KOLEJ

VOKASIONAL
KUANTAN

KERTAS PENERANGAN

PEMBEZAAN
KOD DAN NAMA PROGRAM UMT 2122 : KALKULUS
SEMESTER 2
NO DAN TAJUK 1.0 PEMBEZAAN

1.1 Menggunakan konsep terbitan pertama bagi fungsi

polinomial untuk menyelesaikan masalah.
STANDARD
PEMBELAJARAN
1.2 Menggunakan konsep terbitan kedua bagi fungsi
polinomial untuk menyelesaikan masalah.
1.3 Melaksanakan pembezaan fungsi trigonometri.

1.1.1 Menentukan terbitan pertama bagifungsi y  ax

n

dengan menggunakan rumus.

1.1.2 Menentukan nilai terbitan pertama bagi fungsi
y  ax n untuk nilai x yang diberi.
1.1.3 Menentukan terbitan pertama bagi sesuatu fungsi
yang melibatkan penambahan dan /atau penolakan
sebutan-sebutan algebra.
1.1.4 Menentukan terbitan pertama hasil darab dua
polinomial.
1.1.5 Menentukan terbitan pertama hasil bahagi dua
polinomial.
TUJUAN
1.1.6 Menentukan terbitan pertama fungsi gubahan dengan
menggunakan petua rantai.

1.2.1 Menentukan terbitan kedua untuk fungsi y = f(x).

1.2.2 Menentukan titik pusingan sesuatu lengkung
maksimum atau minimum dengan menggunakan
kaedah pembezaan peringkat kedua.

1.3.1 Menyatakan terbitan pertama bagi fungsi

trigonometri yang melibatkan sin, kos dan tan.

NO KOD Muka: 1 Drp: 8

NAMA PELAJAR
KURSUS
NO. KAD PENGENALAN

TARIKH
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

PEMBEZAAN
1.1 Menggunakan konsep terbitan pertama bagi fungsi polinomial untuk menyelesaikan
masalah.

1.1.1 Menentukan terbitan pertama bagi fungsi

Nota Penting :

Pengenalan Kepada Pembezaan

d d
xn   nx n1} jika ia ungkapan x n maka bila beza kita akan tulis
dx dx

dy dy
y  xn   nx n1} jika ia persamaan y  x n maka bila beza kita akan tulis
dx dx

f ( x)  x n  f ' ( x)  nx n1 } jika ia fungsi f ( x)  x n maka bila beza kita akan tulis f ' ( x)

Pembezaan Fungsi Algebra

Petua Asas Pembezaan

dy
y  xn  nx n1
dx

dy
y  ax n  anxn1
dx

dy
y  k dimana k ialah pemalar 0
dx

2|Page
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

Contoh 1 :

Bezakan fungsi berikut terhadap x .

(a) y  6 (b) y  6 x

(c) y  4x 2 (d)

3 4
(e) y   x (f) y  5x 5
2

Penyelesaian:

dy dy
(a) 0 (b)  6 x 11
dx dx

dy
 6x 0
dx

dy
6
dx

dy dy
(c)  4(2) x21 (d)  2(3) x31
dx dx

dy dy
 8x  6x2
dx dx

  4x41
dy 3 dy
(e) (f)  5(5) x51
dx 2 dx

dy dy
 3(2) x3  25x 4
dx dx

dy
 6x3
dx

3|Page
 UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

 Praktis kendiri 1

1. Cari bagi setiap fungsi berikut :

Fungsi
(a) Jawapan:

(b) Jawapan:

(c) Jawapan:

(d)
Jawapan:

(e) Jawapan

(f) Jawapan:

(g)
Jawapan:

4|Page
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

2. Cari f ' ( x) bagi setiap fungsi berikut :

Fungsi f ' ( x)
Jawapan:

(a) f ( x)  x 5

Jawapan:

(b) f ( x)  6 x 3

Jawapan:
1
(c) f ( x)   x 6
2

Jawapan:

(d)
f ( x)  9 x 2

Jawapan:

(e) f ( x)  4 x 5

Jawapan:

(f) f ( x)  2 x 2

Jawapan:

(g) f ( x)  10

Jawapan:

(h) f ( x)  7 x

5|Page
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

1.1.2 Menentukan nilai terbitan pertama bagi fungsi bagi nilai tertentu
pempolehubahnya

Contoh 2 :

Cari nilai untuk , bila = -1.

Penyelesaian:

dy
 36x 2
dx

Bila x  1

dy
 36(1) 2
dx

dy
 36
dx

Contoh 3 :

Diberi , cari nilai , bila = 2.

Penyelesaian:
dy  2 
  6x 61
dx  3 

dy
 4x 5
dx

Bila x  2

dy
 4(2) 5
dx

dy
 128
dx

6|Page
 UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

 Praktis kendiri 2
1. Selesaikan yang berikut

(a) Jika , cari di mana Penyelesaian:

(b) Diberi , cari nilai Penyelesaian:

bila

(c) Diberi cari nilai bila Penyelesaian:

(d) Jika cari nilai bila Penyelesaian:

(e) Diberi , cari nilai Penyelesaian:

bila

(f) Jika y = , cari nilai bila Penyelesaian:

7|Page
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

1.1.3 Menentukan terbitan pertama bagi sesuatu fungsi yang melibatkan penambahan dan
/ atau penolakan sebutan-sebutan algebra. :

Nota Penting :

Terbitan Pertama Fungsi Polinomial

(a) Pembezaan Hasil tambah

dy du dv
y uv  
dx dx dx
(b) Pembezaan Hasil Tolak

dy du dv
y uv  
dx dx dx

Contoh 4 :

Bezakan setiap yang berikut terhadap x .

(a) y  4 x 2  3x (b) y  5 x 3  4 x 2  x

Penyelesaian:

dy d d dy d d d
(a)  (4 x 2 )  (3x) (b)  (5x 3 )  (4 x 2 )  ( x)
dx dx dx dx dx dx dx

dy dy
 4(2) x 21  3(1) x11  5(3) x 31  4(2) x 21  (1) x11
dx dx

dy dy
 8x  3  15 x 2  8x  1
dx dx

8|Page
 UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

 Praktis kendiri 3

1.Selesaikan setiap yang berikut :

(a) Diberi tentukan Penyelesaian:

(b) Jika , Penyelesaian:

nyatakan

(c) Cari , jika Penyelesaian:

(d) Jika , cari Penyelesaian:

(e) Jika y = , cari Penyelesaian:

(f) Diberi , tentukan Penyelesaian:

(g) Jika , cari Penyelesaian:

9|Page
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

(h) Jika cari Penyelesaian:

(i) Jika , cari Penyelesaian:

(j) Jika , cari Penyelesaian:

10 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

1.1.4 Menentukan terbitan pertama hasil darab dua polinomial.

Nota Penting :

Terbitan Pertama Fungsi Polinomial

Pembezaan Hasil Darab

dy dv du
y  uv U V
dx dx dx

Contoh 5 :

Bezakan setiap yang berikut terhadap x .

(a) y  x( x  1) (b) y  5 x 2 ( x  2)

Kembangkan
ungkapan
Penyelesaian:

(a) y  x 2  x (b) y  5 x 3  10 x 2

dy d 2 d dy d d
 ( x )  ( x)  (5x 3 )  (10 x 2 )
dx dx dx dx dx dx
dy dy
 (2) x 21  (1) x11  5(3) x 31  10(2) x 21
dx dx
dy dy
 2x  1  15 x 2  20 x
dx dx

11 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

Contoh 6 :

dy
Cari bagi setiap yang berikut.
dx

(a) y  ( x  2)( x 2  3x) (b) y  ( x  1)(2 x 2  5)

Penyelesaian:

(a) Katakan (b) Katakan

u  x  2, v  x 2  3x u  x  1, v  2x 2  5
du dv du dv
1  2x  3 1  4x
dx dx dx dx

dy dv du dy dv du
u v u v
dx dx dx dx dx dx
dy dy
 ( x  2)(2 x  3)  ( x 2  3x)  [( x  1)(4 x)]  [(2 x 2  5)(1)]
dx dx
dy dy
 2 x 2  3x  4 x  6  x 2  3x  4x 2  4x  2x 2  5
dx dx
dy dy
 3x 2  2 x  6  6x 2  4x  5
dx dx

12 | P a g e
 UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

 Praktis kendiri 4
dy
1. Cari bagi setiap yang berikut:
dx

(a) y  3x ( x  5) (b) y  x (3  5 x )
2 2 3

6x 3  7 x  4 (d) y  ( x  2)( x  5)
3 2
(c) y 
x

(e) y  (2 x  7)( x  2)
2 3 (f) y  ( x  10)(3  2 x)

13 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

2. Bezakan setiap yang berikut terhadap :

(a) y  ( x  5)( x  2) (b) y  (2 x  3)( x  4)

(c) y  (4 x  6)(7  x) (d) y  (3x  4)( x  2 x)

3 2

(e) y  (2 x  1)(4  3x) (f)

14 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

1.1.5 Menentukan terbitan pertama hasil darab dua polinomial.

Nota Penting

Terbitan Pertama Fungsi Polinomial

Pembezaan Hasil Bahagi

du dv
v u
u dy
y  dx 2 dx
v dx v

Contoh 7 :

2x  1 dy
Diberi y  , cari
x 3
2
dx

Penyelesa
ian:
(a) u  2 x  1 v  x2  3

du dv
2  2x
dx dx
du dv
v u
dy dx dx
 2
dx v
dy ( x 2  3)(2)  (2 x  1)(2 x)

dx ( x 2  3) 2

dy 2 x 2  6  4 x 2  2 x

dx ( x 2  3) 2

dy  2 x 2  2 x  6

dx ( x 2  3) 2

dy 6  2 x  2 x 2

dx ( x 2  3) 2

dy 2(3  x  x 2)

dx ( x 2  3) 2

15 | P a g e
 UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

 Praktis kendiri 5
dy
1. Cari bagi setiap yang berikut,
dx

2x 2  3 5x  2
(a) y  (b) y 
x2 x2  3

2x  3 (1  2 x) 2
(c) y  (d) y 
4x  1 x2 1

16 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

1.1.6 Menentukan terbitan pertama fungsi gubahan dengan menggunakan petua

rantai.

Nota Penting :

Terbitan Pertama Fungsi Polinomial

Pembezaan Fungsi Gubahan

y  f (u) dan , maka

Kaedah alternatif:

dy
y  (ax  b) n  an(ax  b) n1
dx

17 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

Contoh 8 :

dy
Cari bagi setiap yang berikut.
dx

3
(a) y  (2 x  1) 3 (b) y 
( x  4 x) 2
2

Penyelesaian:

(a) Katakan (b) y  3( x 2  4 x) 2

u  2 x  1, y  u3 Katakan
du dy
2  3u 2 u  x 2  4x y  3u 2
dx du
du dy
 2x  4  6 x 3
dx du

dy dy du dy dy du
   
dx du dx dx du dx
dy dy
 3u 2  2  6u 3  (2 x  4)
dx dx
dy dy
 6u 2  6( x 2  4 x) 3  2( x  2)
dx dx
dy dy 12( x  2)
 6(2 x  1) 2  2
dx dx ( x  4 x) 3
Bezakan dalam kurungan
yang ada x sahaja
ATAU ATAU
(2 x  1) JADI (2)
y  3( x 2  4 x) 2
dy dy d
 3(2 x  1) 31 (2)  3(2)( x 2  4 x) 21  ( x 2  4 x)
dx dx dx
dy dy
 6(2 x  1) 2  6( x 2  4 x) 3  (2 x  4)
dx dx
dy
 6( x 2  4 x) 3  2( x  2)
dx
dy 12( x  2)
 2
dx ( x  4 x) 3

18 | P a g e
 UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

 Praktis kendiri 6
dy
1. Cari bagi setiap yang berikut,
dx

(a) y  ( 2 x  7) 8 (b) y  2(5 x  3) 4

1 3
(c) y (d) y
1  3x (4 x  1) 2
2

19 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

1.2 Menggunakan konsep terbitan kedua bagi fungsi polinomial untuk

menyelesaikan masalah.

1.2.1 Menentukan terbitan kedua untuk fungsi y = f(x)

1. Apabila suatu fungsi y  x3  x 2  3x  6 dibezakan terhadap x, terbitannya ialah

dy
 3x 2  2 x  3
dx

dy
2. Fungsi yang kedua boleh dibeza lagi terhadap x. Proses pembezaan dua
dx
kali berturut -turut ini dikenali sebagai pembezaan peringkat kedua dan ditulis
d2y
sebagai .
dx2
2
d 2 y  dy 
3. Ambil perhatian bahawa   . Jika y  f (x)
dx2  dx 
Contoh 1:
dy
Jika y  4 x3  7 x 2  5 x  1 Maka  f ' ( x)
dy dx
Terbitan pertama  12 x 2  14 x  5 d2y d
dx  [ f ' ( x)]  f "( x)
dx2 dx
d2y
Terbitan kedua  24 x  14 .
dx2

Contoh 2: Contoh 3:
1
Jika y  x 2  Jika f ( x)  (2 x  1) 4
x
dy 1
 2x  2 f ' ( x)  4(2 x  1)3 (2)
dx x
2
d y 2  8(2 x  1)3
 2  ( 3 )
f "( x)  8  [3(2 x  1) 2 (2)]
2
dx x
2
d y
 2 3
2  48(2 x  1) 2
2
dx x

20 | P a g e
 UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

 Praktis kendiri 7
Cari terbitan kedua bagi setiap fungsi yang berikut:

(a) y  3x5  x 2  6 x 1  x2
(b) y 
x2

(c) (f)

21 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

1.2.2 Menentukan titik pusingan sesuatu lengkung maksimum atau minimum

dengan menggunakan kaedah pembezaan peringkat kedua.

(a) Di titik (b) Di titik maksimum A (c) Di titik minimum B

pusingan A dan B dy d2y dy d2y
dy  0 dan 0  0 dan 0
0 dx dx2 dx dx2
dx

Contoh 1: (Nilai Maksimum suatu fungsi kuadratik)

Diberi bahawa y  3x(4  x) , hitungkan
(a) nilai x apabila y adalah maksimum,
(b) nilai maksimum y.

Penyelesaian:
y  3 x( 4  x) (a) Apabila y ialah maksimum,
y  12 x  3x 2 dy
0
dy dx
 12  6 x . 0  12  6 x
dx
x2
(b) Nilai maksimum y:
y  12 x  3x 2
apabila x  2
y  12(2)  3(2) 2
y  12

22 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

Contoh 2: (Menentukan titik pusingan dan ujian terbitan kedua)

Cari koordinat titik-titik pusingan bagi lengkung y  2 x3  3x 2  12 x  7 dan tentukan

jenis titik itu.

Penyelesaian:
dy
y  2 x3  3x 2  12 x  7 , maka  6 x2  6 x  12
dx
dy
di titik pusingan, 0
dx
6 x 2  6 x  12  0
x2  x  2  0
( x  1)( x  2)  0
x  1 atau x  2

apabila x  1
y  2(1)3  3(1) 2  12(1)  7
y0
(1, 0) ialah suatu titik pusingan

apabila x  2
y  2(2)3  3(2)2  12(2)  7
y  27
(-2, 27) ialah suatu titik pusingan.

Untuk menentukan jenis titik (maksimum / minimum)

d2y
 12 x  6
dx2
d2y
Apabila x  1 ,  12(1)  6  18  0 (positif)
dx2
Oleh itu, titik pusingan (1, 0) adalah titik minimum.

d2y
Apabila x  2 ,  12(2)  6  18  0 (negatif)
dx2
Oleh itu, titik pusingan (-2, 27) adalah titik maksimum.

23 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

Contoh 3:
4
Cari titik pusingan maksimum dan minimum bagi lengkung y  x  .
x

Penyelesaian:
4
y  x
x
dy 4
 1 2
dx x
 4 8
2
d y
 2  3   3
 x  x
2
dx

dy Penentuan sifat titik pusingan:

Apabila 0
dx
4 d2y 8
1 2  0 Apabila x  2,  1 0
x dx2 23
4 Ini bermakna (2, 4) ialah titik pusingan
1 minimum.
x2
x2  4
d2y 8
x 4 Apabila x  2,   1  0
dx 2
(2)3
x  2 Ini bermakna (-2, -4) ialah titik pusingan
maksimum.
4
Apabila x  2, y  2  4
2
4
Apabila x  2, y  2   4
2

(2, 4) dan (-2, -4) ialah titik pusingan

24 | P a g e
 UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

 Praktis kendiri 8
1. Cari titik pusingan bagi lengkung di bawah. Seterusnya, tentukan sama ada titik
pusingan itu ialah suatu titik maksimum atau titik minimum.

(a) y  2 x3  6 x 2 9
(b) y  x 
x

25 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

(c) y  x3  12 x (d) y  x3  3x 2  9 x

26 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

x 2  16 x2
(e) y  (f) y 
x x2

27 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

2. Lengkung mempunyai titik pusingan pada (1 , 2). Cari nilai bagi

p dan q.

28 | P a g e
UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

1.3 Melaksanakan pembezaan fungsi trigonometri.

1.3.1 Menyatakan terbitan pertama bagi fungsi trigonometri yang melibatkan

sin, kos dan tan.

Nota Penting :

Rumus:

Contoh 1

Cari terbitan pertama bagi fungsi trigonometri yang berikut:

(a) (b) (c)

Penyelesaian: Penyelesaian: Penyelesaian:

Rumus:

29 | P a g e
 UMT 2122 PEMBEZAAN DIPLOMA
TAHUN 1 SEMESTER 2

Contoh 2

Cari terbitan pertama bagi fungsi trigonometri yang berikut:

(a) (b) (c)

Penyelesaian:
Penyelesaian: Penyelesaian:

 Praktis kendiri 9

Cari terbitan pertama bagi fungsi trigonometri yang berikut:

1. 2. 3.

4. 5. 6.

7. 8. 9.

10. 11. 12.

30 | P a g e