, με αρχική χρήση
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

αυτή της αμιγούς κατοικίας. Πρόκειται για κτίριο οπλισμένου σκυροδέματος, σε κεντρικό σημείο
της παραλιακής λεωφόρου του οικισμού, με πλούσια διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου,
όπου στον μπροστινό περίβολο δεσπόζουν οι φοινικιές στις παρειές του κτιρίου καθώς και μια
τεχνητή λίμνη. Αρχιτεκτονικά παρουσιάζει τετραγωνική κάτοψη και στην πρόσοψη κυριαρχεί η
αντιστοιχία των ανοιγμάτων και η συμμετρία ως προς τον κεντρικό άξονα. Επιπλέον στην
πρόσοψη ο κεντρικός εξώστης στεγάζει την είσοδο που τον στηρίζουν ζεύγη κιόνων ιωνικού
ρυθμού, τετραγωνικής διατομής.
Το Υπουργείο Πολιτισμού λόγω του ότι αποτελεί ενδιαφέρον δείγμα αρχιτεκτονικής και ένα από
τα ελάχιστα αυτής της μορφής που απέμειναν μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1953,
αποφάσισε με την υπουργική απόφαση ΥΑ/ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/3609/58331/3-11-1995 - ΦΕΚ
1022/Β/12-12-1995, να το χαρακτηρίσει ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, όπου απαιτείται η
πλήρη προστασία και ανάδειξή του.

2. ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

2.1 Γενικές Αρχές Παθολογίας Κατασκευών Οπλισμένου Σκυροδέματος – Μηχανισμός

Διάβρωσης

Η απόδοση του όρου της διαβρώσεως για τεχνητά και φυσικά υλικά κατά τη διάρκεια του
Διεθνούς Συμβουλίου για τη Διάβρωση (International Corrosion Council), της Ευρωπαϊκής
Ομοσπονδία Διάβρωσης (European Federation of Corrosion), ήταν η εξής:

Διάβρωση είναι κάθε αυθόρμητη, ακόμη και εκβιασμένη, χημικής, ηλεκτροχημικής, φυσικής,
μηχανικής, βιολογικής φύσης διεργασία αλλοίωσης της επιφάνειας (εξωτερικής και εσωτερικής
(πόροι)) των υλικών, που οδηγεί σε απώλεια υλικού.

Ειδικότερα για το μηχανισμό της διάβρωσης των μετάλλων είναι χρήσιμο να αναφέρουμε ότι
κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας των μεταλλευμάτων (δηλ. εδαφικών υλικών τα οποία
βρίσκονται κυρίως υπό τη μορφή οξειδίων, υδροξειδίων και άλλων ενώσεών τους - οξειδωμένα
μέταλλα), πραγματοποιείται αναγωγή αυτών με προσφορά ενέργειας.
ΜxΟy(s) + yCO(g) + ΔQ → xΜ(1) + yCO2(g)
Επομένως, από τη φύσης τους τα μεταλλικά στοιχεία όταν βρίσκονται σε υγρό περιβάλλον
παρουσία οξυγόνου έχουν μια τάση προς διάβρωση, δηλαδή προδιάθεση στο να επιστρέψουν
στην αρχική τους κατάσταση, δηλαδή αυτή των μεταλλευμάτων.
Σε κατασκευές που εγκιβωτίζονται μέταλλα ή κράματα μετάλλων (χάλυβας, χαλκός, ορείχαλκος,
κ.α.) με διαφορετικές στατικές λειτουργίες (σύνδεσμος, σκελετός, κ.α.) και τα οποία έχουν
τοποθετηθεί τόσο από την αρχή της κατασκευής, όσο και σε επεμβάσεις αποκατάστασης ή
αναστήλωσης, η φύση του αιτίου που οδήγησε στη διάβρωση είναι κυρίως λόγω ηλεκτροχημικών
διεργασιών. Το φαινόμενο της ηλεκτρόλυσης περιγράφει αναλυτικότερα την ηλεκτροχημική
διεργασία, καθώς η ηλεκτρική σύνδεση των πόλων (μεταλλικό στοιχείο) επιτρέπει τη ροή e-, ενώ
το νερό δρα στους πόρους ως ηλεκτρολύτης. Επιπλέον, ένας πρόσθετος διαχωρισμός αναφέρεται
στα είδη της διάβρωσης βάσει της μορφής και των αποτελεσμάτων της, διακρίνοντάς τη σε
«ομοιόμορφη» ή «γενική διάβρωση» και «διάβρωση με βελονισμούς», παράγοντας αντιστοίχως
προϊόν είτε ομοιόμορφο/ισόπαχο, ή τοπικά εξελισσόμενο.
Παρά τις όποιες ουσιώδεις διαφορές των δύο ειδών διαβρώσεως (ομοιόμορφης και με
βελονισμό), το κεντρικό σημείο αναφοράς όπως τεκμηριώθηκε από τις θεωρίες και τις
πειραματικές διατάξεις του Wagner, αποτελεί το ότι ο μηχανισμός λειτουργίας είναι κοινός. Η
αυτόβουλη (άνευ εξωτερικής επίδρασης) ύπαρξη γαλβανικού στοιχείου με πόλους, το μέταλλο /
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

κράμα, το διαβρωτικό μέσο (αέρας, έδαφος, νερό, κ.α.), ο ηλεκτρολύτης και τα προϊόντα
διάβρωσης αποτελούν τη βασική θεώρηση του μηχανισμού.
Ειδικότερα η ανοδική δράση πραγματοποιείται στο μέταλλο/κράμα (αρνητικός πόλος) με τη
διάλυσή (οξείδωση) του, συνοδευμένη από απόδοση ηλεκτρονίων ως εξής:
Fe → Fe2+ +2e- (κατιόντα)
Αντιθέτως, κατά την καθοδική δράση, είναι απαραίτητη η ύπαρξη οξειδωτικού μέσου (στη
συγκεκριμένη αντίδραση οξυγόνο δηλ. θετικός πόλος) που συνοδεύεται από το σχηματισμό των
υδροξυλίων (αναγωγή) ως εξής:
½ Ο2 + Η2Ο + 2e- → 2OH- (ανιόντα)
Τα ιόντα του σιδήρου και τα υδροξυλιόντα από την ανοδική και καθοδική δράση αντίστοιχα
μετακινούνται μέσα στον ηλεκτρολύτη (πορώδες κονιάματος, προϊόντα αντίδρασης) και
αντιδρώντας σχηματίζουν στερεό προϊόν κατά την αντίδραση:
Fe2+ + 2OH- → Fe(OH)2
Εν συνεχεία, το σχηματιζόμενο υδροξείδιο του δισθενούς σιδήρου είναι ασταθές και παρουσία
οξυγόνου μετατρέπεται σε υδροξείδιο του τρισθενούς σιδήρου (Fe(OH)3 ή ανάλογα με τον
ηλεκτρολύτη σε άλλα είδη προϊόντων όπως οξείδια του δισθενούς Fe2O3 η τρισθενούς σιδήρου
Fe3O4, τα οποία καταλαμβάνουν μεγαλύτερο όγκο και ασκώντας εφελκυστικές τάσεις στο
σκυρόδεμα κι επιφέροντας τις γνωστές συνέπειες (δηλ. ρηγματώσεις, αποφλοιώσεις
σκυροδέματος, απώλεια συνάφειας, κα.)

2.2 Σχηματισμός Μικροστοιχείου και Μακροστοιχείου Γαλβανικής Δράσης

Ανάμεσα στο μέταλλο/κράμα και το διαβρωτικό περιβάλλον δημιουργείται το «δυναμικό

διάβρωσης», το οποίο ενισχυμένο από τα «τοπικά γαλβανικά στοιχεία» που οφείλονται σε
διάφορες περιπτώσεις αταξιών δομής, αποδίδεται στο ολικό δυναμικό διάβρωσης. Τα τοπικά
γαλβανικά στοιχεία προκύπτουν λόγω αταξίας στη δομή κατά την παραγωγική διαδικασία (δηλ.
γεωμετρική, ενδόκκοκη χημική σύσταση) και εμφάνισης διαφορών δυναμικού στην επιφάνεια
(δηλ. με προσκόλληση ανοδικότερου ή καθοδικότερου μετάλλου, μεταξύ δύο οξειδωμένων
σημείων).
Τα μακροστοιχεία σε αντίθεση με τα τοπικά γαλβανικά στοιχεία εμφανίζονται σε μεγάλες
περιοχές του μεταλλικού οπλισμού και οφείλονται στη συνολική δομή και λειτουργία της
κατασκευής και όχι αποκλειστικά και μόνο στην ύπαρξη του μετάλλου. Επίσης, ένα
μακροστοιχείο δημιουργείται και στην περίπτωση της επαφής δύο διαφορετικών μετάλλων (δηλ.
επι-ψευδαργυρωμένος (γαλβανιζέ) χάλυβας/κοινός χάλυβας, ανοξείδωτος χάλυβας/κοινό
χάλυβα) ακόμα και ενσωματωμένων στη μάζα του κονιάματος/σκυροδέματος. Το γαλβανικό
μακροστοιχείο δημιουργείται λόγω της προδιάθεσης (ηλεκτροδιακό δυναμικό) των μετάλλων να
οξειδωθούν σύμφωνα με τις τιμές της ηλεκτροχημική τους έντασης.
Στην περίπτωση οπλισμένου σκυροδέματος, η δημιουργία μακροστοιχείων οφείλεται κυρίως στις
επιδράσεις του περιβάλλοντος, καθώς τα χλωριόντα εισέρχονται στο σκυρόδεμα από μία
διεύθυνση και προσβάλλουν τους πρώτους οπλισμούς ενώ οι ευρισκόμενοι σε γειτονικά τμήματα
να μην παραμένουν προστατευμένοι. Το αποτέλεσμα είναι ότι μεταξύ των εσωτερικών και
εξωτερικών μεταλλικών στοιχείων δημιουργείται μέσω των συνδετήρων μακροστοιχείο, καθώς
λαμβάνουν δράση όλες οι ηλεκτροχημικές διεργασίες με τη μεταφοράς των ιόντων στο
σκυρόδεμα και τους οπλισμούς που έχουν ήδη γύρω τους χλωριόντα να αποτελούν την άνοδο, τη
στιγμή που οι οπλισμοί χωρίς χλωριόντα αποτελούν την κάθοδο του γαλβανικού στοιχείου.
Η ταχύτητα διάβρωσης εξαρτάται από την ένταση του ρεύματος του γαλβανικού μακροστοιχείου.
Η ένταση του ρεύματος εξαρτάται από το δυναμικό του μακροστοιχείου, την ηλεκτρική
αντίσταση του σκυροδέματος και το λόγο της ανοδικής προς την καθοδική επιφάνεια. Επίσης,
γαλβανικά μακροστοιχεία εμφανίζονται όταν υπάρχουν περιοχές (αεριζόμενες / μη αεριζόμενες,
υγρές / στεγνές, χαμηλού pH (λόγω ενανθράκωσης) / υψηλού pH). Η λειτουργία γαλβανικών
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

μακροστοιχείων οδηγεί αναπόφευκτα στη διάβρωση των μεταλλικών στοιχείων και σε

επακόλουθες ρηγματώσεις των υλικών που τα περικλείουν (σκυρόδεμα), επιφέροντας παράλληλα
και δομητικές ανεπάρκειες λόγω της απομείωσης της ενεργής διατομής τους. Συνοπτική
παρουσίαση των αποτελεσμάτων της διάβρωσης σε κατασκευές οπλισμένου σκυροδέματος
δίνονται στον πίνακα που ακολουθεί (πιν. 1).

Εύρος Υποβάθμισης Συνάφειας λόγω Χλωριόντων από τη Θάλασσα

σύμφωνα με το ΕΝ 206 - 1
Υπο- Κατηγορία (Sub Category) XS1 XS2 XS3
Ρυθμός Διάβρωσης (corrosion Rate) Icor (µA/cm2) 0.5-5 0.1-1 1-10
Θερμοκρασιακό Εύρος (Temperature Range) ≤20οC [3]
Ρυθμός Διάβρωσης (corrosion Rate) Icor (µA/cm2) 1.5-15 0.3-3.0 3.0-30
Θερμοκρασιακό Εύρος (Temperature Range) 20 οC ≤T≤40οC [4]
Ετήσια Απομείωση Διαμέτρου Ενεργής Διατομής 11.6-116 2.32- 23.2-
(Reduction of Rebar Diameter per Year (µm/year) Θερμοκρασιακό 23.2 232.0
Εύρος (Temperature Range) ≤20οC [5]
Ετήσια Απομείωση Διαμέτρου Ενεργής Διατομής 34.8- 6.96- 69.6-696
(Reduction of Rebar Diameter per Year (µm/year) Θερμοκρασιακό 348.0 69.6
Εύρος (Temperature Range) 20oC ≤T ≤40οC [5]
Τύπος Οξειδίων Διάβρωσης FeO,
(Type of Corrosion Oxide) [6] Fe(OH)2
Fe(ΟΗ)3, Fe(ΟΗ)3 + 3Η2Ο
Απομένουσα Συνάφειας Fbd σε οπλισμό διάτμησης 0.67-.0. 1.06- 0.38-0.0
(Fbd range with stir-ups) 0.38
Θερμοκρασιακό Εύρος (Temperature Range) ≤20οC ,
δηλ. διάμετρο ράβδου Φ12 [7]
Απομένουσα Συνάφειας Fbd σε οπλισμό διάτμησης 0.22-0.0 0.85-0.0 0.0-0.0
(Fbd range with stir-ups)
Θερμοκρασιακό Εύρος (Temperature Range) 20oC ≤T ≤40οC, δηλ
διάμετρο ράβδου Φ12 [7]
Ελάχιστη Κατηγορία Σκυροδέματος C30/37 C30/37 C35/45
(Minimum Concrete Category)
Ελάχιστη Ποσότητα σε Τσιμέντο (kgr) ανά κ.μ. Σκυροδέματος 330 330 350
(Minimum Cement (kgr) per cubic meter of concrete mix )
Μέγιστη Λόγος Ν/Τ 0.50 0.50 0.45
(Maximum W/C ratio)
Ελάχιστος Εγκλεισμός Αέρα (%) - - -
(Minimum Air-Entrainment (%))
Ελάχιστη Επικάλυψη Σκυροδέματος (mm) 35 40 50
(Minimum Cover Thickness (mm))

πιν. 1 Εύρος Υποβάθμισης Συνάφειας λόγω Χλωριόντων (από τη Θάλασσα)

σύμφωνα με το ΕΝ 206-1.

2.3 Μορφή Διάβρωσης – Περιβάλλον Έκθεσης

Η αυθόρμητη διάβρωση στα μέταλλα με μικρή προδιάθεση ή μικρής έντασης γεωμετρικά ή

ενδόκοκκα ενεργά κέντρα σε συνθήκες όπου το περιβάλλον παραμένει ήπιο (δηλ. αέρας, χωρίς
βροχή, με χωρίς ή λίγη υγρασία και σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες) παρουσιάζουν
ηλεκτροχημική ομοιόμορφη διάβρωση. Το αξιοσημείωτο όμως στην εξέλιξη της
προαναφερόμενης διεργασίας είναι ότι είτε όταν τροποποιηθεί το διαβρωτικό περιβάλλον (δηλ. η
υγρασία είναι έντονη, υπάρχει παρουσία χλωριόντων), είτε όταν παρουσιαστούν ανομοιογένειες
στη δομή του μετάλλου (δηλ. η επιφάνεια εμφανίζει ενεργειακά αναβαθμισμένα σημεία,
γεωμετρικά ενεργά κέντρα, αταξίες δομής ή σύστασης λόγω δυσκολίας του προϊόντος διάβρωσης
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

να παρακολουθήσει το μακροσκοπικό σχηματισμό, μηχανικές κακώσεις, θερμικές ανισότητες

μεταξύ μετάλλου και προϊόντος διάβρωσης), η διάβρωση εξελίσσεται ή ακόμη και από την
εκκίνησή της παρουσιάζει χαρακτηριστικά διάβρωσης με βελονισμό.

2.4 Διερεύνηση - Μακροσκοπικός Έλεγχος

Κατά τη διάρκεια των διερευνητικών εργασιών διαπιστώθηκε ότι σημαντικό μέρος του φέροντος
οργανισμού παρουσίαζε έντονα προβλήματα διάβρωσης του χαλύβδινου οπλισμού, λόγω των
χλωριόντων από την άμεση γειτνίαση της κατασκευής με το θαλασσινό περιβάλλον.
Κατά τη διάρκεια της αποτύπωσης και εν συνεχεία τεκμηρίωσης της υφιστάμενης καταστάσεως
του κτιρίου, διαπιστώθηκαν έντονα σημάδια φθοράς, με αποφλοιώσεις σκυροδέματος, κηλίδες
οξείδωσης και σημαντική απομείωση της ενεργής διατομής του οπλισμού, (φωτ. 1, 2). Ως εκ
τούτου, πραγματοποιήθηκαν πρόσθετες διερευνητικές εργασίες, τόσο στο έργο, όσο και στο
εργαστήριο, ώστε να προσδιοριστούν με ακρίβεια τα πιθανά αίτια και ο μηχανισμός που
οδήγησαν στις αστοχίες αυτές, προτού προταθούν αναστηλωτικές επεμβάσεις.
Το κτίριο σχεδιάστηκε οπλισμένο σκυρόδεμα κατηγορίας B160 (DIN 1045) και λείο χάλυβα
κατηγορίας StI. Το σκυρόδεμα παρουσιάζει υψηλό λόγο Ν/Τ και χαμηλό ποσοστό τσιμέντου.
Επιπλέον η κοκκομετρία του σκυροδέματος (μέγιστος κόκκος 42mm) σε σχέση με το πάχος
επικάλυψης (ΜΟ 12mm) δημιούργησε προβλήματα διαχωρισμού (segregation) με αποτέλεσμα η
περιεκτικότητα της επικάλυψης σε τσιμεντοπολτό να είναι ιδιαιτέρως χαμηλή [8] και κατ'
επέκταση περιορισμένης αντίστασης στην διάχυση χλωριόντων.

φωτ.1 Διάβρωση Χαλύβδινου Οπλισμού με φωτ.2 Απoφλοιώσεις Χαλύβδινου Οπλισμού

βελονισμό.

Το ανάπτυγμα / χαρτογράφηση των ρηγματώσεων υποδεικνύει ότι οι βλάβες προέρχονται από

προϊόντα οξειδώσεως των μεταλλικών στοιχείων, ανατρέποντας παράλληλα οποιαδήποτε
υπόνοια για δυσμενή αποτελέσματα λόγω σεισμικής διέγερσης. Ειδικότερα για το φαινόμενο της
οξείδωσης του χαλύβδινου οπλισμού, εντοπίζεται στη διεπιφάνεια χάλυβα / σκυροδέματος,
επιβεβαιώνοντας τη διαφορετικότητά του σε σχέση με τις προκληθείσες συνέπειες των
τυχηματικών δράσεων (π.χ. σεισμός, καθίζηση). Η φυσική εξήγηση της προκαλούμενης
ρηγμάτωσης εντοπίζεται στο ότι τα παραγόμενα οξείδια του σιδήρου παρουσιάζουν μικρότερη
πυκνότητα και συνεπώς μεγαλύτερο όγκο, με άμεση συνέπεια τη δημιουργία εφελκυστικών
τάσεων στα υλικά που τα περιβάλλουν (σκυρόδεμα) και την τελική διάρρηξη της επικάλυψης.
Επιπλέον, σε περιπτώσεις επίθεσης από χλωριόντα (παραθαλλάσια έργα) υπάρχει σοβαρή
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

πιθανότητα διάβρωσης βελονισμού (εξαχνώσεις) με ταυτόχρονη δημιουργία περιοχών

συγκέντρωσης εφελκυστικών τάσεων στον οπλισμό. Ανάλογα με τις διαστάσεις και την
πυκνότητα των εξάχνωσεων υπάρχει αύξηση του συντελεστή ψαθυροποίησης του χάλυβα με
αποτέλεσμα την μείωση της πλαστιμότητας [9].

2.5 Διερεύνηση – Επί του Έργου & Εργαστηριακή Τεκμηρίωση

Ο τρόπος προσβολής από χλωριόντα, διακρίνεται σε ενδογενείς περιπτώσεις, ο οποίος λαμβάνει

χώρα εξ’ αρχής στο άμεσο περιβάλλον κατά την υλοποίηση της κατασκευής (δηλ. παραγωγή
κονιαμάτων και σκυροδεμάτων με χρήση θαλασσινού νερού, αδρανών πλούσια σε άλατα), καθώς
και εξωγενείς περιπτώσεις, ο οποίος πραγματοποιείται μέσω διείσδυσης σε υγιές υλικό (δηλ.
παγολυτικά άλατα, γειτνίαση σε θαλασσινό περιβάλλον). Η ύπαρξη χλωριόντων στη μάζα του
σκυροδέματος προκαλεί διττή δυσμένεια για τις κατασκευές, καθώς η δράση του ως μηχανισμός
μακροστοιχείου συμπληρώνεται κι από την επικείμενη προσβολή της παθητικής στρώσης των
οξειδίων σιδήρου. Η παθητικότητα του χάλυβα εξαρτάται από τη σταθερότητα του υμένα
προστασίας που δημιουργείται κατά τη διαδικασία εγκιβωτισμού του από το φρέσκο σκυρόδεμα.
Η απενεργοποίηση δε του υμένα αυτού εμφανίζεται όταν το ποσοστό των χλωριόντων υπερβαίνει
ένα κρίσιμο επίπεδο, με αποτέλεσμα τα μη δεσμευμένα χλωριόντα να τον προσβάλουν τοπικά.
Σημαντικό μέρος της μελέτης αποτελεί η τεκμηριωμένη εξακρίβωση των αιτίων που οδήγησαν
στην εξέλιξη του μηχανισμού διάβρωσης των χαλύβδινου οπλισμού. Σε περιπτώσεις
παραθαλλάσιων έργων κρίνετε επιβεβλημένη τόσο η μέτρηση των εναερίων χλωριόντων όσο και
η διάχυση τους στο σκυρόδεμα. Η συγκέντρωσης εναερίων χλωριώντων μετρήθηκε με τη χρήση
διαφραγματικής αντλίας 35 lt/min και φίλτρα PTFE Φ47/8μm+ φίλτρο υαλονήματος 1 μm για 3
ημέρες (1 φίλτρο ανά 1 ημέρα). Η συγκέντρωση χλωριώντων υπολογίσθηκε μετά από
χρωματογραφία. Τα αποτελέσματα δίνονται παρακάτω (σχ.1), όταν το τυπικό όριο
κατηγοριοποίησης έκθεσης οπλισμένο σκυρόδεμα σε διαβρωτικό περιβάλλον από εναέρια
χλωριόντα είναι τα 1000 mg/lt (ΕΝ 206-1, XS).

σχ.1 Μετρήσεις Πεδίου Εναέριων Χλωριόντων (ISO 9223)

Η καμπύλη διάχυσης χλωριόντων στο σκυρόδεμα έγινε βάση του AASHTO T260. Ενδεικτικά
αποτελέσματα δίνονται στο διάγραμμα που ακολουθεί (εικ. 1). Το γενικό όριο κρίσιμης
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

συγκέντρωσης στο βάθος επικάλυψης είναι 0.18% κ.β. σκυροδέματος. Το όριο του 0.18%
αναφέρετε σε σκυρόδεμα με pH 13.5 και σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να υπολογίζετε σε σχέση
με το πραγματικό pH στο βάθος επικάλυψης. Τυπικά αποτελέσματα pH σύμφωνα με ASTM D
4262-05 δίνονται στο παρακάτω διάγραμμα (εικ. 2). Ενδεικτικές τιμές κρίσιμης συγκέντρωσης
χλωριόντων σε σχέση με το pH, δίνονται στον πίνακα (πιν. 2)

SIDE B Testing according to AASHTO T260 SIDE B Testing according to ASTM D4262–05

Θέση Οπλισμού Θέση οπλισμού

0.6 11

K18
K16
0.5 K1
10
Cl (%w.t. concrete)

Concrete Ph
0.4 9

critical alkalility limit

0.3
8
-

0.2 K18
7
K16
critical penetration limit K1

0.1
6
0 10 20 30 40 50 60 70
0 10 20 30 40 50 60 70
Concrete Thickness (mm)
Concrete Thickness (mm)

εικ.1 Καμπύλες διάχυσης χλωριόντων σε σχέση εικ.2 Καμπύλες pH σε σχέση με το πάχος

με το πάχος σκυροδέματος (πλευράς προς το σκυροδέματος (προς το θαλάσσιο μέτωπο).
θαλάσσιο μέτωπο).

Από τα παραπάνω γίνετε αντιληπτό ότι η διάχυση των χλωριόντων στο βάθος επικάλυψης είναι
905 φορές μεγαλύτερη από το κρίσιμο όριο (πιν. 2, φωτ.3).

pH Σκυροδέματος Κρίσιμη Συγκέντρωση

στο Βάθος Χλωριόντων
Επικάλυψης σε Βάθος Επικάλυψης,
κ.β. Σκυροδέματος (%)
13.5 0.18
13.0 0.056
12.5 0.018
11.0 0.0056
9.0 0.00053

φωτ.3 Διάβρωση χαλύβδινου οπλισμού και πιν. 2 Κρίσιμη συγκέντρωση χλωριόντων στο
απώλεια διατομής βάθος επικάλυψης σε σχέση με την
αλκαλικότητα του σκυροδέματος [10].

Στο πλαίσιο αυτό, μια πρώτη διερευνητική εργασία ιδιαίτερης σπουδαιότητας επί του έργου
αποτέλεσε η μέτρηση του ρυθμού διάβρωσης με Μέθοδο Γραμμικής Πόλωσης - Linear
Polarization Resistance (LPR). Κατά τη μέτρηση αυτή είναι σημαντικό να υπάρχει αναγωγή
θερμοκρασίας, ώστε να προβλεφθούν τα μέγιστα όρια του ρυθμού διάβρωσης (καλοκαιρινοί
μήνες). Για την περιοχή της Ιθάκης με φάσμα μέση θερμοκρασίας 17.3 - 33.6 oC, ο συντελεστής
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

αναγωγής είναι 1.33. Στη συνέχεια (εικ. 3α και 3β) δίνονται τυπικά αποτελέσματα από τις
μετρήσεις. Η χρήση contour plot είναι επιβεβλημένη για την αποτύπωση γαλβανικών ζωνών
(μακρο-στοιχεία).

εικ. 3(α) Ρυθμός Διάβρωσης (Χειμερινή εικ. 3(β) Ρυθμός Διάβρωσης (Καλοκαιρινή
Περίοδος) Περίοδος)

Καθοριστικό παράγοντα για την ύπαρξη μακρο-στοιχείων στο δόμημα καθώς και του ρυθμού
εξέλιξης της διαβρώσεως αποτελεί η μέτρηση της περιεχόμενης υγρασίας στους πόρους
σκυροδέματος. Ο προσδιορισμός αυτός επιτυγχάνεται με μετρήσεις της ηλεκτρικής αντίστασής
τους με τη μέθοδο Wenner (τεσσάρων σημείων) ή θερμογράφο (λειτουργία υπέρυθρων ακτινών).
Στο έργο αυτό χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος Wenner (ASTM C1202), όπου οι μετρήσεις
κατέδειξαν τις διαφορετικές τιμές μεταξύ των δομικών στοιχείων, τεκμηριώνοντας με τον τρόπο
αυτό την ύπαρξη μακρο-στοιχείων. Τυπικά αποτελέσματα δίνονται παρακάτω (εικ 4).

Concrete Wenner Resistance (Kohmcm)

900 25 0
30 20
15 5
10
10
800 10 10 15
20
15 10
2520 25
700 30
15 30
40
45 45 35
40 40
600 45 35
15 45
Height (cm)

20 20 50
45
500 40
1025
20 2530
20
10
15 20
15
400 25 10
5
10
15 25 2015
45 30
10 20 35
300 520
10 50
15
50
205
10 45
15 15 35 40
200 20 30
20 5
10
15
5
10 30
100 5 25
20
15
0 35
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160

Side Length (cm)

εικ. 4. Μετρήσεις ηλεκτρικής αντίστασης σκυροδέματος και εμφάνιση γαλβανικών μακρο-

στοιχείων. Οι περιοχές μακρο-στοιχείων εμφανίζονται με τα βέλη.
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

Επιπροσθέτως, πραγματοποιήθηκαν μετατροπές των μετρήσεων σε βαθμό παραμένουσας

συνάφειας, εικόνα 5α. Οι παραπάνω πληροφορίες σε συνδυασμό με απαιτούμενο συντελεστή
αξιοπιστίας (required reliability index) βSLS για το επίπεδο της αποπαθητικοποίησης
(depassivation) του χαλύβδινου οπλισμού σύμφωνα με την οδηγία της fib TG 5.6 (2000) ορίζουν
μέγιστο συντελεστή εξάντλησης 0.75 με Πιθανότητα Αστοχίας (Probability of Failure) Pf=10-2
(Model Code CEB 78 Serviceability Limit State). Με βάση τα παραπάνω υπολογίζετε ο
συντελεστής δομικής ακεραιότητας, εικόνα 5β.

εικ. 5(α) Υπολειπόμενο Ποσοστό Συνάφειας εικ. 5(β) Συντελεστής Δομικής Ακεραιότητας
Σκυροδέματος/Χάλυβα (με συντελεστή εξάντλησης 0,75)

Τιμές του συντελεστή δομικής ακεραιότητας μεγαλύτερες από 3.0 δηλώνουν ότι το συγκεκριμένο
στοιχείο θα πρέπει να επισκευαστεί με στάθμη επισκευής/συντήρησης > IV, V ώστε να
διασφαλιστεί ο μέγιστος συντελεστής εξάντλησης για εύρος ωφέλιμης ζωής Τ>30 έτη. Ο αρχικός
συντελεστής εκμετάλλευσής, συμπεριλαμβανόμενων των προβλημάτων υπολογίσθηκε στο 1.13.
Για την επίτευξη του συντελεστή εξάντλησης 0.75 απαιτήθηκε η ενίσχυση των τοιχίων με
συμβατικό μανδύα από χαλύβδινο οπλισμό και εκτοξευόμενο σκυρόδεμα, καθώς και τη χρήση
σύμμεικτων μεταλλικών ενισχύσεων για τα υποστυλώματα.

2.6 Αποτίμηση – Αποτελέσματα Μετρήσεων

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα από τις επί του έργου και εργαστηριακές μετρήσεις
συμπεραίνουμε ότι ο χαλύβδινος οπλισμός του κτιρίου και η χαμηλού ρυθμού εξέλιξη της
ηλεκτροχημικής αντιδράσεως οξείδωσης επιταχύνεται σημαντικά λόγω της συγκέντρωσης
χλωριόντων (δηλ. δράση γαλβανικού μακροστοιχείου, προσβολή παθητικής στρώσης οξειδίων
του σιδήρου, αύξηση αγωγιμότητας). Ως αποτέλεσμα, ο ρυθμός της διάβρωσης, ο οποίος αρχικά
εξαρτάται από το πορώδες και την αγωγιμότητα του σκυροδέματος που βρίσκονται σε επαφή με
τον χαλύβδινο οπλισμό, διαφοροποιείται όσο το φαινόμενο εξελίσσεται και το πάχος των
οξειδίων αυξάνεται στην επιφάνεια του χάλυβα. Αυτό συμβαίνει, διότι τα οξείδια του σιδήρου
(σκουριά) με συγκεκριμένη περιεκτικότητα υγρασίας παρουσιάζουν μικρότερη αντίσταση
(μεγαλύτερη αγωγιμότητα) από εκείνη του περιβάλλοντος (σκυροδέματος), καθώς επίσης και
λόγω του ότι με το πέρασμα του χρόνου ο ρυθμός επιβαρύνεται ακόμη περισσότερο με την
ύπαρξη των προκληθέντων ρηγματώσεων, από την διόγκωση που προκαλείται από την
μετατροπή σιδήρου σε οξείδια, που αποτελούν σημεία εισόδου διαβρωτικών ουσιών (νερό,
χλωριόντα).
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

3. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ

3.1 Μελέτη Καθοδικής (Γαλβανικής) Προστασίας

Η επιτυχής επισκευή και προστασία των κατασκευών που έχουν υποστεί βλάβες ή φθορά απαιτεί
επαγγελματική εκτίμηση, μελέτη, εκτέλεση και επίβλεψη μιας τεχνικής λύσης που συνάδει με
τον αντικειμενικό στόχο της ομάδας εργασίας του έργου. Η επιλογή διαδικασιών καθώς και
υλικών – συστημάτων σύμφωνα με την επιλεγμένη στρατηγική, αποτελούν τον κορμό της
επιστημονικής προσέγγισης, διασφαλίζοντας την απαιτούμενη χρονοεπάρκεια της κατασκευής.
Ένα από τα συστήματα καθολικού ελέγχου του φαινόμενου της διάβρωσης αποτελεί η καθοδική
προστασία, κατά την οποία εφαρμόζεται δυναμικό αντίθετο του δυναμικού διάβρωσης (εικ. 6),
μεταβάλλοντας τη μεταλλική ράβδο σε κάθοδο ενός ηλεκτρολυτικού κελιού. Επομένως, με τη
διαδικασία αυτή αναστέλλεται η διεξαγωγή αντιδράσεων οξείδωσης του μετάλλου και αντιθέτως
λαμβάνει χώρα η αντίδραση της αναγωγής. Το δυναμικό συνεχούς ηλεκτρικού ρεύματος
προκαλείται με δύο διαφορετικούς τρόπους, οι οποίοι είναι είτε με την επιβολή τάσεως από μια
πηγή συνεχούς ρεύματος ή κάνοντας χρήση ενός μετάλλου/κράματος (θυσιαζόμενο) υψηλότερου
δυναμικού από εκείνου του προστατευμένου μετάλλου / κράματος (εικ. 7).

εικ. 6 Αρχή Λειτουργίας Καθοδικής Προστασίας εικ. 7 Αρχή Λειτουργίας Θυσιαζόμενων

Ανοδίων
Κατά τη φάση σχεδιασμού για τον περιορισμό και τον έλεγχο της περαιτέρω διάβρωσης του
χαλύβδινου οπλισμού, επιλέχθηκε από τη μελετητική ομάδα η χρήση της καθοδικής προστασίας
και ειδικότερα της γαλβανικής με τα θυσιαζόμενα ανόδια ψευδαργύρου. Η αρχή της λειτουργίας
της βασίζετε στην ηλεκτρο-αρνητικότητα του ψευδαργύρου σε σχέση με τον χάλυβα και κατ’
επέκταση στη δημιουργία νέων ανόδων. Η μελέτη της γαλβανικής προστασίας προσδιορίζετε
βάση των αρχών του Προτύπου ΕΝ 12696 όσον αφορά τις απαιτήσεις σε μάζα ψευδαργύρου ανά
επιφάνεια οπλισμού, της αγωγιμότητας του σκυροδέματος και τις διαφοροποιήσεις ομοιόμορφης
λειτουργίας από γαλβανικά κελιά. Η απλότητα στη χρήση γαλβανικής προστασίας έγκειται στο
γεγονός ότι η λειτουργία της δεν απαιτεί τη χρήση εξωτερικής ηλεκτρικής μονάδας και
αισθητήρων καταγραφής, όπως στην περίπτωση της κλασσικής καθοδικής προστασίας, ενώ η
ωφέλιμη ζωή της μπορεί να ξεπεράσει, κατά περίπτωση τα 20 χρόνια υπό αυτόνομη λειτουργία ή
και τα 25-30 χρόνια με επιπλέον επικουρικά μέσα, όπως χρήση αναστολέα διάβρωσης για
περιορισμό των γαλβανικών κελιών, υδροφοβισμό για περιορισμό της υγρασίας και φραγμάτων
διάχυσης χλωριόντων (βαφές) που περιορίζουν την επιφανειακή συγκέντρωση χλωριόντων και
κατά συνέπεια το λόγο δεσμευμένων/ελευθέρων χλωριόντων.
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

Σε κάποιο βαθμό η ανοδική αντίδραση συνεχίζεται διαβρώνοντας τις ανόδους, κι αυτό αποτελεί
και το βασικό σημείο για το σχεδιασμό του συστήματος της καθοδικής προστασίας. Η δράση του
συστήματος καθοδικής προστασίας επιβεβαιώνεται διπλά, επηρεάζοντας καταλυτικά όλο το
μηχανισμό της διάβρωσης και εξαλείφοντας τοπικά γαλβανικά στοιχεία και μακροστοιχεία, ενώ
παράλληλα συνεισφέρει με τον μηχανισμό της και στη μετακίνηση των χλωριόντων προς την
άνοδο (θετικά φορτισμένη), απομακρύνοντας τα κατά συνέπεια κι από το χαλύβδινο οπλισμό.

3.2 Τεχνολογία Θυσιαζόμενων Ανοδίων – Γαλβανικής Προστασίας

Στο πλαίσιο της ανθεκτικότητας των κατασκευών οπλισμένου σκυροδέματος τα τελευταία χρόνια
αναπτύχθηκαν και εξελίχθηκαν τεχνολογικές λύσεις υψηλού επιπέδου, που διασφαλίζουν υψηλό
βαθμό προστασίας τόσο για νέες κατασκευές όσο και για επεμβάσεις αποκατάστασης. Ο τρόπος
είναι άμεσος με δυνατότητα ελέγχου του μηχανισμού που προκαλεί τη φθορά και ειδικότερα
επιφέροντας μείωσης του ρυθμού διάβρωσης του χαλύβδινου οπλισμού. Η ηλεκτροχημική
τεχνολογία των εγκιβωτιζώμενων ανοδίων γαλβανικής προστασίας Sika® Galvashield® (εικ. 8,
εικ 9), κάνουν χρήση της καινοτόμου Τεχνολογίας™ 2G - Υψηλού Ρεύματος, που αποτελείται
από ένα ψευδαργυρικό πυρήνα υψηλής καθαρότητας που περικλείεται σε ένα ειδικά σχεδιασμένο
τσιμεντοειδές κονίαμα. Τα στοιχεία ανοδίων είναι ενεργοποιημένα για χρήση σε αλκαλικό
περιβάλλον (Τύπος Α) με pH 14, έτσι ώστε να παραμένει ενεργοποιημένος ο ψευδάργυρου καθ’
όλη τη διάρκεια λειτουργίας του ανοδίου, χωρίς να αναστέλλεται η δράση τους.

εικ. 8 Ανόδια Sika® Galvashield® εικ. 9 Ανόδια Sika® Galvashield®

3.3 Μεθοδολογία Μελέτης Γαλβανικής Προστασίας

Για τον ορθό σχεδιασμό της γαλβανικής προστασίας απαιτείται να συνεκτιμηθούν αρκετοί
παράμετροι, ώστε η τελική πρόταση να καλύπτει τις ανάγκες λειτουργίας του έργου. Συνοπτικά
θα πρέπει να θιγούν θέματα όπως η αισθητική, η όχληση, το κόστος, η ανθεκτικότητα, το
προσδόκιμο λειτουργίας, η προσβασιμότητα, η συντήρηση, η αναστρεψιμότητα, αλλά σημαντικά
σημεία υπό εξέταση, για τον μελετητή αποτελούν η πυκνότητα ρεύματος και η κατανομή του
δυναμικού. Η επιλογή της πυκνότητας ρεύματος αποτελεί ίσως το βασικό σχεδιαστικό
παράγοντα, δεδομένου ότι καθορίζει σε σημαντικό βαθμό το ρυθμό διάβρωσης των ανοδίων και
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

κατά συνέπεια του χρόνου λειτουργίας του συστήματος. Επιπλέον, ο προσδιορισμός του δεν
αποτελεί εύκολη διαδικασία, καθώς δεν υπάρχουν προκαθορισμένες τιμές που να δίνονται
αποκλειστικά και μόνο από πίνακες ενός κανονιστικού κειμένου. Η ποιότητα του άμεσου
περιβάλλοντος μέσα στο οποίο εγκιβωτίζεται το μεταλλικό στοιχείο, δηλαδή η περιεκτικότητα
και η κατανομή του σε χλωριόντα, το ποσοστό της υγρασίας, ο βαθμός της θερμοκρασίας, η
μεταβλητότητα του περιβάλλοντος εν γένει, η αντίσταση του μέσου κ.α., αποτελούν μερικά από
τα κριτήρια υπό εξέταση πριν τη λήψη της τελικής απόφασης (εικ. 10). Ο σχεδιασμός της
γαλβανικής προστασίας θα πρέπει να διασφαλίζει τα παρακάτω:

3.3.1 Ομοιόμορφη απόδοση ανοδίων καθ’ όλο το χρόνο σχεδιασμού

Αυτό επιτυγχάνεται γνωρίζοντας τον ρυθμό διάβρωσης (current density) και το ποσοστό όπλισης
της επιφάνειας προστασίας. Η περιοχή αρχικά χωρίζεται σε περιοχές 1 m 2 που εμφανίζονται
διαφορές στον ρυθμό διάβρωσης > 10% και έντονα μακρο-στοιχεία (ΔR>20KOhm cm). Τυπικά
αποτελέσματα μελέτης δίνονται στον Πίνακα 3.

No. Ιcorr Steel Concrete Max. ΔR>20 Design Συντελεστής Βάρος Κατανά- Μax
Surface Volume Anode Anode Απόδοσης Ανοδίων λωση Closed
Output Output Ανοδίου Ανοδίου Circuit
µA/cm2 m2 m3 KOhmcm Potential
Ah/Kgr (1) Αh/Kgr 0-1 Kgr h/Kgr (mV) in
Chlorides
(2)

1 4.8 1.72 0.2 850 Yes 637 0.75 0.44 770349 ≈ 995
2 3.6 1.72 0.2 850 No 722.5 0.85 0.40 657062 ≈ 995
3 1.8 1.72 0.2 850 Yes 637 0.75 0.17 1539490 ≈ 995
4 1.8 1.72 0.2 850 No 722.5 0.85 0.15 1744917 ≈ 995

1
. Sika® Galvashield (Οι τιμές διαφέρουν ανάλογα τον κατασκευαστή και τον τύπο του ανοδίου)
2.
Το designed Closed Circuit Potential (mV) είναι 775mV
Πίνακας 3. Προστασία 30 ετών

Παρόλα αυτά στις περιπτώσεις 3 και 4 ο αριθμός των απαιτούμενων ανοδίων Sika® Galvashield®
XP-2 (100gr) δημιουργεί προβλήματα ομοιόμορφης λειτουργίας, καθώς ο αριθμός δεν επιτρέπει
την τοποθέτηση σε κεντροβαρική απόσταση μικρότερη των 500 mm (radial operational range)
που δίνεται από τον κατασκευαστή (ACI RAP-8 Installation of Embedded Galvanic Anodes) για
την αποφυγή ζωνών με Closed Circuit Potential > -150mV (όριο έλεγχος έναρξης διάβρωσης).
Η περίπτωση αυτή αντιμετωπίζετε με πύκνωση των ανοδίων εκμεταλλεύονται την ιδιότητα AC
των ανοδίων Sika® Galvashield® XP-2. Η ιδιότητα AC χαρακτηρίζει την διπλή τους ικανότητα σε
κατάσταση ελέγχου διάβρωσης (corrosion control) και σε κατάσταση αναμονής (corrosion
prevention). Με λίγα λόγια τα ανόδια τύπου AC έχουν την δυνατότητα επανεκκινήσεως του
κλειστού κυκλώματος δυναμικού (Closed Circuit Potential), ανάλογα με το αναπτυσσόμενο
δυναμικό διάβρωσης του οπλισμού.

3.3.2 Ομοιόμορφη κατανάλωση ανοδίου

Αποτελεί την πλέον σοβαρή παράμετρο σχεδιασμού αφού η πρόωρη κατανάλωση του ανοδίου σε
σχέση με αυτά της αλληλοεπικαλύψεως (overlapping) θα δημιουργήσει προβλήματα στο radial
operational range με αποτέλεσμα, α) τη δημιουργία μη προστατευμένων ζωνών, β) τη μείωση της
ζωής του συστήματος και γ) τη δημιουργία έντονων μακρο-στοιχείων (artificial anode zones).
Σημαντική παράμετρος στα παραπάνω είναι η μη γραμμική απόδοση του ανοδίου σε σχέση με
τον χρόνο [11-14]. Το ανόδιο ή καλύτερα το σύστημα των ανοδίων (anode grid) / επιφάνεια
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

προστασίας σχεδιάζετε ώστε να λειτουργήσει αρχικά σε υψηλές τιμές δυναμικού (Closed Circuit
Potential), ώστε να επιφέρει τάχιστη παθητικοποίηση του χάλυβα. Η περίοδος αυτή στην διεθνή
βιβλιογραφία αναφέρεται σαν αρχική περίοδο παθητικοποίησης - initial passivation period (IPP).
Συνήθως ο μελετητής θα πρέπει να πολλαπλασιάσει τον ρυθμό διάβρωσης με έναν συντελεστή
1.4<ΚIDP<3 για χρονική περίοδο όχι μεγαλύτερη των 6 μηνών, ενώ ο Συντελεστής Απόδοσης
Ανοδίου θα πρέπει να είναι ίσος με 1.0. O πίνακας 4 δείχνει κατά αντιστοιχία με τον Πίνακα 3 τα
αποτελέσματα.

No. Ιcorr Steel Concrete Max. ΔR>20 Design Συντ. Κατανά Μax Κατανά-
Surfa Volume Anode Anode Απόδοσης -λωση Closed λωση μάζας
ce Output Output Ανοδίου Ανοδίου Circuit ανοδίου
(KOhm Potential
(µA/cm2) (m2) (m3) (Ah/Kgr)1 cm) (Ah/Kgr) (0-1) (h/Kgr) (mV) in (gr)
Chlorides
1 4.8 Χ 3 1.72 0.2 850 Yes 637 1 256581 ≈995 17
2 3.6 Χ 3 1.72 0.2 850 No 722.5 0.85 388027 ≈995 11
3 1.8 Χ 3 1.72 0.2 850 Yes 637 0.75 684218 ≈995 6.4
4 1.8 Χ 3 1.72 0.2 850 No 722.5 0.85 776055 ≈995 5.6

Πίνακας 4. Υπολογισμός κατανάλωσης IDP.

Στην περίπτωση Νο. 2 συμπεραίνουμε ότι 11 από τα 100 gr ανοδίου δύνατε να καταναλωθούν
για την κάλυψη του IDP, με αποτέλεσμα ο ωφέλιμος αριθμός των ανοδίων για την διατήρηση
των 30 ετών της μελέτης να αυξάνετε σε 1 επιπλέον ανόδιο ανά 4 ανόδια του πλέγματος (grid)
ανά τετρ. μέτρο επιφανείας (σύνολο 5).

3.3.3 Εξάλειψη μακρο-στοιχείων

Για την εξάλειψη μακρο-στοιχείων υπάρχει ο εμπειρικός κανόνας της πύκνωσης των ανοδίων
στο ελάχιστο επιτρεπόμενο όριο κεντροβαρικής απόστασης (20 εκ). Το ανόδιο στην περιοχή του
μακροστοιχείου ονομάζετε balancing anode (σε ελεύθερη μετάφραση ανόδιο υποστήριξης). Ο
ρόλος του ανοδίου υποστήριξης είναι να καταναλωθεί πρόωρα χωρίς να επηρεάζει το radial
operational range. Συνήθως υδροφοβισμός με τριχοειδής δράση (capillary action)
χρησιμοποιείται επικουρικά στην περιοχή ώστε να μειώσει την ένταση του μακρο-στοιχείου.

εικ. 10 Μια τυπική Διάταξη Μελέτης Ανοδίων

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

3.4 Μεθοδολογία Τοποθέτησης Γαλβανικής Προστασίας

Πρώτη βασική προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή της καθοδικής (γαλβανικής) προστασίας
είναι να ακολουθηθεί η μελέτη εφαρμογής που περιγράφει αναλυτικά τη θέση, καθώς και τις
αποστάσεις μεταξύ των ανοδίων. Τα συστήματα ανοδίων και τα επισκευαστικά κονιάματα
εφαρμόστηκαν άμεσα, μετά την προετοιμασία και τον καθαρισμό του χαλύβδινου οπλισμού,
χρησιμοποιώντας εγκεκριμένες τεχνικές σύμφωνα με το ACI RAP-8 Installation of Embedded
Galvanic Anodes. Επίσης, καταγράφηκαν οι ακριβής θέσεις τοποθέτησης των ανοδίων, ώστε να
παρακολουθείτε η απόδοσης τους σε βάθος χρόνου (φωτ. 8)
Το σκυρόδεμα απομακρύνθηκε περιμετρικά και πίσω από το διαβρωμένο οπλισμό
χρησιμοποιώντας εγκεκριμένες τεχνικές σύμφωνα με το ICRI Οδηγία R310,1R, ενώ ο
εκτεθειμένος οπλισμός προετοιμάστηκε καταλλήλως, απομακρύνοντας σκόνες και υπολείμματα
σκυροδέματος. Στη συνέχεια αφού πρώτα ενεργοποιήθηκαν τα ανόδια (φωτ. 4), μετά
τοποθετήθηκαν με τη βοήθεια συρμάτων (φωτ. 5) δίπλα ή κάτω από τον οπλισμό και σε κοντινή
απόσταση από το σκυρόδεμα (μέχρι 100 mm) διασφαλίζοντας και την πλήρη επικάλυψη που
πρέπει να επακολουθήσει από το επισκευαστικό κονίαμα, καθώς το ελάχιστο πάχος επικάλυψης
με επισκευαστικό κονίαμα πρέπει να είναι 20mm. Στις περιπτώσεις που το πάχος επικάλυψης
ήταν μικρότερο των 20mm, η τοποθέτηση των ανοδίων πραγματοποιήθηκε στη πίσω πλευρά του
κύριου οπλισμού, ενώ στις περιπτώσεις που το πάχος επικάλυψης ήταν μεγαλύτερο από 20 mm η
τοποθέτηση των ανοδίων πραγματοποιήθηκε μεταξύ κύριου οπλισμού και διατμητικού οπλισμού
(συνδετήρα).

φωτ. 4 Ενεργοποίηση Sika® Galvashield® φωτ. 5 Τοποθέτηση Sika® Galvashield®

Η σύνδεση μεταξύ ανοδίων με τον χαλύβδινο οπλισμό ελέγχθηκε με τη χρήση ηλεκτρικού

πολύμετρου (φωτ.7), ενώ τα σημεία με ασυνέχειες, επιδιορθώθηκαν με την ένωση του “μη
συνδεδεμένου” οπλισμού με κάποιο γειτονικό, χρησιμοποιώντας ανοξείδωτο ή γαλβανισμένο
σύρμα Φ4 σε πυκνότητα 1 σύνδεση ανά τρέχον μέτρου ύψους (φωτ. 6), ώστε να επιτευχθεί
διαφορά δυναμικού μεταξύ 0 και 1 mV για την επιβεβαίωση της ηλεκτρικής συνέχειας. Η
σύνδεση σφραγίστηκε χρησιμοποιώντας υπερ-αγώγιμη κόλλα βάσεως αργύρου.
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

φωτ. 6 Διασφάλιση ηλεκτρικής συνέχειας φωτ.7 Έλεγχος ηλεκτρικής συνέχειας με

πολύμετρο

Η ηλεκτρική συνέχεια του δικτύου (χαλύβδινος μεταλλικός σκελετός), του οποίου η ασυνέχεια
ενδεχομένως να οφείλεται είτε στην ύπαρξη ανοικτού κυκλώματος, ή λόγω στο φράγμα που
δημιουργείται από τα προϊόντα της διαβρώσεως. Επιπλέον ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην
εφαρμογή των επαλειφόμενων υλικών αντιδιαβρωτικής προστασίας, όπως των Sika® MonoTop®
910 και SikaTop® Armatec® 110 Epocem®, καθώς πρέπει να αποφεύγεται η επάλειψη τόσο των
συρμάτινων καλωδίων σύνδεσης του ανοδίων, όσο και της θέσης σύνδεσή τους με τον χαλύβδινο
οπλισμό.

φωτ. 8 Τοποθετημένα ανόδια με διασφάλιση ηλεκτρικής συνέχειας και κανάλι ελέγχου

Για υψηλότερη απόδοση, η ειδική αντίσταση του επισκευαστικού κονιάματος δε θα πρέπει να
υπερβαίνει τα 15.000 ohm * cm, σύμφωνα με το ASTM G57. Ως εκ τούτου για τον εγκιβωτισμό
των ανοδίων χρησιμοποιήθηκε επισκευαστικό κονίαμα Sika® MonoTop® 412 NFG,
εμπλουτισμένο με αναστολέα διάβρωσης, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η ύπαρξη αγώγιμης διόδου
με το υπόστρωμα.
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

3.4 Αξιολόγηση Γαλβανικής Προστασίας

Σε διάστημα μεταξύ 48 - 72 ωρών μετά την τοποθέτηση των ανοδιών πραγματοποιήθηκαν

μετρήσεις ημι-δυναμικού ακολουθώντας την ακτίνα λειτουργίας (radial operational range) υπό
μορφή ακτινικής απόστασης από το ανόδιο. Οι μετρήσεις ξεκινούν από απόσταση 10 εκ από το
ανόδιο και σε ακτινική πορεία επεκτείνονται μέχρι το αντι-διαμετρικό ανόδιο. εικόνα 11.

Galvashield XP2

720

700

680
Potential Cu/CuSo4 (-mV)

660
Radial Distance
640

620

600

580

560

540
Overlapping Region
520

500
-10 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90

Radial Distance between Anodes (cm)

εικ. 11 Ενεργοποίηση ανοδίων Sika® Galvashield®

Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε ώστε, α) η μέγιστη τιμή (10 εκ) να μην ξεπεράσει το σχεδιαστικό
δυναμικό κλειστού κυκλώματος (designed Closed Circuit Potential) (-750mV) υποδηλώνοντας
πρόωρη κατανάλωση, β) η ελάχιστη τιμή αλληλεπικαλυπτόμενης επιφάνειας (overlapping
region) να μην είναι μεγαλύτερη από -300mV (μη προστατευμένη ζώνη) και γ) η διαφορά DP
(potential differential) στην απόσταση των ανοδίων να μην ξεπερνάει το 30% (ομοιόμορφη
κατανάλωση).

Στην εικόνα 12 δίνονται πραγματικές μετρήσεις από το έργο, και αναλυτικότερα στην εικ. 12α.
τα αποτελέσματα μετρήσεων μετά από 48 ώρες. Με τα χρώματα δίνονται τα όρια του
συστήματος. Στην περίπτωση των -1000mV παρουσιάστηκε πρόωρη κατανάλωση και η
επιβεβλημένη εισαγωγή 2 επιπλέον ανοδίων. Στην περίπτωση των -831 mV δεν έγινε αρχικά
καμία πύκνωση (η μέτρηση είναι εντός της απόκλισης του ηλεκτροδίου Cu/CuSO4). Στην
εικ.12β. τα αποτελέσματα μετρήσεων μετά από 80 ημέρες. Με τα χρώματα δίνονται τα όρια του
συστήματος. Μετά την πύκνωση του σημείου των -1000mV η κατανάλωση του ανοδίου
μειώθηκε στα όρια σχεδιασμού. Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε την σταδιακή μείωση των
τιμών του ημι-δυναμικού.
Στην εικόνα 12γ. δίνονται τα αποτελέσματα μετρήσεων μετά από 180 ημέρες (IPP), και με τα
χρώματα τα όρια του συστήματος. Η στάθμη του υπογείου είναι ήδη σε κατάσταση
παθητικοποίησης (passivation). Στην εικόνα 12δ. δίνονται τα αποτελέσματα μετρήσεων μετά από
240 ημέρες (περίοδος λειτουργίας), και με τα χρώματα τα όρια του συστήματος. Η στάθμη του
υπογείου και του ορόφου είναι ήδη σε κατάσταση παθητικοποίησης (passivation). Στην στάθμη
του ισογείου παρατηρείτε έντονος ρυθμός μείωσης του ημι-δυναμικού.
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

εικ. 12α. Αποτελέσματα μετρήσεων μετά από 48 εικ. 12β. Αποτελέσματα μετρήσεων μετά από 80
ώρες. ημέρες.

12γ. Αποτελέσματα μετρήσεων μετά από 180 12δ. Αποτελέσματα μετρήσεων μετά από 240
ημέρες (IPP). ημέρες (περίοδος λειτουργίας).
Δρ. Ροδόπουλος Χρήστος (Set Point) - Υπεύθυνος Μηχανικός, Διάγνωση Μελέτης Ανθεκτικότητας και
Γαλβανικής Προστασίας
κος. Μπαλής Δημήτριος (CERS) - Υπεύθυνος Μηχανικός, Εφαρμογής Επεμβάσεων Ανθεκτικότητας και
Ενίσχυσης
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

4. ΣYΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να παρουσιάσει τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την
επιλογή της τεχνολογίας καθοδικής (γαλβανικής) προστασίας, για τη διαφύλαξη έναντι
διάβρωσης του χαλύβδινου οπλισμού σε μνημειακή κατασκευή οπλισμένου σκυροδέματος στην
Ιθάκη. Αναλυτικότερα για την τεκμηρίωση της σπουδαιότητας του μνημείου και την επιλογή της
επέμβασης, συγκεντρώθηκαν στο πρώτο κεφάλαιο θεωρητικά στοιχεία που αφορούν την
ιστορική αναδρομή και τον αρχιτεκτονικό ρυθμό του κτίσματος. Στην επόμενη ενότητα
προσδιορίστηκαν οι παθογένειες του κτιρίου, όπου με διερευνητικής εργασίας που
πραγματοποιήθηκαν με επί τόπου και εργαστηριακές δοκιμές επιβεβαιώθηκαν οι μηχανισμοί
φθοράς που έχουν προκαλέσει διάβρωση στο χαλύβδινο οπλισμό και ρηγματώσεις στην
επικάλυψη των δομικών στοιχείων. Εν συνεχεία αναλύθηκαν συμβατικές και καινοτόμες
ηλεκτροχημικές τεχνικές για την αντιμετώπιση του προβλήματος της διάβρωσης και πιο
συγκεκριμένα αναλύθηκε το σύστημα καθοδικής (γαλβανικής) προστασίας.
Το τελευταίο μέρος της εργασίας αυτής επικεντρώθηκε στο να επιχειρηματολογήσει για τη λήψη
της τελικής απόφασης, περί της χρήσης της καθοδικής (γαλβανικής) προστασίας με τις
θυσιαζόμενα ανόδια ως μέθοδο προστασίας του κτιρίου. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού,
δηλαδή για το δόκιμο της πρακτικής της καθοδικής (γαλβανικής) προστασίας με τα ανόδια
(Sika® Galvashield® XP2), χρησιμοποιήθηκαν και επιβεβαιώθηκαν οι βασικές αναστηλωτικές
αρχές (δηλ. απώλεια πρωτογενούς υλικού, μέγεθος επέμβασης, συμβατότητα υλικών/τεχνικών,
αναστρεψιμότητα, αναγνωρισιμότητα, αισθητικής) που πηγάζουν από τους Διεθνείς
Καταστατικούς Χάρτες.
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

5. ΑΝΑΦΟΡΕΣ / ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

[1] BE 4062 (1995), Manual for assessment of residual service life of reinforced concrete
structures, DG XII. C.E.C. Interim report

[2] Alonso C, Andrade C, Rodriguez J, et al. (1998), Factors controlling cracking of concrete
affected by reinforcement corrosion [J]. Materials and Structures, 31(8-9): 435–441.

[3] Rodriguez J., Orteca L. M. and Casal J. (1994), ‘Corrosion of reinforcing bars and service life
of reinforced concrete structures: Corrosion and bond deterioration’, International Conference on
Concrete Across Borders, Odense, Denmark, Vol. II, pp. 315-326.

[4] Modelling of reinforcement corrosion in concrete - State of the art (2008), COIN Project
report 7

[5] Broomfield, J. P. (2003), “Corrosion of Steel in Concrete. Understanding, Investigation and

Repair”, Spon Press, London, UK.

[6] Mehta, P. K. (1991), “Concrete in the Marine Environment”, Taylor & Francis, UK.

[7] Bhargava, K., Ghosh, A.K., Yasuhiro M.S., Ramanujama (2007), Corrosion-induced bond
strength degradation in reinforced concrete-analytical and empirical models. Nuclear Engineering
and Design, 237

[8] ACI Committee 211 (1996), Guide for Submittal of Concrete Proportions, ACI 211.5R-96,
American Concrete Institute, Farmington Hills, Michigan

[9] Coronelli D. and Gambarova P.G. (2004), Structural assessment of corroded r.c. beams:
modeling guidelines. “ASCE J. of Structural Engineering”, Vol. 130, No. (8, pp. 1214–1224).

[10] Technical Literature on Corrosion / Carbonisation Protection in Concrete Structures,

Government of India Ministry of RailWays, Research Designs and Standards Organisation
Lucknow – 226011

[11] Sophie J. Bullard, Stephen Cramer, Bernard Covino Final Report Effectivenss of Cathodic
Protection SPR 345, FHWA-OR-RD-09-18, Oregon Department of Transportation.

[12] S.D. Cramer, B.S. Covino, Jr., S.J. Bullard, G.R. Holcomb, J.H. Russell, F.J. Nelson, H.M.
Laylor, S.M. Soltesz (2002), “Corrosion Prevention and Remediation Strategies for Reinforced
Concrete Coastal Bridges,” Cement and Concrete Composites, Vol. 24, pp. 101-117.

[13] Dong C, Zhang G, Tu L (2009), Electrochemical research on sacrificial anodes and cathodic
protection of reinforced concrete, Infrastructure Technology and Protection Technology, 3, 203-
214.

[14] C. A Rodopoulos (2012), Design Guidelines for the application of sacrificial anodes in
reinforced concrete, Monash University.

[15] Ο. Παΐζη (2011), Ιθακήσιοι Ευεργέτες – Η Προσφορά τους στην Εκπαίδευση και στον
Πολιτισμό, Διπλωματική Μελέτη, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

[16] P.M. Chess (1998), Cathodic Protection of Steel in Concrete, E and FN SPON, London

[17] Θ.Π. Τάσιος, Κ.Αλιγιζάκη (1993), Ανθεκτικότητα Ωπλισμένου Σκυροδέματος, ΦΟΙΒΟΣ,

Αθήνα

[18] Mays, G. (1992), Durability of concrete structures: investigation, repair, protection, E & F.N.
Spon Publication, London

[19] ICOMOS (1999), Charter for Place of Cultural Significance (The Burra Charter),
International Council on Monuments and Sites, Canberra.

[20] BSI (1998), Guide to the Principles of the Conservation of Historic Buildings, BS7913,
British Standards Institution, London

[21] Brereton, C. (1995), The repair of historic buildings: Advice on principles and methods,
English Heritage, London

[22] ICOMOS (1967), International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments
and Sites (The Venice Charter), International Council on Monuments and Sites, Venice

[23] SPAB (1903), Notes on the repair of ancient buildings, SPAB, London

[24] ICOMOS (1994), The Nara Document on Authenticity, International Council on Monuments
and Sites, Nara

[25] ICOMOS (1996), The Declaration of San Antonio, International Council on Monuments and
Sites, San Antonio, Texas
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΜΝΗΜΕΙΩΝ (ΕΤΕΠΑΜ)
Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αναστηλώσεων, Αθήνα 1-3 Νοεμβρίου 2012

SUMMARY

The purpose of this paper is to present the methodology which has been followed for the choice
of the technology of Galvanic Protection (GP), in order to be used as a preservation scheme
against corrosion of the embedded steel reinforcement in the reinforced concrete villa at the
island of Ikaria. The theoretical significance of the monument has been documented in the first
chapter, where the historical and architectural rhythm of the monument is given in detail. In the
course of the second part the pathology of the building is under consideration, and particularly the
dome itself, with the implementation of a full range of in situ and laboratory tests. The reasons of
the steel corrosion and the cracking of the reinforced concrete have been clearly identified, while
the corrosion mechanisms are also illustrated in every detail. Afterwards, conventional and
innovative treatment schemes in order to overcome the failure mechanism were analyzed and
more particularly the electrochemical of Galvanic Protection (GP). Among a brief analysis of the
design restrictions, the part of the anodes has been fully explained, due to the importance in the
whole system.
The last chapter of this paper is focused on the arguments for the final decision, being for or
against the use of Galvanic Protection with sacrificial anodes (Sika Galvashield XP2) as a
conservation solution for the protection of the monument. In order to be elaborated further the
decision of GP system with a rational manner, the principals of architectural conservation (i.e.
minimum intervention, minimum loss of material, technique and material compatibility,
reversibility, legibility, aesthetics), are fully outlined and discussed, as they are derived through
the International Conservation Charters.