FILM:

MASMEDIJ I MEDIJSKI
SADRŽAJ
KOMUNIKOLOGIJA
20. TEMA
 POJAM I TEORIJSKO
ODREĐENJE
• Izraz ’film’ u srpskom jeziku je,
slično kao i strip – homonim.
• Njime se istovremeno denotira:
1. medij masovnog komuniciranja i
2. sadržaj koji se posreduje tim, ali i
nekim drugim, medijem.
 PRETEČE FILMSKOG
MEDIJA
• ’Stroboskopski efekat’ (zadržavanja opaženog prizora od 1/30 do 1/10 sekunde u
retini ljudskog oka i kasnije registrovanje opaženog u mozgu): 1824.
• Prethodili su mu, tokom XIX veka, brojni pokušaji u Evropi i SAD da se crteži i
fotografije ’ožive’.
• Tako je traka sa 16 crteža montirana unutar valjka i kada se gledalo kroz prorez na
prednjoj strani ovakvog valjka likovi na crtežima su se pokretali.
• Složeniji uređaj – praksinoskop – patentirao je francuski pronalazač Šarl Emil
Rejno. Sadržao je rotirajući valjak sa kružno postavljenim ogledalima u centru i
fotografijama na zidovima valjka. Kada se valjak okretao izgledalo je da slike
oživljavaju.
• 1861. godine američki pronalazač Kolimen Seleres patentirao je kinematoskop,
rotirajući uređaj koji je pokretao fotografije montirane na padajućim klapnama.
Ovaj uređaj je zanimljiv i po tome što je njegovo korišćenje podrazumevalo svetlu
površinu, odnosno platno na kojem su projektovane brzo smenjujuće fotografije.
• U međuvremenu je unapređena i fotografska kamera – 1877. godine američki
fotograf Edvard Majbridž snima 24 fotografije koje beleže sve faze konja u galopu
– pa je iluzija pokreta u ovakvim uređajima bivala sve ubedljivija.
FILM
 NASTANAK
• Film kao medij masovnog komuniciranja postao je moguć
kada je krajem XIX veka otkriven kinematograf, uređaj koji
je istovremeno bio kamera i aparat za projekciju.
• Istorijski trenutak u nastanku filmskog medija desio se
28. decembar 1895. godine, kada su braća Luj i Ogist
Limijer u Grand kafeu u Parizu organizovali prvu javnu
filmsku predstavu, prikazujući svojim kinematografom
kratke dokumentarne storije Ulazak voza u stanicu Siota,
Iskrcavanje učesnika kongresa za fotografiju u Lionu, Izlazak
radnika iz fabrike...
• Edisonov kinetograf 1891.
 STRUKTURA
• Strukturu filmskog medija, prvog audiovizuelnog
medija masovnog komuniciranja, čine:
1. filmska traka – fizički nosilac poruke,
2. uređaji za snimanje,
3. uređaji za reprodukciju, kao i
4. situacioni okvir recepcije, denotiran brojnim
izrazima: filmska/bioskopska/projekciona
dvorana, bioskop, kino…
 RAZVOJ FLMSKOG MEDIJA
• Najpre samo vizuelni medij: NEMI FILM
• Prvi zvučni film, Kroslandov Džez pevač (The Jazz
Singer), prikazan je 1927. godine u Njujorku.
• Njegove ekspresivne i estetske mogućnosti bitno se
povećavaju otkrićem filma u boji 1935. godine –
Beki Šarp (Becky Sharp) – zatim specijalnog objektiva
koji omogućava oštrinu u svim planovima 1941.
godine – Građanin Kejn (Citizen Kane) – kao i raznih
sistema za projekciju (sinemaskop, superskop,
sinerama...), koji formatom i konkavnošću velikog
ekrana stvaraju iluziju treće dimenzije.
 MEDIJSKI VRHUNAC
• Filmski medij vrhunac dostiže
polovonim prošlog veka.
• Tako je 1949. godine u Holivudu
proizvedeno 411 filmova, a u
amerčkim biskopima prodavano je 90
miliona ulaznica sedmično.
• TELEVIZIJA
 FILM KAO MEDIJSKI
SADRŽAJ
• Sadržaji koji se posreduju filmskim
medijem, film komunikološki shvaćen kao
poruka, mogu biti:
1. dokumentarni – dokumentarni film,
2. informativni – filmski žurnal,
3. performativni – igrani film (sa mnoštvom
žanrova: komedija, drama, vestern,
istorijski spektakl, naučna fantstika, horor,
akcioni, mjuzikl, triler…) i
4. animirani – crtani film i lutka-film.
 FILMSKI SPEKTAKL
• Bez obzira o kojoj vrsti filma da je reč, poruka se
uvek organizuje u formi koja je svojstvena ovom
mediju – filmskom spektaklu.
• Filmski spektakl predstavlja različitim kreativnim
postupcima i tehnikama, u toku snimanja filma i
montaže, izvedenu ikoničko-auditivnu
rekonstrukciju stvarnosti.
• Faktografski aspekt stvarnosti uvek se pojavljuje
kao predložak filmskog spektakla, koji mu
obezbeđuje denotativno značenje.
 FILMSKI SPEKTAKL
• Međutim, rediteljskom zamisli, različitim izražajnim
mogućnostima ’filmskog jezika’ i sve sofisticiranijim
tehničkim uređajima za snimanje, montažu i projekciju
filma stvarnost se u filmskom spektaklu nadrasta i
transformiše u filmsku stvarnost – proces u kome nastaje i
obitava filmska umetnost.
• Događaj se interpretira u prostorno-vremenskoj ravni u
kojoj ga je u realnom životu nemoguće sagledati, a
simbolički spektar koji se u procesu stvaranja filmskog
spektakla koristi obogaćuje njegovo semantičko polje i čini
da film bude prvenstveno estetska poruka, dakle otvorena
ikoničko-auditivna simbolička struktura sa mnoštvom
mogućih konotativnih značenja.
 ’JEZIK’ FILMA
• Ekspresivne mogućnosti filma definsane su specifičnim
semiotičkim sistemom koji se naziva – ’jezik filma’.
• Filmski jezik je nastao i razvija se determinisan:
1. fizičkom činjenicom da se u filmskom mediju dvodimenzionalno
prezentira trodimenzionalna stvarnost
2. biloškom činjenicom da njegovu sintaktičku, semantičku i
pragmatičku strukturu mogu da čine, dominantno, oni simboli i
izražajna sredstva koji su dostupni kameri, tj. ljudskom oku.
• Morfologija i sintaksa filmskog jezika može se prikazati
analogijom sa usmenim/pisanim jezikom.
• Ako je fotogram, kao osnovna jedinica pokreta, analogna fonemi u
usmenom ili grafemi u pisanom jeziku/govoru, onda kadar u
filmskom jeziku predstavlja ekvivalent – reči, scena – sintagmi, a
sekvenca – rečenici.
 JEZIK FILMA
• Kadar je sve ono što se vidi i čuje u neprekinutom činu
snimanja, od uključivanja do isključivanja kamere.
• Više kadrova oformljuje scenu, više scena – sekvencu, a
niz sekvenci – kratkometražni ili
dugometražni/celovečernji film.
• Kadar je, kao osnovna ekspresivna jedinica filmskog
jezika, određen prostorno – svime što se vidi (ali i ne
vidi, nego implicira) u kadru, i vremenski – svim
dešavanjima u jedinici vremena u kadru.
• U prvom slučaju reč je o okviru kadra, a u drugom o
vremenu trajanju kadra, čiji zbir rezultira tzv. filmskim
prostorom (enterijer, eksterijer; vidljivo, nevidljivo) i
filmskim vremenom (vreme projekcije, dramsko vre-me).
 JEZIK FILMA
• To šta će se videti u kadru, koliko će trajati i kakav će
kadar biti određeno je relacijom: kamera – objekat
snimanja.
• Udaljenošću kamere od objekta definiše se filmski plan,
koji može biti: detalj (oko na licu čoveka), krupni plan
(lice čoveka), srednji plan (figura čoveka), tzv. ameriken
(figura čoveka presečena negde oko kolena, sa delićem
okolnog prostora) i total (veliki prostor sa ili bez figura
u njemu), pri čemu svaki od ovih planova ima po
nekoliko varijacija.
• Položaj kamere u odnosu na objekat određuje ugao
snimanja: gornji rakurs (ptičija perspektiva),
srednji/horizontalni rakurs (frontalna perspektiva) i
donji rakurs (žablja perspektiva).
 JEZIK FILMA
• Kadar, dalje, određuju stanje kamere i objekta, kao i kretanja kamere
u odnosu na objekat.
• Kamera može biti nepokretna, a objekat u pokretu; zatim
pokretna, a objekat nepokretan; i, najzad, u pokretu mogu biti i
kamera i objekat.
• Postoje dva osnovna kretanja kamere:
1. kada je pozicionirana u jednoj tački, ali se pomera (u rukama
kamermana ili na postolju) horizontalno, vertikalno, kružno,
brišući, skokovito..., reč je o tzv. panorami ili švenku; i
2. kada se kreće zajedno sa kamermanom (kranom, kolicima po
pruzi i sličnim specijalno za potrebe snimanja filma
konstruisanim uređajima, raznim prevoznim sredstvima, u
rukama kamremanapadobranca itd.) napred/nazad, gore/ dole,
uporedno sa objektom snimanja, kružno oko objekta snimanja,
ukoso... u pitanju je tzv. vožnja ili far.
 JEZIK FILMA
• Ekspresivne mogućnosti filmskog jezika takođe
čini kretanje unutar kadra (normalno, usporeno,
ubrzano, zaustavljeni pokret/’stop-snimak’...) i
kompozicija kadra (horizontalna, vertikalna,
dijagonalna, geometrijska...).
• Svi do sada naznačene ekspresivne mogućnosti
filmskog jezika zasnovane su na tzv. sistemu
kadriranja koji, sledeći već uspostavljenu
analogiju sa usmenim ili pisanim
jezikom/govorom, čini sintaksu ovog
semiotičkog sistema koji je imanentan filmu.
 JEZIK FILMA
• Jezik filma takođe ima svoje stilske figure za
oblikovanje filma kao poruke i specifičnu
interpunkciju u njenoj strukturi.
• Najčešće stilske figure u filmskom je-ziku
jesu:
1. elipsa,
2. flešbek i
3. metonimija.
 JEZIK FILMA
• Sve ove stilske figure postižu se sistemom
kadriranja, ali i interpunkcijom filmskog jezika
koju čine postupci:
1. otamnjenja ili zatamnjenja kadra,
2. rezovi,
3. pretapanje kadrova,
4. dupleks i multipleks pozicije (slike na sliku),
5. geometrizacija kadrova (romboidni, zvezdasti,
okrugli, elipsasti, iskrzani... kadrovi izlaze ili ulaze
u kvadratni kadar, na primer), itd.
 JEZIK FILMA
• Pretpostavka filmskog spektakla su i ekspresivne mogućnosti,
tj. jezici svih umetnosti, čiji mu je nastanak istorijski prethodio
(muzika, slikarstvo, vajarstvo, arhitektura, teatar i književnost),
zbog čega se mataforički naziva ’sedmom umetnošću’, kao i
onih umetnosti (fotografija i strip) koje su istovremeno
nastajale.
• One funkcionišu u svim produkcionim fazam za oblikovanje
jednog filmskog spektakla: u scenariju, crtežima/slikama
filmskog prostora, muzici, kostimima, scenografiji, glumi...
• Zbog toga je filmski spektakl, shvaćen kao estetska
poruka/sadržaj, integrišući u odnosu na sve ostale umetnosti i,
time, mnogo bliskiji, a prirodom filmskog medija kao
masovnog, i mnogo pristupačniji ljudima, nego klasične
umetnosti.
 RECEPCIJA FILMA

• Mentalno-psihički procesi:

1. IDENTIFIKACIJE i
2. PROJEKCIJE.
 INDUSTRIJA FILMA
• Od samog nastanka filmskog medija on
postao okosnica nove industrije –
industrije filma, koja se zasniva na premisi
da je i film roba.
• Film kao roba zasnovan je na principima:
1. VEDETIZACIJE,
2. SKRIVENE EROTIKE,
3. HAPPY END-A.
 BUDUĆNOST FILMA
• Film kao medij masovnog komuniciranja lagano nestaje
(poluprazne bioskopske dvorane i smanjivanje njihovog broja),
prepuštajući filmski spektakl, film kao poruku, novim audio-
vizuelnim medijima.
• Najpre se to desilo sa filmskim žurnalima, čiju je bioskopsku
sporohodnost televizija apsorbovala dnevnim informativnim
emisajama. Na red su, zatim, došli dokumentarni filmovi, koji se
danas stvaraju za festivalsku promociju i televizijsko prikazivanje.
• Gotovo je sigurno da će sudar filmskog i novih medija i u slučaju
igranih filmova, podjednako komercijalnih i umetničkih,
rezultirati njihovom pretežno kućnom recepcijom. Posebno ako
se imaju u vidu tehničke mogućnosti takozvanih ’telekompjutera’
u audio-vizuelnom dizajniranju filma i tendencija postepenog
prevazilaženja do sada postojeće razlike između velikog i malog
ekrana, čije se dimenzije povećavaju do veličine celih zidova u
stambenom prostoru.
PITANJA