KÜLTÜR BAKANLIĞI

YAYINLARI
A T A T Ü R K » E V I I İ

F İ K İ R H A Y A T I

II

Hazırlayanlar

MEHMET KAPLAN - İNCt ENGtNÜN

ZEYNEP KERMAN - NECAT BİRİNCİ
ABDULLAH UÇMAN

KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINLARI: 469

ATATÜRK DİZİSÎ : 11
K a p a k : Grafik Stüdyo S

İ Ç İ N D E K İ L E R

m — MİLLÎ KÜLTÜR
M A A R İ F E MÜTEALLİK NUTUK/Gazi Mustafa
Kemal P a ş a 1

1 — DİL
BİRKAÇ SöZ/Besim [ A t a l a y ] 13
LATİN H A R F L E R İ / A h m e t Emin [Yalman] 16
K U R ' A N TERCÜMESİ M Ü N A S E B E T İ Y L E / A h m e t
Hikmet [Müftüoğlu] 19
LATİN H A R F L E R l / F a l i h Rıfkı [ A t a y ] 23
DİL H E Y E T İ / N e c i p Asım [Balhasanoğlu] 26
LİSANIMIZA DAİR/Köprültizade F u a d 33
HANGİ K E L İ M E L E R TÜRKÇEDİR ? / F a z ı l Ah-
m e t [Aykaç] 37
TÜRKÇEMİZE D A İ R / A h m e t Hikmet [ M ü f t ü o f l u ] 41
İLİM LİSANINDA BİRLİK/Halil Nimetullah
[öztürk] 45
Y E N İ TÜRK H A R F L E R İ MÜNASEBETİYLE/
İzzet Ulvi [ A y k u r t ] 50
BÜYÜK HOCA'NIN KARŞISINDA 56
DİLİMİZİ NASIL TÜRKÇELEŞT1RECEĞ1Z ? /
Mahmut Arif 59
H A R S T E B D İ L İ / H a s a n Cemil [Çambel] 66
ÖZ D İ L / H a s a n Cemil [Çambel] 69
UMUMÎ TÜRK D I L l / S a d r i Maksudî [Arsal] 76
Onay : 22/5/1981 gün ve 8310 - 917 sayı.
n . DİL KURULTAYINA DOGRU/lbrahim Necmi
Birinci baskı : Aralık 1981 [Dilmen] 81
Baskı Sayısı : 10.000
Başbakanlık Matbaası - ANKARA
 3 — DERGİLER
DİL AKADEMİSİ/Yunus Nadi [Abalıoğlu] 88
MESLEK GAZETESİ 179
GÜNEŞ-DIL TEORİSİNİN ANA HATLARI VE
92
H A Y A T N E İÇİN Ç I K I Y O R ? / M e h m e t E m i n [ E r i -
VERİMLERİ
Sirgil] 184
ALFABE İNKILABI/Köprülüzade Fuad 96
H A L K B İ L G İ S İ / M e h m e t Halit [ B a y r ı ] 188
\ IŞ'IN YOLUNA DAİR/Ziyaeddin Fahri [Fındık-
2 — EDEBİYAT
oğlu] ısı
A T E Ş T E N GÖMLEK S İ N E M A D A 101
İ L H A M M A N B A I / Y a k u p Kadri [Karaosmanoğlu] 104 4 — TERCÜME FAALİYETİ
107
ROMAN/Ziya Gökalp A V R U P A E D E B İ Y A T I VE BİZ/Yusuf Şerif [Kı-
T Ü R K H A L K E D E B I Y A T I / Y a k u p Kadri [Karaos- hçel] 199
112
manoğlu] T E R C Ü M E VE S A H N E / V e d a t Örfî 204
TİYATRO H A K K I N D A : A D A P T A S Y O N / N u r u l l a h HANGİ ESERLERE MUHTACIZ?/Hikmet Şevki 209
120
Ata [Ataç] M Ü T A L A A Y A Ş A Y A N E S E R L E R / A h m e t Cevdet 214
H A R S VE M E F K Ü R E E D E B I Y A T I / Y a k u p Kadri TERCÜME MESELESI/Köprtilüzade Fuad 218
1
[Karaosmanoğlu]
T E R C Ü M E F A A L İ Y E T İ / H i l m i Ziya Ülken 222
İ N K I L Â P VE E D E B İ Y A T / K ö p r ü l i i z a d e F u a d 130
T E R C Ü M E R O M A N / H a l i t Ziya Uşaklıgil 229
E D E B İ Y A T T E D R İ S A T I N I N Y E N İ V E Ç H E S İ ÇO-
C U K L A R I KOZMOPOLİT Y A P A R M I ? / A l i Canip 5 — TARİH
135
[Yöntem] MİLLÎ TARİH/Reşat Saffet [Atabinen] 235
ÜSLUPTA RE-ADAPTATION/Celâl Nuri [İleri] 140
ANAYURTLARINDAN AYRILAN TÜRKLER ... 238
EDEBİYATIMIZIN YOLU/Köprülüzade Fuad 145
NUTUK/Esat [Sağay] 249
ORTA TEDRİSATTA EDEBİYAT/Hasan Âli
KÜLTÜR İ N K I L Â B I M I Z / N e g e t Ömer [İrdelp] 260
147
[Yücel]
A N A D O L U ' D A E N E S K İ TÜRK MEDENİYETİ
İNKILÂP EDEBİYATI/Kâzım Nami [Duru] 149
VE CİHAN MEDENİYETLERİNE HAKİMİYETİ/
İ N K I L Â P Ç I SANAT, G E R İ S A N A T / S a d r i Ethem
151 Mehmet Saffet [Engin] 265
[Ertem]
U Y G U R TÜRK UYANIŞININ KAYNAKLARI/
M E M L E K E T VE E D E B I Y A T / P e y a m i S a f a 155
Hilmi Ziya Ülken 273
R O M A N D A MİLLİ V A S I F / S u u t Kemal Y e t k i n 158
A N A D O L U ' D A K U M U K L A R T A R İ H İ / E n v e r Beh-
EDEBİYATIMIZIN FİKİRSİZLİĞİ 161
ııan Şapolyo 280
FİKİR HAYATINDA VAHDET 164 SÜMER, MOHENCODARO, H A R A P P A V E A N A
M E M L E K E T M A T B UA T I / Z a h i r Sıtkı [Güvemli] 168 D İ L / H . Reşit T a n k u t 285
EDEBİYATIMIZIN BUGÜNKÜ MESELELERİ/ ALACAHÖYÜK 1936 K A Z I S I / H a m i t Zübeyr K o ş a r 290
m
II. T A R İ H K U R U L T A Y İ / Y u n u s N a d i [Abalıoğlu] 297
Y a ş a r Nabi [ N a y ı r ]
 TÜRK T A R İ H İ TEZl/Şemseddin Günaltay 301 ON YILDA GÜZEL SANATLARIMIZ/Muzaffer
TÜRK T A R İ H İ VE İNKILÂBI/M. S a f f e t Engin ... 309 Reşit 404
TERBİYEDE KEMALİST FELSEFE/M. Saffet MÜSTAKİL R E S S A M L A R VE HEYKELTIRAŞ-
313 LAR BİRLİĞİ S E R G i S l / P e y a m i S a f a 408
Engin
B E L A BARTOK A N K A R A ' D A / H a l i l Bedi [Yö-
6 — FELSEFE
netken] 411
F E L S E F Î TÜRKÇÜLÜK/Ziya Gökalp 317 BİR RESİM SERGİSİ MÜNASEBETİYLE/Nurul-
K A N T VE F E L S E F E S i / R e ş a d Şemseddin [Sirer] 320 lah Berk 415
TÜRK F E L S E F E CEMİYETİ 328 GÜZEL SANATLAR AKADEMİSİ SERGİSİ/Ah-
BUGÜNKÜ HAYATIMIZIN AKIŞLARI/Mustafa m e t Hamdi [Tanpmar] 432
331
Şekip [Tunç] MEYHANEYE DÜŞEN MUSİKİ/Peyami Safa ... 436
M E M L E K E T T E ON S E N E L İ K F E L S E F E / M u s t a f a MİLLÎ MÜZİK DAVASINDA ALATURKA MUSİ-
334
Şekip [Tunç] K İ N İ N VAZİYETÎ/Halil Bedi [Yönetken] 439
AŞK AHLÂKI/Hilmi Ziya Ülken v 341 GÜZEL S A N A T L A R I N SON 15 S E N E L İ K TEKÂ-
TÜRK H İ K M E T İ / H i l m i Ziya Ülken 347 MÜLÜ/Elif Naci 446
M U A S I R A V R U P A İÇTIMAİYATI/Hilmi Ziya
350 8 — YENİ İNSAN TİPİ
Ülken
YARATICI TEKÂMÜL/Ahmet Ağaoglu 356 MÜNEVVERLİK MEFHUMU/Mustafa Şekip
BERGSON VE ZAMANIMIZ/Peyami S a f a 360 [Tunç] 455
TEBESSÜM/Ziya Gökalp 461
7 — GÜZEL SANATLAR
SPORCULARIMIZLA H A S B I H A L / M u s t a f a Şekip
GAZİ M U S T A F A K E M A L P A Ş A ' N I N H E Y K E L İ / [Tunç] 464
A v r a m Galanti 367 İKİ NEVİ İ N S A N / A v n i [Başman] 468
BÜYÜK GAZİ M U S T A F A K E M A L PAŞA'NIN VATANPERVERLİK VE VATANDAŞLİK/Zeki
Mesut 473
H E Y K E L İ / A l i Sami [Boyar] 371
C A N I SIKILMAYAN İ N S A N L A R / A v n i [ B a ş m a n ] 479
Y A P I C I VE YARATICI D E H A / Y a k u p Kadri [ K a -
MÜNEVVERLERİMÎZ/Celâl Nuri [İleri] 483.
raosmanoğlu] : 374
YAŞAR'A M E K T U P L A R / M . Nermi 487
SANATTA MAZİYİ T A K L İ T VE MAZİYİ T E M S İ L /
MÜNEVVER ZÜMRE M E S E L E S i / A ğ a o ğ l u A h m e t 491
İsmail H a k k ı [Baltacıoglu] 377
M E M L E K E T T E BİR GENÇLİK M E S E L E S İ V A R /
A N K A R A ' D A Z A F E R ÂB1DES1/Vahid 380
ismail Hakkı Baltacıoğlu 495
KRIPPEL'IN ESERİ/Ahmet Haşim 391
ANADOLU R A K S L A R I / T a l a t Mtimtaz 394 9 — YENİ TÜRK KADINI
KLASİK ABİDELERİMİZ VE GÜZEL SANATLAR
ANADOLU K A D İ N İ / H a y d a r Necip 501
AKADEMİSİ/Abdülhak Şinasi [ H i s a r ] 397
TÜRK K A D I N I / l s a k Ayasî 504
 K O N F E R A N S / S ü r e y y a Hulusi 513 OCAKLAR N E YAPMIŞTIR, VAZİFESİ VE GA-
BİZDE K A D I N / T e z e r Ağaoglu 518 Y E S İ N E D İ R ? / Z i y a Gökalp 636
TÜRK A K A D E M İ S I / Z a k i r K a d r i 647
TÜRK, K A D I N I HAVACILIKTA DA HARİKA
ÇOCUK K U L Ü P L E R İ / H i l m i A. Malik 654
Y A P A C A K / V . Birsen 523
ANADOLU D A R Ü L F Ü N U N U I Ç I N / Ş e v k e t Aziz
654
10 — Y E N İ M A A R İ F SİSTEMİ [Kansu] y
ANKARA HALKEVINDE VERİLEN NUTUK/
Y E N İ D E V İ R / R u ş e n Eşref ([Urlaydın] 531
Necip Ali [Küçiika] 659
AVRUPAKAR1, A V R U P A l / Y a k u p Kadri [Karaos-
Y E N İ H A L K E V L E R İ AÇMA N U T K U / l s m e t İnönü 676
manoğlu] 535
682
ANADOLU'DA M A A R İ F N A S I L TAAMMÜM E D E - İNDEKS
BİLİR ? /Mehmen Emin Erişirgil 539
TÜRKLEŞMEK Y O L U / A v r a m Galanti 543
DARÜLFÜNUN'UN VAZİFELERl/Köprülüzade
Fuad 557
ÜNİVERSİTE VE ÜNİVERSİTELERİMİZ/Musta-
f a Şekip Tunç 562
İLİM VE İ N K I L A P / A v n i [ B a ş m a n [ 566
İLİM VE M E F K Ü R E / K ö p r ü l ü z a d e F u a d 569
MUALLİM O R D U S U / l b r a h i m Alaeddin [Gövsa] 573
ORTA T A H S İ L İ N G A Y E S l A h s a n [Sungu] 576

11 — Y E N İ KÜLTÜR M Ü E S S E S E L E R İ
KÖY EĞİTİMİ VE BİZE GÖRE Y E N İ BİR KÖY
P E D A G O J I S l / H ı f z ı r r a h m a n Raşit öymen 581
KÖY OKULU VE KÖY ÖĞRETMENİ/Halil F i k r e t
Kanat 585
TEVHID-1 T E D R İ S A T K A N U N U / l h s a n Sungu ... 593
TÜRK OCAKLARİ/Necmettin Sadık ( [ S a d a k ] ... 607
TÜRK OCAĞİ/Hamdullah Suphi [Tanrıöver] 610
GENÇLİK T E Ş K I L Â T I / A vni [Başman] 621
M E M L E K E T BILGISI/Köprülüzade F u a d 625
MERKEZ HEYETİ BİNASI/Hamdullah Suphi
[Tanrıöver] 628
MÜSTAKBEL ILIM VE SANAT M Ü E S S E S E L E -
RIMIZ/Köprülüzade F u a d 632
 ııı
MILLI KÜLTÜR
 REİS-İ CUMHUR GAZ t MUSTAFA KEMAL PAŞA ,
HAZRETLERİ'NİN MAARİFE MÜTEALLİK
NUTUKLARINDAN

Muhterem efendiler,
Evvela bu içtimai tertip ve bilhassa hakkımda ibzal
buyurdukları sözlerle bana da 'huzurunuzda birkaç söz
söylemek fırsatını bahşettiklerinden Vasıf Beyefendiye
suret-i mahsusada teşekkür ederim.

Hanımlar, beyler,
Güzide heyetinizin içinde bulunmaktan mütahassıl
sürürüm bî-pâyândır. Türkiye Muallimler Birliği'nin Anka-
ra'da akdettiği ilk kongresini çok büyük memnuniyetle
karşıladım. Memleketimizin sizler gibi kıymetli muallim
hanım ve beylerinin burada toplanması, Cumhuriyetimiz
için çok feyizli neticelerin tecellisine vesile olacaktır.

Hanımlar, beyler,
Türkiye Muallimler Birliği'nin bütün memlekette
taazzuvuna, Konya'yı olduğu gibi, Van'ı ve Hakkâri'yi de
teşkilâtı dahiline almasına ve her köyde azaya mâlik bu-
lunmasına derin bir alâka ile intizar edeceğim.
Muallimler! Yeni nesli: Cumhuriyet'in fedakâr mu-
allim ve mürebbileri, sizler yetiştireceksiniz, yeni nesil,
(1) [25 Ağustos 1921, Pazartesi günü Ankara'da ilk defa topla-
nan Muallimler Birliği umumî kongresine iştirak eden zevata
Maarif vekili bulunan Vasıf Beyefendi tarafından verilen zi-
yafette vekil beyin nutkuna cevaben irad buyurmuşlardır.]

sizin eseriniz olacaktır. Eserin kıymeti, sizin maharetiniz
ve fedakârlığınız derecesiyle mütenasip bulunacaktır.
Cumhuriyet; fikren, ilmen, fennen, bedenen kuvvetli
ve yüksek seciyeli muhafızlar ister! Yeni nesli, bu evsâf ve
kabiliyette yetiştirmek sizin elinizdedir. Mümtaz vazife-
nizin ifasına âli himmetlerle hasr-ı mevcudiyet edeceğini-
ze asla şüphe etmem.
Arkadaşlar,
Ben millî maarifimiz ve millî terbiyemiz hakkındaki
nokta-i nazarlarımı muhtelif zamanlarda ve muhtelif ve-
silelerle söyledim. Fakat bu nokta-i nazarlarımı birkaç ke-
limede teksif ederek, tekrar etmeği faydasız görmüyo-
rum.
Muallimler;
Erkek ve kız çocuklarımızın, aynı suretle bütün tah-
sil derecelerindeki talim ve terbiyelerinin amelî olması
mühimdir. Memleket evlâdı, her tahsil derecesinde ikti-
sadî hayatta âmil, müessir ve muvaffak olacak surette teç-
hiz olunmalıdır. Millî ahlâkımız, medenî esaslarla ve hür
fikirlerle tenmiye ve takviye olunmalıdır. Bu çok mühim-
dir; bilhassa nazar-ı dikkatinizi celbederim. Tehdit esası-
na müstenit ahlâk, bir fazilet olmadıktan başka, itimada
da şâyân değildir.
Efendiler; bu nokta-i nazarlarımda sizin tamamen
benimle beraber olduğunuza şüphe etmiyorum. Umumî
maarif ve terbiye programımız da bu esasâtı câmidir. Fa-
kat, biliyorsunuz ki, nokta-i nazarların, programların kat'i
ve vâzıh olması çok mühim olmakla berber, feyiz ve eser
verebilmesi, onların muktedir, müdrik ve fedakâr mual-
limlerimiz tarafından mekteplerimizde çok büyük dikkat
ve himmetle tatbikine vâbestedir. İşte bilhassa sizden ri-
ca edeceğim husus budur. (Estağfurullah sesleri) Sizin
muvaffakiyetiniz, Cumhuriyetin muvaffakiyeti olacaktır.
Arkadaşlar, yeni Türkiye'nin birkaç seneye sığdırdığı
askerî, siyasî, idarî inkılâbâî; sizin, muhterem muallimler,
sizin; içtimaî ve fikrî inkılâptaki muvaffakiyetlerinizle te-
yid olunacaktır. Hiçbir zaman hatırlarınızdan çıkmasın
ki, Cumhuriyet, sizden, «fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür»
nesiller ister! (Sürekli alkışlar).
Muhterem hanım, muhterem beyefendiler! 2
Bu çay ziyafetini tertip edenlere suret-i mahsusada
teşekkür ederim. Bu vesile beni Samsun'un çok münev-
ver muhitinde bulundurmuş oldu. Bu vesile beni dimağ-
ları ilim ve fen ile müzeyyen kıymetli insanlardan mü-
rekkep bir heyetin huzurunda bulunmakla pek mesut
etti.
Efendiler, dünyada her şey için, maddiyat için, ma-
neviyat için, hayat için, muvaffakiyet için en hakiki mür-
şit ilimdir, fendir; ilim ve fennin haricinde mürşit ara-
mak gaflettir, cehalettir, dalâlettir. Yalnız ilmin ve fen-
nin yaşadığımız her dakikadaki safhalarının tekâmülünü
idrak etmek ve terakkiyâtım zamanında takip eylemek
şarttır.
Bin, iki bin, binlerce sene evvelki ilim ve fen ve lisa-
nın çizdiği düsturları, şu kadar bin sene sonra bugün
aynen tatbike çalışmak elbette ilim ve fennin içinde bu-
lunmak değildir. Çok mesut bir his ile anlıyorum ki, mu-
hataplarım bu hakikatlere nüfûz etmişlerdir. Mesudiye-
tim yükseliyor. Şununla ki, muhataplarım taht-ı talim ve
(2) [lSJfl Eylülünde Gazi Paşa hazretleri Karadeniz sahillerinde-
ki şehirlerimizi dolaşırken, Samsun'a da uğramışlardı. Bu
nutku orada İstiklâl Ticaret mektebinde muallimler tarafın-
dan şereflerine verilen çay ziyafetinde irad buyurmuşlardır.]
terbiyelerinde bulunan yeni nesli de bu hakikatin nur-
larıyle tulu'una müessir ve âmil olacak surette yetiştire-
ceklerini vaad eylemişlerdir. Bu, cümlemiz için iftihara
şâyân bir noktadır.
Muhterem efendiler, hemşiremiz hanımefendi ve
ondan sonra beyanatta bulunan muhterem ve hassas ar-
kadaşlarımız uzak maziyi çok işaretlerle tavzih etliler.
Yakın mazinin acılarını da hakikaten kalpleri dil-hûn
edecek tarzda beyan buyurdular. Bu vesile ile şahsıma ait
çok teveccühâtta bulunmak nezaketini ibraz buyurdular.
Bu teveccühâtın samimi kalplerden sünûhu itibariyle şüp-
hesiz çok memnunum, mütehassisim ve müteşekkirim.
Yalnız sizden olan bir şahsa sizden fazla ehemmiyet atfet-
mek, her şeyi bir ferd-i milletin şahsiyetinde temerküz et-
tirmek, maziye, hâle, istikbale, bütün b u edvâra ait bir
heyet-i içtimaiye mesâilinin tavzih ve tebarüzünü yüksek
bir heyet-i içtimaiyenin münferit bir şahsiyetinden bekle-
mek elbette ki lâyık değildir. Elbette ki lâzım değildir.
Muhterem kardeşler! Memleket ve milletin hayat
ve âtisine olan muhabbet ve hürmetten dolayı huzurunuz-
da bir nokta-i hakikati izaha mecburum.
Vatandaşlar, vatanınızda herhangi bir şahsı, istedi-
ğinizi sevebilirsiniz! Kardeşleriniz gibi .arkadaşınız gibi,
babanız, evlâdınız gibi, sevgiliniz gibi sevebilirsiniz. Fakat
bu sevgi sizi mevcudiyet-i milliyetinizi bütün muhabetleri-
nize rağmen herhangi bir şahsa, herhangi bir sevdiğinize
vermeğe sâik olmamalıdır. Bunun aksine hareket kadar
büyük hata olamaz. Ben mensup olduğum büyük milleti-
min böyle bir hayatı artık irtikâp etmeyeceğine dair ke-
mal-i itimat sahibi olmakla müsterih ve müfterihim. Ar-
kadaşlar, ben ve benim gibi birçok vatandaşlar, kardeşler
bundan beş, beş buçuk sene evvel vatan-ı aslî-i millet ümit-
siz felâkete düştüğü zaman muvazzaf oldukları namus-ı
vicdan namus-ı haysiyetle mükellef bulundukları vazifeyi
yapmak mevkiinde kaldılar. Bunu bittabi yapacaklardı.
Yapmaları mecburî idi. Vicdanî idi. İnsanî idi, n a m u s ı
millî icabı idi, ben bu mukaddes esasların haricinde hare-
ket edebilir miydim?
r
Efendiler elbette edemezdim. Türk milletinin haki-
ki hiçbir ferdi bu icabâtın haricinde hareket edemezdi.
Ben elbette bu elîm manzara karşısında vicdanımın emirle-
rine muhalif, namus-ı millîmizin hilâfında hareket ede-
mezdim. Mensubiyetle müftehir bulunduğum yüksek he-
yet-i içtimaiyenin yüksek haysiyetine elbette münâfi ha-
reket edemezdim.
Bence, mensup olmakla müftehir bulunduğum mil-
letin hiçbir ferdi bu icab-ı namustan asla inhiraf etme-
miştir. Eğer bundan müstesna gösterenler varsa, emin olu-
nuz aziz ve namuskâr vatandaşlar; onların kalp ve vic-
danı milletimizin müşterek vicdan-ı nezihinden hiç il-
ham almamış kapkara sefil vicdanlardır.
Efendiler! Bizim milletimiz derin, amîk bir maziye
mâliktir. Milletimizin hayat-ı a'sârını düşünelim. Bu dü-
şünce bizi elbette altı yedi asırlık Osmanlı Türklüğünden
çok asırlık Selçuk Türklerine ve ondan evvel bu devirle-
rin her birine muadil olan büyük Türk devrine kavuşturur.
Bütün bu edvâra dikkat buyurunuz. Türk kendi ruhunu
benliğini, hayatını unutmuş; nereden geldiği belirsiz bir-
takım rüesânm şuursuz vasıtası olmak mevkiine düş-
müştür. Türk milleti kendi mevcudiyetiyle herhangi bir
maksada, neticesi zillet olan esaret olan, fisebilillah kö-
le olmağa müncer olan hakîr bir hedefe sürüklenmiştir.
Millet maatteessüf bu hal-i gafleti çok idame etti. Bu yüz-
den her türlü sefaletlere Ve mahkûmiyetlere uğratmaktan
kendini kurtaramadı. Bütün bu tebaiyetleri, aldığı gayr-ı
millî terbiyenin icabâtı olduğunu farketmeksizin muhkem
bir terbiyenin eseri olduğu kanaatiyle tatbik ediyordu.
Esas-ı terbiyet, hedef ve mâhiyet-i terbiyet ne büyüktür.
Bu hususta istikamet yanlış ise ve koskoca bir millet em-
niyet ve itimat ettiği kitaplardan istişhad ederek rehber
olduklarını iddia edenlerin sözlerine inanarak yürürse ve
bu yürüyüş istikameti kendilerini mahv ve izmihlâle dü-
şürürse kabahat; istikameti takip eden nezîh, halûk, feda-
kâr, rehberlerine itimat eden zavallı halktan ziyade, reh-
berlere ait değil midir?
Efendiler, söz söyleyen arkadaşlarımızdan biri bana
nereden ilham ve kuvvet aldığımı sordu. Bu suale kısa
bir cevap vermek isterim. Bilirim ki, bugünkü intibahı
düne, maziye medyunuz. Herhalde babalarımızın, anala-
rımızın ve mürebbiyelerimizin, ruh ve dimağımızın inki-
şafında feyizli tesirleri vardır. Gerçi biz, belki burada bu-
lunanların kâffesi, dünyaya geldiğimiz zaman, bu toprak-
lar üzerinde yaşayanlarla beraber kahhar bir istibdad
pençesi içinde idik. Ağızlar kilitlenmiş gibi idi. Muallim-
ler, mürebbiler yalnız bir noktayı dimağlara yerleştirme-
ğe mecbur tutulmakta idi. Benliğini, herşeyi unutarak
bir heyûlâya boyun eğmek, onun kulu, kölesi olmak. Bu-
nunla beraber tahattur etmek lâzımdır ki, o tazyik altında
dahi bizi bugün için yetiştirmeğe çalışan hakiki fedakârlar
ve fedakâr muallimler ve mürebbiyeler eksik değildi. On-
ların bize verdikleri feyiz elbette esersiz kalmamıştır.
Şimdi burada bir zât-ı âliye tesadüf ettim. O benim rüşdiye
birinci sınıfta muallimim idi. Bana henüz iptidâi şeyleri
öğretirken, istikbal için ilk fikirleri de vermişti.
Efendiler, izah etmek istiyorum ki, ilk ilham ana-ba-
ba kucağından sonra mektepteki mürebbinin lisanından,
vicdanından, terbiyesinden alınır. Bu ilhamâtın mazhar-ı
inkişaf olması millet ve memlekete hizmet edebilecek kud-
ret ve kabiliyeti bahşedebilmesi için millet ve memlekete
büyük ve derin alâka yaratan fikir ve duygularla her an
takviye olunmak lazımdır. Bu fikir ve duyguların menbaı
bizzat memleket ve millettir. Milletin müşterek arzu ve te-
mayülüne temas etmek, onun icabâtına hasr-ı mevcudiyeti
hareket düsturu bilmek, hakiki yolda yürüyebilmek için
yegâne esastır. Bir milletin efrâdında hâkim olmak/ lâ-
zımü'r-riaye bulunmak icap eden milletin müşterek arzu-
su, ma'şerî fikirdir. Bir insan memleket ve millete nâfi
bir iş yaparken, nazardan bir an uzak bulundurmamağa
mecbur olduğu düstur milletin hakiki temayülüdür. Bina-
enaleyh efendiler, arkadaşımızın sorduğu ilham ve kuvvet
manbaı milletin kendisidir. Milletin müşterek temayülü
umumî fikri olduğunu münkir olanlar da vardır. Bu gi-
bileri cümleniz çok işitmişsinizdir. Bu gibiler memleket
ve milletle alâkasız gafil insanlardır. Memleketimizin ve
milletimizin başına gelmiş olan bunca felâketler, hiç şüp-
he etmemelidir ki, bu gafil insanların memleketin tâli' ve
iradesini ellerinde tutmuş olmalarından ileri gelmiştir.
Efendiler! Bir heyet-i içtimaiyenin mutlaka ma'şerî
bir fikri vardır. Eğer bu her zaman ifade ve izhar ediliyor-
sa, onun adem-i mevcudiyetine hükmolunmamalıdır. O
fiiliyatta behemahal mevcuttur. Varlığımızı, istiklâlimizi
kurtaran bütün ef'al ve harekât, milletin müşterek fikri-
nin, arzusunun, azminin yüksek tecellisi âsârmdan başka
bir şey değildir.
Arkadaşlar, bugün vâsıl olduğumuz netice şüphe
yok, çok şâyân-ı memnuniyettir, ümidbahştır. Fakat mem-
nuniyeti mahfuz tutabilmek için, ümitleri saha-i fiiliyata
koyabilmek için bundan sonra dikkat edilecek noktalar
da çoktur. Son söz söyleyen hoca efendinin beyanatından
mülhem olarak arzedeyim ki, en mühim en esaslı nokta,
terbiye meselesidir. Terbiyedir ki, bir milleti hür, müs-
takil, şanlı, âli bir heyet-i içtimaiye halinde yaşatır veya
bir milleti esaret ve sefalete terkeder.
 Türkçe ifade edebilmek için böyle bir ihtiyaç der-miyan
Efendiler, terbiye keJimesi yalnız olarak kullanıldı- ederse, millet, efrâd-ı millet ne desin? Onun için efen-
ğı zaman herkes kendince maksud bir medlûle intikal diler, genç neslin dimağı yorulmadan onun her şeyi alız
eder. Tafsilâta girişilse terbiyenin hedefleri, maksatları ve bel'e müsait elvâhı hakikat izleriyle tezyin olunmalıdır.
tenevvii eder. Meselâ dinî terbiye, millî terbiye, beynelmi-
Muhterem efendiler, bu içtimada, söylenen sözler
lel terbiye, bütün terbiyelerin hedef ve gayeleri başka
o kadar hassasiyetimi, rikkatimi mucip oldu ki, sâmiâm-
başkadır. Ben burada yalnız yeni Türk Cumhuriyetimi-
da o kadar ilahî bir âhenk vücuda getirdi ki, bunu boz-
zin yeni nesle vereceği terbiyenin millî terbiye olduğunu
mamak için bir kelime bile telaffuz etmek niyetinde de-
kat'iyetle ifade ettikten sonra diğerleri üzerinde tevakkuf
ğildim. Fakat huzurunuzun ruhumda hâsıl ettiği gayr-ı
etmeyeceğim. Yalnız işaret etmek istediğim mânâyı kısa
kabil-i zabt haz ve tahassüs beni beyan-ı hissiyat ve efkâ-
bir misal ile izah edeceğim. Efendiler, yeryüzünde üç yüz
ra şevketti. Beni dinlemek zahmetine katlandığınızdan,
milyonu mütecaviz İslâm vardır. Bunlar ana, baba, hoca
cümlenize teşekkürler ederim.
terbiyesiyle terbiye ve ahlâk almaktadırlar. Fakat maat-
teessüf hakikat-i hâdise şudur ki, bütün milyonlarca in- (Maarif Vekâleti mecmuası, nr. 12, Ağustos 1927, s. 110 -116)
san kitleleri şunun veya bunun esaret veya zillet zincirle-
ri altındadır. Aldıkları manevî terbiye ve ahlâk onlara bu
esaret zincirlerini kırabilecek meziyet-i insaniyeyi vereme-
miştir, veremiyor. Çünkü hedef-i terbiyetleri milli değil-
dir. Efendiler, milli terbiyenin ne demek olduğunu bil-
mekte artık bir gûnâ teşevvüş kalmamalıdır. Bir de millî
terbiye esas olduktan sonra onun lisanını, usulünü, vası-
talarını da millî yapmak zarureti gayr-ı kabil-i münaka-
şadır. Millî terbiye ile inkişaf ve ilâ edilmek istenilen genç
dimağları bir t a r a f t a n da paslandırıcı, uyuşturucu, ha-
yalî zevâidle doldurmaktan dikkatle içtinab etmek lâzım-
dır. Hoca efendi bir fikrini izah için «Vettini vez-zeytuni»
âyetini kendince tefsir ettiler. încir ve zeytin çekirdeğin-
den düstur çıkardılar. Birindeki kesreti, diğerindeki vah-
deti işaret ettiler. Âyetin medlûlü bu mudur değil midir?
Bir şey demeyeceğim. Yalnız bu seyahatim esnasında bit-
tesadüf bu âyetin mazmununu ben diğer bir hoca efendi-
den sormuştum.
Bunun için yarım saat kadar mütalaaya ihtiyaç ol-
duğunu söyledi. Ömrünü medresede ulûm-ı diniye teder-
rüs ve tedrisiyle geçiren bir zat, bir kitabın bir satırını
Besim [Atalay]*

BİRKAÇ SÖZ

Biz Türkler çok çok tuhaf adamlarız; bize göre bil-

mek, başkalarını öğrenmek ve bizden uzak olan şeyleri
anlamağa çalışmaktır. Kendimizi öğrenmek hiç aklımıza
gelmez; kendimize bir varlık bile vermeyiz.
Türkler Arap tesiri altında kaldıkları günden beri
her gün biraz daha kendilerini unutmuşlar; biraz daha
kendilerinden uzak olmağa çalışmışlardır. Avrupalıların
tesirleri altında kaldıkları günden beri de körü körüne on-
lara benzemeye, uymaya yeltenmişler.
Boyuna bin sene Arap, Acem tarihi okumuşlar, Arap
ve Acem destanı dinlemişler: Tanzimat'tan sonra da Av-
rupalıları görmek ve dinlemek istemişler. Fakat son za-
manlarda geçirdikleri felâketler ve bin yıldan beri al-
dıkları dersler Türklerde biraz da kendilerini öğrenmek
ve bellemek yolunda bir heves ve gayret uyandırmıştır.
Ara sıra Konya'dan, Ankara'dan, Maraş'tan, İçel'den,
Uşak'tan, aldığım mektuplarda 'benden «Türk adları» is-
tiyorlardı. Bu adları ya talebeye verecekler veyahut ken-
dileri alacaklardı. Bunlara şüphesiz cevaplar yazılıyordu.
Bir gün Mut eşrafından bir zat çocuklarına vermek için
benden birkaç ad istedi: Hatırımda olanları yazdım ver-
dim; bununla kalmadı; bu ad sahiplerinin kim oldukları-
nı da öğrenmek arzu e t t i : Biz, kitaba başvurduk : Der-
(*) K ü t a h y a mebusu
 Arap ve Acem kelimeleri hoş ve güzel gelir. Şüphesiz ki bu
ken iş büyüdü. Türk adlarım toplamak hevesi uyandı. Gü- da hem kendimizi ve hem o lisansları bilmediğimizdendir.
nümün bir iki saatini bu işe kapattım. 600 kadar kadın ve
Söz gelimi! Osman coşkun, Edhem bukağı, Hişâm, Hâşim
erkek adları topladım. Ufacık bir Türk kamusu oluverdi.
kuru yufkacı ve tiritçi demektir.
Ben bu kitapta Arap ve Acem adlarıyla anılan Türk Fransızlarda (Berger) çoban, (Pierre) taş gibi adlar
büyüklerini yazmadım; çünkü onlar benim düşüncemden pek ç o k t u r : İngilizlerde (Dykes) hendek, sed, maden da-
dışarıda kaldıkları gibi onların tercüme-i halleri birçok marı, (Red House) Red Havs kızıl ev, kırmızı vücut, mâ-
Arap ve Osmanlı müellifleri taraflarından yazılmıştır.
nâsında olan pek bayağı adlar vardır. Hele Araplarda
Fakat hiçbir müellif ayrıca Türk büyüklerini yazmamış-
(Kelb Küllâb), Çerkeslerde (Havzak, Mavzak) gibi adlar
tır. Ben ufak bir adım attım; tamamlamağa çalışacağım,
az değildir.
benden önce kim tamamlarsa kendi hesabıma teşekkürler.
Eski Türkler adı «gökten inmiş» saymazlardı; ço-
Her millet için büyüklerini tanımak bir haktır. Kim- cuk hak kazandığı adı alırdı (x). Onunçün Türk adlarının
se kimseye «sen babanı tanıma, sen dedelerinin dünyadan
bu yüzden de büyük bir değeri vardır.
nasıl gelip geçtiklerini öğrenme, sen eski atalarının adla-
rını sanlarını belleme!» diyemez; derse en tabiî bir hak- (Türk büyükleri veya Türtk adları, İstanbul, 1339/1923, s. 3 - 4 )
ka dokunmuş ve en büyük bir haksızlık etmiş olur. Bir
millet için kendini ve kendi büyüklerini tanımaya uğraş-
mak bir vazifedir; bunu yapmayan bir millet efrâdı «millî
vazifeler»ini yapmamıştır sayılır.
Tuhaftır. Her şey Türklere gelince değişir, en ipti-
daî ve tabiî h a k l a n bile teslim edilmez, en açık ve millî
vazifelerinin yapılmasına meydan verilmez, her kafadan
bir ses çıkar, her köşeden bir gürültü yükselir. Herkes
işe karışır; hattâ medreselerin tozlu ve örümcekli dolap-
larında uyuklayan karakapblar bile bu hususta söz sahi-
bi kesilirler; iş de bu dedikodular arasında boğulur ka-
lır.
Sayıları az ve fakat saygıları çok olan birtakım Türk (x) Çünkü Araplar «El esmâ tenzilu m i n - s e m â (isimler gökten
gençleri bu tabiî hakkı tanımaya ve tanıtmaya ve bu millî iner) derler. Ad verirken f a l a 'bakarlar. Eski Türkler ise ço-
vazifeyi yapmaya söz vermişlerdir; onlar yollarında yürü- cuk bir yaşına girince bir ziyafet verirler ve çocuktaki kabi-
yeceklerdi : Tanrım yol açıklığı vere! liyete göre ad verirler. Yahut çocuk adını kılıcıyla alırdı. Biz-
de hâlâ bu âdet kalmıştır; çocuklara kabiliyetlerine - songun-
Yine biz Türklerde eski ve fena bir hal var ki, kendi, l a r m a - g ö r e ad takıp duran kadınlar Anadolumuzda pek
dilimizin kelimeleri, adlan bize hoş gelmez; kaba buluruz. çoktur.

Ahmet Emin [Yalman]
LATİN HARFLERİ
Latin harfleri meselesi birdenbire günün meselesi
halini aldı. Amelî bir mesele şeklinde hararetle münakaşa
olunuyor. Buna en ziyade memnun olacak Hüseyin Cahit
Bey'dir Tiirkçenin latin harfleriyle yazılması Cahit Bey
için senelerden beri sâbit bir fikir, âdeta bir hastalık ol-
muştur. Harp senelerinde gazetecilikten tamamiyle el çek-
tiği bir sırada bile latin harfleri hakkında yazılar yazmak-
tan kendini alamamış, fakat yazıları sansürün hışmına uğ-
ramış, karilerin gözü karşısına çıkamamıştır.
Cahit Bey İzmir'de Reisicumhur hazretlerinin sofra-
sında nutuk irad ederken bütün gençlik hayallerinin ta-
hakkukundan gözleri heyecandan yaşararak bahsetmiş,
yalnız «ah Latin hafleri!..» demişti. Aradan ancak bir, iki
ay zaman geçmiş olduğu halde harfler meselesi de ciddi
bir surette münakaşa edildiğine göre, Cahit Bey'in keyfi
tamam olmuştur.
Şurasını itiraf etmeli ki, gazetelerde ve huhusî mec-
lislerde ciddiyetle cereyan eden münakaşalardan çıkan ne-
ticeler, henüz Latin harflerinin lehinde değildir. Biz buna
iki sebep görüyoruz: Birincisi mevcudu muhafaza husu-
sundaki tabiî histir. İkincisi de günün birinde verilecek
keyfî bir kararla şimdiki harflerin yerine Latin harflerinin
kaim olacağına ve bütün bugünkü neslin uzun müddet
okumak zevkinden mahrum edileceğine ihtimal verilmesi-
dir.
Muhafazakârlık sevk-i tabiîsinin tesiri zamanla mu-
kayyeddir. Bunu bir münakaşa zemini yapmakta fayda
yoktur. Asıl mesele ikinci endişededir. Bize kalırsa harfle-
ri keyfi surette bir hamlede değiştirmeyi herhangi bir fer-
din vaya heyetin hatıra bile getireceğine ihtimal vermek
mânâsızdır. Dünyanın hiçbir kuvveti bu tarzda bir karar
veremez ve bunu icra edemez. Harp zamanında Enver Pa-
şa tam manâsıyla müstebit bir kuvvet halindeydi. Günün
birinde Latin harflerinin kabulünü değil, kendi harflerimi-
zin münfasıl surette yazılmasını emretti. Netice ne oldu?
Seri kararlar vermek ve işler görmek lâzım gelen bir za-
manda ordunun faaliyetleri boş yere betaete uğratıldı.
Kimse yeni harflere alışamadı. Kumandanlar yeni lisanı
tercüman vasıtasıyla okuyorlardı. Neticede Enver Paşanın
bütün inat ve istibdadına rağmen münfasıl harfler, daha
o istibdat mevkiinde iken ortadan kayboldu.
Bugünkü amelî hedef, Enver P a ş a n ı n yaptığı tecrü-
beyi Latin harfleri için tekrar etmek olamaz. Meseleyi za-
manın ve ihtiyacâtın imtihanına vaz' etmek icap eder. Al-
manya'da mevcut vaziyete bakarak bizde takip olunacak
hatt-ı hareket hakkında bazı neticeler çıkarmak mümkün-
dür. Almanca esasen gotik harfleriyle yazılıyordu. Fakat
birtakım adamlar ortaya çıkarak Latin harflerinin daha
amelî olduğunu iddiaya kalkışmışlardır. İki nevi harf ara-
sındaki fark büyük olmamakla beraber, bu mesele etrafın-
da senelerden beri hararetli münakaşalar devam ediyor.
Bir tarafta itiyat ve muhafazakârlık, diğer tarafta menfaat
ve fayda vardır. Arada tedricî surette zımnî bir uzlaşma
husule gelmiştir. Bir Alman çocuğu mektepte her iki harf-
le okuyup yazmaya alışıyor. Aynı kıraat kitabındaki bazı
sayfalar gotik, bazı sayfalarda Latin harfleriyle yazılmış-
tır. Ticarî muhaberelerde Latin harfleri kat'i bir faikiyet
temin etmiştir. Fakat gazeteler hâlâ gotik harfleriyle çıkı-
yor. islav memleketlerinden bazıları da iki nevi harf esası-
nı kabul etmişlerdir.
 Bizce ilk yapılacak şey, Latince harflerle Türkçenin
yazılmasına ait kaideleri en basit bir surette tesbit etmek-
tir. Bundan sonra hükümet Latince harflerle yazılmış bir
Türkçe ibarenin Türkçe olduğunu umumî bir esas diye ka-
bul etmeli, sokak isimleri, dükkân ilânları, nakliyat şirket-
lerinin levha ve ilânları gibi şeyler sırf Türkçe olmak üze-
re her iki nevi harflerle yazılabilmelidir. Memlekette Türk
çe tekellüme muktedir, fakat şimdiki harflerle yazıp oku-
maya gayr-ı kadir pek çok ecnebiler ve gayr-ı müslimler
vardır. Latince harfle Türkçe yazmak itiyat halini alacak
olursa, Türkçe az zamanda memleketin hakiki ticarî lisanı
mevkiine çıkacak ve makina ile kolayca yazılabilecektir.
Mekteplerde çocuklar zaten ecnebi bir lisan öğrendiği için
latin harflerine ait 20, 30 şekli bellemeleri hiç de güç de-
ğildir.
Bu gibi tedbirler sayesinde gelecek neslin Türkçeyi
Latin harfleriyle yazmasına zemin hazırlamış oluruz. Bu-
nun ahfâdımıza bir hizmet olduğunu mantığa müsteniden
kimse inkâr edemez. Bugünkü harflerle Arabî, Farisî keli-
melerin imlâsına riayet ederek yazı yazmaya devam edil-
dikçe, Türkçe bir havas lisanı halinde kalmaya mahkûm-
dur. Halk lisanı olamaz. Kelimelerin harflerden müteşek-
kil olarak yazılmasına rağmen her kelime kendine mahsus
bir şekil halini almaktadır. Âdeta Çincede olduğu gibi ke-
limeleri a y n ayrı bilmeye lüzum vardır. Havas arasında
bile bir ibareyi baştan aşağı kadar doğru okuyabilenler
parmakla gösterilecek kadar azdır. Lisanın inkişafı için ya
şimdiki harfleri münfasıl şekilde kullanmak veya Latince
harfleri kabul etmek mecburiyetindeyiz ki, Latince her ci-
hetle şayan-ı tercihtir. Bütün mesele, bu gayeye, şimdiki
neslin rahatına ve zevkine dokunmadan tedricî surette
varmaktan ibarettir.
(Vatan, nr. 339. 19 Mart 1924)
Ahmet Hikmet [Müftüoğlu]
KURAN-I KERİM TERCÜMESİ MÜNASEBETİYLE
Geçen gün Bâbıali caddesine bir kitapçının came-
kânında mevki-i ihtiramda gördüğüm Kuran-ı kerim ter-
cümesinden bir nüshasını alarak evime döndüğüm sı-
rada o mecelle-i kudsiyeyi elimden alarak karıştırmak
isteyen bir hanım Sure-i mü 'minûn'un en son âyetinin
tercümesi olan : «... Sen merhametlilerin en hayırlısısın»
niyazını okur okumaz, «Ah! Ne güzel, ne ruhanî bir yal-
varış» diye feryat etti. Her zaman hatm-ı Kuran eylemek
mutadı olan bu dindar hanıma : «Bu ibare defeat ile tilâ-
vet eylediğiniz «Ente hayrii'r-râhimîn» hitab-ı zarifinin ter-
cümesidir» deyince hanım bir müddet düşündü, durdu
ve Sonra kendi kendisine «Cehalet ne fena şey! Bunca
zamandır mânâsım anlamamıştım ki bu kadar mütehey-
yiç olayım. Allah taksirimizi affetsin» dedi. Ve kemal-i
huzu ile tilâvete devam etti.
Hiç şüphe yok ki, itikat bahsinde muktedâ-bihimiz
olan Kelâmullah'ı anlayamayan biz Türkler için aslına
mutabık ve selâsete muvafık olmak şartıyle bir Kuran
tercümesi elzem bir kitaptır. Fakat tercümede muvaf-
fak olmak için, elde bu kadar tefsirler mevcut iken bile,
yine dört haslet lâzımdır:
Azim ve iman ve ilm ve irfan.
Mütercim-i muhterem Cemil Said Beyefendi ebaen-
ceddin fâzıl bir aileye mensup olduklarından iman ve
ilim ve irfanı hâiz bulundukları şüphesizdir. Halbuki Ce-
mil Bey'in iyi tercüme etmeği «arzu» eyledikleri, fakat
eser-i kudsînin azamet-i asliyesine muvafık bir tercüme
meydana getirmeği «azm» etmedikleri görülüyor. Vâkıa
bu «azim ve muvaffakiyet keyfiyetleri pek güç bir teşeb-
büs ise de, bu usreti azminin kuvveti derecesinde ikti-
ham etmek kabildi.
Otuz seneden beri Kuran-ı kerim'i açık Türkçe ola-
rak tercüme etmek bu âciz için dahi bir emel-i dindarâne
idi. Bu hevesle Fatiha-ı şerife'yi de şöyle tercüme etmiş-
tim :
«Esirgeyici yargılayıcı Tanrı'nın adıyla
Dünyaların hakanı olan Tanrı'ya hamdolsun. O esir-
geyici, yarlıgayıcıdır. O kıyamet gününün ıssıdır. Ey T a m ı
sana taparız. Senden yardım dileriz. Bizi doğru yola ilet.
İyiliklerine lâyık olanlar oradan giderler. Gazabına uğ-
rayanların ve sapıtanlarm yoluna bizi uğratma. Âmin».
Bu ufak Ve kusurlu tercümeden sonra anladım ki,
bu büyük işte muvaffak olmak için en az on, yirmi sene
çalışmak lâzımdır. Buna imkân müsait değildi, istiğfar
ettim ve vazgeçtim.
Cemil Bey'in semere-i mesaîsindeki tercüme hata-
larını Arabî lisanı mütehassıslarına bırakıyorum. Fa-
kat lisanımıza ait, yalnız Sure-i Âl-i îmran'da görebildi-
ğim dikkatsizlikleri mlitercim-i fâzılın aflarına iğtiraren
serdedeceğim:
11'inci âyetin sonunda: «Âkil olanlar için bu işteu
ashab-ı akıl ibret alırlar». Bu ibareden tnânâ çıkarmak
için, cümlenin evvelini tayyederek «Bu işten ashâb-ı (akıl
ibret alırlar» demek lâzımdı.
35'inci âyette «Zekerivya, Yarabbi bu çocuk nere-
den gelecek ben ihtiyarım ve zevcem de kısırdır. Dedi.
Melek, Allah istediğini yapar cevabı verildi.» Bu son
cümlede faili mevcut olduğu halde fiil meçhul getiril-
miştir. O halde ibarede ya «Melek» kelimesi fazladır ve-
yahut «cevabı verildi» yerine «cevabını verdi» demek muk-
tezîdir. Aslında bu fiil «kale» mazisiyle eda buyurul-
muştur.
43'üncü âyette: Estaizü billah vallahu havrüTmâ-
kirîn cümle-i celîlesinin tercümesinde «hud'akâr» ile
«muktedir» lafızlarının kabul ve ilâvesi ibarenin mânâ-yı
amîkini ihlâl eylemiştir.
54'üncü âyette «Geliniz sizin ve bizim çocukları-
nızı. .. çağıralım» Türkçe değildir. «Sizin ve bizim ço-
cuklarımızı. .. çağıralım» olacaktı.
Sure-i Nûr'un 35'inci âyetinde « . . . Bu nûr bir me-
şaleye, şeffaf bir kristal dahiline vaz'edilmiş bir Vneşale-
ye benzer ki » cümlesinde fesahat-ı lisaniye Cemil Bey-
efendi'yi kristal kelimesini kullanmaktan men'etmeliydi.
Makalenin hacmi daha fazla misal zikretmeğe mü-
sait olmadığından bu kadarla iktifa ediyorum.
Bin seneyi mütecaviz bir zamandan beri, Kelâm-
ullah'ı anlayamadıklarından hitab-ı izzete sağır kalan
Türk kitlesi doğru, açık, selis ve fesih yazılmış bir Ku-
ran-ı kerim tercümesine nail olmadan Kâbe'lerinin cihe-
tini bulamayacak, Tanrı'larının muvacehe-i maneviye-
sinde hiçbir zaman tenha Ve samimi kalamayacak ve
Allah ve Muhammed ve hakikat yoluna bu kadar fedakâr-
lıklar eden «Türk» ne «Huda» ve ne «Mahbub-ı Huda»
ile tercümansız muvacehe olamayacak, ruhuna ve ruha-
niyetine ve diyanetine yabancı gelip gidecek ve hiçbir
zaman tam Müslüman sayılamayacaktır. Mâniaları kal-
dıracak ve altmış milyon halkı birden hâlis Müslüman
edecek ve onlara Hâlık'ı ve onun sevgilisini tanıtacak bu
büyük sevabı işleyecek Kuran-ı kerim mütercimi olan
bahtiyar olacaktı. Cemil Said Beyefendi bu makama yak-
laşmış iken vazifesinin ulviyetini takdir edemedi, fırsatı
zayi etti. Ne kadar yazık!...
 Teşbihte hata olmaz, elerler. Alman tarih-i edebiya-
tına ait bir hakikatten bahsedeceğim.
Almancanın bugünkü azameti Martin Luther yar-
dımıyla ve Luther'in muvaffakiyeti de bu muharriririn
İncil tercümesi sayesindedir.
İncil evvelce birkaç ki^i tarafından Almancaya ter-
cüme edilmişti. Lâkin bu tercümeler kaba ve sakattı.
Luther, ibaresi açık, anlaşılması kolay, ifadesi tatlı bir
tercüme ortaya koymak istedi. Bu kolay değildi. Çünkü
Almanca on altıncı asr-ı milâdîde henüz teşekkül etme-
mişti. Mütercim çalıştı. Sokaktaki çocuklardan, pazar-
daki esnaftan, evdeki ihtiyar kadınlardan samimi kelime-
ler, açık terkipler öğrendi. Luther arkadaşlarına divordıı
k i : «Saraylarda kullanılan kelimeleri bana söylemeyin!
Bana teklifsiz, sade kelimelerden haber verin».
Bazen tam mânâlı bir kelime bulmak için dostla-
rıyla beraber üç, dört hafta tetebbular icra eder. Luther,
dinde, lisanda bir yeni çığır açtı. Fakat bu yolu tevsiye
etmek için pek çok zahmete katlandı pek çok ağır taş-
lar kaldırdı. Nihayet 1522 tarihinde İncil'in «ahd-i cedid»
kısmını ve ondan tam on üç sene sonra yani 1535 tarihin-
de Kitab-ı mukaddes'i tamamen neşretti. Latinceden mü-
tercem İncil sayesinde Almanlar yalnız dinlerini değil,
lisanlarını da öğrendiler. Bundan sonra neşrolunan bir
Almanca sarf kitabının mukaddimesinde «vaktiyle ağır
ve kaideye gelmeyen Almanca şimdi Luther sayesinde in-
ce, zarif bir lisan haline geldi» denilmiştir. Hiçbir mil-
lette, hiçbir adam zuhur etmemiştir ki, Luther'in kendi
lisanına ettiği hizmeti edebilsin.
Luther Incil'iyle hem yeni bir mezhep ve hem yeni
bir millet ve hem yeni bir lisan ibda etti. Çünkü, teşebbüs
ettiği vazifenin ulviyetini takdir etmiş ve o azm-i metin
ile çalışmıştır.
(Resimli gazete, nr. 59, 18 Tegrin-i evvel 1340/1924, s. 3)
Falih Rıfkı [Atay]
LATİN HARFLERİ
Bir müddetten beri Türk matbuatı Ankara'da şim-
diki harfler yerine Latin harflerinin kabul edilmesi le-
hinde bir cereyan olduğundan bahsetmektedir. Ankara'
da bu mesele ile meşgul ne bir makam, ne de bir komis-
yon mevcut olduğunu bilmiyoruz. Ancak bir iki seneden
beri harf meselesinin millî davalarımız arasında yer tut-
tuğu ve muhtelif münakaşalara sebep olduğu meçhul
değildir. Bu esnada Moskova'dan gelen bir telgraf Bakû
Türkiyat kongresinin Latin harfleri lehine karar vermiş
olduğunu bildirmektedir. Bu karar tatbik edildiği zaman
şark hudutlarımızdan tâ Asya nihayetlerine kadar mil-
yonlarca Türk kendi çocuklarını yeni harflerle okutma-
ğa başlayacaklardır. Bu karar hiç şüphe yok ki, Türk
lisanı için pek mühim bir hâdisedir. Latin harflerinin
leh ve aleyhinde neler konuşulduğunu, inkılâp taraftar-
larının kendilerine nasıl deliller bulmuş olduklarını Tür-
kiyat kongresine iştirak eden Türkiye murahhasları ya-
kında bize izah edeceklerdir. Bu satırların intişar ettiği
sütun ilmî bir münakaşa sütunu değildir. Fakat eğer
şimdiye kadar bizim matbuatımızdaki münakaşaları hatır-
layarak müsbet, menfî bir karara varmak lâzım gelirse,
göze çarpan belli başlı neticeler şunlardır:
Latin harflerine aleyhtar olanlar ortaya kuvvetli
bir delil sürerek selâhiyettar olanları tamamiyle ikna
edememişlerdir. Bilâkis bir iki sene evvel kendi safla-
 rında bulunan bir kısım zevâtı kaybetmişlerdir. Müna-
kaşaların bir neticesi de şu olmuştur ki, bir zamanlar hisleri ayrı ayrı düşünür ve münakaşa eder. Biz de varı-
birçok zevâtı hararetle uğraştıran ıslah-ı hurûf yani lacak neticelere göre inkılâp hareketimizde hâsıl olan
şimdiki harfleri ıslah etmek teşebbüsü yüzüstü kalmış- vuzuh ve süratle kararımızı alırız. Unutmamalıdır ki,
tır. Öyle görünüyor ki, aramızda şimdiki harflerin ıslah Türk lisanına ait en doğru ve en iyi karar, Türk lisanının
edilebileceğine kanaat eden pek az kimse kalmıştır. Fa- en ziyade mütekâmil bulunduğu bu topraklarda yaşayan
kat harflerimizi bugünkü şekliyle lisanımızın inkişaf ve ve dünya Türkleri arasında irfan ve medeniyet ve her
taammüm edebileceğine kani hemen hemen hiç kimse hususta en ziyade terakki etmiş olan milletimizin müte-
yoktur. Geçenlerde Hâkimiyet-! milliye mürettiphanesi- hassısları tarafından verilebilir.
ni ziyaret eden rüesâmızdan bir zat, bir mürettibin kaç
senede yetişebileceği sualine şu cevabı aldı: İyi bir mü- (Milliyet, nr. 30, 12 M a r t 1926)
rettip ancak on senede yetişebilir. Harflerimiz şimdiki
şekilleriyle Türk tab' ve maarif âleminde, içinde bulun-
duğumuz için hissoîunmayan fakat bir yabancıya ilk
nazarda kendini gösteren bir buhrandır. Eğer harfleri-
mizde bir tebeddül olacaksa, öyle zannediyoruz ki, bu
tebeddül için en müsait zaman yeni Türk maarif ve ir-
fanının inkişafa henüz başlamakta olduğu ve Türk ke-
safetinde okuyup yazmak bilenlerin yüzde miktarı pek
dûn bulunduğu bu senelerdir. Davayı en ziyade teşviş
eden sebep galiba bugün şimdiki harflerle okuyup yazan-
ların bizzat uğrayacakları müşkilâtı düşünmeleri yani
bir hodbinliktir. Bu his bizi tamamiyle serbest düşün-
mekten, kendimizi bertaraf edip, gelecek nesiller için
bir karar almak feragatinde bulunmaktan biraz alıkoy-
maktadır. Leh ve aleyhte bir şey söylemeden bir teklifte
bulunmak istiyoruz : Maarif Vekâletimiz derhal selâhi-
yettar olanlardan mürekkep bir heyet toplayarak harf
meselesini kat'î surette tedkik ettirmelidir. Eğer bu ted-
kikat harflerimizi değiştirmek lüzumunu gösterirse, bu
heyet yeni harflerimizin ne şekilde ve hangi elifbâlardan
toplanıp alınacağını, hiçbir buhran tevlit etmeden yeni
harflerin nasıl bir tedris usulü ile tamim olunabileceğini,
yani herhangi bir karara muallak olan ilmî ve hayatî ba-

Balhasanoğlu Necip Asım
DİL HEYETİ
Atina'da bir akademiya binası varmış, bu muhte-
şem bina içine girecek kimseler yetişmediği için, bir ka-
pıcıya tevdi edilmiş, her gün bu adam girer, siler, süpü-
rürmüş.
Bizde de vaktiyle bir Encümen-i Dâniş açılmış, ga-
liba metrûk Maarif Nezareti binası da onun için yapıl-
mış, fakat galiba aza yokluğundan kapanmış.
Her işimizi sağlam esaslara bağlamak isteyen Cum-
huriyetimiz, dilimiz için de aynen hareket azmindedir.
Bunun için Maarif Vekâletimiz bir dil heyeti teşkiline
himmet buyurmak üzeredirler.
Vekâlet-i celîlenin teşkil edeceği heyete «Akademi»
veyahut «Encümen-i dâniş» gibi debdebeli bir ad verme-
yip «Dil heyeti» demesi, yani mütevazı görünmesi pek
muhiktir. Vâkıa ben edebiyat ile de uğraşan bir muhib
veya meraklı bir adamım.
Gençliğimde ve biraz sonralarda edib geçinen, (ken-
dilerine edib denilen veya dedirtilen kimseler var idi,
şimdi bu ünvam alan veya verenler yok gibi.
Şu son zamanlarda edebiyat ufkunda aıa sıra bir
yıldız görünüyor, fakat bu yıldız tıpkı «necm-i gîsû-dâr»
gibi dağdağa, velvele içinde doğuyor, bir iki eser göster-
dikten sonra ufûl ediyor, ve zannederim /ki Türk mille-
tinde Fuzûlî, Bâkî, Şeyh Galib gibi birkaç şâirimiz par-
laklıklarını muhafaza etmekle beraber, henüz bir Ülker
veya Demirkazık doğamadı.
Bunun sebebi pek açıktır. Türk milleti Cumhuriyet
ilânına kadar, ne türlü idare olunduysa olunsun, bir mil-
lî idareye mâlik olamamıştı. Milletimiz bu dileğine ay-
cak Cumhuriyetle erişebildi.
Tıpkı, sıkı, zâlimâne bir idare ialtında büyüyüp,
tahsilden, servetini idareden mahrum bırakılan vasîli
kimselerde görüldüğü gibi, Türk milleti de, pederşâhî
hakanlıklardan, malına, canına, ırzına tesâhüb eden sul-
tanlıklardan, hattâ, sözde meşrutî bir idare olan ittihâ-
diyûndan kurtulduğu gün kazandığı tam hürriyet ve ser-
besti içinde gözlerini oğuşturarak mevkiini tayine uğraş-
tı. Maldan, mülkten mahrum edildiğini gördü, hattâ dili-
nin de çetrefil olduğunu anladı.
Bereket versin dilin 11e olduğunu, nasıl düzeleceği-
ni anlayan birkaç rehber imdadımıza yetişti, mânâlarını
anlamadan kullandığımız Arabî ve Farisînin lüzumsuz ke-
limelerini atmaya, yabancı terkipleri kırıp bozmaya teş-
vik etti. Bu şevk ile yazılan eserler dilimizi munsif Avru-
palıların da itiraf eyledikleri üzere Avrupa dili derecesine
çıkarmaya başladı.
Fakat bizim dilimiz, tıpkı vaktiyle Türkçe gibi kla-
sik eserlerden mahrum iken bugünkü derecelerine çıkan
Almanca, italyanca, ingilizce gibi eski klasiklerden mah-
rumdur. İşte bundan dolayı millî heyecanlarla titreyen
ve onları bize tercüme edecek 'olan şairler, edibler yetiş-
mesini bekleyeceğiz.
Onlar doğuncaya kadar, onlara geniş bir meydan
hazırlamamız iktiza eder. Yani bir taraftan eski yeni Av-
rupanın klasik eseslerini aynen, bazen de adaptasyon
tarzında Türkçeye geçirmek, şaheserleri halkımıza tanıt-
mak gerek. Diğer taraftan da dilimizin eski yeni bütün
lehçelerinin lugatlarmı, halk edebiyatını, folklorunu, ma-
sallarını, bilmecelerini toplamak, dilimizin iştikak usul-
lerini keşfetmek, şair ve ecliblerimizde doğan ilhamları
tercüme edecek kelimeler bulmayı kolaylaştırmak ister.
İşte Türk dili heyetine aza olacak zevât evvelâ ilm-i
lisan bilmek ve sonra Avrupa dillerine tatbik için bu ilme
müteallik eserlerdeki kaideleri dilimize tatbik etmek,
Türkçenin her lehçe ve şubesinde, her devirde yazılmış
eserleri toplayıp şerhiyle, tercümesiyle neşretmek, gerek
böyle yazma eserlerde ve gerekse her yerde bugün kulla-
nılan şube ve zümre lugatlarmı toplamak, tam mânâsıy-
la umumî bir Türk dili kamusu meydana getirecek zihni-
yet ve iktidarını hâiz olmalıdır.
Vakıa Rus türkologl arından müteveffâ Radloff umu-
mî bir Türk kamusu neşretmiş idiyse de, ondan sonra türk-
oloji sahası pek genişlemiş, yeniden yeniye Kitab-ı Di-
vanu Lugati't - Türk gibi mühim eserler keşfedilmiş ve
hele Radloff bizim Türkçe için yalnız merhum Ahmed
Vefik P a ş a n ı n Lehçe'sini mehaz edindiğinden bizim Türk-
çe âdeta mühmel kalmıştır.
Halbuki Anadolu'nun hemen her kasaba ve kentinde
(köy) birçok hususî kelimeler ve hattâ lehçe farkları var-
dır. Bunlardan vaktiyle Kilis, Erzurum ve Besni lehçeleri
hakkında Fransızca olarak yazdığım üç makaleyi Peşte'
nin Keîeti Zemle adlı mecmuasında neşretmiş idim. Ga-
vur dağı ve Maraş lehçesine dâir yakınlarda yazdığım bir
makaleyi de Türkiyat Enstitüsü Mecmuası'yla neşredece-
ğim.
Anadolu dil nokta-i nazarından en az tedkik edilen
yerlerdendir. Halbuki burada yapılacak dil tedkikatı yal-
nız dil için değil, tarih ve etnografya için de faydalı ola-
caktır.
Meselâ Antakya'da kadınlar taaccüb makamında
«azze!» derler. Kelimenin telâffuzuna bakılırsa aslı Arap-
ça zannedilir. Halbuki Araplar «izzet» maddesinden böyle
bir kelimeyi asla kullanmazlar. İşte bundan dolayı Antak-
ya Türklerinin bu taaccüb lugatmı ne içlerinde yaşayan
Nasîrîlerden ve ne de civardaki şimalî Suriyeîilerdeıi al-
malarına imkân yoktur. O halde kelimenin aslım nerede
aramalı? Bu suale cevap vermek kolay değildir. Tesadüf
bize bu kelimenin beşinci asırda Uygurcada kullanıldığını
gösterdi.
Yukarıda Anadolu'da kullanılan birtakım kelimele-
rin aslını bulmak kolay olmadığını söylemiştim. İşte me-
selâ Dicle'de nakliyede kullanılan «kelek». Asurîce ufalan-
mış buğday demek olan «kırık»m İbranice olduğunu mü-
talaa esnasında buldum. Yine Kilis'de mersin mânâsına
«murt» ve semizotu yerine «pirpirim» kelimesini kullanı-
yorlar. İlk bakışta bunların vaktiyle oralarda hüküm sü-
ren Latinlerden kaldığını zannediyordum. Çünkü bu keli-
meler şeklen «Âri»dirler. Meğer birinci tahminim hata
imiş, yani Latince değilmiş, Burhân-ı Katı'da Farisîden
gelme olduklarına muttali oldum.
Kilis'te kadınlar bir söze dikkat nazarını çekmek için
«kele Ayşe, kele Fatma!» derler. Bu tıpkı Rum kadınla-
rının «kale»si gibidir. Bu nereden geliyor? Şimdilik meç-
hul!
Anadolu'da Uluborlu, Kiçiborlu kasabaların da önün-
deki ulu, uluğ hemen kullanılmaz bir haldedir, kiçi yerine
«küçük» sıfatı kullanılıyor.
İstanbul'daki Aksaray, Anadolu'dan getirilen Aksa-
raylılara tahsis edildiği için bu adı almıştı, Anadolu'daki
Aksaraylıların da Volga vadisindeki Saray'dan gelme ol-
ması çok muhtemeldir.
İlk Osmanlılar Rumlardan yanmış olarak aldıkları
şehre «Göynük» demişlerdi. Kanunî İkinci Süleyman za-
manında Macaristan'dan alınan Gorper kalesini de öyle
almışlar, fakat iki asır evvel ihtirak mânâsına kullan-
dıkları «göymek»i unuttuklarından buraya «yanık» de-
mişler. Halbuki «göymek» cenubî Anadolu'da hâlâ kavrul-
mak mânâsına kullanılır.
Cenubî Anadolu'da bağları çok bir kasaba vardır ki
adı «Bor»dur. Bu kelime eski Türkçede şarap demektir.
Yine Anadolu'da «buz» kelimesinden «buymak»
mastarı vardır, soğuktan donmak yerine pek güzel bir
kelimedir.
Lisan tedkikatmda ne kadar ihmalci davrandığımı-
za en yakından, İstanbul'dan bir misal getireyim. Meselâ
burada bir «Altay» mahallesi var. Bunun tarihî sebebi
bence meçhul ve fakat gayet mühimdir. Bir de Ahmed
Turanî türbesi vardır. Bu adanı nereden gelmiş meçhu-
lümüz, fakat bir avazma üstünde yatıyor ki, bu da az
mühim değildir. İstanbul'un böyle semt ve evliya adla-
rında dikkate şâyân çok şeyler bulunduğu gibi, dilce de
hayli farklar göze çarpacak derecededir. Mesalâ Aksa-
ray'dan ötedeki mahallelerde bazı yerler ahalisi Kırım,
Bucak vesaire Türkçesini konuşuyorlar.
Meşrutiyet senesi bazı tcdkikat İçin öteyi beriyi dola-
şırken, Ayasofya camimin yukarı tabakasındaki evkaf ev-
rak hazinesine uğradık, orada muhterem bir adamın toz,
toprak içinde defterleri, kâğıtları toplamakta olduğunu
gördük.
— Ne yapıyorsunuz? diye olan sualimize :
— Şunları düzeltiyorum, ta ki sinime sövmesinler
cevabını aldık. Bu zat evrak memurlarından Ziya Efendi
idi. Kendisi de aslen Eyüplü, yani İstanbullu imiş. Şimdi
sorarım «sin» kelimesinin <.mezar» demek olduğunu İs-
tanbul'da kaç kişi bilir?
Dilimiz o kadar çabuk değişiyor, o kadar i tekâmül
ediyor ki, farkına varsak âdeta başımız döner. Daha
hâlâ kısmen yaşayan hanım ninelerimizin, dedelerimi-
zin dili pek ziyade dikkate (jâyândır. Hele ıtedkik gözle-
rimizi biraz öteye atsak, meselâ daha dünkü derrin
adamı olan İkinci Mahmud'un muasırları Vâsıf ile Fa-
zıl'm pek açık Türkçeleri bizi şaşırtır.
Hulâsa Türkçenin ilk ve en eski «bengü taşı =
âbidesi» miladın 730 tarihlerindedir. O zamandan bu
zamana, daha doğrusu ihtidasını tayinden âciz kaldığı-
mız tarihimizin başladığından bugüne kadar eski dün-
yanın bütün milletleriyle temasta bulunmuş, onlardan
lugatlar almış ve onlara lugatlar vermiş olan ve kütüp-
haneler dolusu eserler yazılan dilimizin tarihi uzun
tedkiklere muhtaçtır Ve bunun neticesi de gayet uğurlu
olacaktır.
İstanbul Darülfünunu Türk Lisanı Tarihi Kürsü-
sü ile Türk Edebiyatı Tarihi Kürsüsü dilimizin muhte-
lif devirlerde, muhtelif yerlerde, ne şekil aldığını, her
kelimenin birer tarihini havi fişler vücûda getirmeye,
her devirdeki edebî mahsûlâtımızı canlandırmaya ça-
lışacakları gibi Ankara'da teşekkülü mukarrer olan dil
heyeti de bu iki kürsünün rrahsûl-i mesaîsinden istifa-
de ile bir umumî Türk kamusu ile bir Türk ansiklope-
disi vücuda getirmeye, bir Türk akademiyasına zemin
hazırlamaya memur olacaktır ve şu üç müessesenin bir-
leşmesi ile birbirinden ayırt edilmesi caiz olmayan li-
sanî ve fikrî tarihimiz meydana çıkacaktır.
Ve yine bu müeseselerin ittifakı ile «Phonetique»
(savtî) bir elifba vücuda getirilecek, Arap elifbasının in-
kârı kabil olmayan zarar ve mahzurlarının önü alına-
caktır.
 îşte bu müessese genç Cumhuriyet hükümetimizin
millete en büyük hizmetlerinden birisi olacak, bu saye-
de dilimiz çetrefillikten kurtarılacak ve fennî ve medenî
bir dile mâlik olacağız.
Köprülüzâde Fuad
(Türk yurdu, Seri 2, C. IV, nr. 22, Teşrin-Î evvel 1926, s. 296-301.)

LİSANIMIZA DAİR

Şu son aylarda matbuatımızı sık sık işgal eden

Akademi davası, lisan, sarf, ıstılah meseleleri gibi eski
ve çok karışık meselelerin yeniden ortaya atılmasına
sebebiyet verdi. Her taraftan türlü türlü fikirler ileri
sürüldü. Biraz okuyup yazma bilen herkes bu mesele-
lerde kendisini mütehassıs addettiği için, muhtelif per-
delerden yükselen bu seslerin ne berbat bir âhenksizlik
tevlit ettiğini ve meydanda müsbet hiçbir fikir bulun-
madığını ibret ve teessürle kaydedebiliriz.
Lisanımız hakkında ileri sürülen mütalaalar ara-
sında çok garip şeylere tesadüf e t t i k : Türkçenin bu-
günkü fikirleri ve hisleri ifade kabiliyetinden m a h r u m
ve âdeta ibtidaî bir dil olduğunu söyleyenler, ilim ve
felsefe ıstılahlarından tamamiyle mahrum olduğumuzu
ileri sürerek, beynelmilel ıstılahların kabulünü tavsiye
edenler, şu son senelerde lisanımıza çok çok girmeğe
başlayan frenkçe kelimeleri hoş görenler, edebî ve
madenî bir mazimiz olmadığım âdeta gurur ve fahr ile
ileri sürenler oldu.. Bereket Versin ki bütün bu /gibi
iddiaların topu topu bir günlük ömrü vardır!

Bütün bu cins iddialara rağmen muhakkak olan

bir şey varsa, o da güzel Türkçemizin her gün daha bâ-
riz bir şekil alan mesut inkişafıdır. Türkçenin şu son
yirmi seneden beri geçirdiği terakki safhalarını tedkik

edenler, yeryüzünde hiçbir lisanın bu kadar az zaman
zarfında bu derece kuvvetli bir inkişafa mazhar olma-
dığım itiraf mecburiyetinde kalırlar. Türkçe, yalnız
edebiyat lisanı olarak sadeleşmek ve güzelleşmekle kal-
mamış, ilim ve felsefe lisanı sıfatıyla da yeni bir mev-
cudiyet göstermiştir.
Bundan yirmi sene evvel meselâ bir felsefe kita-
bım tercüme etmek bizim için âdeta imkânsız gibiydi;
halbuki şimdi, bugünkü Türkçe ile ifade edemeyeceği-
miz hemen hiçbir şey yoktur. Lisanımız o kadar zengin-
leşmiş, o kadar vüs'at kazanmıştır. Fransız müsteşrikle-
rinden Jean Deny Türkçe gramer'inin baş tarafında bu-
nu açıkça itiraf ediyor. Nitekim rub' asır evvel İngiliz
müsteşriki Gibb, Türk lisan ve edebiyatının Tanzimat'
tan beri geçirdiği tekâmül süratine hayran ve meftun ol-
duğunu saklamamıştı...
Türkçenin tekâmülü hakkındaki bu nokta-ı naza-
rın yanlış tefsir edilmemesi için bazı kayıtlar daha ilâ-
ve edelim : Bugünkü Türkçenin, ilim ve sanat lisanı ola-
rak, azamî kemal haddine geldiğini asla iddia etmiyo-
ruz. Bugünkü edebî lisanımızın çok mükemmel olduğu-
nu, mekteplerimizde hattâ matbuatımızda temiz ve doğ-
ru Türkçe yazanların gittikçe azaldığını, lisanımıza çok
lüzumsuz yere sokulmak istenen «modern, enteresan»
ilah gibi frenk kelimelerin eski Arap ve Acem kelimele-
rine rahmet okutmağa başladığını, ıstılahlarımızın he-
nüz tamamiyle takarrür etmemesi yüzünden ilim lisa-
nımızda birçok karışıklıklar olduğunu daima itiraf ede-
riz. Mamafih bütün bu hadiselerin sebeplerini biraz et-
raflıca düşünecek ve anlayacak olursak, Türkçenin bu
çok serî tekâmül devresinde, b u cins şeylerin gayet tabiî
olduğunu teslim mecburiyetinde kalırız. Bir lisanın te-
kâmülü, o lisana sahip olan milletin umumî tekâmülüy-
le sıkı sıkıya alâkadardır. Türkçenin meselâ şu son
yirmi senelik tekâmül safhalarını tedkik ediniz; onunla,
Türk milletinin bu müddet zarfında maddî ve manevî
ne derin inkılâplar geçirdiğini, hukukî, iktisadî, bediî,
dinî telâkkilerinin hasıl tahavvüllere maruz kaldığım
derhal anlayabilirsiniz. İslâm medeniyetinden bugünkü
Avrupa medeniyetine, kurun-ı vusta mantığından yeni
ve asrî zihniyete geçmek ve bunu azamî süratle yap-
mak ıztırarmda kalan Türk milleti, henüz b u büyük
ameliyeyi ikmal etmiş değildir; içtimaî hayatımızın her
şubesinde bu gibi «intikal» devirlerine has olan kusur-
lar, zâhirî karışıklıklar, didinmeler, araştırmalar göze
çarpıyor; bütün bunlar, tabiatiyle, lisanda da kendini
gösteriyor ve gösterecektir. «Harflerimiz bozuktur, im-
lâmız muttarit değildir, ıstılahlarımız teşevvüşten kur-
tulmadı» tarzında feryat edenler, tabiî haklıdırlar; fa-
kat bütün bu feryatlara rağmen, memleketin umumî te-
kâmülüyle müterâfık olarak, ilim ve edebiyat lisanımı-
zın mütemadi inkişaf etmekte olduğunu da unutmaya-
lım. Hayatın her şubesinde olduğu gibi lisandaki bu in-
kılâp ve inkişaf da o kadar süratlidir ki, bunu şimdiden
resmî heyetlerle tesbit ve tevkife kalkışmak imkânsız
ve mânâsızdır.
Esasen bu meseleler hakkında vaktiyle yapılmış tec-
rübeler de yok değildir : Mülga Maarif nezareti bir zaman-
lar ıstılahâtm tesbiti, imlâ, kavâid ve lügat meselelerinin
halli için birtakım heyetler teşkil etmiştir. Bu heyetlerin
mesaîsinden çıkan netice, maalesef, umulduğundan çok
az oldu. Herhangi marifet şubesine ait ıstılahların taayyün
ve takarrürü için, ibtida, onun memlekette inkişaf ve in-
tişarı, o şubeye mensup insanların çoğalması icap eder.
Felsefe ıstılahları bunun iyi bir misalidir: Edebiyat Fa-
kültesi'nde felsefe tedrisatı hususî bir şube halinde az çok
inkişaf ettikten sonradır ki, iyi kötü bir felsefe lisanına
mâlik olabildik; bu şube ve tedrisat daha çok terakki et-
tikçe, memlekette felsefe terbiyesi daha kuvvetlendikçe
felsefe ıstılahları da kat'i surette takarrür edecektir. Lisan
sahasında hattâ bu kadar da bir şey yapılamadı. Çünkü,
bir iki kişi müstesna, memlekette «lisaniyat» ilmine lâ-
yıkıyla vakıf ve ayrıca Türk filolojisinde mütehassıs kim-
se yoktur. Selâhiyet ve kudreti herkesçe tanınmış lisan
âlimlerimiz yokken, sarf, imlâ, lügat ve kavâid meselele-
rinin halline kalkışmak, muhali temenniden başka bir şey
sayılamaz! Maarif vekâletinin en mühim vazifesi, istikbal-
de bu gibi harsî ve ilmî meseleleri selâhiyetle tedkik ede-
bilecek insanları yetiştirmek için şimdiden serî ve kat'i
tedbirler almaktır.
Memleketin iktisadî inkişafıyle müterâfık olarak
hakiki ve vâsi bir ilim ve sanat hayatı başlasın; aramız-
dan büyük sanatkârlar, derin filozoflar, kuvvetli âlimler
yetişsin; işte o vakit «Akademi»de kendiliğinden teessüs
eder; lisan meseleleri de, ıstılah meselesi de hallolunur.
Yoksa, bugünkü nâkıs ve ibtidaî vesâitle bu cins ilim ve
ihtisas meselelerini derhal hal ve tesbite kalkışmak, mü-
fid değil azamî derecede muzır olur. «Akademi yapalım,
bunu yapmazsak lisan mahvolacak» diye feryat edenler
müsterih olsunlar; Çok seri ve çok kuvvetli bir tekâmül
geçirmekte olan millî dilimiz, içtimaî müesseselerimizle
âhenkdâr olarak, parlak bir istikbale gidiyor...
(Hayat, C. II, ıır. 51, 17 Tegrin-i sani 1927, s. 481-482.)
Fazıl Ahmet [Aykaç]
/
HANGİ KELİMELER TÜRKÇEDİR?
— Köprülüzâde Fuad Beyefendiye —
Vaktiyle korkunç ve gülünç bir zehâb içinde idik,
zannederdik ki «kapitülasyon» diye attığımız siyasî belâ-
lar Türkiye'nin bünyesinden koparılıp atılamaz. Çünkü
derdik, kapitülasyonlar millî uzviyet içinde bir seratan
gibidir. Ve bu sebeple tedavilerine imkân yoktur. Halbu-
ki...
Bugün doğrulduğumuz yol üzerinde böyle bir dü-
şünce bize ne kadar eğri ve sakat görünüyor. Mamafih
yine pek yakın bir maziye kadar bizim için millî mef-
kûre dahi, içtimaî bir günah mâhiyetinde değil mi idi?
Memleketi en iyi bildiklerini tevehhüm ettiklerimizin
bile nasıl düşünmekte bulunmuş olduklarını iyice hatır-
larız! Rengârenk unsur yamalarını birbirlerine teyelle-
yerek vücuda getirilmiş bir parça bohçasına benziyordu.
Bunda şüphe yoktu. Fakat bizim birçok gevşek müfek-
kireli ve çözük ruhlu münevverimiz hayli zaman hülya
esiri oldu. Zira birçok adam en küstah, en haksız coş-
kunluklara cür'et ederken birtakım sarih hakikatleri gör-
meğe cesaret gösteremezdi. Ve sanırdı ki palyaço esvabı-
na benzeyen yama yama bir varlık bizim için devamlı bir
milliyet kıyafeti olabilir. Daha unutmadık, evet bu gülünç
ve mücrimâne gafletin cezasını, hadisâtın bize ne kadar
ağır olarak çektirdiği henüz hatırlarımızdadır. Binaen-
aleyh. ..
 Zannederim ki kariler cümlemi daha evvel tamam-
layacaklardır: Binaenaleyh milliyet mefhumunu günden
güne artan bir yakaza ve ihata ile anlamak istemekte
haklıyız. Bu vazife şüphe yok ki bize faaliyet arzusundan
doğma bir temkin vermelidir ve hataya düşmekten içti-
nâb için muktezi zinde bir sekînet, bilhassa yorulmak
bilmez bir görüp anlama iştiyakı...
Bütün şu mukaddimeleri niçin yaptım? Varmak iste-
diğim netice nedir? İşte şimdi doğru oraya dönüyorum.
Bizim elimizde necîb iki kelime v a r d ı r : Daha düne
kadar siyasî ve ilmî mânâsını vuzuhla tayin edemediğimiz
iki kelime : Türk ve Türkiye.
Bugün şu iki lügat müşevveş ve mübhem mânâlı bi-
rer m u a m m a olmaktan çıktı. Artık Türk ve Türkiye de-
nilince değil yalnız zihnimiz, hattâ canımızla anladığımız
mefhumlar var. Fakat Türk ve Türkiye kelimeleri için
mevcut olan bu aydınlık yazık ki «Türkçe» için henüz vü-
cut bulamadı! Herkese soruyorum, en şümullümu'tad bir
tarif ile hangi kelimelere Türkçe diyeceğiz? Benim ceva-
bım ş u : Türk «tâbiiyet-i lisâniye»sine girmiş olan her
kelimeye!
Türklerin üstünde hüküm sürdükleri toprakları ec-
dadımız kanları pahasına alırken bunları tek bir elde hazır
bulmadılar. Cedlerimizin salâbeti ve celâdetidir ki bu yer-
leri Türk yaptı. Madem ki Türk câmiası içinde toplanan
Türk diline, Türk kanunlarına, Türk toprağına, Türk var-
lığına bütün mevcudiyet ve samimiyeti ile tâbi ve feda
olan her fert Türktür ve Türkiye o fert üzerinde mutlak
ve yegâne hâkimdir. Bilmiyorum ki lisan hususunda niçin
başka türlü düşünelim? Ve niçin dilimize komşu lisan-
lardan gelip lehçemize yerleşmiş ve Türk olmuş birçok
vatandaş kelimeye Türkçedir demeyelim? Türkler hergün
medeniyetin bin türlü meâsirinden istifade etmek için uğ-
raşıyorlar. Her feyz sahasından bu mülke nimet taşımak
istiyorlar. Şimdi bütün bu faaliyetin bize kazandırdığı
semerelere bizim malımız değildir mi diyeceğiz? Bu kadar
inkılâp yaptık, bu kadar kanun tercüme ettik? Millî bün-
yemize her gün daha fazla nüfuz ettirmeğe çalıştığımız
bütün bu eserler başka memleketlerden gelmiş diye asla
bizim olmayacaklar mı? Böyle saçma şey nasıl tasavvur
edilebilir?
Başımdaki şapka vatanımın haricinde yapılmış oldu-
ğu için benim malım değil mi? Evet kendi vatanımda bu-
nun daha mükemmelini yapmağa çalışacağım. Bu benim
için aziz bir gayedir. Fakat şimdi sahibi olduğum serpuşun
benim olduğuna neden şüphe edeyim? Şu halde?
Şu halde kabul etmeliyim ki, Türk dili gibi tarihin
en uzak devirlerinden beri yaşayan, birçok kollara ayrı-
lan bir lisan elbette diğer komşu dillerle ihtilâtlarda bu-
lunacak, onlara birçok kelime verecek ve onlardan bir-
çok lügat alacaktı. Ve bu böyle oluyor. Neden benim
lisanımdan başka bir lisana geçmiş olan kelimeyi o lisan
kendi malı addetsin de, ben, benim tasarrufuma giren
lâfız hakkından mütereddit ve korkak davranayım? Türk-
çede kullanılan Türkçenin lisanî kanunlarına tâbi tutul-
ması lâzım gelen kelimeleri ne sebeple başıboş bırakayım.
Düşündüğümüz nedir? Aslı Türkçe olmayan kelimeler
hakkında «kapitülasyon» usulü mü kabul edeceğiz? Yok-
sa bunları lisanî tâbiiyetimizden ıskat ederek millî dil
hudutları hâricine mi çıkaralım?
İstanbul'u vaktiyle Bizanslılardan aldık diye bu şe-
hir için bizim değil diyor muyuz? Bugün dünyada şu gü-
zel yerden daha Türk ne vardır?
— Affedersin. Fakat maksadını iyi anlamıyorum.
Açık söyle.
 — Açıkçası demek istiyorum ki Türkçede ibtidâ bir
«tahrîr-i nüfus» lâzım. Ülkemizin olduğu gibi, konuştu-
ğumuz lisanın da hudutlarını bilmeli ve nüfusunu tanı-
malıyız. Sâniyen ibtida kelimelerimizi lisanî tâbiiyetimi-
ze alarak Türk addetmeli ve sonra o kelimelerin, nasıl
diyeyim, «hâl-i medenîsini» aramalıyız. Meselâ «hafta»
veya «hasta» kelimelerini alalım. Bu kelimeler «hefte»
ve «haste» den geliyor diye bunu kendimize yabancı bir
unsur addetmemeli, acaba değiştirelim mi, değiştirmeye-
lim mi diye abes bir telâşa düşmemeliyiz. Ancak bu keli-
meleri sâbit ve millî bir imlâ ile lugatımızda sıralamalı,
sonra yanlarına b ü t ü n soylarını soplarını işaret etmeliyiz.
Hem de kanî olmalıyız ki nasıl Türk unsuru, asırlarca ev-
vel şu toprakları eline geçirerek Türk etmişse, o kelime-
leri de Türk dili öylece teshîr etmiştir ve üzerlerine kendi
damgasını basmıştır. Biaenaleyh o kelimeler bugün Türk-
türler ve Türkçedirler. Zaten diğer lisanlardan bize intikal
eden kelimeleri bizim telâffuz edişimizin tarzıyla o keli-
melerin ait oldukları lisanlardaki söylenişleri bile birbi-
rinden pek farklıdır.
Netice: Bizim şimdi en muhtaç olduğumuz şey li-
sanî inzibattır, sarahattir, kanun ve kaidedir. İmlâ ve
sarf ile nahiv kavâidimizi mütehassıs bir heyet gözden
geçirmeli ve Maarif Vekâletimiz muayyen bir imlâ kabul
eylemelidir. Demeliyiz ki «Biz ihtiyacımıza göre kelime
de alırız, kaide de. Ancak şimdiye kadar kabul ettiğimiz
kaide ve kanunlar şunlardır. Ve onlar bizim için mâ'oihi't-
tatbiktir. Orada taallül gösteremeyiz!» Binaenaleyh bi-
zim dilimize giren her kelime-aslı ne olursa olsun-bi-
zim lisanî kanunlara tebaiyyet edecektir. Tıpkı ülkemize
dahil olan her fert gibi. Amma bu fert ister Avrupa'dan
gelmiş olsun isterse Asya'dan!
(Hayat, C. II, nr. 52, 24, Tegrin-i sani 1927, s. 514 - 515.)
Ahmet Hikmet [Müftüoğlu]
r
TÜRKÇEMİZE DAİR
Herhangi bir lisanda meramını fasîh ifade için ev-
velemirde o lisanda düşünmek lâzımdır. Eğer Türkçe dü-
şünüp, Fransızca, İngilizce yazmaya kalkışırsanız, yazdı-
ğınız bu iki lisandan hiçbirine uymaz; bir nevi tercüme
olur. Bir lisandan diğer bir dile tamamiyle sadık bir ter-
cüme mümkün değildir. İtalyanlar bîhakkm : «Traditto-
re t r a d i t o r e : mütercim haindir» derler. Ecnebi bir lisan-
dan Türkçeye esdak bir tercüme pek müşkil ve bazı kere
muhaldir. Bu her lisanda böyledir. Ben Fuzulî'nin, Bâki'-
nin, Nedim'in en güzel eş'arımn Fransızcaya tercümeleri-
ni gördüm. Bir sıskanın libasını giymiş şişman bir adama
dönmüştü.
Victor Hugo'nun şiirlerini veya Schopenhauer'in fel-
sefesini asıllarından veya tercümelerinden okumak bir mi-
dir? Yeni ulûm ve fünûna ait tabirlerin mukabillerinin
Türkçemizde bulunmaması lisana mı veyahut ehl-i lisana
mı ait bir suçtur? Bugün Almanca fen ve felsefe lisanı ol-
mak itibariyle diğer Avrupa dillerinden zengindir. Bu li-
sanın, on altıncı asır iptidalarına kadar devam eden fak-
rı ise mâlumdur. Gitmek, yürümek mânâlarını ifade (ede-
cek alelâde kelimelerde bile, o zamanın modasını uyarak
Fransızca kelimeler kullanırlar ve «Alleren, marcheren
demezler miydi? Ve Almanya'nın bil-cümle münevverleri
Fransızca öğrenmeğe mecbur değil miydiler? Alman lisa-
nının tekâmülü on altıncı asrın nısf-ı ahirinde Luther'in
 İncil tercümesiyle başlamadı mı? Ondan sonra Germen
edebî ve ilmî ve felsefî lisanı Goethe, Schiller, Kant,
Schelling, Fichte gibi üdebâ ve hükemâ sayesinde ilerle-
medi mi?
On beşinci asra kadar Latince ve Fransızcanm hük-
mü altında kalan Almanca hakkında vârid olan bu mü-
talaat, diğer lisanlar, hattâ, İngilizce, Rusça, Macarca
için de vâki değil midir?
Asırlarca, İngilizce: Latincenin, Rusça: Fransızca
ve Almanca ve Tatarcanın; Macarca: Almanca ve Latin-
cenin; Arapça : Rumca ve İbranicenin tesiri altında idiler.
Hattâ ilk Emevî halifeleri devrinde hicrî 95'inci yıla, ha-
life Velid bin Abdülmelik zamanına kadar, Şam'da lisan-ı
resmî Yunanca i d i ( ' ) .
Lisanların tarihlerinde böyle vakalar lâyuaddır. Dili-
mizde, her his, her fikir, her düşünce vazıhan ifade olu-
nur, yazmasını bilmek şartıyla...
Bugün elimizde, Türk tarihlerine nazaran on beş
asırdan beri tahrirî bir lisan olmak gibi medeniyet kisve-
sini giymiş olan bir dil vardır. O lisanın tahriri olmadan
geçirdiği zamanı da hesaba katarsak, lisemin eskiliği ve
bu kadar eskimek için nasıl bir granit metanetini hâiz ol-
duğu tezahür eder. En mübalâğasız bir hesap ile yirmi,
yirmi beş asırdan beri Asya, Avrupa ve Afrika'nın nihayet-
siz ufuklarını gümbürdeten, Asya ve Avrupa'da temas ey-
lediği birçok yabancı kavimlere hazine-i lugatından lafız-
lar iâre eden Türkçemiz öyle ehemmiyetsiz bir dil değil-
dir. Turan'da, İran'da, Hint'te, 'Çin'de, Afrika'da, Avru-
pa'da hükümet eden ve efradı arasında Muhammedi'den
gayrı, İsevî, Musevî, Budî, Brahmanî, Şamanî bulunan bu
âlemşümul, feyyaz kavmin dili çok vâsi'dir.
(1) «Ahkâm ve evâmir ve nevâhide Velid bin Abdülmelik z a m a -
nına k a d a r Rum lisanı istimal olunurken, bu âdeti kendisi
lağvedip o makule ahkâm-ı emâreti lisan-ı Arabî üzere ya-
zılır oldu (Endülüs tarihi Ziya Paşa, s. 16).
Arabî ve Farisî kelimelerinin sık sık kullanılmasın-
dan dolayı dilimize fakir vasfı isnat edilemez. Çünkü ci-
handa saf ve ımücerret bir lisan mevcut olmadığı malum-
dur. Yine malumdur ki, eşyaya ve mücerredata ait olan
muhtelif kelimelerin şark Türkçemizde ancak bugün bel-
ki yüzde otuzu kullanılmaktadır. Şimdiye kadar diğfer
Türk lehçelerindeki Türkçe lügatlere iltifat etmediğimiz
gibi, kendi lehçemizdeki lafızların birçoğunu da ihmal et-
tik, unuttuk. Bugün Radloff'tan Şeyh Süleyman Efendi'
nin eserine ve Divan u Lugati't-Türk'e kadar herfıangi bir
Türkçe lugatnameye ve hattâ Âsim Efendinin Kamus ve
Burhan-ı Katı tercümelerine bir göz gezdirilirse, Türkçe-
mizin eşyaya, mücerredata, fikriyata ait lugatlarda ne mer-
tebe İzengin olduğu ilk bakışta anlaşılır.
«İstikbâl etmek» fiilinin «karşılamak» kılığında bir
Türkçesi olduğu halde, bunun «teşyi etmek» mânâsına
Türkçede mukabili bulunamaz mı? Elbette bulunur. Hat-
tâ tesadüfen bir Azerbaycanlı ile görüşürseniz, onun «teş-
yi ettim» yerinde «ötürdüm» dediğini işitirsiniz. Bu tek
kelimeyi bir misal olarak irad ettim. Böyle binlerce lü-
gat bulunur. Diğer lisanlar hep bu yolda eski kelimeleri
ihya ederek ve aynı menşedeki başka lehçelerden lugat-
lar alarak ve sonra d a lisanın bünyevî teşkilâtına göre
yeni tabirler icat ederek zenginleşmiştir. Eğer bir lisan
ihmal edilirse onun â n , lisana değil, ehl-i lisana aittir.
Şunu hepimiz iyice bilmeli ve kani olmalıyız ki, li-
sanımız «gınâsız» değil, «itinasız»dır. Bakımsızlık yüzün-
den nice kelimeleri kaybolmuştur. Türkçe bir «cevher»-
den yani emr-i hâzırdan, menfî ve istifham şekilleri dahil
olmayarak mazi, muzari, hal, istikbal, vücubî, iltizamî,
sıla, müşareket, intihâiye, atfiye, müteaddi, meçhul, isim,
sıfat ilh. nâmlarıyle yalnız müsbet halinde «bin iki yüz»e
yakın ve menfî ve istifhamları da hesaba sokarsak «üç bin
beş yüz»ü mütecaviz siga ve kelime teşkiline yarar bir dil,
zengindir. Meselâ «almak», «al» cevherinden bu suretle
3000 bu kadar şeklini başka bir lisanda istemek, beyhu-
de bir emektir.
Bugün Macarcanın edebiyat tarihinde milâdî on be
şinci asırdan kalma bir tek mısra, bir avam şarkısı ba-
kiyyesi mevcut değilken, o asırda şark Türklerinin, hâlâ
yaşayan Nesimî'si, Fuzulî'si vardı.
Milâdî altıncı asırda Avrupa cehil karanlıkları için-
de bunalırken, Orhun nehri vadisindeki Türkler tiyatro
telif ve tahrir ediyorlardı. Lisanımızın hâlâ mevcut olan
bu âbidesini Berlin'de Volks Museum'un Türk şubesi mü-
dürü Möyö Von le Coq'tan sorup görebilmek pek müm-
kündür. Yine o evânda ve o civarda rekzedilen Kül Tigin
âbideleri gibi pür-şir ü heyecan bir hâtıra-ı sengîni, han-
gi medenî lisanın tarihi gösterebilir? Bu kadar sağlam ve
eski âbidelere mâlik olan Türk dili fakir olamaz.
26 Teşrin-i sani 1926
(Türk yurdtı, C. V, nr. 30, Haziran 1927, s. 572 - 575.)
Halil Nimetullah [Öztürk]
t
İLİM LİSANINDA BİRLİK
İlim ıstılahları
Bugün «ilm»in gözümüzün önünde cereyan etmekte
olan şe'niyetleri izah etmek demek olduğu malumdur.
Yoksa eski «medrese - scolastique» devrinde olduğu gibi,
herhangi bir «velâyet-autorite»den geldiğinden dolayı bir
medlûl ilmin kadrosu dahiline giremez.
Kâinatta olmakta olan şe'niyetleri izaha kalkışmak
ise, gerek «maddî tabiat - nature physique»de, gerek «iç-
timâi tabiat - nature sociale»de tekevvün etmekte olan ha-
diseleri, bu hadiselerin nev'ine göre en muvâfık olan
«usul»ü tutmak sayesinde bunları tevlîd eden sebepleri
bularak ne suretle vücuda gelmiş olduklarını meydana
koymaktadır.
Bu usul dahilinde maddî, içtimaî bütün kevnî hadi-
seler hakkında nefsten sâdır olacak olan her izah yeni bir
hükümdür. Bu hükümlerin mecmuu ise hükmün sudûru-
nu intâc eden hadisenin mâhiyetine göre ayrı ayrı birer
zümre teşkil ederek muhtelif ilimleri vücuda getirir. Fa-
kat hadiselerin mâhiyeti, nev'i başka olduğuna göre bun-
ları izah etmek için kullanılan kelimeler ve bu kelimele-
rin mecmuundan teşekkül eden lisan da başka olur.
Şu halde ilimlerin kadrosu dahiline giren ne kadar
hadiseler zümresi varsa o kadar da muhtelif lisan var

demektir. îşte muhtelif ilimlere ait olan bu muhtelif li-
sanlar her ilmin ıstılahlarının mecmuundan ibarettir.
Demek ki, ilimde ıstılah demek o ilmin kadrosu da-
hiline giren hadiseler zümresini ilmin izah etmesi, o hadi-
selerin ne olduklarını meydana koyabilmesi için her il-
min kendine mahsus olarak kullandığı lisan demektir.
Istılahların harsdaki mevkileri
«İlim» b u suretle kâinatta vukua gelmekte olan ha-
diseleri izah etmek vazifesiyle mükellef olunca, ilmin
hars ile o kadar alâkası yok gibi gözükür. Vâkıa ilmin
vatanı, ilmin memleketi olamaz. Çünkü ilim, kâinatı bî-ta-
raf bir gözle görür ve bî-taraf bir özle izah etmek ister.
Fakat ilmin bu izah için vasıta olarak kullandığı şey li-
san olduğundan, lisan ise içtimaî bir mevzu olmak iti-
bariyle harsın b i r müessesesi bulunduğundan ilim ile
hars arasındaki bu irtibat noktası burada derhal kendi-
ni gösterir.
Bugün bütün cemiyetler arasında müştereken konu-
şulabilen bir esperanto yoktur. Bugün olduğu şöyle dur-
sun böyle bir imkânın bu ihtiyar kürenin üzerinde henüz
vukua geleceği ihtimali de hiç gözükmüyor. /
Lisan içtimaî bir müessese olması ve milliyet duy-
gusunu vücuda getiren âmillerin başında bulunması iti-
bariyle, zümrece ne kadar kıskanç bir alâka ile merbuti-
yet gösterilir ve ne kadar kudsî bir varlık telâkki edilir-
se, fertlerdeki milliyet duygusu da o kadar yükselir. Mil-
liyet duygusunu ilham eden vasıtaların en başında bulu-
nan lisan ise harsî olan mâhiyetini her vakit muhafaza
eder.
Şu halde ilmin milliyet ile hiç alâkası olmadığı ve
olmaması lâzım geldiği halde onu yine harsın içine so-
kan âmil, ilmin içtimaî bir müessese olan lisan ile bu sı-
kı irtibatı ve lisandan istifade ederek yine kendine mah-
sus olarak icat ettiği bir lisan demek olan ıstılahlardır.
Demek ki, ilmin kadrosu dahiline giren hadiseler zümre-
sini izah etmek için vasıta olarak kullandığı «ıstılahlar»
ilme harsda bir mevki vermiş olur. Binaenaleyh ilim ken-
di izahını hangi lisandan aldığı ıstılahlarla yapıyorsa,
o lisanın mensup olduğu cemiyetin harsında yeni bir mev-
ki almış, ıstılahlarını kullandığı harsa âdeta intisap et-
miş olur. Bundan dolayı ıstılahlar hususunda milliye-
tini idrak etmiş olan âlimler çok kıskanç davranırlar ve
ıstılahların kendi mensup oldukları cemiyetin lisanından
sâdır olmasına pek itina ederler. Çünkü böyle olmazsa,
yabancı bir lisandan alınmış olan ıstılahları kullanmakta
olan ilim, harsa yabancı kalır ve böyle iğreti bir lisan kul-
lanan ilmin hars ile hiçbir alâkası kalmaz. İlim ile hars
arasındaki bu rabıtasızlık ise bittabi harsın medeniyet
sahasında yoksulluğunu, fakirliğini intaç eder ki, bu ha-
lin medeniyette gerilikten başka birşey olmadığı meydan-
dadır.
Istılahların Türkçeleştirilmesi
Bizde ilim ıstılahları bugün henüz iğretilikten kur-
tulmuş, lisanımızdan bir cüz olmak mâhiyetini alabilmiş
değildir. Vaktiyle münderis «medrese» kendi sahasında
tedris olunan ilimlerin ıstılahlarını o ilimlerin geldikleri
şark lisanlarından almakta ve onları aynen muhafaza et-
mekteydi. Milliyet ile alâkası olmayan medreseden zaten
bunun aksi bir hizmet beklenemezdi.
Fakat bugün tedris olunan ilimler, neşrolunan eser-
lerde harsa doğru bir temâyül, yukarıda gösterdiğim nok-
ta-i nazardan ilimlerin harsımızın millî olması için inki-
şaf etmesi lâzım gelen yeni bir cereyan kendisini göster-
miş değildir. Bugün de ya medreseden arta kalan yaban-
 cılığım muhafaza eden Arapça ıstılahları, yahut da garp-
tan gelen ve yine yabancılığını muhafaza etmekte olar,
Fransızca ıstılahları aynen kullanıveriyoruz. «İlm»i ken-
disine mâletmek, ilme harsda bir mevki vermek endişesi
öyle görünüyor ki, ilim ile iştigal edenlerde henüz canlı
bir akîde haline gelmiş değildir.
Halbuki bugün nasıl bir taraftan maddî sahada te-
meddün ve terakki yolunda ilerlemek bugünkü nesle dü-
şen en mübrem bir vazife ise, diğer taraftan manevî sa-
hada asıl kendi varlığımızı muasır medeniyete yetişecek
bir surette yükseltmek ondan daha kudsî bir vazifedir.
Bu da harsımızın tekâmülünü temin edecek yolu tutmak,
bugünkü ilimleri Türk harsına mâledebilmek için şuurlu
bir duygu, kuvvetli bir iman ile çalışmaya başlamak ile
olur.
Şu halde bugün ilim ıstılahlarımızın Türkçeleştiril-
mesi zamanı artık gelmiştir. Artık ıstılahların bugünkü li-
sana uyması, ıstılahların bugünkü lisana göre kullanıl-
ması lâzım gelir. Bu hususta tutulması lâzım gelen usulü
başka bir yerde göstermiştim*. Hangi ilim olursa ol-
sun, o ilim ile meşgul olan âlimin evvel emirde o ilmin
harsımıza mâledilmesini millî bir akîde olarak kabul et-
miş olması ve bu akidenin vereceği ilhamlar dairesinde
çalışmaya başlaması lâzım gelir... Bir nevi «ilimde Türk-
çülük» demek olan bu akîde ise ilim sahasında çalışacak
olan ruhlara başka bir inşirah verir ve bu İnşirahın te-
min edeceği kuvvet ile sarfedilecek cehdler daha velûd,
daha müsmir olur.
İlim lisanında birlik
Yoksa bazılarınca zannolunduğu gibi ıstılahlar üze-
rine hiç yoktan bir «beynelmilel» damgası vurarak ya-
bancı kelimeleri olduğu gibi kabul etmeye, onları ilmin
(*) «Felsefe Istılahları», Edebiyat Fakültesi mecmuası, C. IV,
nr. 3, 4.
içine sokmağa uğraşmak ilim sahasında «ikilik» tevlîd et-
meden başka birşey değildir. Nitekim Türkçenin ilim sa-
hasında tekâmülünün önüne sed çeken «medrese»nin tut-
tuğu usul de bundan başka birşey değildi.
Halbuki bugün nasıl hayatta yaptığımız inkılâplarla
içtimaî sahada bir herc-ü-merc ihdas etmekte olan mües-
seseleri atıp, ikiliği ortadan kaldırdığımız gibi, ilim saha-
sında da medreseden bize intikal etmiş olan ikilik cere-
yanını durdurarak birliği temin etmeye çalışmak, bugü-
nün inkılâp vazifelerinden biri olmak lâzım gelir.
Zaten «ilm»in kadrosu dahilinde «birlik»i tesis et-
menin bundan başka yolu yoktur. Meselâ bir taraftan
tabiatta tekemmül etmekte olan bir hadise, bir mevcut
hakkında «şe'niyet» ve o şe'niyetin bir mu'ta olarak zihne
tecellî etmesine «mefhum» diyoruz. Bu kelimeler bu mev-
zuları izah etmek için bütün mesrûdâtta mütemadiyen
kullanıldıkları halde, sırf şe'niyet varlığım kabul eden
mezhep hakkında «realisme» ve sırf mefhum varlığını ka-
bul eden mezhep hakkında «ideSalisme» kelimelerini ıstı-
lah olarak kullanmaya yeltenmenin ilim dahilinde «iki-
lik» ihdâs etmekten, lisanımızın istiklâlini hiçe indirmek-
ten başka bir netice tevlîd etmediği meydandadır.
Halbuki nasıl tabiatta tekevvün etmekte olan hâdise
hakkında «şe'niyet» diyorsak, bunun taraftarı olan mez-
hep hakkında «şe'niyetçilik» ve sırf mefhumu kabul eden
mezhep hakkında da «mefhumculuk» demek suretiyle
ıstılahları Türkçeleştirerek ilim sahasında ikiliği izâle et-
miş, «birlik»! tesis etmiş oluruz.
Bu usulü tutmak suretiyle ilim ıstılahlarımızı Türk-
çeleştirmeye çalışmak bugün ilim ile iştigal edenlerimiz
için «millî bir vazife» olmak lâzım gelir.
(Milli mecmua, C. IX, nr. 103, 1 Şubat 1928, s. 1654-1655.)

İzzet Ulvi [Aykurt]
YENİ T Ü R I ^ ^ & E E & İ MÜNASEBETİYLE
Hayatın her sahasında, en mükemmel olanın daima
nâkısa galebe ettiğini görmekteyiz. Bu öyle bir düstur-
dur ki, ne kökleşmiş itiyatlar, klerikal fikirler, ne yanlış
anlaşılmış milliyet düşünceleri, ne de nazariyatçı âlimle-
rin vesvese ve korkaklıkları bunun karşısında asla muka-
vemet edemez.
Beşeriyet hürriyete, hakikate, kemalden kemale doğ-
ru gitmektedir, tıpkı bir yıldızın hareket-i mihveriyesini,
hareket-i devriyesini yaparken bunların haricinde olarak
herhangi bir semte, kutup yıldızına doğru da her an iler-
lediği gibi... İşte bu «ruh-ı inkılâp»tır. İçtimaî kanunlar
da nihayet tabiatın kanunları kadar sarsılmaktan uzak-
tır. Sırası geldi mi nihayet herşeyi yıkar, devirir. Zayıf,
fena, nâkıs, yerlere serilir ve yerine kavî, iyi, nisbeten
mükemmel olan gelir.
Bu gibi mesut ve kurtarıcı hâdiselerin olması için
milletlerin içinden çıkan ve ruh-ı inkılâbı şahsî ruhunda
yaşatmak kudretini bulan dâhilerin çok mühim rolü var-
dır. Bugünün dâhisi müncîmiz Gazi Kemal asırların nâdir
yetiştirdiği o hârikulâde varlıklardan biridir.
Her şey hayat için... Hayattaki kıymetini kaybeden
her köhne ve nâkıs şey birer birer yıkılırken, işte eski
harflerimiz de yerini daha iyiye ve daha mükemmele ter-
QOQ _
Û ^ f . İ
kediyor ki, inkılâp ve teceddüdün güzel çehresi artık harf-
lerimizde de kendini gösterecektir.
*
**
Şunu da izah edelim ki, «Latin harfleri» denen harf-
ler Latin ırkı tarafından îcad ve ihdas edilmemiştir. Di-
ğer harflerden bambaşka müstakil harfler de değildir.
Esasının «Fenike harfleri» olduğuna şüphe yoktur. Bü-
tün garp milletlerinin az çok farklarla bu harfleri kullan-
makta olmasını göz önüne getirerek ona «garp harfleri»
demek daha münasip ve hakikate uygun bir tabir olur.
Şimdi kullanmakta olduğumuz «Arap harfleri»nin
aslı da Fenike harfleridir. Ancak soldan ve şâkulî yazıl-
mayıp, sağdan ve ufkî olarak yazılmak farkı vardır.
Meselâ « » harfi soldan ve ufkî olarak yazılmış
«f» harfinden başka nedir? Yalnız nokta yerine «f» harfi-
ne ufak bir çizgi ilâve edilmiştir ki «t» harfinde de iki
nokta yerine bir çizgi vardır. J = L, = S, j = O,
ıs = Y, <•> = n harflerinin de aslen bir olduğu meydan-
dadır.
Böyle olmakla beraber Latin harfleri, hendesî dene-
cek kadar muntazam ve noktasının çok az olması, bilhas-
sa seçkili ve her harfin, kelimenin her yerinde aynı şekil-
de yazılması, mürettip kasasında az hâne işgal ettiği için
tab'olunacak eserlerin dizilmesinde büyük suhûleti bu-
lunması sebebiyle şimdiki harflere çok fâiktir.
Arap harflerine gelince : Altında, üstünde bulunan
noktalarıyla kelimenin başında, ortasında, sonunda ve
yalnız iken başka başka şekilleriyle ve birçok dendanları,
aşağı yukarı harflerin hiçbir intizama tâbi olmaksızın
sarkması dolayısıyla iptidai olduğu meydandadır. Aynı
zamanda eli, gözü yorucu ve dikkati yıpratıcıdır. Bu se-
beplerle öğrenilmesi güçtür ki, bir milletin irfan ve terak-
ki hayatında bunun ne büyük bir darbe olduğu âşikârdır.
îşte Arap harflerini yıkan ve yerine Latin harflerini
getirecek olan âmiller! Yoksa realist ve cezrî hareketi ga-
ye edinen Cumhuriyet Türkiyesi fevrî taklitçilik zaafın-
dan çok uzak ve yüksek bir mertebededir.
*
**
Ne gariptir ki, âlim ve malumatlı iddiasında bulu-
nan bazı münevverlerin içinden az bir kısmı çıkarak, bun-
lar, şimdiki hale tekaddüm eden aylarda, senelerde La-
tin harflerinin önünde tereddütle irkildiklerini sözleriyle,
hattâ makaleleriyle izhar etmiş, fikren birer müşevviş ol-
duklarını göstermişlerdir. Halka gelince: Hayrete şâyân
ve Türk'e mahsus selîm bir fikirle her inkılâba olduğu gi-
bi, buna da taraftardır. Şimdi bu mütereddit ve müşevviş
münevverlerin muhafazakârâne sesleri artık işitilmiyor;
çünkü bunlar asla inkılâpçı değillerdir. Belki inkılâp ya-
pıldıktan sonra -birçok emsalinde görüldüğü gibi- inkı-
lâbın isabetine dair neşriyatta bulunacaklar, hiç ihtiyaç
olmadığı halde, tıpkı sabık ulemâ gibi yeni bir tarzda
fetva vermekle, bunu asrî kitaba uydurmakla meşgul ola-
caklardır, yazık!
Birtakım kurnazlığı meslek edinen âlimler ise, neti-
ceyi, cereyanın kuvvetini anlamak için muvakkaten mü-
talaalarını beyanda imsak gösterdiler, kasden sustular;
halbuki âtiyi, hakikati görmesi icap eden bu âlimlerin
şahsî endişelerin fevkinde olarak kuvvetli neşriyatta bu-
lunması, elinde bilgi meşalesiyle halkı peşinden sürükle-
mesi, cereyanlar husule getirmesi, inkılâbı ta'cîl etmesi
vazifeleriydi.
Hakiki münevverler söyledi. Alacakaranlık ve mü-
tereddit kafalar söyledi. Şu, bu söyledi. Nihayet büyük inkı-
lâpçının, aziz dâhinin ilham ve işaretiyle içtimaî kader ve
hakikat bu hususta da tecelli etti. Zîra hakikatin sesi, her
sesin fevkindedir!
*
* *
/
îki sene içinde yapılabilen ve son zamanlarda kesi-
len zayıf itirazların hulâsalarını da kaydedelim : Diyor-
lardı ki, Latin harfleri eksiktir, lisanımızdaki seslerin hep-
sini ifade edemez... Eski eserlere veda edeceğiz, mazimiz
ne olacak? Türk ve İslâm âlemleriyle rabıtamız kesile-
cek... Yazımız millî sanâyi-i nefîsemizdendir, o nasıl ter-
kolunur? Latin harflerinin kabulüyle okuyup yazanlar bi-
le acemiliğe düşecek... Yeni harflerin kabulü halinde li-
sanımızın şivesi bozulacak. Lehçemiz frenkleşecek.
Bunlara cevap verildi ve şimdiki hale göre hâcet ol-
mamakla hulâsaten tekrar olunabilir ki, Arap harfleri de
eksik olduğundan «p, ç, j» ve Farisi kâf ilâve olunmuş-
tur. Bunun gibi Latin harflerindeki eksiklikleri de birer
işaretle hallederiz. Şimdiki hayatın ihtiyaçlarına tama-
men uygun kütüphaneler dolusu kitaplarımız mı var? Hu-
râfâtı ve skolastik eserleri esasen atmak lâzımdır. İşe
yarayacak olan kitapları yeni harflerimizle de basarız,
bir müddet için isteyen eskisinden, isteyen yenisinden
okur... Türk ve İslâm âleminden râbıtamızın kesilmesin-
den korkmağa da hâcet yoktur. O âlemden bir fayda var-
sa, biz onlara pişvâ oluruz, onlar da Latin harflerini ka-
bul ederler, yine râbıta bâkî kalır. Evet yazımız sanâyi-i
nefîsemizdendir; fakat bugünkü hayatta yeri olmayan iş-
lemeli şalvarlar, cepkenler, müzeyyen işlemeli yatağan-
lar gibi, müzelerimize gitmeğe mecburdur.. Yeni yazı ted-
ricen tatbik olunabileceği için bu mahzur kalkacak, hem
de tahmin olunduğundan çok az bir zamanda sarsıntı zâ-
 lerinde tatbik ettikleri, muhitlerinde bu hususta pişvâ ol-
il olacaktır... Yeni harfleri kendi şivemize göre okuyacağı- dukları gibi, yeni harf inkılâbında da mesaî göstermek-
mızdan lehçemizin bozulması da muhtemel değildir. tedirler. Birçok Ocakların beynelmilel rakamları halka
öğretmekte olduğuna dair malumat gelmektedir. Bir kı-
*
** sım Ocaklar ise henüz yeni harflerimiz tespit olunmamış-
ken Latin harflerinin seslerini şimdiden dershânelerinde
Diğer cihetten hayata uymakta ve yaşamakta büyük
halka öğretmekle meşguldür.
bir istidâdı olan, hür ve maddî bulunan Türk milleti şim-
diye kadar birçok yazı değiştirmiştir. Zaten millî olan şey Yeni harfler kararlaşınca, Ocaklılar en ateşli ve yo-
lisandır, harflerse dilimizdeki kelimelerde bulunan ses- rulmaz hamlelerle halk arasında bunun yayılmasına çalı-
lerin işaretlerinden ibarettir. Ne şekilde olsa millete tesir şacaklar ve en zevkli bir millî vazifeye daha kavuşacak-
etmez, etmemiştir. lardır.
1 — «Sümer-Akad», «Asurî ve Keldanî» medeniyet- (Türk yurdu, C. XXI, 1 nr. 200 - 6, H a z i r a n 1928, s. 1 - 3 . )
leri zamanında - bazı müverrihlerin yazdığı gibi- Türkler
Elcezire'de mühim âmil olmuşlar ise «hatt-ı mıhî» kullan-
mışlardır.
2 — «Hitit»ler birtakım müverrihlerin dediği gibi
Türklerle alâkadar ise, bir nevi «Hiyeroglif» ve «Hitit
hatt-ı mıhî »sı yazmışlardır.
3 — Eski Türkler Çinlilerle temas ettiler; «Çin ya-
z ı s ı n ı bir müddet kabul etmişlerdir.
4 — «Tuk-Yu» Türkleri meşhur âbidelerindeki yazı-
yı yazdılar.
5 — Mani yazısı.
6 — Uygur yazısı.
7 — Moğol yazısı.
8 — Arap harfleri.
Türk evvelce nisbeten ve "zamana göre daha iyi bul-
duğu için yukarıdaki yazıları nasıl kabul etmişse, şimdi
de «Latin harfleri»nden kendisine bir yeni yazı yapmak-
tadır.
*
**

Şunu da ilâve etmelidir ki, Ocaklılar şimdiye kadar

her yeniliği derin bir şuur ve kuvvetli bir irade ile nefis-

BÜYÜK HOCANIN KARŞISINDA
Otomobil, Dolmabahçe Sarayının mermerden mâ-
mul bir tak-ı zaferi andıran büyük kapısının önünde dur-
du... Buraya ilk defa giriyorum. İçimde eski zamanlara
ait muzlim tahassüsler kımıldadı. Korkuya, hastalığa
benzer birşeyler damarlarımı dolaştı...
Senelerce, tırmanılması, aşılması güç, kalın kale
duvarlarıyla muhat bu sarayın içinde şeâmetli bir ruh
kitlesi, Türk milletinin inkişaf yollarına bir ebu'1-hevl
dehşetiyle oturmuş, Türk, bu esrarengiz duvarların dışın-
da kalmış, içeridekilerse dışarda kalanların can-hırâş fer-
yat ve sefâletlerinin kefâretini zevk ve eğlenceden çıkar-
mak suretiyle ödemişler. Günlük hayatın dalgın, perişan
bir mestîsi içinde sürünürlerken, vatan ufukları karar-
mış, Türk milleti bir küsûfa tutulmuştu.
Bir lâhza düşündüm... Fikrimden geçenler çoktan
bugünün arkasında can vermiş... Kararan ufuklarda şim-
di aydınlık ziya kümeleri var...
Büyük mermer sahanlıktan salona dahil olduk. Ne
merasim, ne bir şey... Birkaç polis, birkaç fotoğraf mu-
habiri dolaşıyor... Yekpare halılarla döşeli, aynalarla, âvi-
zelerle süslü salonları geçiyoruz... Her taraf yaldız ve cam
parıltısı içinde çalkalanıyor... Ruh ve gözleri teşevvüşe
dûçar eden karışık bir fırça en küçük yere bile yaldız,
boya dokundurmuş... Kıymettar Çin vazoları, hariçten al-
dığı ışığı cam damarları içinde nar çiçeği gibi kızartan,
zümrüt gibi yeşil bir alev haline sokan Bohem vazolar,
kuyumcu kalemlerinin itina ile oyduğu âvâni parçaları
saray zevkinin gadrine uğramış bin türlü ziynet eşyaları
şurada burada duruyor...
Biz, sofra salonundayız. Ortada siyah bir mektep
tahtası, yanındaki masada kurşun kalem demetleri, yeni
alfabe, kıraat kitapları, kâğıt ve tebeşir.
Memleketin bütün mütefekkirleri bir arada, genç
bir muallim yeni harflere dair ders takrir ediyor. Bir za-
manlar çeşit çeşit bayağı entrikaların konuşulduğu, mem-
leket dertlerinden uzak insanların biriktiği bu salonda,
şimdi Türk milletinin irfan ve hayatını yeni bir inkişâfa
sevketmek için toplananların imânkâr bir hazırlığı var...
Salona müntehi koridordan Gazi göründü... Geldi ve
içimize karıştı. Onu siyah tahta başında, etrafındakileri
imtihan ederken seyrediyorum. Mütevazi bir köy hocası
gibi bir tek harf, b i r tek kelime üzerinde yorulmadan,
üşenmeden konuşuyor, izah ediyor, fikirleri dinliyor...
Saatlerce, hiçbir hocanın takririnde görmediğimiz
lezzeti ondan tattık... Her hareketinde yeni irfan inkılâbı
sahasında göstereceğimiz gayretin, faaliyetin programını
görüyorduk...
Birer birer okuttu, birer birer yazdırdı. Onu iş ba-
şında yaz sabahlarında dalgın uyuyan bir göl gibi sâkin
görüyor, derin bir emniyetle söylediklerini dinliyoruz.
İnandığını îman haline sokan, îmanına inandıran
büyük inkılâpçı, şimdi bir köy hocası. Nitekim Gazi yal-
nız sarayın salonunu mektep dershanelerine kalbetmekle
kalmamış, hükümet dairelerine, çarşıdaki dükkânlara ka-
dar girerek cehle karşı seferberliği bizzat tanzim etmişti...
Son gün, Misâk-ı Millî, İzmir zaferinin planı, Sivas
Kongresi, Anadolu'ya ilk çıkış nasıl sade, sâkin bir içti-
mâda hazırlandı ise, yeni Türk harflerinin neşrine de Öy-
le bir misâk ile başlandı.
Aziz Başvekilimizin yeni harflerin, neşri, kabulü zaru-
reti hakkında irat ettikleri yeni Türk harflerinin mîsâkı
tespit ve kabul edildi.
Akşam muayede salonundayız. Tavandaki koca avi-
zeden bir ziya şelâlesi coşuyor. Bu ziya şelâlesi altında,
yaptığının necip zevkine dalmış olan Gazi, herkesle yeni
harflere dair konuşuyor. Uzatılan kâğıtlara mütemadiyen
yazıyor. Yanlışları tashih, doğrulan takdir ediyor.
Lezzetine doyulmayan bu tarihî içtimâdan ayrılır-
ken düşünüyorum: Bu büyük insan neden bir asır evvel
doğmadı?
(Türk yurdu, C. X X n - 2, nr. 2 0 2 - 8 , A ğ u s t o s 1928, s. 42.)
Mahmud Arif
DÎLÎMÎZİ NASIL TÜRKÇELEŞTÎRECEĞÎZ? r
Arap harflerinin atılarak yerine yeni Türk harfle-
rinin kabul edilmesiyle lisanda yapılan inkılâbın nihayet
bulmadığına, bu kere hükümetimizin bilumum dairelere
Arabî ve Farisî terkip, cem' ve kaideleri kullanmayıp res-
mî muharrerâtm kısa ve Türkçe kelimelerle yazılmasını
tamim etmesi ve bundan sonra da resmî dairelere verilen
isimlerdeki terkiplerin atılarak yerine Türkçe terkipler
kullanılması güzel bir delil olsa gerektir (*). Bu atılan ilk
adım bundan sonra b u yolda çalışıp dilimizi yabancı bo-
yunduruğundan kurtarmağa uğraşacağımızı göstermekle
beraber, bu dilek ne kadar kuvvetli olursa olsun bir sis-
tem altında çalışılmadıkça müsbet ve beklenen neticeyi
veremez. Terkip nedir? Arabî, Farisî cem' nasıl olur? Ara-
bî kaide nedir? Türkçe lisamnda kaide var mıdır, yok
(*) Resmî dairelerin ve memuriyetlerin isimleri t a s h i h olunur-
ken memleketimizin ismini de Türkçeleştirmeği unutmaya-
lım, T ü r k i y e lâfzının T ü r k ç e olmadığı şüphesizdir. T ü r k di-
liyle kendi ülkemize «Türk İli» demeliyiz. Bir de sefir yeri-
ne hiç şüphesiz elçi kelimesini kullanabiliriz. A s k e r m â n â -
s ı n a gelen çeri kelimesini de istersek canlandırabiliriz (Ye-
niçeri). Keza muallim yerine hoca kelimesini k u l l a n m a k da-
h a doğru olur. Zira hoca, hüyük, yaşlı, h ü r m e t e lâyık m â n â -
l a r ı n a gelen k o c a kelimesinin tahrif edilmişidir ki, Acemler
bizden almışlardır. Bir de zabıta, inzibat m e m u r l a r ı n ı n k a f -
fesine birden kolcu Unvanım verebiliriz. Bu kelime : Kolla-
m a k , kola çıkmak, kol gezmek, kolaçan etmek, k a r a k o l ke-
limeleriyle münase'bettardır ve hâlis Türkçedir. Binaenaelyh
polis, zâbıta-i belediye, r ü s u m â t - ı m u h a f a z a , askerî, bahrî in-
zibat m e m u r l a r ı n a kolcu, şehir kolcusu, g ü m r ü k kolcusu, a s k e r
kolcusu, deniz kolcusu diyebiliriz.
 mudur? Bunları kat'iyyen bilmeyen, hattâ oldukça yük-
sek ve münevver sayılan içtimaî mevki sahibi kimselerin
bulunduğunu eseflerle görüyorum. Bu gibilerden tabia-
tıyla bir yenilik bekleyemeyiz. Bunlara, bundan sonra, li-
sanda kullanılan kaideler nedir? Hangi kaideler Türkçe,
hangileri Arabîdir, diye bunları öğretmek hem muhal,
hem de pek yorucu olur zannederim. Zira eskiler ne de
olsa cezrî olduğundan Arabî, Farisî kelimelerin yardımı
ile söylenen bir fikri Türkçe olarak duyunca bunu çirkin
bulacaklarından kullanmak istemezler. Kullanmaları için
de kendilerine hiçbir cebir yapılamaz. Bunda:, dolayı biz
şimdi dil inkılâbını gençlerden, bilhassa mekteplerden
bekleyeceğiz. Çocuklar mektebe girmeden evvel anaların-
dan öğrendikleri, ihtiyaçları nisbetinde pek mahdut ol-
duğundan, lisanda müsta'mel birçok kelimeleri bilmezler.
Mektepte öğrenecekleri yeni kelimeler ise, eskilerin
me'nusu olmayıp kulaklarına çirkin gelse de, Çocuklara
ilk öğrendikleri için o tesiri yapmaz ve onlarda yeni ke-
limeleri tenkit etmek imkânı olamaz. 'Yalnız mekteplerde
çocuklarımıza Arapça ve Farisî kaideleri kat'iyetle öğret-
memekle beraber Türkçelerini öğretmemiz lâzımdır. Hal-
buki bugün biz, okuyup yazanlar Türkçe kaidelerden zi-
yade Farisî, Arabî kaidelerini biliriz. Mekteplerde de, on-
ları öğrenmiştik. Arapça ve Farisî kelimelerle bir isim-
den nasıl sıfat ve sıfattan ne şekilde isim ve ne şekilde
fâil ve mef'ûl vesâir isim şekilleri yapıldığını bilir, fakat
Türkçede bunları nasıl yapacağımızı bilemeyiz; kaidele-
rini de sarf ve nahiv kitaplarımızda okumadık. Arabî ve
Farisî üzerine bu derece çalışılmış olduğu halde kaideleri
ve kökleri çok zengin olan Türkçemiz maatteessüf met-
rûk kalarak hiç çalışılmamıştır. Türkçe köklerden ne su-
retle sıfat, isim vesaire kelimelerin yapılacağına dair mun-
tazam bir gramerimiz çok yazık ki yoktur. Hattâ bundan
yirmi otuz sene kadar evvel icat olunan tayyare ve tah-
telbahrin ismi bile kendi dilimizin malı değildir. Eğer di-
limizin muntazam ve tasnif olunmuş kaideleri bulunsay-
dı, bu yabancı kelimeler yerine Türkçe kelimeler koya-
bilirdik. Tayyare yerine uçak, uçku, uçan, uçar, uçu, uçuk,
uçguç, uçgun, uçucu kelimelerinden hangisini seçeceği-
mizi, hangi bünyedeki fiillerden hangi şekilde isim yapıl-
dığım bilemememiz dolayısıyla tayin edemeyiz. Yalnız
bu misaller, bize Türkçemizin herhangi diğer bir lisan-
dan isim yapmak kaide ve imkânlarının daha zengin ol-
duğunu gösterebilir. Lisanımızdaki kelime kökleri zen-
gin olduğu gibi, kelime çıkarmak usulleri de çoktur. An-
cak bunlar bir kaide altına alınıp ilmî bir surette tasnif
olunmamıştır. İşte dilimizi temizleyip Türkçeleştirmeğe
başlayabilmek için evvelâ bize mufassal ve mükemmel bir
Türkçe gramer kitabı, sonra bugün kullandığımız yabancı
kelimelere karşılık olarak hangi Türkçe kelimeleri kulla-
nacağımıza dair bir lügat toplanması lâzımdır. Rastgele
yazdığımız bir makalede kullandığımız yabancı kelime-
lerin kâffesinin Türkçelerini birdenbire tabiatıyla bula-
mayız. Bunları bulabilmek için böyle bir lugata müra-
caat edeceğimiz tabiîdir. Bir de bunlardan başka lisanımı-
zı zenginleştirebilmek için Anadolu köy ve karyelerinde
kullanılıp da bugün yazı lisanında kullanılmayan kelime-
leri toplayıp lugata ve b u suretle yazı lisanına sokmak
lâzımdır. Bunun için de Anadolu'ya mütehassıslardan, ya-
ni bu işe aşk ve şevk ile çalışacak kimselerden mürek-
kep bir heyet gönderilerek, bu kelimeleri toplattırmalıdır.
Bu gibi kelimeleri almakla lisanımızın zenginleşeceğine
hiç şüphe yoktur. Bugün bir makaleyi sırf Türkçe keli-
melerle yazmak istediğimiz zaman herhalde büyük bir
güçlüğe mâruz, hattâ bir imkânsızlık karşısında bile ka-
lırız. Bundan dolayı dilimizin çok fakir ve zavallı olduğu-
nu hemen ortaya atarız. Halbuki dilimiz zannolunduğu
kadar fakir değildir. Bilhassa hatırımıza gelmeyip de dil-
de tamamiyle unutulmamış nice nice kelimeler vardır.
Daha sonra tanzimi elzem olan Türk gramerine istinaden
lisanımızın bünyesini de bilirsek, zaten zengin olan kök-
lerimizle kaidelerimizden yeni yeni kelimeler doğurmak
bizim için hiç de güçlük sayılmaz. Dilin esaslı bir surette
temizlenip tasfiye olunmasının âtide yani mekteplerde
olacağım kabul etmekle beraber, bugün bizim dahi yapa-
cağımız esaslı vazifeler vardır. Evvelâ Arabî ve Farisî ter-
kip ve kaide kullanmamalıyız(*). ikincisi, Türkçe karşı-
lığı olan Arabî ve Farisî kelimeleri de lisandan bir kalem-
de atmalıyız.
Dilimizdeki zengin köklere istinaden bir isimden sı-
fat, sıfattan isim yapmak, fiilden isim veya sıfat çıkar-
mak gibi usuller de hemen hemen diğer lisanlara nisbe-
ten daha çoktur. Dilimiz çalışılıp işlenmediği için maale-
sef iptidaî bir şekilde kaldı. Eski edip ve şairlerimiz vel-
hasıl her muharrir ve kâtibimiz yazıyı hiçbir zaman hal-
kın söylediği gibi yazmadı. Onlar b u dili bayağı gördü.
Ve onun kaidelerini bile toplamağa tenezzül etmedi. Bu-
na mukabil ise Arabî ve Farisî üzerine belki bir Arap ve
Acemden ziyade çalıştı. Ve onların kullanmadıkları keli-
meleri kullandı ve o lisanlarda kelimeler yarattı. Ve söy-
lemek istediği fikirleri karışık olarak söylemeyi ve Arap,
Acem kelimelerini kullanmayı ve bunların hiç me'nus ol-
mayanlarını lisana sokmayı bir zarafet ve iktidar saydı
ve alkışlandı. Öz dilini söyleyen kaba görüldü. Istılahlı
ve bir nefeste okunan cümleler ve secî yaparak yazan kâ-
tipler takdir olundu. Mânâdan ziyade şekil arandı. Bu
yanlış yolu görüp doğru yola dönmeyi ilk düşünen Şi-
nasi ve muâsırları lisanda birbirine yapışmış cümleleri
kırdılar ve yazıda şekilden ziyade mânâ aradılar, yazı-
(*) Zaten yıllardan beri Millî mecmua'da bu yolda bir çığır yü-
rütülüyordu. F a k a t İstediğimiz bunun umumîleştirilmesî-
dir.
larında büyük bir yenilik gösterdiler. Halbuki onların ar-
dı sıra gelen «Edebiyat-ı Cedîde»ciler ise yazıda mânâ
aramakla beraber, me'nus olmayan kelime bulmakta geç-
mişlerine taş çıkardılar. Dilimizde me'nus olmayan bir
sürü kelimeyi dilimize sokmağa çalıştılar. Çok yazıl^ ki
bunların birçoğu bugün lisanımıza girmiştir. «Edebiyat-ı
Cedîde»ciler ilk mürşidlerinin yolunu tutup lisanı zen-
ginleştirmeğe çalışmış olsalardı, bugünkü dilimiz elbette
daha temiz bir Türkçe olurdu. Yine çok şükür ki, bunla-
rın ibdâ edip güzel diye lisana sokmak istedikleri bir sü-
rü Farisî kelimeler dilimize girmedi. Kanaatimce «Ede-
biyat-ı Cedîde»ciler lisanın temizlenmesine yardım etmek-
ten ziyade, Arabî Ve Farisî terkiplerle boğulmasına çalış-
mışlardır. Bugünkü nesil Cenab'ı, Fikret'i, lirik eserler
vermekle beraber seve seve, anlaya anlaya okuyamıyor.
Zira orada gördüğü kelimeler gönlünü okşamıyor. «Ede-
biyat-ı Cedîde»ciler lisanın güzelliğini, inceliğini yaban-
cı, bilhassa Farisî kelimelerde aradılar. Halbuki lisanın
güzelliği elbette kendi bağrında olmalı ve orada aranma-
lıdır. Onların eserleri ise halka hitap etmediği için ölüme
mahkûmdur.
Bizim istediğimiz halkın anladığı dil ile halkın his-
lerini okşayıp onlara hitap etmek ve yine hislerde ince
kalmaktır. Bugün dünyanın en büyük şairlerinden sayı-
lan Goethe, Schiller, Heine halk tarafından okunur ve an-
laşılır. Onların lisanında halkın bilmediği kelime yoktur.
Onun için millî ve güzeldir. Bizim istediğimiz de bu de-
rinlikte olmazsa bile bu şekilde şiirlerdir. Son nesle ge-
linceye kadar birçok edip ve şairler zarafet ve incelik kas-
dıyla dilimize yabancı olan dillerden kelime alarak kul-
lanmaları bugünkü lisanımızı halk tarafından anlaşılmaz
bir şekle sokmuş ve bir sürü güzel ve saf Türkçe olan
kelimelerimizi unutturmuş ve bu mahzurlarla da kalma-
yarak doğru yazıp okuyabilmek için bizi üç lisan öğren-
meğe mecbur kılmıştır. Bugün değil eski yazıları, hatta
dan attı. Bu son umumî harp esnasında da Almanlar yeni-
Edebiyat-ı Cedide'nin eserlerini okuyup anlamak için bi-
den lisanda bir temizlik daha yaparak dillerinde kalmış
le yine bu üç lisanı bilmek zarurîdir. Her milletin lisanı,
olan tek tük Fransızca sözleri atmak için bir heyet top-
merâmı anlatmak için bir vasıtadır. Halbuki bizde ise,
ladı. Bu heyet tarafından yabancı kelimelere karşılık bu-
bu kadar güçleştikten sonra bir gaye halini almıştır.
lunan Almanca kelimeler forma forma mekteplere tarrfim
Her millette okuyup yazan bir fert elbette lisanını
edilerek çocuklara öğretildi. Karşılığı bulunan bir kelime-
bilir - ilmî ıstılahlar hâriç - ise her okuduğunu anlar. Hal-
nin Fransızcasını kullanan talebe dersinden döndürüldü
buki bizde ise böyle değildir. Lise görmüş bir Almanm li-
ve bu suretle lisan tamamiyle yabancı kelimelerden te-
sanını bilmesi pek tabiîdir. Bizde acaba hangi lise mezu-
mizlendi. Bugün ise Almancada pek nâdir olarak tek tük
nu hiç lugata bakmadan Fikret'in, Cenab'm, Abdülhak
Fransızca kelime bulunmakla beraber, karşılığı olmayan
Hâmid'in yazılarını anlayabilir? Halkımızın tenvîri için
ve sırf Almanca söylenemeyecek hiçbir söz yoktur. Al-
lisanı gaye halinden çıkarıp, vasıta şekline sokmaklığımız
manları kendimize nümune alalım ve o yoldan gidelim
bizim nesil için vatanî bir borçtur. Bugün her Türk'ün ya-
ve bütün kuvvetimizle çalışalım! Bu Türk münevverleri-
pacağı vazifelerden en büyüğü Arabî ve Farisî terkip ve
nin en temiz ve asil bir vazifesidir. Lisanımız denildiği gi-
kaideler kullanmamak ve mukabili olan kelimelerin de
bi fakir değildir. Unutulmağa yüz tutan kelimeleri canlan-
Türkçesini kullanmaktır. Bundan daha fazlasını da gele-
dıralım. Bu şekilde çalıştığımız takdirde elbette müsbet
cek nesillerden bekleyeceğiz. Zira yukarıda da söylediği-
bir neticeye vâsıl olacağımız tabiîdir.
miz gibi Türk gramer kaidelerini câmî bir sarf ve nah-
vin intişârı ve bir de kullandığımız yabancı kelimelerin Memleketi düşman istilâsından kurtaran büyük
dilimizde olan karşılıklarını hâvî bir lugata ihtiyaç var- müncîmiz dilimizi de yabancı istilâsından kurtarmak için
dır. Bunlar da birkaç gün içinde çıkamaz. Uzun senelerle yapılması lâzım gelen en büyük adımı atmış ve bize ne
tedkiklere bağlıdır. Dilimizde yeniden canlandıracağımız şekilde ve ne gibi usul dairesinde çalışacağımızı göster-
kelimeler ancak mekteplerde yeni yetişen nesillerden do- miştir. Bundan sonrasını yapmak milletin her ferdine
ğabilir. B u fikrime itiraz edenlere Almanları misal gös- düşer.
terebilirim. Almanların lisanı, Büyük Frederich'in Fran-
sız muhibliği ve saraya sokmuş olduğu bir sürü Fransız (Millî mecmua, C. X, ıır. 113, 1 İkinci teşrin 1928, s. 1821-1823.)
edibleri dolayısıyla hemen hemen bizimki gibi yabancı
kelimelerle dolmuştu. Ve onlarda da Fransızca kelimeler
yerine Almancasmı kullanmak kabalık sayılırdı. Halbuki
Napolyon'un istilâsından sonra uyanan Almanya bu esa-
retten kurtulmak için çalıştı, birçok şair ve edibler çıka-
rarak halka kendi öz diliyle hitap etti ve lisana girmiş
Fransızca kelimelere mukabil Almancalarmı buldu. Bu
yabancı kelimelerin kâffesini değilse bile birçoğunu lisan-

Hasan Cemil [Çambel]
HARS TEBDÎLÎ
Türk inkılâpçıları ve bunlarla mukaddes fikir itti-
fakını akdeden Türk münevverleri tekâmülün mutlak
zaruretine ittiba ile millî irfanın «teşkilât-ı esâsiye kanu-
nunu» tesbit ve tedvin ettiler : Millet rönesansı hatırlatan
büyük bir intibah hareketiyle eski ölü kültürü atarak, ha-
yatta, sanatta ve bütün fikir âleminde yeni canlı kültüre
doğru tırmanmağa başladı.
Hars hayatında yalnız içinde yaşanılan hal ve şe'ni-
yet, imkân ve istikbal için vâhid-i kıyasî olamaz. Mazi da-
hi bir mecburiyet değildir. Maziyi muhafaza ve idame
kaygısiyle yeni ihtiyaçları inkâr etmek, hakîkata arka
çevirmektir.
Kant demiştir k i : «Büyük tarihî zaruret önünde
maziyi ve tecrübeyi ileri sürenler amiyâne hareket eder-
ler. Çünkü eğer ihtiyaçlar vaktiyle görülüp de şe'niyet za-
manında değiştirilmiş olsaydı, bugün o mazi ve tecrübe
denilen şey büsbütün başka bir manzara arzederdi...»
Daima müşahede olunmuş, hele bizim en yeni ta-
rihimizde bâhir bir surette sâbit olmuş bir hakikattir ki,
daha dün ütopi olduğu iddia olunan birtakım imkânlar
bugün elle tutulur şe'niyetler haline girmiştir. Hegel'in
dediği gibi tabiat gerçi mahsullerinde müebbeden aynı
kalır, fakat fikrî hayat daima yeni şeyler yaratır.
Umumî tekâmül kanunu ve tekâmülün çelikten zaru-
retini, pâydâr olmak isteyen hiçbir cemiyet mahşere ka-
dar tecil edemez. Eski ölü kültürle bir milletin gençleş-
mesi ve yaşaması kabil değildir. Büyük bir feylesofun de-
diği gibi kendi külünden hayata gençleşerek yeniden doğ-
mak için kendi kendisini yakan «Phonix»in ezelî efsane-
si, bütün tarihî ve fikrî hayatın, enmuzecî kanun-ı esâsîsi-
nin beliğ bir ifadesidir. f
Türk milleti bugün hars değiştirirken, kendisine has
ırkî ve daimî cevheri tamamen muhafaza ediyor. Hattâ
denilebilir ki, millet bugün kendi kendini daha ziyade bu-
luyor. Cemiyetin kazıyıp attığı şey, yalnız asırlık gaflet ve
dalâletlerin zehirli havasında tereddî ve tefessüh eden üst
satıhtaki ârızî kışırdır. Bunun yerine millî hayatın velud-
luğundan sayısız kuvvetler fışkırıyor.
Bu millî «regeneration» ameliyesidir ki, kuvvetini
ve hızını doğrudan doğruya milletin benliğinin tâ ka'rın-
dan alıyor ve tekmil kültür hayatını tâ kökünden inkişaf
ettiriyor.
Bu ruhun marazdan sâlim ve dahilî bünyesi gürbüz
bir milletin kendi içinden çıkardığı kuvvetle, yeni baştan
doğarcasına, batman «reg&ıefe» oluşunun en parlak mi-
salidir.
Millî ruhun ve millî müfekkirenin gösterdiği bu de-
rin hamlevî istihale hars tarihinde nâdir görülmüş hâdise-
lerdendir. Bu sebeple, bu, beşerî fikir teşebbüslerinin en
gücüdür.
Asırlar isteyen böyle bir fikir hamlesiyle kendi ken-
dinden doğup yepyeni meydana çıkmak için Türk cemi-
yeti gibi tükenmez bir kuvvet ve hilkat menbaına mâlik
büyük bir milletle, onun asîl sinesinde mündemiç yara-
tıcı kudrete ve bunun açacağı parlak istikbale sarsılmaz
bir îmanla inanmış derin görüşlü ve çelik iradeli millî
rehberler lâzımdır.
 Alman milliyetperverlerinden List der k i : «Dünya-
ya millî risâletle gelen millet kahramanları büyük bir mil-
lî istiklâle îman etmek ve bu îmanla ilerlemek cesaretini
göstermeğe mecburdurlar. Millî istiklâlin temelini atan-
lar, gelecek nesiller nazarında hacîl düşmemek için en
yüksek nokta-i nazarı kabul etmelidirler».
Fikir kahramanlarına büyük işler gördüren muhar-
rik, millî istikbal idealinden fışkıran ilâhi ateştir.
(Yeni Ruh, istanbul 1929, s. 96-102.)
Hasan Cemil [Çambel]
r
ÖZ DİL
— Mehmet Emin Bey'e —
Türklerin yeni harflerle en muhal zannedilen bir in-
kılâbı başardıklarını ve bununla yüksek bir kültür ve
medeniyete namzet olduklarım söyleyenler hiç de müba-
lağa etmiyorlar. Çünkü bu harfler ana dilimize eski ırkî
seciyesini ve aslî şeklini ve mânâsını istirdad edebilmek
yollarını açmış ve bugüne kadar lisanı ve lisanla beraber
bütün millî hayatı vatan semasından çıkarmağa başla-
mıştır.
Türk Olempiya'sından doğan güneş ve Türk Par-
nas'ından fışkıran semavî su milletin damarlarındaki te-
miz kanı harekete getirdi ve milletle lisan büyük müşte-
rek hayatlarını ilâhî hamlelerle yaşamağa başladılar. Çün-
kü bir milletin ruhundan ve fikrinden taşan coşkun sel
lisan ile çağlar ve lisan ile nurlarını saçar.
Lisan ebedî gençlikle kaynayan yaratıcı bir men-
badır ve içinden, daima bir hayat, bir nağme, bir cehit
taşan ezelî bir pınar.
Halbuki bu pınar asırlardır yangın yerlerinde o iç-
leri toz, toprak ve taş dolu kör kuyulara benziyordu. Ve
itirafa mecburuz ki, biz âdeta dilsiz ve sağır bir millet-
tik. Çünkü millet lisanla o büyük müşterek hayatı yaşa-
mıyor, bilâkis gayrı millî, ecnebî bir lisanın ebedî ölü-
müne sessiz sadasız gidiyordu.
 Bu lisan bize, kendimize dair ne anlatabilir, ne öğ-
retebilirdi? Zihinlerimize soktuğu hep ecnebi düşünüşü,
damarlarımıza akıttığı hep ecnebi kanı değil miydi?
Bir milletin ruhunun bütün ulvî ve mukaddes ihti-
zazları, millî olmayan bir lisanla ifade edilmek mümkün
müdür? Genç, cesur, hayatın kazanında kaynayıp çelik-
leşerek ve milletin bütün nabızlarının temasiyle harekete
gelerek yaratıcı bir hayatiyetle inkişaf etmesi lâzım ge-
len Türk fikriyat ve ciddiyeti, tohumunu ecnebî toprak-
larından getirmiş ve kendi ezelî şeklini ve mânâsını kay-
betmiş mağşuş bir lisanla nasıl küşâyiş bulurdu? Tama-
men Türkî bir beden ve vatanî bir ruhla hayata doğması
icap eden Türk edebiyatı o bâbilî şekil ve şemâille nasıl
bizim edebiyatımız olurdu?
Millî bir lisanın kökleri bütün milletin sinesinde ve
bunun derin tabakalarında yatar. Bunun içindir ki, millî
lisan söylediği zaman, kendi özünden, bütün milletin yü-
reğinden ve Allah'tan söylüyor gibidir. Yeni şeyler, yeni
mefhumlar için yeni işaretler ve kelimeler, bütün canlı
hayat gibi, doğrudan doğruya milletin göğsünden doğar
ve milletin koynunda kalır.
Gayrı millî, mağşûş bir lisanda bu elbette m ü m k ü n
değildir. Çünkü burada birçok kelimelerin kökleri çok-
tan tazeliğini, öz hayatını kaybetmiş ve kuru otlar gibi
zaten hiç okunmayan ölü kitapların ruhsuz ve hayatsız
sahifelerinde kalmıştır.
Her lisan gibi öz Türkçenin de kendine has bâtmî
bir hususiyeti vardır. Her lisan gibi onun da bir daimî-
liği, bir özlülüğü, bir hastalığı, bir ismeti, bir fikrîliği
vardır.
Moritz Arndt'ın dediği gibi, her lişan ancak hayâlen
tasavvuru mümkün evvel zamamn esrar dolu ezelî bir
timsalidir. Aynı zamanda lisan büyük bir cemaatin ken-
dine mahsus varlığının ve hayatının ezelî timsalidir. Li-
san savtlarla, ışıklarla kendi kıymet ve mânâsının her gün
berrak işaretlerini göstermeğe mecbur bütün bir mille-
tin kapalı bir timsalidir. Milletlerin en hususî, en bâtynî
hayatları lisanlarında saklı durur. Lisan millete in'ikâs
eder, milletin lisanda in'ikâsı gibi.
Hâlis Türkçe öz bir lisandır. Güzîde âlimimiz Köp-
rülüzâde Fuad Bey'in ispata çalıştığı gibi, Türkler tarih-
lerinin başlangıcıyla beraber bu lisana mâlik olmuşlar ve
herhangi bir cebir altında yalancı bir kıymet gibi onu
kullanmağa mecbur olmamışlardır. Bu sebeple bu onla-
ra gayet uygun ve tamamen onlara mahsustur. Belki ilk
başlangıcında onlarla beraber teşekkül ettiği için, bütün
köklerini onların yüreğine, duygularına, düşüncelerine ve
sâiklerine salmıştır.
Fakat lisanların mukadderatı milletlerin mukadde-
ratına bağlıdır. Tarihte birçok milletlerin dalâlet ve inhi-
tatları lisanlarının tedennî ve terakkîsiyle müterâfık git-
miştir. Millet sükût ettikçe, millî sefalet derinleştikçe, li-
sanın hüzâle uğradığı görülmüştür. Milletin vücudunu ke-
miren marazî mikroplar lisanın da hayat usâresini emer-
ler ve hastalık sâri bir şekilde her ikisini de aynı zaman-
da imha etmeğe uğraşır. Lisana birtakım yabancı tonlar,
nefhalar ârız olur ve ecnebî unsur lisanda hâkim vaziye-
tini alır. En öz, en zengin, en dolgun bir lisan, dilsiz ve
sağır bir insan gibi, ve gûyâ nağmesi ve terânesi, tasviri
ve fikri, kelimesi ve işareti hiç yokmuş gibi bütün ecnebî
milletlerden yabancı kelimeler istikrazına başlar. Herşey
ölü yahut ecnebî zinetlerle karışık ve dolu olur.
Millî hayatın bu fetret devirlerinde lisan ve edebi-
yatı lâyık olduğu inkişafa mazhar etmek için ara sıra yük-
sek ve asil müfekkirelerin gelip çalışmalarına, lisanı gü-

zelleştiren ilim ve sanat adamlarının münferit gayretleri-
ne rağmen, harikulâde millî bir edebiyatın vücuda gelme-
si, sanatın, şiirin şetaretli bir mevcudiyet göstermesi ve
lisanda neşeli, sevimli bir küşâyiş hâsıl olması mümkün
olamaz. Çünkü yüksek bir iradenin kanatlarında yüksek
bir nura ve hâkimiyete itilâ etmek isteyen bir milletin
ve salâbetli bir hayatın bütün temelleri mefkud bulunur.
Vâkıa öyle zamanlarda da bir edebiyat vardır. Fakat
bu hiçbir zaman millî bir edebiyat değildir. Ve hiçbir mu-
ayyen millete, hiçbir muayyen zamana ait değil gibidir.
Ana lisanının en tatlı meselleri, söyleyiş tarzları ve keli-
meleri hayatın câmiasmdan çıkarılır. Çünkü hayat hiç de
müşterek, câmiavî, millî bir hayat değildir ve çünkü li-
sanı tercihan benimseyen ve ileri götürmesi lâzım gelen
sınıflar halkın çok fevkinde -yahut çok dûnunda- kalır
ve çünkü duyguların tekmil dolgun dalgaları, hayatın mü-
şahedeleri, levhaları ve hayatın ezelî aynası olan lisanın
iltimaları ve ışıkları onlara, mütemevvic ve coşkun bir
deniz gibi, milletten gelip gitmez.
Bu suretle lisana milletin düşünüşüne ve duyuşuna
yabancı ve yalancı bir şaşaayla yüklü birçok zayıflıklar
ve gayri muayyenlikler ârız olur. Ve öyle olur ki, edebiyat
milletin hâricinde ve güya milletin fevkinde bir şey olur
ve ana lisanı hakîr bir hizmetçi kız gibi kapı dışarı edilir.
Aşağıda halk tabakasında ise, hayat hiç de neşeli, yara-
tıcı, kendini hissettiren ve bilen bir hayat değildir. Bir-
çok kitaplar yazılır, fakat öyle ki başka milletlere men-
sup herhangi bir lisan da bunları yazabilirdi. Birçok mu-
harrirler ve şairler, muharrir ve şair olmak için hiç de
millet adamı ve millet için adam olmak icap etmeyeceği-
ni tafra ile ve müstehziyane iddia ederler. Ve asıl lisan
tahripçiliğini çok kere bu şairler ve muharrirler yapar-
lar. Kelimeleri bozarlar ve sinirlerini keserler. Mânâla-
rıyla en canlı fikirleri ifade eden ve tınnetleriyle en büyük
ve en cüretli fikir timsallerini tasvir eden, o dolgun, kuv-
vetli, özlü kelimelerin yerine nazik, nârin kelimeler ve
ziynetler ve yalancı taşlara benzeyen o içleri boş, tumtu-
raklı terkipler ve zincirleme cümleler yerleşir. Ve böyle-
likle lisanın bünyesinden o asil sadelik ve büyüklük, o
masum tazelik ve taravetli ruh uçarak, elde hareketsiz ve
ruhsuz, soğuk ve donuk, yapma bir ziynet eşyası kalır ve
lisan millî hayatta yapacağı bütün o mağrur ve hür ham-
leler ve uçuşlar için câmid, ölü bir kalıp haline girer.
Bir hal ki, bütün millî hayata ve millî cehte, mütehakki-
m â n e : «Kımıldama, âtıl kal!» diye emreder gibidir.
Ne mutlu ki mesut bir gün gelir. Hürriyeti seven
ve damarlarında Titanların cüret ve kudretini taşıyan
genç, gürbüz bir nesil, yolu, ecnebî enkazından ve süp-
rüntülerinden temizler ve bütün hararet ve heyecanıyla
millete doğru koşarak, lisanın eski kuvvetini, dolgunlu-
ğunu ve sadeliğini onun sinesinden çıkarır. Hayatın ve
ilmin bütün hür fikirlerini, sevdanın ve neşenin bütün
sevinçlerini ve füsunlarını lisanda yeniden uyandırır. Ve
tekmil milletin zindeliğinden ve yüksek duygusundan,
millî hayatla beraber, ana dilinde de güzel ve yaratıcı bir
zamanın sabah kızıllığı doğar.
En yüksek sanatın ve en derin hikmetin neşv ü nemâ
bulacağı bereketli toprak yalnız ve yalnız ana lisanıdır.
Büyük Alman mütefekkiri ve Goethe'nin mesut mür-
şidi Herder bu hakikati eski Yunan misaliyle ne güzel
izah e d e r :
Eski Yunan lisanı dünyanın en tekemmül etmiş bir
lisanı, eski Yunan mitolojisi kürenin en güzel, en zengin
bir esâtiri ve eski Yunan şiiri belki de kendi tarzında en
mükemmel bir sanat olmuştur.
 Bu bir zamanlar ibtidaî kavme böyle bir lisan ve
hikmeti kim verdi?
Bunları ona tabiatin dehâsı ve ruhu verdi. Kendi
memleketleri, kendi yaşayış tarzları, kendi zamanları ve
kendi ırkî seciyeleri verdi.
En ibtidaî bir şekilde başlayan ve şeklin içinde te-
kâmülün tohumunu taşıyan Yunan lisanı dansla, musi-
kiyle, türküyle ve tarihle tabiatin canlı bir şekli oldu.
Çünkü o diğer şimal lisanları gibi dilsiz, yabancı kanun-
ların boyunduruğuna girmedi ve ecnebî âdetleri kabul
etmedi. Türkü, şiir, sanat, serbest bir hayat ve kendi mil-
li kültürü onu bütün dünyanın «müzler» lisanı yaptı.
Kendi ırkından ve ırkının, menşeinin en hâlis hususiyet-
lerinden çıkardığı öz kelimeler ve has tasvirlerle lisan en
musaffâ ve en asil çehreyi aldı. Sonra ana dilinin bu has
ve öz kelimelerindeki mânâyı şairler ve hakimler en ince
fikirlerle süsleyerek, bundan yeni güzel bir nesiç doku-
dular.
Homere, bu tabiat çocuğu, Yunan sahillerinin bu
mugannisi bütün kendinden evvel ve kendinden sonra ge-
len memleket şairlerinin ve hakimlerinin babası ve bütün
dünyanın bir tanesi oldu. Vatandaşları ona bir mâbed
kurdular ve ona insanî bir Allah gibi taptılar: Çünkü o
onlara kendi canlı, h ü r lisanlarında terennüm etti. Ve
Allah gibi hür terennüm etti. O millî şânm ilâhî bir münâ-
disi ve millî hikmetin kurumaz bir pınarı oldu. Onun bi-
na ettiği sanat âbidesi bütün nesillere bir nümune ve Yu-
nan zevkine bir menba oldu. Homere'in tesir ve nüfûzu
Roma şairlerine bile sirayet etti. Eğer Homere yaşamamış
olsaydı, Virgile «Enei'd»i ibda edemezdi. Romalılar mef-
tûr oldukları o hitabet kabiliyetini bile Yunan sanatıyla
güzelleştirdiler. Fakat her ne de olsa, Romalıların lisanı
hiçbir zaman Yunan lisanının o hafifliğine, o berraklığı-
na ve güzelliğine erişememiştir.
Avrupa'da ilimlerin hür ruhunun henüz uyanmadı-
ğı o karanlık asırlara gidelim, görürüz ki, bütün milletle-
rin şairleri ve hakimleri en mesut tahayyüllerini ana li-
sanlarında yapmışlardır. Dante, Petrarca, Arioste, atik-
ler arasında terbiye görmüşlerdi. Arioste âdeta klasik
Latinceyle yazdı ve Petrarca lâyemutluk çelengini ital-
yan ilâhesinin değil, Lâtin ilâhesinin elinden bekliyordu.
Fakat zaman onun bu emelini isaf etmedi: Bu şairlerin
kıymetlerini ahfad nesillere nakleden fikirler ve şiirler
milletin düşünüş tarzından alınmış ve ana lisanının kalı-
bına girmişti.
Britanyalılarda bu başka türlü olmadı. Meselâ Sha-
kespeare ve Spencer'i (*) hatırlayacak olursak görürüz
ki, bunlar atiklerin mitoloji menbama daldıkları zaman,
bunun altında bin zahmetle kıvranmışlar, halbuki, bâhu-
sus Shakespeare kendi milletinin efsanelerinden, bâtıl fi-
kirlerinden mefhumlar ve timsaller yarattığı ve bunları
şiirlerinde terennüm ettiği zaman mesut bir kolaylıkla
düşünmüş ve söylemiştir.
Milton'un klasik düşünüş tarzı ve güzel Latince be-
yitleri malumdur. Halbuki onun Pardise, Allegro, Pense-
roso adlı bedialarının en iyi yerleri temiz bir gotiktir.
(Yeni Ruh, istanbul 1929, s. 111 - 131.)
(*) Edmond Spencer'in hayatı 155S'te doğmuştur. İzdivacınt
tes'îden yaptığı «Epithalamium» adlı düğün türküsünde atik-
lerin mitolojisini tatbik etmiştir.

Sadri Maksudî [Arsal]
UMUMÎ TÜRK DÎLİ
Bugün Türk ırkı dünyanın en yayılmış bir ırkıdırO).
Moğolistan'dan Tuna nehrine, Sibirya'dan Tibet'e ve îdil
boyundan Suriye'ye kadar uzanan geniş sahanın her ye-
rinde Türk ırkına mensup kavimler yaşamaktadır. Yeryü-
zündeki Türk dilinde konuşan kavimlerin miktarı elli
milyon kadardır ( 2 ). Bu Türklerden büyük bir kısmının
dili, dini, hattâ örf ve âdetleri birdir. Bu ırk fertleri ara-
sında birlik hissi gayet uyanık ve canlıdır. Bu ırka men-
sup fertler bugün dil ve psikolojik cihetinden bir millî
kitle, bir millet teşkil etmektedirler. Türklerde birbirini
tanımak, birbirinin halini, düşüncelerini bilmek, harsî ve
fikrî mahsullerini öğrenmek arzu ve ihtiyacı gayet mün-
keşiftir. İstanbul'da çıkan mühim bir eseri mutlaka Ka-
zan, Bakû, Taşkent, Kaşgar münevveri okur. Keza Kazan
ve Bakû'de neşrolunan ciddî ve mühim bir eser behema-
hal istanbul'un milliyetçi münevverlerine malum olur.
Gelecekte Türk kavimleri birbirine harsça, lisanca
daha ziyade yakınlaşacaklardır. Türklerin harsî ve me-
denî seviyeleri yükseldikçe millî şuurları artacaktır, mil-
(1) T ü r k ırkından m u r a d ı m T ü r k ç e konuşan, kendisinin
Türk zümresine mensup olduğunu his ve şuur eden kavimlerin mec-
muudur. Yani aynı dille konuşan beşerî zümredir.
(2) Bugün Rusya ile Türkiye'den başka memleketlerdeki
Türklerin adedi hakkında istatistiğe istinat eden m a l u m a t yoktur.
Rusya'da 28 milyon, Türkiye'de on iki buçuk milyon k a d a r T ü r k
vardır, i r a n ' d a asgarî beş milyon, Çin'de üç buçuk milyon, şimalî
Afganistan'da bir buçuk milyon, Balkan ülkelerinde bir milyon
k a d a r Türk yaşadığı t a h m i n olunur.
lî şuurları arttıkça ırkî birlik şuuru da inkişaf edecektir.
Bunun neticesinde Türk kavimlerinin ruh ve harsı git-
tikçe daha sıkı birleşecektir. Bu durdurmak mümkün ol-
mayan bir cereyandır, dil birliğinin medeniyetçe yüksel-
menin tabiî bir neticesidir.
/
Türk kavimlerinin harsça birleşmesi gerek mede-
niyet, gerekse Türklük nokta-i nazarından müsbet ve mat-
lup bir hadisedir, bir terakki, bir tekâmüldür. Bu, beşeri-
yet nokta-i nazarından faydalıdır. Çünkü birbirine ruhça
bağlanmış zümrelerin efrâdı ne kadar çok olursa, beşeri-
yet içinde tesânüt hissi de o kadar inkişaf eder. Bugün
millî ve harsî birleşmelerin medeniyet tarihindeki rolü-
nü inkâr edecek bir tek sosyolog bulunmaz. Müstakbel
beşeriyet içinde cihanşümul beşerî tesânüt, vâsi millî kül-
türe istinat edecektir.
Milliyetle beşeriyet hisleri biri diğerini selbetmez,
bilâkis biri diğerine istinat eder. Milliyet birliği aile hissi-
ni kat'iyyen eksilmediği gibi, cihanşümûl beşerî tesanüt
hisleri de millî birlik hissini sarsmayacaktır.
Türklerin harsî birleşmesinin Türklük nokta-i naza-
rından da matlup ve faydalı olduğu şüphesizdir. Bugün
Türk kavimleri hars ve medeniyetin türlü basamakların-
da bulunuyorlar. Türkiye, Azerbaycan ve Kazan Türkleri
gibi garp milletleri seviyesine yükselmiş Türkler mevcut
olduğu gibi, Çinî Türkistan, Afganistan Türkleri gibi
kurun-ı vusta hayatı ile yaşayan Türkler de vardır.
ilerlemiş Türk zümrelerinin hars ve medeniyetçe ge-
ride kalan Türklerin medenileşmesine tesiri olacaktır. Bu
tesir bugün dahi görülmektedir. Geride kalan Türk züm-
releri için medeniyet ışıklarını, onlar için yabancı olan
Çin ve Afgan dili vasıtasıyla kabul etmektense, Türk dili
vasıtasıyla benimsemek daha kolaydır. Bu yol ile mede-

nîleşme daha çabuk husule gelecektir. Bu sahadaki çalış-
ma daha verimli olacaktır.
Bugün Türk ırkı içinde fikir ve hars cereyanının tez
akmasına mâni olan âmil medenî zümrelerin yazı dille-
rinde, bilhassa Türkiye'nin yazı dilinde pek çok yabancı
kelimelerin kullanılmasıdır.
Bugün Türkiye haricinde tahsil görmüş, ilk ve orta
mekteplerde Arapça ıstılahları ezberlememiş olan bir
Türk münevveri, yazı dilini anlamakta müşküllere uğra-
maktadır.
Türk âleminin medenîleşmesini çabuklaştırmak için
her Türk'ün kolay, az süren bir öğrenme ile anlayabileceği
bir yazı dili lâzımdır.
Bugün türlü Türk kavimleri yazı dili yaratmakla
meşguldürler. Bu sahadaki çalışmalar faydalıdır. İbtidaî
tahsil için mahallî lehçelerden istifade zarureti vardır.
Fakat sayısı bir milyona bile erişmeyen Karakalpak kar-
deşlerimiz gibi Türk kavimlerinin lehçesinde zengin, ge-
niş bir edebiyat yaratılmasını ümit etmek doğru değil-
dir. Edebiyatların inkişafı, okuyacak fertlerin adedine
doğrudan doğruya mütenasiptir. Nüfusu az olan Türk
zümreleri yüksek bir edebiyat yaratamayacaklardır. Ma-
hallî lehçelerdeki edebiyat ibtidaî mektep kitapları ile
halk şiir ve hikâyelerinden ibaret kalacaktır. Küçük züm-
reler için kendi zümrelerine lehçece yakın olan daha büyük
bir Türk zümresinin edebiyatından, büyük zümreler için
kendilerinden daha medenî zümrelerin yüksek edebiya-
tından istifade etmek mecburiyeti daima kendini hisset-
tirecektir. Bütün Türk ırkı ise umumî öz Türkçe bir yazı
dili ihtiyacını daima duymuştur, medeniyet inkişaf ettik-
çe bu ihtiyaç daha ziyade hissedilecektir.
Bütün Türkler için umumî bir yazı dili lâzımdır.
Bu umumî dil en münkeşif Türk lehçesine istinat et-
melidir. Yani bu dil esas, inkişaf etmiş bir Türk lehçesi
olmalıdır.
Benim kanaatime göre Türk lehçeleri arasında en
çok inkişaf etmiş, en ziyade güzelleşmiş Türk lehçesi gar-
bı Türkiye iehçesidir. Bu lehçenin müsbet vasıflarını ^yu-
karda izah etmiştim ( 3 ). Umumî Türk dili için esas bu
lehçe olmalıdır. Fakat Türkiye lehçesi umumî Türk dili
olabilmek için bu dilin yabancı unsurlardan arınması lâ-
zımdır, yani dilin şuurla işlenmiş olması, bütün ilim ve
medeniyet mefhumları için bu dilde Türkçe ıstılahları
yaratılmış olması lâzımdır.
Eğer Türkiye'de yazı dili yukarıda gösterdiğimiz
esaslara göre ıslah edilirse, bütün Türk ırkı münevverle-
rinin gayet kolay anlayabileceği bir ışekil alacaktır.
Türkiye Türklerinin bütün Türk ırkı içinde mümtaz
bir mevkileri vardır. Türkiye Türkleri, siyasî vaziyetleri-
nin yüksekliği, tarihlerinin parlaklığı, edebiyatlarının in-
kişaf ve zenginliği, lehçelerinin güzelliği, latîfliği ve zarif-
liği, hars ve medeniyetlerinin yüksekliği cihetinden Türk
ırkı içinde en ilerlemiş bir zümre teşkil ediyorlar. Türki-
ye Türkleri bütün bu cihetlerden başka Türk kavimlerin-
den üstündür, tabir câizse Türk kavimlerinin ağabeyidir-
ler. Üstünlüğün, ağabeyliğin yüklettiği vazifeler vardır.
Bunlardan biri küçük biraderlerin ihtiyaçlarını düşün-
mektir.
Bugün Türk ırkının muhtaç olduğu şeylerden birin-
cisi, umumî bir yazı dilidir. IBu umumî dili Türklere he-
diye edebilecek yegâne zümre Türkiye Türkleridir. Çün-
kü öz Türkçe ilmî ve edebî dil ancak siyasetçe müstakil,
lehçesi münkeşif, medeniyeti yüksek bir zümre içinde iş-
3. Fasıl I, sahife 21.
 \
lenebilir. Onun için öz Türkçe bir ilim ve medeniyet dili
yaratmak Türkiye'deki Türklerin harsî inkişafı nokta-i
nazarından mühim olduğu gibi, umum Türklük için dahi
gayet mühimdir. Öz İTürkçe medeniyet dili Türkiye hal-
kının medenîleşmesini çabuklaştıracağı gibi, bütün Türk-
ler arasında medeniyetin tez yayılmasına, dolayısıyla be-
şeriyetin inkişafına da hizmet edecektir. Türkiye Türk-
leri bütün Türk âleminin anlayabileceği bir öz Türkçe
yazı dili yaratmakla Türkiye Türklerine, bütün Türklere
ve dolayısıyla bütün beşeriyete karşı büyük bir hizmet
ödemiş olacaktır.
(Türk Dili İçin, istanbul 1930, s. 451-457.)
İbrahim Necmi [Dilmen]
t
ÎKİNCİ DÎL KURULTAYI'NA DOĞRU
îki yıl önce büyük Gazi'nin yüksek inkılâp hamle-
lerinden biri daha kendini göstermişti: 12 Temmuz 1932'
de temel taşı atılan 26 (Eylül 1932'de geniş bir kurultay
çerçevesi içinde varlığa doğru ilk adımını attı. Ülkenin
kafaları ışıklı insanlarından yedi yüzden artığı, Osmanlı
împaratorluğu'nun yalnız (eğlenceleri için kullandığı o dı-
şı parlak, içi kof sarayların en göze çarpanlarından biri-
nin içini doldurdu. O görünüş ve gösteriş yapısı, birden-
bire bilgi (ocağı, bir duygu yuvası kesildi.
5 Teşrin-i evvel 1932'ye kadar süren Birinci Türk Di-
li Kurultay'ı, on günlük sıkı ve toplu bir çalışmadan, dil
üzerinde toplanmış düşüncelerin sert ve canlı çarpışma-
sından sonra, ortaya bir çalışma programı koydu. Bu
program, denilebilir ki, Türk Dili Tedkik Cemiyeti için
yıllarca sürecek çalışmaların (verimini önceden görmüş,
nereye doğru yürümek istediğimizi belli etmiştir.
İkinci Kurultay'a girerken, iki yıl içinde bu prog-
ramın nereleri yapılmış, Inereleri ne yüzden geriye kal-
mış olduğunu burada kısaca gözden geçirmeyi Ülkü okur-
ları için asığlı ve gerekli buluyorum.
Birinci Kurultay'ın verdiği çalışma programı şu idi:
1. Türkçenin gerek Sümer, Eti gibi en eski Türk
dilleriyle gerek Hint-Avrupa, Sami denilen dillerle mu-
kayesesi yapılmalıdır.
 2. Türkçenin tarihî inkişafları aranmalı, mukaye-
seli grameri yazılmalıdır.
3. Türk lehçelerindeki kelimeler derlenerek lehçe-
ler lügati, sonra esas Türk lügati, Türk sarfı, nahvi tez
elden yapılmalıdır. Sarf, ınahiv, lügat yapılırken, ıstılah
konulurken Türkçenin bütün lâhikalarının araştırılması-
na, bu lâhikaların, edatların dilimizin bütün ihtiyaçları-
na yetecek surette işlenmesine ehemmiyet verilmelidir.
4. Türkçenin tarihî grameri yazılmalıdır.
5. Şark ve garp memleketlerinde çıkan Türk dili
hakkındaki eserler toplanmalı, bu eserlerden lâzım olan-
ları dilimize çevrilmelidir.
6. Cemiyet gerek kendisinin, gerek dışarda Türk
dili işleriyle uğraşanların tedkiklerini bir mecmua ile
neşretmelidir.
7. Memleket gazetelerinde 'dil işlerine hususî yer
verilmelidir.
Bu programdaki maddelerin iki yıllık verimini şöy-
le toplayabiliriz:
1. Türkçenin Sümer, Eti gibi en eski Türk dilleriyle
karşılaştırılması işi, en zor olan araştırmalardan biridir.
Çünkü bu diller, henüz varlıkları bile yeni tanınmış, ya-
zılarının kimisi çıkarılmış, kimisinin anahtarı daha bu-
lunmamış dillerdir.
Bunlardan İSümer dilinin elde edilmiş olan alfabe-
sini gözden geçiren Ahmet Cevat Bey arkadaşımız, b u
araştırmadan Alfabenin menşei adlı küçük ve değerli bir
kitap çıkarmıştır ki, basılı olan bu eser, alfabenin klasik
tarihlerde sanıldığı gibi, Fenike'den başlamadığını orta-
ya atmıştır.
Gene Sümer yadigârlarının en eskilerinden biri olan
Gılgamış hikâyesi, o aralık bu ,işle uğraşan bir Alman bil-
gininin Ankara'ya gelmesi vesilesiyle önce Hâkiıniyet-i
Millîye'de, sonra da cemiyetin Bülten'inde basılmış, bu
hikâyenin yüksek edebî değeri de ayrıca tarafımdan de-
rinleştirilmiştir.
Eti dili üzerinde doğrudan doğruya araştırmalar
yapmak işi belki Sümer'den daha güçtür. Çünkü Eti hi-
yerogliflerinin anahtarı henüz bulunmamıştır. Bunun üze-
rine yapılmış olan denemelerin hiçbiri son söze varama-
mıştır. Mıh yazıları Hrozny tarafından okunmuştur. Fa-
kat okuyan, Eti dilini doğrudan doğruya bir Hint-Avru-
pa dili olarak görmek düşüncesine saplandığından bir-
çok eksiklikler meydan almıştır.
Cemiyet azasından dil doktoru Şükrü Bey, Etiler
üzerine küçük bir araştırmayı kendi teşebbüsüyle bas-
tırmıştır.
Sümer ve Eti gibi en eski Türk dilleri üzerine »araş-
tırmalar yapılması Türk Dili Tedkik Cemiyeti ile onun öz
kardeşi olan Türk Tarihi Tedkik Cemiyeti arasında bir
elbirliğine bağlıdır.
Türk dilinin Hint-Avrupa ve Sami denilen dil grup-
larıyla karşılaştırılmasına gelince, bu yol üzerinde cemi-
yet azalarından birçokları epeyce ileri gitmişlerdir.
Hint-Avrupa dilleriyle Türkçe arasındaki sıkı bağ,
çoktan beri gözümüzü üzerine çekmekte idi. Yıllarca ön-
ce Yusuf Ziya Bey bunun üzerine Yunan'dan Evvelki Türk
Medeniyeti adıyla bir kitap çıkarmıştı. Bunun daha geni-
şini Almanca olarak bastırmıştır ki, bu kitap Alman bilir-
leri üzerinde oldukça iz bırakmıştır.
Cemiyetin yüksek değerli reisi Samih Rifat Bey mer-
hum, Birinci Kurul tay'da bu büyük iş üzerindeki görüş-
lerini çok göze çarpar bir tezle anlatmıştı. Birinci Kurul-
tay'da söz erliği edenlerden birçoğu da -herbiri bir ba-
kımdan- Türk dilinin Hint-Avrupa dil familyasının yal-
nız bir uzvu değil, belki de ana kaynağı olduğunu ortaya
koymuşlardı.
Cemiyetin gramer-sentaks kolbaşısı Ahmet Cevat
Bey de bu yolda birçok araştırmalar yapmış, buluşlarının
bir parçasını Türk Tarihi Tedkik Cemiyeti'nin baskıları
arasında, başka bir parçasını da önce Hâkimiyet-i Millî-
ye'de, sonra da Bülten'de neşretmiştir. Bu parçaların bağ-
lanışı ve daha geniş bir ölçüde Türk dilinin Hint - Avrupa
dilleri ile olan birliği İkinci Kurultay'da birkaç teze mev-
zu oluyor.
Sami dillerle Türkçenin mukayesesi işi de cemiyet
azasından derleme kolbaşısı Naim Hazım Bey en ileride
yer tutmuştur. Arapçayı pek iyi ve pek derin bilen Naim
Hazım Bey arkadaşımız, büyük şefin «arı» sözü üzerine
ortaya koyduğu bir görüşten aldığı kuvvetli ilham ile,
Arap sözleri arasında pek çoğunun Türk köklerinden ko-
pup geldiğini yüzlerce örneklerle ileriye sürmüştür. İlkin
Hâkimiyet-i milliye sütunlarında, sonra Bülten'de yer bu-
lan bu düşünüş ve buluşlar günden güne gelişmekte ve
genişlemektedir. Kurultayda da başlıca bir tez olarak or-
taya konacaktır.
Yusuf Ziya Bey de kendi teşebbüsüyle Samîler-Tu-
ranîler adlı bir kitap basarak bu görüşlere kendi buluş-
larını katmış bulunuyor.
Türk dili ile Ârî ve Sami dillerin karşılaştırılması işi
öyle derin bir bilim işidir ki, bunu yıllarla ölçmek ola-
maz. Böyle çalışma mevzuları her gün yeni bir buluşla
canlanarak yıllar aşırı sürüp gidecek şeylerdir.
2. Türk dilinin tarihî ve mukayeseli gramerleri gibi
gramer işlerini cemiyetin umumî merkez heyeti, lügat ve
ıstılah çalışmalarından daha sonraya bırakmıştır. Bunun
sebebi ş u d u r : Gramer araştırmaları, ,başka bir dilin
gramerlerine benzetme yolu tutulmaksızın, kendi öz var-
lığı içinde ileri götürülebilmek için, ilk önce dilin varlığı
iyice ortaya konmak gerektir. Dilin tarihî lügati ile lehçe-
ler lügati ortaya konmadan tarihî Ve mukayeseli grajneri
yapılamaz. Bunun için cemiyet, gramer işlerinden yalnız
söz yaratma işine yarayacak olan parçasını öne almış,
ötekileri geriye bırakmıştır.
Söz yaratma yollan üzerine gramer kolu iki anket
kitabı basmıştır. Bu kitaplarda Türkçe eklerin daha çok
kıyası olanları türlü kullanışları ve (örnekleriyle gösteril-
miş, söz birleştirme yollan da ayrıca yazılmıştır. Bu ki-
taplar, bütün Türkçe muallimleriyle mütehassıslara gön-
derilmiş, her birinden burada gösterilen kullanışlardan
başka bir kullanış bilirler veya bulunursa bildirmeleri,
bütün bu yazılar üzerindeki düşündüklerini yazmaları rica
edilmiştir. Gelen cevaplar sıraya konarak, aleriki araştır-
malara temel olacaktır.
Tarama Dergisi ortaya konduktan sonra gramer ko-
lu b u dergide geçen bol Türkçe kelimeleri sıralayarak ve
bunların türlü lehçelerde oynadıkları söz yaratma rolle-
rini göstererek bir Ekler lugatçesi anketi yazmağa baş-
lanmıştır ki, bunun da ilk kısmı kurultaya basılı olarak
sunulacaktır.
Söz yaratma yollarının böyle en önde araştırılması,
bütün lügat ve ıstılah işlerinde yeni sözler yaratmak için
bu yolların belirtilmesi çok gerekli olmasındandır.
3. Söz derleme işinde ilk derleme sahası olarak
Türkiye Cumhuriyeti hudutları içinde geniş ve sıkı bir
derleme çalışması yapılmıştır. Vilâyet fve kaza merkezle-
rinde kurulan derleme heyetleri her yerden gelen derleme
fişlerini süzerek mükerrerlerini ayırmışlar, merkeze gön-

derdikleri fiş sayısı da 130.000'i aşmıştır. îçel ağızları de-
mek olan bu derleme sözlerini önümüzdeki çalışma dev-
resinde - her sözün sesçe ve mânâca değişmelerini de gös-
t e r e r e k - b i r Derleme Dergisi'nde toplamak en büyük di-
leklerimizden biridir.
Halk ağzından söz derleme işi bitmiş değildir. Bu iş
gelecek yıllarda folklor derlemesi kılığı altında sürüp gi-
decektir.
4. Büyük Türk sözlüğünün programı yapılmış ise
de, bunun ortaya konması uzun zaman istediğinden, en
sıkı ve çabuk yapılması gerekli olan yola gidilmiş, yazı
dilimizde çok kullanılan Arap ve Fars sözlerinin Türkçe
karşılıklarını aramak işine girişilmiştir. Geçen yıl üç bu-
çuk ay süren büyük dil anketi, bütün okur-yazarların el-
birliğiyle bunlardan bin dört yüze kadar söze karşılıklar
aranmıştır. Bu anketin verimi cemiyet Bülten'inin altıncı
sayısında basılmaktadır.
Anketten gelen cevaplara kitaplardan toplanan kar-
şılıkları da katmak yoluyla yapılan araştırmalar, 126.000'e
yakın derleme fişiyle 150.000'den fazla kitabın taranma-
sına yol açmış, bu taramalardan gelen karşılıklar ilk ön-
ce Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Der-
gisi adı altında bir kitapta toplanmıştır. 850 sayfalık ko-
ca bir cilt olan bu dergi ile onun Türkçeden Osmanlıca-
ya İndeks'i de Kurultaya sunulacaktır.
Büyük Türk sözlüğü Türk lehçeler sözlüğü için ta-
ramalar yapılması gelecek çalışma yıllarına kalmıştır.
Tarama Dergisi üzerine gelen mütalaalar toplanarak
dergiye zeyledildikten sonra Osmanlıcadan Türkçeye
Karşılıklar Kılavuzu ortaya konacaktır.
5. Istılahlar işinde kurulan on altı ihtisas bölüğü-
nün her biri kendi aldıkları bilim bölüğünün ıstılah kad-
rolarmı hazırlamıştır. Bunlar Fransızca, bugün kullanı-
lan Türkçe, ihtiyarî olarak Almanca veya ingilizce sözler
halinde liste liste basılmış, h e r biri mütehassıslara dağı-
tılarak öz Türkçe karşılıkları aranmıştır. Riyaziye, neba-
tat, askerlik, devlet teşkilâtı, yol ve nakil vasıtaları bö-
lüklerinin birer büyük kısmına ait karşılıklar ihtisaş bö-
lüğünün teklifi halinde ortaya da konmuştur ki, bunları
da Bülten'in yedinci sayısı gösterecektir.
Istılah çalışmaları ileriki yıllarda da üzerinde yürü-
necek geniş bir zemindir. Gelecek çalışma yıllarında ilk
önce ilk ve orta okuma çağının ders ıstılahlarını Türkçe-
leştirme yolunda yürünecektir.
6. Cemiyet, bu geniş yollarda sıkı ve toplu çalışma-
larını ileri götürmekle beraber, epeyce de neşriyat yapa-
bilmiştir. Gazeteler dil işiyle alâkalandırılmış, yedi tane
Bülten çıkarılmış,Tarama Dergisi, yüzlerce ıstılah liste-
leri basılmış, İbn Mühenna Lugatı'nın indeksi çıkarılmış-
tır. Divan-u Lugati't- Türk tercümesi, El-İdrâk hâşiyesi,
Türkçe bir atalar sözü kitabı, Orhun Âbideleri ve daha
birçok kitaplar baskı sırası beklemektedir. Çağatay Lügati
basılmaktadır.
Kısaca denilebilir ki Türk Dili Tedkik Cemiyeti, ikin-
ci Kurultay'ın önüne istediklerimize göre az, fakat ara-
daki zamana ve eldeki vasıtalara göre umulabilecekten
çok bir çalışma varlığıyla çıkacaktır.
(Ülkü, C. n i , nr. 18, Ağustos 1934, s. 409 - 412.)

Yunus Nadi [Abalıoğlu]
DÎL AKADEMİSİ
İki büyük kültür işinde Atatürk'ün açtığı nurlu yol
nihayet büyük bir mektebe ulaşarak millete mâloldu:
Tarih, Dil ve Coğrafya Fakültesi. Kendi ibdaımız olan bu
eser yarın orijinal mâhiyetiyle evrensel şöhret almağa
namzet büyük bir ilim hareketidir ve Cumhuriyet Türki-
yesi'nin bilgi alanında yükselttiği ilk şanlı bayraktır. Me-
sele dilimize ve tarihimize taallûku itibariyle şüphesiz ilk
önce ve herkesten ileri olarak biz Türkleri alâkadar eder.
Ancak zâhirde en çok bizi ilgilendiriyor görünen iş, haki-
katte bütün ilim dünyasını, hem de gittikçe artan bir
ehemmiyetle, alâkalandırıp gidecektir. Bu yoldaki çalış-
malarımızda dünya ilmine yeni hakikatler katacak yep-
yeni buluşlarla ortaya çıkıyoruz. İnsanlık medeniyetinin
başta gelen çok önemli iki unsuru üzerinde efsaneleri si-
liyor, hakikatleri yükseltiyoruz. Bu, doğruyu arayan ve
onu bulan yeni bir ilim hareketidir ki biz Türkler için
ne kadar büyük bir şeref ise, ilmin hakikat temelleri üze-
rine kurulduğunu görmek isteyen bütün dünya için de o
kadar sonsuz bir zevktir.
Ankara'da açılan yeni fakültede ilk dersi veren mu-
allim Bayan Afet Anadolu'ya Türk'ün oldum olasıya otok-
ton (yerli) halk olduğunu belgelere dayanan ilmî bir se-
lâhiyetle söylediği zaman yüreğimiz hopladı ve gözleri-
mizin önünde yepyeni bir âlem açılmış oldu. Demek ki
Atatürk'ün nurlandırdığı »karanlık alanlardaki kıymetli
buluşlar nihayet imanlı bir genç hocanın canlı diliyle bir
ilim kürsüsünden b ü t ü n dünyaya bağırabilecek kuvvet ve
kabiliyeti kazanmıştır. Bunun siyasal bir spekülâsyon ol-
mayıp hakikaten ilmî buluşlar olduğunu yarın aynı fakül-
tenin başka topraklar ve başka uluslar üzerindeki iddia
ve ispatları ortaya koyacaktır. Altaylardan yayılan Türk-
lerin tarihten önceki devirlerde türlü yollardan yalnız
Anadolu'ya gelmekle kalmamış olduklarının bin bir deli-
lini yarın Karpatlarda, Akdeniz'in bütün adalarında ve
bütün kıyılarında, hattâ büyük Atlas denizine ulaşan
Fransa'ya kadar her yerde bulacağız ve göstereceğiz.
İlmî hakikatlerin hayat üzerindeki tesirleri ne ola-
cağını anlamak için bu hakikatlerden gaflet veya tegafü-
lün doğurmuş olduğu felâketleri göz önüne almak yeter.
Bugün kat'î bir kanaatle anlıyoruz ki Osmanlı İmparator-
luğu Avrupa'daki topraklarında dahi yabancı yerlerde de-
ğil, kendi öz yurtlarında oturuyordu. Ancak bunu o Türk
idaresi bilmiyordu ve başkaları ise daima aksini iddia
edegeliyorlardı. İmparatorluğun en meş'um fenalığı ceha-
letten gelmiştir. Bütün Tuna boyunca terkettiğimiz arazi
hakiki Türk topraklarıydı.
Dile gelince, tarihten hiç ayrılmayan ve onun sağ-
lam anahtarlarından biri olan bu çok önemli şuur ve id-
rak unsuru Atatürk mektebinin en kıymetli cevheri ola-
rak ortaya çıktı. Şimdiye kadar bütün dünya dilleri ara-
sındaki uzak Ve yakın münasebetler herhangi bir ihtilât
ve tedahülün sonucu diye farzolunageliyordu. Bu müna-
sebetleri hiç olmazsa pek büyük bir kısmında beşer aile-
sinin aynı topluluktan ayrılış Ve dağılışına bağlayabilen
bulgu ve bilgi elbette çok büyük bir kıymeti haiz olmak
lâzım gelir. Şüphe yoktur ki Ankara'da açılan mektep bu
alanda bütün dünyaya gittikçe artan bir selâhiyet ve kuv-
vetle hocalık edecektir.
 Böyle bir esas üzerindeki dikkatlerimiz bize tabiatıyla bir-
Coğrafyanın bu iki unsur yanında yer alışı zaman ve takım kaideler keşfettirecektir. Böyle kaideleri kendile-
mekân itibariyle onların küre-i arz üzerindeki tevessül- rinde en çok toplayan yazıları güzel yazılar olarak ayırır
lerini takip ve tespit etmek zaruretinden ileri geliyor. ve ilân ederiz. Nihayet giderek dilin sarf ve nahviyle ke-
Yeryüzünde insanlar tabiatın kanunlarına uyarak hareket limelerini bir araya toplarız. Bu mütehassıs biı heyetin
etmişlerdir. O kadar ki bu hadiseleri yalnız haritalar üze- nesiller uzunluğunca üzerinde çalışacağı bir iştir. Bu,dü-
rinde sathî bir takiple kalmayarak onları doğurmuş olan şüncelere dayanarak bir de akademi teşkil edersek Ata-
âmilleri de en derin sebeplerine kadar araştırmağa sevke- türk'ün bu alanda açtığı büyük devrimi tamamlamış ola-
dilmiş bulunmaktayız. cağımıza hükmediyoruz.
Ankara fakültesinde birbirine sıkı alâkalı bu üç Iko- (Cumhuriyet, nr. 4180, 12 ikinci Kânun 1936.)
nu, bir müstehase üzerinde çalışmak kabilinden yalnız
geçmişe ait bilgi elde etmek maksadıyla okunacak ve oku-
tulacak değildir. Ankara fakültesi meşhur eski dillerin ya-
nında bellibaşlı modern dilleri de okutmak suretiyle geç-
mişin geniş ve dağınık tarihini şimdiki hayatımıza bağla-
yan telleri ve kanalları aydınlatmayı da ehemmiyetli bir
madde olarak programı içine almış bulunmaktadır. îlim
bakımından fakültenin üzerine aldığı vazife çok büyük
olduğu kadar çok asildir de. Onu muhakkak çok verimli
olacak çalışmalarını büyük kıvançlarla ve büyük başarı
dilekleriyle uğurlarken kendi dilimiz bakımından tek kal-
mış eksiğe işaret etmek isteriz : Kendi dilimizin akademi-
si. Bu, kullanmakta olduğumuz dilin her gün daha güzel
olmasını amaçlayacak olan bir parça daha başka türlü bir
kurumdur ve bunun hedefi geçmişten ziyade gelecektir.

Hakikat-i halde tıpkı millet gibi canlı bir unsur plan

dil kendi hayatındaki tekâmülünü kendisi temin etmek
suretiyle âdeta kendi kendine yaşar ve büyürse de onun
istikametini daima göz önünde tutarak inkişafında doğru
bir yol gütmesine ve bellibaşlı kaidelerinden şaşmaması-
na nezaret edecek bir heyet asla faydasız olamaz. Meselâ
şunu isteriz : Münevverlerin yazı dili halkın konuşma di-
linden ayrı gayrı bir 'şey olmamalı, dilin güzelliğini onun
zenginliği üzerindeki kullanma şekilleri tayin etmelidir.

GÜNEŞ-DİL TEORİSİNİN ANA HATLARI VE
VERİMLERİ
Türk Dil K u r u m u n u n geçen güz ortasından beri
üzerinde en sıkı ve toplu olarak uğraştığı konu, yeni Türk
dil tezinin esaslarını toplayan «Güneş-Dil» teorisidir.
Türk dilinin mâhiyeti hakkında bugüne kadar ileri
sürülen düşünceler iki t ü r l ü d ü r :
Bunlardan biri, Türkçenin Ural - Altay denilen bitiş-
gen diller familyasının Altay dilleri takımına giren Moğol,
Tunguz, Mançu.... dilleri ile bir sırada, fakat daha yaygın
ve lehçeleri daha çok bir dil olduğu düşüncesidir. Bu gö-
rüşe göre, Türk dilinin Indo - Öropeen ve Semitik denilen
bükülgen dil familyalanyla bir alışverişi yoktur.
Buna karşı olan ikinci görüş, yeryüzü dillerinin bu-
günkü görünüşlerine göre yapılan ayırımların yapma bir
ayırış olduğu esasına dayanmaktadır. Eskiden ve yeniden
Türkçenin öyle sanıldığı gibi Arapçadan, Farsçadan, La-
tinceden, Grekçeden ayrı, bambaşka bir dil olmadığı, bu
dillerde sıkı bir benzerlik ve kaynak birliği sahibi olduğu
yolundaki inanışlar birtakım dilcilerin yüreklerinde ve
yazılarında yer tutmuştur. Divanu Uigati't- Türk sahibi
Kaşgarlı Mahmut bile Türk dilinin başka dillere üstün
olduğunu yazmıştır. Son devirlerde Avrupa'da olsun, biz-
de olsun, \Türkçeyi bu bakımdan incelemek ve derinleştir-
mek ihtiyacını duyan birçok fikir ve kalem sahibi ortaya
çıkmıştır.
Türkçe üzerine olan bu iki görüş, bütün yeryüzü
dillerine olan iki görüşten doğmuştur.
Bunların biri, dillerin ayrı ayrı gruplar halinde bu-
lunduğu, bu grupların birine mensup olan dillerin öteki-
ne girmiş olanlarla bir ilişiği olmadığı yolundaki görüş-
tür. Bu yolda düşünenlere «polijenistler» derler. Türkçe-
yi de kendi dil familyası içinde ayrı olarak düşünmek,
işte bu ekolün görüşüdür. / /
Ötekisi ise, bütün dillerin bir tek ve ilkel dilden doğ-
duğu kanışıdır. Bu kanışa bağlananlara da «monojenist-
ler» iadı verilir.
Polijenistlik, esasında menfî bir görüştür. Meselâ
«Fransızca îndo-Öropeen bir dildir; Arapça ise Semitik
bir lisandır; ayrı familyadan olduklarından «aralarında
münasebet yoktur! demek, bir şeyi ispat etmek değildir».
Çünkü îndo-Öropeen ve Semitik denilen dillerin bir il-
kel tipten çıkamayacağı bununla ispat edilmiş olmaz.
Monojenistlik, aslında müsbet bir fikirdir; fakat bü-
tün dillerin bir kaynaktan geldiğini ifade ile iş bitmez. Bu
ilk ve tek kaynağı bulup göstermek, bütün dillerin bun-
dan nasıl kaynaşıp geliştiğini de ortaya koymak lâzımdır.
Bugüne kadar monojenistik yolunda ileri sürülen
düşünceler, bu son şartı elde edemedikleri, yani ilk ana
dil tipini gösteremedikleri için teorik olmaktan kurtula-
mamış, ıpolijenistleri susturamamıştır.
Polijenistler arasında da bir familyanın ana dil tipi-
ni arayanlar olmuştur. Fakat bunlar hemen hemen yal-
nız Indo - Öropeen dillerin ana kökünü {araştırmışlar, bun-
da da nihayet karşılaştırmalardan çıkan farazî birtakım
söz kökleri bulabilmişlerdir.
Klâsik lengüistik ekolleri, böylece bir yandan Av-
rupa dillerini eski Grek ve Latin asıllarıyla izaha ve en
çok Sanskrit diline kadar götürmeğe, öte yandan da mo-
nojenizm davasını ve dilin orijini meselesini halledilmez
işler arasına koyarak bırakmağa meylettiği sıradadır ki,
yeni buluşlar ve görüşler ortaya çıkmağa başlamıştır.
Bu yeni görüşlerin ilk âmilleri Sümer, Elam, Eti dil-
leri gibi birtakım eski ve şimdiye kadar bilinmemiş dil
varlıklarının ortaya çıkması olmuştur. Bu diller üzerinde
yapılan araştırma ve derinleştirmeler, dil kaynaklarını da-
ha eski ve uzak bir geçmişte aramak gerektiğini ortaya
koymuştur. Klasik ekole karşı bunlara ve henüz iyice in-
celenerek mâhiyetleri ortaya konulamamış olan Aziyanit
dil gruplarına dayanarak yeni görüşler ileri sürenler ol-
muştur.
Bu yeni araştırmalar, dillerin orijinini ve ilk kay-
naklarını Orta Asya sahalarına götürdüğü ve ilk ana di-
lin bellibaşlı vasıflarını, birtakım genel ve geniş anlam-
ların, henüz gramerleşmemiş olan birtakım ilkel ses un-
surlarıyla ifadesine doğru yürüttüğü sıradadır ki, yeni
Türk dil tezi de kendine meydan bulmuştur.
Türk Dil K u r u m u n u n lengüistik ve etimoloji kolla-
rı, ötedenberi Türk dilinin Îndo-Öropeen ve Semitik de-
nilen dil gruplarıyle olan münasebetlerini ortaya çıkar-
mak gayretiyle çalışmakta idi. Bu çalışmaların k u r u m
içinde ve dışında verimi, birtakım kelime benzeyişleri üze-
rine verilmiş hükümlerle kendini gösteriyordu. Bu benze-
yişlere dayanarak Türk dili ile lndo-Öropeen ve Semitik
diller arasında sezilen kök birliğini kaideleştirmek yo-
lunda birçok emek verilmişti.
Ancak böyle bir davanın tam olarak ileriye sürüle-
bilmesi dilin orijini ve dillerin orijini meseleleri üzerine
esaslı bir teoriye dayanmakla mümkün olabilirdi.
Burada dilin orijini meselesi demekle, dil denilen ve
ses aracıyle düşünceleri ve duyguları anlatmağa yarayan
varlığın nasıl vücut bulduğunu araştırmak mânâsını an-
lıyoruz. Dillerin orijini meselesi demekle ise yeryüzünde
bulunan, yahut eskiden bulunup sonra konuşanı kalma-
yarak ölü diller arasına geçen bütün dillerin bir kökten
mi, yoksa başka başka kaynaklardan mı geldiğini araş-
tırmak ve bu bir veya birkaç kaynağı bulmaya çalışmak
anlamını düşünüyoruz.
İşte bir yandan dilimize çevrilen Yakut, Çuvaş, Al-
tay-Aladağ lehçeleri lügatleri gibi Türk dilinin ilkel var-
lıklarını gösteren eserlerin, bir yandan da Sümer, Eti, Et-
rüsk, Bask ve Meksika'da Maya dilleri gibi dillerde görü-
len Türk köklerinin verdiği ilhama, dilin ve dillerin ori-
jini üzerine bugüne kadar ileri sürülmüş türlü görüşlerin
etüdünden alınan neticelere dayanarak, Türk tarih tezi
ile birlikte ve atbaşı beraber yürüyen bir Türk dil tezi or-
taya konulabilmiştir. Bu tez «Güneş-Dil Teorisi» ;adım
taşımaktadır.
«Güneş-Dil» teorisi üzerine ilk buluşlar 1935 güzü
sırasında kendini göstermiş ve bu teoriye göre ilk yapı-
lan deneme Ankara'da Ulus gazetesinin 2/11/1935'de çı-
kan sayısında neşredilmiştir. Bundan sonra Ulus bir dil
sütunu açmış, burada ve bundan alınarak başka gazete-
lerde de hem teorinin esaslarına hem de türlü kelimeler
üzerinde tatbikatma ait birçok yazılar çıkmıştır.
Ankara Tarih, Dil, Coğrafya fakültesinin açılmasın-
dan sonra, Türkoloji kısmında da bu teori tedrisatın mih-
verini teşkil etmiş, verilen derslerin birtakımı da ayrıca
kitap halinde basılmakta bulunmuştur.
Teorinin ana hatları ve ilk verimleri üzerine bir fi-
kir vermek üzere, ilk önce teorinin esaslarını anlatmağa
çalışan yazılardan başlayarak gazetelerde çıkan analiz-
lerden birtakımını da buraya koyuyoruz.
(Türk dili, nr. 16, Nisan 1936, s. 3 0 - 3 2 . )

Köprülüzâde Fuad
ALFABE İNKILÂBI
Türk harflerini kabul ettiğimiz büyük günün onun-
cu yıldönümü!
Türklerin kültür tarihinde bu kadar azametli, bu
kadar şumullü bir dönüm noktası daha var mıdır? Bile-
meyiz. Yalnız şunu itiraf etmek mecburiyetindeyiz ki, Ata-
türk'ün milletine hediye ettiği muazzam inkılâplar ara-
sında, alfabe inkılâbının çok derin ve çok geniş bir mâ-
nâsı vardır. Geriye doğru süratli bir bakış, bize bunu da-
ha iyi anlatabilir.
Türkler İslâm dinini kabul ettikten sonra, Müslü-
manlık tesiriyle, evvelce kullandıkları alfabeleri bıraka-
rak Arap harflerini kullanmağa başlamışlardı. Türk dili-
nin bünyesine hiç uymayan, Türk seslerini ifade edeme-
yen bu eksik ve ibtidaî alfabe, dokuz yüz yıl dilimize ta-
hakküm etti. XIX. asırda garp ,medeniyetiyle ve
garp fikirleriyle temastan sonra, Arap alfabesinin eksikli-
ği ve ibtidaîliği, öğrenilmekteki zorluğu yavaş yavaş an-
laşıldı ve bunun neticesi olarak türlü fikirler ortaya
atıldı: Arap harflerinin ıslahı, Latin harflerinin alınma-
sı, yeni bir alfabe icadı gibi türlü düşünceler ileri sürül-
dü; türlü türlü münakaşalar oldu. Fakat bütün bunlar-
dan hiçbir müsbet netice elde edilemedi. Latin harfleri-
nin en ateşli taraftarları, Arap harflerinin hepsine ayrı
ayrı karşılık bulmak ve bu inkılâbı 20 - 30 senede tedricen
tatbik etmek iddiasında idiler; başka türlü bir hareketin
imkânsızlığı, zararlı olacağım ileri sürüyorlardı.
Bu neticesiz münakaşalar gazete ve mecmualarda
zaman zaman sürüklenip dururken, birdenbire alfabe in-
kılâbına şahit o l d u k : Artık, Arap alfabesi yerine, Latin
alfabesi esasından alınmış millî bir alfabemiz vardı! Ata-
türk bu büyük inkılâbı yaparken, acaba ne gibi düşün-
celerle hareket ediyordu? Bunu sonradan yavaş yavaş an-
layabildik ve anlayabiliyoruz:
1. Bir milletin eski alfabesini bırakıp yeni bir alfa-
be kabul etmesi, eski bir kültür dairesinden çıkıp yeni bir
kültür çerçevesi içine girmesi demektir. Biz Arap alfabe-
sini bırakmakla, orta zaman şark kültüründen silkinip
muasır garp kültürü dairesine girmek iradesini göster-
miş oluyorduk.
2. Sırf Atatürk'ün irşadı sayesinde «yalnız Türk
seslerini tesbit eden şekillerden ibaret kalan» yeni alfa-
be, dilimizdeki Arap ve Fars kelimelerine ve bu dillerden
alman gramer kaidelerine, Türk dili çerçevesi içinde ar-
tık hayat hakkı bırakmıyordu. Bu yeni Türk alfabesi sa-
yesinde, o zamana kadar kendi hususî hüviyetlerini sak-
layan Arap ve Fars kelimeleri artık dilimizde tutunama-
yacaklardı.
İşte başhocamız Atatürk'ün bu inkılâbı yapar-
ken ve milletine millî mükemmel bir alfabe hediye eder-
ken ne kadar şumullü ve ne kadar derin düşünmüş oldu-
ğunu, hayat, on seneden beri ispat e t t i : Tatbikat, umul-
duğundan daha büyük bir muvaffakiyet gösterdi. Kısa
bir zaman için sahifelerini azaltan gazeteler, sayıları aza-
lan mecmua ve kitaplar, az bir müddet sonra eskisinden
daha büyük bir inkişafa mazhar oldular. Okuma yazma
öğrenmek çok kolaylaştı. Hülasa kültür hayatının her
sahasında eskisiyle ölçülemeyecek bir ilerleme hasıl
oldu.
On yıl, bir milletin hayatında çok kısa bir zaman-
dır. Böyle iken, alfabe inkılâbı, bu kadar kısa bir müddet
içinde bile, memleketin kültür hayatında da muazzam r
hamleler doğurmuş, çok feyizli, müsbet neticeler vermiş-
tir. Bu mesut neticeler karşısında her Türk'ün vazifesi,
Büyük y\ta'sını her zamanki gibi sonsuz bir sevgi ve
saygı ile, sarsılmaz bir bağlılıkla anmak ve onun göster-
diği yolda kuvvetle, inanla yürümektir.

(tmril, C. xrr, nr. 67, Eylül 1938, s. 1-2.)

2
e d e b i y a t
 ATEŞTEN GÖMLEK SİNEMADA

Halide Edib Hanımefendi'rıin Türk mevcudiyet ve is-

tiklâl mücadelesini gösteren bu heyecanlı eseri Türk sa-
natkârlar tarafından sinemaya çekilmiştir.
Mütarekeden beri geçirdiğimiz muazzam tarihî ha-
diselerin mâhiyetini tamamiyle takdir etmemiz mümkün
değildir. Çünkü bu hadiselerin içinde yaşadık. Sonra ha-
diselerin mânâlarını ve münasebetlerini duymak ve ifade
etmek, bunları canlandırmak, hayalde ve ruhta yaşatmak
herkesin elinden gelemez. Bu saha ediplere ve sanatkâr-
lara ait bir ihtisas sahasıdır.
Milletimizin bir iki sene içinde geçirdiği vakalar
asırlara sığmayacak kadar çok ve en vâsi hayallerin ta-
savvur edemeyeceği kadar müheyyic ve fevkalâdedir. Böy-
le olduğu halde, Türk mevcudiyet ve istiklâl mücadelesi
Türk sanat ve edebiyatında pek mahdut derecede ma'kes
bulabilmiştir. Kemiyet noktasım affettiren bir cihet var-
sa, o da Halide Edib Hanım'ın ortaya koyduğu bir eserin
büyüklüğüdür. Halide Edib Hanım'ın kalemi, Türk mü-
cadelesini derinden duyan ve asıl ruhunu ifade edebilen
yegâne sanatkâr kalemidir. Muhtelif küçük hikâyelerle
beraber Ateşten Gömlek istiklâl mücadelemizin en canlı
bir hikâyesidir.
Ateşten Gömlek'in filim haline konulacağını haber
aldığımız zaman çok memnun olduk. Mücadelemizin mâ-
nâsını, sâikini, hedefini, senelerce bizi ezen, sonra sevin-
diren hadiseleri, yalnız mahdut bir kısım halkımız Hali-
de Edib Hanım'ın eserinde okumak ve duymakla kal-
mayacaktı; daha vâsi bir kısım halk, canlı bir surette sey-
redecek, tarihin birçok seneler sonra başka bir nesil üze-
rine icra edeceği tesir, şimdiden bugünkü nesil üzerine
icra edilebilecek, bu hadiselerde en çok alâkadar olan
şimdiki insanlar münferit surette gördükleri vakaların
umumî mânâsını, tarihteki yerini kendi gözleriyle seyre-
deceklerdi.
Hissettiğimiz memnuniyete rağmen bu teşebbüsün
büyük bir muvaffakiyetle neticeleneceğine itimadımız
yoktu. Memleketimizde millî sinemacılığı büyük bir cesa-
ret ve gayretle ele alan Kemal ve Şakir Beylerin ve Ertuğ-
rul Muhsin Bey'in takdire lâyık işler yaptıkları ve gün-
den güne tekemmüle doğru gittikleri muhakkaktı. Fakat
son gösterdikleri filimde binnisbe basit bir vakanın in-
sicamını ifade etmekte çok zahmet çektiklerine nazaran
bu pek dağınık ve müşkil mevzuda muvaffak olabilmele-
ri ihtimalini biz daha az görüyorduk.
Kemal filim müessesesinin vücuda getirdiği filim
bu zannımızm haksız olduğunu isbat etmiştir. Filim her
itibarla mükemmeldir. Müessese fedakârlıktan çekinme-
yerek vâsi vasıtalarla çalışmıştır. Ertuğrul Muhsin Bey
vakayı pek iyi tertip etmiştir. Heyecandan gözyaşları dök-
meden bu filmi seyretmek imkânı yoktur.
Filim iki devrede on kısımdan mürekkeptir. Birin-
ci devre harb-i umuminin memlekette bıraktığı felâketli
izleri ve mütarekeden sonra çeteciliğin suret-i teşekkülü-
nü gösterir.
Çetelerin dağılmasını, muntazam bir ordu teşekkü-
lünü, Sakarya muhaberâtını, ordunun İzmir'e duhulüne
kadar olan vekayii tasvir eder. Dün ilk devreyi teşkil
eden kısım gösterilmiştir. İkinci devre de gelecek hafta-
ya kadar ikmal edilecektir.
Dün gösterilen beş kısım İzmir'in işgali üzerine
zevci ve çocuğu Yunanlılar tarafından öldürülen Ayşe Ha-
nım'ın (Bedia Muvahhit Hanım) İstanbul'a ilticasını, ec-
nebi tazyiki üzerine hamiyetli bazı zabitlerle Anadolu'ya
firarını, Anadolu'da millî ihtilâlin meydana gelmesindeki
hizmetlerini, kuvâ-yı inzibatiyecilerin teşviki üzerine vu-
ku bulan isyanları, millî ihtilâlin bidayetinde çekilen
müşkilâtı gösterir. Bu meyanda köylü kızı Kezban'la (Mü-
nire Hanım), millî ihtilâlin en mühim âmillerinden olan
İhsan Bey'e (Ertuğrul Muhsin Bey) olan aşkını ve İh-
san Bey'i ne suretle ölümden kurtardığını tasvir eder.
Ateşten Gömlek münhasıran Türk sanatkârları ta-
rafından temsil edilmiştir. Sanatkârlar vazifelerini bü-
yük bir muvaffakiyetle ifa etmişlerdir. İyi bir tahsil gör-
müş olan Bedia Muvahhit, Münire hanımlar ilk defa si-
nemada oynadıkları halde vazifelerinde tamamiyle mu-
vaffak olmuşlardır. Ertuğrul Muhsin Bey'den maada baş-
lıca rolleri oynayan Emin Beliğ, Behzat beyler ve diğer
bilumum artistler her türlü takdirata lâyıktırlar.
Kemal ve Şakir beyler Ateşten Gömlek filminin mu-
vaffakiyeti için hiçbir fedakârlıktan çekinmemişlerdir.
Bu hususta on binlerce lira sarfettikleri gibi, yorulmak
bilmez bir gayretle de çalışmışlardır. İkinci devrede de
ordunun İzmir'e doğru harekâtı gösterilmektedir. Bu ha-
rekâta hükümetin müsaadesiyle ordu da iştirak etmiştir.
Bir fırka bütün techizatıyla, toplarıyla, tayyareleriyle
gösterilmektedir.
Kemal ve Şakir beyleri, Ertuğrul Muhsin Bey'i ve
bütün sanatkârları, vücuda getirdikleri muvaffakiyetli
eserden dolayı tebrik ederiz.
(Vatan, nr. 28, 22 Nisan 1923.)

Yakup Kadri [Karaosmanoğlu]
İLHAM MENBAI
Kendi vatanında dehasının kuruyup susadığını
hisseden Gabriele D'Annuncio yeni bir ilham menbaı ara-
mak için buraya gelmek istiyormuş. Büyük İtalyan şai-
rinin bu arzusunu bize genç bir Amerikalı tebliğ etti. Ateş
mübdii bu genç seyyaha demiş k i : «Siz İstanbul'a gidi-
yorsunuz, ben de oraya gitmek istiyorum. Bu diyar be-
nim yorgun muhayyilemi acaip bir cazibe ile kendine
doğru çekiyor. İtalyan toprağından alacak hiçbir şeyim
kalmadı. Onu sonuna kadar emdim, tükettim. Kahraman-
lar ülkesi genç Türkiye ise henüz el değmemiş, henüz açıl-
mamış bir Şehnâme gibi önümde duruyor». Henüz el değ-
memiş, henüz açılmamış bir Şehnâme... Evet yeni Türki-
ye yabancılar kadar bizim için de böyle kapalı bir ilham
ve heyecan menbaıdır. Ne mutlu onu ilk açana, ilk oku-
yup anlayana! Böyle bir bahtiyarın yeri D'Annunzio ta-
rafından «asrın en büyük adamı» tesmiye edilen Gazi
Mustafa Kemal'in yanıbaşı olacaktır. Ve o zaman son
Türk mücahedesi millî hudutlarını aşarak bütün insani-
yeti kaplayan kevnî bir hadise haline girecektir. Ta Ho-
meros'tan beri ne kadar destânî, hâilevî ve garamî tahas-
süs menbaları varsa hepsini tüketen D'Annunzio'nun de-
hasında kuruyup susadığını hisseden beşerî deha şu mu-
azzam Türk gazası, bir şiir, bir musiki, bir heykel veya
bir levha halinde temsil edildiği gün yeni ve bambaşka
bir ibdâ devresine girmiş olacaktır. Şahsına mahsus o
kudretli hadsiyle şimdiden bu hakikati hisseden D'An-
nunzio istiyor ki, böyle bir devrin ihtidası kendisi olsun.
Vâkıa bu şeref ona lâyıktır. Zira Gazi Mustafa Kemal na-
sıl bu asrın en büyük adamı ise, Gabriele D'Annuncio da
en büyük şairidir. O bize Mikel Anjelo'nun halkettiği
şeydâ devler arasından geliyor. Ve her an parslarla güreş-
miş bir gladyatör gibi heyecan içindedir. Cesur ve cüret-
kâr muhayyilesi kuvvette yekta kahramanlarla, güzellik-
te müstesna ilâhelerin lâubali hem-demidir. Fakat şu da
var ki, bu ilâheler mermerden, o kahramanlar tunçtan ve
Mikel Anjelo'nun devleri boyadandı. Acaba et ve kemikten
olanlar, acaba azâ ve adaleleri henüz harekette bulunan-
lar D'Annunzio'ya aynı suhûletle nefislerini teslim ede-
cekler midir? «Bizde gururdan daha ölçüsüz olan sanat,
fazileti yaratsın!» diyen bu hırs ve hülya adamı, acaba
işlenmemiş, perdahlanmamış, tefsir ve terkip edilmemiş
hakikatlerle karşı karşıya gelince ne yapacaktır? Kendi-
lerini hiç istemeden veren o boyadan ve mermerden mah-
luka ta temellük etmek kuvveti talim ile iktisab olunur
bir hassadır. Lâkin henüz atı üstünde koşmakta olan kah-
ramana nasıl yetişmeli? Henüz kaplan derisinden bekâ-
ret sargılarını çıkarmamış ilâhelere nasıl dokunmak? Ve
cesaretleri sanatın ölçüsüyle itidal kesbetmemiş devleri
bir nazarda yekpare olarak nasıl görmeli? Vâkıa Ateş şa-
iri, Franceska da Rimini'nin mukaddimesinde Leonora
Doze'ye «gizli bahçelerde bir gölgelikte kuş yuvalarında
titreyen hafif tüyleri seyrederek hayalâta dalmak çok tat-
lıdır. Fakat, zamane adamı için, milletlerin temevvücleri
ve sayhaları ve ıztıraplan ve büyük kanatlı atın köpük-
leri, şahlanışları ve «gorgon» denilen dev ve bahtın ha-
şin muhabbeti her şeyden evlâdır» diyor ve bu cüretkâr
sözleriyle ilham menbaı olarak hayatı kitaba ve hakikati
hülyaya tercih ettiğini anlatıyor.
 Gabriele D'Annuncio bu niyetini ne dereceye kadar
icra etmiştir? Bil-vasıta kitaptan aldığı kahramanlarla
doğrudan doğruya hayattan çıkardıkları meydandadır. İş-
te Maletesta, işte Pavlo! Ve Pavlo, Maletesta'nm yanında
solgun bir gölgedir.
Bundan üç yüz sene evvel bir italyan ressamı Fatih'
in gövdesine bir İspanyol serdarının başını koymuştu.
Korkarız ki bu İtalyan şairi de şu destanı toprak üstün-
de yaşayan genç Türk kahramanlarını Aeneid'deki pehli-
vanların biçimine göre ölçmesin.
Yunan ve Latin tehzibi şark ile garp arasındaki per-
delerin en kalınıdır. Ve bunu tutan ellerden biri de Gab-
riele D'Annuncio'nun elidir. Gabriele D'Annuncio'nun biz-
zat kendisi o perdenin üstündeki esatiri resimlerinden bi-
ri değil midir? Onun yeşil ağaçlar arasında ıslak vücut-
lu nenfleri kovalayan satirlerden Kalipso'nun maşuku
Ülis'ten ve Truva kalesinin etrafında kubûrunu şakırda-
tarak dolaşan Aşilus'tan farkı nedir?
Lâkin D'Annuncio aynı zamanda Galibardi'nin kızıl
gömleğini taşıyan şeydâ bir istiklâl kahramanıdır.
O halde D'Annuncio bize bu kızıl, bu «ateşten göm-
l e k l e gelsin ve ıztırabı ve şehadeti ve mazlumiyeti teren-
nüm etmesini bilmeyen Apollon'un rübâbmı İstanbul'un
kapılarında bıraksın. Ancak o zamandır ki, hiç tanıma-
dığı ilham menbalarından biri ona mekşûf olacaktır.
(Yemi mecmua, C. IV, nr. 76, Mayıs 1923, s. 201.)
Ziya Gökalp
ROMAN
Dün yine meçhul filozofla konuştuk. Ona sordum,
gençlerimizin bir kısmı sporla meşgul, bir kısmı da ikti-
sadî işlere atılmış. Bunlar kitap okuyamazlar. Halbuki
bugünkü Avrupa medeniyeti «kitap»a istinat ediyor. Bu-
gün en çok okuyan milletler, en medenî milletlerdir. Biz
de gençlerimizi okumağa alıştırmak için ne yapmalıyız?
Şöyle cevap verdi:
— Bugün bizde okunan kitap yalnız «roman»dır.
Bizde bundan elli altmış sene evvel roman da yoktu. Ah-
med Midhat Efendi, Türk halkını roman okumağa alış-
tırdı. Birçok romanlar tercüme etti. Birçok romanları da
karihasından çıkardı, yani ibda etti.
Ahmed Midhat Efendi'den evvel, birkaç ehemmi-
yetli roman tercüme edilmişti. Meselâ Kont Monte Cristo
Alexandre Dumas'nın en meraklı romanıdır. Teodor Ka-
sap adlı bir Rum, bu romanı Türkçeye tercüme etti. Çok
rağbete mazhar oldu. Ahmed Midhat Efendi, Türk halkı-
nın romana olan merakını ve ihtiyacını anladı. Hasan
Mellah ile Hüseyin Fellah'ı yazdı. Lisanımızda yazılan bu
ilk romanlar okuyucu halkın çok hoşuna gitti. Ahmed
Midhat Efendi, bundan sonra, birçok romanlar daha yaz-
dı. Hepsinde sade Türkçeyi kullandı. Yazdığı romanlar
edebî romanlar sırasına geçemedi, fakat onlara zemin ha-
zırlayan bir mübeşşir oldu.
 Bizde edebî roman Sami Paşazade Sezai Bey'in Ser-
güzeşt adlı eseriyle başladı. Ondan sonra, Halid Ziya Bey,
Servet-i fünun zümresinin romancısı oldu; edebî roman-
cılığı birçok eserleriyle canlandırdı. O zamandan beri biz-
de iki türlü roman yazılmakta ve okunmaktadır:
1) Hüseyin Rahmi Bey ve emsalidir ki bunlar, Ah-
med Midhat Efendi gibi halkı eğlendirmek ve eğlendire-
rek eserlerini okutmak isterler.
2) Edebî romandır.
Edebî roman bizde bugün iki mühim inkılâp geçir-
di : Birincisi romanların güzel Türkçe ile yazılması, ikin-
cisi millî hayatı tasvire çalışmasıdır. Halide Hanım'la Ya-
kup Kadri ve Reşat Nuri beyler, gerek lisanca ve gerek
ruhça çok kıymetli eserler vücuda getirdiler.
Lisanımızda birkaç millî roman yazılmakla beraber,
bence milletimizin roman ihtiyacı tatmin edilmiş değil-
dir. Mademki Türk halkı bugün romandan başka bir şey
okumuyor ve mademki çok kitap okumak da medenîliğin
miyarıdır, bugünün mürebbileri de romancılar olmak ik-
tiza eder. Ah romancılar, ah romancılar! Bugün siz eliniz-
deki kuvveti biraz bilseydiniz, az zamanda memleketin
ahlâkını değiştirebilirdiniz.
Gazetelerde her gün müteaddit intihar vakaları oku-
yoruz. Bunların yüzde doksanında romanların tesiri
vardır.
Romanların ruhlar üzerindeki tesiri büyüktür. Ro-
man bir taraftan halktan alır, diğer taraftan halka verir.
Halid Ziya Bey'in Mai ve Siyah'ında en canlı enmu-
zec olan Ahmed Cemil, Servet-i fünun zümresinin en ya-
şayan bir timsalinden başka bir şey değildir.
Reşat Nuri Bey'in en canlı eseri olan Çalıkuşu'ndaki
Feride enmuzeci de bugünkü hayatın bir ma'kesidir. Fa-
kat gerek Ahmed Cemil, gerek Çalıkuşu bir kere edebi-
yat kisvesine büründükten sonra, zamanlarının genç ruh-
ları üzerinde müessir olmağa başladılar. Servet-i fünun
devrinde birçok gençler, tıpkı Ahmed Cemil gibi duyma-
ğa, düşünmeye, ifade etmeğe yeltendiler. Bunlardan biri-
ni gören «İşte bir Ahmed Cemil tipi daha!» derdi. f
Çalıkuşu yazıldıktan sonra, bütün genç kızlar birer
Çalıkuşu kesildiler. Edebiyatın hayat üzerindeki müessir-
liğine en iyi misaller, Ahmed Cemil ile Çalıkuşu'dur. İki-
sinin de bu kuvveti hâiz olmaları daha evvel içtimaî haya-
ta bir canlı ma'kes olmalarındandır.
Edebiyat, öyle bir peri kızıdır ki, temas ettiği eser-
lere can verir, şiir ile musiki birbirinin kanatlarıdır. Ro-
man, bunların hepsini nefsinde toplamıştır. Romanın
muhayyeliyeti şiir, selâseti musiki, kendisi edebiyattır.
Roman, öyle bir ressamdır ki, fırçası tavustandır,
öyle bir şairdir ki kalemi altındandır, öyle bir muganni-
dir ki sazı platindendir.
Bizde roman terbiyevî rolünü henüz ifa edeme-
miştir.
Gençlere aşılanmak istenilen bütün duygular, ira-
deler, düşünüşler roman vasıtasıyla, onlara kolayca tel-
kin olunabilir. Fakat, maatteessüf bizde yazılan edebî ro-
manlar hem mikdarca azdır, hem de roman kahramanla-
rından pek azı canlı enmuzecler halini almışlardır.
İçtimaî hayata hem ma'kes ve hem müessir olan
böyle bir vasıtadan tamamiyle istifade etmek istersek,
Avrupa lisanlarında ne kadar edebî roman ve hikâye ya-
zılmışsa, bunları hep «güzel Türkçe» ile lisanımıza naklet-
meliyiz. Bu tercüme edebiyatı, hem lisanımızı zenginleş-
tirecektir; hem de kütüphanemizin zenginleşmesini temin
edecektir.
 Tercüme edilecek edebî romanlar pek çoktur. Bun-
lardan bize yarayanları derhal lisanımıza nakletmeliyiz.
Öyle olmalı ki, edebî romanlar lisanımızda büyük bir kü-
tüphane teşkil etmelidir.
Bir romanın lezzetle okunabilmesi için «romanesk»
olması şarttır. Romanesk romanlarm tercümesiyle işe
başlamalıyız.
Tercüme edilecek romanlardan bir «roman kütüp-
hanesi» vücuda getirmeliyiz. Bir kütüphane ki, bütün ki-
tapları lezzetle okunabilsin. Bu kütüphane en terbiyevî
kitapları muhtevi olacaktır.
Muhtelif romanların lisanımıza tercümesi kâfi değil-
dir. Terbiyevî mâhiyeti hâiz millî romanlar yazılması da
lâzımdır. Lisanımızda bu yolda romanlar niçin kâfi mik-
tarda değildir? Çünkü, millî romancılarımızın sayısı
azdır.
Roman, yeni zamanın destanıdır; nasıl ki destan da
eski zamanın romanıydı. Romanın mühim şahsiyetlerine
«romanın kahramanları» denilmesi bundandır. Destan
kahraman - perestlik dininin menkıbelerinden doğar. Kah-
ramanlar iki nevidir: Biri dinî kahramanlardır ki, bunla-
ra «yarım ilâhlar» denilir, bunlara ibadet edilir. İkinci
nevi kahramanlar destanların ve romanlarm en ehemmi-
yetli şahsiyetleridir.
Roman, mücerret fikirleri, müşahhas bir hayat ha-
linde canlı olarak gösterir. Selîkasıyle her fikri müşah-
has göremeyen bir romancı, iyi romancı olamaz. Mücer-
retleri görmek selikası romancılık için muzırdır. Mücer-
retleri görüş, ilmî bir görüştür. Sanat ise müşahhasları
görmekten doğar. Sanatkârda bir çocuk ruhu, yahut bir
ibtidaî adam ruhu vardır. Bu ruhlar da onlar gibi yalnız
müşahhasları görürler.
«Roman, tarihten daha doğru bir tarihtir» demişler.
Bence, roman müşahhas bir sosyolojidir; sosyolojinin en
derin meselelerini romanlar halletmektedir. Bu zaman-
da, sosyolog olmayan bir yazıcı, iyi bir romancı olamaz.
İyi bir romancı olabilmek için memleketimizin sosyolo-
jisini, milletimizin ve asrımızın psikolojilerini tedkik ^efe-
mi ş olmak lâzımdır. Bugün bize mahsus içtimaî mesele-
ler vardır ki, Avrupa'da yoktur. Bugün «nikâhta, talakta
ve mirasta müsavat» düsturuyla ifade edilebilen Türk ai-
le inkılâbı, bizce en mühim bir içtimaî meseledir. Çünkü,
içtimaî uzviyetin hüceyresi ailedir. Demokratik bir ce-
miyette aile de demokratik olmalıdır. Cumhurî bir dev-
letin içinde aile de Cumhuriyet esaslarına müsteniden te-
şekkül etmelidir. Demokrasinin temeli müsavattır. Cum-
huriyetin temeli hürriyettir. O halde, aile de müsavat ve
hürriyet umdelerine istinat etmelidir. Bizdeki bu aile me-
selelerini halledecek romandır. Nasıl ki, Avrupa mektep-
lerinde de aile meselelerini halleden roman olmuştur. Ro-
man, bizim için tatlı bir mekteptir. Bu mektepte, muhtaç
olduğumuz her şey öğrenilebilir. Bir mektep ki, biz evi-
mizde otururken o ayağımıza gelir. Bizi hem eğlendirir,
hem de malumatlı kılar.
Roman, ayağımıza gelen bir tiyatrodur. Odamızdan
onu seyrederiz.
Roman bizim için, hayatlı bir müzedir. Orada, oriji-
nal şahsiyetlerin canlı heykellerini görürüz. Roman bizim
için, asırlık vakaları bir saatlik temâşâya sığdırabilen bir
sinemadır. Hülasa roman bizim için her şeydir. Onun ço-
ğalmasını isteriz.
(Cumhuriyet, nr. 142, 28 Eylül, 1924)

Yakup Kadri [Karaosmanoğlu]
TÜRK HALK EDEBİYATI
t Avam teyitleri, halktn lirik şiirleri olduklar*
gibi masallar da (epik-destanî) nevinden olup
yekdiğerini itmam ve ikmal eder. Bu sebeplere
mebnidir ki dünyadaki her bir milletin, kendine
ait «folklor» unu cem ve neşrettirmesi milliyet
namusuna ve borcuna taalluk eyleyen bir vazife-i
mukaddesedir.»
Doktor Igııaz Kunoş
Maruf Macar Türkiyatçılarından ve Türkçülerinden
Doktor Kunoş'un halk edebiyatımıza dair bir eseri intişar
etti. Bu eser takriben yarım asır evvel, Doktor Kunoş ta-
rafından ilk Türkiye seyahatinde alınmış notlardan mü-
rekkeptir. Yarım asır evvel, türkülerimizi, koşmalarımızı,
mânilerimizi, mesel ve masallarımızı toplamağa gelen bu
genç Macar mütetebbii, kitabının birçok yerlerinde bu
güzel, hoş ve dil-firib işi başarmak hususunda adım adım
dûçar olduğu müşkilâttan da bahsetmektedir.
Vâkıa bu bahisler ne hayreti, ne şikâyeti mutazam-
mındır. Fakat biz, dilimizi henüz öğrenmiş ve öğrenir öğ-
renmez onu bu kadar sevmeğe başlamış olan bir Macar
gencinin, Türkçenin öz vatanında aşkını ve bilgisini tev-
si ve tesbit vasıtalarından m a h r u m kalışmdaki merareti
kâfi bir vuzuh ile hissederiz. Bu meraret, kitabın Recai-
zâde Ekrem Bey'le Doktor Kunoş arasındaki bir muha-
vereyi hikâye eden noktasında âdeta bir azap halini a l ı r :
Doktor Kunoş bu meşhur Türk şairine aynı derecede meş-
hur olan Türk şairlerinden Nigâr Hanım'ın salonunda mü-
lâki olur. Bu salonda Nigâr Hanım'dan, Recaizâde mer-
humdan başka o devrin üdebâsmdan ve musikişinasların-
dan daha birkaç maruf sıma vardır. İşte, böyle güzide bir
mecliste iki şarkı ve bir gazel ortasında ev sahibesi 7
— Bu bizim Macar misafirimiz, şarkılardan ziya-
de avam beyitlerini tercih ediyor, der.
Bunun üzerine Recaizâde merhum Doktor Kunoş'tan
o güne kadar topladığı şeylerin birkaçım ister, bakar,
okur ve sonra der k i :
— Avam şiirinin sadeliği, dilinin güzelliği şüphesiz-
dir. Fakat kelimeleri az... İşte bundan dolayı fikirleri de
o kadar çok olamaz.(!)
Bu meşhur Türk şairinin Türk halk edebiyatı hak-
kındaki bu insafsız hükmüne karşı genç Macar müteteb-
biinin verdiği cevap ş u d u r :
— Fikirleri de var, kelimeleri de bol... Ama, bunlar
el'an meçhul...
Şu muhaverenin cereyan ettiği zaman üzerinden
aşağı yukarı kırk beş elli tane sene geçmiştir, fakat Türk
halk edebiyatına dair Türkiye edebiyat muhitlerindeki
tarz-ı telakki bu uzun zamanın cereyanından asla müte-
essir olmamış ve yarım asır evvelki o mağrurâne ve asa-
letperverane cehalet, şu son devrin en son edebî şahsiyet-
lerine kadar intikal ve devam etmiştir. Vâkıa içimizde
Doktor Kunoş gibi sırf filoloji ve Türkoloji nokta-i naza-
rından Türk halkiyatım tedkik ve tetebbu edenler bulun-
muştur, fakat bunlar meydana terkibi bir eser koyama-
dıkları gibi, dağınık, nâkıs ve «eklelrtik-iktisâfî» tetebbu-
larından istifade etmek de kimsenin hatırına gelmemiş-
tir. Zira, bir avam ve edebiyat müntesibi için «sentez»i ol-
mayan bir şeyin - o şey ister hayattan ister kitaptan bir
parça olsun- hiçbir kıymeti yoktur. Binaenaleyh biz ta-
savvur edemiyoruz ki, Alman halkiyatını bir Grimm çıkıp
da ilmî usuller dahilinde tesbit ve tasnif etmemiş olaydı,
Alman hassasiyetinin ve Alman dehasının en yüksek te-
cellisi olan Wagner musikisi asla meydana gelemezdi ve
Kleist'ten itibaren bütün bir muazzam şair silsilesinin
sânihası menbasızlıktan kuruyup giderdi.
Biz, ara sıra edebî ve bediî inkişafların ilmî ve ten-
kidi bir devreden sonra başladığını söylediğimiz zaman
etrafımızda birtakım istihfaf ve itiraz seslerinin yüksel-
diğini hissediyoruz. Fakat bize kim ispat edebilir ki, Fran-
sa'da olsun, Almanya'da olsun, Rusya'da olsun, parlak
edebî inkişaflar sessiz, uzun ve gösterişsiz lisan ıslâhatı
hareketlerine takaddüm etmiş bulunsun? Yine biz lisan
İslâhatı lüzumundan bahsettiğimiz zaman muarızlarımız
yeni ve suni bir dil icat ve tesis etmek istediğimize zahip
olmuş gibi tavırlar takmıyorlar. Halbuki biz lisan ıslâha-
tından bahsederken muhtelif devirlerde, muhtelif mem-
leketlerde olduğu veçhile dilimizin kat'i tasfiyesine doğ-
ru yürümek lüzumunu kastediyoruz. Millî dehamızı asla
temsil etmeyen ve güzel Türkçeyi kurun-ı vusta Alman-
cası, kurun-ı vusta Rusçası gibi içinden çıkılmaz, mahlut,
mahmul bir lisan haline koyan yabancı anâsırdan kurta-
rarak onu temiz, dürüst ve berrak olan aslına ircâ etmek
ihtiyacını duyuyoruz ve işte bunun içindir ki, Türklerin
halk edebiyatına son derece büyük bir ehemmiyet veri-
yoruz.
Recaizâde merhum zanm hilâfına olarak bu edebi-
yatın elyevm yüksek Türk edebiyatı nâmım verdiğimiz
medrese ve saray edebiyatından daha zengin ve daha de-
rin olduğu kanaatini tekid edecek vesâikten de mahrum
değiliz. Türk halkiyatına dair yalnız Ziya Gökalp'in orta-
ya koyduğu ibtidaî anâsır bile tek başlarına bu kanaati-
mizi tekide kâfidir. Bu büyük Türk mütetebbii edebiyat-ı
cedidenin yavan ve cıvık zevkleri içinde bocaladığımız bir
sırada, bize büsbütün başka bir âlemin perdesini açtı
- vâkıa bu perdeyi yarıya kadar şöyle ucundan açtı- y fa-
kat sahte, mağşuş şeylerden bıkmış usanmış ruhlar için
bu yarım açılmış yeni bir çeşninin mukaddemâtı, müjde-
si yerine geçti. Bu itibarla biz Kızılelma'ya Rübab-ı şikes-
te'den fazla bir kıymet veriyoruz. Kızılelma, Rübab-ı şi-
keste gibi nazm ve vezinde cesurane bir inkılâba alem ol-
mamakla beraber, Türk'ün edebiyat tarihinde ondan daha
mühim ve daha şâyân-ı dikkat bir merhaledir. Rübab-ı
şikeste'de Türk dehasının ve Türk zevkinin bunaltıcı bir
buhranına şahit oluruz, Kızılelma'da ise bir fecir vakti-
nin serinliğini duyarız; bu serinlik isyan ile, k ü f ü r ile,
fısk u fücur ile geçmiş bir gençlik çağından sonra, ana-
mızın munis ve şefkatli sesini duyduğumuz vakit kalbi-
mizde hasıl olan sabavet ve taravete benzer bir şeydir.
Aynı şeyi bir Dertlinin nefesinde, bir Karacaoğlan'ın tür-
küsünde de sezeriz. Bu hissimizi tahlil ettiğimiz zaman
bulacağımız sebep her şeyden evvel, bu nevi edebiyatta-
ki lisanın sadeliği, munisliği, cana yakınlığıdır. Bu lisan
Arabî ve Farisî kelimelerle mahmul olan şu mağşuş Os-
manlıca gibi evvela kafaya, sonra kalbe hitap etmez, bir
musiki gibi doğrudan doğruya gönüle söyler. Öbüründe
zihin okunan sözü anlamak için kendi kendine evvela ter-
cüme, sonra izah, daha sonra tefsir mecburiyetindedir ve
şairin sesi bu üç türlü süzgeçten kurtulup da ruha inin-
ceye kadar bütün kuvvetini, hâlisiyetini, kokusunu kay-
bederek âdeta Almanların «ersatz» dedikleri kimyevî bir
madde haline gelmektedir.
Eserinden bahsederken bu uzun parantezi açtığımız
Doktor Kunoş diyor k i : «Bizim dilimiz de -yani Macar-
ca- ecnebiden alınma kelimelerle karışmış olduğundan el-
li altmış sene evvelisi Ortolog denilen bir genç âlimler
heyeti teşekkül ederek az zaman içinde lisanımızı öyle
bir sadeleştirdi ki, dilimiz, çok şükür, açık ve millî bir
lisan oldu. Bu neticeye nail olmak için eski zamanlardan
kalma mahfuz el yazısı eserleri neşrettirip ve memleketi-
mizde mevcut muhtelif lehçeleri birer birer toplayıp ta-
bına da muvaffak olduk. Macaristan fen akademisi iki
büyük eserin neşrine mübaderet etti ki, bunlardan birin-
cisi Macar kelimelerinin kâffesinin en eskilerinden itiba-
ren en yenilerine kadar ihtiva eden üç büyük ciltten mü-
rekkeptir. İkincisi Macaristan'ın muhtelif lehçelerinde
mevcut lügatleri cami ve üç ciltten ibaret büyük bir leh-
çe lügat kitabıdır.».
Doktor Kunoş'un kitabı bizim için böyle birçok ders-
leri ve tavsiyeleri hâvidir. Fakat ne yazık ki, biz kehlesi-
ne ve bitine alışmış pasaklı kimseler gibi, dilimize musal-
lat olan yabancı kelimeleri ve yabancı kaideleri söküp at-
maktan âdeta bünyevî bir ıztırap duyuyoruz. Bu kehle-
ler bizim kanımızla beslenip canlandıkça ve kendimiz
günden güne daha ziyade sararıp soldukça marazî bir haz
ile -Anatole France'm bir hikâyesindeki serseri trahip
gibi - «Bırakın, bunlar bizim zihniyetlerimiz!» diyoruz. Di-
ğer taraftan müdhiş bir endişe... Ya, b u yabancı kelime-
leri atarsak, yerlerine ne koyacağız? Recaizâde merhumun
Doktor Kunoş'a söylediği gibi hâlis Türkçede kelimeler
az, binaenaleyh, fikirler de azmış. Halbuki biz uzun hara-
set neticesinde gûyâ fikren o kadar zenginleşmişiz, his-
sen o kadar incelmişiz ki, bu hisleri ve bu fikirleri halk
edebiyatından alacağımız kelimelerle ifadeye asla kadir
olamazmışız! İşte, Osmanlıcanın bîhuş meczupları bize da-
ima bunu söylerler. Lâkin bu iddiada hem bir filoloji hem
de bir tarih hatası vardır. Hiçbir zaman bir lisanın lüzu-
mundan fazla yüklü oluşu o lisanın yüksekliğine veya zen-
ginliğine delâlet etmez. Dikkat edilecek olursa «ölü dil-
ler» nâmını verdiğimiz bütün kadîm lisanlar içlerinden
çıkılmaz kesîf birer orman gibidir. Çünkü bunlar yeni il-
mî usullere nazaran tertip, tasnif ve tasfiye edilmemiş ve
birtakım iskolastik kafalı nahivcilerin ve kelâmcıların be-
lagatleriyle sulana sulana bu korkunç taşkınlığını iktfeab
etmişlerdir. «Ölü dilleri» içlerinden çıkılmaz bir kesif or-
mana benzettik; bu ormanın içinde dallar birbirine karış-
mıştır, vahşi otlar ağaçların gövdelerini sarmıştır; yap-
rakları milyonlarca haşerat kemirmektedir. Ne kadar fey-
yaz bir hayat manzarası değil mi? Hayır, yanılıyorsunuz!
Bu gördüğünüz koca koca ağaçların meyveleri yabanîdir,
binaenaleyh yenmez; hiç güneş ışığı görmemiş bu yeşil
gölgelerin altı bataklıktır, binaenaleyh oturulup dinlenil-
mez. Bu vahşi ve bakımsız ormanın yemişlerinden ballar
akan ve gölgelerinde âşıklar dolaşan bir bahçe haline gir-
mesi için bunun fen eliyle işlenmesi, budanması, o fena
otlarm sökülüp atılması lâzımdır.
Osmanlıcanın yani Arapçanın, Acemcenin meczup-
l a n Türk'ü hars ve medeniyetçe Arap'm ve Acem'in dûnun-
da farzetmekle tarihî hatalann en hainânesini işlemiş olu-
yorlar. Biz bunu münakaşa etmek lüzumunu bile görme-
yiz. Ve böylelerini Türk câmiasımn haricinde telâkki ede-
riz. Eğer büyük Türk ırkının bir kolu tarihî mukaddera-
tının ilcâsıyla bu iki yabanî medeniyetin tesiri altında kal-
dıysa, bunu bu ırk için bir su-i tali addetmek lâzım gelir.
Nitekim Türk milleti o medeniyetlerin içtimaî, ahlâkî ve
hukukî nüfuzundan kurtulmak hususundaki cehdiyle bun-
lara ait hükmünü vermiş oldu. Bu kurtuluş mücadelesin-
de en geriye kalan zümreyi bugün yalnız Türk edipleri,
Türk şairleri, Türk lisanşinaslan, Türk sanatkârlan teşkil
etmektedir. Bunlar medrese yıkılırken aruzun artık yerin
dibine geçmiş ve fıkıh gibi Arap usulü ilm-i beyanın da
iflas etmiş olduğunun hâlâ farkına varmadılar. Bunların
içinde öyleleri var ki, lıâlâ yılan oynatıcı Mekke zencileri nesans millî çerçeve içinde ancak bu yoldan ve bu vasıta
gibi köşe başlarında, Arap ve Acem kaideleriyle yapılmış ile tahakkuk edebilir; siyasî, içtimaî ve hukukî Türk in-
terkiplerle halka maarifet göstermeği bir nevi yüksek ve kılâbı da ancak böyle bir Rönesansın tahakkukundan son-
ince sanatkârlık zannediyorlar. Onun içindir ki, bizde ede- radır ki köklerini kalblere ve dimağlara salmış olur.
biyat henüz gözbağcılık ve üfürükçülük gibi Asyaî mari-
fetler hududunu aşamamıştır. însan şimdiye (kadar Türk (Türk yurdu, C. III, nr. 15, Kânuıı-ı saai 1925 s. 245-Ş51.)
edebiyatı nâmına yazılmış şeylerin karşısında Hamlet gi-
b i : «Laf, laf, laf!» diye haykıracağı geliyor. Filvaki, elini-
ze Osmanlıca herhangi bir edebî eseri alsanız onda göre-
ceğiniz şey hep içi boş, kof birtakım mutantan laflardan
ibarettir ve dikkat edecek olursanız Keldanîlerden, Asu-
rîlerden Acemlere kadar bütün Asyaî 'bediiyatta ve Asyaî
fikriyatta bu mutantan kofluk müşterek bir «vasf-ı mü-
meyyiz»dir.
Türkiye'de, Anadolu Ve Rumeli Türkiye'sinde daima
bu tesirin haricinde kalmış ve daima içli, özlü tecelliyâ-
ta âmil olmuş bir nevi zevk ve ihtisas tarzı varsa, p da
mutlaka halk edebiyatımızda mahsûs ve meşhûd olmak-
tadır. ı
Şimalin buzlu şâhikalarından Akdeniz havzasına
doğru süzülüp gelen Türk mitolojisi, Türk masalları, Türk
destanları hülâsa Türk'ün asıl hakiki ruhu, hakiki harsı,
dikkat edilecek olursa, asırlarca medrese ve saray-yani
Asya - tesirlerinden masûn kalmış ve isimsiz türkücülerin,
saz ve tekke şairlerimizin ağzında Türk dilinin en doku-
naklı, en asil şaheserlerini meydana getirmiştir.
Gerçi bu dağınık lisan ve şiir anâsırından muhalled
bir Türk edebiyatı teşkil ettiği iddiasında bulunacak de-
ğiliz. Fakat daima söylediğimiz veçhile cezrî ve ilmî bir
lisan ıslâhatı encümeninin bu anâsır miyanında bulacağı
birçok cevherler vardır; keza, 'şairlerimizin de halk ede-
biyatımızda vâsi bir ilham menbaı bulacakları şüphesiz-
dir. Hepimizin dört gözle beklediğimiz edebî ve bediî Rö-

Nurullah Ata [Ataç]
TİYATRO HAKKINDA
Adaptasyon
«Şadi ile mülâkat» unvanlı makalemden (Akşam, 11
Mart) tiyatro hakkında bazı umumî hakikatlerin tekrar
ve maatteessüf ispat edilmesi lâzım geldiğini söylemiş-
tim. Her ilmin ve her fennin esası olan lisana gösterilen
hürmetsizlik gazeteleri bile asabileştiriyorken o Vazifeyi
deruhte etmek bilmem doğru olur mu? Fakat, ne yalan
söyleyeyim, düşündüklerimi kaydetmem, onların bir gün
tahakkuk ettiğini görmek ümidiyle değildir. Bunun için-
dir ki, münasip zaman kaygısını çekmediğim gibi - bu ec-
nebî kelime mazur görülsün- «inactuel» olmak korkusu-
nu da hiç duymuyorum.
Tiyatromuzun bugünkü halini tedkik edenler han-
gi hatayı zikirle başlamak lâzım geldiğini tayinde müşki-
lât çekseler gerek.
Bizde, garbın herhangi bir milletinde olduğu gibi,
bir millî temâşâ sanatlımı teşekkülüne adaptasyon usulü
mü mâni oluyor? Adapte edilecek piyeslerin intihabında-
ki lakaydî ve zevksizlik mi bizi dalâlete sevkediyor? Eser-
den ziyade aktör ve dekora, yani mazruftan ziyade zarfa
verilen ehemmiyet mi tiyatro ve edebiyatımızın terakki-
sine engeldir? Zavallı memleketimizde ihsâiyyat cetvelle-
rine Igeçmeğe lâyık görülemeyecek derecede küçük olan
havas zümresinin değil, avam tabakasının zevkine hizmet
etmek mi tiyatromuzun âtisini tehlikeye koyuyor?
Daha birçokları ile beraber hepsi de mevcut olan bu
sebeplerin hiçbiri diğerlerinden az muzır değildir. Onla-
rın imhası yerine tezyidi tarîkine gidildikçe, güzel bir/ne-
ticeye vusul elbette kabil olmayacaktır.
Dünyanın hiçbir tarafında adaptasyon usulünün biz-
de iolduğu gibi tatbik edildiğini tasavvur edemiyorum. Ra-
cine, Moliere; Öripid, Aristofan gibi kudemânm âsârını
alır ve onları zamanlarında câri olan telakkiyât-ı bediiye-
ye tevfikan, kendi müşahedelerini de ilâve ederek, tekrar
yazarlardı. Bugün de herhangi bir hikâye veya piyesin
Fransızcaya Fransızlar tarafından icra ettirmek değil, an-
cak bazı parçaların Fransız karilerin alışık bulunduğu bir
tarzda olması için, tevsi veya hülâsa edilmesi demektir.
Bizdeki ise intihalin, aslını da zikrederek, bir parça
tahfif edilmiş şeklidir. Bu usul klasik eserler için doğru
olabilirse de, yeni eserler için hiçbir zaman şâyân-ı kabul
görülmez. Klasik muharrirler bir ihtirası mutlak olarak
tahlil etmeğe çalışırlardı. Halbuki yeniler daima az çok
muhitin tesirlerini de nazar-ı itibara alırlar. Yeni eserler
yalnız ihtirasların değil, muhitin de tasviridir. O ihtiras-
ların o muhit içinde nasıl inkişaf ettiklerini gösterir. O
halde onları bizim muhitimize tatbik etmek için muhak-
kak muhiti tamamiyle değiştirmek ve bu tağyirin seciye-
leri de az çok tebdil edeceğini nazar-ı itibara alarak eş-
hası da yeniden ibda etmek lâzımdır ki, bu da, nâkilin
dahi bir sanatkâr olmasına mütevakkıftır. Böylece vü-
cuda gelen eserler doğrudan doğruya nâkilin malı olur,
çünkü onun iktibas ettiği ancak hikâye, yani iskelettir.
Paul Bourget'nin hikâyeyi Shakespeare'in Hamlet'inden
alarak yazdığı Andrg Colonis unvanlı roman bu cins âsâr-
dandır.
 Bizim adaptasyon usulüne müracaat etmemiz, mu-
hitimizi tedkik ve onun sahneye konacak taraflarını bul-
mak hususundaki aczimizden geliyor; o halde bu şekil
adaptasyona imuktedir değiliz.
Pek çok kariin rağbetine mazhar olmuş şairlerimiz
var. Biri bir gün bana «Türkiye'de tesettür kalkmadıkça
tiyatro yazmak imkânı yoktur» demişti. İndinde tiyatro
ve roman ancak aşktan bahsedebilirdi; öyle olduğunu far-
zetsek bile, bizde de herhangi bir millette olduğu gibi,
aşk maceraları mevcut bulunduğundan kendisinde veka-
yie tiyatro muharriri gözüyle bakmak kabiliyeti olan bir
sanatkâr, bizim hayatımızdan da tiyatro piyesleri çıkara-
bilir. Bizde mefkut olan veya kendini henüz göstereme-
yen işte bu kabiliyettir.
Bizde tatbik edildiği surette ladaptasyon usulünde
Vefik Paşa merhumun muvaffak olması tabiîdir. Çünkü
Moliere, klasiktir. İbnürrefik Ahmed Nuri Bey'e gelince
o muharrir ancak vodvillerde muvaffak oluyor, çünkü o
nevi eserlerde muharririn gayesi ihtirası tedkik veya mu-
hit tasviri değil, birtakım hayalî, mânâsız ve az çok laçık
saçık vekayiin birbirine karışıp bilahere çözülmesidir;
bunlar da her zaman ve h e r mekâna, bir parça tâdil ile
tatbik edilebilir. Bundan başka unutmamalı ki, Ahmed
Nuri Bey, muvaffak olduğu eserlerde - mukallitlerin yap-
tığı gibi - sadece isimleri değiştirerek tercüme etmekle ik-
tifa etmemiş, daima kendisinden de birşey ilâve etmiştir.
Fakat, bütün sa'yine rağmen daima muvaffak olamıyor:
Bilhassa az çok sanat kıymeti olan eserlerinde yabancılık
derhal göze çarpar; meselâ Sekizinci; Nebile'nin bir Türk
kızı olmadığı daha ilk perdeden nazar-ı dikkati celbeder.
Bu da pek tabiîdir, çünkü o seciyeler ancak filan muhit
için doğrudur.
Adaptasyon usulünde ne tuhaf şeyler yapıldı. Fran-
çois de Curel Fransa'nın oldukça iyi muharrirlerindendir.
La terre inhumaine isimli eseri, bilhassa ikinci perdesiyle,
son senelerde yazılan piyeslerin en güzellerindendir. O
ikinci perdede muharrir. Alman ruhu ve zekâsını temsil
eden bir prenses ile Fransız ruhu ve zekâsını temsil ecîen
bir tayyareciyi karşılaştırıyor; gerek fikir, gerek psikoloji
itibariyle cidden câlib-i dikkat sözler söylüyor. (Reşat Nu-
ri Bey bunu Bir gece faciası unvanıyla Türkçeye nakle-
derken Alman prensesi yerine bir Türk sultan hanımı,
Fransız tayyareci yerine de Anadolu harbine girmiş bir
Türk zabiti ikame ediyor ve böylece piyesin bütün haki-
kati bozulmuş oluyor; çünkü bir Türk sultanı Alman pren-
sesi, Türk zabiti de Fransız tayyarecisi zihniyet ve hassa-
siyetinde olamaz. Curel'in piyesinde iki ırkın hususiyet-
leri birbiri ile çarpışıyor: Prenses ile zabiti birbirinden
ayıran birçok farklar, ananeler var. Bir Türk sultanı, her
ne de olsa, yine Türk zabitinin ırkından ve milletindendir.
Görülüyor ki, adapte edilen eserlerin ruhunu değil,
ancak vakasını nazar-ı itibara alıyoruz. Bir Fransız tay-
yarecisi, Alman toprağında bulunan anasını gizlice gör-
meğe gelmiş; fakat evde misafireten bulunan bir Alman
prensesi var ki, nasılsa tayyareciyi görüyor; şüphesiz onu
ihbar edecek. Bunun için anası, oğlu yerine kendisini teh-
likeye koyarak, prensesi öldürüyor. Bu vaka, birtakım
fikir ve müşahedeleri demet halinde saran bir bağdır; asıl
olan o fikirler ve müşahedelerdir. Biz bağa ehemmiyet
veriyoruz.
Daha buna benzer nelerimiz yok. Fransa parlamen-
tosunda talâk kanunu müzakere edilirken, o kanun lehin-
de birtakım piyesler yazıldı. Bir zenci bile, bunların Türk-
çeye adapte edilmesinin münasebetsizlik olduğunu fch-
meylerdi; biz anlamadık ve Kıskanç gibi Sevmek Hakkı
gibi piyesler sahnelerimizde oynandı. Fakat bu hayatı
adaptasyon usulünden bilmek doğru olamaz; onun sebe-
bi yalnız tiyatromuzu değil, bütün sanatımızı yanlış yola
sevkeden bir dalâlettir ki, onu da bundan sonra anlatma- Yakup Kadri [Karaosmanoğlu]
ğa çalışacağım. A d a n a , „ M a r t 1341

(Akşam, ur. 2325, 31 Mart 1925) HARS VE MEFKÛRE EDEBİYATI

Dünyada yalnız iki türlü edebiyat v a r d ı r : Hars ede-

biyatı, mefkûre edebiyatı... Eski kitapları karıştırınız, ye-
nilere bakınız; eliniz hangi cildin üstünde titrerse, gözle-
riniz hangi şûle önünde kamaşırsa; mutlak orada bir ana-
nenin özünü, burada bir inkılâbın ateşini aramak lâzım
gelir. Fuzûlî'ye büyüktür, diyoruz, çünkü bir harsı tem-
sil edi/or. Namık Kemal mehîb ve azametli görünür, zira
bir iiıkılâbın mebdeidir. Bu itibarla Fuzûlî'yi bir nehre,
Namık Kemal'i bir volkana teşbih edebiliriz. Ey genç şa-
ir, nâfile yere beynini tırmalama; nâfile yere âh ü vâh et-
me, eğer bu iki unsurdan sende bir şey yoksa, sen de yok-
sun ve daima yok kalacaksın!
Geçenlerde bunlardan biri, yeniden çıkmağa başla-
yan eski bir mecmuanın bazı eskimiş yazıcılarına hitap
ederken, bunların ak saçlarına ve pörsümüş kalplerine
sataştı. Dedi ki, «siz artık ihtiyar oldunuz; bizim heye-
canlarımızı terennüme mecaliniz kalmadı. Sesinizde ku-
laklarımızı tahriş eden bir kısıklık ve gözlerinizde bize
ölüm raşesi veren bir donukluk var. Bu taze, ceyyid ve
coşkun devrin içinde sizin işiniz ne?..» Bunun üzerine bir
kıyamettir koptu. Zavallı ihtiyarlar çileden çıktılar, çığ-
lığı bastılar.
Bu genç ne diyordu? Bunlar ne diyor? Bu nasıl bir
edebiyat münakaşasıdır? Pek iyi anlayamadık; hâlâ da
anlamaktan uzağız. Zira bu münakaşanın «edebiyat» la
alâkasını, münakaşayı çıkaranların şahsen edebiyata
müntesib olmalarından başka hiçbir şey temin etmiyor.
Bu, haddizatında bir yaş kavgasıdır. tBiz ise, ne kısmet
bekleyen bir genç kız, ne de evlenmek arzusunu besleyen
bir geçkin bekâr olmadığımız için bu bahse karışmağa lü-
zum görmüyoruz. Yalnız edebiyat nâmına yapılan bu mü-
nakaşanın bizdeki fikrî sefâlete ne bâriz bir misal teşkil
ettiğini söylemek istiyoruz. Bunu söylemek faydadan hâli
değildir. Çünkü bununla hepimizin kalbindeki bir büyük
ukde çözülmüş olacak!
«Bizde niçin geniş ve feyizli bir edebiyat cereyanı
açılmadı?» diyenlere bu misâl canlı bir cevaptır .Bir mem-
leket ki, matbuatının edebî sahifelerinde bu kadar gülünç,
b u kadar sathî, bu kadar çocukça bahislere tahammül
edecek bir seviye düşüklüğüne sahadır, orada büyük bir
edebiyat cereyanının neden başlamadığını sormak değil,
nasıl başlayabileceğini düşünmek bile vârid olamaz ve
vârid olmamalıdır.
Tabiatta olduğu gibi cemiyetlerde de hiçbir hâdise-
nin kendiliğinden, yani bir nevi mûcize tarzında vuku bul-
duğu görülmemiştir. Tamamiyle içtimaî bir hâdise olan
edebiyat ve sanat da bu kaidenin haricinde değildir. Onu
da doğuran, çıkaran birçok muayyen sebepler, muayyen
âmiller vardır. Bazı kimseler şâiriyet denilen hassayı bir
doğuş, bir fıtrat meselesi addederler. Buna büsbütün (yan-
lış bir telâkki nazarıyla bakamayız. Fakat şu var ki, ten-
miye edilmeyen hiçbir istidadın, işlenmeyen hiçbir ze-
kânın herhangi bir şeyi ibdâ ettiği asla görülmemiştir.
Bu nevi zekâ ve istidadlar hiç evlenmemiş kızlar gibidir.
Bütün derunî kuvvetleri menbaları kuruyuncaya dek dibi
yok bir tahayyül kuyusuna muttasıl akıp gider; fakat hiç
bir başa serinlik vermeden, hiçbir kalbi raşedâr etme-
den, hiçbir hummâya şifa getirmeden boş yere, akıp gi-
der. îşte nice kabiliyetler, nice zekâlar bizde böyle heder
olmuştur ve hâlâ olmaktadır. Eğer bugün, geçen neslin
bütün simaları bize kelâl vermekten başka bir şeye yara-
mıyorsa, eğer bütün parlak şöhretler birer birer sönüp
gitmekte ise, bunun yegâne sebebini hars ve mefkûre buh-
ranında aramak lâzım gelir. Türk edebiyatının ekser mu-
halledeleri - son devirden bahsediyoruz - hep şebâbet |tnah-
sulüdür. Hayata yalnız asap ve havâssıyla giren genç Türk
şairi, kuşlar gibi, terennümünü ancak bir mevsime has-
redip susmak bedbahtlığına dûçar oluyor. Zira, o, tabi-
atın bir cüz'üdür ve tabiatın her cüz'ü gibi bütün hare-
kâtı insiyâkîdir. Güler fakat niçin güldüğünü bilmez, ağ-
lar, fakat ağlayışının sebepleri kendisine meçhul kalmak-
tadır. Denilebilir ki, melekâtından hiçbiri üzerinde di-
mağî bir hâkimiyeti yoktur. Bütün teessürlerinin menbaı
asap ve havâssındadır ve bu itibarla haricî âlemin daimî
bir esiridir. Bahar olur, çiçekler açar, sular akmağa baş-
lar. Çemenzar üzerinde bekleyen bir de ma'şûka vardır.
Şair keyiflenir, rübâbmı alır ve bunları terennüm etme-
ğe başlar. Veyahut kış olmuştur; kar yağıyordur; her ta-
rafı sis bürümüştür; şair odasından dışarıya çıkamaz; ca-
nı sıkılır. Bu sıkıntısını ifade için âh ü zâr etmeğe başlar.
Bundan, meydana mütellimâne bir şiir gelir. Fakat o gün
ki, yaşımız kırkı aşmıştır, lıavâssımız eski hassasiyetini
kaybetmiştir. Asabımız da haricî âlemin menfî veya müs-
bet bütün tesirlerine karşı âdeta bir nevi sağırlık hâsıl
olmuştur; o vakit bizdeki şâiriyet kabiliyeti boşta dö-
nen bir çıkrığı andıracaktır. Zavallı bir çıkrık ki, öğüte-
cek hiçbir şeyi kalmamıştır ve birtakım mânâsız sesler
çıkarmağa mahkûmdur.
îşte gençlerin ihtiyarlarda affedemedikleri bu bey-
hude dönüş, bu muharriş ve bî-mânâ ses böyle bir ma-
ceranın neticesidir ve işte edebî münakaşaların bizde da-
ima bir yaş kavgası halini almasının sebebi de budur.
 Geçenlerde bu yaş münakaşacılarından birisi diyor-
du k i : «Neden Anatole France yetmiş yaşma girdiği va-
kit «sen artık sus!» diye bağırmadılar? Neden Hugo'da
seksenine kadar halk ve ibdâ kudreti hiç kimse tarafın-
dan inkâr edilmedi? Neden Voltaire'in şöhreti kendisini
tâ ölüm yatağına kadar takip etti?» Filhakika, Fransız
üdebâsı için çok doğru olan bu mülâhazalar bize göre
asla şâyân-ı kabul değildir. Çünkü bunların kudret ve
metanetini temin eden manevî ve fikrî anâsırdan bizim-
kiler tamamiyle mahrumdurlar; ne hars çeşmesinden eze-
liyet suyunu içmiştirler; ne de ilâhî mefkûre ateşinden hiç
sönmeyen nuru almışlardır. Bunlar o bîçâre gafillerdir
ki, kendi mahdut şahsiyetlerini bütün bediî heyecanların
mebde ve müntehâsı addederler ve küçük kalplerini ta-
gaddileri için kâfi gıda sanırlar ve bunu bir lokmada yi-
yip bitirdikten sonra neden aç kaldıklarına hayret eder-
ler.
îşte bunun içindir ki, her şeyden evvel kendi benli-
ğimizin dar çerçevesinden kurtulmamız lâzım gelir. Ne va-
kit ki, edebiyata akseden ıztıraplar umumî ve millî ıztı-
rapların bir muhassalası olacak, ne vakit ki, güzellik, iyi-
lik ve doğruluk heyecanlan, edebiyat sahasına ezelî pren-
siplerden nebeân edip akacak, ancak o zaman yeni bir
Türk sanatından bahse imkân bulacağız.
Son Türk nesilleri Arap ve Acem harsına yüz «çevir-
dikleri günden beri hangi kıbleye döneceğini bilmeyen bir
cemaat halindedir. Vâkıa bazı kimseler hiç değilse ya-
rım asır evvel garba doğru teveccüh ettiğimize kanidirler.
Filhakika birçok emareler bunun öyle olduğunu göster-
mektedir. Devlet müesseselerimizden aile ocaklarına ka-
dar içtimaî hayatımızın hemen her safhasında günden gü-
ne ne büyük bir süratle Avrupaîleştiğimizi hissetmemek
imkân haricindedir.
Fakat şu bahiste bu hâdise neyi ispat eder? Esas ve
mâhiyet itibariyle tağşişi gayr-ı kabil bir tarzda «millî»
olan edebî müesseselerimizin de bu cereyana kapılması
lâzım geldiğini m i söyleyeceğiz? Eğer böyle ise başlı başı-
na bir Türk edebiyatından bahsetmeye lüzum kalmaya-
caktır. Zira, Türk edebiyatı bahsi her şeyden evvel bir
«Türkçe» meselesidir ve Türkçenin özü, ancak Türk har-
sının içindedir; onu başka dillerde arayıp bulamayız. Hem
bu mühlik maceraya atılmağa ne hâcet var? Kendi halk
edebiyatımızda gerek dilimizi ve gerek duygularımızı ten-
miye edecek bedîî, fikrî ve hissî anâsırın nelerden ibaret
olduğunu bir kere arayıp sorduk mu? Her milletin, edebî
ve bediî inkişaf yolunda mutlaka başvurduğu bu menba-
dan belki bizim de alacak bir nasibimiz vardır.
İşte, garp âleminden biz, ancak bu «menba taharrisi
usûlünü» öğrenebiliriz. Bir milletin harsî anâsırı nasıl
toplanır? Nasıl tasnif edilir? Ve bundan nasıl bir tahas-
süs ve tefekkür binası kurulur? Garplı kafasından istiâ-
ne edeceğimiz bilgiler işte bunlardan ibarettir. Yoksa ba-
zılarının düşündüğü veya iddia ettiği gibi bediî ibdâ kud-
retini başka milletlerden almamızın imkânı yoktur. Bu
kudret herlmilletin dehâsında bin-nefse hâsıl olan bir şey-
dir ve her millî dehâ kendi ikliminin, kendi ırkının, ken-
di harsının mahsulüdür.
(Türk yurdu, C. II, nr. 7, Nisan 1341/1925, s. 9 - 1 3 . )

Köprülüzâde Mehmed Fuad
İNKILÂP VE EDEBİYAT
«Millî zafer»i takip eden büyük inkılâp yılları, ede-
biyat ve sanat âleminde ne gibi cereyanlar doğurdu? Ku-
run-ı vustanın köhne müesseselerini ortadan kaldıran,
hayat ve kâinat hakkında yeni yeni telâkkiler yaratan mu-
azzam inkılâp hamlesi sanatkârlarımızın ruhunda aca-
ba nasıl izler bıraktı? Sanat sahasında da eski «kıymet»
lerin yerine kaim olan ve yeni hayat ile hem-âhenk yeni
«kıymetler» meydana çıktı mı? Dünkü ve bugünkü hayatı
ayıran müthiş uçurum, hayatın ma'kesi olmak icap eden
edebiyatta nasıl ve ne şekilde görünüyor? Dünkü «sanat»
telâkkileri, umumî hayat ile birlikte jbir «inkılâp» geçi-
rerek bir «inkılâp edebiyatı» yaratabildi mi?.. İşte birta-
kım sualler ki fikir ve sanatla az çok alâkadar her ferdin
ağzında dolaştığı halde, bir türlü müsbet bir cevap al-
mak kabil olamıyor. Meselâ ben, bu mesele üzerinde uzun
müddet düşündüğüm halde, itiraf edeyim ki, henüz sarih
bir neticeye varabildiğimi zannetmiyorum. Buna rağmen
bu hususta düşündüklerimi kısaca söylemek, sanıyorum
ki büsbütün faydasız olmayacak. Kim bilir, belki bu su-
retle bazı muhtelif nokta-i nazarların ortaya çıkmasına
bir yol açılmış olur.
Evvelâ derin bir teessürle itiraf etmek icap eder ki,
henüz «büyük inkılâp»ımızın ruhunu ve mâhiyetini sa-
mimiyetle duyan ve duyuran ciddi bir sanat eserine nâil
olamadık. Bazı küçük istisnâlardan sarf-ı nazar, bugünkü
edebiyatımızda, dünden sarih bir şekilde ayrılmış yeni
bir ruh ile mütehassis ve yeni bir hayatı müterennim hiç-
bir mahsul göze çarpmıyor. Üç dört seneden beri yazılan
romanlar, küçük hikâyeler, piyesler, şiir parçaları mey-
danda!.. Acaba bunların hangisinde bugünkü Türk cemi-
yetinin «mefkûre»lerini bulabilirsiniz? Eski hayattan /ye-
ni hayata, yani eski içtimaî kıymetlerden yeni kıymetlere
geçerken, cemiyetimizin geçirdiği buhranlar ve o buhran-
ların ferdî ruhlar üzerindeki tesirleri hangi sanatkârımız-
da ve hangi sanat eserimizde mevcut? Halbuki, bugünün
edebiyatı, Türk milletinin geçirdiği inkılâp safhalarım ve
inkılâp ımefkûrelerini, romanlarında, şiirlerinde, piyesle-
rinde bütün kuvvet ve vuzûhuyla yaşatabilmeliydi; o eser-
leri okuyan yabancı bir kari, «Türkiye» hakkında hiçbir
şey bilmese bile, bugünkü hayatımızın umumî istikame-
tini ve bu hayatı doğuran içtimaî âmilleri açık açık anla-
malıydı. Mademki edebiyat bugünkü hayatın bir ma'ke-
sidir, o halde hani bizim hayatımızın ma'kesi olan edebi-
yat? Bugünkü edebiyatımız acaba hayat ile hiç rabıtası
olmayan, büsbütün sahte, yabancı bir mahsul müdür! İş-
te ibtida halledilmesi lâzım gelen [mesele!
*
* *
Fikir ve sanat hayatımızda, şu son beş on senelik
edebiyatımız kadar berbat, sahte, millî ruha ve millî ha-
yata yabancı bir edebiyat devresi nâdir bulunur. Tiyatro-
muz nasıl Fransızların «fuhuş ve zinâ» (piyeslerini adap-
te etmekle meşgul idiyse, matbuatımız da mütemadi bir
faaliyetle, aynı cins roman ve hikâyeleri ailelerimizin ha-
rîmine kadar soktu; «gûyâ millî» hikâyecilerimiz, bu pis
edebiyatın bayağı taklitleriyle ortalığı doldurdular: İs-
tanbul hayatının en kirli, en mütereddi safhalarını, âde-
ta büyük bir zevk ve lezzetle ortaya dökmekle vazifeleri-
ni yaptılar... Edebiyattan bahsedilirken «hakiki ve mukad-
des sanat» dairesinden şiddetle uzak tutulması lâzım ge-
len bu müstekreh mahsullerin hiç adını anmamak, belki
daha doğru gibi görünür. Lâkin, memleketin her köşesi-
ne yüz binlerce nüshası dağılan bu şeylerin, memleket
için ne kadar muzır ve felâketli olduğunu, genç nesilleri
zehirlemek hususunda ne korkunç ve ne tahripkâr mâ-
hiyet aldığını asla unutmamalıyız. Vaktiyle Emile Zola'ya
itiraz eden bazı münekkitler, «hayatı olduğu gibi tasvir»
iddiasına karşı, «bütün hayatın sade fuhuş ve rezaletten
ibaret olmadığını ve hayatta yüksek, ahlâkî şeylerin de
mebzûlen bulunduğunu» çok haklı olarak ileri sürmüş-
lerdi. Emile Zola gibi bir sanatkâra karşı bile kuvvetle
dermiyân edilen bu itirazı, bizdeki «fuhuş ve jzinâ edebi-
yatı» taraftarlarına tevcih etmek yanlış mıdır?
Esasen edebî hiçbir kıymeti olmayan bu gazete ve
mecmua edebiyatı»nı bir tarafa bırakarak, hakiki sanat
eserlerini, pek mahdut bazı romanları ve şiir mecmuala-
rını tedkik edecek olursak, elde edeceğimiz netice yine
memnuniyet-bahş değildir. Romanların kahramanları, ek-
seriyetle, millî .seciyeden mahrum, halka yabancı ve ec-
nebi «hars»larmm yarattığı «marazî» tiplerdir. Bu eser-
lerde göreceğimiz hayat köşeleri ya eski ananelerin ya-
şadığı metruk mahalle sahneleri, yahut gülünç bir şekil-
de Avrupalılaşmış «tatlı su» Türklerinin mânâsız «sosye-
te»leridir. Filhakika kurun-ı vusta hayatından muasır me-
deniyet hayatına geçmeğe Çalıştığımız şu sırada, yani ce-
miyetin şu «buhran ve intikal» devrinde, bütün bu mazi
döküntüleri ve yabancı harslar perestişkârları içimizde
yaşıyor. Romancı, şüphe yok ki, bunları da ihmal edemez
ve etmemelidir. Lâkin, bugünkü Türk cemiyetinin, bugün-
kü Türk hayatının asıl meseleleri bunlar mıdır? «Millî za-
fer»! kazanan, «millî inkılâp»ı yaratan asil ve orjinal Türk
ruhu, binlerce senelik istiklâl ve hâkimiyet hayatının yo-
ğurduğu o hürriyetine müştak, yabancı harsların esaretin-
den müteneffir Türk seciyesi edebiyatımıza niçin daha gire-
medi? Bize Anadolu'nun saf ve temiz Türk halkının ha-
yatını ve esrarını anlatacak ve gayr-ı meş'ûr duyguları-
mızı şuurlu bir hale sokacak millî «şaheser»e ne zaman
nâil olacağız?.. Eserlerinde Türk hayatımn asıl sağlam,
orijinal ve kuvvetli taraftarlarmı gösterememek hususun-
da şairlerimiz de romancılarımız gibidir, son şiirlerimi-
zin büyük bir kısmı, Avrupa edebiyatlarının soluk ve âdi
bir taklidinden, oralarda artık kıymetini kaybetmiş cere-
yanların mânâsız istitalelerinden ibarettir: Filhakika «li-
san» ve «vezin» itibariyle, şu son on beş ,senelik «Millî
edebiyat» cereyanmın tesiri altında, çok bâriz ve süratli
bir terakki mahsûs oluyor; lâkin Ibu «millîleşme» yalnız
şeklî ve haricî kalmayarak ruha da tesir etmelidir. Bizde
sanatın «millî hayat» ile ne kadar az .alâkadar olduğunu
göstermek için küçük bir misal söyleyeceğim :
Meş'um Mütarake devresinde, memleket, müstevli-
lerin korkunç ve zâlim esareti altında inlerken, edebî
mecmualarda sütun sütun «Sâdâbâd» şarkıları neşrolu-
nurdu... Bugün hür ve müstakil yaşadığımız topraklar üs-
tünde yeni bir hayat yaratmak istediğimiz bir esnada, şi-
irlerimiz «bedbin» ve tamamiyle «marazî» bir ruh ile ma-
lûl! Hayat ile bu kadar alâkasını kesmiş, ;bu derece «fer-
dî» ve «hodbin» mâhiyet almış bir edebiyat, sahte ve ma-
razî değil de nedir?
***
Bütün bu müşahedeler bize bir hakikati anlatıyor:
Dünkü hayat talâkkilerinin yaratmış olduğu sahte, ma-
razî, ferdiyetçi edebiyat artık ,son günlerini yaşamakta-
dır... Millî hayata istinat edemediği, halkm ruhuna yaban-
cı kaldığı, sadece Avrupa modellerinin taklidiyle vakit ge-

beraber cihan edebiyatlarının «nevi» itibariyle ne kadar
şümullü ve zengin bulunduğunu da öğrenecektir. Bu nok-
tada zerre kadar şek ve şüphe yoktur. Fakat acaba bu
mutlak hakikatin bilinmesi çocuklarımızı «millî» varlı-
ğına karşı müteneffir ve hiç olmazsa lâkayd etmeyecek
midir? Bu endişe vârid olmamakla beraber, biz her şey-
den evvel yeni neslin dünyaya karşı gafil yetişmesine rı-
za göstermemeliyiz. «Türk çocuklarının gözlerini kamaş-
tırır» diye onu eski ve yeni Avrupa edebiyatlarıyla temas
ettirmemek «garpçılık»ı esas umde ittihaz eden bugünkü
zihniyetimize karşı hıyanettir. Millî duygu, maziden baş-
lar. Fakat orada kalmaz, çünkü «millî varlık» mütemadi
bir «tahavvül» ve «tekâmül»den ibarettir. Bir zamanlar
«Divan edebiyatı»na «Kapıkulu edebiyatı» diyenler, onun
«Türk edebiyatı sahası»ndan hariç kaldığını iddia etmek
cüretini gösterenler vardı. Hayır «Divan edebiyatı», umu-
mî Türk edebiyatının bir şubesidir; çünkü Türk milleti-
nin «îslâm medeniyeti» dairesinde bulunduğu hengâme-
de bir Türk zümresinin meydana koyduğu müessesedir.
Bu nasıl Türk'ün malı ise, şimdi dahil olduğu garp me-
deniyeti dairesinde inkişaf edecek her edebiyat Ve sanat
müessesesi yine Türk'ün malı olacaktır. Bütün cihan ede-
biyatları hep birbirini model ittihaz ederek tekâmül et-
mişlerdir. Millî tahassüslerle, millî mevzularla doğrudan
doğruya temas eden Alman romantizmi bile her şeyden
evvel ecnebî edebiyatlarının tedkik ve tahlillerinden il-
ham almıştır. Binaenaleyh garp edebiyatlarına ait eser-
lerle bugünkü Türk çocuğunun bediî vicdanını terbiye et-
mek demek, yarınki edebiyatımızın tarlalarına yeni to-
humlar serpmek demektir. Ve muhakkak faydalı bir iştir.
Küçüktüm, ailem Selânik'e sürülmüştü. Limanda
Sultan Aziz devrinden kalma Necm-i Şevket zırhlı korve-
ti yatıyordu. Biz çocuklar bir bayram günü bu geminin
toplarını seyretmeğe gittik. Bizi gezdiren bir nefer, köhne
zırh tabakalarını göstererek : «Birbirinin üstüne on gülle
çarpmadan bu demir delinmez!» demişti. Neferi, selâhi-
yet sahibi addettiğimiz için bu söze itimat etmiştik. Artık
Necm-i Şevket bizim nazarımızda dünya filolarına tek ba-
şına meydan okuyan bir kuvvetti. Bir gün limana İngiliz
donanması geldi. Gezdik, korkunç topları gördük. D^ha
sonra bir Avusturya filosu geldi. Onun da zırhlarını sey-
rettik. Eski kanaatimiz sarsıldı, gitgide acı hakikati öğ-
rendik. Eski «gaflet»in bize ne faydası oldu, yeni «haki-
kat »ten ne zarar gördük? Hiç! «Belki kozmopolit olur»
diye garbın şaheserlerini Türk çocuğuna göstermemek,
benim çocukluğuma ait olan şu gafletimden bir zerre
farklı mıdır? Birçok mektep talebesinin şiirler, hikâye-
ler, tiyatrolar yazmaya heves ettikleri ve hele bazılarının
bu yazıları olgun eserler zannederek neşre kalkıştıkları
görülüyor. Eski ve yeni kuvvetli eserlerle temas etmek on-
ları bu zehâbdan kurtaracağı gibi bediî terbiyelerini yük-
selterek içlerinden cidden istidadı olanları daha muvaf-
fak mesaîye teşvik edecektir.
Biz, «edebiyatta vatan ve millet sevgisi»ni ancak
garp medeniyeti dairesine girdikten sonra meydana geti-
rilen eserlerde buluyoruz. On sekizinci asır Fransız mu-
harrir ve ediblerinin yazılarıdır ki, Nâmık Kemal'le arka-
daşlarına, kendilerinden evvelki nesilde tesadüf edilme-
yen kanlı ve canlı fikirler vermiştir. Garptan gelen ve ge-
lecek ihtisas ve tefekkür malzemelerine bu millet ve bu
milletin çocukları muhtaçtır. Hangi sahada olursa olsun,
eğer bir sürçmemiz müşahede ediliyorsa bu, garp mal-
zemesinin kâfi derecede o sahaya girmemesinden müte-
velliddir. Ve buna hiç şüphe yoktur. O kanaatteyim ki,
eğer edebiyat tedrisatımız bugünkü veçhini on, on beş se-
ne evvel tayin etmiş olsaydı, fikir âleminde daha ilerle-
miş olurduk, aynı zamanda Türk çocuğu edebiyat mefhu-
munu daha iyi ve etraflı kavramış olacağından içlerinde
yazı yazmağa heves edenler daha kuvvetli şeyler kaleme
hizmetkârı olmakla müftehir olan Hayat'm tahrir heyı-li
alabilirlerdi.
bu veçhenin tedrisat haricine de teşmilini temenni eder.
** «Cihan edebiyatlarından nümuneler» ünvanı altında vü-
cuda getirilen «broşürler» garp eserlerinin h e r birinden
Avrupa milletleri edebiyat ve fikir sahasında müte- ufak ufak müntehap parçalara inhisar etmektedir. Ve
madiyen birbirinden istifade ediyorlar. Bu onlara benlik- mektepler için bu ihtisar zarurîdir. «Yeni gençlik kütüp-
lerini asla kaybettirmiyor. Eğer «garp milletlerinin millî haneleri »ni doldurmak üzere cihan fikir ve edebiyatları-
harsları, ecnebî zihniyetinin îka edeceği kozmopolitlikten na ait eski ve yeni şaheserlerin, alâka-bahş kitapların ta-
onları vikaye edecek kadar kuvvetlidir, bizde bu kuvvet mamını Türkçeye nakletmek kat'iyen elzemdir. Hayat'ın
olmadığı için fazla ihtiyatkâr olmalıyız» denilirse, biz de ikinci senesine başlarken bu temenniyi ileriye sürüyoruz.
şu cevabı (veririz : Evet, İngiliz'in Alman'a, Alman'm Fran- İnşallah gelecek yıl, üçüncü senesinin ilk nüshasında bu
sız'a karşı müdafaa vaziyetinde millî harsları vardır. Fa- temenninin fiile inkılâp ettiğinden büyük bir meserret ve
kat meselâ Balkan komşularımız olan Yunanlılarla Bul- bahtiyarlıkla bahsederiz.
garlar, hiç çekinmeksizin kendi seviyelerinden çok yük-
sek fikir ve ihtisas sahalarına pervasızca el uzatıyorlar. (Hayat, C. UT, nr. 53, 1 Kânun-ı evvel 1927, s. 4.)
Ve aynı zamanda bir 'Bulgar, bir Yunan genci inkâr ede-
meyiz ki millî varlığını kaybetmiyor. Atalarımız mensup
oldukları medeniyet sahasında, o medeniyetin iki yüksek
rüknünden - yani Araplarla Acemlerden <ziyade - onun te-
âlisine bâdi olmuştur. Evet ba'del-İslâm şark medeniyeti-
nin en büyük hâdimleri Türklerdir. İlimde, edebiyatta ye-
tişen müstesna simaların çoğu irken bu millete mensup-
tur. Bu, ancak atalarımızın o devirlerdeki şark harsını
bütün şümulüyle tetebbû ve temsil etmelerinden münba-
istir. Tanzimat'tan beri dahil olmağa çabaladığımız Avru-
pa medeniyeti içinde de aynı liyâkati göstermemek için
garp harsını yine bütün şümulüyle tetebbû ve temsil et-
memizden başka çare yoktur.

*
* *

Maarif Vekâleti edebiyat tedrisatına yeni veçheyi

vermekle, cumhuriyet ve garpçılık umdelerinin müstak-
bel nesilde tarsînini temin etmiş oldu. Aynı umdelerin

Celâl Nuri [îleri]
ÜSLÛPTA RE-ADAPTASYON
Mutadım hilâfına yabancı bir kelimeyi sernâme itti-
haz ettiğimden dolayı affımı rica ederim. Bu lâfız Lozan
ahdnâmesinden kalmadır. Meselâ yolcularını şartname
mucibince yirmi paraya götürmeğe mecbur olan Tünel
şirketi, harp ve ondan sonraki buhranlar üzerine artık bu
ücretle nakliyatta bulunamayacağından, bu gibi kumpan-
yaların mukaveleleri yeni şerâite tevfik edildi. İşte bu
ameliyeye «re-adaptasyon» diyorlar. Bundan mülhem ola-
rak üslûbumuzun zamanla, cereyanla telifinden bahsede-
ceğim.
Vaktiyle Türkçe yazılmaz, yalnız ısöylenirdi. Sonra
Arap harfleriyle yazılmağa başlandı. Yazanlar Arabî ve
Farisî tahsil gördüklerinden Türkçe ibarelerine lüzumlu
lüzumsuz bu iki lisandan alınma kelimeler kattılar. Bu
lâfızların bir kısmı bir ihtiyaca tekabül ediyordu. Fakat
çoğu bir lüzuma mebnî alınmamıştı. Bunlara «zâid, haşv»
demek doğrudur. Meselâ «el» varken, «yed, dest»e ne hâ-
cet ! Yakın zamana kadar vekilharçlar hesap pusulalarına
«nan-ı aziz, güşt veya lahm, ıerez veya dakîk, rugan-ı zeyt
veya sade» yazarlardı; «ekmek, let, pirinç, yağ» deseler
kadr ü itibardan düşeceklerini zannediyorlardı. Hâsılı,
Türkçe kelime kullanmak ayıptı!
Fakat bu kadarla da kalmadı. Türkçenin mükemmel
bir izafet kaidesi var. Bunu yabancı görerek Farisî ve Ara-
bî kavâidini aldılar. Gitgide Türk sarfı ihmal edildi; Fa-
risî şivesi sarf ve nahve de, üslûba da, bittabi fikir ve
mefhuma da nâfiz ve hattâ hâkim oldu. Burada misal zik-
retsem belki mürettip efendiler bunları dizemezler; mu-
sahhihlerimiz de güçlük çekerler. Bunun için Tâcü't-Tevâ-
rih'ten bir sahife okumanızı, bu kitap sizde yoksa Nâmık
Kemal'den, hattâ Abdurrahman Ş e r e f t e n on, on beş 7 sa
t ı n gözden geçirmenizi rica etmekle iktifa ederim.
En büyük cinayet Türk nahvinin, yani cümle teşkil
etmek usulünün yerine Türk olmayan bir nahvin ikamesi
olmuştur. Bir dil için başkalarından kelime almak kaide-
dir, kanundur; ihtilât ve medeniyetin umumiyet 've şümu-
lü bunu istilzam eder. Lâkin nahiv tertibi bozulunca ar-
tık o lisandan hayır beklenmez. Teşekkür edelim ki, yir-
mi seneden beri Türk nahvi, Türk olmayan nahve galebe
ediyor. Her yerde havas ve avam, mükâleme ve yazı na-
hivleri birdir. Yalnız havas ihtisasa, ilme müteallik keli
meler kullandıklarından, münevver olmayanlar bunların
yazdıklarını bittabi anlamazlar. Fakat Fransızcada, avam
nazarında da, havas nazarında da «büyük cadde» büyük
caddedir, «cadde-i kebîr, cadde-i kübra» değildir.
Üslûp da yakın zamana değin bu tesir ve nüfûz al-
tındaydı. Lâkin yavaş yavaş üslûp da şimdiki şerâite
re-adapte ediliyor ve daha da edilecektir. Âlimlerimiz he-
hüz bu hadiseyi kaydetmeden lisan bu cereyanı almış bu-
lunuyor.. Bundan çıkan netice âlimlerimizin avamımız-
dan daha geri olduğudur.
Yeni üslûpla henüz şehkârlar, henüz eserler meyda-
na gelmedi, fakat zararı yok. Çalışıla çalışıla, eşref saat-
te buna da muvaffak oluruz.
Şurada teessüfle işaret edeceğim vâkıa birçok kud-
retli edip ve şairlerimizin şerâit-i hâzıraya boyun eğmc-
dikleridir. Meseleyi, biraz yukarıdan gelmek suretiyle tav-
zih edelim:

Bu cereyanda en mühim irticaa sebep olan Tevfik
Fikret'tir. Gerçekten bir hünerver olan bu şair, Nergisi ve
Veysî'nin kullanıkları ve hiçbir yeni mefhuma delâlet et-
meyen kelimeleri istimal etmiş, terkiplerde «mübalâğa-i
Acemâne»ye doğru koşmuştur. Tevfik Fikret'i on beş se-
ne gençlik takip etti. İntişar eden her sone, Fikret'inkile-
rin bir nazîresiydi. Rübâb-ı şikeste - ünvanı bile eski vadi-
Avrupa'dan gelme güzel ve kokulu mürekkeple yazılmış
bir Osmanlı divanıdır. Pek muktedir olan bu üstat, câzip
Osmanlı üslûbuyla şakird peyda etti, doğacak çağa ge-
len asıl Türk üslûbunu geciktirdi.
Büyük, tatlı, zarif, ince, müşaşa, nüktedan, beliğ, se-
lis, kibar, mütefekkir, bedî edip ve şairimiz Cenab Şaha-
beddin, ki Tevfik Fikret'in bi-hakkın sitayişine nail ol-
muştur; aynı yolun yokuşudur; üstad üslûp tekâmülüne,
üslûp inkılâbına yabancı kaldı. Binaenaleyh şehkârları
camekânlarda hıfzedilmeye lâyıktır. Bir çeşm-i bülbül, bir
Mertebânî tabak, Hafız Osman hattıyla bir K u r a n , p ü r -
zerrinkârî bir kalemtraş, bir Üsküdar çatması ve Hac
mektupları, Evrâk-ı eyyâm...
Süleyman Nazif, yeni şerâite intibak hassasından
mahrum, üslûpta Çar hazretleri gibi muhafazakâr, cerbe-
zeli kâtiptir.
Zavallı Faik Âli, şiirden bir gök, hayalden bir arz,
füsundan bir beşeriyet, aşktan bir âlem, renkten bir va-
tan, âhenkten bir cemiyet içinde ve üstünde dolaşıp duru-
yor; yeniliği, tekâmülü anlamıyor değil, fakat eski /«/adinin
saraylarına o derece dalmış ki, yaşadığı asırla uğraşacak
vakti yok. Halit Ziya, kendisini artık b u asrın ricalinden
addetmiyor. Nazımda en ziyade suhuleti haiz kimsemiz
Mehmet Akif'tir. Safahât nâzımı ise sabit bir fikre kapıl-
mış, hâle ve istikbale kerahatle bakıyor. Onun için âtide
varılacak hedef Harun Reşid ve bilhassa Ömer bin Abdül-
aziz'in ahd-ı hümâyunlarıdır.
Abdülhak Hâmid! İddia ve ledel-hâce ispat edebili-
rim ki, Tevfik Fikret'ten, Cenab Şahabeddin'den, Süley-
man Nazif'ten, Halit Ziya'dan, Faik Âli'den, Mehmet Âkif'
ten daha gençtir. Çünkü efrâdını cami, ağyârını mâni ta-
rifiyle bir dahidir. Fakat millete bu kadar şaheser ihda
eden pirimizden, üstadımızdan daha fazla beklenmez.
/
Yukarıda isimlerini saydığım ileri gelen ediplerimiz
hakikaten bir ilhama mazhar olan kabiliyetli zevattır. On-
ları sicilden çıkarınız, farzediniz ki, b u kalem erbâbı hiç
dünyaya gelmediler: Edebiyatımızda korkunç bir boşluk
kalır! Teessüf ettiğim cihet bu zatların umumî lisan ha
rekâtıyla birlikte, yeni şerâite intibak edememeleridir.
Halbuki vaktiyle bazı muharrirlerimiz, zamanın cereyanı
na uymuşlardı. Misal istiyorsanız Cevdet Paşayı zikrede-
bilirim. Bu zatın yazdığı tarihin birinci ve sonuncu cilt-
leri üslûp itibariyle sıkı bir tahlile tâbi tutulursa tekâmül
tezahür eder. İnsafsızlığı ileriye götürüp de Cenab'm ge-
çen asırda ve şimdi yazılmış nesirlerini bir tutamam. Fa-
kat bu tekâmül, lisanın tabiî seyir ve cereyanından daba
ağırdır. Nazif'in tekâmülü, son günlerde, vasf-ı terkibi-
1
leri ifrata götürmemekten ibaret kaldı!
Diğerlerine nispetle genç olduğunu müddeî bulundu-
ğum Abdülhak Hâmid ise, daha ben doğmadan parmak
veznini tecrübe etmişti. Hâmid'de asıl olan lâfız tantana
ve ihtişamı değildir; sivri, acib, akla gelmeyen, mütenâkıs,
mütebâyin fikirler ve levhalardır, romantizmdir. Halbuki
meselâ Nazif'te ve Cenab'ta asıl olan harikulâde kelime-
ler, terkipler, nüktelerdir. Abdülhak Hâmid ve Halit Zi-
ya külliyat sahibidirler; diğerleri müfredat vücuda getir-
mekle kemallerini göstermişlerdir. Bu tabakaya mensup
üdebâ, hiçbir yeni fikir ortaya koymadılar, fikriyatta bir
cereyana bâdi olamadılar. Halbuki Türklük buna muh-
taçtır.
 Türk nahvi, Türk dili, Türk üslûbu, hayli yol aldı;
muaheze etmek istediğimiz bu nesli uzaklarda bıraktı.
Şimdi ise bir istihale devrinde bulunuyoruz. İstihalelerde
tekâmül aramak doğru olamaz. İstihale bir harbe benzer.
Harpte gaye mâniaları yıkmaktır. Ondan sonra sulh ge- Köprülüzâde Fuad
lir. Harp zafere yol açar. Sulh, bilhassa muzafferane ve
kahirane bir sulh, inşa ve ihya devridir. EDEBİYATIMIZIN YOLU
Yakın zamana kadar olan edebiyatımıza Osmanlı
— Yunus Emre'nin çocuklarına —
edebiyatı demek pek yanlış olmaz. Aykırı addedilmesin,
lâkin, lisana da, üslûba da hâkim olan devlettir; devletin
herkese sâri olan umdeleri, zihniyeti, ruhudur. 15 Nisan 1929 günü, edebiyatımız için âdeta yeni bir
merhale oldu...
Osmanlı saltanatı millî değildir, milletlerin üstünde
Büyük millî şairimiz Yunus Emre'nin hâtırasını ta-
idi. Münhasıran Türk olmayan bu devletin dili nasıl tam
ziz için memleketin her bucağında ihtifaller tertip edilen
Türkçe olur? Olsa olsa üç lisandan mürekkep bir lisan-ı
bu 15 Nisan gününün ehemmiyeti, sadece, altı asır evvel
beyan olur. Halbuki Türk milleti cereyanı Türkiye Cum-
ölmüş bir büyük adamımıza karşı gösterdiğimiz hürmet-
huriyeti'ni doğurdu. Yeni devletin dili ve üslûbu artık es-
ten mi ileri geliyor. Yoksa Yunusun yeni bir şaheseri mi
kisinden ayrılmak iktiza eder. İşte yeni Türkçe bugünler
ele geçti? Hayır... Bugünün asıl ehemmiyeti, bütün genç-
de ve b u sayede doğuyor. Tekrar edelim : Halk nahvi, ki-
lik kendi anadiline, millî edebiyatına karşı duyduğu de-
tap nahvi ve resmî nahiv olmaktadır. Bu hadiseden gocun-
rin iştiyakı en canlı, en heyecanlı bir şekilde izhar etmesin-
mak yanlıştır .Bu yenilikler karşısında «re-adapte» edile-
de oldu. Türk gençliği, halka doğru gitmenin, halkın ru-
meyen zekâ ve iktidar sahiplerimiz unutulmaya mahkûm-
hunda yaşayan nihayetsiz güzellik menbalarını arayıp
durlar. Fakat henüz selikalarına halel gelmeyen edibleri- bulmanın, millî hayatı, millî harsı korumak için yegâne
mizin şimdiki şerâite intibaklarını gönülden temenni ede- yol olduğunu, bu muazzam ihtifallerle açıkça gösterdi.
riz.
Türk edebiyatı asırlardan beri, kâh Arap - Acem ede-
(ikdam, nr. 11161, 18 Mayıs 1928.) biyatları, kâh Avrupa edebiyatlarını taklit etti; diğer bir
tabir ile kendi ruhunu o kalıplara dökmeğe çalıştı. Bu
vadide eski, yeni birtakım sanatkârlar yetiştirmiş olduğu-
muzu haklı bir gurur ile iddia edebiliriz : Nevâî, Fuzulî,
Nedim, Hâmid 'gibi... Fakat gençlik bu büyük şairleri ta-
zizden daha evvel, Yunus Emre gibi bir halk şairine, oku-
muşların asırlarca «sadece bir derviş», «ehemmiyetsiz bir
ilâhîci» addettikleri bu ilâhî sanatkâra karşı meftunlu-
ğunu gösterdi. Çünkü Yunus ilâhîlerini halkın öz diliyle
ve tamamiyle halk edebiyatından, halk zevkinden ilham
alarak yazmış ve böylece millî edebiyat cereyanının, ede-
biyatta halkçılığın en büyük mümessili olmuştur. Milli-
yet cereyanının bu şuurlu devrinde, «millî dil» ve «millî
edebiyat» iştiyakı b ü t ü n ruhları doldurduğu bir sırada,
gençliğin Yunus'a karşı böyle bir hürmet göstermesi pek
tabiî değil midir?
Şu son senelere kadar. Yunus'un büyük bir şair ol-
duğu kimsenin hatırına gelmemişti. Yalnız tekke adam-
ları ona bir şair değil, daha ziyade bir mutasavvıf sıfa-
tıyla kıymet veriyorlardı. Okumuşların halk edebiyatına,
halk şairlerine, halk zevkine karşı asırlardan beri besle-
dikleri istihfaf ve istihkardan Yunus da kurtulmuyordu.
Hattâ bundan on, on iki yıl evvel Türk edebiyatında ilk
mutasavvıflar'm büyük bir kısmını Yunus'a tahsis ede-
rek ona «büyük millî şair» ünvanını verdiğim için, edebi-
yatçılarımızın birçoğu bana gülmüşlerdi... Zaman, bu me-
selede kimin haklı olduğunu meydana koydu. Y u n u s u n
eski bir hayranı sıfatiyle, bu son ihtifallerden duyduğum
saadeti anlatmağa muktedir değilim! Millî şuurun inkişaf
etmediği «kozmopolit» devirlerde, halk ile hiç alâkası ol-
mayan sözde «münevver»lerin idrak edemediğini, bugün-
kü gençlik bütün ruhuyla duyuyor. Millî şuurun inkişafı-
na bundan daha kuvvetli bir delil olabilir mi?
Büyük bir emniyet ve memnuniyetle tekrar ediyo-
rum : 15 Nisan 1929 günü, edebiyat tarihimiz için yeni
bir merhale olacak. Bu ihtifallerin genç sanatkâr ruhla-
rında uyandıracağı heyecan, bize yarının asıl millî şairini
yaratacak... Temiz ve ilâhî Türk dilinin asıl şiirini yara-
tarak bize hakiki Türk şiirini tattıracak bu «Yunus Em-
re çocuklan»nı ben şimdiden selâmlıyorum.
(Hayat, C. V, nr. 125, 18 Nisan 1929, s. 1.)
Hasan Âli [Yücel]
f
ORTA TEDRİSATTA EDEBİYAT
Kültürle medeniyetin tamamiyle ayrı şeyler zanne-
dildiği zaman, liselerde Türk edebiyatı tarihi öğretilmek-
le iktifa edilirdi. Millî olan kültürle beynelmilel medeni-
yet arasında en derin münasebetler bulunduğu anlaşıldık-
tan sonra, bu esasın değişeceği muhakkaktı. İnsan, ferdî
hayatında bile kendini tanımak için başkalarını tanımaya
mecbur iken bu ihtiyacı fikir sahasında hissetmemeğe im-
kân olamazdı.
Yüz seneden beri medeniyet değiştiren bir millet ol-
duğumuzu söylemeğe lüzum var mı? Yeni dahil olduğu-
muz büyük zümreyi teknikte taklit edebilmek için dahi,
onu doğuran hayatî esbâbı, doğumuna müessir 'olan irfa-
nı bilmek zarurî değil midir? Bütün bu hayat safhalarım
en iyi gösterecek Vasıta ise şüphesiz edebiyattır.
Tazminat'a kadar maalesef «humaine: beşerî» ve
âlemşümul eser verememiş olan, hatta, bazı aksâmmda
«millî» addedilmesi bile mümkün olmayan şark taklidi ede-
biyatımız bize ancak hazırladığı aksülâmelleri anlatmak
itibariyle kıymetlidir. Gösterdiği hayat dünündür. Bu-
günle münasebeti yoktur. Halbuki edebiyat tedrisatı de-
ğil dünü, sade bugünü bile tanıtmakla iktifa edemez; o
yarını da yaratacak (olan idealleri telkin edebilmelidir.
Müstehase olmuş bir vaziyette bulunan ve böyle olması
da pek tabîi olan eski edebiyatımızdan «yann»ı duymak
muhal içinde muhaldir.
 Bugünün gençliğe verilecek ideal nümunesi o halde
nerde?.. Meselâ, Henri Poincare'den daha vâzıh, daha ba-
tıcı bir şekilde bugünün ilmini teşhir eden Anatole Fran-
ce okunmadan ilmin kıymetini anlamak ne kadar güçtür.
Şeytan suretindeki zekâ ile âlim şeklindeki beşer teces-
süs ve ihtirasının mücadele ve münasebetini görmek için
Faust'u bilmemeli midir? Yanıbaşımızda baş döndürücü
değişiklikler yapmış 100 milyonluk bir kitleye rehberlik
eden eserlerden nasıl habersiz kalabiliriz? Her sahada
Avrupa'ya üst olmaya çalışan Amerikalının tahassüs Ve
tecessüslerini bilmeyelim mi?
Şu halde gençliğimiz, intibak zaruretinde bulunduğu
garp hayatına, gene o hayatın ifadesi olan garp kültü-
rünü hazmetmek suretiyle dahil olacaktır.
«îç bâde, güzel sev var ise akl u şuurun» nasihatim
almış ve sefahat fıçısına dalmış bir insan, milli ve beşeri
eserler veren mukaddes cehitten ebediyen mahrum ka
lacaktır. Arkasına aldığı insanları selâmete çıkarmak üze-
re iken bunların tarz ve taarruzuna uğramış bir «reh-
bersin göğsünü yarıp kalbini bir meş'al gibi üzerine fır-
latmasmdaki kudreti duymuş bir gençle :
Gubâr-âlûdedir mir'ât-ı âlem gerd-i hayretle
Görünmez sûret-i ümmîd baktım hayli dikkatle
beytini diline virdetmiş bir genç arasındaki fark, bütün
bu meseleyi halle yarayacak en canlı bir delildir sanırım.
Medeniyet bir düşünüş ve duyuş sistemi olduğuna
göre, duyuş ve düşünüşte en mükemmel nümuneler ne-
rede ise oradan istifade edeceğiz. Orta tedrisatta edebiyat,
artık bu hedefe doğru gitmelidir ve böyle olmasında da
en terbiyevî ve hayatî zaruretler vardır.
( H a y a t , C. VI, nr. 138, E y l ü l 1929, s. 2.)
Kâzım Nâmi [Duru]
r
İNKILÂP EDEBİYATI
Edebiyat teknik itibariyle mi, yoksa ruh itibariyle
mi inkılâbı ifade edecek? Edebiyatımız bugüne kadar
tekniğinde olsun, ruhunda olsun, yürüdüğümüz inkılâp
yoluna yabancı kalmış gibidir. Geçmiş inkılâp günlerinin
firarî heyecan ve tahassüslerini zaptedenler pek azdır.
Namık Kemal «Edebiyatsız millet dilsiz insan kabîlin-
dendir» demiş. Bir millet isek edebiyatımız vardır. An-
cak bu edebiyat, bazı münevverlerin dediği, düşündüğü
edebiyat değil, halk içinde tarihî seyrini şaşırmayan halk
(folklor) edebiyatıdır. İşte edebiyatımızın tavı bu halk
edebiyatıdır ve inkılâbımız, insanlığın asırlar arasında ya-
rattığı bilgilerle süslenerek bu edebiyata aşılanacaktır.
Mey ve mahbub edebiyatını, Avrupaî yeniliklerin
edebiyatını, taklitçi milliyet edebiyatını ben Türk'ün asıl
edebiyatı saymıyorum. Türk edebiyatı, folklor edebiya-
tına, bu canlı köke aşılanacak bir inkılâp ruhuyla, yaşa-
yan, yürüyen, koşan, uçan bir edebiyat olacaktır.
Soruyorum : Böyle bir edebiyatın «e» sini bile sez-
meğe, kavramağa, taklitçilikten uzak b i r iç yaradışıyla
kurmağa başlamış şairlerimizin, yazıcılarımızın, sayısı
kaçı bulur?
Yazan yetişkinler ve gençler içinde üç - beş kıvmeti
kâfi görmekten uzağım. Sevdiğim, beğendiğim inkılâpçı
kalemler yok değildir, fakat ben istiyorum ki, bu kalem-
lerin manevî değeri yükseldikçe sayısı da artsın.
 Edebiyatımız ilkin orijinal, sonra inkılâpçı olabilir.
Yahut ikisi birlikte yürüyebilir. Her şeyden önce, Türk'
ün millî vasıfları edebiyatında görünmelidir. Her çehre-
nin başka çehrelere benzemeyen hususiyetleri gibi, her
milleti de başkalarından ayıran hususiyetler vardır. Ede-
biyatımızda kendi millî vasıflarımızı tebarüz ettirdiği-
miz gün orijinal bir edebiyat yaratmış olacağız.
İnkılâbımız da bu millî vasıflarımızdan biri haline
geldiği için bu suretle edebiyatımız inkılâplaşmış ola-
caktır.
(Varlık, nr. 1, 15 Temmuz 1933, s. 3.)
Sadri Etem [ E r t e m ]
İNKILÂPÇI SANAT, GERİ SANAT
İnkılâpçı sanat!... Biliyorum b u söze «Yine sanatı
propaganda vasıtası yapmak istiyorlar!» diye cevap ve-
renler bulunacaktır. Sanat propaganda vasıtası olur mu,
olmaz mı bu başlı başına bir meseledir. İşine göre, zama-
nına göre, sanatkârın kudretine göre tamamiyle değişir.
Sanatta asıl olan propaganda yapıp yapmamak değil, mu-
vaffak olup olmamaktır. Şu halde muvaffak olan eser
propaganda yapsa da muvaffaktır, yapmasa da. Sanat
muhteva itibariyle daima bir cemiyetin havasını taşıdığı-
na göre, onun içinde ya şuurlu, ya şuursuz içtimaî bir tel-
kin unsuru vardır. Bütün sanat devrelerinde bunu görü-
yoruz.
İlk sanat tamamiyle içtimaî mefhumların sanatı idi.
Din devrinde şair, kahramanların destancısı idi. Bir fik-
ri, bir kanaati mısralarında söyleyen adamdı. Klasik sa-
nat beşeri bir iddia ile karşımıza çıkar. Bu sanatta da
eser sahibi bir fikrin, bir içtimaî havanın şuurlu veya
şuursuz ifadecisidir. Romantik sanat propaganda yap-
maz mıydı? Realist sanat hakikat ve şe'niyet diye bir yol
tutmamış mıydı? Sembolizmde sanatkâr bizzat kendi-
sinin, kendi görüşlerinin ve nihayet ferdin ve fertçiliğin
propagandasını yapmıyor muydu? En başıboş sanatkârı
alınız, onda bile inandığı bir fikrin ifadesi vardır.
Başıboş şair Baudelaire bile bir davanın şuursuz
bir propagandacısı idi. O, inkılâp günlerinde geriye has-
 ret duyan, asaletin ölümünden hmçlanan, bunu mısrala-
rından sızdıran insan değil midir?
Bugün roman, hikâye ve şiirde çok revaç bulan şey,
içtimaî hüviyetlerin tesbitidir. İnanan adamın sanatı
mutlaka bir içtimaî cereyanın, bir içtimaî hareketin ifa-
desidir. Bugün sanat vatandan bahseder, pekâlâ oku-
nur, vatan propagandasını sanat kabul eder. Sanat din-
den bahseder, din propagandası pekâlâ kabul edilir.
Sanatkâr eski Yunan ve R o m a n ı n hasretiyle yanar
ve sanatkâr Atinalı bir putperest gibi coşar, bağırır, bu-
nu da sanat kabul eder. İlimden, hakikatten bahsedilir,
sanat bunu da kabul eder. İlmin ve sanatın propaganda-
sını yapar. İnsanın hürriyetinden, hürriyetin iç yüzünden,
cinsî temayüllerin hayatın esası olduğundan dem vuru-
lur. Ve ferdiyetin propagandasını yapar. Bu da sanatın
hududu içine girer. Bu misaller daha çok arttırılabilir.
Şu halde, bizim için de inkılâpçı bir sanattan bahsetmek
abes bir şey olmaz. Fakat benim anlattığım inkîlâpçı sa-
natı daha düne kadar, kamış kalemle gazel çiziktiren,
sırtına şam hırkasını geçirerek mahalle kahvesinde laf
atan, kafesli evlerin güzelliğine ve çarşafın şiiriyetine hay-
ran Pierre Loti çocuklarından beklemek, Papa hazretleri-
ne cazbantçılık ettirmek gibi bir şey olur. Çünkü onlar
inanmadıklarım söyleyen bir tellâldan başka bir şey ola-
mazlar. Halbuki eserin, eser olması için inanmak birin-
ci şarttır. Bizim için lâzım olan sanat, havada dolaşan,
havada yaşayan bir mahlûk değildir. Onun rüşeymlerini
hayatta ve Türk inkılâbının seyrinde aramak lâzımdır.
Bu rüşeymleri sanatın şekli ve muhtevası itibariyle ted-
kik etmelidir. Şekil ve lisan itibariyle bizde inkılâpçı sa-
natın bütün malzemesi mevcuttur. Lisanın sadeliği, sa-
natkârın ruhuyle hâlis şiire doğrudan doğruya açılan na-
zım şekilleri sanatta bir inkılâbın ifadesidir. On sene ev-
velki nesirle bugünkü nesir arasında ne kadar fark var-
dır. Bu fark, Osmanlı ile Türk arasındaki farktır. Hattâ
bu kadar değil, lisanda geniş halk kitlesinin demokrasisi
tamamiyle teşekkül etmiştir. Lisanın bugünkü hali bir
halk cumhuriyeti manzarasını vermek için kâfidir. Şim-
diye kadar lisanın hududuna, edebiyatın çerçevesine^, gir-
meyen konuşma tarzı, argo, sokak sözleri bugün pekâlâ
yeni bir lisanın bünyesini teşkil ediyor. Bu yeni halk
Türkçesi lisandaki inkılâbın en güzel ifadesidir. Muhte-
vaya gelince, bugünkü edebiyatın temayüllerini anlamak
için eserlerimizi şöyle takip edelim:
1 — Bizim eserlerimizin bir kısmı maziye hasret
duyanların ideallerine cevap vermek istiyor. Tarihî ro-
manlar bunun güzel misalidir.
2 — Eserlerimizin bir kısmı dünyanın başka yerle-
rine hasret çekerek vatanda gurbeti yaşayan, Aksaray'da
oturup Nice hayaliyle can verenlerin idealine cevap ver-
mek istiyor.
3 — Bir kısım eserimiz, yerli bir hayat tanzim et-
mek için yerli malzeme kullanmak isteyenlerin idealleri-
ne cevap veren edebiyattır.
Bu üç cereyanı, tâ Meşrutiyet'ten beri görüyoruz.
Yanyana yürüyorlardı, fakat renkleri açık, vâzıh, keskin
değildi.
Çünkü Meşrutiyet bizde içtimaî bir tahavvül yapma-
dı, bizi eski tipten ayırmadı. O b i r şekil meselesi idi. Onun
için mazi tahassürü «divan» tahassüründen daha ileri ge-
çemiyordu. Meşrutiyet devrinde, bazı sarsıntılarla karşı-
laştık. Ufak - tefek siyasî hareketler oldu, bunun aksülâ-
meli bir edebiyat vücuda getirdi. Bu edebiyat Refik Ha-
lit'in kaleminde canlanan eski İstanbul'un kendine hasre-
ti idi. Refik Halit, İttihat ve Terakki'nin, yani Selânik
burjuvazisinin İstanbul'a tahakkümünden hınçlanan kit-
lelerin hislerine dil verdi. Onun kaleminde mütemadiyen
eski İstanbul'un havasım bulduk. Hattâ lisam bile İstan-
bul1 un Türkçesi idi. Fakat bu edebiyat ne kuvvetli bir ile-
ri hamlenin edebiyatı, ne de kuvvetli bir surette geriye
tahrik ifadesi idi. Refik Halit niçin derin hislerin ifa-
desi olamadı? Büyük hırslan dile getiremedi diyenler
bu noktayı gözönünde bulundurmalıdırlar. Halbuki bu-
gün mazi bizden daha derin uçurumlarla ayrılmıştır.
Onun için yarın muhteva itibariyle Refik Halit'in-
kine pek müşabih, fakat daha derin, daha büyük ihtiras-
ları kavrayan geri bir edebiyat meydana çıkarabilir. Bu-
nun için hiçbir mâni yoktur. Tarihî roman tarzı bu ham-
lenin mukaddimesidir. Kozmopolit edebiyat ise yer yer
yaşıyor.
Muhteva itibariyle inkılâpçı edebiyat, cemiyetin ile-
ri temayüllerini ifade eden eserler olacaktır. Bu tarzın
piştarlarıyle epey zamandır karşı karşıyayız. İnkılâpçı
edebiyat ne kozmopolit, ne de maziperestin ruhlarına
râmolmayan edebiyattır.
(Varlık, nr. 4, 1 Eylül 1933, s. 60.)
Peyami Safa
/
MEMLEKET VE EDEBİYAT
Memlekette edebiyat isteyenlerle edebiyatta memle-
ket arayanlar, iki ayrı fikir grubuna mensup görünüyor-
lar. Hakikatte bu fark ya hiç yoktur, yahut da çok mü-
balâğa edilmiştir.
Memlekette sadece edebiyat isteyenlere göre edebi-
yat beynelmilel bir estetik çerçeve içinde kabul edilen bir
mefhumdur ve bu telâkki edebiyatta memleket arayanla-
rın isteklerine asla mâni olmaz. Öyle bir asırdayız ki, mil-
lî ve beynelmilel temayüller aynı nisbette inkişaf ediyor-
lar ve aralarındaki antagonizme rağmen birbirlerini
bozmağa değil, tamamlamağa doğru gidiyorlar. Milletle-
rin millî ayrılıkları nisbetinde birbirlerine karşı artan
alâkalan ve tecessüsleri, her memlekette tercümenin sa-
hasını ve ehemmiyetini çoğalttı. Bugün bizim yazıları-
mızda isimlerinin sık sık geçmesinden /şikâyet edilen ec-
nebi müellifleri, hemen her memlekette zikredilen bey-
nelmilel kadroya girmiş imzalardır. Hattâ bir Marcel
Proust, bizde, sadece makale arası ismi geçen muharrir
olduğu halde, en nasyonalist memleketlerde, meselâ Al-
manya ve İtalya'da, ona dair kitaplar neşrediliyor. Proust
için böyle olduğu gibi Valery ve daha pek f o k l a r ı için de
başka türlü değildir. Beynelmilel alâka ve münasebetlerin
millî temayüllerle çaprazlaşarak arttığı bir devirde, bi-
zim dünya fikriyatıyla temasımızı kesmemize veya azalt-
mamıza neden lüzum olsun?
 Yine memlekette sadece edebiyat isteyenlere göre
bizim vaziyetimiz, kültür ve medeniyet değiştiren Ruslar,
Japonlar gibi, çok hususîdir. «Vak'a-i hayriyye»den beri
biz yeni bir medeniyete intibak devri geçiriyoruz. Bu in-
tibak, millî hüviyetimizi silerek şahsiyetimizin köpürme-
sine mâni olacak bir taklit safhasında kalmadığı hıüd-
detçe garp örneklerine sık sık bakmaktan niçin korkalım?
Hattâ garbı meşketmekte geç kalmış olmamız endişesi,
her türlü millî korkularımızı b a s t ı r ı r : Daha dünya kla-
siklerini tercüme etmiş değiliz; daha çırağı olduğumuz
garp marifetinin eşiğinde sayılırız; tam içeriye ayak ata-
cağımız bir devirde, millî endişelerle geri çekilmek, her
mânâsıyla geri gitmek olacaktır.
Fakat edebiyatta memleket arayanlara göre de ede-
biyatın her şeyden önce millî bir estetik çerçeve içinde
kabul edilmesi lâzım gelen bir mefhum olması, beynelmi-
lel kıymetlerle münasebete mâni değildir. Ancak bu mü-
nasebet, edebiyatta memleket manzarasını silerek yerine
hudutsuz bir yabancılık aşkı dolduracak dereceye varma-
malıdır.
Dereceye mi?
Görülüyor ki, iki tarafın fikirleri arasındaki fark
edebiyat ve memleket kelimelerinin takdim ve tehirlerin-
den ziyade, asıl, bir derece meselesi üstünde kalıyor. Bi-
zim bu dereceye karşı hassasiyetimizi geçen sayıda yeni-
den tazeleyen Yahya Kemal, bir fikir sahibi olmaktan zi-
yade, bir dikkat ve iştiyak sahibi olarak çok haklıdır. Zi-
ra fikir olarak hiçbir memleketçi tasavvur edilemez ki,
bizim beynelmilel kültüre arka çevirmemizi istesin; ke-
za hiçbir edebiyatçı da tasavvur edilemez ki - hattâ Mark-
sist bile olsa- edebiyatımıza Türk hava ve manzarasının,
Türk tabiat ve ikliminin, Türk mizacının girmesini iste-
mesin. Yazısında bu her iki noktayı da işaret eden Yahya
Kemal, sadece ifratları önlemek için bir vezin ve ayar tav-
siye etmiş görünüyor.
Bu ifrat var mıdır?
Bizde edebiyat tarihi ve tenkit olarak memleketten
ve garptan bahseden muharrirler, tabiî ve güzel bir iş
bölümüyle birbirlerinden kendi kendilerine ayrılmışlar-
dır. Birkaç isim saymak, telkinimi kolaylaştırırsa, mem-
leketten bahseden edebiyat tarihçileri ve tenkitçiler ara-
sında Fuat Köprülüyü, İsmail Habib'i, Âgâh Sırrı'yı, Sa-
dettin Nüzhet'i hatırlamak kâfidir. Yahya Kemal herhal-
de bu muharrirlerin yazılarında garplı muharrir ismine
pek az tesadüf etmiş olacaktır; buna mukabil, sahaları
ve ihtisastan garp edebiyatı olan muharrirlerde de yerli
örneklerin az bulunması tabiî değil midir?
Türk şiirinde ve Türk romanmda da memleket ru-
huna ve manzarasına çok bağlı eserlerle daha beşerî ve
cihanşümul bir kadro içinde kalanları ayırmak mümkün-
dür; hele Edebiyat-ı cedîde'den sonra, bilhassa büyük
harpten sonra Türk şiirinde de, romanında da memleket
ruhu çok galip görünüyor; o derece ki, halk şiirlerinden
ilham almamış genç bir şairimiz yok gibidir ve vak'ası
tamamen, hiç değilse kısmen Anadolu'da veya Trakya'da
geçmeyen bir romanımıza pek az tesadüf edilir.
Memleket ruhu bu mudur? Ayrı mesele. Fakat bu-
günkü Türk muharrirlerine hâkim olan ruh budur. Genç
Türk edebiyatı fena mânâsıyla kozmopolit olmaktan çı-
kalı hayli zaman vardır. Eğer edebiyatımızda memleket
arayan bazı edebiyatçılarımız bunun farkında değillerse,
bu, belki de yine garp edebiyatıyla bizzat fazla meşgul ola-
rak Türkiye'deki harp sonu neşriyatını takip etmedikleri
içindir. Bu takdirde şikâyetlerinin mevzuu yine kendi ne-
fisleri olmak lâzım gelir.
(Kültür haftası, nr. 2, 22 ikinci kânun 1936, s. 33.)

Suut Kemal Yetkin
ROMANDA MİLLÎ VASIF
Şu iki zıt hükmün zaman zaman karşılaştığını gö-
rürüz :
— Bizde millî roman, Türk romanı yok!
— Nasıl yok, var... Son yirmi yıl içinde çıkmış olan
romanlara bir göz atmak yeter. Vak'alar Anadolu'da geçi-
yor... Vak'aların kahramanları tamamen Türktür ve ter-
cihan halk arasından alınmıştır.
Tasvirler Türk toprağının, Türk havasının, Türk da-
ğının kokusunu taşıyor. Romanlarımız bunlarla doludur.
Nasıl bir Türk romanı yok!..
Ben meseleyi böyle vaz'etmeyeceğim. Ve bizde ken-
dimizin olan bir roman var mıdır? sualine bir cevap ara-
madan önce, millî bir roman nasıl olmalıdır, bir esere
millî dememiz için onda ne gibi hususiyetler bulunmalı-
dır? suallerini çözmeğe çalışacağım.
Evvelâ, şu muhakkak ki, bir romana millî kaşeyi
veren, vak'anm Türkiye hudutları içinde geçmesi, şahıs-
ların Türk olması ve Türkçe konuşması ile olamaz. Bu
düşüncemi ispat için ecnebi yerlerde geçen ve şahısları
tamamen yabancı milletlerden alman birçok millî roman-
lar saymak kâfidir.
Pierre Loti'nin Âziyâde'si Türkiye'de geçer, kahra-
manı bir Türk kızıdır. Bir sipahinin romam Afrika'da ge-
çer, kahramanı Afrikalı bir kızdır.
Madame Krizantem, uzak şarkta geçer, çekik y\iu.
lü bir Japon kadınının macerasını anlatır. Bununla beni
ber bu romanlar, Pierre Loti nasıl Fransızsa, öylece Fı aıı
sızdır.
Keza Fransa'da nuvel (nouvelle) nev'inin en mü-
kemmel örneklerini vermiş olan Prosper Merime'fıin
Carmen'i İspanya'da geçer, şahıslar Ispanyoldur. Fakat
Carmen kadar Fransızlığı, Fransız ruhunu taşıyan eser
pek azdır. Ve en kudretli bir İspanyol romancının, mese-
lâ bir Perez Galdos'un Carmen'i yazmasına imkân tasav-
vur olunamaz.
Aksine olarak İvan Tourgenief'in Rusya'da geçen ve
kahramanları Rus olan birçok romanlarına, Rus romanı
denemez. Rus romanı Karamazof kardeşler'dir. Duman
değildir.
Bir romana, Türk, Fransız, Rus ilh. vasfını kazandı-
ran ne mahallî dekordur, ne de şahısların romanda gös-
terilen milliyetidir.
Sanatın ruhu hürriyettir. Sanatkâr herkesten ziyade
fantezisine, mizacma tâbidir. Fakat milliyetini kafasın-
da değil, ruhunda, kanında taşıyan sanatkâr, ecnebî mem-
leketlerde geçen romanlarını kozmopolitlikten kurtarır,
onlara millî seciyeyi verir.
Türk'ün, uzak tarihlerden zamanımıza kadar, zamanı
aşarak süzülen bir duyuş, bir görüş, bir anlayış tarzı var-
dır. Sanatın ruhu olan şekil, bu duyuş ve görüş mahsu-
lü olursa roman millîdir, öz Türktür.
Halbuki edebiyat tarihimiz gösteriyor: Bizde sanat
şekli dışarıdan alınmış, o kalıbın içerisinde hisler ve fi-
kirler vak'alar halinde doldurulmuştur.
Sanatta şekil ve muhteva birdir, yekdiğerinden ay-
rılamaz. Daha doğrusu, sanat şekildir, fikirler ve hisler
şekille hayata doğar. Dışarıdan yalnız şekil almak isteyen
romancı farkında olmadan ruhu da alır. Edebiyat-ı cedi-
de romancılarının hatası, müşterek duyuşu, duyuşun ken-
disi olan artistik şekil içinde ifade edecekleri yerde, Frenk
şekilleri içinde, Frenk duyuşunu kendi duyuşları zannet-
meleri olmuştur.
Yahya Kemal'in dediği gibi mektebi terkedip mem-
lekete dönmek, benliğe dönmek lâzım.
Yazılacak romana tam mânâsıyla millî bir karakter
vermek için, trene atlayıp Anadolu'ya geçen, notlar alan,
halkla temasta bulunan bazı romancılar görülüyor. Fa-
kat bazen dümdüz uzanan, güneş altında yanan, günle-
ri ve insanları birbirine benzeyen bir köy karşısında, ya-
zacak ve anlatacak bir şey bulamıyor. Çünkü ruhun-
da daima garbın güzelliği vardır. Fakat o köyü Mehmet
oğlu Mehmed'e sorun! Ah Mehmed'in dili olsaydı!..
Şimdi, bizde millî bir roman yoktur, hükmünü ver-
meden önce, mesele aydınlattığım zaviyeden tedkik edi-
lirse, sanırım daha doğru hareket edilmiş ve daha mute
dil bir hüküm verilmiş olur.
(Kültür haftası, nr. 4, 5 Şubat 1936, s. 74.)
EDEBİYATIMIZIN FİKİRSİZLİĞİ
f
Bu haftaki toplantıda, Peyami Safa, bugüne kadar-
ki edebiyat nesillerinin eserlerinde, niçin, dünya edebi-
yatını harekete getiren fikir meselelerinden hiçbiri bu-
lunmadığını sordu. Neden edebiyatımız şimdiye kadar
sade ve iptidaî teheyyüclerin bir ifadesi halinde kalmış,
bize tefekkür tarihinden gelen büyük davalardan hiçbi-
ri üstünde kendine göre bir reyi olmamıştı?
İlk önce Suut Kemal Yetkin cevap vererek dedi k i :
— Dinin hâkim olduğu zamanda edebiyatımızda bir
tek fikir, mistik fikir vardı. Dinin tesiri kaybolduktan
sonra onun yerine hiçbir iman gelmedi. Bütün mesele-
ler şüpheden doğar. Asırların ruhta tesis ettiği inhisarcı
bir mistisizm ve bundan doğan koyu bir dogmatizm her
türlü şüpheyi öldürmüştü. Ruhlarda hiçbir endişe yok-
tu ve mesele kalmadı. Sonraları din fikri zayıfladığı hal-
de eski imandan kalan bir itiyat, hâlâ o dogmatizmi ya-
şatıyor ve şüphe, endişe, tecessüs, aramak ve anlamak ih-
tiyacı gibi düşünmeğe sürükleyen bir hâlet-i ruhiyeye
meydan bırakmıyordu.
Mustafa Şekip Tunç bu fikri tasdik ederek söz aldı:
— Evet, dedi, ilâhiyatçı ve dinî tefekkür yerine Av-
rupa'nın tabiat felsefesini koyamadık. Avrupa'da orta
çağdan sonra lâhut âlemi yerine nasut âlemi gelmişti. Alâ-
kayı bütün tabiat hadiseleri çekti. Fizik, kimya, ilh. natü-
rel bilgilerin tekâmülü bu alâkadan doğmuştu. Descar-
tes, Pascal ilh. bu alâkanın adamlarıdır. Descartes: «Ta-
biatın efendisi olacağız!» diyordu.
Mümtaz Turhan bütün bu sebepleri kabul etmekle
beraber, asıl âmili cemiyette bulduğunu söyleyerek dedi
ki:
— Türk cemiyeti imparatorluğun sonuna kadar şu-
urunu bulamadı; bunun için de kendisine has bir yenilik-
ten ve tabiat felsefesinden mahrum kaldı. Modern ve mu-
asır mânâda bir millet olamamıştı. Avrupa emperyalizmi-
nin müstemleke siyasetini anlayamadı. Hâlâ eski impa-
ratorlukların geri manzumesi içinde, millî şuurdan mah-
rum ve hayatını sadece bir fetih politikası içinde araya-
rak yaşadığı için, şuursuz ve fikirsizdi.
Bütün bu düşünceleri kabul eden Münir Serim, po-
litiko - sosyal sebebin de başta hatırlanması lâzım geldi-
ğini ileri sürerek dedi k i :
— Cemiyetin siyasî teşekkülü, yani insana hakiki
şerefini ve mânâsını veren idareden mahrum olması, bu
inkişafı geciktirmişti.
Münir Serim'in bu düşüncesini tasdik eden Mustafa
Şekip ilâve e t t i :
— Edebiyatçılarımızda çocuk ruhunu andıran hod-
gâmlık ve anormal seciye, münakaşa içinde b ü k m e m e l e -
rinden ileri geliyor. Mantığın teşekkülü münakaşaya muh-
taçtır. Yoksa çocuk mantığından farksız olur.
kir hayatı yaşanmadı. Meşrutiyet devrinin bütün mese-
lelerini hükümet icat, gene hükümet hallederdi. Sultan
Hamid zamanında ise bu da yoktu. Cemiyet - büyük kütle
itibariyle - mutmain bir cemiyetti. Görünüşte ve sâye-i şâ-
hânede her şeyimiz mükemmel olduğu için mesele yok-
tu. îlk defa bugünkü devirde Avrupa mânâsıyla insana
ait meseleleri düşünmeğe başlıyoruz.
Sabahattin Rahmi Eyüboğlu da bu konuşmaya ede-
biyat bakımından bir not ilâve e t t i :
— Edebiyat anlayışımız başka idi, dedi, edebiyatın
yalnız kalbten geldiğini sanıyor, kafa ile de olan alâkasını
bilmiyorduk. Fikir bunun için edebiyatımıza girmedi.
Hilmi Ziya Ülken, İmparatorluğun kıymetler nizamı
yıkılınca yerine yenilerini koyamamanın tereddüdü için-
de kaldığımızı anlattıktan sonra, bu tereddüdümüzün de
şuurlu olmadığını ve mesele doğurmadığını söylemiştir.
Cahit Sıtkı da, bir taraftan bizde büyük çapta ede-
biyatçı olmamak gibi ferdî ve öte taraftan Namık Ke-
mal'in, Fikret'in hayatta, vatana ait zaruretlerden daha
geniş bir mesele bulamamaları gibi içtimaî sebeplerin
birlikte düşünülmesi lâzım geldiğini ilâve etti.
(Kültür haftası, nr. 7, 26 Şubat 1936, 8. 121.)

Sabri Esat Ander de siyasî âmil üstünde durarak

dedi k i :
— Düne kadar bizde meseleleri de ortaya her za-
man resmî otorite koymuştu. Fakat bunların canlı, kıv-
randırıcı fikirleri olmasından korktuğu için geniş bir jfi-

FÎKİR HAYATINDA VAHDET
Bizde her meslek ötekine sırtını çevirmiştir. Kapalı
ve dar bir zümre taassubu içinde, ihtisas ocağından dışarı
başını çıkarıp da komşusunda neler olduğuna bakmaz.
Meslekler arasında bir kültür vahdetsizliği v a r d ı r : Dok-
tor edebiyat âlemine bigânedir; hukukçu felsefeye ya-
bancıdır; mühendis hendesenin, kimyager laboratuvarı-
nın, ressam atölyesinin dışındaki zekâ faaliyetlerinden ha-
bersizdir.
— Bunun için, dedi Mustafa Şekip Tunç, bizde ıstı-
lahlar teşekkül edememiştir: Aynı mefhum, doktorun lu-
gatında başka, hukukçunun ve felsefecinin lugatlarında-
da başka başka tabirlerle ifade edilir.
Fikir hayatımızı aşiret halinde bulunduran bu vah-
detsizliğin sebepleri arandı.
Mustafa Şekip Tunç — Zannederim ki, diyordu, es-
ki dârülfünunun teşekkül tarzı bunun büyük bir sebebi-
dir. Fakülteler ayrı ayrı kurulmuştu. Aralarında hiçbir
modern üniversite tecanüsü, program vahdeti olmadan
ayrı ayrı çalıştılar. Tıbbiye ayrı bir ocaktı, hukuk öyle.
Kendi başlarına, birbirleriyle alâkası olmayan diller, ıs-
tılahlar icat ederek yaşadılar. Eski dârülfünun organik bir
halde değildi, müstakil parçalar halinde idi. Bugünkü üni-
versite, kültür tarihimizde ilk defa olarak birbirinden ay-
rı ve birbirinden habersiz tekâmüle çalışan meslek ve ilim
şubelerini federe ediyor, onlara bir organizma âhengi ve
nizamı vermek yolundadır.
Mümtaz Turhan — Evet, fikir hayatımız aşiret ha-
lindedir, aşiret bile değil, çünkü o bile kendine göre bir
tecanüs ister.
Peyami Safa — Fikir hayatındaki vahdette âmil yal-
nız üniversite midir? Onun dışındaki mesleklerde, güzel
sanatlarda da aynı vahdetsizliği görüyoruz.
Bir ses — Bizde fikir hayatı yoktur ki vahdeti ol-
sun.
Mustafa Şekip Tunç — Kendi mikyasımızda var ka-
bul edersek, ben zannediyorum ki, bizde ideolojisiyle, fi-
kir adamlarıyla, kurbanlanyla, her şeyin bir fikir hayatı
vardır. Yalnız hodgâmlara, jömanfişistlere (je m'en fic-
he) bakmayalım. Bunlar her yerde bulunur. Fikir kah-
ramanlarımız yok değildir. Kuvveti nisbetinde ölüme ka-
dar gitmiş muharrirlerimiz, şairlerimiz yok mu?
Mümtaz Turhan — Evet amma ben yine iddia ede-
r i m : Fikir hayatımız aşiret halindedir. Bunun daha ge-
niş mikyasta sebeplerini ve çarelerini konuşalım.
Mustafa Şekip Tunç — Millî rüşdün daha fazla ol-
gunlaşması lâzımdır. Bunun için bazı bedahatleri olduğu
gibi kabul etmeli, ilk peşin, münakaşasız vaz'etmeliyiz.
Bunların bir tanesi vatandaşlığın tam idrakidir. Her tür-
lü ideolojilerden ayrı olarak bir vatan yekpâreliği ve her
vatandaşın müsavî hassasiyeti lâzımdır, ilk bedahat bu-
dur. Vatandaş millî rüşde erer, bu vatana ait her şeyin
kendisiyle alâkası olduğunu sezer ve bu alâkayı bir hak
olarak müdafaa ederse, fikir hayatımızda da, bütün millî
hayatımızda da bağlılık olur.
Münir Serim — Evet, ilk önce bir vatandaş alâka-
sı ve hassasiyeti ister. Bu vatana ait her şey üstünde, her-
 Suut Yetkin — Ben de arada bir, yalnız bir tek şai-
kes öteki kadar dikkat, mesuliyet ve vatandaş selâhiyeti rimiz, romancımız ve eserleri hakkında konuşmamızı tek-
olduğunu bilmelidir. lif ediyorum. Canlı ve faydalı olur sanırım.
Mümtaz Turhan — Bence bunun sebebi de memle- Bu teklif de çok memnuniyetle karşılandı ve kendi-
ketimizi iyice tanımamaktır. îlk önce memleket bilgisi lâ- lerinden bahsedilecek edebiyatçılarımızın isimleri araş-
zımdır; memleket bilgisi tam olduğu takdirde bu millî tırıldı.
rüşde ereriz.
(Kültür batta», nr. 10, 18 M a r t 1836, a. 181)
Münir Serim — Fakat o memleket bilgisi için de va-
tandaşın evvelâ reşit olması lâzım.
Peyami Safa — Birbirine bağlı şeyler. Evveliyet ara-
nırsa bu konuşmanın sonu gelmez. Her ikisi de lâzım.
Mümtaz Turhan — Herhalde hangi bahse girersek
sonunda bütün bir memleket meselesi karşısında buluna-
cağız. Âdeta her meselenin halli bir memleket şuuruna ve
bilgisine bağlı.
Sabri Ander — Bu taraftan bakarsak mesele çok
canlı ve uzun. Gelecek toplantımızda daha esaslı konu-
şalım. Bugün halledemeyiz.
Peyami Safa — Biz bu konuşmalarımızda bir me-
sele halletmek istemiyoruz. Sadece meselelerin kapısını
açmak...
Mustafa Şekip Tunç — Evet, gaye bu musahabeleri
okuyanlara aynı mevzular üstünde düşünme arzusu ve
gençliğe muhtelif meseleleri, muhtelif zaviyelerden kur-
calamak, görme fırsatı vermek... Sokratik münakaşaların
hududunu aşmıyoruz. Hak kazanıcı, susturucu münaka-
şa değil, tamamlayıcı, yahut ayrı bir zaviyeden görücü,
serbest konuşma...
Sabri Ander — Biliyorum, hayır, bilâkis, mesele çok
canlı olduğu için ben bu mevzua tekrar dönülmesini teklif
ediyorum.

Zahir Sıtkı [Güvemli]
MEMLEKET MATBUATI
«Kısa, Uzun» - Loconisme diye asırlardan beri sü-
rüp gelen bir tabirin yerleşmesine, «vaktim yoktu, kısa
yazamadım» diye meşhur bir sözün ortaya atılmasına se-
bep olan kıssaya, asgari zamanda azamî ifade vasıtasına
doğru duyulan ve zamanla artarak ihtiyaçtan zaruret ha-
line gelen temayülün tatmin edilip edilemediği hakkında
Nurullah Ataç 16 Mayıs tarihli Akşam'da bir «Sohbet» ya-
zıyor. O da kısa yazıların revaçta olduğunu söylüyor. Fa-
kat kısa dediğimiz yazılarda da mütemadi tekrarlar, aynı
fikrin dönüp dolaşarak söylenmesi var. Fransızların «ne-
h i r - r o m a n » (roman-fleuve) dedikleri, hayatı bütün fer'i
vak'alarıyla anlatmak maksadındaki romanları - ki son
zamanlarda hayli almış yürümüştür - bu kusuru taşır. Ha-
yatta biraz münhasır olan bütün teferruat, romancının
realiteyi aynen göstermek endişesiyle birer birer sırala-
nır. Tabiî yaşandığı sırada, bir anda olup biten o hadisât
yazılınca dehşetli bir hacim tutar. Esasen onların birden
ifadesi yazı yoluyla imkânsızdır. Halbuki okuyucu bu kü-
çük tafsilâta dalınca bütünü Igörmez olur. Romancının
yapmak istediği şey de bu suretle ortadan kalkar. Yani
muharririn yüklenmesi lâzım gelen iş, sentez, b u takdir-
de okuyucunun omuzlarına yükletilmiş demektir.
Az sözle çok şey anlatmak sanatın en yüksek şekli-
dir. Meselâ Yahya Kemal'in «Deniz»indeki «dar varlığın
hendesesi» terkibi, insanda her hatırlayışında yeni bir
hayranlık uyandıran bir mucizedir (Nurullah Ataç muci-
ze sözünü yalnız bu terkip için söylediğini tasrih ediyor).
Hulâsa kısa söz söylemek bir fikre son şeklini ver-
mektir.
«Ağaç»dan - Ankara'da kök salan Ağaç, bundan son-
ra meyvalarını İstanbul'da verecek. Uzunca bir fâsıladan
sonra 16 Mayıs tarihli yedinci sayısı burada çıktı. Necip
Fazıl Kısakürek «Dördüncü manzara» ile «Dünya harbi-
ne gelinceye kadar Tanzimat sonrası Türk sanatkâr ve
entellektüeline kısa bir bakış» fırlatıyor. Tanzimat'tan
sonraki sanatkâr ve entellektüel zaman ve mekân farkla-
rıyla kendinden evvelki karakteri devam ettirmiştir.
«Garp dünyasının temelsiz, teftişsiz, muayenesiz, iç ve
dış mihenklere vurulmadan imtihansız tasdiki gittikçe ve
daha parlak bir emr-i vâki olur.» Tanzimat sanatkârı garp
klasiklerini meşketmişti. Sonrakiler garbın ikisi ortası
örneklerine takılır. Tanzimat hareketlerinin başlangıcın-
daki sığlık ve akamet sonra daha tebarüz eder. Edebiyat-ı
cedîde sanatkârları ve Jön Türk tipi kendilerinden evvel-
ki sanatkâr ve siyasîlerin boyunda değildirler. Din har-
bine gelinceye kadar Tanzimat sonrası sanatkâr ve entel-
lektüeli zümre ve kantite (quantit6) vasıflarına evvelki
nesilden daha çok bürünmüştür. Eşya ve hadiseleri idrak-
te ise daha safdil kalmıştır. Onlar ne modern, ne klasik
sanattan haberdardırlar. Şiirde zevk ve idrakleri Alfred
de Musset ile Sully Prudhomme'u ve romanda Goncourt
biraderleri istismar; tabiî onlara Baudelaire'den, Rim-
baud'dan bahsetmek abestir.Sanat diye lugatlara dalmış-
lardır. Lisanları ba'süba'delmevte uğramış olmakla bera-
ber Fransızcayı andırır.
Roman ise bu devirde tamamen yayılmış ve gelişmiş
olmasına rağmen Edebiyat-ı Cedîde de «ne Türk, ne Av-
rupalı» bir ucûbedir. «Dünya harbine gelinceye kadar
Tanzimat sonrası sanatkâr ve entellektüeli, satıh üzeri
idrakiyle Avrupalılaşma fikrinin artık züppelik ve tered-
disini vermeğe ve Tanzimat'ın öz karakterini daha iyi if-
şaya yarar.»
«Şiirin macerası» - Aynı Ağaç'ta Şekip Tunç, şiirin
macerasmı kendi görüşüyle izah ediyor: Şiir evvelâ des-
tanî şekilde aksiyon ve v a k a l a r halinde ve lirik şeklinde
kendine kapanmış ve dramatik şekilde ruhla cemiyetin ve
tabiatın çarpışmasını anlatan vaziyettedir. Fakat Roman-
tiklerin coşkunlukları «kendi evine çekilmek» ve «bî-ta-
raf olmak» iştiyaklarını doğurdu. Baudelaire, Poe, Valery,
bu suretle öz şiire zarar verdi, coşkunluklardan uzaklaştı.
Nesrin yapabileceği şeyleri terkederek kendine münhasır
hale geldi. Bu mâhiyette bir şiir elbette herkese hitap et-
mek endişesinden uzaktır. Çünkü sanatkâr ile tamamiyle
sempatize olabilecek aynı kıratta bir sanatkârdır.
Şu günde felsefe ve şiir güneşi doğmuştur. Bu cihet-
le felsefî ve ilmî olması da ona kuvvet yerine zaaf vere-
cektir. «Bunun için hakiki şaire muayyen bir kültür di-
rektifçiliği yapmak da abestir.»
(KiUtür haftası, nr. 19, 20 Mayıs 1936, s. 365.)
Yaşar Nabi [Nayır]
EDEBİYATIMIZIN BUGÜNKÜ MESELELERİ '
Bütün kıymet ölçülerini, bütün hareket istikamet-
lerini yeni ihtiyaçlara göre değiştirmek yoluna girmiş bir
inkılâp memleketinde yaşıyoruz. Yıkılan ve çöken bir
âlemden, tam zamanında harikalı bir sıçrayışla ayrılarak
ayağımızı sağlam bir zemin üzerine basmak saadetine ka-
vuşmuş bir milletiz. Fakat içinde asırlarca yuğrulduğu-
muz bütün bir âlemi geride bırakarak bize şimdiye ka-
dar yasak ve hattâ meçhul kalmış yeni bir dünyaya bu
göçüş kolay ve sarsıntısız bir iş olmamıştır. Hâlâ bu sar-
sıntısının bıraktığı izleri etrafımızda, içimizde ve kafamız-
da hissetmekteyiz. İtiyatlarımız, ananelerimizi, görenek-
lerimizi, üzerlerinde yetişip boy atmış oldukları toprak-
tan söküp çıkararak yeni bir tarlaya diken bu manevî göç,
bizi yeni görüş, inanış ve düşünüş iklimlerine alışmak gibi
heybetli bir zaruret karşısında bulunduruyor.
Bir ev değiştirmenin bile ne kadar güç ve sıkıntılı
bir iş olduğunu hepimiz biliriz. Fakat biz dünya değiştiri-
yoruz. Manevî yerleşmeler ise, maddî değişikliklerin mik-
yasıyle ölçülmeyecek derecede uzun sürer ve bir toplu-
luğu mutlaka halli gereken sayısız meseleler karşısında
bırakır.
Hayatın tecelli ettiği maddî ve manevî bütün saha-
larda her gün, her dakika bu meselelerden biri veya bir-
kaçıyle karşılaşmaktayız. Ma'şerî dimağımız, hallini bek-
leyen sayısız istifham çengelleriyle doludur.
 Kollektif şuurun, böyle zamanlarda ilk önce gözle
görülen ve elle tutulan maddî ile uğraşmayı tercih etmesi
ve manevî sahaya giren meselelerin halline aynı ehemmi-
yeti vermemesi tabiî görülmelidir. Maddî realizasyonlar
ölçülür, sayılır, tasnif edilir, rakamlar ve nisbetlerle ifa-
de edilir. Manevî sahada elde edilen neticelerin ise tayin
ve tesbiti güçtür, çok defa bunlar hattâ gözden büsbütün
saklı da kalabilir.
Fakat acaba medeniyetin terakki ve inkişafında ma-
nevî realizasyonlar da hiç olmazsa maddîler derecesinde
rol oynuyor değil midir? Bu suali bu derece ihtiyatlı bir
şekilde formüle etmeyi yersiz bulacak derecede hakikat
beliğdir.
H. G. Wells, Dünya tarihi'nde medeniyetin milyon-
larca sene son derece ağır bir inkişaf seyri takip ettik-
ten sonra, Rönesans'tan sonra birdenbire akla durgunluk
verecek bir hızla ilerlemesi sebebini matbaanın - makine-
nin değil - keşfiyle izah ediyor. Tek tek fertlerin bilgi sa-
hasında elde ettikleri muvaffakiyetleri derhal bütün in-
sanlığa mal eden, fikirleri sür'atle dünyaya yayan ucıu
ve basılı kitap, tarihin daha evvelki devirlerde kaydettiği
gibi, dünyanın diğer taraflarından alâkası kesili muay-
yen bir yerde medeniyetin yüksek bir seviyeye eriştikten
sonra, ardında devamlı bir iz bırakmadan göçüp gitmesi-
ni artık imkânsız hale koymuştur. Medeniyetin, bugün,
bu derece hızlı ilerlemesinde ve yayılmasında en fazla rol
oynuyor görünen maddî keşifler olsa bile, bizzat bu keşif-
lerin esasında kitabın, yani manevînin bulunduğunu tak-
dir etmek güç olmasa gerektir.
Fikir, sanat ve ilim daima ve her yerde medeniyete
ölçülük vazifesini görmüştür. Halbuki bugün memleketi-
mizde kültürel inkişafın âdeta materyal insanın ardından
gelir gibi bir manzara gösterdiğini inkâr edemeyiz. Bu
hali, beşerî evolüsyona (evolution) aykırı bir seyir ola-
rak kaydederken, bu hususta rol oynamış olan bazı za-
ruretleri de gözden ırak tutamayız. Memleketimiz, zehir-
leyici ve tahrip edici bir zihniyetin esiri son derece kö-
tü bir idare altında ve sayısız harbler neticesinde madde-
ten ve manen bir harabe halinde Cumhuriyet rejiminin
eline geçiyordu. Halkın sarsılmış olan imanını yeniderv ta-
zelemek, kendine güvenini arttırmak, ona yaratıcılık ve
yapıcılık sevgisini aşılamak ve bunlarla birlikte dışarı-
dan fırsat kollayan haris gözlere kat'i bir sed çekmek için
ilk önce bir maddî inşa işine girişmek lâzımdı. Kuracağı-
mız yeni devleti, kuvvetli bir iktisada, kuvvetli bir millî
müdafaaya sahip etmedikçe, eserimizin istikbali husu-
sunda kendimizi ehemmiyette hissedemezdik.
Fakat bugün, bütün dikkat, gayret ve imkânlarımı-
zı maddî sahaya hasretmek gereken devre tamamlanmış
sayılabilir. Artık nisbeten normal bir çalışma devresine
girerken, beşerî evolüsyonun normal metodlarını da ken-
dimize örnek almak zorundayız.
Bizzat millî müdafaa meselesini ele alırken, kültü-
rün de b u sahada çok ehemmiyetli bir rolü olduğunu
unutamayız. Kültür de bir millî müdafaa vasıtasıdır. Dev-
rimizde emperyalist istilaların, üzerlerine saldırmak iste-
dikleri memleketleri barbarlıkla ve medeniyetsizlikle it-
ham etmekle işe başladıkları, her gün müşahede ettiği-
miz bir hakikattir. Fakat bu neviden ithamlar meselâ bir
İsviçre'ye, İsveç'e, Hollanda'ya karşı tevcih edilebilir mi?
Bu saydıklarımız gibi küçük memleketleri yenmek ve il-
hak etmek büyük devletler için işten bile değildir. Fakat
onlarla birlikte dünya kamuoyunu da yenmek icap
edeceğini ve asırlarca müddet birer sulh, kültür ve mede-
niyet unsuru halinde insanlığa hizmet etmiş bir memle-
kete saldıracak mütecavizin bütün dünyaca barbar telâk-
ki edileceğini çok iyi bilirler.
 Birçok küçük memleketlerin istiklâllerini müdafaa
eden, mini mini ordularından ziyade medeniyet ve kül-
tür sahasında vücuda getirmiş oldukları heybetli eser-
lerdir.
İstanbul'u Boğazlar kadar Mimar Sinan'ın âbideleri
de muhafaza eder. Âbidesiz ve esersiz Habeşistan'ın istik-
lâlini ise bir fetih ordusunun istilâsı kolaylıkla hafızalar-
dan silebilir.
Şu halde memleketin maddî inşasını bir kenara bı-
rakmağa veya yavaşlatmağa hiç lüzum kalmadan, dikka-
timizin mühim bir kısmını, manevî meselelerimiz üzerin-
de toplamak ve büyük Türk medeniyetini üzerinde kura-
cağımız kültürel temeli şimdiden hazırlamağa girişmek
zamanının gelmiş olduğunu sanıyorum. Bu hazırlığın ilk
safhası, faaliyet sahamızı aydınlatmak üzere, evvelâ kar-
şılaştığımız meseleleri tesbit ve bunların halli imkânla-
rını araştırmak olmalı değil midir?
Kültürel inşa bahsinde, güzel sanatların her zaman
kültüre öncü vazifesini görmüş olduğunu hatırdan çıkara-
mayız. Güzel sanatlar içinde ise öncü bayrağını elinden
düşürmeyen daima edebiyat olagelmiştir.
İşte beni, muhtelif çalışma sahalarını alâkadar eden
sayısız meselelerimiz arasında, ilk önce, edebiyatın mese-
leleriyle meşgul olmağa, bunları tesbit ve tahlile sevke-
den bu düşünce oldu.
Edebî hayatımız bugün meselelerle doludur. Fakat
zihinleri işgal eden sorular hemen daima cevapsız kalma-
ğa mahkûm bulunuyor. Fikirler o kadar çok dağılmış ve
bölünmüştür ki, bu anarşi içinde herhangi bir edebî da-
vanın ekseriyetçe kabul edilen bir hal şekline vardığına
tesadüf etmek pek güçleşmiştir.
Edebiyatımızın en büyük, en can alıcı derdi, okuma-
ya ve hususiyle edebî eserlere karşı halkımızda görülen
alâkasızlıktır. Fakat bu alâkasızlığın sebepleri ile gerek-
tirdiği tedbirler hususunda aydınlarımız ittifak etmiş ol-
maktan çok uzaktırlar. Esasen bahsettiğimiz meselelerin
de ancak edebiyatla uzak, yakın bir alâkası olanlarımızın
zihinlerinde yer bulabildiğini, geniş okuyucu kitlelerinin
bunlardan habersiz bulunduğunu da kaydetmeliyim. ,
Edebiyatçılarımızın kendi aralarında ve edebiyatla
okurlar kitlesi arasındaki münasebetlerin gevşek ve uyu-
şuk, edebî hayatın çok cansız olduğunu müşahede etmek
yeni bir şey söylemek olmaz. Fakat yığında güzel eser-
lere karşı alâkanın nasıl uyandınlabileceği de halli ge-
rekli bir mesele olarak kalıyor.
Bence, edebiyatımızın bugün en mühim meselesi,
meselelere sahip olduğunu idrak etmekle kalmayarak,
bunları halka duyurmanın, eğlenceli gazete bilmeceleri
gibi bunların halli gayretlerine kabil olduğu kadar büyük
bir kalabalığı iştirak ettirmenin yolunu bulmaktır. Ede-
biyatın kendinden önce edebiyat meseleleri üzerinde ge-
niş bir literatürün kitlenin merak ve tecessüsünü de ted-
kik mevzuuna doğru tahrik edeceği hatıra gelmez mi? Ga-
zetelerimizde edebiyat münakaşalarının aydınlarımız ara-
sında derhal nasıl bir canlılık ve alâka havası yarattığını
müşahede etmek bu suale müsbet cevap vermek için kâ-
fidir, sanıyorum. Fakat yavaş yavaş, edebî münakaşaları-
mız, şahısla alâkalı dedikodu mâhiyetinden çıkarak cid-
dileşmeğe, edebiyatımızın hakiki meselelerini mevzu ola-
rak almağa doğru bir seyir takip etmelidir. Eserimin, böy-
le faydalı konuşma zemini hazırlamak hususunda en kü-
çük bir hizmeti olursa, kendimi maksadıma ermiş adde-
deceğim.
(Varlık, nr. 9«, 1 Temmuz 1937, s. 374 - 870.)!
 MESLEK GAZETESİ
f
Meslek, bütün bir haftanın vukuâtını toplamış, on-
ları âdeta haftanın bir tarihi haline sokmuş olarak, her
hafta pazartesi günleri çıkacaktır. Bu hacimde, bu tarz
tertipte, resimli bir hafta gazetesi Türkiye için çok ye-
nidir; bilhassa ruhu, ahlâkı ve kafası yenidir.

Gazetemiz hangi gazetelerden değildir?

Meslek, bir politika gazetesi değildir. Bir politika
gazetesinin yegâne gayesi takip ettiği siyaseti her şeyin
fevkinde tutmak, her şeyi fena ve yalnız onu iyi göster-
mektir. Halbuki gazetemiz, hayat meselelerini oldukları
gibi mütalaa etmeyi, siyaset düşüncelerinden ve bilhassa
politikacılık ihtiraslarından ayrı tutmayı programının ilk
maddesi olarak kabul eder. Bundan başka, dikkat edile-
bilir ki, Türkiye matbuâtı şimdiye kadar hep devlet ha-
yatından bahsetmiş, devlet adamlarıyle uğraşmışlar, yal-
nız hükümet hayatının resmî hâdiseleriyle meşgul olmuş-
lardır. Halbuki Meslek için hükümet ve devlete ait resmî
hayat hadiseleri ikinci derecede ehemmiyeti hâiz hâdise-
lerden ibaret kalacak ve asıl ehemmiyetle takip edilecek
vazifemiz, bütün milletin iş ve iktisat hayatından bahset-
mek olacaktır.

Bu gazeteyi neşredenler, yirminci asır insanlığının

içtimaî hayatını tedkike kâfi derecede kuvvetli ve müsbet
bir ilim usulüne sahip bulunduklarına kanidirler ve bü-
tün emelleri de hayatımızı bu ilim usulüyle tedkikten iba-
ret bulunuyor. Tarih, içtimaiyât, iktisadiyât âlimlerinin
bugünkü tekâmül dereceleri böyle bir usulden kuvvet ve
emniyetle bahsetmeyi mümkün kılacak bir raddeye vâsıl
olmuştur. Bunun için Meslek, kendisine şöyle bir şiâr ta-
yin etmiştir : îlimli bir hayat ve hayatlı bir ilim... Yani ka-
famızın içinde yaşayan ve kuvvetlerini bizim şahsî meyil-
lerimizden alan nazarî fikir silsileleri yerine, bütün kud-
ret ve kuvvetini yalnız vâkıaların ve hâdiselerin birbirle-
rine tabiî bağlanışlarından alan müsbet bir ilim tesel-
sülü.
Meslek iktisadî bir gazetedir.
Her şeyden evvel iktisadî hâdiselere ehemmiyet ve-
recektir. Hayatımızın mütalaasında bir taraftan tarihimi-
zi, diğer taraftan bugünkü iktisadiyâtımızı tedkik usulü
sayesinde evvelâ içtimaî, sonra da siyasî meselelerimizin
karilerimizin nazarında büyük bir vuzuh kesbedeceğine
kaniyiz. Bütün milletler tarafından son zamanlarda bü-
yük bir ihtimamla kabul edilen bu usul, Türkiye'ye henüz
girmemiştir. İşte bu vazifenin ifâsını Meslek deruhte edi-
yor. îşin çok ağır bir iş olduğunu müdrikiz; memlekette
mevcut vesâit ve kendi malumatımızın derecesine göre,
bu hususta mümkün olan bütün gayreti sarfedeceğiz. Mu-
vaffak olduğumuz takdirde kendimizi bahtiyar sayaca-
ğız. Muvaffak olamadığımız noktalarda da karilerimizden
daimî surette irşad bekleyeceğiz.
Meslek, Türk milletinin işlediği işlerde ne gibi mu-
vaffakiyetler elde ettiğini ve ne gibi müşkilâta maruz kal-
dığını, hangi sınıf işlerin hangi şerâit içinde bulunduğu-
nu veya hangi meslek sahibi insanların mesleklerinde
hangi hâdisât ile karşılaştıklarını gösterecek ve neticede
devlet ve hükümeti ellerinde tutarak maişetlerini bütçe-
den çıkaranlarla, hayatlarını ticaret ve sanayi gibi, kü-
çük sanatlar gibi, amelelik gibi, ziraat gibi muhtelif ikti-
sadî sa'y ve istihsal işleriyle meşgul olarak kazanan in-
sanlar arasındaki münasebetleri izah edecektir. Bu suret-
le gazetemiz hem hayatın günlük hâdiselerinden, hem İde
ilim ve edebiyatından bahsedecek, fakat daima bunları
aynı noktada hayat ve iş noktasında toplayacaktır.
r
Siyasî hayatta nokta-i nazarımız
Meslek, politikacılıktan şiddetle müteneffirdir. Bu
gazeteyi neşretmeyi hayatlarının en aziz ve en feyizli bir
işi olarak kabul edenler, şu on beş senelik siyaset haya-
tımızın bütün uç safhalarını yakından tanımış insanlar-
dan mürekkeptir. Bu dünkü siyaset adamları, mütema-
diyen on küsur sene devam eden bu politika hayatından
istikrah etmişler ve memleketten onun kalktığını görme-
yi, aziz bir emel ve bu maksat için çalışmayı da en bü-
yük gaye edinmişlerdir. Bilhassa bizim memlekette, siya-
set hayatı, milletin bütün iktisadî hayatı üzerinde daimî
bir fırtına halinde icrâ-yı hükm eden bir âfettir. Birta-
kım içtimaî teşekküllere değil, birtakım eşhâsa istinat
eden politikacılar tecemmüâtı arasında cereyan eden ihti-
raslar mücadelâtı içinde, millet kitlesinin işlediği işin
icabâtı tamamen unutuluyor ve milleti idare edenler,
onun hayatının işlerini değil, kendi siyasî hesaplarının
muvaffakiyetini düşünmekten başka bir şey yapmıyor-
lar. Maişetlerini, iktisat âleminden aldıkları bütçe ile te-
min eden politikacılarımız için gaye, bu âlemin ihtiyacâ-
tını düşünmekten ziyade, kendi taraftarlarının artması
çarelerini aramak neticesine varmaktan şimdiye kadar as-
la kurtulamamıştır. Bunun için gazetemiz Türkiye'de iş
âleminin, yani tüccarın, fabrikatörün, sermayedarın, ame-
lenin, küçük memurun, köylünün, çiftlik sahibinin, gemi-
cinin ve askerin müşterek menâfiini müdafaa edecek ve
politikacılık yapmaktan müteneffir olacaktır.
 Fırkacılık hakkındaki nokta-i nazarımız
Gazetemizin siyasî hayattaki nokta-i nazarı bu olun-
ca kendiliğinden anlaşılabilir ki, o, fırkacılığın da düş-
manıdır. Fırkacılar, milletin ve cemiyetin fertleri olmaz-
dan evvel kendi fırkalarının adamlarıdır. Biz ise fırkacı-
lardan gayri bütün milletin, bütün iş ve iktisat, sanayi ve
sermaye âleminin gazetesi olacağız. Bugün Avrupa'da da
fırkacılık ve politikacılık aleyhinde şiddetli bir cereyan
var ve yeni âlimler, cemiyet adamları, iktisatçılar istiyor-
lar ki, hayatın idaresi fırkacıların ve politikacıların elle-
rinden kurtarılsın ve yalnız muhtelif mesleklerde ve muh-
telif işlerde çalışan insanların doğrudan doğruya kendi
ellerine geçsin. Gazetemizin vazifesi, Türkiye'de bu yeni
hayat ve ilim fikrinin nâşir ve mümessili olmaktır. Bunun
için, hattâ gazetemiz etrafında kuvvetli bir kari ve taraf-
tar kitlesi teşekkül ettiğini farzeylediğimiz zaman dahi bu
maksatla asla bir fırka teşekkülüne taraftar olmayacağı-
mız gibi hattâ, neşreylediğimiz fikirlerle bir politika fır-
kası yapmak isteyenler olursa, onların da aleyhlerinde
bulunacağız. Zira, gazetemizin müdafaa edeceği meslek,
meslekî teşekkül, nihayet meslekî teşekkülat esası fırka-
cılık ve fırkadaşlık değil, meslekçilik ve meslektaşlıktır.
Komiteciliğin de şiddetli düşmanıyız!
Komitecilik, bir taraftan, fırkacılığın gizli entrika-
lara, cebir ve şiddete istinat eden en koyu ve en katı şek-
lidir. Diğer taraftan komitecilik, herhangi bir fikr-i mah-
susu ve bir gaye-i ulviyenin hayata geçirilmesi için şiddet,
zor, cebir, tazyik ve tertip usulü kullanılmasıdır. Birinci
tarzdaki komitecilik bütün Osmanlı İmparatorluğu tari-
hinin son gününe kadar devam etmiş olan hâdiselerinde
hâkim olan menfûr bir kuvvettir. Biz bu ananenin yeni
Türkiye tarihine geçmemesi için her nevi içtimaî mesaî-
ye şiddetle taraftar olacağız. Komiteciliğin ikinci şekli
olarak Ermeni komiteleri gibi milliyet kavmiyetçiliğinin
ve bolşeviklik gibi beynelmilel komiteciliğin de Türkiye
tarihine geçmemesine çalışmak en esaslı vazifemizdir.
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları bütün dertlerini söyle-
mek ve göstermek, dertlerine derman istemek hakkını ta-
mamen hâizdirler. Binaenaleyh her şey açık söylenmeli
ve her iş meydanda görülmelidir.
Gazetemizin ahlâkı
Gazetemiz yukarıda gösterdiğimiz esaslar dahilinde
Türkiye'de demokrasinin tahkimi ve Cumhuriyet fütuha-
tının muhafazası gayesiyle yeni bir fikir hareketi ve bir
içtimaî cereyan için neşriyata başlıyor. Meslek, hiçbir
zaman edeb ve nezaketi elden bırakmayacağı gibi, kendi-
sini bunlardan harice çıkmaya sevk ve teşvik edecek tarz-
da hücumlar ve tarizler de faydasız kalacaktır. Hattâ bir
şey daha ilâve edelim; müdafaa ettiğimiz herhangi bir
fikrin münakaşasında inatçı da olmayacağız, yani fikri-
mizin yanlış olduğu gösterildiği zaman derhal yanıldığı-
mızı itiraftan çekinmeyeceğiz. Zira maksadımız bizim fik-
rimizin doğru olması değil, Türk milleti içinde ancak
doğru olan fikirlerin intişar etmesidir.
(Meslek, nr. 1. 15 Aralık 1925.)

Mehmed Emin [Erişirgil]
HAYAT NE İÇİN ÇIKIYOR?
Hiçbir devrin gençliği bugünün ve yarının Türk mü-
nevverleri kadar mesuliyet karşısında kalmamışlardır.
Büyük inkılâbımız müstakil ve milletler arasında mevkii
sağlam bir Türkiye yarattı. Mâzinin sultaları kırıldı. Me-
deniyet âleminde mevki tutabilmekliğimize mâni olan bü-
tün engeller yıkıldı. Gençlik büyük inkılâba olan borcu-
nu ödemek mecburiyetindedir. Bu borç ancak Türk mil-
letinin refahına ve saadetine masrûf şuurlu bir sa'v ile
ödenebilir. Bu sa'yin tarzını, istikametini ancak «İlim»
tayin eyleyebilir. Yeni Türkiye inkılâptan sonra birtakım
iktisadî ve içtimaî meseleler muvacehesindedir. Bugünün
ve yarının münevverleri bu meseleleri ancak ilmî bir zih-
niyetle halledebilirler. Her devirden ziyade bugünün
gençliği hakiki bir ilimle mücehhez olmak mecburiyetin-
dedir. Hayat gençliğin ilme karşı muhabbetini arttırma-
ğa çalışacaktır.
Bilhassa Tanzimat'tan beri garptan memlekete bir-
çok «malûmat» girdi. Fakat hakiki ilim zihniyeti çok az
dimağlarda yerleşebilmiştir. Eski terbiye ve itiyadın al-
tında ezilen dimağlar garp kitaplarından malumât topla-
dılar. Fakat ekseriya müsbet ilmin usulüyle zihinlerini
terbiye edemediler. Bu yüzden memleketimizde malu-
mâtlı kimselere «âlim »denildi. Bunlar okudukları kita-
bın, bildikleri malumâtın haricinde vekayi karşısında ka-
lınca âdeta apışıp kaldılar. Millî hayat içinde doğan yeni
temayülleri, bildikleri mücerret malumât içinde bulama-
dıkları için sezemediler. Âlim denilen fakat hakikatte ba-
zı malumât sahibi olan kimselerin aczi yüzünden bazı
muhitlerde ilme karşı emniyetsizlik uyandı. Hayat hakiki
müsbet ilim zihniyetine karşı gençlikte hürmet uyandır-
mağa uğraşacak, hâdisâtı görmek, üzerinde düşünmek
muhabbetini telkine çalışacaktır. Gayemiz birtakım mef-
humları bilen değil, vekayi üzerinde düşünebilen kuvvetli
münevver bir zümre görmektir.
İnkılâbımız millî mefkûremizin ufkunu çok geniş-
letti. Dün müstakil ve hür bir vatan istiyorduk. Bugün
öyle bir vatana mâlikiz. Fakat bu kâfi değildir. Türk mil-
leti insaniyet içinde yüksek bir mevki sahibi olmalıdır.
Bugünün millî mefkûresi Türkiye'yi medeniyet âleminde
yüksek bir mevki sahibi yapmak olabilir. Bunun için her
sahada medeniyet ve insaniyet için kıymetli Türk âlim-
lerinin, Türk sanatkârlarının yetişmesi lâzımdır. Bu mef-
kûrenin tahakkuku için hiçbir mânî yoktur. Buna bü-
tün kalbimizle iman ederken, bu mefkûre uğrunda çalış-
makta en büyük zevk ve haz duyarken mesnedimiz yal-
nız «millî gurur» değildir. Biz bu imanımızdaki kuvveti
vekayiden alıyoruz. Dünkü İstiklâl Harbi sadece millî ta-
haffuz-ı nefs hissinin eseri değildir. Türk milleti kanını
dökerken daha yüksek, daha âlem - şümul bir mefkûrenin
tahakkuku için çalışıyordu. Bu yüksek mefkûre her şeye
rağmen «milletlerin yaşamağa hakkı olduğu» kanaatidir.
İstiklâl Harbi şehitleri yalnız Türk Vatanına hizmet et-
mediler. Onlar bütün mütefekkir insaniyetin idealini ta-
hakkuk ettirmek için öldüler. İstiklâl Harbi millî olduğu
kadar insanî «bir fikrin» galebesi için yapılmış bir harp-
ti, ondan sonra yaptığımız içtimaî inkılâplar hep böyle
bir fikrin tahakkuku için yapılmıştır. Osmanlı saltanatı-
nın hüküm sürdüğü devirlerdeki tahavvülât garbın taz-
yiki karşısında mecburen bazı şekilleri kabul etmekten
ibaretti. 1324 (1908) İhtilâli bile Rumeli'ye karşı ecnebi
devletlerin her gün artan tasallutlarından korunmak his- bilir. Hayat böyle «muhit» in tercümanı olabildiği gün
si altında «şekl-i hükümet» in değişmesinden ibaret kal- en hayırlı bir vazife görmüş olacaktır.
dı. Fakat son içtimaî inkılâbımız böyle değildir. Her nevi insaniyetin en mühim eseri ibda'larmdadır, en yük-
haricî tehlike zâil olduktan sonra bu inkılâp münhasıran sek ibdâ ise sanat eserleridir. Sanat hakiki insanî hayatı
Türk milletini insaniyetin ilk safına çıkarmak, medenî tesbit eder. Sanat eserleri bir millet için kudret men6a-
âlemin gitmekte olduğu yolda ileriye geçmek için vukua ıdır. Hayat ve tabiat sanat ile güzelleşir, o sayede sevilir,
geldi: Onun için İstiklâl Harbi ve onu takip eyleyen bü- millî hayatı, sanatkâr mefkûreleştirebilir. Önünde yeni
yük inkılâp hep birer «yüksek fikrin» eseridir. Hiç şüphe bir ufuk açılan Türk milleti ruhî kuvvetini büyük edible-
yok ki, Amerika istiklâli, Fransız inkılâb-ı kebîri nasıl rin, ressamların eserlerinde, yüksek mimarîsinde bula-
yüksek, insanî bir mefkûrenin eseri ise son inkılâbımız caktır. Hayat, sanat muhabbet ve zevkinin artmasına
da böyledir. ufak bir hizmet yapmağa muvaffak olursa bahtiyardır.
insaniyet tarihi için bunların ehemmiyeti ne kadar Hayat kimsenin malı değildir. Bütün münevver züm-
büyük ise Türk inkılâbının da ehemmiyeti o kadar azim- renindir. Onların temayülâtından kuvvet alacak, onların
dir. Zaman geçip de Türk dehasının bu büyük eseri lâ- müşterek mefkûresini söyleyecektir. Böyle olduğu için
yıkıyla tahlil edildiği ve şarkta tesiri görüldüğü zaman, ferdî hayat gibi fânî olmayacaktır.
bu hakikat daha bâriz surette anlaşılacaktır.
(Hayat, C. I, nr. 1, 2 Kânun-ı evvel 1926, a 1 - 2 . )
Zaten, ne hâcet, inkılâbın büyük mübdi'ine, Gazi'nin
şahsiyetine bakmak inkılâbımızın, mâhiyetini takdir için
kâfidir. Büyük Gazi sadece bir kumandan değildir. Mem-
leketi kurtarmak için toplanmış bir ordunun sadece ba-
şına geçen bir kahraman değildir. Gazi bütün içtimaî me-
sâilde âlem-şümûl düşünen büyük bir mütefekkirdir. O
yalnız millî hissi değil, yüksek insanî fikirleri de temsil
eyliyor. Gazi Türkiye için düşünen büyük bir rehber ol-
duğu kadar, insaniyetin âtisini görebilen bir dâhidir.
Böyle yüksek bir fikir uğrunda harbeden, muvaffak olan,
sinesinde Gazi gibi büyük dâhi yetiştiren Türk milleti
neye ilim ve sanat sahasında en yüksek şahsiyetler yetiş-
tirenlesin? istiklâl H a r b i n d e tezahür eden millî kudret
sulh zamanında niye ilim ve sanat sahasında tecelli ey-
lemesin? Yalnız bu mefkûrenin tahakkuku ilim muhab-
betine, sanat zevkine mâlik geniş bir muhitle temin edile-

Mehmet Halid [Bayrı]
HALK BİLGİSİ
Geçenlerde gazeteler, Ankara'da bir «Halk Bilgisi
Derneği» teşekkül ettiğini yazdılar. Herhangi bir suretle
üzerinde durulmadığma bakılırsa, büyük bir memnuni-
yetle karşılanması lâzım gelen bu haberin, diğer havadis-
ler arasında dikkati ya hiç celbetmediğine, yahut dikkati
celbetmiş olsa bile, o kadar ehemmiyetle telâkki olunma-
dığına hükmedilebilir. Halbuki, bize göre «Halk Bilgisi
Derneği» nin teessüsü, alelâde olmaktan çok uzak, derin
ve geniş bir mânâ ifade eden bir hâdisedir. Binaenaleyh,
yalnız vukuunu kaydetmekle iktifa etmeyerek, onun mâ-
hiyetini araştırmak, mâhiyetini tahkik ve tesbit etmek
zarureti vardır.
Hepimize az çok mûlûmdur ki, «Halk Bilgisi» On-
dokuzuncu asrın çocuğudur. Bu asırdan itibaren garpta,
ilmin tedkik sahasına giren halka ait müesseseler, o za-
mandan beri durmaksızın devam eden esaslı, kuvvetli bir
mesaî ile tamamen tetebbu edilerek, Avrupa cemiyetleri-
nin lübbünde karanlık bir nokta, meçhul bir madde bıra-
kılmamıştır. Garp memleketlerinin hepsinde halkın haya-
tı, lisanı, dini, ahlâkı, anane ve âdetleri, şarkıları, masal-
ları, nükteleri, oyunları hâsılı halka müteallik her nevi
mahsûl, usul ve intizam dairesinde ve ince bir itina ile bi-
rer birer toplanmış, tasnif edilmiş, nihayet bunlar üzerin-
de uzun uzadıya çalışılarak, halkın manevî varlığı, hakiki
hüviyeti, olduğu şekilde meydana konulmuştur.
Medeniyetin inkişaf ve tekâmülünü bütün safha-
larıyla tesbit, bu tekâmülü teshil ve tesrî ve insanların hu-
zurunu, saadetini temin hususunda Avrupa'nın her tara-
fında gösterilen bu umumî gayret ve fedakârlığa mukabil
bizde, halka ait tezahürlerin tedkiki tamamiyle ihmal edil-
miş, halk denilen muazzam kitle, hepimiz için bir sır, bir
muamma halinde kalmıştır. Bazılarımız onu, yüksekliği
havsalaya sığmayan bir şâhika, bazılarımız da, derinliği
baş döndüren, göz karartan bir uçurum tasavvur ederek,
ne o şâhikaya çıkmış, ne de bu uçuruma eğilip bakmak
hemen kimsenin hatırından geçmemiş, içimizde böyle bir
şey düşünen olsa da, o zahmete katlanan, maatteessüf, bu-
lunmamıştır.
Halka karşı düştüğümüz bu fena kayıtsızlığın doğur-
duğu acı, elîm, mamafih tabiî ve mantıkî neticesi ise mey-
dandadır. Şimdi !biz burada, bu netice hakkında hiçbir
mütalaa irâdına lüzum hissetmiyoruz. Yalnız söylemek is-
tediğimiz, bundan sonra, yine eskisi gibi, halkla alâkasız
kalamayacağımız, yakından hem de pek sıkı bir surette
temas ederek, onu, iyiden iyiye tanımağa, anlamaya mec-
bur olduğumuzdur. Tafsilât vermekten ictinâb ederek şu
mühim ciheti bilhassa kaydedelim ki, (kabul ettiğimiz hü-
kümet şekli, dahil olmak azmini taşıdığımız medeniyet
cereyanı, zaten bizi mütemadiyen halka doğru sevketmek-
te, artık halktan ayrı, halkın haricinde yaşamamızın se-
bep ve imkânını selbetmektedir.
Halkı tanımak, anlamak, henüz kenarına bile gideme-
diğimiz bu ummanın doğrudan doğruya içine girmekle ka-
bildir. Halkın içine girmek ise, tahmin edildiği kadar ko-
lay değil, bilâkis çok müşkil, müşkil olduğu nisbette de
zamana mütevakkıftır. Halk, hududu malum olmayan, bel-
ki hayalimizin alamayacağı derecede geniş bir sahadır. Bu
sahada sendelemeden, sağa sola sapmadan muvaffakiyetle
yürüyebilmek, onun her köşesine vâsıl olmak, her bucağı-
nı ayrı ayrı görüp öğrenmek her babayiğitin kârı olmasa
gerektir. Eğer bir cümle ile ifade etmek icap ederse, diye-
 biliriz ki, halk, tam mânâsıyla muğlak ve mürekkep bir
mevzudur. Bu mevzuu lâyıkıyla kavrayabilmek, onu tah-
lil ve unsurlarını yekdiğerinden ayırarak bütün cüz'lerinin
mahiyetini tâyin ve tesbit etmeğe vâbestedir. Fakat ne Ziyaeddin Fahri [Fmdıkoğlu]
olursa olsun, ortada ne türlü mânialar bulunursa bulun- f
sun, bu işi bir gün evvel başarmak, bu işe başlamak için,
İ Ş İ N YOLUNA DAlR
hattâ küçük bir an dahi kaybetmemek ıztırarındayız. Bi-
raz evvel Ankara'da teşekkülünden bahsettiğimiz «Halk
Bilgisi Derneği» işte bu ıztırardan doğmuş, halk ruhuyla Okuyucularımızdan Ali Dursun Bey, bize gönderdi-
temasa gelmek, halkı anlamak, tanımak ihtiyacını temin ği bir mektupta, yeni çıkan her mecmuanın bir defa ken-
ve tatmine mâtuf teşebbüsleri tanzim etmek azim ve niye- disini takdim ettiğini, yürüyeceği yol hakkında etrafı ay-
tiyle kurulmuştur. Bu itibarla, derneğin teşekkülünü bü- dınlattığını, fakat İş'in nedense bu kaideye uymadığını
yük bir alâka ve memnuniyetle karşılamamak, bunu mü- söylüyor. Mektupta bir nevi şikâyet edası da yok değil-
him bir hâdise telâkki ve o suretle mütalaa etmemek im- dir. Dursun Bey, mecmuayı okumadan evvel iki ihtimal
kânı yoktur. «Halk Bilgisi Derneği»nin teşekkülü, halk ile karşısında kalmış: İş ya sosyalist mecmuasıdır ve işçi
samimi, kuvvetli bir münasebet tesisine doğru atılmış sınıfının iş hakkını müdafaa edecektir. Yahut son zaman-
hayırlı, faydalı bir adımdır. Derneğin vücuda gelmesiyle larda memlekette artan iş müesseselerinin, meselâ îş
memleket, halka ait müesseselerin tedkikini uhdesine al- Bankası'nın propagandacısıdır! Asıl garibi şu ki, okuyu-
mış, vazife edinmiş bir teşekküle mâlik olduğu gibi, hu- cumuz, mecmuayı okuduktan sonra da bu ihtimallerden
susî muhitlerinde halkın tedkikine mesaîsini hasr ve vak- kendini kurtaramamış, kendi tabiriyle «kat'i bir fikre va-
fetmiş olanlar da, kendilerine yol gösterecek hakiki, cid- ramamış »tır!
di, şuurlu bir rehber kazanmışlardır. Şimdi artık, garpta
Bir başka okuyucu bize Fransa'daki Action Fran-
olduğu tarzda, bizde de halkın yaşayışı, lisanı, dini, ahlâ-
çaise'den, yahut Almanya'daki Die Tat'den mülhem olup
kı, ananeleri, âdetleri, şarkıları, destanları, mânileri, bil-
olmadığımızı soruyor. Bir münekkit okuyucumuz, Y. K.
meceleri, meselleri, efsaneleri, fıkraları, oyunları, eğlen-
imzasıyle Adana'da çıkan bir gazetede, İş'in bir ihtiyaç
celeri ile iştigal etmek, bunları toplamak, sade toplamak
karşılığı olduğunu yazdıktan sonra, mecmuanm felsefe
değil, her biri üzerinde çalışarak halkın manevî varlığı-
ıstılahları bakımından ne gibi bir planı olduğunu araştı-
nı meydana koymak, hâsılı Türk cemiyetinin lübbünde
rıyor, bilhassa Almancadan Türkçeye olan çevirmeler üze-
karanlık bir nokta, meçhul bir madde, halledilmemiş bir
rinde tenkitlerde bulunuyor (Türk sözü, 26 Mart). Muh-
muamma bırakmamak az çok kolaylaşmıştır. Biz bu neti-
terem münekkidimizin hakkı var. Türk harsının ifade va-
ceyi derin bir haz duyarak burada kaydederken, «Halk
sıtası olacak öz bir felsefe dilinin kuruluşunda hususî bir
Bilgisi Derneği »nin faaliyetiyle alâkadar olmak lüzumu-
program sahibi olan İş, ileride münekkidimizi işgal eden
nu da hatırlatmak istiyoruz.
bu ehemmiyetli mesele üzerinde duracaktır. Şunu söyle-
(Milli mecmua, C. IX, nr. 108, 15 Nisan 1928, s. 1733-1734.)
yeyim ki, felsefî Türkçe, Türkçe kelimeleri sadece öııe
sürmek ile değil, açık Türkçe ile felsefî eser yaratmak ve
onları işlemek, birkaç okuyucuya kendisi ile istihza et-
tirmeksizin zevkle okutmak neticesinde doğacaktır. Ada-
nalı münekkidin yaptığı tenkidi, daha birçoklarından
işittik. İş, içtimaî bir mesele olarak karşıladığı felsefe di-
li meselesini, «söz»den ziyade «İş» içinde halletmeğe ve
«iş» esnasında yapılacak tenkitlere şevk ve göğüs açma-
ğa çalışacaktır. İş'in memlekette yapmak istediği ilim ha-
reketini geniş ve anlayışlı bir düşünce ile kavrayan değer-
li bir mecmua (Fikir hareketleri, nr. 18) bize karşı sa-
mimi olduğu sezilen takdirlerini izhar ettikten sonra, «İş
muharrirleriyle prensiplerde ittifak edecek miyiz? Ayrıla-
cak mıyız? Burasını henüz bilmem. Fakat hiç şüphesiz ki,
birleştiğimiz noktalar olacaktır» diyor.
Bu tereddüt ve belirsizlikler bizi İş'in yürüyeceği yol
hakkında şu satırları yazmağa sevketmektedir:
İş'in ilk sayısına girecek yazıları tayin ederken,
mümkün mertebe muayyen bir kanaat etrafında olanları
seçmeğe çalıştık. Birkaç yazı müstesna, bütün İş, bu ar-
zuya uygundur, kanaatindeyiz. Fakat bu kanaat nedir?
Her şeyden evvel şunu söylemeliyiz: İş, yukarıdaki ihti-
mallerden hiçbiriyle ilişkili değildir. Onun ilişkili oldu-
ğu şey, bir «...izm» ile nihayet bulan herhangi bir mes-
lek, yahut modeli frenk diyarlarında bulunan bir mec-
mua değildir. Birinci sayının ilk denemesinde yazıldığı
gibi (s. 8, 10), mecmua, hem adını, hem de yürüyeceği
yolun ilhamını on bir asır önce yetişmiş bir Türk müte-
fekkirinin düşüncesinden almaktadır. Felsefî tefekkür
tarzlarının, kökleri tarihte yaşayan kavmî seciyelerle her
millette yakından ve sıkı sıkıya alâkasına kani olan İş, bu
suretle Türklerin felsefî harsında tarihî bir devamlılık
tesisine çalışacaktır.
Şüphesiz, yirminci asrın ikinci çeyreğinde çıkan bir
Türk mecmuası, şu kadar zaman evvelki halkî bir tefek-
kür tarzının esiri olacak değildir. Yusuf Has Hacib'te gö-
rülen ve bilgiye dayanan «İş» fikrini, modern felsefenin
muhtelif istikametlerinden gelecek cereyanlarla besleye-
ceğiz. Bu beslemek işinde, bize hâkim olan düşünce, yal-
nız nazarî mâhiyeti haiz olmayacaktır. Mücerret felsefe
cereyanlarını bile muhitlerinin ihtiyacına bağlayan ba-
kım, burada bize kılavuzluk edecektir.
İş'in asıl mesleği olan ahlâk ve içtimaiyat sahasın-
da memleketimiz, son on beş yıl zarfında iki ahlâkçı ve
içtimaiyatçıya sahip oldu. Bugün her ikisini de toprağa
tevdi etmiş bulunduğumuz bu şahsiyetlerden biri Ziya
Gökalp, ahlâk ve içtimaiyatta «içtimaî» unsura, diğeri
Mehmet İzzet «ferdî» unsura değer vermiştiler. Bir başka
ifade ile birinde «şe'ni»nin hâkim tesiri, ötekisinde «aklî»-
nin tenkidi kudreti yaşıyordu. Kendisini, siyasî ve içtimaî
bir inkılâp geçiren Türkiye'nin içinde bulunduğu içtimaî
ihtiyaçlardan doğmuş sayan İş, bu iki Türk mütefekkiri-
nin felsefî cehitlerini, bir «İçtimaî ve ahlâkî iş» (Action
morale et sociale) mefhumu altında toplamağa, ahlâkî ve
içtimaî meselelere, ilimdeki «iş» ve «tecrübe» mefhum-
larını sokmağa çalışır. Bu yeni felsefî cehdin vetireleri,
İş'in her bahaya ve biteviye devam edecek olan neşriya-
tında görülecektir.
«İş» kelimesinin muhitte doğurduğu anlaşamamaz-
lıklara gelince, bunu ileride bu kelime hakkındaki tedki-
kimize bırakmakla beraber, şimdiden şu kadar söyleye-
lim ki, «İş» kelimesi ile karşılaşırken, herhangi ecnebî mu-
kabil bir kelimenin esaretinden kurtulmak lâzımdır. Ken-
dimiz konuşurken, dilimizin mantık ve dehasını sezmeğe
çalışmalıyız. «Action» veyahut «Tat» gibi kelimelerle dü-
şüp kalkmaksızın, Türkçe kelimeyi, bütün mekanizması
ile yaşamalıyız. Böyle yapıldığı takdirde Ynecmuamn yazı-
larından taşan felsefî ruh ile «îş» kelimesi arasındaki sıkı
münasebet kendiliğinden anlaşılır. Bir dilin hakiki sahip-
lerinin, o dilde yazı yazan muharrirler ve sanatkârlar oldu-
ğu doğru ise, en iyi çare, bu sanatkârlara başvurmaktır,
«îş» kelimesi için Türk muharrirlerini soruşturalım: Yu-
suf Has Hacib, bil-vasıta tesiri altında kaldığına ihtimal
verilen Aristo'daki «Acte» ve «Action» mefhumlarım aynı
zamanda «îş» kelimesiyle ifade etmiyor mu? İsmail Gas-
pirinski, gazetesinin formülü olarak «Duyguda, düşünce-
de, işte birlik» sözünü kullanmıyor muydu?
Anadolu Türkçesinin en selâhiyetli sahiplerinden Zi-
ya Paşa «âyinesi iştir kişinin...» derken, Goethe'deki «Die
Tat»ın ruhuyle ruhlanmamış mıydı? Nerede kaldı ki biz,
düşünürken Fransızca, Almanca... kelimelerle düşünmü-
yoruz ve bu kelimelerin Türkçedeki mukabillerini ara-
maktan uzağız. Yaptığımız şey, kendimizi Türkçenin man-
tığına bırakmaktan başka bir şey değildir.
«îş» kelimesinin başka mânâlarını unutmuyoruz.
Bu muhtelif mânâlar arasında samimi bağlar bulundu-
ğu bir tarafa dursun, bu başkalık hiçbir zaman herhan-
gi bir kelimenin yalnız ve yalnız bir mânâya hasredilme-
sini icap etmez. Aksi takdirde yerine göre «esham» mâ-
nâsına gelen Fransızca «action» için ne diyeceğiz? Sonra
Türkçedeki «îş» kelimesi ise, bu başlıkları arzetmekten
uzaktır. «îş»ten eğer iktisadî mânâ güdülüyorsa, bu mâ-
nâ, kat'i değildir. Nitekim îzzet, iktisadî içtimaiyat bahis-
lerinde bunu kabul etmemiş ve «emek» kelimesini kullan-
mıştır (bk. Yeni İçtimaiyat dersleri: 1). Keza Ankara
Hukuk Fakültesi İktisat profesörü Yusuf Kemal Bey de
aynı şekilde kullanıyor (bk. İktisat dersleri, Ankara Hu-
kuk Fakültesi notlan). «lş»in Arapçadaki «maslahat»,
Fransızcadaki «affaire», Almancadaki «geschaft» mânâsı
ise, bu kelimeyi ifade ettiği ruhtan sıyırmak, «iş» ve bü-
tün müştaklarıyle meselâ Fransızcadaki «acte» ve müş-
taklan arasmdaki mânâ münasebetine lâkayd kalmak
olacaktır.
Görülüyor ki, «iş» kelimesini bir «ahlâk» ve içtima-
iyat mecmuası»na isim yapmaklığımız sebepsiz değildir.
Sonra bu kelimeyi, biz de bazı zevksiz yapmacı muharrir-
ler tarzında uydurmuyor, hayatta yaşayan bir kelimeyi,
hayatta ve edebiyatta ifade ettiği mânâ ile almaktan baş-
ka bir şey yapmıyoruz. Bir içtimaiyat mecmuası olan
İş'in normal bir tekâmülle yürüdüğüne ve yürüyeceğine
kani bulunduğu dil müessesesince, o müessesenin er geç
dışanya atacağı birtakım yapma aşılar yapmaktan sakı-
nacağı ise gayet tabiîdir.
İş'in temsil ettiği felsefî kanaat yanında, memleke-
timizin muhtelif içtimaî, iktisadî meselelerine verilecek
istikameti gösteren temayülleri de var mıdır? Bu suale
«yoktur» cevabı daha elverişlidir. İş, muayyen bir içtimaî
cereyanın yolcusu olmaktan ziyade, bu içtimaî cereyan-
lara gerçekten ihtiyacı olduğunu takdir eylediği Türkiye'-
de içtimaî cereyanlan, iktisadî meslekleri ve ahlakî te-
mayülleri doğuracak felsefî havayı yaratmağa savaşacak-
tır. Asıl mühim nokta, memlekete, köklerini ezelî halk
şe'niyetinin derinliklerinden alan muhtelif cihan görüşle-
ri teklif edecek mütefekkirlerin yetişe ve yaşayabilecek-
leri rüzgârlı muhiti vücuda getirmektir. îşte ancak böyle
bir muhittedir ki, bazı okuyuculanmızın bize atfettikleri
ve nihayetleri «...ist» ile biten sıfatlar, mevsuflannı bel-
ki bulabileceklerdir. Bu hava ve bu muhit olmazsa, bütün
bu sıfatlann, hakiki sahiplerini bulmadıklan müddetçe,
memleket fikirciliğine kâr değil, zarar getireceğine ve an-
cak memleket toprağı ile ilişiği olmayan fikir canbazlan
yetiştireceğine kaniiz.
 Acaba bu satırlar, mecmuanın yürüyeceği yol hak-
kında bizi soruşturan İş okuyucularını tatmin edebilir
mi? İleride fırsat düşünce, yine dönüp okuyucularımızla
konuşacağımız, onların her çeşit sorgu ve tereddütlerine
büyük bir zevk ile cevap vereceğimiz şüphesizdir.

(iş, nr. 2, Nisan 1934, s. 136-139.)

TERCÜME FAALİYETİ
Yusuf Şerif [Kılıçel] (*)
/

AVRUPA EDEBİYATI VE BİZ

Hemen bir asırdan beri Avrupa âsâr-ı edebiyesini

okuyup anlayabildiğimiz halde, neden bu müddet zarfın-
da hakiki mânâsıyla bir şaheser vücuda getirmek bize
nasip olmamıştır? Bu suale kısacık bir makalede cevap
vermeğe kalkışacak değilim, yalnız bu meselenin tamiki-
ni edebiyatımız ve hayat-ı fikriyemiz için son derece ha-
yatî bulduğum cihetle aklıma gelen birkaç sebebi arzet-
mek suretiyle nazar-ı dikkati celbeylemeyi faydalı gör-
düm.
A) Avrupa edebiyatı ile temas ettiğimiz vakit, üde-
bâsı ilhamını hakiki hayattan iktibas etmeyen birçok
devr-i edebîlerde olduğu gibi, ruhî ve fikrî hayatımızda
bir ikilik vardı. Arap ve bilhassa İran âsâr-ı edebiyesinin
esiri olan muharrirlerimiz yazı yazarken şahsiyetlerinden
sıyrılır, sıyrılmak ister, bir Arap veya bir Acem gibi dü-
şünmeğe, hissetmeğe gayret ederdi. Yani kendilerinde ve
bin-netice karilerinde birbirleriyle pek az temasta bulu-
nan iki şahsiyet, iki zihniyet, iki hassasiyet vardı. Bir
eser yazmak istedikleri zaman, şe'nî hayatın mevlûdu
olan samimi şahsiyet, zihniyet ve hassasiyetlerini bir ta-
rafa bırakarak, Arap ve î r a n âsârının kendilerinde doğur-
duğu sun'î, kitabî zihniyet ve hassasiyet vasıtasıyle dü-
şünmeğe ve hissetmeğe öteden beri alışmış olan muhar-

(*) D a r ü l f ü n u n G a r p tarih-i edebiyatı müderrisi.

rirlerimiz, Avrupa edebiyatını da ruhlarının sun'î, kitabî
kısmiyle tetebbu ve taklit ettiler. Halbuki garp edebiya-
tının romantizm devrinden itibaren başlıca vasf-ı mü-
meyyizi bütün ilhamını şe'nî hayattan almak istemesidir.
Bizim edibler ise ancak bu devrin edebiyatını tanıyabil-
mişlerdi. Bu edebiyat yerine bir dereceye kadar kitabî
bir mâhiyette olan klasik Fransız edebiyatını tedkik et-
meğe teşebbüs etselerdi, belki daha fazla muvaffak olur-
lardı. Muasır garp âsâr-ı edebiyesinden edilecek yegâne
istifade garp üdebâsmm bütün ilhamlarını millî hayat-
tan ve şahsî hissiyattan ne suretle iktibas ettiklerini öğ-
renmekten ibaretti. Biz böyle y a p m a d ı k : Onların tarz-ı
tefekkür, tarz-ı tahassüslerini almak istedik ve onun için
sönük kopyacı vaziyetinden kurtulamadık. Avrupa edebi-
yatını bu suretle taklit etmenin en fena bir taklit olaca-
ğını idrak etmedik. Kelimelerle oynamaktan korkmasay-
dım, derdim ki, taklide müsait olmayan bir edebiyatı en
mükemmel bir surette taklit etmek onu kat'iyen taklit et-
memekle mümkün olur.
B) Fakat adem-i muvaffakiyetimizin sırrını ancak
bu noktadan aramak doğru değildir. Garp edebiyatıyle
kesb-i ünsiyet etmemiz nisbeten yenidir. Avrupa müte-
fekkirlerinin Yunan edebiyatım kısmen anlamak için bir
asırlık ve tamamen kavrayabilmek için de üç asırlık ka-
dar bir acemilik devresi geçirdiklerini düşünecek olur
sak, kendimizi bu hususta mazur görmemiz icap eder.
Maatteessüf en basit fikirleri keşfetmek zamana müte-
vakkıftır. «Bir şey olabilmek için iyi kötü benliğini mu-
hafaza ve onunla iktifa etmek lâzımdır» fikri pek basit
ve tatbiki pek kolay görüniir. Öyle olduğu halde bu düs-
turu ancak otuz, kırk yaşına geldikten sonra takip edebi-
liyoruz. Edebiyatımızın da sinn-i rüşde vâsıl oluncaya ka-
dar, okuduğu parlak cümleleri cılız yazıları arasına sıkış-
tırmak isteyen bir mübtedi mevkiinde kalması zaruri idi.
C) Ne denirse densin, şark ile garp arasında bin
dört yüz senenin açtığı bir uçurum vardır. Durkheim'm
Avrupa medeniyet ve edebiyatının tamamiyle nasranî bir
mâhiyette bulunduğuna dair olan iddiası ihtimal biraz
müfritânedir. Fakat her halde bir şarklı ile bir garplı ko-
lay kolay anlaşamıyor, anlaştıklarını zannettikleri zaman
bile bu anlaşma kelimelerde kalıyor. Her birisi kelimele-
rin arkasında başka mefhumlar görüyor. Temessül esna-
sında şahsiyetlerini kaybetmekle beraber, şarklı hırısti-
yanların garp medeniyetini, menşeleri farksız olduğu hal-
de, îslâmlardan daha çabuk temessül ettikleri muhak-
kaktır. İslâmiyet ile hırıstiyanlığm iki âlem arasına koy-
muş olduğu telâkki ayrılığını ortadan kaldırmak, birbiri-
ne ez her cihet yabancı olan iki tarz-ı tahassüsü ve tefek-
kürü telif etmek muazzam, fakat çetin bir isti. o derece
çetin ki, şimdiye kadar başaramadığmdan dolayı edebi-
yatımızı muvaffakiyetsizlikle itham etmeğe dilim varmı-
yor.
D) istibdat senelerinin ruhlarımızda vaz'ettiği sa-
mimiyetsizlikle fikrini daima açıktan açığa söylemekten iç-
tinab eden bir muharririmiz bana, biri kendisine ve di-
ğeri başkalarına mahsus olmak üzere, ayrı ayrı iki man-
tığa mâlik olduğunu itiraf etti. Biraz canım sıkıldı, fakat
muhatabım haklı idi. Biraz düşündükten sonra ben de
kendi kendime itirafa mecbur oldum ki, çoğumuzun iki
değil, belki birçok mantığı vardır. Muhite göre kanaatle-
rine ayrı tuvalet yapmayanlarımız ve hattâ onlardan çok
fedakârlık etmeyenlerimiz azdır. Denilebilir ki, 1) Bunda
istibdadın ne kabahati var? 2) İstibdat ortadan kalkalı
on beş sene oldu. 3) Bu meselenin edebiyatla ne münase-
beti olabilir. Bu üç itiraza kısaca cevap verelim-:
1) İstibdat hepimizi yalnız başka türlü düşünmeye,
başka türlü idare-i kelâm etmeğe alıştırmamış, aynı za-
 memiştir. Din ayrı, edebiyat ayrıdır kaidesi uzun müd-
manda yavaş yavaş düşünmemeye veya hariçteki mânia- det hükümferma olmuştur. Bir asırdan beri yazılmış olan
l a n nazar-ı itibara alarak birtakım kayıtlar altında dü- münacaat ve kasideleri gözden geçirirsek, mevzu ve ruh
şünmeye sevk ve icbar etmiştir. itibariyle hemen hemen birdir. Malum olduğu veçhile,
2) İstibdat on beş seneden beri kalktı, fakat onun romantikler dinî hissiyatı edebiyata idhal etmek sayesin-
bize verdiği fikrî itiyat tamamiyle zâil olmamıştır. Bütün dedir ki, edebiyatta yeni ve velûd bir çığır açmışlardır.
izlerini ruhumuzdan silebilmek ancak mütemadi bir id- Şüphesiz, dinî efkâr ve hissiyat, din inhisarcılarının neza-
man sayesinde kabil olur. Bu gibi itiyadâtm yaptığı tah- reti altında bulundukça ve kendi köhne telâkkilerini her-
ribatı Alfred de Musset bir piyesinde pek güzel tasvir ve kese, hiç olmazsa resmen kabul ettirmek selâhiyetini hâiz
tahlil etmiştir. Lorenzo namında yüksek ruhlu, hürriyete oldukça, din edebiyata giremezdi. Bunun mesuliyetini
âşık bir asilzâde memleketini Floransa dükünün istibda- muharrirlerimize yükletmek insafsızlık olur. Dinin ser-
dından kurtarmak istiyor, ele bir fırsat geçirmek ve em- best kalması ve bu husustaki telâkkilerin bilâ-kayd ve
niyetini kazanmak için dükün müdahini oluyor ve mevki bî-perva ifade edilebilmesi, gerek edebiyatm, gerek dinin
ve mizacıyle gayr-ı kabil-i telif birtakım işler görüyor. Ni- menfaati icabındandır.
hayet bu fena itiyat kendisinde ikinci bir tabiat oluyor.
Lüzumu olmadığı halde sırf alışkanlık sâikasıyle bilâ-ih- (Milli mecmua, nr. 12, 10 Nisam 1340/1924, b. 180 -182.)
tiyar alçak ruhlu bir insan gibi düşünüyor ve başkalarını
iğfal etmeğe kalkışıyor. İşte biz de aşağı yukarı Loren-
zo'nun vaziyetindeyiz.
3) Bu meselenin edebiyatla olan alâkası âşikârdır.
Edebiyat fikirlerin, hislerin, temayülâtın bediî bir şekil-
de ifadesinden başka bir şey değildir. Onlar saf ve sa-
mimi olmazsa, orijinal, velûd bir edebiyatın meydana gel-
mesi imkânsızdır.
E) Lisanımız yeni fikir ve hisleri ifade edebilecek
şekilde inkişaf etmiştir. Bu inkişafın bir an evvel ihu-
sul-pezîr olmasını temin için yapılacak en iyi tedbir, gar-
bın şaheserlerini, lisanımıza nakletmekti. Halbuki bir
asırdan beri tuttuğumuz yol o yol değildir. Tercüme etti-
ğimiz eserlerin kısm-ı azamı süflî edebiyata ait birtakım
romanlardır. Mamafih son senelerde bu vadide daha iyi
çalışılmış olduğunu teslim etmeliyiz.
F) Dinî hissiyata edebiyatta yer vermedik. Dinsiz
görünürüm korkusuyla hiç kimse bu noktalara temas et-

Vedat Örfî
TERCÜME VE SAHNE
Ramazan için yeni piyes kabulüne başlandığına dair
Darülbedâyi heyet-i idaresinin bundan bir iki ay evvel ga-
zetelere verdiği resmî ilânlarda, çok kişinin nazar-ı dik-
katini celbeden bir cümle vardı. Heyet-i idare mütercem,
telif veya mutabbak, Darülbedâyi'e verilmek istenilen
eserlerin, bir an evvel tedkik edilmek üzere teslimini ve
mütercem eserlerin, asıllarıyla birlikte getirilmesini bil-
diriyordu.
Mütercem âsâr, muntazam ve hakiki tiyatronun doğ-
maya başladığı zamandan beri sahnelerimizin meçhulü
olduğu için bu iki satır, yeni bir çığıra vesile açmak iti-
bariyle mühim bir dikkati hâizdir.
Vâkıa vaktiyle müteveffa Mınakyan'm temsil ettiği
eserler bu nev'e münhasırdır. Fakat Âli Bey merhum, Sa-
dık Bey gibi lisana hâkim bazı esâtîzin ihdâ ettikleri âsâr
müstesna olmak üzere, onların çoğu bir tercümeden ziya-
de ancak aynı ismi taşıyan bir (Avrupa piyesi taklidi) idi.
Meselâ Ekmekçi Karı'yı seyredenler Xavier de Montepin
in Porteuse de pain'inüslûb-ı beyânını ve müteselsel hâdi-
sâtmı hayretle ararlar, bulamazlardı. Zaten kulis arasın-
da, bir iki saat içinde mahza yeni piyes takdimi için vü-
cuda getirilen bozuk tercümelerde fazla bir meziyet ara-
mak müsteb'ad idi. Mınakyan kumpanyasının Meşruti-
y e t i müteakip infisahı bu şekil temsili bittabi kapar gibi
oldu. Avrupa'dan dönen Burhanettin Bey, büyük propa-
ganda yaptığı şahsının halk nazarında bülent bir mevkii-
ni teminen Mınakyan tercüme repertuarını piyes itibariyle
değilse bile, şekil nokta-i nazarından ihyaya çalıştı. Mak-
tel, Napolyon Bonapart, Müctehid gibi eserler bu meyan-
da tadat edilebilir. Bunların kıymeti, her halde, Ekmekçi
Karı veya Balmumcu'nun tercüme bozukluğundan fazla
bir şey değildi. Bunlarda da bir isim müşâbeheti vardı.
İşte bu kadar... Müterciminin yarım saatlik bir zaman
tahsisi, ortaya (mütercem bir eser) çıkmasına kâfi gel-
miştir.
İşte bu gibi fena misallerdi ki, halkı tercüme eser-
lerden soğuttu. Millî temâşâ muharrirlerinin tatbiken ol-
sun ortaya çıkardıkları eserler, temâşâgerler tarafından
bir yenilik gibi görüldü. Kendisine sahnedeki fesli şahsı,
bonjurlu barondan veya dükten daha fazla yakın gören
temâşâ müdavimleri, zaman geldi ki, Mınakyan ile Bur-
hanettin'in yarım tercümelerine tahammül edemez oldu;
bir sahne üslûbuna ihtiyaç messetti, muhayyilenin teşrih-
lerini görmek istedi.
O tarihten beri Türk sahnesi, tercüme bir eserin
temsiline hemen şahit olmamıştır denilebilir. Bu bir me-
ziyet mi telâkki edilmek lâzım gelir, yoksa bir kusur mu?
Mesele etrafıyla tedkik edilecek olursa, meziyet veya ku-
sur, her ikisinin de ayrı ayrı sebepler dolayısıyla bugünkü
sahnelerimizde varit bulunduğu tezahür eder.
Sahneler bir maarif cevheridir. Binâberin istedikleri
şey de sanat cevheridir. Harîmine sokulan bir eserde, her
şeyden evvel aradığı, telif veya tercüme bulunması değil,
onun sanat ulviyetini, zarif ve kuvvetli müddealariyle bir-
likte taşıyan bir temâşâ bediası olmasıdır. Vaziyet klasik
roman sahasındakinden başka bir mâhiyet taşımaz. İyi
bir telif ne ise iyi bir tercüme de, sanat nokta-i nazarm-
dan odur. Kıymet aynı ehemmiyette, cevher aynı şaşaa-
da, iddia aynı kuvvettedir. Telif ve tercüme, ayrı sanat
ve ihtisas olmakla beraber, asıldaki pürüzsüzlük onları
aynı safa koyar.
Mütercim yoksulluğumuz yahut adedi mahdut ol-
mayan kötü mütercimlerimiz, memlekette bu hakikati
sû-i telâkkiye maruz bırakan en mühim mesullerdir. En
güzel bir eseri y a n m yamalak bir tercümeyle mütercem
ünvanı altında halka takdim eden cüretkârlar, bazen bü-
tün cihanın takdir çelenkleriyle sarılı bir şâheserini bile
temâşâgere en süflî ve en âdi bir temsil gibi tanıtmış, tik-
sindirmiş mahzâ bunun pek tabiî bir neticesi olarak sah-
neyi mütercem leserlerden büsbütün mahrum bırak-
tırmıştır.
Dünyanın büyük sahnelerini bilenler, onların pro-
pagandasındaki mühim bir madde-i esasiyeyi anlamış-
lardır. Bu madde şu suretle telhis edilebilir: «Repertu-
arı süsleyecek incilerin yerli muharrirlere mahfî kalma-
ması, hakiki sanat bedialarımn mütercimlerine de aynı
şerefli mevkiin tahsisi!..» Fransız sahnelerinde, ırkın mü-
ebbet bir düşmanı olan Almanlara ait müteaddit şaheser-
lerin mevcudiyeti, bu esas kaidenin müessir bir misali
değil midir? Alsas facialarının meş'um hatıralarıyla diş-
lerini gıcırdatan bir vatanperver Wagner'in dehası önün-
de bir Alman kadar, belki ondan daha fazla bir hiss-i hür-
metle bütün elemlerini unutur, ruhunu ve büyük dâ-
hinin huzur-ı haşmetinde mütehassisâne eğer, durur. İn-
giliz edebiyat temâşâsmda, bir devir geçmez ki, muvaf-
fakiyet teselsülleri içinde yabancı bir muharririn ve ese-
rin şerefli ismini taşımasın.
Darülbedâyi heyet-i idaresinin son hatt-ı hareketi,
bu itibarla takdire değer. Hususiyetle bizim bu noktadaki
ihtiyacımız, diğer akvamdan çok fazladır. Adaptasyon
hastalığı içinde kıvranan bir sahne için en mühim ilâç,
şüphesiz tam tercüme âsârın görünüşü olacaktır. Yine o
zaman ortaya yeni bir temâşâ üslûbu çıkacak ve sahne-
nin mevziî bazı mevzuları pek kolaylıkla kendiliğinden t o
mizlenecektir. Bunun nasıl olabileceği bahsine gelince,
bu basittir. Unutulmamalıdır ki nakilde, aslın güzellikle-
rini ve hakiki müellifin üslûp kuvvetini muhafaza mec-
buriyeti bulunmadığı için, onları bazen seyredilmeyecek
derecede zayıflattırdıktan başka, ellerindeki hürriyeti is-
tedikleri şekilde sûistimal eden (lisan bilmezler) o za-
man bu cüreti gösteremezler.
Şimdi meselenin asıl mühim noktası, Darülbedâyi'in
bu gibi eserler bulup bulamayacağıdır. Aradan aylar geç-
tiği halde değil böyle bir eser vücuda getirmek, fakat bir
eser tercümesine girişmek gibi bir teşebbüs emaresi ve
rivayeti bile ortada yoktur. Bu, mütercem âsâr temsil edi-
leceğine dair verilen beyannamenin matlub itimadı temin
edemediğine atfolunabilir. Ve bunu da mazur görmelidir.
Bugüne kadar tercüme eser temsilini bile ağzına almak
istemeyen bir müessesede, Avrupa'nın kuvvetli bir sahne
tanzimini musırrâne isteyen piyeslerin oynanmasına, bu-
gün çok kişi inanamadıktan başka şapkalı, ecnebi ruhlu,
ayrı hayat-ı ictimaiyeli hadiseler tasvirinin halk tarafın-
dan göreceği rağbet ihtimalinin derecesi noktasındaki
mülâhazalar ve tereddütleri tabiatiyle teşdid ediyor. Ec-
nebi bir ruhun terennümlerinden haz duyabilmek, yalnız
sanat nokta-i nazarından kabildir. Fakat bu bedii zevke
tesâhüb için bizde sanat duygusu, matlub derecede inki-
şaf etmiş midir, yahut umumileşmiş midir? İşte câ'yı te-
emmül olan kısım!..
Mâmafih adaptasyon hastalığını tedavi için, yukarı-
da dediğim gibi, bütün bu tereddütleri izaleye muktedir
resmî teşebbüslere girişmek lâzımdır. İçtimaî yaralan-
 mız, her memleketten fazla olmak itibariyle telif âsâra
bilhassa muhtaç bulunduğumuz bir inkişaf devresinde,
ecnebi âsân, hem de tam olarak talep etmek, çok kimse-
ye belki tuhaf görünür. Lâkin bu fakir sahnede adaptas-
yon belliyesi o kadar ilerlemiş, hele öyle müellim şekil-
lerde sûistimal edilmiştir ki, ıslahat ve terakkiyât için
başka yol aramak gülünç olur. Adapte ünvanma rağmen
yarım yamalak tercümeden başka bir şey olmayan ve esa-
sen ruhumuza yabancı kalan zavallı bir esere mütehas-
sıs mütercimler tarafından mücehhez bir tarzda sahneye
çıkarılan ecnebi bir eser elbette müreccahtır. Bundan
maada ne başka bir muharririn izhar ettiği bir muvaffa-
kiyet diğerleri tarafından benimsenebilir, ne de sanat na-
mına bir hürmetsizlik gösterilmiş olur, tercüme iktida-
rında olmayan temâşâ mensupları telifle uğraşırlar.
Maatteessüf şimdiye kadar bizde ihmal edilen eser-
ler daima telifler, teşvike mazhar olan kısım da her za-
man adaptasyonlar olmuştur. Niçin?.. Meçhul! Ne gaye
ile? Cevap aramak abes. Bir iş görülmek istenilmiş, bir
yola girişilmiş, nereye doğru gittiğini kimse farkedeme-
miş!
Bugün yapılacak şey, muntazam bir heyet-i idare-
nin taht-ı siyasetinde ehil kimselerden müteşekkil ter-
cüme heyetleri vücuda getirmek, yine mütehassıs bir re-
jisör elinde bu gibi en kuvvetli eserleri tanıtmaktır. Yok-
sa içinde bunaldığımız tezebzübe nihayet vermek imkânı
yoktur ve vaziyet bu şekilde devam ettikçe ne hakiki bir
muharrir yetişebilecek, ne de temâşâ kavâid-i esâsiyesi-
ne hürmeti bilen mevzuları seyretmek fırsatı bulunabile-
cektir.
(Akşam, nr. 2257, 22 Ocak 1925.)
Hikmet Şevki /
HANGİ ESERLERE MUHTACIZ?
Tiyatro eserlerinin muvaffakiyet kazanmalarına en
mühim âmil, tabiî olmalarıdır; mevzuunun hayatın haki-
ki vak'alarından intihap edilebilmeleridir; zaten Fransız
münekkitlerinden Lucien Dubech: «Sahne gayr-ı tabiîli-
ği kabul etmez.. Hayata uygun olmayan vak'alardan, sah-
ne nefret eder» demiştir. Hakikaten sahnede insanları
üzen ve sıkan nokta, gayr-i tabiî olan cihetlerdir.
Son zamanlarda Fransa'da neşredilen tiyatro eser-
lerinden lisanımıza nakledilmeyenleri bulmak pek müş-
kildir. Herhangi bir komedi, herhangi bir vodvilde ent-
riklerin fazla olması, kahkahalar uyandıracak vakaların
mebzûliyeti bizi cezbediyor, derhal eşhas ve memleket
isimlerini değiştirerek sahnemize naklediyoruz. Bu eser-
lerin sahnemizde de temsil edilebilmeleri için, bu kadar-
cık tahavvül kâfi midir? Şüphesiz ki bunlar bizim sah-
nemize yabancı kalıyor. Bu eserlerin arasında Türk isim-
lerini taşıyan eşhas-ı vak'a, çocukluğumuzda seyrettiği-
miz Mınakyan melodramlanndaki kontlar, dükler kadar
iğreti bulunuyor.
Tiyatro eserlerinde en ziyade nazar-ı dikkate alına-
cak nokta örf (mofeurs)'dür. Bir milletin harsının en zi-
yade canlandığı köşe tiyatro ve sahneleridir. Bir Fransız
muharririnin kendi milletinin örfünü düşünerek vücuda
getirdiği piyesler, nasıl olur da sahnemize uygun gelebilir
ve nasıl olur da Türk milletinin harsını yaşatabilir?

Biz hangi eserlere muhtacız?.. Tiyatro eserleri mev-
zuubahs olduğu zaman, muhtelif noktalardan düşünmek
mecburiyetindeyiz. Evvelâ memleketimizde henüz tiyat-
royu lâyıkıyla bilen ve tedkik etmiş olan mühim bir genç-
lik mevcut değildir. Heyet-i temsiliyelerin vazifesi, genç-
liğe bu yüksek sanatın her noktasını, her kısmını anlat-
mak ve öğretmektir. Ecnebi lisanını bilmeyen gençlik,
garbın klasik âsârı hakkında en basit bir fikre bile sahip
değildir. Niçin sahnelerimizde MoliĞre, Racine, Shakespe-
are, Schiller, tbsen ilh... görünmemelidir? Niçin Türk
gençliği onların yüksek âsârını görüp tedkik etmek fırsa-
tını elde edememelidir? Hiç şüphe yok ki, bu hareket
gençliğin sanat hususundaki tedkik ve tetebbuuna karşı
gösterilen bir ihmaldir. Avrupa tiyatrolarında, klasik âsâ-
rı temsil eden hususî heyetler vardır. Bunlar sırf bu mü-
him vazifeyi deruhte ettikleri için, hükümetten tahsisat
alırlar. Bir heyet-i temsiliye o günün en yüksek bir ese-
rini sahnesinde yaşatırken, diğeri mazinin bir şaheserini
temsile çalışır. Sanatın mazisi daima hürmete değer. Sa-
natta mazinin, istikbal kadar mühim bir mevkii vardır.
Nitekim Robert de Flers klasik âsâr hakkında şu müta-
laayı yürütmektedir: «Mazi, terakkiye azmeden milletler
için korkunç bir düşmandır. Terakki adımı atarken mazi-
nin hatalarını düşünmeli, fakat ona merbut bulunmama-
lıdır. Mazinin itikat ve ananelerine bağlanmak, terakkiye,
inkişafa veda etmek demektir. Yalnız bu nazariyeden, sa-
natı istisna etmelidir; çünkü sanatın mazisi takdire şâ-
yândır... O, daima hürmetle anılmahdır. Temâşânm mazi-
si, eski asırların kucağında yaşamış ve ilk defa tiyatro ih-
tiyacını hissetmiş büyük muharrirlerin tezlerini, nazari-
yelerini taşır, gençlik eski tezlerle yenilerini mukayese et-
mek fırsatını, ancak klasik eserler vasıtasıyla elde edebi-
lir.»
Halbuki biz hiç b u nazariyeleri takip etmedik. Meş-
rutiyetken evvel melodramlara bir zemin olan Türk
sahnesi, Meşrutiyet'in ilk günlerinde padişah isimlerine
izafeten yazılan mânâsız piyesleri kabul etti. Hiçbir kıy-
meti olmayan bu eserlerin sahnede temsilleriyle can ver-
meleri bir oldu. Darülbedayi'nin teşekkülü, adapte piyes-
lerin doğmasını intaç etti. Bu, belki bir başlangıç olmak
itibariyle, makbul bir teşebbüs addedilebilirdi. Fakat üze-
rinden seneler geçtiği halde, el'ân bu fikre tâbi olmak,
Türk tiyatrosunun daha çok zaman başka bir milletin
arzu ve fikirlerine hizmet etmesine, başka bir milletin
düşüncelerini, itiyatlarım benimsemiş görünmesine sebe-
biyet veriyor... İşte en büyük hata da budur.
Bu kadarla da iktifa edilmiyor. Son zamanlarda
adapte edilen vodvillerde, tuluat sahnelerinde bile duyul-
mayan, işitilmeyen en müstehcen kelimeler, en âdi fikir-
ler mevki buluyor. Tiyatro halkı güldürebilir, fakat hal-
kın ruhundaki nezahati nazar-ı itibara alarak güldürme-
lidir. Tiyatro salonunu dolduranların hiçbir zaman adi
sözlerle kahkahalarını yükselteceğini ne bir muharrir, ne
de bir mümessil düşünmemelidir. Eğer böyle düşünülecek
olursa «sanat» kelimesini müessesesinin üzerinden, sanat-
kârı da mümessilin isminin yanından silmek mecburi} eti
hâsıl olur...
Tiyatro müelliflerinin çalışabilecekleri tezler o kadar
çoktur ki.. Türk milletinin herhangi bir sahada yüksele-
bilmesini temin, bilmediği noktalan işaret eden piyesle-
re çok muhtacız. Meselâ, memlekette Türk ocaklanmn
yapmış olduğu büyük hizmetleri takdir eden tiyatro mu-
harrirlerimiz, kalemlerini neden bu müessesenin takip
ettikleri tez üzerinde yürütmüyorlar? Henüz ocak mefhu-
munu anlayamayanlara, bu noktayı bütün vuzuhuyla an-
latacak vâsıta, Türk sahnesi değil midir?
 Son geçirdiğimiz büyük inkılâbın faydalarını, Türk
sahnesinde kaç eser yaşatmıştır? Fırsat buldukça, tiyat-
ro eserlerinin arasına sıkıştırılacak küçük cümlelerin, bü-
yük faydaları vardır. Muharrir, eserini yazarken her şey-
den evvel, halkın ne beklediğini düşünmelidir. Bu nok-
ta nazar-ı itibara alınmadıkça, tiyatro faydalı bir sanat
olmaktan uzak kalır.
Bugünkü Türk kadınlığı mühim bir inkılâbın içeri-
sinde bulunmaktadır. O, her gün biraz daha kendisini
esir etmiş olan eski itikadlardan, mazinin sakîm düşün-
celerinden kurtulmak ve sıyrılmak mecburiyetindedir.
Zaten her inkılâbın ilk safında daima kadınlık yürür. Ya
rınki Türk neslini yetiştirecek olan kadınlarımız, cemiyet
hayatındaki mevkilerini, inkılâbın kendilerine tahmil et-
tiği ağır vazifeleri yalnız içtimaî eserlerde okumamalı-
dır; aynı zamanda Türk sahnesinde de görmelidir. Zat=n
yazılan eserlerin tevlid edeceği fayda tiyatro kadar mües
sir olamaz... Biz tiyatro eserlerimizde yalnız bunları ih-
mal etmekle kalmıyoruz; daha büyük bir hataya da dü-
şüyoruz.. Çünkü muharrirlerimiz sahnede Türk kadınlı-
ğını, zevcini iğfal eden, evini ihmal ederek dans pistinde
dolaşan bir tip olarak yaşatıyorlar.. Zaten cemiyet haya-
tımızı zehirleyen çirkin mevzular intihap edilmekte ve bu-
nun arasında da Türk kadınlığı, iğrenç bir mevkie konul-
maktadır. Şimdi vodvil nâkillerine bir sual soralım :
«Türk kadınlığı, vodvillerinde yaşattıkları tipler mid.r?»
şüphesiz ki hayır...
Muhtaç bulunduğumuz tiyatro eserlerini tasnif et-
mek icap ederse, dört büyük kısma ayırmak mecburiye-
tinde kalırız:
1. Garbın tiyatro âsârı arasında şahaser olarak ka-
bul edilen klasikler.
2. Lisanımıza nakli kabil olmayan fakat temsili za-
rurî bulunan garp âsârmın tercümesi.
3. Tezi hayatımıza uyabilen ve hakikaten fayda'ı
olan garp âsârmın adaptesi.
4. İçtimaî inkılâbımıza yardım edecek telif âsâr.
Telif âsârın, tamamiyle Türk harsını yaşatması lâ-
zımdır. Jules Romains bir eserinde tiyatro müelliflerin-
den bahsederken: «Tiyatro müellifleri halkın ruhundaki
tahavvülâtı tedkik ve tahlil etmedikçe, yazdıkları eserler
ölüme mahkûmdur. Bir eserin uzun ömürlü olabilmesi,
ancak halkın ruhuna yakınlaşmasına mütevakkıftır» di-
yor.
Bu yapmış olduğumuz tasniften komedilere ve vodvil-
lere tamamiyle muârız bulunduğumuz anlaşılmamalıdır.
Eğer Moliere'in âsârında görüldüğü gibi, bir kahkaha
demetinin arasına hıçkırıklar, cemiyet hayatının hata-
ları sıkıştınlabilirse, o komediler, birçok piyeslerden
daha faydalı bir mevkide bulunur. Komediler ve vodviller
temaşa eserlerinin en ziyade dikkat edilmesi lâzım gelen
kısmıdır; çünkü, bu komedilerin tesiri, kahkahaları gibi
çabuk sönmeyeceği için, halkın iyi fikirlerle aşılanmasına
dikkat edilmelidir. Yoksa büyüklerin bir mektebi oldu-
ğunu kabul ettiğimiz tiyatro, muzır düşünceli bir rehber
mevkiine düşer...
(Hayat, C. I, nr. 7, 13 Kânun-ı sani 1927, s. 137 -138 )

Ahmed Cevdet
MÜTALÂAYA ŞAYAN ESERLER
Suret-i muntazamada Polonya'dan almakta olduğu-
muz Messajero Polonais gazetesinin son nüshalarının bi-
rindeki sahife-i mahsusayı mütalaa ederken kitap neşri-
yatına dair olan bir sütun nazar-ı dikkatimi celbetti. An-
cak birkaç sene evvel serbestilerini istirdâd etmiş olan
Polonyalılar, gerek gençlerin ve gerek çocukların temin-i
istifadeleri için her sene mutena eserler neşrini âdet et-
mişlerdir. Eserlerin bir kısmı telif, bir kısmı da diğer li-
sanlardaki âsâr-ı muteberenin tercümeleridir. Bir de di-
ğer medenî memleketlerde olduğu gibi, bir kütüphane te-
sis ederek kıymetdâr müellefâtı o kütüphaneye idhal et-
mişler ve fiatlannı da pek mutedil olarak tayin eylemiş-
lerdir.
Bu kitapların isimlerini buraya dercetmeye hâcet
yoktur. Maksadım o değil. Maksadım bizdeki müellif ve
mütercimlerin de böyle nefis eserler telif ve neşrine gay-
ret etmeleridir. Millî harsın istediği budur.
Biz bugün bir intikal devresindeyiz. Bu devir, pek
mühim bir devirdir. Önümüzdeki devirlere girmeğe ken-
dimizi fikren ve zihnen hazırlamak mecburiyetindeyiz.
Eğer bu devrin kıymetini takdir etmeyi bilirsek, hazırla-
manın vesâitini tehiyye etmeye muvaffak oluruz. Kemal-i
samimiyet-i vicdaniye ile söyleyelim ki, son senelerde neş-
rolunan kitaplarımızın ekseriyetini havaiyyat teşkil edi-
yor. Kitap veya eser satılmak için havaî şeyler yazmak
lâzım geleceği zehâbından kurtulmalıyız. Polonyalılar gi-
bi gerek gençlerimize, gerek çocuklarımıza ve bilhassa
kadınlarımıza faydalı, güzide eserler vermeliyiz ki, mef-
kûreler aydınlansın. Mefkûresiz maksada erişilemez.
Müellif ve mütercimlerimiz için şeref de bundadır.
Yalnız sürümü düşünmeyelim. Biraz da içtimaî ve millî
faydalara kalemlerimizi tahsîs edelim.
Filkavi bugün masârif-i tâb'iye fazladır. Her şey pa-
halıdır. Masârifi çıkarabilmek için kitabın satılması ilk
şarttır. Yoksa kitapçı münasip bir bedel veremez.
Ciddi eserlerin bittabi karii, diğerlerininki kadar
çok olamaz. Zaten onun içindir ki, hafifçe şeyler meydan
alıyor.
Bu hafif eserler bilahare tiyatromuzu da berbat
eder. Hele adaptasyon suretiyle yazılan ve başka bir âlem
ve muhit için tasvir edilen eserleri Türk âlemiyle muhiti-
ne tatbik etmek her halde iyi bir usul değildir. Bunun bi-
zim için nevi nevi zararları olur. Diğer lisanlarda tiyat-
rolar oynanacak ise aynen tercüme edilip oynanmahdır.
Bu daha sâlim bir tarîktir.
îyi kitaplar neşredebilmek için ne yapmalı? îtina
edilecek şey yalnız nefs-i eser de değildir. Hattâ onun kâ-
ğıdı vesairesi bile düşünülmelidir. Mesela memleketimiz-
de neşrolunan kitaplar, ekseriya Avrupa'daki kitap kâ-
ğıtları üzerine tab'edilmez. Bize gelen kâğıtlar hem pa-
halıdır, hem ağırdır, hem de ya yazıları alttan gözükür ve-
yahut hurufât hakkıyla muntabı' olmaz. İstanbul'daki
kâğıt tüccarı bize ait olan harsî maddeler ile o kadar alâ-
kadar olamamıştır. Yalnız kazanç ile alâkalan vardır.
Onlara bu keyfiyet söylendiğinde o kâğıtlan getirip de

kime satalım diyorlar. Avrupa'da hattâ gayr-ı mücelled
kitaplarda bile ne nefaset ve intizam vardır. Kâğıtlardan
başka mücellitlikte de itinasını gösterir. Zevk sahibi bir
kari buna da dikkat eder. Âdeta onu mütalâa merakı bu
bediiyyetle artar.
Zarfa ait olan bu cihet elbette mazrufa ait olan ci-
het kadar mühim değildir. Zihinleri asıl işgale lâyık olan
madde kitapların mündericatıdır. Teessüf olunmalı ki, bu
ana kadar bizde klâsiklerin tercümesine yanaşılamadığı
gibi, Avrupa'daki büyük müdekkiklerin her memleketi
alâkadar eden bazı âsâr-ı mühimmesi de bizim lisanımı-
za nakledilememiştir. Bir Lehli doktor Lehçe'ye ne kadar
mühim eserleri yalnız başına nakletmiş. Hammer müter-
cimi merhum Atâ Bey'den sonra gayret-i mütemadiye sa-
hibi bir mütercim bizde görünmedi.
bin cilt kitap varmış. Her sene sekiz binden on beş bine
kadar yeni kitap da ya satın alınıyor, ya hediyeten kabul
ediliyormuş. Ashâb-ı mütalaa da bu senelerde tekessür et-
miş. Bir sene zarfında dört yüz bine yakın kitap mütalaa
edilmiş!.. İşte Avrupa milletleri böyle yetişiyorlar. Ecda-
dımız, zamanlarına göre ne kadar âsâr-ı mühimme vücu-
da getirmişlerdir. Şimdi bize de düşen, kendi zamanımı-
zın zihniyet ve harsına, ihtiyacatına göre eserler telif et-
mektir. Eğer bunu yapmazsak ahlâfımızın muahezesine
uğrarız.
(İkdamı, ıır. 10738, 14 M a r t 1927.)

Türk milleti bu noksanı ne vakit telâfi edecek? Kü-

çük milletler, hattâ bizim hâkimiyetimiz altında asırlar-
ca yaşamış milletler bile bu klasikleri tercüme etmişler-
dir. Hem de manzum olanları manzumen nakletmişler
dir. Bazı eserlerin iki tercümesi vardır. Biri üslûb-ı âlîde,
diğeri mutavassıt üslûpta. Bizde neden böyle himmetli in-
sanlar zuhûr etmemiştir. Ben eminim ki, diğer milletler-
deki mütercimler de nakden müstefîd olmamışlardır.
Bâ-husus bunların içinde birtakım fakir papaslar da var-
dır.

Müelliflerimiz ile bir veya birkaç matbaa arasında

bu hususta bir suret-i tesviye bulunamaz mı? İki taraf
telif-i efkâra yarayacak prensipleri ararlarsa, buna, müm-
teniü'l-icradır diyemiyeceğim.
Dünkü posta ile gelen Viyana gazetelerinde Viyana
Darülfünunu'nun kütüphanesi hakkında şâyân-ı dikkat
bir makale gördük. Bu kütüphanede bir milyon iki yüz

Köprülüzâde Fuad
TERCÜME MESELESİ
Hüseyin Cahid Bey'in cidden hayret ve takdire şâ-
yân bir faaliyetiyle ortaya koyduğu kırk elli cilt müter-
cem eser münasebetiyle Ahmed Haşim Bey'in yazdığı kü-
çük bir tenkit, matbuatımızda yeniden «tercüme» mese-
lesini uyandırdı. Ahmed Cevdet Bey, Celâl Nuri Bey ve
daha bazı zevat, bu vesile ile bazı şâyân-ı dikkat fikirler
ileri sürdüler. Çok uzun senelerden beri zaman zaman or-
taya atılan bu «tercüme» meselesinin bu suretle tekrar
meydana çıkması, yeniden tedkik ve münakaşa mevzuu
olması, herhalde faydasız değildir. Bu vesile ile biz de bu
hususta düşündüklerimizi söylemek istiyoruz.
Ne gibi âmiller tesiriyle olursa olsun, yeni bir mede-
niyet dairesine giren bir milletin ilk işi o medeniyete ait
eserleri kendi lisanına tercüme etmektir. Türkler bir ara-
lık Budist ve Maniheist oldukları zaman, o medeniyet
zümrelerine mensup eserleri - bilhassa dinî eserleri - ken-
di dillerine çevirmişlerdi; İslâm medeniyeti dairesine gir-
dikten sonra da, asırlarca, Arap ve Acem edebiyat ve ulû-
munu Türkçeye nakl ile iştigal ettiler. Şarkî Türkistan'-
dan başlayarak Bosna'ya kadar, Türk harsının hükümran
olduğu yerlerde vücuda gelen bu «tercüme edebiyatı»,
umumiyetle zan ve tahmin olunduğundan çok, pek çok
fazladır. Bilhassa, belli başlı eserlerin, muhtelif zaman-
larda, muhtelif adamlar tarafından yapılmış, beş altı ter-
cümesine tesadüf edildiği nâdir değildir. Bir misal olmak
üzere, Kazvinî'nin Acaibül-mahlûkat adlı meşhur eseri-
nin beş altı Türkçe tercümesi olduğunu zikredelim. Bü-
yük eserin tercümesi için ayrıca heyetler teşkil edildiği
de zikre şâyândır. Damad İbrahim Paşa Aynînin Büyük
İslâm Tarihi'ni Müneccimbaşı'nm Câmi'ü'd-düvel'inj o
devrin başlıca âlimlerinden teşkil ettiği bir heyete tercü-
me ettirmiştir. Arapça veya Acemce metinleri kaybolarak
yalnız Türkçe tercümeleri sayesinde ilim âlemince malum
olabilmiş eserler de yok değildir. Ecdadımızın, İslâm me-
deniyeti mahsullerini Türkçeye nakil için sarfettikleri
himmet, bizim Avrupa eserlerini tercüme hususundaki
faaliyetimizden çok fazlaydı.
Bir asırdan beri, Avrupa ulûmunu lisanımıza nakil
için Hoca İshak Efendi'den başlayarak birçok fikir ve ka-
lem erbâbımız, oldukça çalıştılar. Mühendishane, Tıbbi-
ye ve Harbiye gibi, askerî kuvvetlerimizi Avrupa usulün-
de tensîk ve teşkil için açılan müesseseler, bu tercüme
faaliyetinin başlıca âmilleri oldu. Tanzimat'tan sonra,
bütün devlet teşkilâtının garplılaştırılması ihtiyacı, Şina-
si ile başlayan fikrî ve edebî teceddüt, yani maarif teşkilâ-
tının istilzâm ettiği faaliyetler, bu tercüme cereyanını
büsbütün kuvvetlendirdi; Encümen-i Dâniş ve Darülfü-
nun teşebbüsleri Galatasaray 7 Mekteb-i Mürkiye, Mek-
teb-i Hukuk gibi müesseseler de bu hususta müessir ol-
dular. Memlekette ecnebi lisanlarını ve bilhassa Fransız-
cayı bilenler çoğaldı; ilk mektep kitaplarından başlaya-
rak, bütün fikir âlemimizde, hattâ «telif» nâmı altında,
tercümelerden başka bir şey görünmez oldu. Yazık ki bu
bir asırlık faaliyetin neticesi, sarfedilen emekle mütena-
sip olmamış, ilim ve edebiyat sahasında «ümmehât»tan
addolunacak hemen hiçbir şey lisanımıza nakledilmemiş-
tir. Liselere ve yüksek mekteplere mahsus ders kitapları-
nın bile ancak şu son senelerde tercüme ve neşrine baş-
landığını söylersek, bu hususta daha iyi bir fikir edinile- selesi addetmesine de iştirak etmiyoruz: Maarif Vekâleti
bilir. bütçesinde tercüme işleri için birkaç milyon lira tahsis
Bütün bunlara rağmen, bu faaliyetin büsbütün ne- edilebileceğini tasavvur etsek bile, bugünkü manevî kuv-
ticesiz kaldığı da iddia edilemez : Bir asır evvel tamamiy- vetlerimize nazaran, bu paranın yüzde birini sarfetmeğe
le «kurun-ı vustaî» bir memleket olan Türkiye'de bugün imkân olmayacaktır. Herşeyden evvel ilim müesseseleri-
«laik cumhuriyet» idaresinin kurulabilmesi, ancak, bu fik- ni tanzim ve teksir edelim; gençlerin ilim ve ihtisas haya-
rî faaliyetin mahsulü olan «millî intibah» (sayesinde kabil tına atılmalarını temin edelim; memleketin umumî fikir
olmuştur. seviyesini yükseltelim; o zaman, sair bütün fikrî mesele-
lerle birlikte tercüme meselesi de kendiliğinden halledil-
Sonra, memleketin vasatî irfan seviyesi hattâ bun- miş olacak ve yalnız değerli mütercimler değil, müellif-
dan yirmi sene evvelki seviye ile kıyas edilemeyecek ka-
ler, âlimler de yetişecektir.
dar yükselmiştir. Bugünkü Darülfünun talebesinin yaz-
dığı küçük tetebbunâmeler, bundan yirmi sene evvel İs- (Hayat, C. ITT, nr. 75, 3 Mayıs 1928, s. 445 - 4 4 4 }
tanbul Darülfünunu'nda okutulan ders kitaplarından her-
halde daha yüksektir. Sonra, bugünkü Türkçe ilmî ve fel-
sefî her mefhumu ifade edecek kadar tekâmül etmiş «ilim
ıstılahları» henüz tamamiyle olmasa bile eskisine naza-
ran çok fazla teessüse başlamıştır. Memlekette «manevî
istihsal »in kıymeti arttıkça, ilim müesseseleri çoğalarak
gençlerin ilim ve ihtisas hayatına atılmaları temin edil-
dikçe, bu tekâmül hatveleri de daha seri, daha kuvvetli
olacaktır.

Halil Fikret Bey, Türkiye'de ilim hayatımn inkişafı

için bir «tercüme seferberliği» ilân ederek birkaç sene
içinde yüzlerce eseri lisanımıza nakletmek ve böylece
memleketimizde «yüksek tahsil»in ecnebi lisanlarına
muhtaç olmamasını temin etmek istiyor. «Tercüme» me-
selesinin bizim için hayatî bir mâhiyeti olduğunu kabul
etmekle beraber, bizde «yüksek tahsil»in -bugün değil,
hattâ bundan bir asır sonra da - hiç bir zaman bir tcnebi
lisanından müstağni kalamayacağı kanaatindeyiz. Hele,
bu mütalaanın «milliyetperverliğe münâfi olduğu» hak-
kındaki iddiayı, itiraf edelim ki anlayamadık. Sonra, bu
tercüme meselesini Halil Fikret Bey'in sadece «para» me-

Hilmi Ziya Ülkeıı
TERCÜME FAALİYETİ
•Bizde tercüme işi Meşrutiyet'ten sonra resmî ve hu-
susî olmak üzere daima iki yol takip etmiştir. Eski Ma-
arif Nezareti bir telif ve tercüme heyeti vücuda getirmiş-
ti. Yukarda gördüğümüz bir kısım felsefî ve ilmî tercü-
meler onun tarafından yaptırılmıştı. Cumhuriyet'ten son-
ra Maarif Vekâleti telif ve tercüme heyeti bu işe devam
etti. İlk önce Ziya Gökalp'in reisliği altında çalışmaya
başlayan bu heyet, sonra Mustafa Rahmi Bey'in reisliği
ile neşriyata girişti. En büyük kısmı Mustafa Rahmi Bey
tarafından yazılmış olan bu tercüme koleksiyonu daha zi-
yade garp bilgisini vülgarize (vulgariser) etmek gayesini
takip ediyordu. Bu yüzden koca koca kitaplar yalnız bir-
kaç formalık broşürler haline getirilerek telhis ediliyor-
du. Bu teşebbüsün faydası inkâr edilememekle beraber,
eserlerin ruhuna nüfûz etmeyi temin edemediği ve ekse-
riya bu eserler hakkında çok sathî kanaatlerin yayılma-
sına sebep olduğu için de tehlikelidir. Vâkıa Mustafa Rah-
mi Bey tarafından Darülfünun'da veya dışarda birçok
zatlara müracaat edilerek geniş bir klasikler tercümesi
işine girişilmiş, hattâ bu arada Hüseyinzâde Ali Bey Adam
Smith'in La richesse des nations'unu tercüme etmiş ise
de bu teşebbüs yanda kalmıştır.
Daha sonra Abdülfeyyaz Tevfik Bey'in reisliği za-
manında heyet yeni bir teşebbüse girdi: Tercüme edilme-
si istenen eski ve yeni eserlerin bir listesini neşretti. Fa-
kat bu listeden de ancak birkaç eser tercüme edilebildi.
Son zamanlarda Maarif Vekâleti tekrar felsefî ve edebî
klasiklerin tercümesine ehemmiyet vermekte ve yeni bir
teşebbüse girmektedir.
Bizde tercüme yolundaki hususî teşebbüsler de ek-
seriya heyet halinde ve organize olmaktan ziyade ferdi ve
dağınık kalmıştır. Bu sahada şimdiye kadar yapılan bü-
tün gayretleri söyledim. Fakat bilhassa bunlardan bir-
kaç kişi üzerinde durmamız ve hususî tercüme yapanlan
iki zümreye ayırmamız lâzımdır: Birincisi - garptan ta-
mamiyle popüler-ve sırf kitle için eserler tercüme eden-
lerdir ki, bunlann başında Hasan Bedreddin ve Avanzâde
M. Süleyman'ı saymak icap eder. İkincisi - g a r p ilim ve
edebiyatına ait tanınmış ve mühim eserleri- «muayyen
bir mevzu ayırmaksızm» tercüme eden ve bu suretle Tür-
kiye'nin orta tahsil ve fikir muhitine hizmet edenlerdir
ki, bunların da başında Hüseyin Cahit ile Haydar Rıfat'ı
zikretmek lâzımdır. Hüseyin Cahit «Oğlumun kütüphâ-
nesi» adlı seri içerisinde yalnız başına tarih, felsefe, içti-
maiyat ve ruhiyata dair Fransızca, İngilizce ve. İtalyanca'-
dan pek çok eser nakletti.
Birçok tarihçilerimize menba olan Deguignes'nin
Umumî Türk tarihi'ni, birçok içtimaiyatçılanmızm teme-
li olan Durkheim'in eserlerini Caetani'nin Büyük İsîâm ta-
rihi'ni, demokrasiye ve sosyalizme dair birçok eserleri
tercüme etti. Tercümelerinin nevi ve zenginliği sayesin-
de fikir ufkumuzu genişletti, okumak alâkasını arttırdı.
Son zamanlarda Fikir hareketleri adlı mecmuasıyla bu
teşebbüsünü makale tercümeleri şeklinde devam ettir-
mektedir. Mevzuların dağınıklığı zarurî olarak ihtisas dı-
şına çıkmağa sebep olduğu için, bu tercümelerin mühim
bir mahzuru memleketimizde az çok yerleşmiş olan bazı
ıstılahlara riayet edilmemesidir. Bu yüzden ruhiyat ve
felsefeye ait kitaplarda ıstılahlar yerlerini kaybederek, or-
ta tahsil derecesinde olan gençlerin alıştıkları tabirlerden
ayrılarak, bu kitaplardan lâzım olduğu kadar istifade
edilmemesine sebep olmuştur. Haydar Rıfat, Hüseyin Ca-
hit'ten birkaç sene sonra tercüme işine başlayarak yeni
bir çığır açtı. Fakat bu teşebbüs mâhiyeti itibariyle on-
dan birçok noktalarda ayrılır. Evvelâ, Hüseyin Cahit'te
tercüme işinin sıklet merkezi tarih ve felsefedir. O, yeni
bir uyanış hareketini, ancak bugünkü garp fikriyatına
nüfuzlu bir bakışta ve tarih kültürünün zenginleşmesin-
de görüyordu. Halbuki Haydar Rıfat'a göre garba bak-
mak, bilhassa garp klasiklerine kadar inmekle mümkün-
dür. Bugünkü garbı anlamak için onu hazırlayan iki bin
yıllık fikir mazisinin büyük eserlerini tanımak lâzımdır.
Burada o, klasikler deyince bilhassa edebî klasikleri an-
lıyor : İlim ve felsefe eserleri onun yanında, fakat birinci
derecede yer alır.
Bu iki mütercim arasında mühim bir fark da şu-
dur : Hüseyin Cahit ferdî, Haydar Rıfat cemiyetçidir. Ter-
cüme serilerini ve mecmualarını yalnız başına çıkaran
Hüseyin Cahit ile, tercüme planlan kuran ve heyetleri
canlandırmaya çalışan Haydar Rıfat'ın çalışma tarzlan
da bunu gösterir (').
Haydar Rıfat'ın tercümeleri için de Hüseyin Cahit
Yalçın hakkında söylediklerimi - bir dereceye kadar - tek-
r a r edebilirim. Edebî ve hukukî eserlerin tercümesinde
bu mahzur kayboluyor. Halka okutmak ve popüler olmak
ihtiyacı, yukarda hülâsa ettiğim dava ile karışarak bazen
ona zarar verebilecek dereceye geliyor. Diğer cihetten, he-
(1) Hususi mâhiyetteki ilk kollektif tercüme teşebbüsü « 0 ü n VB
Yarın» kütüphanesidir. F a k a t bu teşebbüsün de üslup, ıstılah
işlerinde birbiriyle uzlaşması ve karşılıklı kontrolü kabul et-
mesi lâzımdır sanırım.
nüz yerleşmiş olan bazı tabirlerin fazla kullanılması ter-
cümelerin istifadesini daraltmıyor mu? Bu iki işin tama-
miyle ayrı tutulması, hattâ iki ayn seri hâline getirilme-
si; üslupta, itina tarzında, şekilde bu ayrılığın muhafaza
edilmesi lâzım gelirdi sanıyorum.
Memleketimizde tercüme ihtirasının uyandığı za-
mandan beri tercüme tenkitçiliği de başlamıştır. Mahsul-
lerin temiz ve itinalı olması için böyle bir tenkit süzge-
cinden geçmesi çok iyidir. Bazı Meşrutiyet tercümeleri
hakkında Selim Sabit Bey şiddetli tenkitler yapmıştı.
Mehmet Ali Aynî Bey, Mehmet îzzet Bey'in İçtimaiyat ter-
cümesini, İzzet Bey de Hüseyin Cahit Bey'in Durkheim
tercümesini tenkit etti. Semiha Cemal Hanım'ın Eflâtun
tercümesini, Niyazi Bey Felsefe Yıllığı (cilt I)'mda tenkit
etti. Orhan Saadettin Bey Şaziye Berin Hanım'ın Ziyafet
tercümesiyle Mehmet Emin Bey'in Sokrat'mı tenkit etti.
Nurullah Ata Bey, Mehmet Emin Bey'in tefrika halinde
neşredilmekte olan Bergson'dan tercüme ettiği Ahlâk ve
dinin çift kaynağı adlı eserini tenkit etti.
Son zamanlarda B. Kerim Sadi, birçok tercümeler
hakkında tenkit broşürleri neşretmektedir. Bu tenkitle-
rin, mütercimleri daha dikkatli olmağa sevketmesi itiba-
riyle çok kıymeti vardır. Fakat bunlardan bir kısmı sa-
mimî bir niyetle değil, gizli fikirlerle yapıldığı için, kendi-
lerinden beklenen faydayı temin edecek yerde bazı ifrat-
lara gitmektedir.
*
**
Tanzimat'tan sonraki tercüme faaliyetimiz bundan
ibarettir. Umumî olarak diyebiliriz ki, altı asırlık Osman-
lı tarihi içindeki tercüme durgunluğuna nazaran Tanzi-
mat'tan sonra gerek garptan, gerek şarktan yapılan ter-
cümeler daha zengin ve canlıdır. Fakat memleketimizin
 hakiki tercüme faaliyetine nazaran, yapılan şeyler çok
eksik ve zayıftır. Çünkü evvelâ, Tanzimat'tan sonra yapı-
lan tercümelerin büyük bir kısmı dağınık ve tesadüfidir.
Onların ne için, hangi fikirlere bağlanarak intihap edil-
diklerini tayin etmek kabil değildir. Ekseriya mütercim-
lerin heveslerinden veya tâbilerin ileriye sürdükleri mah-
dut bazı ihtiyaçlardan doğmuşlardır. Bu yüzden onlar bir
silsile teşkil edememişler ve teker teker, tesirsiz kalmış
lardır. İkincisi bu tercümelerin günlük ihtiyaçlara göre
ve çok çabuk yapılmasıdır. Tercümenin yalnız bir nakit
işi olmayıp, âdeta yeni bir eser vermek olduğu ekseriya
unutulduğu için cümleler aynen çevrilmekte ve Türkçe
üsluba sokulmamaktadır. Kanaatimce bu dil ayrılığı,
okuyucuyu tercüme eserlerden soğutmağa sebep olduğu
için, teferruata ait tercüme ihmallerinden çok daha za-
rarlıdır. Üçüncüsü de tercümelerin yapılıp bırakılması,
okuyucuya tanıtmak için hiçbir teşebbüse girilmeme-
sidir. Ne muharrir, ne tâbi tercümeleri yaymak işinin,
meydana getirmek kadar mühim olduğunu düşünmüyor.
Bu eserleri okuyacaklar, bilhassa mektepler ve münevver
ailelerdir. Çıkan eserlerden onların haberdar olması için
el ilânları, hülâsalar, gazete reklâmları yaptırmak, küçük
tenkitler hazırlamak lâzımdır. Bu fasılda görüldüğü gibi
bizde Tanzimat'tan beri yapılan tercümeler ihmal edile-
cek derecede değildir. Fakat onların lâzım gelen tesiri ver-
memesi ekseriya iyi tamtılmamasmdandır. Bütün bu te-
şebbüslerin iktisadî ehemmiyetinden başka, doğrudan
doğruya tercümenin gayesi, yani fikrin yayılması için ih-
mal edilmemesi icap eder.
Tercüme faaliyetimizdeki bu umumî eksiklerden
sonra daha mühim noktalara geçmeliyiz. Bizde tercüme,
sayı itibariyle hiç de eksik sayılamaz. Fakat onların mey-
dana getirilmesinde mühim bir prensip eksikliği v a r :
Tercüme bütün bir medeniyeti nakletmektir. Bu nakil
işi, dağınık ve gelişi-güzel intihaplarla olmaz. Medeniyet
yalnız bugünün mahsullerinden ibaret değildir. Ona hak-
kıyla nüfuz edebilmek ve onun içinde yaratıcı olmak için
mutlaka köklere kadar inmek lâzımdır. İslâmlar Hint ve
Yunan'ı öğrenirken böyle yaptılar. Avrupalılar İslâm me-
deniyetini öğrenirken bu zahmetli işe girdiler. Nitekim
bugünün en yeni uyanış hareketlerinde de aynı gayreti
görüyoruz. Onlardan hiç birisi, insanî medeniyeti ulaştı-
ğı son noktadan alarak ileriye götürmek iddiasında bu-
lunmamış; köklere kadar inmeğe, zahmetli ve uzun bir
çıraklık devresinin bütün yorgunluklarına katlanmağa ra-
zı olmuştur. Bu yüzden aynı eserlerin birçok defalar ter-
cüme ve şerhedildiğini evvelki fasıllarda gördük.
Yine bütün bu fasıllarda gördük ki, yaratmak hiçbir
zaman esrarlı bir ilhamın, görünmez bir kudretin eseri
değildir. Büyük yaradışlar büyük tarihî komplekslerin
neticesidir. Bu kompleksleri meydana getiren ise, yaban-
cı tesirlerin içinden gelen aksülâmellerle karşılaşması,
çarpışması ve bu çarpışmadan gittikçe daha geniş uzvî
bütünlerin doğmasıdır. îşte bu çok mudil olan çarpışma-
ların hazırladığı şartlara «içtimaî şartlar» diyonız. içti-
maî şartlar kendiliğinden hazırlanamaz ve inkişaf edemez.
Onları, tesirler çarpışmasından uzakta, oldukları gibi bı-
raksak daima oldukları gibi kalacaklardır. İçtimaî şart-
ları kımıldatan, tekâmül ettiren tesirler çarpışmasının ge-
nişlemesidir. Bu tesirleri biz yaratmasak bile onlara kar-
şı göğsümüzü açmak veya kaçınmak bir dereceye kadar
elimizdedir.
Şuurlu, teşkilâtlı ve tam bir tercüme, zaten başla-
mış olan tesirleri en uyanık ve en hazırlıklı bir şekilde
kabul etmeyi mümkün kılar. Teşkilâtlı ve tam bir tercü-
me demek, bugünün büyük fikir ve sanat eserleri yanın-
da bütün sanat ve felsefe klasiklerinin yer tutması de-
mektir.
 Bundan dolayı icap eder ki, bizim tercüme serileri-
miz ve bu işi üzerine alan heyetlerimiz, karşılıklı kontrol
ve tenkidi kabul eden kollektif teşebbüslere girsinler; ve
edebiyat, felsefe, klasikler, ihtisas bilgileri, popüler eser-
ler halinde beş büyük zümreyi birbirinden ayırarak onlar-
dan her birine ait, lâzım gelen ehemmiyetle ayrı ayrı üs-
luplarda ve tarzlarda nakiller yapsınlar. Ve yine icap eder
ki, bu teşebbüslerin eksikleri hatırlatılsın; onların kendi
milletimize ait en hayırlı bir yol için atılmış adımlar ol-
duğu düşünülerek yıkmak ve engel olmak için değil, fa-
kat düzeltmek ve yolu kolaylaştırmak için tenkitler ya-
pılsın. Nakil işi, en sonda ulaşılan şerefli ve sâkin bir he-
def değil, gönülsüz, yorucu ve dikenli bir yoldur. Ehram-
ları kurmak değil, fakat onların kurulabilmesi için sırtın-
da taş taşımaktır.
Yaratanların akıllarda kazılı kalmaları için, nakle-
denler, çevirenler büyük emeklerin arkasında unutulup
kalmaya razı olurlar. Nakledenler, teklerin benlikçi zaferi
yerine, kitlelerin isimsiz kahramanlığını beğenirler. Ben
bu işin büyüklüğünü duyuyorum; ve unutulanlara saygı
borcumu ödemek istiyorum. Hakikaten unutulmayacak
şeyler yapmak için kendini unutmaya razı olmalıdır.
(Uyanış devirlerinde tercümenin rolü, istanbul 1935, s. 377 - 385.)
Halit Ziya Uşaklıgil
TERCEME ROMAN
Bu başlığın altında söylenebilecek pek çok şeyler
var. Bizde yapılan tercemelerin ekseriyet üzere bozuklu-
ğundan, yanlışlığından, Türkçeye çevrilmek için seçilen
eserlerin pek çoğunun değersizliğinden bahsetmek pek
mümkün, hattâ pek müfit olur; bu öyle bir mütalaa ze-
minidir ki, çok söz g ö t ü r ü r : Bunların hepsini bir kısa
makalenin havsalasına sığdırmak dâ'iyesinde değilim.
Burada terceme romandan bahsederken, mevzua pek hu-
susî bir köşeden bakacağım.
Öteden beri kökleşmiş bir kanaat sahibiyim: Garba
teveccüh lüzumu sâbit olduktan sonra, artık bu gayeye
ulaşmak için nerelere sapmak icap eder, ne izler takip
etmek lâzım gelir diye düşünmeğe ve düşünürken boca-
layarak vakit kaybetmeğe imkân bırakmamalıdır. Çocuk-
ça bir izzet-i nefis kaygusuna kapılmayarak garbın yolu-
nu tutmak için açıktan açığa garpta ne mevcutsa, ilim,
fen, sanat, edebiyat sahasında orada neler yapılmış, ne-
ler meydana çıkarılmışsa, bunları doğrudan doğruya al-
mak, yeniden icat ve ihtira edildikten sonra tekâmül saf-
halarından geçerek en son terakki mertebesine yükselmiş
bütün irfan sermayesini alıp kendimize mâletmek, en kı-
sa ve kısa olduğu kadar en makul çaredir. Memlekette
musiki mi yapacağız; yeniden tayyare icadına nasıl kal-
kışmıyorsak, yeniden bir musiki ihtira'ma beyhude emek
sarfetmektense, garpta kemalin en yüksek derecesine çık-
mış olan musikisini alırız; memlekette bir sahne edebi-
yatı mı yapacağız, hiç yoktan bir temâşâ sanatı yaratmak
için uzun yılları heba etmektense, garbın sahne eserleri-
ni oldukları gibi almağa karar veririz. Roman da böyle...
Her şeyde olduğu gibi edebiyatta ve edebiyatın bu çığırın-
da da gene kendi kendimize emeklemekte devam etmekle
beraber, bir yandan bize örnek olsun, bir yandan da hal-
kın bu neviden eserler okuyucularında zevk tekâmülü-
ne hizmet edilmiş olsun diye garbın binlerce romanları
arasında yaşayan ve yaşamağa namzet olan romanlarım
Türkçeye çevirmeliyiz.
Bu zeminde şöyle böyle teşebbüsler, tecrübeler ol-
madı değil. Daima arzu edilebilecek şekilde ve surette ol-
mamakla beraber gene bir şeyler yapıldı, fakat bu kâfi
değil. Yarım yapılan şeyler de, hele o yarımlar da fena
yapılmışsa, müfit olmaktan ziyade muzırdır.
Pek memnuniyetle telâkki edilecek hareketlerden bi-
ri olmak üzere kaydetmelidir ki, bir yandan garbın kıy-
meti haiz eserleri türlü türlü tahribata uğrarken, hele
küçük hikâye zemininde yevmî matbuat sütunları telhis
ve tatbik etmek maksadıyle birçok nefis eserleri ağlana-
cak bir hale sokarken, şurada burada şahsî teşebbüslerle
terceme ızemininde dikkate şâyân gayretler görülmekte-
dir. Bu meyanda Vakit matbaasıyle Hilmi kütüphanesinin
mesaîsini zikretmek lâzımdır. Demek oluyor ki, yukarıda
bahsolunan kanaate iştirak edenler vardır. Bu kanaatin
başlıca bayrağını çekenlerin arasında Falih Rıfkı'yı zikre-
deceğim. O, birçok makalelerinde bunu etrafına da yay-
mak istedi ve bununla iktifa etmeyerek, elinin altında bu-
lunan Ulus'la ve onun pek muktedir mütercimi Nasuhi
Baydar'la kanaatinin fiilî eserlerini de göstermeğe çalış-
maktadır. Birbirini müteakip ü ç - b e ş değerli roman, ne
kadar mümkünse, o kadar güzel şeraitle muhat olarak,
terceme ve tefrika edildi; galiba kitap olarak da basıldı.
Galiba... diyorum, çünkü neşriyat âleminde cereyan
eden şeylere hiç vâkıf değiliz. Hemen her işte olduğu gibi,
matbuat âleminde de öyle teşkilâttan m a h r u m bir halde-
yiz ki, ne yazılıyor, ne çıkıyor, hele ne terceme ediliyor,
bunu sırasıyle, günü gününe takip etmek imkânı yoktur.
İşte bu satırların yazılmasına başlıca sebep de bu-
dur. Bakınız, iki vak'a hikâye edeyim :
Birkaç ay evvel, bütün ömrünü yazı âleminde geçi-
ren bir dost benden terceme olunmağa değer bir roman
sordu. O da, ben de günü gününe matbuatı takip etmek-
ten hâli değiliz. Böyle olmakla beraber, ne o, ne ben bu
matbuat dünyasının neşriyatından tamamiyle haberdar
olamıyorduk. Ben ilk hatıra gelen bir eseri tavsiye ettim :
— Onu İsmail Müştak terceme etti, dedi. Bir ikin-
cisini zikrettim:
— O, Peyami Safa tarafından terceme olundu; ceva-
bını aldım. Bir üçüncüsünden bahsettim:
— Onu da ben vaktiyle terceme etmiştim, deyince
susmak lâzım geldi; fakat ben gene susmayarak:
— Bari Maupassant'dan bir roman alınız; diyecek
oldum:
— Ondan terceme olunmadık bir eser kalmadı; mu-
kabelesini görünce, her ikimiz de kahkahayı salıverdik.
Bundan çıkacak netice kendiliğinden zâhirdir: Ortada
bir karışıklık var. Kimse kimseden haberdar değil.
Daha taze bir v a k ' a :
Ulus, gene garbın en meşhur bir muharririnden pek
tanınmış bir eser terceme edeceğini ilân etti. Gustave Fla-
ubert'den, şaheseri sayılan Madame Bovary. Derhal haber
verdiler ki, bunu Nurullah Ataç çevirmektedir. Bittabi
bundan vazgeçmek lâzım gelince, Ulus, gene o muharririn
Salambo hikâyesini terceme etmek istedi, bunun da İs-
mail Hakkı tarafından terceme olunduğu, hattâ koca
bir ikitap olarak basıldığı haber verilince, artık ne ya-
pılacağı kestirilmeyerek henüz pek tanınmamış, fakat r
pek dikkate şâyân yeni bir muharririn yeni bir romanına
karar vermek icap etti.
Demek oluyor ki, bugüne kadar Türkçeye ne roman-
lar çevrilmiştir - nasıl çevrildikleri sonra düşünülecek bir
iş- daha neler çevrilmek gerektir, bunu hiç kimse bilmi-
yor ve bilmesine de imkân yoktur.
Ne kadar teessüf etsek yerinde olur. Biz garp ede-
biyatından bahsederken hep Fransa'yı düşünürüz. Roman
zemininde Almanlardan, İtalyanlardan, İspanyollardan,
Ruslardan, şimal kavimlerinden ne hazineler var ki, bun-
lar bize tamamiyle meçhuldür; bu lisanları bilenlerin pek 5
nadir olması bu cehlin başlıca sebebidir. Hele İngiliz ro-
manı bugün Fransız romanından çok daha dikkate şâ- T A R İ H
yân olduğu ve bizde İngilizceyi pek iyi bilenler de bulun
duğu halde, onların ya edebiyat ile müştagıl olmaması ya-
hut - ne kadar yazık! - Türkçeleri kâfi bulunmaması sebe-
biyle İngilizceden hemen hiçbir eser naklolunmamıştır.
Bu makale ile vâsıl olmak istediğim netice kendiliğinden
zâhirdir.

(Cumhuriyet, nr. 4284, 19 Nisan 193R.)

Reşit Saffet [Atabinen]
r

MÎLLÎ TARİH

Ulu Gazi'mizin, inşası bitmek üzere olan Türk Ocak-

ları merkez binasını teşriflerinde, irat buyurdukları söz-
ler hakikaten derin bir yaramızı daha deşmiştir.
Türk Ocakları merkezinde mükemmel bir Türkiyat
kütüphanesi vücuda getirilmesi hakkındaki arzu ve emir-
leri, cidden en büyük bir noksanımızı işaret etmiştir.
El-yevm Türk ırkının en büyük devleti olduğumuz halde,
aslımız ve menşeimiz hakkında yazılmış ilmî bir eserimiz
mevcut olmadığı gibi, ırkımızın, milletimizin tarihini, et-
nograf isini, lisanını, antropolojisini, coğrafyasını, sanat-
larını, medeniyetini tedkik edecek kâfi bir kütüphanemiz
de yoktur.
Ekseriya, Türkiyat denilmekle, basit bir ilim anla-
şılıyor. Bu ilim, her bir âlimi hayatı müddetince meşgul
edecek, beş, altı şubeye ayrılır; her şube hakkında, bilhas-
sa Almanca ve Rusça, henüz bizde hülâsaten bile tercü-
me edilmemiş, binlerce eser mevcuttur. Diyebilirim ki bu
eserler tercüme edilmeden, Almanca ve Rusça bilmeksi-
zin, Türkiyatçı olmak pek müşküldür.
Halbuki, Gazi'nin Ankara'sı, ilim, nokta-i nazarın-
dan Türkiyatın da merkezi olmalıdır. Bunun için bizde
kâfi kudrette âlimler yetişinceye kadar, dünyanın, ilim-
leri tasdik olunmuş meşhur Türkiyatçılanndan, mümkün-
se kendilerini buraya toplayarak, azamî istifade temin et-
meliyiz. Bu ihtiyacı, son seyahatlerimizde, Macar, Avus-
turya, Alman, Rus âlimleriyle vuku bulan temaslarımız-
da pek derin olarak hissettik.
Bu uzun hazırlıkları yapmakla beraber, gençliğimi-
zin tarihî terbiyesini ihmal edemeyiz. Genç vatandaşla-
rımızın dimağlarına, taassup ve hânedan siyasetlerinin te-
siriyle görülmüş ve yazılmış tarihin yanlış, muzır ders-
lerini telkin etmek tehlikelidir.
Türklerin büyük siyasî kumandanları olmuştur; fa-
kat bir milletin tarihi, kendi mefkûresinin, maddî manevî
ihtiyaçlarının tarihidir.
Bir milletin mefkûresini, o milletin her ferdi anla-
mayabilir; fakat ancak bunları iyice anlayabilen bir şa-
hıs, bir zümredir ki, o milletin mukadderatına hâkim
olur ve o milleti saadete, refaha, muvaffakiyete götürür.
Yirmi asırlık büyük Türk tarihini yazarken, hane-
danlar, Ipadişahlar silsilesi nazar-ı dikkate almamaz. Bü-
yük Türk akınlarının, Türk fütuhatının, Türk medeniye-
tinin daha içtimaî, iktisadî sebepleri vardır. Yirmi asır-
dır, aksa-yı şarkı aksa-yı garba iliştirerek, iki medeni-
yete de en büyük hizmetler eden, Asya-Avrupa ticareti
esaslarını kuran, dünyayı birbirine tanıtan Türklerin ta-
rihinde parlayan emsalsiz kudret, metanet ve şuur eseri,
hadd-i zatında tedkike şâyân büyük bir meseledir.
Bu hususta Kari Marx'm teorilerini aynen kabul et-
mek icap etmez. Rus âlimlerinin ekseriyeti bile tarihi bu
nokta-i nazardan teşrih etmiyorlar. Fakat Vico'nun, Mon-
tesquieu'nun, Buckle'nin tesis ettikleri maddiyatçı tarih
sistemi gittikçe ilim sahasında hâkim olmaktadır. Bu hu-
susta Columbia Darülfünun'u profesörlerinden Edwin Se-
ligmann'm takrirleri şâyân-ı ehemmiyettir. Doğrudan
doğruya Türk tarihine gelince, yeni malzeme keşfine kal-
kışmadan, Macaristan, Almanya, İngiltere ve Rusya'daki
mevcut ilim malzemesinden istifade etmek kâfidir.
Kunoş İgnaz, Nemet Gyula, Fekete Layos, Ripka,
Alexandre Takacs, Gombocs Zoltan, Thomsen, Joseph
Markvart, Von Le Coq, Radloff, Bang, Brokellman, Af-
nold, Mikkola, Karlgren, Ramsted, Pelliot, Oldenbourg.
Borofkof, Orbeli, Krimsky, Maloff, Barthold, Samogloviç.
Poppe, Kouftine, Yorga gibi, Türk Ocakları ilim ve sanat
heyetinin tanıdığı ve kısm-ı azamı ile muhabere etmekte
olduğu meşhur müsteşriklerin henüz lisanımıza tercüme
olunmamış eserleri bizi senelerce meşgul edebilir.
Herhalde, Ulu Gazimizin işaretleri, Türk Ocakları-
na memlekette ifa edecek ilmî ve içtimaî yeni bir gaye
göstermiştir ki, bu müesseselerimizin istikbal ve muvaf-
fakiyeti başlıca bu ümniyenin husulüne vâbestedir.
Türk Ocakları milleti irşat için ilmen mücehhez ol-
malıdır ve olacaktır.
Maarif Vekâletimizin bu cihete ciddî ehemmiyet at-
fetmesi şâyân-ı teşekkürdür. Dünyanın her tarafında bu
gibi harsî müesseselere verilen ehemmiyet malumdur. Bil-
hassa Rusya'da bu zemindeki faaliyetin pek büyük eser-
leri nümâyândır. Herhalde, yüksek görüşü ile millî tarih-
çilerimize yeni bir yol gösteren ulu Gazi'mizin himayesin-
de ve hükümetimizin ciddî muavenetiyle, Türk Ocakları
kendilerinden beklenilen vazifeyi herhangi mümasil ec-
nebi müesseseleri kadar muvaffakiyetle hattâ daha fazla
îman ve gayretle çalışarak, ifa edeceklerine kanaatimiz
vardır.
(TürkHik ve Türkçülük izleri, A n k a r a 1930, s. 9 - 1 3 . )

Türk Tarihi Tetkik cemiyeti
ANAYURTLARINDAN AYRILAN TÜRKLER
Dünyaya ilk yayılışlarını yapmağa başlayan Türk-
ler, gittikleri yerlerde, kabile veya reislerinin veya yeni
yerleştikleri sahaların isimleriyle anılmışlardır; bu isim-
lerden çoğunun zamanla telâffuz şekilleri değişmiş, ilk
bakışta anlaşılmayacak hâle gelmiştir. Yerleştikleri saha-
ların kadîm veya kendileri tarafından verilmiş yeni isim-
leriyle anılmış kabileler bulunduğu gibi, ilk adları asır-
lar zarfında değişerek başka adlar takınmış olanlar da
vardır. Aynı sahada birçok kabileler yerleşmiş bulundu-
ğu zamanlar bunların müştereken kurdukları devlet, me-
selâ Eti, Selçuk, Osmanlı devletlerinde olduğu gibi en
kuvvetli olan ve idare başında bulunan kabile veya aile is-
miyle anılırdı.
Yurtlarından ayrılan Türklerin gittikleri sahalarda
yerlilerle karışmasından muhit, iklim şartlarına ve tesa-
lüp nispetlerine göre yeni yeni kabileler Ve bu kabilelerin
siyasî, içtimaî âmiller altında kaynaşmasından yeni ka-
vimler doğmuştur.
GÖÇLERDEN EVVEL VE SONRA ANA TÜRK YURDU
Orta Asya'da âlimlerin mevcudiyetini söyledikleri
büyük iç denizin ve ona akan ırmakları, çayları etrafın-
da kurulmuş medeniyetin, yeryüzünün diğer parçalarına
asırlar ve asırlarca nasıl taşınmış ve yayılmış olduğunu
söyledik. Bütün bu müddet zarfında ana Türk yurdun-
da neler olup bitti?
İklim değişikliğinin getirdiği kuraklık ve onun za-
rurî kıldığı bütün bu göçler şüphesiz ana medeniyetin za-
rarına oldu. Sanırmak, İndüs, Ganj, Fırat, Dicle, Kızılır-
mak, Büyük ve Küçük Menderesler, Nil vesaire gibi en
feyizli sular kıyılarına ve Akdeniz havzaları gibi cennet-
ten ayrılmış sanılacak kadar güzel kara parçalarına inti-
kal eden bu medeniyet, seçerek yerleştiği bu sahalarda,
tabiî tekâmülünü takip ederek yükselirken, bütün bu ay-
rılışların sarsıntılarından Orta Asya'nın müteessir olma-
ması elbette mümkün değildi. İnsan kabiliyetinin mede-
niyet dediğimiz hasılasını yaratan ilim ve sanat daha
ziyade zengin vadileri, muhit ile temas ve muvasala ko-
laylıklarına mazhar sahaları sever. Yeni doğan zengin bir
medeniyet merkezi, meselâ Orta Asya'da olduğu gibi ik-
limi; veya diğer birçok sahalarda görüldüğü üzere bir
payitahtın yakılması, bir devletin yıkılması gibi siyasî;
yeni bir dinin müsamahasızlığı gibi içtimaî saiklerin taz-
yikiyle yerini değiştirebilir. Akdeniz medeniyeti devrinde
havzanın muhtelif sahalarında yetişen âlimlerin, sanat-
kârların, filozofların, şairlerin her köşeden gâh Sart, gâh
Atina, gâh İskenderiye şehirlerinde toplanarak muhitin
kendilerini çeken müsait şerâiti içinde, karargâh edin-
dikleri yeni merkezin medenî teâlisine müessir oldukları
malumdur. Türk tarihinin yakın devrelerinde bunu teyit
edecek misaller pek çoktur. Kubilay yeni kurduğu Han-
balık (bugünkü Pekin) şehrinin süratle medenî inkişafa
ermesi, Çin'de en mümtaz bir ilim ve fikir merkezi hâli-
ne gelebilmesi için bütün Uygur âlimlerini, mütefenninle-
rini, riyaziyatçılarını Çin'de toplamak istedi ve birçok-
larını getirtti. İlmin Hanbalık sarayında kazandığı itibar,
Uygur âlimlerinin oraya taşınmasında şüphesiz âmil ve
bu da elbette asıl Uygur vatanının ilmî zararına oldu.
Türk medeniyeti Kaşgar, Semerkant, Taşkent, Buhara,
Konya, İstanbul gibi şehirler arasında en yakın asırlara
 gelinceye kadar merkez değiştirmekte devam etmedi mi?
îslâm ilim ve sanatı siyasî fırtınalar önünde asırlarca
Şam'dan Bağdat'a, Bağdat'tan Kurtuba'ya taşınıp durma-
dı mı?
îşte böylece ana Türk yurdu medeniyeti de tarihin
ilk zamanlarından beri en mühimi artıcı kuraklık oldu-
ğu görülen sebepler altında yerini değiştirmiştir. Bundan
asıl yurtta o zamandan beri artık hiçbir medeniyet yaşa-
mamış olduğu neticesini çıkarmağa kalkışmak bittabi
doğru olmaz. Ana Türkelinin içinde yapılan arkeoloji
taharrileri en kadîm medeniyetin orada aranması lâzım
geleceğini kâfi derecede ispat etmiştir. Hazar şarkında
Aşkabat yakınlarında Anav hafriyatının reisi Pumpelly
bu medeniyete içinde bulunduğumuz zamandan 11.000 yıl
evvele giden bir kıdem takdir etmiştir. Araştırılan diğer
bütün kadîm medeniyetlerden hiçbirine, hiçbir âlim
tarafından bu kadar uzun bir kıdem verilmiş değildir.
Pumpelly, hafriyat için intihap ettiği sahada isabet gös-
termeyerek gayet küçük ve ehemmiyetsiz bir kasabayı
örten toprakları kazmıştır. Tarih ve arkeolojide en ipti-
daî bilgisi olanlarca malumdur ki, toprağın, ağaçları bo-
ğan haris sarmaşıklar gibi kendi içinde g ö m d ü p ve asır-
lar zarfında izlerini belirsiz hâle getirerek unutturduğu
kadîm şehirlerden - hepsinin değilse bile - bir kısmının ye-
rini isabetle tayin ederek bulmak müşküldür. Bununla be-
raber, kumlarının altı ana medeniyetin yekpâre bir med-
feni olan Türkeli, ilmin bu isabeti eksik araştırma teşeb-
büsünü mükâfatsız bırakmamış, Pumpelly'in eline en kıy-
metli vesikalar vermiştir. Amerikalı âlim bu vesikaları
ilmin bi-taraf gözüyle tedkik ettikten sonra, ana Türk
yurdunun bu kısmında neolitik medeniyetin milâttan ev-
vel IX uncu, hayvanları ehlileştirmenin VIII inci binde,
maden sanatlarının VI ıncı binde, yani şimdiye kadar
madencilikte en kıdemli bulunan Sus'tan 1000 yıl evvel
başladığını ifade ve ilân etmiştir.
Türklerin ana yurdu, Morgan'm da söylediği gibi
şimdiye kadar pek az araştırılmış sahalardan biridir. Me-
deniyet menşeinin, tarihçileri yormakta ve yanıltmakta
olan meçhullerini açacak anahtar oradadır. İlmin kaz-
ması orada işlemeğe başladığı, bulunan vesikalar samimî
ve bî-taraf ilim duygusuyla tedkik ve tahlil olunduğu za-
man, insanlığın tekâmül tarihi gür ışıklarla aydınlana-
cak ve yazılı bulunduğu hakiki kitabın içinde okunmuş
olacaktır. Bu kitap haritaların Türkistan dediği Orta As-
ya yaylasıdır. O sahanın üst üste yığılmış en kadîm mede-
niyetlerle kapalı olduğuna, orada atalardan gelen menku-
lât ile dağ çobanlan bile vakıftır.
Milâttan evvel 9000 yıla varan kadîm Türk medeni-
yetinin bir zaman sonra söndüğünü tasavvur ve iddia et-
mek hatadır. Bu medeniyet bir taraftan Çin, Hint, Mezo-
potamya vesaire gibi yeni intikal mıntıkalarında inkişaf
ederken diğer taraftan da asıl kendi sahasında devam ve
inkişaf eylemiştir. İklimin müsaadesizleşmesi, hayat
şartlannm büyük mikyasta daralması, onun ancak hızı-
nı durdurmuş ve sahalarını tahdit etmiştir.
CENUBİ SİBİR'DE KURGANLAR
Kurgan (Tumba — tümülüs, höyük) pek eski devir-
lerde yaşamış Orta Asya Türklerinden kalma mezarlara
verilen isimdir. Ural dağlarından Yenisey ırmağı havali-
sine kadar bütün cenubî Sibir'de ve Kırgız steplerinde
binlerce kurganlara tesadüf olunur. O havalide yaşayan
Türkler atalar yâdigârı telâkki ettikleri bu kurganlara
hiç dokunmazlar. Onlara bir nevi mukaddes şeyler naza-
rıyla bakarlar.
 On yedinci asırda Sibirya Ruslar eline geçtikten son-
ra cenubî Sibir'in birçok yerlerinde Rus muhacirleri yer-
leştirildi.
Ekserisi tepecik şeklinde olan kurganlar Rus mu-
hacirlerinin dikkatini celbetti. Ruslar bu mezarları deşti-
ler. Mezarlar tunç, altın, gümüş, bakır ve demirden yapıl-
mış âlet ve ziynet eşyalarıyla dolu idi. Bir kısım Rus mu-
hacirleri, ziraati bırakarak bu kurganları kazıp, çıkarılan
tunç ve altın eşyayı satmakla maişetlerini temine başla-
dılar. Bu suretle birkaç sene zarfında büyük servetler edi-
nen Ruslar görüldü. Petro I hükümetin müsaadesi olma-
dan kurganların kazılmasını men'ederek hafriyatın ilmî
heyetler murakabesi altında yapılmasına emir verdi. Bun-
dan sonra kurganlar ilmî heyetler tarafından usul daire-
sinde kazılmağa başladı.
Kurganları tedkikle birçok âlim uğraşmıştır. Arke-
oloji âlimleri Sibir kurganlarını iki kısma taksim edi-
yorlar :
1. Tunç devrine ait kurganlar,
2. Demir devrine ait kurganlar.
Birinci nevi kurganlar bilhassa Yenisey ırmağı ha-
valisi ile Abakan steplerinde bulunur. Demir devri kur-
ganlarına ise İrtiş ve Tobol ırmakları havzasında tesadüf
olunur. Fakat Tunç devri kurganları arasında Demir dev-
ri kurganlarına da tesadüf olunmaktadır.
Tunç devri kurganlarında bulunmuş eşya şunlardır:
Kılıç (Kılıçların sapı ekseriye hayvan şeklindedir),
ok ucu, süngü, bıçak, orak, makas, balta, iğne, biz, bur-
gu...
Koşum takımına ait eşya: Toka, üzengi, gem...
Ev hayatına ait eşya: Kazan, tava...
Ziynet eşyasından : Küpe, düğme, bilezik, ayna, hay-
van şeklinde yapılmış muhtelif ziynet eşyası. Ziynet eşya-
sının çoğu altından mamuldür.
Demir devri kurganlarında bulunmuş olan eşya şun-
lardır: Kazma, burgu, balta, bıçak, ok ucu, kalaylama
âletleri, kılıç, süngü, zırh, çakmak.
Koşum takımına ait eşyadan: Gem, üzengi.
Ev hayatına ait şeylerden: Çakmak.
Ziraate ait şeylerden: Saban demiri, orak. Bunlar-
dan başka muhtelif şeyler: Türlü büyüklükte tokalar, ke-
mer tezyinatı, kopçalar, muhtelif büyüklükte çiviler. De-
mir devrine ait kurganlarda bulunmuş eşyanın da birçoğu
altın ve bakırdan yapılmıştır. Demir devri kurganlarında
kemikten yapılmış ziynet eşyası ve çömlekler de bulun-
muştur.
Her iki devrin kurganlarında bulunmuş eşyanın ya-
pılışmdaki incelik, güzellik, sanatkârın yüksek mahareti
şâyân-ı hayrettir. Moskova, Leningrad müzelerinde sak-
lanmakta olan kurganlardan çıkarılmış eşya nümunele-
rini gördüğü zaman, insan bunların Milâttan evvelki de-
virlerde yapılmış eşya olduğuna inanmak istemez; bun-
ları bugün en medenî şehirlerden birinde yapılmış eşya
zanneder. Leningrad, Moskova müzelerinden başka Si-
bir'de, Tomsk, Krasnoyarsk müzelerinde de kurganlarda
bulunmuş eşya çoktur. Avrupa müzelerinden Londra'nın
«British Museum» unda da güzel bir koleksiyon vardır.
TÜRKLERDE MADENCİLİK
Altay dağlarının pek çok yerlerinde keşfolunan ma-
den ocakları ve izabe fırınları Türklerin madenleri kendi-
leri çıkarıp, kendileri işlediklerini göstermektedir. Yani
eski Türkler madenleri topraktan çıkarmayı, izabeyi, iş-
lenecek hale getirmeyi bildikleri gibi, onlardan her tür-
lü eşya yapmayı da biliyorlardı; diğer tabirle, Türkler
madencilik sanatının bütün şekillerine ve bütün usulle-
rine âşinâ idiler. Eski Türk ülkelerinde kadîm devirlerde
işletilip bırakılmış maden ocakları gayet çoktur. Ekse-
risi bakır madeni ocaklarıdır. Bu ocaklardan bazılarının
yeraltındaki koridorları, tam asrımızda yapılmış ocaklar
gibi mükemmel bir surette lağaç direklerle (sütunlarla)
dayatılmıştır.
Bu ocakların çokluğu, Türklerin madenleri yalnız
kendi ihtiyaçları için değil, diğer milletlere satmak için de
çıkardıklarını ispat ediyor.
Kurganlarda bulunmuş eşyadan Türklerde maden-
cilik sanatının gayet ünlü bir sanat olduğu da anlaşılmak-
tadır. Leningrad'ın «Hermitage» müzesinde kurganlarda
bulunmuş eşya arasında çekiç tutmuş bir maden işçisini
temsil eden küçük bir bakır heykel bulunuyor. Bundan
başka kurganlarda pek çok küçük çekiçler bulunmuştur.
Anlaşılıyor ki, Türkler, b u gibi heykelleri ve küçük çekiç-
leri bir ziynet olarak kullanıyorlardı.
Eski Türkler bakır, tunç ve demirden başka altın
dahi çıkarırlardı. Orta Asya'nın birçok yerinde metruk
altm madeni ocakları keşfolunmuştur. Bu maden ocakla-
rında bakır âletler bulunmuştur. Bugün Türk ülkesi-
nin birçok yerlerinde maden izabesine mahsus fırınlar da
keşfedilmiştir.
Türklerde madencilik sanatının bütün usullerinin
malum olduğunu tarihî devirlere ait vesikalar da teyid
etmektedir. Meselâ Tukyu Türklerinin, vergileri maden-
den eşya yapmak suretiyle ödedikleri tasrih edilmektedir.
ESKİ TÜRK ŞEHİRLERİ
Bundan yedi asır evveline kadar garbî Türkeli ile
Kırgız steplerinin cenubî kısmında da birçok şehirler
mevcut olduğunu Çin ve İslâm müverrihlerinin eserle-
rinden de öğreniyoruz. Bu şehirlerden birçoğunun yerini
kum ve toprak kaplamıştır. Şehirlerin yerini bulmak, an-
cak bazı bina bakiyeleri yahut kum topraklar arasında
bulunan çinili tuğlalar, nefis çömlek kırıntıları, su yol-
ları gibi medeniyet eserleri sayesinde mümkün olmakta-
dır. Bazı tarihî şehirlerin yerleri bugüne kadar tayin edil-
memiştir. Bugün Kırgız - Kazak Türklerinin oturdukları
sahanın birçok yerleri şehir harabeleri ve medeniyet ba-
kıyeleriyle doludur.
Bu harabelerin bir kısmı tarihen malum şehirlerin
enkazıdır. Meselâ: Utrar, Cend, Yengikent, Sağnak hara-
beleri gibi. Diğerleri, tarihin isimlerini zaptedemediği şe-
hirlerin harabeleridir. Diğer birçok şehirler de vardır ki,
tarih isimlerini kaydetmiş olduğu halde, yerleri tayin
edilememiştir. Atlak, Atbaş, Almalık, Balasagun, Talaş,
Kulan, Barshan, Sus (*), Suyap, Nüzket, Sütkent, İli Ba-
lık, Şelci gibi Türk şehirlerinin de bazılarının yerleri bu-
lunamamıştır. Bugün vaktiyle büyük birer Türk medeni-
yeti merkezi olan bu şehirlerden birçoğunun yerinde bu-
gün kum ve rüzgârdan başka bir şey yoktur.
Son zamanlarda yapılan hafriyat neticesinde Çin
Türkeli'nde kum altında elliden ziyade şehir harabesi bu-
lunmuştur.
(•) Bu Sus şehri O r t a Asya'dadır. Elam'tn merkezi olan Sus baş-
k a d ı r ; aynı ismi taşıyan bir diğer Sus şehri Tunus'un cenubun-
daki sahil kısmında bulunur.
 ORTA ASYA'DA MEDENİYET MERKEZLERİ
Orta Asya'da bugüne kadar kurumamış büyük ne-
hirler vardır. Bu nehirlerin etrafındaki Türkler türlü
isimler altında yüksek medeniyetler kurmuşlardır. İka-
met hayatı mümkün olan münbit sahalar cümlesinden şi-
malî Moğolistan'daki Selenga - Orhon havalisini Balkaş
ile Isık göl arasındaki Yedi-su mıntıkası ismini taşıyan
İli ırmağı havalisini, Çin Türkeli'ndeki Tarım ırmağı va-
disini, garbî Türkeli'ndeki Çu, İnci (Sirderya) ve Öküz
(Amuderya) ırmakları havalisini zikretmek lâzımdır. Bu
sahaların her birinde muhtelif devirlerde Türkler yük-
sek medeniyetler tesis etmişlerdir. Milattan evvelki asır-
larda Orhon havalisi Türkleri medeniyetçe çok yüksel-
mişlerdi.
MİLATTAN EVVEL XIII'ÜNCÜ ASIRDAN SONRA
KURULAN TÜRK DEVLETLERİ
Türkler Milattan çok zaman evvelki devirlerde Orta
Asya'dan ayrılarak gittikleri muhtelif yerlerde devletler
ve medeniyetler kurdukları gibi bunlardan Asya'da, ana-
yurtta kalanlar da birbiri ardınca birçok devletler ve me-
deniyetler kurmuşlardır. Bunlardan tarihçe malum olan
bellibaşlılan şunlardır:
1. Orta Asya'da Türk - Hun İmparatorluğu.
2. Volga - Tuna arasında İskit İmparatorluğu.
3. Ural ve Volga ırmakları arasında Garbî Hun
Devleti.
4. Avrupa Türk - Hun İmparatorluğu ve Avar İm-
paratorluğu.
5. Garbî Türkeli ve şimalî Afganistan'da Akhunlar
Devleti.
6. Orta Asya'da Göktürk İmparatorluğu, Tukyu ve
Kutluk Devleti.
7. Karadeniz şimalinde Hazar, Bulgar ve başka isim-
de Türk devletleri.
8. Göktürk İmparatorluğumdan sonra, Orta Asya'-
da muhtelif isimlerde Türk devletleri.
9. Aral gölü cenubunda Samanoğulları Devleti.
10. Aral gölünden Hint'e kadar uzanan sahada Gaz-
neliler Devleti.
11. Sir ırmağı şarkında Karahanlılar ve Karahı-
taylar Devleti.
12. İran, Mezopotamya, Anadolu ve Suriye sahala-
rında Selçuklar Devleti.
13. Harzem kıtasında ve bütün İran'da Harzem-
şahlar (Harezm) Devleti.
14. Payitahtı Semerkant olan Büyük Timur İmpa-
ratorluğu.
15. Hindistan'da Babür İmparatorluğu.
16. Asya, Avrupa ve Afrika'da Türk - p s m a n l ı İmpa-
ratorluğu.
17. Türkiye Cumhuriyeti.
Bu Türk devletlerinin her birinin siyasî tarihinden
ve medeniyetlerinden sırası geldikçe bahsolunacaktır.
Türklerin şimdiye kadar en iyi tarzda teşkil ettikleri
devlet Türkiye Cumhuriyeti'dir.
Büyük harpten mağlup çıkan Osmanlı İmparator-
luğu inhilâl edince, o imparatorluğu kurmuş olan Türk-
ler, Millî Reis Mustafa Kemal'in etrafında toplandılar ve
Türk vatanının yarısından fazlasını işgal eden kuvvetli vc
galip düşmanları Gazi'nin kumandasında bulunan ordu-
larıyla vatan toprağından kovdular.
 Bu «Millî istiklâl mücadelesi» nde düşmanlarla bir-
leşen Osmanlı hanedanının son padişahı düşman memle-
ketine kaçtı. Osmanlı saltanatı, Türk milleti tarafından
kaldırıldı. Mustafa Kemal'in ve ona inanan Türk mille-
tinin fedakârlık ve bahadırlığı önünde cihan harbinden
muzaffer çıkan dünyanın en kuvvetli devletleri, Türk
istiklâlini, Lozan sulhu (24 Temmuz 1923) ile kabule
mecbur oldular.
Bu büyük zaferden sonra, mücadele esnasında «Tür-
kiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti» namını taşıyan
Millî Türk devleti, hakiki ismini aldı: «Türkiye Cumhuri-
yeti» ilân olundu, (29 Teşrin-i evvel 1923) ve millî Türk
kahramanı Gazi Mustafa Kemal Cumhuriyet'in ilk reisi
intihap edildi. Ankara Cumhuriyet'in merkezi oldu.
Türkiye Cumhuriyeti; milliyetçi, halkçı ve laik esas-
lar üzerine kuruldu.
(Tarih I., T. T. T. Cemiyeti t a r a f ı n d a n yazılmıştır, İstanbul 1932,
s. 3 3 - 4 1 . )
MAARİF VEKİLİ ESAT BEYEFENDİ'NİN AÇMA
NUTKU
Hanımefendiler, Beyefendiler,
Kongremize karşı kıymetli alâkalarını izhar buyu-
ran ve yüksek huzurlarıyla içtimaımıza büyük bir şeref
veren ulu Gazi'miz Reisicumhur Hazretlerine ve Büyük
Millet Meclisi Reisi, Başvekil ve Büyük Erkân-ı harbiye
Reisi Paşalar Hazretleri ile muhterem dinleyicilerimize
teşriflerinden dolayı teşekkürlerimizi arzeder ve kong-
reye vazifeten iştirak etmiş olan değerli meslektaşlarımızı
hürmet ve muhabbetle selâmlarım.
Maarif Vekâleti her ders senesi tatilinde yaptığı
kongre ve kurslardan bu sene de «tarih» için bir kongre
yapmağı münasip görmüştür. Bu kongrenin gayesini ve
vazifelerini izah etmeden evvel tarihin ve tarihteki mev-
kiimizin kıymet ve ehemmiyeti ve Meşrutiyet devri de
dahil olduğu halde, saltanat devrinden Cumhuriyet'in ilâ-
nına kadar mekteplerimizde okunmuş olan tarih kitap-
ları hakkında hülâsaten maruzatta bulunayım.
Malum-ı âlileridir ki tarih, bütün kültür ilimlerinin
temelidir. Bir millet, geçmişte olan biteni, memleketini
ve dilinin, edebiyatının, sanatlarının ve idarî, içtimaî, si-
yasî, medenî varlığının menşelerini ve bunların muhte-
lif ahval tesiri altındaki seyirlerini ancak tarihten öğre-
nebilir. Şimdiye kadar okumuş olduğumuz kitaplardan
hemen birçoğunun tercüme ve iktibas edilmiş olan asıl-
 ları ise bu maksada taban tabana zıt olarak hakikati ve
Türk milletinin varlığını ve benliğini ve cihan medeniye-
tine olan hizmetlerini tebarüz ettirmekten, herhangi bir
sebeple, uzak bulunmuştu.
Hilkat, ırk ve dil menşeleri hakkında kulaklarımızı
dolduragelmiş olan umumî mâhiyetteki hikâye ve efsane-
leri bir tarafa bırakalım. Bu kitaplarda Türklerin Yafes
ibn Nuh oğlu Türk'ün ahfadı olarak Babil tefrikasından
sonra vasatî Asya'ya geldiklerini, orada tekessür ederek
şimalî Asya'ya geçtiklerini, Türk kabileleri arasındaki ırk
münasebetlerinin ve Türkler tarafından kurulan devlet
ve medeniyet silsilelerinin ve siyasî ve medenî yaşayışla-
rında geçen tarihî mühim vakaların tahriflere uğratıldı-
ğını görüyoruz.
Halbuki ilmî ve esaslı tedkikler üzerine yazılmış
olan yeni «Tarih» imizin birinci kitabını gözden geçirdik-
ten sonra anlıyoruz ki, Türkler anayurtları olan Orta As-
ya'da yontma taş devrini milâttan 12.000 sene evvel geçir-
dikleri halde, Avrupalılar ancak 5000 sene daha sonra bu
devirden kurtulabilmişlerdir. Diğer taraflarda insanlar
henüz ağaç ve kaya kovuklarında yaşarlarken Türkler
Orta Asya'da kereste ve maden medeniyetini meydana
getirmişler, hayvanları ehlileştirmişler, çiftçiliğe başla-
mışlardı. Cilalıtaş devrine tesadüf eden cümudiye devri
sonlarında, buzların çekilmesiyle vukua gelen mühim ta-
biî tahavvüller sebebiyle birçok Türk kabileleri muhace-
rete başladı. Bu suretle milâttan 7000 sene kadar evvel
çiftçilik ve çobanlığı ilerletmiş ve altın, bakır, kalay ve
demiri keşfetmiş olan Türkler Orta Asya'dan yayıldıktan
sonra gittikleri yerl6rde ilk"hı<ideniyeti neşretmiş ve böy-
lece Asya'da ÇıV Hihit Ve'müİ6â^es yurt edindikleri Ana-
dolu'da Eti, Mezopotamya'da Sürter, Elâm ve nihayet
Mısır, Akdeniz ve Roma medehiyâöerinin esaslarını kur-
muşlar ve bugün yüksek medeniyetlerini takdir ve takip
ettiğimiz Avrupa'yı o zamanlar mağara hayatından kur-
tarmışlardır.
Muhaceret yollan üstünde ve muhacir kafilelerinin
yerleştikleri yerlerde eskiden beri dünya âlimleri tarafın-
dan yapılmış ve yapılmakta bulunmuş olan arkeoloji,
antropoloji ve etnograf i tedkiklerinden birçok Türk ka-
vimlerinin birbiri ardınca Avrupa'nın her tarafına yayıl-
dıkları ve ilk medeniyeti yaydıklan ve buralara Türk ana-
yurdu olan Orta Asya'dan geçtikleri anlaşılmıştır. Harap-
pa ve Mohencodaro'da yapılmış olan arkeolojik tedkikler
Hint medeniyetinin de Orta Asya'dan gelen Türk kollan
tarafından tesis olunduğunu göstermektedir. Hazar şar-
kında Aşkabat yakmlannda yapılmış olan arkeolojik ted-
kikat neticesinde dahi ana Türk yurdunun bu kısmında
Neolitik medeniyetinin milâttan evvel dokuzuncu ve hay-
vanları ehlileştirmenin sekizinci binde, maden sanatları-
nın altıncı binde, yani şimdiye kadar madencilikte kıde-
mi en ileride bulunan Sus'tan 1000 sene evvel başladığı
tesbit edilmiştir. Keza cenubî Sibir'deki Kurganlar (Orta
Asya Türklerinden kalma mezarlar), on yedinci asırda
Sibirya Ruslar tarafından işgal edildikten sonra açılarak
içinden tunç, bakır ve demirden yapılmış ve bugün Mos-
kova, Leningrad ve Londra müzelerinde mevcut bulun-
muş olan kıymetli ve musanna eşya çıkmıştır. Suriye'de
Elmişerefiye'de de tesadüf edilen bu eserler bu k e n e
Artvin'de dahi bulunarak teşhir edilmek üzere geçenler-
de Ankara Etnografya Müzesi'ne naklolunmuştur. Sene-
lerden beri Çorum vilâyeti Boğazköyü'nde (Etilerin dev-
let merkezi olan Hatuşaş şehrinde) Alman arkeoloji mü-
tehassıslarından Winckler ve bilâhare Bittel, Alacahöyük'
te Ramsay ve Yozgat vilâyeti Alişar höyüğünde Amerikalı
Von der Osten ve Kayseri şarkında Kültepe'de ( E t i : Ka-
neş şehrinde) Hrozny taraflanndan yapılmış olan hafri-
 yat Anadolu - Eti medeniyetinin eskiliğini bugün milât-
tan 40 asır evveline çıkarmaktadır. Geçen ayın başından
itibaren bu ,sene dahi hafriyata devam etmek üzere Ame-
rika'dan avdet etmiş olan Von der Osten Alişar'da mesa-
îsine başlamıştır. Kongreyi müteakip arzu eden arka-
daşlarımızın hafriyat mahallinde bizzat tedkikat icra et-
meleri ve vereceği izahat ve tafsilâtı dinlemeleri mümkün
bulunduğunu arzederim.
Dünya medeniyetinin Orta Asya'dan ve Türklerden
diğer yerlere ve milletlere geçtiğini ispat eder mühim ve
kuvvetli delillerden biri de Türk dilidir. Etimolojik ted-
kikattan başka tarihî ve coğrafî tedkikat Türk dilinin
bir anadil olduğuna kanaat verecek bir mâhiyet ve ehem-
miyeti hâizdir. Aynı mânâyı ifade eden birçok iptidaî keli-
melerin, Türkçe de dâhil olduğu halde, muhtelif lisanlar-
daki müşabehetleri, bazı şehir ve nehir gibi coğrafî isim-
lerin kelime teşekkülü cihetinden olan münasebetleri
yek - nazardan göze çarpmamak mümkün değildir. Bu mi-
yanda hem Türkçede hem diğer lisanların ekserisinde
pek yakın müşabehetlerle ifade edilen meselâ bazı ağaiç
ve ehli hayvanların Türk anayurdunda hiç bulunmayıp
veya malum olmayıp Türklerin bunları ancak muhace-
reti müteakip gittikleri yerlerde öğrenmiş olmalarına
imkân yoktur. Tarihin ve taharriyat ve tedkikatm göster-
diği de bunun tamamen aksidir. O halde Türk dilinin esas-
lı surette tedkiki ve diğer dillerle mukayesesi dünya ta-
rihi için ve bu arada bilhassa millî tarihimiz için pek
ehemmiyetli bir mesele teşkil eder. Irkların lisana göre
tasnifi demek olan lisan gruplarından Türk dilinde muh-
telif kabilelerce aynı mânâda kullanılan bütün kelimele-
rin müşabeheti ayniyet derecesinde olup aralarındaki
fark ancak lehçe farkından ibaret kalır. Diğer grupların
her birinde ve birbiri arasında görülen yakın veya uzak
müşabehetler, lisan gruplarının o gruplardaki lisan aile-
lerinin muhaceret yolları ve yollardaki muhacir kafile-
leri ile yakın veya uzak derecede bir münasebeti bulun-
duğuna delâlet eyler. Muhaceretin Orta Asya'da vâki ol-
ması ve muhacirlerin Türk kabilelerinden ibaret bulun-
ması yer ve medeniyet (lisan, ilim, sanat) itibariyle
menşe birliğini ve binaenaleyh Türk dilinin bir anadil ol-
duğunu ve ilk medeniyetin Orta Asya'dan ve Türkler ta-
rafından dünyaya yayıldığını gösterir.
Bu ilk medeniyet üzerindeki iddiamızın boş ve fay-
dasız bir tefahürden ileri gelmediğini burada bilhassa
ifade etmek mecburiyetindeyim. Türkler lisan, ilim ve sa-
natlarıyla cihan medeniyetine en evvel en büyük hizmet-
leri ifa etmiş oldukları halde bütün bu medeni hizmetleri
unutularak veya unutturularak muhtelif maksatlarla ta-
rih nazarında, haksız olarak meskût ve ehemmiyetsiz
gösterilmeğe çalışılmıştır. Maksadımız ne yolsuz bir te-
fahürdür, ne de haksız bir iddiadır. Ancak şimdiden son-
ra asil Türk çocuğu kendini ve mensup bulunduğu bü-
yük Türk milletinin yüksek medeniyetini ve kabiliyetini
ve diğer milletler arasındaki mümtaz mevkiini olduğu
gibi bilecek ve ecdadından tevarüs ettiği bu millî ve ta-
rihî seciyelerle benliğini ve medeniyetini yükseltecek ve
dünya medeniyetine de eskisi gibi şerefli hizmetler yap-
makta devam edecektir. Hülâsa renk, yüz, baş, ahlâk ve
âdet, ilim ve sanat gibi sırasıyla antropolojik, etnografik,
arkeolojik tedkikata istinaden yapılmış olduğu gösterilen
ırk tasnifleri, Türkçe de dâhil olduğu halde, dünya lisan-
ları arasında daha umumî ve daha esaslı bir surette ya-
pılacak etimolojik, morfolojik ve fonetik tedkikat ile
takviye edilmek lâzımdır. Filvaki ecnebi lisaniyat müte-
hassısları en ziyade kendi dillerinin etimolojisi namına
çok çalışmışlar ve diğer bazı lisanlarla mukayeseler yap-
mışlarsa da bu arada Türkçeyi pek az denecek derecede
nazar-ı dikkate almışlardır. Bu noksanın telâfisi bütün
lisaniyat mütehassıslarımızın yüksek ihtisaslarından ve
büyük himmetlerinden beklenir.
Orta zamanlarda (ikinci kitap) Asya, Avrupa ve Mı-
sır'da hüküm süren milletler arasında Türklerin, hassa-
ten Mısır, Hint, Asya ve Anadolu'da ilme ve sanata olan
hizmetleri ve yetiştirdikleri tanınmış şahsiyetleri kayda
şâyândır.
Yeni ve yakın zamanlar devrinde (üçüncü kitap)
Üçüncü Murad'dan itibaren (1579-1683) Osmanlı Dev-
leti tevakkufa başlayarak Dördüncü Mehmed'den itiba-
ren (1683-1792) inhitata yüz tutmuş, Üçüncü Selim za-
manında ıslahat, ikinci Mahmud zamanında himaye, ikin-
ci Abdülhamid zamanında Meşrutiyet ile neticelenen ko-
yu bir istibdat devirlerini geçirdikten sonra, büyük har-
bi müteakip, Altıncı Mehmet (Vahdeddin) zamanında in-
hilâl ile nihayet bulmuş ve bu suretle yakın zamanlar
devrinin Osmanlı Türklerine ait kısmı Osmanlı saltanatı-
nın bilhassa son devirlerinde acıklı geçmiştir. Yakın za-
manlar tarihinde mühim bir hadise büyük harbin bü-
tün cihanda tevlit ettiği içtimaî ve iktisadî sıkıntılar ve
değişiklikler olmuştur. Bazı büyük imparatorluklar, sal-
tanatlar yıkılmış veya parçalanmış ve içtimaî, idarî ve
siyasî şekillerini değiştirmeğe mecbur olmuşlardır. înhi-
lâl eden Osmanlı Imrapatorluğu'nun yerinde de bugün
yepyeni ve dinç bir Türkiye Cumhuriyeti meydana gel-
miştir.
Her devirde bir suretle hârikalar yaratan Türk mil-
leti işbu yakın zamanlar devrinde de Cumhuriyet idaresi-
ni kurarak idarî, siyasî, içtimaî, medenî sahalarda dün-
yanın en büyük inkılâplarını yapmıştır (Dördüncü ki-
tap). Vaktiyle hayal zannedilen Cumhuriyet devrine ye-
tişmek ve onun feyizlerinden müstefit olarak millete,
memlekete ve insaniyete hizmet edebilmek şeref ve saa-
detini kazanan bugünkü ve yarınki Türk nesli tebriklere
şâyândır.
Maziyi ve hâli bize apaçık gösteren b u hakikatler
karşısında Cumhuriyet devrine kadar mekteplerde oku-
muş olduğumuz tarih kitapları ve öğrendiğimiz tarih
dersleri milletimizin yüksek seciyesiyle, yüksek varlığı'ile
ve mazideki yüksek medeniyetiyle hiç de mütenasip ol-
mayan bir şekil ve mâhiyette bulunuyordu. Saltanat ve
mutlakiyet devrinde: Birinci Abdülmecid zamanında
1845 (1261) de vakıf iptidâilerini ıslaha teşebbüs eden
Kemal Efendi'nin Reşid Paşa'nm yardımıyla açmağa mu-
vaffak olduğu, iptidaî ve rüştî derecelerini hâiz, Davutpâ"-
şa mektebinin programlarında tarih dersine de tesadüf
ediyoruz. 1859 (1275) Rüşdiyeler teşkilâtında tarih
«Fenn-i tarih» namıyla son sınıflara 1862 (1278) de Mec-
lis-i Kebir-i Maarif Daire-i Ilmiye'si tarafından ha-
zırlanan Telif ve Tercüme nizamnamesinde sıbyan mek-
tepleri için yazılacak kitaplar arasında Tarih-i Osmanî
hakkında da direktif veriliyor. Bu direktifte tarihin hikâ-
ye yolunda yazılacağından, muhakemeye girişilmeyip an-
cak naklolunan fazâil tahsin ve kabayih takbih edilmek
tavsiye olunur, ikinci Abdülhamid zamanında ve bu za-
manın bilhassa sonlarında okunan Osmanlı tarihinde, ki-
taplarda Nizam-ı cedid'in tesisine kadar olan bahisler
mevcut bulunduğu halde, ancak Kanunî Birinci Süleyman
devrinin nihayetine kadar okutuluyor. Hattâ fazla
görülen tafsilâtın okutulmasına müsaade edilmiyor. Da-
ha ileri gidilerek Tarih-i umumî büsbütün kaldırılıyor
ve Meşrutiyetin ilânına (kadar yalnız tarih-i enbiyâ, ta-
rih-i islâm ve tarih-i Osmanî, yine noksan ve muharref
olarak, okutturuluyor. Meşrutiyet devrinde: Tarih-i en-
biyâ, tarih-i İslâm ve tarih-i Osmanî'den başka tarih fel-
sefesi, tarih-i umumî ve 1909 (1325) de idadî son sınıfla-
rında asr-ı hâzır tarihi okutturuluyor. 1912 (1328) de ilk
 sultanîlerde Fransız lise programları hemen hemen ay-
nen alınarak Osmanlılara ve îslâmlara ait kısımlar ayrı-
ca ilâve suretiyle gösteriliyor.
Türk milletinin istiklâl ve itilâ devri olan Cumhuri-
yet devrinde ise yeni tarih kitabının intişarına kadar Meş-
rutiyet devrindeki tarihin mufassal sureti ve bilâhare son
sınıfların edebiyat şubesine «Türk medeniyeti tarihi» nâ-
mıvla bir ders ilâve ediliyor. Ziya Gökalp Bey tarafından
bir kısmı yazılmış ve basılmış olan bu kitap müellifin ve-
fatıyla itmam edilememiş kaldığından, tedris olunamamış-
tır. 1926-27'de tarih programı, Türk tarihi mihveri etra-
fında cemme çalışılarak Türk tarihinin mevkii daha geniş-
letiliyor. Bütün h a n l a r yapılmakla beraber kitapların
mezahları, maruzatımın baş tarafında arzolunduğu veç-
hile, Türk milletinin varlığını ve medeniyete olan hizmet-
lerini tebarüz ettirecek bir şekil ve mâhiyette değildi. Hal-
buki tarihin hurafat ve yanlış malumattan tamamiyle tec-
rit edilerek ilmî yollarla hakikati millet ve memlekete hiz-
met edecek bugünün ve yarının Türk nesline anlatmak ve
milletimiz ve eski medeniyetimiz hakkında doğru malu-
matı öğretmek için birinci şart olan millî tarihimizin ha-
zırlanması zaruri idi. İşte bu emelin husulünü temin em-
rinde Reisicumhurumuz Gazi Mustafa Kemal Hazretleri'-
nin millî istiklâl ve inkılâbımız gibi millî ve medenî inki-
şafımız yolundaki kıymetli rehberlikleri eseri olarak yük-
sek himayelerine aldıkları T. T. T. C. tarafından esaslı ve
ilmî tedkik ve tetebbular ve geceli gündüzlü emekler ne-
ticesinde meydana getirilmiş olan Tarih geçen sene dört
kitap halinde mekteplerimiz nâmına Maarif Vekâletine
hediye edilmiş ve 1931-32 ders senesinden itibaren tedrise
vaz'olunmuştur. Bu hadise, maarif hayatımızda millî kül-
tür nâmına kaydedilecek büyük ve mesut bir inkılâptır.
Bu itibarla da büyük Gazi'mize ve bu muazzam işi muvaf-
fakiyetle başaran ve her gün daha ileri götürmeğe çalışan
muhterem T. T. T. Cemiyetimize derin şükranlarımızı arz-
ederiz.
Bugün başladığımız kongrenin gayesine ve vazifele-
rine gelince: Bu seneden itibaren mekteplerimizin muhte-
lif sınıflarında okutulmağa başlanmış olan yeni Tarih ^ki-
tabımızın bir senelik tecrübe neticesine göre, tenevvür
veya tenvir maksadıyla, muhtelif bahisleri ve tedris usul
ve kaideleri hakkında konferanslar verilmek ve tenkit ve
müzakereler yapılmak ve önümüzdeki seneler için tedriste
vahdet tesis edilmek lüzum ve zarureti üzerine bu kong-
reyi tertip ettik. Kongrenin mesaî, gün, saat ve tarzı zât-ı
âlilerine takdim edilmiş olan programda arzolunmuştur.
Bu programa göre kongre bugünden itibaren gelecek hafta
pazartesiye kadar her gün öğleden evvel ve sonra muay-
yen saatlerde devam edecektir. T.T.T.C. muhterem azaları
tarafından tarih kitabının muhtelif bahisleri, konferans-
lar halinde izah edileceği gibi, muallim hanımefendiler ve
beyefendiler tarafından da konferanslar verilecektir. Ge-
rek müzakereler, gerek Darülfünun müderrisleri beyefen-
dilerin tenkitleri için programda ayrıca zaman tahsis edil-
miştir. Biraz evvel arzettiğim veçhile tarihte tedris usul
ve kaideleri hakkındaki konferansı dahi T. T. T. C. muhte-
rem reisi ve İstanbul mebusu Yusuf Akçura Beyefendi de-
ruhte buyurmuşlardır.
Bu kongreden alacağımız müsbet neticelerden Tür-
kiye Cumhuriyeti dâhilinde her nev'iden ve her dereceden
bütün mekteplerde ve ilim müesseselerinde tarih tedrisatı
için birlik ve yüksek verim itibariyle en basit, en kolay ve
en faydalı yolu göstermesini teemmül ediyoruz. Şüphe
yoktur ki, millî hars bu suretle kuvvet ve inkişaf bulur.
Millet, bir harstan olan insanlardan mürekkep bir ce-
miyet olduğuna göre harstaki birliğin tesisi için bütün
hars ilimlerinin başında gelen tarihin bu noktadaki ehem-
miyetini daha ziyade tafsile lüzum görmem.
 yükselmesine çok çalışmış, gelecek nesillerin istifade ede-
Sözümü bitirmeden evvel tarih tedrisatından bekle- bileceği kıymetli, ölmez, ilmî ve sanatkârâne eserler bı-
nen faydalardan bilhassa millî kültürün mesnedi olan rakmış bir varlık olarak tarihte en muhterem, en şerefli
millî terbiye hakkında da bir iki kelime arzına müsaade- bir yer sahibi olmak azmindeyiz. Bu sebeple çocukları-
lerinizi rica ederim. Bununla, ana baba ocağında olduğu mızı da bu fikir, bu terbiye ve bu kanaat ile yetiştireceğiz.»
gibi mektep sıralarında da çocuklarımızın dimağlarında (Sürekli alkışlar).
ve kalblerinde sarsılmaz bir kanaat ve iman halinde yer- Millet, memleket ve Cumhuriyetimizin yüksek men-
leşmesi lâzım gelen Cumhuriyet devri ahlâk ve terbiye te- faatlerine çalışan ve bu mefkûre ile çalışacak memleket ev-
lâkkilerinin ve Cumhuriyet sistemimiz esaslarının derin ve lâdının tedris ve terbiyesini de üzerlerine almış bulunan
şerefli mazimizden kök ve kuvvet aldığını ve ahlâk ve ter- bütün meslektaşlarımıza bu yolda muvaffakiyetler temen-
biyede millî his, millî ahlâk, millî terbiyenin ve Cumhuri- ni ederim.
yet sistemimizde millî vahdet ve millî hâkimiyetin ve ferdî
hak ve hürriyetin esas teşkil eylediğini bu vesile ile de tek- (Birinci Türk Tarih Kongresi, 2 Temmuz 1932, s. 5 -13.)
rarlamak isterim. Bunlar bizim medenî esaslarla daima
tenmiye ve takviye edeceğimiz millî ve tarihî seciyeleri-
mizdir. Türklerde devlet teşkilâtının kuvvetli bir merkez
hâkimiyeti ile halkçılık esasını telif fikrine istinat ettiğini
ve mülkiyet hakkı ile nikâha müstenit aile sisteminin
Türklerde tarihten evvelki devirlerde teessüs etmiş oldu-
ğunu Tarih'in birinci kitabında ve Türklerin Millî ve tarihî
seciyeleri arasında okuyoruz. Daima hür doğmuş ve hür
yaşamış olan Türk, eskiden beri kendi menfaatini mille-
tin menfaatinde görmüş ve her müşkül karşısında asla
geri çekilmeyerek büyük bir azim, metanet ve sebatla he-
define varmağa muvaffak olmuştur. Bu sebeple çocukla-
rımızın terbiyesine de, ne hodbin, ne de bedbin yetişme-
melerine büyük bir ehemmiyet atfetmekteyiz. Millî terbi-
yemizde esas olan milliyetçilik, devletçilik, halkçılık işte
hep bu millî ve tarihî seciyelerimizden doğmuştur.

Hülâsa tarih kitabımızın baş taraflarında yazıldığı

veçhile:
«Gelecek nesillerin nefretle yâdedeceği bir insan, bir
millet olarak tarihe geçmekten hazer ederiz. Bilâkis fertçe
ve milletçe medeniyete en yüksek işler görmüş, insanlığın

Neşet Ömer [trdelp]
KÜLTÜR İNKILÂBIMIZ
Büyük reisimiz Gazi Hazretleri Cumhuriyet'in onun-
cu yıldönümünde irad buyurdukları tarihî hitabede mil-
lete en büyük hedef olarak millî kültür ülküsünü tayin
buyurmuşlardı. Bu makalede büyük dâhinin mevzu ola-
rak işaret ettikleri bu büyük meseleyi seçtim.
Büyük Gazinin emsalsiz bir icaz ile ifade ve emir
buyurdukları büyük ve şümullü hakikatler böyle kısa bir
makale çerçevesine değil, büyük ciltlerin hacmine bile
sığmaktan çok uzaktır.
Ancak düşünüldükçe şümulü ve ehemmiyeti artan ve
anlaşılan bu muazzam direktiflerin milletimiz için ne de--
rece hayatî bir mâhiyette olduğunu anlamak ve anlatmak
maksadiyle millî kültürümüzün geçirdiği derin inkılâp
safhalarını burada hatırlatacağım.
Gazi inkılâbı, kültür inkılâbı, bütün hızını asil ırkı-
mızın mayasında gömülü yüksek karakterden alan Türk-
lüğün yeni bir uyanışıdır.
Beşeriyetin en eski, en asil ırkı olan Türkler kültür-
leri sayesinde bütün insanlığa medeniyet getirmişler ve
dünyanın hemen her köşesinde muhtelif içtimaî teşekkül-
ler kurarak cihanşümul hükümetler, devletler vücuda ge-
tirmişler, yer yer büyük medeniyetler inkişaf ettirmişler-
dir.
Meşhur Alman mütefekkiri Herder'in izah ettiği gibi
beşeriyeti boğuşarak yaşamaktan ibaret behimî bir hayat-
tan çıkarıp, hayvanları ehlileştirerek ve bu suretle yeryü-
zünü süsleyen canlı mahlûklar üzerinde insanın hâkimi-
yetini temin ederek kültürün ilk safhasını kuran ecdadı-
mızdır ki; ikinci merhalede işine yarayacak nebatların ve-
rimini tanzim etmek suretiyle toprağı da (beşeriyetin n e f -
ine râmetmek yolunu bulmuştur.
İşte binlerce ve binlerce yıl evvel dünya yüzünde ya-
yılı bütün beşerî ırkların hepsinden önce yeryüzünün bü-
tün varlıkları üzerinde sultasını kuran Orta Asya sekenesi,
öz cedlerimiz tabiatın zoru ve kevnî inkılâpların şevkiyle
öz yurtlarından dünyanın dört bucağına yaptıkları akın-
lar sayesindedir ki; telli âlât-ı musikiyeye varıncaya ka-
dar ilk insanlık kültürünü, cihanın diğer beşerî ırkları-
na da ulaştırmağa muvaffak olmuşlar, şarkta Çin, cenupta
Hint medeniyetlerinin tohumlarını atmışlar, Elcezire'de
Sümer, Filistin yoluyla Afrika'ya akan kabileler Mısır,
Anadolu'ya gelenler Eti, Akdeniz kıyılarına gelenler Ege,
Eski Yunan, yine Anadolu'dan deniz yoluyla gelen Et-
rüskler Roma medeniyetlerinin temellerini kurmuşlardır.
Velhâsıl tarihten evvelki devirlerden başlayarak ilk za-
manda ve orta zamanda dünyanın muhtelif sahalarında
büyük ve şanlı medeniyetler kuran ve insanlığın ilerleme-
sinde ön ayak olan büyük milletimizin şeref dolu tarihin,
den burada hatta en umumî hatlarıyla bahsetmeğe imkân
yoktur.
On yedinci asra kadar binlerce yıl bütün beşeriyetin
önünde yürüyen milletimiz, o devirden sonra, burada iza-
hına lüzum görmediğimiz muhtelif âmiller tesiriyle kor-
kunç bir inhitat uçurumuna yuvarlanmağa başladı. Büyük
Gazimizin en muhteşem bir zaferle tetviç ettiği son Kur-
tuluş Savaşına kadar devam eden bu inhitat devrinin son
safhalarını hatırlayacak, en gençlerin arasında bile az de-
ğildir. man nasıl düzelmesi lâzım geleceği bir türlü kestirilemi-
yordu. Hepimizin hâtıralarında olduğu gibi, büyük ve de-
Maddeten ve manen parçalanmış bir memleketten
rin alfabe inkılâbı büyük dâhinin iradesiyle bir mucize
müstakil bir yurt yaratan dâhi reisimiz, yalnız askerî ve
gibi tahakkuk etti ve bununla âdeta Türk milleti eski bir
siyasî bir zaferle Türklüğü, Türklüğün istikbalini kurtar-
medeniyet dairesinden çıkıp yeni bir medeniyet içine gir-
mak kabil olmadığını herkesten çok evvel ve çok iyi an-
di; orta zamanın yirminci asra kadar gelen ananeleri kı-
lamıştı. Bunun için memleketi asırlardan beri felâketten
rıldı; âdeta bu yeni alfabe millî kültür uyanışımızda bir
felâkete sürükleyen zararlı müesseseleri birbiri ardınca
esas ve temel teşkil etti. Bundan başka alfabe inkılâbı, di-
yıkıp temizlemek gibi içtimaî zaferlerle de Türk milletinin
limizdeki yabancı sözlerin temizlenmesi lüzumunu gös-
kurtuluşunu temin etti.
terdi. Bilgi dilimiz yeni baştan teşekkül etmeğe başladı.
Saltanat ve hilâfetin kaldırılması, din ile devletin ay-
Büyük şef, alfabe inkılâbından sonra yine büyük kül-
rılması, kıyafet değişmesi, kadın hukukunun tanınması
tür inkılâplarından birini teşkil eden millî tarih inkılâbını
gibi muazzam inkılâplarımızla kuvvetlenen Türkiye Cum-
yarattı. Tarih inkılâbı, bize millî tarihimizin derinliğini ve
huriyeti, büyük yaratıcının rehberliği altında, orta zaman
bu zamana kadar yanlış ve pek zararlı telkin altında kal-
bağlarından kurtuldu, muasır bir devlet olarak bütün dün-
dığımızı anlattı. Tarih inkılâbı bize benliğimizi öğretti. Bu
yada lâyık olduğu şerefli mevkii aldı.
inkılâp Türk milletini binlerce senelik mazisine kavuştur-
Yalnız birer kelime ile işaret edip geçtiğim bu büyük du; Türk milletinin her ferdi, dünyanın dört köşesinde
inkılâpların hepsi, ayrı ayrı uzun ve derin ilmî tahlillere devletler kurarak hükümran olmuş asil bir milletin ço-
mevzu teşkil edecek meselelerdir. Başka milletlerin uzun cukları olduğunu iftiharla anladı.
asırlar büyük mücadelelerle başarabildikleri bu inkılâp-
Yeni tarih kitapları yapıldı; tarih hocalarımıza bu
ları, Türk milleti, candan bağlı olduğu dâhi kurtarıcısı sa-
inkılabın mâhiyeti, hedefi, ruhu anlatıldı. El-hâsıl büyük
yesinde, tarihte misli görülmemiş bir süratle ve tam mu-
yol göstericimiz her şeyde olduğu gibi, bu inkılâpta da,
vaffakiyetle yapmıştır. Yukarıda arzettiğim gibi, bu me-
tarihte de Türk milletinin ilk hocası oldu. Millî tarihini
selelerden maalesef bahsedemiyeceğim, yalnız, Büyük Ga-
kendi görüş köşesinden görmeyenler ne kadar müstakil
zi'nin, bu siyasî ve içtimaî inkılâpları tam şekilde ta-
olursa olsunlar, manevî cihetten asla hür sayılamazlar.
mamlayan kültür inkılâbından yani alfabe, tarih ve dil in-
Çünkü millî kültürün kaynağı millî tarihtir.
kılâplarının neticelerinden bahsetmek isterim.
El-hâsıl asırlarca millî kültür kaynağından uzak kal-
Millî dilimizin bünyesine asla uymayan ibtidaî bir al- mış olan Türk dilinin millîleşmesi ideali de yine o ülkü
fabe dokuz yüz sene dilimize hâkim olarak kalmıştı. kaynağından, yine ondan doğdu.
On dokuzuncu asırda garp Smedeniyeti ile münase- İlimde, fikirlerin tekâmülünde, sanatta, zevkte, his-
betimiz daha ziyade sıklaşınca, Arap harflerinin kifayet- te yarın saf Türk diliyle düşünecek ve yazacak olan çocuk-
sizliği anlaşılır gibi oldu. Fakat harflerimizin hiçbir za- larımız artık eski tefekkür tarzından, eski mantıktan ebe-
diyen kurtulacaklardır.
 Dil inkılâbı ve dil inkılâbının merbut olduğu kültür
inkılâbı sayesinde milletimiz Türk dehasını ispat edecek
olan millî bir sanat yaratmağa ve ilmin terakkisine yar-
dım edecek bir kabiliyet göstermeğe muvaffak olacaktır.
Yalnız üç büyük kısmına temas ettiğim kültür in-
kılâpları sayesinde millî hayatın her tarafında gözümüze
çarpan siyasî, içtimaî, iktisadî inkılâplar da kuvvet bul-
muştur.
Ç ü n k ü : Kültür inkılâbı, ruhta, fikirde, ahlâkta kuv-
vetini gösteren derin bir inkılâptır.
Velhâsıl kültür inkılâbı hakiki bir Türk uyanışı, Türk
rönesansı başlangıcından başka bir şey değildir.
On, on beş yıl gibi, bir milletin tarihinde bir an bile
denilemeyecek kadar kısa bir zaman zarfında tahakkuk
ettirilen kültür inkılâbımız hakkındaki bu izahat, bu inkı-
lâbın istikbalde Türk milleti için ilimde ve sanatta ne par-
lak bir inkişaf temin edeceğini anlatmıştır sanırım. Yal-
nız Türk milleti için değil, hattâ bütün beşeriyet için bu-
nun ne mesut neticeler vereceğini, şimdi büyük Gazi'mizin
dilinden dinleyelim: «Çünkü Türk milletinin yürümekte
olduğu terakki ve medeniyet yolunda elinde ve kafasında
tuttuğu meş'ale müsbet ilimdir., ilh. Yüksek bir insan ce-
miyeti olan Türk milletinin tarihî vasfı da güzel sanatları
sevmek, onda yükselmektir. Bunun içindir ki, milletimi-
zin yüksek karakterini, yorulmaz çalışkanlığını, fikir ve
zekâsını, ilme bağlılığını, güzel sanatlara sevgisini ve mil-
lî duygusunu mütemadiyen, her vasıta ve tedbirlerle bes-
leyerek inkişaf ettirmek ülkümüzdür. Türk milletine çok
yaraşan bu ülkü onu bütün beşeriyette hakiki huzurun
temini yolunda kendine düşen vazifeyi yapmakta muvaf-
fak kılacaktır..»
(Varlık, ıır. 17, 15 M a r t 1934, s. 257 - 258.)
ANADOLU'DA EN ESKİ TÜRK MEDENİYETİ
VE CİHAN MEDENİYETLERİNE HÂKİMİYETİ
İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında Avrupa kıtasına
temas eden ve en eski zamanlardan beri garbın medenî
merkezleriyle iştirakte bulunan Anadolu, Asya'nın garba
doğru uzanan en büyük eli, beşerin ırkî ve medenî tari-
hinde hususi bir alâkayı câliptir. Bu isim, muhayyelemiz
önünde geniş bir beşerî faaliyet sahası canlandırıyor,
uzun asırlar karanlıkta kalmış imparatorlukların zengin
medeniyet yadigârını bağrında taşıdığını hatırlatıyor. Şim-
di üzerinde yaşadığımız bu topraklar, tarihin fecri dene-
cek kadar eski zamanlarda insan ihtiraslarının çetin çar-
pışmalarına, derin beşerî duyguların tezahürüne ve ince
zekâların yarattığı medenî muktesebata sahne olmuştur.
Şark ile garbı birleştiren ve kucağında hazineler saklayan
bu güzel memleket en eski zamanlardan beri eşsiz bir me-
deniyetin beşiği ve bütün müteakip medeniyetlerin men-
şei olmuştur.
Zamanımızda gittikçe artan bir hızla ilerleyen ar-
keoloji ve antropoloji ilimleri eski tarihî bilgilerimizde
bir inkılâp yapmıştır. Bilhassa eski dünyanın muhtelif
semtlerinde, Orta Asya'da, Hindistan'da, Mezopotamya ve
Anadolu'da yer yer yapılan bu toprak altındaki ilmî araş-
tırmalar, şimdiye kadar mütefekkir beşeriyete meçhul kar
lan birçok yeni hakikatler öğretmiştir.
 Hayat özünü Orta Asya'dan alan medeniyet ağacı
köklerini bir taraftan Mezopotamya'ya, bir taraftan Ana-
dolu'ya salarak buralarda büyüyen dallarında feyizli mey-
valarını vermiştir. Tarihe muvaffakiyetli parlak sayfalar
katan klâsik medeniyetler bütün inkişaflarını Anadolu ha-
vasına, onun serin, yüksek yaylalarında yaşayan yaratıcı
istidatların medenî muktesebatına borçludurlar. En eski
zamanlardan beri beşeriyetin talim ve terbiyesini deruhte
etmiş olan bu yüksek kabiliyetli insanlar, bugün yine bu
yaylalarda yaşayanların öz atalarıdır: Etilerdir.
Milâttan 8000 yıl evvel Orta Asya'da iklim tahavvül-
leri neticesi olarak barmamayarak muhacerete mecbur
kalan Türkler oradaki büyük medeniyeti de beraberlerin-
de Anadolu'ya getirmişler ve dünya medeniyeti havzası
olan Küçük Asya'da binlerce sene mânen ve maddeten hâ-
kim bir ırk olarak yaşamışlardır. Uzun .asırlar zarfında
gizli kalan bu hakikat bugün bütün vuzuh ve azametiyle,
inkâr olunmaz bir şekilde topraklar altından çıkarılarak
ilim âleminin hayret nazarları önüne serilmiş bulunuyor.
Türklük hakikatinin yüce timsali ve beşeriyet tari-
hinin en büyük dâhisi olan Mustafa Kemal'in harikalı se-
zişiyle bulduğu yeni tarih nazariyesi, artık ilmî vesikalarla
da teeyyüt eden bir hakikat olmuştur. Irk tasnifleri, renk
ve dil miyarlarını bertaraf ederek en son selâhiyettar âlim-
ler tarafından antropolojik esaslara irca edilmektedir. Bu
tasnifte Brakisefaller en mütekâmil medeniyete sahip bir
ırk olarak gösterilmekte ve menşeleri Orta Asya'ya irca
edilmektedir. Orta Asya ise tarihten evvel ve tarih içinde
hiçbir devirde Brakisefal öz Türklerden başka bir kavim
tarafından iskân edilmemiştir.
Türk milletinin iki üç asır evveline kadar bütün beşe-
riyete medeniyet liderliği yaptığı hakikati de bu tasnifin
doğruluğunu tevsik etmektedir. Milâttan binlerce sene
evvel Anadolu'da yaşamış olan büyük Eti medeniyeti böy-
le bir Türk Brakisefaller medeniyetinden başka bir şey
değildi. Bunun sonradan garba nasıl intişar ettiğini ve
onun bütün delillerini artık tarih tespit etmiş bulunuyor.
Anadolu'nun Boğazköy, Höyük ve Alişar gibi bazı
yerlerinde hafriyatla meydana çıkarılan yazılı eserler ve-
sair medeniyet bekayası ve bunların diğer memleketlerde
bulunan eserlerle mukayesesi bize bu mühim hakikatleri
vermektedir. Muasır âlimler, bu yazıların bazılarının en
az Milâttan evvel 2500 seneden daha evvele ait olduklarını
söylemektedirler. Bu levhalar üzerindeki yazılar, Anado-
lu'nun ilk zamanlarda Site devletlerinden, yahut federas-
yonlarından müteşekkil bir siyasî ve idarî teşkilâta mâlik
olduğunu ve bunun sonradan merkezi Hattuşaş (') olan
bir imparatorluğa intikal ettiğini gösterir.
Anadolu'nun ırkî tarihine ait araştırmalara bakacak
olursak burada medenî bir halk olarak en eski zaman-
larda yaşamış olan Etilerin «Brakisefal-Alpin» tipten oldu-
ğunu görürüz ( 2 ). Muasır halktan elde edilen ve bu nokta-i
nazara bilvasıta tevafuk eden deliller ise pek çoktur. Bu-
günkü Anadolu Türkleri de aynı antropolojik vasıflan ta-
şımaktadırlar.
İngiliz âlimlerinden C. R. Conder sekiz senelik uzun
tedkikleri neticesinde Etilerin ismi olarak Tevrat'ta zik-
redilen «Khittim» kelimesinin garp mânâsına geldiğini ve
hakikaten Etilerin Orta Asya'dan gelen Aîtaik halkın garp
kolu olduğunu anlatıyor ( 3 ) Bunlar Mezopotamya'nın ilk
medenî halkı olan Sümerler ve İran'ın garbında ilk yerle-
şen Elâmlar ile aynı anayurttan gelme ırkdaşlar oldukları
(1) Hattuşaş, Kızılırmak havzası ortasında, şimdiki Boğazköy'ün
yanında idi.
(2) Roland B. Dixon, The racial history of man, London 1923,
s. 313-314.
(3) Altaic hieroglyphs and Hittite inseriptions, London, s. 138.
gibi, Adalar denizi kıyılarının ve onun garbmdaki kıtanın
da ilk medenî sakinleri aynı menşe ve ırktandırlar.
Şarkta faaliyette bulunan hafriyat heyetlerinin keşif-
leri ve vasıl oldukları neticeler hakkında Avrupa'dan en
son alman malûmata göre Prof. Herzfelt tarafından iran'da
Persepolis'te keşfedilen Neolithic bir köy ile, daha evvel
Schmidt tarafından Türkistan hudutlarına doğru Hisar-
tepe'de yapılan hafriyat, Sümer ve Eti medeniyetlerinin
mutlaka şarktan, Türkistan'dan geldiğini gösteren vesika-
ları meydana çıkarmıştır. Bundan başka Astarabat ve Aş-
kabat'ta yapılan hafriyat ile Sir Aurel Stein'in Türkistan'da
yaptığı taharriyat bu neticeleri te'kid etmektedir.
Müşabih eserler arasında Mezopotamya, Anadolu ve
Orta Asya'da evvelce bulunan küçük heykelcikler mühim
bir iştirak noktası temin ettiği gibi, Anadolu inşaatında
kullanılan geniş tuğladan dirsekler, aynen Türkistan hu-
dudundaki Hisartepe'de de meydana çıkarılıyor. Milâttan
evvel 4000 senelerine ve hattâ daha evvele ait olduğu an-
laşılan bu eserler, şarktan garba intikal merhalesini gös-
termektedir. Burada bulunan kafatasları da antropolojik
bakımdan Türkistan, Mezopotamya ve Anadolu kafatasla-
rma benzemekle bu iddia daha kuvvetle teeyyüd ediyor.
Brakisefal-Alpin ırktan olan Etiler, Anadolu yayla-
sından cenuba doğru inerek Filistin'e ve hattâ Mısır'a ka-
dar gittiler. Kenaneli'nin Sami halkıyla ve milâttan evvel
2000 senelerinde Filistin'e gelen Yahudilerle karışarak on-
lara kendi unsurlarından epeyce verdiler ( 4 ). Etiler aynı
zamanda Anadolu'nun garp kısmımda, Ege kıyılarına
kadar zaptetmişlerdi. izmir civarında Karabel ve Sipil
kayalarındaki Eti heykelleri garba yürüyüşü temin eden
kudretin ve medenî yüksekliklerinin ifadeleridir. ( 5 ).
(4) R. B. Dixon, The racial history of man, S. 172 - 173.
(5) A. H. Sayce, The Hittites, the story of a forgotten
LoiKlan 1925, s. 165.
Eski Yunan medeniyeti nâmıyle tanıtılan medeniyeti
kuran ve inkişaf ettiren Torların Etilerle olan ırkî müna-
sebetleri birçok vesikalarla tebarüz etmiştir. Antropolojik
vasıflar hemen aynı olmakla beraber, burunları kalkık
kunduralar ve kostümler gibi kıyafet hususlarında da bü-
yük bir müşabehet görülmektedir. Eti kıyafetinin en ka-
rakteristik kısmı burunları yukarı doğru kıvrık olan kun-
duralardır. Nerede Eti kabartması görsek bu kundura
şeklini de görürüz. Bunlar, kar kunduralarıdır. Bugün bile
Anadolu Türklerinden birçoklarının aynı tipten kar kun-
duraları kullanmakta olmaları o ananenin devamını gös-
termektedir. Dr. Conder, bu kunduraların Etrüskler tara-
fından da kullanılmakta olduğunu tespit ederek, diğer
dinî ve lisanî delillerle birlikte Etriisklerin Anadolu'dan
italya'ya hicret eden Altaik ırktan bir halk olduğunu gös-
termektedir.
Fakat Eti medeniyetinin klasik medeniyetlere tesir
ve nüfuzunu daha ehemmiyetle tebarüz ettiren sanat eser-
leri vardır. Bunlar arasında mühim bir musiki âleti ola-
rak Etiler tarafından kullanılan gitar sonradan Yunanis-
tan'a ve oradan da Garbî Avrupa'ya intikal etmiştir. Hey-
kellerinde görülen çift başlı kartal, ilâhlarının mühim
sembolleri olan yılan ve arslan aynı suretle Fenike ve Yu-
nan sanat eserlerinde görülmektedir.
Yunan mitolojisinin ise, esas itibariyle Eti ilâh sis-
teminin, Eti teogonisinin devam ve inkişafından başka
bir şey olmadığı anlaşılmaktadır. Etilerin Tesub Tanrısı
Yunanlılarda Zeus olmuştur. Anadolu'nun büyük ana ila-
hesi Yunanlıların Athena'sma Ve Artemis mâbedinin bü-
yük ilâhesine tekabül etmekte ve bunların prototipi te-
lâkki edilmektedir. Diğer taraftan Altaik ilâhların bazen
iki, bazen dört kanatlı olanları hatırlanırsa, Maraş'ta bu-
empire, lunan ve dizinde çocuğu olan ana ilâhede «Zu» denilen
hayat kartalıyla birlikte bulunmuştur. Jerablus'ta bulu-

nan bir kabartmada da elleri göğsünde kanatlı çıplak bir
ilâhe vardır. Göğsünden bütün mahlûkatı besleyen sütü
sıkarak akıtıyor. Bu ana ilâhe aynen Truva'da bulunmuş-
tur. Türklerin «Umay», Etilerin «Ama», Hintlerin «Maya»
ve Sümerlerin «Amay» ilâhesi arasındaki gerek isim, ge-
rek itikat itibariyle olan bâriz müşabehet bunların müş-
terek menşeinin şaşmaz bir delilidir. Bunun gibi daha bir-
çok misaller getirilebilir.
Hasılı hangi cepheden baksak Etilerin Anadolu'yu ilk
medenî işgal altına alan Türkler olduğunu görürüz. Hero-
dot bunlara «Suriyeliler» demiş, Yunan coğrafyacısı
Strabo da esmer Suriyelilerden tefrik etmek üzere «Beyaz
Suriyeliler» ismini vermişti. Dr. Cowlev, medeniyete bu
kadar müessir olan bu halkın ırkı nedir? sualine şöyle
cevap veriyor:
«Bu ırkın, Boğazköy'de yerleşmeden evvel Anado-
lu'da uzun bir tarihi olmalıdır. Sanat, dil ve dinleriyle
bunların kimler olduklarını anlayabiliriz. Bunlar Etrüsk
ve Tarkulara müşâbih Brakisefal bir ırktır. Karakamış ve
tvriz'de tipleri kabartmalar halinde çok güzel temsil edil-
miştir» ( 6 ).
Etilerin Anadolu'da en eski zamandan beri madenci-
lik sanatını da tatbik etmiş olmaları dikkate şayandır. Bu
sanatı, madenleri bol anayurtları olan Orta Asya'da öğ-
renmiş oldukları halde Anadolu'ya geldikleri görünüyor.
Boğazköy'den Maraş'a giden büyük yoldan başka, gümüş
madenleri zengin olan Bulgar Dağ'a da bir yol yaparak
buradaki maden ocaklarını ilk defa olmak üzere işletmiş-
lerdi. îlk hiyeroglif yazılarımda gümüş tabletler üzerine
yazıyorlardı.
îzmir civarında Karabel'de Etilerden kalma ma-
den ocaklarına tesadüf edilmektedir. 3000 M. E. seneden
(6) Oowley, Hittites, Oxford, b. 31.
daha eski zamanlarda, Etiler, Mısır'a maden ihracı sure-
tiyle ticari münasebetlere başlamışlar ve medeniyetlerini
oraya da götürmüşlerdi. Mısır medeniyetinin geniş bir
mikyasta Eti tesiri altında kaldığı, orada son zamanlarda
keşfedilen mezar eşyasından ve âbidelerden anlaşılmak-
tadır ( 7 ).
1
Çok alâka celbeden diğer bir medeniyetin de Schlierfıan
tarafından Mike'de bulunduğu malûmdur. Burada bulu-
nan eşya arasında Mike'nin hâkim sınıfının Anadolu'dan
geldiğini gösteren eserler bulunması çok mühim olmuştur.
Bu eserler, Eti ilâhesine ve onun mâbed' üzerine konmuş
olan kumrulara ait resimlerdir. Diğer bir resim de, Sipil
kayalarında oturan Eti ilâhesini andırmaktadır. Bunlardan
daha emniyetli olmak üzere Eti medeniyetinin garba gidi-
şinin en dikkate şayan alâmetini eski Pelopones'in büyük
saray kapısı üzerinde karşı karşıya duran arslanlarda gö-
rürüz. Bunları yapan sanatkâr, mutlaka Asyaî bir menşe-
den ilham almıştır. Bu heykeller, Eti sanatının karakte-
ristik hususiyetlerini taşımaktadırlar.
Schuchardt tarafından ileri sürülen fikirlere göre
Sakçagöze'de bulunan siyah çanak çömlekler de umumî
karakterleri itibariyle Schlieman tarafından Trova'da bu-
lunanlara ve Evans tarafından Girit'te Neolithic devre ve
en eski Minos tabakalarına ait olmak üzere bulunanlara
benzer. Morgan'm Susa'da ve Pumpelly'in Orta Asya haf-
riyatında buldukları çanak çömleklerin birçokları da, sarı
zemin üzerine aynı siyah modellerle işlenmiştir. Bütün
bunların müşterek bir medeniyet menşei göstermesi iti-
bariyle büyük bir ehemmiyeti haiz oldukları âşikârdır. Bu
menşein, bu medeniyetler arasında en eskisi olan ve Prof.
Pumpelly tarafından Anav harfiyatmda tespit edilen bü-
yük Orta Asya medeniyeti olacağında şüpheye yer kalma-
(7) A. H. Sayce, The ancient empires of the east, s. 56
271
 maktadır. Anadolu'da en son yapılan Alişar hafriyatının
neticeleri de bu fikri teyid etmektedir.
Bu küçük makalenin çerçevesine sıkıştırarak hakkın-
da kısa bazı fikirler vermeğe çalıştığımız Eti âlemi, üze-
rinde gittikçe artan bir alâka ile çalışılan bir mevzudur.
Hititoloji sahasında en yüksek bir otorite olarak tanılan
Prof. Sayce, hayran kaldığı bu yüksek Eti medeniyetinin
tasvirini şu satırlarla bitiriyor :
«Muasır dünyanın insanları olan bizler için, Eti hal-
kının, uzun zaman gaybubetinden sonra yeniden ihyâsı,
iki kat bir ehemmiyeti haizdir. Bir taraftan Musevîliği ve
Hıristiyanlığı kuran halkın mukadderatı üzerinde icra et-
tikleri nüfuz ve tesir var; diğer taraftan da Avrupa'daki
medeniyetimizi vâsi mikyasta onlara medyun bulunuyoruz.
Bizim kültürümüz, eski Yunanlılardan gelmiştir, fakat
onlar da bu kültürü, Anadolu fâtihleri olan Etilerden al-
mışlardır. Küçük Asya'nın eteklerinde, hâlâ Karabel geçi-
dini tutmakta olan Eti kahramanları, bu ırkın, beşeriyetin
talim ve terbiyesinde işgal ettiği mevkii gösteren sembol-
lerdir. Avrupa tarihinin alaca fecrinde, onlar bu mede-
niyeti garba getirmişlerdir» ( 8 ). Bu sözler, Türk medeni-
yetinin en eski zamanlardan beri cihana hâkimiyetini
te'kidden başka bir şey değildir. Bu böyle olmuştur ve
böyle olacaktır.
(Ülkü, C. UT, nr. 16, H a z i r a n 1934, s. 263-267.)
(8) A. H. Sayce, The Hittites, 1925, 9. 165.
UYGUR TÜRK UYANIŞININ KAYNAKLARI
Uygur Türk medeniyeti de, Yunan medeniyeti
gibi karşılıklı tesirlerin doğurduğu bir kompleksdir. Fel-
sefe ve ilim sahasında onunla mukayese edilebilecek halde
olmamakla beraber, dinî sanat (dinî edebiyat, mimarî, re-
sim, heykel, nakış, ilâh...) ve teknik sahasında birçok be-
diiyatçıların eski Yunan sanatı ile karşılaştırmağa kalktık-
ları yüksek bir medeniyet olduğunu söylemek lâzımdır (').
Çin Türkistan'ında bir dizi halinde meydana gelmiş Yunan
siteleri gibi birçok sitelerden ibaret olan bu medeniyet ( 2 ),
Çin, İran, Hint, hattâ Bizans medeniyetleri arasında dola-
şan kervanların uğrağı, muhaceret ve istilâların yolu ol-
duğu için bu kadar zıt tesirler bilhassa orada çarpışmış
ve asırlarca zaman Uygurlar Budist, Maniheist, Nasturî,
Greko-Budist ilâh... din ve felsefelerin tesirlerini aldık-
tan ve onlara çıraklık ettikten sonra, bu kaynaşmalar içe-
risinde orijinal eserler meydana getirmeğe başlamışlardı.
Bundan dolayıdır ki Uygurlar İslâmiyetteıı sonra da, Türk
kavimleri arasında en çok irfan eseri vücuda getirmiş ve
Moğollar devrinde onlara kâtiplik ederek Çağatay edebi-
yatını meydana çıkarmışlardır. Türk fikir tarihi içindeki
(1) VVachsberger'in «Sanat tedkikleri» serisi içinde Çin Türkia-
tam adlı eseri; Grünwedel'in Cholscho'su ve Franck'ın
Beitrage sur kenntnis Zentral-Asiens'i ve diğer birçok eser-
lerinde görülür.
(2) Başlıcaları Turfan, Hoço «Karahoço», Karagar, Yarkent, Beg
Balık, Altı Balık'tır.
hu mümtaz mevkilerini, her şeyden evvel, kaynaklarının
zenginliğine ve almış oldukları tesirlerin bolluğuna borçlu-
durlar. Bu fasılda kısaca, onların bıraktıkları medenî izler
yardımıyla hangi kaynakları nakil ve tercüme etmiş ol-
duklarını izah edeceğim.
Hindistan'dan gelen Budizm, İran'dan gelen Mani-
heizm ve gene İran vasıtasıyla gelen Hıristiyanlık, Çin'den
gelen ikinci Budizm Uygur memleketlerinde çok zengin
bir kütüphane teşkil edecek kadar eser bırakmıştır. Bu
eserlerin hafriyat neticesinde meydana çıkarılanları Ber-
lin'de Völkerkunde Müzesi'nin Turfan kısmında toplanmış
ve tasnif edilmiş ise de, onlardan şimdiye kadar çok kü-
çük bir kısmı Von Le Coq, Müller, Grümvedel ve yakın
senelerde Profesör Bang, Kaup ve Rahmeti Bey tarafın-
dan neşredilmiştir ( 3 ).
***
1 — Orta Asya'ya Budizmin ilk yayılışı Yüeşiler vası-
tasıyladır. Budizm, doğduğundan asırlarca sonra Türkler
arasına girdi. Bu sırada da Şamanizm ile uyuşmuş ve ilk
koyu mistik şeklini tamamiyle kaybetmiştir. Bu yayılma
Yüeşi hükümdarı Kanişka zamanında olmuştur. Daha ev-
vel Aşoka zamanında akdedilen dinî meclis her tarafa dinî
propagandacılar göndermiş ( 4 ) bunlardan bir kısmı da
Keşmir'e gitmişti.
Budist eserleri Hint lisanlarından Toharcaya, oradan
Uygur Türkçesine nakledilmiştir. (M.E. 2'nci asırda-M.
5'inci asra kadar). Budizm evvelâ, Yüeşilerin iki merke-
zinden biri olan Belh'e kadar sokuldu. Miladın 80-100 se-
nelerinde Budizmin yanıbaşında Mazdeizm ve Sivaizm gibi
(3) Bu eserler küçük broşürler veya a y r ı basımlar «sonderabd-
ruck» halinde Walter de G r u y t e r t a r a f ı n d a n tab'edilmiştir.
(4) Edouard Specht, E t ü d e sur l'Asie centrale (Journal Asiatique,
C. n , 1883.)
yeni itikatlarında bu geçit memleketinde yer bulduğu
görülür ( 5 ).
Sekizinci asırda vücuda getirilmiş olan bazı Uygur
kitaplarından, Brahmanizm ile karışık şekilde yeni bir
Budizm cereyanının girmeğe başladığı anlaşılıyor. Bundan
önce Uygurlar arasında Maniheizm daha ziyade yayılmış
tır. Çinli seyyah Vang-yen-te Karahoço'dan geçerken (933-
981) bu şehirde elli kadar Budist mabedi gördüğünü ve
bunların Tang imparatorları tarafından verilmiş isimleri-
nin kitaplarında yazılı olduğunu söylüyor ( 6 ). Bu izahat-
tan anlaşılıyor ki Budizm, Türk memleketlerine çok uzun
bir tarihî devre içerisinde (aşağı yukarı bin sene) birçok
defalar, muhtelif şekillerde girmiştir.
Elimize geçebilen eserler 8-9 uncu asırlara ait olan-
lardır. Bu asırlarda çok yüksek mahsuller vermeğe başla-
yan Uygur sanat ve edebiyatı mevzu ve ruh itibariyle Bu-
dizmden -büyük nisbette- mülhem oldu. Bu derin misti-
sizm tesirleri yalnız dinî edebiyatta kalmayarak resim ve
heykel gibi bütün plastik sanatlarda da görülmeğe başladı.
Âdeta Hıristiyanlık tesiri ile doğan garp primitifleri ve
mistik sanat gibi, bu feyizli Türk medeniyetinden Budizm
tesiri altında ifadesi tamamiyle mistik olan bir plastik
sanat doğmağa başlıyordu. Buda ve Maiterya'nın birçok
heykelleri, Brahmanizm'le karışık Budizm'in cehennem te-
lâkkisine ait büyük tavan resimleri, kubbe ve duvar tezyi-
natı aynı mistik ruhu taşımaktadır ( 7 )-
Uygur dinî edebiyatının mühim eserlerinden olan
«Maitrisimit» de diğerleri gibi Budizm'in ana fikirlerinden
birisini ifade etmektedir. Müller, Uigurica'larında evvelâ
bazı Uygurca Budist eserlerini tahlil ve tercümeye baş-
(5) Edouard Specht, aynı makaleler.
(6) Edouard Chavanne, Documents sur les Tou-Kioues.
(7) Von E. Waldschmidt, Ghartdhara, Kutscha, T u r f a n (1925).
lamıştı. Profesör Bang ve Von Gabain Suvarnaprabha-
sa'da Günah İtirafı adılı Uygarca bir dinî eseri tahlil etti-
ler. Müller ve Sieg de Maitrisimit u. Tocharische'de yu-
karıda zikretiğimiz mühim eserin Toharca vasıtasıyla Uy-
gur edebiyatına intikalini tedkik ettiler. Fakat henüz bu
ana kitap ve onun kadar mühim olup Uygur Budizm ede-
biyatının şaheserlerinden olan Altun Yaruk tahlil ve neş-
redilmemiştir. Bunların neşri Türk fikir tarihine, Kutad-
gu Bilig veya Divan-u Lügat-it Türk kadar hizmet ede-
cektir.
Grümvedel, Altbuddistischen Kultstaten adlı eserin-
de Budist Uygur eserlerinin bir kısmını neşretti. Stein,
Ancient Khotan'da bu metinlere bir yer ayırdı. Clement
Huart. Le conte boudhique de deux freres adlı makale-
sinde Uygur harfleriyle ve Uygurca bir Budist metnini
tahlil etti (').
Hasılı Budizm etrafında Uygurların yapmış oldukları
tercümelere dair bu neviden daha birçok tedkikler olduğu
gibi, bu eserlerin en büyük kısmı henüz neşredilmemiş
bir halde durmaktadır.
2 — Uygurlar üzerinde en çok tesir yapan cereyan-
lardan biri de Maniheizm'dir. O, bir din veya felsefe olmak-
tan ziyade bir th6osophie yani dinî hikmet idi. Mani (215
de doğmuş) bir peygamber değildi. Yüksek edebî ve fikrî
kıymeti olan eserlerini Süryanice ve Farsça yazmıştı. Bun-
lardan en meşhuru olup İran hükümdarı Şapur namına
yazılmış olan Şabuhragan bilhassa Türkler arasında çok
yayılmıştır.
Mani'nin dinî felsefesi iki esastan teşekkül ediyordu :
a) Nazarî ve diyalektik esas : O, bu sıralarda yakın şarkta
hâkim olan bütün fikirlerden müteessir olmuştu. Aramî
(8) CIĞment Huart, mezkûr makale. (Journal A&iatique C.
1913).
ilâhiyatı (Hıristiyanlık), Mazdeizm, yeni Eflâtunculuk,
Helenik felsefe bu geniş terkipçi hikmetin temelleri idi.
Onlarda müşterek olan noktaları bulmuş ve geniş bir sen-
tez içerisinde eritmiştir.
Mani felsefesi, her şeyden evvel, bir âriflik gnostipis-
me'i yani bir nevi tasavvuftur.
b) Mitolojik esas : Mani, birçok dinlerin üsturelerini
toplamış, fakat bunları ancak felsefî fikirlerin sembolleri
olarak kullanmıştır : Faraza İsa, Hürmüz, nur, Ruhulkuds,
ilâh... kelimeleri Mani'nin felsefesinde semboller olmak
üzere yanyana yer tutmaktadır ( 9 ).
Bu dinî-felsefî cereyan sekizinci asır ortalarında Uy-
gur memleketine girdi. Uygur Hükümdarı Bögü Han Mani
mezhebini resmen kabul etti ve bu cereyanın belli başlı
eserlerini tercüme ettirmeğe başladı. O zamana kadar Bu-
dist ve Şamanî olan halkın bir kısmı da bu yeni felsefî
mezhebi kabul ettiler ( 10 ). Uygurlar 771'de memleketle-
rinin muhtelif yerlerinde Mani mabetleri kuruyorlardı.
Her mabet aynı zamanda bir kütüphane idi. Bu dine men-
sup olanların beyaz elbise ve beyaz bir başlık giymeleri
usuldendi.
Çin Türkistanı'nda bulunan Türkçe eserlerden büyük
bir kısmı Maniheizm'e aittir. Bunların arasında bizzat Ma-
ni'nin Şabuhragan'ınm tercümesi olduğu gibi, bazı dinî
kitaplar, Mani şarkıları ve ilâhîleri, tedavi fennine ait risa-
leler, Mani mabetlerinde bulunmuş dinî mythosları tasvir
eden bazı resimler ve minyatürlerde vardır. Bunlardan
yine ancak mahdut bir kısmı neşredilmiştir. W. K. Müller
Chuastuanift'de, Von Le Coq Ein manichaischen Busch'de,
(9) H. H. Schaeder, Manichaismus, Die ReUgion in der Geschichte
und Gegenınart.
III, (10) Köprtilüzâde Mehmet F u a t , Türk Edebiyatt Tarihi, Journal
Asiatigue, Droben'den naklen.

Bang Manichaische Lein Beicht Spiegel 1922'de, aynı zat
Manichaische Hymnen'de ve V. Gabain'le birlikte Der-
Grosse Hymnus auf Mani'de ve bu neviden daha birçok
kitaplarda evvelâ tercüme olarak başlıyan, sonra telife ve
orijinale geçen Uygur Mani edebiyatından mühim bazı
parçaları neşretmişlerdir.
3 — Bütün dinlere karşı aynı gözle bakan eski Türk-
ler arasında en az yayılmış itikatlardan birisi, Hıristiyan-
lıktır. Nasturî rahipleri Bizans'tan kovularak iran'da, daha
sonra Türk memleketlerine sığındıkları zaman orada iyi
karşılanmışlar ve himaye görmüşlerdi. Uygurlar arasında
Hıristiyanlığı kabul edenler de olmuştur. Fakat bu din
Oğuzlar ve Uygurlarda hiçbir zaman bir cemaat dini ha-
lini almış olmayıp, her zaman mevziî ve mahdut bir itikat
olarak kalkmıştır. Bununla beraber gene, Nasturî eserleri
Uygurlar tarafından tercüme edilmiş, yazıları taklit
edilmiş, Nastur yazısının tekâmül etmiş bir şekli olarak
Uygur yazısı meydana gelmiş, Uygurlar tarafından ter-
cüme suretiyle meydana getirilmiş olan bir Nasturî edebi-
yatı teşekkül etmiştir. Yukarda zikrettiğim Alman türki-
yatçıları tarafından bunlardan bir kısmı neşredilmiştir (")•
4 — Uygurlar arasında en sonra ve en esaslı olarak
yayılan din Islâmiyettir. O da diğer dinler gibi bu memle-
kete istilâ yolu ile değil, kendiliğinden girmiş olduğu halde
bir müddet sonra bütün dinlerin yerine geçmiştir. Uygur-
ların islâmlaşması da tercüme faaliyetlerine yeni bir can-
lılık getirmiştir. Türk kavimleri arasında Islâmî ilimleri,
tasavvuf ve siyaseti ilk önce öğrenmek ve kendi dillerine
(11) Bartîıold, Orta Asya'da Hıristiyanlık, Türkiyat Mecmuası,
sayı 1. Bu zat bütün Oğuzların (Guzlar) Hıristiyan olduklarını
zikrediyorsa da doğru değildir. Ebu Reyhan el-Birûnî, bilâkis
Guzların arasında en fazla Ş a m an lığın yayılmış olduğunu söy-
lüyor.
nakletmek kabiliyetini gösteren Uygurlar oldu. Ibn Si-
na'dan ve dolayısıyla Yunan siyasî ilminden mülhem olan
Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig'i, Arap lügati ile Türk
lügati arasında bağ kurmak suretiyle iki âlemi birbirine
bağlamış olan Mahmut Kaşgarî'nin Divanu Lügati't Türk'
ü, tasavvufî hikmeti nakleden Ahmet bin Yüknekî'nin Ata-
betü'l-hakayık'ı, birçok tahriplere uğramış olan bu devir
fikrî hayatından zamanımıza kadar kalan en mühim eser-
lerdir.
Bunu takip eden Moğollar devri, Çağatay edebiyatı
zamanında Uygurlar Farsça tasavvuf kitaplarını, hikmete
ve edebiyata ait eserleri nakletmekle büyük muvaffakiyet
göstermişlerdir. Ali Şir Nevâi Muhakemetü'l-lugateyn'de
Türkçe ile Arapça'yı mukayese ederek birçok noktalarda
Türkçe'nin fâikliğini göstermeğe çalışmıştı. Nizâmî Gen-
cevî'nin Mahzen-i esrar'ı, Mir Haydar Türk tarafından yine
manzum olarak tercüme edildi. Feridüddin Attar'm Tez-
kiretü'l-evliya'sı da bu tercümeler arasındadır.
Yukardan beri görüldüğü gibi bütün tesir kaynakları,
bütün mistik dinler veya o neviden felsefeler alan Uygur
Türkleri, islâm medeniyeti zamanında da en ziyade tasav-
vufa ve tasavvufî edebiyata karşı alâka göstermiş, bununla
beraber bu mevzu dışında da siyaset ve tabiî bazı mevzu-
lara temas edilmiştir. Türk fikir tarihinde mühim bir yer
tutan Uygur medeniyetinin derin ve devamlı iz bırakma-
masının sebebini, bilhassa onun tek taraflılığında arama-
lıdır. Filhakika Uygur medeniyeti, ilim ve aklî felsefe kay-
naklarıyla (yani Yunan ve iskenderiye âlemleriyle) hiçbir
bağ kuramadığı için, yalnız şarkın mistik cereyanları içeri-
sinde kalmış, bütün fikir hayatında «lâ-aklî» nin ağır bas-
ması tek görüşlü kalmasına ve yaratıcı olamamasına se-
bep olmuştur.
(Uyanış devirlerinde tercümenin roHi, İstanbul 1935, s. 30 - 38)

Enver Behnan Şapolyo
ANADOLU'DA KUMUKLAR TARİHÎ
XIX. ve XX. yüzyılda Türkoloji alanında çalışmalar
çoğaldı. Türk ırkının, cihan medeniyetinde büyük bir öne-
mi olduğu meydana çıktı. Birçok Amerikalı ve Avrupalı
âlimler, Türk tarihini aydınlatmak için arkeoloji araştır-
malarına bir kıymet verdiler.
Bugün Orta Asya'da yirmi yıldan beri bir İngiliz ar-
keoloji kurumu çalışmaktadır. Bu kurumun başında Ra-
fael Pumpelly adında bir profesör bulunmaktadır. Bu âlim
altı cilt eser bastırdı. Bu kitabın adı Türkistanda Hafriyat
ve Türk Medeniyetleri'dir. Gene bir Macar âlimi olan Sir
Aurel Stein İç Asya Medeniyetine ait Taklamakan Çölünde
Araştırmalar adında bir eser yazdı. Alman âlimlerinden
Von Le Coq, Orta Asya'ya beş defa gezgin kurumları yaptı.
Huntigton adında bir İngiliz âlimi ise Asya'da «Kuruma
hadisesi»ni izah ederek, Türk medeniyetinin dünyaya yayı-
lışını ispat etmiştir. Gene bir İngiliz âlimi olan Taylor, Ârî
Irkların Kökleri adındaki kitabında «Türk ırkının en yük-
sek bir ırk» olduğunu anlatmıştır.
Roland Dixon adında bir ingiliz âlimi, Beşerin Irkî
Tarihi adındaki kitabında, en yüksek ırk olarak Türkleri
göstermektedir.
Orta Asya'da daha birçok âlimler, Türk tarihiyle
Türk ırkının yüksek olduğunu ispatla beraber, Türk me-
deniyetinin ana bir medeniyet olduğunu dünyaya anlat-
mağa çalışmaktadır. Bu âlimlerin gayesi, cihan medeniye-
tinin atasını bulmak merakından geliyor; bu derin araş-
tırmalar, onların karşısına ilk medenî adam, Türk'ü çıkar-
maktadır.
Orta Asya medeniyetlerinden sonra Türkoloji arattır-
maları Mezopotamya ve Anadolu'dadır. Mezopotamya'da
Sümer, Elâm, Akat medeniyetleri meydana çıktı. Mısır'da
Tuvarek medeniyeti göründü.
Anadolu'da ise Eti adı verilmekte olan, Türk kavim-
leri tarihi meydana çıkarılmıştır. Anadolu Türk tarihiyle
uğraşan Forrer ve Hrozny adındaki âlimler, Anadolu'da en
eski kavim Türkler olduğunu anlatmaktadır. Anadolu'da
ilk kavimlerden olan Hitit-Eti'lere Forer, «Proto Hatti»
adını vermektedir. Protohattiler Anadolu'ya gelen en eski
kavimdir. Bunların dilleri Hint-Avrupa değildir. Bunların
dilleri Türkçe idi. Bunlar Anadolu'ya milâttan 400 yıl
önce gelmişlerdir.
Hrozny adındaki âlim ise, Etilere «Hattili» adını ver-
mektedir. Bunlar Boğazkövü'ne gelerek yerleşmiş, Anado-
lu'nun ilk medenî kavmidir, bunlar «Sümerler-Sungeryen»
lerle birlikte geldiler. Hattililer Anadolu'ya, Sungeryenler-
ise Irak'a yerleşmiş Türklerdir. Eski Sünger adı, Toros
dağlarından, Lübnan ve İran'a verilen merkezî Babilân'ın
adıdır. Sencar dağları adı bu Sünger kelimesinden kalmış-
tır. Bunların buralara yerleşmeleri pek sessizlikle olmuş-
tur. Bu Türk kavimleri, Orta Asya'dan siteler halinde Ana-
dolu'ya ve Mezopotamya'ya yerleşmişler.
Bu iki âlimden başka birçok Fransız âlimleri Sümer
ve Eti Sanat Tarihi ve Eti Sanat Eserleri, Maspero'nun
yazdığı Eski Şark Kavimleri Tarihi'nde, Anadolu tarihi
hakkında pek kıymetli bilgiler vardır.
Maspero, Anadolu'da Türk kavimlerinden bahseden
eserinin ikinci cildinde «Kumuk» denilen bir Türk kav-
minden uzun uzadıya bahsetmektedir.

Kumuk Türkleri, Fırat nehrinin şarkında ve Diyarbe-
kir vilâyetini tamamen kaplıyorlardı. Geniş bir alanda yer
tutan Kumuklar o zamanın en büyük devletlerine karşı
koymuşlardır. Bu kuvvetler ve medenî ulus, tam altı asır,
Anadolu'nun orta ve şark kısımlarına egemenliğini tanıt-
mıştır.
Asur krallarından III. Tiglat Palasar Kumuklarla bir-
çok cenkler yapmış, Kumuk kralı ICustapsi ile anlaşmıştır.
Gene Asuri krallarından II. Sargon milâttan önce 710 yıl-
larında, Malatya ve havalisini idare eden bu Mukop Prensi
Mutallo ile siyasal münasebetlere girişmiştir. Bir zaman-
lar Asurîler, etraftaki medenî kavimlere hiç rahat vermi-
yorlardı. Sami bir ırktan olan Asurîler, Mezopotamya'da
Sümerleri ortadan kaldırdıktan sonra, gözleri İran'daki
Med Türkleriyle, Anadolu'da Eti ve Kumuklarm ülkele-
rini ele geçirmek sevdasında idiler. Fakat Kumuklar, asker-
likte çok ileri gitmiş ve cenkçi bir kavimdi; Asurîler, Ku-
muklarla çok cenk ettiler, fakat bunlara hiçbir zaman ege-
menlik edemediler. Durmadan ordularıyla Kumuk iline
saldırıyorlardı.
Asurîlerin bu zayıf devirlerinde Etiler eski günlerini
yaşıyorlardı. Fırat kıyılarından Karadeniz kıyılarına kadar
birçok Eti serbest beyliklerine rastgeliniyordu. Bu Etilik-
lerden yirmi üç krallık ve altmış kadar müstakil prenslik
vardı. İrili ufaklı bu Etilikler arasında, işitilmemiş birta-
kım beylikler vardı.
Ad bırakmış olanlar şunlardır:
a) Kaşşiler, b) Subartolar, c) Harriler, d) Luililer,
e) Muskalar, f ) Tirbular, g) Korhiler, h) Kaşkular, ı) Ku-
marılar, i) Amazonlar, j) Orartolar, k) Kimyeriler, 1) Har-
dolar. Garp taraflarında ise Litler, Tursalar, Meonyalılar,
Firikler, Truvalılar, Sardlar, İyonlar ve Akalardır.
İşte Anadolu'da eser bırakmış ve tarih bırakmış bu
kadar Türk kavimleri vardır. Bu sebepledir ki Anadolu'nun
Türklük bakımından tarihi çok önemlidir. Bu kavimler,
sulh zamanında müstakil, bir cenk olduğu vakit de bir ku-
manda altında çarçabuk toplanıyorlardı. Bazen kuvvetli
bir krallık altında bir adla yaşıyorlardı. f
Anadolu'nun bu Türk kavimleri askerlikte çok üstte
idiler. Büyük orduları ve harp arabaları vardı. Anadolu-
nun madenlerini işletiyorlar, kılıç kalkan kullanıyorlardı.
Çelik yapmasını biliyorlardı. Bunlar ticaret ve madencilik
yüzünden çok zengin olmuşlardı. Kumuklar, Sami hücum-
larına uğramakla beraber, İran yolu ile gelen birçok da
Türk kavimlerinin hücumlarına uğramışlardır.
Bir zamanlar Muşko adında bir kavim gelerek Ku-
mukları idareleri altına aldılar. Fakat Kumukların krallık-
ları gene kaldı. Komşular birleşik beş krallık kurdular,
Kumuk ilini bu suretle idare ettiler. Fakat birdenbire bu
esnada Kafkas dağlarının orta kısımlarında yaşamakta
olan Kaşkolar, dört bin kişilik bir ordu ile Anadolu'ya
akm ettiler, Anadolu karışıklık içinde iken Asurîler büyük
bir ordu ile Kumukların üzerine hücum ettiler. Anadolu'da
şimdiye kadar bir benzeri görülmemiş bir cenk yapıldı.
Kumuklar beş kral idaresinde yirmi biıı kişilik bir ordu
ile, Asurîlerle cenk ediyorlardı. Nihayet yirmi bin kişilik
Kumuk ordusu bozuldu. Asurîler, Kumuk esirlerinin baş-
larını kestiler, Anadolu'yu yağma ettiler, etrafı kana boya-
dılar. Altı bin kişiyi de esir ederek Asuri ülkesine götür-
düler.
Kumuklarm en büyük kumandanı Kali Teşüp un oğlu
Kili T e ş ü p u çocuklarıyla birlikte esir ettiler. Artık Ku-
muklar kralsız kalmışlar, Anadolu'da medenî şehirler ha-
rap bir hale getirilmişti. Bütün Kumuklarm kabileleri ve
şehir halkı bir tarafa perişan bir halde dağıldı. Kumukla-
rın birliği dağılmıştı. Fakat Asurî ordusu da dağılmış ve
mahvolmuştu. Binlerce askeri Anadolu'da ölü olarak bı-
rakmışlardı. Kumuklar, bütün varlıklarıyla bu barbarlara
karşı Anadolu'yu müdafaa etmişlerdi. Asurîlerin başında
Niflat Palaser bulunuyordu.
Asurîler Sümerleri ortadan kaldırınca, en büyük sa-
nat ustalarını Anadolu'da Etilerde ve Kumuklarda bul- SÜMER, MOHENCODARO, HARAPPA VE ANADİL
muşlardı. Asurî saraylarını yapan en büyük ustalar Ku-
rmaklardandı. Bunlar Ninova'ya, Babil'e gelir, büyük sa- Nerede tarihsel, önemli bir kazı başlasa, hangi yerde
rayların yapılmasında çalışırlardı. Saray ve mabet taşla- kıvanç ve onur verir değerli bir eser bulunsa, batı acunu
rını Kumuklardan satın alırlardı; bakır, mermer, keres- onunla kendi ulusal varlığı arasında eskiden başlamış bir
teyi hep Kumuklardan temin ediyorlardı. Nihayet bu me- yakınlık ve hısımlık aramak yoluna koyulur ve onu özel
denî kavmi de yıkan Samiler oldu. Anadolu'nun bu yıkı- varlıklarına ve köklerine bağlavamazsa hiç olmazsa Hint-
lışı, Asurî devletinin de pek az sonra yıkılmasını hazırla- Avrupa dedikleri etnik gruba bağlamakta gecikmez.
mıştır. Onlar da ortadan İranlılar tarafından kaldırılmıştır.
Yazık ki asrımızın ilmî karakteri bu benlikçi kaygıya
Bugün Kafkasya'da yaşayan ve öz Türkçe konuşan hak vermektedir.
Kumuklar, bu eski Kumuklarla akraba idiler; bunlar Kaf-
Aşağı Mezopotamya'da, Sümer'de bulunan yazıların
kasya'nın şimalinde, Dağıstan ve Hazer Denizinin garp kı-
ve kazıların hangi uruktan hangi ulusa ilişkin olduğunu
yılarında oturmaktadırlar. Bunların yetmiş dokuz bin ka-
araştıran âlimler de aynı kaygıyı taşıyorlardı. Çünkü gi-
dar nüfusları olduğu tahmin edilmektedir. Türk kavimleri
zemlerine girmek istedikleri eserler eskilikleri kadar da
içinde bugün en medenî ve çalışkan ve çok neşeli bir ka-
değerli idiler. Onlar, yükselmiş, incelenmiş, kıvanmaya de-
vimdir. Ziraat, balıkçılık ve birtakım el sanatlarıyla geçin-
ğer bir kültürden haber veriyorlardı. Ve niçin onları ya-
mektedirler. Bunlar eski Kumukların oğullarıdır.
panlar da bugünkü Avrupalıların dedeleri olmamalıydı?
İşte, Anadolu'nun pek eski tarihi, Türk medeniyeti, Fakat ilk sözü semitizanlar söylediği için önce Sümer
Türk kahramanlıklarıyla doludur, Anadolu'nun arkeolojik yazısının Sami bir dil gizlediği ve Sümer halkının Sami
çalışmaları, Türk tarihi için daha çok vesikalar meydana
uruktan olduğu sanıldı. Kazılar ilerledikçe aldanıldığı an-
koyacaktır. Bu zaman «Büyük Türk tarihi» nin Anadolu
laşıldı. Çıkan eserler Sami olmayan bir dilden ve Sami
Türkleri kısmı bütün aydınlığı ile yazılacak, Anadolu'da
olmayan bir ulustan haber veriyorlardı. O zaman üç teori
«ilk medenî adam Türk» olduğu meydana çıkacaktır.
yer b u l d u :
(Ülkü, C. VI, ur. 31, Eylül 1935, s. 6 6 - 8 9 . ) 1. Sümer-(Hint-Avrupa)
2. Sümer-Mısır
3. Sümer-(Skit, Kasdo-Skit, Turanî)
 Bizi yakından ilgileyen üçüncü teorinin başlıca kah-
ramanları H. Rawil, J. Oppert, F. Lenorman ve E. Shrader
idiler. F. Delitzsch ise ufak tefek bazı bağınlarla Sümerce-
yi bir lehçe tipi olarak Uralo-Altaik veyahut Turanî olarak
ayırıyordu.
Bilginler bir çeyrek asırdan beri bu üç köklü teori
üzerinde çalıştılar. Bu arada ve bu teorilerin dışında başlı
başına ve bağımsız olarak çalışanlarda vardı. Autran'm
saygı ile ve dikkatle andığı bu âlimlerden birkaçını aşağıya
yazmak değerbilirlik olur.
Bunlardan J. Ball 1918'te Çin ve Sümer dillerinin ben-
zerliği üzerine olan etüdünü ve 1918'dede Tibetçe ile Sü-
merceyi ölçüştüren bir betkesini yaydı.
Kluge ve Meinhof Versuch einer Beantwortung der
Frage: Welcher Sprachgruppe ist das Sumerische atızug-
liedern? (Leipzig, 1921) adlı etüdleri ile Das Sumerische;
die Sparchen Afrikas (1914) başlıklı etüdlerini çıkardılar.
1915'te Hommel'in 200 Sumero-Türkische YVötergle-
ichungen adlı kitabı çıktı. Sümercevi Hint-Avrupa dille-
riyle ve morfoloji bakımından ölçüştüren önemli eserlerin
başında M. Tseretheli'nin Sumerian and Georgian'ı ile Aut-
ran'm 1925 'te çıkardığı Sumerian et indo-Europe^n'i gelir.
Bu iki bilgin Sümerceyi Hint-Avrupa grubuna bağlamak
için çok emek ve çaba harcamışlardır. Fakat bütün bu
emekler ve çabalar meseleyi dağıtıp parçalamaktan başka
bir sonuç vermedi. Sümer dili sorgusu yine bağımsız ve
çözüşüz kaldı.
Fakat acaba Sümerce hangi dil grubunun anası idi
ve nerede doğmuştu?
Sümercenin Akdeniz kıyılarına ve oralardan Afrika
ve Avrupa içlerine sokulup yayıldığı nasıl yadsınmıyorsa
doğu tarafında da Asya içerlerine kadar izine ve eserlerine
rastgelinmeğe başlandığını herkes kabul ediyor.
Sint nehri havzasında alana çıkarılan Mohencodaro
ve Harappa eski kültür özeklerinde bulunmuş yazılar bir
Hint-Sümer meselesi canlandırdı. On yıl var ki ilmin göz-
leri Mohancodaro ve Harappa'da bulunmuş olan yetmiş
kadar eserin yazıları ve bezekleri üzerinde gezmektedir.
Damgalardan ibaret olan bu eserlerin taşıdığı yazılar daha
evvel sırasıyla Sümer, Elâm ve Bulucistan'da bulunmuş
olan eşleriyle beraber tarihten önceki Sümer siteleriyle bu
Mohancodaro ve Harappa sitelerini kültür bakımından bir-
birine bağlamaktadır.
Mohencodaro ve Harappa hakkında The seript of
Harappa and Mohancodaro and its connection with other
seripts (London, 1934) adlı önemli bir kitap yazmış olan
G. R. Hunter Harappa ve Mohencodaro'nun karakteristik
özellikleriyle birer Sümer sitesi olduğunu ve oralarda bu-
lunmuş olan mühür yazılarının Sümer silindir, tablet ve
mühürlerindeki yazıların gerek şekil, gerek resim bakı-
mından aynı olduğunu söylüyor. Hunter'in inceleme ve
eşelemesine göre Sümercedeki gunu (kelime anlamını kuv-
vetlendiren ve tekrarlayan işaret) gibi birçok işaretlerde
Mohancodaro yazısında aynen kullanılmıştır.
Sümercenin gramerini herkesten evvel yazmış olan
S. Langdon, Hunter'in bu kitabını çok beğenerek kendi-
sine bir ön yazı yazmıştı. Bunda Langdon Mohancodaro
mühürlerinde nefi işaret olarak kullanılmış olan NU eda-
tını mühürlerdeki şekillerine bakarak Sümercenin NU'su
ile ölçüştürdükten sonra d e r k i : «Eğer bu yazı Sümerce
olmasaydı asla okunamayacaktı».
Her iki âlime göre bu eski Hint dili ile Sümerce aynı
dildir. İkisi de tek heceli ve bitişgen (agglutinante) dir.

Burada en çok göze çarpan yön Mohancodaro dilinin
ve yazısının en eski Sümer diline ve yazısına benzemesi-
dir. Meselâ : Sümer'in en çok ulusal ve parlak bir devri
olan Gudea (milâttan 1900 yıl önceleri) devrinin Sümer
dili ve yazısı Mohancodaro'ya göre bambaşka bir dil ve
yazıdır. Çünkü o devirlerden daha önceleri bile Sümer"i
yabancı veya uzak hısım uruklar kaplamış ve dili üzerinde
kesin denecek kadar önemli etkiler yapmışlardır. Nara-
masın'ın Azianik yazısı Amuru'larm Samileşmiş dili bun-
ların başhcalarındandır. Halbuki Mohencodaro ve Ha-
rappa şimdi Sibirya'nın şimalinde yaşamakta olan Yakut-
lar gibi yabancı kültür baskını görmemiş ve daima bağım-
sız kalmıştı. Onun içindir ki Sümercenin eskisiyle hısımlı-
ğını açık olarak göstermektedir. Ancak milâttan 3000 yıl
öncelerinde yaşamış olan bu eski Hint dili ve yazısı ken-
disiyle beraber yaşayan değil fakat kendisinden çok evvel
yaşamış olan Sümerceye benzemekle bize her ikisinin de
daha başka ve üçüncü bir kültür özeğinden kopup gelmiş
oldukları kanaatini vermeğe yaramaktadır.
Gerçek : Hunter'in yukarıda adı geçen kitabındaki es-
ki Hint alfabesiyle Hans Jensen'in Geschicte der Schrift
(1925) adlı kitabındaki Orhon yazısı birbirine yaklaştırı-
lırsa göz alıcı bir yakınlık ve benzerlik görülür. Halbuki
iki yazı arasında iki üç bin yıl ve beş altı bin kilometre
uzaklık vardır.
Yazı ve dil benzerlilerini araştırırken bütün yeryü-
zünü dolaşmış ve bütün ulusların içine ve kültürüne sin-
miş tek bir dilin bir zaman erkle yaşamış olduğuna ve bu-
gün de yine yaşamakta bulunduğuna inanmamak, bir va-
kitler modadan düşürülmüş olan Marr nazariyesine kıymet
vermemek elden gelmiyor. Marr, Yafetoloj isinde acunun
bir parçası için aşağı yukarı bunu kurmuyor muydu?
Mohancodaro ve Harappa tıpkı Sümer siteleri gibi
büyük su üzerinde idiler. Tıpkı Sümerler gibi tek heceli ve
bitişken bir dil kullanırlardı. Kültürleri aynen Sümer kül-
türü idi ve halkı bugünkü Hintlilerden değildi. Böylece
Sümer'in urukdaşları olduğuna şüphe edilemeyen bu in-
sanlar nereden gelmişlerdi?
Büyük Atatürk'ün kutsal eliyle kurulan ve yüce ypl
göstericiliği altında çalışan Türk Tarih Kurumu bize göç
yollarını kesin olarak çizmiş ve tanıtmış bulunuyor. Orta
Asya'nın büyük ırmaklarla beslenen iç denizi kıyılarında ve
büyük su ağızlarında acunun ilk ve ana medeniyetini ku-
ran Türk uruku dünyanın dört yanma yayıldığı vakit yeni
yurt olarak yine deniz kıyılarını ve su ağızlarını seçmişti.
Fırat ve Sint boyları bu yurtların başhcalarındandır. Daha
buna benzer ve kim bilir ne kadar uzaklarda birçok eski
Türk yurtları bulunacaktır. Çünkü Güney Amerika'nın ba-
tısındaki Paskalya adasında bulunup da misyonerler tara-
fından Amerika'ya getirilmiş olan tahta tepsinin üzerin-
deki pictographe oymalarını okuyan Van Havesy bu yazı-
nın Mohencodaro yazısıyla kökdeş olduğunu ve her ikisinin
bir kaynaktan geldiğini 1934'de ispat etmiş ve bu keşfin
doğru olduğuna başta S. Langdon olmak üzere âlimlerin
çoğu inanmışlardır .
Sibirya'nın bir köşesinde yabancı hiçbir kültürden
etkilenmemiş olarak bu davaya uzaktan kendisini ve özlü-
ğünü göstermeğe başlamış olan bir Yakut dili ve onun hı-
sım lehçeleri var ki, galiba çok bekletmeden bütün bu sor-
gulara en kesin karşılığı verecek ve anadil hangisidir mu-
ammasının anahtarını sunacaktır.
(Ülkü, C. VI, nr. 32, Birinci tegrin 1935, s. 9 0 - 9 2 . )

ALACAHÜYÜK 1936 KAZISI
İnsan mazisini ve medeniyetin tekâmmülünü öğren-
mek için müterakki uluslar arasındaki çalışma sahasında,
Kemalist Türkiye, hissesine düşen ödevi vicdanî bir şe-
kilde yapmaktan hâli kalmıyor. Atatürk'ün yüksek hima-
yelerinde faaliyette bulunan Türk Tarih Kurumu, tarih
alanındaki bütün diğer çalışmalarından başka Alacahüyük'
te iki seneden beri ve Trakya'da bu sene kazılara başlamış
bulunuyor. Alacahüyük şimdiye kadar insanlık önünde
Sfenksler kapısı ile tanınmış ve Eti âbidevî sanatının ör-
neği olarak alınmıştı. Kimse onun derinliklerinde bir haf-
riyatın verebileceği neticeleri hesaba katmıyordu.
Alacahüyük kazısı daha geçen sene Anadolu'nun gö-
beğinde ve Bakır devrinde, milâttan 2400-3000 sene evvel
şimdiye kadar hatır ve hayale gelmeyen zenginlikte yük-
sek bir medeniyet merkezi olduğunu ve bunun bir taraf-
tan Truva'nm alt tabakaları, diğer taraftan şimalî Kafkas-
ya ve cenubî Rusya'nın pre-iskitik medeniyeti ile sıkı alâ-
kasını meydana koyarak arkeoloji ilmine yeni bahis kat-
mış ve bilgi için yeni ufuklar açmıştır.
Hafriyat müşkilatsız olmamıştır. Bütün hüyüğün
üstü bugün meskûn bir haldedir. Buna rağmen büyük bir
alan bularak köy ortasında Sfenkli kapıların takribî ola-
rak mihveri istikametinde ve hüyüğün nisbeten en alçak
yerinde sitenin hiç olmazsa 5000 senelik kültür tarihi bel-
gelerini veren kazı yapmağa muvaffak olduk. Ve 10 metre
derinliğe kadar inmiş olmamıza rağmen henüz ana toprağa
ulaşamadık.
İnsanın döküntüsüyle meydana gelen toprağın mak-
tama bir göz gezdirecek olursak, onun hadisatm seyrine
uyan karışık çizgileri arasında maziyi matbu yüzlerce şa-
hifeden belki daha vâzıh şekilde şöylece okumak müm-
kündür :
Son 3000 sene zarfında hüyük küçük, fakir bir köy-
den ibarettir. Eski büyük zafer unutulmuş ve silinmiş ve
kavimlerin geniş ölçüde göçleriyle Büyük Eti İmparator-
luğu yıkılmıştır (M.E. 1200). Bu 3000 senelik uzun çağın
kültür tabakası çalıştığımız alanda, en yüksek yerde 2 met-
reyi geçmemektedir.
Osmanlı çağında Yozgat ve Çorum inkişaf etmiş birer
şehir halinde Alaca ise Hüseyinabad unvanıyla gözde bir
yer, bizim hüyük ise buluntuların tanıklığına nazaran
uzun tevakkuftan sonra, kendisini toplamağa çalışan zen-
gince bir küçücük köydür.
Selçuk çağını elimize geçen birkaç sikke ve çanak
kırığı ancak temsil etmektedir. Bu devirde hüyüğün talii
tıpkı 2000 sene evvel Frikya çağında olduğu gibi kervan-
sarayıyle meşhur Kalehisar'a bağlı görünmektedir.
Bizans, Romen ve Helenistik çağlarına birkaç sikke
ve ehemmiyetsiz çanak kırıkları ve fakir yapı izleri tanık-
lık ediyor. Bunlara rağmen, hüyüğün cenup şarkında köşk
yerinde kazıp meydana çıkardığımız Bizans kilisesiyle Göl-
pınar adlı yerdeki su şeddi yöresi ve hüyüğün garbındaki
İntepe, klasik çağlarda bizim siteden belki daha ön safta
idiler.
Sfenksli kapıdan koparılan büyük bloklar üzerine ve
hüyüğün cenubundaki bahçede kapı olarak kullanılan nâ-
tamam işlenmiş arslanlardan biri, üzerindeki Frikya yazı-

l a n Frikya kültürünün buralara kadar yayıldığım gösteren
belgelerdir. Hüyükteki çanak çömleklerden ve hüyüğün
komşusu Kalehisar'daki kale üzerine yontulmuş empozan
altardan maada Eti imparatorluğu harabeleri üzerinde
yeni bir imparatorluk kurmağı deneyen Frikyalılara ait b u
havalide diğer izler henüz bulunamadı.
Toprak sathından 160-200 santimetre derinlikten iti-
baren 300-350 santimetre kalınlığında hüjöiğün diriminde
en yüksek zirveyi temsil eden ikinci ve sonuncu bir ta-
baka milâttan önce 22. asırdan. 12. asra kadar uzun
bir çağı temsil etmektedir. Bu Eti imparatorlukları taba-
kasından açık olarak eski imparatorluk çağlarını seçmek
mümkündür.
Büyük imparatorluk çağını hüyükte başta mimarî
durumunu aydınlatmağa, parçalarını birleştirmeğe çalış-
tığımız nâ-tamam büyük Sfenskli kapı temsil eder. Ton-
larca ağırlıkta büyük taşlar b u imparatorluğun azametine
bir sembol gibidir. Bunun 30 metre şimalinde meydana
çıkardığımız büyük yapı aksamı (bir saray veya mabed?)
ise şüphesiz Sfenksli kapı ile ilgili görünmektedir. Bu bü-
yük yapının temelleri 250 santimetre derinliğe kadar Eski
Eti tabakasını aşarak inmektedir. Bu büyük yapının bozul-
madığı yerlerde Eski Eti devletinin büyük planlı yapılan
bârizdir. Bu mimarî buluntular içinde saklanan küçük
nefis eserleri (ritonlar, mühürler, zengin ve güzel çanak-
lar) tefrik edersek Eti medeniyetinin hüyükte ehemmiyeti
ve bu çağda hüyüğün siyasî veya dinî mühim merkezlerden
biri olarak oynadığı büyük rol kendiliğinden tebarüz eder.
Eski Eti devleti tabakasından sonra tekmil hafriyat
alanına şümullü yer yer bir metre, hattâ daha fazla kalınlık
teşkil eden müdhiş bir yangın ve tahrip izleri dikkati çek-
mekte ve hüyüğün bu çağda istilâ, harp gibi büyük vak'a-
lara sahne olduğuna tanıklık etmektedir.
Yangın ve tahrip döküntüleri ayıklanırken, Eti çağı
belgeleriyle birlikte başka daha eski bir medeniyetin izleri
beliriyordu. Buralarda bulunan çanaklar eski Truva'nm
Ahlatlıbel ve Alişar Bakır devri çanaklarına benziyordu.
Bunlarla hüyükte bizim bu sene en mühim keşifler yapa-
cağımız bir tabakaya ulaşmış bulunuyorduk. r
Yangın tabakası kesildikten sonra büyük mimarî ve
bütün maddî kültür eşyasıyla birlikte hâlis Bakır devri
ile karşı karşıyayız. Bunlar bile bu devirde hüyüğün bü-
yük ehemmiyetini göstermeğe kâfidir.
Bu mimarî tabaka kaldınldıktan sonra Bakır devrine
aidiyeti şüphe göstermeyen ve derinlik seviyeleri takriben
6,25-6,75-7,80-8,00 ve 8,50 metre olmak üzere tehalüf
eden hükümdar ailesine ait bir mezar katı bulundu. Mezar-
ların üstü ekseriyetle taşlarla örtülüdür ve b u n l a n n ara-
sında kurban edilen hayvanların baş ve ayak kemikleri
yerleştirilmiş olarak bulunmaktadır. Bunların altında taş
sırasıyle çevrilmiş mustatil biçimli asıl mezar gelmekte-
dir.
Bazılanna döşeme olarak büyük yassı taşlar yerleş-
tirilmiştir. Ölünün vücudu dizler bükük durumda mezar
içine yerleştirilmiştir. Sabit bir istikamet olmamakla be-
raber, ekseriyetle baş garba müteveccihtir. Bu taşlarla çev-
rilmiş sandık içinde ölüye verilen kıymetli nesneler bulun-
maktadır. iskelet üzerinde de ekseriyetle tezyinat bulun-
muştur. Mezarlarda bulunan çeşitli eserlerin kısaca tasvi-
rini yapmağa ve listesini bildirmeğe imkân yoktur.
Geçen sene bulunan mezarların birinde altından
kulplu bir altın testi ile şampanya kadehi biçiminde bir
tas, elektron kaplamalı gümüş boynuzlu geyik figüründen
başka, hemen bütün mezarlıklarda alem vazifesini gö-
ren fevkalâde güzel işlenmiş güneş kursları, altın, gümüş
ve bakırdan diğer eserler bulunmuştur.
Yalnız bazısı altın kaplamalı ve kılıfı üzerinde doku-
ma izleri belli bir bakır kılıç ile elli santim uzunluğunda
elektron kaplamalı bir bakır inek figürünü, diğer iki geyik
figürünü ve insan biçiminde sırtında yay taşıyan bir idolu
burada zikredelim.
Bu sene açılan üç mezarda ayrı ayrı olarak ufak de-
mir parçaları da bulunmuştur. Bunların ziynet eşyası ola-
rak kullanılmış olmaları eskiden demirin nedret ve değe-
rini gösterme bakımından mühimdir. Bilindiği üzere bu
buluntulardan takriben 1000 sene sonra bile Mezopotamya
tüccarları tarafından demir altından 14 defa daha değerli
olarak kabul edilmiştir.
Her mezar az çok iyi muhafaza edilmiş olmakla be-
raber, bu seneki mezarlardan biri bilhassa tedfin tarzını
teferruatıyle gösterme bakımından hususî ehemmiyeti
haizdir. Daha muahhar devre ait bir mezar duvarının kıs-
men altındaki mustatil mezarda, dikkatle muvazi olarak
yerleştirilmiş iki öküz kafasıyla dört çift arka ayak ke-
mikleri ve bir keçi iskelet parçası görüldü. Bunların ya-
nında bir köşede siyah perdahlı ve oluk tezniyatlı iki çöm-
lek duruyordu. Bunların etrafında ve bir tanesi içinde
bakır ve gümüş eşyalar (et çengeli, mızrak ucu, gümüş
borular) bulundu. Hayvan kemikleri altında garp-şark is-
tikametinde yatırılan bir uzun yuvarlama ağaç asıl me-
zarın şimal sınırını teşkil etmekteydi. Cenuptaki eşi kay-
bolmuştu. Bunların arasında bir sıra kısa ağaç yuvarla-
maları yatırılmış ve hepsi kerpiçle örtülmüştü. Bu kapak
altında dizler bükük durumda, baş garpta, ayaklar şarkta
olmak üzere ölü yatıyordu. Alın kemiği üstünde süslü
altın diyadem bulunuyordu. Kalın altın helezon küpe ku-
lak hizasında ve boyun hizasında da akik, altın, frit tane-
leri bir gerdanlık teşkil ediyordu. Üç tane 8 rakamı şek-
linde, ikisinin üzerinde altın iğne, birinin üzerinde altın
başlı demir iğne geçmiş toka bulundu. Kol kemiğine geç-
miş olarak güzel derin işlenmiş altın bilezik bulunuyordu.
Eskiden belki ağaca raptedilmiş olarak başın üzerinde bir
büyük geyik figürü, ayrıca bir güneş kursu ve diğer alem
başları ölünün her iki yanında yatırılmış olarak bulundu.
Büyük bir bakır ayna, gümüş kaplar, bir gümüş tarak, al-
tın başlı iğneler, bakır iğneler demeti, gümüş ve bakır mız-
rak uçları, bir 60 santim kutrunda bakır tepsi, vaktiyle
ağaca çakılmış olan gümüş kaplama parçaları, türlü mad-
delerden tezyinat taneleri, mezardaki buluntuların bir kıs-
mını teşkil etmektedir. Bu makale yazılırken, mezarın ih-
zarı işi devam ettiği için tabiatıyle tam bir envanter ve-
rilmesine imkân yoktur. Bu eserlerin mensup olduğu çağ
hakkında hiçbir şüphe varid olamaz. Bunlar hüyüğün
Bakır devrine ve diğer hafriyatlarla yapılan mukayeseye
göre de milâttan önce en az 2400-3000'e aittir. Maddî bu-
luntular Anadolu'nun ortasında hüyüğün bu çağda ancak
bir ticaret merkezi olarak Truva'dan daha mühim bir yer
olduğunu göstermektedir. Hüyük yakın şarkta, Mısır müs-
tesna, zenginlik ve eskilik bakımından takriben muasır
olan Ur ile ancak kabil-i kıyastır.
Hafriyatlar maddî kültür eşyası vermekle beraber,
yazılı vesikalar yoksa, insanların manevî âlemlerini aydın-
lık eden kült eşyasını vermekle kıskançtırlar. Alacahüyük
ilk adımda bakır devrinin ince sanatına, bu devirde yaşa-
yan insanların dinine, belki içtimaî teşkilatlarına tercü-
man olacak zengin belgeler vermiştir. Güneş kurslarıyle
beraber bulunan hayvan figürinleri süs olmayıp zoomorph
tefekkür tarzının sembolik ifadesi olan dini alâmetlerdir.
Etnologlar şüphesiz alemlere baş olan geyik ve inek
heykellerine theriomorphe dünya görüşüne tanıklık eden
birer totem ve diğer tabirle mucizevî hayvan şekline bü-
rünmüş efsanevî bir cedd-i alâ olarak bakacaklardır.
Bu primer kültürün asıl anayurdu şimdiye kadar
yapılan tesbite göre Yüksek Asya (Hazer Denizi, Aral, Bal-
kaş gölleri ve Altay dağları üstündeki saha)'dır. Bu kül-
tür sonra Çin'den İskandinavya'ya kadar derin izler bı-
rakmış ve insanlığın tekâmülünün mühim bir kademe-
sini teşkil etmişti. Bu dünya bakışının eski Türk kavim-
lerinde iyi tedkik edildiğini buıada işaretle iktifa edeceğiz.
Bilindiği üzere garp Türklerinin hükümdarı kurttan neşet
etmekle beraber, mukaddes dişi geyikleri vardır. Bu dişi
geyik oymağın hâlik anasıdır. Ayrıca Hun menşe efsane-
sine göre mucizevî geyik yurdu kuran kahramanlara reh- II. TARİH KURULTAYI
berlik etmektedir.
Hafriyat daha derin tabakalarda devam etmiştir. Bu- Dün Dolmabahçe Sarayında İkinci Tarih Kurultayı
rada da bakır devrinden daha eski medeniyet tabakaları, açıldı. Bu defaki kurultay bir de tarih müzesiyle zengin-
kalkolitik çağı katlar ve altında, 13,80 metrede ana toprak leştirilmişti. Sarayın diğer bir dairesinde hazırlanan re-
bulunmuştur. Ve beşerî medeniyet kaynaklarım aydınla- sim ve heykel müzesi ise millî sanat galerimizin mukad-
tan belgeler elde edilmiştir. dimesini teşkil etmiştir. Beşerin irfanında zaferi kanatla
(Varlık, nr. 88, 1 M a r t 1937, s. 241-243.) ifade etmek hiç de yersiz ve mânâsız olmayan bir moda
olmuştur. Biz zaferin yanında, herhalde onun kadar kuv-
vetli bir remiz olarak irfanımıza güzel sanatlardan kanat
takmak fikrine alışıyoruz. Zafer bir haıbin sonucudur.
Güzel sanatlarsa ileri bir milletin heyecanında her günün
zaferidir. Her kahramanlık zaferini bile ancak güzel sa-
natlar kanatlandırabilir. Dolmabahçe Sarayı'nda hazırla-
narak gözlerimize ve kulaklarımıza arzedilen işlerin hepsi
güzel ve ahenkli bir mecmua teşkil etmiştir. Bunların cüm-
lesini Atatürk'ün dehasına borçluyuz. Onun gösterdiği
yolda yürüyerek, O'nun öğrettiği usul ile çalışanlar dün
Dolmabahçe Sarayı'nda bize zengin sofralardan müteşek-
kil muazzam bir irfan şöleni verdiler. Ehramların üzerinde
Napolyon'un askerlerine bakan kırk asır meğer ne kadar
küçük şeymiş. Biz dün Dolmabahçe Sarayının salonların-
da en aşağı kırk bin asır ilerisini gördük. Mazilerini bilen
milletlerdir ki, istikballerine hâkim olurlar. Bugün dün-
den yapılmıştır, onu iyi bilirsek yarını yapacak olan bugün
üzerinde daha iyi tasarruf edebiliriz. Atatürk yalnız bizim
tarihimizi yapmakla kalmadı, onu yazan adam da oldu.
Tarih bilgisi üzerinde açtığı Atatürk inkılâplarının beşer-
şümul mâhiyetini haiz en ileri gelenlerinden biridir. O sa-
yededir ki, biz Türkler en doğru kaynaklarıyla kendi tari-
himizi öğrenmeğe fırsat ve imkân bulmuş olduk ve gene
bu sayede dünya tarihi de hakikatte ne idiyse öyle öğrenil-
mek ve ona göre tashih olunmak imkânını kazandı.
Dünya üzerinde insanlığın tarihi daha yeni yeni in-
kişaf etmek yoluna dökülmüş olan bir ilimdir. Dünkü
tarihimiz eski Yunanistan'la Roma'dan evvelki devirleri
mukaddes kitaplardan alıyor ve ona kendisi, bilgisi ve
bulgusu olarak çok çok Asuriye'yi, Mısır'ı, biraz da eski
İran'ı katabiliyordu. Hindistan, tarihe Avrupalıların oraya
gitmelerinden itibaren, sanki yeni keşfolunmuş bir kıta
gibi, karışır. Çin'i yalnız hurafe hâlindeki malumatla eski
bir medeniyet olarak bilirdik, belki de en eski medeniyet
olarak. Ve işte bu kadar. Hakikî tarih hakkında bilgisi bu
kadar eksik olan, kablettarih üzerinde ise kendisinden fa-
raziye yapmak cesaretini bile bulmayan tarihçiler guyâ bi-
linen ve yaşanılan tarihi dahi, cehalete munzam garazkâr
hisler tesiri altında yalan ve yanlış olarak yazmışlardı.
Avrupa Rönesans ile şüphesiz kendi üzerindeki kalın ce-
halet perdesini kaldırabildiği kadar kaldırarak hiç olmaz-
sa bir dereceye kadar eski Yunan vc Roma medeniyetleri-
ni yeniden görmeğe ve ondan aldığı yeni heyecanlarla ye-
ni bir irfan yoluna dökülmeğe muvaffak oldu. Fakat, hat-
tâ bugüne kadar, Hıristiyanlığın kendisine aşılamış olduğu
taassup zincirlerinden yakasını kurtaramadı. Meselâ Os-
manlı İmparatorluğu Avrupa'nın nazarında ehlisalip mu-
harebelerinin devamından başka bir şey değildir. Osman-
lı İmparatorluğu'nda Türk'ü yalnız Müslüman olarak kar-
şısında görmüş olan Avrupa ona hemen hemen bütün ta-
rihi için hep o nazarla bakmış ve zaten tarih bakımından
cehaletle malul olan irfanını bir de böyle garaz kaynayan
ve garaz kaynatan hissiyatla karmakarışık bir hale sok-
muştur. Tarihi Avrupa ya hiç bilmiyor, ya garazla bütün
bütün tahrif ediyordu da Türk tam biliyor ve doğru ya-
zıyor değildi. Hattâ kendi tarihini, hattâ kendi kendini.
Tarihe ait cehaletin daha büyüğü Türklerdeydi denilebi-
lir, Hele İslâm diniyle alâkalandıktan sonra Türk kendi
benliğini unutacak hâle gelmiştir. Umumî surette dinlerin
milliyetler üzerine taassupla katmerleşen bir cehalet per-
desi örtmüş olduğunu ve tarihin bundan pek çok kaybet-
miş olduğunu itiraf etmek doğru olur. Meselâ şu Bulgar-
lar aslen Slavdan ziyade Türk oldukları halde Hıristiyan-
lık bu milletin, bu hakikî kaynağını bir tarafa bıraktıra-
rak ve âdeta unutturarak onu sanki başka bir ırk imiş
gibi karşımıza çıkarmıştır. Bulgaristan'ın hemen her ta-
rafına, meselâ Ruscuk'a gidip bakınız, oradaki Hıristiyan
Bulgarların da Türk olduklarını açıkça, sathi bakışlarla
bugün dahi görebilirsiniz. Aynı hal diğer Türklerde de
başka başka istikametlerde fakat aynı şekillerle tecellî et-
miştir. Selçuk ve Osmanlı Türkleri de böylelikle İslâmî
bir millet hâline geçmiş oldukları zihniyet ve kanaatine
kaymışlardır. Halbuki tarih bakımından insanları dinden
evvel kendi ferdî ve millî benlikleriyle mütalaa etmek lâ-
zımdır. Atatürk'ün yaptığı fennî tarihe işte bu hakikat
hem esas, hem hâkim olmuştur.
Bu tedkikler insanlığın menşeini Altay dağlan etra-
fında Orta Asya yaylalarına bağlamakta ve küre-i arzı
oradan sağa sola aşağıya yukarıya yayılan insanlarla şen-
lendirmektedir. Orta Asya bugün dahi Türklüğün kaynaş-
tığı bir sahadır. Dün beşeriyetin kablettarih sayılabilen pek
çok karanlıkları bugün toprak altından çıkarılan hakikat-
lerin nuru ile aydınlanmaktadır. Anadolu'nun oldum ola-
sıya Türk halkıyla mekûn bulunduğu, Türklerin yalnız bu
Ön-Asya değil, cenubî Rusya yolu ile bütün Tuna havza-
sında kesafetle yer tuttuğu bu hakikatler cümlesindendir.
 Asbaşkan Profesör Afet'in pek güzel isbat etiği veç-
hile Osmanlı Türkleri Orta Avrupa'ya doğru yayılmala-
rında bir istilâ hareketinde bulunmaktan ziyade kendi ırk-
taşlarına bir daha karışmışlardır.
Dolmabahçe'de bu defa müzesiyle beraber kurultayı
kurulan tarih çalışmaları, Atatürk'ün yalnız Türklere de-
ğil bütün insanlığa büyük bir irfan armağanıdır. Tarih
bahsinde Atatürk'ün deha n u r u ile yalnız tekemmül et-
miş yeni bir ilme değil, kıymetli âlimlere de mâlik olduk.
Bunlar arasında K u r u m u n asbaşkanı Profesör Afet'i bil-
hassa ve ehemiyetle kaydetmeliyiz. Atatürk Bayan Afet-
in çok nezih şahsiyetinde bize yepyeni ve çok kıymetli bir
âlim de hediye etmiş oluyor. Müessirine de, eserine de
sonsuz tazim ve hürmetlerimizi sunarız.
(Cumhuriyet, nr. 4798, 21 Eylül 1937)
TÜRK TARİHİ TEZİ
Eski Yunan müelliflerinin umumi bir ıtlak ile İs-
kitya dedikleri sahalardan Hazar Denizi'nin şark ve cenu-
bundan itibaren doğuya doğru uzayan kısmı, Asya İskit-
leri veya Mesaget adını verdikleri bir kavimle meskûn
gösterdiklerini biliyoruz. Mesaget'Ierin İran'da Ahamaniş
devletinin kuruluşundan evvelki asırlardan, diğer bir tabir
ile mazinin karanlıklarına gömülen zamanlardan beri bu
havaliyi işgal etmiş bulunduklarına göre, bu mıntakalann
otokton halkı olduklarını kabul etmek zaruridir. Herodo-
te'den anlaşıldığına nazaran ('). Yunanlılarla Romalıların
Mesaget adını verdikleri kavme, eski İranlılar Saka diyor-
lardı. Xerres'in ordusunda bulunmuş olan sakalar, kıya-
fetleri ve bilhassa süvarilikteki maharetleri ile İranlılar-
dan temayüz ediyorlardı ( 2 ).
Şehname'de umumî bir ıtlak ile Turanlılar denilen
gruba giren Sakaların pek kadim zamanlardan beri İran'ın
şark mıntakasına hâkim oldukları Mazdeizmin mukaddes
kitabı olan Zend'den de anlaşılmaktadır. Mazdeistlerin bu
mukaddes kitabında Turan hanlarından Ercasp'in Hazar
denizinin etrafındaki ülkelere hâkim olduğu tasrih edil-
mektedir ( 3 ). Bu havalinin tarihine dair mevcut olan
bütün eski vesikaları itina ile tetkik eden Saint Martin'in
netice olarak şu satırları yazdığını görürüz :
(1) Herodote, VII 64.
(2) A. F. Miot, Histoire de Heredote, t. H. p. 584.
(3) M. J; Saint Martin, Histoire des Arsacides, T. I, 1 6 - 1 7 .
 Kafkaslardan ve Hazar Denizinden Ceyhun ve Sey-
hun boylarına ve ortalarına kadar uzayan geniş ovalar,
tarihin karanlıklarına karışan devirlerden itibaren tek bir
kavim tarafından meskûn görünmektedir. Bu kavim, ayni
dili konuştukları ihtimal dahilinde bulunan fakat her
halde töre ve ahlâk itibariyle müttehit olduklarında şüp-
he olmayan birçok boylara ayrılmış bulunuyordu. Bu
boylardan hangisi Hegemonyayı ihraz ederse bu kavim de
o boyun adıyla anılıyordu ( 4 ). Mamafih, umumî bir ıtlak
ile Yunanîlerin İskit, Iranîlerin de Turanî dedikleri bu
kavimden Hazar Denizinin şark ve şimalindekilere Yunaııî
lerle Romalılar, Mesaget, Ermeniler Mazgot, Hazar Deni-
zi'nin cenubundakilere Part, Baktiryan ve Maveraünnehir'
de oturanlara Dae veya Dahi adını veriyorlardı ( 5 ).
Muhtelif adlarla anılan bu boyların Ano medeniye-
tini yaşatanlardan inmiş oldukları şüphesiz olmakla bera-
ber bunların iran'ın şimaline ve Kafkaslar Maverasına
ne zaman yayıldıkları malûm değildir. Herhalde Saka-
ların ileri doğru atılmış boylarını teşkil eden Partlarm
iran'ın, şark ve şimaline yerleşmeleri tarihinin pek eski
olduğu muhakkaktır. Son zamanlarda Asur ilinde yapılan
hafriyatta Asar Haddon'a (689-680) ait bir kitabede Iran'
daki Part boylarından - Partikka ve Partukka adlarıyla
bahsedilmiş olduğunu biliyoruz. Asar Haddon, bu kitabe-
sinde Partikka Kralı Uppes ile Partukka Hükümdarı Sa-
nasana'yı mağlûp ettiğini müftehirâne kaydetmektedir.
Herodot devrinden beri Partlarm iran'daki halk ara-
sında kudretli bir unsur olarak tanınmakta oldukları
malumdur. Sicilyalı Diodore'un milâttan önceki 5. asır
(4) M. J. Saint Martin, Histoire des Arsacides, T. I, p. 1 1 - 1 2 .
(5) E. H. Mins, Scythians and Greeks, 1913, Art - Scythians
yclopedia Hastings.
müverrihi Ctesias ( 6 )'dan naklettiği bir parçada Partlar,
Astiyag'dan evvel Med kiralı olan Artibara veya Astibara
zamanında Medlerin hakimiyetinden kurtulmak için isyan
çıkarmış ve ırkdaşları Sakaları yardımlarına çağırmışlar-
dır ( 7 ), denilmektedir. Partları ve Sakaları yakından ta-
nıyan Ctesias'ın onların hem kıdemlerini hem de akraba-
lıklarını teyit eden bu şehadeti pek önemlidir.
Eski Yunan, Roma ve Ermeni müverrihlerinden Part-
larda Baktiryan ve Maveraünnehir mıntakalarında sakin
olan boylara Dae denildiğini öğreniyoruz. Strabon'a göre
Daeler Belh havalisinden Ceyhun'un Aral gölüne aktığı
yerlere kadar yayılıyorlardı ( 8 ). Romalı müelliflerden
Pelin ise Yaksart (Seyhun) inehri manevrasında Dahi adlı
bir boy bulunduğunu kaydetmektedir (''). Pctolemee dev-
rinde de Dahilerden birtakım boyların Marjiyana yani Ho-
rasan havalisinde oturduklarını bu müelliften öğreniyo-
ruz ( 10 ). Muahhar devirlerde Mazenderan'ın, Hazar deni-
zinin şarkına ve Taberistan'a doğru olan kısmına verilen
Dehistan adının Dahiler memleketi mukabili olduğunda
şüphe yoktur. Herat mülhakatından olup Îslâmî devirde
pek ziyade meşhur olan Badghis köylerinden birinin adı-
nın da Dehistan olduğunu Yakut-ı Hamevî'den öğreniyo-
ruz ("). Bu kayıt Yunan menbalarınm b ü t ü n bu hava-
linin pek erkenden Saka boylarından Dae veya Dahiler ta-
(6) Ctesias, tabip ve tarihçi Gnid'li bir âlimdir. Milâttan önce 416
tarihinde İ r a n ' a gitmiş, 17 sene k a d a r doktor sıfatıyla A h a m a -
niş hükümdarı Artaxerxes Mnemon'un hizmetinde bulunmuş-
t u r . Ctesias, bir Iran tarihi yazmakla meşhurdur. Bu eserin
zamanımıza k a d a r intikal eden parçaları tabedilmiştir.
(7) Diodore de Sicile, Biblioth<5que Historique II, 104 et Saint
Martin, Histdes Arsacides. T. I, p. 28.
(8) Strabo, Geogra. XI, 511.
(9) Pelin, Histoire naturelle, XI, XIX.
Enc- (10) PtolemĞe, Geogra, VI, II.
(11) 114 4 T . jüUI i ^ CJj"S\J
rafından işgal edilmiş olduğu yolundaki haberlerini teyid
etmektedir.
Romalılar devrinin Lâtin müverrihi Justin (12) ile
Yunan müverrihi Isidore ( 13 )'den her ikisi de Baktiryan'ın
tamamiyle Dahilerle meskûn olduğunu tasrih etmişlerdir.
Çin müelliflerinin Yüeçilerin garba göçtükleri de-
virlerde yani milâttan önceki birinci asırda Baktiryan
halkına verdikleri Ta-Hia adının da Dahi ve Dae den başka
birşey olmadığı muhakkaktır.
İran ve Kafkas mmtakalarmm eski etnik vaziyetle-
riyle tarihleri hakkında çok esaslı tetkiklerde bulunmuş
olan şöhretli âlim Saint Martin, tarihin aydınlanmağa
başladığı zamanlardan beri Horasan ve Mazenderan'ın
şark ve şimale doğru uzayan sahaları işgal eden ve ayni
kavimden olan Sakalarla Partların ve bunlardan sonuncu-
ların başında bulunan hanedanın mensup olduğu boyu /
teşkil eden Dahi (Dae) lerin irken Türk olduklarını tas-
rih etmektedir ( 14 ). Renee Grousset ise Partların Sakalar-
dan bir zümre, Sakaların da irken Türk olduklarını Asya
tarihinde Partlardan bahsederken şu parçada açıkça ifade
etmektedir: «Tevarüs ettikleri satraplığı ve yüksek memu-
riyetleri ellerinde tutan Part zadegânı Turanî olarak kal-
dılar. Kıratlığın en yüksek hanedanını teşkil eden Surena
ailesi -ki, babadan evlâda intikal etmek üzere vezareti el-
lerinde tutuyorlardı- aslen Sistan (Sakistan) dan gelmiş-
lerdi, şüphesiz asılları Saka yani Türk idi...» ( ı s ).
Saint - Martin, eski Yunan müverrihlerinden naklen
Part lâfzının İskitçe olduğunu ve bu lisanda (dışarı atıl-
(12) Justin, AbrĞgĞ de I'hist. univers, de Trogue-PompĞe, II, I, m
(13) Isidore de Chara X description de la P a r t h i e (la bibliothĞqus
grecque de Didot).
(14) Saint Martin, Histoire des Arsacides, T. I, p. 1 - 5 8 .
(15) Renee Grousset, Histoire de l'Asie, T. I, p. 79.
mış) mânâsına geldiğini kaydetmektedir ( , 6 ). Garplı âlim-
lerin İskitçe olduğunu ve bu dilde dışarı atılmış mânâsını
ifade ettikleri halde etimolojisini tayin edemedikleri bu
lâfzın Türkçe olduğunu ve Türk dilinde hâlâ aynı mânâda
kullanıldığını biliyoruz. Dilimizde bedene nisbetle dışarı
fırlamış olan karına part denildiğini biliyoruz ( l 7 ). Hâlâ
Şarki Anadolu'da bu mânâ düşünülerek şişko insanların
karınlarına part ıtlak edildiği herkesçe malumdur. (Diva-
nu Lûgati't-Türk'de (C. I. s. 286) su içilen maşrapaya
bart denildiği mukayyettir. Bu nevi maşrapaların karınla-
rının şişkin, yani dışarı fırlamış olmaları düşünülürse
onlara bu ismin verilmesi sebebi anlaşılır.
Part lâfzı gibi S a k a = S a k ismi de Türk diline ait bir
kelimedir. Çağatay lügatinde Sak lâfzının yan mânâsına
geldiği tasrih edilmektedir ( l 8 ). Sakaların oturdukları
yerlerin ana Türk diline nisbetle yan taraf olduğu düşü-
nülürse bunlara bu adın verilmiş olması münasebeti anla-
şılır. Vaktiyle bu ismi taşıyan Türklerden, Sibirya
içlerine ve şimalî şarkiye doğru göç etmek mecburiyetin-
de kalmış olan ve bugün Ruslar tarafından verilen Yakut
adıyla anılmakta bulunan boyların kendi aralarında ken-
dilerini hâlâ Saka ismiyle anmakta olmaları da eski Saka-
ların Türklüklerini teyid etmektedir.
Partların başlarındaki soyun adı oları ve Yunan mü-
ellifleri tarafından Dahi, Dae suretlerinde zaptoiunan
lâfza gelince, bunun da Kudat ve Sinyor mânâsına gelen
Türkçe bir kelime olduğu ve bu lafzın ayni mânâda olarak
Çinlilere thai, Japonlara dai, Araplar d a dâî şekille-
(16) Saint Martin, Hist. des Arsacides, T. I. p. 28.
(17) Bedros Keresteciyan, Dicti, etymologique de la langue Turque
p. 117.
(18) Süleyman efendi, Lûgat-ı Çağatay, S. 180.
rinde geçmiş bulunduğu Türk etimoloji diksiyonerinde
tasrih edilmektedir ( 19 ).
Eski Saka ve Dae'lerden inen ve onların işgal ettik-
leri Horasan, Sugdiyan, Baktiriyan ve Toharistan havali-
sinde oturan halkm İslâmî devir başlarında umumiyetle
Türk olduklarını teyid eden çok kıymetli bir vesikaya ma-
lik bulunmaktayız.
Birtakım müelliflerin İslâm fütuhatı zamanında bu
havali sekenesini Türk olmayan ırklardan gösteren iddia-
ları bu vesika karşısında kat'i surette çürüdüğü gibi, Türk-
leri Mogolarla ayni ırktan sayan vâhi nazariyede teme-
linden yıkılmaktadır. Bu kıymetli vesika Abbasi halifeleri-
nin ilk devirlerinde yaşıyan ve İslâm rasyonalizm mekte-
binin (Mutezile fıkrasının) şöhretli imamlarından, Arap
edebiyatının parlak simalarından Ebu Osman Ömer ibn
Mahbub el-Cahiz'in Risaletüıı fi menâkıbi't-Türk adlı ese-
rinin mukaddimesinde münderiçtir. Bu mukaddimede
Cahiz Abbasi halifelerinden Mütevekkil Alellah zamanında
(847-861), Hilâfet ordusunu teşkil eden askerlerin ırkla-
rından bahsedilen bir mecliste, Halifenin veziri (Fetih ibn
Hakan) tarafından vukubulan beyanatı aynen dercetmek-
tedir. Vezir Fetih ibn Hakan'ın beyanatının iyice anlaşı-
labilmesi için, o zamanlarda Horasan adının bugünküne
nisbetle çok geniş bir sahaya yani İran'ın bugünkü Hora-
san havalisiyle, Sovyetler idaresindeki Ceyhun boyların-
daki memleketlere ve Afganistan'ı teşkil eden eski Bakte-
riyan ve Toharistan mıntıkalarına şamil olduğunu, Türk
adının da bugünkü «Türkmen» lâfzı gibi göçebe Türklere
ıtlak edildiğini hatırlamak icap eder.
Vezir Fetih ibn Hakan'ın Türklerle Horasanlıların ay-
nı ırktan olduklarını tesbit eden beyanatı aynen şöyledir :
(19) Bedros Keresteciyan, Dictionnaire etyımologique de la langue
Turque T. I, p. 191 -192
Benim kanaatime göre Türklerle Horasanlılar kardeştir-
ler. Yurtları birdir. Şarkın bu kıt'a üzerindeki hüküm ve
tesiri aynıdır, başka değildir, yakındır, mütefavit değildir.
Bunlar arasındaki asalet ve soyluluk birbirine müteşabih-
tir. Ve bunları ihata eden memleket sınırları, yekdiğerinin
aynı değilse bile birbirine benzer. Bunlar yekdiğerlerinden
bazı hasiyetlerle ayrılsalar da cümlesi Horasanlıdırlar.
Türk ile Horasanlı arasındaki başkalığa gelince, büyük
farklar şöyle dursun, bunlar arasında Arap ile Acem, Rum
ile Saklab (Fin) Zenci ile Habeşli arasındaki fark bile yok-
tur. Bilâkis Türk ile Horasanlı arasındaki fark Mekkeli ile
Medineli, ayni kavimden çadırda oturanlarla şehirli, dağlı
ile ovalı arasındaki fark gibidir. Daha doğrusu Tay kabi-
lesinden olan dağlı ile bu kabileden olan ovalı arasındaki
başkalık gibidir. Nasıl ki oturdukları yere bakarak Hüzeyl
kabilesi Arapların Kürdüdür, deniliyor. Daha açıkça söy-
lemek lâzım gelirse, Horasanlılarla Türkler arasındaki
fark ovalara inenlerle, sarp dağlarda konanlar, yüksek
yerlerde oturanlarla iniş yerlerde yerleşenler arasındaki
fark gibidir.
Türklerle Horasanlılar arasında biraz lügat ayrılığı
ve bir sima başkalığı varsa bu kadarcık fark, Araplardan
yukarı tarafın Temim'leri ile aşağı cihetin Kays'leri, aczi
havazin ile hicaz fasihlerinin lûgatları arasında da vardır.
Türklerle Horasanlıların dillerine nisbetle Himyer ve Ye-
men nevahisi sakinlerinin lûgatları arasındaki fark daha
fazladır. Suret, şamail ve ahlâk cihetinden de ayniyle böy-
ledir. Bununla beraber bunların hepsi hiçbir şey katılma-
dan, ana ve baba tarafı yekdiğerine müsavi halis Arap-
dırlar.
«Türklerle Horasanlılar arasında; Allah'ın bunlara
bahşettiği hasletler, her yer halkı için tahsis ettiği şekil,
suret, ahlak ve dil itibariyle olan fark, Arapların Kahtan
oğullarıyla, Adnan oğulları arasındaki fark kadar bile
değildir».
Görülüyor ki yukarıdan beri verilen tafsilât, Orta As-
ya'nın en eski bir kültür merkezi olduğunu, buranın en
kadîm ve otokton halkının da muhtelif zaman ve yerlerde
muhtelif adlarla anılan Türkler olduklarını Bakteriyan,
Sugdyan, Toharistan ve Horasan'ında eski zamanlardan
beri bu Türklerle meskûn bulunduklarını meydana koy-
maktadır.
(Belleten, C. II, nr. 7 - 8 , A n k a r a 1938, s. 346-352.)
TÜRK TARİHÎ VE İNKILÂBI
Türk halkından ve Türk medeniyeti tarihinden bah-
sederken kendimizi- dar kronolojilerin üstünde, büyük,
engin bir âlem içinde buluyoruz. Tabiat cevherinin en
yüksek manevî ve fikrî prensibi, Türk milletinin tarihî
vicdanında tecelli etmiştir. Kâinatın hakiki mâhiyetinin
bir küllî irade ve faal enerji olduğunu kabul edersek ('),
bunun en yüksek tecellisini Türk milletinin şuurunda
görüyoruz. Son Türk istiklâl ve inkılâbı da bu kudretin
yeniden faaliyete geçmiş olmasının bir ifadesidir. Bütün
tarihî tedkiklerimizde, büyük Türk ırkının muhtelif kol-
larında, bu ruhu en eski zamanlardan beri görüyoruz. Fa-
kat bunun en yüksek derecesini, bugünkü Anadolu Tür-
künün, garp Türklerinin haiz olduğu, büyük İstiklâl Sa-
vaşı destanından anlaşılmıştır. Zaten tarih, bu ruhun
mütemadi bir inkişafının ifadesi olduğuna göre, muasır
Türk milletinin, o ruhu, bütün milletlerin ve bütün mazi-
sinin üstünde haiz olması pek tabiîdir. Tarihin eşsiz bir
menkıbesi olan Türk İstiklâl Mücadelesi ve ondan son-
ra yapılan bütün inkılâplar, bu hakikatin en bâriz, en
şanlı delilleridir. Türk kültürü, bu yüksek müstakil ruh-
tan doğmuştur ve fertler kendi şahıslarım bu millî vic-
dandan nasipleri oldukları derecede kazanırlar. Şahsiyet-
(•) T ü r k Tarih Kurumu Üyesi.
(1) Nietzsche, Schopenhauer ve Fichte'nin felsefeleri bu esasa da-
yanıyor.
 lerin yüksekliği ve tekâmülü, millî varlığa yapılan hiz-
metlerin ve fedakârlıkların derecesiyle mütenasiptir ( 2 ).
Her Türk evladı, kendi şahsiyetini, ancak bu millî vic-
danın âgûşunda tahakkuk ettirebilir.
Binlerce sene evvel meydana gelmiş olan millî vah-
detin menşeinde bu fıtrî, mütemayiz karakter münde-
miçti. Onun inkişafmdaki ilk safha, Türk medeniyetin ilk
devrini teşkil eder. Bu safhanın daha bâriz bir surette
inkişaf ve temayüzü, gittikçe güzelleşen ve serpilen Türk
medeniyetini meydana getirmiştir. Bu ruhu, biz bugü-
nün Türk nesilleri, iyice anlamalı ve onu derin bir duy-
gu ve imanla kutlulamalıyız. Böyle yüksek bir ruhun sa-
dece jenetik hudutlar içinde kalacağını düşünmek de mâ-
nâsızdır- Zaten millî şuurun en yüksek tecellisi, en çok
cepheli oluşuyla mümkündür. Ancak bu sayede kendi
kendisini tahakkuk ettirmek kuvvetini kazanır. Türk ta-
rihi, bu tahavvülleri, bu göçleri ve karışmaları en eski
zamanlardan beri göstermektedir. Türkler nereye gitti-
lerse, hâkim ruhlarını daima beraber götürdüler ve ora-
da buldukları yeni zümrelere aşılamak suretiyle onlara
yeni hayat ve inkişaf bahşettiler ve bu temaslar ve tecrü-
beler kendilerini de mütemadiyen yükseltti. Mezopotam-
ya, milâttan 4 - 5 bin yıl önce, orada yaşamış olan Sü-
merlerin yüksek medeniyetiyle Türk âleminin çiçeğini ya-
ratmıştır. Bu çiçek yeni tomurcuğunu yeni fidanında
son Türk inkılâbıyle veriyor.
Türk ırkına ait karışık Ve tezat bazı fikirleri, bir
kısım mutaassıp Avrupa âlimleri kendi lehlerine telif et-
meğe çalıştılar. Açık, aydınlık yollar dururken, karanlık,
karışık birtakım istikametlere saptılar. Halbuki sarih
ve âşikârdır ki, en eski kültür ve medeniyet sahipleri Or-
(2) Muasır Avrupa Felsefesi adlı eserimizin Fichte ve Hegel ba-
hislerinde bu felsefe t a s r i h edilmiştir.
ta Asya'nm otokton ırkı olan Türklerdir. Bu hakikat, her
türlü taassup ve tarafgirliğe rağmen, artık inkâr edile-
meyecek bir realite olmuştur. Girit, Ege ve Grek mede-
niyetiyle iftihar eden ve onları gökten inmiş gibi telakki
eden eski Avrupa zihniyeti bugün yıkılmış ve bu yüce
medeniyetlerin menşeinde, müşterek bir Türk medeniyeti
olduğu anlaşılmıştır.
Büyük Homere'in destanlarmdaki Aşil'lerin Ülis'
lerin temsil ettikleri medeniyet, artık bu anlayışlı mânâ-
da alınmalıdır. Bütün b u âlem, bir Türk âlemidir. Orta
Asya'dan çıkıp Ege kıyılarına gitmiş olan Plask, Tor ve
Aka Türklerinin yarattığı âlemdir. Bunların b a r b a r telâk-
ki ettikleri insanlar, hakikaten, bu destanlardan da anla-
şıldığına göre, anayurttan getirdikleri kendi öz medeni-
yetleri ve dilleri karşısında pek iptidaî kalan yerlilerdi.
Orta Asya'da, Türklerin büyük medeniyetler kur-
dukları en eski zamanlarda, geniş ve güzel yaylaların or-
tasında büyük bir iç deniz olduğu tesbit edilmiştir. Bu-
rada, önceleri iklim müsait ve toprak zengindi. Sonra
meydana gelen jeolojik hadiseler ve iklim şartlan bu hali
değiştirdi; göçler meydana geldi ve o zamandan beri Ana-
dolu, serin yüksek yaylalarıyla, güzel bereketli nehirleri ve
ovalanyla, dumanlı karlı dağlanyla, tabiatın en güzel, en
şirin denecek sahilleriyle, bir Küçük Asya oldu. Orta As-
ya Türklerin anayurdu, Anadolu da öz yurdudur.
İstanbul ve Çanakkale boğazlarında Avrupa kıtasıy-
la birleşen ve en eski zamanlardan beri garbın medenî
merkezleriyle temas ve iştirakte bulunan Anadolu, Asya-
nın garba doğru uzanan bu büyük eli, beşerin ırkî ve me-
denî tarihinde hususî bir alâkayı câlibdir. Burada binler-
ce sene evvel anayurttan gelen atalarımız yerleşmişler
ve muhteşem bir medeniyet kurmuşlardır. Höyük, Bo-
ğazköy, Alişar, Kültepe, Karkamış harabeleri, onların öl-
 mez âbideleri olarak bugün mütefekkir beşeriyetin göz-
leri önüne serilmiş bulunuyor.
Türkler buralarda il ve site devletleri hayatını, Mi-
lattan binlerce yıl önceki devirlerde yaşıyorlardır ve ce-
miyetlerinde demokratik bir zihniyet vardı. Siyasî teşki-
latta, illerin daimî meclisleri bulunur ve başkanı halk
arasından seçilirdi. Her ilin yahut sitenin sâkinleri bu
meclislerin tabiî azası idiler ( 3 ). Aynı zihniyetin daha son-
ra Girit, Ege ve Grek sitelerine de nakledildiğini, oralar-
da bu hayat tarzının idame edildiğini görüyoruz.
Kemalizm İnkılâbının prensipleri Büyük T ü r k Medeniyetinin
tarihi ve sosyolojik tedkikine methal, istanbul 1938, C. I, s. 4 1 - 4 5 .
(3) Türk Tarih Kurumu, Türk tarihinin ana hatları, Eti medeni-
V üç* not? 6metne
S AHen
°rİent' GÖtZe
1933, fs. ^83 Tff. T(Bu aittir.)
TERBİYEDE KEMALİST FELSEFE
Demokratik terbiyenin b u mühim vasfı b i r cehd
mahsulü değildir. Bilakis ilmin tabiata hâkimiyetiyle bü-
yük sanayi ve ticaretin zuhuru, seyahat ve muhacerat ile
muvasala ve münakale tarzlarının tevessü ve terakkisin-
den ileri gelmiştir. Lâkin bir taraftan pek büyük bir fer-
dîleşme ve diğer t a r a f t a n çok geniş bir alâka iştirâki vü-
cut bulduktan sonra bunları şuurlaştırmak bir cehit ve
terbiye meselesi olur. Fertlerin ayrı ayrı sınıflar halin-
de tabakalar teşkil etmesinin kendi varlığı için mühlik
olacağını bilen bir cemiyet, her türlü fırsat ve imkânla-
rın herkes için müsavi derecede kolaylıkla istifade edi-
lir bir hale gelmesine ihtimam eder; azasının şahsî te-
şebbüs ve intibak kabiliyetlerinin terbiyesine dikkat eder.
Aksi takdirde fertler, böyle dinamik b i r cemiyet içinde
karşılaştığı yeni yeni durumlar karşısında bunalıp kalır
ve b u değişmelerin delâlet ettikleri mânâları ve rabıtala-
rını idrâk edemez. Netice öyle bir karışıklığa dökülür ki,
millî - demokratik kuruluşu tehlikeye d ü ş ü r ü r .
İşte, yeni Türk terbİ3resinin felsefesi, böyle, millî-
demokratik b i r idealin felsefesidir diyoruz. Bu felsefe, 19.
asırdaki felsefenin mühim değişikliklerle yeniden ku-
ruluşudur. Bu felsefeye göre, fert fayda beklediği ve
fayda gördüğü şeylere doğrulukla teşebbüs ettikçe cemi-
yet de fayda görür. Yalnız fertler bu faydayı dar bir gö-
rüşle değil geniş mânâsında almalıdırlar. Aksi takdirde
München,
kendisine faydalı zannedilen şeyler cemiyete muzır olur-
sa sonunda kendisini de manen ve maddeten ızrar edile-
ceği şüphesizdir. Bir kül olan sosyal kuruluşumuz için-
de bir uzuv olan ferdin, hayat ve ilham aldığı küllün za-
rarına hareket etmesi kendi hayat menbamı kurutmağa
yarayacak bir cehitten başka ne olabilir? Sonunda ken-
disi de kurur. Bu itibarla- bu felsefe, ferdin şahsiyet ve
inkişafına ait faaliyetleri, cemiyetin menfaatleriyle bir
görür, işte terbiyede Kemalist felsefe, bu ferdî fayda mef-
humunu daraltarak ferdin hareket ve faaliyetini millî ga-
ye ile birleştirilmiştir. Bu telakkiye göre, hayatta asıl olan
millî hareket ve tecrübedir- Ondan hasıl olacak netice
ferdî menfaati de temin eder ve bu ancak yeni bir millî
harekete vasıta olmaktan ibarettir. Millî disiplinli ha-
reket ve faaliyet, ferdin ve cemiyetin mütemadi terakki
ve tekâmülünü temin eden yegâne vasıtadır.
Millî - demokratik bir cemiyette daima oluş halinde
olan dinamik karakter esastır. Tarihî hakikatler ve içti-
maî şe'niyetler bu felsefenin ifadesidir. Kemalist felsefe-
de her hangi bir neticeye ulu orta vasıl olmak hedef de-
ğil, o neticeye vasıl olmak için sarfedilen disiplinli faali-
yet ve çalışmanın kalitesi ve bizzat kendisi matluptur.
Netice ister müsbet ister menfi olsun sarfedilen gayretin
keyfiyeti en ehemmiyetli safhadır. Çünkü bir çeşit iş baş-
ka bir çeşit işi takip edeceği için evvelki işin müsbet ve-
ya menfi neticesinden her suretle istifade edilir. Yeter ki,
cehdin kalitesi yerinde olsun. Her iki suretle elde edece-
ğimiz tecrübeler yeni hareketlerimize bir esas olur. Şu hal-
de yeni Türk terbiyesinin en önemli esası, çocuğun millî
ve disiplinli zatî faaliyetleri olmasıdır. Çocuk, kendi alâ-
kası ve faaliyetiyle bilgiler ve tecrübeler kazanmalıdır.
Cemiyetin vazifesi ona ancak müsait muhit, şartlar ve
mürşitler vermektedir (s. 15-17).
(Kemalizm inkılâbının prensipleri - Büyük T ü r k medeniyetinin
tarihi ve sosyolojik tedkikine medhal, istanbul 1938, C. I).
 f

FELSEFÎ TÜRKÇÜLÜK

İlim objektif ve müsbet olduğu için beynelmileldir,

binaenaleyh, ilimde Türkçülük olamaz. Fakat, felsefe, il-
me müstenit olmakla beraber, 'ilmî düşünüşten başka tür-
lü bir düşünüş tarzıdır. Felsefenin objektif ve müsbet ün
vanlarını alabilmesi, ancak, bu sıfatları hâiz olan ilimle-
re uygun olması sayesindedir. İlmin nefy ettiği hüküm-
leri felsefe isbat edemez, ilmin isnat ettiği hakikatleri fel-
sefe nefy edemez. Felsefe, ilme karşı bu iki kayıt ile mu-
kayyet olmakla beraber, bunların hâricinde tamamiyle
hürdür. Felsefe, ilimle tenakuza düşmemek şartıyla, ru-
humuz için daha ümitli, daha vecitli, daha teselli verici,
daha çok saadet bahşedici, büsbütün yeni ve orijinal fa-
raziyeleri meydana atabilir. Zaten, felsefenin vazifesi bu gi-
bi faraziyeleri ve görüşleri arayıp bulmaktır. Bir felsefe-
nin kıymeti, bir taraftan müsbet ilimlerle hem-âhenk ol-
masının derecesiyle, diğer cihetten ruhlara büyük ümit-
ler, vecitler, teselliler ve saadetler vermesiyle ölçülür. De-
mek ki, felsefenin bir safhası objektif, diğer safhası sül>
jektiftir. Binaenaleyh felsefe, ilim gibi beynelmilel olma-
ğa mecbur değildir. Millî de olabilir. Bundan dolayıdır ki,
her milletin, kendisine göre bir felsefesi vardır. Yine bun-
dan dolayıdır ki, ahlâkta, bediiyatta, iktisatta olduğu gi-
bi, felsefede de Türkçülük olabilir.

Felsefe, maddî ihtiyaçların iktiza ve icbar etmediği,

menfaatsiz, garazsız, hasbî bir düşünüştür. Bu nevi düşü-
nüşe «spekülasyon» nâmı verilir. Biz buna, Türkçede
«muakale» ismini veriyoruz. Bir millet muharebeden kur-
tulmadıkça ve iktisadî bir refaha nâil olmadıkça, içinde
muakale yapacak fertler yetişemez. Çünkü, muakale yal-
nız düşünmek için düşünmektir. Halbuki bin türlü der-
di olan bir millet yaşamak için kendini müdafaa etmek
için hattâ yemek ve içmek için düşünmeğe mecburdur.
«Düşünmek için düşünmek» ancak bu hayatî düşünüş ih-
tiyaçlarından kurtulmuş olan ve çalışmadan yaşayabilen
insanlara nasip olabilir. Türkler, şimdiye kadar böyle bir
huzur ve istirahate nâil olamadıkları için, içlerinde haya-
tını muakaleye vakfedebilecek az 'adam yetişebildi. Bun-
lar da, düşünüş yollarını bilmediklerinden, mefkûrelerini
iyi idare edemediler, ekseriyetle dervişlik ve kalenderlik
çıkmazlarına saptılar.
Türkler arasında şimdiye kadar az feylesof yetişme-
sini, Türklerin muakaleye istidatsız olduklarına hamlet-
memelidir. Bu azlık, Türklerin henüz müsbet ilimlerce,
huzur ve istirahatçe muakaleyi mümkün kılacak bir sevi-
yeye yükselmemeleriylc izah olunursa, daha doğru olur.
Mamafih, Türklerin felsefece geri kalmaları yalnız
yüksek felsefe nokta-i nazarından doğru olabilir. Halk fel-
sefesi nokta-i nazarından Türkler, bütün milletlerden da-
ha yüksektirler.
Rostand adlı bir Fransız feylesofu diyor k i : «Bir
kumandan için, karşısındaki düşman ordusunun ne ka-
dar askeri, ne kadar silâh ve mühimmatı olduğunu bil-
mek çok faydalıdır, fakat onun için bunlardan daha çok
faydalı bir şey daha vardır ki o da karşısındaki düşman
ordusunun felsefesini bilmektir».
Filhakika, iki ordu ve 'iki millet birbirleriyle sava-
şırken, birisinin galip, diğerinin mağlup olmasını intaç
eden en başlıca âmiller, iki tarafın felsefeleridir. Ferdî
hayatı vatanın istiklâlinden, şahsî menfaati, namus ve va-
zifeden daha kıymetli gören bir ordu, mutlaka mağlup
olur. Bunun aksi bir felsefeye mâlik olan ordu ise, mut-
laka galebe çalar. O halde, halk felsefesi itibariyle, Yu-
nanlılarla İngilizler mi daha yüksektir; yoksa Türkler mı
daha yücedir? Bu sualin cevabını verecek Çanakkale fou-
harebeleriyle Anadolu muharebeleridir. Türkleri bu iki
muharebede de galip kılan maddî kuvvetleri değildi, ruh-
larında hükümran bulunan millî felsefeleriydi.
Türkler, maddî silâhların, manevî kuvvetleri hü-
kümsüz bıraktığı son asra gelinceye kadar, Asya'da, Av-
rupa'da, Afrika'da, bütün milletleri yenmişler, tâbıyetlerı
altına almışlardı. Demek ki, Türk felsefesi, bu milletlere
ait felsefelerin hepsinden daha yüksekti. Bugün de öyle-
dir Yalnız şu var ki, bugün maddî medeniyet nokta-ı na-
zarında ve maddî silâhlar dolayısıyle Avrupalı 'milletler-
den gerideyiz. Medeniyetçe onlara müsavî olduğumuz gun
hiç şüphesiz cihan hegemonyası yine bize geçecektir.
Mondros'ta esir bulunduğumuz zaman, orada kamp ku-
mandanı olan bir İngiliz, şu sözleri söylemişti: «Türkler,
istikbalde yine cihangir olacaklardır».
Görülüyor ki, Türklerde, yüksek felsefe terakki et-
memiş olmakla beraber, halk felsefesi gayet yüksektir.
İşte felsefî Türkçülük, Türk halkmdaki b u millî felsefe-
yi arayıp meydana çıkarmaktır.
Ey bugünün Türk genci! Bütün bu işlerin yapılması
asırlardan beri seni bekliyor.
(Türkçülüğün esasları, A n k a r a 1339/1923, s. 172 -174)

Reşad Şemseddin [Sirer]
KANT VE FELSEFESİ
— Mehmed Emin Bey'in eseri münasebetiyle —
Darülfünun felsefe tarihi müderrisi Mehmed Emin
Bey Kant ve Felsefesi ser-nâmesini taşıyan bir eser telif-
etti. Bugün vatanın dört bucağında muallim mektepleri-
nin ve liselerin talim ve terbiye kürsülerinde yeni yetişen
nesillerin vicdanında ilim ile itikadın kavgasını fasla, buh-
ranları izaleye, hürriyet aşkını ve tefekkür muhabbetini
zerke giden yeni felsefe hocalarının hocası olan müşarüni-
leyh müderris bu telifiyle halka-i tedrisinde tenevvür etmiş
olan memleketin genç muallimlerini rahle-i tedrisinden
uzaklarda takip ederek onlara bir tetebbû kitabı hediye
etmiş oluyor. İnsaniyet tarihinin en büyük lâyemut bir
âbide-i tefekkürünü tedkik eden müellif eğer bu yazdığı
eseriyle vatanın okuyan ve düşünen evlâdına Almanya'yı
ibdâ eden ve beşeriyetin Eflâtun ve Aristo'dan beri gelen
istikamet-i tefekkürüne yeni bir hedef ve mecrâ tayin eden
Kant'ı tanıtabilirse, bir cemiyetin bir devirde bir âlimin-
den beklediği hizmet Ve vazifenin mühim bir kısmını ifa
etmiş olur. Bu telif kıymetini; mevzu-ı tedkiki olan Kant-
in ve Kant felsefesinin haiz olduğu ehemmiyet ve azamet-
ten iktibas eder. Eğer aynı müellif aynı mesaî ve kudret-
le kitabında herhangi başka bir fikr-i felsefeyi müdafaa
etmiş veya herhangi diğer bir feylesofun sistemini teşrih
etmiş olsaydı, o takdirde b u telifini şimdi duyduğumuz ka-
dar büyük bir heyecan ve hiss-i tevkîr ile karşılamak lii
zum ve mecburiyeti hasıl olmazdı.
Dünyanın en büyük felsefe sistemi olan, Kritisizm'in
(Kritisizmus) Kant'a ait yazılmış bir eser vasıtasıyla
şerh ve tefsirinde büyük ve şayan-ı h ü r m e t bir kıymet
müşahade etmeğe bizi sevkeden bir silsile-i esbab mev-
cuttur.
Kant felsefesi, nikat-ı nazarındaki müessir cesareti,
neticelerinin yeniliği, prensiplerinin tatbik ve intibak ka-
biliyeti ve nihayet ahlâkı ve fikr-i hürriyeti tevkir eden
mâhiyeti ile insaniyetin altın devri olan XVIII. asrın ihti-
yaç ve iştiyaklarını tatmin etmişti. Bu felsefe ân-ı tebâdü-
ründe Almanya'da dünyanın hiçbir sistemin hiçbir yer-
de kazanamadığı bir hürmete nail olmuş ve orada tesis-i
hâkimiyet eylemişti. Bütün münevver sunûf-ı içtimaiyede
taharrivât-ı fikriyeye karşı pek derin bir alâka ve irtibat
uyandırmak gibi sa'd-ı tâlie mazhar olmak hususunda
bu felsefe beşeriyet tarihinde âdeta rakipsiz kalmıştı.
XIX. asrın daha ilk senelerinde Almanya darülfünunları-
nın ekseriyet-i azîmesinin felsefe kürsülerinden büyük ve
âlim müderrisler Kant felsefesinin muktedir müdafî ve
mümessilleri ve bazen de bir hiss-i takdir ile meşbû hak-
perest münekkitler bu büyük felsefenin ekanim-i esasiye-
sini yeni nesillere tâlim ve gelecek asırlara nakletmeğe
başladılardı. İlim ve edebiyatın bilcümle sunûf ve kade-
mâtı bilhassa ilâhiyat, hukuk-ı tabiîye fikirleri ve bedii-
yat Kant'ın vücuda getirdiği büyük hareket-i fikriyenin
pek şedid nüfûz ve tesirâtı altında kaldı. Alman edebî ro-
mantizminin bülend simaları bediî izahlar ve telâkkiler
sahasında dehâ-yı intikad tarafından teşhir edilmişler ve
Kant felsefesiyle harekete gelen zihinlerin duydukları ih-
tiyaç-ı vahdeti terennüme başlamışlardı.
Kant manzume-i fikriyesi bir taraftan kendisinden
evvel mevcut sistemlere mahall-i insibab, diğer taraftan
da kendisinden sonra doğmuş bulunan felsefelere havza-i
nebean olmuştu. Müteakip edvâr-ı felsefede yaşayan hiç
bir feylesof yoktu ki, bu büyük adamın bazı fikirlerini
kabul, bazılarını da tenkit etmek suretiyle behemahal
onunla meşgul olmuş bulunmasın!
Königsbergli dâhi kendisinden evvelkilerin haklı ta-
raflarını alarak aralarında bir vifak ve itilâf tesis etmiş
olduğu gibi, sonrakilerde de kendi feyiz 've kudretini, sıh-
hat ve isabet-i nazarını isale etmişti. Kant binâ-yı intikadı
kurduktan ve âmâl ve temenniyatımıza da mesnedler ih-
zar ettikten sonra kendisini takip edecek feylesof şakirt-
lerine de âdeta birer hisse-i mesaî ayırmış ve halli lâzım
gelen birtakım ukdeler terketmişti. Haleflerine böylece
halli matlup mesâil bırakmış olması kendisinden sonra
doğan ve zamanımıza kadar temâdî eden pek cevval hare-
kât-ı fikriyenin birinci ve en büyük saiki idi. Kant birer
nusûs-ı muhkeme salâbet ve şiddetiyle her şeye cevap
vermiş ve açık hiçbir kapı bırakmamış olsaydı belki de
o zaman kendisini tevkîr eden halefleri için kurûn-ı vus-
tâda anlaşıldığı tarzda bir Aristo olabilir ve kendisinden
sonra da bir felsefe kurûn-ı vustâsı doğabilirdi. Fakat
Kant manzume-i fikriyesinin her taraftan kapalı bulun-
mayıp açık birtakım kapılar bırakmış olması bu felsefe
için bir sıfat-ı zaaf, bir eser-i noksan değildi. Bilâkis te-
fekkürât-ı insaniyenin kendisinden sonraki itilâları için
üstadâne bir eser-i teşvik ve bir âmil-i tahrikti. Ve bu iti-
barla - istidrâten arzedebiliriz ki - Descartes'ın Spinosiz-
mi, Okkasionalizmi, hulâsa kendisinden sonra pek mühim
birtakım harekât-ı fikriyeyi tevlit eden bir hatası, bir açık
kapısı; ruh ve beden «iki cevher» münasebâtının muknî
ve mükemmel bir surette adem-i izahı âtînin felsefî inki-
şafâtı nokta-i nazarından felsefesinin en kıymettar tarafı
idi. Filhakika böyle bir telâkki taşımak ve onu müdafaa
etmek hususunda içinde yaşadığımız devirde hâkim olan
ruh-ı intikad ve fikr-i taharri bizi tamamiylc tcşcî eden
bir mâhiyeti haizdir. Ve biz artık bugün bir sistemin ken-
disinden sonra gelenleri düşünmeğe ve aramağa mecbur
eden birtakım noktalar bırakmamakla kıymet kazandığı
devirlerden çok uzaklaşmış bulunuyoruz ve Lessing / ile
yek-zebân olarak ref-i savt ediyoruz k i : Talep ettiğimiz
şey bir hakikat-ı mutlaka aramak ihtiyacından bizi vâres-
te kılan bir felsefe-i muknia değil, belki ebediyü'd-devam
bir taharri-i hakikat kudreti ve bize bir hisse-i tefekkür
terkeden bir tefelsüf-i iştiyakîdir!
Hulâsa Königsberg dârülfünunundaki kürsünün et-
rafını saran şakirtlerine Kritisizm'in büyük dâhisi de fel-
sefeyi değil, tefelsüfü tâlim etmiş ve onlara birer hisse-i
tefekkür terketmişti. Kant'ın beşeriyetin tefekkür tarihin-
deki ehemmiyet ve azameti yalnız XVIII. asrın filân veya
falan senelerinde şu veya bu tarzda tesirât vücuda getir-
miş olması değil, belki her devre yeni baştan mütemmim
birtakım cephelerle anlaşılabilmesi nihayetsiz bir hazine
ve menba-ı feyz ve bereketiyle daima taşmakta olması-
dır. O kadar ki Akl-ı mahz'ın, Akl-ı amelî'nin ve Hüküm
melekesi'nin intikadları nâm lâyemut muhalledelerle iki
asır kadar evvel kitabe-i ebediyete kazılan Kant sistemi-
nin yalnız felsefe-i dinîye ve ahlâkîyesinin tâlimi sayesin-
de bugün bile Türk gençlerinin ve mütefekkirlerinin ufk-ı
rü'yetlerinde yeni ve vâsî sahaların açılabileceği ümidini
taşıyoruz. Ve bu cihet Kant sisteminin bizim lisanımızla
şerh ve tefsirinde müşahede ettiğimiz büyük ve şâyân-ı
hürmet kıymetler silsilesinin en başında ahz-ı mevki eder.
Tarih-i felsefe sahifelerinde karşılaştığımız feylesof-
ların azîm bir ekseriyeti mâhiyet-i eşya, illet-i ûlâ, say-
rûre-i âlem, kanun-ı tekevvün, ilh... illet-i gaiye gibi ve
bunlara benzer nice nice transcendent şâhikalarda pervaz
edip dururlarken «insanın kıymeti» gibi zahirde mütevazi
fakat hakikatte her şey olan meselelere inmeğe ya vakit
bulamamışlar yahut tenezzül edememişlerdi. Bu büyük
mütefekkirlerin mühim bir kısmını da içerisinde uçtukla-
rı muazzamât-ı tefekkür bulutları «fatalist» birer telâkki
tarzına sürüklemiş ve onlar hep insanın kıymeti mesele-
sini bu fatalist çerçevenin içinden görmüşlerdi. Halbuki
Kant Kritik der praktixhen vernnuft muhalledesiyle in-
sanın mâhiyetinde küllî ve lâyetezelzel kaide-i ahlâkiyeyi
vaz'edebilecek bir kıymet müşahede etti. İnsana kıymet
verdi. Alman milletinin mürebbîsi ve Kant'ın nâmdâr şa-
kirdi âteşin Fichte de dahil olduğu halde hiçbir filozof
yoktur ki Kant'm vücuda getirdiği binâ-yı ahlâkî kadar
bülend ve rasîn bir felsefe-i ahlâkîyenin vaz ve tesisine
muvaffak olmuş bulunsun! Zaman ve mekân kayıtların-
dan âzâde, hissiyâtm tesirlerinden berî bir surette insa-
nın mâhiyetinden kavâid-i külliye-i ahlâkîyeyi istinbat ve
bunu mukaddes hürriyet ve vazife gibi birer gaivete bağ-
layan Kant, böylece ahlâkı âlemşümûl esasât-ı külliye ve
sâbite üzerine istinad ettirmek suretiyle de, ferdî ve içti-
maî hayat için mesnedler vücuda getirmişti. Tarihin her-
hangi bir devrinde milletlere hürriyet aşkı, vazifenin kud-
siyetini ve insan mefhumunun izzet ve kıymetini tâlim et-
mek isteyen mürebbîler ve büyük tefekkür ricâli Kant'ta
ideallerinin daima ilk hadsini bulabilirler. Büyük inkılâp
devirlerinde de bünyesinde müessesât-ı kadîmeyi hedme
uğraşan cemiyetler yıktıklarının yerine yenilerini vaz' ve
tesis ederken, hürriyet ile vazifeyi terennüm eden bir fel-
sefe kendileri için yolları aydınlatan sönmez bir çerağ,
bir ziya menbaı olabilir.
Fakat Kant manzume-i fikriyesinin bütün bu kıymet-
tar hususiyetlerinin de fevkinde olan bir cephesi daha
vardır ki o da felsefe-i dinîyesidir. İntikad-ı akl-ı mahz
nâm şaheserle metafiziği ve ona müstenit «akl-ı ilâhiyât»ı
yıkan Kant, İntikad-ı akl-ı amelî nâm muhalledesiyle de
dini vicdan ve hissiyatın iştiyak ve ihtiyaçları üzerine is-
tinat ettirmişti. Bu yeni vaz' bir taraftan aklın kuvvet ve
selâhiyetlerine bir hudut tayin ederek bu kuvâ-yı akliyeye
müstenit olan ilme haysiyet ve istiklâlini temin etmiş, di-
ğer taraftan da dine karşı ilim ve tefekkürat-ı mantıkîye
cephesinden gelmesi melhûz muhâcemelerin önüne geç-
mişti. Hulâsa Kant vicdan ile aklı ve itikad ile ilmi ayı-
rarak her birine kendi haysiyetini temin ediyor ve bun-
ların aynı hat üzerinde çarpışmasının önüne geçiyordu.
Bu iki üss arasındaki medîd mücadelenin bundan daha
parlak surette bir netice-i itilâfa îsâline hiçbir suretle im-
kân yoktu. Akla müstenit kadîm ilâhiyat kendi ekanimi-
nin hakikatini ispat için ilimden ve tefekkürât-ı mantıki-
yeden yardımlar, tasdikler beklemek itiyadında idi. Hal-
buki ilim ve tefekkürat-ı mantıkiye kendi hudutlarının
haricinde bir feza dahilinde seyreden dinin bahsettiği şey-
leri tasdik ve onlara itimat edemiyordu. Mücadele bura-
dan başlıyor ve din ilmi ilhad ile ilim de dini safsata ile
itham ediyordu. XVIII. asrın nısf-ı ahirinde Kant bu koı-
kunç mücadelenin ortasına atıldı. Dine dönerek kendisine
ilimle aynı hatta yarışa mecbur olmadığım ve ilmin te-
yid ve tasdiklerine de muhtaç olmadan kendisi için halk-
edilmiş ve vicdan ve hissiyat tahtının üstünde ebed-karar
olabileceğini söyledi. İlme de teveccüh ederek dinin bir
yalan ve safsata olmadığını, onun insanın mâhiyetinde
meknûz, izâle ve itfâsı mümkün olmayan ihtiyaç ve işti-
yaklardan doğduğunu ifade etti. Beşeriyetin tefekkür ta-
rihinde en vâzıh ve mükemmel bir surette ilk defa Kant'a
nasip olan böyle bir tarz-ı hal hem ilim ve medeniyetin
tarîk-ı inkişaf ve ittisâ'mdaki engelleri yıkacak ve revişi-
ni hızlandıracak bir âmil, hem de fertlerin ve cemiyetle-
rin manevî saadetlerine ve istirahat-ı vicdanlarına hâdım
olacak bir keyfiyettir. Kant felsefesini tanıyan fert ve ce-
miyet hem ilmin kıymetine hürmetkâr, hem de huzur-ı
 ğa mecbur oldukları bir günde takdim edilmiştir. Bundan
vicdandan nasibe-dâr olacaktır. Kafası Kant sisteminin dolayı bu râsime-i takdimi yapmakla memlekete pâyidâr
hevâ-yı felsefîsi içinde terbiye olmuş bir cemiyet dahilin- ve ölmez bir hizmet ifâsına muvaffak olan felsefe tarihi
de ilmin ve medeniyetin nuruna çamur atmak isteyen sek- müderrisinin sâkin sa'yini ve büyük eserini tevkir ve teb-
ter ruhlu bir klerikal sınıfla dinin kıymet ve mâhiyetini cil ederiz.
tanımayan «dinsizlik softaları sınıfı»nm hudûs ve hayatı-
(Anadolu mecmuası, C. I, ur. 9 - 1 1 , Kânun-ı evvel - Şufıat
na kat'iyen imkân yoktur. Böyle bir cemiyet dahilinde din 1341/1925, a 346-351.)
ne maddenin kirlilikleriyle bulaşır ve ne de maddî âmâlin
vasıta-i istihsali menzilesine düşebilir. Din burada her-
kesin vicdanında taht kurar ve orada pâyidâr olur. Bu-
günkü Türk cemiyetinin manevî ve fikrî hayatında bekle-
diğimiz inkılâplar işte Kant felsefesinin bu yapmış oldu-
ğu ve daima da yapmak iktidarında bulunduğu inkılâplar-
dır. Akla müstenit kadîm ilâhiyat ile terbiye edilen ve bu-
nun netice-i zaruriyesi olan teâruzlarla karşılaşarak din-
sizliğe dûçar olan eski nesiller eğer Fransa'dan ve Vol-
taire'den evvel Almanya'yı ve Kant'ı tanımış olsalardı; ke-
za aklın mu'tayâtı ile tahkim ve tarsîn edilmiş bir ilâhi-
yat tesisi için uğraşan ve bu yolun da bir netice-i zaru-
riyeti olarak - akıl nazarî ve ilim işlerine yaramayıp kendi-
leri ile teâruza dahil olduğu zaman- ilmin sıhhat ve hay-
siyetini tezlil eden din ulemâsı da Saint - Anselmus'dan
beri devam eden bîsûd an'aneden kurtulup da Kant'ı ve
Schleiermacher'i bir kere okumak tenezzülünde bulun-
muş olsalardı, bugünkü cemiyetimiz belki de daha başka
türlü bir hayat-ı inkişafa mazhar olmuş bulunacak ve bu-
gün vâsıl olmak istediğimiz hedeflere dün daha evvel eriş-
miş bulunacaktık. Mamafih dün olamayan şeyin bugün
el an olabilmesi için imkân vardır. Ve bu itibarla da Kant
cemiyetimizin reviş-i tekâmülüne yeni bir mecrâ vermek
isteyenlere ve yeni yetişen nesilleri hürriyete âşık, vazife-
ye perestişkâr, insanlığın izzet ve kıymetine vâkıf olarak
yetiştirmek vazifesini omuzlarına alanlara ve nihayet vic-
danlarda dine makam ayırarak onu maddî ve süflî âmâ-
lin vasıtası olmaktan kurtarmak isteyenlere tam tanıma-

TÜRK FELSEFE CEMİYETİ
Hakiki medeniyetleri benimsemek isteyen milletler,
medenî kavimlerin ilmî ve iktisadî müesseselerini benim-
semek zaruretindedirler. Milletimizin geçirmiş olduğu
belli başlı iki devre vardır ki, birincisini teşkil eden İm-
paratorluk bu maksat ve seviyeden çok uzaktı. En müs-
bet hayat ve kemali anlamış olan Cumhuriyetimiz ise bu
hakikate pek samimiyetle inanmıştır. Filhakika impara-
torlukların umumiyetle hedefini, mümkün olduğu kadar
az sa'y ve az liyakatle çok şey kazanmak teşkil ediyor. Bu
sebeptendir ki, o devrin zimamdârlarını, ilmî meziyetler-
den mahrum, asrın umumî ve tabiî cereyanını görmekten
gafil, mütehakkim ve mütegallib bir zümreden ibaret gö-
rürüz. Cehillerine inzimâm eden ahlâkî zaafları, inat ve
hodbinlikleri vatanın hakiki ihtiyaçlarım görebilmeleri-
ne mâni olduğu gibi, bunlar, bu uğurda zihin ve hayatını
sarfedebilecek olan kimselerin nâfî ve fedakâr teşebbüs-
lerini de akîm bırakacak bir savlet ve amâya da giriftar-
dırlar.
Cumhuriyet idareleri ise, hemen her yerde fikrî hür-
riyetleri, ilmî muhtariyeti ve bütün bu hususa istinat
eden müesseseleri himaye ve teşvik suretiyle milleti ken-
disine ve kendisini millete lâyık bir hale getirmeye çalı-
şır. Filhakika her nev'i hürriyetin şuurlu bir surette en
azamî inkişâfına demokratik ve cumhurî idarelerde tesa-
düf ediyoruz. Esasen ilim ve hürriyet bizzat cumhuriyet
demektir ve cumhuriyet ancak ilim ve hürriyetin ese-
ridir.
Türkiye Cumhuriyeti, maziden ayrılırken evvelâ bu
rüşd ve kemali hissetti. Ve onun içindir ki, Türkiye'de bir
cumhuriyet teessüs eyledi. Her idare yaşayabilmek için
vatandaşları, mutlaka, kendisine mefkûre edindiği her-
hangi bir gayeye ihzar eden bir terbiye ile teçhiz etnjck
ister; emperyalistler ise, köle yetiştirmeğe ve haklı hak-
sız gasb ve istilâ etmeğe ve binaenaleyh halkın cehalet ve
safvetinden istifade eylemeğe çalışırlar.
Bunun içindir ki, kendisinden daha âlim bir mâdû-
nunun mevcudiyetine tahammül edemeyen bu sarhoş, âsi
ve sefil ruhlu idare, cehl, riya ve istibdatla mevsuf olan
birtakım zorbalar elinde bulunur. Bunlar ise, fikrî mede-
niyetlere birer cürüm nazarıyla bakarlar. Cumhurî idare-
ler feyzini ilimden, hürriyet ve liyakatten aldığı cihetle,
vatandaşların fikrî sahadaki inkişâfına pek fazla ehem-
miyet verir ve bunun farkına varan güzideler, halefleri-
nin, bu vatanı daha aziz ve mesut edebilecek dimağlarla
mücehhez olmasına gayret ve itina ederler. Cumhuriyeti-
mizin böyle bir siyasete hakiki bir iman ile bağlanmış ol-
duğunda şüphemiz yoktur.
Gazi'mizin müteaddit nutuklarında söyledikleri veç-
hile bu vatan, aradığımız kemale ancak marifet ve maarif
nuruyla kavuşacaktır. Ve maarifimizin her gün biraz da-
ha bu hususları takviyeye çalışan asri prensipleri, müte-
vâzıâne çalışan gençlerimize, birçok hayırlı ve nâfî mü-
esseselerin yanıbaşmda bütün Türk tarihinin ilk defa kay-
dedeceği ilmî bir müesseseyi vücuda getirmek kuvvetini
bahşetti. Bu müessese Türk Felsefe Cemiyeti'dir. Bu hâ-
dise mühimdir. Zira : 1 - Vatanımızda bu nev'iden bir ce-
miyet ilk defa teşekkül ettiği cihetle ilmî bir hâdise kar-
şısındayız. 2 - Bu cemiyeti teşkil eden zatlar (üstad vc
talebe) gibi iki sınıftan müteşekkildir ki, bunun da ayrıca
bir kıymeti vardır. Zira, Darülfünûnumuzun kıymetli mü-
derrisleri, kendi talebeleri bulunan genç felsefe müntesib-
leriyle, lise muallimleriyle bir çatı altında toplanmak ve
onlarla birlikte çalışmak ve onları tenvire devam etmek
gibi bu toprakta misli geçmemiş bir büyüklük gösteriyor-
lar. Bu da Cumhuriyetimizin ne kadar sınıf farkından, hat-
tâ seviye farkından uzak bir gaye birliğine istinat ettiği-
ne delâlet eder. 3 - Bu cemiyet, fikrî sa'ylerimizin mahdu- BUGÜNKÜ HAYATIMIZIN AKIŞLARI
diyet ve mahsûriyctine hâtime çekmiş olacaktır. Zira, bu
cemiyette her nev'i ilim âşığı kendi sa'yinin mahsulünü
Dikkat edersek görürüz ki bugünkü hayatımızı üç
meslek arkadaşlarının tenkit ve ıttılâına vaz'edebileceği
muhtelif akış uyandırmıştır: Demokrasi akışı, ekonomi
gibi Türk felsefesinin maziden bugüne kadar geçirdiği
akışı, politika akışı.
merhaleleri de eski muhalled eserlerimiz arasından keşfe-
dip çıkarmak gibi oldukça orijinal ve harsımız nokta-i Demokrasi akışının gayesi, içtimaî hayatımızın sık-
nazarından dikkate pek şâyân ve yeni bir sa'ye de atıla- let merkezini halka nakletmek; ekonomi akışının gayesi,
caktır. Âzâlarını, yalnız hasbî ve feragatkâr hislerle vata- ekonomi meselesini içtimaî hayatımıza hâkim olacak bir
nın ilmine, terbiye ve itilâsına hasreden zatların teşkil et- ruh seviyesine çıkarmak; politika akışının gayesi de, Türk
tiği bu cemiyetin fikirlerini neşretmeyi pek kıymetli Fel- devletini akıl ve iktidarın bir mümessili haline getirmek-
sefe ve İçtimâîyât Mecmuası deruhte edecektir. Bundan tir. Bugünkü hayatımızın bütünüyle serpilmesi bu üç akı-
başka, cemiyetin kapısı bütün ilim âşıklarına, felsefe mu- şın birbiri içinde erimeleri, birbirlerini tamamlamalarıy-
hiblerine de açık olacaktır. Binaenaleyh bu cemiyette in- la olacaktır. Her üç akışı aynı noktaya toplayan gaye:
hisar ve sulta mevcut değildir. Devlet vasıtasıyla halkın lehine bir ekonomi inkılâbı ha-
zırlamak ve bunu korumak. Keyfiyet böyle olunca halkın
Mâlumdur ki, hemen yarım asırdan beri. Avrupa'da
bundan böyle münevverlerden isteyeceği rehberliğin sos-
bu nev'iden cemiyetlerin adedi ve mesaîsi gittikçe artmak-
yal-demokrat bir tenvir ve irşad olması iktiza etmekte-
ta; «bülten»ler, «arşiv»ler ve mecmualar neşretmek sure-
dir. Bugüne kadar hâkim olan tenvirciliğimiz ya dinî, ah-
tiyle beynelmilel ilim hareketlerine ve fikir teâtisine se-
lâkî veya bediî mâhiyette kalıyordu. Ziya Gökalp merhu-
bep olmaktadır. Aramızdan çıkacak olan hakiki âlimler,
mun cemiyetçilik sistemi imparatorlukla bugünkü müs-
sa'ylerine böyle açık bir saha buldukça, daha çok çabuk
takil sosyal - demokrat hayatımız arasındaki intikal dev-
ve daha çok müsbet muvaffakiyetlerle tetevvüc edecek-
resine tekabül eder. Cemiyetin esasını «din»e dayanan bu
lerdir. Ve bir millet ve medeniyetin yegâne muvaffakiyet
sistem halkın lehine bir ekonomi istiklâlimizi kurmak is-
ve şerefini bu nev'iden beynelmilel olmuş âlimler teşkil
teyen bugünkü Türk Cumhuriyeti'ne kâfi gelecek gibi de-
eder.
ğildir. Tefekkürümüzün sıklet merkezi ekonomi mese-
Tekmil mütefekkirlerimizin alâka göstereceğine
leleri olmak icap ediyor. Türk milliyetçiliği de eski ro-
ümidvâr olduğumuz bu cemiyete muvaffakiyetler temen-
mantik safhasını aşarak müsbet ve müterakki bir safhaya
ni ve müesseselerini tebrik ederiz.
(Millî mecmua, C. IX, nr. 104, 15 Şubat 1928, s. 1669.) 331
geçmiştir. Türklük artık bir «ümit», bir «iman» bir «ha- terakkilerle birlikte olduğu kanaatini yerleştirmiştir. He-
yal» veya «mefkûre» değil, bir «realite», bir «şe'niyet», le millet birliklerinin teşekkülü ve bunlar arasındaki re-
bir «hakikat», bir «vâkıa»dır. Henüz hayal olan binbir kabet zarureti ekonomi sahasında kuvvetli olmak ihtiya-
şeyin ihtiyaçları ile vâkıa haline gelmiş bir varlığın ihti- cını arttırmış ve hattâ asilleştirmiştir. Tamamen muhtar
yaçları bir değildir. Hayatın inkişaflarına karşı ancak ha- bırakılmaktan mütevellit buhranlarına rağmen ekonomi-
yatı inkişaf ettirmeğe savaşabilir. Bu yapılmadıkça ten nin itibarı eksilmemiştir. Buhranların tahfif ve izalesi için
kit ve nasihatlar ne kadar yüksek olursa olsun gölge ha- aranılan başlıca çareler bile yeni bir ekonomi nizamırfdan
yaletlerden fazla bir tesir yapmazlar. Türk içtimaî bün- başka bir şey değildir.
yesi günden güne farklılaştığı için mûdilleşmekte ve ihti- Elhasıl bütün bu akışların uzaklaştıkları nokta bir-
yaçları da o nispette tenevvü etmektedir. dir : Selâmeti kendimizden beklemek, cenneti kendimiz
Demokrasi akışının müdafaa ettiği ferdî hürriyet, yapmak. İşte bu imandır ki, asrî devletlerde insana ve
karşısında akıl ve iktidarın yahut ma'şerî vahdetin mü- insanî bütün şeylere hürmet vazifesini telkin etmekte ve
messili olan devleti de metin görmek ihtiyacındadır. her şey insanla ve insan için yapılmaktadır.
Aksi halde hürriyetten kazanılacak semereler emin ( H a y a t , C. VI, nr. 136, T e m m u z 1929, s. 3.)
ve mahfuz olmayacaktır. Fazla olarak laikleşmiş bir dev-
let dahi demokrasi, ekonomi ve politika akışlarını car.
kulağıyla dinlemeğe ve metanetini bu samimi dikkat vc
alâkadan almağa muhtaçtır. Saltanat kapısını ve onun
kulluğunu kaldıran bir inkılâptan sonra demokrasiye ma-
ni olacak ananevî hiçbir engel kalmamıştır. î ş ve vazife-
lerin icap ettiği, ehliyet ve liyakatların vücuda getirdiği
mertebeler ananevî aristokrasi mâhiyetinde değildirler.
Aristokrasi merâtibi ne kadar irsî ve statik (statique) ise,
demokrasi merâtibi o kadar iktisâbî ve dinamiktir.
Ekonomi meselesinin bugün ilk safa geçmek iste-
mesi de sebepsiz değildir. Dünya bir «misafir evi» gibi
kabul edildiği müddetçe maddeye tama' etmek anlaşılır
ve istenir bir şey olmazdı. «Bir lokma bir hırka» ile ka-
naat etmek zül sayılmazdı. Bugünün asrî milletleri ise
yüzlerce seneden beri tabiatın bütün kuvvetlerini hare-
kete getirmek ve bu sayede yaşama şartlarını elden geldi-
ği kadar iyileştirmek ananesini tutmuşlardır. Bundan
başka realizm zihniyetinin terakki etmesi hayatın maddî

Mustafa Şekip [Tunç]
MEMLEKETTE ON SENELİK FELSEFE
On senelik Cumhuriyet rejimindeki felsefe mesaîsi-
ne bir hudut çizmek, felsefenin mevzu ve mânâsına veri-
lecek şümule göre değişir. Felsefeyi Yunanlılardaki en ge-
niş mânâda alırsak, hasbî bütün bilgilerin felsefe mevzu-
una girmesi lâzımdır. Fakat bu tarif hem pek geniş, hem
de çok mübhemdir. «Kâinatı anlamak ve insanların fiil-
lerini aklîleştirmek» ihtiyaçlarından doğan felsefenin ta-
biat ve beşeriyete ait bilgileri nefsinde toplamış olduğu
zamanlardan çok uzak bulunduğumuz için mevzuu ve
hudutlarını yeni zamanlardaki telâkkiler dairesinde dü-
şünmeğe mecburuz. Kant, felsefenin esas mevzuunu: «Ne
bilebiliriz? Ne yapmalıyız?» gibi iki kısa sorgu içine sı-
kıştırmıştı. Zamanımızda da bütün felsefî münakaşalar
ilmin temelleri ve ahlâkın temelleri gibi iki büyük mese-
le etrafında toplanıyor. Âfâkî bilgilerimiz ilimden geliyor;
yapmış ve yapmakta olduğumuz fiillerde tarih ve örf ve
âdetlerimizde görülüyor. Felsefe bunlara kendinden hiç-
bir şey katmaz; çünkü o ne ilim, ne de fiildir. Onun vazi-
fesi, ilmin ve bizim yaptığımız şeylerin temellerini, kıy-
met, mâhiyet ve hudutlarını tenkit etmektir.
Meselâ bilginin tenkidi ilmin kuvvetini, ahlâk da
amellerimizin kıymetini takdire uğraşır; başka bir tabir-
le ilim, şe'niyet hükümleri ile, felsefe ise kıymet hüküm-
leri ile meşgul olduğu için ilim gibi kanunları değil, bir
gaye veya ülkü mefhumu tazammun eden kaideleri bildir-
meğe savaşır. Bu itibarla felsefenin bugünkü sahası man-
tık, bilginin tenkidi, ahlâk, metafiziğin imkânı gibi mev-
zulara inhisar ettiği için, tam mânâsıyla felsefe mesaisi an-
cak bu mevzular ile felsefe tarihine neşriyat olabilir. Fa-
kat bu hudut dairesinde kalmayıp da üniversitelerdeki
felsefe şubelerinin programlarında yer alan ve felsefî di-
siplin için elzem görülen ruhiyat, içtimaiyat, terbiye ve
estetik branşlarını da asıl felsefeye katarsak, ki teamül
de bu merkezdedir, felsefenin sahası genişler.
On senelik Cumhuriyet rejimindeki felsefe neşriya-
tını işte bu çerçeve içinde gösterdiğimiz takdirde alman
mahsulün başlıca temayülleri; listelerin felsefe tedrisatı-
nı muasırlaştırmak, üniversitenin ilk devre taleplerine
manüeller (manuel) temin etmek, terbiye faaliyetlerine
şuur kazandırmak, millî terbiyeyi araştırmak ve ileri
memleketlerin orijinal terbiye, hareket ve teşebbüslerine
temas ettirmek; tedris usullerini muasırlaştırmak, çocu-
ğu ilmî bir surette tanımak, milliyet, terakki, fert, cemi-
yet ve devlet mefhumlarını tedkik etmek, büyük filozof-
ların monografilerini yapmak, E f l a t u n u n Diyaloglar'ını
nakletmek, ana eserlerin dilimize çevrilmesine çalışmak,
memleketin hususiyetini teşrih etmek, askerliğimizin ve
şairlerimizin ruhiyatını denemeğe başlamak, felsefe dili-
ni Osmanlıca ve medrese ağzından kurtarıp Türkçenin
âhenk ve selikasına yakıştırmak, ruhumuzun millî oriji-
nalliğini aramak, felsefe alâkasını bir cemiyet ile temer-
küz ve tekâsüf ettirmek ve bir yıllık ile bu temerküzün
mesaîsini neşretmek, Türk tefekkür tarihini hiç olmazsa
şema halinde hazırlamak olduğu görülür.
Bu neşriyatı tarih sırasıyla ve hiçbirini kaçırmadan
sıralayacak değilim. Maksadım gösterdiğim temayüllere
şahit olarak kâfi derecede misaller zikretmektir.
 Felsefe tarihleri:
Felsefe Tarihi I. kısım (Kari Furlender - Mehmet İz-
zet), II. kısım (Orhan Sadettin), III. kısım çevrilmemiş-
tir; Muasır Avrupa Felsefesi (Mehmet Saffet); Türk Te-
fekkür Tarihi I (Hilmi Ziya); Mustafa Rahmi ve Hüseyin
Namık Beylerin neşrettikleri pek muhtasar felsefe tarih-
leri.
Usule a i t :
Felsefe Tarihinde Usul (Orhan Sadettin)
Lügatler:
Lugatçe-i Felsefe (İsmail Fennî); Felsefî Meslekler
ve Vokabüleri (Namdar Rahmi).
Filozofların monografileri:
Kant (Mehmet Emin); Bergson (Mustafa Şekip):
Sokrat (Mehmed Emin); Descartes (Faika); Aristo (Hü-
seyin Namık); Jean Jacques Rousseau (İsmail Hakkı);
El-Kindî (İzmirli İsmail Hakkı); Filozof Gökalp (Enver
Behnan); Bursalı İsmail Hakkı (Mehmed Ali Aynî, Fran-
sızca yazılmıştır); Büyük Muztaripler (Suut Kemalettin);
Şeyhü'letibbi Ebubekir Muhammed bin Zekeriya el-Razî
(İzmirli İsmail Hakkı); Ziya Gökalp ve Mefkûre (Saffet
Örfî); Ziya Gökalp'in Hayatı ve Malta Mektupları (Ali
Nüzhet); Fichte ve Fichte'ııin Hitabeleri (Hasan Cemil).
Eflâtun'un külliyatından tercümeler :
Ziyafet (Şaziye Berin); Fedon, Kriton, Apologia, Al-
kibiades, Gorcias, Küçük Hippias, Ötifron, Feder, Menon
(Semiha Cemal).
Meşhur stoalar:
Epikte (Semiha Cemal); Mark-Orel (Semiha Ce-
mal).
Yıllıklar ve mecmualar:
Felsefe yıllığı (müessisi: Hilmi Ziya); Felsefe ve İç-
timaiyat mecmuası (müessisi: Servet, on bir nüsha çık-
mıştır); Edebiyat Fakültesi ve İlâhiyat Fakültesi mecmu-
aları'ndaki neşriyat.
İlim felsefesi:
İlim ve Usul (Henri Poincare; mütercimi: Salih
Zeki).
Metafizik manüelleri:
Umumî filozofi (Hatemi Senih-Zekeriya); Metafizik
(Hilmi Ziya); Metafizik (Suut Kemalettin).
Mantık manüelleri:
Mantık (Tezer); Mantık (Hasan Âli).
Ahlâk:
Ahlâk (Hüseyin Namık); Ahlâk-ı İslâmiye Esasları
(Ahmet Naim); Aşk Ahlâkı (Hilmi Ziya); İnsanî Vatan-
perverlik (Hilmi Ziya).
Ruhiyat manüelleri:
Ruhiyat Dersleri (Mustafa Şekip); Tecrübî Ruhiyat
(Höffding; mütercimi: Hüseyin Cahit); Ruhiyat (Hilmi
Ziya, taşbasması); Ruhiyat Alfabesi (Hasan Âli, tercüme);
Ruhiyat ve Ruhî Hars (Reuben P. Halleck; mütercimi: Av-
ni); Müşahhas Ruhiyat (Eddihaus; mütercimi: Mustafa
Şekip, taşbasması).
Usul hakkında:
Ruhiyat Usulleri (Cemil Sena ,tercüme).
Monografiler:
Hissiyat Ruhiyatı I, II (Ribot; mütercimi : Mustafa
Şekip); Yaratıcı Muhayyele (Ribot; Mustafa Şekip); İra-

de Hastalıkları (Ribot; Nebahat Hamid); Oyun Dünyası,
Oyun ve Sanat (Delacroix; Mustafa Şekip); Gayr-ı Şuur
(Münir Raşit).
Bugünkü ruhiyat mesleklerinden:
Froydizm (Freud; Mustafa Şekip); İtiyad yahut
Komportman Ruhiyatı (Mehmet Saffet); Şuurun Bilâ-vası-
ta Mu'taları (Bergson; Nimetullah).
Ruhiyat tarihine d a i r :
Amerika Ruhiyatı (E. G. Baring; Mazhar Şerif).
Çocuk ruhiyatına d a i r :
Çocuk Ruhu (İbrahim Alâattin) Çocuğun Tecrübî
Psikolojisi (Claparede; Hüseyin Cahit); Çocuk Hakkında
Yeni Fikirler (Binet; Hüseyin Cahit); Dört ile Yedi Yaş
Arasındaki Çocuğun Ruhu (V. Rasmussen; Abdüllâtif Nev-
zat); Anormal Çocuk (Mehmet Naci); Çocuğun Cinsi ve
Ruhu (Musa Sadık).
Etütler:
Milliyet Nazariyeleri ve Millî Hayat (Mehmet İzzet);
Terakki Fikrinin Menşe ve Tekâmülü (Mustafa Şekip); Te-
lifçiliğin Tenakuzları (Hilmi Ziya); Tenevvür Devrinde Al-
man Ruhu (Hasan Cemil); Askerliğin Psikolojisi (Ahmet
Faik); Maddîyûnun izmihlâli (İsmail Fennî).
İçtimaiyat manüelleri:
Mehmet İzzet, Necmettin Sadık, Bonafus, Hilmi Zi-
ya, Kâmi, Memduh beylerin telif veya tercüme suretiyle
vücuda getirdikleri manüeller.
Tercümeler:
İçtimaî taksim-i a'mâl (Durkheim; Ahmed Midhat):
Din hayatının içtimaî şekilleri (mütercimi: Hüseyin Ca-
hit); Kari Marks (Haydar Rifat).
Terbiyeye ait neşriyat:
Terbiye ve demokrasi (John Dewey; Âvni); Terbiye
musahabeleri (W. James; Mustafa Şekip); Sanat ve de-
mokrasi (İsmail Hakkı); Resim ve terbiye (İsmail Hak
kı); Hususî tedris usulleri (İsmail Hakkı); Umumî peda-
goji (İsmail Hakkı); İçtimaiyat nokta-i nazarından ter-
biye (İsmail Hakkı); Cemiyet ve terbiye (John Dewey; Av-
ni); Kerşen Ştayner (Hıfzırrahman Adil; mumaileyhin
Alman terbiye ve usullerine ait diğer eserler); Beş mü-
rebbî (Hüvyet Bekir); Eski Yunan terbiyecileri (Hüseyin
Namık); Emile (Ali Rıza); Terbiye ve veraset (Abdul-
lah Cevdet); Tedris usulleri (Cemil Sena); Sadreddin Ce-
lâl Bey'in eserleri, Mustafa Rahmi ve Hikmet Beylerin İz-
mir'deki neşriyatları, Terbiye Müzesi müdürü İsmail Hak-
kı Bey'in eserleri, Nafi Atuf Bey'in Pedagoji Tarihi ve Tür-
kiye maarif tarihi.
Terbiye mecmuaları:
Maarif vekâletinin çıkardığı Terbiye mecmuası, İz-
mir'de çıkan Fikirler, estetiğe ait olmak üzere İsmail
Hakkı Bey'in İlahiyat Fakültesi mecmuası'ndaki etüdleri,
Hasan Âlî Bey'in Guyau'nun estetiğine dair olan broşürü
ve bir de ismini hatırlayamadığım küçük bir eser, Cum-
huriyet seneleri zarfında felsefe neşriyatını ve felsefî ide-
olojileri en çok ihtiva eden mecmualar: Hayat, Millî mec-
mua, Kadro, Ülkü, Yeni Türk mecmuası, Galatasaray mec-
muası, Mülkiye mecmuası, Varlık.
Bütün bunların arasında Ahmet Hamdi Bey'in bu
sene neşrettiği İktisadî devletçilik ile Hilmi Ziya Bey'in
İnsanî vatanperverlik'i ve Ağaoğlu Ahmet Bey'in Fert ve
devlet'i, Şevket Süreyya Bey'in İnkılâp ve Kadro'su, Bur-
han Ümit Bey'in Yunus Emre'si ayrıca dikkate şayan eser-
lerdir.
 Asrî bütün milletler bilgi ihtiyaçlarını ilim ve felse-
fe ile temin ettiklerine göre laiklik prensibine ve muasır-
laşmak ülküsüne bağlı olan Türkiye Cumhuriyeti'nin on
senelik yeniden kurulma meşgaleleri arasında felsefe va-
disinde verdiği mahsuller ihtiyaç ve iştiyaklarına teka-
bül edecek derecede değil ise de, Tanzimat'tan Cumhuri-
yet'e gelinceye kadar geçen devrin hiçbir on senesi gerek
vüs'at ve gerek keyfiyet ve tenevvü itibariyle bu mahsule
rekabet edebilecek bir vaziyette olamamak lâzımdır ve
hakikatte böyledir. Üniversitenin ve memleketin ilim fa-
aliyeti kuvvetlendikçe felsefe de ona tâbi olacaktır.
(VarUk, nr. 8, 29 Birinci teşrin 1933, s. 120-121.)
AŞK AHLÂKI '
Size kadîm hikmeti değil, aşk ahlâkını teklif ediyo-
rum. Sizden vazgeçmeği, mutedil olmağı, mukavemet ve
sabretmeği değil, nâmütenâhî istemeği, küçük ve süflî ar-
zulan aşmağı, onlara kıymet ve ehemmiyet vermemeği is-
tiyorum.
Ruhunuzu terbiye ediniz derken, onu tazyik edin,
daraltınız, ona zulmediniz demiyorum. Fakat ona niha-
yetsiz hamleler verin; öyle pâyânsız emeller arkasından
onu koşturun ki, küçüklükler ve âdillikler ondan uzak
kalsın! diyorum.
Bahçıvan elma ağacını yetiştirmek için toprağına
gübre verir, su döker. Ta ki b ü t ü n kuvvet yukarı dallar-
daki çiçeklere ve meyvalara gitsin. Ben de öyle yapacağım
ve ruh ağacını yetiştirmek için önce onun toprağına su
vereceğim, köklerini besleyeceğim. Ta ki beden nemalan-
sın ve ruha at koşturacak bir meydan olsun. Ve onu bü-
yük işlere sevketmek için altına koşulacak sağlam bir at
bulunsun.
Meydan bulunur at bulunmaz; at bulunur meydan
bulunmaz. Fakat ruha büyük işler gördürmek için, bize
şahlanmış at ve temizlenmiş meydan lâzım! Ne yapayım
ben o ruhu ki, bedenini harap etmiştir ve yola çıkmadan
atını öldürmüştür. Varılacak menzili kalmamıştır.
Ruhun terakkisi maddeye hâkim olmaktadır. Her
gün daha ileriye atılmaktadır. Atını öldüren yerinde kalır
ve bataklığa düşer. Yalnız derinliğine terakki ruhu öldü-
rür, onun halâsı ileriye ve eşyaya doğru terakkidedir. De-
rinliğini de o buradan kazanacaktır. Ona can, hareket ve
hararet verelim, o büyük emeller için de hareketlenmesi-
ni bilecektir. Onu faaliyete sevkedelim, o büyük işlerin de
zevkini tatmağa başlayacaktır.
Kaplan yavrularını kızıl kumaşlarla saldırmağa alış-
tırır. Kediler makaralarla şikârına atılmağı öğrenir. Oyun
benim ilk silâhımdır. Ben atıma onunla gem vuracağım
ve gemi azıya alıp yola çıkartacağım. Çünkü oyun tehlike-
den zevk almaktır ve engelleri hiçe saymaktır. îsteği fiile
getirmek hayâli hakikate çıkarmaktır. Oyun dostluktur.
Kuvvetin ve cür'etin neşe ve tevazu'la birleşmesidir. Ey
talip! Altmış yaşında da olsan oynamaya çalış, çünkü ha-
yata yeniden başlarsın.
Felsefe ruhun sporu, oyun bedenin felsefesidir. Za-
ten âlem bir vahdet hâlinde iken nasıl olur da siz onları
ayırabilirsiniz. Şahsiyet ki küçük bir âlem ve büyük bir
nüshadır. îki ayrı ustanın elinden çıkabilir mi? Birisi ona
dışından et ve can katsın, birisi onun içindeki kudreti
uyandırsın, nasıl mümkün olur? Hayır, gaflete dalmayın,
gaflete dalmayın! Bu şehir dışından imar edilemez. İn-
san bir vahdettir: Onun cevherine hâkim olduktan sonra
kışrı ve dalları - kendiliğinden - ele geçecektir.
Yalnızca bedenin neması diye bir mesele olamaz. Be-
denin felsefesinden gaflet edilir de, müstakil bir vücut ter-
biyesi hülyasına düşülürse, insan yerine makine yetiştiril-
miş olacaktır. O mânâsız bir madde ve ruhsuz bir kalıp-
tır. Bu ölü maddeye can katmak ve boş kalıba ruh lifle-
mek artık kabil değildir. Çünkü yol yanlış tutulmuştur ve
hakikatin tersine yürünmüştür. Ruhla bedenin vahdetin-
den bî-haber olanlar yaptıkları topraktan sanemlere boş
yere ruh nefine çalışacaktır ve akıbet, bir türlü canlan
mayan putlarını hiddetle kıracaklardır.
Spor bize itimat ve cüret verecektir. Biz onunla içi-
mizdeki kuvvete inanacağız ve yine onunla ulaşılmayacak
şeylere ulaşmak isteyeceğiz, kendimizi aşmak isteyece-
ğiz.
Spor bize sabır ve mukavemet verecektir. Onun sa-
yesinde kuvvetimizi ölçmeği ve hezimetler karşısında yeis
ve korkuya düşmemeği öğreneceğiz. O bizi haricinden
sevk ve idare edilen makine adam olmaktan kurtaracak;
isteyen ve yapan teşebbüs insanı hâline getirecektir.
Spor, ruhun vuzuhunu ve safiyetini inkişaf ettirecek-
tir; orada kudretler ölçülecek, cür'et ve sabır muvaffak
olacak; hile ve hud'aya imkân olmadığı görülecektir. Ha-
sılı ruh felsefesinin bir unsuru gibi kabul ettiğimiz spor,
bizi kudretli ve ahlâklı olmağa hazırlayacaktır.
Fakat ben, bütün iptilâlar gibi spor iptilâsmdan da
nefret ederim.Çünkü o maddeye esarettir. Ruhun bir unsu-
ru ve âleti olan beden kuvvetini mabut hâline koymaktadır.
Spor iptilâsma uğrayan hasta ne yazık, vasıtayı gaye yeri-
ne koymuştur. Ona göstermemiz lâzımdır ki, bu yol ru-
hun bütün kudretini öldürür; ve bu çürük zemin üzerin-
de hiçbir bina kurulamaz. Müptelâda nefsine itimat, ki-
bir ve nahvet hâlini alacak; cür'et, küstahlık, tecavüz de-
recesine alçalacaktır. Hasta artık anud ve kindardır : Çün-
kü içini rekabetin ve hasedin akrepleri kemirmektedir. O
bir defa kırılınca bir daha ümit ve cesaretini kazanama-
yacaktır. O vehimler, kuruntular ve yatağında kendisini
kavuran ruhî tasallutlara kurban olacaktır. Ona acıyınız
ve bu dertten onu kurtarmağa çalışınız!
Bazıları diyeceklerdir ki, bedeni terbiye etmek için
ona inzibat ve tazyik vermek lâzım! Ben bu davayı red-

dederim. Vücut bir makine değildir; biz ona canbazlık
öğretmek ve garabetler kazandırmak istemiyoruz. Onu
haricinden sevk ve idare edilen bir tahta kukla haline koy-
mak endişesinde değiliz. Çünkü bu yol bizi körlüğe ve
esirliğe götürecektir. Bizim itaat eden, gözlerini kapayan,
götürüldüğü yere giden, kendiliğinden hiçbir şey yapma-
sını bilmeyen insana ihtiyacımız yok. Bize, fikirlerin ar-
kasından körü körüne sürüklenecek insan değil, kendi
içinden fikirler ve mefkûreler doğuracak insan lâzım. Biz
taabbüd edenlerin zümresini değil, hürriyeti içinde du-
yanların dostluğunu tesis etmek istiyoruz.
Mümkün mü ki ibadet bizi itikada götürmesin, züht
ve takva bizi sırrîliğe sevketmesin. Yaparken inanmasak
bile yaparak inanırız. îcra etmek, ruhun sahasından yarı
yolu almak demektir. İlmiyle âmil olmağa ne lüzum var.
Biz zaten amelimizden ilmimizi çıkarıyoruz. Bir millete
putlarını kırdırmak için, mabedin kapısını unutturmak
kâfidir.
Ben size ruhun hakikatine ulaşmak için bedeniniz-
den başlayın, faaliyet ve cür'et kazanınız diyorum. Ve bu-
nu ruha ibadet gibi icra ediniz. Ta ki nefsinize itimadınız
tamam olsun. İhtirasınız, aşkınız ve sürürünüz hadd-i ke-
mâle gelsin. Ve nazarınızı kendinize çevirdiğiniz zaman
orada olmuş ve pişmiş bir şey bulaşınız.
Bahçıvan elma ağacına revnak ve bereket vermek
için, ona en güzel cinslerden aşılar yapılır: Ve böylece
onda eksik olan renk ise en güzel renkli meyvalam yetiş-
tirebilir ve onda bulunmayan rayiha ise, en lâtif koku-
lar tevlit edebilir. Yeter ki elma ağacının kökleri kuvvetli
olsun, suyu ve gübresi verilsin, alttan fışkıran zayıf dal-
ları temizlensin.
Nitekim biz de iyi beslenmiş ruh ağacına fikir aşısı
yapabiliriz; faaliyete getirilmiş ve c ü r e t i uyandırılmış in-
sana mefkûreler teklif edebiliriz. Çünkü onun içi artık
şahlanmış bir at gibidir. O gemini kırmak ve atılmak is-
teyecektir. Onun içi kaynayan bir su gibidir: Kapağını
atmak ve taşmak isteyecektir.
O karanlıkta yolunu kaybetmiş bir seyyah gibidir.
Ona ışık tutmak ve yol göstermek lâzım! O yarımlığinın
azabını duyan ve tamamlanmak isteyen insandır. Ona reh-
ber olmalı ve onu itmam etmelidir.
Hareketten zevk alan için boş durmak ölümdür. Ça-
lışmayı seven insan can sıkıntısını ve onun buhranlarını
tanımayacaktır. Faaliyet içinde yaşayan, doydum! deme-
yecek ve her an daha fazlasını isteyecektir. O durgunluk-
tan ve monotonluktan nefret edecek, her an yenileşme ve
değişme isteyecektir. O daima ne aradığını bilmeden bir
şey arayacak ve bir meçhulün arkasından koşacaktır.
Talip, ebedî sıhhati kazanmak için bilerek hasta ol-
muştur. Ölüler gibi durgun ve emelsiz kalmaktansa inan-
mak ihtiyacıyla yanmağı tercih etmiştir. O hakikaten has-
tadır. Onda, can sıkıntısı ve durgunluk ezası yerine, nok-
sanlığın ve kifayetsizliğin azabı kaim olmuştur.
O, her an daha fazla istediği ve hiçbir zaman halin-
den memnun olmadığı için, «gün»ün azabını «yarımının
hayalleriyle doldurmaktadır.
O, inanmak ihtiyacıyla, kendi hülyalarına hakikat di-
ye bakmış ve mevhumelerini hariçte görmeğe başlamış-
tır. Akibet o, eliyle yaptığı puta tapmış ve kendini dev ay-
nası içinde mübalağa ile şişirilmiş ve büyütülmüş olarak
görmeğe varmıştır. O, inanmak ihtiyacıyla, hayallere ve
mevhumelere inanmış, Nemrut ve Firavun gibi kibir ve
nahvetin en zavallı şekline kadar alçalmıştır.
Eğer o bunları yaptı ise kabahat kimde? Ruhundaki
boşluğu doldurmağa ihtiyacı varken biz ona rehber olma-
dıysak ve ona karanlıkta ışık göstermediysek,
kimde?
Ben oyum demeyiniz; fakat ben ondayım, deyiniz!
Ben, kudretliyim demeyiniz, fakat bende ruhun iktidarı
var deyiniz. Çünkü nihayetsiz iştiyakları uyandıran siz
değilsiniz, hakikaten ruhun iktidarıdır. Benliği aradar.
kaldırınız! Gururunuz, kibir ve nahvetiniz eşya ile aranız
da perdedir. Onları atmadan hiçbir şeyi olduğu gibi gö-
remeyeceksiniz. Tasavvurunuzda âlemin, hakikatte oldu-
ğundan büsbütün başka bir manzarası var. Bu mevhume-
lerden sıyrılınız! Ve eşyayı olduğu gibi görünüz.
Ruhunuzdaki boşluğu doldurmak mı istiyorsunuz?
Size öyle ise hakikati vereceğim. İçinizdeki susuzluğu gi-
dermek mi istiyorsunuz: Size bir menba göstereceğim.
Oradan kana kana içiniz. Doydum! deyinceye kadar içi-
niz. Bu hakikat ihtirasın, aşkın hakikatidir ve bu menba
insaniyettir.
İhtiras nâ-mütenahî istemektir ve aşk mevzuunda
fâni olmaktır. İsteklerinin içinde kendinden geçmektir.
Benliğini kaldırmak ve eşya ile karşı karşıya gelmektir.
İhtiras gaye ve tatmin aramamaktır. Ve aşk, tatmin-
sizliği sevmektir, hâlinden memnun olmaktır.
İhtiras iradesini terketmektir. Ve aşk ruha teslim
olmaktır. İhtiras derunî mukadderattır. Ve aşk bu mu-
kadderata îmandır.
İnsaniyet ise aşkın küllîleşmesidir. Ruhî hakikat üze-
rinde ahlâkî binanın kurulmasıdır. Âlemin, insan denilen
bir mihrak etrafında toplanmasıdır.
R.uhumuzdaki açlığı doyurmak için, bu iki hakikati
size yol gösteren iki ışık ve iki fikir gibi veriyorum.
(Aşk ahlâkı, i s t a n b u l 1831, s. 19 - 26.)
kusur
TÜRK HİKMETİ
Türk hikmetine göre, âlemin nizamı iki zıt kuvve-
tin arasındaki ahenk ve imtizaçtan doğmuştur. İnsan bu
imtizacın mahsulüdür. İnsanların saadeti, dünya cennet-
leri ve milletler arasındaki sulh bu ahengin devamına bağ-
lıdır. İçtimaî mertebelerin birbirine hürmeti, zümreler
arasındaki uygunlukta yine aynı nizamın eseridir. Bu ni-
zamın bozulması insanın hayat ve ruhundaki ahengi bo-
zacağı gibi; bilâkis insanın derunî ahenginin bozulması
da bu nizamı sarsabilir. Böylece varlıkla insan arasında
Türk hikmetine göre karşılıklı bir irtibat, âdeta bir vah-
det vardır. O suretle ki, ne varlık insana, ne insan varlığa
tâbi olmayıp amelî hayatın esası bunların vahdetinden
hâsıl olan ahenktedir.
Mesut olmak için bu vahdete uygun yaşamak lâzım-
dır. Fakat ona uymak Yunan hikmetinde olduğu gibi âle-
min mukadder ve değişmez mertebelerine boyun eğmek,
ona zıt gelen arzuları öldürmek değildir. Çünkü, Türk
kozmogonisinde âlemin uçurumlarla ayrılmış mertebele-
ri yoktur. Ancak birbirinin zıddı olmasına rağmen yine
birbirini tamamlayan ve böylece insanlara derunî inşirah
içerisinde «terakki» imkânı veren iki prensip vardır. Ev-
velce gördüğümüz gibi bu prensiplerden biri mükemmel-
liğin, şeklin, sükûnun ve ulaşmanın timsali olan «Gök
Tanrı»dır. O, bütün insanların hedefi, son gayesi, yani biz-
zat «mefkûre»dir. Diğeri insanların içinden çıktıkları ve
yine içine döndükleri toprak; arzular, ümitler, ihtiras ve
ıztıraplarm, nihayetsiz bir şevk ve hamlenin timsali olan
«Asra yer»dir. O da, bütün insanların kaynağı, kudretleri-
nin pınarı, kendilerine merkûreye doğru atılma şevk ve
hararetini veren menba yani bizzat «şe'niyet»dir. Bu iki
prensip birbirleriyle çarpışmak veya birbirine yabancı
âlemler halinde kalmak şöyle dursun, bilâkis nihayetsiz
iştiyaklarından dolayı ancak vahdet haline geldikleri za-
man varlık ve insanın ahengini vücuda getirirler. Halbuki
Yunan hikmetinde tabiatın mertebeleri birbirine yaban-
cı olduğu gibi; İran hikmetinde de iyilik ve fenalık şeklin-
de tecelli eden iki zıt kuvvet insanın vicdanında bir müca-
dele sahnesi bulur.
Bununla beraber gerek Yunan, gerek İran felsefele-
rinde Türk hikmetinin izlerini bulmak m ü m k ü n d ü r : Ef-
latun'a göre insan, misal (idees) âleminden ayrılmış ve
yeryüzüne inmiş olduğu halde bunu «müphem bir tahat-
t u r c a canlandırır ve aslına kavuşmak için büyük bir işti-
yak gösterir: İnsanda kemal ve mefkûre aşkı bundan-
dır ('). Zerdüşt'e göre de nihayet Hürmüz Ehrimen'e ga-
lebe çalacak ve âlemin cidali bir ahenk ve sükûn ile niha-
yet bulacaktır ( 2 ).
Tahlil edilince, bunlardan her ikisinin de Türk hik-
metine nazaran ne derecede eksik olduğu anlaşılır. Eğer
insan, Sami kozmogonisinde olduğu gibi gökten tardedil-
mişse onda bir peşe orijinel (peche originel) aramak lâ-
zımdır. O zaman en mantıkî netice Hıristiyanlıkta olduğu
gibi redamsiyon (redemption)a müracaat yani mistik
bir görüştür. Eğer insan, İran dininde olduğu gibi bu de-
runî çarpışmadan ancak son günde kurtulacaksa, o za-
ti) Şaziye Berin Hanım : Tercüme P l a t o n : Le banquet
sion).
(2) D a r m e s t e t e r : Zoroastre - Zend - Avesta.
man hayatına inşirah vermek için daima son günü, «Meh-
di»yi beklemek lâzımdır. Nitekim İran hikmetinin nüfûz
ettiği bütün mıntıkalarda İslâmlar asırlarca müddet Meh-
di'yi beklediler ( s ) .
Halbuki Türk hikmetinde insan, zıt prensiplerin
ahengine uygun yaşadığı müddetçe inşirah (serenite) içe-
risindedir. Çünkü orada «arzu» imha edilen bir kuvvet,
bir nevi şeytan veya Deccal ( 4 ) değil, fakat bizi her an
mefkûrenin sükûn ve mükemmeliyetine doğru biraz da-
ha yükselten bir kanattır. Ve yine orada «mefkûre» bizim
asla ulaşamayacağımız ve her atılışta kırılıp düşeceğimiz
yetişilmez bir âlem; yahut da bütün ömrümüzce hasret
içinde yalnız serabını gördüğümüz çok uzaklara atılmış
bir hayal değildir. Fakat o bizim arzularımıza her an bi-
raz daha fazla atılmak ve yaklaşmak şevkini veren ve ba-
şımızı her kaldırışta sevimli yüzünü doya doya seyrettiği-
miz «Gök Tanrı »dır. Bunun içindir ki Türk hikmeti ne
Yunan hikmeti gibi kaderci, ne İran hikmeti gibi hayal-
cidir. Ona mutlaka bir isim vermek icap ederse diyebili-
riz ki Türk hikmeti hakikatçı ve terakkicidir.
(Türk tefekkürü tarihi, C. I, İstanbul 1933, s. 81 - 85.)
(3) Mehdi akidesi, eski İ r a n ' d a m a ğ a r a y a saklanıp kıyamette çı-
k a c a k Behram Çubin telâkkisine merbuttur. Bununla beraber,
birçok mağlubiyetler ve siyasî ıztıraplarm neticesinde doğan
bu üstureye başka milletlerin tarihinde de rastlanabilir. Fr<5-
döric Barberousse, ehl-i saliplerden sonra Almanlar arasında
bir nevi Mehdi haline gelmişti, eski Araplarda, Hint'te, J a -
ponlarda buna benzer üstureler vardır. (Müsteşrik Casanova'-
nın Mehdi hakkındaki monografisine m ü r a c a a t ) .
(4) Deccal, Hıristiyan akidelerinde AntĞchrist şeklinde görülür.
(Sympo-
Men ve hapsedilen hırsların en yüksek taşkınlığının timsali
gibi telakki edilebilir. E r n e s t Renan'ın Antechrist isimli ese-
rine m ü r a c a a t .

MUASIR AVRUPA İÇTİMAİYATI: MEHMET SAFFET,
İSTANBUL 1933. NAŞİRİ: KANAAT KÜTÜPHANESİ,
308 s.
Saffet Bey, son sene içinde çıkan iki kitabiyle bize
muasır garp felsefe ve içtimaiyat hareketlerini tanıtmak-
tadır. Burada bahsettiğim o kitaplardan biridir. Garp me-
deniyeti, Tanzimat'tan beri fikir havamızda hâkim olmak-
tadır. Fakat eski kıymetlerimizin yerine yeni kıymetleri
koymak o kadar kolay olmamıştır. İlk tesirler teknikle
başladı; en sonda da dünya görüşü ve felsefe tesirleri ge-
liyor. İshak Hoca zamanından beri garp riyaziyesi, Ab-
dülhak Molla ve Hekimbaşı Salih Efendi'den beri hayatî
ilimler girmektedir. Fakat felsefe ve içtimaiyatın nüfuzu
çok yenidir. Onların tam yayılması, ancak bütün yeni
dünya görüşlerini de beraber getirmeleriyle mümkündür.
Bundan dolayı, bilhassa bu sahada, garbın yeni hareket-
leriyle bol bol temasa gelmek, her nevi cereyanları tanı-
mak, onları mukayese ve tercih edebilecek bir vaziyete
getirmek ihtiyacındayız. Şüphe yok ki, her fikir hareketi,
doğduğu muhitin hâkim ihtiyaçlarını görmek ve onları
bir istikamete göre sevketmek ister. Fakat hiçbir fikir ha-
reketi münzevî bir muhit içinde (autochtone) çıkamaz.
Onun bütün dünya fikir hareketleri ile bağlan ve o hare-
ketler içinde kökleri vardır. Bu kökleri bulmak ve hare-
keti onlarla beslemek en esaslı meseledir. Aksi takdirde
her fikir hareketi ya boşlukta aksisadasmı bulmadan kay-
bolmağa mahkûm bir ses, yahut da mukayese, tenkit ve
tercih imkânlannın bulunmadığı bir muhitte bir nevi mo-
dern taassup havası yaratmaktan başka bir şeye yarama-
yan bir verbalizm (verbalisme) haline gelir. Buna karşı
gelecek, yalnız bir vasıta v a r : O da garbın yeni fikir ce-
reyanlarını mümkün olduğu kadar etraflı ve mukayeseli
bir surette tanıtmaktır. Saffet Bey'in kitaplan, bana bu
gayeyi takip eder göründükleri için onlardan bahsetmek-
te büyük bir haz duyuyorum.
Muasır Avrupa içtimaiyatı üç yüzden fazla büyük sa-
hife içinde üç meseleyi toplamaktadır: 1) İçtimaiyat
prensipleri. 2) Cemiyetin tarihî tekâmülü. 3) İçtimaî
cereyanlar. Kitaba umumî bir bakış yapıldığı zaman, mü-
ellifin orada muhtelif içtimaiyat cereyanlannı tanıtmak,
kendi kanaatlerini telkin etmek gibi birbirinden oldukça
uzak iki gayeyi birleştirmeğe çalıştığı farkediliyor.
İlk kısımda içtimaiyat nedir, cemiyet ne demektir?
Cemiyetin fikrinin tekâmülü, içtimaiyatın diğer ilimler-
le münasebeti, usul, ferdin cemiyet içindeki mevkii, içti-
maî karakter, içtimaî sınıflar, teşrik-i mesaî, içtimaî eğ-
lenceler, ananeler, içtimaî zihin ve efkâr-ı umumiye mese-
lelerine temas ediliyor. Terkibi cemiyetler, mahlut cemi-
yetler isimleri altında bir nevi cemiyet ve zümre tasnifi
tecrübesi yapılıyor. İkinci kısımda, cemiyetin tarihî inki-
şaf ve tekâmül devreleri takip ediliyor. Burada evvelâ ce-
miyetin hayvani, antropolojik, etnolojik ve demojenik
menşeleri gösterildikten sonra, medeniyet mefhumu üze-
rinde düşünülüyor. Medeniyetin muhtelif merhaleleri bu
kısmın sıklet merkezini teşkil etmektedir: 1) Askerî-di-
nî medeniyet, 2) liberal-adlî medeniyet, 3) smaî-demok-
ratik medeniyet diye içtimaî tekâmülde başlıca üç esaslı
safhaya ayrıldığını görüyoruz. Bu fikrin köklerini Spen-
cer'in kilise, ordu ve sanayi şekillerindeki içtimaî fonksi-
yon tekâmülünde bulmak mümkündür. Nihayet üçüncü
kısım içtimaî cereyanları tedkik etmektedir. Müellif bu
serlevha altında bir taraftan içtimaiyat nazariyelerini, ya-
ni sırf ilmî olan hareketleri, diğer taraftan asıl içtimaî
cereyanları, yani siyasî ve amelî olan hareketleri topla-
maktadır. Ünvanın bu kadar geniş anlaşılması yüzünden
bu fasla içtimaiyat ilminin prensip ve usulü etrafındaki
münakaşalardan faşizme kadar pek muhtelif istikâmette-
ki birçok cereyanlar girmiştir. Müellifin bu kısımda bil-
hassa demokrasi meselesi etrafında doğan iktisadî - siyasî
hareketlere çok ehemmiyet verdiği, onlara birçok fasıllar
tahsis etmesinden anlaşılıyor; demokrasi, milliyetçilik ce-
reyanı, muasır milliyetçilik menşe ve inkişafı, Türkiye'de
milliyetçilik cereyanı, sosyalist meslekleri, Kari Marx ve
komünizm, millî iktisat, faşizm.
Kitabın ihtiva ettiği meseleler ve b u meselelerin
ikinci ve üçüncü derecede meselelere taksiminden doğan
fasıllar o kadar boldur ki, insan hakikaten kendisini çok
bereketli bir mevzuun ortasında ve çok zengin malzeme
içerisinde hissetmektedir. Memleketimizde herhangi bir
garp cereyanına bağlı olan hareketler, kendi kökleri ve
etrafındaki hareketlerle münasebetini göstermeksizin,
karii dar bir çerçeve içerisinde sıkıştırmak kusuru ile o
kadar dolu bir haldedirler ki, kendi dilimizde bu tarzda bir
nevi fikirler sergisi manzarasını gösteren kitaplar gördü-
ğüm zaman, âdeta perdeleri ve pencereleri açılmış içeri-
ye bol ziya giren bir odadaymışım gibi geniş bir nefes alı-
yorum. Bilhassa bu vasfından dolayı Saffet Bey'in mesa-
îsini alkışlamak bir mecburiyettir.
Şu kadar ki, kitabın aynı zamanda iki gayeyi birden
cem'etmek istemesi bu vasfından kâfi derecede istifade-
ye mâni olmaktadır: Evvelâ serlevhadaki Avrupa takyi-
dine rağmen onun mevzuu Avrupa ve Amerika'yı yani bü-
tün muasır içtimaiyat hareketlerini almaktadır. Bundan
başka nazarî içtimaiyatla alâkası ikinci derecede olan bir-
çok siyasî - iktisadî hareketler (içtimaî cereyanlar) de ki-
tabın büyük bir kısmını işgal etmektedir.
Bunun neticesi bu kadar muhtelif, dağınık birçok
mevzuun bir araya sıkıştırılmasından dolayı, her birine
ayrılan sahanın küçültülmesi mecburiyetidir. Bazı fasıl-
lar (bilhassa demokrasiye taalluk edenler) ihtimal ki, mü-
ellifin hususî alâkasını celbeden mevzular olduğu için ol-
dukça tafsil edilmiştir. Fakat kitabın serlevhasına bakın-
ca, daha fazla beklemeğe haklı olduğumuz nazarî içtimai-
yat meslekleri ve bunların münakaşasına ayrılan kısım-
da aynı alâka muhafaza edilmemiştir. Hele bazı kısımlar
üzerinden o kadar sür'atli geçilmiştir ki, ister istemez on-
lar birer nomanklatür'den (nomenclature) ibaret kal-
mıştır.
Öyle görünüyor ki, Saffet Bey'in eserinde hâkim
olan, doğrudan doğruya Amerikan içtimaiyatı ve bilhas-
sa Giddings'tir. Çünkü cemiyetin tarifi, nev'i, şuur telâk-
kisi, usulü, içtimaî karakter vesaire meselelerde yalnız
bî-taraf bîr fikirler sergisi yapılmayarak, bilâkis Ameri-
kan içtimaiyatının hâkim temayülü, bio-psikolojik izah
olan eklektizmi müdafaa edilmektedir. Şüphesiz ki, mü-
ellif bu tarzda bir içtimaiyat tedvin edebilir. Esasen Ha-
yat mecmualarında Şekip Bey'in Giddings hakkında yaz-
dığı bir makaleden başka, Amerikan içtimaiyatı etrafın-
da hiçbir neşriyata mâlik değiliz. Türkiye'de Fransız içti-
maiyatı ve «Science sociale» cereyanları, bir dereceye ka-
dar da içtimaî ruhiyat etrafında neşriyat yapılması ve kı-
sa ananeler doğmuş olduğu halde sistematik bir surette
Amerikan içtimaiyatı izah edilmiş değildi. Binaenaleyh
eğer Saffet Bey, kitabına Muasır Avrupa içtimaiyatı ismi-
ni vererek bize daha umumî ve mukayeseli bir fikirler ser-

gisi vaad edecek yerde, bütün eserde bir nokta-i nazarın
sistematik izahını yapmış olsaydı, sırf bu gaye noktasın-
da daha faydalı olacaktı zannmdayım. Bununla beraber,
Saffet Bey'in kitabı, diğer gayeyi de her an kuşatma arzu-
sundadır. Bu noktadan kendisini, bilhassa Fransa'da do-
ğarak Fransa dışında muhtelif memleketlerde yapılan
«Science sociale» hareketini ihlâl etmiş, Alman kültürün-
de Simmel, Tönnies, Oppenheimer, Vierkandt, Max Sche-
ler, Von Wiese, Sombart gibi içtimaiyatçıların açtıkları
yeni cereyanları, İtalya'da Pareto ve Fransa'da daha evvel
Ouetelet'nin mekanik sosyolojisini hesaba katmamış ol-
makla muaheze edebiliriz. Bana öyle geliyor ki, eğer mü-
ellif kitabın heyet-i mecmuasında hâkim olan bu iki zıt
gayeyi birleştirmeğe kalkmamış olsaydı, birbirinden ol-
dukça farklı mevzularda üç müstakil eser vücuda gelebi-
lirdi : Biri, Saffet Bey'den beklemekte olduğumuz Ameri-
kan sosyolojisinin m ü m k ü n olduğu kadar sistematik bir
izahı; diğeri muasır içtimaiyat cereyanlarına dair muka-
yeseli bir tedkik; üçüncüsü de siyasî, iktisadî hareketler
şeklinde tezahür eden ve sıklet merkezini demokrasi me-
selesi teşkil eden amelî bir «içtimaî cereyanlar» kitabı.
Müellif Amerikan zihniyetinin sınıf rejimindeki bir
tezahürü olarak sınıfları tedkik ederken, fakirler için
(gayr-i içtimaî) sınıf tabirini kullanıyor. Bu tabirin ye-
rinde olmadığını hissetmiş olmalı ki, «bazı hakiki felâ-
ketzedeler, bu sınıfa dahil değildir» cümlesini ilâve etme-
ğe mecbur oluyor. Büyük sanayi milletlerinde fakir olan
amelenin diğer birçok sınıflardan daha mütesanit ve teş-
kilâtlı cemiyet unsuru olduklarını, bizzat kendi içtimaî
bünyemizin ekseriyet itibariyle fakirlere istinat ettiğini
unutmamak lâzımdır.
İçtimaiyatın diğer ilimlerle münasebetinde Simmel'
in «içtimaiyat bir usuldür» şeklindeki fikri çok muhta-
sar olarak kaydedildiği için yanlış anlaşılmaktadır. Durk-
heim'a göre, içtimaiyatın bir içtimaî ilimler yekûnu oldu-
ğunu ve tıpkı biolojide olduğu gibi, münferit iktisadî ilh...
hâdiselerin hepsinde müşterek bir (içtimaî hâdise) gör-
mediğini söylemek, b u mesele bilhassa (Annee sociologi-
que) mesaîsinin mihverini teşkil ettiği için, kendisine
karşı haksızlık yapmak olacaktır. r
Müellifin içtimaiyat, cemiyet tarifleri, cemiyetlerin
tazyiki hususunda takip ettiği prensipler üzerinde ayrıca
düşünmek lâzımdır. Bu tarzda bir tefekkür bizi Amerikan
içtimaiyatının usul ve prensipleri üzerinde münakaşaya
sevkeder. Fakat kitabın gayelerinden birisini teşkil etme-
sine rağmen esası teşkil etmediği için, burada o meseleye
girmek fazladır.
Memleketimizde fikir meselelerinin dogmatizmden
kurtarılabilmesi için, bir taraftan onların sistematik bir
tarzda izah ve ifade edilmeleri, bir taraftan da aynı mese-
leye dair diğer fikirlerle münasebetlerinin gösterilmesi ve
münakaşalarının yapılması lâzımdır. Bunlar ayrı ayrı iş-
ler olmakla beraber, istenirse bir araya getirilebilir. Saf-
fet Bey'in kitabı, bu birleştirme yolunu tercih etmiş gö-
rünüyor. Endişelerinin genişliği muvaffakiyetinin hudu-
dunu daraltmış olmasaydı, fikirler sergisi yapmasında ol-
duğu gibi, bu birleştirme teşebbüsünde de onu alkışlama-
yı borç bilirdik.
(İş, nr. 1, ikinci kânun 1934, s. 56 - 59.)

Ahmet Ağaoğlu
«YARATICI TEKÂMÜL»
Son zamanlarda Türkçe bizde oldukça ciddî ve de-
ğerli eserler telif veyahut tercüme suretiyle gözükmeğe
başladı.
Bu faaliyetin başında «Dün ve Yarın» serisini koy-
mak icap eder. Sayın Bay Haydar Rifat'ın himmet ve gay-
retiyle teşekkül etmiş olan bir heyet iki sene müddet es-
nasında lisanımıza kırk kadar mühim eser çevirdi ve neş-
retti. Bu arada en çok velûdiyet gösteren yine Haydar
Rifat'ın kendisidir. Hizmeti büyüktür, devamını minnet
ve şükranla arzu ederiz.
Fakat aynı müddet esnasında edebiyatımız mühim
orijinal eserlerle zenginleşmedi değildir. Vâkıa günde yüz-
lerce yeni eserler çıkaran muhitten henüz pek uzaktayız.
Fakat bizim muhitimiz de bütün bütün çorak kalmamak-
tadır. Üniversitedeki genç refiklerimiz çok bereketli bir
faaliyet göstermektedirler. Bunların ortaya koydukları
eserlerden burada uzun uzun bahsedeceğiz. Öteki yandan
fikir adamlarımız, mütehassıslarımız da kayıtsız ve seyir-
ci kalmamaktadırlar. Bunların da çok dikkate şâyân olan
eserleri üzerine dikkati celbetmeği bir borç sayarız.
Şimdilik iki mühim eser üzerinde duracağız.
Bunlardan birisi: Üniversitede felsefe profesörü Sa-
yın Bay Şekip'in Yaratıcı tekâmül ve hayatın tekâmülü
nâmındaki Bergson'un eserinin tercümesidir. İkincisi de
İsmail Hami'nin Türklerle Hint - Avrupalıların menşe bir-
likleri nâm eseridir.
Bergson, ne kolay anlaşılır ve ne de kolay tercüme
edilir. Son zamanın en derin mütefekkirlerinden birisi
olan bu zat gayet güç ve kendisine kadar yapılmamış bir
tecrübeye girişti. Müsbet mu'talar üzerine transandantal
(transcendantale) bir felsefe kurmak!...
Bu çetin tez mütefekkirin lisanı ve tefekkür tarzı
üzerine de tesir yapmış ve Fransızcaya kelimenin bütün
mânâsıyla hâkim olan Bergson lisanın tab'an mantıkî ve
açık olmasına rağmen - tezini teşrih edebilmek için- ifa-
desine muğlakiyet veren birçok teşbih ve istiarelere mü-
racaat etmek yolunu tutmuştur! Şöyle ki onu tercüme
etmek kadar okuyup anlamak da tercübeli, yolunu bilen
bir rehber olmadan pek güç ve çetin oluyor.
Sayın Şekip bu rehberlik rolünü muvaffakiyetle ifa
etmektedir. O Bergson'u yalnız anlamış ve anlayarak ter-
cüme etmiş değildir. 72 sahifelik bir mukaddimesi ile oku-
yuculara da Bergson'u anlatmıştır.
Biz burada Bay Şekip'i takip ederek Bergson felse-
fesini teşrih edecek değiliz. Yalnız yine Şekip Bey'den
mülhem olarak iki noktayı burada kaydetmek isteriz.
Bunlardan birisi bilgi hakkındaki fikirdir.
Bergson'a kadar bilginin yalnız ilimden ibaret oldu-
ğu zannolunuyordu. Bu bilginin vasıtası zekâdır.
Bergson buna ikinci bir bilgi nev'ini ilâve e t t i : Hads
bilgisi. Bergson'daki zekâ dış âlem ile uğraşır, hads iç
âlem ile.
İkinci nokta «ben» mefhumuna aittir.
Bergson'a göre iki «ben» vardır. Benlik, mukassi
benliğin kabuğu misalindedir: Zekâ, ilim, bilgi, akıl ve
mantık benliği! Benliğin bu tarafında hürriyet yoktur,
muayyeniyet ve illiyet vardır!
Asıl benlik iradedir!
irade dış benlik altında mütemadi bir oluş halinde-
dir : Şimdiye kadar sanıldığı gibi bu irade, saikler arasın-
da birisini tercih eden değildir .Çünkü hiçbir saik olduğu
gibi kalmaz ve onu tahrik eden ruhî hâlet de daima deği-
şir! O halde irade ta ötedenberi oluş halinde bulunarak
mütemadiyen kaynayan, yürüyen, istihaleler yapan hâtı-
ralar gölgesidir! irade mazinin hal üzerine yüklenmesinin
mahsulüdür. Yaratıcı kuvvette şuurlu olmayan bu irade-
dir! O hürdür, serbesttir, yalnız kendine tâbidir ve seci-
ye sahibi insanlar, bilhassa bu irade ile hareket ederler.
Fakat Şekip Bey'i baştan başa okumalıdır ki, ta öz-
lüğümüze taalluk eden bu meraklı fikirler hakkında tam
bir fikir edinelim! Sayın profesörümüzü bu tercümesin-
den ve bilhassa mukaddimesinden dolayı tebrik ederiz ve
Türk fikriyatını bu gibi eserler ile zenginleştirmesini dile-
riz.
«TÜRKLERLE HİNT - AVRUPALILARIN MENŞE
BİRLİĞİ»
İkinci mühim eser İsmail Hami Bey'in Türklerle
Hint - Avrupalıların menşe birliği nâmmdaki kitabıdır.
Dört yüz sahifeyi ihtiva eden bu eser - isminin de
gösterdiği gibi - bugün herkesi az çok meşgul eden mese-
lelere temas ediyor.Bu meseleler etrafında birçok yazılar
yazıldı, sözler söylendi. Değil bizim lisanımızda, ecnebi li-
sanlarında da bu mevzua ait mühim .eserler çıktı ve hat-
tâ bazıları Hami Bey'in eserinin tezini aynen ve fakat
başka alanlarda ve başka vasıtalarla tedkik ettiler; meselâ
Carra de Vaux'nun De l'altaîque â l'arien eseri.
Fakat her bî - taraf okuyucu ve müdekkık derhal iti-
raf eder ki ismail Hami Bey'in eseri kadar ciddi ve ilmî
bir eser henüz lisanımızda yazılmamıştır!
Vâkıa ismail Hami Bey'in asıl tezinin su götürür
birçok cepheleri vardır. Fakat tez kabul edilsin edilme-
sin, hakkında ne söylenirse söylensin eser bundan dolayı
kıymetini kaybetmez ve uzun ve ciddi arayışların mahsu-
lü olduğunu kabul ve itiraf etmek lâzımdır.
Sonra eser sağlam bir metod üzerine yazılmış ve
ileriye atılan bütün fikirler tevsik edilmiştir.
Şöyle ki İsmail Hami Türk tipini evvelâ tranîler
arasında, İranîlerin mukaddes kitabı Zendavesta'da ve bu
kitap etrafında tekevvün etmiş olan bütün edebiyatta,
ananelerde, hâtıralarda arıyor.
Sonra aynı şeyi Yahudiler ve Tevrat, Kur'an ve İs-
lâmiyet ve nihayetinde de bütün şark edebiyatı hakkında
yapıyor.
Ve hakikaten büyük olan bu işi yaparken bir iki
eserle iktifa etmiyor! Ta kaynaktan başlayarak bütün te-
reşşühatına, ecnebiler arasında Avrupa ilmi içinde yapmış
oldukları akislere kadar takip ediyor ve bulduğu bütün
vesikaları aynen kayıt ve zikrediyor; Bu, kelimenin tam
mânâsıyla ilmî bir eserdir! Ve hem de kıymetli bir eser-
dir, çünkü eserin ileri sürdüğü tezi kabul etmeyenler için
bile eser mükemmel bir istişare, bir müracaat menbaı-
dır! Meselâ birisi eski İranîlerin Türkler hakkında ne dü-
şündüklerini veyahut eski Yahudilerin Türkleri nasıl ta-
savvur eylediklerini bilmek isterse, Hami Bey'in eserin-
de kendisini tatmin edecek cevaplar bulur!
Eserin sahibini cidden tebrik eder ve bu yolda de-
vam etmesini dileriz.
(Kültür h a f t a s ı , ıır. 3, 29 İkinci kânun 1936, s. 59 - 60.)

Peyami Safa
BERGSON VE ZAMANIMIZ
Zamanımızın (en büyük filozoflarından biri, Henri
Bergson, ihtiyar ve hastadır. Fahrî reisi olduğu beynel-
milel Felsefe kongresine gidememiş, Descartes hakkında
fikirlerini yazıp göndermiş. Kartezyanizm mübeşşirinin
portresini çizmeğe başlamadan evvel, Bergson, zamanımız
hakkındaki düşüncelerini birkaç satıra sığdırmak iste-
miştir. Bu fikirler kaba bir materyalist görüşün istilâsı-
na karşı insanın ruh ve mânâ haysiyetini müdafaa eden
birçok mütefekkirlerin düşündüklerinden ayrı şeyler de-
ğildir. Onlar için olduğu kadar, Bergson için de, zamanı-
mız, teknik buluşların harikalı inkişafına mukabil, insanı
maddî vasıtaların emrinde bir ırgat gibi koşturarak mâne-
vi bir takatsizliğe düşürmek tehlikesi içindedir veya, hiç
değilse manevî kıymetlerle bu maddî inkişaf arasındaki
nisbetsizliktten doğma bir intibak buhranı vardır.
Bergson diyor ki :
«— En harikalı keşiflerimiz ve buluşlarımız, eğer
bunlara hâkim olmanın yolunu bilmezsek aleyhimize dö-
neceklerdir; insaniyet vücudunun büyümesi ve kendini
idare edebilmesi için muhtaç olduğu manevî bir enerji
fazlası kazanmazsa onu sadece yürümek iktidarından bi-
le m a h r u m edecektir. Siyasî ve iktisadî, içtimaî beynel-
milel meseleler, her biri kendine göre insan nevinin vü-
cuduyla ruhu arasında korkunç bir hale gelen bu nisbet-
sizliği bize gösteriyorlar; ruh da kendi hesabına genişle-
mediği için, kendine göre pek büyük bir vücudun içinde
bocalayıp sallanıyor. Muvazeneyi kurmak için felsemiz
şüphesiz kâfi gelmeyecektir. Bütün kuvvetleriyle geril-
miş bir irade de lâzımdır. Bir kararın evvelden tahmin
edilmeyecek neticelerini ifşâ eden ferdî ve kollektif bir
tecrübeye de ihtiyaç vardır. Çok şükür iyi ve kuvvetli bir
iradeye birçok insanlar sahiptir. Tecrübeye gelince, o,
gözlerimizin önünde aralarındaki ihtilâflardan başka bir
şey görmediğimiz içtimaî teşekküller ve siyasî rejimler
şekli altında vukua geliyor, fakat günün birinde bunların
bir tek büyük tecrübe üstünde buluştuklarını göreceğiz.
İşte o zaman, herkese hareketinin tam şuurunu vermesi,
tahlilleri kolaylaştırması ve terkipler ilham etmesi için,
felsefenin araya girmesiyle insanlık tarihinde yeni bir de-
vir açılacaktır. Ben kendi hesabıma makinenin evvelâ in-
sanlar arasındaki müsavatsızlığı vahim bir hale getirece-
ğini görüyorum; fakat şunu da görüyorum ki, makine, in-
san emeğini azaltmakla beraber maddî istihsali o kadar
çoğaltıyor ki, hepimiz ruhun en asil meşgalelerine sarfe-
dilecek boş zamanlar bulacağız. Edebiyat, ilim, sanat, fel-
sefe».
Bergson'un ima ettiği bir tek ve büyük tecrübe ne
olsa gerek? Müstakbel bir harp veya ihtilâl mi? Bütün re-
jimlerin ve ideolojilerin aslî kıymetlerini tayin edeeek
cihanşümul bir inkılâp mı? Yoksa, sadece bu ideolojile-
rin birbirlerine dost ve sempatik taraflarını kaynaştıra-
cak yeni bir beşerî terkip mi? Bunu filozofun yazısından
karine ile dahi anlamak mümkün olmuyor. O halde bu fi-
kirlerin istikbale ait tarafını da güzel, fakat mübhem bir
temenniden ibaret farzedip geçmek lâzımdır. Bergson'un
zamanımız karşısındaki duruşu sarihtir. O da meselâ bir
Duhamel, bir Carrel, veya insan ruhunun hararetli müda-
faacıları gibi maddî inkişâfın manevî tekâmülle bir arada
gitmemesinden şikâyetçidir.
 Bu fikirlerin yeni olmadıklarını biliyoruz. Fakat
Bergson gibi bir adamın ağzından lâyık oldukları zirveye
çıkmaları, onlara yenilikten daha büyük bir itibar temin hesi arasındaki davanın hallinde bize mizacımızdan ve
ediyor. Biliyoruz ki medeniyet yalnız teknik gelişmelerin ş a h s î temayüllerimizden başka rehber kalmıyor demektir.
ve icatların artmasından ibaret değildir. Hattâ, insan ta- «Herkesin kendine göre bir hakikati olması», işin eninde
rihi bu icatlardan ve buluşlardan biraz mahrum devirler- sonunda sübjektif bir plana irca edilmesinin zarurî oldu-
de de büyük medeniyetler kaydediyor. Eski Yunan'dan ğunu gösteriyor; çünkü, bugün de yüz bin sene evvel .ol-
bize kalan herhangi bir teknik cihaz önünde bugün hay- duğu gibi, elimizde hakikatin herkesi birden ikna edebile-
rete düşmemize imkân yoktur. Fakat bir Phidias'm sanat cek bir kriteryumu yoktur. Onun için bugünkü cihan sı-
eseri önünde bugün duyduğumuz hayranlık, belki o de- kıntısına «hakikat buhranı» adını koymak da mümkün-
virde bir Yunanlının duyduğundan hiç farketmiyor. Hem dür.
dikkat ediniz, o günden bugüne kadar, bir heykel yapma-
nın teknik prosedeleri (procede) âdeta hiç değişmemiş, (Cumhuriyet, nr. 4793, 16 Eylül 1937.)
inkişâf etmemiş olduğu halde sanat büyük bir tekâmüle
kavuşmuştur. Bu da gösterir ki, medenî tekâmülü teknik
tekâmülden ibaret sananlar tarih önünde utanmaya mah-
kûmdurlar.

Fakat, bugün umumiyetle iddia edildiği gibi teknik

inkişafla insan ruhunun ve zekâsının (bu iki kelimeyi
Fransızca esprit kelimesinin yerini tutsun diye bir arada
kullanmağı deniyorum) tekâmülü arasında korkunç bir
nispetsizlik var mıdır? Nasıl olabilir ki, insan zekâsı, ken-
di icat mahsulü olan makinenin esareti altına girmek ve-
ya ondan daha geri kalmak tehlikesi içinde bulunsun? Bir
nisbetsizlik varsa bu, belki de insan ruhu ile makine ara-
sında olmaktan ziyade, maddî ve manevî kıymetleri ayrı
ayrı müdafaa eden, birbirine zıt iki dünya görüşü arasın-
dadır. Bunlar eski materyalist ve spiritüalist görüşlerin
devamıdırlar ve bunların keşfinden, yani son makine dev-
rinden çok evvel de vardılar. Sadece modern elbiseler giy-
mişlerdir.
Maddenin, hayatın, ruhun ne olduklarını hâlâ iyice
izah edememiş olduğumuza göre, bu ezelî iki anlayış cep-
 /

7
G Ü Z E L S A N A T L A R
Avram Galanti

GAZİ MUSTAFA KEMAL PAŞA'NIN HEYKELİ ,

Türkiye Cumhuriyeti reis-i âlisi Gazi Mustafa Kemal

P a ş a n ı n heykeli İstanbul'da rekzedileceği haberi gazete-
ler vasıtasıyla malum olduktan sonra, Reisicumhur'un ne
gibi bir kıyafetle vaziyet alması ve heykelin nerede rekze-
dilmesi lâzım geleceği meselesi mevzu-ı münakaşa olmuş-
tur.
Mustafa Kemal Paşanın, sivil, Çiftçi, asker kıyafet-
lerinden birinde vaziyet alması ve heykelinin Saraybur-
nu'nun denize nâzır bir yerinde rekzedilmesi fikirleri ileri
sürülmüştür.
Mustafa Kemal Paşa'nm heykelde alacağı vaziyetle,
heykelinin rekzedileceği yer bir arzu yahut bir tensip me-
selesinden ziyade, tarihî ve ruhî bir meseledir. Bu ciheti
izah etmek için, Reis Paşa'nm şahsiyetini tahlil ve tedkik
etmek icap eder.
Mustafa Kemal kimdir? Umumî İve basit cevabı şu-
dur : Mustafa Kemal, Türkiye'yi ölümden kurtaran ve
kendisine taze bir hayat üfleyen büyük bir kahramandır.
Bu umumî ve basit cevap, Mustafa Kemal'in hakiki şahsi-
yet-i tarihiyesini tersim ve tasvir etmekten pek uzaktır.
Çünkü Mustafa Kemal, yalnız millî bir kahraman değil-
dir. İsmi, Türkiye'nin hududundan çıkıp Asya'nın dağ-
larıyla steplerini ve Afrika'nın çöllerini aşarak esir millet-
lere hürriyet ruhu nefh ve kendilerinde istiklâl aşkı ikaz
 eden âlemşumul bir şöhrete kesb-i istihkak etmiş ender
ale'l-ender bir kahraman-ı pür-şan ve bâ-husus medeni-
yet-i hakikiyenin emsalsiz bir hâdimidir. Mustafa Kemal'-
in mahrumiyet-i kâmile içinde vücuda getirdiği eseri dün-
yada hiçbir fert vücuda getirmemiştir. Mustafa Kemal,
Türkiye'yi maddeten kurtardığı ve ruhen ilâ ettiği gibi, bir
milyar halktan ibaret olan Asya ve Afrika'yı ruhen ilâ et-
miş ve istiklâl imkânı ümidini kendilerinde canlandırmış-
tır.
Mütareke esnasında, Mustafa Kemal, tarihin şimdi-
ye kadar kaydettiği o mücadele-i azîmenin muvaffakiyeti-
ne çalışırken bütün mazlûm cihan, muvaffakiyetini can-
dan ve gönülden temenni ediyordu. Çünkü mazlum cihan
biliyordu ki, Mustafa Kemal'in yani Türkiye'nin davası
mazlum cihanın davası idi. Hiçbir dava, bu kadar alâka
ile, bu kadar hararet ile, bu kadar heyecan ile takip edil-
medi. Memâlik-i muhtelifede çıkan ve birinci derecede alâ-
kadar olan Arapça matbuat, ne gibi evsaf ile Mustafa Ke-
mal'i tavsif etmedi? Hatırımda kalan evsaftan bazılarını
gelişi güzel buraya sıralıyorum : Esed-i İslâm (arslan),
ayn-ı İslâm, ayn-ı a'yân-ı İslâm, mellâh-ı zevrak-ı İslâm
(İslâm kayığının kaptanı), siyac-ı İslâm (kale), ekber-i
müşir-i İslâm, batl-ı İslâm (kahraman), münci-i İslâm,
şems-i İslâm, zahr-ı İslâm, melce-i İslâm, seyf-i İslâm,
t â c ı İslâm, ilh. Filhakika Arap ve diğer Asya ve Afrika
matbuatı, Mustafa Kemal'e büyük bir halaskâr nazarıyla
bakıyordu. Peygamber Eş'iya'nın bundan yirmi yedi asır
evvel söylediği «Allah, zavallılara beşaret getirmek, mün-
kesirü'l-kalb olanlara şifa vermek, esirleri hürriyete da-
vet etmek, mahbuslara da hapishanenin açıldığını ilân et-
mek, kederdîdelere teselli vermek için beni meshetti ». Yük-
sek ve beliğ sözleri Mustafa Kemal'in şahsiyet-i âliyesine
tamamiyle tatbik olunur.
Kahraman Mustafa Kemal, bütün kahramanlar gibi,
eserinin büyüklüğünü ölçemez. Bunlar, yaptıkları harika-
ları adi şeyler zannederler. Lâkin bî-taraf tarih ve bilhassa
en yüksek, en parlak olan medeniyet-i hakikiye tarihî Mus-
tafa Kemal'in ismini, medeniyet-i hakikiyeye en ziyade hiz-
met etmiş olan ekâbirin sırasına, takdir-i azîm ile kayde-
decektir. Bence yani tarihçi ve Asya ve Afrika müstemleke
mesâili mütehassısı sıfatiyle Mustafa Kemal'in şahsiyet-i
tarihiyesini tedkik ettiğim ve az bir zaman zarfında yaptı-
ğı eserini ölçtüğüm vakit, Mustafa Kemal'in şimdiye kadar
dünyaya hizmet edenlerin en büyüğü olduğuna hükmede-
rim.
Kılıcına ve kahraman Türk ordusuna dayanarak bu
kadar parlak, güzel, medenî ve insanî bir eser meydana
getiren kahramanın heykeli, sivil ve çiftçi kıyafetinde ola-
maz. Onun tabiî, tarihî kıyafeti medeniyet düşmanlarını
yıldıran, ancak ve ancak askerî kıyafetidir. Çünkü mede-
niyet düşmanları kuvvetten başka bir kuvvetten korkmaz-
lar ve bu kuvvet de ancak ve ancak kılıçtır.
Mustafa Kemal'in heykeli nerede rekzedilmeli?
Mustafa Kemal'in mümtaz tarihî şahsiyeti, başka
mümtaz şahsiyetlere benzemez. Herhangi mümtaz ve me-
selâ büyük bir şair, büyük bir âlim, büyük bir generalin
heykeli istenildiği bir yere konulabilir. Bunlar, millî birer
büyük simadır. Fakat Mustafa Kemal'in heykeli için böyle
değildir. Zira Mustafa Kemal, beşer olduğu halde fevkalbe-
şer bir şahsiyettir. Bu fevkalbeşer şahsiyetin yüksekliğini
tarih tasvir ettiği gibi, şahsiyet-i âliye etrafında örülen bin-
lerce tarihî masallar dahi, şiirin ve hayalin bütün güzel-
likleriyle tasvir ederler. Mustafa Kemal'in fevkalâdeliği,
heykelinin yerinin intihabı hususunda nazar-ı itibara alın-
mağa değer, heykelin, Sarayburnu'nun denize nâzır bir ta-
rafından rekzedilmesi fikri, belki New York limanının med-
 halinde rekzedilmiş büyük hürriyet heykelinin mevkiinden
mülhem olmuştur. Bu faraziye doğru olsa bile, New-york
limanında rekzedilmiş olan hürriyet heykeliyle Saraybur-
nu'nda rekzedilmesi teklif edilen Mustafa Kemal'in heykeli
arasında bâriz farklar vardır. New York limanı hürriyet
heykeli, hürriyet mefhumunu ifade eder. Halbuki Mustafa
Kemal'in heykeli, mucizeler yapmış, öldürülen Türkiye'yi
ihya etmiş, Asya ve Afrika mazlum milletlerin istiklâl
ümitleri uyandırmış, medeniyet-i hakikiyeye pek vâsi bir
mikyasta hizmet etmiş-esatirî ve mevhum bir kahramanın
eserini değil - yaşamış ve yaşayan bir Türk kahramanının
canlı eserini ifade eder. İşte bu eser, heykeli temâşâ ede-
cek olanlar için bir menba-ı feyz ve bereket olmalı. Ruh-
ları duçar-ı zaaf olanlar bu heykeli gördükleri vakit, yeni,
taze ve kuvvetli bir ruh bulmalı. Mazlum bir Asyalı veya
Afrikalı bu heykeli gördüğü vakit, heybetinden korkup ko-
lay kolay fenalığa cür'et etmemeli. İşte bunun içindir ki
Mustafa Kemal'in heykeli kimsenin uğramayacağı sapa bir
yerde değil, herkesin geçebildiği bir tarafta rekzedilmeli,
tâ ki heykelin ifade ettiği mânâdan yani dersten herkes is-
tifade etsin!
Beyazıt ve Eminönü meydanları, heykelin rekz ma-
halleri olarak gösteriliyor. Eminönü meydanı İstanbul'un
en büyük geçit yeri olduğu için, heykelin burada rekzi hem
münasip, hem de faydalıdır.
(Akşam, nr. 2406, 23 H a z i r a n 1925.)
Ali Sami [Boyar](*) '
BÜYÜK GAZİ MUSTAFA KEMAL PAŞA'NIN HEYKELİ
Dünkü Akşam'da Müderris Avram Galanti Bey'in Ga-
zi P a ş a n ı n heykeli hakkında edebî ve pek nefis bir ma-
kalesini okuduk; üstad bu makalesiyle Gazi'nin şahsiyetini
bir kere daha gözümüzün önünde tecessüm ettirdi. İstan-
bul'un münasip bir mahalline vaz'edilmek üzere el-yevm
Ankara'da Almanyalı bir sanatkâr tarafından tesbit edil-
mekte olan sevgili kahraman Gazi'mizin heykelinin ne şe-
kilde yapılmasının lâyık olacağını ve nereye vaz'ınm mü-
nasip görüleceğini düşünmek hakikaten mukaddes bir va-
zifedir. Fakat bu ulvî teşebbüs, bugün, bir hayal, bir ta-
savvur değil, derdest-i imaldir. Bu itibarla edebî olmaktan
ziyade amelîdir. Biz de mütevazı bir sanatkâr kafasıyla
düşünelim.
Bir binayı veya herhangi bir siparişi yaptırmak, da-
ha doğrusu yaptırmağı bilmek de hemen hemen yapmak
kadar ehemmiyetlidir. Her işte az çok düşünülmesi elzem
olan bu kaide, âsâr-ı nefîse işlerinde bir dakika bile na-
zar-ı dikkatten uzaklaştırılmayacak bir hakikattir. Sanat-
kâr, sanatkâr olduğu kadar, hassas, kuruntulu, üzüntülü
bir şahsiyettir, âsâr-ı nefîse siparişlerinde sanatkârı teşçi,
takdir ve teşvik ve izzet-i nefsini rencide etmeden vâkıfâ-
ne tenkit herşeyden kuvvetli, hattâ paradan daha kuvvetli
bir âmil-i muvaffakiyettir. Heykelde kıyafet meselesini en
(•) Evkaf Müzesi Müdürü v© Ressam.
ehemmiyetli mesele telâkki edersek, ikinci derecede bir
işle iştigal etmiş oluruz. Heykelin imalinde ehemmiyetle
düşünülecek cihet, elbiseden ziyade vaz'-ı tabiî ve ş a h s ı
hakikisidir. Gazi hangi elbisesiyle olursa olsun yine o
Muhterem Gazi'dir, biz tarihin sahifeler dolusu menâkibi-
ni, onun simasının azametinde okuyabiliriz- Heykele verile-
cek vaziyettir ki ancak hissettiğimiz büyük düşünceleri
tesbit edebilir. Heykel, öyle vakur ve bediî bir duruşta ol-
malıdır ki, gece karanlığında simasının ve elbisesinin in-
ce tafsilâtı görülmeden, açık sema üzerinde resmettiği
«siluet» bile onun yarattığı tarih sahifelerindeki bütün
azameti tasvir edebilmelidir. Bence kıyafet, en sade şekliy-
le de olabilir, elverir ki, onu yapan sanatkâr, simaya ve
vücuda sahibinin pek ender olan hilkatiyle mütenasip bir
şekil verebilsin. Ben öyle zannediyorum ki, sanatkâr, şim-
di Gazi'mizin büstünü tesbit etmekle meşguldür. Portre
tamam olduktan sonra da sanat ve terkip faslına girişe-
cektir.
Terkip işini ressamlar eskizle, heykeltıraşlar da ma-
ketle yaparlar, Şüphesiz bu sanatkâr da düşündüğü eşkâ-
li ve evzâı, bize maket olarak ihzar edecektir. Asıl mühim
nokta sanatkârı güzel bir kompozisyona sevketmektir, sa-
natkârın karşısına işten anlayanlar çıkarsa şevki artar,
belki hayatının şaheserini bizde bırakır. Bundan sonra
heykelin cesametinin tayini meselesi gelir, bu da konula-
cak yere göre tebeddül eden bir şeydir. Mevkiin uzaklığı
ve yakınlığı ile cesamet de tebeddül ve tagayyür eder. Her-
hangi bir mevkie göre lâalettayin bir cesamet vermek, ek-
seriyetle en güzel sanat eserlerine kıymetini kaybettirmiş-
tir. Bunun için de kabul edilen mevzuu, matlup cesamette
karton üzerine resmederek ve oyarak muvakkat «châssi.s->
lerle konulacağı mevkie rekzetmek ve alacağı şekil, ce-
samet-i tabiîyye de uzaktan yakından görüldükten ve ted-
kik edildikten sonra, asıl heykele başlamak en hayırlı ve
en amelî bir tarzdır. Bu usul Fransa'da kesretle tatbik
olunur.
Heykelin vazedileceği mevkie gelince: Bu cidc}en
mühim bir meseledir. Sarayburnu'na konulacak heykel,
yalnız İstanbul limanına Marmara'dan ve Boğaziçi'nden
deniz tarikiyle gelenler tarafından görülebilir. İstanbul,
burasını göremeyeceği gibi Üsküdar ve Beşiktaş da mev-
zuubahis mevkii istediği gibi göremez. Heykelin İstanbul
meydanlarından birine rekzinde ise denizden görünmek
gibi mühim bir fayda kaybedilmiş olur. Bu itibarla heykel
için en münasip mevki Kızkulesi sığlığıdır. Her devirde
bir şekle giren Kızkulesi'nm bugünkü şeklinin Bizans'la
bilmem ne dereceye kadar alâkası kalmıştır? Binanın şek-
lini tağyir etmemek düşünülürse de olur, pek ucuz tevsî
edilebilecek olan Kızkulesi rıhtımının cephesi Gazi'mizin
heykeli için en münasip mevkidir. Fener de yine binanın
en münasip yerinde kalabilir. Burası İstanbul'dan, Boğaz-
içi'nden, Kadıköyü'nden, Adalar'dan, Beşiktaş ve Beyoğlu
sırtlarından hemen İstanbul'un her yerinden kolayca gö-
rünen bir yerdir. Kızkulesi sığlığına rekzedilecek bu mil-
lî âbide, hem İstanbulun, hem Anadolu'nun kapısında
hâkim bir nokta ve Bizans'ın ancak tarihte yeri kaldığına
kahramanca bir rumuzdur.
(Akşam, nr. 2409, 26 Haziran 1925.)

Yakup Kadri [Karaosmanoğlu]
YAPICI VE YARATICI DEHA
Ankara'ya her yeni gelen yabancı veya Türk birkaç
gün hayretten kendini alamıyor. Bunlar miyanında Anka-
ra'nın eski halini bilenlerin ve eski manzarasını hatır-
layanların hayreti ise hemen hiç zâil olmuyor ve gittikçe
ziyadeleşerek burada çalışanlara karşı âdeta cûşişli bir
hayranlık şekline inkılâp ediyor. Nerede o, bundan üç se-
ne evvel «Ankara yeni Türkiye'nin merkez-i hükümeti ola-
cak» denildiği zaman müstehziyâne dudak bükenler; ne-
rede o «bir medenî şehir inşa edeceğiz» sözünü kahkaha-
larla karşılayanlar. Bunların hepsi yerine şimdi, karşımız-
da birtakım şaşkın adamlar görmekteyiz.
Hakikaten merkezî Anadolu'nun bu yâbis ve gölge-
siz bucağındaki yeni hayat manzarası, bunun her köşesin-
den fışkıran yapıcılık ve yaratıcılık kudreti Ankara'yı yal-
nız uzaktan ve ara sıra görenleri değil, onun içinde bilâ-fâ-
sıla yaşayanları bile şaşırtacak bir mâhiyettedir. Bundan
takriben bir buçuk sene evvel, Ankara'ya gelen bir Fran-
sız muharriresi yeni Türkiye'nin merkez-i hükümetini «çöl
ortasında bir parlamento» diye tavsif etmişti. Şüphesiz
bir Paris gazetesinin muhabireliğini yapan bu hanımı bun-
dan bir sene evvel Türkiye Cumhuriyeti merkezinden bu
kadar müzeyyifâne bir lisanla bahsettiği için, şimdi bura-
da tahtıe etmek niyetinde değiliz. Çünkü bundan bir se-
ne evvel Türk devletinin merkezi hakikaten «çöl ortasın-
da bir parlamento» dan ibaretti. Ve pencereleri bir taraf-
tan boz renkli toprak dalgalarına, diğer taraftan eski
bir kale harabesi altındaki çamur yığınlarına bakan bu par-
lamentonun da bir kervansaraydan farkı yoktu. Her biri
başka şekil ve kıyafette yüzlerce mihman ile dolu olan içi
âdeta bir «garâib-i eşya» meşheri gibiydi. Sarıklar, fesler,
kalpaklar, külâhlar, cübbeler, ceketler, mintanlar, göz ka-
rartıcı bir alacalıkla burada temevvüc ediyor, sanki Sey-
lan, Buhara, Çin-i Maçin hep bir araya gelmiş ve çetrefil,
muhtelit bir âlemin esasları kuruluyormuş gibi endişe-â-
ver bir manzara göze çarpıyordu. İnkılâbın geçen y azın
sonuna doğru esen kuvvetli bir nefhası bu kervansarayın
bütün alacalı eşyasını bir anda silip süpürürken, diğer ta-
rafta bunu muhit olan boz renkli toprak dalgaları sağ-
dan, soldan yükselen kırmızı kiremitli, beyaz binaların çiz-
diği hatlar arasında gözden uzaklaşmağa başladı. Ve eski
kale harabesinin dibindeki çamur yığınları, birbirini ta-
kip eden yeni inşaatın taş (ve tuğla perdeleriyle örtülüp
gitti.
Vâkıa Ankara henüz Türk inkılâbının şerefine lâyık
bir şehir olmaktan uzaktır. Fakat Fransız muharriresinin
Ankara'yı çöl ortasında bir parlamento diye tavsif ettiği
günden beri gerek Ankara ahâlisinin tarz-ı hayatında, ge-
rek bizzat beldenin taşında toprağında o kadar büyük
bir tahavvülât olmuştur ki, insanın âdeta eski masallar-
daki gibi, bu yere bir perinin asâsı dokunmuş zannedeceği
geliyor. Gerçi kafalara sihirkâr bir temasın vuku bulduğu
muhakkaktır. Bu temas neticesinde Türk milletinin asır
lardan beri uykuda veya müncemid bir halde duran ya-
ratıcı ve yapıcı kabiliyeti birdenbire uyanıyordu. Ve bu
hâdise neticesinde Türk inkılâbı da yeni bir safhaya gir-
miş o l d u : Yapmak ve yaratmak safhası..;
Şanghay'dan Tibet'e, Tibet'ten şimalî ve vustaî Hin-
distan'a, oradan İran ve Arabistan'a, İran ve Arabistan
 dan iki kola ayrılarak biri şimalî Afrika'ya, diğeri garbî ve
merkezî Anadolu ile Bizans'a müntehi olan muazzam,
uzun ve geniş şahrâhm hemen her merhalesine bir şehir
ekerek geçen civanmert TLirk ırkının kudretli kolların-
dan biri olduğumuzu o uzun inhitat devirlerinden sonra
ancak bu yıllarda hissetmeğe başladık. Bunda çoktan kay-
bettiğimiz millî ve ırkî şuurumuzu yeniden bulmak gibi
câvidânî bir zevk duymaktayız. Etrafımızda, sağlı sollu,
îsmail Hakkı [Baltacıoğlu]
irili ufaklı binalar yükseldikçe ve büyük Türk serdarının
azim ve iradesi altında Ankara'yı muhît serkeş ve yâbis
çöl, caddelerle, kanallarla, sürülü tarlalarla canlanıp kı- SANATTA MAZİYİ TAKLİT İLE MÂZİYİ TEMSİL
mıldamağa başladıkça, yüreğimizde kadîm ve meşhur
Türk mamurelerinin rüyâvî hâtıraları uyanıyor ve bu uya- Arkadaşımla sanat üzerine konuşuyoruz.
nış yeniden dünyaya geliş gibi mucizevî bir hâdise mâhi-
yetini iktisap ediyor. — Siz millî musikinin millî motiflerle garp tekniği-
nin birleşmesinden çıkacağını söylemişsiniz, bu fikrinizi
Yeni Türkiye'deki bu yapıcılık hareketi yalnız bina beğendim...
ve şehir inşaatına münhasır değildir. Türk milleti diğer — Hayır, evvelâ bu fikir benim değil, ben bunu söyle-
taraftan aynı gayret ve süratle hukukî, adlî ve harsî mües- medim. Gerçi ben de evvelce bu fikirde idim. Fakat bugün
seselerini de tesise koyulmuştur. Ve bunlardan biri Gazi tamamiyle bu fikirde değilim. «Motifçilik» dediğim bir fik-
Paşa hazretlerinin eser-i teşebbüsleri olan Ankara Hukuk
ri tekâmül telâkkisi itibariyle tam bulamıyorum. Bu telâk-
Mektebi, diğeri de bir iki gün evvel Büyük Millet Meclisi'-
ki millî musiki ve umumiyetle millî sanat telâkkileri ara-
nin ittifak-ı ârâ ile kabul ettiği «Kanun-ı medenî»dir. Bir-
sında pek mütekâmil bir anlayış tarzını gösteriyor.
kaç gün sonra yeni «Kanun-ı cezâ»nm da önümüzde gü-
zel bir âbide gibi dikildiğini göreceğiz. Bütün bu meserret- — Niçin bu anlayış tarzını daha mütekâmil buluyor-
li hâdisât arasında bizi yalnız bir şey müteessir ve îmüteel- sunuz?
lim edebilir! O da Türk milletinin cevherindeki bu inki- — Daha az mütekâmil olanları da var. Meselâ «millî
şâfın birtakım cahil, gafil ve türedi reisler yüzünden se- musiki» adı verilen, hakikat-i halde iptidaî bir teknikle
nelerce, asırlarca gecikmiş olmasıdır. müzdevic olan sanat da var. Bu kanaat karşısında halk
lâhnlarını asrî teknikle tezvic edip yeni bir terkip vücuda
(Milliyet, nr. 12, 22 Şubat 1026.)
getirmek şüphesiz musikide milliyet fikrinin daha müte-
kâmil şeklidir.
— Şu halde size nazaran en mütekâmil anlayış tarzı
ne olacaktır?...
— Fikrimi evvelce de söylemiştim. Bence milliyet
zaman ve mekânda değişmeyen sâbit bir damga değildir.
O bir ruh, bir sayrûrettir. «Milliyet» asrî teknikle müceh-
 Yunan sanatının ımantığı, felsefesi, bediî tecrübeleriyle ta-
lebenin ruhunu, hafızasını, muhayyelesini, bediî hassasiye-
tini, sanatkâr iradesini kuvvetlendirmek... İnsan eski sa-
hez olan ve Türk'ten başka bir şeyi olmayan sanatkâr ru-
natı taklit etmese de yalnız hazm ve temsil etmiş olmak-
hunun meydana çıkardığı esrarlı heyecandır. Milliyet duy
tan dolayı daha beşerî, daha âlem-şümûl bir duymak ye
gusunun menşei, tarihi malumlarımız değil, canlı olarak
yaratmak kudretine mazhar olur. Ve istikbale koştuğu
yaşanmakta olan bir hayatm ilhamlarıdır. Milliyet toplan-
zaman ve yeniyi aradığı zaman ve yarattığı zaman artık
mayacak, eklenmeyecek; sadece, yalnız yaratılacaktır...
aynı adam değildir. Onun için bir maziyi saklamak ve tek-
— O halde siz yeni Türk musikisinin mebdeini yalnız rar etmek başka, yine o maziyi duymak ve temessül etmek
sanatkârın ruhunda buluyorsunuz.. Demektir ki yeni sa- bambaşka!... Bilmem anlaşıldı mı?... [
natkârın tarihle, mazi ile hiçbir alakâsı da olmayacak?!
(Hayat, C. I, rır. 2, 9 Kânun-ı evvel 1926, s. 2 7 - 2 8 )
— Beni böyle anlamakta belki mazursunuz, fakat
haklı mısınız?!. Gerçi ben yaratıcı sanatkârın orijinal ru-
hundan bahsettim ve bahsederken mazi,tarih kelimelerini
telâffuz bile etmedim. Fakat bununla tarihi, maziyi inkâr
ettiğimi, hiç olmazsa ihmal ettiğimi anlamakta, haklı de-
ğilsiniz... Ben de bütün muarızlarım gibi maziyi ve tarihi
tanıyorum. Onun varlığım, onun müessir olduğunu kabul
ediyorum. Ayrıldığımız nokta şudur :
Onlarda bu tanınma «taklit» iradesiyle tecellî ediyor,
bende bu tanıma «temessül» iradesiyle tecellî ediyor. On-
lar yeni Türk musikisinin yeni hayatını kabul etmiyorlar.
Ben bu hayatı mutlaka yenilikte, yani istikbalde arıyorum.
Onlar eski hayatı tutucu, ben yeni hayatı arayıcı bir
kafa taşıyorum.
— Fakat siz hem muarızlarınız gibi maziyi tanıyor-
sunuz, hem de muarızlarınızdan ayrılarak bu maziyi mua-
rızlar gibi taklit etmiyorsunuz!.. Bu ne demektir?...
— Evet, bediî icadın bütün felsefesi zaten burada
d'r. Fikrimi pek basit bir misal ile aydınlatacağım : Avru-
pa'nın güzel sanat mekteplerinde, mimarî şubelerinde eski
Yunan mimarîsini dahi gösteriyorlar. Halbuki asrî insan-
ların eski Yunan sanatını taklide yahut tekrara hiçbir ih-
tiyacı, ne de mecburiyeti yoktur!... Maksat nedir? Eski

Vahid
ANKARA'DA ZAFER ABİDESİ
Bu tunç esere bakınca, ufak bir makalede ifade edile-
meyecek nice hisler ruhumu taşıtıyor. Bir hercümercden
şaşaalı bir istikbal çıkarmış olan büyük halaskar ve rehbe-
rimiz, muazzez ve mukaddes büyük Gazimizin şanını ve
muvaffakiyat-ı âlü'l-alini alkışlamak şerefini daha salahi-
yetdar hatiplere terkederek burada yalnız şu âbideyi ta-
savvur ve idrak eylemiş olan sanatkârın maden üzerine
tesbit eylemiş olduğu evsâfı izaha çalışmak ve eserin de
heyet-i umumiyesini tahlil eylemekle iktifa edeceğim. An-
kara'da, Türkiye Büyük Millet Meclisinin ilk defa toplan-
dığı binanın karşısında Hâkimiyet-i milliye meydanını tez-
yin eden ve Yeni gün'ün teşebbüsüyle vücuda getirilip
resm i küşadı 24 Teşrin-i sani 1927 tarihinde kemal-i tan-
tana ile icra kılınan bu âbide, Viyanalı heykeltraş Mösyö
Krippel'in eseridir.
Mösyö Heinrich Krippel 1883 senesinde Viyana'da
doğmuş ve aynı şehirde kâin olan lise ile Sanayi-i nefise
akademisinde ikmal-i tahsil eylemiştir. Profesör Bitterlich
ile Profesör Hellmer'in 1905'ten 1913'e kadar sekiz sene
şâkirdi idi.
Bidâyet-i emrde -hususi işlerle bir müddet meşgul
olduktan sonra Viyana belediyesi tarafından kendisine
birkaç büyiik sipariş icra edilmiş ve ez-cümle mezkûr be-
lediye için, muazzam bir çeşme ve Pezneherd sokağında
kâin belediye dairesine mahsus eb'ad-ı cesîmede meııhûtât
vücuda getirdiği gibi muhtelif türbeler, muharebelere mah-
sus âbideler, bir de Viyana kurbunda bir mozoleum ve-
saire ihdas eylemiştir. Amele fıkrası reisi Pirnekar'a ait
olan büyük âbidesi pek maruftur. Bundan maada yarım
heykel portreler, muhtelif tarzda şekil ve gruplar tasnim
ederek kendini tanıttırmıştır. /
Suret-i idrak : Bir âbidenin «conception» yani tarz-ı
idrak ve tasavvuru, heykeltraşm en müşkil ve en ziyade
mesuliyeti dâi olan vazifesidir; çünkü onun için bir eseri
tasarlamak - kelimenin bütün mânâsıyle - «hiç»ten var
etmek demektir. Vücuda getireceği eseri ancak lâyıkıyle
ve tamamiyle ta'mik ettikten sonradır ki, sanatkâr kendi
zihnine tehâcüm eden binlerce tasavvurun içinden bütün
şerâite en iyi tevâfuk edebilecek olan projeyi intihaba
kalkışabilir. Hattâ bu mukarrer projenin fiile ihracı da-
hi ekseriya öyle mânialara uğrar ki, kat'i surette iktiham
edilmelerine imkân olmamasından nâşi, bu mânialar sa-
natkârı bu projeden sarf-ı nazar etmeğe mecbur kılmasa-
lar bile, ancak levâzım-ı inşaiye ile uzun bir mücadeleden
sonra ber-taraf edilebilirler. Kezâlik ekseriya sanatkâr
ancak âbidenin tamamiyle ikmalinden sonra projesinin
kendi niyyat ve makasıdma mutabık olup olmadığına
hükmedebilir ve çok defa dahi meydana getirdiği işi büs-
bütün bozarak elde etmiş olduğu fikir ve malumata göre
yeniden bir proje ihdâsına mecbur kalır.
İlham ile icra arasında vuku bulmakta olan bu mü-
bârezeyi ise asla zaman ile tahdit ve takyid etmemelidir,
aksi takdirde bazı iyi fikirlerin tahakkukuna imkân kal-
maz veyahut bu fikirler pek geç sânih ve lâyıh olur ki,
müdekkik bir sanatkâr için bundan daha fena bir şey ola-
mayacağı beyandan müstağnidir.
Heykelin kaidesi: Evvel - emirde eserin bir «zafer
âbidesi» olması, esaslı şartlardan biri idi. Rekzedileceği
meydan dahi malum ve muayyen idi. Bu meydan ise iki
tarafında âbidenin uzak mesafelerden görünmesini müm-
kün kılacak yolların mevcut olması itibariyle hem şeklen
muvafıktır, hem de şehrin eski ve yeni kısımları arasında
kâin bulunması hasebiyle pek iyi bir vaziyettedir. Şu hal-
de âbidenin mürur u ubûru ikiye taksim edilecek bir mev-
kide merkûz olması gibi şehir inzibatı nokta-i nazarından
mühim olan bir «prensip» dahi bu veçhile temin edilmiş
oluyor. Son vakte kadar bu mevkide kâin olan bataklık,
buraya müntehi olan yolun ikiye ayrılmasını zarurî kılmış
ve bu da âbidenin musattahma müsellesi bir şekil ita ey-
lemiştir.
Demek oluyor ki, böyle üç köşeli bir satıh üzerine
esb-süvar bir âbidenin rekzi lâzım geldiğini evvel-be-ev-
vel nazar-ı dikkate almak icap ediyordu. Halbuki atın dört
ayağı olduğundan bittabi dört -köşeli müstatilü'ş-şekl bir
kürsüye ihtiyaç vardır; lâkin diğer taraftan da zemin üze-
rine yatırılacak olan kaide tamamiyle bu meydana uymak
yani behemehal müselles şeklinde olmak lâzımdır.
Şu halde bu iki şekli yani müstatil ile müsellesi bir-
birine hüsn-i suretle mezcetmek her şeyden evvel düşünü-
lecek bir nokta idi.
Sanatkâr, bu meseleyi şu tarzda halle muvaffak ol-
muştur : Zemin kaidesiyle heykelin asıl kürsüsü arasında
yek-diğerini kat'eden üç «maîn» şekli dere ve idhal etmiş-
tir ki, bu maînleri tahdid eden hatlar, şekl-i müsellesi ile
tetâbuk ve imtizaç eyledikleri gibi tekatu' mahalleri olan
b, c, d, h noktaları üzerinde dahi - krokide görüldüğü üze-
re-dört veçheli bir «menşur»un rekz ve tesisine müsait
olurlar.
Âbidenin ilerideki kısmı ise bir istihkâmın «burç»
unu andırıyor ve bu da hem müselles şeklini, hem de «ma-
în»! tekrar ve ikmal eyliyor.
 Velhasıl âbidenin haricî hududu üzerinde Ankara'nın
«trahit» denilen taşından örülen duvar, ufkî bir zemin
kaidesini teşkil etmektedir ki, bunun üzerine Konya'nın
kireç taşından mamul ve «poligon» yani zû-kesîrü'l-adla
şeklinde mersûm bir «ara kaidesi» yatırılmış ve bu dahi
heykelin «Karara» mermerinden masnu bulunan kürsüsü-
nü taşımakta bulunmuştur. Süvariyi küçültmemek için
kürsü fazla kalın ve ağır yapılmamış ve mamafih köşelerin-
de dört adet pilastroya istinat ettirilmiştir ki, bu tamamiy-
le metanet ve resanet hissini vermekte, âbideye azamet ve
ihtişam bahşeylemektedir.
Heykel: Gazi hazretlerini galip ve muzaffer bir va-
ziyette tasvir eylemek lâzım geldiği için onun âli şahsi-
yetinin tamamiyle sâkin ve âsûde bir ifadeyi hâiz bulun-
ması muktezi idi. Gösterişli başka bir tavır ise «estetik»
kaidesine mugayir olurdu.
Atm ön ayaklarının vaziyeti, süvari-i âlisinin istih-
sal-i muzafferiyeti müteakip artık daha ziyade ilerlemeğe
hâcet görmeyerek atını olduğu yerde tevkif etmek istedi-
Takımını H ü c u m a Düşmanı Ayşecik ğine delâlet ediyor; sağ ard ayağın ileriye atılmış olması
Kaldıran Onbaşı Gözetleyen Asker Cephede ile de atın duruşunda toplu bir hal bulundurulmuş oluyor
ki, bunu başın vaziyeti dahi göstermektedir.
At, bu veçhile ileriye atılmaktan men'edildiği için
a) Prizma şeklindeki kaide
sıkı ve metin bir elin tutmakta olduğu gemi asabiyetle ke-
mirmektedir. Hayvanın te'ıeyyücü, adalâtın ve omuzlarla
bacakların kabarık damarlarından da anlaşılıyor.
Bu at, Gazi hazretlerinin Sakarya'da râkip oldukları
attır; sanatkâr birçok defa ölçmüş ve taslaklarını çizmiş ol-
duğu «Sakarya» ismindeki bu ata göre onu temsil eylemiş-
tir.
El-hâsıl tunçtan masnu olan bir heykelin icra edece-
ği tesire halel gelmemek için, o heykelin her taraftan se-

heykellerden birinin kaideli


ma üzerine irtisam etmesi lâzımdır. îşte bunu temin eyle-
mek maksadına binâen kaide-i heykel yüksek yapılmıştır.
Bu cihetle İstasyon caddesinden gelirken büyük ve mübec-
cel Gazi'mizin heykeli dağı aştığı gibi, şâir herhangi bir
taraftan bakılınca da etraftaki hanelerin sakaflarına hâ-
kim bir vaziyettedir.
Rumuzî şekiller: Âbidenin etrafına münferiden rek-
zedilmiş bulunan heykeller, Türk kavminin askerî fazilet-
lerini tecessüm ettiren timsallerdir. Bir taraftan harbe ha-
zırlanırken âkılâne ve müdebbirâne hareket, diğer taraf-
tan da, düşman üzerine atılırken kahramanâne savlet! Bu
iki askerden biri, ileri araziyi dikkatle tarassut etmekte.,
diğeri de takımını hücuma kaldıran bir onbaşıyı temsil
eylemektir. Her ikisi de en kuvvetli bir şevk ve heye-
can içinde oldukları halde tasvir edilmişlerdir.
Âbidenin geri tarafındaki kadın heykeline gelince, bu
da Türk kadınlarının Türk İstiklâl cidalinde babalarına,
kocalarına, oğullarına ve kardeşlerine müzâheret ve mua-
venet hususunda ihtiyar eylemiş oldukları bütün fedakâr-
lığı tecessüm ettiriyor! Omuzunda ağır bir mermiyi, sarp
kayaları aşarak taşıyor ve bu ise onun letafet-i endamına
hiç de halel îras etmiyor.
Bu üç münferit heykel zemin kaidesinin müsellesi
şekline göre yerleştirilmiş oldukları için, âbidenin heyet-i
umumiyesine her ne taraftan bakılırsa, canlı ve daima mü-
tebeddil bir manzara karşısında bulunuyor. Heykellerin
kaideden uzakça vaz'edilmiş olmalarını sanatkâr işbu kai-
deyi serbest bırakmak, o kaidenin şekillerle münkatı' ol-
mamasını ve binaenaleyh heyet-i umumiye dahilinde yük-
selen bir âbide tesirini icra edebilmesini temin eylemek ve
bin-netice süvarinin vaziyetinde galip ve hâkim bir ihtişam
bulundurarak âbideye daha ziyade vüs'at verebilmek mak-
sadına atfediyor. Eğer heykeller daha yakın konulmuş ol-
saydı, diyor ki, âbidenin bütün kaidesi daha ziyade kü-
çülmüş ve bu da şeklin heyet-i umumiyesini ufaltmış ve
binaenaleyh azamet ve ihtişam tesirini zayıflatmış olurdu.
Kezâlik heykellerin zeminden olan yüksekliğini de öyle he-
sap etmek lâzım geldi ki, uzaktan bakılınca Gazi hazretle-
ri behemahal hâkim bir vaziyette bulunabilsin, daha ziyade
yaklaşınca da bunlar müşarünileyhe hâil olmasın.
El-hâsıl sanatkâr, bu tarz-ı tertibi kabul etmek ve
taş kitlelerine de şu metin şekilleri vermek suretiyle he-
yet-i umumiyenin öyle bir tesir husule getirmesini istemiş-
tir ki, o da Anadolu'nun arızalı ve kayalık dağları ile vata-
nın kudretli cengâverleri hiisn-i imtizaç ederek yüksekte
olanca şaşaasıyle kaim ve hâkim bulunmakta olan millî
kahraman ve büyük kumandana en kuvvetli bir istinatgâh
teşkil etmekte olduklarıdır.
Kaide üzerindeki kabartma tasvirler: Heykelin kür-
süsü üzerine menhût olan dört adet kabartma resimler,
bütün bu mücessem eşkâli ikmal etmekte ve tarihi vekayi
ve hadisatı da bediî bir tarz-ı serbesti ile nakl ve hikâye
eylemektedirler. Şöyle ki :
1 — Sol tarafta Ve en aşağıdaki kabartmada Gazi
hazretleri istihsali matlup olan hedef ve gayeyi sâdık şe-
rik-i mesaîleri olan İsmet ve Fevzi paşalar hazeratınm
pîş-i enzarma vaz' ediyor. «Asker! Hedefiniz Akdeniz'dir»
buyuruyorlar. Büyük halaskârımız, kendisine has olan ih-
tişamkârâne vaz' ve tavır ile bu hedefin karîbü'I-istihsal
olduğunu ima ve şedîd ve metin olan azim ve iradesini de
umuma telkin ve ilka eyliyor. Levhanın zeminini ise yürü-
yüşe hazır piyade kıtaatı ile kumandanların sinirli ve
ateşli olan atları teşkil eylemektedir-
2 — Bunun fevkindeki kabartma bu irade-i galibi-
yetin netice-i hâsılasını gösteriyor: Hiç aman ver-
meksizin tazyik etmekte olan Türk askerinin süngüleriyle
bir de deniz arasına sıkışmış bulunan düşman, ölüm kor-
kusu içinde silahını teslim ediyor. Bütün kabartmanın sı-
naaten câlib-i dikkat olan noktası şudur ki, Türk askeri-
nin ayni azim ve meramı taşımakta oldukları, burada saf-
ların ve tüfeklerin yek-diğerine müvazi istikametlerde bu-
lunmasıyle gösterilmiş ,hasım tarafındaki bozgunluk ve in-
tizamsızlık ise hiç bir müvazi hattın mevcut olmamasıyle
ifade olunmuş ve bu hal dahi büsbütün meyusâne olan ha-
rekât ile takviye edilmiştir. Bütün bu tertiplerdeki eşkâlin
adedi az olmakla beraber, müheyyicâne bir tesir icra ey-
lemektedirler.
3 — Mukabil taraftaki kabartmalardan altta bulu-
nan, Türk kavminin - en yaşlı büyükbaba ile henüz ço-
cuk olan hafidi harbe sevkeden - metin fikr-i askerîsini gös-
teriyor : Büyükana torununun hayatı hakkındaki endişe-
sini yenerek ona bizzat tüfeğini getirip uzatıyor; bir kadın
henüz memedeki yavrusunu kucağında taşıyarak bugün
tarihe karışmış olan kağnı arabasını ileri sürüyor. Bu
terkip yalnız dört adet şekli ihtiva etmekte ise de bun-
ların dördü de aynı fikirle o darece meşhundur ki, ade-
den bundan ziyade eşkâl herhalde fazla olurdu.
4 — El-hâsıl yukarı taraftaki kabartma dahi tarihî
bir hadiseyi tasvir etmektedir ki, o da düşman kuvvetleri-
nin vatanımızdan çıkıp gitmezden evvel Türk bayrağına
lâzime-i ihtiramı ifa eylemek mecburiyetinde bulunmuş ol-
duklarıdır. Askerî bir resm-i geçitin tasviri daima smaat
eserinin mâhiyet-i asliyesi için bir tehlike teşkil eder. Ma-
mafih burada hatların pek metin ve pek mütebeddil ol-
masından nâşi tamamiyle canlı olan şu suret-i terkib sa-
yesinde yeknesaklık tehlikesi oldukça ber - taraf edilmiş-
tir.
Bütün bu kabartmalar, heykel kaidesinin şekl-i mi-
marisindeki sadeliğe behemahal uygun olmaları lâzım gel-
diği için, kaide sathının hiçbir noktasında fazla taşkın
değildirler.
El-hâsıl âbidenin en ilerisinde ve «burc»un bulun-
duğu tarafta iki çeşme vardır ki, birer kurt başı ile mü-
cehhezdirler ve bu başlar ise kendilerini muhit olan eşkâl
ile âhenkdar olabilmek için keskin kenarlı olarak yontul-
muşlardır.
Sanatkâr, pek eski bir Türk ananesinden iktibasen
âbidenin kaidesine nahteylemiş olduğu bu şekil ile zama-
nımızda şanlı tekrarına şahit olduğumuz millî menkıbeleri
tahattur ettirmek istemiştir.
İşte âbidenin bütün aksâmını tahlil eylemiş olduk;
şimdi de üzerindeki kitabeler hakkında biraz malumat ita
ederek söze nihayet verelim.
Mermer kürsünün üst kenarında bir şerit halinde
büyük Gazi'nin millî Mücahede esnasında irad buyurmuş
oldukları muhtelif nutuklardan ve yazılardan alınmış
cümleler mahkûktur. Nitekim ön t a r a f t a : «Artık sînei
millette bir ferd-i mücahid olarak çalışacağım» Erzurum,
8 Temmuz 1335/1919; solda : «Düşman ordusunu beheme-
hal anayurdumuzun harîm-i ismetinde boğarak nâil-i ha-
lâs ve istiklâl olacağız» 6 Ağustos 1337/1921; arkada : «Bu-
lunur kurtaracak bahtı kara mâderini» 13 Kânun-ı sâni
1337/1921; sağda da : «Düşman anâsır-ı asliyesi imha edil-
miştir, ilk hedefiniz Akdeniz'dir ileri!» Dumlupınar, 1 Ey-
lül 1338/1922 cümleleri mevcuttur.
Bu cümlelerden birincisi, büyük müncimizin o za-
man İstanbul'ca istirdad edildiği ilân olunan rütbe-i aske-
riyesinden tecerrütle kendisini rütbelerin en yükseği olan
sade bir Türk ferdi olmak üzere ilân eylemiş olduğu beyan-
nâmeden muktebestir. İkincisi, Gazi hazretlerinin Türki-
ye Büyük Millet Meclisi'nce başkumandan intihab ve ilân
edilmiş olması üzerine ordu ve /millete karşı neşreylediği
ilk beyannâmede münderictir. Üçüncüsü, Namık Kemal
Bey merhumun «Yok mudur kurtaracak bahtı kara mâderi-
ni» mısraının Gazi hazretleri tarafından müsbet şekle kal-
bedilmiş ve hâdisat ile de fiilen isbat olunmuş olan tarzıdır.
Birinci İnönü'nden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi
müzakerâtı esnasında hatiplerden Muhiddin Baha Bey
vatanperverane bir nutukta Namık Kemal'in bu meşhur
beytini okumuştu; hatip sözünü bitirdikten sonra mecliste
hazır bulunan Gazi, olduğu yerden kalkarak o beyti bâlâda
beyan olunan müsbet şekilde inşad buyurmuştu. El-hâsıl
dördüncü cümle dahi azimkâr bir başlangıcın müntehâsı
olan Dumlupınar zaferinin ferdâsmda muazzez halâskârı-
mız Gazi Başkumandan'ın Türkiye Büyük Millet Meclisi
ordularına hitaben ısdar buyurmuş oldukları ordu emrin-
den alınmıştır.
Aynı kaidenin arka taraftaki dar vechinde sâl-hurde
bir ağacın kökü üzerinde yeniden filiz veren ve süratle in-
kişaf eden yeni Türkiye temsil edilmiştir; ön vechi üzerin-
de dahi «Yeni gün un teşebbüsü ve bütün milletin iştiraki
ile Zafer âbidesi» ibaresi mahkûk olduğu gibi bunun al-
tına da «Türk milleti muzaffer istihlâs ve istiklâl cidali-
ni ve muazzam ve asrî inkılâbatını en mânidar remiz ile en
iyi ifade edecek şeklini yukarıki hakiki timsalde buldu»
Başkumandan Gazi Mustafa Kemal-1927 kitabesi hakko-
lunmuştur.
İşte bu âbideyi temyiz eden başlıca evsâf ve nukat
bundan ibarettir. Fakat âbide daha mükemmel olsa bile,
güzellikte yine millî dâhimizin o necip evza' ve etvârına
tefevvuk etmesine imkân yoktur; çünkü yeniden hayat bu-
lan Türkiye'miz için büyük Gazimizin bütün mezâyâ-yı
kahramanâne ve evsâf-ı âliyesine tercüman olabilecek ve
onları tecessüm ettirecek olan «estetik»i nerede bulmalı?
(Hayat, C. HI, ur. 57, 29 Kânun-ı evvel 1927, a 9 - 1 3 s. 89 - 93)
/
Ahmed Haşim
KRIPPEL'İN ESERİ
Krippel'in eserini yakından görmeğe gittim. Saray-
burnu'nun bahara çıkmak ü/ere olan tenha bahçesinde,
yeşil tarhlar, mavi sema ve lacivcrt deniz ortasında, şikâ-
rını görmüş bir kartal bakışıyle, uzak bir hedefe doğru
bakan heybetli «tunc»un etrafında bir saat kadar dolaştım.
Heykel ile karşı karşıya gelince, gazetelerin aleyhdâ-
râne neşriyâtmda hayli mübalağa bulunduğunda insanın
şüphesi kalmıyor ve şimdiye kadar gördüğü fotoğrafılerın
kendisini aldatmış olduğunu anlıyor.
Filhakika ziyanın derecesine ve in'ikâs zaviyesine, ya-
kınlığa, uzaklığa göre aynı cismi muhtelif şekillerde göste-
rebilen fotoğraf, gözönünde bulunmayan bir heykel hak-
kında fikir peyda etmek için en hatalı ve en nâkıs bir va-
sıtadır. Bütün yapılan tarizlere rağmen, Krippel'in esen,
inkâra uğramış mazlum bir şaheser olmamakla beraber
bir acemi işi değildir.
Gölge ve ziyayı mâhirane tezatlarda cem'eden çehre
üzerindeki haşin hayat tecellisi, bele dayanan sağ elin ka-
barık damarlarında akan o sarsıcı kudret seyyalesi, eserin
karşısına gelenin ruhunda hiffet ve lâkaydîye imkân bırak-
mıyor.
Eserin münakaşaya mevzu teşkil edebilecek yegâne
zaafı duruşudur. Krippel tunçtan teksif edeceği mucizevî
hayatın mânâ ve mâhiyetinden bî-habermiş gibi heykele

îsveç terbiye-i bedeniye usulü mucidi Müller'e yakışır bir
jimnastik vaziyeti vermiş bulunuyor. Heykeltraş, tenkitle-
re cevap olarak, gazetelere bil-vasıta verdiği muhtelif beya-
natta, Gazi hazretlerini «hareket ve faaliyeti içinde» gör-
düğü için heykele bu vaziyeti vermeği muvafık bulduğunu
söylüyor. Bu sebep cidden tıllânedir. Krippel, faraza, kah-
ramanla ilk defa, bir yemek sofrasında tanışmış olsaydı,
heykelini elinde bir çatal ile mi vücuda getirmeği düşüne-
cekti? Derler ki vücud-ı beşer ilâhların mezarıdır, yani ne
kadar güzel ve mütenasip olursa olsun, insan uzviyeti,
«fikr»in sekînetini, ahenk ve nizamını tamamen tesbite
muktedir olamayacak kadar asab ve adalâtın elinde bir
mel'abedir. I (Gurabahane-i
zamanının hamlelerine karşı kendini müdafaa etmek isti-
yormuş gibi toplu bulunmalıdır. Halbuki Krippel'in hey-
kele attırdığı adım, bir vazıyetten diğer bir vaziyete geç-
mek üzere yapılan bir intikal vaziyeti olduğu için, heykele
gayr-i tabiî bir hareketin temâdisi rahatsızlığını veriyor.
Bir kahraman heykeli, ebediyeti rahatça bekleyecek bir va-
ziyette olmalıdır.
Bu zemin üzerinde daha birçok şeyler söylenebilirdi.
Fakat söz, şekl-i kat'isini almış bir tunç üzerinde zerre
kadar müessir olamayacağı için, bu gecikmiş mülâhazala-
rı burada daha fazla teselsül ettirmeği bî-faide addediyo-
rum.
tehlahan, İ s t a n b u l 1928, s. 8 8 - 8 1 )

Bu sebepten dolayı «alelâdeyi değil, «müstesna»yı

temsile vasıta olan heykelde vücut, fikre hakir bir kaide
olmaktan fazla bir ehemmiyeti hâiz olmamalı. Dâhi hey-
keltraş Rodin, bazı heykellerinin yalnız başını yapmış ve
vücudu yontulmamış, şekilsiz bir kitle halinde bırakmıştı.
Kadîm Yunan ustaları fikrin tecelligâhı olan çehreye bü-
tün dikkati çekmek için vücudu sükûn halinde gösterir ve
asabı geniş harmaninin kıvrımları içinde saklarlardı. Krip-
pel, bilâkis vücuda verdiği bariz hareketle, dikkati, çehre
üzerinde tamamen temerküz etmekten men'ediyor. Gazi,
tahlil neticesinde, maddeye galebe etmiş hâlis bir «fikir»
dir ve binaenaleyh insanlığın bütün ulvi rehberleri gibi,
fikriyle bir kahramandır. Krippel, vücuda verdiği keskin
hareketle, fikir kahramanlığına bir uzviyet kahramanlığı
da izafe ederek «tunc»un kudret ve ifadesini inkisama uğ-
ratmıştır.

Heykel, bir muvakkat zaman için değil, ebediyet için

vücuda getirilir. Binaenaleyh, hal-i tabiîde vücudun uzun
müddet mütehammil olamayacağı her hareket, heykelin
tabiîliği nokta-i nazarından bir nakîsa teşkil eder. Vücut,

Talât Mümtaz
ANADOLU RAKSLARI (*)
Son günlerde, musiki âleminde, halk türkülerine
karşı büyük bir alâka uyandığı memnuniyetle görülmekte-
dir. Bu cereyanın başında Avrupa'da musiki tahsil etmiş
ve vücutlarıyla bihakkın iftihar edilecek kıymetli şahsi-
yetler vardır. Türkiye'de bugüne kadar bestelenen şarkı-
ların ve her nevi bestelerin, klasik şark tekniği üzerine ol-
duğu malumdur. Halbuki bunlar, Anadolu Türk musikisi-
nin bünye ve ruhuna yabancı bulunuyordu. Hattâ bestenin
güfteleri bile konuşmakta olduğumuz Türk lisanı değildi.
Bu yabancı ve klasik musiki cereyanı karşısında temiz kal-
mış Türk köylüsü, kendi lisanından, kendi ruhunu teren-
nüm ediyordu. Şarkılar ve besteler, sarayın o zamanki
mensuplarının, şehirlerin ve tekkelerin malı idi. Anadolu
köylüsü ismini abdestle ve bin ihtirazla ağzına aldığı saray
adamlarının ve şehirlerin şarkılarından nefret ediyor ve
onu yabancılayarak benimsemiyordu. O, ruhundan kopup
gelen ve kendi ruhlarını terennüm eden türkülerini hem
güfteliyor, hem de besteliyordu. Kendi samimi
hislerini ifade eden bu türküleri halk, grup grup toplana-
rak söylüyor ve bunlara göre rakslar da icat ederek eğ-
leniyorlardı.
(*) Millî rakslarımız hakkındaki ilmî yazılara bir mukaddime teş-
kil etmek üzere lise muallimlerimizden Talat Mümtaz Bey'den
aldığımız kıymetli bir tedkiki t e f r i k a y a başlıyoruz.
Milli Mecmua
Hars sahibi milletler, kendi millî rakslarının tarihle-
rini mükemmel bir surette tedkik ederek onların bütün
hususiyetlerini muhafazaya çalışmaktadırlar. Bizim de
mükemmel bir harsımız olduğu için, millî rakslarımızı
tedkik ederek, onların tarihlerini, yapılma suretlerini tes-
bit etmek herhalde harsiyat nokta-i nazarından çok lüzum-
lu bir şey olacaktır. Anadolu'nun her tarafı, tedkik ile bitip
tükenmeyecek hars eserleriyle doludur. Harsını benimse-
yen her şuurlu Türk genci, muhitinde mevcut harsiyâta
müteallik eserleri ehemmiyet ve dikkatle tedkik ve müta-
laayı ve Türk harsının inkişâfına hizmet edici en fazla ça-
lışma sarfını kendisine şiâr edinmelidir. Anadolu türküleri-
ni de tedkik ederek onların menşe'lerini, tarihlerini, kim-
ler tarafından meydana getirildiklerini ilh. tesbit etmek
ve bu suretle senelerce ve asırlarca evvel oralarda yaşayan
milletlere ait malumatı ele geçirmek lâzımdır. Bu türküle-
rin rakslarını da toplayıp, bunlara ait tarihî malumata vâ-
kıf olmak, nasıl ve kimler tarafından oynandıklarını, ne
şekilde elbise giyildiğini vesaireyi öğrenmek herhalde çok
faydalı olacaktır. En çok işimize yarayacak ve harsî bilgi-
lerimizi daha ziyade kuvvetlendirmeye medâr olacak baş-
lıca tedkik zeminlerinden biri rakstır. Türkiye'de şimdiye
kadar oynanılan ve Anadolu Türklerinin yegâne öz malı
olan zeybek raksından başka bir Anadolu raksına ait şe-
hirlilerden hiçbirinin elde kalır malumatı yoktur. (Zey-
bek raksının yalnız Aydın veya Manisa'ya değil, umum
Anadolu'ya ait olduğu yapılan tedkikler ve elde edilen ve-
sikalardan anlaşılmaktadır). Binaenaleyh Anadolu'nun öz
malı olan zeybekten başka rakslarımızın yokluğunu iddia
etmek ve her yerde yegâne Türk raksı olarak bunu gös-
termek hiç şüphesiz doğru olamaz. Anadolu'muzun en üc-
ra köşelerindeki halkın bile mahallî vakalarını samimi bir
tarzda ifade eden birçok türkü ve raksları vardır. Bunlar,
muhitin dar çerçevesinden dışarı çıkamamış ve yalnız o
muhit nesilleriyle beraber yaşayıp ölmüş ve bazen ahfâd
eline intikal ile bugüne kadar söylenmekte ve oynanmak-
ta bulunmuştur. Bunların içlerinde yüzlerce sene evvel
oynanan rakslar, yüzlerce seneden beri söylenilen türkü-
ler mevcuttur. Raksların sâbit ve mahallî, türkülerin ise
seyahatlere ve iklimlere tâbî olduğu hakikati meydana çık-
tıktan sonra, Anadolu'daki mevcut ve tedkilce şâyân raks-
larımızın hâlâ yüzlerce sene evvelki orijinalitesini mu-
hafaza edip yaşaması lâzım geldiği ve muhit halkının eğ-
lencelerine vasıta oldukları anlaşılır ve onlara verilecek
kıymette ne derece isabet edildiği kendiliğinden meydana
çıkar.
Türk inkılâbına kadar, şehirliler, halktan uzaklaş-
makla iftihar ettikleri için, kendi vatanlarının türkülerini,
rakslarını istihfafla karşıladı klan cihetle, onları tedkik
ederek harsımızın inkişâfına çalışmağı akıllarına bile getir-
memişlerdi. Hattâ onlan söyleyenleri, onları oynayanları
tezyif ve âdilikle itham ederek ebediyyen unutulmalarım
teshîle bile uğraşmışlardı. İşte Türk inkılâbı, unutulmağa,
inkırâza yüz tutan halk eserlerini yaşatmaya matuf hare-
ketleriyle ona lâyık olduğu imevkii vermeğe uğraşıyor.
Kastamonu'da doğup büyüdüğüm ve Anadolulu, Kastamo-
nulu olmakla gurur duyduğum için, orada söylenilen tür-
küleri, oynanan raksları tedkik ile harsımıza cüz'i olsa da
bir hizmet görebileceğimi nazar-ı itibara aldım. Kastamo-
nu'da söylenilen türküleri, yapılan raksları kudret ve kuv-
vetimin kifayeti nisbetinde tedkike uğraştım. Gelecek yazı-
larımda, Kastamonu'da oynanmakta olan «sepetçioğlu»,
«dere bekleyen», «çardak» rakslarına ait güfte ve bestele-
ri, nasıl ve kimler tarafından ve ne gibi yerlerde oynandık-
lannı, kimler tarafından rağbete mazhar olduklanm, nasıl
elbiseler giyildiğini göstermeğe çalışacağım.
(Millî mecmua, C. X, nr. m , 1 Haziran 1928, s. 1791-1792.)
Abdülhak Şinasi [Hisar]
/
KLÂSİK ABİDELERİMİZ VE GÜZEL SANATLAR
AKADEMİSİ
t
Geçenlerde İstanbul gazetelerinde bizde maarif ve
güzel sanatlar işlerine karşı kayıtsız olmayanların kalbini
galeyana getirecek bir haber vardı. Bu haberi gazetelere
veren Güzel Sanatlar Akademisi müdürü ressam Namık
İsmail Bey'dir.
Namık İsmail Bey, sanatın medenî bir milletin kültü-
ründe ne mühim bir yer tutacağını hakkıyle takdir eden
Maarif Vekâleti'nin memleketin sanat işlerini yakından bir
alâka ile ve en hayatî bir mesele olarak eline almağa ka-
rar vermiş ve memleketin sanat hayatına ve bediî terbiye-
sine ait mühim ıslahat tedbirleri almış olduğunu bildiriyor
ve mektebine ait verilmiş yedi karardan, birer birer bahse-
diyordu.
Bunlar için verdiği izahatın ne dereceye kadar doğru
ve tam kaydolunduğunu biz kariler tabiî bilemeyiz. Fakat
mesele millî sanat hayatımızın inkişafı ve kendi tabiri
veçhile «memleketimizin her yerine, hattâ köylerine kadar
sanat terbiyesinin nüfuzu» için tedbirler almak olduğuna
göre bu yedi kararı öğrendikten sonra bir sekizincisine in-
tizarda kalıyoruz ve diyebiliriz ki, bu karar diğer yedisine
nisbetle en mühim olanıdır.
Bu, Güzel Sanatlar Akademisi'nde millî sanatımıza
ait derslerin çoğaltılması yani bir taraftan mimarî şube-

sinde klasik sanatımızı daha iyi ve daha çok öğrenmek ve
daha çok öğretmek ve Türk mimarîsi tarihini ayrıca okut-
mak, diğer taraftan bütün talebeye Türk sanat tarihini
okutmak ve millî güzel sanatlar eserlerini herkese anlat-
mak, sevdirmek ve bunun neticesinde korumak ve korut-
mak için mektepte halka açık dersler veya konferanslar
serdirmek kararı olacaktır.
Zira millî Türk güzel sanat eserleri diyebiliriz ki,
âtimizde vücut bulan hülyalarımızdan değildir. Bunlar en
sağlam maddelerden, taştan, mermerden, kurşundan ve
çiniden yapılmış olarak mevcuttur, hazırdır, ortadadır ve
ancak eski nesillerin kıymet bilmemezliginden. bakımsız-
lıktan dolayıdır ki, çoğu artık birer hakikat olmaktan çı-
karak birer hâtıraya dönmek üzeredir.
Güzel Sanatlar Akademisinin bulunduğu İstanbul'
dan, güzel Boğaziçi'nin her iki sahilinden başlayarak Ana-
dolu ve Rumeli'nin bütün Türk şehirlerinde eski bir ma-
ziden kalma bu millî ve kıymetli eserler cahil nesillerin,
duygusuz belediyelerin, körîeşmiş evkafın, asaletsiz gözle-
rin, çapulcu ellerin kayıtsızlığı ve tahribiyle taş taş dökü-
lerek, lime lime eriyerek, parça parça alınarak her gün
ve her gece biraz daha harap oluyor ve biraz daha mazinin
karanlıklarına karışıyor.
Millî olsun, yabancı olsun, açılmış gözler eski dâhi
ecdadımızın himmeti, zenginliği, sanatı ve zevki sayesinde
topraklarımızda taştan, mermerden ve çiniden büyük çi-
çekler gibi üremiş bu eserlerin, üstlerinden çalman çini
parçalarının bile Avrupa müzelerinde yer bulduğu bu eser-
lerin bize dünden kalmış bugünkü harap hali karşısında
duyduğumuz kayıtsızlık, güzel sanatları artık anlamadığı-
mıza, hissedemediğimize hükmettirecek bir fecaat manza-
rası değil midir? Ve içimizden en münevver olanları onla-
rın huzurunda mahcup ve müteessir eden, sonra da bazı
yabancı seyyahların ve müelliflerin bizi küçük görmelerine
ve muaheze etmelerine sebep olan bir felâket değil mi-
dir?
Halbuki gerek bu eserlerin tamiri, gerek güzellikleri-
nin tesiri için asıl hizmet ve himmet edecek olanların mi-
marlarımız olması lâzım değil midir? ,
Güzel Sanatlar Akademisinin mimarî şubesinde kla-
sik sanatımız en büyük bir dikkat ve ehemmiyetle okutul-
malı, öğretilmeli ve tefsir edilmelidir. Yazık ki, yeni yeti-
şen bazı genç mimarlarımızın gözlerine «başka bir sanat»
perdesi indirilmiş oluyor ve bu gözler münkir yetişiyor.
Öyle ki, bu sanatkârlar Salıpazarı'nda bulundukları halde
kendilerini istanbul'dan ziyade meselâ Münih'e yakın du-
yuyorlar. Ve hazindir ki mektepten derslerini bitirerek çı-
kan talebenin bazısı millî sanat âbidelerimizin güzellikle-
rini ve değerlerini anlamıyorlar da, bunları sevmediklerini
söylemekle iftihar etmek istiyorlar.
Her sanat birtakım hesapların yekûnudur. Bir ru-
muz, bir lisandır. Mimarîde şiir kat'i bir uyuştur, bir âdet-
tir. Bu hesapları bilmezsek o rumuza nasıl erelim ve bu
lisanı bilmezsek onu nasıl anlayalım? Nasıl ki, millî sanat
bazılarına anlaşılmamış bir muamma gibi kalıyor ve on-
lar klasik güzelliklerimizi bir türlü göremiyorlar. Gözleri-
mizi millî sanata açmağa çalışmalıyız. Eğer bunu yapa-
mazsak sonra onun hali ne olur?
Önceleri «Art nouveau» denilmiş olan yeni sanat
cereyanı, bugün kübizm ismini ve şeklini almış beynelmi-
lel, dünyevî, zarurî bir haldir. Binaenaleyh bu cereyana ka-
pılmak mukadder ve bundan hoşnut olmak âlâdır. Fakat
kübizm, sanatın son sözü değildir, şimdilik sonuncu sözü-
dür. O da istihalelere uğrayacak bir merhaledir. Biz bu-
gün onda istediğimiz rahatı ve gündelik hayatımız için ara-
 dığımız zevkin tatminini buluyoruz. Onda bulduğumuz,
gözlerimizin karşısında açılmış taze bir cazibedir.
Kübizm cereyanı böylece bugün bizim için elzem ol-
makla beraber kâfi midir? Hayır.
Milliyetçi olmak demek her meseleyi millî yani mil-
letine göre ve nisbî bir safhada almağı kabul etmek, millî
yani nisbî bir noktadan kavramak demektir. Kübizm usu-
lünün kabulü ve yerleşmesi bizde bir taraftan yerden göğe
kadar haklıdır. Fakat bir taraftan da millî sanatımızın
şaheserlerini kurtarmak ve korumak cereyanına engel
olursa yerden göğe kadar haksız olur.
Kübik bir güzelliğin yanında eskiden kalma ve gel-
me bir güzelliğin varlığı var, tarihî değeri var, terbiyevî
kıymeti var ve yaşamağa hakkı vardır. Bizde bu klasik
eserler millî bir hazinedir. Biz bu yolda büyük bir zengin-
lik sahibiyiz. Ve bu bakımdan bu klasik eserlerin kıymetle-
rinin muhafızları olmalıyız. Ancak bir Türk sanatı gösteri-
lebilir ve anlatılabilirse, bu memleketimiz için bir şeref ve
bir vâridat menbaı olur. Biz öyle garip bir zengine benzi-
yoruz ki, elinde milyonlarca liralık esham - klasik sanat
eshamı - varken bu eshamın kıymetinin zorla hiçe indiril-
mek istenmesine hiç ses çıkarmıyoruz. Halbuki bunların
değerlerini düşünmeğe, düşürmemeğe muhtacız. Bu eserle-
rin kıymetinin muhafazası için de bir teşkilât ve bir pro-
paganda lâzımdır. Aksi takdirde bunların kıymeti de hur-
da taş fiatma inecektir.
Bir millet eğer her yeni modaya tâbi oluşta bütün
eski sanat eserlerini ihmal eder ve bunların mahvolması-
na göz yumarsa, bir asırdan bir asra gösterecek bir eseri
kalmaz. Avrupa milletlerinde vaziyet böyle değildir. Kü-
bizm vardır diye klasik güzellikler inkâr edilmemelidir ve
edilmez. Avrupa'nın eski âbidelerinde yaşayan klasik sanat
orada öyle kuvvetli teşkilâta sahiptir ki, kendini mükem-
mel müdafaa edebilir ve etmektedir.
Eğer bugün yetişen bütün mimarlarımız kübizme
ererler ve hiçbiri Türk sanatına, millî klasik sanatımıza
bağlanmazsa ,o zaman bizim büyük âbidelerimizi, güzel
eserlerimizi kim anlayacak, bunların ustaları kim olaçak,
yaralarını kim saracak, hastalıklarına kim bakacak, ba-
kımlarına kim nezaret edebilecektir? Ve bunları kim anla-
tacak, bunların üstatları kim olacak, güzelliklerini kim
söyleyecek ve millî kültürümüzdeki mevkilerini, ilimlerini
kim teşrih edebilecektir?
Bize böyle mimarların da lüzumu olduğu meydanda-
dır. iyi yetişmiş sanatkârlarımız için bu millî hizmeti gö-
rebilmek ne şerefli bir iş, ne büyük bir mazhariyet olacak-
tır. Kendilerinde bu kabiliyeti, bu istidadı gören gençleri-
miz bunu bir düşünsünler.
Bir taraftan yeni sanat namına ne yaparsak yapalım,
diğer taraftan bu millî âbidelerimize ve klasik eserlerimi-
zin mahv ve harap olmalarına inhitat devrimizin mütered-
di nesilleri gibi kayıtsızca seyirci olmağa nihayet verme-
dikçe, gelecek nesillerin bizi muaheze etmesinden kurtul-
mamızın imkânı yoktur.
Fakat bu cephede de en hayırlı bir kararı almış bulu-
nuyoruz. Ve bunun ilk işareti de yine en yüksekten, yine
Gazi'den geldi. Maarif vekâletinin «Tarihî âbide ve eserle-
rimizi korumağa mecburuz» ünvanıyle bastırdığı bir risa-
lede görüyoruz ki, derhal tamirleri lâzım gelen yüzlerce
âbide ve eserlerimiz vardır. Ve Reisicumhur hazretleri
Konya'da bulundukları sırada «Türk medeniyetinin hakiki
mimarî şaheserleri sayılacak kıymette» birkaç medrese,
cami, türbe ve mescidin önüne geçilmezse yıkılmak üzere
bulunduklarını görünce, başvekil paşaya çektikleri bir
telgrafnamede bunların mütehassıs zevat nezaretiyle tami-
rinin temin buyurulmasmı rica etmişlerdir.
Bugün Maarif Vekâleti Anadolu'yu «asırlarca devam
etmiş ihmaller» sebebiyle baştan başa dolduran çıplak,
hasta, yaralı, harap âbidelerin korunması mümkün olanla-
rını kurtarmak ve en geç kalmış olanlarından başlayarak
tamir etmek kararını «prensip» olarak vermiş bulunuyor.
Bu âbide ve eserlerin planları alınacak, rölöve yapı-
lacak, tamirleri de zevki bozmayacak bir tarzda ve asılları-
na göre yaptırılacaktır. Demek ki, mütehassıs mimarlara
son derece muhtacız. Evkafın yaptırmış olduğu bazı tamir-
lerin çirkinliği ve tamirden ziyade tahribe benzediği mey-
dandadır. Bilhassa Evkaf idaresi böyle ciddi mimarlara ve
sanatkârlara muhtaç bulunuyor. Bunlar nerede ve nasıl
yetişecek?
Maarif Vekâleti klasik eserlerimizi kurtarmak ve ko-
rumak yolunda bu hayırlı cepheyi aldıktan sonra, savaştı-
ğı bu büyük işte muvaffak olacağına ve bu gaye uğruna Gü-
zel Sanatlar Akademisinde olduğu gibi, her sahada lâzım
gelen kararları alacağına eminiz. «Bu sene» demek dersle-
rin açılacağı vakit olduğuna göre, hissolunan boşluklar da
o zamana kadar kolaylıkla doldurabilir.
Zaten iftihar edebiliriz ki, bu âbideler ve eserler sırf
medenî insan olmak dolayısıyle de sevilmesi lâzım ve lâ-
yık eserlerdir. Ve esasen millî güzel sanatların kıymetini
takdir edecekler asıl sanatkârlarımız olmalıdır. Meselâ
bizzat ressam Namık îsmail Bey bu klasik eserlerimizin
güzelliğini tatmış, bunlara gönül vermiş, resimlerini ve
medhiyelerini yapmış bir sanatkârımızdır.
Dileriz ki Güzel Sanatlar Akademisi de bu millî sanat
eserlerini öğretme ve sevdirme ocağı olsun ve bütün tale-
besine millî sanatın güzelliğini anlatmağa çalışsın.
Maarif Vekâleti hattâ yalnız Güzel Sanatlar Akademi-
si'nin talebesine değil, herkese açık dersler ve konferans-
lar için böyle bir kürsü açarsa, bir de sözünü seve seve din-
letecek bir müderris, bir konferansçı bulursa, medeniyeti-
mizin şerefini korumak yolunda hakikaten ne yerinde,^ ne
mühim, ne değerli, ne verimli bir karar almış olur! Bu bil-
gi ve sevgi erkek ve kadın, genç ve ihtiyar herkese öğretil-
meli ve dünyaya açılmak isteyen ve istenen gözlere bu gör-
gü kuvveti verilmelidir .
Eğer bugünkü nesilleri b u sevgiyle yetiştiremezsek,
korumak istediğimiz bütün bu millî ve güzel eserler temel-
lerinden sallanır, onları kurtarmış olmayız. Bütün bu âbi-
de ve eserleri koruyup kurtaracak ancak bilgi ve sevgidir.
Bir taraftan âlimlerin ve mütehassısların bilgisi, bir
taraftan da hükümetin, alâkadarların, bu eserlerin mahal-
le komşuları olan halkın, sizin ve benim, hepimizin sev-
gimiz onların başında ve yanında bütün bir milletin bu
uyanıklığı lâzımdır. Zira her türlü kuvvet ve himayenin
saiki bir sevgidir-
Bütün bu âbide ve eserler, ayakta, sükûnet verici va-
karlı halleriyle, kibar ve tesirli sessizlikleriyle, taştan ruh-
larıyle, kabarmış kubbeleriyle, candan bakışlarıyle sıra sı-
ra bütün bu güzel Türk eserleri, hayatlarını kurtaracak,
yüzlerinin asaletini iade edecek, kendilerinin de halâsları-
nı temin edecek sevginin bizde doğmasını; gözlerimize in-
miş perdenin silinmesini; yıllar, nice yıllardan beridir on-
ları göremez olmuş gözlerimizin açılmasını bekliyorlar!
Gerçi bugün onların solmuş, geçkin, uykuda bir hal-
leri var, fakat emin olun ki, bu sevgi bizde bir uyansa, tıl-
sımlı ormanında yüz yıllık uykusundan kurtulan güzel kız
gibi onlar da uykularından uyanacaklar!
(Varlık, nr. 2, 1 Ağustos 1933, s. 2 0 - 2 2 . )

Muzaffer Reşit
ON YILDA GÜZEL SANATLARIMIZ
Cumhuriyet'in bu ilk on yılı, memleketin sınai, ikti-
sadî, ziraî ve içtimaî bütün sahalarda olduğu gibi sanat
ve edebiyat sahasında da çok verimli bir devre olmuştur.
Cumhuriyet'e kadar garp tekniği ve millî vezinle,
başbaşa ve omuz omuza yürüyen kasidecilik, gazelcilik ve
aruz, Cumhuriyet'ten beri, tıpkı şapka ve Arap harfleri
gibi edebiyatımızdan birdenbire kayboldu. Ve ilk def'a
olarak Türk edebiyatı tamamiyle bir garp edebiyatı çeş-
nisini ve rengini aldı.
Mânâdan ve fikirden ziyade şekle ve süse ehemmiyet
veren eski edebiyata kapılarını kapamakla memleket hiç
bir şey kaybetmiş değildir. Fakat kazancı olan yeni edebi-
yat, beşerî ve hakiki sanatın malıdır.
Bu on yıl başka hiç mahsul vermemiş olsaydı bile, sa-
dece garp tekniğini ve beşerî edebiyatı memlekette artık
kat'i bir şekilde yerleştirmiş olmakla da haklı olarak va-
zifesini yapmış sayılabilirdi. Kaldı ki, Cumhuriyet'ten beri
Türk kütüphanesi çok özlü ve kuvvetli eserlerle süslenmiş-
tir.
Cumhuriyet'ten evvel de isimleri tanınmış ediblerden
meselâ Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Reşat Nuri, Hüseyin
Rahmi, Ahmet Haşim, Faruk Nafiz, Necip Fazıl, Kemalet-
tin Kâmi, Nazım Hikmet, Peyami Safa, Aka Gündüz, bu
devre zarfında en olgun ve en kıymetli eserlerini vermiş-
lerdir. Cumhuriyet'ten önceki neslin en mütekâmil eserle-
rini bu devrede vermesi de açık bir surete gösterir ki, yeni
rejim, edebiyatı beslemek hususunda çok cömerttir.
Maarifin edebiyatı korumasındaki ehemmiyet ancak
Cumhuriyet devrinde anlaşılarak tatbik edildi. Ve tyeni
harflerden sonraki muvakkat buhran devresinde bu hima-
yenin çok mühim bir yardımı görüldü.
Harf inkılâbı, bazı geri fikirli insanların tahmin etti-
ği gibi hiçbir zaman memleketin maarifinde ve neşriyat
hayatında durgunluk husule getirmedi, bilâkis, yeni harf-
lerin kolaylığından dolayı okuyanlar sayısının kısa bir
müddet zarfında artmasıyle neşriyatımız şimdiye kadar
misli görülmemiş bir hız aldı.
On yılın memlekete kazandırdığı yeni edebiyatçıla-
rın sayısı kabarık olduğu kadar, bunlar gerek teknik ve
gerekse olgunluk itibariyle kuvvetli ve gürbüz bir nesil teş-
kil etmektedirler.
Bu nesilden yalnız şimdi hatırımıza gelenleri saya-
lım ! Cevdet Kudret, Yaşar Nabi, Nahit Sırrı, Behiç Enver,
Vedat Nedim, Etem îzzet, Kenan Hulusi, Behçet Kemal,
Sabri Esat, Vasfi Mahir, Ömer Bedrettin, Ziya Osman, Fik-
ret Âdil, Sadri Etem, Reşat Enis, tlhami Bekir, Ahmet Mu-
hip, Feridun Fazıl.
Cumhuriyet'in yetiştirdiği bu ateşli ve gürbüz nesil,
şimdi ağabeylerinin elinden aldıkları sanat bayrağını birin-
ci getirmek için yarışmaktadırlar. İnkılâpla beslenen bu
nesil henüz daha inkişaf devresindedir, böyle olmakla be-
raber bu imzaların şimdiye kadar verdiği eserler ümit ve-
rici olmaktan çoktan çıkmış, edebiyatımızı zenginleştirmiş
ve ufuklarını genişletmiştir.
Harf inkılâbının feyizli semerelerine istinat ederek,
bu genç nesil, yarın, hiç süphesiz ki, Türk edebiyatını
garp edebiyatlarının seviyesine çıkaracaktır.
 Garp tekniği millî Türk musikisini yaratmak 5çin en esas-
Resim ve heykeltraşlık: Cumhuriyet devri resim sa- lı şarttı. Darülelhan bu devrede konservatuvar oldu, An-
hasında, edebiyattan da daha verimli olmuştur. Avrupa'da kara Musiki Muallim Mektebi bu devrede kuruldu, mil-
tahsil görmüş, garp tekniğini tamamiyle kavramış olgun lî senfoni ve filarmonik orkestraları ancak jbu devrede biz
bir nesil yetişmiş ve üstatlar da yine eserlerinin sayısını dinleyebildik. Yeni neslin musiki sanatkârları ve beste-
arttırmışlardır. Yeni ressamlar içinde cidden büyük bir kârları da bu devreye şeref verecek kadar güzel eserler
varlık olarak meselâ: Nurullah Cemal, Hale Asaf, Muhit- vermişlerdir. Hasan Ferid'in ve Necil Kâzım'm modern
tin Sebati, Elif Naci, Fikret Mualla, Saip Mualla, Hadi ve tekniğin bütün inceliklerine sahip besteleri ilk d e f a ola-
arkadaşları gibi kuvvetli elemanlar yetişmiştir. îlk d e f a rak musiki sahasında Türk bestekârlarının ismini Avru-
olarak bu on yıl zarfında modern resim cereyanları mem- pa'ya işittirmeğe başlamıştır.
lekete girmiş, modern tarzda tablolar vücuda getirilmiş, ki- Kısaca hülasa etmek icap ederse, Cumhuriyet'in ilk
tap kaplarına ve dekorasyonlara bile bu yeni zevk hâkim on yıllık devresinin güzel sanatlar sahasında, eski on yıl-
olmuştur.
larla mukayese kabul etmez derecede feyizli ve verimli ol-
Heykeltraşîde on yıl önce tamamiyle yoksulken, bu- duğu âşikârdır. Türk sanatı millî vasıflarını bulmağa baş-
gün memleket dahilinde heykeller ve âbideler yapmağa lamış ve garp tekniğiyle millî ve ruhu mezceden eserler
muvaffak olan kudretli sanatkârlarımız vardır. Daha ilk modern Türk sanatının temel direklerini atmıştır. Gelecek
eserlerini veren bu genç nesil yarın Türk âbideciliği saha- on yıllarda bu sağlam temeller üzerinde yeni ve büyük
sında da şaheserler yaratmağa namzettir. Türk sanatının âbidesi yükselecektir. Onu iman ve tahas-
sürle beliyoruz.
Mimarî: Akademinin yetiştirdiği ve Avrupa'da tah-
sil gören genç mimarlarımız, memleketin her köşesine (Varlık, nr. 8, 29 Teşrin-i evvel 1933, s. 123 - 124.)
yayılarak sıhhî ve modern binaları tamim etmekle meşgul-
dürler. Genç mimarlarımız arasında en meşhur Avrupa
sanatkârlarının bile takdirini celbedecek kadar kuvvetli ve
güzel eserler vücuda getirenler olmuştur. Mimarîmiz millî
vasıflarını henüz bulmamışsa da, bu yoldaki denemelerin
iyi bir netice vereceği ve bizim de modern bir millî tarzı-
mız olacağı ümit edilebilir.
Musiki: Bu on yıl musiki sahasında, her sahada ol-
duğu gibi, yeni ve eskinin mücadelesiyle geçmiştir. Alatur-
ka ve alafranga mücadelesinde, bugün artık kat'iyetle
söyleyebiliriz ki alafranga musiki galip çıkmıştır. Esasen
başka türlü olmasına imkân yoktu. Alaturka musiki Di-
van edebiyatıyle, tekkeyle, fesle, cami mimarîsivle haş-
haşa yürüyen ve ilhamını onlardan alan bir musikiydi.

Peyami Safa
MÜSTAKİL RESSAMLAR VE HEYKELTRAŞLAR
BİRLİĞİ SERGİSİNDE
Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği, 1936
Plâstik Sanatlar Sergisini bundan yirmi gün kadar evvel
Beyoğlu barlarından birinde açtı. Eserlerini teşhir edecek
yer bulamamasından tutunuz da, her gün, eserlerini gös-
terecek on kişiden fazla seyirci bulamamasına varıncaya
kadar, Türk resminin Türkiye'de gördüğü istiskal, bütün
münevverler arasında müsavi kısmetlerle paylaşılması
icap eden büyük bir ayıptır.
Günde on kişi! Aynı Türk ressamlarının eserlerini de
teşhir eden Moskova'daki sergimizi günde 6 - 7 bin kişi zi-
yaret etmişti. Gerçi Moskova'nın nüfusu İstanbul'unkin-
den beş defa fazladır, fakat Türk sergisinin açıldığı za-
manlarda, orada gene dört beş ayrı resim sergisi varmış.
Müstakil ressamlara salonunu müsait şartlarla kira-
lamak nezaketinde bulunan o bara, sergiyi görmek için
gündüz on kuruş vermekten çekinen hovarda zenginin ge-
ce giderek belki yüz lira sarfettiğini de bir düşünürseniz,
kadın yüzündeki makyaj boya ile muşamba üstündeki sa-
nat boyası arasındaki kıymet farkının İstanbul'da nasıl te-
lâkki edildiğini anlarsınız. Ressamlarımızın en büyük ha-
tası, galiba, cazbandı kapının önünde oturtarak, gündüz de
çaldırmamak olmuştur!
Sergide Ali Avni'nin, Ali Hadi'nin, Arif Bediinin,
Cevat Agun'un, Edip Köseoğlu'nun, Fahri Arkunlar'ın,
Hamit Gürel'in, İlhami'nin, İsmail Hakkı Oygar'ın, Ke-
mal Zeren'in, Melâhat Işık'ın, Mahmud Cuda'nın, Şeref
Akdik'in, Şemsi'nin, Zekinin, Ziya Keseroğlu'nun 89 par-
ça eseri vardır.
Resimlerin çoğunda hakikatçı bir görüş hâkimdir ve
resmin klasik istihkâmlarından uzaklaşmak isteyenlerde
bile, hiç olmazsa empressionıst ananeye gayr-ı ihtiyarî ve-
ya istekle sadık kalma meyli görünüyor. Bu bakımdan Arif
Bedii ve Şeref, doğru ve keskin vizyonlarından ayrılma-
mak hususunda birbirlerini andırıyorlar fakat eşyayı dik
ve sert şeması içinde gören gözleri, hacimlerin hendesî id-
raki içinde kalarak şekle hüviyetini veren nâ-mer'î tesirleri
kavrayamıyor. Daima bir renk ustası olarak tanıdığım
Arif Bedii, yalnız bir tek peyzajında, eski eserlerini doldu-
ran renk şenliği yapabilmiş görünüyor. Ötekilerinde bu
neşesini katı bir realizme feda etmiş gibidir. Ş e r e f i n
«Kurbağalı Dere», «Bergama», «Dere» isimli üç eserinde
ve iki «Kavık» tan birinde âdeta hâk ve kazıntı derece-
sinde sevdiği keskinlikten, israf ettiği beyaz renkten bah-
tiyarca uzaklaştığı görülüyor.
Cevad'm panosu, isabetli bir kompozisyonun istediği
büyük emekten mahrum kalmıştır. Ali Avni'nin natürmort-
ları, eşyanın ruhunu titreyerek işlemiş bir fırçanın en bü-
yük muvaffakiyetlerinden sayılır ve azlığın verdiği teessür-
den başka nâhoş tesiri yoktur. Edib Köseoğlu'nun kendi
portresi en güzel eseridir. Her portreyi canlandıran en bü-
yük kalite, yani tonlarla mânâ arasındaki münasebetin
ayarı bu resimde hemen göze çarpıyor ve çehrenin dina-
mizmini veriyor.
Kemal Zeren'in «Büyükada»sı, İlhami'nin portresi,
Mahmud'un üç natürmortu da hatırda kalan resimlerden-
dir. Hâmit Gürel'in yabancı iklimlerden renk ve ışık alan
eserleri, oldukça iddiasız, rahat ve tabiî bir çalışışın tatlı
verimleridir. Yanyana duran ve isimlerini hatırlamadığım
iki peyzajı Hâmid'in dekoratif kabiliyetini bir kere daha
ifşa ediyor.
Bu sergide Şeref, Arif Bediî, ve İsmail Hakkı istisna
edilerek,öteki sanatkârlara az eser vermiş olmalarından
duyduğumuz teessürü bildirmek isterdik; fakat gösterilen
alâka ile muhasebesi yapıldıktan sonra fazla bile gelen bu
eserler önünde tenkide benzer birşeyler söylemeğe ne de-
rece hakkımız olduğunu kendi kendimize soracağımız geli-
yor.
(Cumhuriyet, nr. 4309, 14 Mayıs 1936 )
Halil Bedi [Yönetken]
BELA BARTOK ANKARA'DA
Macar bestekârlarının en büyüğü, en millîsi, dünya-
nın sayılı beynelmilel bestekârlarından, büyük Macar âli-
mi, piyanist Bartok, 5 Sonteşrin perşembe sabahından
beri Ankara'da bulunmaktadır. Bartok'un memleketimize
gelmesi, müzik âlemimiz için büyük bir hadisedir. Ankara
Halkevi tarafından davet edilen Bartok, memleketimizde
üç konferans ve iki konser verecek, köylerimizde ufak bir
tedkik seyahati yapacak, kıymetli fikirleriyle memleket
sanatkârlarını ve bilhassa bestekârlarımızı tenvir edecek-
tir. Bu münasebetle büyük misafirimizin ufak bir hal ter-
cümesini Varlık karilerine sunmayı vazife bildik.
Bela Bartok, 1881 yılı 25 Martında bugün Romanya
hudutları içinde bulunan Nagyszentmiklos kasabasında
doğmuştur.
12 yaşından 15 yaşma kadar Petersburg'da, ilk millî
Macar bestekârı Frencz Erkel'in oğullarından Lâslo Er-
kel yanında okuduktan sonra 1889'dan 1903'e kadar Peşte
Müzik Akademisi'nde bilhassa Stefan Tomans yanında pi-
yano, Koessler yanında da kompozisyon tahsil etmiştir.
Bartok, 1907'den beri bu müesesede piyano profe-
sörüdür.
Millî müzik yaratmak idealini daha çok erkenden
duyan Bartok, Liszt ve Erkel üslûbuyle çalışmağa başla-
mışsa da çigan musikisini ve diğer şarkıları, bu ideal için
kâfi bulmayarak, diğer bir Macar büyüğü Zoltan Kodaly
ile beraber memleketin dört bucağında hakiki Macar mü-
ziğini aramış ve aradığını Macar köylüsünde bulmuştur.
Ona göre, ancak Macar köylüsüdür ki, hakiki, eski Macar
müziğini saklayabilmiştir.
Dostu Kodaly ile beraber, 15000 halk türküsünü fo-
nografla plağa almışlardır. Aynı zamanda büyük bir mü-
zikolog ve âlim olan Bartok, Macar köylü müziğini tespit
ederken diğer taraftan komşu milletlerin halk müzikleri-
ni de toplamış ve mukayeseli fonoloji metoduyla yaptığı
çalışmada şu sonuca varmıştır :
1 — Macaristan'da yanlış olarak bugüne kadar çigan
müziği diye anılan, hakikatte semi-popüler Macar müziği
olan bütün dünyanın tanıdığı müzik yanında, tam popüler
bir Macar halk müziği yaşamaktadır. Bu müzik «Macar
köylü müziği» dir. Bu müzik, artistik bakımından eski yarı
popüler müzikten çok daha kıymetlidir.
2 — Bu müzik pentatonik gamları ihtiva etmektedir.
Bu halis Macar melodiler, kaybolmağa mahkûm oldukları
bir sırada ve tam zamanında toplanmış ve plaklara alın-
mıştır.
3 — Beş dereceli gam, bu pentafon üslûp Macar mü-
ziğinin Asyaî menşeini göstermektedir. Bu pentatonik mü-
zik Orta - Asya şimal Türklerinin müziğiyle aynı menşei
haizdir.
4 — Bugünkü ve yarınki Macar müziği, bu köylü
müziği üzerine kurulacaktır.
Bela Bartok, bu öz seslere, bu öz musikiye dayana-
rak millî bir sanat yaratmağa başlamıştır. O, bu müzikte
şimdiye kadar kullanılan tekniklerden tamamiyle ayrı hu-
susî bir teknik kullanmıştır. Köylü melodisinin ritim ve
ahenk hususiyetleri ve ritim, ton hususunda kendisinin
bizzat haiz olduğu kudret ve cür'etle Bartok, nihayetsiz
derecede zengin ve yüzde yüz millî bir sanat yaratarak,
memleketin en millî bestekârı olmuş ve dünyanın sayılı
beynelmilelleri arasına girmiştir. O, bugün dünyada halk
müziğine dayanan millî bestekârların en büyüğüdür. Onun
kadar hiçbir büyük bestekâr, kendi toprağına böyle bir
kudretle ve bu kadar fazla kapanmamış ve kendi öz sesine
bu kadar fazla kulak vermemiştir.
Eserleri: Evvelâ dramatik eserleri: op. 11 (Mavi sa-
kallı prensin şatosu) 1918'de Peşte'de, 1922'de Frank-
furt'ta oynanmıştır. Op. 13 (Harikulâde mandarin) bale
pantomimi, 1926'da Köln'de oynanmıştır.
Orkestra eserleri: Skerci, Burlesk, süitler, iki port-
re, iki tasvir, dört parça dans süiti. Bu Süit Peşte ve Buda
şehirlerinin birleşmelerinin 50. yıldönümü münasebetiyle
1923'de yazılmıştır.
Oda musikisi: Üç yaylı sazlar kuarteti, iki keman so-
natı.
Şarkılar: Dört şarkı, beş şarkı, köy sahneleri.
Piyano eserleri: Dört piyano parçalan, Kossuth
marş.
Kossuth, Macaristan'ın 1848'de yaptığı istiklâl mü-
cadelesindeki millî mücadele kahramanıdır. Bu adam Tür-
kiye'ye iltica etmiş, Kütahya'da yaşamış, bilâhare İngil-
tere'ye gitmiştir.
Diğer eserleri: Bir orkestra refakatiyle piyano için
Rapsodi, Macaristan'dan tablolar (bu iki eseri memleke-
timizde çalacaktır). 14 bagatel, 10 kolay piyano parçası,
bir eleji, 2 Romen dansı, .3 burleks, 4 ninni, Allegro bar-
bara süiti, 3 etüd, 5 büyük, 9 küçük piyano parçası, piya-
no süiti, piyano konçertosu.
Halk türkülerinden yaptığı çalışmalar: Piyano için
üç Macar halk şarkısı, çocuklar için dört band, 15 Macar
köylü şarkısı, Romen halk dansları, Romen yortu şarkı-
ları, Romen temleri üzerine sonatinler.
Piyano refakatli halk şarkıları: Kodaly ile beraber
yazdığı 20 Macar halk türküleri, ayrıca sekiz Macar halk
türküleri.
Korolar için halk türküleri: Erkek korosu için Ma-
car halk şarkıları, muhtelit koro için Slovak halk şarkı-
ları, erkek korosu için Slovak halk şarkıları, küçük or-
kestra refakatiyle kadın korosu için Slovak halk türküle-
rinden yapılmış üç köy sahnesi.
Kompozisyonları haricinde matbu neşriyatı: «Bihar
havzası Romen halk şarkıları (bu kitabı 1933'de Romanya
akademisi neşretmiştir). «Transilvanya Macar halk türkü-
leri» «Marmaros Romen halk musikisi» 1923'de Münih'de
basılmıştır. 2600 Slovak halk şarkısı, Macar halk şarkısı
Macar köylü müziği. Hunyat Romen müzik lehçesi, Biskra
ve Umgebung, Arap halk müziği. 2700 Macar, 3500 Romen,
200 Arap halk türküleri.
Bunlardan başka Bartok, Al Resovski ile beraber pi-
yano metodları, ayrıca, pedagojik ihtiyaçlar için birçok
klasik piyano parçaları yazmıştır.
(Varlık, ur. 82, 1 î l k k â n u n 1936, s. 148.)!
Nurullah Berk r
BÎR RESİM SERGİSİ MÜNASEBETİYLE
I
Geçen 9 haziran Ankara Halkevi'nde açılmış olan
büyük resim ve heykel sergisi matbuat sütunlarında he-
men hemen hiç bir akis uyandırmadı. Bunun sebebini, bir
taraftan, Ankara'da Ulus'tan başka bir gazetenin çıkma-
masında, diğer taraftan, İstanbul gazetelerine muhabirlik
edenlerin bu kabîl sana tezâhürlerini sadece haber ver-
mekten ileri gidememelerinde aramalıyız. Demir sana»
yiinde veyahut sporda mütehassıs olduklarını sanmadı-
ğımız aynı muhabirlerin, meselâ Karabük yahut da falan-
ca maç hakkında uzun yazılar yazmakta olmaları, plastik
sanatımızın bu şâyân-ı dikkat tezahürü hakkında da bir-
kaç satırı esirgemeyecekleri ümidini uyandırabilirdi.
Böyle ümitlerin boşa gitmesine alışık olduğumuz-
dan, münekkitlik rolünü gene kendimiz ifaya devam ede-
rek, sergi etrafındaki düşüncelerimizi kaydedelim.
Fakat, mesut bir anlaşmanın neticesi olarak bu ser-
giye eser yollamış olan sanatkârları gözden geçirmeden
evvel, bugünün Türk sanatı hakkında ufacık bir tedkikde
bulunalım.
En eski sanat cemiyetimiz olan Güzel Sanatlar Bir-
liği'nin resim şubesi, 1928'de tessüm eden «Müstakil Res-
samlar Birliği» ve nihayet 1934'de kurulan «D» grubu, ay-
nı çatı altında birleşik bir sergi açmakla, bugünkü Türk
plastik sanatının temsilî bir tezahürünü tertip etmiş ol-

dular. General Halil, Şevket, Sami gibi eski sanatkârları-
mızdan başlayarak müstakil ressamların ve «D» grubuna
en son iltihak edenlerin eserlerini bir araya toplayan bu
sergi sanatımızın bir panoraması gibi, Halkevinin birçok
duvarını kaplamış bulunuyordu.
Fakat şunu da kaydetmek isterim ki bu sergi, Türk
sanatını tam bir şekilde temsil edecek zenginlikte olmak-
tan çok uzaktır... Geçen neslin en parlak mümessili, ekol şe-
fi olarak kabul ettiğimiz tbrahim Çallı'nın birkaç poşad
(pochade) dan başka bir eseri bulunmaktan başka Fey-
haman, Hikmet, Sami gibi ressamlar, uzun yıllardır tek-
rar edegeldikleri «Sergi resimleri» ni göndermekle iktifa
etmişlerdi. Müstakillerin bu tezahüre hayli kalabalık bir
kadro ile iştirak etmiş olmalarına mukabil, «D» grubu,
en kuvvetli mümessillerinden biri olan Zeki Faik'ten
mahzun olduğu gibi, şimdiye kadar göndermiş olduğu re-
sim ve heykel manzumesine kıyasen nisbeten mütevazı bir
varlık gösteriyordu.
Bütün bu eksiklere rağmen, «Birinci birleşik resim
ve heykel sergisi» sanatımızın muhtelif temayüllerini te-
barüz ettirecek bir karakter taşımakta idi.
Plastik sanatımız pek gençtir. Mazisi, göz ile görüle-
cek, el ile tutulacak bir yakınlıktadır. General Halil, re-
sim mefhumunun «günah» a bedel olduğu devri, genç
Çallı İbrahim de, Osman Hamdi tarafından kurulan Sa-
nayi-i Nefise mektebinin Valeri'lerini, De Mango'larını, Zo-
naro'larmı size anlatsınlar. Plastik sanat tarihimizi üç
neslin daracık çerçevesine sıkıştırabiliriz.
İnce bir sanatkâr olduğu kadar da hoş bir yazıcı olan
dostum Elif Naci'nin 1934'te çıkan bir yazısından (1) şu
satırları alıyorum :
(1) E l i f Naci Türkiye'de Resim, Hareketleri, Yeni T ü r k Mecmua-
sı, İkinci Tegrin, 1934.
«Türk resminin, eski minyatürlerin mütekAıull lıiı
devamı olabileceğine inanmış olduğum için diyorum KI.
bugün, Türk karakterini taşıyan bir resmimi/, yoklııı
Bir Türk resmi tekevvün edememiştir.
Bizim resim dünyamız, garp sanatkârlarının trn,lıl
altında kalmıştır.
Mona Lisanın tebessümünü görmek için Louvrc'ı»
kadar uzanmak külfetinde bulunanların bir şâheser gör
mek için Topkapı Sarayı'na kadar zahmet edip Hüner-
nâme'nin tezyinatını yapan Üstad Osman'ın minyatürleri-
ni görmeğe itibar etmelerini temenni ederim».
Elif Naci, bu düşüncelerinde hem haklı, hem haksız-
dır. Türk plastik sanatının ancak üç neslin bir mazisi ol-
duğunu gördük. Yeni doğmuş addedebileceğimiz bir ifa-
de şeklinin orijinal olmasını ve millî bir hususiyet taşı-
masını istemek âdeta bir paradokstur. Şunu unutmama-
lı ki, bir sanat kolunun millî olabilmesi, o sanatın tek-
nik ve malzemesinin asırlarca aynı millet tarafından kul-
lanılmış olmasına bağlıdır. Milletlerin millî dehasını sırf
kendilerine has birtakım renk, şekil ve ifade hususiyet-
leriyle tercüme eden sanatkâr, ananesi, uzun bir mazisi
olan sanatkârdır. Bizde, bazı sanat ve artizanlık (arti-
san) kollarında devam etmekte olan ve öz malımız olan
hususiyetlere rastgelebilirsiniz. Bugün Göksu'da, Bey-
koz'da veya Anadolu'nun diğer bazı yerlerinde yapılan
testiler, küpler, ananevi bir işçiliğin devamıdır. Artizan'ın
malzemesini kullanmaktaki alışkanlığı maddeyi derhal
mağlup etmesi dolayısiyle, bu maddeyi, fikrine esir et-
mesi ile neticeleniyor... Renklerin sağlamlık ve şeffaflığı
bakımından bir hayli tereddi etmiş olmalarına rağmen,
bugünün Kütahya çinileri, şekil, renk, ahenk nokta-i na-
zarından bütün eski hususiyetlerini taşımaktadır. İhya
olundukları takdirde, müzehhipliğin, mücellitliğin ve di
 ğer bu gibi sanat kollarının, maziden aldıkları kuvvetle,
taptaze bir hayat ile yeniden uyanacakları, millî karakter-
lerini eskisi gibi taşımaya devam edecekleri muhakkak-
tır.
Geröme'un talebesi Osman Hamdi'nin Türkiye'ye
getirmiş olduğu ve malzemesi, tekniği, görüşü bir garp
metaı olarak hudutlarımızı aşan plastik sanatın millî bir
karakter taşımasını istemek fazla acele bir hükümdür.
Esasen, bu hususta, bizim veyâletimizde olan bazı
memleketler de henüz bu meseleyi halletmiş değildirler.
Balkan memleketlerinin hiç birinde - belki Yugoslavya
heykeltraşı Mestroviç'in bazı eserleri müstesna - plastik
sanat millî bir hususiyet taşımaz. Çünkü o memleketler-
de de bu sanat, bizde olduğu gibi, çok yakın bir mazinin
mahsulüdür.
Millî renk, millî mevzuların terennümü ile elde edi-
lemez. Sanatta millîlik her şeyden evvel -pek aşikâr bir
hakikati tekrarlıyorum- bir «style» bir üslûp meselesidir.
Üslûp ise, kazanılmaz, öğrenilmez, o, sanatkârın tahteş-
şuurundan gelme, kalbe, tarife ve tasnife sığmayan bir
kuvvettir. «Style» i, «stylisation», yani sun'i bir çalışma
ile esere bir hususiyet verme sananların bu hakikati
unutmamaları gerektir.
Ressamlık ve heykeltraşlık mazileri çok eski olan
Japonlar'da, garp malzemesi, garp teknikli plâstik sanat-
ları kabul edince, millî hususiyetlerini pek çok kaybetmiş-
lerdir. Bunun da sebebi, yukarıda işaret etmiş olduğum
gibi, bu malzeme ve âdetlerin kendileri için yepyeni olu-
şudur. Japon sanatkârı, kâğıt üzerine, incecik bir fırça ile,
bütün hüneri küçücük bir sahada her türlü manzaraların
bir hülâsasını vermekten ibaret olan dekoratif resimler
yapardı. Ve bu itibarla, bir dakikada bir «Hay - kay» ya-
zan Japon şairinden farksızdı: Mefkûrelerin ve teknikle-
rin birleşmesi.
Koyu, ağdalı renkli, kalın fırçalan, hiç de o ince-
cik, hayal gibi pirinç kâğıdına benzemeyen muşambayı
atelyesine getirince Japon ressamı bu yeni âletlerin mağ-
lubu oldu.
Problemi pek basit bir şekilde halletmekte olduğu-
mu düşünenler olacak. Hiç şüphesiz «Millî sanat» mesele
sinin daha kurcalanacak binbir tarafı var, fakat sanat
âletlerinin, malzemesinin, işçiliğinin, sanat eserinin şekli
ve ruhu üzerindeki derin tesirini hatırlatmak isterim.
Mevzumuzu teşkil eden sergiye dönersek, kendile-
rine karşı savrulan «Gayr-ı millîlik» tehdidine o dere-
cede müstahak olmadıklarını bir kere daha görmüş olu-
ruz. Ağabeylerimiz -İbrahim Çallı grubuna mensup sanat-
karlar - Fransız akademik empresyonizmine bağlı kal-
mış olmakla beraber, memlekete döndükten beri etraf-
larındaki sahne ve manzaralarla alâkadar olmaktan, on-
l a n tercüme etmekten bir an hâli kalmamışlardır. Hattâ
itiraf edelim ki, kendilerinden sonra gelenlerin mühim
bir kısmından, gençlerden, çok daha millî bir karakter
taşıyan eserler yapmışlardır. Meselâ, B. Hikmet Onat'ın
bilhassa 1914-1924 senelerinde yapmış olduğu Boğaz-
içi manzaraları, râkid sulara gölgelerini vuran sandal-
ları, mavnalan, Nazmi Ziyanın manzaraları, Şevket Do-
ğan'ın cami içleri, Fransızların «Parfüm du Territoir» de-
dikleri «vatan toprağı kokusu» taşıyan eserler idi. Bu
saydığım ressamlann daha yaşlılarında, General Halil,
bir hoca Ali Rıza, bir Zekâî Paşa, millî renk çok daha
barizdir.
Bunlara Türk ressamı, demezsek kime diyeceğiz.
Gençliği, 1929'da teessüs eden «Müstakil Ressamlar
Birliği» ve 1934'de kurulan «D» grubu firmaları etrafında
toplanmış görüyoruz. Bu gençlik, kendilerinden evvelki-
lere nazaran, plâstik sanatımıza tekâmül getirdiler mi?
Bundan asla şüphe edemeyiz. Müstakil ressamların ve «D»
grubunun mütevâlî sergileri, şimdi isimleri ağızlarda do-
laşan, eserleri yabancı memleketlerinde açılan Türk sanat
sergilerinde parlayan ressam ve heykeltraşlarımızı mem-
lekete tanıtmışlardır. Gençler, ağabeylerine nazaran, pek
bâriz entellektüel kaygılar taşımakta, plastik problemi
daha inceden inceye deşmek istemektedirler. Bu itibarla
garp üstadlarınm tesiri altında kalmaktan kendilerini kur-
taramamışlardır. Sanat kültürü bakımından değerli ele-
manları birleştiren «D» grubunun bilhassa ilk sergilerin-
de, grup üslûplarının tesirine, hemen hemen her eserde,
şahit olmak mümkündü.
Amma, hemen tasvip edeyim ki, ben, b u ciheti, bir
zaaf ve bir ayıp olarak telâkki etmekten çok uzağım. Te-
sir, sanatkârın hayatında ilk istinat noktası olmak itiba-
riyle, elzemdir. Ancak iyi tesir ve kötü tesir vardır. Büyük-
lerimizin Saint - Amant yahut Chabas'ların tesiri altında
kalmış olmalarına mukabil gençlerin Gromaire, Lhote,
Fries ve şimdi Leopold Ldvy'nin tesiri altında kalmaları,
her halde gençlerin lehine kaydedilecek bir keyfiyettir.
Hâsılı, garba daha çok yaklaşmış bulunan bir genç
zümre ile, garp dersinden daha az müteessir dönen ve
bura manzaralarına daha bakir bir gözle bakmış olan iki
sanatkâr nesli ile karşılaşıyoruz, demektir. Bundan evvelki
sergilerde olduğu gibi «Birinci Birleşik Sergi» nin verdiği
ilk intiba da budur.
Bu sergiye, iki nesil arasında birkaç seneden beri
devam etmiş olan kavgaların nihayeti gibi bakmak
mümkündür. Bizim dileğimiz de o yoldadır. Fikirlerin
çarpışması, kültür faaliyetinde pek lâzım bir hız unsuru
olmakla beraber, birçok haksızlıklara mahal vermekten
hâli kalmaz. Gelen bir ekol, doğan bir cereyan, kendisin-
den evvel gelenleri topyekun inkâr eder. Hızı ve varlığı-
nin sebebi esasen bu inkârda mündemiçtir. Yukarıda hu-
susiyetlerini saymış olduğum bu iki zümre arasında, uzun
müddetten beri, bariz bir antagonizm devam edegelmiş-
tir. İnkârlar, karşılıklı silâh gibi kullanıldı. Her iki
zümre, kendisini müdafaa edebilmek için, bu gibi kavga-
larda meşru bir vasıta haline gelen haksızlığı âlet edin-
mekten bir an tereddüt etmedi.
Kat'i bilânçonun zamanından belki daha çok uza-
ğız. Fakat her iki tarafın haklarını teslim etmenin, yani
her iki tarafın memlekete kazandırdığı kıymetleri tam
bir bitaraflıkla tebarüz ettirmenin zamanı geldi zannın-
dayım.
«Birinci Birleşik Sergi» nin sanat hususiyetlerini
tedkik etmekle bu yolda bir adım atmış bulunacağımızı
temenni ederim.
II
Evvelki yazımda eski ve yeni nesil sanatkârları hak-
kında birkaç fikir yürütmüştüm. Bugün de, «Birinci Bir-
leşik Resim ve Heykel Sergisi »nde eser teşhir etmiş olan
sanatkârların karakteristikleri hakkında bir taslak yapa-
cağım (').
Halkevinin, bir sanat sergisine elverişli olduğunu
hiç de tahmin etmediğimiz mermer holüne girildiği za-
man, güzel sanatlar birliğine tahsis edilen b u kısmın ilk
(1) Y a ş l ı veya genç meslektaşlarımın sanatını tahlil etmek benim
için, her sefer bir azap oluyor. İtiraf edelim bizde «tenkit» an-
laşılmış bir şey değildir. Eseri tenkit edilen sanakâr, bu tenkidi
pek kolayca şahsiyât vadisine dökerek, tablosunda bulunan ku-
surları şahsa yapılmış bir hakaret telâkki eder ve yanlışlarını
hatırlatmak küstahlığında bulunana karşı derhal cephe alır.
F i k i r kısırlığına delâlet eden bu hâl, resim âlemimize mahsus
bir keyfiyettir. Tenkide tahammül edememek içtimai hayatı-
mızın her şubesinde görülen ve bir an evvel tedavi edilmesi lâ-
zım gelen kötü bir hastalıktır.
eseri, Nazmi Ziya'nın bir manzarası idi. Bu sanatkârın
pek bâriz meziyetlerini işaret etmek için, onun müdür-
lüğü altında geçen talebelik hayatımın hatıralarına mü-
racaat etmeğe hiç de mecbur değilim. Nazmi Ziya, Türk
ekolünün en hassas manzara ressamlarından biridir.
«Pointillisme» prensiplerinin tesiri altında hareket etme-
diği, yani tabiata bâkir bir gözle baktığı zaman, Nazmi
Ziya, hissi tekniğine birleşmiş çok güzel peyzajlar vücuda
getiriyor. Gerek bu sergide, gerek diğer sergilerde gördü-
ğüm bazı eserleri, bilhassa sabahın nemli atmosferinin
tercümesinde, göze zevk veren parçalardı.
Bu sanatkârların biraz ötesinde Hikmet Onat'ın biı
manzarası asılı idi. Bu ressamın, ezelî «theme» olarak,
durgun sulan, bu sulara akseden röfle (reflet) leri, sa-
hilleri, kıyıları aldığına senelerden beri şahit oluyoruz.
Nazmi Ziya kadar hisli olmamakla beraber Hikmet Onat'
ın bilhassa hayli evvel vücuda getirdiği eserler, bir emni-
yet, bir olgunluk taşıyorlardı. Her sanatkârın bir Picasso
gibi bukalemûn, bir Cezanne gibi araştırıcı olmasını iste-
memekle beraber, bütün ömrü imtidadmca ayni formül
içinde sıkışmasını doğru bulmayanlardan Hikmet
Onat'ta, aynı teknik içinde aynı mevzuları tekrar etmek-
ten doğduğunu sandığımız bir yeknesaklık var. Aynı ye-
şillerin' aynı sarıların, aynı mavilerin, aynı şekilde sürül-
müş fırça darbeleriyle aynı mevzuları tercüme etmesi,
sanat eserinin başlıca düşmanı olan bir nev'i otomatizm
doğuruyor ki, birçok sanatkârlar kendilerini bundan kur-
taramıyorlar. Küçücük değişikliklerle aynı tip tabloyu
yapmak ressamı belki yanıltmak tehlikesinden kurtarır.
Fakat sonunda, araştırmalara engel olan cansız bir yek-
nesaklığa da düşürebilir. Boya hamurunu iyi yoğuran
Hikmet Onat'a, repertuvannı değiştirmesini tavsiye et-
mek, kendisinden çok şey beklenebildiğine en güzel delil
olarak kabul edilsin.
Bu sergide gözlerimiz Çallı İbrahim'in eserlerini
aradı. Fakat her nedense, hepimizin ilk hocası birkaç se-
neden beri, küçük «poşad» 1ar yollamakla iktifa ediyor.
Eskiden, Galatasaray resim sergilerinin en büyük, en ce-
saretli ve sanat kokusunu en fazla taşıyan bu Türk üsta-
dının şimdi birkaç fırça darbesi ile iktifa etmesi, eski ne-
silden üstün bir sanat yaptıklarını iddia eden gençleri
bile memnun edecek bir hadise değildir. Çallı İbrahim is-
mini bir âlemin rumuzu, daha şimdiden bir efsane yap-
maya muvaffak olan Çallının getirdiği havayı nasıl inkâr
edebiliriz? Teslim edelim ki bir Çallı İbrahim havası,
bir Çallı İbrahim üslûbu vardır. Bu havayı onun tablolan
kadar mizacı, mizacı kadar esprisi, esprisi kadar dina-
mizmi yaratmıştır.
Sanatı: Ittıratsız, muvaffakiyetler ve yanlışlarla,
harikulâde sezişlerle ve pek bâriz aksaklıklar, lirizmanuı
bütün taşkınlıklan ve intizamsızlıklan ile dolu bir eser.
Çallı İbrahim resmimize şeffaf renklerin, serbest çizgile-
rin penceresini açtı.
Leopold Levy'nin bir ankete cevap olarak pek güzel
söylediği gibi, umumiyetle sanatkârlar, tarihî şartları
içinde etüd edildikleri zaman asıl kıymetlerini gösterir-
ler. Muhitinde bir aksülâmel uyandırmağa, mer'i bir ni-
zamı bozarak yeni bir nizam sokmağa muvaffak olanlar,
unutulmamağa lâyık olanlardır. İşte, Türk plastik sanatı
çerçevesi içinde yeniden nizam yapmış, yeni bir görüş
getirmiş olması dolayısıyla, Çallı İbrahim, daima saygı
ile anılacak bir isimdir.
Feyhaman Duran'ın kendi anlayış çerçevesi içinde
pek muvaffak sayılabilecek eserlerini hatırlıyorum: Bi-
raz gevşek olmakla beraber mazbut bir desen, hamuru
tatlı bir boya, biraz mora kaçmakla beraber uygun ve
âhenkli renkler, nihayet çehre ifadeleri.
 Yukarıda Hikmet Onat için söylemiş olduğumu bu-
rada Feyhaman için de tatbik etmek cesaretini gösterece-
ğim. Şöyle ki, bu sanatkâr da muayyen ve bellenmiş
ahenkler içinde, yeni kombinezonlar araştırmadan, mo-
delleri değişen, fakat görüşü bir (execution) egzeküsyon
olan levhalar yapmakta devam etmektedir. Bellenmiş bir
gölge, bir ışık renginin, yapıla yapıla muayyen bir neti-
ceye varacağı muhakkak olan bir halitanın, şu cihete sal-
lanmış bir fırça darbesinin ne şekilde tecellî edeceği em-
niyetinin doğuracağı netice aşikârdır: Sıkıcı bir yekne-
saklık, heyecansızlık, rutin.
Bu mülâhazalarımda haklı olduğumu kendi kendime
isbat için, Halkevinin yukarı salonlarının birinde, Fey-
haman tarafından 1926'da yapılmış bir ihtiyar adam port-
resi ile, bu senenin mahsulü olan eserleri - birkaç kere
merdiveni inip çıkmak yorgunluğu bahasına - kıyas et-
tim. On sene evvelki resim ile 1937 mahsulü eserler ara-
sında görüş farkı, teknik farkı olmadığı gibi, bir inkişaf
da görülmüyordu. Bilâkis, 1926'da yapılan portre, son
eserlere nisbetle çok daha muvaffak idi. Halbuki serginin
46 numaralı «Çiçekler» i iki aynı ressamın idi, Feyha-
man'ın renklerine hâkim olduğunu isbat ediyordu. Fey-
haman yaşında bir sanatkârın henüz ihtiyarlık bahanesi
bile yoktur.
Şu satırları yazarken «Türk Ressamları Cemiyeti»
nin 1921'de Galatasaray Lisesi'nde açmış olduğu bir ser-
ginin resimli katoloğu elimde bulunuyor. Binbaşı Ali
Sami'nin iki büyük kompozisyonu, biri «Sarıkamış Mu-
harebesinden Sonra» öteki «Gurbet Yollarında» bu sergi-
nin başlıca parçalarından idi. Aynı sergide bir kadın ka-
fası teşhir etmiş olan «Sanayi-i Nefise talebesinden Nu-
rullah Efendi» bu resimleri pek iyi hatırlıyor. Değil yal-
nız Ali Sami'nin büyük askerî tablolarını, Feyhaman'm
büyük portrelerini, Şevket Dağ'ın büyük cami içlerini de
hatırlıyor. Büyük sahalar üzerine «tablo» 1ar yapmaya
çalışmış olan eskiler, şimdi küçücük taslaklarla iktifa edi-
yorlar.
Bazı meslektaşlar, «tablo» zihniyetini doğru bul-
mayacaklar. Evet, her şeyden evvel çizgileri ve renkleri
iyi terkip etmek gerektir ve yan yana doğru olarak konul-
muş iki renk, teknik aksayışlarla dolu büyük bir tabloya
tercih edilir. Fakat bu sırf teknik kaygısının da büyük
tehlikeleri var. Fazla mücerret ve fazla hasbî oyunlara
sevkeder. Tablonun bir şeyler anlatması lâzım geldiğine
yeniden kani olmağa başlıyorum. Bu itibarla, eski hoca-
larımızın bilhassa Çallı'nın, kompozisyonu ve tablo va-
disinde eski çalışmalarından şimdi iz kalmamış olmasını
teessüfle kaydediyorum.
«Akademizma» nedir? Bunu izah etmek bir hayli
müşkül. «Akademi» kelimesinden doğmuş olan bu keli-
me, güzel sanatlar mekteplerinde tedris edilen, kendisini
ananeye ve sanatın ezelî kanunlarına sadık addeden idraki
tavsif eder ( 2 ). Akademizma her türlü yeni görüşe, yeni
tekniğe, her merhaleye, her orijinaliteye düşmandır. Ta-
biata sadık kaldım zannıyla tabiatın fotoğrafik bir kop-
yası ile iktifa eder. Onu, şahsî tefsirin, şahsî tahlilin kal-
burundan geçirmez. Ananeyi, yani klasik üstadları devam
ettiriyorum diye, bu üstadlarm tamamiyle mücerret olan
sanat idraklerinden bi-haber, onların yalnız haricî görü-
nüşlerini iptizale uğramış, tereddi etmiş bir teknik ile
taklit eder.
(2) Kötü düşünenleri derhal susturmak için şunu ilâve edeyim ki
bizim «Güzel Sanatlar Akademisi» böyle bir idrak ve görüşü
telkinden çok uzaktır. Klasik sanatı kavradıkları kadar moder-
ni de anlamış olan akademimizin genç hocaları, bu müesseseyi,
belki dünyanın en serbest fikirli bir sanat mektebi halinde ya-
şatmaktadırlar.
 Akademizma geniş kütlelerin ahengini, birbirlerine
karşı aksisada yapan şekillerin, renklerin, senfonisini,
tablonun hendesesini bilmez. O, gözün parlak noktasına,
esvabın kıvrımına, dudağın nemine, perçemin alına vur-
duğu gölgeye takılıp kalır ve mevzuunun «hikâyesini»
plastik mefhumuna - yani her şeyden evvel çizgi, renk ve
terkip ahengine - üstün tutar. Akademizma reçeteye sa-
dıktır. Onun için, muayyen ve belirmiş bir yaprak rengi
vardır. Trüklerine (truc) hâkimdir. Bir genç kız derisi ren-
gi, bir kapalı hava rengi, duvara vuran bir güneş rengi var-
dır. Trüklerine hâkimdir. Yanılmaz, hocasından öğrendiği
manipülasyonları (manipulation) hayatı imtidadınca tat-
bik eder. Tabiat önüne «peşin fikirler» le çıkar. Tablo-
sunu, tornacının emin işçiliği ile «imal» eder ve satar.
III
«Birinci Birleşik Resim ve Heykel Sergisi»nin sanat-
kârların eserlerini ihtiva eden kısmına geçelim. Burada
münekkidin işi daha fazla müşkülleşiyor. Otuz, otuz beş
yaşında olanların, sanîhatta tam bir ifadeye varamadık-
ları bütün teknik zorluklarını aşamadıkları umumiyet
itibariyle kabul edilir. Filvaki sanatta gençlik, fizyolojik
gençliğin hududlarından çok daha geniş bir çevreye sahip-
tir. Hayatının dörtte üçünü kat'etmemiş sanatkâr kendi
sanatında bir genç ve dolayısıyla henüz nâtamam bir şah-
siyettir.
Müstakil Ressamlar Birliği, Güzel Sanatlar Birliği ile
beraber memleketimizdeki iki resmî teşekkülün biridir.
Kalabalık bir kadrosu vardır- Uzun müddetten beri İstan-
bul'da sergi açmamış olan ve müessisleri arasında bulun-
duğum bu birlik, son zamanlarda, Anadolu'nun muhtelif
şehirlerinde sergiler açarak, yurt içinde çok mesut bir
faaliyet gösterdi ve bu işte diğer sanatkârlarımıza bir nü-
mune oldu.
Müstakil Ressamlar Birliği birinci birleşik sergiye
iştirak etmekle, sanat haytımıza yeniden faal bir şekilde
katılmak hususundaki azmini gösteriyor.
Bu birliğe, azasını biraz daha titiz bir şekilde inti-
hap etmesi tavsiyesinde bulunulabilir. Kemmiyet itibariy-
le zenginlik sanatta hiç bir şey ifade etmediği gibi ekser-
muzır tesirlerde de bulunabilir. Filvaki, bu sergide «ne
idüğü belirsiz» birçok zevatı müstakbel ressamların ara-
s ı d a gördük. Her halde, mücadele prensibi namına «or-
du kurmak» isteyen birlik idarecilerinin bu işte hata et-
tiklerini ihtar vazifemiz olsa gerekir. Müstakillerden su
isimleri kaydetmeliyiz. Refik Epikman, Arif Bedii, Eren
Eyüpoğlu, Ali Avni, Zeki Kocamemi, Şeref Akdik vesaire.
Ali Avni ve Zeki Kocamemi, bundan birkaç sene ev-
vel, Almanya'dan getirdikleri yeni formüllerle, sanat
gençliğimiz arasında âdeta küçük bir ihtilâl yapmışlardı.
Hoffmann'ın, Münih'teki atölyesinde tedris ettiği usul ve
tarzı bu gençler sayesinde öğrenmiştik. Ancak, o tarihte
de söylediğimiz gibi, bizim bildiğimiz kübizmin sistemli
bir tatbikinden başka bir şey olmayan bu usul hakikate va-
ran yol olmaktan çok uzaktı. Nitekim, Ali Avni'nin bu an-
layış içinde ve sevimsiz tağyirlerle yaptığı tabloları hiç
bir zaman kendi zevkime uygun bulmadığımı muhtelif ta-
rihlerde söylemekten çekinmedim. Son sergide Ali Avni'
nin, Hoffmann'ın tesirinden tamamiyle kurtulmak, daha
mülâyim, dolayısıyla daha şahsî bir yol tuttuğunu büyük
bir zevk ile gördüm. Zeki Kocamemi büsbütün muvaffa-
kiyettedir. Sanata hürmetin, çalışkanlığın ve inatçı, titiz
bir başarma arzusunun timsali olan bu gencin pek yakın-
da bize çok kuvvetli eserler göstereceğine eminim.
Kısa bir zamanda büyük bir tekâmül göstererek
amatörlükten profesyonel ressamlığa geçenlerden biri de
Arif Bedii'dir. Bahriyeden sanata geçen bu genç, birkaç
sene içinde, bocalamalardan emniyete, kuvvete ve olgun-
 luğa geçti. Arifin son sergide teşhir ettiği üç manzarayı
başaracak pek o kadar genç tanımıyorum.
Refik Epikman, bati, fakat emin adımlarla ilerliyor.
Resim sanatının muhtelif problemleri bu genci pek fazla
meşgul ediyor- Biraz fazla teenni ile çalışıyor ve daha faz-
la serbestliğe ihtiyacı var gibi. Sivas'tan yaptığı kayalıklı
bir manzara, çizgi tezatlannı ve renk kaynaşmasını pek
güzel başarıyor.
Eren Eyüboğlu - Bedri Rahmi nin karısı - garpta doğ-
muş ve büyümüş olması itibariyle sanatın, bilhassa mo-
dern sanatın bütün endişelerini izhar ediyor. Muasır üs-
tadlann tesirinden kurtulmağa çalışan tabloları, ayrı ayrı
endişeleri tercüme etmekte, fakat her biri tam bir olgun-
luğa varmaktadır.
Müstakil ressamlar birliğinin en kuvvetli azası
Eren'dir. derken bu hükmümde yanılmadığıma kat'iyen
kani bulunmaktayım.
«D» grubu, bu birliklerimizin en yenisi, dokuz aza-
dan müteşekkildir. Bedri Rahmi, Zeki Faik, Cemal Tol-
lu, Elif Naci, Eşref Üren, Zühtü Müridoğlu, Abidin Dino,
Turgut Zaim ve ben. Üç seneye yakın bir zamandan beri
Rusya'da, meşhur bir tiyatro rejisörü ile çalışmakta olan
Abidin, sergilerimizde görünmüyor. Bu bir kayıptır. Bil-
hassa çizgi sahasında Abidin, hemen hemen Picasso'nunki
ile kıyas edebileceğim bir maharete maliktir. Onun sanatı
daha ziyade tezyinidir. Abidin'in, virtüozite'si (virtuosite)
o kadar büyüktür ki, Sovyetlerin bile kuvvetine parmak
ısırarak Abidin'den bir hayli istifade ettikleri hakkındaki
habere pek kolay inanıyorum. «Birinci Birleşik Sergi» de,
«D» grubu, itiraf edelim ki kudretini gösterecek eserler
teşhir etmemiştir. Bunu göz önünde tutarak bu grubun
bu sergideki eserlerinden ziyade, evvelce göstermiş oldu-
ğu işlerini nazar-ı itibara alarak onun sanatımıza yaptığı
yardımı ve getirdiği ilâveleri tebarüz ettireceğim.
Gerçi «D» grubu, bidayette epeyi aşırı bir modernizm
göstermiş olmasına rağmen, tek cepheli bir teşekkül ad-
dedilemez. Azaları, muhtelif istikametlerde çalışmakta ve
ayrı ayrı sanat kanaatlerine sahip olmaktadırlar. Zeki
Faik, bir zamanlar Lhote gibi nazariyeciler, Fries gibi
aşırılar ve liriklerin tesiri altında kalmakla beraber, şim-
di, klâsik çerçevenin içine tekrar girmiştir. Mevzubahs et-
tiğim sergide eser teşhir etmeyen Zeki'nin «Elli Yıllık
Türk Sanatı» sergisindeki bir portresi ve bir natürmortu,
müzelerin, günlük rayihaları ile dolu gibi görünen koku-
sunu bize hissettirmişti.
Bir genç sanatkârın yanında, Cemal Tollu, ağırbaşlı-
lığın bir timsalidir. Resim sanatının şaka götürmediğini
her fırça darbesi ile seyirciye ayan beyan ifade eden bu
arkadaşın olgun, pişmiş renkleri, form bütünlüğünü kav-
rayışı, kaba, fakat esaslı yontulmuş maddeler vücuda ge-
tiren plâstik durbinliği her cihetçe bir çalışma ve sanat
endişesi nümunesidirler-
Elif Naci bu sergide, pek sevdiği bir «tem»i olan bir
meyhane içini gösteriyor. Elif Naci'nin, plastik sanatların
memleketimizde tanınması için senelerden beri ve bütün
varlığını sarfederek giriştiği mücadeleleri burada anmak
isterim. Bu mücadeleler, bir gün, sanat tarihimizin canlı
safhalarından birini teşkil edecektir. Mücadeleci ve mu-
harrir Elif Naci'nin yanında, ressam Elif Naci tek başına
kalmak ve kimseden, hiç bir yerden tesir almak isteme-
mek meziyetini göstermiştir. Naci hepimiz gibi, tablola-
rında, kâh şanslı, kâh şanssızdır. Şanslı olduğu zaman en
acı ve en aykırı renkleri birbirine barıştırarak gözlere te-
miz bir zevk veren peyzajlar ve enteriyör'ler (interieur)
yapar. Yemyeşil bir çayırın üstünde limon sarısı bir elbi-
se ile oturan bir kadın. Uzakta, turuncu entarisini uçura-
rak oynayan bir çocuk, şerit gibi uzanan bir yol ve mas-
mavi bir gök üzerinde uçuşan benek benek bulutlar. îşte
 Elif Naci'nin bir tablosunun şeması ve işte bugünkü Türk Eşref Üren, «D» grubuna en son iltihak eden bu res-
sanatının karakteristik eserlerinden biri. sam, kelimenin en plastik mânâsı ile bir şairdir. Resim
Bedri Rahmi az zamanda memleketimizde büyük tekniğinin bütün ihtiyaçlannı nazar-ı itibara almakla be-
bir şöhret kazanmış olan bir genç arkadaştır. Resimleri raber eserlerinde «his»i de gösteren bu genç sanatkân-
kadar sevimli ve canlı olan yazıları bu şöhretin kuruluşu- herhalde pek beğendiği bir Bonnard'a yaklaştırabiliriz.
na yardım etmedi değil. Bedri R a h m i n i n birçok tesirleri Ahenklerini, tabiî renklere meydan okurcasına tertip eden
bir araya toplanmasını ve bir zamanlar Duffy, Matisse gibi bir Bedri R a h m i n i n yanında, Eşref Üren, dış âleme karşı
üstadların görüşlerini benimsemek istemesini tenkid ede- daha makuldür. Muhtelif perdeleri, daha doğrusu gam"
mem. Eskiler bile, bir yere, yani bir üstada dayanmak l a n (Gammes)en güç başarılabilen yeşil rengin üstadı ve
lüzumunu ileri sürerlerdi. Fakat Bedri'nin renk hususun- şairidir. Bu itibarla onun manzaralarını, portrelerine ve
da bu kadar muvaffakiyetli resimler yapması, kapıldığı hattâ «enteriyör»lerini tercih ediyorum.
tesirlerden ziyade, kendi sanatkâr mizacım gösteriyor. Zühtü Müridoğlu, «D' grubunun tek heykeltraşıdır.
R e n k : Bedri'nin en birinci vasfı budur. Bu gençte valör- Bu genç sanatkârımızın şahsiyet ve kudreti hakkındaki
den (valeur) ziyade kulör (couleur) ile görmek hassası düşüncelerimi birçok vesilelerle izhar ettim. Türk heykel-
vardır. Yani gölgeli ve müdevver cisimlerden ziyade iki
traşlarmın - bu dokuz, on kişilik grubun - içinde emsalsiz
buudlu, şiddetli renklerle resim yapma temayülünü göste-
bir kuvvet ve olgunluk gösteren Zühtü, bilhassa kafa ve
riyor. Bu hassayı hiçbir zaman öldürmemek, tabiatın
vücut heykellerinde ustaca bir işçilik gösterdiği gibi, his
çizmiş olduğu vadide ilerlemek gerektir.
ve ince görüşü şekil araştırmasının tuzağına kaptırma-
Kendisinden her bahsedişimde Turgut Zaim'i met- maktadır.
hetmek mecburiyetinde kalıyorum. Bu «mecburiyet» ke-
(Varlık, ıır 97, 98, 101, 1 5 Temmuz, 1 Ağustos, 1 E y l ü l 1937,
limesini, Turgut'un bazıları tarafından uğradığı tenkitlere 1
s. 388, 407, 454)
karşı kullanıyorum Küçük satıhlar üzerinde, bir minya-
türcüniin aşkı ile memlekete ve bilhassa köy hayatımıza
ait sahneler resmeden bu gencin bir ilüstrasyon (illustra-
tion) ressamı olduğu söylendi. Bunu söyleyenler, büyük
pentürün bir müfekkire meselesinden ziyade, bir ebad ve
teknik işi olduğunu sananlardır- Bu satırları yazarken
Turgut'un bir tablosu yazı masamın önünde asılı duru-
yor : Kağnılarının arkasından giden bir köylü kadını ve
iki çocuğu, fonda, Sivas'ın pembe dağlan ve küçük, yassı
evleri, lime lime bulutlu masmavi bir gök. Hiçbir ya-
bancı tesir taşımayan Türk oğlu Türk bir sanat eseri ki,
büyük pentür un (peinture) bütün hassalarını, mütevazı
bir şekilde, kendinde taşıyor.

Ahmet Hamdi [Tanpınar] (*)
GÜZEL SANATLAR AKADEMİSİ SERGİSİ
Birinci makalemde serginin diğer kısımlarında
mevcut hava ile şark sanatlar kısmının birbirinden ayrıl-
dığından bahsetmiştim. Şark tezyini sanatlar kısmında
maziden kalan bir ustalığın tekrar yeşermeğe doğru olan
hareketini görüyoruz. Buradaki her şey, bütünlüğünü kay-
betmiş olmakla beraber, henüz hassasiyeti içimizde ya-
şayan bir medeniyet ve zevkin, elinden geldiği kadar bu-
güne intibaka çalışan mahsulleridir.
Kendi mahdut sahasında kalmak şartıyla, bu sanat-
lardan şüphesiz ki çok şeyler beklenebilir; fakat ne de ol-
sa çok incelmiş bir zevk olmaktan ileriye geçemezler. Di-
ğer şubelerde ise iş büsbütün başkadır. Bu şubelerde bu-
günkü hayat ve düşünüş tarzımızın emrettiği bir sanatın
yolunda yürüyen gençlerin eserleri vardır. Bunlar yarının
mimarları, ressam ve heykeltraşları, tezyinatçıları olan
gençlerdir ve bugünkü mesaîlerinde, bir cemiyetin ken-
disini ifade etmek, hayatını tesbit etmek için çalışıyorlar.
Mimarî şubesi her sene biraz daha kuvvetleşen çalışma-
sına devam ediyor.
Bu şubedeki gençlerin eserlerini seyrederken, bu sa-
natın memleketimizde ilerlemesi yüzünden hayatımıza
gelecek yenilikleri düşünmemek kabil değildir. Ev ve şe-
hir insanoğlunun en belli başlı terbiyecileridir.
(*) Güzel Sanatlar Akademisi Sanat Tarihi Profesörü
Bu itibarla hakiki bir mimar, bütün bir cemiyetin
hayatını tanzim eder denebilir. Tanzimat'tan beri yapı-
lan köksüz yeniliklerin, sakat tecrübelerin bozduğu Türk
şehirciliğinin bütün ümitleri de bu şubededir.
Bu şubenin çalışmasında en çok sevinilecek taraflar-
dan biri de, onun maziyi anlamak ve öğrenmek hususun-
da sarfettiği gayretin büyüklüğüdür. Mimarî şubesi sivil
ve dinî mimarîmizin şaheserlerini şimdiye kadar görül-
memiş bir ciddiyetle tedkik ediyor. Bütün dünyanın malı
olan bir üslûba kendi şahsiyetimizin damgasını vurmak
için en kestirme yol olan bu mesaînin tam meyvalarını
vereceği zamanlar yakındır.
Mimarî şubesinin bu seneki konkur mevzuu «İnkı-
lâp Müzesi»dir. Ayrıca her mimar namzedinin otel, opera,
büro ve apartman, tiyatro gibi cemiyet hayatiyle sıkı su-
rette alâkadar mevzularda birer vazife projesi vardır.
Resim şubesi iki salon işgal eder. Bu salonlarda in-
san vücudunun ve tabiatın sırlarını zorlamağa çalışan
genç zekâların eserleri vardır.
Bu eserleri seyrederken bizde resmin talii üzerinde
düşünmemek kabil değildir.
Şüphesiz ki memleketimiz, bilhassa sanat gibi sa-
halarda sa'yi hemen derhal refah ile mükâfatlandıran ül-
kelerden değildir. Bununla beraber diğer sanatlarda ça-
lışanlara hiç olmazsa ilerisi için ümit veren bazı imkân-
lar vardır.
Bir mimar sanatıyla havat arasındaki sıkı münase-
betten emin olarak daima bekleyebilir. Keza bir afişçi ve-
ya seramikçi memleketin iktisadî faaliyetlerinde kendisi-
ni lüzumlu kılan çalışma imkânları bulabilir. Fakat resim
gibi maddî hayatta mübrem hiçbir rolü olmayan ve bü-
tün ümitlerini sadece vatandaşın sanat terbiyesinde ve
zevkinde bulan bir sanatın yaratıcıları için bu mesele büs- çok güzeldir. Ayrıca Bedri Rahmi'nin Avrupa konkurunu
bütün başka bir şekle girer. kazanan bir tablosunu da görmek mümkündür.

Filhakika bizde resim, devletten ve y a n resmî mües- Tezyinat şubesi bu sene geçen seneden daha zengin-
seselerden başka bir müşterisi olmayan bir sanat halinde- dir. Gayesi, sanatı ferdî hayata teşmil etmek olan bu şu-
dir; zevklerini sanatkârın seviyesine yükseltmeye çalışa- benin muhtelif kısımlarını gezerken, onun hayat ihtiyaç-
cağı yerde, belki çok defa onu sanatkâra cebre çalışan larım her sene biraz daha kuvvetle karşılamağa çalıştığı-
birkaç amatörün mevcudiyeti bu iddiayı tekzip etmez; nı görüyoruz.
onun içindir ki devletin zaten yapmakta olduğu himaye (Açıksöz, nr. 20827, 4 Temmuz 1936)
şeklini d a h a genişletmesi ve meselâ Rusya'da olduğu gibi
bir nevi sistem haline getirmesi çok lüzumlu bir iştir.
Ayrıca resim terbiyesinin memlekette kökleşmesi
için lâzım gelen zarurî şartlardan da mahrumuz.
Bizde henüz bir resim müzesi mevcut olmadığı gibi,
ressamlarımızın eserlerini teşhir edecekleri bir galeri de
mevcut değildir. Böyle bir galerinin yapılması çok güç
bir şey olmasa gerek. Resim müzesine gelince, bir taraf-
tan ressamlarımıza ve onlar yetişmezse ecnebi kopyacı
ressamlara klasik eserleri kopya ettirmek ve diğer taraf-
tan da hemen her büyük Avrupa şehrinde, ikide bir yapı-
lan koleksiyon satışlarına ve senelik sergilere müşteri sı-
fatiyle iştirak ederek, küçük fakat çok faydalı bir müze
kurmak imkânı bizim için daima mevcuttur.
Bu müzeler ve galerilerledir ki, vatandaşın resim zev-
ki teşekkül eder ve binnetice olarak da resim sanatı bizde
müşterisi sadece devlet olan bir meta halinden kurtula-
rak, yavaş yavaş cemiyetin canlı surette duyduğu bir ih-
tiyaç haline girer.
Daha iyiye ve mükemmele doğru olan bu tahmin ve
ümitlerden sonra akademi resim talebesi içinde çok şa-
yan-ı dikkat istidatların bulunduğunu söyleyelim. Bu iki
salonda heykel şubesinin eserleri de mevcuttur. Çallı'mn
Atatürk portresi bu kısmm hocalara ait tek eseridir ve

Peyami Safa
MEYHANEYE DÜŞEN MUSİKÎ
Millî musikîmizin artık meyhanelerden başka bir
yerde dinlenmesine imkân olmamasından doğan teessür-
lerimi ve endişelerimi küçük bir iki yazıma sıkıştırmış-
tım. Bundan sonra aziz meslektaşım Hakkı Süha Gezgin
de alaturka musikîyi meyhaneden kurtarmak için güzel
çığlıklarla dolu, keskin bir hassasiyet gösteren makaleler
yazdı. Bazı gazetelerde iki veya üç bestekârımız cevap
vermişler. Bunlardan birini tamamiyle okudum, birinin
de bazı parçaları gözüme ilişti.
Alaturka musikînin genç ve tanınmış bestekârların-
dan biri, anketi yapan muharrire diyor k i :
«Musikîmizi meyhaneden kurtaralım ne demektir?
Bunu bir türlü anlamıyorum. Yani herkesi altı saat
frenk bastonu yutmuş gibi dimdik, camide vaaz dinler
gibi görmek mi istiyorlar? Neden içki ile musikî dinlen-
mesin? Siz içmeden dinlemek istiyorsanız, içmeyin ve
dinleyin; rakı içenler akşamcılardır. O, konsere de gitse,
ya dışarıda içer gelir, yahut bir cebinde şişe, bir cebinde
fıstık, sessizce içer ve konser dinler. Hem bu iş yalnız bi-
zim memlekette değil, Avrupa'da da böyledir».
Bu sözleri yalnız millî musikînin değil, bestekârla-
rının da meyhanelerde ne garip istihâlelere uğradıklarını
gösteren hayret verici bir vesika mahiyetinde olduğu için
göz önüne koyuyorum. Alaturka musikînin genç ve ma-
ruf bestekârı, musikînin de, memleketin de, Avrupa'nın
da ne olduğunu bilmiyor; bilmiyor ki bir konserde musikî
sıçrayarak, zıplayarak, hoplayarak değil, her güzel ve bü-
yük şeyin insan ruhuna telkin ettiği vakar içinde, insan
vücuduna empoze ettiği diklik ve hareketsizlik nizamı
iç'nde dinlenir. Bilmiyor ki bu memlekette nadir bazı
alaturka musikî ve hemen her garp musikîsi konserine ğe-
len halkın bir cebinde şişe, öteki cebinde fıstık olduğunu
iddia etmek cesareti, bütün çeşmelerden ve terkos mus-
luklarından rakı aktığım söylemek derecesinde ileri git-
miş bir isnat olur. Bilmiyor ki Avrupa'da içmek hiç ayıp
olmamakla beraber, bir konser salonuna cebinde içki şi-
şesiyle gitmek ve «sessizce içip musikî dinlemek»- sosyal
bağlarını koparmış serserilerin ve apaşların bile sanata
karşı asla mazur görmeyecekleri bir saygı eksikliğidir.
Başka bir bestekârın söyledikleri de şunlardır:
«Bahçelerde elli lira harcayanlar, konserlerin elli
kuruşluk biletlerini almıyorlar. Konser salonları boştur.
Sanatkârlar açtır. Nevres bahçelerde çalmağa tenezzül et-
mediği için acından öldü. Biz «Yanık Ömer»le hem kendi-
miz yanıyor, hem alaturkayı yaşatıyoruz».
Bu bestekârın sözlerinde de hakikat namına yapıla-
cak esaslı birkaç rötuş var • Türk halkı şimdiye kadar kıy-
metinden şüphe etmediği bir sanatkâr tarafından verilen
konserlerden hiçbirinin salonunu boş bırakmış değildir.
Türkiye'de konser vermekle geçinmek zor veya imkânsız
bir iş olsa bile hakiki bir sanatkârın, gıdasını yalnız içkili
bahçelerde bulabileceği iddiası doğru olmaktan çok uzak-
tır. Nevres bahçelerde çalmağa tenezzül etmemişti, ama
mizacına uygun sebeplerle konser vermekten ve sazını en
meşru yollarda istismar etmekten dc çekinmişti. Verdiği
son konser hiç de boş kalmadı.
Sanatkârı açlığa değil, muhtaç olduğu refaha nis-
petle hazin bir yoksulluğa düşüren zaruretler inkâr edile-
mez. Fakat sanatkâr gururu, bu yoksulluğa karşı muka-
vemetiyle derece alır. Birçok sanatkârların hususî hayat-
ları, sefaletle mücadelelerinin feci hikâyeleriyle doludur.
Bunların arasında meyhane kazancını sanat endişelerinin
üstünde tutanlara hiç tesadüf etmiyoruz.
Türkiye'de meyhane musikîsinin, bazı erbabına bir-
kaç apartman yaptıracak kadar kazanç getirdiğini biliyo-
ruz. Avrupa'da olduğu gibi, konser musikîsinin bizde de
böyle bir netice vermemesine esef edilebilir. Fakat sanat-
ta gayeleri apartman yaptırmaktan, hattâ refahını temin
etmekten ibaret olmayanlar için, meyhanelerin dışarıla-
rında katlanılan yoksulluk, meyhaneler içinde kavuşulan
bolluktan çok daha fazla olarak, bir sanatkârın, hakiki
sanatkârın nefsini tatmin eden, ruhunda gururunun sıkış-
tığı karanlık ve dar köşelere aydınlık ve ferahlık veren,
asil bir mücadele imkânı hazırlar.
Ben- sahnesinde böyle sanatkârın göründüğü konser
salonlarının boş kalmasına şahit olsaydım mesuliyeti mü-
zisyenden ziyade halka yüklemekte tereddüt etmeyenlere
derhal katılırdım. Mesele hiç de öyle değildir. Alaturka
musikînin hemen bütün sanatkârları, halkı bugün bir
konser salonuna değil, topyekün meyhanelere çağırıyor-
lar. Alkolün ve musikînin daveti birleşince, dinleyiciler
arasında da alkolik ve musikî dostu birbirine karışıyor.
Bunda içki satanlarla beraber çalgı çalanlar ve şarkı söy-
leyenler de birşeyler kazanabilirler, fakat alaturka musi-
kînin pek çok şey kaybettiğine, hayatını ve istikbâlini kay-
bettiğine hiç şüphe yoktur. İçkili bahçelerde alaturka
musikîyi yaşattığını zanneden bestekâr aldanıyor: Pek
yakın bir istikbâlin Türkleri, bu meyhane zırıltılarına ne
alaturka, ne de musikî diyeceklerdir. Bilâkis, bu sesin
içinde musikîye benzer bir şey kaldıysa, içki, onu da sa-
nat tarihinin en şerefsiz mezarlığına doğru ite kaka sü-
r ü p götürüyor.
(Cumhuriyet, nr. 4782, 5 Eylül 1937)
Halil Bedi [Yönetken]
/
MİLLÎ MÜZİK DAVASINDA ALATURKA
MUSİKİNİN VAZİYETİ
Millî müzik davasında alaturka musikisinin vaziyeti
mevzuuna girmek için evvelâ Objektif şekilde alaturka
müziğin ne olduğunu görmek lâzımdır. Alaturka musiki
Arap, Acem musikileri gibi şark müziğinin bir şubesidir.
Türkler, bu müziği Tanzimat'tan evvel asırlarca içinde ya-
şadıkları şark medeniyet zümresinde işlediler ve yakın
şark medeniyetinde hususî bir ekol yarattılar. Bu müziğe
gerek tonalite ve gerek ritm bakımlarından yenilikler
getirdiler. Alaturka müzik şark müzikleri içinde ve şark
medeniyetinde Türkün, Osmanlı Türkünün hususî zevki-
ni taşıyan bir müziktir. O, şark medeniyetinde, hususî
bir Türk müzik üslûbu, müstakil bir Türk müzik okulu-
dur.
Mensup olduğu zaman ve medeniyet içinde ve ken-
dini besleyen içtimaî şartlar dahilinde alaturka müzik mü-
tekâmil bir sanat şubesidir. En yüksek devrini geçen asır-
larda yaşayan bu güzel sanat şubesinin diğer hemşire-
leri eski Türk mimarîsi, eski Divan edebiyatı, eski hat,
hâk, nakış, tezhip ... sanatlarıdır. Bu medeniyette Itrî'ler,
Dede'ler ne ise Sinan'lar, Kasım'lar Nedim'ler Fuzulî'ler
. . . odur.
Eski alaturka müzik bütün ritm, tonalite ve form
unsurlarıyle ve ilmî gözle orijinal, işlenmiş bir sima
arzeder. Bilhassa sistem tonal, fasılalar, makamlar ve
 usuller cihetinden alaturka, fakat eski temiz alaturka in-
ce bir müzik medeniyetidir, bilhassa Bestenigâr gibi
eterojen makamlar, «usul-i darb-ı fetih» gibi mürekkep
usuller, orijinal ve ince bir tekâmül merhaleleridir.
Hammamîzade ismail Dedenin 32/2 mezüründeki
hafif îka'h sultanî yegâh murabbaı, Arif Mehmet Ağanın
aynı îka'lı «Kamet-i mevzunu ki bir mısra-ı bercestedir»
evc-ı ârâ murabbaı şark müziğinin muhakkak en yüksek
nümuneleriııdendir.
Kendi zaman ve şartları içinde meselâ bir Itrî, Rast
Mevlevî âyini gerek ritm ve gerek tonalite ve üslûp ba-
kımlarından tarihî bir medeniyet şaheseridir.
Yüksek devrini geçen asırlarda ve geçen asırların
içtimaî şartları içinde yaşamış olan bu sanatın bugün
için bütün kıymeti ancak tarihidir. Bir Süleymaniye Camii,
bir Nedim Divanı ne ise, artık bir Itrî bestesi de odur.
Eski mimarî eserlerini nasıl bir zevkle seyrediyorsak
ve eski Divan edebiyatını nasıl bir zevkle okuyorsak,
eski alaturka müziği de öylece aynı tarihî zevkle çalacak
ve dinleyeceğiz. Zaman değişmiş, eski içtimaî şartlar ye-
rine yenileri kaim olmuş, eski hayat yerini bütün telâkki
ve felsefesiyle yeni hayata bırakmış, eski zevkleri yeni
zevkler istihlâf etmiştir. Bütün duygu ve düşünceleriyle
bütün felsefî sistemleriyle, b ü t ü n ruh ve bedenleriyle ve
yeni ihtiyaçlarıyla, yeni varlıklar, yeni içtimaî bünyeler
teşekkül etmiştir- Türkler Tanzimat'tan beri eski mede-
niyeti bırakmışlar, yeni başka bir medeniyete geçmişler-
dir. Bu medeniyetin kendine göre ayrı icapları, ayrı zevk,
telâkki ve felsefesi, sanat cihetinden de kendine mahsus
ayrı bir tekniği ve estetiği vardır.
Bugünkü alaturka müzik bundan evvelki medeniyet
dairesinde yaratmış olduğumuz müzik kültürünün yeni
medeniyet içinde âdeta bir müstehâse halinde devamıdır.
Bazı eski makamlar, eski usuller, bazı eski sazlar atıl-
mış, ud cünbüşe tahavvül etmiş, şarkı üslûbu değişmiş...
Fakat bu müzik esas bünyesi içinden, kökünden ilmî, ciddi
ve hakiki hiçbir yeniliğe uğramamıştır. Aynı «homopho-
ne» sanat, yirminci asırda ve modern bir cemiyette vus-
taî bütün vaveylâsıyle devam etmektedir.
Tanzimat ilân edileli bir asır olduğu halde, bir asır-
dan beri Avrupa medeniyetine geçmiş bulunduğumuz
halde, eski müzik zevkinin hâlâ yaşaması; yeni millî
Türk müziğinin, yeni millî müzik kültürünün hâlâ doğma-
mış, yeni millî Türk müzik zevkinin Türk münevverini
sarmamış ve eski müzik zevki yerine kaim olmamış olma-
sındandır.
Gazeli ayakta ve firakla da okusak, onu gene o müs-
tehâseye ait bir nevi olmaktan kurtaramayız. Demek ki
müzik zevki bakımından hâlâ dünün insanlarıyız. Dünya-
nın en büyük inkılâplarını başaran bir milletin muayyen
bir nesli kübik evlerde oturmasına, her cihetten bir Avru-
palı gibi yaşamasına rağmen hâlâ ud ve cünbiiş çalmak-
ta, gazel ve taksim dinlemektedir. Bu gösterir ki müzik
zevki en şahsî zevklerden biridir. Göz zevkimiz ve ağız
zevkimiz değişebiliyor, fakat kulak zevki o kadar kolay
kolay değişemiyor. Kulak kültürü, değişmesi en ağır, en
çok kıskanılan, benimsenen bir kültürdür.
Mesele mutlak olarak alaturkayı kaldırmakta değil,
belki, münevver Türk cemiyetine muhtaç ve lâyık olduğu
hakiki ve millî medenî müzik kültürünü vermektir. Yok-
sa o, bir eğlence unsuru olarak dinleyicisini bulamadığı
güne kadar içimizde yaşamakta ve yeni müzik kültürünü
anlamayacak tabakanın müziği olmakta devam edecektir.
Alaturkayı Türk münevverinin yegâne müziği, mü-
zik kültürü olmaktan kurtarmak için yeni millî Türk mü-
ziğinin bir an evvel, bütün kudretiyle teessüs etmesi vc
yeni zevki yaratması lâzımdır. Bir halk müzik terbiyesi
organizasyonuna, terbiyevî ve sistematik propagandaya,
halk tarafından sevilecek bol eserlerin yazılmasına, meb-
zul vasıtalarla onların halka dinletilmesine, Türk opera-
sının bir an evvel teessüsüne, mektep müziğinin ıslahına
ihtiyaç vardır.
Alaturkanın bugün hayatî bir kıymet taşımamasının
ve bugünün içtimaî müesseseleri arasında bulunamama-
sının sebebi; bugünün ihtiyaçlarına cevap verecek bir ik-
tidarda olmaması, bugünkü medeniyet içinde, ibtidaî va-
sıtalarıyle, mutlak ve tam bir aciz içinde bulunmasıdır.
Alaturka, müzik unsuru olarak yalnız ritm ve melodi un-
surlarına mâliktir. Halbuki batı müziğinde bin seneden
beri üçüncü esas müzik unsuru olarak çok seslilik, armo-
ni ve polifoni mevcuttur. Bundan başka batı müziği diğer
tâli bir unsur tembr (timbre), saz renklerine, orkestraya
ve orkestrasyona ve hariç unsur olarak da opera, bale ve
emsali büyük müzik şekillerine can veren söz, jest ve mi-
miğin yardımı gibi zengin, kudretli vasıtalara mâliktir.
Bin senelik daimî tekâmülle bugün en yüksek ifade
kudretini alan batı müziği gerek yukarıda saydığımız kud-
retli unsurları ve diğer sanatların yardımıyla hislerin, dü-
şüncelerin, ruhî hâletlerin, tabiî hadiselerin, tabiatın,
vak'alarm, bir kelime ile cemiyetin, varlığın en samimi,
en bilâ-vasıta tercümanı olmaktadır. Garbın bir an için,
dinî, lâ - dinî şaheserlerini düşünelim : O ne muazzam
ifade kudretidir. Bütün bu eserler mevcudiyetlerini yük-
sek müzik tekniğine borçludurlar. Eğer batıda müzik
şarkta olduğu gibi, homophone bir halde kalsaydı, bugün
ne o dehalar, ne de bu şaheserler meydana gelemezdi. O
senfoniler ve dram - lirikler, onların yüksek ifadeleri ya-
nında bir de peşrevleri ve şarkıları düşünelim.
Bu müziğin, bu pes vaziyeti de haiz olduğu unsurla-
rın ibtidaîliğinden ileri gelmektedir. Batı müziği asırlar-
ca evvel memleketimize girebilsevdi, bizim Itrî'lerimiz,
Dede'lerimiz Bach'lar, Beethoven'lerdi.
Bugün yapılacak en mühim iş, yapılagelmekte olan-
dan çok fazla bir fedakârlıkla batı müziğini yaymak,
propaganda vasıtalarını çoğaltmak, memleketi o yüksek
ifade kudretini haiz müzik tekniğine sahip kılmaktır.
Alaturka müziğin kendi kadrosu dahilinde çok muay-
yen bir hududa kadar asri bir kisveye bürünmesi muhal
değildir. Fakat onun en yüksek ifade kudretini almış olan
bugünkü batı müziği ile boy ölçüşmesine imkân yoktur.
Batı müzik medeniyeti fevkinde yeni bir müzik medeni-
yeti yaratmamız muhaldir.
Alaturkanın kendi kadrosu denildiği zaman en mü-
him olarak alaturka perdeler ve fasılalar hatıra gelir. Biz-
zat Prag'da Profesör Alois Haba ile onun oktavı 24'e, 36'ya
taksim edilmiş piyanoları ve /armonyumları üzerinde
kendi sistemleriyle yaptığımız çalışmalar, tecrübeler ne-
ticesinde gördük ki, alaturkanın eski fasılalarını verebile-
cek bir klavyatur bulmak ve hele onu pratike etmek on-
dan pratik bir sanat meydana getirmek muhaldir.
Alaturkanın yegâh, neva bu'dundaki fasılalar müsa-
vi ve mütenâzır değildirler. Ve binaenaleyh transpozisyo-
na imkân vermezler. Klavyatur fikrinden vazgeçerek yal-
nız alaturka sazlarla çalışmak kalır ki, sazların orkestras-
yon kabiliyetsizliği buna da imkân bırakmaz. Eski alatur-
kanın kendi hürde perdelerini ihtiva etmek üzere, gerek
kendi sazlarıyle ve gerek ilâve edilecek başka sazlarla ba-
zı araştırmalar yapmak nihayet bir laboratuvar işi olmak-
tan ibaret kalır ve millete muhtaç olduğu müziği veremez.
Dava bütün bir kitlenin ihtiyacıdır. Bu sanatın pratik ol-
ması medenî bir cemiyete lâyık yüksek estetiği ve felsefî
kıymeti, yüksek ifade kudretini haiz bulunması lâzımdır.
Ve zaten bugünkü müzik davası artık segâh, puselik,
nîm - hicaz, saba perdeleri gibi koma davası değildir. Na-
 sil olsun ki, bugün alaturka zevk sahipleri santurda, klar-
nette, hattâ piyanoda alaturka musiki çalıyor ve dinleye-
biliyorlar- Demek, alaturka seven kitle için esas mesele
ilmî ıstılahlar ile söyleyelim- «bu'd-ı mücenneb-i kebir,
bu'd-ı mücenneb-i sagîr» meselesi değil, muaddel perde-
ler üzerinde alaturka makamlar ve usullerle ve fakat en
mühimmi olarak alaturka üslûpta yazılmış müziktir. Ya-
ni yazış tarzı ananevi tarzda yanaşık fasılalarla yazış üs-
lûbu. Demek istiyoruz ki, alaturka piyano çalanlar vardır.
Piyano alaturka saz takımlarına sokulmaktadır. Ve ala-
turka seven bir kitle piyanoda çalman bu müziği dinleye-
bilmektedir. Hakikatte ne saba perdesi piyano üzerindeki
re bemol, do diyes perdesidir, ne de segâh perdesi piya-
nodaki si veya si bemoldür. Buna rağmen, mademki ku-
laklar buna tahammül edebiliyor, şu halde kitle için da-
va perde davası olmaktan çıkmıştır. Piyanoda alaturka
dinleyemeyen, muhakkak eski kulak kültürünün ince
nüanslarını arayan ekalliyet bugün kalmamıştır denecek
derecede kalîl bir hale gelmiştir. Alaturka müziğin en bü-
yük üstadı merhum Rauf Yetka'nm gerek Türkçe, gerek
Fransızca yazdığı eserlerde bahsettiği eski ideal tanbur
perde taksimâtımn eski ideal sonametrenin ince perde
nüansları bugünkü alaturkadan kalkmıştır. «Alaturka is-
teriz!» feryadının hedefi bizce hiçbir zaman yegâh-neva
oktavmdaki 24 perdenin alaturkası değildir. Binaenaleyh
alaturkaya bağlı kitlenin tabiî ihtiyacının ne olduğunu
tesbit etmek, diğer bir ifadeyle asıl hastalığı teşhis etmek
istersek deriz ki, dava perdede değil, muayyen ve muad-
del makam ve usullerle fakat muayyen alaturka üslûpta
yazmak davasıdır. Alaturka isteyen cemiyete garbın bir fi-
larmonik orkestrasıyle alaturka bir peşrev çaldırınız. Onu
seve seve dinleyecektir.
Şu halde, bu kitle için alaturka müzik hareket ve
merkez noktası olmak üzere münasip, cazip, armonizas-
yonlu melodileri hâkim, müzik tekniğini zekâ ile, siyaset-
le kullanan, hususî bir nevi ısmarlama müzik yazmalıdır
ki, halk şarkla garbı ayıran en mühim nokta olan çok ses-
liliği severek dinlesin ve çok seslilik zevkini alsın.
Büyük formlarda da yazılmış olsa, orkestrasyonda
ve her türlü armonizasyon ve polifonide kullanılacak me-
lodiler, partiler, temler halkın kulak zevkini, kulak kültür
ve itiyadını okşayacak, tatmin edecek mâhiyette olmalı-
dır. Çok sesliliğin esas hikmet-i vücudu tek seslilikten çok
daha güzel, cazip oluşudur. Bunu tek sesliliğe bağlı bir
kitleye tattırmak için bu yolda hareket etmek lâzımdır.
Senfonik konserlerdeki tezahürleri tedkik edecek
olursak, alaturkaya bağlı halkın egzotik melodileri hâ-
kim eserleri, süitleri, peom - senfonikleri, klasik senfoni-
lere tercih ettiğini görürüz.
Acaba bu şekilde meydana gelecek müzik hakiki,
millî yeni Türk müziği midir? Hayır. Müzikteki öz Türk
kaşesi, öz Türk zevki, Türk halk müziğindedir. Batı mü-
zik tekniği bu kaşeyi terennüm edecek, yeni Türk müziği
Anadolu köy havalan ve oyunlan üzerine teessüs edecek-
tir.
Çünkü öz Türk müzik düşünüşü, öz Türk müzik ta-
hassüsü Anadolu köylüsünün düşünüş tahassüsüdür. Mil-
lî modern sanat davası önünde Anadolu Türk çobanının
kavalındaki tahassüsler eski alaturka müziğin kâr veya
nakışlanndaki tahassüslerden çok daha kıymetli, çok da-
ha orijinal ve millîdir. Halkı batı müziğine alıştırmak,
batı çok sesli müziğini halka sevdirmek için, onun kulak
itiyadından hareket edeceğiz. Fakat idealimiz yeni Türk
müziğini Türk'ün öz halk sesi üzerine kurmaktır.
(Varlık, tır. 116, 1 Mayıs 1938, a 689-690.)

Elif Naci
GÜZEL SANATLARIN SON 15 SENELİK TEKÂMÜLÜ
Silik ve titrek bir fotoğraf gölgesi halinde devirlerin
karanlığına karışmış olan Türk resmi, bundan on beş se-
ne evvel, Cumhuriyetin ışığı altında gözlerinin çapaklarını
sildi. Cumhuriyetle yaşıttır.
İmparatorluk devrinde, padişah çocuklarına oyun-
cak yetiştirmek gayretiyle bocalayan fırçalar, renkten
renge girerek asıl aradığı solmaz ve halis rengi bu aydın-
lığın altında bulabildi.
Evvelce adı «Sanâyi-i Nefise Mektebi» olan «Güzel
Sanatlar Akademisi» harp senelerinde ateşli bir genç nes-
lin ikamet ettiği esrarengiz bir dünya idi. Açlık ve mahru-
miyetten avurtları çökmüş bu bir manga genç, 1923 orta-
larında seferber oldu ve derhal üzerlerine inen devrin kâ-
busunu yırtarak bir teşekkül hâlinde birleşti.
Bu birliğin adı «Yeni Resim Cemiyeti»dir.
Bir taraftan «Osman'ı Ressamlar Cemiyeti»nin kur-
duğu Galatasaray sergileri mutad merasimle açılıyor, ka-
panıyor, öbür taraftan Cumhuriyet çocukları bir cidal
programı çiziyor ve yeni Türkiye'nin yeni resmini kurma-
ğa hazırlanıyordu.
Etrafında anlayanlarla anlamayanların iki taraf ola-
rak münakaşa ettikleri Galatasaray sergileri, Cumhuriye-
tin getirdiği yepyeni havayı teneffüs eden münekkitlerin
elinde hırpalanırken 1924 senesine giriyoruz.
Cumhuriyetle beraber kurulan «Yeni Resim Cemiye-
ti» 1924 mayısının on beşinci günü ilk sergisini açıyor.
Bu sergi, o zaman Matbuat Cemiyeti olan bugünkü Tayya-
re Cemiyeti'nin bulunduğu binanın alt katında kuruldu.
Galatasaray sergilerinin yeknesaklığından usanmış
uyanık ve münevver bir kalabalık, karşılarına çıkan bu
gayretli genç resim yolcularını hemen alkışladı, Maarif
vekâleti teşvik için b u sergiden resimler aldı, salonlar zi-
yaretçilerle dolup boşaldı.
Gençliğin ve bugünkü resim neslinin bu ilk sergisi
böyle umulmadık bir rağbet görünce şevki ve hevesi ar-
tan çocuklar, bu teşvik ve teşciden aldıkları hızla kendi-
lerine yeni yeni yollar aradılar ve hakiki sanata giden
yol üstünde buluştular. Adım başında sergi açtılar ve her
defasında fazlalaşan bir muhabbetle halkın sempatisini
kazandılar. Medenî illerden getirdikleri kültür hamulele-
rini memleket irfanına ikram ettiler.
Şuraya kadar sözlerimden «On beş sene evvel Tür-
kiye'de resim yoktu» mânâsı anlaşılmasın. İlâve etmeden
geçemeyeceğim ki : Akademinin sade elli küsur senelik
mazisi vardır ve ondan evvel de, ondan sonra da hâlâ
göğsümüzü kabartacak ressamlar gelmemiş değildir. Bun-
ların içinde birkaç kabiliyetli ve hakiki artist olanları ele-
dikten sonra geriye maalesef bir sürü «pompier»ler kak-
yor.
Cumhuriyet'in ilânına kadar saltanat sürdükten son-
ra yerlerini, güzel davaların üstünde ısrar eden gençliğe
terketmeğe mecbur oluyorlar.
İşte on beş Cumhuriyet senesindeki resim hareket-
lerini hulâsa etmek isterken biz de buradan, yani bugün-
kü Türk resminin tarihî velâdetinden başlamak ıstırarın-
da bulunuyoruz.
Bizden evvelkiler garptaki bayatlamış resim cere-
yanlarına meftun olmuşlardı. Yaşına başına bakmadan
artık ihtiyarlamış, olan empressiyonizmi ağarmış sakalın-
dan tuttukları gibi memlekete getiriverdiler. İşte bizdeki
kötü empresyonizm memlekete böyle postunu serdi. Cor-
mon'ların, Jan Paul Laurens'lerin, Corinth'lerin sanatı Tür-
kiye'ye böylece girdi ve etrafında bir sürü de mürid topla-
dı. Gerçi hepimiz bu sofradan çimlendiğimizi inkâr edeme-
yiz. Fakat durmamak, atlama iştiyakı gençliğin yeniye ve
mükemmele doğru akınını temin etti ve modern Türk
resminin ilk mübeşşirleriyle karşılaşmakta gecikmedik.
Bunlar da garptan geliyorlardı. Fakat bunlar, 1900 senesi-
nin dinamizmini ve yeni resim cereyanlarının taze ve
sahici havasını hudutlarımızdan içeri sokmağa muvaffak
olmuşlardı.
Aradan bu kadar sene geçti, bugünkü gibi hatırlıyo-
rum. Avrupa'dan gelen ilk kafileyi İstanbul limanına geti-
ren vapurun adı «Tadla» idi. Ne garip tesadüftür - sanki
bu resim neslini Türkiye'ye getirdiği içinmiş gibi- bu va-
puru satın aldık.
Bu, ismi değişerek, bugün «Tan» adını verdiğimiz
vapurun ta kendisidir.
Gelenler, yedi genç arkadaştı: «Mehlika Sultan'a
âşık yedi genç».
Edebiyatta da o zaman yedi delikanlı birleşerek «ye-
di meş'ale»nin ışıklarını yakmışlardı. Gerek resmin, ge-
rekse edebiyatın bu yedilileri o zaman eskilerin mütema-
di hücumlarına uğruyorlardı. İşte, genç neslin, zaferini
kazandığı günler, bu tatlı cidal günleridir.
Hakkını isteyen bu kavgalardan, «Müstakil Ressam
ve Heykeltraşlar Birliği» doğdu. Genç nesli ikinci defa bir
araya toplayan bu birlik, hemen faaliyete geçerek, eskisi-
ne nazaran daha olgun ve daha iddialı eserlerden mürek-
kep sergiler açtı. Uzun seneler tabiatla mutabakatini araş-
tırarak resme dürbünün ters tarafından bakmak terbiye-
sini almış gözler, bu sergilerde gördükleri resimleri ya-
dırgadılar. Yeni ve hâlis bir resme doğru giden bu doğru
yolun yolcuları tebessüm ve istihza ile karşılaştılar. Kötü
bir mânâyı murat ederek alınlarına vurulan «kübik» dam-
gasını taşımağa mahkûm edildiler. Bu, için için yaşamak-
ta devam eden sahte resim nümunelerinin ve mallarını
yutturmak için resimde edebiyat yapmağa kalkışan bir-
kaç mütekaidin marifeti ve kötü propagandalarının neti-
cesi idi. Fakat ne olursa olsun, tedricen azalan ve nihayet
boşa giden bu gayret, gene Cumhuriyet neslinin elinde
can verdi ve bu on beş senenin her sahada ulaştığı mev'ud
kemale nihayet resim de kavuştu.
Galatasaray sergileri, yerli mallar sergilerinin ce-
nah-ı himâyesine sığınmış bir halde sergilerine devam
ederken, müstakiller Ankara ve İstanbul'da rağbetli ser-
gilerini açarken, bir taraftan da bazı genç ressamlar ara-
larında yeni bir fikir birliği kundular; adına da «D» gru-
bu dediler. Cihangir'de Yavuz apartmanının üst katında
-gariptir- gene yedi gencin anlaşmasından vücuda gelen
«D» grubunun teşekkülü 1933 senesi eylülüne .tesadüf
eder. İlk sergisini Beyoğlu'nda Tünel'e yakın bir şapkacı
dükkânında açan «D» grubu, halkla resmin temasını da-
ha esaslı bir şekilde temin edebilmek için sergilerini
u m u m a bedava olarak açtı, resimli kataloglarım parasız
dağıttı. Sergilerinde, halkevlerinde ve radyoda konferans-
lar verdi, azasından hemen birçoğu gazete sütunlarında
davalarına ait neşriyatta bulundu.
Buradan itibaren artık resim denen bu çetrefil dile
bütün memleketin gözünü ve kulağını akort etmeğe baş-
ladığını görürüz.
Güzel Sanatlar Akademisine Leopold Levy getirildi
ve sanatkâr kendine «D' grubundan iki muavin ayırarak
 Nazmi Ziya'mn eserlerinden mürekkep olan sergi,
işe başladı. Bu suretle modern resim ve akademinin atelye-
Türk tezyini sanatlar sergisi, Türk heykeltraşlarının eser-
sinden içeri girmiş, öteden beri bu sanat yuvasında sal-
lerinden mürekkep olan sergi, Midhat Özar'ın afiş ser-
tanat süren kötü bir akademizmin yerini almış bulunu-
gisi, Güzin Feyhaman'm Karagöz sergisi ve bunları takip
yordu.
*
eden Leopold Levy'nin resimlerini toplayan sergi, Bruno
*#
Taut'un mimarî eserlerini ihtiva eden sergi, Sovyet fotoğ-
Bu on beş sanat senesinin en mühim hâdisesi ola- raf sergisi.
rak şüphe yok ki, «Güzel Sanatlar Akademisi»nde Bur-
Bütün bunlar, Akademi'nin nasıl hummalı bir faa-
han Toprak'ın himmeti ile açılan «Elli senelik resim» ser-
liyetle iş başına geçtiğini izah edebilir.
gisini zikretmek tam bir hakşinaslık olacaktır. Çünkü b u
teşebbüs, dikkatli ve anlayan gözlere, eski ile yeniyi mu- (Cumhuriyet, nr. 5197, 30 Birincitegrin 1938.)
kayese imkânını verdikten başka, «Türk Resim Müzesi»
nin de temeli oldu. Bugün, Dolmabahçe Sarayı'nm veli-
ahd dairesine yerleşen «Türk Resim ve Haykel Müzesi»
varlığını bu elli senelik sergiye medyundur. Zaten sözle-
rimizin ve iddialarımızın delili olarak bundan sonra
Türk resminin mazisi, hali ve istikbali hakkında insana
sarih bir fikir verebilen b u müzeyi işhad etmek kâfi ge-
lecektir.
Türk resminin zaferinden bahsederken müstakille-
rin Zonguldak, Samsun ve Balıkesir'de açtıkları sergi-
leri unutmak mümkün müdür? Bu sergilerin Anadolu'
nun resme olan iştiyakına ne kadar güzel bir karşılık
olduğunu gördüğü rağbetten anlamak güç değildir.
«D» grubunun evvelâ Viyana'da teşhir ederek baş-
ladığı hudut harici-beynelmilel-resim tnümâyişleri, bü-
tün Türk ressamlarının iştirakiyle Moskova, Atina, Bük-
reş ve Belgrat'ta açılan sergilerle tamamlamış ve Türk
resmi, ecnebi matbuatın sürekli sitayişleriyle alkışlan-
mıştır.
Türkiye'de resim ve heykel sanatının istikbali hak-
kında daha güzel misaller ararsak, yalnız geçen sene zar-
fında akademideki plastik sanat tezâhürlerini sıralamak
icap edecek.
 8
Y E N İ İ N S A N T I P I
 f

MÜNEVVERLİK MEFHUMU

«Münevver» kelimesinin muhtelif isimlere sıfathk et-

mekten yorularak müstakil bir isim halini alması kaç sene
oldu bilmiyorum, bunu kelimelerin tarih-i zuhur ve tahav-
vülâtıyla uğraşan lisaniyatçılar tahkik etsin. Hepimizin bil-
diği bir şey varsa bu kelimenin bir sınıf insanlara alem
olmasının pek yeni olduğudur. Din ile ilmin yek-vücut ol-
duğu zamanlarda münevverlere «ulemâ» ve bunların çö-
mezlerine «softa» denilirdi. Muallim Naci'ye bakılırsa
«müderrisliğin fevkinde bir nevi rütbe-i ilmiyeye» de
«molla» denirmiş- Meselâ Mevlânâ'daıı bahsedildiği zaman
«Molla-yı Rum» denilmesi gibi. Rumcadan alınmış olan
«efendi» tabiri de buna yakın bir mânâ ifade etmektedir.
Bu tabirlere nisbetle «münevver» lerle «güzide» 1er kelime-
leri acaba hangi ihtiyacm ifadesidirler?
Âlimle efendi ve münevver arasmda ne farklar mah-
sûs oldu ki, bu ânat-ı maaniyi ifade için ayrı ayrı kelime-
ler arandı? Acaba bu tabirlerin zuhurunda İslâm, Bizans
ve garp medeniyetlerinin tesirleri var mıdır? Ben bunların
hepsiyle meşgul olmayacağım. Yalnız münevver tabirinin
Fransızca «intellectuel» ve «güzide» tabirinin «elite» mu-
kabili oldukları malumdur. Binaenaleyh bu kelimelerin
medlullerini öğrenmek, garbın ve bilhassa hayat-ı fikriye-
sinden en ziyade müteessir olduğumuz Fransızların bunlar
hakkındaki telâkkilerini bilmeğe vâbestedir. Fransızcada
(*) D a r ü l f ü n u n Ruhiyat muallimi.
 «münevver» lafzından evvel «mütefekkir: penseur» keli-
mesi müstameldi. Bu tahavvül neden? Malumdur ki, keli-
meler de kullanıla kullanıla aşmıyor ve ilk kıymetlerini
tedricen kaybederek ihtiyarlıyorlar. Yeni nesillerin moda
değiştirir gibi bazı kelimeleri değiştirdikleri muhakkak
ise de âmil yalnız bıkmak veya moda çıkarmak olmayıp,
yeni ihtiyaçların zuhurudur. Bu ihtiyaçlar karşısında artık
eski tabirler yeni maksadı ifadeye kâfi olmuyor ve bil-mec-
buriye başka tabirler aranıyor. Beşeriyet terakki ettikçe
zekânın ehemmiyeti artıyor. Eski zamanlara nisbetle za-
manımız daha çok dâhi yetiştirmiyorsa da, vasati zekâları
inkişaf ettirmekte daha çok ve daha müessir vesait ve ser-
mayeye mâlik bulunuyor. Fazla olarak zekânın amelî ve
mahsûs neticeler istihsal etmesi ve bu (neticelerin günden
güne artması, bugünkü sınaî ve iktisadî Avrupa'yı bu me-
lekemizle daha çok alâkadar ediyor. İşte bu alâkayı en
vâzıh bir surette ifade edecek kelime : «întellectuel» olur.
Felsefî bir renk taşıyan mütefekkir kelimesinde ise
«intellectuel» den kasdedilen mânâ yoktur. Çünkü müte-
fekkir, nefsini ta'mik ve kendini mevzu ittihaz eden hakîm
kimselere deniyor, «intellectuel» de ise insanî şeyleri ta'-
mik ile bunlardan dürûs-ı hikmet çıkaran bir mütefekkir-
den ziyade, âlemi tecdid ve istihalelere uğratacak keşfiyât
ve mesaîde bulunan bir insan mânâsı mündemicdir.
Görülüyor ki, «intellectuel»in saha-i faaliyeti daha
geniş ve vaziyeti daha canlıdır. Şimdi bu telâkkiye göre
«intellectuel» mukabili olarak kullandığımız «münevver»
tabiri aslındaki mefhumu ne dereceye kadar ifade ediyor?
«Güzide» nin mukabili olarak aldığımız «elite» tabiri de
«intellectuel»ler arasında temayüz etmiş bulunanlara de-
niyor.
Şu kısacık mütalaa gösteriyor ki garptan nakledece-
ğimiz en ufak bir şey, hattâ bir kelime bile t a m i k edilme-
den alınınca hiçbir mânâ ifade etmeyen boş bir tercüme
oluyor.
Mesele bu kadarla da bitmez. Bir insanın şu arzetti-
ğim tarzda münevver olabilmesi nasıl bir hazırlık ile müm-
kündür sualinin cevabı da verilmek lâzımdır. Sultanîlerle,
darülfünün münevverler ve güzideleri yetiştirecek mües-
seselerdir, diyoruz. Fakat münevverlerle güzidelerin yetiş-
mesi neye mütevakkıftır, meselesini henüz halletmiş de-
ğiliz.
Elli, altmış sene evveline gelinceye kadar frenklerce
bir adamın münevver olabilmesinin ilk şartı Yunan-ı ka-
dîm ve Roma medeniyetlerinin şaheserleri ile kendi mil-
letlerinin büyük klasiklerini metn-i aslîlerinden tederrüs
ve mütalaa etmekti. Münevverliğin esasını teşkil eden bu
tahsile «insaniyet: humanite»sini yapmak denirdi ki, lise-
lerde ihzar ve darülfünunlarda ikmal olunurdu. Beşeriye-
tin en hür ve büyük mütefekkirleri ile genç yaşta temin
edilen b u yakın temas, onların ruhunda sadelik, derinlik,
ihata, vuzuh, âhenk, yüksek ve ibtikârî lefekkür, âlicenab
ve asil tahassüsler, hiss-i vazife, fedakârlık, şecaat, kahra-
manlık ve ilh... gibi yüksek hasâil-i ruhiveyi kökleştiriyor;
ve ruhların ilk elastikiyeti bu dehalarla yoğrulduktan
sonra artık süfli ve bayağı fikirlere, dedikodulara, âmiyâne
eserlere tenezzül etmek pek güçleşiyor. Bu terbiye-i esasiye
ile yetişen bir nesil tam mânâsıyle rehber ve mürşit olacak
bir olgunluk kazanıyor. Filvâki bütün dâhilerde kendi mil-
letlerinin felsefe, din, ahlâk ve bedialarmdan tesirler ol-
makla beraber, ayrıca bir hususiyet ve ulviyet vardır ki,
bu cihetin bütün insaniyeti alâkadar etmemesi mümkün
değildir. Nitekim Sokrat, Eflatun, Aristo, Dante, Corneille,
Moliere, Descartes gibi eâzımın herhangi bir mütefekkiri
cezbetmeleri mahallî hususiyetlerinden maada, b i r d e be-
şerî his ve hakikatleri en iyi ihsas ve ifade etmelerindendir.
Fransızlar Yunan-ı kadîm ve Roma şaheserlerini asılların-
dan mütalaa ve kendi lisanlarına tercüme ederlerken, yal-
nız en hür bir mazi-i tefekkürle iltisak peyda etmiş ve ye-
tişmiş dehalardan istifadede bulunmuş olmadılar; aynı
zamanda kendi dehalarının yani tarz-ı tefekkürlerinin hu-
susiyetini keşfettiler ki, şuurlu bir milliyetçilik için bun-
dan daha esaslı bir kazanç olamaz.
Bütün bu malum mukaddemât bugünkü nesle mü-
nevverlik hakkında yeni baştan bir tefekkür ve tetebbu
zemini hazırlamak için hatırlatılmıştır. İşte birtakım su-
aller ki hayat-ı fikriyemizle çok alâkadar : Türk tarih-i me-
deniyetinde münevverlik acaba kaç telâkkiye uğradı? Bu
telâkkilere karşı hangi esaslar dairesinde hazırlıklar ya-
pıldı ve bu hazırlıkları hangi müesseseler temin etti? Arap
ve Acem şaheserleri ne kıymettedir? Dehaları arasındaki
farklar nelerdir? Türkler bu dehalardan neleri kabul ve
neleri reddettiler? Türk tarz ve seviye-i tefekkürü bugün
ne haldedir? Meziyet ve kusurları nelerdir? Şark dehasıyla
garp dehası esasen ayrı şeyler midir? Ayrı ise bu ayrılığın
hususiyet ve kıymet-i medeniyesi nedir? Millî Mecmua bu
meselelere cevap vermeğe selâhiyetdar mütahassıslara mü-
racaat eder ve mütalaalarını alırsa çok kıymetli bir hiz-
met-i ilmiyede bulunmuş olacaktır. Bu meseleler hakkında
umumî fikirler elde edilebilirse, henüz renksiz ve esassız
olan lise tahsilimizle darülfünumuz şuurlu bir istika-
met alacak ve hedeflerini bileceklerdir.
Lisanlar ifham vasıtaları olduğuna göre milletlerin
tarz-ı idrak ve telâkkilerini en güzel tanıtacak bu lisan-
larda yazılmış şaheserlerdir. Bunları lisanımıza tercüme
ederken medeniyete hizmet etmiş milletlerin zekâlann-
daki tenevvü ve tarz-ı faaliyeti de göreceğiz. Tercümelerde
aslına sadık kalmak için sarfettiğimiz bütün gayretlere
rağmen, neticede sadakatsizlik bulacağız. Her millet lisa-
nını kendi deha ve zekâsına göre yoğurduğundan başka
milletlerin dehasını aynen ifade edemez. Bu sebepten har-
fiyen tercüme çok kere şekilsiz ve mânâsız bir tercümedir.
Mümkün mertebe meâline yaklaşmak için ya mübalağaya
veya zaaf-ı ifadeye uğramak muhakkaktır. İşte bit-tecrübe
elde edilecek bu neticeler Türk müfekkiresinin Arap,
Acem, Latin, Yunan, Fransız, İngiliz, Alman müfekkirele-
rinden hangi cihetlerde ayrıldığını vâzıh bir surette mey-
dana çıkaracaktır. Fazla oiarak bu mesaî kadîm tarz-ı te-
fekkürle bugünkü tarz-ı tefekkür arasındaki tekâmülü de
gösterecektir. Şu halde şaheserlerin tercümesi zâhiren bir
lisanın kelimeleri yerine diğer lisanın kelimelerini ikame
etmek gibi basit bir ameliye görünür; halbuki hakikatte
fikrini muhtelif tarzlarda tezahür ettiren zekâ-yı beşerin
bir tedkik ve mütalaası yapılacaktır. Coğrafî, siyasî, dinî
ayrılıklara rağmen dehalar arasında bir ittisal ve deymû-
met (continuite) vardır. Bir milletin esaslı intibahı mü-
nevverlerinin deymûmete âgâh olmalarına vâbestedir. Bu
itibarla telif ve tercüme heyetlerinin ve alelumun müter-
cimlerin vazife ve mesuliyetleri pek büyüktür. Şaheserler
dururken abur-cubur yazıları nakletmek manevî bir şaka-
vettir. Yeni nesil bu noktada artık müteyakkız ve şuurlu
olmalıdır. Adi zekâların eserleri gençliği ibtizale alıştırır.
Ciddi ve yüksek şeylerden ziyade adiliklerde kalmamız hep
bu şuursuzluğun neticeleridir. Orta tahsilimizde terbiye-i
insaniye ve maneviyeyi nerelerden ve nasıl aldığımızı dü-
şünürsek, kendimize acımamak kabil değildir. Esasta ha-
zırlığımız olmamak dolayısıyla kendi şaheserlerimizi de
tahlil ve tasnif etmediğimiz için bunlardan gençliği ne su-
retle istifade ettireceğimizi bilemiyoruz. İçimizde ecnebi
lisanlar vasıtasıyle kendilerini bulanlar pek az olduğu
için ancak şahıslarına hâdim olabilmişlerdir. Arzettiğim
tarzda bir intibah olmadıkça ve b u intibah liseler ve darül-
fünunlar vasıtasıyla bir zümre-i münevvere vücuda getir-
medikçe kalkınmamıza ihtimal yoktur. Bugünkü bocalan-
malarımız hep esassızlık ve istikametsizliğimizdendir. Ka-
dîm şaheserlerle ülfet peyda etmeden muasırlaşmamız id-
diası gevezeliktir. Gençler alelâde eserlerden evvel bu en
yüksek eserleri anlayamaz diyenler, dâhileri bilmeyenler-
dir. Hakiki şaheserler umumiyetle en sade ve en veciz
tefekkürlerdir. Kendiliğinden mütefekkir olanlar durur-
ken hazımsız, ters, karışık kafaların çürük sakızları çiğ-
nenmez.
Kendimizi bulmak demek kadîm milletlerle muasır
milletlerden ve hattâ kendi klasiklerimizden nasıl bir dü-
şünüşle ve nasıl bir tahassüsle ayrıldığımızı bilmek de-
mektir. Artık milliyetin yalnız propaganda ve medhiyesi
devri kapanmalıdır. Milliyet daha çok zekâ ve ilmin terak-
kisinden doğan bir intibahın ilk merhalesidir. Bu devrin
sıhhat ve medeniyetle inkişafı hususî fikir ve mütalaa,
hususî tahassüs ve hususî iradelerden umumî fikir ve ta-
hassüs ve iradelere yükselmeğe mütevakkıftır. Umumî fi-
kirlere çıkmak da ancak esaslı bir hars ve irfana mütevak-
kıftır. Aksi takdirde münevverliğimiz ay babanın soğuk
ve cansız mehtabı gibi olur.
27 Teşrin-i evvel 1339
(Milli mecmua, ar. 1, 1 Tegrln-i sani 1339/1923, s. 5-6)
460
TEBESSÜM
Dün akşam yine yüce çınarın altında meçhul filozofla
birleştik. İnsanlığın ilk mümeyyiz alâmeti ne olduğunu
sordum. Şu cevabı verdi:
— Yeryüzünde, insanlık «tebessüm» ün ilk görünüşüyle
beraber başlamıştır. İnsanlardan evvel bu kara toprak
üzerinde tebessümden eser görülmezdi. Tebessüm insana
mahsustur. Hiçbir hayvan tebessüm etmez. Mantıkçıların
insanı «hayvan-ı dâhik» diye tarif etmeleri, bundan olsa
gerek. Benim ruhlar üzerindeki tecrübelerime göre de, te-
bessüm insanlığın mümeyyiz alâmetidir.
Ben hasta ruhları ve sinirli insanları daima yüzleri-
nin tebessümlü olup olmamasıyla teşhis ederim. Sinirli
adamların yüzleri gülmez. Tebessümden m a h r u m bir
çehre gördüğüm zaman, derhal bunun bir sinir hastasına
ait olduğunu anlarım. Tebessüm ruhun sağlamlığı kadar,
saadetin de müjdecisidir. Beşikteki çocuğun ilk tebessüme
başladığı gün, aile saadetinin tamamlandığı gündür. Çocu-
ğun ilk mürebbisi annesinin tebessümüdür. Sonraları bir-
çok gözyaşları akıtan aşkın ilk başlangıcı da tatlı bir tebes-
sümdür. Dostlar arasındaki samimiliği gösterende tebes-
sümdür. Ben, milletlerin hayat kabiliyetlerini de fertlerin-
deki tebessümle ölçerim. Yazık ki bizde zâhid babalarla
zâhid mürebbiler, tebessümü yasak ettiklerinden, münev-
ver Türkler en az tebessüm eden bir sınıf teşkil etmişler-
dir. Eski Türkler daima mütebessimdi. Bundan dolayıdır
461

ki, halkımız güler yüzlüdür. Bence yapacağımız inkılâpla-
rın biriside «tebessüm inkılâbı» olmalıdır.
Evet, milletimiz, daima şen ve şetaretli olmalıdır.
Her işte muvaffak olmak için başlıca şart, müteşebbisleri-
nin mütebessim olmasıdır. Yüzü gülmeyen adamlar hiçbir
işte muvaffak olamazlar. Mesela, yüzü gülmeyen bir avukat
en haklı bir davayı mutlaka kaybeder. Yüzünde tebessümü
eksik olan bir aktris ne kadar güzel olsa, şöhret kazana-
maz. Yüzü gülmeyen bir muallim talebelerinin ruhuna hiç-
bir hakikat sokamaz. Yüzü gülümsemeyen bir tabip has-
talarını tedavi edemez.
Bir balcı, dükkânını en ala ballarla doldurduğu halde
gelen müşterilere hiç bal satamazmış. Bir gün ârifin birine
şikâyet etmiş, «en iyi ballar benim dükkânımda olduğu
halde gelen müşteriler ballarımı beğenmeyerek gidiyorlar.
Halbuki komşularımın balları iyi olmadığı halde, müşte-
rileri hiçbir zaman eksik değildir. Bunun sebebi nedir?»
Ârif şu cevabı v e r i r :
— Sebebi şudur ki, sen bal satıyorsun ama çehren
sirke satıyor.
— O halde milletimizi tebessüme alıştırmak için ne
yapmalı? diye sordum.
— Evvelâ dinin zâhidlik demek olmadığını herkese
anlatmak lâzımdır. Din hiçbir zaman tebessümü men'et-
memiştir. Peygamber Efendimiz'in çehresi daima müte-
bessimdi. Bundan dolayıdır ki, onu bir kere gören, artık
yanından ayrılmazdı. İslâmiyette zâhidlik yoktur. Bu hal,
«Lâ ruhbaniyye fil-îslâm» hadis-i şerifiyle ilân edilmişken,
sonraları her nasılsa, gittikçe koyulaşan bir zâhidlik dini-
mize girerek, onun ruhunu değiştirmiştir, islâm ümme-
tinde musikinin, raksın, tezyini sanatların, resimle heykel-
traşlığın inkişaf etmemesine sebep, dinimiz değil, ona fu-
zulî olarak girmiş olan zâhidliktir. Zahidin görüşüne göre,
ruha şetaret veren her şey haramdır. Halbuki islâmiyet,
müstevli şetaretiyledir ki, az zamanda dünyanın büyük bir
kısmına intişar etmiştir. Menakıb kitapları gösteriyor ki,
evliyalar da peygamberler gibi daima mütebessim imişler.
Bugün, halkı tedkik ediniz. Mütebessim vâizleri severler
ve vaazlarına devam ederler. Fakat, kaşları çatık, yüzü
gülmez bir vâiz herhangi bir camide vaaza başladı mı, ca-
miin müdavimleri günden güne eksilir. Demek ki bu millet
tebessümsüz çehreleri sevmiyor.
Sâniyen çocuklar, kadınlar ve halk üzerinde yapılan
muhtelif tazyikler yüzlerdeki bu tebessümleri uçurmuştur.
Bir mektebe girdiğiniz zaman, bütün çocukların tebessüm-
süz olduğunu görürseniz, muallimlerinin çocukların üze-
rinde tazyik yaptığına derhal hükmederiz. Bazı muallim
çehreleri vardır ki falakadan daha korkunçtur. Babaların
bazısı da kendi çocuklarına daima ekşi bir yüz göstermeyi
itiyad etmişlerdir. Birçok kocaların da karıları üzerindeki
tesiri aynı suretledir.
Âmirin maiyetine, ustanın çırağına, hele köy ağa-
larının köylülere gösterdikleri yüz daima huşunetlidir.
Cumhuriyetin en esaslı vazifesi, bütün bu tazyikleri kal-
dırıp yerine tatlı muameleleri koymaktır. Tatlı muamele-
lerin delilleri ise çehrelerdeki tebessümdür. Tebessümü
münevver gençlerin çehrelerine yeniden iade ediniz. Göre-
ceksiniz ki, bugünkü kesretli intiharlar da hadd-i asgarîye
inecektir.
(Cumhuriyet, n r . 3, 9 Mayıs 1924.)

SPORCULARIMIZLA HASBIHAL
t büyümek yolunun bir merhalesini kat'ediyor ve haberimiz
Cihan yarışlarında kara ve ak günler gördünüz. Mağ-
lup oldunuz, meyus olmadınız. Galip geldiniz, şımarma-
dmız. Devamlı bir cehd, şiar ve itiyadınız olmuş. Gıpta
edilecek sebat ve meziyetleriniz günden güne artıyor. Hiç-
bir şube-i faaliyet sizin körpe vücutlarınızdan çıkan hara-
retle rekabet edemiyor. Millî intibahı, uyanık ve kuvvetli
vücutlarınızla selamladınız. Rahatı faaliyete, keyfî müca-
deleye aşılayarak gençlik için cazip bir hayat yarattınız.
Artık uyanmış ve dirilmiş olan hamle-i hayatınızın hakiki
istikamet ve hedefleri üzerinde teemmül edilecek bir sıra-
dır. Hasbıhalimin mevzuu işte bu teemmüldür.
Hâtıratımızı maziye doğru takip edelim. Burada ço-
cukluğumuzun bir sinnine kadar mazimizi hatırlayabile-
ceğiz. Fakat hiçbirimiz doğduğumuz günleri, yürümek için
nasıl mücadele ettiğimizi, konuşmayı ne suretle ve ne va-
kit öğrendiğimizi hatırlayam ayacağız.
Halbuki bütün bu muvaffakiyetler çetin ve devamlı
mümâraselerin bir mahsulüdür. İki ayak üzerinde durabil-
memiz cazibe kanununa karşı galebemizin bir neticesidir.
Öğrendiğimiz ilk lisan da dilin hançere ve dudakların
devamlı sporlarından sonra m ü m k ü n olmuştur. Küçü-
cük yavrular birkaç hece golü yapabilmek için neler çek-
miyorlar. Hele kale ufacık dişlerle kuvvetlendikçe «şut»
larm gol olabilmesi ne ince ve girift müşküllere uğruyor!
Yalnız hiçbirimiz bu mümâreseleri ne bilerek, ne de iste-
yerek yaptık. Hiç olmazsa ne bildiğimizi, ne istediğimizi
anlamış değildik. Buna rağmen hamle-i hayat bizi mut-
tasıl uğraştırdı. Bu sporlara meyilde hepimiz tabiateıı miit-
tehid idik. Hiç kimse bizi teşvik etmemişti. Daha sonra
hepimiz büluğ çağma kadar yapıcı ve yaratıcı bir spor olan
oyunlarla canlandık. Burada da hepimiz müttehiddik. Yal-
nız marîz ve anormallerde bizim şevkimiz yoktu. Çünkii,
bunlar büyüyemiyor veya büyümüyorlardı. Demek ki biz
olmadan birtakım kanunlara uyuyorduk. Büluğ çağıyla ve
bundan sonra hayat hamlemiz bedenî nemâmn en coşkun
tezahürlerini göstermeğe başlıyor ki, ancak spor hayatı bu
inkişafa bir kanal olabilir. Binaenaleyh spor faaliyetlerine
uzvî nemâmn en taşkın ve kuvvetli ifadeleridir, diyebiliriz.
Bu itibarla spor yapmanın ve spor ihtiyacının yalnız
şekil ve nevileri asrîlik ve medenîlik ile münasebetdar ola-
bilirse de bizzat kendisi münhasıran gençliğin ve nemâmn
bir ifadesidir. Hakikat bu olunca, spor ifadesinin mânâ
ve şümulü taayyün etmiş demektir. Spor tezahüratının
şiddet ve canlılığı gençliğin bedenî nemâyı yaşamak ve
duymak zevkini aldığına delâlet eder. Bu zevkte uzvun ra-
hat ve sürurları mündemiçtir. Ruha verdiği gıdada bun-
dan ibarettir.
Sağlam ve kuvvetli bir ruhun temel ve neşeleri de bu
zevkte aranırsa, neticesinin yeis ve hüsran olması çok
muhtemeldir. İlk nazarda pek garip ve bilhassa «sağlam
vücutta sâlim ruh» vecizesini münkir gibi görünen bu
hükmün tavazzuhu için biraz sabretmenizi rica ederim.
Jimnastik, spor ve oyuna nispetle çok gayr-i tabiî,
çok nâkıs ve pek hatalı olduğu için bunlardan hiçbiriyle
rekabet edemez. İlim ve akıl mahsulü olan jimnastiğin bu
aczi de gösterir ki, spor ve oyun medenî bir ihtiyaçtan
ziyade tabiî bir hayat mahsulüdürler. Sür'atle büyüdü-
ğünü bütün zenginliğiyle duymak isteyen körpe hayat,
jimnastiğe ancak bu duyuşları bütün haz ve süruruyla tat-
meli bedende olmayıp yine kendi cinsindendir. Bu temel,
tıracak hareketleri yaptırmasıyla bağlanabilir ki, gençler-
güzellik, iyilik, hakikat, ulûhiyet his ve fikirleri gibi ma-
den çoğunun jimnastikten kaçıp oyun ve sporun kucağına
nevî kıymetlerde toplanır. Bunlar da itikadımız kadar ve
atılmaları, ihtiyaçlarını daha çok bunlarda bulduklarının
belki çok daha ziyade devamlı ve cehitli sporlara muh-
en kat'i bir delilidir. Mamafih nemâ-yı bedenînin hakiki
taçtır. Ruh atletleri peygamber, evliya, kahraman, sanat-
ihtiyaçlarına tekabül edecek bir jimnastik sistemi tasav-
kâr, filozof, âlim gibi ünvanlarla anılır. Genç arkadaşla-
vur edebilmek vücud-ı beşerin yalnız teşrih ve fizyolojisini
bilmekle mümkün değildir. Nemâ halinde bulunan bir vü- rınızda spor ihtiyacının ruh ve gayelerini hakiki ve tabiî
cudun alacağı hareket ve evzaa müterafık olacak rahat ve hudutları içinde yaşatmağa dikkat edin, bu hududu aştı-
sürür hislerini kendi nefsinde sempati ile, hads ile keşfe- ğınız nispette insanlığın mutazarrır olacağını unutmayın.
debilecek çok samimi bir marifet olmadıkça, yapılacak Gençler büyüyüp kuvvetlendiklerinin bütün zevk ve neşe-
bütün jimnastik sistemleri suni ve cebrî kalmağa mah- lerini duysunlar. Koşsunlar, gülsünler, oynasınlar, sevsin-
kûmdurlar. ler, yalnız bütün bunların daha yüksek ve tam bir haya-
ta kuvvet ve şetaretle bir giriş için olduğunu unutmasın-
Gençler, spor ve oyunlardan büyüyen bir vücudun lar. Bu da ancak kâmil mürşitlerinin ârif bir rehberliğiy-
rahat ve sürurlarını yaşamaktan fazla bir neşe ümit edi- le olacaktır. Ruhun sporlarındaki derinlik ve bî-pâyânlığı
yorlarsa, beşerî inkişaflarında tereddiye saptıklarına emin hiçbir olimpiyatta bulamayız. İlk zaferlerinizi tebrik ile
olsunlar. Büluğ ve ilk gençlik çağları bir taraftan vücudun yüksek zaferlerinize intizar eden.
kemale yaklaşması ise, diğer taraftan ruhun da bütün kuv-
Mustafa Şekip
vetleriyle doğmağa başlamasıdır. Yalnız bir atlet veya
sporcu kalınacak değilse, artık bu çağlarda ruhun temel- 22 Haziran 1340, Kızıltoprak
leri için de çalışmak zamanı gelmiştir. Beden, bir gaye de-
«Millî mecmua, n r . 17, 26 H a z i r a n 1340/1924, a. 261 - 262)
ğil, belki yüksek his ve fikirlerin iradelerine verilecek bir
âlettir. Bugünkü nesil bu âleti en asrî hareketlerle işletip
kuvvetlendirmek saadetine mazhar olduğu için hakikaten
bahtiyardır- Yalnız bu bahtiyarlığının hudut, kıymet ve
mâhiyetini bilmek şartıyle. Zamanının malumat-ı ilmiye-
sine müstenit bir felsefeye istinat etmeyen terbiyeler ne
vadide olursa olsun, şuurlu ve gayeli bir faaliyette buluna-
mazlar. Burada sporcularımızın kâmil ve mürşitlerine hi-
tap ediyorum: Vücut, ruhun temeli değil, âletidir. Îradî
intihar ve fedakârlıklar bu hakikatin en kat'i delilleridir.
Mefkûre veya itikadı uğrunda nefsini feda etmek zevki yal-
nız ruhu nbir kudretidir. Bunda bedenin yardımı değil,
bilâkis en şiddetli bir mukavemeti mahsüstür. Ruhun te-

Avni [Başman]
İKİ NEV'I ÎNSAN
Bir nev'i insan vardır ki bütün maneviyetinde âdeta
madenî bir kalıptan alınmış katı, tahavvül kabul etmez
bir şekliyet gösterir. Hareketi, yürüyüşü, oturuşu mutta-
riddir; düşüncesi hudutludur; fikirleri muayyen ve ^ayı-
lıdır; muhakemesinin mîyâr ve mikyasları sabittir; ma-
neviyetinin sert inzibatı heyecanlarını bile z a b t ü r a b t a
almıştır; insiyakları istihâle etmiş şuurun hududu dahi-
line girmiştir. Böyle insan sanki şuurlu bir makinadır.
Maneviyetini idare eden mihanikiyet kolaylıkla kavranır
ve bir defa öğrenildi mi, bu nevi insanın herhangi bir hâ-
dise karşısında göstereceği aksülamel vukuundan evvel
riyazî bir kat'iyetle tayin olunabilir.
Bu nev'i insan âdeta dökme insandır. Tıpkı dökme
demir gibi. Nasıl eritilerek istenilen bir kalıpta dondu-
rulmak suretiyle demire, kendisinden beklenen faydaya
göre istenilen şekil verilebilirse, bu nevi insanın ruhu da
böyle bir kalıpta dondurulmak suretiyle muayyen bir şek-
le sokulmuştur.
Dökme insanlarda dökme demirlerin bazı hassaları
vardır; salâbetleri ziyadedir; elâstikiyetleri azdır; bükül-
mezler. Buna mukabil metanetleri azdır, kolay kırılırlar.
İdareleri de son derece kolaydır. Çünkü tenbih kabiliyet-
leri sâbit ve muayyendir, aksülamelleri muttarid ve mun-
tazamdır. Hayatlarına muktezî muhit suhuletle murakabe
edilebilir. Dökme insanlarda mücadele kabiliyeti hadd-i
asgarîde ve yalnız sâkinane idâme-i hayata yetecek mik-
tardadır.
Dökme insanları vücuda getiren kalıplar bittabi iç-
timaî muhitlerdir. Nisbeten sâkin ve durgun cemiyetlerde,
işbölümünün iktizasına göre, çeşit çeşit kalıplar vardır.
Her iş kendi kalıbına, ihtiyacına göre ruh döker ve don-
durur. Mamafih bu kalıplarda meslekî ihtiyaçların icap
ettirdiği farklar bin-nisbe tâli mâhiyettedir. Kalıbın asıl
şeklini küçük meslekî câmialar değil, büyük cemiyet verir.
Büyük cemiyetin bütün kıymetleri sâbit ve katıdır. Bu
katı kıymetlerin hepside hiç değişmeyen, âdeta ezelden
muayyen otoritelere istinat eder.
Böyle durgun cemiyetlerde ferdî tenevvürlere pek
nâdir tesadüf edilir ve umumî kalıpların şekline uyma-
yan tek tük fertler, kalıplı câmia tarafından daima şüpheli
görünür, hattâ bazen câmiadan hariç tutulur.
Nazarlarımızı yakın bir maziye çevirir, on, on beş
sene kadar evvelki cemiyetimize bakarsak dökme insanla-
rın canlı misallerini kolaylıkla bulabiliriz.:
İşte saray; padişahından en küçük şehzadesine ka-
dar aynı kalıptan çıkma insanlar.
İşte Bâbıâli ve istitaleleri; hulefâ, mümeyyizler, ka-
lem efendileri.
İşte «ilmiye» heyeti; şeyhülislâmından en küçük çö-
meze kadar hepsinde aynı hassasiyet, aynı tefekkür, aym
irade.
İşte esnaf, sanayi ve ticaret adamları; işte köylüler;
işte eşraf ve ilh..
Başlardaki fesler, o zamanki kafalara ne kadar mâ-
nâlı bir remiz olmuştu: Fes esasında birdi. Yalnız kalı-
bında zümreye göre küçük bir fark v a r d ı : Mabeyn ka-
lıbı, Bâbıâli ve istitalelerinin kalıbı, «ulemâ» n m sarık altı
 kalıbı birbirinden biraz farklı idi; bu da aynı kafanın,
aynı ruhiyetin, meslekî zümrelerin iktizasına göre uğradı-
ğı ufak bir taaddüle timsal oluyardu.
Durgun cemiyetlerde en hâkim mefkûre «kalıp» uy-
gunluğudur, cemiyetin hep dökme insanlardan müteşek-
kil olmasıdır. Cemiyetin bütün müesseseleri çelik kalıplar
halinde ruhları sıkar, teksif eder ve dondurur.
Böyle cemiyetlerde mekteplerin en büyük vazifesi de
ruhları bu sâbit kalıplara uydurmak ve bu kalıplar içinde
dondurmaktır. Dökme insan sükûnetin ve ataletin yaptığı
insandır. Bizim cemiyetimizde bu nevi insan maziyi tem-
sil eder.
Diğer bir insan nevi de vardır ki bu, kalıp mahsulü
değildir. Ruhunun şeklini hayatın hâdiseleri içinde dö-
vüle dövüle almıştır ve bu şekil sâbit ve katı değildir. Ma-
neviyeti daimî bir sayrûret hâlindedir- Bu nevi insanda
insiyaklar körlenmemiştir, heyecanlar şuurun vesayeti al-
tında değildir, zihni dar bir çemberle hudutlanmamıştır;
aksülamel nâ-mahduddur, tenebbüh kabiliyeti nâ-mütenâ-
hîdir. Bittabi mücadele kudreti yüksek ve irade metindir.
Bu nevi insanların maneviyeti, hadiseler içinde çarpışmak
suretiyle teşekkül eder. Bunları vücuda getiren de yine iç-
timaî muhittir. Lakin bu muhit durgun değildir. Mütema-
di bir hareket ve terakki halindedir. Böyle muhitler ruh-
ları kalıplamaz, bilâkis onlara mütemadi bir intibâk-ı mü-
kerrer kabiliyeti ve bir de istikamet verir.
Bu ikinci nevi insanların idareleri zordur. Çünkü
bunlar âdeta maneviyetleri henüz kalıplaşmamış çocuklar
gibi mütemadi bir teşekkül halindedir, binaenaleyh müte-
madiyen amel ve aksülamel icra ederler, sükûn ve muta-
vaat bunların elinden gelemez.
Dövme insanlar demire benzetilebilir. Dövme demir
şeklini d e f a t e n almaz; örs ile çekiç arasında ve mütemadi
darbelerin tazyiki altında tedricen biçime girer; salâbeti
azdır, lâkin metaneti çoktur, çünkü elâstikidir ve kabil-i
inhinâdır. Dövme insanda cemiyet örslük, hayat hâdiseleri
çekiçlik yapar. O bunlar arasında ve hâdiselerin darbeleri
altında tedricen şeklini alır. Böyle olduğu için metaneti
fazladır ve intibak kabiliyeti yüksektir. t
Dövme insan faaliyetin ve cidalin yaptığı insandır.
Bu nevi insan bugünkü hayatın insanıdır.
Durgun ve sâkin cemiyetleri, hareketli ve müte-
rakki cemiyetler haline sokan ihtilâl ve inkılâpları daima
bu ikinci nevi insanlar yapmışlardır. Abdülhamid devrin-
deki durgun cemiyetin kalıp insanları, nebatî hayatlarını
yaşarken Makedonya'da milliyetler arasındaki çetin hayat
cidalinde Türkleri temsil eden genç zabitlerin maneviyet-
leri düşman çeteleriyle çarpışa çarpışa teşekkül etmişti,
1908 ihtilâlini yapanlarda işte bunlardı.
Balkan Harbi, 1908 ihtilâlinin kâfi derecede harekete
getiremediği durgun câmiamızda ilk sarsıntı idi; büyük
harp Türk gençliğini harekete getirdi; o zamana kadar
yalnız içinde bulunduğu küçük câmiaya, köyüne veya şeh-
rine intibak edip kalmış olan Türk gençliği geniş impara-
torluğun dört köşesinde, imparatorluk haricindeki harp-
lerde, hattâ esarette, hayatın bin bir çetin hâdisesi ile kar-
şılaşmak, türlü türlü şerâite intibak etmek zaruretinde
kaldı. On binlerce Türk gencinin canına mal olan bu azîm
cidal geri kalanlara dövme çelik ruhu verdi. İstiklâl mü-
cadelesi ve muazzam Türk inkılâbı işte bu dövme çelik
maneviyetli insanların eseridir.
Sarayın ve Bâbıâli'nin dökme insanları ecnebî bir ida-
reyi kolaylıkla kabul edebilirlerdi, nasıl ki ettiler; lâkin
maneviyetleri mücadele içinde teşekkül eden dövme ruhlu
insanlar yeni hâdiseler karşısında aksülâmel yapabilecek
kabiliyette idiler; mutavaat etmediler, mukavemet ettiler
ve muvaffak oldular.
 Bunun içindir ki büyük Türk ihtilâl: haricî düşmam
ezdikten ve vatanı kurtardıktan sonra bütün hızıyla ruh-
ları sâbit kalıplarda tutan eski otoritelere hücum etti ve
bir iki hamlede bunları kökünden kazıdı. Bu eski ruh ka-
lıbının haricî timsali olan fesi bile yok etti. Çünkü müte-
madi bir terakki halinde olan demokratik cemiyette en
muzır müesseseler sabit kalıplardır.
Yeni neslin terbiyesinde muallim ve mürebbiler için
inkılâbımızdan alınacak ruh işte asıl bu ruhtur. Demok-
raside kalıp yoktur, istikamet vardır. Yeni neslin mane-
viyeti, her türlü katı ve sâbit tesirlerden uzak olarak hür
bir surette inkişaf edecektir, ferdî tenevvülere azamî im-
kân verilecektir, demokraside fertleri cemiyete intibak
ettiren müessir sâbit kalıpların haricî tazyikleri değildir;
fertlerin maneviyetlerindeki istikamet ile cemiyetin istika-
meti arasındaki vahdettir. Daima terakki halinde olan de-
mokratik cemiyet kendisine mensup olan (fertler üzerinde
mütemadiyen terbiyevî tesirler ika eder. Bu tesirlere hâil
olmamak ve eski durgun cemiyetlerden arda kalan müste-
hâse kalıpların genç ruhlarda durdurucu ve doldurucu nü-
fuzlar icra etmesine mâni olmak mürebbilerin en mühim
vazifesidir.
Türk câmiasını asırlarca yerinde saydıran dökme
ruhlu, dar kafalı, mutâvî insanlara artık hiç ihtiyaç kalma-
mıştır; yeni nesil millî istikamet üzerinde, hayat içinde, ha-
yatın faaliyetleri içinde inkişaf edecek ve büyük millî câ-
miaya daha çok hayat katacaktır.
(Hayıat, C. I, nr. 4, 23 Kânun-ı evvel 1926, s. 68>
Zeki Mesut
/
VATANPERVERLİK VE VATANDAŞLIK
Türk heyet-i içtimaiyesine yeni istikametler gösteri-
lirken vatanperverlik ve vatandaşlık mefhumları hakkın-
daki telâkkilerimiz üzerinde de biraz tevakkuf etmek za-
rureti vardır. Gençlerimizin ve hattâ umumiyet itibariyle
Türk vatandaşlarının Türk cemiyet ve devleti muvacehe-
sindeki vaziyetleri ve rolleri ancak bu telâkkilerin mâhiyeti-
ne göre bir şekil alacaktır.Hepimiz vatanperverlik, vatanı
sevmektir der geçeriz... Fakat bu sevginin içtimaî netice-
lerini araştırmağa ve ondan sonra husule gelecek kanaat-
lerimize göre hareket etmeğe pek lüzum görmeyiz. Hal-
buki kurmak istediğimiz medenî hayatın tahakkuk ve
teâlisi için böyle bir tedkik ve tahlile şiddetle lüzum
vardır.
Vatanperverlik, din gibi daha ziyade hissiyat vadi-
sine ait olan bir keyfiyettir. Çünkü bu da insan kalbini
işgal eden muhabbetlerden biridir. Vatan muhabbeti ce-
miyetlerin şekli ve tekâmülü ile pek çok alâkadardır.
İbtidaî cemiyetlerde ve muayyen bir mıntıkaya yerleşmiş
olan kabilelerde bizim anladığımız mâhiyette vatanper-
verlik olamaz. Onlardaki daha ziyade bir istiklâl ve hürri-
yet aşkıdır. Asıl vatanperverlik kalabalık ve sâbit cemiyet-
lerin teşekkülünü müteakip doğar. Hattâ bu cemiyetlerde
bile hâkim olan hayat telâkkilerine ve medeniyet şekille-
rine göre vatanperverlik mefhumu muhtelif mâhiyetler
arzeder. Eski Yunanîlerde vatanperverlik site hayatına in-
hisar ediyordu. Her şehir kendi âdâtmı, kendi ahlâkını,
 kendi şekl-i hükümetini en mükemmel olarak tanıyor ve
onlara şiddetle merbudiyeti vatanperverliğin icabı bili-
yordu. Sonraları vatan mefhumu daha genişlemiş ve site-
den müteaddid sitelere ve nihayet heyet-i mecmuası devlet
hududunu teşkil eden aksâm-ı araziye şamil olmuştur.
Eski zamanlarda vatanperverliğin en birinci vasf-ı fârı-
kını ecnebi düşmanlığı teşkil ediyordu. Bugün bile aynı
düşmanlığı bazı milletlerde görmekteyiz. Haricin zulüm
ve müdahalesine maruz kalmış olan milletlerde tahaffuz-ı
nefs ve istiklâl arzularının az çok ecnebiye düşmanlık şek-
linde tezahür etmesi tabiîdir.
Avrupa medeniyeti milletleri yekdiğerine tanıtmak
ve yaklaştırmak suretiyle birçok bâtıl itikatların önüne
geçmiş ve vatanperverlik hissiyatına eskisinden daha zi-
yade insanî bir şekil vermiştir. Bununla beraber evvelce
dinî, askerî ve siyasî emelleri istihdaf eden vatanperver-
liğin mutaarrız mâhiyeti tamamiyle zâil olmamıştır. Yal-
nız hak ve adalet mefhumlarının inkişafı sayesinde daha
ziyade uyanık duran insaniyet karşısında vatanperverliğin
tecavüzî mâhiyeti başka şekillere bürünmek lüzumunu his-
setmiştir. Meselâ İngiliz ve Amerikan vatanperverliği di-
ğer milletler üzerinde bir fâikiyet-i iktisadiye ve sınaiye
teminini istihdaf etmektedir. Fransız vatanperverliği sa-
nat ve edebiyat, İtalyan vatanperverliği siyaset ve idare
usulü, Rus vatanperverliği içtimaî sistem hakkındaki nok-
ta-i nazarlarını bütün cihana neşr ve tamim etmek arzu-
sundadırlar. Bu itibarla muhtelif milletlerin vatanperver-
lik hisleri arasında birtakım tesâdüm noktaları hâsıl
oluyor ki, bunlar sulh-ı âlem için bir nevi tehlike teşkil
etmektedir. Bu tehlikeyi izale için bazı mütefekkirlerde
vatanperverliğin hududunu milliyet sahasından insaniyet
sahasına teşmil etmek hülyasında bulunmuşlardır. Koz-
mopolit unvanını alan ve kendilerine en yakın olan va-
tandaşlarını düşünecek yerde, tanımadıkları ecnebilerin
mukadderatına alakâ gösteren b u hulyacılar henüz mües-
sir bir rol oynayacak vaziyette değildirler.
İnsaniyetin bugünkü şekline nazaran en mütekâmil
vatan mefhumu, milliyet hudutlarına inhisar eden ve bü-
tün siyasî, içtimaî ve iktisadî mefkûreleri ile bir kül ha-
linde nazar-ı itibara alınması lâzım gelen cemiyet ve /dev-
let hayatına ait olanıdır. Vatan yalnız topraktan ibaret
değildir. Millî bir cemiyet ve devleti teşkil eden maddî ve
manevî bütün unsurlar, müesseseler vatan mefhumuna
dahildir. Vatanı bu geniş mânâsında alınca, ona taalluk
eden sevgiyi de teşmil etmek lâzımdır. Bu şekildeki vatan-
perverlik ancak demokrasinin ve millet hâkimiyetinin câri
olduğu cemiyetlerde mevzu-ı bahs olabilir.
Filhakika evvelce din taassubunun ve saltanat istib-
dadının hâkim olduğu cemiyet hayatımızda vatanperverlik
daha sade bir formül ile ifade edilebiliyordu. Devlet hudu-
dunu haricî düşmanlara karşı muhafaza düşüncesi ve dini-
mizin gayrı din sâliklerini istihkar hissi vatanperverliğin
en bellibaşlı vasf-ı fârıkım teşkil ediyordu. Millî hayatın
terakki ve inkişafını istihdaf eden düşünceler, o devirlerde
itirafı müşkil ve cezayı mucip olan bir vatanperverliğin
ender tezahürlerinden addediliyordu.
Büyük Türk inkılâbının cemiyet hayatımızda göster-
diği yeni hedefler vatanperverlik mefhumunda da bir in-
kılâp husulünü zarurî kılmıştır. Mevcudiyet ve istiklâlini
muhafaza azminde bulunan bir millet için haricî düşman-
lara karşı nefsini müdafaa etmek ve her an için müda-
faaya âmâde bir vaziyette bulunmak vatanperverliğin en
ibtidaî safhasıdır. Türkler öteden beri bu nevi vatan mu-
habbetinde emsalsiz yararlıklar göstermişlerdir. Bu vatan-
perverliğin haricî bir cephesidir. Asıl hayat-ı içtimaiyemi-
zin inkişaf ve teâlisi nokta-i nazarından hâiz-i ehemmiyet
olan cihet vatanperverliğin dahilî cephesidir ki bu, birin-
cisinden daha muğlak ve idraki daha müşkildir. Burada
vatanperverlik ve vatandaşlık mefhumları tedâhül eder.
Ve fert ile cemiyet ve cemiyet hayatının bütün kıymetle-
rini sinesinde toplayan devlet karşı karşıya gelir. İşte fik-
rimizce Türk vatandaşlarının öğrenmeğe veya üzerinde
düşünmeğe mecbur oldukları noktalardan birini de bu
mesele teşkil eder.
İstiklâl Harbi esnasında b ü t ü n milleti heyecana ge-
tiren ve her fertte azamî bir (enerji tevlid eden bir vatan
muhabbeti hâkim olmuştu. Sulhu müteakip bu muhab-
bet söner gibi göründü. Çünkü haricî düşman mağlup
edilince kendi hayatımız ile ve onun tehlikelerini hissede-
mediğimiz eski itiyatları ile başbaşa kalmış ve huzur ve
sükûna kavuştuğumuzu zannetmiştik. Hattâ münevverle-
rimiz arasında inkılâbın hitam bulmuş olduğunu iddia
edenler bile bulunmuştu. Bittabi bu zan ve iddialar doğru
değildi. Asıl inkılâbın müşkil safhası İstiklâl H a r b i n i n hi-
tamından sonra başlıyordu. Dâhi Gazinin giriştiği mü-
cadele Türk heyet-i içtimaiyesini kurtarmak ve istiklâline
kavuşturmak olduğu kadar, onu medenî milletler arasında
şerefli bir mevkie çıkarmak ve asrın maddî ve manevî
bütün terakkiyatmdan müstefid etmek gayesine matuf idi.
Bu da ancak medeniyet hayatında hiçbir kıymeti kalma-
mış olan kurun-ı vustaî hayat telâkkilerini atarak, memle-
kette yeni bir zihniyet, yeni bir ruh yaratmakla m ü m k ü n
olabilecekti. İşte yeni bir mücadele ki, İstiklâl Harbi'nden
daha kolay ve daha az çetin değildir. Ve bu, medeniyet
yolunda kaybettiğimiz asırların telâfisi zaruretine binaen
oldukça uzun sürecektir. Hakikat böyle olunca İstiklâl
Harbi esnasındaki fedakârlıkların, enerjilerin, vatan mu-
habbetinin dûçar-ı zaaf olmasına cevaz verilebilir mi?
Türkiye Cumhuriyeti medeniyet ve terakki yolunda
muvaffakiyetle yürüyebilmek için yeni bir tip vatandaşa
muhtaçtır. Bu yeni vatandaş tipi bütün ferdî ve içtimaî
rolünde ancak bir vatanperver olacaktır. O suretle ki, yeni
Türkiye'de vatandaşlık ve vatanperverlik mefhumları aynı
şeyi ifade etsin... Vatanperverlik artık fevkalâde zaman-
lara has bir münebbih olmaktan ziyade hayat-ı rûzmerre-
mizde, yekdiğerimiz ile olan münasebetlerimizde devlet
ve müessesâtı ile vuku bulan temaslarımızda harekâtımıza
hâkim ve rehber olan tabiî ve insiyaki bir his haline gir-
melidir. Demokratik ve halk hâkimiyetine müstenit bir
devlete mensup olan vatandaşların vatan muhabbeti her
şeyden evvel aralarındaki tesanüdün lüzum ve kıymetini
takdir dereceleri ve devlet mefhumu hakkındaki telâkki
tarzları ile ölçülebilir. Cephede vatamnı cansiperâne mü-
dafaa eden bir vatandaş meslekî, içtimaî ve siyasî haya-
tında diğer vatandaşlarının veya mensup olduğu devletin
hukukuna riayet etmezse, vatanperver addedilebilir mi?..
Bir heyet-i içtimaiye içinde yaşayan fertlerin oyna-
dıkları rol ya müsbet veya menfî olur. Yani vatandaşlar
faaliyet-i içtimaiyelerinde takip ettikleri hatt-ı hareket ve
gayeye göre ya müfid veya muzırdırlar... Cemiyete müfid
olmayan ona mutlaka muzırdır. Türk heyet-i içtimaiyesi-
nin teceddüt ve terakkisi için bütün vatandaşlarm onu
ızrar etmek şöyle dursun, mütesanit ve aynı gaye ve he-
defe matuf mesaîde bulunmaları lâzımdır. Hakiki bir va-
tandaşın ef'âlinin ölçüsü menfaat-i umumiyedir. İçtimaî
rolünü menfaat-i umumiyeye hâdim bir şekilde tanzim ve
idare eden vatandaşın vatanperverliği müstemir ve bina-
enaleyh daha müsmirdir. Halbuki bizde yakın zamana ka-
dar devam eden infiradcılık zihniyeti böyle bir düşünceye
bile imkân bırakmıyordu. Şahsî saltanat devrinde devlet
ile millet arasında ayrılık, gayrılık vardı. Menfaatleri
müşterek değildi. Sonra bu ayrılık ve zıddiyet münevver
kısmı teşkil eden idareciler ile idare olunan halk arasında
da mahsüsdü. Cumhuriyet ve halk hâkimiyeti devrinde
böyle bir ayrılık mevzu-ı bahs olamaz. Şimdi en büyük
gayemiz müşterek emeller ve hedeflerin tahakkukunu tes-
hil edecek olan umumî bir ahengin tesisidir. Memleket bu
hususta gençlerden çok şey bekliyor. Değil inkılâp çocuk-
larının, adi zamanlarda yaşayan vatandaşların bile her
günkü hayatına vatanperverlik hâkim olacaktır. Yalnız
büyük sözler ile, büyük hareketleri düşünmekle iktifa et-
meyelim; bunları yapacak olanlarda vardır. Fakat bile-
lim ki tramvaya herkesten evvel binmek için vatandaşım
dirsekleyen, evini temiz tutmak için sokağa süprüntü atan,
vergi vermemek için yalan söyleyen, maddî bir mesuliyete
dûçar olmayacağını bildiği için hükümet dairelerinde hal-
kın işlerini tehir ve ihmal eden vatandaşlar, tam mânâ-
sıyla vatanperver değildirler. Bunun için vatanperverlik
ve vatandaşlık mefhumları hakkında yekdiğerimizi tenvir
etmek ihtiyacı bâriz ve umumîdir.
(Hayat, C. I, nr. 7, 13 Kânun-ı sani 1927, s. 134 -135)
Avni [Başman]
t
CANI SIKILMAYAN İNSANLAR
Büyük harbin son iki senesini Türkiye'nin «Riviera»-
sı diyebileceğimiz Anadolu'nun cenup sahillerinde çok şi-
rin bîr kasabada geçirdim. O zamanlar denizden abluka al-
tında bulunan bu şehirciğin bütün münasebetleri kara
tarîkıyla ve bittabi pek ziyade müşkilâlla cereyan edi-
yordu. Esasen kuytu bir kenarda olduğu için sulh zaman-
larında bile kapanık bir hayat yaşayan kasaba, harp se-
nelerinde büsbütün tecerrüt halinde kalmıştı. Orada ha-
yatın gündelik muayyen ve mihaniki işlerinden başka ruhu
avutacak hiçbir şey yoktu. Gençler ve bekârlar için ye-
gâne eğlence kasabanın biricik kıraathanesinde lâf atmak
ve zaman zaman tavla yeya kâğıt oynamaktan ibaretti.
Yalnız müsait havalarda askerî kıtaat tarafından cuma
günleri yapılan şenliklerle bu durgun ve muttarit hayatta
bir tenevvü teşekkül ediyordu. Dört taraftan tabiatın en
güzel unsurları ile ihata edilmiş olan bu latîf yerde he-
pimiz sıkılıyorduk. Yalnız bir tek adam vardı ki o sıkıl-
mıyordu. Bu «M» isminde, otuz yaşında kadar bir Al-
mandı. Türkiye'deki Alman hava kuvvetlerine merbut
cevvî rasadât istasyonlarından biri bahsettiğim kasabada
bulunuyor ve bu Almanda o istasyonda çalışıyordu. «M»
haftanın yedi günü sabah akşam, aynı saat ve dakikada,
aynı âletlerle, aynı tarzda rasatlarını yapıyor, neticeleri
defterlerine kaydediyor, icmâlini telgrafla İstanbul'a bil-
diriyor. Ve bu işlerini, kullandığı mukayyit âletlere reka-
bet edecek bir ıttırad ve intizamla görüyordu. İşinin bu
kısmında «M» bir makineden farklı değildi.
 «M» günün diğer saatlerinde ekseriyetle atla uzun
uzun gezmelere çıkar, akşamları da muntazaman deniz
banyosuna devam ederdi. Türkçe bilmeyen bu adam he-
men hemen kimseyle de görüşmüyordu. İki sene hep bu
yeknesak hayatı süren «M» daima neşeli ve daima sıhhatli
idi. Her halinden belli idi ki, bizim, ömrümüzü esneye
esneye, ümitsiz, emelsiz, yarınları bekleve bekleye sıkıntı
içinde geçirdiğimiz o kasabada yabancı «M» yalnız başına
çok müsterih bir hayat sürüyordu.
Günün birinde cevvî rasadât istasyonları ilga edildi.
«M» artık başka bir vazife ile başka bir yere gidiyordu.
Son defa ziyaretine gittiğim zaman kendisini eşyasını
toplamakla meşgul buldum.
«M» nin en ziyade itina ile sandıklara yerleştirdiği
eşyadan biri yüzlerce nümûneden müteşekkil bir nebatât
koleksiyonu, diğeri de yüze yakın fotoğraf klişesiydi. Ne-
batât nümûneleri Deutsche Bank'ın Türkiye'deki bütün
Alman zabitlerine dağıttığı tarifnâmeler dairesinde toplan-
mıştı. Fotoğraf camları da o havalide pek mebzûl olan ka-
dîm Yunan ve Roma harabelerine aitti. Bunlar iki sene
her günkü jat gezintilerinin müterâkim semeresiydi ve
şimdi ilk vasıta ile Almanya'ya gönderilecekti «M» bu ge-
zintilerinde diğer bir iş daha yapmıştı:
Kippert'in 1/400.000 mikyâsmdaki haritasında bazı
mühim dağ tepelerinin coğrafî mevkilerindeki yapılmış
olan hataları düzeltmişti.
Bu «M» sadece bir jimnasium mezunu idi; daha yük-
sek tahsil de görmemişti. Fakat jpek iyi bir ruh inzibatı
kazanmıştı.
Büyük harbin ikinci senesini yine Anadolu'nun ce-
nubunda dahilî bir kasabada geçirmiştim. Burada da cam
sıkılmayan bir adam ile karşılaştım. Ve tesadüf beni ken-
disiyle pek yakından bir dostluk halinde bulundurdu.
«P. V.» isminde olan bu adam iri yarı, muazzam kestane
sakallı, yaşı takdir edilemeyecek derecede dinç Hollan-
dalı bir Fransisken rahibiydi. Ana lisanından başka Al-
manca, Fransızca, İngilizce, İtalyanca ve Lâtince biliyor-
du. Türkçesi de, biraz yerli Ermeni şivesine çalmakla be-
raber, kuvvetliydi.
«M» kasabasında harbin kâbusu bütün ruhları ez-
mişti. Herkes sıkılıyor, herkes üzülüyordu. Gençlerin ve
bekârların yegâne eğlencesi burada da biricik kıraathanede
lâf atmak ve kâğıt ve tavla oynamaktan ibaretti.
Kasabada benim tanıdıklarım arasında yegâne sıkıl-
mayan adam, cemaati dağılmış ,hemen hemen tek başma
kalmış olan «P. V» idi. En fena hayat şerâiti içinde yaşadığı
halde neşesini ve sıhhatini kaybetmemişti.
«P. V.» sabah ve akşam kiliseye giriyor, muntazaman
dualarını yapıyor, pazar günleri cemaatten bakiye kalmış
tek tük ihtiyarlara vaaz ediyor, diğer zamanlarını odasın-
da geçiriyordu. Orada bir taraftan Hitit tarihine ve âsâr-ı
atîkasına ait eserleri tedkik ile meşgul oluyor; diğer taraf-
tan da Şemseddin Sami'nin Kamûs-ı Türkî'sindeki bütün
kelimeleri ezberliyor, bunların tarz-ı istimâllerine ait ma-
hallî hususiyetleri kitaba kaydediyor, mahallî kelimeleri
ilâve ediyor, misaller yazıyor, elhasıl Kamûs'un Türkçesi
ile Imahallî şiveyi karşılaştırıyordu.
«P.V» nin üzerinde çalıştığı Kamûs-ı Türkî her sahi-
fesinde mavi kırmızı renkli işaretlerle satır satır ilâvelerle
pek acaip bir kitap halini almıştı. Bu Hollandalı rahip ben
«M» den ayrılmadan bir buçuk ay evvel tifüsten öldü. Lâ-
kin hastalanıncaya, hattâ hastalığı ağırlaşmcaya kadar can
sıkıntısı nedir, bilmedi.
Anadolu'da büyük mikyasta dahilî isti'mâr yapabil-
mek için, en ziyade, işte bu enmûzeçlerde canı sıkılmayan
insanlara ihtiyacımız vardır, sanıyorum. Hayatın bazı işle-
rinde garplıların fâikıyetlerini temin eden unsurlardan biri
de galiba onlarda bu nevi insanların nisbeten daha çok
bulunmasıdır. Can sıkıntısına uğramamanın en iyi çaresi
muhitte yeni yeni alâkalar keşfetmek ve boş zamanları o
alâkalarla doldurmaktır; lâkin bunun için sağlam bir ruh
inzibatına ihtiyaç vardır. Genç neslin terbiyesinde bu me-
selenin ehemmiyetini gözden uzak tutmamalıyız. Gençlik
icabı addedilen birçok iptilâlar da can sıkıntısına devadır,
lâkin bu ilâç bedenin ve sinirlerin sıhhati *için pek paha-
lıya mâl olur ve onun tesiri de çok sancıdır, yani böyle
iptilâlarla avunmaya alışanlar için başka türlü meşguli-
yetlerle ruh avutmaya imkân yoktur. Can sıkıntılarını
daima bu yolda izale etmeğe ahşan gençler bu iptilâları
tatmin etmeyecek muhitlerde sa'y kadiriyetlerini uzun
müddet muhafaza edemezler; pek çabuk yorulurlar, bıkar-
lar. Bazı garp mekteplerinde gençlerin mektebi faaliyet-
ler haricinde mutlaka makul bir şeye, bir işe merak et-
meğe teşvik edilmeleri onları «cam sıkılmayan» veya «ca-
nının sıkıntısına sıhhat zararına olmamak üzere çare bu-
labilen» bir insan haline getirmek maksadına mebnîdir.
Eğer genç nesli münhasıran büyük şehirler için yetiştir-
miyorsak, iç Anadolu'nun isti'mârmda bu nesil vâsi mik-
yasta vazife alacaksa, bu mühim terbiye meselesini hatır-
dan çıkarmamamız lâzımdır.
(Hayat, C. I, nr. 13, 24 Ş u b a t 1927, s. 241-242.)
Celâl Nuri [îleri]
f
MÜNEVVERLERİMİZ
Her medenî memlekette, alelâde okur-yazarın üs-
tünde, âlim ve mütehassıs değil, fakat cihan ahvalini bilir,
cereyanları takip eder, «ansiklopedik» denilen umumî ma-
lûmata sahip bir tabaka var. Bunlar Rusçadan alınma bir
tabiri alem ittihaz etmişler: Intelligencia. Umumî kitap-
ları okuyanlar işte bu tabakadır. Bittabi bu makule, de-
recelere münkasımdır. Merakı ileriye götürüp ulemâ sıra-
sına girenler olduğu gibi meşguliyete dalıp tenevvürlerini
tahdit edenler de olur. Şurasını ilâve edelim ki, bir mem-
leketin irfan ve medeniyeti nâmına bu tabaka pek mühim-
dir- Tenevvür bir diyarda harc-ı âmm olunca seviye yük-
selmiş addedilebilir, siyasî haklardan daha kolay istifade
edilir; matbuat inkişaf eder; hülâsa o memleket (umumî
medeniyete iştirak ettiğini ispat edecek fikrî mahsulât ye-
tiştirir.
Bu zarurî makaddimeden sonra bizim münevverleri-
mize geliyorum: İtirafım doğru, fakat acı olacaktır: He-
nüz dilimiz, matbuatımız, maarifimiz istediğimiz gibi inki-
şaf edemediğinden, bizde, münevver, Avrupaî mânâsıyla
mütehayyiz olabilmek için lisan bilmek ilk şarttır. Memle-
ketimizde en şâyi olan dilin Fransızca olduğu bedihidir.
Bu lisanı bilmekle maruf birçok vatandaş gösterilebilir.
Lâkin sorarım: Fransızca bilenler onu ne kadar bi-
liyorlar? Pek az... Ekseriyeti biraz okur, belki de bir mik-
tar söyler, fakat hiç yazamaz. Halbuki bir lisanı bilmek,
onu okuyup yazmak ve söylemektir. Bu hususta gayet
geriyiz. Nasıl, vaktiyle «kıdvetü'l-ulemâi'l-muhakkıkîn»
efendilerimiz, kazaskerler, İstanbul pâyelileri ilh., «ulemâ»
addedilir; şu kadar ki Arapça konuşamaz, yazamaz, yalnız
hocadan okuduğu kitapları okuyabilirler idiyse, şimdiki
Fransızcaya vâkıf olanlarımızda bu lisanı sathî öğreni-
yorlar.
Fransızcayı hakkıyla ta'mik eden kaç Türk var? Her-
halde bunları saymak için on parmak az gelir. Demek ki
bu zevâtın bir haylisi bile tenevvür için lâzım gelen âlet-
ten mahrumdurlar.
[Âlimden ve allâmeden hiç bahsetmiyoruz. 'Garp
usûlleri mucibince bir ilimde tebahhur etmiş, ihtisas sa-
hibi olmuş ulemamızı bilmiyorum.]
Yalnız Türkçe ile tenevvür imkânsızdır, demiştik.
Bazı mütemeyyiz kimseleri bu şekilde gösteren mah-
zâ fetanetleridir. Bunlara ancak zeki diyebiliriz, lâkin an-
ladığım mânâda münevver rütbesini tercih etmek kabil
olmaz.
intişar eden kitaplara bir bakınız : Bir kari bunların
hepsini ezberlerse cihan harekâtına vâkıf olabilir mi? El-
de müracaat kitapları bile yok. Pek laşağı ihtiyaçlardan
bahsedeceğim: Müvellidü'l-humuza, azot, müvellidü'l-mâ
diye ıstılahlara tesadüf ediyoruz. Bunları anlamak için ip-
tidaî bir ilim lügatimiz Varsa bildirin. Her sene nüfus, ti-
caret, mahsulât vesaire istatistiklerini gösteren bir salnâ-
memiz çıkıyor mu? Her gün, umumî ilim ve edebiyat pi-
yasasına bir mühim eser atılıyor. Bunların tercümesinden
vazgeçtik, lâkin bu kabîl âsârı icmal ve tenkit edici kita-
biyat makaleleri yazılıyor mu?
Maatteessüf gözlerimiz bağlı gibi. Matbuat, ancak ra-
yiç mal satıyor. Ötede beride çıkan gazete ve mecmualar
ekseriyetle bir kâğıt ve mürekkep israfıdır. Perakende
sa'yler heder ioluyor. Okunacak meta diye ortaya atılan he-
yecan yazıları tenevvüre yardım etmek şöyle dursun onu
körletiyor, güçleştiriyor. Muharrirlerimiz hiçbir inzibata
tâbi değildir. Bunun için okumağa gerçekten hâhişi olan-
larımız tenevvüre imkân bulmadan bu sevdalarından vaz-
geçiyorlar ve hayatın gılzetine dalıyorlar.
Seyahatlerimle yüksek tahsil görmüş bazı kimselere
tesadüf ettim ki, kitap okumak m u t a d l a n değildir; çünkü
okuyacak kitap bulamıyorlar; okunacak ne varsa oku-
muşlar.
Kütüphanelerimizi teşkil eden müellefâtm bilânço-
sunu yapalım : Bunların yüzde doksanı üslûp ve ehem-
miyet itibariyle artık fayda temin edemez. Halbuki, garpta
ve Amerika'da, muharebeden evvel yazılmış eserler bile
bayat addediliyor. Meselâ Büyük Larousse artık eskici ma-
lıdır. Orada ne Bulgaristan devletine, ne Panama kanalına,
ne motor sanatına, ne radyografiye dair bir kelime bu-
lamazsınız. îlmin eskisi, sâlhurde şarap gibi muteber de-
ğildir. Bizim eski eserlerimiz lisan itibariyle de metruk
kalmağa mahkûm oldu : Çünkü 20 - 25 seneden beri Türkçe
hayli değişti, başkalaştı. Bu eserlerin miktarı da mah-
duttur. '
Ecnebi lisanlardan istiâne etmezsek işimiz berbat.
O halde bu dilleri tenevvürümüze bâdı olacak derecede
ilerletmeli, sathî öğrenmemeliyiz.
Hepsi lisan bilir, çoğu Avrupa görmüş kimselerin bir
içtimaında bir kavas bunlardan birine Fransızca davet-
nâme 'getirmiş. Acele cevap istiyor. Çalışmışlar, çabalamış-
lar, dört satır yazamamışlar. Nihayet akıllarına mahalle-
nin eczacısı gelmiş. Bilmem hangi kavim ve kabileden ec-
zacı efendi bunların dertlerine deva bulmuş.
Az ilim, az lisan bilmek.. Bu iki noksan bilgiçliği de
mucip oluyor ve bundan bir tasallûf <hâsıl oluyor. Bundan
dolayı Türkçemize lüzumsuz binbir Fransızca kelime kat-
maktayız. Bu itiyat milliyete münâfidir dersem elbette
bana h a k verirsiniz. Hele şu günlerde bu itibarla Ermeni-
lerle yarışa kalktık.
Bilen bildiğini az biliyor; öğrenmek isteyen, marife-
tin revaçta olmadığını görüp sarf-ı nazar ediyor.
Okur-yazar, lisan bilir, münevver, âlim... Bu kelime-
ler bir kemiyet ifade etmedikçe haşviyattır. Okur, fakat ne
kadar? Bîçare yalnız mânâsını anlamamak üzere Kur'an
okursa bence keen-lem-yekûndur. Yazar, fakat her Skelime-
sini sarf kaidelerine münafi olarak yazar. Üslûp ve selika-
dan mahrumsa, o ancak bir oduncu veya kömürcünün ya-
zıcısı olabilir. Münevver? Malûmatı mütekâmil bir mille-
tin ilk veya orta mekteplerinde okutulan ilimlerden iba-
retse, ona dense dense «bachelier» denebilir. Âlim? Bu
zâtın eseri )meydanda ve cihanca nazara alınmış değilse
ona da bu ünvanı fuzulî vermişiz.
Türkiye'nin nüfusu yazıldığı vakit doldurulan vara-
kaların üzerinde «Okumak, yazmak bilir mi?» kılıklı bir
sual vardı. İlmin derecesini kolayca gösterir bir âlet olsa
da onu meselâ tepemize koyduğumuzda vukufumuzun de-
recesini anlasak ve bu sayede bir umumî tahrir yapsak pek
meyus oluruz.
«Cumhuriyet» mefhumunun tariflerinde halkın siyasî
haklarını istimâl edecek derecede münevver olması arzusu
mündemiçtir. Dahil olduğumuz bu devirde olanca ehem-
miyeti bu noktaya hasretmeliyiz. Açıkça söyleyeyim ki,
memlekette tek bir cahil bırakmamak gayesi uzun zamana,
çok masrafa mütevakkıftır. Lâkin bir münevver tabakanın
halk ve ibdaı daha az külfet ve masrafla olur. Herkesi oku-
tup yazdırmak demokrasinin emrettiği bir umdedir. Buna
riayetkârız. Fakat bu ümniyyemiz husul buluncaya kadar
ve aynı zamanda bir münevver tabakanın idamesi veya
yoktan var edilmesi hükümetin, milletin, matbuatın ve
buna hâdim olacak mevkide bulunanların tatlı bir vazi-
fesidir.
(İkdam, nr. 11126, 13 Nisan 192»)
M. Nermi
YAŞAR'A MEKTUPLAR
Dresden, 6 Mayıs 1928
Sevgili Yaşar,
Bugün mektubunu aldım, derhal cevap veriyorum.
Artık hepimiz buna alışmaya çalışmalıyız. Samimi bir
muaşeret hayatı bunu icap ettirir. Nazmi bey Budapeşte'
deki «Gülbaba»nın sünnet düğününe dair büyük bir etüd
yazıyormuş, haber veriyorsun. Çok iyi. Orijinal yazılara
ihtiyacımız vardır. Doğrusu, senin alayın hiç de hoşuma
gitmedi. Henüz neşredilmemiş bir eser hakkında okuma-
dan karar vermemelisin. Belki de b u eser, tarihin karan-
lık kalmış bir köşesini aydınlatabilir. Tabiî güç bir iş..
Riyaziyat bile bazen «tahmin» ile iş görmek mecburiyetin-
de kalıyor. Bize düşen şey; insaflı davranmaktan ibarettir.
Saint-Pierre'in parçalarını tutuşturan «ma-el = o şe-
ye ehil» kudreti bizde yoktur. Zannediyorum ki Gül Ba-
ba gibi bir velinin sünnet düğününe bu kadar ehemmi-
yet veren Nazmi Bey, böyle bir iddiada bulunsun.
Maarif Vekâleti'nin çok ciddi eserler neşrettiğini
yazıyorsun. Bugünkü maarif hayatı çok kıymetli ellerde-
dir, Yaşar. Büyük inkılâbı biz ancak kuvvetli bir maarif
hayatıyla kavrayabiliriz, bütün genişliğiyle yaşayabiliriz,
vazifelerimizin hakiki mevzularını sezebiliriz. İnkılâp,
yalnız devlet şeklinin değişmesi değil, yeni bir zihniyetin,
yeni bir telkinin, daha umumî tabiriyle yeni bir insanın
«teşekkül»üdür. En büyük ve en yüksek gaye, budur. Bu
yolda atılan her adım, istikballere atılan adımdır. Vekâlet
neşriyatını ciddi bir alâka ile takip ettiğini, çok şeyler öğ-
rendiğini anlatıyorsun. Buııa tam mânâsıyla memnun ol-
dum. Bizim, inkılâp gençliğimizin bütün fikrî ihtiyacını
tatmin edecek; modern manâsıyla millî bir kütüphaneye
ihtiyacımız vardır. Vekâletin bu husustaki azminden kat'
iyyen şüphe etmiyorum. Devrimizin en büyük şahsiyetle-
rini ihtiva eden böyle bir kütüphane, gençliğimizin çorak
sahalarda dolaşmalarına mâni olabilir. O vakit modern
ilim telâkkisi çok daha geniş bir zümrenin fikrî mülki-
yeti haline gelebilir. Vekâlet neşriyatının gayesi budur,
inkılâp gençliği, hiç şüphesiz yeni bir zihniyetin, yeni bir
telâkkinin, hattâ yeni bir zevkin mümessilidir. Öyle olması
da icap eder. Onun kıymetli zamanlarını öldüren, hedef-
lerini sislendiren her şey, en sert bir ithamla ortadan kal-
dırılmalıdır. înkilâp ahlâkı bunu emreder. Her devir ken-
disine uymayan, kendisine tehlike teşkil eden esaslara
karşı en sert ve insafsız mücadelelere girmiştir. Bu bir
hayat zaruretidir, inkılâbımız, bu hususta kat'iyen bir is-
tisna teşkil edemez, istikbal fethi için kınından fırlayan
kılıç, başka kaidelerle, başka prensiplerle iş görür. Millet,
bir zamanlar sarayın elinde balmumu gibi idi. Saray ona
istediği şekli veriyordu. Bu balmumu devrinin zihniyeti,
telâkkileri, kendi kendini yaratmak selâhiyetini kazanmış
yüksek bir millet için son izlerine kadar ortadan kaldırı-
lacak şeylerdir. Her kim inkılâp gençliğini feyz almak
için harabelere sürüklerse hiç şüphesiz, o, en yüksek bir
inkılâp prensibine karşı hürmetsizlik göstermiş olur.
Sevgili Yaşar! Modern cemiyet, Rickert'in tabirini
kullanıyorum, insanı infirad listesinden çıkarmıştır, in-
san; bir «tesir ve faaliyet vahdeti» olmuştur, içtimaî ah-
lâkın esaslarını burada aramalıdır. «Neme lâzım !»cı de-
virlerin mesuliyetsizliği, yerini şuurlu bir mesuliyet dev-
rine terketmiştir. Tesir ve faaliyet vahdeti şeklinde mü-
nakaşa edilen insan; içtimaî mesuliyeti bütün şumulüyle
duyan insan demektir, işte inkılâp; hepimize istikballeri
alâkadar eden böyle bir mesuliyet tahmil ediyor. Onun
için Yaşar, sevgili genç, seni hür bir vatandaş yapan bu
şerefli içtimaî mesuliyetin ne olduğunu uzun uzadıya dü-
şün, ona göre hareket et. Mesuliyetinin mâhiyetini keş-
fetmek için sana yalnız bir şey rehberlik edebilir: inkı-
lâp!
«inkılâp, zaten cansız müesseseleri yıktı» deme. Evet
öyle. Fakat sen, siz, bu yıkılan şeylerin üstünden sabanı-
nızı süreceksiniz. Ey bahtiyar îçiftçiler! Ey en küçük bir
eskilik izi görmeyecek nesiller! Hür bir toprak en asil
zerrelerinden size çelenkler büyütüyor. Gazi'nin istedi-
ği gençlik bu işte! Karanlık toprakta çok susmuş su, ken-
disine yol açtı. Can veren serinlikle akıyor. Yeni bir do-
ğuşun altın aleviyle akıyor.
Mazinin çok başka bir düşüncesi vardı, Yaşar. En
münevver kafa bile «kendi kendinden» kaçmak çareleri-
ni araştırıyordu. Topraktan uzaklaştıracak yumuşak ve
görünmez bir yol, gaye idi. Yalnızlığında soruyordu:
«Ben neyim?» Şimdi öyle değil Yaşar. Her gönül yolu bi-
zi cemiyete sürükler. Biz şimdi «Ben neyim?» diye sor-
muyoruz. «Biz neyiz?» diyoruz. Artık filozof da tabirle-
rini değiştirmeye mecburdur, içtimaî «ben», yahut Arap-
çasıyla «ena» nedir? «Biz» den başka bir şey midir? «Fert»
mefhumunun da böyle bir muhtevası vardır. «Eski insan»
yalnızdı, manevî bir yalnızlık içinde yaşıyordu. Bütün rü-
yaları iştiyakları bu yalnızlığın karanlık sessizliğiyle bes-
lenmişti. Bu derin uykuyu Ibozmak için canlı bir adım
atamıyordu. Ne derin bir uyku! Toprağın kulağı bile sert
horultudan yorulmuştu. «Uyuyan»ı daima tâli ve tesadüf
idare eder. Onun için eski insan, elini «zar» dan ayıramı-
yordu. Yeni insan böyle değildir Yaşar. Tâli, onun elin-
de ham bir maddedir. Onu kendi ruhuna, kendi kabiliye-
tine göre işler. Yeni insamn vazifesi işte bu kadar büyük-
tür, tâli'e şekil veren bir vazife... Her şey bu vazifenin in-
kişaf derecesine tâbidir. İnkılâpları, böyle vazifeleri bü-
tün derinliğiyle duyanlar yaratır. Her içtimaî vazifenin
arkasında cemiyetin canlı sesi vardır. Kulaklarımız istik-
bal cemiyetinin sesini duyacak kadar hassas olmalıdır.
Yaratıcı nesil, böyle bir hassasiyettir. Her derin duyulan
şey, bir «yaratmak arefesi» müjdesidir. Büyük sabahlar,
böyle derinliklerde uyanmıştır. Vazifen çok büyük, Ya-
şar. Fakat şerefin de o kadar büyük... Yeni bir neslin bay-
rağını sen taşıyorsun. En uzak istikballer onun rengiyle
penbeleşiyor. Genç inkılâp; genç gönlünün aradığı canlı
yolu gösteriyor. Yürü! Önünde yalnız istikbal vardır. Her
adımında yeni bir güneş uyanacaktır. Artık karanlık gün-
lerin horultusunu işitmeyeceksin. Şimdilik bu kadar, sev-
gili Yaşar.
(Hayat, C. IV, nr. 80, 8 Haziran 1928, a.
Ağaoğlu Ahmet
MÜNEVVER ZÜMRE MESELESİ
İçtimaiyat muallimi edib,
— Bana öyle geliyor ki biz içinden çıkılmaz bir bo-
zuk çevre arasında dolaşmaktayız. Bir yandan münevver
zümrenin iz yapamadığını söylüyoruz, öteki yandan da
bütün mânevî kurtuluşu ondan bekliyoruz.
— Evet öyledir! Bu işin asıl ağır ve acı tarafı da bu-
dur. Bugünkü münevver zümrede düşünceler ve duygular
dalgalanan bir sis halindedir. Birbiriyle perçinleşmiş, per-
kişmiş, bir kuvvet haline gelmemiştir. Meselâ alınız bizim
özümüzü? Biz hepimiz kendi eksiklerimizi biliyoruz. Fa-
2İ.)
kat onları atıp kendimizi kurtaramıyoruz. Çünkü taşıdı-
ğımız düşünceler ve duygular bizi harekete getirecek kuv-
vet halini almamışlardır. Kanımıza karışarak varlığımızın
ayrılmaz bir parçası olmamıştır. Tersine olarak bizi her
an bırakmağa hazır, uçucu kaçıcı bir haldedirler Nasıl ki
ilk karşılaşmada, ilk gördükleri çetinlik önünde hemen
sizi bırakıp gidiyorlar ve daha dün ruhumuzun ve dima-
ğımızın etrafında dolaşan bu vefasızlar bugün birer ya-
bancı gibi bizi uzaktan seyrederek gülüşüyorlar! Avrupa-
lıların ruh ve dimağları böyle kolay kolay boşanmıyor.
— İki âlem arasındaki bu ayrılık nereden gelmiştir?
— Avrupa'da bu mesele evvelâ tarih ve sonra da bir
terbiye ve tâlim mevzuudur. Malûmdur ki bugünkü Avru-
pa eski Greko-Romen âleminin vârisidir. Şarktan gelen
Ccrman ve Anglosakson budunlarım tali bu âlemin içine
oturttu. Fakat şarktan gelen Türkleri gene tali îslâm
âlemi içine soktu. Çok canlı, çok kudretli olan bu iki yeni
budun yıpranmış ve çözülmüş olan o eski âlemlerin baş-
larına geçtiler, onlara yeni düzenler verdiler, onlarla karı-
şarak yeni bir yaşayış cevheri aşıladılar. Fakat karıştıkları
âlemlere verdikleri gibi onlardan da aldılar. îslâm âlemin-
de eski şark ruhu, şark ananeleri hâkimdi. Cermenlerin
benimsedikleri âlemde de eski Greko-Romen ananeleri
hâkimdi. Nasıl biz din lisanı olmak üzere Arapça ve Fars-
çayı, düşünüş ve duygu örneği olmak üzere ve Arap ve Fa-
risî muharrir, edip ve mütefekkirlerini kabul ettik. Öteki-
ler Grek ve Latin lisanlarını ve bu milletlerin muharrir ve
mütefekkirlerini aldılar. Bu hal tabiatıyla terbiye ve tâ-
lim üzerine de derin tesirler yapmaktan geri kalmadı.
Garp mekteplerinde Lâtin ve Grek lisanları asırlarca mec-
burî olduklarından yeni nesiller tâ ilk çağlarından ser-
best düşünen, serbest yazan, beşerin şeref ve haysiyetine
hürmet eden, maddî ve mânevî, amelî, fikrî ve hissî güzel-
liklere tapan Yunan ve Roma muharrirlerinin eserleri üze-
rinde terbiye ve tâlim edildiler. Onlar için örnek Aşil'le-
rin dramları, Plutark'ların tarihleri, Demosten'lerin ve Çi-
çeron'larm hitabeleri, Ovid'lerin, Virgil'lerin, Homer'lerin,
Cato'larm, Dutos'larm şiirleri, hal tercümeleri örnek ve
nümune oldu. Asırlarca devam eden bu terbiye ve tâlim
usulü garpta ruhları ve kalbleri muayyen bir yol üzerinde
yürüterek müşterek bir duygu ve düşünüş mecmuası ya-
rattı ki garp milletlerinin can ve kanlarına karıştı, artık
ayrılması mümkün olamayan bir yaşayış unsuru haline
getirdi. Hakikatte bugünkü garp gerek hukuk ve siyasî
müesseseler, gerekse güzel sanatlara ilim bakımından, es-
ki Greko-Romen âleminin aşağı yukarı bir devamıdır.
Madam Roland'nın, Charlotte Corday'm tercüme-i halle-
rini, büyük Fransız inkılâp adamlarının nutuklarını oku-
dunuz mu? Bunlar hep o eski Yunan ve Roma kahraman-
larını kendileri için örnek alıyorlar. Onlardan parçalar in-
şâd ederek kendilerini ve yanlarındakileri coşturmağa ça-
lışıyorlar ve mümkün olduğu kadar o kahramanlara feda-
kârlık, cesaret, vatana bağlılık gibi yüksek ruhî hasletler-
de benzemeğe yelteniyorlar-
Bize gelince, bizde de asırlarca tâlim ve terbiyede
Arabî ve Farisî lisanı hâkim olduğundan, tabiatiyle nesil-
ler Arap ve Farisî zihniyetlerinin tesirleri altında kaldılar.
Biz de Maarrî'leri, Sâdi'leri, Hâfız'ları vesaireyi taklit ettik
ve bizde de müşterek bir his ve fikir mecmuası hasıl oldu.
Can ve kanımıza karışarak ikinci tabiatımız oldu. Şimdi
hayat bizi garba doğru götürüyor. Yaşayabilmek için garp
müesseselerini ve kurumlarını almak üzereyiz. Fakat her
şeyden evvel kışrımızm altında saklanmış olan bu ikinci
tabiatten kendimizi kurtarabiliriz! Bütün mesele bundan
ibarettir. Buna muvaffak olamazsak bütün gayretlerimiz
beyhudedir. Çünkü bu saklı tabiatımızla almak istediği-
miz yol arasında derin ve barışmaz bir tezat vardır. Nasıl
ki bunuhergün, her işte görmekteyiz. Aldığımız her şey, o
saklı tortuya çarparak ya tamamen kayboluyor veyahut
içini değiştirerek tersine semereler veriyor. Her şeyden ev-
vel lâzım olan iş, içimizi yıkamak, orasını temizlemektir
ve bunun da yegâne çaresi tâlim ve terbiye usullerini de-
ğiştirmektir.
Eski enmuzeclerin kalp ve ruhlarımızda bırakıp git-
miş oldukları izleri yeni enmuzeclerle kökten kesip atma-
lıyız. Doğrudur: Yirmi beş seneden beri bizim de terbiye
ve tâlim usulümüzde değişiklikler oldu. Fakat ben zevâ-
hirden bahsetmiyorum, içten, ruhtan bahsediyorum. Ru-
humuzdaki eski izleri eritip götürecek kuvvetli ve tesirli
vasıtalara gitmeliyiz. Avrupa'nın ilham aldığı kaynaklar-
dan biz de doğrudan doğruya içmeğe başlamalıyız. Yani
eski Greko - Romen kültürünün yataklarına kadar varma-
lıyız!
 Biz şimdiye kadar b u kültüre tamamen yabancı kal-
dık. Greko-Romen edebiyatından dilimize hemen hiçbir
şey tercüme edilmemiştir. Onları asıl metinlerinden oku-
yacak adamlarımız da hemen yok gibidir.
İşittim ki Kültür Bakanlığı üniversitede haftada iki İsmail Hakkı Baltacıoğlu
f
saat olmak üzere Latince ve Yunanca dersler verdiriyor-
muş. Üniversitemizdeki bu yeniliği bir başlangıç olmak MEMLEKETTE BİR GENÇLİK MESELESİ VAR
üzere büyük bir şevkle alkışlarım, fakat neden biz bu gibi
mübrem olan işlere tereddütle gidiyoruz. Er geç biz o yolu
Mersin'de ortaokul talebesinden biri Direktör Bay
kat'î olarak ve bütün genişliğiyle yürümek mecburiyetin-
Ejder'i öldürdü. Bu bayağı, «esbâb-ı muhaffife»si olmayan
deyiz. Haftada bir iki ders, o da üniversitede olmak üzere,
bir cinayetten başka bir şey değildir. Bu pis cinayet ahlâ-
kâfi midir? Geçenlerde bir makalemde diyordum k i :
kî vicdanımızı iki tarafından kanatıyor. Bir kere adam öl-
«Ruslar Avrupalılaşmağa karar verdikleri günden dürmek yeni demokrasilerin en büyük ve en mukaddes
itibaren ilk işleri Greko - Romen edebiyat ve fikriyatını li- olarak tanıdığı bir değeri ortadan kaldırıyor : insan değeri,
sanlarına almak olmuştur. Bununla da kalmadılar. Greko - şahsiyet değeri. Sonra yine bu demokrasilerin en çok inan-
Romen lisanlarını liselerine sokarak haftada dört, beş ke- dığı bir imkânı zedeliyor: Terbiye ve kültür imkânı.
re esas dersler arasında öğretmeğe koyuldular ki bugün
Bu hadise münasebetiyle çok yerinde ve çok temiz
dahi avnı usule - yanılmıyorsam - devam edilmektedir. Bi-
bulduğumuz bir hareketi de buraya yazalım: Ankara Er-
liyor musunuz, bunun neticesi ne oldu? Evvelâ Rus edib-
kek Lisesi ve öbür mekteplerin şiddetli protestosu. Bu pro-
leri, muharrir ve şairleri bediî zevklerinin açılması Üçin
testo Türk gençlerinde ahlâkî vicdan ve şuurun ne derece
mükemmel örnekler buldular ve o örnekleri takip ederek
uyamk ve şiddetli olduğunu gösteriyor.
Rus edebiyatı bugünkü yerini buldu. Sonra genç neslin
ruh ve kalbini yükseltecek, onlara ülkü verecek millî ve Ne de olsa bu talebe cinayetlerine ve suçlarına rast-
beşerî duygularının açılması için nümune olacak yazılarla gelmek insanın tüylerini ürpertiyor. İnsan kendi kendine
dolu kıraat kitapları hazırlamak imkânını verdi. Birbiri şu suali sormaktan geri duramıyor, «acaba bu taarruzla-
arkasınca gelen Rus batınlarının bu kadar ülkücü olmala- rın, bu şakavetlerin sebebi nedir?» Sınıftan dönmek, kırık
rının sırrını burada aramalıdır! numara almak, kötü bir muameleye maruz kalmak gibi
şeyleri adam öldürmeye sebep göstermek yanlış olur. Bun-
İşte bizim de gideceğimiz yol! Zaten vaktiyle tebaa-
lar cinayetlerin illeti değil, bahaneleridir. Asıl sebebi ara-
mız, sonraları bizden ayrılmış olan Romanya, Bulgaristan, yalım...
Yunanistan, Sırbistan ve Macaristan da hep o yola girdi-
ler!. Biz neden tereddüt ediyoruz? Asıl sebebi bulmak için cinayetin mekanizmasına ka-
dar girmek lâzımdır. Adam öldürmek en büyük sayılan
(Cumhuriyet, nr. 3832, 15 tkincikânun 1935.)
sosyal değerlerden birini tanımamaktır. Bir zümrede cina-
 \
yet olması ve bu cinayetlerin sık, marazî bir hale gelmesi Çok açık söyleyelim ki Kemalizm devlete girmiş, eko-
için o zümrede mukaddes duyguların az çok sarsılması lâ- nomiye girmiş, fakat mektebin sosyal teşkilâtına ve mek-
zımdır. Bunun da sebebi zümre hayatının gevşekliği, ferdî, tep dışı gençlik hayatının organizasyonuna girmemiştir.
yani başıboş hayata çok meydan vermesidir. Niçin? Şunun için ki resmî pedagoglarımız henüz mektep
Talebe cinayetlerine karşı tedbir, nasihat, telkin, ce- programlarını «toplu tedris» sistemine uydurmakla meş-
za değildir. Bunların hiçbiri bu kara netice üzerinde mü- guldürler. Onların dışında kalanlar da seslerini cesaretle
essir olamaz. Yapılacak şey zümre hayatını kuvvetlendir- yükseltmenin vazife olduğunu bilmiyorlar. Talebe hocas»-
mek, daha doğrusu yeni baştan kurmaktır. Çünkü bizde nı, çocuk babasını öldürüyor da hâlâ bekliyorlar!
bir talebe ve gençlik hayatı vardır denemez.
(Yemi a d a m , nr. 199, 21 llktegrin 1937, s. 2 )
Bugünkü Türk ailesi esasen çocuğun sosyal şahsiye-
tini kuracak zamana, çok defa da ehliyete malik değildir.
Bu ailelerden bir kısmının zaten sosyal zümre tabiatından
mahrum olduğunu görüyoruz. Mektebe gelince, burası hâ-
lâ mı hâlâ bir okuma yazma, ezberleme yahut anlama, ni-
hayet imtihana hazırlanma yeridir. Sosyal şahsiyet ve ka-
rakter bakımından teşekkül etme, kalıplanma yeri değil-
dir. Dışarıda gençlik teşkilâtı yoktur. Gerçi Halkevleri
vardır. Fakat bunlar gençleri değil, yalnız bir zümreyi ça-
lıştırmakta, yahut seyirci yerinde bırakmaktadır.
Bir gençlik teşkilâtı lâzımdır. Bu teşkilâtın hedefi şu
olacaktır. 1. Türkiye'nin bütün gençlerine toplu hayat ya-
şatmak, 2. Onları müşterek iş hayatına alıştırmak 3. Onla-
ra müşterek mesuliyet duygusunu aşılamak, 4. Onlara kol-
lektif neşeyi tattırmak, 5. Onlara rejim (Kemalizm) istika-
metinde bir moral vermek, 6. Onlara yürüyüş, musiki, ti-
yatro, edebiyat zevklerini vermek, 7. Onlara yeni humani-
teyi yani, ilimciliği, endüstriciliği, müsavatçılığı aşılamak.
Bunları yapmak için en iyi vasıta yine Halkevleri ola-
caktır. Fakat bu evleri hakîkaten bu işin hayrına kanmış
olan enerjik ve teşkilâtçı adamlara teslim etmek gerektir.
Biz öyle Halkevleri biliyoruz ki, hemen hiçbir kolu işle-
miyor; bütün faaliyetler yılda birkaç defa köy gezintisi
ve bir iki temsil yapmaktan ibarettir.
 9
YENI T Ü R K K A D I N I
Haydar Necip
f

ANADOLU KADINI

Türk vatanından yalnız İstanbul'u görenler zanne-

derler ki İstanbul kadını vatan annelerinin timsâlidir; İs-
tanbul kadını zaferi kazanan genç askeri yetiştiren, onun
terbiyesini veren kadındır. Bu fikir yanlıştır. Medenî
Türk kadınının enmuzecini İstanbul'da aramak beyhude
bir emek ve boş bir iştigaldir. İstanbul kadınına bakıp
Türk kadınlığının miyarını anlamak yalnız güç değil hat-
tâ gayr-ı kabildir. Eğer Türk kadınını görmek istiyorsanız
yer yer Anadolu'yu geziniz, onun emuzecini oralarda bu-
lacaksınız.
Hakikaten Anadolu kadını Türk kadınlığının örneği
olabilecek yegâne timsaldir. Medenî bir kadında hangi va-
sıfları ararsınız mutlaka ve bilâ-istisna Anadolu kadını on-
ları kendinde toplamıştır. Aşkta vefa, hayatta metanet, ah-
lâkta resânet, terbiyede an aneye hürmet ve alâyişten iç-
tinab Anadolu kadınının tabiî meziyetleridir. Zevki basit,
idraki dar, nüfûz-ı nazarı az zannedilen Anadolu kadınının
bilâkis zevki mütekâmil, hadsleri kuvvetli ve zekâsı gibi
idraki de geniştir. Fakat o, bütün bunları gösterişle, mü-
balâğa ile satan kadın değildir, bütün tekâmüllerini ken-
disi ve evi için ödeyeceği bir servet addeder. Medenî ve as-
rî bir kadın yanında Anadolu kadınının mevkii küçük sa-
yılamaz. Zira iptidaîliğinde tekâmülün son haddi gizlidir.
Anadolu kadını yanık çehresi, bükük ve ihtiyar kameti ve
sertleşen adalesiyle canlı bir heykel-i mesaîdir. Arzularını
erkeğine fart-ı merbutiyetiyle, çocuklarına fart-ı muhab-
betiyle ve hayata karşı fart-ı şevkiyle tatmin eder. Onca
her iş kolay, her müşkül kabıl-i iktihamdır. Anadolu kadı-
nının hatırına tembellik gelmiş demlemez. Teferruatına
kadar hayat meşgalesine dalmıştır; hiçbir tehlike önünde
korkmaz, hiçbir mânia muvacehesinde irkilmez, her teh-
like ve her mâniayı hayatın bir cilvesi diye kabul eder ve
gülerek karşılar. Çünkü annesini öyle görmüş ve tali'siz
hayatında bunun mukadder olduğunu öğrenmiştir. Yalnız
onun şevkini bozan, cesaretini kıran ve hayat kuvvetlerini
azaltan iki şey v a r d ı r : Gurbet ve ölüm. Anadolu kadını
ölümü gurbet kadar acı ve gurbeti ölüm derecesinde ayırı-
cı bulur. Çocuğunu asırlarca Yemen çöllerinde, Arnavut-
luk dağlarında, Rumeli Balkanlavında heder olmuş gören
bir ana için bundan daha tabiî hangi his vardır? O, gur-
bet denilince hiç düşünmeksizin Yemen kumsallarını, Ar-
navutluk kayalıklarını ve Rumeli'nin aşılmaz dağlarını ha-
tırlar. Sanki buraların ezelî aşinsısıdır. Daha beşikte iken
babasının buralarda vahşi düşmanlar tarafından parçalan-
dığını duymuş, biraz büyüyünce ağabeyisinin yine burala-
ra gidip dönmediğini görmüştür ve bilir ki bir gün kocası
da oralara gidecek ve gelmeyecek. Bunun içindir ki Anado-
lu kadını gurbeti ölümden ayıramaz ve yine bunun içindir
ki gurbete giden kardeşini, kocasını, çocuğunu tabutu ar-
kasından ağlar gibi gözyaşlarıyla teşyî eder. Bu gözyaşla-
rmda asırların mersiye-i felâket ve ıztırabını okumamak
kabil midir?
Buna rağmen Anadolu kadını gurbetle ölüme alışmış-
tır. Birgün kocasının tarlasından ayrılacağını, kardeşinin
yanından alınacağını, çocuğunun kucağından koparılaca-
ğını bilir. Bunlara öyle kavî ve esaslı bir merbutiyet hisse-
der ki, onlar hakikaten kendisini yalnız bırakmağa mec-
bur edildikleri zaman âdeta beklediğini bulmuş gibi isyan-
kâr bir yasla Allah'ına şükreder ve giden yolcunun hâtırala-
rina kapanır. Artık o, ruhî bir itikâfa girişmiştir. Artık
onun için bütün hayat bu hâtıralardır, bütün dünya bu hâ-
tıralar karşısında silinir. Anadolu kadını bu şerait içinde,
hayatın yine insanlar tarafından mukadder zulüm ve kah-
rını dudaklarında acı bir tebessümle yaşar ve bu şcrâit
içinde hayattan çekilir. Fakat onun yaşamasında esraren-
giz bir hâlet-i ruhiyeyi sezmemek ve bu hâlet-i ruhiye önün-
de hayran olmamak elden gelmez. Anadolu kadını ölür-
ken kalbinde bulduğu tek acı, hissettiği tek teessür; gur-
bette kalan kocasının, kardeşinin ve çocuklarının hâtırala-
rıyla daha fazla başbaşa kalamamaktan, o hâtıraları daha
fazla anamamaktan, hayatın kendisini onlardan ayırdığı
gibi ölümün de hâtıralarından ayırmasından mütevellittir.
Yoksa ölüm, Anadolu kadını için büyük bir mücadeleden
ve hayatın kahır ve zulmünden kurtulmak itibariyle bü-
yük ve doyulmaz bir zevktir.
Türk kadınlığının enmuzecini Anadolu'dan başka
yerde arıyorsanız hata ediyorsunuz. Kadını zevk ve sefa-
hat vasıtası olmaktan en evvel kurtaran, medenî olduğu
rivayet edilen Avrupa'nın bugün varmak istediği bu gaye-
yi asırlarca evvel bulan Anadolu muhitidir. Anadolu'da
kadın cemiyet denilen içtimaî uzviyetin rüknüdür. Bu şe-
refi aldıktan sonra Türk kadınını ondan başka kim temsil
edebilir?
(Anadolu mecmuası, C. I, nr. 3, Haziran 1340/1924, s. 117 -119)

Isak Ayasi
i kadınları miyanında yetişen büyük âlimler, şairler, dev-
TÜRK KADINI
Türkiye Cumhuriyetinde yaşayan Türk kuvvetinin
girdiği büyük inkılâp devrinde hayatımızda husule gelen
tahavvül ve tebeddüller, tabiatiyle halkımızın nahîf kıs-
mım teşkil eden kadınlarımız âleminde de tesirini göste-
recektir.
Bu içtimaî ve siyasî tahavvülât ve tebeddülât netice-
sinde kadın âlemimiz içtimaî, terbiyevî değişikliklere ma-
ruz kalacağı gibi, erkek ve kadın beynindeki münasebet-
ler dahi yeni esaslar üzerine bina edilecektir. Türk kadını-
nın îran mutasavvıfları ve Bizans müraileri tarafından
tahdit edilen hukuku hâl-i tabiîsine irca olunacaktır. Ve
kadın âlemi yeni tahaddüs edecek mevki-i içtimaîsini te-
min etmekte Hükûmet-i cumhuriyeye medyum olduğun-
dan, umumiyet itibariyle inkılâpçı ve müceddit kuvvetler
miyanında bulunacaktır.
Kendi efsane, hikâye ve masallarımız Türk kadını-
nı tedbirli, vatanperver, fedakâr, ailesi uğruna her bir
kurbana âmâde, analık vazifesini ifa ettiği vakit gösterdi-
ği besâlet ve cesareti, lüzumunda askerlik ve silah meyda-
nında da gösterebildiğini işaret etmişlerdir (Cengiz hak-
kındaki efsanelere nazaran). Kurun-ı vusta seyyahlarının
tasvir etiği Türk kadım bir erkek kadar, erkeğe her bir
hukukta müsavi, devlet işlerinde büyük vazife deruhde
etmiş, çocuk terbiyesinde, aile idaresinde gayet mahir,
muhterem ve mühim unsurdur (İbn-i Fadlan'm Bulgar
şehrine ve Clavijo'nun Türkistan'a Timur sülalelerine se-
yahati). Bazı îslâm tarihçilerimizin gözlerine îran hayal-
perestliği ve Bizans mürailiği perdesi çekilmiş olduğun-
dan, kadınlara karşı Türk'ün beslediği ihtiram ve iltifat
onlarca kaydolunamamışsa da, alelekser Türklük âlemi-
nin büyük şimali kadınlarını inkâr da edemiyorlar. Türk
let idare eden, binlerce «bige»ler kimse tarafından kayd
ve işaret edilmeden geçip giden büyük Türk anaları tari-
himizin her bir sahifesini yüzlerce isimleriyle tezyin ede-
cek derecede çoktur.
Eski devirlerdeki Türk kadınlarının büyük hizmet-
lerine, son asırlardaki ve hususan son senelerdeki Millî
Mücadele devresinde kadınlarımızın ithaf ettikleri hide-
mât ve kıymete cihadlardaki gayretleri ilâve olunursa,
Türk kadınlığının ne kadar sağlam ve mühim bir unsur
olduğunu isbat etmiş oluruz. Türk kadını Türk milletinin
tarihinde ve alelhusus millî dönümünde bu şehamet sa-
hifelerini yazdırarak milletini tarifi gayr-ı m ü m k ü n fe-
lâketlerden sıyırdığı göz önünde iken, milletin yeni
yolunda da kendi mevki-i muhteremine muvafık bir mev-
ki ihraz ederek ilerleyeceğinde kim şüphe edebilir? Kav-
mimizin meşhur büyük vekayiinin her birine aklından
ziyade ruhu ve kalbiyle iştirak ederek halkımızı selâmet
yoluna sevkeden Türk kadınını aramızda göremeyecek mi-
yiz?0, bu yeni binanın yapısında kendi vazifesinin başın-
da bulunmayacak mı? Milletimizin Şamanlıktan Budist-
liğe, Hıristiyanlığa ve îslâmiyete doğru yürürken geçir-
diği uzun yolda her vakit re's-i kârda bulunan ve birinci
derecede iş gören Türk kadını hayatımızı idame uğrun-
da, istikbalimizi temin ve tarsîn arzusuyla Avrupa tarz ı
hayat ve tefekkürünü, Avrupa medeniyetini iktibas et-
mekte, fikren ve ruhen yükselmek için çalıştığımız şu son
ve mühim dönüminde bizimle beraber omuz omuza çalış-
mayacak mı? Şüphesiz evet, bin kere evet, evet!
 O bizim akıl ve hesapla 'halledemediğimiz, tered-
düt ettiğimiz, şüpheye düştüğümüz meseleleri kalbiyle,
ruhuyla halledecek; bizim soğuk siyasî tabirlerle insanı
tefekkürden tefekküre ve tereddütten tereddüde sevke-
den bilmece ruhlu lâyiha ve tahminlerimize ruh, revnak,
âhenk ve lezzet bahşedecek, her bir hareketimize millî
bir renk ve his katacak, tahayyülâtımızı millî ruhumuz-
la tezyin edecektir.
Fakat kadınlık meselesi asrımızda eskisi gibi basit
bir şey değildir. Kadınlık kitlesi de eskisi gibi mahdut ve
muayyen ananelere tâbi, muayyen bir tarz-ı terbiyenin
evlâdı olmaktan uzaklaşmıştır ve iktisadî sâiklerin tesiri
ile meydana gelmiş bir muayyen zümrenin unsuru d a de-
ğildir. Türk kadını bugünkü halinde, ekseriyeti itibariy-
le, millî ananesini zıyaa uğratarak ecnebi terbiye ve tesir-
lerin altında kalmıştır. İlâveten Türk hayat-ı içtimaîsinin
şu dönüm devresinde Türk kadını kendi arasında birkaç
zümrelere iktisam etmek istidadını kesbetmiştir. Hukuk
ve müsavat meselelerinde bütün kadınlık âlemi yeknesak
bir tarz-ı tefekküre mâlik olsa bile, mesâil-i müteferriada
inkısama uğramışlardır. Ve alelhusus kadınlarımızın
yüzlerini açması, hayat arkadaşlarını intihabda m u h t a r
olmaları eski ananelerin kurbanı olan ihtiyar hemşire ve
validelerimizi muazzep edecek, gençlerle aralarını aça-
cak; genç kızlar ve gelinlerin erkeklerle tiyatro ve sine-
maları ziyaret etmeleri ihtiyarları gücendirecektir. Niha-
yet çocuk terbiyesindeki mütehalif hareketler ve başka-
lıkları ihtiyarlarla gençler, muhafazakârlarla asriler ani-
yanmda uçurumlar açacaktır. Ve ailelerimizde bugüne ka-
dar mer'i olan âdâb-ı maîşet mihenk taşma vurulacaktır.
Lâkin hayatımızdaki bu tebeddüller, istikbalimizin
temin olunması için mecburî olduğundan ister istemez bu
mücadeleye dahil olacağız ve ister istemez hayat-ı içti-
maîmizin en acı yaralarına ilâçlar süreceğiz. İhtimal ha-
yat-ı içtimaîmizin temeli olan aile hayatımızı da tehlike-
li vaziyetlere düşüreceğiz. Fakat bu yenilik ve eskilik mü-
cadelesine dahil olur olmaz, o mücadelenin mıkyas-ı ha-
kikisini takdir ederek gideceğimiz hedefi tayin ve esna-yı
mücadelede asıl anamız olan milletimizi zayıf düşürme-
mek için yeniliğimizin hatt-ı hareketini tahdit etmek mec-
buriyetindeyiz. Türk kadınının da bu yeni mücadele ve
asrîleşme yolunda nasıl bir yer tutması, nereye doğru yü-
rümesi icap ettiğini tayin etmeliyiz, eski hayatından, ne-
lerimizi terk ve nelerimizi tercih etmemiz icap etiğini pek
vâzıh bir surette göstermeli ve onu korktuğu muam-
madan kurtararak açık, emin ve ak yola sevketmeliyiz.
Bunun için aile ve kadınlık hayatının asrîleşmesin-
de, ıslâhat görmesinde karşımıza çıkıp hâil olacak her nevi
mâniaları ber-taraf etmeliyiz ve Türk milletinin idamesi-
ne hâdim olabilecek Türk kadınında el-yevm mevcut mü-
fid evsaf-ı mezâyânm muhafaza ve takviyesine, yükseltil-
mesine çalışmalıyız.
Bu nokta-ı nazardan tahlil yoluna girince, kadınla-
rımızın mezâyâ-yı beliğinden en mühimi onların çalış-
kanlığını zikretmeğe mecburuz. Eski göçebe Türk haya-
tında ailenin en ağır iktisadî yükü kadınlar uhdesinde
idi. Erkekler tab'an muharip ve asker olduklarından, ek-
ser vakitlerini harp meydanlarında, uzun yollarda geçirir-
ler; tarlada, bahçede, bostanda çalışmak, çoluk çocuk
beslemek, ev idare etmek gibi en ağır işler de kadınların
yorulmak bilmez elleriyle idare olunurdu. Bu sayede mii-
tevali ve asırlarca devam eden muharebeler Türk bünye-i
iktisadiyesini o kadar rahnedar etmezdi. Avrupa devlet-
lerinin ortaya attıkları cihan muharebesinde, iştirak eden
devletlerin çoğu dört sene zarfında iktisaden iflas ettiği
halde, aynı muharebeden çok evvel harbe girdiği halde
onların cümlesinden sonra da harbe devam ederek mut-
tasıl on dört sene vatanının her karışım canı bahasına
himaye ederek çalışan Türkiye iktisaden binnisbe daha
az mutazarrır olmuştur ki, bunda da sırf Türk kadmına
medyunuz.
Türk âleminin ( müstakbel siyaseti iktisaden teâli ve
kesb-i kuvvet etmektir, devletimiz merkez-i sıkletini ikti-
sadî mesâil üzerinde temerküz ettirecektir. Binaenaleyh
istikbalimiz çalışmamızla ve çalışılacak esaslar ihzar et-
memizle temin olunabilecektir. Bu noktada işgüzar Türk
kadını, Türk erkeğini de çalışmak ve müstakbelimizin
sağlam temel taşlarını sağlamlaştırmak yoluna sevket-
mekte mühim bir âmil olabilecek bir iktidarı hâizdir. Bu
sebebe mebni kadınlarımızın bu meziyeti daima ve tak-
dir olunarak himaye olunmalıdır. Yalnız onların işgüzar-
lıklarından hakkıyla istifade edebilmeleri için, gayretle-
rinin müsmir ve asrî olmasına ehemmiyet vermeliyiz. Bi-
naenaleyh mesaî usulümüzde ıslâhat yapılmalı ve aynı
zamanda bir esir ve bir kul gibi çalışmayıp, ailenin birin-
ci derecedeki uzvu olarak, ailenin nâzımı olarak çalışma-
sına yol açılmalıdır. Kadının ailedeki vaziyeti şu nokta-
dan tahlil edilirse şüphesiz erkek de mesaî arkadaşının
mevki-i muhteremini anlar ve ailesinin refahını temin
bâbında kadının kıymetini açıkça görür ve takdir eder.
Bu zihniyet kabul edilince şehirlerimizde yaşayan
bazı zümrelerin kadın hakkındaki zihniyeti kendiliğinden
tebeddül etmek mecburiyeti karşısında kalacaktır.
Ez-cümle, herkesçe malumdur ki, bir kısım kadınla-
rımızın hayata ve kadının hayatımızdaki mevkiine ve va-
zâifine bakışları Bizans devrinden kalma bir haldedir.
Bu nevi kadınlar kendilerini hayatın bir ziyneti olan gül
veya oyuncak gibi zannederler. Ailenin hayatını temin et-
mek vazifesinin tamamen erkeğe ait olduğunu ve kendi-
lerinin bu meseleden uzak ve alâkasız bir yabancı olduk-
larını temsil ederler.
Sarayların kokmuş, çürümüş hayatından akarak es-
ki mukarribîn ve paşaların haremlerine ve oradan orta
halli memur ailelerine kadar sızarak gelip çıkan bu para-
zit «harem» zihniyeti asrîleşmemiz için en büyük bir mâ-
ni ve hâildir.
Bu zihniyette olan kadınlar bütün düşüncelerini süs
ve boyaya sarfederek âtıl ve âciz bir tarz-ı hayat ihtiyar
etmişler ve aile u m û r u n u kâmilen kocalarına yükletmiş-
lerdir.
Mütefessih saray usül-i terbiyesinin artık hayatımız-
da tatbik olunacak mahalli yoktur. Bu saray zihniyetini
aramızdan atmağa, onu asrîliğin en büyük düşmanı ola-
rak genç kız ve erkeklerimize tanıtmağa gayret etmeli
ve bu «parasitisme»e nihayet vermeliyiz.
Kadınlığımız âleminde ikinci mühim bir mesele de
kadınlarımızın meslek intihap etmeleridir. Dahil olacağı
ailede zevci ile müsavi hukuka mâlik olmak isteyen bir
kız evvela kadınlığıyla mütenasip bir ihtisas ve çalışma
masasına mâlik olmağa gayret etmelidir. Zira çok nüfus-
lu ailelerde her ne kadar kadının mevkii pek yüksek ve
çoluk çocuk üzerindeki tesir ve mevkii sayesinde pek mü-
him ise de, çoluk çocuktan mahrum aile kadınlarının b i r
ihtisası olması, bir mesleği olması, onların mevkiini kuv-
vetlendirmek noktasından pek müfiddir.
Bugün Avrupa kadınları her bir mesleğe sülük et-
miş ve her bir ihtisasa dahil olmuşlardır. Meselâ mektep-
lerde muallimelik, çocuk bahçelerinde mürebbiyelik, has-
tabakıcılık kâmilen kadınlara münhasırdır. Rusya'da ka-
dınlar hareketi pek eski bir şeydir ve orada tamamen a-
melî bir yola girmiştir ve zannederim onların tecrübele-
rinden bizim de istifademiz mümkündür. Rus istatistik-

lerine nazaran ibtidaî ve rüşdî muallimlerinin yüzde 70'i
kadınlardır. Köy, kasaba ve vilâyetlerdeki doktorların
ekallen yüzde 40 ı kadınlardır. Bundan maada posta, tel-
graf, kütüphane ve kıraathane memurları ekseriye kadın-
dır. Kadınlarının ekseriyet teşkil etmesiyle maruf Finlan-
diya'da bütün hükümet memurlarının nısfından ziyadesi
kadındır. Hattâ nezaretlerde bütün umür-ı kırtasiye ka-
dınlar elindedir. Fransa'da da umûr-ı terbiye ekseriyetle
kadınlar eline geçmiştir. Yalnız Almanya'da bu vakte ka-
dar kadınların hükümet devâirinde istihdamlarına o ka-
dar müsaade edilmemiş, fakat Harb-i Umumîyi takip eden
inkılâp ruhu orada da kadınlara yeni yeni sahalar açmış
ve açmaktadır. Bizim Türk kadınlarının münevver zümre-
sine gelince, maatteessüf şimdilik istihkak kesbettikleri
mevkii hele epeyce ellerine alamamışlardır. Halbuki Cum-
huriyet Türkiyesi onların da mesai hayatına atılmalarına
pek muhtaçtır. Bugün yüzlerce ve binlerce kövlerimiz ve
kasabalarımızdaki mekteplerimiz muallimsizdir, müreb-
biyesizdir, taşradaki hemşirelerimiz her nevi sıhhî ve tıb-
bî muavenetten, rehbersizlik yüzünden inliyor. Binaena-
leyh asrî Türk kadınının vazifesi ve millî umdesi şu boş-
lukları doldurmak olmalıdır. Milletimizin şu büyük dönü-
münde, milletin beka-yı istikbali için başlanan teşebbüs-
lerde erkeklerle beraber elbirliğiyle çalışmalı ve kendile-
rinin o büyük Türk analarının kızları olduğunu isbat et-
melidirler. Türk kadınlarının da millî mesaîmizde devlet
ve milletimize müfid olabilmesi için hükümetimizin uh-
desine terettüp eden şey, onların iş, ihtisas ve meslek ka-
dını olarak yetişmelerine sebep olacak mektepler ihdas
etmekten ibarettir.
Muallimlere ihtiyacımız, şimdi kız muallim mektep-
lerimize devam eden talebenin mikdarmdan pek fazladır.
Bu sebebe mebni, yeni esaslara müstenit kız muallim mek-
teplerimizin adedini ne kadar çoğaltsak yeri vardır. Zi-
ra ibtidaî talimi mecburî ettiğimiz zaman, yalnız bu nevi
muallimlerimize güvenerek işe şüru edebilmek mümkün
olacağı gibi, memleketimizin ien ücra köşelerine yalnız bu
sayede münevver valideler bahşedebileceğiz ve yalnız on-
lar sayesinde memleketin hurâfât ve tılsımlara gönlül-
müş anâsırını ortadan kaldırabileceğiz.
Kadın âlemimizin muavenet-i tabiiyeye muhtaç oldu-
ğunu yukarıda bir miktar zikretmiştim. Cümlemizce ma-
lumdur ki, Anadolu'nun en büyük bedbahtîsi bugünkü
çocuk vefiyatıdır; dünyanın hiçbir kısmında görülmeyen
bir miktarda mütezayid bir çocuk hastalığı t a a m m ü m et-
miştir. Bunun başlıca sebebi (olarak kadınlarımızın çocuk
terbiyesindeki cehaleti göze çarpmaktadır. Bu terbiyede
noksanımız o derece müdhiş ve büyüktür ki, hayret etme-
mek mümkün değildir. El-yevm tevellüdat ile vefiyat bey-
ninde fark yüzde yirmidir!
Düşünmeliyiz İki bu yüzde 80 vefiyat yalnız kadınla-
rımızın terbiyeden bî-haber ve rehberden m a h r u m bulun-
masmdandır. Unsurumuzun istikbali noktasından, köylü
yü şu müdhiş belâdan kurtarmak, köy kadınlarına rehber
olacak unsurlar yetiştirmek ile vücuda gelecektir. Bu
noktada yalnız köy kadınını bilen, onun ruhunu anlayan,
onun dilini, hissiyatını yakından tanıyarak, aynı dil ile ko-
nuşan kızlar, kadınlar rehberlik ifa edebilecektir. Bu ise
köylerde ve kasabalarda tesis olunacak ibtidaî muavenet-i
tıbbiye noktaları, kadın sıhhiye memurları, Almanların
«feldscherer» dedikleri ibtidaî tabib muavinleri ve kaabi-
leler vasıtasıyla, çocukların ve köy kadınlarının sıhhatini
murakabe altına alarak muavenet etmek usulüyle temin
olunabilecektir. Bu maksada vusul için Almanya ve Rus-
ya'da olduğu gibi, kadınlara mahsus tıbbiye liseleri te-
sis etmek ve oldukça kısa bir müddet zarfında ulûm-ı tıb-
biyeden vasatî bir 'malumat vermek, âdi ve ibtidaî has-
talıklarla tanıştırmak, hastalıkların alâmetleriyle yakın-
dan tanışabilmeleri için kısa bir müddet olsun vilâyet
hastahanelerinde staj gördürmek şüphesiz pek müfid ola-
bilir zannederim. Süreyya Hulusi
Ümit edelim ki masârifi az ve faydası pek çok olan r
bu nevi müesseselerin vücuda getirilmesine bundan son- KONFERANS
ra da gayret sarfedilsin.
(Trabzon Türk Ocağında, Trabzon'un ilk kadın
Kadınlarımızın ihtisas kesbederek meslek edinmele- konferansçısı Süreyya Hulusi Hanım tarafından Türk ka-
ri mümkün olan birçok işler daha mevcuttur. Ez-cümle di- dınının, Türk içtimaiyatındaki mevkii ve vazifelerini ted-
kiş ve el işleri ve amelî ressamlık bu gibi mesleklerdendir. kik mevzuu üzerinde verilen konferansı aynen dercediyo-
Kadınlarımızın meslek sahibi olmaları, memleketimizin ruz.)
büyük meseleleriyle alâkadar olduğundan, hükümetimiz
bu meseleye ayrıca ehemiyet vererek, kendi kuvvetiyle Kardeşler!
muayyen bir cereyana sevketse şüphesiz büyük mesele- Millî bir mabet telâkki etmekliğimiz icap eden b u
lelerimizden birinin hallini teshil etmiş ve asrî hayata çok kıymetli ocağın güzideler, mefkûrecilerle dolup boşa-
doğru attığımız birinci adımlardan en mühimini atmış nan konferans salonunda bir Trabzon kadınının düşün-
olurdu. düklerini serbest söylemeğe cüret eylemesi belki fazla bir
cesaret eseri olabilir. Ancak bana bu cesareti siz mefkû-
(Türk yurdu, C. m , nr. 15, Kânun-ı sani 1925, s. 335 - 342)
recilerin, inkılâpçıların daima kalplerinde taşıdıkları sa-
mimiyet vermiştir. Millî ateşin harareti Vermiştir. Hülâ-
sa büyük inkılâbın nur ve ziyası vermiştir. Bundan dolayı
mevzüum olan Türk kadınının, Türk içtimaiyatındaki
mevki ve vazifelerini tedkik ederken yapacağım eksikler-
den dolayı affınızı rica edeceğim.
Muhterem kardeşler! Büyük Türk tarihinde kadın,
ailenin yarısı değil, üçte ikisi rolünü görmüştür. Bir za-
manlar dünya yüzünde müdhiş birer fırtına gibi esip sa-
vurmuş olan Cengizleri, Timurları yetiştiren Türk kadını,
tabiatın ve akıl ve mantığın icabı olan o Türk kadını aile
işlerinde, pazar işlerinde, harp işlerinde, hülâsa hukukta,
iktisatta, siyasette erkekle beraber yürümüştür. Hava ve
ziyadan mahrum olmayan o kadınlığın gittikçe istihale
eden en son ve fakat sâf kalabilen kısmına köylerimizde
Anadolu'muzun safiyet ve samimiyet akan dâhillerinde
tesadüf eyliyoruz. Evet onlar bizim kadar yani kasaba ve
şehirliler kadar bedbaht; şeklini, mânâsını hikmet-i vücu-
dunu kaybetmemiş olan kadınlardır. Ev işlerinde, tarla
işlerinde, hâlâ erkekle beraberdir.
İnsanlığım velev kısmen olsun muhafaza etmektedir.
Türk'ün en çetin imtihanı olan Millî Mücadele'de sırf bu
kadındır ki, tarlada çalıştı, ekin ekti ve biçti, bizi açlık-
tan kurtardı, orduyu doyurdu. Düşman ekmeğine el uzat-
mamıza mâni oldu. Yine hava ive ziya alan o kadındır ki
cephane taşıdı, cephede çarpıştı, her türlü elem ve ıztıra-
ba tahammül etti. Fakat bize bir namus, bir hayat harbi-
ni kazandırdı. Ben öyle zannediyorum ki, eğer Türk kadı-
nının ihürriyet ve insanlığına tevcih eylediği gayr-ı tabiîlik
yani havadan ve ziyadan mahrumiyet ve tahta gibi cism-i
câmid olmak hâli Anadolu'nun yalnız hanım dedikleri bed-
baht esirlerine değil de, u m u m kadınlarımıza şâmil, müs-
tevli bir dert olsaydı, bu müdhiş harbi kazanmak değil
hâl-i sulhte bile yaşamak mümkün olamazdı.
Kadının muasır cemiyetlerdeki mühim mevkileri
hakkında birtakım nazariyat veya iddialarda bulunmak
istemiyorum. Yalnız Türk kadınının bugünkü elîm vazi-
yetlerini anlatmak için, onun vazifelerini hatırlatmak is-
tiyorum ve bu vazifeleri şöylece tasnif ediyorum :
1. Türk kadını ailede,
2. Türk kadını iktisadiyâtta
3. Türk kadını siyasiyâtta.
İşte hayatın bu üç türlü mücadelesinde Türk kadı-
nının göreceği işler vardır. Evvela Türk kadınının ailedeki
hayatına muhtasıran temas edelim.
1. Ailede Türk kadını:
Kim şüphe edebilir ki, en büyük Türk ricali ilk tah-
sil dersini janasından almamıştır. Terbiye meselelerinde
ana ilk ve en müessir bir mürebbi olmak mevkiini muha-
faza edecektir. Büyük vatanperverlerimiz ilk vatan mu-
habbetini analarından alanlardır. Vazife ve hayırhâhlık
ana kucağında, aile içinde öğrenilir.
Fakat iddia edebilir misiniz ki canilerin, sefillerin,
hainlerin o fena hallerine anneleri hiç tesir etmemiştir.
Kardeşler! Her anne ninnisi, ya bir vatanperver ve-
ya bir sefil yetiştirir.
Acaba kaç zenginimiz vardır ki, servetlerinin hiç de-
ğilse bir kısmının toplanmasında annesinin veya kadını-
nın tasarrufunda, sadakatinde, hüsn-i idaresini inkâr ede-
bilir?
Servetin mıknatısı veya israfı evdeki bir günlük me-
saînin verdiği yorgunluğu teskin eden ailenin sıcak ve
muntazam havasıdır. Yıpranan sinirler orada taze kuvvet
kazanır.
Lâkin kardeşler : Servetlerin elden çıkmasına, ailede-
ki âhenk ve intizamın darmadağın olmasına sebep pek
çok kadınlar ,yok mudur?
Demek ki kadın, aileye ait işlerin nâzımıdır.
2. İktisadiyatta Türk kadını: İktisat işleri tarlada,
pazar yerlerinde, atelyelerde, mağazalarda, fabrikalarda
başlar. İstihsal ve istihlâk şeklinde tecelli eder, iktisat iş-
leri baştan aşağıya tamamen harekettir, her hareket bir
kuvvetin vücuduna arz-ı ihtiyaç eder. İşte tabiatın, mantı-
ğın kabul ettiği hüküm budur.
On beş milyonluk bir kitlenin çocuklarını dahil-i he-
sab etmeyerek on beş milyonluk bir kadın ve erkek kit-
lesi tasavvur ediniz. Bu kitle on milyon kuvvetinden te-
şekkül etmiş demektir. Halbuki bugünkü vaziyetimize na-
zaran faal olan kısım bu kitlenin hemen hemen yarısıdır.
 Mantıksızlığın derecesini anlamak için cemiyet için-
de beş milyon kuvvetin âtıl ve hattâ muzır bir şekilde kal-
dığını gözönüne getirmek kâfidir. Kemiyet itibariyle göze
çarpan bu ziyana bir de keyfiyeti ilâve ediniz. Hakikaten
ne vahim vaziyette kaldığınızı göreceksiniz. Türk kadını
iktisadiyattaki rolünü ifa edemezse yani tarlada, mağaza-
da, fabrikada kocasıyla, kardeşiyle bir yürüyemezse kar-
nımız ekmekten, kesemiz paradan doymayacaktır. Çünkü
kemiyeten müstehlik fazla, müstahsil onun yarısı kadar
bile yoktur ve nihayet mesaî bir mücadeledir ki, aşk ister,
sevda ister, sevda ve aşk da kadından çıkar. !
Kadınsız mesaî bir çölde yürüyen yalnız bir seyyahın
mesaîsi kadar müz'iç ve tatsızdır. Kadın iktisat hayatına
girmedikçe bugün olduğu gibi yine o pis kahveler erkek-
lerle dolacaktır. Şehirler, kasabalar meskenet ve zulmet-
ten kurtulamayacaktır.
3. Türk kadını tarihte siyasî rol oynamıştır.
Kadın kendi benliğini idrak eder, iktisadî sahada hâ-
iz-i tesir olursa neden memleket işlerinde geri kalsın? Her-
kes ondan vatan dersi alır da ne için o vatanın idaresi ve
mukadderatı mevzu-ı bahs olduğu zamanda mühmel bir va-
ziyette bırakılır? Vatanda tüten ilk ocak eğer bir kadın
parmağıyla tutuşmuşsa ve eğer vatan o ocakların müşte-
rek bir ifadesi ise, öyle zanneyliyorum ki, vatan ve kadın
yekdiğerinden ayrılmayan iki m e f h u m teşkil ederler.
Muhterem kardeşler!
Mevzu-ı bahs ettiğimiz bütün bu işler bilgi ister, cid-
diyet ister, ahlâk ve samimi} et ister. Türk cemiyetini me-
sut edecek olan kadın bir bebek gibi hülya olan, hoppa,
züppe bir kadın olamayacağı gibi, hiçbir şey anlamayan
alelade bir esir şeklindeki kadın da olamaz. Türk aileleri-
ne neşe ve Türk hayat-ı içtimaiyesine hayat ve ruh vere-
cek olan Türk kadını evinin hem kölesi ve hcnı hanımı «ıl.ı
bilen bilgili, vakur ve afif bir kadındır. Bu kadın ayın bil
gi ve iffetle memleketin iktisat işlerine karışmalıdır. TA ki
kendisine mev'ûd olan hürriyeti, insanlığı islilıs;ıl rdı lnl
sin.
t
Kardeşler!
Kadın iktisaden beceriksiz, âciz bir mevkide kalırsa
yani daima ekmek ve eşya isteyen gayr-ı müstahsil, âtıl vu
müstehlik bir mahluk şeklini muhafaza ederse, onun hür-
riyet iddiası, serbestlik talebi pek gülünç olur. Esasen böy-
le bir hürriyet mânâsız bir şeydir. Hürriyet iradenin inki-
şafıdır. irade verilmezse, o alır yapar. Binaenaleyh bu hür-
riyetin inkişafına müsait bir vaziyet almalarını erkek kar-
deşlerimden rica eylerken, hemşirelerime de biraz basiret,
biraz hareket tavsiye etmekten kendimi alamıyorum.
Türk kadınının Türk içtimaî hayatındaki rolü hak-
kında maksatlarımı arzettim. Çok arzu ederdim ki, bu şe-
refi benden evvel memleketin terbiye işlerini deruhde et-
miş olan muallim hanımlar almış olsalardı. Ben kendi he-
sabıma bilhassa Trabzon'daki hemşirelerim hesabına on-
lardan nur ve feyiz beklerim. Bugünkü inkılâbın süratle
ilerlemesi için bu ilim kürsüsü kendilerini bekliyor. Bu
kürsü her zamandan ziyade şimdi onlara muhtaçtır. Ha-
nım mürebbilerimiz unutmamalılardır ki, yavrularımıza
verecekleri terbiyenin beşte dördü milliyet muhabbetine
dayanmazsa, vazifelerini tam yapmış olamazlar. Kadınlık
hakkında gelecek mesut konferanslarımızda mürebbi ve
Ocaklı hanımlarımızı dinlemek istediğimizi tekrar arzey-
ler ve muallim beylerin mâ-aile bu ocağı şenlendirmele-
rini ve Türk hanımlarına lâyık oldukları mevki-i hürme-
ti vermelerini rica ile sözlerime nihayet veririm.
(Türk yurdu, C. İÜ, nr. 16, Şubat 1926, s. 457 - 460.)

Ağaoğlu Tezer [Taşkıran]
BÎZDE KADIN
Son senelerde içtimaî hayatımızın her sahasında
görülen tahavvül, kadınlık âleminde de kendisini göster-
di. Yirmi sene evvelki kadınla bugünkü kadın arasında
ne kadar bâriz farklar var! İkisini de temsil eden aynı
Türk kadım mazisine hayretle bakıyor! Dün kendisini
kaptırmaktan korkuyormuş gibi yüzünü sıkı sıkı kapa-
yan, geniş bol bir torbayı andıran çarşafı içinde muhte-
riz, cesaretsiz olan, evinin dört duvarından ve birkaç kom-
şudan başka bir âlem tanımayan, haremin kalın duvarla-
rı, sıkı perdeleri ve kafesleri ile muhitinden ve beşeriyet-
ten tecrit edilen ve bu suretle bütün millî ve beşerî mese-
lelere karşı lâkayd bırakılan Türk kadını bugün h ü r ve
serbest içtimaî bir âmil vaziyetini almıştır. Artık Türk ka-
dını birçok devlet işlerinde istihdam ediliyor, ibtidaî tah-
sile erkek kadar kız da koşuyor, liseler, dârülfünûnun
her fakültesinin, her nevi tedrisin ve matbuatın kapıları
kadınlarımıza da açılmış bulunuyor ve şüphesiz bu ilim
ve terbiye müesseselerinden kazanılan nurlar, erkek gibi
kadının da yolunu aydınlatıyor. Bu sayede bizde de kadın,
kendisinin muayyen bir milletin ve bir beşeriyetin bir uz-
vu olduğunu ve orada ifâ edilecek birçok vazifeleri bulun-
duğunu idrak etmeğe başladı. Bilhassa genç Cumhuriye-
timiz, kadınlığın içtimaî ve ahlâkî kıymetini takdir ede-
rek kadına hususî bir dikkat ve itina sarfetmektedir. Ka-
dınların ilmen ve manen yükselmeleri için birçok mües-
seseler vücuda getirildi, aile ve cemiyet içindeki mevkii de
yeni Kanun-ı medenîmizle te'yid ve takviye edildi. Artık
mensup olduğumuz muhit ve ez-cümle koca, kadının muh-
terem, manevî bir şahsiyet olduğunu tanımak mecburiye-
tinde kaldığı gibi, bizzat kadın da kendisini bu suretle te-
lâkki ve yeni tarz-ı telâkki ile mütenasip bir muamele ta-
lep etmeğe başlamıştır. Gerek cemiyetimizde, gerek kadı-
nın kendisinde hâsıl olan bu yeni telâkkinin mübrem bir
neticesi olarak kadının şahsiyetini inkâr mâhiyetinde
olan keyfî talâk ve taaddüd-i zevcât gibi kaideler ortadan
kalktı. Kadın için gerek aile, gerek millet ve beşeriyet
içinde manevî bir şahsiyet ve içtimaî bir âmil olmak üze-
re faaliyet sahaları açıldı. Bu suretle Kanun-ı medenînin
içtimaî hayatımızı daha metin esaslara istinat ettirdiğine
şüphe yoktur. Çünkü : Her cemiyetin esası, ilk hücre olan
ailedir. Yeni kanun ister bazı maddeleri itibariyle kadı-
nın, ister birçok maddeler itibariyle erkeğin aleyhinde
bulunsun, ailenin lehinde bulunması itibariyle son derece
mühimdir. Zira, her ne kadar evlenmek mebdei itibariyle
bir erkek ve bir kadının şahsî arzu ve kararlarının mah-
sulü ise de, aile, onların ferdî hodgâmlıklarının fevkinde
ve içtimaî bir mânâ ve ehemmiyeti hâiz olan bir müesse-
sedir. Bilhassa aileye çocuk gibi bir unsur karıştıktan son-
ra kadın ve erkek için hodgâmlıklann, keyif ve heveslerin
susması ve vazife hislerinin hâkim olması bir zarurettir.
Evlenerek cemiyette bir müessese kuran ve bunun
devam ve adem-i devamından mes'ul olan kadın ve erkek
birbirlerine his ve fikir arkadaşı olabilirlerse, cemiyet
için en esaslı bir temel kurulmuş olur.
Yeni kanun erkek ve kadını müsavî aynı mâhiyette
birer manevî şahsiyet olmak üzere tanıdığından b u teme-
li şimdiden atmıştır.
Acaba Türk kadını bu yeni vaziyeti bihakkın idrak
ederek cemiyetin kendisinden beklediği vazifeleri tahak-
kuk ettirecek midir?
 Yakın zamana kadar birçokları henüz çocuk dene-
cek kadar ufak bir yaşta evlendirilen, hiçbir nevi fikrî
terbiye almayan ve cemiyet hayatından tecrid edilmiş
olan zavallı Türk kadını bu vaziyeti tabiatıyla idrak ede-
cek bir seviyede değildi. Hatta içtimaî hayatımızda hâlâ
kocalarının mesleklerini, kazançlarını bilemeyen on, on
beş senelik evli kadınlar var! Şüphesiz bu kusur, onla-
rın olmaktan ziyade muhitindir. Bunun içindir ki, kadın,
diğer sahalar bir taraf, yalnız ailedeki vazifesini de lâ-
yıkıyla yapamıyor ve hattâ çocuğuna lâzım gelen terbi-
yeyi bile veremiyordu. Esasen baba ve koca olan erkek
de, onu aklı eksik, muhakemesiz ve muvazenesiz, göz-
yaşı bol addediyor ve yemek pişirmek, evini temiz tut-
mak -manen değil- maddeten çocuğunu beslemekten baş-
ka bir rol sahibi tanımıyordu. Şükranla kaydetmek lâ-
zımdır ki, artık bu devir bitmek üzeredir. Yukarıda söy-
lediğimiz veçhile Türk kadını artık manevî bir şahsiyet
ve içtimaî bir âmil olarak kendisini gösteriyor ve bu mü-
nasebetle Türk kadınına gayet ciddî ve müşkil vazifeler
terettüb ediyor. Fakat bazı kimseler kadın hayatında va-
ki olan bu büyük tahavvül ve inkılâbın neticesi olan bazı
ahlâki teşevvüşlerden müteessir ve bedbin oluyorlar ve
Türk kadının yeni vaziyete intibak etmek kabiliyetinden
m a h r u m bulunduğunu iddia ederek, bu vaziyetin içtimaî
hayatımız için bir tereddi olduğunu zannediyorlar. Fil-
hakika içtimaî hayatımızdaki tahavvüller aileyi ve ez-
cümle bazı genç kadınların muvazenesini az çok sarsmış-
tır. Fakat her yerde olduğu gibi bizde de böyle büyük
inkilâplarda bir buhran geçirmek zarurîdir. Biz şark me-
deniyetini bırakarak garba doğru gidiyor, büsbütün yeni
bir hayata giriyoruz. Şüphesiz böyle bir devirde eski te-
lâkkiler, fikirler ve âdetlerle, yeni gelenler birbirine çar-
pıyor ve bu çarpışma esnasında bazı zayıf insanların yol-
larım şaşırdıkları ve muvazenelerini kaybettikleri de vâ-
kidir. Bu miyanda kadınlarda da sarsıntı hâsıl olmuyor
değil. Fakat bu hadise yalnız kadınlara mı mahsustur?
Erkeklerimizde de aynı hali müşahede etmiyor muyuz?
Erkeklerimiz bu inkılâpta hakiki yolu tayin ederek yü-
rüyor da yalnız kadınlarımız mı muvazenesizlik içinde-
dir? '
Hakikat şudur ki, bir muvazenesizlik varsa zayıf
olan ve buhran esnasında muvazenelerini muhafaza ede-
meyenlerin - cins farkı olmaksızın - hepsine şâmildir. Cid-
di düşünen ve inkılâbımızın mâhiyetini idrak edenler-
ce geçici olduğu muhakkak olan bu halden fazla mütees-
sir ve hele bedbin olmak için sebep yoktur. İktibas etti-
ğimiz medeniyetin dış ve içi arasında tam bir âhenk ve
imtizaç vardır. Orada muvazeneyi temin eden bu âhenk-
tir. Zayıflar mukallit oldukları için tabiatıyla evvelâ zâ-
hire kapılıyorlar. Bu görünüşlerin altında mevcut olan ve
muvazeneyi temin eden bâtmî âmillere yabancıdırlar.
Avrupa'nın siyaseten, iktisaden, ilmen ve manen bu ka-
dar yükselmesinin hiç şüphe yoktur ki, pek mühim ve
pek derin manevî ve ahlâkî sebepleri vardır. İşte zayıf-
lar meselenin bu cihetini idrak edemiyorlar. Avrupa'nın
haricî şekli ile beraber dahilî şeklini yani, ruhunu, dü-
şüncelerini, ailevî, içtimaî, iktisadî ve ahlâkî düsturları-
nı yakaladığımız, muayyen bir gaye ile muayyen bir yol
tuttuğumuz zaman tabiatıyla bu buhrandan kurtulmuş
olacağız. İşte burada münevver Türk kadınlarına düşen
pek mühim vazifeler vardır. Her yerde olduğu gibi biz-
de de yeni Türk kadını içtimaî bir âmil ve nâzım rolünü
oynamakla mükelleftir. Ailenin esası odur. Çocukları ya-
ni yeni nesli terbiye eden ve bu nesle hak, vazife, fazilet
hakkında ilk fikirleri telkin eden anadır- İçtimaî hayatta
da erkeklere, mahviyet ve tevazu, şefkat ve terahhum, iti-
dal, diğer -kâmlık ve nezahat gibi hisleri de telkin eden
kadmdır. Binaenaleyh münevver ve kendini bilen Türk
kadınına yalnız gelecek nesli terbiye değil, nesl-i hâzırın
da iktisadî ve içtimaî hayatta vâkî olan taşkınlıklarım
tâdil ve bertaraf ettirmek vazifesi düşüyor. Ailesine, ce-
miyetine büyük bir hassasiyetle merbut olan Türk kadı-
V. Birsen
nının bu mühim vazifeleri idrak ve ifâda gecikmeyeceğin^ f
den eminiz.
TÜRK KADINI HAVACILIKTA DA HARİKA
Biz Türk kadınına terettüb eden bu vazifeleri üç
sahada görüyoruz: Aile, millet, beşeriyet. YAPACAK

Ankara, 15 Teşrin-i sani 1926 Türk gençlerine havada uçmağı öğretecek olan
Türk Kuşu geçen sene, yani 3 Mayıs 1935 tarihinde Bü-
(Hayat, C. I, ıır. 2, 9 Kânun-ı evvel 1926, s. 26 - 27.)
yük Önder'in huzuruyla işe başladı.
Bu tarihten iki ay sonra Ankara'da, Türk Kuşu
uçuş sahasında genç üyelerin plânör denilen makinesiz
ve motörsüz uçaklarla nasıl uçtuklarını seyrediyordum.
Uçacak her üye ve talebe ile ayrı ayrı meşgul olan
Sovyet mütehassıslarından Anohin ve Romanoff yoldaş-
lar, arada vakit buldukça bana yaklaşarak izahat veri-
yorlardı : «Bu uçuş derslerini muvaffakiyetle öğrenen-
ler, daha büyük planörlerle ve saatlerce havada kalmak
talimlerini yaparlar. Bu arada nazarî dersler de görür-
ler. Ayrıca paraşütle yere inmeği öğrenmiş bulunurlar.
Bütün bunları elde ettikten sonra motörlü tayyare ile
uçmağı öğrenmek, tayyareci ve pilot yetişmek için bir-
kaç tayyare uçuşu kâfidir».

Bayan Sabiha
Uçuş sırası Bayan Sabiha'ya gelmişti. Bu zamana
kadar yapılan uçuşlar; sağa sola sapmadan dosdoğru
gitmekten ibaretti. Halbuki Bayan Sabiha ilk defa olarak
viraj alacaktı. Yani sağa ve sola sapma hareketlerini de
yapacaktı.
 Ağırlık itibariyle hafif geldiğinden Bayan Sabiha
nın yanına kum torbaları da kondu. Hocaları ona da
gideceği istikameti, çıkacağı yüksekliği ilh. anlattılar.
Lâstik halatlar gerilmeğe başladı. Bir, iki... yirmi... otuz...
kırk adım denince öğretmen Romanoff hareket emrini
verdi.
Bayan Sabiha'nm içine bindiği planör havalandı.
Dosdoğru giderek yükseldi. Sonra yavaş yavaş alçalma-
ğa başladı. Tam yere inmeden sağa ve tekrar sola sapa-
rak bütün mânâsıyla kocaman bir kuş yere konar gibi
aşağıdaki tarlalara indi.
Birkaç dakika süren bu müddet zarfında ben hem
planörün hareketini, hem de öğretmen Sovyet mütehas-
sıslarının ihtisasını takip ediyordum.
Müstakbel Türk tayyarecisi
Plânörü tekrar tepeye getirmek için genç üyeler
beygirle tarlaya koşarken ben muallim Anohin'e yaklaş-
tım :
— Nasıl, uçuş iyi oldu mu? diye sordum. Bütün
memnuniyetini gösteren çok samimi bir tebessümle ce-
vap verdi:
— Çok güzel, pek mükemmel! 1 Bu kadar kabiliyetli
talebeye gerek erkekler ve gerek kadınlar arasında pek
ender tesadüf edilir. Sabiha böyle devam ederse, çok
geçmeden Türkiye iftihar edebileceği bir tayyareci ka-
zanacaktır.
Bayan Sabiha tepeye döndüğü zaman onu tebrik
eden arkadaşları ve hocaları arasında hiç tanımadığı bir
ben vardım. Kim olduğumu anlar anlamaz s o r d u :
— Siz (...) in babası değil misiniz?
— Evet. Siz kızımı nereden tanıyorsunuz?
— Aynı sınıftan olmamakla beraber kolejde mek-
tep arkadaşlığımız var. Hastalanmasına çok üzüldüm.
Şimdi nasıldır?...
Bayan Sabiha'nm o gün, o yerde, o anda elde etliği
muvaffakiyet herhangi bir genci halecana düşürecek ka-
dar mühim ve büyüktü. Buna rağmen o, zerre kada^'bir
halecan eseri göstermek şöyle dursun gayet sakin ve va-
kurdu; hasta olan bir mektep arkadaşını hatırlamış,
onun sıhhatini sormağı unutmamıştı.
Muallimlerinin kendisi hakkındaki fikir ve ihtisas-
larını anlattım. Memnuniyetini gösteren bir tebessümle:
— Ne dereceye kadar muvaffak olacağımı bilmiyo-
rum. Fakat çok hevesim var, dedi.
Geçen sene, yaz sonuna doğru Sovyet Rusya'ya gi-
den Türk Kuşu gençleri arasında Bayan Sabiha da vardı.
Bu gençler, dost komşumuzda çok terakki etmiş olan pla-
nörcülük teşkilâtından istifade ederek orada staj göre-
cekler ve memleketimize yetişmiş birer planörcü olarak
avdet edeceklerdi.
Türkiye'de ilk hava katarları
Bu sene, 17/2/1936 tarihli gazetelerde hepimiz, göğ-
sümüz kabararak o k u d u k :
«Hava Kurumu'nun 12. yıldönümüne tesadüf eden
16 Şubat 1936 günü iki planörümüz her biri birer tay-
yare tarafından çekilerek ve hava katarları şeklinde An-
kara'dan Eskişehir'e muvaffakiyetle uçmuşlardır. Arada-
ki 240 kilometrelik mesafeyi iki saatte aşmışlardır. Tek
kişilik planörü Bayan Sabiha, iki kişilik planörü de Bay
Mustafa ve Mehmet idare etmişlerdir».
Bayan Sabiha o gün, Eskişehir'den Ankara'ya tay-
yare ile dönmüş ve yolda tayyareyi kendisi kullanmış-
tır.
 işte uçma derslerine başlayalı ancak on ay geçmiş-
ken Bayan Sabiha tayyareci olarak yetişmiş bulunuyor-
du.
Türk kadm tayyarecisi
Birkaç gün evvel, Atatürk huzurunda yapılan bü-
yük askerî tatbikat münasebetiyle 30 Mayıs 1936 tarihli
gazetelerden:
«Bilhassa dün Zincirlikuyu'dan itibaren harekâtı
takip eden Türk kadm tayyarecisi Bayan Sabiha bu sa-
bah tek başına harekât sahası üzerinde uçmuş, tarassut
yapmış ve görüşlerini büyük bir dikkat ve isabetle Bü-
yük Önder'e ve kumanda heyetine anlatmış ve Atatürk'
ün takdirini kazanmıştır».
Evvelki günkü (31/V/936) gazetelerden:
«İlk kadm tayyarecimiz Bayan Sabiha her gün Ye-
şilköy istasyonundaki küçük tayyaresiyle öğleden evvel
bir iki saat kadar çalışmakla, muhtelif iniş ve yükseliş
hareketlerindeki tecrübelerini tekrar etmektedir. Tayya-
recimiz iki kişilik küçük tayyaresinde daima yalnız uç-
makta ve en eski pilotlara hemen yakın bir maharetle
tayyaresini sevk ve idare etmekte olduğu görülmekte-
dir».
Gazete sütunlarından aldığım bu notlar, şüphe yok
Sonra Avrupa ve Amerika gazetelerinde okuyaca-
ğız:
«Bu sene Avrupa'da da yapılan tayyare müsa-
bakalarında Türk kadın tayyarecileri nâmına iştirak
eden Bayan Sabiha birinci gelmiştir».
f
Bayan Sabiha'nm muvaffakiyeti, Türk kadınının
planörcülükte ve tayyarecilikte neler yapabileceğini gös-
teren bir örnektir. Çok geçmeden Sabiha gibi birçok ba-
yanlarımız olacaktır. Büyük kabiliyetlerini göstermek
için sivil tayyareciliğin memleketimizde inkişafını sabır-
sızlıkla bekleyen tayyareci erkeklerimiz arasına tayya-
reci kadınlarımız da karışacaktır. Dünya tayyarecilik ha-
vadislerini radyoda dinlerken, gazetelerden okurken yük-
seklik, sürat, mesafe rekorlarım kıran tayyareciler ara-
sında Türk kadın ve erkek tayyarecilerinin isimleri işi-
tilecek, resimleri bütün dünya gazetelerinde görülecek-
tir.
Atatürk Türkiye'sindeki Türk gençliğinin havacılık
ve tayyarecilik kabiliyeti henüz göze çarpmağa başlayan
bir kaynaktır. Yeni fışkırmağa başlayan bu enerji yalnız
Türk göklerini herhangi bir düşman salgınına karşı ko-
rumakla kalmayacak; harp ve sulh zamanlarında Türk
gökleri altına sığamayan bir kudret olacaktır.
(Cumhuriyet, nr. 4328, 2 Haziran 1936.)

ki burada bitmeyecektir. Bunların arkası gelecektir. Bel-

ki sırasıyle şunlara benzer havadisler okuyacağız:
«Bayan Sabiha tayyaresiyle istanbul - Ankara ve
Ankara - istanbul hava yolunu Ankara'da hiç yere in-
meden gidip gelme olarak (...) saatte yapmış ve bu suret-
le Türkiye'de kadm tayyareci uzun mesafe rekorunu ka-
zanmıştır».
y e n i m a a r i f
s i s t e m i
Ruşen Eşref [Ünaydın]
f

YENÎ DEVlR

Memleketin eski fikir ve idare tarafı galip gelseydi,

bugün artık Türkiye müstemleke sahibi garp devletleri-
nin şarktaki yüzlerce esir mâlikânelerinden biri olarak
anılacaktı. Bu yüzden müstakil bir milletin ancak kendi
menfaat ve zaruretleri uğrunda, kendi gayesi için ihtiyar
edeceği zahmet, girişeceği masraf, akıtacağı kan, vazife
ve hakkı kim bilir ne kadar zaman başkalarına ait olacak-
tır.
Çok şükür ki yeni fikir tarafı, eskimiş kısmından
üstün çıktı, ve bugün artık yalnız kendimize ait olarak
yaşıyoruz. Ve böyle yaşayacağımızı bütün müstakil ve
mütekâmil beşer kitlelerinin mecmuuna tasdik ettirdik.
Bugün en ihtiyar ve ümmî Türk'ün bile gururla andığı
Misak-ı millî, Büyük Millet Meclisi, Teşkilât-ı esasiye ka-
nunu, hâkimiyet-i millîye, şark hudutları, İnönü, Sakarya,
Afyon - Tire - Dumlupınar, Lozan Muahedesi, kapitülas-
yonların ilgası gibi sihirli isimler yekûnu yeni cihadın ga-
nimetleridir. En doğru, en payidar, istikbale en hâkim
düstur ve ananeler işte bu hârikalı isimler ve manzaralar-
dır. Zira bunlar bütün milletindir. Zira her şehrin en bü-
yük konağındaki Türk'ten her köyün küçük kulübesindeki
Türk'e kadar hepimizin bir safta aynı tehlikenin altında,
aynı cefaların acısını çeke çeke ve aynı neşe günlerinde
bağıra güle kazandığı müşterek zafer ve miras bunlardır.
Zâhirde siyasî ve askerî görünen bu çetin ve mukad-
des vâkıalar hakikatte içtimaîdir. Yeni eser ve onun ya-
rattığı yeni devir bu vâkıalann mahsulüdür. Bunların her
biri öyle birer varlık hacmidir ki, şayet içlerinden biri te-
celli etmeseydi, artık yaşamamız imkânsız kalırdı.
Gerçi her biri devri ilâ edecek muvaffakiyetlerle
dopdolu olan bu yeni zaferimizin hududu Viyana ve-
ya Trablus'ta yahut ki Acem körfezinde değildir, fakat
sırf Türk topraklarında tahakkuk eden bu zaferimizle bir
eyyâm arzın kıtaları üzerinde vâki olmuş evvelki zafer-
leri tarihin eline, mukayese için, hiç korkusuz teslim
edebiliriz. Bu mukayese yeni zaferimizin lehine çıkacak-
tır. O eski azamet ve genişliğin neticesini tarih, «fâni» sı-
fatından başka hangi kelimeyle kaydedebilir? Bu yeni
ulviyet ve derinliğin hüviyetini ise «ebediyet» vasfı ile yâde-
decektir. Hakikatte evvelki zaferler muhayyileyi kamaştı-
ran bir masal olarak kaldı. Yeni zaferin kıymeti ise bize
hayatımızı vermiş, üsare olmasındadır. Eski eser saltanat
ve fütuhat fikri üzerine müessesti. Yenisi ise varlık ve
kurtuluş fikri üzerine kurulmuştur. Onun içindir ki, bu
yeni devrin içinde saltanat fikri de yaşamadı. Dahilî bir
istilâ demek olan bu fikir hârici bir istilâ ile az çok tev'
em gibiydi.
Filhakika saltanat devri bilhassa galibiyet zaman-
larında istila, yâni başka bir milletin en tabiî, binaena-
leyh en mukaddes hakkı olan istiklâlini gasbetmek ve
sırf o millete ait olması lâzım gelen maddî ve manevî ser-
vetleri yağma ve târümâr etmek suretinde tecelli etmedi
mi? Esasen bizzat millete ait olan hâkimiyeti milletin
elinde zaptederek bir mülkü insanlarıyla birlikte kendine
ve çocuklarına helâl ve irsî bir mal telâkki etmek düstu-
ru üzerine mevzu saltanat şekli, sebeb-i mevcudiyetine
mutabık olarak eve ü ikbalini de daima gasp, garet ve
istilâ düsturu üzerinde bulacaktır, ondan dolayıdır ki ek-
seriya milleti, taht ve tacının nef'i yolunda kullanılması
mücaz bir gafil kitle addedecektir. Son misal bize bunu
göstermedi mi? Haricî istila gününde saltanat, milleti âsi
olarak telakki etmedi mi? Ve düşmana râmolmayı millete
yâroİmaya tercih etmedi mi?
Onun içindir ki artık hayatî değeri içtimaî zaruret
ve faydası kalmamış o köhne müesseseyi de istila âfetiy-
le bir arada, millet, toprağının ve ruhunun hududundan
söküp attı.
Babalarımızdan bize intikal etmiş bulduğumuz o
şekli ei sürülmesi günah bir şey farzederek baş üstünde
tutmuş olduğumuz devirleri artık hepimiz şu arzda en
gafil ve âtıl geçirilmiş demler diye telâkki ediyoruz. O
eski gafletlerden uyandık. Bize kendimizden evvelkiler
tarafından telkin edilen ve onlara da kendilerinden evvel-
kilerinin telkin ettiği vâhimeler içinde muhakeme et-
meksizin yürüdüğümüz hengâmelerde habersiz ve irşat-
sız olarak esiri kaldığımız o delâleti hicapla yâdetmiyor
muyuz?
Zaman eski ısrarlarımızı ne yaman tekzip etti!1 An-
cak binbir cefanın ağır yumruklarını yedikten sonradır
ki, en uzak âtilerde bile tekzip edilmesi imkânsız haki-
katlere vâsıl olduk. Telkinlerin tesirinden sıyrıldık. Şu-
urlarımızın delâletine iman ettik. Peykâra kavuştuk. Zü-
lâlden içtik. Onun için ruhlarımız da ruhlarımızın ve dü-
rüst muhakemelerimizin doğurduğu devirde yenileşti. Ar-
tık anladık ki, yeryüzünde sarfedilecek en feyizli ve fazi-
letli faaliyet, en insanî hareket, kuvvet ve hâkimiyeti zu-
lüm ve zulmet yollarıyla milletten alarak, şahıslar veya
ailelerin eline ve keyfine teslim etmek ve o keyifler nez-
dinde idame ettirmek uğrunda sarfedilecek faaliyet de-
ğildir. Milleti kendi hakkına bir daha nez'edilemez bir
surette, sahip kılmak uğrunda bezledilecek faaliyettir ki,
en ziyade takdire, takside lâyıktır. Zira müsmir, müsbet
ve payidar faaliyet ancak budur. Ötesi hep beyhudedir.
 Çalışalım ki zulüm ve zulmet ebediyen kahrolsun.
En ufak bir gölgesi bile karşısında kitleyi böyle bir fa-
aliyetin sathında yanyana görsün. Çünkü en doğru ve fa-
zilet nezdinde en tenkide uğramaz zafer ancak bu safta
kazanılandır. En meşru ve şanlı gazanın kahramanları
olarak istikbalin hâfızası sadece o saftakileri saklayacak-
tır.
Yeni Türk kitapları ve dersleri artık bunları söyle-
sin. Yarının çocukları bu mefhumlar içinde büyüsün. On-
lar artık şuurî bir intikal devresi bilmesinler. Onların
fıtri muhiti yeni devir olsun. Ve yeni sanat, yeni ilim, bu
havanın içinde doğsun.
(Hakimiyet-i milliye, nr. 957, 2 Tegrin-i sani 1339/1923)
Yakup Kadri [Karaosmanoğlu]
/
AVRUPAKÂRÎ, AVRUPAİ
Maarif programlarımızda müdhiş bir noksan.
Maarif siyasetimizin tayin ve tesbitine çalışıldığı şu
günlerde, bu faaliyetin ne gibi usuller dairesinde vuku
bulduğunu ve hangi gayeyi istihdaf ettiğini bilmek lâ-
zımdır. Biz, şimdi bu kadar atılan adımlardan şunu an-
lıyoruz ki, Türk zekâsı «skolastik» tehzîbden ve Türk ru-
hu «rasyonel» terbiyeden kurtulmak için mütemadi hamle-
ler yapıyor. Medreselerin ilgası, tedrisatın tevhidi ve «ilk»
den «son»a kadar bütün tahsil safahatında garp usulle-
rinin tatbiki gibi vâkıalar bu hükmümüzü sarih ve kat'i
bir tarzda ispat etmektedir. Bu vaziyete göre kendimizi
âdeta bir nevi «rönesans» devrine girmiş telâkki edebili-
riz. Ve bunu böyle telâkki ederken bir nevi hüzün ve
elem de duyabiliriz: Zira, garp milletleri bu devri tam
üç yüz sene evvel atlamışlar ve binaenaleyh, bizi bu me-
sut medeniyet hareketinde, oldukça geride bırakmışlar-
dır. Lâkin bu hakikat bizi ümitsizliğe düşürmemelidir.
Bu gecikmenin bazı faydaları da olabilir. Bu faydalardan
biri takip edeceğimiz yolun evvelce bize takaddüm eden-
ler tarafından açılmış ve hazırlanmış olmasıdır. Kurun-ı
vustânın zulmetinden kurtulmak için, onlar gibi uzun
ve hummalı bir tereddüt ve teşevvüş asrı geçirmekten,
aranıp yoklanmadan, gâh ileriye, gâh geriye, gâh sağa,
gâh sola lüzumsuz birtakım çırpınmalardan vâreste ka-
lacağız. Terakki ve tekâmül şâhrâhmın o ilk meçhul pîş-
 dârları biraz da bizim için çalışmışlardır. Lâkin yapılan
işten azamî istifadeyi çıkarmak için, evvelâ bunların kim
olduklarını ve neler yaptıklarını bilmemiz lâzımdır. Te-
rakki ve tekâmül şâhrâhmm ilk pîşdârları; kurun-ı vus-
tânın kesîf ve korkunç karanlığını, eski ve siyah bir per-
de gibi yırtıp atan bu ilk medeniyet kahramanları, bize
isimlerini bile bırakmak zahmetini ihtiyar etmeyen birta-
kım eski kitap meraklılarıdır. Bunların topuna birden
«hümanist» diyorlar. Yeni ilim lisanımıza «insaniyâtçı»
şeklinde naklettiğimiz bu «hümanistler» kadîm Yunan
ve Latin metinlerini şerh, tefsir ve tercüme eden beş on
mütevazı lisan ve tarih meraklısından başka Kimseler de-
ğildiler. Bunlara gelinceye kadar kadîm medeniyetlerin
nuru nâmına Katolik ve Ortodoks kiliselerinin manevî ve
fikrî zindanında mahbus bulunan Eflatun'la Aristo'nun
iskeletinden başka her şeyden bî-haber Avrupa bu mü-
şerrih ve mütercimler sâyesinde birdenbire gözlerini yeni
bir ufka, yeni bir âleme açtı. Evvelâ hakiki Eflatun'la
hakiki Aristo'yu, sonra bütün o hârikulâde feylesoflar,
şairler, hâile-nüvisler, sanatkârlar kafilesini görüp tanıdı.
Kamburu çıkmış hünaminstler o muzlim asrın üstüne
sanki müteaddit âb-ı hayat çeşmelerinin musluğunu açan
birer cin gibi idi. O zamana kadar skolastik mantığın ve
rasyonel zihniyetin çölünde kavrulan zekâlar, bu yaşatı-
cı ve yaratıcı hayat yağmurunun altında bir nevi bâsüba-
delmevte nâil oldu ve kurun-ı vustâ Avrupa'sı denilen ku-
ru ve haşin beyabanda emsali görülmemiş bir feyz ve
inkişaf hâsıl olmaya başladı. Taraf taraf birçok sanat ve
ilim vahaları teşekkül ediyor ve İtalya yarımadası baş-
tanbaşa dehâ gülzarma dönüyordu. Kâşifler, muhteriler
mübdiler birbirini takip ediyordu. Bunların isimlerini
burada zikretmeğe ne imkân vardır, ne de lüzum görüyo-
ruz. Garp müverrihlerinin «rönesans» nâmını verdikleri
bu bâsübadelmevt mucizesine dair en muhtasar bir tarih
kitabı okumuş olanlar, o devre kıymet ve şeref veren bü-
tün hâdiseleri ve bütün isimleri hatırdan çıkarmamışlar-
dır. Ve herkes bilir ki, garp medeniyetinin üssü'l-harekesi
o devirdir. Fakat ekseriya unuttuğumuz bir şey vardır ki,
o da bu inkişaf ve intibahın hakiki âmilleridir. Bazıları
bir Galile'yi, bir Luther'i, bir Dante'yi, bir Leonardo da
Vinci'yi hüdâ-yı nâbit olarak kendiliklerinden yetişmiş
zannederler ve «rönesans» inkılâbının bütün şerefini bun-
lara verirler; halbuki bunlar sebep değil, neticedir. Bu
beşerî inkılâbın asıl sırrına ancak yukarıdan beri bahset-
tiğimiz hümanistlerde vâsıl oluruz. Küre-i arz üstünde
birdenbire açılan bu yeni ve nûrânûr âlemin anahtarı on-
ların elinde idi ve bu anahtarlar o yapraklan sararmış ka-
dîm metinlerden başka bir şey değildi. Bu anahtarlar
Sokrat'lar, Eflatun'lar, Aristo'lar, Homer'ler, Sofokl'ler,
Aşil'ler, Pindaros'lar, Virjil'ler, Horas'lar, Öripid'ler, Se-
neka'lar ve Lukres'ler idi. Kilisenin zulmünü yıkan ve
zulmetini dağıtan bunlardır, mazinin bu ulvî hayaletleri-
dir. Bunun içindir ki, garbın medenî milletleri tahsil ve
tehzîb sahasında dört asırdan beri bunlardan bir hatve
aynlmamıştır ve hümanite, (yani Yunan ve Latin dersi)
nâmı altında bunlarla daimî bir rabıta muhafaza etmiş,
bunların yolu üzerinde yürümüştür. Bugünkü günde Av-
rupa'da «hümanite»sini yapmamış; yani Yunaniyat ve La-
tiniyat dersi görmemiş bir adama tahsil ve terbiyesi tam
nazarıyla bakmak mümkün değildir. Çünkü lise tahsili
demek, az çok hümanite tahsili demektir. Ve bunsuz garp
usulü liselerin bir mânâsı yoktur.
Bilmem âlimlerimiz ve maarif mütehassıslarımız bu
hususta ne düşündüler ve ne düşünüyorlar? Fakat görü-
yoruz ki, birçoklarımız gibi onlann maksadı da bizi «sko-
lastik» kafadan kurtarmaktır.
«Skolastik» kafadan kurtulmak ise, ancak ve ancak
«klasik» ve «insanî» bir tehzibe atılmakla kabildir. Yok-
sa maarif sahasındaki bütün faaliyetlerimizin neticesi
şimdiye kadar vuku bulan faaliyetlerimizin neticesinden
daha çok semeredâr olmayacaktır. Eğer biz, Tanzimat'
tan beri kafamızı Avrupa irfanına bir türlü temsil edeme-
dikse, bunun yegâne sebebi Avrupa'yı Avrupa yapan hü-
manizm tehzibine zerre kadar kıymet ve ehemmiyet ver-
memiş olmamızdır. Daima kalıbı alıp ruhu bırakmak, ik-
siri ihmal edip kabı almak - hususuyle irfan sahasında - bi-
zim en büyük gafletimizden biridir. El-yevm maarif vadi-
sinde yapmak istediğimiz teceddüt, bu nokta-i nazardan-
bize şalvarı çıkarıp pantalonu giymek gibi sathî ve zahiri
bir hareket şeklinde görünüyor. Halbuki teceddüt bize bir
şekil tebeddülünü ifade etmemelidir. El-yevm aramızda
nice fesliler ve kalpaklılar vardır ki, herhangi bir sarıklı-
dan ziyade medrese tehzîbinin taht-ı tesirindedir ve buna
mukabil nice sarıklılar vardır ki, herhangi bir alafranga
kıyafetliden daha çok teceddütperverdir. Abdülhamid'in
evâil-i saltanatında rokoko üslûp ile inşa edilmiş bir sa-
ray avlusunda, Hoca Ali Suavi'yi parçalayanlar bir ala}'
setre pantalonlular idi.
Şeklen Avrupakârî değil, ruhen Avrupaî olmaya ça-
lışalım.
(Hâikinıiyet-i milliye, ur. 1168, 1 Temmuz 1340/1924)
Mehmed Emin [Erişirgil] (*)
ANADOLU'DA MAARİF NASIL TAAMMÜM
EDEBİLİR?
Anadolu'da gezmemiş, Türk halkıyla temas etmemiş
olanlar zannederler ki memleketimizde maarifin taam-
m ü m etmemesi halkın okumak ihtiyacını duymamasın-
dan ileri gelmiştir. Türk halkı âdeta hiss-i selimiyle maa-
rif ihtiyacını duymuştur. Öyle yerler var ki köylü her tür-
lü zahmete katlanarak mektep açmış ve açtırmak için te-
şebbüste bulunmuştur. Çocuğunu okutmayan köylü bile
okuma ve yazmanın ehemmiyet ve lüzumunu müdriktir.
Diğer cihetten Tanzimat'tan beri maarifin tâmimi için
memleketimizde hiç çalışılmamış da denilemez. Kayma-
kamlar, mutasarrıf ve valiler gittikleri yerlerde ekseriya
mekteplerle alâkadar olmuşlar, bina yaptırmışlar, mâruf
tabiriyle «tâmim-i maarif »e çalışmışlardır. Fakat bu me-
saî hiçbir işe yaramamakla kalmamış, halk okumak yaz-
mak istediği halde bu nevi teşebbüsâtın ekseriya kendile-
ri için faydalı olmadığını gördüğü için maarif müessese-
lerinin aleyhinde bile bulunmuştur. İyi bir tedkikte bulu-
nacak olursak görürüz ki, halk okumak yazmak istiyor,
fakat öteden beri takip edilen maarif usulünden de mem-
nun değildir. Çünkü kendi hayatına uygun ve faydalı gör-
müyor. Fakat nasıl olması lâzım geleceğini bilmediği için
arzusunu da bittabi müspet olarak ifade eyleyemiyor.
Niçin halk eski maarif sistemine karşı teveccühkâr
değildir. Bunun esbâb-ı müteaddidesi var. Bir kere maa-
(*) Darülfünun felsefe tarihi müderrisi.
 rifin istihdam ettiği hocaların kendine lâzım gelen malû-
matı veremediğine kanidir. Bunların okutup yazdırdığı
çocuklar amelî hayatlarında kâfi semere istihsal eyleye-
miyorlar. Köylere gönderilen iki nevi hoca vardı: bunların
bir kısmı sarıklı muallimlerdir ki çocuklara birşey öğret-
mediklerini halk biliyor. Fesli hocalar ise ekseriya köylü-
nün hayatına tamamen bigâne oldukları için çocuklara lâ-
zım olan malûmatı veremiyorlar. Evvelki sene bir köylü
gönderilen hocalardan şöyle şikâyet ediyordu : «Sarıklı
hoca geldi, çocuklarımıza bir şey öğretmedi. Şehre gittik,
sarıksız hoca istedik, geldi. Kâğıtları kestirerek tavuk, ho-
roz yaptırdı. Bunlar ne işe yarar diye sorduk. Çocuk bu
sayede tavuğun şeklini öğrenir diye cevap verdi. Halbuki
bizim çocukların tavuğu resimden öğrenmeğe ihtiyacı var
mı? Onu daima gözü önünde görüyor». Hulâsa halk maa-
rif tarzında ihtiyacından uzaklaşma görüyor, bir faydasız-
lık buluyordu.
Diğer cihetten, maarif teşkilâtı hayata uygun değildi.
Maarifin usulü şehirde, köyde aynı tarzı hâkim kılıyordu.
Halbuki öyle köyler vardır ki, orada çocuğun senenin se-
kiz ayım tahsil devresi içinde geçirmesine imkân yoktur.
Babası çoban veya çiftçi olan çocuk bizzarure ailesinin
maişetine yardım edecektir. Köylerin iktisadî hayatı inki-
şaf edinceye kadar öyle elâstiki bir maarif sistemi lâzım-
dır ki, çocuk babasına yardım etmekle beraber kendisi
için lâzım gelen asgarî malûmattan m a h r u m kalmasın.
Mektep muallimleri, maarif müdürleri ekseriya talimat-
nâmenin dar metinlerinde tevakkuf ettikleri için maarif
sistemine bir türlü elâstikiyet veremediler.
Şehir tahsillerinde de halkın bâriz gördüğü noksan-
lar var. Vaktiyle Anadolu'da gezerken ekseriya şu şikâyeti
işitiyorduk. Eskiden bir rüştiye mektebi vardı, çocukla-
rımız orada okuma yazma öğrenirdi. Meraklı olanlar İs-
tanbul'dan, hattâ memnû kitaplar getirir okurlardı. Şim-
diki mekteplerin tâli derecesinde olanları da okuma yaz-
ma öğrettiremiyorlar, kitap okuma merakını veremiyor-
lar. Sadece aile muhitine isyankâr yetiştiriyorlar. Bizi be-
ğenmiyor, alâ, fakat memleketiyle, yurduyla da alâkadar
olmuyorlar. Bu itirazlarda mühim hakikat noktaları
vardır.
Maarifi ıslaha giderken, köylerde okumağı yazmağı
tâmime uğraşırken halkın hiss-i selimiyle duyduğu noksan-
lar üzerinde tevakkuf etmeğe mecburuz.
Bir kere iptidaî tahsili çocuğun hayattaki muvaffa-
kiyetini temin için asgarî malûmatı verebilmelidir, iptidaî
tahsili tamamen nef'îdir. Gayesi iyi bir vatandaş yetiştire-
bilmektir. İyi bir vatandaş, iyi bir müstahsil demektir.
Her köylü görebilmeli ki iptidaî tahsili görmeyenlerin kar-
şısında ona vâkıf olanlar topraktan daha fazla n e f elde
edebiliyor, daha iyi yaşıyor, iyiye kötüye daha aklı eriyor.
Mekteplerimizin bu gayeye hâdim olamamasının sebebini
bazıları sanat ve ziraat malûmatının noksanına hamleyli-
yorlar. Onun için bu dersleri koymakla, meslekî malûmat
vermekle bu derde çare arıyorlar. Bence bu mesele tedris
ve terbiye tarzının ıslahıyla kabil-i istihsaldir. Mektepler-
de eksik olan şu Veya bu ders değildir. Mevcut dersleri iyi
bir usul ile okutursak, çocuklara tabiatı sevdirecek, istih-
sal muhabbetini verecek terbiye verebilirsek istediğimiz
gayeye onları sevkeylemiş oluruz. Binaenaleyh iptidaî
mekteplerinin bu noksanının bazı dersleri programa id-
hal suretiyle ortadan kalkacağını zannetmemelidir. Asıl ıs-
lahatı hocaların derslerini bu gayeye sevketmelerinde ara-
malıdır. Her iptidaî hocası unutmamalıdır ki iptidaî mek-
tepleri esasen nef'îdir.
Diğer cihetten maarif talimatnâmeleri şehirden köy-
lere doğru tatbik edilirken mümkün mertebe elâstikî ol-
malı, maarif müdüründen iptidaî hocasına kadar muayyen
gaye dahilinde selâhiyet verilmelidir, iptidaî hocası ru-
hunda karşısındaki çocuklara her ne pahasına olursa ol-
sun, nâfi malûmatı vermeğe azmetmiş bir mücahit mef-
kûresi duymalıdır. Çocukların maişet tarzını ihlâl etmek-
sizin malûmat vermeği emel edinmelidir; bilmelidir ki
talimatnâme, her şey bu gayenin hâdimidir.
Şehir tedrisatmdaki noksanın menşei bilhassa kuv-
vetimiz fevkinde müessese açmağa kalkmaklığımız olmuş-
tur. Memleketimizde iyi bir maarif siyaseti memleketin
maarife masrûf kuvvetini en iyi taksim ve tevzii istihdaf
eder. İyi bir maarif adamı elindeki kuvveti lâyıkıyla hesap
eden, onları lâyıkıyla taksim eylemeğe muvaffak olandır.
Liseler iyi semere vermiyorsa, dârülmuallimînlerimiz mü-
kemmel olmuyorsa, bütün bunların ekseriya sebebi maa-
rifte iyi bir sevkü'l-ceyş takip edememekliğimizdir. Böyle
bir maarif siyaseti ne gibi esaslara istinat etmelidir. Bunu
ayrı bir makalede yazacağım.
(Anadolu mecmuası, C. I, nr. 2, Mayıs 1340/1924, s. 5 0 - 5 3 . )
Avram Galanti
TÜRKLEŞMEK YOLU
Geçen hafta intişar eden gazeteler, mekâtib-i gayr-ı
müslimede Türkçe tedrisat icra edilmesine dair hüküme-
tin ittihaz ettiği karardan uzun uzadıya bahsetmişlerdir.
Türkiye'de mütecânis bir kitle-i halk vücuda getirmek
maksadına matuf olan bu karar, idareten ve siyaseten pek
musîb olduktan başka, memleket için birinci derecede ha-
yatî bir meseledir. Çünkü bir kitle dahilinde yaşayan
gayr-ı mütecânis anâsır, kitleyi ihlâl ve bazen ızrâr eder.
Ben Darülfünun Edebiyat Fakültesi akvâm-ı kadî-
me-i şarkîye tarihi müderrisiyim. Vazifem, milattan bir-
kaç bin sene evvel yaşamış olan en eski milletlerin teşek-
kül, taazzuv, inkişaf, inhitat ve izmihlallerinin esbâbını
mu'teiyât-ı ilmiye dairesinde tedkik, tahlil ve tesbit et-
mekten ibarettir. Bir milletin hattâ bir zümrenin yaşama-
sı ve mahvolması, hudâ-yı nâbit bir şey değildir. Gerek ya-
şamak, gerek mahvolmak, kavânîn-i içtimaiyenin tesirine
tâbidir. Kavânîn-i içtimaiye, el ile temas edilir bir şey de-
ğildir. ilim, onların husule getirdikleri tesirât ile netâyici-
ni müsbet bir surette kaydeder.
Muhtelif kabile ve zümrelerin ittihadından husule
gelmiş olan akvâm-ı kadîmenin mevcudiyetlerini, ilmin
mu'teiyâtı dairesinde tedkik eden tarih, ittihad-ı mezkû-
run husul-pezîr olmasına muktezî başlıca umumî avâmili
arar. Bu avâmili din, mesken, örf ve âdât, ve bâ-husus li-
san teşkil eder. Aynı avâmilin tesirâtı tahtında kalmış olan
muhtelif kabileler ve zümreler arasında, zamanla bir vah-
det tekevvün eder ve bu vahdeti temin eden işbu avâmi-
lin ve bâ-husus hissî ve şuurî tekvine hâdim olan lisanın
zevaliyle, vahdet dahi zeval bulur. Bir milliyet dairesine
dahil olan ecnebi anâsır, ya milliyet-i mezkûre tarafından
temsil edilir yahut milliyet-i mezkûre inhitat yahut teb-
dil-i şekl eder. İçtimaiyâtm la-yetegayyer olan bu kanunla-
rı mevziî şerâitten maada, her zamanda ve her mekânda
bir olduğu gibi bizde de birdir.
Eski Osmanlı İmparatorluğu muhtelif anâsırdan te-
şekkül etmiş cesîm bir uzviyetti. İmparatorluğun eski hü-
kümetleri devletçiliği başka türlü anladıklarından, vahdet
avâmilini nazar-ı itibara almamışlardır. Fakat, kavânîn-i
tabiiyenin mütebellir düsturları olan içtimaî düsturlar za-
manın kuvvetine tebaen vazifelerini yapıyorlar. Yani ih-
lâl ve ızrâr vazifelerini ifa ediyorlardı. Bir aralık impara-
torluğun hükümetleri uyanarak, milliyetin vahdetini te-
min etmeğe kıyam ederek, 1839'da Tanzimat devresini aç-
mışlardı.
Tanzimat fikri güzeldi. Fakat gayr-ı ilmî prensipler
yani kavânîn-i içtimaiyeye istinad etmediği için akamete
mahkûm olmuş ve neticesi olarak devlet mazarratını çek-
miştir. Çünkü Tanzimat, memleketteki gayr-ı müslim anâ-
sıra müteaddit imtiyazlar verdikten başka en mühimi olan
serbestî-i lisan ile serbestî-i tedrisâtı bahşetmiştir. Yani
temin-i vahdet fikriyle yapılan bu Tanzimat, anâsır-ı mez-
küreyi daire-i vahdete doğru celb değil, onların vahdet
merkezinden süratle uzaklaşmalarına yaramıştır. Zamanın
siyasî ihtirasları, bu mevhum vahdete bile razı değildi.
Çarlığın Rusya sefiri, 1868 senesinde İstanbul'da açılan
Galatasaray Lisesini (Sultanîsini) iyi bir göz ile görmemiş-
ti. Zira bu mektebin her şeyden ziyade ittihad-ı anâsıra
hizmet edeceğini ve bundan da Rusya'nın menâfi-i hususi-
yesi haleldâr olacağını tahmin ederek, Ortodoksluğu ba-
hane ve Rumları mektebe devam etmemeğe teşvik etmiş-
ti. Bunu da ilâve edelim ki, Rusya'nın bu tavr-ı hareketi
merhum Fuad Paşaya bu meşhur sözleri söyletmişti: «Ben
Rusların yapmamayı tavsiye ettikleri şeylerin yapılması
taraftarıyım, çünkü hakkımızda hayırlı olur; yolumu kay-
bettiğimi zannettiğim zaman, Ruslar husumet gösterirler-
se, hemen doğru yolda olduğumu anlarım».
İstanbul, Selânik, Sakız yüksek Rum mekteplerinin
yetiştirdikleri adamlar ile 1821 Yunan isyanının tertip
edildiği malûmdur. Rusya, İngiltere ve Fransa'nın yardı-
mıyla istiklâlini kazanmış olan Yunan devleti, Yunan da-
rülfünununun gayret ve yardımıyla, eski Osmanlı İmpara-
torluğunda yaşamış olan ve o zamana kadar Yunanca bil-
meyen Rumları «mektep» vasıtasıyla Yunanlılaştırmağa te-
şebbüs etmiş ve muvaffak olmuştur. Rodos'ta iken bana
eski Yunanca ders veren bir Rum muallimi, kendisinin ilk
Rum muallimi sıfatıyla Antalya'ya gittiği vakit, Antalya
Rumlarının Rumcadan kelime-i vâhide bilmediklerini yal-
nız Türkçe konuştuklarını bana söyledi. Mütareke esnasın-
da, aynı Antalya, doğrudan doğruya Kuvâ-yı millîyeye tâbi
iken Antalya ve civar Rumlarının Yunanistan menfaatine
çalıştıkları görülmüştür. Takriben üç sene evvel, yani İz-
mir'in istirdadından iki hafta evvel Rodos'a gittiğim vakit,
orada bulunan bir Milâslıdan şu garip vakayı işittim : İn-
' giltere, Fransa ve İtalya'nın tasvibiyle Yunan ordusu tara-
fından vuku bulan İzmir işgalinin ferdası günü Milaslı bir
Rum, Milaslı bir Türk'e hitaben şunu söylemiştir: «Yunan-
lılar buraya gelecektir, artık burası bizim olacaktır, siz de
bizim hizmetçimiz olacaksınız, Yunan askerlerine vermek
için şimdiden kurtuluş şerbetini hazırladım». Bunu söy-
leyen Milaslı Rum, bundan altmış yetmiş sene evvel Yu-
nancadan kelime-i vâhide bilmiyordu. Abdülhamid devri-
nin son zamanlarında Rodos idadî mektebinde muallim
iken, muallimlerin tatil zamanında İstanbul'a gitmeme-
leri için, tatil zamanında «sudan» bir teftişat ihdas etmiş-
lerdi. Cezayir-i bahr-ı sefid vilâyeti maarif müdüriyeti,
Rodos ve Sakız sancaklarının mekâtib teftişatmı bana ha-
vale etti. Istanköy adasına vuku bulan teftişatım esnasın-
da bu adanın Rum mektebinde okunan kıraat kitaplarında
memlekete karşı olan muhtelif muzır muhteviyat arasında
«Türkiye'de bulunan Rumlar, esir Yunanlılar ve bulun-
dukları yerler de, esir Yunanistan'dır» cümlesi de vardı.
Bu üç vakayı zikretmekten maksat «mektep» in ço-
cukların kafasında neler yapmağa muktedir olduğunu gös-
termek içindir.
Bâlâda, bir milliyette vahdet husule getirmesine
muktezi umumî avâmilin İdin, mesken, örf ve âdât ve
bâ-husus lisandan ibaret olduğunu zikrettim. Bu nokta-
lar birer birer muhtac-ı tedkiktir.
D i n : Fikrin terakkiyatına rağmen, din mühim bir
âmildir. En mütemeddin memleketlerden madûd olan İn-
giltere'de ve Almanya'da bunun tesirâtı görülür. 1909'da
berâ-yı tetebbu İngiltere'de idim. Protestan İngilizlerin,
Katolik İngilizlere ve bâ-husus Katolik olan İrlandalılara
karşı besledikleri kin ve adâvet tasavvurun fevkindedir.
Ekseriya bir katolikten bahseden bir protestan, tik-
sinerek ve yer müsait ise, yere tükürerek «A, Roma kato-
liktir» der. 1910'da kezalik tetebbu maksadıyla Almanya'
da bulunduğum vakit, Kral VII. Edward'ın vefatı haberini
Berlin gazetelerinde okudum. Gazeteler yedinci Edward'ın
halefinin avam kamarasında edeceği yeminin metninden
bahsederek, bil-vesile o zamana kadar tahta çıkmış olan
İngiliz krallarının yeminlerinin metnini dercetmişlerdir.
Yeminin metni Katolik dinine karşı o kadar açık saçık ha-
karetler ile dolu idi ki, insan onu okuyunca, kendini âdeta
kurûn-ı vusta din muharebeleri zamanında bulunduğunu
zannederdi. Almanya'da Katolik Almanları sevmezler, Ka-
toliklerden bahseden Protestanlar: «Katolikler yalancı-
dır). derler.
Bizde gayr-i müslim anâsır bir aralık çok olduğun-
dan siyasî ehemmiyetleri büyük ve vahdet-i milliyeyi tçk-
vin hususunda bir mâni addolunabilirlerdi. Fakat el-yevm
adetleri azaldığından; vahdetin tekvininde zararları doku-
namaz.
Mesken : İçtimaiyât nokta-i nazarından mesken me-
selesi gayet mühimdir. Ezmine-i kadîmede, mesken mima-
rîsi umumiyet itibariyle ilerlemiş ve muhtelif kabile ve
zümrelere mensup efrâdın meskenleri mütecânis olduğun-
dan kezalik umumiyet itibariyle bu yüzden hayat-ı içti-
maiyelerinde bir tecanüs mevcuttu. Zamanla mesken mi-
marîsi ilerlediği vakit, hayat-ı içtimaiyede bir ikilik yahut
bir üçlük yani aristokrasi ve demokrasi yahut aristokrasi,
burjuvazi ve demokrasi sınıfları meydana gelmiştir.
Bizde, Avrupalıların anladıkları mânâda bir aristok-
rasi olmadığından mesken mimarîsi ahaliyi zengin, orta
ve fakir kısımlarına ayırmıştır. Vahdetimizin tekvininde
mesken meselesi mâni sayılamaz.
*
* *
Örf ve â d â t : Muhtelif zümrelere mensup efrâdın örf
ve âdâtmın mütecânis olması, hayat-ı içtimaiyenin tecâ-
nüsüne ve mesken tecânüsü gibi, vahdet-i siyasiyenin te-
minine yardım eder. Bizdeki anâsır-ı gayr-ı müslimenin
din itibariyle bazı örf ve âdâtı var ise de, gerek bu örf ve
âdâtm hususî bir mâhiyette bulunması, gerek anâsır-ı
mezkûre adedinin azalması itibariyle bu cihet vahdetimi-
zin tekvinine mâni olamaz.
Lisan: En mühim tecnis ve temsil vasıtası lisandır.
Umumiyet itibariyle, menâfii müşterek ve bir müşterek
lisan ile mütekellim zümre veya efrâdın hissiyâtı, ruhu,
fikri mütecânistir. Bir yerde yalnız yaşayan ve lisanları
muhtelif olan iki fert farzedelim. insanın hayvan-ı içtimaî
olmasına nazaran, dilleri muhtelif olan bu iki fert, işarât,
his ve her nevi vasıta ile birbiriyle tanışmak arzusunu iz-
har edeceklerdir. Fakat bu iki ferde, kezalik kendi cins-
lerinden birer fert ilâve edilirse, tanışmak arzusu evvelkisi
gibi keskin olamaz. Aynı nisbet muhafaza edilerek, tara-
feyne kendi cinslerinden müteaddit fertler ilâve edilirse,
tanışmak arzusu gittikçe azalacaktır, çünkü tarafeyni teş-
kil eden efrâd, kendi lisanları sayesinde aralarında bir iç-
timaî hayat tekvin edebilirler. Fert yerine zümre, fertler
yerine zümreler ikame olunursa, netice aynıdır. Büyük bir
kitle içinde dilleri muhtelif olan birtakım unsurlar bulun-
durulsa, netice bundan başka türlü olamaz. Yani mütecâ-
nis bir hayat-ı içtimaiye tekevvün edemez. Tabir-i diğerle,
bu muhtelif unsurlar kitle 'içinde yabancı kalırlar, kitlenin
hissiyâtıyle mütehassis, kitlenin teessürâtıyla müteessir
olmaz. Bu, her yer için içtimaî bir kanundur. Türkiye'de
yaşayan ve dilleri Türk dilinden gayri olan anâsır, bu içti-
maî kanundan hariç kalamaz. Bunlar kavlen, ismen ve res-
men Türk olabilirler; lâkin ruhen, fikren, kalben Türk
olamazlar. Çünkü Türklüğü hissedemezler. Çünkü Türk-
lüğü hissettirecek avâmilden biri olan Türkçeden mah-
rumdurlar.
Gayet tabiî ve binaenaleyh doğru olan bu kanun-ı iç-
timaîyi garip görecek olanlar da bulunabilir. Fakat bu ka-
nunun doğruluğu aynı muhtelif anâsır ile isbat olunur.
Bundan elli altmış sene evvel, bu anâsır, seviye-i irfanları
düşük olduğu, kendi lisanlarını, edebiyatını, tarihlerini
tahsil ve ecnebi mekteplere devam etmedikleri, ecnebi pro-
pagandanın tesiri altına girmedikleri vakit, bu memlekete
daha ziyade merbut idiler, çünkü kendilerini bu memle-
ketten soğutmak ve uzaklaştırmak avâmili henüz yok ya-
hut henüz rüşeym halinde idi. Fakat yarım asır sonra yani
tedrisatı ecnebi lisanlar ile yapılan mektepler, tesirlerini
icra ettikten sonra, bu anâsır memleketten soğumuşlar
ve uzaklaşmışlardır. Zaten, başka türlü olmanın imkânı
yok idi.
Bir eski ibranî kitabı, gayet basit fakat mühim bir
vaka rivayet ediyor. Iskender-i kebîr, Dârâ'nm ordularını
perişan ettikten sonra muzafferen iran'a girdiği vakit,
iran'da mütemekkin Yahudi cemaati reis-i ruhanisini nez-
dine davet ve kendisine biat eylemesini emretmiştir.
Reis-i ruhanî cevaben «Iran bizim memleketimizdir, biz
Iran hükümdarından başka bir hükümdar tanımayız» de-
miştir. Bu cümle içtimaiyât lisanıyla o zaman İran'da bu-
lunmuş olan Musevilerin, o memleketi benimsediklerini,
Acemce konuştuklarını, binaenaleyh Acemleştiklerini ifa-
de eder.
Harb-i Umumîyi takip etmiş olan mütareke bidaye-
tinde Çanakkale Boğazı bahriyemizce tathîr ve İtilâf dev-
letlerinin harp gemilerine yol ihzar edildikten sonra, İs-
tanbul'a büyük bir debdebe ile giren General Franchet
d'Esperay'm istikbaline cemaat-ı gayr-ı müslimenin heyet-
leri ve beyan-ı hoş-âmedî etmek üzere, aynı cemaâtin me-
kâtip talebesi şitab etmiştir. Cemaât-ı gayr-ı müslimenin
bu tavır ve hareketi, içtimaiyât lisanıyle, bunların Türki-
ye'yi benimsemediklerini, Türkçe konuşmadıklarını ve bi-
naenaleyh Türkleşmediklerini ifade eder.
Derler ki, vergilerini veren, vazife-i askeriyesini ifa
eden Türkiye'nin herhangi bir ferdi Türk sayılır. Bu küf-
lenmiş ve pas tutmuş bir düşünüştür. Çünkü vergileri ver-
diren ve vazife-i askeriyeyi ifa ettiren kanundur. Kanun
korkusu olmasa, dünyanın hiçbir tarafında hiçbir kim-
se, gönül rızasıyla vergi vermeğe ve askerliğe gitmeğe şi-
tab etmez. Bir memleket, her şeyden evvel evlâdının ruhî
merbutiyetiyle yaşar. Tehlike zamanında bir memleketi
kurtaran o ruhun yüksekliğidir ki, en kuvvetli ordulardan
daha yüksek ve daha müessirdir.
Mütareke zamanında, İtilaf devletlerinin İstanbul'u
bizden alacakları ve İstanbul'da Papa'nın vaziyetine ben-
zeyen bir halife bırakmağa razı oldukları haberinin vüru-
dunu müteakip, İstanbul'da muazzam bir mitingin tertip
edildiği hatırımızdadır. O zaman, memleketimizin her bir
ferdi vergilerini vermiş olduğunu ve Türkiye silâhlarından
tecrit edilmiş olduğu için vazife-i askeriyesini ifa edecek
bir halde bulunmadığını farzedersek, Türkiye'nin hali ne
olacaktı? Türkiye'de yaşayanlar; «Efendim, biz vergileri-
mizi verdik, İtilâf devletleri silâhlarımızı elimizden aldı-
lar, artık biz vazifemizi yaptık» deselerdi, Türkiye'nin is-
mi çoktan haritadan silinmiş olurdu. Demek ki, yalnız
vergi ve vazife-i askeriyeyi ifa etmekle, bir memleketi
kurtarmak mümkün değildir. Bir memleketi kurtaran,
o memlekete karşı hissedilen ve gönülde çarpan merbuti-
yet-i ruhîdir. Bu ruh İstanbul'u ve Türkiye'yi kurtardı-
Bu ruhu hissetmek için, evvel-be-evvel memleket terbiye-
sini görme yani hazırlanmak lâzımdır.
Vergileri veriyoruz ve vazife-i askeriyeyi ifa ediyoruz
diyen o anâsır, ne için o muazzam mitinge iştirak etmedi-
ler? Onlar nerede idiler? Bazıları bil-fiil düşmana yardım,
bazıları Hıristiyan silâhlarının muvaffakiyetle tetevvüç et-
mesine dua ediyor ve bazıları işleriyle güçleriyle meşgul
oluyorlardı. Bazı kimseler, bu anâsırın bu hallerine hayret
ediyorlar. Ben bu anâsırın hallerine değil, bu bazı kimsele-
rin düşünüşlerine hayret ederim. Ne için bu anâsır mitin-
ge iştirak etsinler? Mitinge iştirak lüzumunu duymuş-
lar mı? Ne için duymamışlardır? Çünkü duymak ve duya-
bilmek için hazırlanmamışlardır. Yahut onları hazırlayan
kimse olmamıştır.
Başka misâl: Birinci İnönü Muharebesi'nden sonra,
yani o zamîm teşkilâtıyle uğraşılan Kuvâ-yı milliye Yuna-
nîleri ilk defa mağlup ettikten sonra, Hilâl-i ahmer cemi-
yeti, gazetelere bir beyanname vererek, istiklâl uğrunda
mecruh düşenlerin tedavilerine muktezi ilaç ve malzeme-i
sâireyi tedarik edebilmek için milletin ianesini talep et-
miştir. Birinci İnönü Muharebesi'nin muzafferiyeti demek,
yüz defa öldükten sonra makbere defnedilmiş ve üzerifıe,
ağır bir mermer taşı vaz'edilmiş olan bir ölünün ilk ba's
hareketi teşebbüsüdür. Türkiye tarihinin en büyük «an» ı
olan bu vaka karşısında, İstanbul Müslüman ahalisi mü-
sabaka edercesine, mecruh askerlere para, ilâç, malzeme,
elbise tedarik etmeğe şitab etmiş iken, ihzar edilmemiş ol-
maları yüzünden, memlekete karşı alâkaları olmayan mev-
zubahis anâsır, yerlerinden bile kımıldanmamışlardır. Beş
altı hafta içinde İstanbul'un Müslüman halkından iki yüz
bin lira toplandığı halde, anâsır-ı mezkûreden bir tek para
toplanmamıştır, çünkü bunlar, hiçbir şey duymuyorlardı.
Mütarekenin vekayi ve emsile yığını içinden aldığım
bu iki misal, bir memleketi sevmek için ihzar edilmeyenle-
rin mâhiyet-i ruhiyesini tasvire kâfidir, zannederim.
*
* *
Ekilen biçilir derler. İmparatorluk hükümetleri ek-
tiklerini biçmişler, yani kayıtsızlıklarının ve ihmallerinin
cezalarını çekmişlerdir. Son iki asırdan beri, bu gayr-i
müslim anâsırdan bazıları yüzünden, memleket neler gör-
müş! İkide bir Hıristiyanların himayesi meselesi, Maka-
mat-ı mübareke meselesi ve bunların sebebiyet verdikleri
müdâhelât-ı ecnebiye ile harplerin neticesi bu memlekete
çok pahalı oturmuştur. Maskaralık ve rezalet devri olan
mütareke esnasında bir de «siyasî hesap» meselesi icat ve
ilk defa olarak İzmir'de tatbik edilmiştir. Bu hesapta
«mantık değil, maskaralık» aramalı. Nefs-i İzmir'de bile
ekseriyet Türk olduğu halde, İtilâf devletleri, İzmir'i Yu-
nanistan'a vermek için İzmir Rum unsurunun adedini yük-
sek gösterdikten maada, İzmir'de mütemekkin diğer anâ-
sır-ı gayr-i müslime ile ecnebileri, Rumların adedinin ye-
kûnuna zammetmişlerdir. Bu hesaptan sonra yeni bir he-
sap daha yapmışlardır! Nefs-i İzmir'de sâkin üç yüz bin
kişinin yaşayabilmesi için eski Aydın vilâyetinden yedi yüz
bin Türk nüfusunu hâvi araziyi İzmir Rumlarına peşkeş
çekmişlerdir.
Geçen sene Musul meselesinin müzakeresine memur
edilen İngiliz murahhası Sir Percy Cox, eski Bahriye ne-
zaretinde murahhaslarımız ile vuku bulan müzakerât es-
nasında, Musul taraflarında bulunan on bin Nasturînin
Türk idaresi altında bırakılamayacağını açık açığa söyle-
miş olduğu herkesin hatınndadır. Demek ki, ne tarafa
dönsek, her yerde memleketi sevmek için izhar edilmemiş
anâsır görüyoruz. Mübâdele-i ahali, bu meselenin kısm-ı
azamini halletmiş ise de tamamiyle halledememiştir. Hü-
kûmet-i cumhuriye, bu meseleyi pek güzel anladığı için,
hudud-ı millîye dahilinde kalan mevzubahs anâsırı «Türk-
lük» dairesine getirmek yani temessül etmek istiyor.
Temessül meselesi, bütün devletlerce kemâl-i ehem-
miyetle nazar-ı itibara alınmağa başlanmıştır.
Dört ay evvel, meşhur Times gazetesi, Londra'da sâ-
kin ecnebi Musevileri yani 1881 senesinden sonra Rusya
ve Romanya'nın tazyikatmdan kaçıp İngiltere'ye iltica
eden Museviler aleyhine dehşetli neşriyatta bulunmuştur.
Times bunların İngiltere'de ayrı bir zümre teşkil ettikle-
rini ve «İngiliz anana tını hazmetmediklerini» ileri sürerek
fi-mabad bu gibilerin İngiltere'ye duhullerine müsaade
edilmemelerini hükümetten talep etmiştir. İngiliz anana-
tmı hazmetmemek demek, İngiliz örf ve âdâtını, İngiliz li-
sanını, İngiliz düşünüşünü benimsememek demektir. Se-
kiz milyondan ziyade nüfusu hâvi olan Londra'da ikamet
eden ve siyasiyât ile hiç uğraşmayan ve gözleri hariçte ol-
mayan bu zavallı kırk elli bin kadar Rus ve Romanyalı Mu-
seviler, adem-i temessülleri cihetiyle İngiltere için bâis-i
endişe olur ise, acaba yakın bir mazide nâhoş harekâtıyla
kendilerini göstermiş olan bizdeki gayr-i müslim anâsır
hakkında Türkiye ne düşünsün?
Lozan Muahedesi mucibince geçen sene İtalya'ya ge-
çen Rodos adasında, tedrisatı Fransızca yapılan bir allism-
ce mektebi vardır. İtalya, önümüzdeki sene-i tedrisiyeden
itibaren bu mektepten Fransızcamn kaldırılmasını ve ted-
ricen yerine İtalyancanın tedrisini emretmiştir. Çünkü
İtalya pekâlâ bilir ki, memleketi dahilinde bulunan mek-
teplerden birinde tedrisatı Fransızca gören bir çocuk,
mektepten İtalyan değil, Fransız çıkacaktır. İtalya'yı de-
ğil, Fransa'yı sevecektir. Bu hal, doğurduğu çocuğunu em-
zirmesi için bir sütnineye teslim eden validenin haline ben-
zer. Çocuk sütninesinin şefkati, tebessümü, takayyüdâtı
altında yaşadığı için, validesinden ziyade kendini ısıtan
sütninesini sevecektir. Buğday ekenin mahsul olarak üzüm
alması mümkün mü?
Cemâhir-i Müttefika-i Amerika'nın, eskisi gibi memle-
ketinin kapılarını herkese açık bulundurmağa yani muha-
cerete müsaade etmediğini biliyoruz. Bu tedbirin iktisadî
sebeplere binaen ittihaz edildiğini zannediyorduk. Halbuki
hal ve keyfiyetin böyle olmadığını geçenlerde öğrendik.
Amerika'ya giren Musevi muhacirlerinin işleriyle iştigal
eden Amerika Musevi komitesi reisi bu muhaceret mese-
lesine dair beyanatta bulunarak ve muhaceretin sebeb-i
takyidini anlatarak demiştir k i :
— «Muhaceret taht-ı memnuiyete alınmış değildir.
Fakat, şimdiye kadar Amerika'ya giren Musevilerin Ame-
rikalılaşması mültezem, bu ise zamana mütevakkıf oldu-
ğundan, teenis ve temsil ameliyesi ikmal edildikten son-
ra, tekrar muhacerete müsaade edilecektir».
Japonların Kaliforniya'ya kabul olunmamaları key-
fiyeti, esbâb-ı iktisadiyeden ziyade muhaceretten husule
gelen mehazir-i içtimaiyeden ileri geliyor. Bu dört misal-
den açık açığa anlaşılıyor ki, her devlet «tecnis ve temsil»
içtimaî prensibini kabul ve tatbik etmeğe kıyam ediyor.
Memleketinin selâmetini isteyen her bir hükümet, çar ve
nâçar bu türlü hareket etmek mecburiyetindedir.
Bugün, devletçilik bir ilimdir. Her bir devletin vazi-
fesi, hududu dahilinde yaşayan gayr-i mütecânis anâsırı
mütecânis kılmak ve hariçten gelenlerin hüviyetlerini,
maksatlarını tedkik ve t a m i k etmeden duhullerine müsa-
ade eylememektir. İngiltere, Amerika, İtalya gibi büyük
devletler buna dikkat ettikten sonra, içimiz yanmış olan
bizler, buna yüz kat dikkat etmeliyiz. Biz Türkiye ahali-
sini mütecânis görmek isteriz. Bu tecânüsü yapacak olan,
ancak «dil birliğidir».
***
Bu satırları yazdığım vakit, ortada bir Lozan Mua-
hedenâmesi olduğunu biliyorum ve yine bu Lozan Muahe-
denâmesi mucibince, bizdeki ekalliyetlere lisan hususunda
bazı imtiyazlar verildiğini de biliyorum ve kezalik hükü-
metin kendisini bağlayan bütün muahedenâmelere riayet
ettiği gibi, Lozan Muahedenâmesinin ahkâmına da riayet
edeceğini dahi biliyorum. ıFakat, bazı hayatî meseleler
vardır ki, hallerini hükümetler değil, milletler deruhte
ederler. Alelumum muahedenâmelere gönül rızasıyla geç-
meyen pek çok maddeler vardır ki, hükümetler o madde-
lere sadık fakat milletler muarızdırlar. Berlin Muahede-
nâmesinin meşhur 44 uncü maddesi parlak bir misal teş-
kil eder. Bu m a d d e mucibince Romanya Musevileri kanun
huzurunda diğer Romanyalılar gibi müsavi addedilecekti.
Fakat müteaddit şikâyetlere rağmen Romanya hükümeti,
imzasına riayet etmemiştir. Viyana'da intişar eden «Freie
Neue Presse» gazetesi Bükreş muhabiri, müteveffa Kral
Karol'a «Ne için Romanya 44 üncü maddeyi tatbik etmi-
yor?» sualini irad etmiştir. Cevaben k r a l : «Hükümet bu
maddeyi tatbik etmek istiyor, fakat millî cereyana karşı
duramıyor, bu maddeyi tatbike kalkışan herhangi hükü-
met bir dakika bile yerinde kalamaz» demiştir.
Romanya Musevileri, yerli oldukları, vergi verdikleri,
askerlik ettikleri, memleketin lisanını bildikleri, elhasıl
memleketin kavâninine riayet ettikleri ve Romanya'nın
teâlisine çalıştıkları halde, hükümet onları Romanyalı ad-
dedemiyordu. Halbuki bizdeki ekalliyetler, bütün hukuku
hâiz iken, memleketin lisanını öğrenmeye yani Türkleş-
meye yanaşmıyorlar. Bu ekalliyetlerin mekteplerinden, ya-
pılan tedrisat-ı ecnebiyenin tesiri olarak, «Türk ruhlu»
değil, «ecnebi ruhlu» efrat çıkıyor. Bu efrat, yaşadıkları
memleketin ahvalinden tamamiyle bî-haberdirler. Bilâkis
öğrendikleri ecnebi lisanın memleketinin edebiyatını, coğ-
rafyasını, tarihini bildikleri gibi, o memleketin hayatını,
örf ve âdâtını, meşâhirini, kütüphanelerini, gazetelerinin
siyasî renklerini ve hattâ eğlence yerlerini öğrenirler. Hü-
lâsa bunlar, Türkiye'de ruhen Türk değil, tamamen yaban-
cıdırlar. Türkleşmeğe yanaşmayanların bu tasviri ilmîdir
ki, bunu ne rüesâ-yı ruhânîyenin sadâkat beyânâtı, ne de
gazetelerin vatanperver makalâtı red ve cerhedemez. Bu
beyânât ve makalât samimi olabilir. Fakat bunlar, tedri-
satı ecnebi lisanlarda yapılan mekteplerden çıkan talebe-
nin müstakbel zihniyetleri için bir garanti olamaz. Bu gibi
mektepler, «fabrikalar» dır.
Fabrikalarda imal edilen zihniyetler, beyânât-ı sâdı-
ka, makalât-ı rennâne, davet-i hayriye ile değişmez, nite-
kim peynir gemisi lâf ile yürümez.
Beni bu makaleyi yazmağa sevkeden başlıca âmil iki-
dir. Birincisi memleketim olan Türkiye'nin yükselmesini,
ikincisi harp avâmilinin tenkisini görmektir. Türkiye'yi
yüksek görmek demek, onun her türlü gavâilden âzâde
olarak bir kitle halinde terakkiye doğru ilerlemesi demek-
tir. Bunun için, kitle pürüzsüz, yani mütecânis olmalı. Pü-
rüzlü ve gayr-ı mütecânis kitle, terakkiye engel olur.
 Harp avâmilinin tenkisi ciheti muhtac-ı izahtır. Har-
bin bir gün dünya yüzünden kalkacağına kaniim. Bunu kal-
dırmak vazifesini «fikir» in terakkisi deruhte edecektir.
Fakat o zaman gelinceye kadar, harbi tevlid yahut harbe
vesile olan avâmilin izalesine çalışmak lâzımdır. Bu avâ- Köprülüzade Fuad
milden biri, büyük kitleler içinde yaşayan gayr-ı mütecâ-
nis ekalliyetlerdir. Ben dünya görmüş bir adamım. Maz- DARÜLFÜNUN'UN VAZİFELERİ
lumlar ile beraber yaşadım. Yirmi seneden beri memâlik-i
îslâmiye ve diğer Asya ve Afrika akvâmınm ıztırabâtmı
Mehmed Emin Bey «İdealistlik tehlikesi ve Darülfü-
kendi gazetelerinde takip ediyorum. Akvâm-ı mezkûre si-
nun» unvanlı musahabesinde Darülfünuna ve bilhassa
nesinde yaşayan ve temessül etmeyen ekalliyetler, akvâm-ı
Edebiyat Fakültesine terettüb eden vazifelerden bahsedi-
mezkûre için bir felâket teşkil ederler. Bu ekalliyetler, sah-
yor. Emin Bey'e göre Edebiyat Fakültesinin tedrisatı
te medeniyetçilerin elinde dama taşı gibidir. Biz, bu ekal-
«Türkiye mihveri etrafında dönmeli, sonra da tedrisata
liyetlerin yüzünden çektiğimizi biliyoruz.
bir parça daha hararet girmelidir». Muhitine bakmayan,
Bu vaziyetten kurtulmak için, ekalliyetleri, milliyet ilmî tedkikleri muhitin ihtiyacı esasına istinat ettirmeyen-
dairesinde temsil etmekten başka çare yoktur. Biz bu tem- ler, olsa olsa başka âlimlerin mukallidi olurlar».
sili yapmalıyız. Mustafa Kemal'in ruhuyla taze hayat bul-
Bu fikirlerin esas itibariyle ne kadar doğru olduğu
muş olan Asya ve Afrika mazlum memleketleri, zaman ile,
izahtan müstağnidir. Yalnız, arkadaşımın musahabesinde
kendi memleketlerinde temsil ameliyesini tatbik ederek,
mübhem kalmış bazı noktalar var ki, onlar üzerinde bi-
bu suretle dünyayı altüst eden harp vesilelerinden birini
raz ısrar etmek istiyorum. Mesela «tedrisatı Türkiye mih-
tenkis yahut izale etmiş olacaklardır.
veri etrafında döndürmek» yalnız Edebiyat Fakültesinin
Hülâsa, bugün bir kitle dahilinde yaşayan muhtelif değil, Hukuk, İlahiyat, Fen - hattâ kısmen Tıp - fakülte-
anâsır, kitle dahiline girmeyince, kitle sağlam olmaz, em- lerinin vesair yüksek mekteplerin de vazifesidir- Meselâ
niyet ile ilerlemez, rahat yaşayamaz. Geçen hafta Ankara Emin Bey Türkiye coğrafyasının ve tarihinin henüz ya-
Türk Yurdu'nda irâd-ı nutk eden Başvekil ismet Paşa, ,bu zılmadığını ve Edebiyat Fakültesinin bununla mükellef ol-
ciheti açıktan açığa izah etmiştir. duğunu söylüyor; Fen Fakültesi kürsüleri Türkiye'nin ne-
batat ve hayvanatını, madenlerini, jeolojisini lâyıkıyle
Evet! Türkiye'de yaşayan ekalliyetler, eğer kendi
tedkik etmeden Türkiye'nin tabiî coğrafyası yazılabilir
menfaatlerini anlarlar ise, Türkleşmeli. Ve Türkleşme
mi? Hukuk Fakültesi ve Yüksek Ticaret Mektebi kürsü-
ameliyesine kemal-i samimiyetle tâbi olmalı. Türkleşme-
leri Türkiye iktisadiyatını tenvir etmedikçe, iktisadî coğ-
nin bir tek yolu v a r d ı r : Türk mektepleri yahut kendile-
rafya vücuda gelebilir mi? Aynı meseleyi Türkiye tarihi
rinde tekmil tedrisâtı Türkçe yapılan mektepler. için de aynı şekilde vaz'edebiliriz. Türkiye'nin iktisadî ve
(Ajkşam, nr. 2353, 2355, 2357, 1, 3, 5 Mayıs 1925) hukukî tarihi, dinî tarihi meydana çıkmadıkça Edebiyat
Fakültesinin mesaîsi daima yarım kalmaz mı? Hukuk ve
İlahiyat fakültelerine bu hususta hiçbir vazife düşmü-
yor m u ? Edebiyat Fakültesinden çok kıdemli olan Hukuk
Fakültesi ile Mekteb-i Mülkiye ve Ticaret Mektebi gibi
âli müesseseler bu meseleler hakkında şimdiye kadar ne
neticeler elde etmiştir? Demek oluyor ki, ımemleketimize
ait olan tedkikatı yalnız bir fakülteden değil, memleketin
bütün ilim müesseselerinden beklemek mecburiyetinde-
yiz.
Mehmet Emin Bey Türkiye tarihinin henüz yazılma-
dığından bahsederken: «Bir memleket var ki tarihi hak-
kıyla yazılmamış, Tanzimat'tan beri geçirdiğimiz muhtelif
tahavvüllerin, inkılâpların içtimaî sebepleri ilmî bir usul-
le araştırılmamıştır» diyor. Ne kadar doğru bir mütalâa!
Tanzimat'tan beri değil, muhtelif asırlardan beri Türk
cemiyetinin geçirdiği tahavvüller henüz tedkik edilmemiş-
tir ve bugünkü şerâit dahilinde tamamiyle edilmesine im-
kân da y o k t u r : Çünkü henüz asrî bir «hazine-i e v r a k :
arşiv» dairemiz mevcut olmadığı gibi, Tanzimat'tan beri
neşredilen eserleri, gazete koleksiyonlarını, vesair her
türlü vesâiki muhtevi bir kütüphaneye de mâlik değiliz.
Şimdiye kadar Tanzimat devri tarihine ait tedkikatta bu-
lunmak isteyenler, bu hususta iktihâmı imkânsız müş-
killerle karşılaşmışlardır. Çalışmak isteyenler için muhit
ve vesâit hazırlamadıkça, kimseden bir iş bekleyemeyiz.
Yirminci asrın ilmi, en mebzul ve zengin bir nisbet-
te maddî vasıtalara, mükemmel laboratuvarlara, muazzam
kütüphanelere, büyük müzelere, faal «seminer»lere isti-
nat eder. Dünyanın en büyük ve en faal âlimlerini bu va-
sıtalardan tecrit ediniz: Atâlete mahkûm kaldıklarını gö-
receksiniz. Ancak şunu da itiraf etmeliyiz ki, bugünkü
«İlmî usullere» vâkıf olmayan insanları dünyanın en zen-
gin vesâitine garketseniz, yine hiçbir şey yapamazlar;
ve başkalarının kitaplarında gördükleri şeyleri papağan
gibi tekrar ile iktifa ederler. Şu halde, memlekette faal bir
ilim hayatı yaratmak için, bir taraftan maddî vesâiti ik-
mal ile beraber, diğer taraftan, bugünkü garp âlimleri gi-
bi bizzat müşahede ve tedkike muktedir ve her suretle
onlardan farksız yani aynı zihniyetle ve aynı usullerle ırfü-
cehhez insanlar yetiştirmeğe de muhtacız. Avrupa ilmiy-
le uzun zamanlardan beri devam eden temasımıza rağ-
men garptaki «ilim zihniyeti»ni, «ilim telâkkisi»ni ve ora-
daki feyyâz usulleri temsil etmekten henüz çok uzak bu-
lunuyoruz. Eğer bu temsil ameliyesi şimdiye kadar mu-
vaffakiyetle yapılabilseydi, o zaman ilim adamlarımızı ve
Darülfünun'umuzu beynelmilel mikyaslarla ölçebilirdik.
Bu hakikati büyük bir nüfûz-ı nazarla gören aziz Başveki-
limizin bir nutuklarında söyledikleri gibi, bu gayeye eriş-
medikçe, ilim adamlarımızı ve ilim müesseselerimizi bey-
nelmilel mikyaslarla ölçemedikçe, vazifemizi yapmış sayı-
lanlayız. Siyaset ve askerlik sahalarında bütün cihanın
gıpta edeceği büyük ve asrî nümuneler gösteren Türk ka-
biliyeti, ilim vadisinde de bunu göstermekten âciz değil-
dir; yeter ki bu lüzumu şiddetle hissederek, bu ihtiyacın
tatmini için, icap eden muhiti ve vesâiti hazırlayalım.
Türkiye'de asrî ilimlerin inkişafı için düşünülecek
tedbirler, yarım ve muvakkat tedbirler olamaz. İlim sa-
hasındaki hakiki vaziyetimizi bütün acılığı ve açıklığıyla
gördükten sonra, ona göre umumî ve kat'î tedbirler al-
mak zaruretindeyiz. Yoksa bugünkü zihniyet ve bugünkü
usullerle yapacağımız şey, nihayet «mütercimlik ve nâkil-
lik» derecesini geçemeyecektir; «taklit»ten «tahkik ve
ibdâ»a yükselebilmek çok müşkil bir meseledir. Son za-
manlarda liselerimizde talebeye «içtimaî ve felsefî» bir
terbiye verilmeğe başlanması, Maarif Vekâletinin lise-
den maada yüksek tahsil müesseselerine gidecek kanal-
ları seddetmesi, istikbal için çok ümidbahş bir hadisedir;
 çünkü kendilerine maddeten çalışabilmek için lazım ge-
bu suretle hazırlanan ve yüksek tahsili mutlaka ecnebî
bir lisanla mücehhez olarak takip eden gençler, yarın, len maîşet vesâitini en asgarî bir derecesinde bile temin
memleketin muhtaç olduğu münevver zümreyi teşkil edemiyoruz. Ne kadar kabiliyetli, çalışkan, ılım aşkıyle
edecektir. Türkiye'de yüksek tahsilin kuvvetlenmesi ve mücehhez gençlerimiz var ki, hayatın maddî zaruretleri
ilim hayatının inkişafı için, orta tahsil sahasında atılan karşısında, hazırlandıkları mesleği bırakarak daha karlı
bu adım cidden çok büyük ve çok ümid - bahşdır. Maarif ve şüphesiz daha kolay meslekleri tercih ediyorlar. Da-
Vekâleti, bu hareketle müterâfık olarak, memlekette kuv- rülfünun şubelerinin asistan ve muallim muavini bulmak-
vetli bir ilim ve sanat hayatının uyanması için zarurî ta ne kadar müşkilâta maruz kaldığını bilenler, bu fe-
olan tedbirleri alır ve ilim ve sanat mesleklerini madde- caati daha yakından hissetmişlerdir. Halbuki, Türkiye de
ten ve manen bugünkünden daha cazip bir şekle korsa, hakiki ilim hayatı, ancak bundan sonraki nesiller tarafın-
ancak o zaman, yeni nesil arasından müstakbel âlimler dan tesis olunacaktır. Müstakbel tedris unsurlarını yetiş-
yetişmesini bekleyebiliriz; yoksa, bugünkü şerâit dahi- tirmek, Darülfünun'un en büyük vazifesi olduğu halde,
linde, Emin Bey'in Darülfünun'dan beklediği şeylerden maalesef bunu yapabilmek Darülfünun'un kudreti dahi-
birçoğu, daha uzun müddet tahakkuk imkânlarından mah- linde değildir. Binaenaleyh, tekrar ediyorum, Türkiye'de
r u m d u r ! Hakikat acı da olsa daima hayalden daha fay- yeni bir ilim hayatı yaratmak sadece bir Darülfünun me-
dalıdır. selesi değil, onun çok fevkinde, bir memleket meselesidir.
Bu hususta Darülfünun müntesiblerine düşen vazife, ha-
Cihan Harbi'nden sonra bütün medeniyet âlemini
kikati, olduğu gibi, bütün acılığı ve açıklığı ile göster-
kaba, harîs ve hodbîn bir «maddiyecilik» istilâ etmiş, ma-
mektir.
nevî mefkûreler şiddetle sarsılmıştır. Bunun neticesi ola-
rak yeni nesillerin «ilim» ve «mefkûre» yolunda artık es- (Hayat, C. II, ıır. 28, 9 H a z i r a n 1927, s. 23.)
kisi gibi kuvvet ve hararetle yürümediği dünyanın her
tarafında büyük bir endişe ile görülüyor ve bunun izalesi
için türlü türlü çareler düşünülüyor: Darülfünunların,
laboratuvarların, enstitülerin, müzelerin daha faal bir in-
kişafa mazhar olması için her millet azamî fedakârlık ih-
tiyar etmekte, devlet bütçesinden başka muhtelif cemi-
yetler ve hayır sahipleri tarafından büyük teberrularda
bulunulmaktadır. Başka memleketlerde, esasen çok mü-
terakki olan ilim hayatını bugünkü iktisadî şeraitin mu-
zır tesirlerinden kurtarmak için bu kadar itina sarfedilir-
se, ilim hayatının henüz başlamamış olduğu memleketi-
mizde ne büyük itinaya ihtiyaç olduğu kolaylıkla anlaşı-
labilir : Bugünkü iktisadî şerâit altında gençlerimizin ilim
yoluna atılmaları hemen hemen imkânsızdır, denilebilir;

ÜNİVERSİTE VE ÜNİVERSİTEMİZ
Üniversite tabirinin Latince adı «universitas» yani
«genellik», «bütünlük» demek olup bütün bilgileri «fakül-
te-» veya «kolej» denilen mekteplere taksim ederek okutan
ve ilerleten yüksek tahsil müesseseleri bu nâm altında
toplanmaktadır. Üniversitenin ilk menşei Yunan mitolo-
jisine karışmıştır: Atina'dan altı yüz seksen adım mesa-
fede eski Yunan kıtasının mitik kahramanı olan Attıque
yahut Acte (Akat)'ın mâlikanesindeki «Akademos» de-
nilen bahçelerde filozoflar toplanırlarmış. E f l a t u n u n ders
verdiği meşhur «Academie»nin aslı da buradan gelmek-
tedir. İlimler bugünkü çokluklarını bulmadan ve henüz
istiklâllerini almadan «felsefe» de toplanarak filozoflar
tarafından okutulduğundan sonraları ilimlerin çoğalma-
sına ve fakülte yahut kolej denilen mekteplere bölüne-
rek buralarda ayrı ayrı okutulmasına rağmen bunların
bir arada bulundurulması ananesi terkedilmeyerek mu-
hafaza edilmiştir. Bundaki hikmet esasen bütün bilgile-
rin en geniş mânâsıyla tabiat dediğimiz büyük «varlık»ın
muhtelif pozlarına taalluk etmesi ve bu varlığın hakikat-
te parçalanamaz bir «bütün» olmasıdır. Kelimenin bu kı-
sacık teşrihinden de üniversitenin bütün varlığı kucakla-
mak, bilmek ve bildirmek için çalışan bir kurum olduğu
anlaşılıyor.
Üniversite ihtiyacına nasıl erişiliyor? iptidaî cemi-
yetlerde bu mahiyette bir müessese görülmüş değildir.
Bu cemiyetlerde yaşayan insanlar görünen varlıklardan
başka bir de görünmeyen varlıkların mevcut olduğuna
ve görünen varlıkları bunların idare ettiklerine inanan
mistik bir ruh taşıdıkları için kendilerine mahsus bir
mantık ve bir ilme sahiptirler. Bu ilmin büyük üstadları-
na «kâhin» deniliyor.
Üniversite ihtiyacının belirmesi için kapalı ve dar
cemiyetlerde doğan mistik ruhun muhtelif mâşerî kıy-
met ve inançlarla dolarak genişlemesi ve nihayet bunları
birbiriyle mukayese etmek ihtiyacıyla «akıl» dediğimiz
muhakeme fonksiyonunun işlemeye başlamış olması lâ-
zımdır. Nitekim eski Yunan düşüncesinin mitolojik bir
devreden sonra aklı iltizam etmesi ve bunu bilginin en
emin ve genel bir vasıtası olarak tanıması Akdeniz hav-
zasının muhtelif mâşerî kıymet ve inançlarını birbirleriyle
temasta bulundurmağa ve binnetice arada mukayeseler
yaptırarak bir hesap ve ölçü âleti demek olan aklı uyan-
dırmağa veya teşkil etmeğe en elverişli bir muhit olma-
sındandır. Muhtelif kıymet ve inançların bu suretle bir-
birleriyle buluşmaları mahallî kıymet ve inançları aşan
bir hava yaratır ve bu havayı teneffüs edenler hakikati
artık tek bir yerde ve tek bir şeyde görmenin kifayetsiz
olduğunu anlamağa başlarlar. O derece ki nihayet Pisa-
gor'da göründüğü gibi «her şeyin hakikati âdettir» demek
suretiyle bilginin kemâlini ifade eden bir sezgiye ulaşıldı-
ğı gibi, mânevî ilimlerin kurulmasını ferdî ve maşerî his-
siyatçıhğm fevkinde diyalektif bir usulde yani mantık
dairesinde mübahase etmekte gören bir Sokrat'ın çıktığı
ve bu hususta gösterdiği sarsılmaz ciddiyeti ile maşerî his-
siyatçılığın gazabına uğrayarak ilim ülküsüne kurban git-
tiği görülür. Büyük üstadın bu şerefli olduğu kadar acıklı
akıbetine şâhit olan Eflatun, Pisagor'un sezgisini ve Sok-
rat'ın usulünü orijinal bir surette temsil etmekle beraber
içtimaî hissiyatçılığa, yani kıymet hükümlerine bir pay
vermek suretiyle «hislerin mantığına» işaret etmek ister.
Bunlardan sonra gelen Aristo, mantık usullerini tedvin
ve tespit ettikten sonra realist bir müşahedeciliğin ilk ör-
neklerini verir.
Üniversitelerin ilk büyük hocaları ve ilk büyük kuru-
cuları bunlardı. Roma üniversiteleri bu anane ile beslen-
diği gibi orta zamanın üniversiteleri olan medreseler de
aynı köke bağlıdırlar. Yalnız burada mühim iki büyük ha-
disenin zuhuru medreselere yeni bir ananenin katılmasını
icap ettirmiştir. Bu hadiseler barbar denilen iptidaî ka-
vimlerin şimalden cenuba doğru akın etmeleri ve Hıristi-
yanlık ile Müslümanlık gibi cihanşümul dinlerin zaferi-
dir. Bundan böyle Eflatun ve Aristo'lar baş hocalıktan
düşerek en büyük hoca «itikat» ve «iman» olmuş ve bun-
ların ilmi demek olan teoloji yani «kelâm ilmi» diğer bü-
tün bilgilerin fevkinde ahlâki ve dinî bir otorite ile hüküm
ran olmağa başlamıştır. Yalnız bu ilmin mevzuu görü-
n ü r cinsten bir varlık olmadığı, his ve inanmaya bağlı
bulunduğu için müspet olabilecek bir temele sahip ola-
mamış, vücudu getirdiği ilim de bu temelsizlik yüzünden
kaynağı, duyulur ve tecrübe edilir şeyler olmayan sübjek-
tif bir mefhumlar sistemi içinde kalmağa ve bundan ileri-
sine gidemeyerek nihayet olduğu yerde saymağa mahkûm
olmuştur. Bütün medreselerin ve bilhassa İslâm ve Türk
medreselerinin üç dört asır süren yeni verimlerine ve
imanlı çalışmalarına rağmen «skolastik» denilen donmuş
ve katılaşmış bir akıbete uğramaları, dünyayı, dünya
ötesinden anlamakta ısrar etmenin tabiî ve zarurî bir
neticesi olmuştur. Medreselerin en nihayet gerek garpta
ve gerek şarkta hükümsüz kalarak yerlerini görünür dün-
yaya dayanan modern üniversitelere terketmeleri veya
bunlara istihale etmeleri bu itibarla hiç de şaşılacak bir
şey değildir. Memleketimizde bu istihale «Darülfünun»
vasıtasıyla olmuş, yani Darülfünun medrese ile üniversi-
te arasında bir intikal safhası teşkil etmiştir.
Yavuz Sultan Selim'den itibaren, teokrat bir şekil
alan Osmanlı İmparatorluğu inhitatının son günlerine ka-
dar bu şekli muhafaza ettiği için medreseye, içinden de-
ğişecek yeni bir ruh veremezdi. Tanzimat'tan itibaren çok
zayıf düşmüş bünyesiyle yapmağa mecbur olduğu ham-
leler de, muhitin değişmemiş olması dolayısıyla kök sa-
lacak gibi değildir. Bu keşmekeş İstanbul Üniversitesi'nin
büyük Atatürk eliyle kuruluş tarihi olan 1933 yılma kadar
devam etti. Bugün henüz altı yaşına basan bu çocuğa da-
ha toplu büyümek ve gürbüz yetişmek için ana sütünü ta-
mamlayacak sütnineler getirilmiştir. Bu süt ona ne ka-
dar yarayacak ve ne dereceye kadar besleyecek? Çocuk
daha emzikte iken bunu kestirmeğe imkân olmadığı için
böyle bir sorunun zamanı da gelmemiştir denebilir. Yal-
nız şimdilik görülebilen ve söylenebilecek olan şey, çocu-
ğun bu memeyi alıp almayacağı ve iştahla emip emmeye-
ceğidir. Benim şahsî kanaatlerime kalırsa, teokrat bir re-
jimin artakalmış sun'î ve cebrî tazyiki altında, hakiki ve
geniş bilgi ihtiyaçları hapsedilmiş babaların evlâtları olan
bugünkü Türk çocuklarının kuvvetli ve bol bir gıdaya ih-
tiyaçları olduğu ve «Türk sırrını kalbinde taşıyan» büyük
Atatürk'ün bu ihtiyacı herkesten çok ve derin bir surette
duyarak ona göre cezri bir harekete geçmekte isabet etti-
ği muhakkaktır. Bu büyük işin lâyıkıyla tahakkuk etme-
si için yapılan modern tesisat, talebe ve hocalara tam
mânâsıyla bir ilim yuvası ve araştırma evi olacak bir
mâhiyeti gün geçtikçe almaktadır. Bu yuva aynı zamanda
bir talebe ve hoca sitesiyle çevrelenirse bugün pek dağı-
nık bir halde ve çoğu fena şeraitte yaşamak dolayısıyla
verimlerinden ve sıhhatlerinden kaybeden canlı unsurla-
ra da yeni bir hayat ve çok daha sıkı ve kuvvetli bir tesa-
nüd kazandırılmış olacaktır.
(Cumhuriyet, ıır. 5184, 17 Birincitegrin 1938)

Avni [Başman]
İLÎM VE İNKILÂP
Son zamanlarda matbuatımızda ilim ile inkılâp mü-
nasebeti mevzuuna dair bazı fikirlere tesadüf ediliyor.
Meselâ deniyor ki «inkılâp ilme karşı hürmetkârdır. Lâ-
kin ilim de inkılâp karşısında vaziyetini tayin etmelidir.
İnkılâplar ilmin kaidelerine, düsturlarına uymak mecbu-
riyetinde değildir. İlim inkılâbın arkasından yürümelidir
ve sadece bir müşahedeci ve kayıtcı gibi hareket etmeli-
dir. İnkılâp seyrinde devam ederken ilme düşen vazife
sâkit ve sâmit, yalnız hadiseleri tespit etmekten ibaret
kalmalıdır». İlk bakışta bu fikirler gayet makuldür. İlim-
ler şüphesiz hayattan doğmuştur. Nasıl maddeye ait ilim-
ler tedvin edilmeden evvel madde bugünkü gibi mevcut
idiyse, cemiyete ait ilimler teşekkül etmeden evvel de dün-
ya yüzünde cemiyetler vardı. Ve elbette riyaziyât ve man-
tık zaten mevcut ve faal olan zihnin mevlûdlarıdır. He-
nüz tavsifi safhasında bulunan manevî ve içtimaî ilim-
lerin hayatın ve cemiyetin seyri ve hamleleri karşısında
en büyük vazifeleri de şüphesiz ki cemiyete ait herhangi
tezahüre dikkat ederek müşahede ve malumat sahalarını
genişletmektir.
Lâkin inkılâp denilen büyük içtimaî hamleler şuur-
suz su cereyanları ve fırtınalar kabilinden cansız bir ha-
reket değildir. Beşerin bu muazzam hamlelerinin şiddet
ve kuvvetini ifade için ekseriya tabiatın bu mehib hadise-
lerine ait kelimelerin istiare edilmesi itiyadı bazen zihin-
leri hakikatten inhiraf ettirebilir. İnkılâplar şiddet ve
kuvvet itibariyle en müdhiş sellere, en kuvvetli kasırga-
lara benzer; lâkin bütün müşabehet bu kadardır. Seller
ve fırtınalar şuursuz, inkılâplar ise başından sonuna ka-
dar şuurludur. Her inkılâbın birçok âmilleri vardır, fakat
bütün bunların içinde en kuvvetli âmil şüphesiz ki, böşerî
olandır. Muvaffak olan inkılâplar kuvvetli rehberlerin
âmiliyeti ile hareketle gelir ve rehberlerin ruhunda tekâ-
süf eden ma'şerî şuur ve irade ile hedefe doğru gider.
Azîm bir beşer kitlesine yeni bir istikamet veren inkılâp
rehberlerinin ilimsiz hareket etmelerine imkân var mıdır?
Eğer ilim, beşerin sâbık tecrübelerinin muhassalası ise,
buna bir an bile ihtimal verilemez. Büyük bir beşer kitle-
sine yeni bir istikamet, yeni bir hareket verebilmek için
ferdî ve ma'şerî ruhiyat, iktisat ve içtimaiyat hattâ coğ-
rafya ve tarih malumatından (tavsifi mahiyetinde bile
olsa) istiğnaya imkân yoktur. İnkılâpları hazırlayan âmil-
ler arasında fikrî mahiyette olanların kıymetini istisgar
etmek ne kadar yanlış olursa, inkılâpları, hızını ve isti-
kametini münhasıran kendinden alan şuursuz bir heye-
can addetmek de o kadar hatalı olur. İnkılâplarda ima-
nın rolüne bile liyakatten fazla mevki vermek doğru de-
ğildir. İman sadece bilgiye heyecan ve hareket veren, bil-
gi ile ruh arasında samimi bir alâka tevlit eden unsurdur.
Nisbeten zayıf bir bilgiye iman bir nevi kanaat mâhiyeti
kazandırabilir, lâkin bilgi olmadıkça yalnız iman insanı
muvaffakiyete götüremez, götürse bile tesadüfi olur.
Sonra «ilim» mefhumunu da lâyıkıyle tayin etmemiz
lâzımdır. Beşerin en azîm inkılâbını -sanayi inkılâbı-vü-
cuda getiren âmil ilim değil midir? Halbuki bu azîm in-
kılâbı «fiilen» tahakkuk ettirenler arasında «âlim» un-
vanına liyakat peyda etmiş insanlar görmüyoruz. Sınaî in-
kılâp teknik adamların eseridir; Gutenberg'ler, Jac-
quard'lar, Watt'lar, Stefansson'lar, Fulton'lar, Houdini'
ler, Maurice'ler hep sadece teknisyenlerdi... Lâkin bunla-
rın teknik malumatları Galile ve Torricelli'lerden, Coper-
nik, Newton ve Lavoisier'lere kadar muazzam bir ilim he-
yetinin sırf ilmî mâhiyette keşiflerine istinat ediyordu.
Bizim inkılâbımızda ilmin ve felsefenin kuvvetli bir
tesiri olmadığını farzetmek Türkleri cihanı yürüten fikir-
lerden bî-haber addetmek gibi garip bir düşünce olur. Ba-
zen «ilim» nâmına ortaya sürülen mütalâalar bizi şaşırt-
mamalıdır. Kemiyet ve hattâ keyfiyet itibariyle ne kadar
değerli olursa olsun, malumat sahibi olmak insanı ilim
sahibi edemez, malumat biraz felsefeleşmedikçe, yani te-
fekküre, iradeye, fiile, kısaca sîret ve seciyeye nâfiz olma-
dıkça, «ilim» halini alamaz. îlmin ve malûmatın ahlâkî
kıymeti bu hususiyetinde tmündemicdir. İlimleri kendile-
rine eşya ve hadiseleri görmek itiyadını verememiş olan-
ların, tefekkürlerinde durgun ve kaskatı kıymet kıstas-
larına münkad bir esir halinde bulunanların hüküm ve
mütalaalarını ilme nisbet etmek, ilme karşı hürmetsizlik
olur. Diğer taraftan ilmi, hayattan ayırmak hayatm hadi-
seleri karşısında onu sadece bir zabıt kâtibi mevkiinde
görmek de inkılâbın felsefî kıymetini inkâra varır. Biz
zannediyoruz ki, hayat ve inkılâp ile ilmin münasebetini
düşünürken, bu ifrat ve tefritlerden tevakki ederek, hadi-
selere daha mutedil bir nazarla bakmaya imkân vardır ve
ancak bu suretle daha sâlim bir hükme erişilebilir.
(Hayat, C. I, nr. 3, 16 Ağustos 1927, s. 41.)
Köprülüzade Fuad
r
İLİM VE MEFKÛRE
Mefkûreciliğin belki en mefkûrevî bir mümessili
olarak tanıdığım Ziya Gökalp'in bir mütalâasını daima
hatırlarım. Bir gün, kalabalık bir mecliste, bizde ilim ha-
yatının inkişaf etmediğinden, hakiki mânâsıyla âlimleri-
miz bulunmadığından bahsedildiği bir sırada, merhum
demişti k i :
— Bunun başlıca sebebi millî mefkûreden mahru-
miyettir. Bir defa ruhlarımızda bu ateş yansın, onun feyzi
memleketin muhtaç olduğu âlimleri de yetiştirecektir.
Ziya, bazı muarızlarının haksız olarak iddia ettikle-
ri veçhile, herhangi bir meseleyi yalnız bir cepheden gör-
mekle iktifa eden basit bir adam değildi. Yalnız, muhiti
üzerinde kuvvetle müessir olmak ve etrafındakilerin ima-
nını daima takviye etmek isteyen her mürşit gibi, riyazî
bir kat'iyetle hükümlerini verir, muhataplarında yeni bir
iman uyandırmak isterdi. Kurun-ı vustaî telakkileri yık-
mak ve Osmanlılık mevhumesine saplanıp kalan softala-
ra ve züppelere'karşı aksülâmel yapmak için, memlekette-
ki bütün fenalıkları, bütün yoksullukları «Millî mefkûre»
den mahrum oluşumuza atfederdi. İşte o gün, ekseriyet
itibariyle kozmopolitlerle medreselilerden terekküp eden
meclisde o tarzda lisan kullanmasının başlıca sebebi de
buydu. Yoksa, çok geniş malûmatı ve çok şahsî görüşle-
riyle cidden bir harika olan bu büyük mütefekkirin, içti-
maî tekâmülün her nevi âmillerini layıkıyla kavramamış
olması asla tasavvur edilemez.
 İyi düşünülecek olursa, Ziya'nm mütalâasında her-
halde bir hakikat hissesi bulmamak kabil değildir: He-
nüz «milliyet» duygusunu duymayarak sadece «ümmet»
vicdanına, «ümmet» şuuruna mâlik olan içtimaî bir heyet
tamamiyle kurun-ı vustaî bir teşekküldür; böyle bir te-
şekkül içinde serbest tefekkürün mevkii yoktur ki, orada
asrî mânâsıyle «ilim» mevcut olabilsin. Son zamanlara
kadar memleketimizde «ilim» ve «âlim» denince, sadece
dinî mâhiyette medrese bilgilerinin ve medrese adamla-
rının hatıra gelmesi, müsbet ilimlerin hiçbir mevkii
olmaması, buna bir delil değil midir? Daha birkaç sene
evveline gelinceye kadar şeyhülislâmlık teşkilâtı karşısın-
da serbest düşünmeğe ve bu serbest düşünceleri tebliğe
imkân var mıydı? Bu vaziyette ve bu zihniyette bulunan
bir memlekette asrî ilim telâkkisinin inkişafına imkân
olamayacağı, âdeta bir müteârifedir. Türk milleti ancak
kendi milliyetini idrak ettikten sonradır ki, hâkimiyetini
kendi eline aldı ve milliyet esaslarına dayanan bir «mil-
lî devlet» kurmağa muvaffak oldu. Binaenaleyh, memle-
kette asrî ilmin inkişaf ve terakkisi de, ancak bundan
sonra mümkün olabilecektir. İşte bu şekilde düşünülecek
olursa. Ziya'ya hak vermemek kabil midir?
Türk milletinin, daha İslâmiyet'ten evvelki zaman-
lardan başlayarak, bugüne kadar fikir ve sanat sahasında
yaptığı işler, umumiyetle zannolunduğundan çok fazladır.
Mazimize ait arkeoloji ve tarih tedkikatının mütemadi te-
rakkisi sayesinde, İslâmiyetten evvel olsun, İslâm mede-
niyeti dairesinde olsun, Türk'ün fikir ve sanat hayatına
hiçbir zaman bigâne kalmadığı her gün daha kuvvetle
anlaşılıyor: Lâ-akall bin iki yüz seneden beri Türklerin
edebiyatı olduğu, Türk halk edebiyatının komşu kavim-
ler üzerinde izler bıraktığı, İslâm mimarisi dahilinde Türk
mimarîsinin müstakil ve çok kuvvetli bir tekâmül ge-
çirdiği, İslâm medeniyetinin teşekkülünde Türklerin bü-
yük ve faal bir rolü olduğu âdeta müteârife hükmüne gir-
miştir. Lâkin, bütün bunlara rağmen, cihan tarihinin umu-
mî yürüyüşü üzerinde, Türklerin, maddeten, bu manevî
rolle kıyas edilemeyecek kadar büyük bir tesiri olduğunu
unutmamalıyız. Türk'ün maddî ve manevî sahalardaki bu
tesirlerini mukayese edince vâsıl olduğumuz netice şu-
dur : Tarihin hiçbir devrinde manevî kuvvetimiz maddî
kuvvetimizle mütenasip olmamıştır! Fikir ve sanat saha-
sında tecelli eden manevî kuvvetimiz, her zaman, siyaset
ve askerlik sahasında kendini gösteren maddî kuvveti-
mizden çok aşağı kalmış, onunla mütevâzm sayılacak bir
mertebeye asla yükselmemiştir.
Burada bu hadisenin sebeplerini tahlile kalkışacak
değiliz. Neticelerine gelince, son asırlara kadar Türk'ün
maddî kuvveti için o kadar muzır olmayan b u muvaze-
nesizliğin, iki asırdan beri çok elîm neticeler verdiğini bi-
liyoruz. Bilhassa bugün, «ilim» ve onun tatbikatından
ibaret olan «teknik» bütün hayatın yürüyüşüne hâkim ol-
muş, maddî kuvvet manevî kuvvetin bir neticesi, âdeta
bir tâbi'i menzilesine inmiştir. İlimde ve ilmin tatbika-
tında yani fikrî ve manevî sahada hangi milletler daha mü-
terakki ise, maddî kuvvet de onlardadır; ve bugünkü
umumî hayat mücadelesinde, ancak manen kuvvetli olan-
lar kazanabiliyor. Umumî hayatın bu sarih istikameti
karşısında, manevî kuvvetlere ve kıymetlere yani ilme
ve sanata artık eskisi gibi lâkayd kalamayız. Mektepler,
darülfünunlar, laboratuvarlar, kütüphaneler, sair her tür-
lü ilim ve irfan müesseseleri, bugünkü terakkiyata göre,
birer «müdafaa-yı milliye» müesseselerinden başka bir
şey 'değildir; ve milletlerin maddî kuvvetleri de, her şey-
den evvel, bu manevî kuvvetlerin derecesiyle ölçülüyor.
Bu ihtiyacı çok derinden duyan ve bu hakikati pek
iyi anlayan Cumhuriyet idaresi, memlekette irfan seviye-
sini yükseltmek, muhtaç olduğumuz ilim müesseselerini
 süratle kurmak, bunları yaşatacak maddî ve manevî vesâ-
iti temin etmek için her gün daha mütezâyid bir gayretle
çalışıyor. Bu mesaînin muvaffakiyetle ve süratle netice-
lenmesi, mahsul vermesi için, gençliğin fikir hareketle-
riyle yakından alâkadar olması ve bu cins manevî kıy- ibrahim Alâeddin [Gövsa]
metlere karşı kuvvetli bir alâka, derin bir «ihtiras» duy-
ması lâzımdır, insanî ihtirasların şüphesiz en asili olan MUALLİM ORDUSU
bu ilim ihtirası yani hakikat ve fazilet aşkı bir cemiyette
ne kadar kuvvetlenirse, cemiyet de maddeten ve manen
Maarif bütçesi müzakere edilirken muallim ordusu
o kadar kuvvetli olur. Mamafih, fasılasız sa'y, feragat,
Türkiye Büyük Millet Meclisi huzurunda manevî bir geçit
fedakârlık, tevazu ve samimiyet gibi çok insanî esaslara
resmi yaptı. Birkaç defa hararetle, muhabbetle ve hür-
istinat eden ilim ve ihtisas hayatına atılmak için, büyük
metle alkışlandı. Memleketin dört köşesinde karanlık ze-
bir iradeye ve bilhassa millî ve insanî bir mefkûreye mâ-
kâlara ışık dağıtan meşaleleriyle bu mefkûre ve n u r or-
lik olmak şarttır. Memleketin «millî mefkûre»den mah-
dusu maarif vekili beyin sitayişine ve meclisin takdirine
rum olduğu zamanlarda, aramızda bu cins insanların ye-
hakikaten lâyıktı. Cihazı manevî olan bu ordunun gıdası
tişmesini tabiî görebilirdik; fakat şimdi, bu millî ihtiya-
ve kudreti de ruhtan geldiği için ona itmînan vermeğe
cın bir an evvel tatminine mecburuz. Kalplerinde «millî
daima mecburuz, ilk mektep hocalığı dünyanın belki en
mefkûre »nin mukaddes ateşi yanan gençler, sınırda nöbet
asil, fakat en güç bir işidir. Onun müşkilâtım yenmek
bekleyen neferin ruhundaki feragatkâr hislerle vazifeleri-
için büyük bir sabırla mücehhez olmak ve mesleğin kıy-
ne sarıldıkları zaman, muhtaç olduğumuz ilim adamları-
metine tamamiyle inanmak lâzımdır. Bundan dolayıdır
na kavuşabileceğiz.
ki, muallimliği ve bilhassa ilk mektep muallimliğini bir
meslek-i mahsus seviyesine yükseltmek senelerden beri
(Hayat, C. IH, ıır. 54, 8 Kânum-ı evvel 1927, s. 21 - 22)
maarifimizle iştigal edenlerin başlıca endişelerinden biri
olmuştu. Necati Beyefendi nutkunda bu endişeyi şu cüm-
lelerle ifade ediyor: «imparatorluk devrinin daima ihmal
ettiği genç muallim ordusu Cumhuriyetin teşekkülünden
sonra hayat-ı içtimaiyemizdeki mcvki-i tabiiyesini ahzet-
miş bulunmaktadır. Meclis-i âlînizin kabul ettiği kanun-
larla muallimlik bir meslek haline gelmiş ve muallimleri-
mizin refahına matuf kararlarınız, muallimlerimizin ma-
nevî tesanüdünü temin hususunda Cumhuriyet hüküme-
tinin aldığı tedbirler sayesindedir ki, ilk mektep mual-
limliği göğsümüzü kabartacak bir şekilde taazzî etmiş-
tir».

Muallimliği harc-ı âlem telâkki edenlere e l a n —
münevverler arasında bile— tesadüf edilir. Herhangi
mesleğin mütekaidi veya herhangi mesleksizliğin düşkü-
nü hocalık yapmak için kendisinde hak ve kudret görür,
hele iptidaî hocalığı en son müracaat edilebilecek bir iş
addedilirdi. İlk terbiye ve tahsilin mâhiyet ve ehemmiyeti
hakkındaki umumî cehil ve gafletten mütevellit olan bu
tarz telâkkiye artık Cumhuriyetin maarif kanunları
kat'î bir set çekmiş oluyor. Hattâ yalnız bununla iktifa
etmeyerek mesleğe tahsil ile değil, âdeta amele sıfatıyla
intisap etmiş olanları da ayıklıyor. Muallim mektebi me-
zunu olmayanlardan kabiliyetli bulunanları teçhiz ve işe
yaramazları da peyderpey kadrosundan ihraç ediyor. Mu-
allim ordusuna maarifçe ibzal 'edilen itina neticesinde-
dir ki, 1924 senesinde 2846 muallim mektebi mezunu mu-
allime sahip olan ilk tahsil teşkilâtı, bu sene, yani ancak
üç yıl fâsıla ile 4851 adedine yani hemen iki misline bâ-
liğ miktarda mezuna mâlik olmuştur. Kezalik meslek mek-
tebi mezunu olmayan eski muallimlerden 3156 zat tatil
zamanlarında açılan kurslarda meslekî malûmat ile teçhiz
edilmişlerdir. Muallim mekteplerinde mesleğe ihzar olu-
nan namzetlerin dört sene içinde iki misline bâliğ olması
da bu itinanın diğer bir delilidir. Filhakika 1923-1924
senesinde muallim mekteplerimizde 2528 talebe mevcut
iken 1928 senesinde bu miktar 5151 adedine bâliğ olmuş-
tur.
Maarif Vekâletinin itinası ve Cumhuriyet kanun-
larının tesiriyle meslekî şuurunu bi-hakkın kazanmağa
başlayan muallim ordusu yalnız müstakbel nesli ihzar va-
zifesiyle de iktifa etmiyor, gündüzün yorucu meşgalesin-
den sonra geceleri de halk dershanelerinde tahsil çağını
geçirmiş olan yetişkinlere ders veriyor ki, geçirdiğimiz se-
ne zarfında açılan yüz tane halk mektebinde okutulan
ümmîlerin kırk beş bin kişiye bâliğ olması bu munzam
meşgalenin ehemmiyeti hakkında bir fikir vermeğe kifayet
eder.
Anadolu'muzun yalnız köylerinde değil, birçok ka-
sabalarında bile bir gazetenin veya bir kitabın sahifesi-
ne paket sargısı halinde bile tesadüf edilmez ve böyle yer-
ler için iyi teçhiz edilmiş bir muallim hakikaten bir me-
deniyet meşalesidir, engin denizlerin sahillerindeki halâs-
kâr fenerler gibidir.
Burada maarif hayatımızın büyük bir noksanını kay-
detmek ihtiyacındayız: İlk mektep maaşlarının kâmilen
vilâyetler bütçesinden temin edilmesi usulü, birçok yer-
lerde muallimlerin aylarca maaşsız kalmasını, bazı yerler-
de pahalılık veya uzaklık zamlarının yahut mesken bedel-
lerinin verilememesini intaç ediyor.
Bu suretle her sene memleketin en uzak ve en ten-
ha köşelerinde çalışmaktan çekinmeyen genç muallimle-
rin şevk ve harareti ve mesleğe irtibat ve emniyeti azal-
tılmış oluyor. Maarif vekili beyefendinin de kuvvetle ar-
zu ve temenni ettiği veçhile önümüzdeki sene zarfında
muallim maaşlarının ya tamamiyle umumî bütçeye alın-
ması veyahut devlet bütçesinden vilâyet maarif bütçeleri-
ne müessir bir şekilde muavenet temin olunması âcil bir
zaruret halindedir.
Muallim ordusu için benim hissettiğim bir ihtiyaç da-
ha v a r : Şark vilâyetlerine izâm edilecek gençler hakkın-
da müstesna tedbirler alınması, bil-farz onların gidecek-
leri mıntıkalara îzâmından evvel merkezde cem'olunarak
vazifeleri hakkında ayrıca ihzar edilmeleri, oradaki hizmet-
lerinin iki, nihayet üç seneye tahdit edilmesi, bu müddet-
te vazifesini mükemmclen ifa etmiş olanlara birer mik-
tar ikramiye verilmesi gibi çarelerin derpiş olunmasını za-
rurî görüyorum.
(öcJaın, nr. 11160, 17 Mayıs 1928.)

İhsan Sungu (*)
ORTA TAHSİLİN GAYESİ
Türkiye Cumhuriyeti orta tahsil müesseselerine ver-
diği şekil ile bu müesseselerin bir halk idaresinde deruh-
te ettikleri vazifeyi muvaffakiyetle başaracak imkânları
temin etmiştir.
1. Cumhuriyet, tevhîd-i tedrisat kanununu neşret-
mekle bütün irfan müesseselerimizden yetişecek fertle-
rin zihniyetlerinde ve mefkürelerinde bir ahenk ve teva-
zün bulunmasını temin eylemiştir.
2. İmparatorluk devrinde liselere nehârî olarak de-
vam edenlerden de ücret alınırdı. Cumhuriyet, orta tah-
sil müesseselerini meccâni bir hâle koymakla fakir, zen-
gin her yetişecek gence bu müesseselerin kapısını açmış-
tır.
3. İmparatorluk devrinde liselerin ayrıca paralı bir
ibtidaî kısımları vardı. Bu ibtidaîler, diğer ibtidaîlerden
ayrı şeraiti hâizdi. Cumhuriyet liselerin ibtidaî kısımları-
nı kaldırmış ve orta mekteplere gireceklerin bilâ-istisna
aynı şartlar altında yetişmelerini temin etmiştir.
4. İlk mektepten çıkan ve tahsilini ilerletmeğe zekâ-
sı müsait olan her Türk çocuğuna memleketin iktisadî va-
ziyeti müsait olduğu nisbette orta tahsilini temin etmeği
Cumhuriyet kendisine esaslı bir gaye edinmiştir.
5. Cumhuriyet, imparatorluk devrinde mektepten
gelen çocuğun ancak on üç senede bitirdiği orta tahsili,
(*) Maarif Talim Terbiye Heyeti Azası.
tahsilin kıymetinden fedakârlık etmeden, on bir seneye
indirmiş ve memleket çocuklarma iki sene müddet kazan-
dırmıştır.
6. Altı sene devam eden orta tahsili Cumhuriyet, or-
ta mektep ve lise diye müsavi iki devreye ayırmakla ye
her devrenin programına müstakil bir şekil vermekle or-
ta mektebi bitiren, fakat lise tahsilini takip edemeyecek
olan bir gencin tam bir tahsil görerek hayata atılmasına
imkân vermiştir.
7. Cumhuriyet zekâ ve istidadını imtihanla ispat
eden çocukların leylî orta tahsilini meccanen temin et-
mekle yüksek istidatların fakir de olsa inkişâfına yol aç-
mıştır. Bugün Cumhuriyetin liselerde meccânen tahsil
ettirdiği leylî talebenin adedi, ücretli talebenin adedine
müsavidir.
8. Cumhuriyet, yüksek tahsili takip için mutlaka
lise tahsilini bitirmiş olmağı şart ittihaz etmekle impara-
torluk devrinde yüksek tahsil müesseselerinde beliren
ahenksizliğe nihayet vermiştir.
9. Cumhuriyet her sene orta tahsil müesseselerimiz-
den yetişen ve yüksek bir liyakati temsil eden gençlerin
Avrupa ve Amerika'da meccânen tahsili meselesine hususî
bir ehemmiyet vermekle lise mezunlarına ehemmiyetli bir
inkişaf yolu daha temin etmiştir.
Hasılı bugün Türkiye'de orta tahsil, hâlâ bazı ecne-
bi memleketlerde görüldüğü gibi imtiyazlı bir sınıfın ço-
cuklarma mahsus ve halk çocuğuna kapalı bir müessese
değil, zekâsı yetişmeğe müsait olan halk çocuğunun inkişa-
fına çalışan ve memleketin iktisâdi vaziyeti müsait oldu-
ğu nisbette her kabiliyete kapısını açan, her istidada in-
kişaf için yol hazırlayan halkçı ve millî bir müessesedir.
(Terbiye, C. IV, nr. 21, Kânun-ı sani 1930 s. 270 - 280)
 y e n i k ü l t ü r
m ü e s s e s e l e r i
Hıfzırrahman Raşit Öymen

KÖY EĞİTİMİ VE BlZE GÖRE

YENİ BİR KÖY PEDAGOJİSİ

Okul meseleleri üzerinde konuşulurken, başka mil-

letleri ve memleketleri model olarak almak bizde kötü
bir itiyat haline gelmiştir. İyi ve kötü taraflarını ayır-
mak, işimize yarayanlardan faydalanmak, lüzumsuz
olanlarından sakınmak üzere esasında birbirinden farklı
olan terbiye sistemlerini tedkik etmek her millet için bir
zarurettir. Fakat hiçbir millet, diğer bir milletin kültür
teşkilâtını ve bir kısım kültür mevzularını, onun nakil
vasıtalarını ve teknik tesisatını yukarıdan aşağı ve tefer-
ruatına varıncaya kadar olduğu gibi alamaz. Bilâkis her
millet, terbiye ve maarif sistemini kendi tarihine bağlı
olarak, kendi ihtiyaçlarından ve millî karakterinden çıkar-
mağa mecburdur.

Köylüyü cemiyetin zinde kıymetleriyle kaynaştırmak,

ona zarurî bilgiler vermek gibi bizim için büyük ve tarihî
bir işe girişirken, realiteden uzak, yabancı ve bugün için
nafile birtakım fikirlerin peşinden sürüklenmekte mânâ
yoktur. Bu, yabancı memleketlerin kıymetlerine ve ölçü-
lerine her hususta kayıtsız ve şartsız bağlanmadan gelen
sakat bir zihniyettir. Kültür Bakanlığı'nm, Tarım Bakanlı-
ğı ile birlikte Eskişehir'in Çifteler çiftliğinde köy kalkın-
ması mevzuu etrafında yaptığı faaliyeti, bu kopyacılık
zihniyetinden sıyrılıp da kendi ihtiyaçlarımız ve kendi ma-
teryalimiz bakımından mütalâa edecekler, bu teşebbüsü,
bizim gibi müsbet ve verimli bir köy pedagojisinin ilk to-
humları diye adlandırmakta gecikmezler. Bu faaliyetin
ilk elemanları, köy halkının içinden yetişmiş, ordu hizme-
tini yaparken başarı göstermiş, öğrenmenin ve öğretme-
nin zevkini duymuş köylü öğretmenlerdir. Bunlar bugün-
kü ölçülerle bir okulu yaşatamayacak kadar küçük, şehir
çevresinden uzak ve en sert tabiat şartlarıyle karşı karşı-
ya bulunan köylerde ilk hareketi yapacaklardır. Bunların
birinci hazırlanma devresi, Eskişehir'in 50 kilometre do-
ğu kuzeyinde Sakarya suyunun çıktığı yerde geçmiştir.
Bu suretle müterakki bir ziraat ve hayvan bakımının mer-
kezi olan Çifteler çiftliğinde, dört aydan beri, köye göre
bir pedagoji faaliyetine de mukaddime olacak bir teşkilâta
başlanılmış bulunuyor.
Bizim gibi b u tecrübe sahasına girenler, 80 köy öğ-
retmen namzedini ve yardımcısını her sabah başlarında
geniş şapkaları, ellerinde her şeyden çok kıskandıkları ki-
tapları, defter ve kalemleriyle diğer kültür avadanlıkları-
nı saklayan çantalarıyle birkaç koldan işe dağılırken gö-
rürler.
Her grubun yam sıra, tecrübeli ve öğretmen okulu
mezunu olan genç öğretmenler bulunuyor. Bir grup ba-
karsınız ki, köyün Halkevi binasında okuma - yazma ve
hesap derslerini yaparken, diğer bir grup temelleri atılan
okul binalarının inşaat işlerine koyulmuşlardır. Diğer bir
grup koyunculuk ve atçılık derslerine, bir başka grup da
fennî ziraat işlerine, köy tedkiklerine veya tecrübe dersle-
rine ayrılmıştır- Her gruptaki köylü öğretmen namzetle-
rini işe bütün mevcudiyetleriyle sarılmış görürsünüz.
Köylü öğretmenler çiftlikteki haranın atlarına âşık
olmuşlardır. Birçoğunun adlarını, nerede ve nasıl yetişti-
rildiklerini öğrenmişler, harplerde ve yarışlarda başların-
dan geçenleri tahrir mevzuu olarak almışlardır. Türlü zira-
at faaliyetinin harman makineleriyle ekin biçme âletleri bu-
lunan fennî tekniğini m ü m k ü n mertebe elde etmişlerdir.
Bu derslerde, hayatî bilgilerine dayanan meseleler üzerin-
de, şehir mekteplerinde hattâ saltanat devrinin ziraat mek-
teplerinde okumuşlardan daha esaslı düşünebilecek r ve
tedbir alabilecek hale gelmişlerdir. Bu hükmü verirken
sadece kendi görüşüme değil, dere kenarında geniş gölge-
ler bırakan ağaçların altında, ders yapan köylü öğretmen
namzetlerini benim gibi büyük bir hayranlık içinde dinle-
yen ziraat mektepleri stajyerleriyle olan konuşmalarıma
da dayanıyorum. Ankara inşaat usta okulu talebesinin en
müsbet eserlerinden biri olan Mahmudiye köyündeki yeni
okul binalarım yükseltmek işinin en ağır kısmına ortak
olan köylü öğretmenler, dershanelerine döndükleri za-
man, bu faaliyetlerini binaların ve meskenlerin sıhhî ve
fennî şartlarını gözden geçirmekten ve basit planlar ha-
linde işlemekten geri durmamışlardır. Okuma ve yazma
derslerinde, ilk öğretim bakımından okunaklı, güzel ve
muntazam yazı yazmak, köylü eğitmenlerin kurstaki ka-
zançlarının en göze görünen bir kısmıdır. Onların okuduk-
larını anlayıp anlamadıklarında şüpheye düştüğünüz anda,
bakıyorsunuz ki mevzuu, çoğumuzdan daha temiz bir dille,
öz Türkçe kelimelerle ve ne kadar rahat ve kolay anlata-
biliyorlar ve sonra bütün bu bildiklerini küçüklerin ve bil-
meyenlerin ruhuna uyan meşguliyetlere ve bunların ted-
ricî inkişaf kademelerine göre ayarlayarak göstermeğe
çabalıyorlar. Hesap derslerinde, meselelerin kuruluşuna
ve halline, ziraat işlerinde olduğu gibi içten sarılıyorlar.
Birbirine mesele söyleme, yapılan ameliyeleri kontrol ve
öğrendikleri yeni kaideleri hayat işlerine tatbik etme gibi
didaktik teknikleri de elde edenler günden güne çoğalmış,
ölçülen şeyleri muayyen nisbetlerle ve planla ifade edebil-
mek, kursta kazanılan becerilerin yeni bir kısmını teşkil
ediyor.
 Yurt ve yaşama bilgisi dersleri inkılâp terbiyesi ba-
kımından, kurstaki faaliyetin ağırlık merkezi olmuştur.
Bu derslerde kurs talebesine Türk'ün şanlı tarihinden, kah-
ramanlık nümunelerinden seçilmiş vak'alar öğretilmiş,
aziz yurdun dört bucağı ve bu yurt üzerindeki hâkimiyetin
kaynağı ve ona dayanan Türk devleti ve teşkilâtı, yurtdaşı
olarak her birimizin vazife ve haklarımız, esaslı bir şekil-
de tanıtılmış ve ayrıca bu mevzuları besleyen hayat sah-
neleri ve kutsal günlerin hatıraları köy halkı ile bir arada
yaşanmıştır. Ruhlarda büyük bir hareket yapan bu faaliye-
tin doğurduğu heyecanla onların gidecekleri küçük ve üc-
ra köylere Türk inkılâbının meş'alesini götüreceklerine
şüphe etmeyelim. Bunlardan başka doğrudan doğruya iş
olarak, beden terbiyesi, millî marşlar ve temsil, başta sa-
yın Kültür bakanı olduğu halde kursa ziyaret ve teftiş su-
retiyle gelenlerle konuşmalar gibi hayatları üzerinde müs-
bet ve ileri götürücü tesirler bıraktığını gördüğümüz faali-
yetler, muhtaçların ve kimsesizlerin yardımına koşmak
gibi büyük duyguların mahsulü olan hareketler, köylü öğ-
retmen namzetlerinin dört aylık birinci yetişme devresine
yeni yeni kıymetler ilâve etmiştir. Onun için, «bunlar sa-
dece biraz okumak, yazmak öğrenebilir» diyenlere haber
verelim ki aldanıyorlar. Onlar bundan çok fazla olarak
köyün türlü hizmetlerinde zannedildiğinden çok büyük iş-
ler göreceklerdir. Bize lâzım olan da budur.
Son olarak bir daha diyelim ki, biz bu hareketi, halk
terbiyesi, ki içine ilk öğrenim dahildir, bakımından mü-
him, önemli ve çok şeyler vaad eden bir başlangıç sayıyo-
ruz. Büyük Türk kütlesinin yüksek zekâ ve başarısına ge-
niş imkânlar verecek bir yolun üzerindeyiz. Büyük kütleyi
için için harekete getirmekten daha esaslı bir terbiye yolu
var mıdır?
(Varlık, nr. 82, 1 î l k k â n u n 1936, s. 146-147.)
Halil Fikret Kanat
KÖY OKULU VE KÖY ÖĞRETMENİ
İlk öğretmen okulundan mezun olan genç öğretmen-
lerin mühim bir kısmı köylere gönderilmektedir. İleride
şehirlerin ihtiyacı az çok tatmin edildikten sonra mezun-
ların hemen hepsi köylerde çalışacaklardır.
Şehirlerde çalışan öğretmenlerin meşguliyet sahası
okula inhisar etmektedir, öğretmenler çocuklara iptidaî
bilgileri vermeğe ve hazmettirmeğe ve çocuklarda bazı iyi
itiyatlar uyandırmağa muvaffak olurlarsa vazifelerini yap-
mış sayar ve müteselli olurlar.
öğretmenlerin köylerde de vazifeleri aynı değil mi-
dir?
Bugüne kadar köy öğretmeni vazifesini b u mânâda
anlar ve bu şekilde çalışırdı. Halbuki köylerde çalışan öğ-
retmenlerin vazifesi çok daha geniş ve çok daha içtimaîdir.
Köy öğretmeni bir - iki köy odası içine topladığı ço-
cukları yalnız okutmakla iktifa edecek olursa, elde edile-
cek neticeden memnun kalmak imkânı yoktur. Çünkü köy
çocukları birkaç yıl içinde elde ettikleri malumatı, dünya
ile rabıtaları olmaması yüzünden unutmağa mahkûm-
durlar. Avrupa köylerinde bile ilkokulda öğrenilen ma-
lumattan yüzde yetmiş beşinin unutulduğu istatistiklerle
sabit olmuştur.
O halde köylü çocuğu anasının babasının yanında zi-
raat hayatına atılarak okulda öğrenmiş olduğu malumatın
yüzde seksenini unuttuktan sonra bu şekilde ilk tahsilin
kıymeti çok azalır. Ve milletin bu maksat uğruna sarfet-
tiği milyonlarca liranın havaya atıldığına hükmedilir.
Bunun için köy öğretmenine yeni bir istikamet ver-
mek ve bu istikamet dahilinde öğretmenlerin çalışmasını
temin etmek lâzımdır.
Bu istikamet ne olabilir? Türkiye bir ziraat memle-
ketidir ve nüfusunun yüzde yetmişi köylerdedir. Binaena-
leyh Türkiye Cumhuriyeti'nin ve Türk milletinin âtisi Türk
köylüsünün kalkınmasına bağlıdır.
Asırlardan beri muhtelif muharebeler yüzünden bir
türlü toplanamayan Türk köylüsünü diriltmek, canlan-
dırmak ve refaha kavuşturmak bu neslin vazifesidir.
Eski devirlerin bakımsızlığı yüzünden köy harap ol-
duğu gibi, köyler de sefil ve fakir vaziyete düşmüştür.
Türk köylüsünün ne büyük bir sefalet içinde yaşadığını,
köyleri gezenler pek iyi bilirler. Binlerce Türk köyünde
bazen bir tek ağaca rastlanmamaktadır. Köylüler hasta-
lıklardan perişan ve köy çocukları ise sefalet ve hastalık-
ları yüzünden cılız ve kansızdırlar. Umumiyetle köyün
sağlık vaziyeti çok iptidaîdir ve içtimaî hayat yok dene-
cek derecededir.
Sonra 42.000 Türk köyüne mukabil korkunç bir öğ-
retmen buhranı vardır. Nüfusu 400'den az olan köyleri-
miz için en az 3200 öğretmene, nüfusları 1200 kadar olan
köylerimiz için en az 14.000 öğretmene ve nüfusları 500'e
kadar olan köyler için de 15.000 öğretmene ve şehir ve
kasabalar için de 2000 olmak üzere hep birden 49.000 öğ-
retmene ihtiyaç vardır.
Halbuki ilk öğretmenlerin sayısı 15.000 kadardır.
Geriye kalan 35.000 öğretmeni yetiştirmek için bir asırdan
fazla çalışmak lâzımdır.
Bu kadar beklemeğe kimin tahammülü var? Ve kuv-
vetli olan milletler bizi b u kadar zaman rahat bırakır-
lar mı?
O halde bu korkunç buhranı en iyi bir şekilde ön-
lemenin çarelerini bulmak icap eder.
Türkiye Cumhuriyeti orijinal bir adımla her yıl
3.000 eğitmeni kurslarda yetiştirerek on yıl içinde nüfusu
400'den aşağı olan 32.000 köye eğitmen göndermeğe mu-
vaffak olacaktır.
Ankara vilâyeti içinde 79 köyde çalışan ilk öğretmen
kafilesinin faaliyeti müsbet neticeler vermiştir. Bugün bu
köylerin hepsinde aktif bir rol alan eğitmenler bulunduk-
ları köylerde yetmiş beş yeni okul binası yaptırmağa mu-
vaffak olmuşlardır.
Eğitmenler gündüz köylü çocukları ile ve gece köy-
lülerle uğraşmakta ve köyün kalkınmasına ait diğer bir-
çok faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Aşağıdan yukarıya
doğru yapılan bu orijinal akının köy kalkınması bakımın-
dan büyük ve faydah neticeleri görülecektir.
İlköğretmen okulları mezunları ise yukarıdan aşa-
ğıya doğru, yani nüfusu kalabalık olan köylerden nüfusu
az olan köylere doğru yapacakları akınla 15-20 yıl için-
de bu muazzam dava kökünden halledilmiş bulunacaktır.
Yalnız köy öğretmenlerinin bu büyük davanın ma-
hiyetini iyice kavramaları, vazifelerinin hudut ve gayesini
iyice çizmeleri lâzımdır.
Öğretmenlerin vazifesi, bugüne kadar olduğu gibi,
yalnız okul başında bulunan köy çocukları ile uğraşmağa
inhisar edecek olursa davanın halline imkân olmaz.
Öğretmenlerin birinci vazifesi, köy kalkınmasında
temel olmaktır. Bunun için birinci şart, okul duvarlarını
aşarak köy ile ve köylü ile ilgili bulunmaktır.
 Günde birkaç saat köy çocukları ile uğraşan öğret-
men, vazifesinin ancak mahdut bir kısmını yapmış sayı-
lır. Öğretmen asıl vazifesinin köy içinde ve köylü içinde
olduğunu bilmelidir.
Köyün ağaçsız kalmasından öğretmen mesuldür.
Muayyen bir bataklıktan gelen sıtma mikroplarının köyde
tahribat yapmasından öğretmen mesuldür.
Yaşı ilerlemiş ve fakat gözü açık ve zeki olan köy-
lülerin okumak ve yazmak temayüllerinin tatmin edilme-
mesinden öğretmen mesuldür.
Cumhuriyetin, devletin, kanunun ve vatandaş hak-
kının ne olduğunu bilmeyen ve Türkiye'de yapılan büyük
işlerin hiçbirine vâkıf olmayan köylünün cehaletinden
ve bilgisizliğinden gene öğretmen mesuldür.
Öğretmen köyün maddî ve manevî güneşi olmalıdır.
Bu güneş sayesinde köyün her tarafından hayat fışkırma-
lıdır.
Yalnız okulun dar çerçevesi içine gömülüp kalan ve
orada çalışan öğretmenin varlığı ile yokluğu birbirine
müsavidir.
Köy öğretmenine bu kadar mesuliyet yükletmek
haksızlık değil midir? Bir köy öğretmeni bütün bu işleri
nasıl başarabilir?
Almanya için, İngiltere için, Fransa için ve Japonya
öğretmenleri için bu şekilde bir talep haksız olabilir.
Çünkü onların kalkınma vasıtaları bizden 40 - 50 defa yük-
sektir. Bu memleketlerde devlet elindeki vasıtalarla köye
bir öğretmen, bir sıhhat memuru ve bir devlet memuru
gönderilebilir. Bizim şimdilik bunu yapmamıza imkân
yoktur. İmkânsızlık herkesi şaşırtabilir. Fakat Türk'ü ve
Türk öğretmenini şaşırtamaz. Türk, imkânsızlıklar içinde
harikalar yaratmağa çok mümareselidir.
Bugünkü Türk Cumhuriyeti ve Türk istiklâli imkân-
sızlıklar içinden çıkmıştır. Bugünkü hızlı terakkimiz, Av-
rupa'nın imkânsız zannettiği vaziyetlerden doğmuştur.
Hariçten ödünç para almadan Türkiye'nin yaşaya-
cağını imkânsız zanneden Avrupa, Türk vatanında şose-
lerin uzadığını, demiryollarının her tarafı sardığını, ma-
denlerin işletildiğini, büyük fabrikaların kurulduğunu ve
her yıl binlerce yeni okulun açıldığını ilh... görerek hay-
ret etmektedir.
Demek oluyor ki, bütün bu sahalarda imkânsızlık-
lardan hayat ve imkân yaratmak Türk'e nasip olmuştur.
Türk'ün bir şey istemesi şarttır. Buna kat'i karar ver-
dikten sonra, Türk'ün yapamayacağı hiçbir şey yoktur.
İmkânsız zannedilen birçok işleri başarmağa muvaf-
fak olan bugünkü Türk nesli şimdi de gene imkânsız zan-
nedildiği bir sahaya, köyün kalkınması işine girişiyor ve
bunda da mutlaka muvaffak olacaktır.
Bu yeni davada en ağır yük öğretmenlere düşüyor,
öğretmenler muvaffak olmağa kat'i olarak azmederlerse
az zamanda bu imkânsızlığı mağlup edeceklerdir. Bunun
için ilk şart ş u d u r : Köyü sevmek ve köylüden hoşlan-
mak...
Sevgi öyle bir hayat ve hareket motifidir ki, her zor-
luğu yener. Ve en güç işleri bile neşe ile ve gülerek yaptı-
rır. Büyük keşiflerde ve icatlarda bulunanların muvaffa-
kiyet sırrı, münhasıran sevgidir, mesleğe muhabbettir.
İkinci şart ş u d u r : Öğretmen köye giderken, yalnız
çocukların değil, bütün köyün öğretmeni olduğunu dü-
şünmelidir. Kendini yalnız köy çocuklarının öğretmeni
telâkki edenler, bugünün hakiki öğretmeni olamazlar ve
köy kalkınmasında hiçbir rol oynayamazlar.
Öğretmen eline geçen tahta parçalarından bir kar-
yola, bir iskemle yapabilmeli. Ağaçların kurularıyle mü-

cadeleden zevk almalı ve sırasında köylü ile beraber eline
kazma ve kürek alarak, sıtma yuvası olan bataklığın ku-
rutulmasına yardım edebilmelidir.
Dördüncü şart ş u d u r : Öğretmen güler yüzlü, müte-
vazı ve karakter sahibi bir insan olmalıdır. Köylü öğret-
menine inanmalı, onun renginden şüphe etmemelidir.
Köylü öğretmeni kendisinden sayarsa, ona candan bağ-
lanır ve inanır.,
îşte taşı ile toprağı ile ve büyük ve küçük insanla-
nyle bütün köyü kendi okulu telâkki eden öğretmenin
köylüye nüfuz etmemesi ve muvaffak olmaması imkânı
yoktur.
Köylüye nüfuz etmek için lâzım olan ilk önce köylü-
nün ruhuna uymak ve ondan sonra da köylü üzerinde
müessir olmağa çalışmaktır.
İnsanlar tabiata uyarak, onun kanunlarım tanıya-
rak ve bu kanunlara uygun hareket ederek, tabiatı kendi-
lerine esir etmeğe muvaffak olmuşlardır.
Tabiatı zorlayarak ondan istifade etmenin imkânı
yoktur.
İnsanlar için de aynı kaide caridir. Nüfuz etmek is-
tediğimiz insanların evvelâ tabiatlarını ve karakterlerini
tanımalı ve ayak uydurarak onları kendimize bağlamah
ve sonra da istediğimiz istikamete sürüklemelidir. Meselâ
köylü züppe insanlardan hoşlanmaz. Siz ona «Bonjur!
Köylü baba» diye yaklaşırsanız buz gibi soğuk muamele
karşısında kalırsınız.
Köylü iki yüzlü insanlardan hoşlanmaz. Siz Ali'ye
gidip Veli'yi çekiştirirseniz ve sonra da her ikisinin yü-
züne gülerseniz, köyde sıfır numara alırsınız. Köylü kibir-
li adamı sevmez. Siz köylüye yukardan bakar ve yüksek-
ten atarsanız, köylü size selâm bile vermez.
Demek oluyor ki, köylüye nüfuz etmenin muayyen
yollan vardır. Bunu iyice düşünmek ve yerinde hallet-
mek lâzımdır.
Burada umumî hatlanyle şu k a d a n n ı söylemek
mümkündür:
1) Öğretmen köy hayatından korkmadığını, köy-
lünün sefil vaziyetinden tiksinmediğini her haliyle isbat
etmelidir. Onların oturduklan ve konuştuklan yerlere git-
meli ve onları bol bol dinlemelidir.
İlk zamanlar öğretmenin ukalâlık taslamağa başla-
ması ve köyü, köy hayatım tenkit etmesi büyük bir ha-
tadır.
Köylünün anlattığı hikâyelerde takdir edilecek ci-
hetler varsa, onlan söylemekten çekinmemelidir.
2) Köylünün sevdiği adamlarla iyi geçinmeğe çalış-
malıdır. Köyde iş görmek için sırasında bu adamlardan
istifade edilmesi muhtemeldir.
3) Öğretmen köy odasında köylülerle dertleşirken,
köylüler içinde okumaya ve yazmaya hevesli olanlara mu-
ayyen zamanlarda ders vermeğe hazır olduğunu söyleme-
lidir. Köylü, öğretmenin, hiçbir menfaat gözetmeden iş
görmesini takdir eder.
4) Köylü kızlanna ve kadmlanna yan gözle bakma-
malı, içki içmemeli ve kumar oynamamalıdır. Köylü bu
gibi meselelere karşı çok hassastır. Köylü kadınlan ve
kızlan bütün köyün namus ve haysiyetini temsil eden in-
sanlardır. Bunlara fena gözle bakan yabancılara köylü ta-
hammül edemez.
5) İcap ettiği zaman köylünün yardımına koşmalı-
dır. Vergi memurunun bir talebi veyahut kooperatife ait
bir iş hakkında tenvir etmeli ve icabmda köylünün hak-
kım korumalıdır.
 6) Köyde bir hastalık çıkınca hemen harekete geç-
meli ve elinden geldiği kadar hastanın tedavisine çalışma-
lıdır. Hastalık bulaşıcı ve tehlikeli ise, bir yolunu bulup
merkeze haber göndermeli ve merkezden sıhhat memur-
ları ve doktor istemelidir. Hastanın karşısında hiçbir iş
görmesek bile hastaya karşı gösterdiğimiz ilgi köylüyü
memnun etmeğe kâfidir. Mamafih tehlikeli olması ihti-
mali olan bir yarayı yıkamak ve temiz bezlerle sarmak gi-
bi küçük yardımlar köylüyü öğretmene yaklaştıran ve
ısındıran âmillerdendir.
7) Köylünün öğretmeni sevdiğine ve ona inandı-
ğına kani olduktan sonra, yavaş yavaş köyde yapacak müs-
bet ve esaslı işlere geçmelidir. Ağaç dikmek ve meyve
ağaçlarının hastalıklarını tedavi etmek, sokağa akan la-
ğımları bir hendek veya çukur içine almak, köyün müna-
sip bir yerinde bir fidanlık meydana getirmek ve müşte-
rek yardımlarla birkaç yıl içinde bir okul binası meyda-
na getirmek ilh... gibi işler bu cümledendir.
Öğretmen bütün bu müsbet işlerde bir yabancı gibi
değil, bir köylü gibi konuşmalıdır. Yapılacak bir iş hak-
kında : «Sizin köy için böyle bir şey yapmak lâzımdır»
şeklinde ifadede bulunmamalı; «belki köyümüz için böy-
le bir şey yapmak çok iyi olur» tarzında söz söylemelidir.
Bütün köyü kendi okulu telâkki eden ve bu tarzda
köyü yükseltmeğe çalışan bir öğretmen 3 - 5 yıl içinde kö-
yün şekil ve rengini değiştirmeye muvaffak olur.
Bir öğretmen için bundan daha zevkli ve bundan da-
ha mukaddes vazife ne olabilir.
(Varlık, nr. 112, 1 M a r t 1938, s. 629-631.)
İhsan Sungu
/
TEVHİD-İ TEDRİSAT İNKILÂBI
Ulu önder Atatürk, Sakarya harbine takaddüm eden
günlerde 15 Temmuz 1337 tarihinde Ankara'da toplanan
Maarif Kongresinde öğretmenlere hitaben irad ettikleri
nutukta Türk çocuğuna verilmesi lâzım gelen terbiyeden
bahis buyururken : «Şimdiye kadar takip olunan tahsil ve
terbiye usullerinin milletimizin tarih-i tedenniyatında en
mühim bir âmil olduğu kanaatindeyim. Onun için bir mil-
lî terbiye programından bahsederken eski devrin huralâ-
tından ve evsaf-ı fıtriyemizle hiç de münasebeti olmayan
yabancı fikirlerden, şarktan ve garptan gelen bilcümle te-
sirlerden tamamen uzak, seciye-i milliye ve tarihiyemizle
mütenasip bir kültür kasdediyorum» diyerek maarifimi-
zin en önemli bir noktasına temas buyurmuşlardı (').
Büyük zaferden sonra Büyük Kurtarıcıya tazimleri-
ni arz için Bursa'ya gelen İstanbul öğretmenlerine hitaben
27 Birinci teşrin 1338'de irad buyurdukları nutukta «Mil-
leti millet yapan, terakki ve tefeyyüz ettiren kuvvetler
v a r d ı r : Fikir kuvvetleri ve içtimaî kuvvetler... Fikirler,
mânâsız, mantıksız safsatalarla mâli olursa o fikirler ma-
rîzdir. Gündük hayat-ı içtimaiye akıl ve mantıktan âri, bî-fâ-
ide ve muzır birtakım akideler ve ananelerle meşbu olur-
sa mefluç olur. Evvela fikir ve içtimaiyat kuvvetlerinin
menbalarını tathirden başlamak lâzımdır.» ( 2 ) sözleriyle
milletin zihnini hurafe ve bâtıl itikatlardan kurtarmamn
(1) Maarif vekâleti (mecmuası, nr. 11 s. 114.
(2) a. g. m., s. 116.
ehemmiyetini tesbit buyurduktan sonra «Memleketimizin
en mamur, en latif, en güzel yerlerini üç buçuk sene kirli
ayaklarıyla çiğneyen düşmanı mağlup eden zaferin sırrı
nedir bilir misiniz? Orduların sevk ve idaresinde ilim ve
fen düsturlarını rehber ittihaz etmektedir.» ( 3 ) sözleriyle
de ilim ve fenne ehemmiyet vermemize işaret buyurmuş-
lardır. Nutkun diğer bir yerinde «Hiçbir delil-i mantıkiye
istinat etmeyen bir takım ananelerin, akidelerin muhafa-
zasında ısrar eden milletlerin terakkisi çok güç olur, bel-
ki de hiç olmaz. Terakkide kuyûd ve şurûtu aşamayan mil-
letler, hayatı makul ve ameli mütalaa edemezler.» ( 4 ) di-
yerek Türk kültürünü hurafe ve muzır akidelerden kurtar-
manın zarurî olduğuna öğretmenlerin dikkatlerini celb
buyurdular.
Atatürk 3 Şubat 1923'te İzmir'de halk ile yaptıkları
bir hasbıhal esnasında halkın sorduğu suallere cevap ve-
rirken bilhassa tevhid-i tedrisat mevzuunu ele alarak «Biz-
de en ziyade göze çarpan bir nokta vardır ki, herkesin bu
gibi mesâile temastan içtinabıdır. Medreseler ne olacak,
evkaf ne olacak dediğiniz zaman derhal bir mukavemete
maruz kalırsınız. Bu mukavemeti yapanların ne hak ve sa-
lâhiyetle yaptıklarını sormak lâzımdır.» dedikten ve «Med-
reselerin bugünkü hal-i akametlerinden, bu hususta bizzat
tedkik ve teftişlerinden mülhem hususâttan, biraz da
Arapça öğrenmek ve Arapça tedrisatta bulunmak mecbu-
riyetinin tevlit ettiği müşkilâttan ve zıya-ı zamandan» ba-
his buyurduktan sonra «Milletimizin, memleketimizin da-
rülirfanları bir olmalıdır. Bütün memleket evlâdı, kadın
ve erkek aynı surette oradan çıkmalıdır» diyerek tevhid-i
tedrisatın tatbiki zaruretini tesbit buyurmuşlardır. ( 5 .
(3) a. g. m., s. 112.
(4) a. g. m., s. 118.
(5) Gazi Mustafa Kemal Paşa Hasretleri İzmir yollarında, Mat-
buat müdürıyet-i umumiyesi neşriyatından, nr. 21, a 82 - 83.
Atatürk, Büyük Millet Meclisi'nin ilk devre dördüncü
içtimaını açarken 1 Mart 1923'te irad buyurdukları nutuk-
ta «Evlâd-ı memleketin müştereken ve mütesaviyen iktisa-
ba mecbur oldukları ulûm ve fünûn vardır. Âli meslek ve
ihtisas erbabının tefrik olunabileceği derecat-ı tahsile ka-
dar terbiye ve tedriste vahdet, heyet-i içtimaiyemizin te-
rakki ve teâlisi nokta-i nazarından çok mühimdir. Bu se-
beple Şer'iye Vekâleti ile Maarif Vekâletinin bu hususta
tevhid-i fikir ve mesaî eylemesi temenniye şâyândır.» diye-
rek tevhid-i tedrisatın tatbiki lüzumunu meclis kürsüsün-
den teyid buyurmuşlardır. Atatürk, Büyük Millet Meclisi'
nin ikinci devre seçimi münasebetiyle program olmak üze-
re 8 Nisan 1923'te neşir buyurdukları dokuz umdenin se-
kizincisinde «Tahsil-i ibtidâîde tedrisatın tevhidi ve bilu-
m u m mekteplerimizin ihtiyacatımıza ve asrî esasata tev-
fiki ve muallim ve müderrislerimizin terfih ve ikdarı te-
min edileceğini» tasrih buyurmuşlardır.
Atatürk, büyük N u t u k l a r ı n d a dokuz umdeden bah-
sederken «Maahaza programa idhal edilmemiş mühim ve
esaslı bazı meseleler de vardı. Meselâ Cumhuriyetin ilâ-
nı, hilâfetin ilgası, Şer'iye Vekâletinin lağvı, medreseler
ve tekkelerin kaldırılması, şapka iksası gibi... Bu meselele-
ri programa idhal ederek vaktinden evvel, cahil ve mürte-
cilerin bütün milleti tesmime fırsat bulmalarını muvafık
bulmadım. Çünkü, bu mesailin, zaman-ı münasibinde hal-
lolunabileceğinden ve milletin binnetice memnun olaca-
ğından kat'iyen emin idim». ( 6 ) diyerek medrese ve tek-
kelerin kaldırılması meselesini de «millî bir sır» olarak
sakladıklarına işaret buyurmuşlardır.
Nihayet Ulu önder, 1 Mart 1924 Cumartesi günü
ikinci devrenin içtima senesini açarken irad buyurdukları
nutukta «Milletin ârâ-yı umumiyesinde tesbit olunan ter-
ce) Nutuk, 1934, s. 206.
biye ve tedrisatın tevhidi umdesinin bilâ-ifâte-i an tatbiki
lüzumunu müşahede ediyoruz (Alkışlar, bravo sesleri.) Bu
yolda teahhurun zararları ve bu yolda tehalükün ciddi ve
derin semereleri seri kararınıza vesile-i tecelli olmalıdır.»
diyerek tevhid-i tedrisatın süratle tatbiki ne kadar mülte-
zem olduğunu izah buyurdular.
Ertesi pazar günü Halk Fırkası toplandı. Ruznâmede-
ki hilâfetin ilgası, halifenin hal'i ve hanedanın Türkiye
toprakları haricine çıkarılması hakkında Urfa mebusu
Şeyh Saffet Efendi ile arkadaşlarının kanunî teklifleri bi-
rinci ve ikinci celselerde müzakere edilerek kabul olun-
duktan sonra, üçüncü celsede Şer'iye, Evkaf ve Erkân-ı
Harbiye-i Umumiye Vekâletlerinin ilgasına dair olan ka-
nunî teklif müzakere olundu. Konya mebusu Musa Kâzım
(Konya) ve Abdullah Azmi (Eskişehir) Efendiler Şer'iye
ve Evkaf Vekâleti'nin lâğvı doğru olmadığı reyinde bulun-
dular. Şer'iye ve Evkaf Vekâleti'nin vazifeleri ne olacağı
sualine karşı Abdullah Azmi E f e n d i : «Evvelce vazaif-i ka-
za, tedrisat, ifta idi» dedi. Kaza için Adliye, tedrisat için
Maarif Vekâletleri mevcut olduğu kendisine ihtar edildi.
Recep Bey (Kütahya), Musa Kâzım ve Abdullah Azmi
Efendiler cevap vererek Şer'iye ve Evkaf Vekâleti'nin il-
gası zarurî olduğu hakında izahat verdi ve «Bugün Şer'
iye Vekâleti makamının meşgul olduğu başlıca işler ev-
kaf, tedrisat ve muamelât işlerine taallûk etmektedir. Bi-
naenaleyh şimdi mevki-i müzakerede bulunan kanun yal-
nız başına nazar-ı dikkate alınırsa meselenin mantıkî ne-
ticesine varmak biraz müşkül olur. Halbuki bütün sebeb-i
içtimaimiz olan memleketi salâh-ı kat'îye götürecek nâfi
ve teceddüt-perverane program içerisinde Şer'iye Vekâleti
ve Tevhid-i tedrisat kanunu vardır. Burada en mühim anâ-
sırdan birisi evkaf meselesi, diğeri de tedrisatın tevhidi
meselesi teşkil ediyor. Henüz fiilen o kanunların müzake-
resine başlamış bulunmuyoruz ve fakat ihtimal ki bu ka-
nundan sonra onlar gelecektir. Binaenaleyh, Şer'iye Vekâ-
leti'nin Heyet-i vekileden ihracı keyfiyetini bu meselelerin
her üçünün şümulü dahilinde mütalaa etmek lâzımdır»
dedi. Recep Bey, evkaf meselesi hakkında izahat vererek
bunun başlı başına ehemmiyetli bir millî mesele olduğuna
işaret ettikten sonra, «Şu halde Evkaf Vekâleti'nden temer-
rüt edecek olan Şer'iye Vekâleti'nin uhdesinde tedrisat ve
muamelata ait diğer hususat kalmış oluyor. Tedrisat mese-
lesi hakkında takriben bir haftadan beri muhitimizde ve
meclisimizde arkadaşlarımız tarafından ifade edilen esas-
lara temas etmek pek zaittir. Fakat muhterem arkadaşlar,
hemen hiçbir arkadaşımız muhalif kalmamak şartıyla cüm-
lemizin ittifak ettiği müşterek bir esas vardır ki o esas,
tedrisatın behemahal Maarif-i Umumiye Vekâletine raptı-
nı müstelzim kılmaktır» dedi. Recep Bey daha sonra «Bu-
gün bir hukukçu, bir elektrik mühendisi, bir nafia müte-
hassısı, bir diğer mütehassıs hiçbir vakit tedrisat-ı tâliye-
yi asrî ve normal bir şekilde, mekâtib-i tâliyede tahsil et-
memiş olanlar tarafından mekâtib-i âliyede suret-i mahsu-
sada kabil-i iktisab olmadığı gibi, hakiki âlim sıfatını,
âlim evsafını haiz bulunan ulemâ-yı muhteremenin de bu
meseleye ait tahsilleri esaslı surette görmeksizin doğrudan
doğruya yalnız ilâhiyat kısmını tahsil etmek suretiyle bu
muhterem ve mübeccel ilmi iktisap etmelerine imkân» ol-
madığını tasrih etti ve bu fikri misallerle tevsi ettikten
sonra «İşte bu zaruretten dolayıdır ki, behemahal tedri-
sat-ı ibtidaîye ve tâliye, Maarif-i Umumiye Vekâleti'nin
taht-ı nezaretinde tevhid» ( 7 ) ve ilâ edilmesi lüzumunu te-
yit etti.
Bu celsede Şer'iye ve Evkaf Vekâleti'nin lâğvı ve Di-
yanet Reisliği'nin teşkili hakkındaki kanun müzakere ve
kabul olunduktan sonra ,reis Diyarbakır mebusu Feyzi Bey
(7) Halk fırkası İçtimainin 2 M a r t 1340 p a z a r tarihli m a t b u zap-
tından.
 «Tevhid-i tedrisat hakkındaki teklif-i kanunînin müzakere-
sine geçiyoruz» dedi. Ondan sonra kanunî teklifin müza-
keresine geçilerek birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü
maddeleri münakaşasız kabul edildi ( 8 ). «Bu kanunun neş-
ri tarihinden itibaren Müdafaa-i Millîye, iktisat, Sıhhiye ve
Muavenet-i içtimaiye Vekâletleri ve vilâyetler tarafından
idare edilen bilcümle mekteplerin mercii Maarif Vekâleti
olacaktır. Bunlardan idare-i umumiyeye tâbi olanların büt-
çeleri de Maarif Vekâleti bütçesine devrolunacaktır» şek-
linde olan beşinci maddesi epeyce gürültülü münakaşaları
mucip oldu. Evvelâ Vasıf Bey (Saruhan) bu maddeye Na-
fia Vekâleti'ni ilâve etmekle beraber «Idare-i hususiyeler-
de bulunan bütçeler de mahallî maarif idarelerine devro-
lunur» ibaresinin girmesini istedi. Dahiliye Vekili Ferit
Bey (Kütahya) vilâyet hususî bütçelerinin maarife devri-
ne itiraz etti. Madde tekrar okundu. Reis maddeyi reye ko-
yacağı sırada Tahsin Bey (Aydın) ziraat mektepleri, mü-
hendis mekteplerinin mütehassıs mektepler olduğunu, Ma-
arif Vekâleti tarafından idare edilemeyeceğini, bunlara ya-
zık olacağını ileri sürdü. Muhtar Bey (Trabzon) da «mem-
leketin tedrisatının tevhidine hepimiz taraftarız. Yani ter-
biye memlekette aynı mevkie merbut olarak yeknesak ol-
malıdır. Lâkin bu tedrisattan maksat, memleketin tedri-
sat-ı ibtidaiye ve tedrisat-ı tâliyesini nazar-ı dikkate almak-
tır. Yoksa Erkân-ı Harbiye mektebi, Mühendis mektebi,
Bahriye mektebi gibi mütehassıs çıkaracak mekteplerin
maarife rabtedilmesi değildir» dedi. ve «İstirham ederim
bu mesele tavazzuh etsin. Maksat tedrisat-ı tâliye mektep-
leridir. İhtisas mekteplerinin eski dairelerinde kalmasını
(8) F ı r k a d a müzakere edilen kanunî teklifin birinci, ikinci, üçüncü
ve dördüncü maddeleriyle esbab-ı mucibesi Meclis'te okunan ve
aşağıda kanunun Büyük Millet Meclisi'nde müzakeresi sıra-
sında kaydedilecek olan k a n u n maddeleri ile esbâb-ı mucibesi-
nin aynı olduğundan b u r a y a konulmadı.
bendeniz istirham ediyorum. Başka türlü olamaz. Maarif
Vekâleti nasıl zabit yetiştirecek, nasıl mühendis yetişti-
recek? Bunlar hür mektepleridir» fikrini ilâve etti- Yunus
Nadi Bey (Menteşe) âli mekteplerin dahil olmadığını söy-
ledi. Muhtar Bey de «Eğer arzettiğim şey mevzu-ı bahs
değilse ben teklifimden vazgeçiyorum» dedi. t
Bunun üzerine Vasıf Bey (Saruhan) söz a l d ı : «Ted-
risatın tevhid-i esası kabul edildiği zaman doğrudan doğru-
ya terbiye ve tedrisat-ı umumiye akla gelmek lâzımdır.
Yoksa yeni hazırlanan kanun mucibince ki Maarif Encü-
menine gelmiştir ve der-dest-i takdimdir, burada mekâ-
tib-i âliyeye şahsiyet-i hükmîye verilmektedir. Hattâ Darül-
fünun bile muhtar olmaktadır. Darülfünunun Maarif Ve-
kâleti ile merbutiyeti maddeten ve ancak bütçe itibariyle-
dir. Alâka itibariyle refedilmekte ve şahsiyet-i hükmiye ve-
rilmektedir. Binaenaleyh bahsedilen meselede tedrisat-ı
ibtidaiye ve tâliye akla gelsin» dedi ve Mühendis mektebi
ve Tıbbıye-i askeriyenin Darülfünuna dahil olduklarını,
Harbiye ve Erkân-ı harbiye mekteplerinin eski hollerini
muhafaza edeceklerini söyledi.
Hasan Fehmi Bey (Gümüşhane) madde-i kanuniye
ile Vasıf Bey'in izahatı arasında bir münasebet görmediği-
ni, izahatın başka, maddenin başka olduğunu söyledikten
sonra «Terbiye ve tahsildeki vahdet tahsil-i ibtidaî ve tâ-
lide aranır. Eğer ihtisas mekteplerinde de vahdeti temin
edelim derseniz ben tatbik imkânını görmüyorum. O vakit
ihtisas kalmaz» dedi ve mahallî idarelerin ne selâhiyetleri-
ne, ne bütçelerine dokunulmamasını, maddenin ona gö-
re tashihini istedi. Akçuraoğlu Yusuf Bey (İstanbul) mad-
deyi tekrar okuttuktan sonra ihtisas mekteplerinin maari-
fe bağlanmasının doğru olmadığını ve mahallî idarelerin
bütçelerinin de ellerinde kalması lâzım geleceğini ileri sür-
dü. Dahiliye Vekili Ferit Bey (Kütahya) bu maddenin ka-
 nun içerisinden çıkarılarak ayrıca müzakere edilmesini ve-
yahut maddenin tedrisat-ı umumiye mektepleri bütçeleri
ile beraber Maarif Vekâletine devredilmiştir şeklinde ka-
bulünü teklif etti. Akçuroğlu Yusuf Bey (İstanbul) «mad-
denin tekrar yazılıp müzakeresi lâzımdır» dedi. Vasıf Bey
(Saruhan) âli mekteplerin mevzu-ı bahs olmadığını, ziraat
mektepleri gibi müesseselerde meslek derslerinden başka
olarak Türkçe, tarih, coğrafya, malumat-ı medeniye gibi
umumî dersler bulunduğunu, onun için bu mektebin İkti-
sat Vekâleti'ne bağlı kalması doğru olmayacağını, mektep
Maarif Vekâleti'ne geçince Maarif Vekâleti ziraat mütehas-
sıslarından istifade edeceğini söyledi. Bu sırada başka
mekteplerle tâli ihtisas mekteplerinin Maarif Vekâleti'ne
tâbi olup olmaması meselesi üzerinde Vasıf Bey'le Akçu-
raoğlu Yusuf Bey arasında bir münakaşa oldu. Nihayet bu
maddenin daha iyi bir şekilde tesbit edilmek üzere müza-
keresinin tehiri ve bunun Heyet-i vekilece yeni bir madde
hakkında teklif olunmak üzere Başvekâlete tevdii hakkın-
da Mithat Bey (Maraş)in teklifi kabul edilerek celseye niha-
yet verildi. Aynı gün dördüncü celse açılınca hükümetçe
«Madde 5 — Bu kanunun neşri tarihinden itibaren terbiye
ve tedrisat-ı umumiye ile miiştagil olup şimdiye kadar Mü-
dafaa-i Milliye'ye merbut olan askerî rüşdî ve idadiler ile
Sıhhiye Vekâleti'ne merbut olan darüleytamlar bütçeleri
heyet-i talimiyeleriyle beraber Maarif Vekâleti'ne rabto-
lunmuştur. Mezkûr rüşdî ve idadilerde bulunan heyet-i ta-
limiyelerin cihet-i irtibatları âtiyen ait olduğu vekâletler
arasında tahvil ve tanzim edilecek ve o zamana kadar or-
duya mensup olan muallimler orduya nisbetlerini muha-
faza edeceklerdir» şeklinde tesbit edilen 5. madde kabul
olunarak celseye-nihayet verildi.
Ertesi .gün (1924 'Mâttınm üçüncü pazartesi günü)
Büyük Millet Meclisinde, Fethi Bey, «Hilâfet'in ilgası
ve hanedân-ı Osmanî'nin Türk\ye Cumhuriyeti haricine çı-
karılması hakkındaki kanunun diğer kanunlardan sonra
müzakere edilmesine dair» hükümetten bir teklif aldığım
söyledi. Bunun üzerine Şer'iye ve Evkaf ve Erkân-ı Harbi
ye-i Umumiye Vekâletlerinin ilgasına dair kanunî tcklil
müzakere ve kabul edildi. Daha sonra tevhid-i tedrisat hak
kında Vasıf Bey (Saruhan) ve arkadaşlarının teklif-i kanu-
nîsinin müzakeresine geçildi. Evvela teklif-i kanunî okun-
du.
Tevhid-i tedrisat hakkında Saruhan mebusu Vasıf
Bey ve rüfekasının teklif-i kanunîsi:
«Riyaset-i celîleye,
Bir devletin irfan ve maarif-i umumiye siyasetinde
milletin fikir ve his itibariyle vahdetini temin etmek için
tevhid-i tedrisat en doğru, en ilmî ve en asrî ve her yerde
fevaid ve muhassenâtı görülmüş bir umdedir. 1255 Gülha-
ne Hatt-ı hümayunundan sonra açılan Tazminat-ı havrive
devrinde saltanat-ı münderise-i Osmaniye tevhid-i tedrisa-
ta başlamak istemiş ise de, buna muvaffak olamamış ve
bilâkis bu hususta bir ikilik bile vücuda gelmiştir. Bu iki-
lik, vahdet-i terbiye ve tedris nokta-i nazarından birçok
muzır neticeler tevlid etti. Bir millet efradı ancak bir ter-
biye görebilir. İki türlü terbiye bir memlekette iki türlü
insan yetiştirir. Bu ise vahdet-i his ve fikir ve tesanüt ga-
yelerinin külliyen muhildir.
Teklif-i kanunîmizin kabulü /takdirinde, Türkiye
Cumhuriyeti dahilinde ve bilumum irfan müessesatı-
nm merci-i yegânesi Maarif Vekâleti olacaktır. Bu suretle
bilcümle mekâtipte bundan böyle Cumhuriyet'in irfan si-
yasetinden mesul ve irfaniyatımızı vahdet-i his ve fikir
dairesinde ilerletmeye memur olan Maarif Vekâleti müs-
bet ve müttehid bir maarif siyaseti tatbik edecektir. Tekli-
fimizin bugün der-akap ve müstacelen müzakeresiyle ka- Artvin Aydın Kars Çankırı
nuniyet kesbetmesini heyet-i celîleden rica ederiz». Hilmi Zekaî Ağaoğlu Talât
Ahmet
2 Mart 1340
Ertuğrul Kütahya Giresun Giresun
Kayseri Konya Gelibolu Saruhan Rasim Recep Kâzım Hacı
Ahmet Hilmi Refik Celâl Nuri Vasıf Muhittin

Kütahya İzmir Gaziantep Çatalca Ertuğrul Denizli Kayseri

Antalya
ehmet Şükrü Kılıç Ali Ahmet Sakî Şakir İbrahim Haydar Sabit
Rüştü
Dr. Fuat Tahsin Ali Rıza tlyas Sami
Kırkkilise Bursa Rize îzmit Hakkâri
Aydın İstanbul Muş
Refet Ahmet Fuat Saffet Asaf
Muş Kütahya Urfa Rize
Osman Kadri Ragıp Ali Karahisar-ı Malatya
Ali
Şarkî Hilmi
Kozan Rize Karahisar-ı Trabzon İsmail
Ali Saip Rauf Sahip Nebizade
Ruşen Eşref Hamdi Tevhid-i tedrisat hakkındaki teklif-i kanunî
Siirt Adana Ergani Ordu Madde 1 — Türkiye dahilindeki bütün miiessesat-ı
Ahmet Kemal Kâzım Vehbi Recai ilmiye ve tedrisiye Maarif Vekâleti'ne merbuttur.
Kırşehir Denizli Bolu Elâziz Madde 2 — Şer'iye ve Evkaf Vekâleti veyahut husu-
Mazhar Müfit Cevat Abbas Hüseyin sî vakıflar tarafından idare olunan bilcümle medrese ve
mektepler Maarif Vekâleti'ne devir ve rabtedilmiştir.
A. Karahisar Bilga Menteşe Urfa
îzzet Ulvi Samih Rifat Şükrü Kaya Yahya Kemal Madde 3 — Şer'iye ve Efkaf Vekâleti bütçesinde me-
kâtip ve medârise tahsis olunan mebâlig maarif bütçesine
Zonguldak Tokat Menteşe Karahisar-ı nakledilecektir.
Ragıp Mustafa Yunus Nadi Şarkî Madde 4 — Maarif Vekâleti yüksek diniyat müte-
Mehmet hassısları yetiştirmek üzere Darülfünunda bir llâhiyat
Emin Fakültesi tesis ve imamet ve hitabet gibi hidemat-ı diniye-
Saruhan Van Saruhan Ertuğrul nin ifası vazifesiyle mükellef memurların yetişmesi için de
Reşat Hakkı Kemal Dr. Fikret ayrı mektepler küşat edecektir.
 Madde 5 — Bu kanunun neşri tarihinden itibaren
terbiye ve tedrisat-ı umumiye ile müştagıl olup şimdiye
kadar Müdafaa-ı Milliye'ye merbut olan askerî rüşdî ve
idadilerle Sıhhiye Vekâletine merbut olan darüleytamlar
bütçeleri ve heyet-i talimiyeleri ile beraber Maarif Vekâ-
letine rabtolunmuştur. Mezkûr rüşdî ve idadilerde bulu-
nan heyet-i talimiyelerin cihet-i irtibatları âtiyen ait olaca-
ğı vekâletler arasında tahvil ve tanzim edilecek ve o za-
mana kadar orduya mensup olan muallimler orduya nis-
betlerini muhafaza edecektir.
ıMadde 6 — İşbu kanun tarih-i neşrinden itibaren
muteberdir.
Madde 7 — İşbu kanunun icra-yı ahkâmına İcra Ve-
killeri Heyeti memurdur.
Kanunun heyet-i umumiyesi hakkında söz isteyen
bulunmadığı için maddelere geçildi ve maddeler teklif-i
kanunîde yazıldığı şekilde, münakaşasız kabul edildi.
Maarif Vekili Vasıf Bey'in, bu kanun mucibince ve-
kâletin emrine verilen medreseleri hemen kapatması
Maarif bütçesinin müzakeresi esnasında şiddetli müna-
kaşalara sebep oldu.
Maarif Vekili Vasıf Bey (Saruhan) tenkitlere ce-
vap vererek medreselerin bir kısmının iptidaî sınıflarını
ihtiva ettiği, dünyanın hiçbir yerinde iptidaî mekteple-
rinde küçük çocuklara meslek esasına göre ders verilme-
diğini izah ettikten sonra medreselerin yukarı sınıfla-
rının vaziyetine geçti. «Arkadaşlar, dedi, eskiden medre-
selerimiz hiç şüphesiz, iki üç asır evvel birçok kıymetli
adamlar yetiştirmiştir. Müessesat-ı ilmiyemiz medrese
nâmı altında mevcuttu. Fakat bilâhare arkadaşlar, mede-
niyetin, fennin ve ulûmun mütemadi tekâmülü karşısın-
da bizzat biz, yüz seneden beri, 150 seneden beri ayrı ted-
risat mecburiyeti karşısında kaldık. Ondan sarf ı ııa/.aı
olunursa arkadaşlar, bugünkü vaziyette, tasvir etliğim
vaziyette mevcut olan talebe için iki yol v a r d ı r : liiıi .ıs
kerlikten kaçmak, diğeri medreseye ismini kaydettirerek
dışarda sanatla iştigal etmektir. Arzu buyurursanız, bu
nun için zatıâlilerine istatistikler arzedeyim. Arkadaş
lar, medreselerde 18 bin talebe okumaktadır. Size ilısaî
pıalumat veririm ki, bu 18 bin talebenin ancak 6 bin şu
kadar küsuru mekteplerde mevcuttu. Geri kalan on iki
bini ismini medreseye kaydetmiştir. Vesikasını almıştır
ve ondan sonra bakkallık, esnaflık yapmaktadır. Muhte-
rem arkadaşlar tedris-î dinî bu mudur, tedris bu mudur?...
Bundan sonra Vasıf Bey'in her mesleğin tâli mektepleri
mevcut olduğuna dair sürülen fikirlere itiraz ederek
böyle bir şey olmadığını Tıp Fakültesinde doktor yetiştir-
mek için ayrı tâli mektep olmadığını, Tevhid-i tedrisat
kanunu üzerine askerî mekteplerin bile M a a r i f e devredil-
diğini ,bundan sonra Harbiye'ye lise mezunlarının gidece-
ğini tesbit etti. Medrese-i Süleymaniye'nin de İlâhiyat Fa-
kültesi'ne nakledildiğini söyledikten sonra «O halde muh-
terem arkadaşlar, verdiğim bu izahat üzerine Tevhid-i
tedrisat kanununun hangi maddesini ihmal etmişim? Ya-
hut hangi maddesine muhalif bir vaziyet almışım? Bunu
bir türlü anlayamadım» dedi. Bundan sonra Maarif büt-
çesinin maddelerine geçilerek kabul edildi.
Tevhid-i tedrisat kanununun Büyük Millet Meclisi'n-
ce kabulünden bir müddet sonra Atatürk bir nutukların-
da tevhid-i tedrisata işaretle «cihan aile-i medeniyesinde
mevki-i ihtiram sahibi olmak isteyen Türk milleti, evlat-
larına vereceği terbiyeyi mektep ve medrese nâmında bir-
birinden büsbütün başka iki nev'i müesseseye teslim et-
meğe hâlâ katlanabilir miydi? Terbiye ve tedrisatını tev-
hid etmedikçe aynı fikirde, aynı zihniyette fertlerden
mürekkep bir millet yapmağa imkân aramak abesle iş-
 tigal olmaz mıydı?» buyurarak bu kararın ne kadar
ehemmiyetli bir ihtiyacın ifadesi olduğunu tasrih bu-
yurmuşlardır. Kültür Bakanlığı Tevhid-i tedrisat kanu-
nunun kabulünden sonra bütün medreseleri kapatmış,
muhtelif yerlerde İmam - hatip mektepleri açmış, bir
müddet sonra da imam ve hatip mekteplerini orta mek-
teplere kalbetmiştir. Kültür Bakanlığı bir taraftan da li-
selerle orta ve ilkokulların müfredat programlarında
mevcut olan din derslerini kaldırarak tedrisatı tamamen
laik bir hale getirmiştir.
Tevhid-i tedrisat kanunundan sonra birbirini mü-
teakip neşredilen muhtelif kanunlarla bâtıl hurafelerin
ve muzır fikirlerin kaynaklan da kurutulmuş, bu suret-
le Türkiye'de asırlardan beri fertlerin ilmî zihniyetle dü-
şünmelerine engel olan âmiller birer birer ortadan kal-
dınlarak Türkiye'nin manevî havası temizlenmiştir.
Fransa'da büyük inkılâp 1789'da başladığı halde okullar
1882'de, yani inkılâptan ancak 93 yıl sonra laikleştirile-
bildiği halde, memleketimizde Cumhuriyet'in ilânından
dört ay sonra tevhid-i tedrisatın başarılması Atatürk
inkılâbının ne kadar kavrayışlı bir süratle ilerlediğini
gösteren parlak bir misaldir.
(Belleten, G 11, ar. 7 - 8 , Ankara 1988, a 422 - 431)
Necmeddin Sadık [Sadak]
TÜRK OCAKLARI
Ankara'da toplanan Türk Ocakları kongresi son cel-
sesini akdederek dağıldı. Bu içtimalarda birçok hatip-
ler âteşîn nutuklar söylediler, bu nutuklarda bazen pek
faydalı fikirler vardı; millet, milliyet kelimeleri «Türk har-
sı» «Türk birliği» tabirleri sık sık tekrar edildi. Hep bu
mefhumlar etrafında birçok şeyler talep edildi, yine bu
saha içinde birtakım teklifler ileri sürüldü. Fakat bunla-
ra rağmen hariçten müşahede eden bir adam sıfatıyla, iti-
raf edelim ki, Türk Ocaklanmn takip ettikleri ve şimdiden
sonra takip edecekleri gayeler hakkında sarîh ve müsbet
bir fikir edinemedik.
Bize öyle geliyor ki, ilk ve eski vazifesi yavaş yavaş
bittiği halde yeni şerâite intibak edemeyen, hayatını ida-
me ettirmek için aradığı yeni vazifenin nevi ve mâhiyeti-
ni tayinde tereddüt eden bir uzuv karşısında bulunuyo-
ruz. Hayat kanunlan, vazifesiz kalan uzuvlan felce mah-
kûm eder. îfa ettikleri hizmetler, tekâmül neticesinde, da-
ha yüksek uzviyetler tarafından gasbedilen müesseseler,
bir müddet daha gayesiz, vazifesiz kaldıktan sonra ze-
val bulur. Umumî taksim-i a'mal hareketi içinde daima
eski gayelerin kuvvetiyle yaşamak güçtür. İşte, Türk
Ocakları, böyle nazik bir devir yaşıyorlar.
Çünkü Osmanlı İmparatorluğunun vâsi ve muğlak
halitası içinde yaşayan Türk unsurunu canlandırmak,
kuvvetlendirmek vazifesini, bugün bütün bir heyet i iç-
 timaiye, bir millet ve bir devlet deruhde etmiş bulunu-
yor. Türkler, bir devlet içinde, diğer unsurlar gibi bir
unsur halinde yaşarlarken, devlet, diğer gaileler arasında
bu unsurun terakkisini ihmal ederken, Türk Ocaklarının
çok muayyen, çok faydalı bir gayesi vardı. Aynı devlete
mensup, aynı hudut içinde yaşayan, aynı haklar isteyen
diğer unsurların rekabeti içinde Türkler pek biçare bir
halde idiler. Bu devletin temeli ve yegâne müdafii olduk-
ları halde kendi mevcudiyetlerini idrak edemiyorlardı.
Türk milleti ve Türk milliyeti mânâsını kaybetmişti. Ona,
bu varlığının kıymetini öğretmek, hissettirmek lâzımdı.
Türk Ocağı bu vazifeyi deruhte etti. Bütün cihanda baş-
layan umumî bir hareketin burada başına geçti; esasen
bizzat bu cihanşümul hareketin Türkiye'de vücuda ge-
tirdiği bir uzviyetti, ilk zamanlarda, milliyeti ırk ile ka-
rıştıran müfrit ve zararlı telâkki hatalarına rağmen, bu
ocakların, milliyet cereyanına ifa ettikleri hizmet inkâr
edilemez.
Fakat şimdi Türk vahdeti bilfiil vücuda gelmiştir.
Bir devlet var ki ismi Türkiye Cumhuriyeti'dir. Ve bu
devlet, bizzat bu milliyet cereyanının, millî bir ihtilâlin
doğurduğu ve yalnız bu cereyana istinat eden bir devlet-
tir. Bütün şubeleri, millî mevcudiyetimizin takviyesine
hizmet etmek gayesini takip ediyor; bütün siyaseti Türk
milletini yükseltmek endişesinden ilham alıyor. Millî ir-
fan, millî hars dediğimiz şeyler bugünkü devletin en bel-
libaşlı vazifelerinden birini teşkil ediyor. Bu millî devlet
mekanizması arasında, hem milleti, hem devleti Türk
olan bu büyük uzviyet içinde «Türk Ocağı»nm bir mânâ-
sı var mıdır? Türk Ocağı haricinde olan vâsi Türk uzvi-
yetinin, hükümetin ve milletin bugünkü gayesi, faaliyeti,
bu mahdut teşkilâttan ayrı mıdır? «Osmanlı Devleti»
içinde «Türk Ocağı» nm bir mânâsı vardı. Fakat bugün
ne bu ismin, ne bu teşkilâtın hikmet-i vücudu kalmış-
tır. Daha doğrusu, bu teşkilâtın gayeleri tahakkuk etmiş,
vazifesi hitama ermiştir. Eğer yaşamakta devam etmek
istiyorsa, gayesini, vazifesini, hattâ ismini değiştirmek
mecburiyetindedir. Aksi takdirde, bugünkü gibi, işsiz,
meflûç bir halde kalmağa mahkûmdur. Nitekim Türk
Ocaklarının, son senelerdeki muhasebe-i mesaîsinde, bir-
kaç konferansla, heyet-i idare intihabâtına ait içtimalar-
dan başka bir şey bulmak müşküldür.
Kongrede en ziyade mevzu-ı bahs olan «millî hars»
meselesi, artık hükümetin selâhiyet ve mesuliyet sahası-
na geçmiştir. Tamamiyle millî bir siyaset takip eden dev-
letin maarif idaresi varken, hususî taazzuvlarm millî
hars namına ortaya bir şeyler çıkarmalarına ne kudretleri
ne de selâhiyetleri vardır. Esasen, Ocak mensuplarının
ağzında bu kelimelerin sarîh ve muayyen hedeflere taal-
luk etmeyen, mübhem ve nazarî mefhumlar şeklinde kal-
ması da bunu gösteriyor.
Türk Ocakları, yaşamak ve faydalı olmak için halk
ocakları şekline inkılâp etmeli ve bulundukları yerlerde
muntazam dersler ve konferanslar vermek suretiyle sa-
dece halkı tenvir, Cumhuriyeti takviye vazifesini deruh-
te etmelidirler. Bu program, zihinlerinde çok büyük ve
tantanalı programlara, mübhem ve felsefî kelimelere yer
vermiş olanlara belki ehemmiyetsiz ve gayr-ı kâfi görü-
nür; fakat hiç olmazsa Türk milleti ve Türk milliyeti uğ-
runa birçok kanlar dökmüş, Türklüğünü çoktan idrak et-
miş bir heyet-i içtimaiyeye Türk olduğunu hatırlatmak
kadar lüzumsuz, vâhi bir emek değildir.
(Akşam, nr. 2355, 3 Mayıs 1925)

Hamdullah Suphi [Tanrıöver]
HİTABE
«TÜRK OCAĞI»
Aziz arkadaşlar!
Türk Ocaklarının ikinci kurultayı çalışmağa başla-
dığı günden beri duyduğum inşirâhı, hattâ gururu, size
nasıl izah edeceğimi bilmiyorum. Bana itimat ediniz,
karşınızda duyduğum his, her şeyden ziyâde derin bir
gururdur. Kurultay açılmış ve müzâkerelerimiz başla-
mıştı. Ben oturduğum köşede ara sıra başımı arkaya çe-
virerek sizi birer birer seyrediyordum. Gözlerim, birini-
zin üzerinde bir müddet dalıp kalıyordu. O kimdi? İstan-
bul Ocağının ilk senelerinde fakir, mütevazı binamızın
içinde musâhabeleri dinlemeğe gelenler, yirmi yirmi beş
kişiyi geçtiği vakit iskemle yetmediği için iki üç arkada-
şıyla beraber Divanyolu'nda bir gazinoya girerek oradan
sırtında iskemle taşıyan ve misafirlere oturacak yer te-
darik eden eski bir Ocaklı! Bir diğerine bakıyorum : Ge-
ceyarısından sonraya kadar devam eden, bir türlü bitme-
sine razı olmadığımız bir toplanmanın nihayetinde evine
dönmeğe imkân bulamadığı için bir masanın üstüne yatak-
sız ve yorgansız uzanarak uyuyan bir arkadaşımız! Yanıba-
şmdakini seyrettiğim vakit hayalim çöllere kadar uzanıyor.
Harb-i Umumî senelerinde «Hafir» de boş mesafelerin bir
ucunda, ıssız bir köşede, bir hastanın başına ana şefkatiyle
eğilmiş bir doktor görüyorum: Yatan hasta bir Ocaklı,
tedavi eden doktor bir Ocaklı! Fırtına, feragat ve ölüm
günlerinde bunlar birbirinden ayrılmıyorlar. Hayalim ça-
lışmakta devam ediyor. Çöllere inen bu doktorların has-
tahanesinde Almanlar var. Halbuki «Bi'reyn» de Alman-
ların kendine mahsus bir hastahaneleri olduğu halde,
onlar, Türk hastanesinde tedavi edilmeyi tercih ediyor-
lar. Çünkü orada «vazifenin hudutları imkânla ölçülür»
diyen bir Ocaklı çalışıyor. Orada sıranın başında oturan
esmer bir çehre üstünde gözlerim duruyor, tanıyorum :
O, Karadeniz sâhillerini Rus donanması topa tuttuğu va-
kit, Hopa'da hastahanenin doktoru, kasabanın kaymaka-
mı, jandarmanın zâbiti olmuş, bütün vazifeleri kendi üze-
rinde toplamış olan eski bir Ocaklıdır. Daha ötede çok
genç yaşına rağmen, hemen hemen ömrünün yarısını
harpten harbe koşmakla geçirmiş ve şimdi sivil bir zâ-
bit oturuyor. Yüzünün çizgilerine dikkat etseniz ne ka-
dar sükûn ve rikkat farkedersiniz. Halbuki onun başı et-
rafında ne kıyametler kopmuştur. O da, vatan Ocakların-
dan birinin murahhası olarak aramızdadır. Sıralarda
uzun senelerdir, Türk gençliğine milliyetin yükseltici il-
hamım vermiş mürebbiler görüyorum. Türk vatanının bir
ölüm veya hayat mücadelesinde vazife kabul etmiş ve ka-
bul ettiği vazifeyi mutantan ve ilâhî bir zafere eriştirmiş
mebus ve Ocaklı arkadaşlara tesadüf ediyorum. İçtimâin
içinde yirmi beş, otuz senedir Türk dünyasının millî şuu-
ra ermesi için kalemiyle mücadele eden muharrirler gö-
ze çarpıyor.
İçtimâiniz, büyük ve muhteşem bir kuvvet tezahü-
rüdür- Bunun içindir ki, çok aziz arkadaşlar, karşınız-
da sadece mesut bir teheyyüc değil, müessesenin inkişa-
fını görmekten mütevellit sade bir inşirah değil, büyük
akidenin candan müminlerini görmekle gurur duyuyo-
rum. Acaba hangi gurur bu gururdan daha muhik olabi-
lir?
 Arkadaşlar, temsil ettiğiniz Ocakların mühim bir kıs-
mım memleketin muhtelif köşelerinde kendi gözlerimle
seyrettim. Bu dakikada onları birer birer hatırlıyorum.
Fikrin kuvveti ne kadar büyümüş ki, memleketi baştan
başa sarsan, yıkan ve yakan felâketler müessesemizin
bir an inkişafına bile mâni olmadı.
Vaktiyle Osmanlı împaratorluğu'nun yalnız bir şeh-
rinde, o şehrin de yalnız bir köşesinde bir tek Ocağımız
açılmıştı. Şimdi nereye gitsek, ne kadar mesafe kat'et-
sek daima karşımıza cephesinde aynı kelimelerle bir
«Türk Ocağı» çıkıyor. Cenuba iniyorsunuz. Uzun mesa-
feler sizi hareket noktanızdan ayırıyor. Fakat bakıyorsu-
nuz, yeniden ziyaret ettiğiniz bu kasabanın bir sokağın-
da, İstanbul'da gördüğünüz Ocak evlerin sırası içine gir-
miş bekliyor. Şimal sâhillerini geziyorsunuz; Ocak yine
karşınıza çıkıyor. Bazıları ufacık mescitler halindedir.
Kapısından içeriye girdiğiniz vakit, sadelik, fakr, mah-
rumiyet derhal gözünüze çarpar. Siyah çulla örtülmüş
peykeler, üstünde bir kilim parçası olmayan çıplak döşe-
me, tahtaları boyasız, iyi rendelenmemiş iki masa, bu
ufacık Ocağın bütün eşyasını teşkil eder. Duvarlarda Ka-
çar hânedanmm şahlarına benzer Acem basması resimlere
tesadüf edersiniz. Bunlardan biri Fevzi Paşa'yı temsil
eder. Gazi, at üstünde göklere doğru hamle eden bir va-
ziyette gösterilmiştir.
Arkadaşlar! Bu fakir köşe, eşyadan, sanattan ve
zevkten mahrum olan bu küçük Ocağımız fikri, maksa-
dı, imanı olan bir zümrenin içtima yeridir. Bu mesci-
din kendisine mahsus bir cemaati vardır. Mescit ne ka-
dar fakir ise, cemaat manen o kadar büyüktür, zengin-
dir. Bana inanınız, tarif ettiğim bu mütevazı çerçeveler
içinde öyle gençlere tesadüf ettim ki, onların her biri
memleketin koskoca bir mıntıkası için hakiki bir varlık
kuvvetidir. Hikâyesini anlattığım bu küçük Ocaklardan
başlayarak bütün bir halkın hürmet ve muhabbetiyle
muhât olan ne kudretli Ocaklarımız da vardır. Bunlar iyi
binalar içinde kâfi techizâta ve teşkilâta mâlik, kalaba-
lık bir cemaatin daimi ziyaretini kabul eden mabedleri-
mizdir.
Arkadaşlar! Şimdi bu dakikada beni dinleyen Ferit
Celâl Bey'le Adana'dan avdet ediyorduk. Ocakların vazi-
fe ve istikbali hakkında bana bazı sualler sordu. Ona söy-
lediğim bir sözü size tekrar edeceğim: Bilirsiniz dağ ba-
şında .yalnızlıktan bunalan bir çoban bazen karşı dağa
seslenir. Orada tanıdığı bir çoban, sürüsünün başında
bekliyor mu? Onu anlamak için bir isim söyleyerek hay-
kırır. Karşı dağdan cevap alırsa, artık o yalnız değildir,
çünkü karşı dağda sürüsünü bekleyen bir çoban vardır.
Arkadaşlar! Türk Ocakları bu vaziyettedir, dağdan
dağa seslenen çobanlar vaziyetindedir. Hepimiz olduğu-
muz köşeden haykınyoruz. Dağlar boş değildir. Türk
Ocakları masum sürülerin başlarında bekliyor, vazifele-
rini görüyorlar. Siz şimdi beni dinleyin murahhaslar, boş
olmayan dağların buraya yolladığı hayat sesleri, varlık
sesleri, mücâhede sesleri değil misiniz? Ben, memleketi
düşünerek konuştuğum b u dakikada siz cevap veriyorsu-
nuz :
«Kendi köşemizdeyiz, iş başındayız ve sürüleri bek-
liyoruz !»
Aziz arkadaşlar! Uzun ayrılış asırlarından sonra
kavuşma günlerine vâsıl olduk. Her istikamette fütûhât
yollarında uzaklaşanlar birbirini aramağa ve toplanma-
ğa başladılar. Yanıbaşımda duran Ağaoğlu Ahmet Bey'i
görüyor musunuz? Kurultayımıza riyaset eden bu ilıli-
yar mürşidimiz, karşınızda neyi temsil ediyor? Ayrılaıı-
lar buluşuyorlar, hasret çekenler kavuşuyorlar. Onun mâ-
nâsı bu değil midir? Şimdi b u dakikada Türk dünyasının
her bucağında ruhların içinde eller uzanmış uzaktaki
kardeşleri arıyor.
Hudutlar milletleri ayırır mı? Ormanın içine bir du-
var çekiniz. Ağaçların kökleri duvarın altından birbiriy-
le buluşur. Bütün Türk dünyası birlik şuurunu idrak et-
meğe başlamış ve eller dağılan kardeşlerin elini tutmak
için mesafeler içinde uzanmıştır. Şerif Bey'in taygalara
ait bir hâtırasını tekrar edeceğim. Bu genç zâbitimiz Af-
ganistan'dan dönerken eski Türk memleketlerine uğradı.
Taygalarda bir akşam saati gezerken bozkırların ibtidaî
bir Türküyle karşı karşıya geliyor. Daima zihninde bü-
yük fikri gezdiren Türk zâbiti üç dört bin seneden beri
değişmeyen bir surette aynı hayatı süren kadîm Türkle
konuşmak istiyor. Lehçeleri ayrılmış, müşkülât çekiyor-
lar. Kırgız çaresini buluyor: Türk zâbitinin gözlerinin
içine sokularak şahâdet parmağını kaldırıyor : «Birir»
diyor, Şerif Bey tekrar ediyor: «Bir». Kırgız iki par-
mağını kaldırıyor: «îkki» diyor. Türk zâbiti iki parma-
ğını kaldırıyor: «İki» diyor. Taygalarda bir akşam saatin-
de bozkırların uzletine dalmış bu iki Türk, altı yedi asır
birbirinden ayrıldıktan sonra tekrar karşı karşıya geli-
yorlar. Sayı, yediyi, sekizi bulunca Kırgız şahâdet par-
mağını şakağına götürüyor, «Anladım» işaretini göste-
riyor ve Türk zâbitinin boynuna sarılıyor: «Biz kardeşiz,
sen Türksün!» diyor.
Bugün bütün Türk lehçeleri içinde sayılarımızı he-
celeyerek iklim iklim, diyar diyar birbirimizle tanışıyo-
ruz. Hudutlar neye yarar; duvarların üstünden dallar,
duvarların altından kökler birbiriyle karıştıktan sonra!
Arkadaşlar! Türk Ocağının misali o kadar kuvvetli-
dir ki, şöhreti Türk Cumhuriyeti'nin sahasından çok ile-
riye gitmiştir. Nerede bir avuç Türk varsa emin olabilir
siniz, orada bir Türk Ocağı vardır. Bu Ocak ba/.eıı göze
görünür, bazen de göze görünmez. Göze görünmeyenler
göze görünenlerden daha az canlı değildir. Onlar da sı-
rasını bekliyor. Yakın veya uzak bir günde unutulmuş bir
Türk diyarının bir köşesinde cemaati sesine çağıracak,
cemaati mihrabının önünde toplayacak, bina olacak, içti-
mâ olacak; ölgün bir köşenin içinde bir ışık, bir hayal
ukdesi olarak ortaya çıkacaktır. İnanır mısınız ki, en es-
ki Türk memleketlerinde aksâ-yı şarkın, Çin'in, bizim
için hemen hemen unutulmuş kısımlarında zulmün eli
maddeten gelip kapısını kapatmeaya kadar birçok Türk
Ocakları açıldı ve büyük fikri telkin etmeğe başladılar.
Resulzâde Emin Bey İstanbul'da bir nutkunda diyordu
k i : «İngilizler Bakû'ye girdikleri vakit en evvel Türk
Ocağını aradılar ve en evvel onu kapattılar». İstanbul'da
da böyle oldu, İzmir ve Bursa'da da böyle oldu. Yalnız
bu defa düşman eli bir başka milletindi. Eski Türkistan'
da, Çin'de başka eller yine Ocakları kapattılar. Ocak bir
bina değildir. Ocak bir fikirdir, bir aşktır, bir imandır.
Fikir ve aşk, düşman elinin söndürmesi mümkün olma-
yan şeylerdir. Görüyorsunuz: Siz bu davanın cn güzel,
en asil delillerisiniz. Bir sene zarfında yetmişten yüz otuz
beşe varan Ocaklarımızın adedi fikrin nasıl coşkun bir
cereyan ile akıp gittiğini göstermeğe kifayet etmez mi?
Size bakıyorum, ne düşünüyorum bilir misiniz? Türk
Ocakları memleketin her tarafında bir ilim ve sanat, bir
hars ve iktisat, bir şefkat ve tesanüt cereyanı vücuda ge-
tirmiştir. Kolumun damarlarında akan kan gibi Ocak-
lardan Ocaklara ilim, sanat, hars ve iktisat, muhabbet ve
birlik cereyanları akıyor. Buradan kalkan sanatkâr bir
kemancınız, içinde fırtınalar uyuyan, aşk gizlenen aletiy-
le Ocaktan Ocağa dolaştığı vakit memleket Türk sanatkâ-
rını tanıyacak.
 Türk Ocağı Türk halkına sanatın yükselten, asilleşti-
ren tesirlerini dağıtarak sanatın hâmisi, sanatkârın dostu
ve Türk halkının hâdimi olacaktır.
Doktorlarınız sıhhî musahabelerini yapacak. Tarih-
çileriniz engin Türk tarihini Türk halkı önünde teşrih
edecek.
Sanat ve sınâat sergileri sanata ve sanatkâra men-
faat ve hürmet celbederek memleket memleket Ocaklar-
dan Ocaklara intikal edecek. Bu dakika benimle beraber
düşününüz: Sivas'ın Selçuk hatıralarıyla dolu muhitin-
de Türk Ocağının salonunda bir içtimâ tertip edilmiş, öm-
rünün yirmi beş, otuz senesini Türk içtimaiyâtına hasret-
miş olan mübarek, muhterem bir âlimimiz, dinleyenle-
rin huşû ve hürmeti ortasında Türk tarihinde kadının
mevkiini, haysiyet ve itibarını izah ediyor. Dinleyenler
huşû ve murakabe halindedir. Memleketimizin yüz, iki
yüz köşesinde ilim ve sanat etrafında içtimalar tertip
eden, âlimi, mürşidi, sanatkârı hürmet ve muhabbetle sa-
rarak onların yetişmesine müsait bir hava vücuda getiren
Ocaklarınız ne aziz bir vazife deruhte etmişlerdir. Köy-
lerde yardım evleri tesis ederek Türk köylüsüne yani
Türk milletinin köküne şefkat ve sahabet elini uzatan mü-
esseseniz ne mübarek bir vazife deruhte etmiştir. İlim-
den, sanattan, harstan aldığımız kuvveti halka şefkat ve
hizmet suretinde uzatmak, işlerin en faydalısı, en fazilet-
lisi değil midir? O halde Ocaklarımızı bu yolda daha faal,
daha müessir bir kabiliyete is'âd edeceğiz.
Bence Türk Ocağı birçok vazifeleri arasında iki mü-
him ihtiyacı tatmin etmeğe m e c b u r d u r : Bu ihtiyaçlardan
biri devlet teşkilâtı altında millet teşkilâtına yardım et-
mektir. Bilirsiniz, izah etmeği lüzumsuz sayarım : Eski
imparatorluğumuzda Türk devleti nereden çekilmişse,
Türk halkı fırtınaya tutulan yapraklar gibi dağılıp peri-
şan olmuştur. Her mesleği, her faaliyeti bir teşkilâta isti-
nat etmeyen bir milletin hükümeti nihayet kudreti mah-
dut bir hükümetten başka ne olabilir? Türk Ocakları için-
de Türk milletinin meslek ve sanat teşkilâtı kendilerine
müsait ve dost bir muhit bulmalıdır. Orada doktorlar,
muallimler, mühendisler, bütün meslek erbâbı Türk hü-
kümetinin resmî teşkilâtını itmam edecek hususî ve mes-
lekî teşkilâtını yapabilmek için lâzım gelen müzâhereti,
yardımı bulabilmelidir. Büyük merkezlerde buna ihtiyaç
olmadığı düşünülebilir, fakat Ocaklarımızın mühim bir
ekseriyeti memleketin öyle merkezlerinde bulunuyor ki,
her nevi meslek erbâbı Ocaklardan kendi teşkilâtları için
istifade etmeğe mecburdurlar. Bunlara bütün kalbimizle
müzâheret etmeliyiz.
Arkadaşlar! İkinci n o k t a : Türk Ocakları bir mede-
niyetten diğer medeniyete geçen Türk milletine bu istihâ-
le devrinde rehber olmağa mecburdurlar. Etrafımız ame-
lî ve hayatî medeniyetin darbeleriyle yıkılmış, harap ol-
muş müesseseler ve onların enkazıyla doludur. İçimizde
ve dışımızda bir nokta yoktur ki, mensubu olduğumuz
eski medeniyetin orada harâbelerine tesadüf etmeyelim.
Âdâb-ı muaşeretten, hükümet usulünden hayat felsefesi-
ne kadar her şeyi hâkim, müstevli ve kadir yeni bir mede-
niyetin icabâtına uydurmak mecburiyetindeyiz.
Türk Ocakları bu yeni medeniyetin nâşiri, rehberi ve
hâdimidirler. Kendi topraklarımız üstünde aynı hüküme-
tin idaresinde büyük bir doğuş hareketi gösteren gayr-i
Türk ve gayr-i müslim milletlerin inkişâfı sebepleri garp
medeniyetinin avâmili arasında tesbit edilmek lâzım
gelir.
Türk Ocakları bu avâmili birer birer tanıyacak ve
Türk halkına tanıtacaktır. Bir cümle ile diyebilirim ki
biz, son İstiklâl mücadelesinde garba karşı mücadele
ederek, hattâ garbı mağlup ederek garplılığı muzaffer kıl-
mış bir milletiz. Biz mağlup olsaydık, şarklılık kazanırdı,
garp mağlup olurdu. Biz kazandık güyâ garp mağlup ol-
du. Fakat hakikatte kazanan garplılıktır. Kim inkâr ede-
bilir ki, biz garptan gelen milliyet fikirlerinden ilham
alarak, garbın bize verdiği düsturlarla silâhlanarak, gar-
bın elimize uzattığı âletlerle boğuşa boğuşa Asya'nın köh-
ne bir köşesinde bütün beşeriyeti peşine katıp götüren
halkçılık ve inkılâp düsturlarını muzaffer kıldık. Bunun
için Türk Ocakları garplılığın mümessilidirler.
Aziz arkadaşlar, intihâlar, her insan kalbi için hü-
zün veren bir şeydir. Müzakerelerin bitmesi ve sizin ay-
rılmanız şimdiye kadar kalbimin tattığı intihâlar arasın-
da en müessir olanlardan biridir. Gözlerim sizi seyreder-
ken bile şimdiden içimde biraz gurbet hissetmeğe ve si-
zin hasretinizi duymağa başladım. Biliyorum ki, gelecek
sene daha kuvvetli olarak geleceksiniz. Gelecek sene da-
ha kalabalık olarak toplanacağız. Heyecanımız daha de-
rin olacak. Kurultaya daha büyük bir mesaî yekûnu geti-
receksiniz. Biliyorum, kapısının önünden geçen her Türk'e
ifa ettiği ve edeceği hizmetlerle «mübarek müessese» de-
dirtecek olan Ocaklarımız gelecek sene kendi tarihinde
büyük bir inkişaf daha kaydedecektir. Sizi bu veda akşa-
mımızda ayrılmanızın kederi içinde kalbim bu ümitle
dolu olarak seyrediyorum. Bunun için kısmen müteselli-
yim. Gelecek seneki toplantımızda her birinizi yapılan iş-
lerin saadeti içinde mağrur görebilmek en büyük ümi-
dimdir. Bu ümidi söylerken size her zamandan daha bü-
yük muvaffakiyetler diliyorum.
Arkadaşlar! Bir dakika harp senelerine ait acı fa-
kat çok aziz bir hâtıra ile sizi meşgul etmek isterim.
Harb-i U m u m î n i n düşmanlara esir düşürdüğü genç zabit-
lerimizden biri Mısır'dan avdet ettiği vakit bana birkaç
resim getirmişti. Bu resimlerden biri, bir Anadolu hari-
tasını gösteriyordu. Birdenbire acemi bir elle çizilmiş bu
haritanın ne olduğunu anlamadım. Zâbit bana izahât ver-
di : Seyyid Beşir'de Türk zâbitleri, karargâh kumandanın-
dan bir Anadolu haritasını istiyorlar. Kumandan, bu ri-
cayı reddediyor. Aradan sekiz on gün geçtikten sonra zâ-
bitlerimiz bir defa daha müracaatta bulunuyorlar. Bu de-
fa da aldıkları cevap kat'î bir redden ibaret. O vakit ka-
rar veriyorlar: «Vatan haritasını bir kendimiz çizeceğiz».
Sâhil çocukları yayla çocuklarıyla, kasaba çocukları köy
çocuklarıyla baş başa vererek titreyen bir elle yavaş ya-
vaş günlerce uğraşarak, düzelterek, tekrar çizerek bir va-
tan haritası vücuda getiriyorlar. Bir gün hepsi bir araya
toplanmış haritanın üstündeki örtüyü çekerek resm-i kü-
şâdı yapılıyor. Hepsinin gözleri yaşlı, hepsi heyecan için-
de kalplerinde hasreti yanan Türk vatanını yan yana ses-
siz seyrediyorlar.
Arkadaşlar! O içtimâ ile bu içtimâi birbirine benze-
tiyorum. Acaba, biz de, hasretini çektiğimiz bir vatanın
haritasını çizmekle meşgul değil miyiz? Türk Ocakların-
da çalışan sizler kalplerimizin içinde hayali duran mesut,
müreffeh, mamur ve kadir bir Türk vatanının çizgilerini
aramakla meşgul değil misiniz? Türk gencinin, Türk mü-
nevverinin aşkından ve takatinden kaybolan vatan, yeni-
den doğdu. Mahpus ve esir Türk münevveri vatanının hu-
dutlarını tekrar çizdi.
Şimdi bu dakikada siz ne yapıyorsunuz, bilir misi-
niz? Siz, aziz arkadaşlar, haberiniz yok, yeni bir vatan
haritası çiziyorsunuz, Anadolu'nun, Rumeli'nin yüzlerce
köşesinde emeklerinizin vücuda getirdiği yeni şekiller bir-
birine eklendiği vakit, göreceksiniz, hayran ve yaşarmış
gözlerinizle göreceksiniz, yeni bir vatan doğmuş olacak-
tır. Kavî, mesut, mamur, toprakları ve havaları, deniz-
leri sa'y ve hayat uğultusu ile dolu, büyük, zengin ve ka-
dir bir vatan.
Arkadaşlar, gidiniz, kendi köşenizde çalışmakta de-
vam ediniz, eserleriniz büyüyerek, genişleyerek yanyana
geldiği vakit özlediğiniz gün gelmiş, yeni Türk vatanı ku-
rulmuş olacaktır.
(Türk yurdu, C. II, nr. 9, Haziran 1341/1925,
s. 193-201.)
Avni [Başman]
GENÇLİK TEŞKİLÂTI
«Tek başına bir insan ya Allah'tır, ya şeytan». Bu
söz Kitâb-ı Mukaddes'deki Vâiz'indir. Kitâb-ı Mukaddes'
in ahlâkî mâhiyeti ve felsefî kıymeti ne olursa olsun, bu
veciz cümle, büyük bir içtimaî hakikati son derece tek-
sif edilmiş bir şekilde ifade etmektedir. Bir cemiyet dahi-
linde muayyen bir fonksiyona sahip olarak cemiyetin di-
ğer azâsı ile birlikte aynı emellerle aynı amelleri ifâ eden
insan tek başına bir insan değildir; mensup olduğu cemi-
yetin insanıdır. Cemiyetin emellerinden ayrı emellere sa-
hip olan ve kendi âleminde yaşayan insan ise «tek başı-
na» bir insandır. «Tek başına» insan, eğer cemiyetin ha-
yat felsefesini tebdil ve ıslah etmek, onu daha iyi ve da-
ha güzel bir istikamete çevirmek mefkûresi ile cemiyetin
emellerinden ve faaliyet tarzından ayrılmış ve sonra ken-
di mefkûresini o cemiyetin efrâdma müşterek bir mef-
kûre yapabilecek derecede yaratıcı bir kuvvete ermiş ise
şüphesiz ilahlaşmış, bir nevi ilah olmuştur. Bu muzaffe-
riyete sahip olan nadir «tek başına» insanlar cemiyet da-
hilinde ilahlardır; nasıl ki kadîm cemiyetlerde bu merte-
beye erenler te'lîh edilir, yarım mabûd sayılırlardı. Lâkin
insanlığın bu nadir şahsiyetleri hiçbir vakitte tam mânâ-
sıyla tek başlarına kalmamışlardır. Cemiyetin dinamik
şuurunu en ziyade kuvvetle sezen bu büyük ruhlar dai-
ma, mensup bulundukları cemiyet içinde en şedîd bir
içtimaî hayat yaşamak suretiyle yetişmişler; cemiyetin
hazlarını, elemlerini herkesten fazla duymuşlar; cemiye-
tin hayat telâkkisini herkesten ziyade anlamışlardır. Hem
yalnız durgun hazları, elemleri ve telâkkileri değil, ayın
 zamanda cemiyetin mübhem isteklerini, meyelânlarım
da, kabiliyet ve kudretlerini de herkesten iyi sezmişlerdir.
Bu büyük insanların «tek başına» kaldıkları zaman nis-
beten kısa olan bir buhran ânıdır ki mefkûrelerinin tahak-
kuku için faaliyet devresi addolunabilir. Bu âna kadar
cemiyet içinde ve cemiyet efrâdıyla aynı tarzda yaşayan
o insan, buhran devrinde cemiyetin mefkûrelerinden ve
tarz-ı hayatından ayrılır; ileriye atılır, öne düşer, ve ce-
miyeti de sürüklemeğe başlar. Sonra mefkûresiniıı tahak-
kuku üzerine yine cemiyetle birleşir, aynı derecede şedid
içtimaî bir hayat yaşamağa devam eder. Bazen de mef-
küresinin tahakkukunu bizzat görmeden, henüz buhran
devrinde iken, hayatı nihayete erer.
Felsefede, sanatta, ilimde ve siyasette hep böyle bir
zamanlar «tek başına» kalmış yaratıcı insanlar vardır.
Sakyamuni, Musa, Sokrat, îsa, Muhammed, Giordano
Bruno, Galile, Kristof Kolomb, Copernik, Jan Hus ve em-
sali hep bu neviden bir zamanlar tek başına kalmış in-
sanlardır ki, yaşadıkları devrin telâkkisine göre gâh ilâh,
gâh peygamber ve gâh da kahraman veya dâhi gibi ün-
vanlarla tavsif edilmişlerdir. Bugün fikirlerini ve mefkû-
relerini bütün milletçe tamamen benimsediğimiz Gazi de
şüphesiz bu nevi insanlardandır ve doğrudan doğruya
Türk cemiyetinin içinden gelen ve Türk cemiyeti içinde
ruhlanan bu emsalsiz büyük adam da o cemiyetin hayat
telâkkisine karşı ilk isyan ettiği dakikadan en büyük emel-
lerinin tahakkukuna bizzat şahit olduğu anlara kadar hep
tek başına kalmıştı.
Bu nevi «tek başına» insanlar ilk nazarda cemiyet-
ten ayrı görünürler, müesses kaidelere, ananevi nizam-
lara, durgun otoritelere âsidirler... Lâkin bu aykırılığın,
bu isyanın istikameti ve hedefi içtimaîdir, ferdî değildir.
Müesses kaideleri kırmak isterler, lâkin kendi hu-
susî ve şahsî emelleri için değil; ananevi nizamları yıka-
caklardır, fakat cemiyete daha iyi nizamlar vermek için;
durgun otoritelere âsidirler, çünkü böyle otoriteler ce-
miyetin hayatını tevkif ederler. Beşeriyetin büyük rehbe-
ri olan bu insanlarda ma'şerî şuur âdeta tekâsüf etmiş ve
onların dehâsmı teşkil etmiştir; insanlar arasında bu
mertebeye erenlerin her biri bir dâhidir.
«Tek başına» insanların ikinci bir nevi ise cemiyet -
girizlerdir; bunlar da diğerleri gibi içinde yaşadıkları ce-
miyetin hayatını beğenmezler... Cemiyetten ayrı durur-
lar; kendi muhayyilelerinde halkettikleri mefkûrevî âlem-
lerinde yaşarlar; ve fiil ve icrâ kudretlerine göre de o
muhayyel âlemin tahakkukuna çalışırlar. Lâkin bu mef-
kûre hâlikınm ahlâk telakkisiyle mütenasip olarak ya
hodgâmane veyahut da tahakkukuna imkân bulunama-
yacak derecede şe'niyete aykırıdır. Bu nevi münferit
insanların cemiyet dahilinde hemen hiç bir fonksiyon-
ları yoktur. Çünkü kendilerini cemiyetin uzvu telâkki et-
mezler. işte «şeytan» olan bunlardır. Çünkü ya hodgâm-
hklarmı tatmin için kudretlerini mütemadiyen cemiyet
zararına sarfederler veyahut da daha marazî şekillerinde,
âdeta bir mecnun halini alarak cemiyetin en azılı bir düş-
manı olurlar... Bu kabîl insanlara Diana mabedinin ma-
hud kundakçısı başta olarak nâ-mütenahi misal gösteri-
lebilir. Bunların tarihte en parlak misalleri Yıldırım'dan,
Bayezid'den itibaren Osmanlı padişahlarıdır. Bütün ken-
disini beğenenler, indî düşünenler, fikirlerinin kıymetini
cemiyetin mikyasları ile ölçmeyenler derece derece bu sı-
nıftan insanlardır. Bunlarda ma'şerî şuur hemen hemen
tahalhul etmiştir. Bu halin en yüksek derecesi de cinnet-
tir- Bütün declasse'ler bu sınıfa dahildir.
Bir cemiyette bu ikinci nevi insanlar ne kadar çok
olursa, o cemiyetin bünyesi o kadar zayıf olur. Bil-mııka-
bele en kuvvetli cemiyetler de fertleri en ziyade içtimaî
olanlardır. Terbiyede ehemmiyetle düşünülecek mesele-
 lerin birincisi budur. Bir cemiyet gençlerine, daha küçük
yaşlarından itibaren, içtimaî bir fonksiyona sahip olarak
yaşamak terbiyesi verebiliyorsa, âtiye emniyetle bakabi-
lir. Bu hususta ailelere düşen vazife büyüktür. Lâkin asıl
azîm mesuliyet mekteplere ait olandır. Mektep terbiyesi
içtimaî ruhtan ayrı kalırsa tehlike büyüktür.
Mektepte yalnız dersler ve yalnız inzibat kaideleri
bu terbiyeyi vermeye kâfi değildir. Bir mektepte uzvî bir
cemiyet hayatı yaşanamıyorsa ve orası gençleri münhası-
ran «istikbal» için yetiştiren bir mahal telâkki ediliyor-
sa, emniyetle iddia edilebilir ki, o mektep zararlı bir yol
tutmuştur. Gençler şüphesiz istikbale hazırlanacaklardır,
lâkin «hâl»de de onların içtimaî bir fonksiyonları vardır.
Bu ihmal edilirse, istikbal için sadece malûmât kazanmış
olurlar, halbuki lâzım olan kuru malûmât değil, dinamik
bilgi ve itiyattır. Talebesini içtimaî ruhtan uzak terbiye
eden mektepler ise bunu veremezler, işte bunun içindir
ki, ikinci nevi «tek başına» insanlar yetiştirmek isteme-
yen demokratik memleketlerde, mektepler içtimaîleştiril-
miş ve mektep haricindeki gençliğe de muhtelif teşkilât-
lar dahilinde içtimaî fonksiyon verilmiştir. Mekteplerde
organize edilmiş içtimaî faaliyetler ve oyunlar birinciyi
hariçte, muhtelif maksatlı gençlik teşkilâtı ikinciyi temin
eder.
Bizim mekteplerimizde de hassaten Cumhuriyetin
teessüsünden itibaren bu ruh kuvvetle yerleşmektedir.
Lâkin hariçte gençlik teşkilâtımız hemen hemen yalnız
spor klüplerinden ibarettir ve bu itibarla kifayetsizdir.
Muhtelif gençlik teşkilâtına şiddetle muhtaç bulunuyo-
ruz, gençlerimizin ahlâkını korumak ve onları «şeytan»Iaş-
tırmamak için yegâne çare budur. Türk Ocaklarının, Mu-
allim Birliklerinin en iyi bir hal tarzı bulmaları temenniye
şayandır.
(Hayat, C. I, nr. 1, 2 Kânuıı-ı evvel 1926, s. 1 6 - 1 7 . )
Köprülüzade Fuad
MEMLEKET BlLGlSl '
Geçen sene «Sovyet Cumhuriyetleri ittihadı» dahi-
linde dolaşırken, bir şey bilhassa dikkatimi celbetmişti:
Her cumhuriyet dahilinde o cumhuriyetin maddî ve ma-
nevî bütün hususiyetlerini tedkik maksadıyle teşkil edilen
tetebbu cemiyetleri ve bunların teşkilât ve faaliyet tarz-
ları! Bakû'de toplanan Türkiyat kurultayında ulûm aka-
demisi kâtib-i umumîsi Profesör Oldenberg tarafından bu
cemiyetler hakkında verilen izahatı dinledikten ve bilhas-
sa Bakû'deki Azerbaycan tedkik ve tetebbu cemiyetinin
mesaîsini gördükten sonra, bu hususta daha sarîh bir fi-
kir edinmiş oldum. Memleket bilgisi nâmı altında topla-
yabileceğimiz her türlü mahallî tedkikler için Anadolu'
nun muhtelif merkezlerinde bu gibi ilmî heyetler teşkili-
ne biz de ne kadar muhtacız! Mesela Türk Ocaklarıyla
Muallim Birlikleri teşrik-i mesaî etseler, yer yer böyle
feyyâz bir faaliyete başlayamazlar mı? Muntazam bir
plan dairesinde sevk ve idare edilmek şartıyle, Anadolu'
nun başlıca şehirlerinde bu cins tedkik ve tetebbu heyet-
leri teşkil olunabileceğini ve «memleket bilgisi» husu-
sunda onlardan pek güzel istifade edeceğimizi tahmin edi-
yorum.
«Memleket bilgisi»nin arziyâta, tabiî coğrafyaya ait
kısımları hakkında nasıl çalışmak lâzım geldiğini ve el-
deki vesâitle neler yapılabileceğini bilemem. Yalnız, ct-
nografi, tarih ve arkeoloji, filoloji sahalarında az zaman-
da çok faydalı neticeler elde etmek kabildir. Bunu söy-
lerken, bugünkü ilmî kuvvetlerimizin azlığını düşünmii-
 yor değilim; lâkin, bir taraftan istikbal için mütehassıs-
lar hazırlamakla beraber, şimdiden, ileride üzerinde ça-
lışılabilecek birçok maddeler toplamak imkân ve lüzumu-
na da kaniim. İbtida kuvvetli ve selâhiyetdar bir ilmî
merkez vücuda getirerek iyi bir mesaî planı hazırladık-
tan sonra, o merkezin ihzar ve tamim edeceği vâzıh ve
mufassal programlar dairesinde muhtelif şehirlerde ku-
rulacak şubeleri çalıştırmak zor bir iş değildir. Memle-
ketin muhtelif köşelerinde bazı himmet sahiplerinin mil-
lî harsı alâkadar eden şeylerle uğraştıklarını ve bu cins
mesaînin gitgide çoğaldığını memnuniyetle görüyoruz.
Lâkin bu ferdî mesaî muntazam bir ilim teşkilâtı dahilin-
de toplanacak ve muayyen bir usul dairesinde yapılacak
olursa, şüphesiz, daha büyük neticeler elde edilebilir. Da-
ima tekrar ederim: Anadolu'nun «Türkler devri» tarih
için âdeta meçhul bir sahadır. Türklerden evvelki Ana-,
dolu hakkında Avrupa âlimleri her gün yeni yeni tedki-
kat yapıyorlar ve en eski, en meçhul devirleri yavaş ya-
vaş tenvire çalışıyorlar. Halbuki o eski zamanlara nis-
betle çok yakın olan «Türk devri», hâlâ büyük bir meç-
huliyet perdesi altında örtülü durmaktadır. Bu meçhuli-
yet perdelerini kaldırmak maksadıyla yani «memleket
bilgisi» için teşkil edilecek bir «ilmî merkezi»nin etnogra-
fi, tarih ve arkeoloji, filolojiye ait mesaî programını ben
şöyle tasavvur ediyorum:
1. Şubelerin mesaîsi için mufassal rehberler ve hat-
tâ nümuneler neşrederek, meselâ etnografik ve lisanî
maddelerin ne gibi usullerle toplanacağını, kitabelerin
nasıl zabtolunacağmı en basit bir tarzda anlatmak ve
böylece her taraftaki mesaînin aynı usul dairesinde ve
ilmî mahiyette cereyanını temin etmek.
2. Anadolu Türk tarihine ve coğrafyasına ait elde
mevcut Arap, Acem, Türk eserlerini cem ve tasnif ve
tab'etmek.
3. Bizans, Gürcü, Ermeni vesair garp Hıristiyan
menbalarında Anadolu Türklerine ait malumatı cem ve
tasnif ve tercüme etmek.
4. Umumî İslâm tarih ve coğrafyalarında Anadolu'
ya ait mevaddı toplayıp neşretmek.
5. Anadolu'daki mehâkim-i şer'iyye sicillâtını, tapu
kuyûdâtını, vakıf nâmeleri cem ve tasnif ve neşretmek.
6. Anadolu kitabelerini kemal-i itina ile toplamak.
7. Alelumum sanat eserlerinin fotoğraflarını cem
ile onlar hakkında malumat toplamak.
Anadolu'nun muhtelif merkezlerinde teşkil edilecek
mahallî tedkik cemiyetlerine düşecek vazife de umumî
hatları itibariyle şöyle tasavvur olunabilir:
1. Muayyen usuller dairesinde etnografik maddele-
ri toplamak. Bunun bütün teferruatı ve usulleri hakkında
küçük büyük mükemmel rehberler tertip olunmalıdır.
2. Yine muayyen usul ve talimat dairesinde kita-
beleri ve mezar taşlarındaki yazıları zabt ve tesbit etmek.
3. Mehâkim sicillâtını, tapu kayıtlarını, vakıfname-
leri toplamak.
Görülüyor ki, bu mahallî heyetlerin başlıca faaliyet-
leri etnografya sahasında olacaktır. Şimdiye kadar Ana-
dolu etnografyası hakkında hemen hiç bir şey yapılma-
dığı için, muayyen ilmî usuller dairesinde icra edilecek
mesaî neticesinde pek kıymetli malzeme elde edilebile-
ceği pek tabiîdir. İlmî merkezle şubeler arasında sıkı ve
samimi bir teşrik-i mesaî ve «usulî çalışma» sayesinde
memleketimizi yavaş yavaş öğrenmek kabil olacaktır. Alâ-
kadar merciler tarafından ehemmiyetle telâkki olunduğu
takdirde, memlekette az çok mevcut bütün ilim müesse-
selerinin de iştirak-i mesaîsiyle, böyle bir teşkilâtın esası-
nı kurmak o kadar müşkil ve külfetli bir iş değildir sa-
nırım. (Hayat, C. I, nr. 15, 10 Mart 1927, s. 2 8 1 - 2 8 2 )

Hamdullah Suphi [Tanrıöver]
MERKEZ HEYETİ BİNASI
Efendiler!
Bundan on altı sene evveldi. İstanbul'un tarihî bir
caddesinin kenarında, mütevazı bir evin üst katında iki
çıplak ve fakir odada, ilk Türk Ocağı kurulmuştu. Ora-
da toplananlar bir içtima tertip ettikleri vakit, sâmileri
oturtmak için kâfi iskemle bulamazlardı. Aşağı, sokağa
inerler, civar kahvelerden, kendi ceplerinden verdikleri
ufak paralarla is/kemle alırlar, bunları sırtlarında Ocağa
getirirler ve içtimadan sonra yine iade ederlerdi.
Türk Ocağı kendini red ve inkâr eden bir hava için-
de doğdu. Ona herkes muarızdı. Hattâ birçok Türk mü-
nevverleri bile... Diğer unsurlar her şeyi dinlemeğe taham-
mül gösteriyorlardı, fakat Türklüğün mazisinden, şerefin-
den ve hakkından bahsolunduğu vakit bunları işitmeğe
tahammülleri yoktu.
Türk Ocağı diğer unsurların hususî tesanüdüne kar-
şı bir aksülâmel olarak meydana çıktı. Osmanlı İmpara-
torluğu dahilinde her unsurun kendine mahsus bir dava-
sı vardı. Her unsurun hakkı mevzu-ı bahs olurdu. Davası
olmayan, hakkı düşünülmeyen yalnız Türklerdi. Türk
Ocağı Osmanlı vatanının üzerinde ilk defa sıkılmış bir
yumruk gibi göründü ve Türk davası Türk Ocağı ile diğer
davaların arasına girdi ve bir mevki tuttu. Türk Ocağının
iddiası Türk milletinin hakkı, Türk milletinin şerefi ve
onun her tehlikeden masûn olmak lâzım gelen istikba-
liydi. Türk Ocağınm doğduğu günle, bugün arasında on
altı senelik bir mesafe vardır. Ben şimdi hayalimin gö-
züyle bu mesafeleri dikkatle ve hayretle seyrediyorum.
Muhterem efendiler, durduğum noktadan iddiasız,
sade bir çatı görüyorum. Millî Mücadele'nin başında Tür-
kiye Büyük Millet Meclisi'nin altında toplandığı çatı...
Millî ve mübarek bir köşe... Duvarları ve ebâdı b ü y ü k ol-
mayan bu bina, fakat, Ayasofya gibi, Süleymaniye gibi,
Colisee gibi, eski Mısır'ın beş altı bin senelik Amon mâ-
bedi gibi asırların hürmetle, huşû ile etrafında tavaf ede-
ceği bir bina... Bu çatının üstünde birkaç sene evvel yeni
bir bayrak dalgalandı. Bu bayrağı Asya ilk defa görüyor-
du. Milliyet düsturunu i'lâ etmiş olan bir bayrak... On al-
tı sene evvel edebiyat, sanat, ilim, fikir sahasında doğmuş
olan milliyetperverlik, o bayrakla siyaset sahasına geç-
ti. Saatlerini, dakikalarını bildiğiniz bir mücadele tari-
hini size tekrar anlatacak değilim. Bu mücadelenin na-
sıl bir irade ile muzaffer olduğunu biliyorsunuz. Millet-
leri idare eden fikir cereyanlarıdır. Fikre mukavemet ede-
cek bir kuvvet yoktur.
Ömrümüzün daracık hudutları içinde fikirden ve
kalpten uzaklaşan ne kadar müesseselerin ve koskoca
imparatorlukların yıkıldığım, hurdahaş olduğunu gör-
dük. Türk milliyetperverliği tarihin kaydettiği en kadir
fikir cereyanlarından biridir. Bu cereyan her mânii kıra-
rak, her müşkili atlayarak, kanlı bir yol üstünden yürü-
yerek ilerledi ve kalbimiz huşû hissiyle dolu olarak gö-
rüyoruz ki, o bugün Türk hâkimiyeti şeklini almış ve va-
tan toprakları üstünde bir Türk devleti olmuştur.
Efendiler, Türk Ocağının muayyen birkaç emeli var-
dı : Dinî bir zümre halinde yaşayan cemaati bir millet İm-
line is'ad etmek... Bugün Türk halkı bir millettir. Ve bü-
tün milletler arasında şerefli mevkii tutmuş bir millettir.
Türk Ocağı Türk milletini durmuş, ölmüş ve kendi için-
den çürümüş bir medeniyetten çekerek, bütün dünyaya
 hâkim, canlı ve yeni bir medeniyete götürmek istedi. O
medeniyet zihinlerinizde hazır duran garp medeniyetidir.
Türk milletinin mürşitleri, reisleri, selâhiyettar lisanlarıy-
le bu istikameti memlekete gösterdiler, bugün Türk mil-
leti garba teveccüh etmiştir.
Efendiler, hükümetin gayretini biz halkın gayreti
ile itmam etmek istiyoruz. Türk Ocakları, muallim bir-
likleri, Hilâl-i ahmer, Himâye-i etfâl, Tayyare cemiyeti, id-
man ittifakları, bu saydıklarım ve saymadıklarım, daha
yüksek, daha kadir, daha mamur ve mesut bir Türk va-
tanı için hükümetle beraber mücadele eden kuvvetler-
dir. Yabancılar bilmelidir ki, Türk vatanının hakları mah-
fuz olmak için, hükümetin yükselttiği surların arkasında,
halkın gayretinden doğmuş surlar vardır. Siperler, mâni-
alar çoktur, kaleler müteaddittir, içeri girilmez. Bu ce-
miyetlerin isimleri başka başkadır, fakat hepsi birdir.
Bunların hepsi aynı iradenin muhtelif sahalarda aynı emel
için çalışan teşkilâtıdır. Hepsi halkın birtakım ihtiyaçla-
rını tatmin ederek daha kavi bir Türkiye için çalışıyor-
lar. Biz bu kardeş müesseselerle elele yürüyoruz.
Arkadaşlar, bu noktadan etrafıma bakarak yeni An-
kara'yı seyrediyorum. Yeni Ankara bir aşkın mahsulü-
dür. Türk Ocağı aşkın mahsulü olduğu gibi... Millî Müca-
dele'yi zafere eriştirenler, silâhları bıraktıktan sonra, el-
lerine sanat âletlerini aldılar ve bütün Türk tarihinde gör-
düğümüz üzere ümran, intizam ve güzellik için uğraşma-
ğa başladılar. Muhabbet büyütür, süsler ve güzelleştirir.
Türk vatanmı halâsa erdiren muhabbet, şimdi Türk
vatanını süslemek ve güzelleştirmekle meşguldür. Türk
Ocağı her din gibi ufak bir mescidin içinde millet aşkın-
dan doğdu, büyüdü. Gönülleri istilâ etti. O, milliyet cere-
yanları ile idare oldu, hâkimiyet oldu, devlet oldu, şim-
di mabetlerini bina ediyor.
Anadolu yaylasının ortasında vaktiyle cedlerin Av-
rupa ve Afrika yollarını seyrettiği engin ufuklar karşısın-
da şimdi, biz Türk istikbalinin engin ufuklarına bakan bi-
namıza başlıyoruz.
Bu dakikalarda mümkün müdür ki, Gaziyi hatırla-
mayalım? Asker, siyasî, teşkilâtçı, reis, telkinci ve ısla-
hatçı olarak öyle evsâfı vardır ki, her biri ayrı ayrı bir
adamın ömrünü asırlara ve ebediyete raptetmeğe kâfi ge-
lir. Milletin en karanlık günlerinde o bir kenarda duran
müdhiş bir ihtiyat kuvveti imiş. Türkçülüğün bütün rüya-
larım tahakkuk ettiren aziz reisimizi şimdi hürmetle,
huşû ile selâmlıyorum. Onun muhabbeti bizim kalbimiz-
de bir dindir. Ne mesut bir tesadüftür ki, Gazi nâmına
Ocağın temelini İsmet Paşa atıyor, ismet Paşa daha kü-
çük bir zâbitken Ocağımıza gelir, milliyetperverlik ve o-
nun emelleri hakmda bizimle konuşurdu. Gazi nâmına
taşı koyacak olan ismet Faşa'nın ismi, Ocağın defterinde
bir fahr ve gurur mevzuudur. Bu bizim için iki mazha-
riyettir.
Efendiler, bundan beş asır evvel Anadolu toprakla-
rında cedlerimiz bir siyasî vahdet için gayret ettiler. Ufak
beylikleri, ayrı ayrı teşekkül etmiş hükümetleri kaldıra-
rak, Anadolu'nun siyasî vahdetini temin ettiler. Bugünkü
nesle düşen vazife ise, mezhepleri, Türk lisanından hariç
olan lehçelerin vücuda getirdiği farkları ortadan kaldıra-
rak, siyasî vahdet üzerine harsî vahdeti tesis etmektir.
Türk Ocakları, inkılâpçı ve cumhuriyetçi hüküme-
tin mesaîsine, kendi mesaîsini ilâve ederek, bu yolda ça-
lışıyor ve gitgide büyüyen teşkilâtı ile bu maksat için ça-
lışmakta devam edecektir.
Hükümetimizle beraber daha büyük ve daha güzel
bir istikbal için yaptığımız mücadelede Tanrı bizi muvaf-
fak etsin! Ankara, 21 Mart 1927
(Dağ yolu, <± I, İstanbul 1929, s. 3 0 - 3 4 . )

Köprülüzade Fuad
MÜSTAKBEL ÎLİM VE SANAT MÜESSESELERİMİZ
-Maarif Vekilimizin son beyanatı münasebetiyle-
Avrupa'daki tedkik seyahatinden dönen Maarif Veki-
limiz, maarifimiz hakkındaki kıymetli mütalaaları ara-
sında bir de büyük tebşirde bulunuyor: Millî harsa ait
müesseselere bundan sonra daha büyük bir ehemmiyet
verilecek ve hükümet merkezimizde darülfünun, müze,
millî kütüphane, millî tiyatro gibi Türk milletinin şeref ve
kudretiyle mütenasip muazzam ilim ve sanat müesseseleri
vücuda getirilecek! Bir milletin manevî ve medenî mevcu-
diyetini temsil eden bu büyük müesseseler için milletimi-
zin hiçbir fedakârlıktan çekinmeyeceği tabiîdir. Binaena-
leyh, Maarif Vekilimizin bu muazzam millî işi muvaffa-
kiyetle ifa ve ikmal edeceğine şimdiden kaniiz. Ankara'da
yeni bir darülfünun, yeni bir müze, yeni bir tiyatro, yeni
bir kütüphane ve bunlarla alâkadar diğer ilim ve sanat
müesseseleri vücuda geldiği zaman, Anadolu Türklüğü
için yeni bir medenî inkişaf devresi açılacak, Ankara yal-
nız siyaseten değil, ilmen de Türkiye'nin merkezi olacaktır.
Acı olmakla beraber itirafa mecburuz ki, medenî mev-
cudiyeti temsil eden ilim ve sanat müesseseleri hususunda,
sair milletlere nazaran çok, pek çok fakiriz, istibdat devri'
bu cins müesseselere kıymet vermek şöyle dursun, millî
harsa ait her teşebbüsün mahvı için çılgıncasına çalış-
mıştı. Meşrutiyet senelerinde de bu hususta büyük bir şey
yapılamadı. Küçük bir hâtıra olmak üzere nakledeyim :
1915'te tesis etmeik istediğimiz Türkiyat Encümeni, o za-
manın heyet-i vükelâsı tarafından ismi «Âsâr-ı islamiye ve
milliye tedkik encümeni» ne tahvil odilmek suretiyle mey-
dana çıkabilmişti... Darülfünunumuz başta olmak üzere,
ilim ve sanat müesseselerimizin canlanmağa başlaması ve
hükümetçe bu müesseselere ehemmiyet ve kıymet veril-
mesi, ancak Cumhuriyet idaresinde kabil oldu. Fakat, buna
rağmen, birçok medenî müesseselerden henüz m a h r u m bu-
lunduğumuz ve elimizdekilerin de daha pek çok himmet is-
tediği muhakkaktır. Meselâ umumî bir kütüphanemiz,
millî müzemiz, millî tiyatromuz, hazine-i evrakımız hâlâ
yok.. Arkeoloji, etnografi gibi ilim şubeleriyle mütevaggıl
bir tek adamımız mevcut değil... Millî harsımıza ait tedki-
kat, bir iki saha müstesna olmak üzere, ibtidaî bir halde...
Resim ve heykeltıraşî, mimarî, temâşâ sahalarında çok bü-
yük bir faaliyete ihtiyaç var... işte, ancak Ankara'da kuru-
lacak olan ve kuvvetli yeni ilim ve sanat müesseselerimiz
sayesinde, bu noksanlarımızı telâfiye, bu millî ihtiyaçları
tatmine çalışmak kabil olacaktır.
Bazıları, Ankara'da yeni ilim müesseseleri vücuda ge-
tirilmesinin istanbul'daki mümâsil müesseselerin zararına
olacağını zannediyorlar. B u zannın bir «galat-ı rüyet»den
ileri geldiğini açıkça söyleyebiliriz. Mümâsil ilim müesse-
seleri birbirinin «rakîb»i değil, «mütemmim»idir; herhan-
gi bir ilim şubesine memlekette verilen ehemmiyet çoğal-
dıkça, ona ait müesseseler de çoğalır. «Eski müessese» i-
çin en çok sevinilecek cihet kendi içinde «yeni bir müesse-
se» doğurabilmek kudretini göstermesidir. İstanbul Da-
rülfünun'u mesela yarın Ankara'da ikinci, öbür gün İzmir-
de üçüncü bir Darülfünun vücuda geldiğini görürse, Tür-
kiye'nin en eski darülfünunu olmak haysiyetiyle bu yeni
teşekküllerden kendisi için büyük bir gurur ve iftihar his-
sesi çıkarmakta haklıdır. 1919'da istanbul D a r ü l f ü n u n u
ilmî muhtariyetini kazandığı zaman, ilk teşekkül eden da-
rülfünun divanı, Anadolu'nun ortasında ikinci bir darül-
fünun tesisi lüzumuna hükümetin nazar-ı dikkatini celbet-
meyi müttefiken kararlaştırmıştı. Sâkıt imparatorluk dev-
rinde bile kendini duyuran bir ihtiyaç, Ankara merkez ol-
mak üzere teessüs eden millî Cumhuriyet devrinde artık
daha fazla ihmal edilemez. Bu emelin tahakkukuna çalış-
mak, bütün Türk münevverleri için millî bir vazifedir; İs-
tanbul Darülfünunu'nun bu hususta uhdesine terettüp
eden vazifeyi tamamiyle ifa edeceğinden asla şüphe etme-
melidir-
1923'te Ankara'da ilk defa toplanan Maarif heyet-i
ilmiyesinde bu mesele mevzu-ı bahs olduğu zaman, büyük
bir ekseriyet Ankara'da millî ilim ve sanat müesseseleri
vücuda getirmek lüzumunda ittifak etmişti. Ben de bu fik-
rin en hararetli müdafilerinden biri ve hattâ bu husustaki
projenin muharririydim. Lâkin, o zaman da, bu büyük
teşebbüsün muayyen ve etraflı bir plan dairesinde ve
maddî tatbike manevî bütün vesâiti hazırlayarak tama-
miyle «asrî» ve «mütekâmil» bir şekilde mevki-i mer'iyete
konulması lüzumunda ısrar etmiştim. Bazı arkadaşlar, ha-
zırlığa hiç lüzum görmeden eldeki vesâitle derhal tatbika-
ta girişmek fikrini müdafaa ettilerse de ekalliyette kaldı-
lar ve bu, şüphesiz çok iyi oldu.
Maarif Vekilimizin beyanatı, Ankara'yı hars merkezi
yapmak için muhtaç olduğumuz müessesâtın, Türk mille-
tinin manevî şerefiyle mütenasip ve en asrî vesâitle mü-
cehhez olarak yapılacağını gösteriyor. Bu nokta-i nazarın
ne kadar musib olduğunu söylemek zâiddir sanırım. İmpa-
ratorluk devrinde, kısmen eski göçebelik ananelerinin ve
kısmen de yapmaktan ziyade yapıyor görünmek kaidesinin
tesiriyle, konaklarda darülfünun, barakalarda Iaboratuvar
tesis edilirdi. Millî Cumhuriyet idaresinde bu «gösteriş»
ve muvakkat tedbirlerle «idare-i maslahat» usullerinin de-
vam edemeyeceği pek tabiîdir. Yapacağımız müesseseler.
maddeten ve manen, sair medenî memleketlerdeki emsa-
linden tamamiyle farksız olmak mecburiyetindedir.
Ankara'daki müstakbel ilim ve sanat müesseselerimi-
zin her suretle mükemmeliyeti için, bir taraftan maddî
vesâiti hazırlarken, diğer taraftan, oraları için muhtaç/ol-
duğumuz manevî unsurları da muayyen bir program daire-
sinde hazırlamağa başlamak lâzımdır. Maziden kalan mü-
esseselerimizde, zarurî olarak, birtakım kusurlar, mantık-
sızlıklar, zayıf noktalar vardır; halbuki yeni kuracağımız
müesseselerde, iyi bir planla, bütün o kusurlardan kurtul-
mak ve müstakilen mütemadi bir inkişafa mazhar olacak
faal bir hayat yaratmak pek kolay olur. Şiddetle muhtaç
olduğumuz b u manevî unsurları şimdiden lâyıkıyle ha-
zırlamak, sanıyorum ki, maddî vesâiti tamamlamaktan
çok daha karışık ve çok daha fazla itinaya muhtaç bir me-
seledir; ve bilhassa, her şeyden evvel bir «zaman» mesele-
sidir. Onun için, Maarif Vekâleti, hattâ bu seneden başla-
yarak, bu hususta faaliyete girişmeli ve müstakbel mües-
seselerimizin manevî unsurlarını en mükemmel şerâit da-
hilinde hazırlamağa başlamalıdır. Ankara'da bu millî hars
müesseselerinin kurulup faaliyete başladığı gün, millî tari-
himizin en mesut büyük günlerinden biri ve Cumhuriyeti-
mizin yeni bir zaferi olacaktır.
(Hayat, C. I, nr. 19, 7 Nisan 1927, s. 361 - 362)
 ta'mîme çalışsınlar. Türk Ocağı, ilk açıldığı günden beri
bu vazifeyi ifa etmiştir.
Türk Ocağı birçok adlarda da teşekkül etmiştir:
«Türk Gücü», «Türk Derneği»... Birisi sporla, sıhhatle, be-
denle millî nokta-i nazardan uğraşmayı gaye edinmiş, di-
OCAKLAR NE YAPMIŞTIR ğeri ilmî tedkiklerle uğraşmayı. Ocak bunları tevhîd ve
VAZİFESİ VE GAYESİ NEDİR? mezcetmiş, ayrıca içtimaiyatla da uğraşmıştır.
Ocakta içtima edilip uğraşılırken, millî harsa dair
Büyük âlimimiz Ziya Gökalp merhum bundan beş münâkaşalar yapılır. Harsî, mefkûrevî gayelerden başka
sene evvel; «10 Nisan 339» tarihinde Diyarbakır'dan Anka- oraya hiçbir şey giremez. Türk Ocağı açıldığı, devam ettiği
ra ya giderlerken birkaç gün Adana'da kalmışlar, Adana anlarda millet muhtelif cereyanlar içinde bulunurken,
Ocağında; Ocakların gayesine, vazifelerine dair mühim bir Ocak onların fevkinde kalmıştı. Ocağın kapısından girince
konferans vermişlerdi. Bu konferansı, o zaman Adana!da Ocaklıdan başka bir şey yoktur.
münteşir Altın Yurt mecmuası aynen neşretmeye muvaf-
fak olmuştu. Bu mecmuanın elde ettiğimiz nüshaları ara- Biliyorsunuz ki, Ocak; millet, vatan, medeniyet gibi
sında bu kıymetli konferansa tesadüf ettik. içtimaî kıymetler hakkında hususî fikirlere mâliktir. Bu
fikirler o zaman hariçte doğru görülmüyordu. Halbuki
Ocakların hedef ve gayelerine ve ifa edecekleri va- bugün o fikirleri u m u m kabul etmiştir. Demek Ocak ile-
tanı ve millî vazifelere işaret etmesi dolavısiyle Türk Yur- riyi, geleceği görebilmiş, fikirleri tesis etmişti. O fikirler
du nda neşrini pek faydalı bulduk. Kıymetli âlim; bu kon- olmasaydı, mütarekeden sonra şaşırmış olacaktık. İmpara-
feransıyla Ocakların vatan üzerinde, millet içinde ne gibi torluk 'yıkılacak, yalnız imparatorluğa sarıldığımız, onun
vazifeler deruhte edebileceğine işaret etmektedir. haricinde bir şey, bir istisna bulunamayacağı için mefkûre-
ler de yıkılacaktı. Halbuki öyle olmadı, fertler millî hak-
«Her millette resmi bir teşkilât var ki, buna hükümet
larına, millî mevcudiyetlerine sarıldılar. İmparatorluğu
diyoruz Bundan maada milletlerde bir de içtimâi teşkilât
değil, millî vatanı istediler.
var, böyle içtimâi teşekküller olmazsa bir milletin istikba-
line ait programlar vücut bulmaz. Sonra o zamana kadar millî lisan yoktu. Biliyoruz
memleketi idare edenler yalnız vevmî işlerle iş- ki, lisan yazılan dile, lehçe konuşulan dile derler. Millî
tigal edenler değildir. Uzun istikballere ait programlar lisan yerine tneydanda sun'î bir lisan vardı. Bunu ancak
mefkûreler, cesurane ve ilmî tedkikata muhtaçtır İşte birkaç yüz kişi anlıyordu. Arab'ın kamusunda, Fars'ın
ameli ve maddî vazifelerle muvazzaf ve meşgul olmayanlar ferhenginde ne kelimeler varsa bizim kelimelerimiz ol-
böyle tedkikleri yapabilirler. muştu. Yine Arab'ın, Acem'in ne kadar kaidesi varsa, bi-
zim kaidelerimiz olmuş, terkipleri dilimize girmiş, «hü-
Bir millet içinde ayrıca böyle millî bir teşkilât olmalı-
lâsa o lisanların unsurları bizim lisanımızın unsurları
dır kı, millî harsı, mefkûreyi meydana getirsinler, neşre
kesilmişti. Her milletin bir grameri var ve millî kelimeleri

kamuslarında muayyen ve mazbut olduğu halde, bizde
tek bir cümle yazılmıyordu ki, terkipler, lüzumsuz keli-
meler bulunmuş olmasın. Meselâ bizde su varken tutuyor
«âb », «mâ» yazıyorduk. Bunlar bari hususî bir mânâ ifade
etseler, bari halk da bunların mânâsım bilse... Hayır.
İfade ettikleri aynı mânâ olduğu gibi, halk da mânâsını
bilmiyor ve bilmediği için ya o terkipleri bozuyor, terkibi
kabul etmiyor, meselâ: «mülâzım-ı 'evvel»i «evvel mülâ-
zım»a kalbediyor, yahut kelimelerin şeklini, telâffuzunu
değiştirerek «nerdübân»ı «merdiven»e, «sigara»yı «ciga-
ra»ya, «jaket»i «ceket»e çeviriyordu.
İşte Ocağın lisanı halkın konuştuğu lisan, telâffuzu
-imlâya geçmek şartıyla- Türkçülerin kabul ettikleri imlâ-
nın telâffuzudur. Eski münşilerin «galat» nâmı verdikleri
her kelimeyi Ocak doğru ve fasîh kabul etmiştir.
Şimdi Yakup Kadri, Falih Rıfkı güzel, millî lisanla
yazıyorlar. Yeni Şairler de yine güzel, millî lisanla şiirler
yazıyorlar; kullandıkları hep İstanbul halkının lisanı, îs-
sanbul'un savtiyatı, İstanbul lisanının morfolojisi «şekli-
yâtı»dır. Hâkim olan, olacak olan da budur. Her millette
böyledir: Bir tarafın kullandığı lisan konuşulur, geri ta-
raf ınkiler «patois» olur. «Lahn» haline sukut eder. O za-
man galebe çalan bu lisan, millî lisan olur. Ekseriya ga-
lebe payitaht tarafında kalıyor. Çünkü siyasî, ilmî bütün
tabirler orada doğuyor, orada tekemmül ediyor. Evvelce
Türkiye'de iki lehçe vardı: Biri Fuzulî'nin kullandığı Irak
lehçesi, diğeri Bakînin kullandığı İstanbul lehçesi. İstan-
bul lehçesi galebe çalınca Fuzulî'nin kullandığı Irak leh-
çesi «patois» haline geçti. Azerbaycan'da kullanılan işte
asıl Türkçe'nin '«patois» olan bu Irak lehçesidir.
Millî edebiyat galebe çalan lehçeden doğar. Bizim te-
lâffuzumuz İstanbul telâffuzuna, mânâsına müşâbih ol-
duğu gibi, biz oranın sarf ve nahiv kaidelerine, şekliyâtta
oranmkilere tâbiiz, bağlıyız. Eskiden de böyleydi; vilâyet
halkı daima İstanbul lisanına özeniyor, lisanlarını ona
benzetiyorlardı.
Ocak, millî vezni aradı, vücuda getirdi. Her hece
vezni millî vezin olamaz, her milletin kendine göre hece
vezinleri var. Meselâ : Fransızların millî vezni de hecfedir.
Fakat onlar 6 + 6 heceyi severler de, bizim zevkimize uy-
gun gelmez, biz 6 + 5 yaparız, bu daha münasip ve zevkli
olur. Hülâsa her milletin vezinleri arasında böylece ihti-
lâflar olduğundan her hece vezni de millî vezin olamaz.
Sonra, şairlerin bazısı yeni vezinler icad ediyorlar.
Ama ammenin kabulüne mazhar olmuyor, gidiyor. Demek
halkın vezni ve halkın kabul edeceği vezinler bizim millî
vezinlerimiz olacaktır.
Bizde birçok şarkılar yazıldı, yazılıyor, besteleniyor.
Ama halka geçmiyor, halk benimsemiyor. Avrupalılarda
bilâkis yapılan her beste, her şarkı dağlara, en ücra yer-
lere kadar dağılıyor. Demek orada millî şarkı var. Bizde
böyle umumî, millî şarkılar yerine halkın türküleri var,
halk onları söyler çağırır-
Millî vezin nasıl olacak, nasıl meydana gelecek? Dü-
şünüyoruz : Halk şiiri yazılmamıştır. Meselâ bizde halkın
diyebileceğimiz saz şairleri, tekke şairleri, isimsiz şairler
ve onların şiirleri var ki; gençler toplar, genç şairler on-
ları okur, onlarla meşbû olur. Şiir terbiyesini onlardan alır.
Avrupa'da da İlyada'dan itibaren bütün meşhur millî
eserleri tetebbu ederek, tekniğini elde ederek onun ince-
liklerine de varır. O zaman da bizde millî vezin tekemmül
eder, millî şairler yetişir.
Musikimiz de böyle... Bir kere bizde bir «dLim-tek»
usulü var ki Hicâz'dan alınma, millî değil. Millî musikî
halk melodileridir, Aydm ağzı gibi... Bu melodiler Avrupa
fenn-i musikîsine göre armonize edilmeli ki millî musikî
meydana gelsin. Avrupa musikîsinin nesini alacağımız
belli oluyor demek...
Sonra millî resim yapılmalıdır. Ressamlar millî re-
sim yapmaya sevkedilmelidir. Cami ve türbeler, vatanî ve
millî kıyafetler, manzaralar, âdetler millî ruh ve zevke
göre tesbit edilmelidir. Böylece millî resim doğar, tekem-
mül eder.
Mimarîmize gelince : Yalnız o, diğer millî harsın un-
surları gibi değişmemiş, millî kalmıştır. Mimarîmiz bir-
dir. Mimarlarımız da halktan olmuştur. Okumuş adamlar
değiller ki, ecnebî menbalardan ilham, ders, tesir kazan-
mış olsunlar. Bunlar çıraklıktan yetişmiş ve çırak yetiştir-
mişlerdir.
Dikkat edilirse bizim eski tekniklerimiz hep bediîdir,
demirciliğimiz bile bediîdir. Eski pencereler, kapılar daima
müzelerin müzeyyenâtı sırasına geçecek kadar güzeldir.
En âdi taşlarımız bile bugün ecnebî müzelerini süslüyor.
Bunu biz yeni biliyoruz. Halbuki Avrupa'da bizim bediiya-
tımızı bilenler, sevenler «Turcophile», «Turcophie» deni-
len, Türk müzeyyenâtına meftun olanlaı var.
Fakat sonra iş değişiyor. Bilhassa Tanzîmatı mütea-
kip Avrupa mamulât ve âsârını beğendikçe bizimkiler gö-
zümüzden düşmüş, Avrupa'nmki iyi ve makbul olmuş, bir
kadı- ü kıymet bilinmemeğe başlamış, o ;kadaı ki; saray-
ları tamir diye o canım çinileri sıva ile örtmüş, 'gömmüş-
lerdir. Daha onları yeni kefenlerinden çıkarıyoruz. Mey-
dana çıkarılacak zengin ve nefis sanayiimiz Var. Milleti-
miz için bunu vücuda getirmek bile kâfi.
Ocaklar yalnız bu millî nefâis enkazını 'toplasalar,
vazifesini yapmış demektir, istanbul'da ilk Türk salonunu
Türk Ocağı meydana getirmiştir. Ocağın bütün eşyası,
süsü, tanzimi Türk 'mamulâtı, Türk zevki idi. Bundan
sonra örnek alanlar, evlerini, mahfillerini bu tertiple dö-
şeyenler, dayayanlar da oldu. Bu suretle millî tarz yayıl-
maya başladı. Ocak bu millî güzellikleri toplarsa oraya
girenler Türklüğü anlayacaktır.
Ocaklar millî bediîyâttan sonra millî ahlâkı da yük-
seltmeğe çalışmalıdırlar. Millî ahlâkın vazifesi «vatanper-
verlik» tir. «Milliyet mefkûresi» dir. Diğer mefkûreler de
kuvvetlidir. Fakat bilhassa vatan ve millet mefkûresi en
kavîsidir. Vatan tehlikesi karşısında aile, meslek, insani-
yet mefkûreleri feda edilir, yalnız «vatan» kurtarılır, insa-
niyet daha teessüs etmeyen hayâli bir şey!
Avrupa'daki terakkiyât, muhtelif zamanlarda mey-
dana gelmiştir. Her millette «milliyet mefkûresi» doğar-
ken terakkiler başlamıştır, ingilizler bu hususta müdhiş
bir kıdeme mâliktir. Hâkimiyet-i milliye orada dört yüz
senedir mevcut ve müteâlîdir. Milliyet doğmadan hâki-
miyet-i milliye teessüs edemez. «Hâkimiyet-i milliye, vic-
dan-ı millînin hâkimiyetidir».
Ferd-i beşer içtimaî vicdanı kaybetti mi, efıâd-ı hay-
vaniyeden farkı kalmaz. Din, ahlâk, bediiyat, mantık,
ilim gibi içtimaî vicdanın verdiği kudretler, kıymetler ol-
madı mı hayvandan farkımız: kalmaz.
Milliyet içtimaî vicdana kıymet vermektir. Galeyanlı
zamanlarda, içtimâlarda «realite-şe'niyet» olan şey, «içti-
maî mefkûre »dir. Biz millî mefkûreyi Balkan felâketin-
den aldık. Yani büyük felâketler zamanında canlı ve
umumî olarak duyduk. Millî mefkûreleri Ocağın duyması
kıdemlidir, eskidir. Bütün milletin duyması ise felâketli
zamanındadır.
Millet felâketler içindeyken, kendi ağlarken gülenlere,
kendi gülerken ağlayanlara baktı; her ikisi için de «Bun-
lar bizden değil!» dedi. işte felâketler, galeyanlar arasında
millet kendini buluyor, her fert fedakâr oluyor; korkak-
lar cesur, bedbinler nikbin, reybîler îmanlı kesiliyor, fer-

din hususî şahsı kalmıyor, başka bir içtimaî şahsiyet ge-
liyor, o ferdî şahsiyeti değiştiriyor. O zaman ferd, bir şe-
yin, «mefkûre»nin hâkim olduğunu görüyor. Artık ferdi
her şeye sevkeden «o» dur.
Galeyanlı devir geçti mi, mefkûre bir fikir hâline ge-
çiyor, ruhlarda yaşıyor. Meselâ izmir'in istirdâdmdan
sonra blduğu ve son günlerde Yakup K a d r i n i n de yazdığı
gibi ferdî ruhlar hâkimleşiyor. Böyle oldu mu cemiyet
uyumuş demektir. Cemiyetlerde topluluk «içtimâ» varken
mefkûreler var, içtimâ yokken fertlerde ihtirâsât uyanıyor.
işte Ocağın vazifesi mefkûreyi daima canlı bulun-
durmak, onu vekayiin uyandırmasına meydan bırakma-
maktır. Çünkü vekayiin, yani felâketlerin uyandırışı pek
zararlı ve aksülâmelli olur.
Türk Ocağı büyük ictir.ıâlar yapmalıdır, çünkü mef-
kûreyi o doğurur, ihtifaller, yürüyüşler yapar. Mefküreye
ait merasim mefkûreyi kuvvetlendirir.
Her mefkurenin kendi devrine ait bir timsali var.
Meselâ Fransızların üç renkli bayrağı inkılâb-ı kebîre ait...
Onu kullanır, o millî timsaldir. Sonra bazı şarkılar...
«Marseillaise» gibi, millî bir timsal olur. Hürriyet, mü-
sâvât, uhuvvet gibi formüller doğar, bir timsal şeklinde ya-
şar. inkılâbın yeri, günü mukaddesleşir; o yere, o güne ait
sene-i devriyeler yapılır, bu merasimle mefkûre kuvvetle-
nir, ateşlenir.
Bizimde müteaddit millî bayramlarımız var. Bunu
Ocaklar yapar, yaşatır. Programları, merasimin şeklini,
mekteplerin, esnafın yürüyüşünü, konferans ve nutukları
Ocak hazırlar. Mefkûrenin doğduğu zamanlar halk teş-
kilâtı vardır.
Ocakta daima haftada bir umumî konferanslar olma-
lıdır. Ocağın birçok vazife vasıtaları vardır : Türk âsârına
ait hayaller, camlar, sinemalar, sahneler göstertir. Halk
musikisini hazırlar, dinletir. iHalkm saz şairlerini bulur,
çaldırtır ve bütün bunlarla galeyanlı, hararetli ictimâlar
meydana getirmiş, mefkûrenin uyumasına meydan bırak-
mamış olur.
Asıl bir milletin mevcudiyetini izhâr eden «etnograf-
ya» müzesidir ki, bizde yok. Resmen vapılsa da esaslı ola-
maz Buna da Ocak başlamalıdır. Tabiî her livâda Türk
Ocağı olacak, her livânın Ocağı o livâya ait b ü t ü n eşvalim
nümunelerini, bazısının aynen, bazısının hacmini küçülte-
rek modelini veya fotoğrafisini toplar, tekâmül-i içtimaî
silsileleri meydana getirir.
Meselâ : Ayakkabıların, çarıktan itibaren en mütekâ-
mil merhaleleri gösterilmek suretiyle en müterakki ve za-
rifi yapılmış olur. Bunun gibi serpuş, eyer, çadır, ev ve
melbûsâtı... Bütün bu çeşitlerin de tekâmül silsilesi göste-
rilir. Bir kısmı da imerkezde umumî müzeye yollanarak
«Umumî etnografya müze»mizin meydana gelmesi temin
edilir.
Sonra manevî şeyler, sırf bu memlekete mahsus keli-
meler, hususî cümleler, darbımeseller, hususî halk masal-
ları, yerli fıkralar, bilmeceler toplanır; halk bestelerinin
notası, birçok yerli timsal ve manzaraların, hâtıraların fo-
toğrafı alınır. Bu iki suretle maddî ve manevî ne varsa
Etnografya Müzesi'ne girer.
Tarih müzelerini etnografya müzeleriyle karıştırma-
mak lâzımdır: Tarih müzeleri maziye, etnografya müze-
leri hale aittir.
Her yerde 'köy eskileri, aşîret ihtiyarları var. Bunlar
menşe ve kabileye ait en mevsûk malumâta sahiptirler. On-
larla temas edilmek, onları dinlemekle o malûmât tesbit
ve böylece millî tarihe hizmet edilmiş olur. Sırf böyle te-
maslar, tesbitler yapılmaması yüzünden en mühim esaslar
kaybolmuştur. Meselâ : Şurada, Kars civarında bir şehir
var ki, asıl ismi Oğuz'un yirmi dört boyundan birinin is-
midir; bunu Ermenice sanmışız... Daha birçok şehirleri-
miz «Osmaniye» filân gibi şehirler vaktiyle Türkçe isimle-
re mâlik imişler. Bu isimlerden ne olur diyemeyiz. O isim-
ler bizce mukaddestir. Çünkü onlar tâ iki bin sene evvel
bile mevcutmuş demektir. Onların mevcudiyeti o tarihte-
ki varlığımızı, alâkamızı isbat eder ki, en kuvvetli müeyyi-
delerdendir.
Ocak, halkın itikat ve ananelerini, hattâ sadece top-
lar ve yazar .Meselâ: «Ayağını tandıra vurma borçlu ge-
lir.», «Salı gün yola çıkma.» gibi birçok itikatlar var, bun-
lara kimse inanmaz, yapmaz ama onları bilmekle vaktiyle
neler uğurlu, neler uğursuz telâkki edilmiş, bugün neler
uğurlu veya uğursuz telâkki ediliyor, bunları öğrenmiş,
kıyas etmiş oluruz. Bu itibarla ananeler çok kere dinin
akidelerinden ziyade hâkim olmuştur. Münevverler bile
onun tesirinden kurtulamıyorlar. Kadınların kırk çıkma
merasimi, ölü öldükten sonra kırk gün ona ait merasim,
el-yevm herkesçe riayete mazhar değil midir? Bir de ev
perisi var. Meselâ: Diyarbakır'da bu ev perisi akidesi çok
kuvvetlidir. Gariptir ki, kadınları temizliğe, hattâ evin ef-
râdmı cümleten bazı temizlik şerâitine kat'iyyen sevk ve
riayet ettirirler. Erkekler okumuş da, bunları tamamiyle
bilmez ama kadınlar, tahsil görmeyenler çok iyi bilir ve
yaparlar.
Halk masallarını da nazar-ı dikkate almalıyız. Onlar-
daki eşhâs, tarihî eşhâstan ziyade halkın ma'rûfudur.
Kıraat kitaplarına bu halk masalları konur, Avrupa'da
hele İngiltere'de bu çeşit halk masallarıyla dolmuş ne ka-
dar çok eserler var. Ocağın böyle millî harsa ait birçok
vazifeleri var. Millî mefkûreyi daima -uyanık tutar, şikak-
lara mâni olur.
Ocak mütarekeden sonra olduğu gibi vatan tehlikeye
düştü mü, vazifesini yapar. Ocaklar milletin cümle-i asa-
biyesi, şîrâzesi, amûd-ı fıkarîsidir. Milletler maddî bağ-
larla bağlı olmazlar; manevî bağlardır ki, o heyet-i mec-
mûayı, o vahdeti yaratırlar. Manevî bağ olmazsa o şirâze, o
şirâzeyi takviye eden müesseseler olmazsa, millet mah-
volur.
Ocak arzettiğim üzere, muvaffak olmak için daima
ilmî ve halkî çalışacak, vatan tehlikede olunca imdadına
koşacaktır, gayesi budur. Memleketin kuvvet ve saadeti;
tabiî memlekette hürriyetin, istiklâlin terakkisiyle, taraf-
tarlariyle olacaktır. Ocak o hürriyet ve istiklâl zümresinin
mefkûresini benimseyecektir. Millet ancak idaresine ken-
di hâkim olursa, haklarını muhafaza edebilir. İstibdatta
en ezilmiş millet b u millettir. Terakkiperverlik bu millete
daima pahalıya malolmuştur. İrtica yüzünden matbaacılık
bir iki asır teehhür etmiş ve her terakki işi böyle terakki
istemeyenlerin yüzünden bir nizâ ve şikak sebebi kesili-
vermiştir. Ocak teceddütperverlere yardım edecektir. Yani
«içtihâd ve mücahede» onun işi olacaktır. Aynı zamanda
teceddütperver zümrenin ilmî içtihâdlarını arayacak, yo-
luna koyacaktır.
Maddî hakikatler gibi içtimaî hakikatler de var. On-
lar başka mantıkla aranır. [Burada kıymet hükümlerin-
den, şe'niyet hükümlerinden bahsedilmiştir.] Bunları
arayıp bulmak, düstur, program haline sokmak, Ocağın
vazifesidir.
Unutmayacağız, daima düşüneceğiz ki; seciyeyi yapan
malumat, kuvvet değil, mefkûredir. Son millî zaferimiz
kuvvetli bir mefkûrenin zaferidir.
Keza yine daima bileceğiz ki, mefkûre kendi lıalinc
bırakılırsa, zayıflayabilir, onu uyanık bulundurmak, ateş-
lemek lâzımdır.
Ocağın gayesi tahlil edilemez. Vak'alar o vazifeleri
kendi kendine meydana çıkarır. Ankara'daki merkez di-
yebileceğimiz Ocak elbette bir program yapacak; mama-
fih gaye değişmez, daima istiklâl, hürriyet, vatan, millet,
terakki mefhumu ve maksatları etrafında tecclli eder.
İtalyanlar faşist teşkilâtlarını Ocağı taklîden yapmışlar-
dır, diyebiliriz. Ama onlarda bu teşkilât bir nevi sınıf mü-
cadeleleri için ika edilmiştir. Bizde ise cihana karşı mü-
cadele için milleti tevhide hizmet maksadıyla vücut bul-
muştur.
Fransa'da nasyonalistler irticaî bir kuvvettir. Eski
hayata merbut ve mütemâyildirler. Bizim Ocağın güven-
diği nasyonalistlik inkılâpçı, teceddütperver, irticaa düş-
mandır. Bizimki ile onların milliyetçiliği kıyas edilmemeli
ve edilemez. Bizdeki daima 'halkçı, inkılâpçı ve hürriyet-
çidir.
*
Şimdi sözümü bitirmezden evvel şurada bir noktayı
da teşrih edeyim. Bir insan aldığı terbiye ile, terbiyesini al-
dığı millete hem mensup olur. hem olmaz. Bir millete
mensubiyet kısmen ihtiyârî, kısmen gayr-ı ihtiyarîdir.
Gayr-ı ihtiyarî olması terbiyenin neticesidir. Birisi İngi-
liz terbiyesi alsa, kısmen İngiliz demektir. Tam Türk ola-
maz. Alınan terbiye ve meşbû bulunulan hars hangi millete
aitse fert ona mensuptur.
Kısmen de iradesini kullanarak «Ben filan millette-
nim.» diyerek intisabını tayin eder. Fakat irade ile ter-
biye ma'kûs olursa ferdin ruhunda âhenksizlik olur. Tıpkı
ilâcın üzerine başka bir ilâç ismi yazılmasına benzer ki ,is-
timâl ve tatbikinde tamamiyle mazarrat verir. O adanı
da aynen böyle muzır olur. Seciye başka, ismi, milleti
başkadır.
Ferd, terbiyesini aldığı milletin içinde yaşar, mua-
şeret eder. Aksi halde hoşlanmaz, millete intisâb, ona olan
alâka ve irade ile mütenasiptir.
İçimizde diğer İslâm kavimleri var. Hayatımıza ka-
tılmış, miicâhedemize Türkler kadar iştirak etmiş, on-
lar da aramızda çalışmak istiyor. Ocak onları yabancı te-
lâkki etmez, Ocak ırk ve kan değil, mefkûre ve terbiye
arar. Fertlerinde yalnız aynı 'mefkûreyi taşımak imtiyazı
vardır.
(Türk yurdu, C. 2 1 - 1 , ıır. 1 9 6 - 2 , Şubat 1928, a. 3 - 7 . )
Zakir Kadir f
TÜRK AKADEMİSİ
Osmanlı İmparatorluğu devrinde 1851 senesinde
«Encümen-i Dâniş» nâmıyla tesis edilen akademinin ta-
rihi, onun ilk azâları ve onların seviye-i ilmiyelerinin de-
recesi ve akademinin mesaîsi ve tatil-i faaliyet etmesinin
sebepleri bizce meçhuldür.
Akademi gibi ilim, fen ve sanat müesseselerini yaşa-
tabilecek devletin ve muhitin, şuurlu ve hayatlı olması
lâzımdır. Tefessüh etmiş, inkırâza yüz tutmuş, zevâle
mahkûm olan bir devletin muhitinde faaliyet ve ciddiyet
talep eden akademi gibi mühim bir ilim müessesesinin
tatil-i faaliyet etmesi taaccüb edilecek bir vâkıa teşkil et-
mez.
Osmanlı devletinin inkırâzmı müteakip yeni Türk
devletinin tesisiyle Türk hayatında yeni ve canlı bir devir
başlamıştır. Türk milleti istilâ olunmuş anavatanını kur-
tarmakla yeni bir kudret-i hayatiye göstermiştir. Millet-
ler intibah devrinde her sahada diğer medenî milletleri
takip ederler ve etmek mecburiyetindedirler. Türk milleti
de intibah devrini müteakip birçok sahalarda ciddi bir
surette çalışmaya başlamıştır. Mimarları, mühendisleri,
ustaları ve ameleleri demir yollar ve yeni şehirler inşa et-
mektedirler. Münevverleri ve âlimleri de ilim sahasında
diğer millet münevver ve âlimlerini takip etmek mecburi-
yetindedirler ve bu mecburiyet her gün hissedilmektedir.
Garplılaşmağı bir şiâr telâkki eden muâsır Türk'ün kar-

şısında garbı taklit 'etmek mecburiyetinde olduğu birçok
işler vardır. İcat Ve ibda kudretini hâiz olan yüksek se-
viyeli âlimler yetiştirmek hususunda Avrupai sistemlere
tebaiyyet etmek bu cümledendir. Adam yetiştirmek her ne
kadar aileden, muhitten ve mektepten başlarsa da, her-
halde darülfünunla hitama ermez. Darülfünunlar âlim ol-
mak için yalnız bir mahreç teşkil ederler. Darülfünunu ik-
mal eden talebenin ihtisas sahasma dahil olabilmesi için
muhtelif enstitülerde, laboratuarlarda sistematik bir su-
rette çalışması elzemdir. Akademilerde, enstitülerde ve
bunlara ait laboratuarlarda büyük üstadların taht-ı nezâ-
retinde çalışan müstaid ve bu müesseselerde çalışabilmek
için her cihetten hazırlanmış talebe miyanında ilim adam-
ları yetişir.
Yukarıda bahsettiğimiz gibi garp milletlerinin her bi-
rinin muhtelif akademiler ve enstitüler tesis etmelerinin
esbâb ve hikmeti işte bundan ibarettir. Garp talebesi istik-
balinden emin olarak feragat-i nefsle bu ilim müessesele-
rinde çalışır ve garbın üstadları da âlim yetiştirmeği canla-
rına minnet bilirler.
Bizde de bu hususlarda garbı taklit etmek zamanı
gelmiş olacaktır ki ,vakit vakit bu mesele der-hâtır edil-
mektedir. Yanılmıyorsam Cumhuriyet devrinde ilk defa
olarak akademi teşkili meselesi Vâsıf Beyefendinin vekâ-
leti zamanında ayrı bir rapor takdim edilmek suretiyle
der-hâtır edilmiştir. Hamdullah Suphi Beyefendinin ve-
kâleti esnasında ise, bu mesele ciddi bir şekil iktisab
etmiş ve nizamnamesi de ihzar edilmişti. Hattâ bütçesi he-
yet-i vekîleden geçmiş ve İsmet Paşa hazretleri Millet Mec-
lisi'ndeki beyanatları arasında akademinin teşkil olunaca-
ğından bahsetmişlerdi. Bu hususta bazı garp âlimlerini
davet etmek meselesi düşünülmüş olacaktır. Hal-i hâzırda
dünyanın büyük Türkiyat âlimlerinden biri olan Bardhold
da zannedersem bu maksatla davet olunmuştur. Hamdul-
lah Suphi Beyefendinin vekâleti esnasında cereyan eden
bu hâdise nedense matbuat sahifelerine geçmedi. Son za-
manlarda Yakup Kadri Bey tarafından der-hâtır edilmiş
olan bu mesele efkâr-ı umumiyeyi kendisine celbctmiş ol-
du. Gazeteler ve mecmuamız Türk akademisi teşkili me-
selesine dair birçok makaleler neşrettiler. Hayat mpc-
muası ise ilim ve fen erbâbının bu bâbdaki fikirlerinin ter-
cümanı oldu.
En ufakları da dahil olduğu halde, müstakil olan
garp milletlerinden her birinin kendi kudreti nisbetinde
darülfünunlardan maada akademi mâhiyetinde ilim, fen
ve sanat müesseseleri vücuda getirmiş 'olduklarını yuka-
rıda muhtasaran beyan etmiştik. Lehler, Çekoslovaklar,
Finler, Bulgarlar ve Sırplar vesair ufak milletler akade-
miler tesis ederek fünûn ve ulûmun bütün şubelerini ted-
kik etmekteler ve kendi anavatanlarının bütün aksâmmı
nazar-ı tedkikten geçirmektedirler.
Akademilerin bir vazifesi de darülfünunlarda az çok
hazırlık görmüş ve ilim, fen lisanlarından birini veyahut
ikisini öğrenmiş talebeyi büyük üstadların taht-ı nezare-
tinde çalıştırmak suretiyle âlimler ve mütehassıslar yetiş-
tirmektir. Akademi dediğimiz zaman feragat-ı nefsle sis-
tematik bir surette çalışmayı öğreten ve yaratmak, icat et-
mek kudretini hâiz olan yüksek 'ilim müessesesini murat
etmeliyiz. Akademide beş, on âlimin taht-ı nezaretinde bir
çok âlimler yetiştirildiği gibi, memleketin ahvâl-ı tabiî-
yesi, servet menbâları, tarihi, memlekette konuşulan şi-
veler, memleketin etnografyası vesaire ve garbın en kıy-
mettar eserleri de tedkik olunur.
Aynı zamanda akademiler kendilerinin kudret-i ilmi-
yeleri sayesinde memlekette ilim ve irfan sahasında lıu-
dûsu muhtemel olan anarşiye de mâni olurlar. Muhtelif
şivelerle konuşan Almanlar, bir vahdet-i lisaniye ve ilmiye
teşkil etmelerini akademilerine medyundurlar. Bundan
200 sene evvel Avrupalıların «barbarlar» diye istihza et-
tikleri Ruslar, Büyük Petro'nun himmetiyle tesis olunan
akademileri sayesinde az bir zaman zarfında medeni bir
millet şeklini iktisab etmişlerdir.
Bizim gazete ve mecmualarımız, fikir adamlarımızın
noksanından, ve lisanımızın işlenmemesinden, ıslahat-ı
fenniyemizin adem-i kifayesinden, harsî ve fennî tedkik-
lerde bulunanların azlığından ve memleketimizin tedkik
olunmamasından daima bahsederler ve ekseriyetle bu
yoksulluğa, hâkim bir vaziyette bulunan yüksek ,ilim
müessesemizin yokluğunu bir sebep olarak gösterirler.
Demek yüksek bir ilim müessesesi teşkil olunmasının lü-
zumu hakkında bir kanaat-ı umumiye mevcuttur.
Diğer milletler de lisan hakkında bizim gibi teşettüt
devrelerini geçirmişlerdir. Misal olmak üzere Rusları .Al-
manları, Finlileri gösterebiliriz. Bunlar bu teşettütü izale
etmek için köylerde çalışmışlar, memlekette konuşulan
lehçeleri tedkik etmişler, lehçe kamusları ve ayrı lehçele-
rin sarf ve nahvini vücuda getirmişler ve bilahare lisan-
larının lügat kamusunu sarf ve nahvini telif eylemiş-
lerdir. Biz de er geç diğer medenî milletlerin takip etmiş
oldukları bu usulü takip etmek mecburiyetindeyiz. Ma-
demki lisanımızı işlemek istiyoruz, o halde biz de lisan
hazineleri itibariyle çok zengin olan Anadolu köylerine ve
Anadolu'nun muhtelif mıntıkalarına tevcih-i naz:ar etmeli-
yiz. Bu lisanî mesaîyi idare etmek ve lisan hazinelerini
fennî usuller dairesinde toplatmak ve toplatılacak tne-
vâddı eserler halinde ilmî sistemlere göre tasnif etmek
için, tabiatiyle diğer milletlerde olduğu gibi biz de yüksek
bir müessese, meselâ Türk devlet akademisinin bir şubesi
olacak «Lisan» akademisi vücuda getirmek mecburiye-
tindeyiz.
Bundan maada'eski Türk yatanını, eski Türk lisanını,
tarihini ve memleket haricinde yaşayan sair Türklerin ta-
rihlerini, edebiyatlarını, lehçelerini, örf ve âdetlerini, eski
dinlerini ve Türklerle münasebetlerde bulunan milletlerin
eski edebiyatını ve eserlerini öğrenmek mecburiyeti var-
dır. Komşularımızı, memleket dahilinde yaşayan kavmî
kitleleri ve dünyanın en medenî milletlerini de tedkik et-
mek zarûridir. Bu da diğer bir ilim müessesesi vücuda
getirmekle tahakkuk eder ki, o da müstakbel Türk dev-
let akademisinin ikinci bir şubesi olarak teşkil edilecek
«Tarih-Lisan» şubesinden ibarettir.
Bundan maada Türk anavatanının ahvâl-i tabiiyesi-
nin, ahvâl-i cevviyesinin vesairesinin tedkik olunması da
hayatî bir meseledir. Bu da anavatanın her tarafını ted-
kik etmek üzere fennî heyetler göndermekle tahakkuk
eder. Tedkikler muayyen sistemler dairesinde icra olun-
madığı takdirde müfid olmazlar. Bunun için de bu ted-
kiklerin fennî usuller dairesinde icra olunmasını temin
edecek ve b u bâbda rehberler ve talimatnâmeler vücuda
getirebilecek bir ilim müessesesinin vücudu zaruridir.
Toplanmış mevaddı eserler halinde fennî usullere göre
tasnif etmek ve bunlardan neticeler istihraç eylemek va-
zifesi de tabiatiyle bu yüksek müessesenin vazifelerinden
birini teşkil eder. Diğer medenî milletlerin fünûn saha-
sında vücuda getirmiş oldukları eserleri tercüme ve ted-
kik etmek ve bu bâbdaki faaliyetleri takip eylemek dahi
bu müessesenin vazifeleri cümlesindendir. Bu da müstak-
bel Türk devlet akademisinin «Fiziko-matematik» şubesini
tesis etmekle tahakkuk eder.
Bundan anlaşıldığına göre, üç şubeden ibaret olacak
nefs-i akademiden başka akademiye mülhak birtakım mü-
esseseler vücuda getirmek mecburiyeti vardır. Bu mües-
seselerin en mühimleri de akademinin fennî ve ilmî me-
saîsi için lâzım gelen vesâitle mücehhez olan kütüphane,
matbaa, rasathane, müzehane .fizik ve kimya laboratuar-
ları ve muhtelif enstitülerdir.
 Bu gibi vesâit mevcut olmadıkça memlekette bir ilim
havası yaratmak imkân haricinde olduğu gibi, hakiki ilim
ve fen 'adamları yetişmesi için de imkân yoktur. Bu sebep-
ten dolayı muazzam bir mesaîye mütevakkıf olan bu yük-
sek ilim müessesesini çârnâçâr vücuda getirmek mecburi-
yetindeyiz. Zira bu millî bir şeref ve haysiyet ve aynı za-
manda anavatanda hakiki bir ilim havası yaratmak me-
selesidir.
Zikrettiğimiz tarzda mükemmel bir akademinin az bir
zaman zarfında tesis olunmasına da imkân olmadığını
kaydetmekliğimiz icap eder. Akademi teşkiline, yakın bir
zamanda mübâşeret olunsa bile, teşkilâtın bir iki sene im-
tidâd edeceğinde şüphe yoktur.
Bu muazzam teşkilâtın maddî cihetine gelince: Kü-
tüphane meselesi kolayca hallolunabilir. İstanbul'da Da-
rülfünun ve Türkiyat Enstitüsü ve Kütüphane-i Umumî'-
den maada, Ayasofya, Süleymaniye, Emirî ve Topkapı
Sarayı kütüphaneleri vardır. Darülfünuna merbut olma-
yan kütüphaneler akademi kütüphanesinin esasını teşkil
ederler. Tabiatiyle Avrupa'da, vesâir memleketlerde tab'-
edilen ciddi ve mühim eserler satın alınmak suretiyle bu
kütüphane tekmil olunur. Akademi Ankara'da tesis olun-
duğu takdirde Ankara'da mevcut müzehane tevsi edilerek
akademi idaresine teslim olunabilir. İstanbul'a tesis olu-
nur ise, pek mükemmel olan İstanbul müzesi akademiye
ilhak olunur. Rasathane ve laboratuarların yeni baştan te-
sis olunması zarurîdir. Enstitüler ise akademinin teşekkü-
lünden sonra azaların tensibiyle sonradan tesis olunacak
müesseselerdendirler.
Akademiye aza olabilecek âlimlerin mevcut olup ol-
madığına gelince: Beynelmilel ilim sahasında tanınmış
iki-üç âlimimiz vardır. Mesaî sahalarını tahdit ettikleri
takdirde bunlar akademinin hakiki azası olabilirler. Açık
kalan azalıkları doldurmak için diğer milletlerin yolunu
takip etmek mecburiyetindeyiz. Beynelmilel ilim sahasın-
da «tarih, lisan, fizik, kimya ve ulûm-ı riyaziye, fen ve il-
min sair şubelerinde» ihtisasları ile tanınmış 5-6 akademi
âlimi davet edilir ve feragat-i nefsle içalışacak ve her ci-
hetten hazırlanmış olanlar bunlara muavin olarak tayin
edilirler. Darülfünun talebesi miyanında dahi feragat-i
nefsle çalışabilecek lisan-âşina 30-40 talebe intihab olu-
narak bu âlimlerin taht-ı nezaretine tevdi olunurlar. Bu
muavinleri ve talebeyi akademi âlimleri olarak yetiştir-
mek vazifesi asıl azalara tahmil olunur. Akademi! daima
devletin nezaret-i âliyesinde ve himayesinde bulunur. Dev-
let tarafından iltizam edilecek meseleleri ve -mevzuları
tedkik etmek mesaîsi de azalara tahmil olunur.
Akademi tabiaten cömert olan Türk'ün teberru ve
himmetiyle, mükâfat sermayeleri teşkil etmek suretiyle de
Türk lisanında çok kıymettar eserler vücuda getirebilir.
Ruslarda vesair milletlerde olduğu gibi, bizde de Türk
âlimlerinin, şâirlerinin nâmlarını tahlîd eylemek üzere mü-
kâfat sermayeleri vücuda getirilir.
Memleketimizde akademiye muavin, aza olabilecek
birçok zevât-ı muhtereme mevcuttur. Muhabir azalar
memleketin her tarafında bulunur.
Akademi lâzım olan vesâitle teçhiz olunarak ve lâ-
zım olan müesseseler vücuda getirilerek küşâd olunduğu
ve sistematik çalıştırıldığı takdirde, 5 - 6 sene zarfında
memleketin birçok aksâmı tabiî, beşerî ve harsî vesair
cihetlerden tedkik edilmiş olduktan maada, sistematik
çalışmak neticesinde bizde de akademi âlimleri yetişir.
İşte bu âlimler beynelmilel ilim ve fen âleminde Türk'ün
kudret-i ilmiyesini temsil edeceklerdir.
(Türîc yurdu, C. 21 - 1, nr. 197 - 3, M a r t 1928, s. 56 - 58. )

Hilmi A. Mâlik
ÇOCUK KULÜPLERİ
Her büyük inkılâbın muvaffakiyeti takip ettiği pren-
siplere karşı derin ve samimi bir aşkın mevcudiyetine ve
bilhassa onu doğuran nâfiz, müdrik ve tecrübe-dîde lider-
lerine bağlıdır. Herhangi içtimaî bir inkılâbın süratle ga-
yesine vusûl bulabilmesi için, o gayeye doğru vasıtaları,
iz ve kanalları keşfederek üzerlerinde muntazam ve mü-
dcbbirane yürümekle kabildir.
İşte bu vasıtalardan b i r i d e şüphesiz, çocuk kulüp-
leri teşkilâtıdır. Ankara'da Türk Ocağının geçen seneki
derneğinde bu teşkilâtın lüzumu mevzu-ı bahs oldu. Fakat
oradaki mevcut arkadaşlara meselenin etrafıyla anlatıla-
maması neticesiydi ki, emekler muvakkat bir zaman için
olsun boşa gitti.
Sathî ve ilk nazarda ehemmiyetsiz ve mânâsız gö-
rülen bu teşkilâtın lüzûmunu ve faydalarını saymazdan
evvel, Amerika'daki çocuk kulüpleri hakmda bir mukad-
dime yapmak isterim.
Amerika milleti dünyanın her tarafından Amerika'ya
hicret eden ve etmekte devam eden muhtelif ve müte-
addit ırklardan ve milletlerden mürekkeptir. Ve Ameri-
ka'ya hicret edenlerin çocukları mektebe gitmek ve de-
vam etmek mecburiyetindedirler; aksi takdirde ebeveyn-
ler ağır cezaya tâbi tutulur. İlk ve orta mekteplerinin
tedrisat programlarında takip edilen başlıca gaye çocuk-
ları Amerikalılaştırmaktır. Bu usul o kadar kuvvetlidir ki,
orta mektebi ikmal eden okuma ve yazma bilmeyen ve
Amerika'da amelelik eden İtalyan bir ailenin kız veya
erkek çocuğu, ailesinin düşünceleri, âdetleri ve zihniye-
tiyle uyuşmak, onlarla anlaşmak imkânım göremiyor ve
nihayet, ebeveynine «Ben yüzde yüz Amerikalıyım.» gibi
çok istimâl edilen ibareyi kullanıyor ve Amerika'pın
muazzam teşkilâtlarından biri olan Y.M. C.A. gibi her
türlü konforu mevcut müessesesinde bir oda tutuyor ve
çalışarak kazandığı para ile ya koleje gidiyor veyahut
mesleğini ilerletmek için kaldığı müessesedeki mevcut
meslek kurlarına devam ediyor.
Şurası da şâyân-ı zikrdirki, tedris programları bu
kadar kuvvetli mekteplerden başka Amerika'nın büyük
ve kalabalık şehirlerinin amele mahallelerinde çocuk iç-
timaî müesseseleri vardır. Teşkilâtı vâsi ve idâresi gayet
iyi olan bu müesseselerin vazifeleri, çocukları kendilerine
cezbetmek, ruhen ve bedenen tekâmüllerine çalışmak ve
bu suretle Amerikalılığı aşılamaktır. Terbiyesi sağlam,
müessir mekteplere mâlik bir memleket neden bu gibi
çocuk müesseselerine lüzum görüyor? Amerika'da buna
gösterilen ihtiyaç ve lüzum pek yerindedir. Zira bir ço-
cuk yirmi saatten ancak altısını mektepte muallimlerle
beraber geçirebilir. Geride kalan saatleri ebeveyni yanın-
da, evinde, sokaklarda ve arkadaşlarıyla geçirmek mec-
buriyetindedir. Görülüyor ki, yalnız mektep teşkilâtı, kısa
bir müddet zarfında, çocuğun üzerinde arzu edilen nü-
fuzu yapamaz. Binaenaleyh çocuk kulüpleri gibi mektep-
lerin takip ettiği usullerden ve yollardan daha başka
usuller ve yollar takip ederek, çocuğun içtimaî ruhuna ve
hayatına nüfûz edecek ve aynı gayeye ve hedefe doğru
gidecek bir teşkilâtın vücudu elzemdir.
Bu gibi teşkilâtı idare edenler o şehrin hayat-ı içti-
maiyesinde, iktisâdiyâtında ve resmî hususî işlerinde en
tanınmış simalardır. Kulüp müesseselerini idare edenler
ııamus ve iffetleriyle, milliyetperverlikleriyle nâm kazan-
mış büyük bir irfan müessesesinden mezun olmuş, o saha-
da büyük tecrübesi görülmüş ve tecrübelerini bir kitapla
neşretmiş kadın veya erkektir. Ve çocuk kulüpleri başın-
da bulunanlar, bir darülfünunda felsefe, içtimaiyât ve ru-
hıyât ile ilâhiyât kurlarım takip edenlerden olması şarttır.
Bununla beraber, kulüplere liderlik edeceklerin ko-
lejlerde v® darülfünunlarda yalnız felsefe, ilâhiyât, içti-
maiyât ve ruhiyâtla meşgul olmaları kâfi değildir. Ço-
cuklara karşı muhabbeti olmayan, onlarla oynamasını,
düşüp kalkmasını bilmeyen bir kulüp liderinin bütün
sa'y ve faaliyeti boşa gider. Lider, memleketin ve mille-
tin gayesini ve hedefini ve çocukların hâlet-i rûhiyelerirıi
anladıktan başka, onlarla gülebilecek, oynayabilecek ve
aynı zamanda liderlik evsâf ve meziyetlerini muhafaza
edebilecek bir kabiliyete mâlik olmalıdır.
Görülüyor ki, kulüp liderliğini yapacak kimsede bir-
çok meziyet ve evsâfın bulunması şarttır.
Amerika'da çocuk kulüpleri sırf mektep talebelerine
tahsis ediliyor. Çünkü mektebe gitmemiş veya gitmeyen
çocuk yoktur. Bize gelince; yalnız mektep talebelerine
değil, mektebe gitmemiş ve gidemeyen kız ve erkek ço-
cuklarına da tatbik edilmesi lâzımdır.
inkılâbımızın içtimaî prensiplerini kısa bir müddet
zarfında çocuklarımıza tamamiyle hazmettirebilmek için
geceli gündüzlü onlarla meşgul olmamız icap eder. Ame-
rika'da bu gibi içtimaî müesseseler her sınıftan fazla
amele sınıfı çocuklarıyla meşgul oluyor. Bizde ise her
sınıf çocuklarıyla meşgul olmak mecburiyeti vardır.
(Türk yurdu, C. 2 2 - 2 , nr. 2 0 4 - 1 0 , Teşrin-i evvel 1928, s. 24-25.)
Şevket Aziz [Kansu]
ANADOLU DARÜLFÜNUNU ÎÇÎN
Memlekette Türk inkılâbını Türk tekâmülüne kal-
bedecek ilim beldesinin, yani Anadolu Darülfünunu'nun,
kat'î lüzumundan bahsediyoruz.
Memleketimizde duyan ve düşünen kafaları ezen ve
üzen bir sıkıntı v a r : Hepimiz teknik Türkiye'yi, münev-
ver Türkiye'yi görmek iştiyakında değil miyiz? Teknik
ve münevver Türkiye'nin teşekkülünde, yarın köylünün
mektebi yanında, kurulacak Anadolu Darülfünunu'nun
büyük bir hissesi olacak.
Anadolu topraklarında, dağlık ve ormanlık bir sa-
hada eski Yunan üslûbundaki ağır ve vakur cephesiyle,
âlimleri ve mütetebbîleriyle Anadolu Darülfünunu, Ana-
dolu ufkunda parlayacak.
Orijinal Türk memleketinde, orijinal müteharrîler
ve müdekkikler kafilesini görmeyecek miyiz?
Gözlerimizi memleketimizin ufuklarında enginler ve
hazineler aramaya ne vakit alıştıracağız? Malûmatımızı
«ikinci eller» den toplamaya daha ne kadar devam ede-
ceğiz?
Müşahede ve tecrübe vasıtasıyla doğan garp ilmi
yanında ne vakit Türk münevverlerinin müşahede ve tec-
rübelerinden doğan Türk ilmine kavuşacağız? Teknik
denilen ilim canavarı bize ne vakit gülecek ve biz de onun
sayesinde ne vakit dağlarımızla, ormanlarımızla, tabiatı-
mızla, yer altında ve yer üstünde oyuncakla oynar gibi
yaşayacağız?
Anadolu D a r ü l f ü n u n u n u mübeşşirlerinin, irade ve
bir merhale olarak kabul ediyoruz.
Anadolu'da müstakbel fikir faaliyet ocaklarının
menbaı olarak doğduğunu göreceğiz.
Anadolu Darülfünunu'nu mübeşşirlerinin, irade ve
kalbi hastaların çıkamayacakları serin dağlara taşıdıkla-
rını duyacağız. Onları arayacakların dağlı irade ve ru-
huna sahip olmaları lâzım gelecek.
Memleketin her köşesini ilim ve teknik ışığıyla gez-
mek sevdasında olan ve burunları Anadolu yaylalarının
-ve bugün için- dağlarının temiz havasını duyan kır ço-
cukları bu mekteplerin evlâtları olacaklardır.
Beşeri hâilenin içinde ve üstünde yaşamağa alışan
bu dağlı ilim nesli, ilim ve tefekkürün muhtelif kutupla-
rına Türk armasını taşıyacaklar. Buna şüphe etmeyelim.
(Hayat, C. VI, nr. 136, Temmuz 1929, s. 5.)
Necip Ali [Küçiika]
f
ANKARA HALKEVlNDE VERİLEN NUTUK
Muhterem hanımlar ve muhterem beyefendiler;
Geçen sene 19 şubatta Halkevinin tarihini yeni yap-
maya başlayan kutsi sakfı altında ruhlarımızda büyük
bir ümit, kalbimizde ateşli bir heyecan olduğu halde
memleketin 34 bucağında yeni ülkü mabetlerinin açılışı-
nı varlığımızın en sıcak samimi temennileriyle kutluyor
ve selâmlıyorduk. Bugün gene memleketin 20 bucağın-
da yeniden açılan Halkevleri ve ilk başlangıç yılının aziz
hatırasını te'sit etmek için ruhlarımızda aynı heyecan
ve kalblerimizde daha büyük bir iman olduğu halde top-
lanıyoruz.
Aziz arkadaşlarım;
Halkevlerinin ilk açılış tarihi büyük inkılâp tarihi-
mizde Lozan zaferi, Cumhuriyet ilânı gibi Türk milleti-
nin hatırasında ebediyete hakkedilecek aziz günlerden
biri olacaktır. Beynelmilel medeniyet dünyasında harsî
kudreti, inkılâpçı ruhu, medenî varlığı, yüksek teşkilâtı
itibariyle bütün milletlerin önünde yürüyecek olan ge-
lecek yılların ve asırların Türk milleti bugünü ihtimal
ki gene bu kürsülerden daha çok büyük ihtifallerle kut-
layacaklarını gözümle görür gibi oluyorum.
Erzurum Kongresiyle başlayan büyük inkılâp hare-
keti, yaşayan anormal vaziyeti, bir irade darbesiyle Akde-
niz'in enginlerine gömdükten sonra başka zihniyetlerin,
başka içtimaî şartların ve başka tarihî asılların yarattığı
velhasıl binbir efsanenin mahsulü olan müesseseleri yık-
mak inkılâbın asil ve kudretli şahsiyetine verilmiş çok
cazip ve sevimli bir vazife idi. İnkılâplar, inkılâp mün-
kirlerinin dediği gibi herhangi bir hissin fevri ihtilâçların-
dan doğmuş ölçüsüz bir hareket değildir.
İnkılâplar yaşanılan hayatın, mevcut içtimaî şartla-
rın, içtimaî bünyeyi tatmin edememeğe başladığı zaman-
dan doğan yeni bir aksülamel kudretidir. Bu kudret bir
mânâ ifade edebilmek için mutlaka bir dâhi tarafından
keşfedilmeli. Tanzim ve tertip edilerek muayyen bir hede-
fe büyük bir maharetle tevcih olunmalıdır. Çok eski za-
manlardan beri malum olan elektron kuvvetinden insan
zekâsı 19. asra kadar istifade edememişti.
îşte Türk milletinin şuuru altında yaşayan bu em-
salsiz hayatî kabiliyeti herkesin hasta adam formülüne
en ziyade itikat ve iman ettiği bir zamanda Gazi keşfetti.
Tarihî kıymetleri kalmamış, içtimaî mahiyetleri
kaybolmuş cansız bir parazitten ibaret olan bu müesse-
seler bir bir yıkıldı.
Engin ufuklara bakan gözlerimize perdedarlık eden
bu heyulâlar yıkıldıktan sonra yeni bir havanın serinli-
ğini kokladık. Bu yeni iklimin şartlarına uymak için
yeni bir devlet nizamı kurmak, yeni içtimaî şartlan tes-
pit etmek icap ediyordu. Dünyanın en yeni ilmî telâkki-
lerine göre yapılan Teşkilât-ı esasiye kanunumuzla ve
gene dünyanın en son hukukî zihniyetlerinin ifadesi olan
Kanun-ı medenimizi bu yeni ihtiyaçlara cevap vermek
için yaptık. Kurulan büyük ana hatlardan başka her biri
bir partiyi on seneden fazla yaşatacak kabiliyette olan
yüzlerce işleri birer birer huzurunuzda sayıp dökmekle
bana lütfen bahşettiğiniz kıymetli zamanlannızı suisti-
mal etmekten çok çekinirim. Yalnız hariçten on para
almaksızın ve milletin irade ve hürriyeti üzerinde bir
tazyik hissi vermeksizin on sene içinde yapılan işleri,
yalnız imparatorluk tarihinde yapılan işlerle değil, mua-
sır milletlerin işleriyle de hiçbir endişe duymaksızın
mukayese edebiliriz. Bugünkü genç nesle rehberlik eden
dünkü nesil inkılâp kudretinin bu muazzam abidesinin
mânâsını dün ile mukayese ederek pek iyi anlarlar. Bu-
gün memleketin h ü r ve temiz havasını koklayarak yeti-
şen vatanperver ve milliyetçi Türk gençliği inkılâbın bu
itibarla olan mânâsını daha geniş ve hür bir görüşle an-
layacaklannda hiç şüphe yoktur. Bütün bu işler aziz
şefler tarafından büyük bir maharetle sevk ve idare edi-
lip yapıldıktan sonra kalan yalnız bir şey vardı. O da ken-
dimizi yaymak.
İşte bu müessesemizle bu büyük işi başarmak isti-
yoruz. Bizim görüşümüze göre her milletin beynelmilel
medeniyet âlemindeki kıymeti o milletin kültür kuvve-
tinin derecesiyle mebsuten mütenasiptir. Kültürü yük-
sek olmayan milletin, medeniyetin herhangi bir safhasın-
da kültürü yüksek olan milletlerle mukayese edilmesine
asla imkân yoktur. Habeşistan ile Almanya, Tibet ile İn-
giltere arasındaki fark bizce makineleşmek ve el sanayii
safhasından ziyade kültür farkıyla ölçülür. Bize göre
ileri kültür, ileri teknikten değil, ileri teknik, ileri kül-
türden doğar. Biz bu meseleyi tarihin seyrinden aldığı-
mız yüzlerce misallerle ispat ederiz.
Her zaman değişen muhitî ve içtimaî icaplara te-
vafuk edebilmek ve onlardan çıkan yeni şartlara göre
düsturlar koyabilmek için herhalde kültür kuvvetine ih-
tiyaç vardır. Daima inkılâp içinde bulunduğuna iman et-
tiğimiz dünyanın dönüşü elbette birtakım kaideler için-
dedir ve tabiattan bir cüz olan insanlann da gene bir ta-
kım kaidelere tâbi olduğunu kabul ederiz.
Fakat daima inkılâpçı olmayı şiar ittihaz edinen
bizler bu kaideleri başka bir prosedür ve başka bir me-
totla tetkik ediyoruz.

Asıl davamızın prensiplerini izah etmek için bu nok-
ta üzerinde biraz daha tevakkuf etmeği lüzumlu görü-
yorum. Her an yeni bir safha arzeden mütemadi tahav-
vüller karşısında cidden daimî mahiyeti haiz olan kaide-
ler kurmak mümkün değildir. Zaten mevcut kaidelerin
bulunuşu ve daimî bir kanun gibi kabul edilmesi onun
tabiatte o suretle mevcut olmasından değil, bizim öyle
telakki ettiğimizden neşet etmektedir. Batlamyus'un dün-
ya nazariyesi Copernik zamanına kadar bir hakikat te-
lakki edilmişti. En kat'i gibi görülen riyaziye düsturları
Einstein tarafından darbelendikten sonra tabiat ilimle-
rinde bile daimî bir istikrarın mevcut olmadığı ve tabi-
at sırlarının her gün yeni birtakım düsturlarla halledil-
diğini, dünkü düsturların ya tamamen iptal yahut da
ona yeni birtakım formüller ilâve edildiğini görmekte-
yiz. Herhalde yeri bu toplanışımızda olmayan bu bahis
üzerinde fazlaca tevakkuf ettiğimizin sebebi millî kültü-
rümüzün eski ve yeni iskolastizmle bir alâkası olmadı-
ğını ifade etmek içindir. «En ileri millet olmak» iddiasıy-
la yürüyen Türk milletinin davasındaki muvaffakiyeti bu
düstura riayet etmekle mümkün olacaktır. On seneden
beri Türk milletini yeni âlemlere sevkeden bu kudretin
ifadesi ana vasıflarımızda tespit ettiğimiz veçhile inkı-
lâpçılıktır. Yeni Türk inkılâbını harp sonu inkılâpların-
dan ayıran en büyük vasıflardan biri ve belki birincisi
de bu daimî inkılâpçılık ruhudur.
Her şeyin mütemadi bir inkılâp içinde oluşu düstu-
ru bizim bazı mebdeler kabul etmemize mâni teşkil et-
mez. Bilâkis fırkamızın esas prensip olarak kabul ettiği
milliyetçilik, cumhuriyetçilik, lâiklik, devletçilik, halkçı-
lık, inkılâpçılık mebdeleriyle bu ülkeye daha emin adım-
larla gidebileceğiz. Bu prensiplerdir ki bizi ebedîleşmiş
muayyen bir çerçeve içinden kurtararak siyasî, içtimaî
ve iktisadî vaziyetleri nazar-ı itibare alan, her zaman ye-
ni kararlar veren bir teşri heyeti havasında yürütecektir.
Bütün bu esaslarla vasıl olmak istediğimiz nokta nedir?
Geçen sene muhterem kâtib-i umumimiz Recep Beyefen-
di'nin, muhterem selefim maarif vekili Reşit Galip Bey-
efendi'nin bu kürsüden tebarüz ettirmek istedikleri nok-
ta Türk milletini medeniyet saflarında en ileri millet
yapmak davasıdır. Bu davanın büyüklüğünü ve karşımı-
za çıkacak binlerce zorlukların vücudunu ve işin derin-
lik ve genişliğini hiçbir zaman unutmuyor ve küçük gör-
müyoruz. Fakat dünyada irade kuvvetinin, îman kudre-
tinin yenemediği hiçbir şey yoktur. Bu irade menbaı, bu
îman kuvveti Türk milletinin dünya kadar eski olan ta-
rihî varlığında ve asil kanında mevcuttur. En karanlık
devirler, bugüne kadar seyreden Türk tarihinin içinde
bir millete kuvvet menbaı olacak binlerce esaslar vardır.
Biz dünyanın ilk medeniyetlerini kuran ve tarihe ilk defa
büyük istikamet veren ve muazzam imparatorluklar ya-
pan ecdadımızın hatt-ı hareketlerini yalnız büyük bir gu-
rurla anacağız. Biz, bize lâzım olan ruh kuvvetini, îman
kaynağını daha dün geçirdiğimiz istiklâl imtihanından
alacağız.
Aziz arkadaşlarım;
Ergenekon; Türk milletinin karanlık tarihlerde yap-
tığı bir kahramanlığın hayalleştirilmiş, ebedîleştirilmiş
bir efsanesi idi. İstiklâl cidali yirminci asrın ortasında
efsanevî bir hakikattir- Bu büyük hakikat her nokta-i na-
zardan işlenmeğe ve üzerinde uzun müddet durmağa de-
ğer bir varlıktır. Türk milleti bu heybetli levhayı yara-
talı on seneyi geçti. Fakat bu emsalsiz eser içtimaî, bediî
ve hattâ iktisadî cephelerden şimdiye kadar arzu 'ettiği-
miz gibi henüz işlenmiş değildir. Hakikat-i halde bugün
gerçekleştirmek istediğimiz davanın halli cidden çok çe-
tin bir iştir. Önümüzde yürüyen milletlerin bu nev'i teşki-
lâtlarının tarihi yarım asırdan aşağı değildir. Her mem-
lekette eski ve yeni rejimlerin kurduğu bu nev'i teşkilâ-
 tın yüz binlerce azası vardır. Bu teşkilâtlar başka memle-
ketlerde çok verimli olmuş ve bugün kemale gelmiş mü-
esseselerdir. Biz bütün bunları bilerek ve takdir ederek
takip ediyoruz. Fakat şuna da kaniiz ki, eğer İstiklâl mü-
cadelesinde olduğu gibi kütleleşerek kalblerimizde aynı
ruh hâkim olacak olursa davamızı muvaffakiyetle halle-
deceğiz ve şuna da kâfi surette emniyetimiz vardır ki,
İstiklâl H a r b i n i n ruhu bizde daima hâkim olacaktır. Bu
ruh nedir? Vatanın her tarafı bizden birçok defalar kuv-
vetli ve harbi kazanmış muzaffer devletler orduları tara-
fından ihata edildiği zaman bütün bu kuvvetleri küçük
görerek, milletin arasına mütevazı bir vatandaş olarak
iltihak eden ve düşmanı memleketin harîm-i ismetinde
imhaya karar veren Mustafa Kemal'de ve düşmanın teç-
hizatı itibariyle mukayese edilemeyecek derecede kudret-
li olan ordularına karşı Sakarya'da 22 gün maddiyet âle-
minin binlerce yokluklarına göğüs gererek mukavemet
eden Türk ordusunda ve nihayet hayatın, hatırlanması
bile müşkül olan mahrumiyetleri içinde kollarında çocu-
ğu, sırtında cephanesi olduğu halde cepheye koşan Türk
kadınında hâkim olan imaj ve ruh ne idiyse, bu yürüyüş-
te de hâkim olacak kuvvet gene o olacaktır. Yalnız yu-
karda dediğim gibi bu ruh ve kudret ezelden Türk mille-
tinin varlığında mevcuttur. Onu güzel tanzim ve iyi sevk
ve idare etmek icap eder. Bunun için o zaman bütün bir
âleme karşı nasıl tek bir kütle şeklinde birleşmiş isek,
şimdi de bu aziz ülkü karşısında da aynı kuvvetle kütle-
leşmek lâzımdır.
Arkadaşlar;
Kütleleşmek bu asrın en bariz vasıflarından biridir.
Kütleleşmemiş insan cemaatlerine millet bile demlemi-
yor. Artık bugün millet diye kütleleşmiş, mânen ve mad-
deten birbirine tesanüt bağlarıyla bağlanmış insan kü-
melerine diyorlar. Yeryüzünde bu şartları haiz olmayan
kümeler millet değildir. Sadece ferdî iradeler hâkim olan
yalnız tabiatın sevk ve idaresine bırakılan cemiyetlerin
yeryüzünde müstakil bir cemiyet ve millet olarak yaşa-
masına imkân yoktur. Bu nevi cemiyetlerde hürriyet bile
yoktur. Bu biçim cemiyetler artık asrımızın damgasım
haiz değildirler. Fertçilik dünyası artık tarihe mal olmuş-
tur. Geride bırakılan âlemin bir daha avdet etmesi müm-
kün değildir. Çünkü o şartlar ve icaplar bir daha geri
gelmeyecektir. Mamafih fertçilik dünyasında bile cemi-
yet fikirleri vardır. Fertçilik felsefesini yapan mütefek-
kirler bile cemiyetin, fertlerin fevkinde yüksek iradesini
görmüşlerdir. Fertleri kütleleştiren ve tesanüt denilen bu
bağın mahiyeti nedir? İnsanlarda ve hattâ müterakkî
hayvanların birçoğunda bile bu meyil, tabiî ve h ü r bir
hissin mahsulüdür. Mantık ve muhakememiz de bizi bu
yola sevkeder. Binaenaleyh buna mukabil ferdin mensup
olduğu cemiyete ve cemiyetin ferde karşı birçok müte-
kabil mükellefiyetleri vardır. İşte her fert ve her meslek
zümresi tabiî ve içtimaî bir iş bölümü içinde ferdî irade-
lerin muhassalası olan fakat başka bir mahiyet arzeden
yüksek iradenin yani devlet iradesinin sevk ve iradesi al-
tında inkişaf ederler; biz bir nizama tâbi olmayan ferdî
veyahut da sadece bir sınıf hâkimiyetine istinat eden
kuvvetlerden ziyade milletimizin tabiî inkişafını bu yol-
da görmekteyiz. Bu şekil içinde ferdi birçok mükellefi-
yetlerle bağlamakla beraber insanları otuz okka kemik, 6
kilo kan, 2 kilo deriden ibaret bir makine de farzetmiyo-
ruz. İşte bizim kütleleşmekten anladığımız budur. Hal-
kevleri, bütün mevcudiyetleriyle bunu temine çalışacak-
tır. Halkevlerinin, 9 şubenin dayandığı fikrî esaslar bu-
dur. Bu teşekküllerimizle istihdaf ettiğimiz gaye, Türk
milletinin içtimaî, bediî, terbiyevî sahalarda kütleleşme-
si, yani birlik arzetmesidir. İmparatorluk devrinin salta-
nat tacını her ne pahasına olursa olsun korumak ve kur-

tarmak için millî meselelerde tuttuğu yanlış ve hainane
politikanın millî benliğimizde açtığı büyük yaralar tah-
minimizden hakikaten çok fazladır. Hiç mübalağa etme-
den diyebiliriz ki imparatorluk tacı altında yaşayan mil-
letlerin hepsinden daha çok fazla Türk milleti zarar gör-
müştür. Başka milletler imparatorluk devrinde yalnız si-
yasî varlıklarım kaybettikleri halde Türk milleti millî
benliği kaybolmak tehlikesine düşmüştür. Türk dili Os-
manlı dili şekline sokuluyordu. O zamanın sarfım yazan-
lar «Lisan-ı azbü'l-beyân-ı Osmânî üç lisandan mürekkep
bir lisan-ı latîf olup» diye dilimizi tarif ediyorlardı. Türk
dili siyasî sahadaki Osmanlı İmparatorluğu'nun kültür
sahasında bir nümunesi idi. Mekteplerde okutulan Türk
tarihi sadece Osmanoğullarmın tarihinden ibaret idi.
Yüksek tahsile kavuşmuş bir Türk gencinin Anadolu'da
hükümran olan eski ve büyük Türk milletleri değil, or-
taçağ tarihinde Anadolu'ya hâkim olmuş Selçukîler hak-
kındaki malumatının mecmuu, nihayet birkaç satır-
dan ibaret idi. Anadolu'da tamamiyle millî bir politika
takip eden Karamanoğulları âdi bir şakavet zümresi gibi
telâkki edilmişti. Büyük bir hamakatle tarihini altı asır-
dan fazla görmeyen imparatorluğun zararı gene kendisi-
ne oldu ve pek pahalıya maloldu. Çünkü bu tezle impa-
ratorluğun haricî manzarası müstevlî bir millet manzara-
sından başka bir şey değildi. Bunun için Anadolu ve Bal-
kanlarda tarihî hak iddia eden milletlerin karşısında âciz
ve zebun kalmıştı. Halbuki hakikat bambaşka idi. Türk-
lerin bu ülkelerdeki mevcudiyeti tarihten daha eski idi.
Türk edebiyatı, Türk zevkinin, Türk karakterinin bir
ifadesi değildi. Akıp giden bu cereyan içinde milletin öz
sesleri de duyulmadı değil. Fakat buna itibar edilmedi
ve kaba sayıldı İmparatorluğun bu yıkıcı kasıtları
kendisinin inatlı çalışmalarına rağmen milletin öz varlı-
ğı üzerinde büyük iş yapamadı. Türk dili, Türk tarihi
bugünkü nesle kıymetli bir emanet olarak milletin bün-
yesinde bugüne kadar yaşadı. İşte biz bir taraftan bu ha-
kikati milletimize anlatmak, diğer taraftan bu kıymetli
hazineleri toplamak maksadı ile Dil, tarih ve edebiyat şu-
besini teşkil etmiş ve faaliyete girmiş bulunuyoruz. Bu
vadi üzerinde Halkevlerinde birçok konferanslar tertip
ediyoruz. Çünkü daimâ bu hakikatin tekrar edilmesine
lüzum ve ihtiyaç vardır. Zira imparatorluğun ve onun
bir âleti olan tekke ruhunun millet üzerindeki tesirlerinin
elân mevcut olduğunu maalesef görmekteyiz. İnsan ile
Tanrı arasındaki ittisalin ifadesi insanın öz dili olmasın-
dan daha tabiî bir şey yokken ve bu hakikat bütün mil-
letlerde böyle tecellî etmiş iken yukarda işaret ettiğim
menhus tesirlerin altında kalmış bazı zavallıların elân
mevcut olduğunu maalesef görüyoruz. Fakat irticaın bu
hortlamış sesi her zaman ve behemahal susturulacaktır.
Edebiyatımız dil ve tarih işlerinin şimdiye kadar bu sa-
hada yürüyüşünden dolayı arzu edilen şekilde inkişaf
etmemiş ve milletin bediî terbiyesine şimdiye kadar bü-
yük faydalar vermemiştir. Beynelmilel şöhret temin et-
miş büyük ediplerimiz yoktur. Söylemek lâzım gelirse
İngiliz edebiyatının, Fransız, Rus edebiyatının milletleri
üzerinde oynadığı terbiyevî ve bediî rolü bizim edebiyatı-
mız oynayamamıştır. Mamafih Arap ve Acem ve Frenk
tesirleri altında kurulan edebiyatımız millî ruha doğru
gitmektedir. Biz bu cereyana daha büyük bir hız verece-
ğiz. Millî edebiyatımızın fevkalâde inkişâfı ve beynelmi-
lel şöhreti etrafında toplanacak istidatların, şahsiyetlerin
yetişmesi imkân ve fırsatını hazırlamağa beşerî imkânlar
nispetinde çalışacağız, Memleketin her köşesinde mevcut
134 Halkevinin ekserisinde bu sene henüz başlangıç dev-
rinde olmasına rağmen bu metotla çalışmağa başlanmış-
tır. Bazı Halkevleri bu çalışmasını daha ziyade ilerleterek
pek çok Türkçe kelimeler toplatmıştır. Ve bazı yerlerde
muhitlerinin tarihleri yazılmağa başlanmıştır. Bu hususta
Eskişehir, Kütahya, Konya, Denizli, Bursa, Kayseri- Zon-
guldak, izmir, Aydın, istanbul Halkevlerinde daha mah-
sus faaliyetler vardır..
Aziz Arkadaşlarım;
Geçen sene Türk tarihinde ilk defa olarak Türk ta-
rihi ve Türk diline ait iki büyük kongre toplanmıştır. İBü-
yük inkılâpçının himaye ve rehberliği altında toplanan bu
kongrelerden elde edilen neticeler hiçbir mübalağaya sap-
madan iddia edebilirim ki tahminlerimizden çok daha
büyük ve şumüllüdür. Tamamiyle ilmî vesika ve senet-
lere dayanan tarih tezlerimiz, dünyanın ilmî kanaatlerine
herhalde çok müessir olacaktır. Tarih kongresinden mil-
lî kültürümüz itibariyle büyük neticeler elde ettik.
Klâsik tarihe göre sadece emperyalist bir millet gibi
görünen Türk milletinin beynelmilel medeniyet kültürün-
de zekâsı en fazla eser bırakmış ve milletlere medeniyet
hocası ve medeniyet rehberi olmuş olduğu ilmin yüksek
ve itiraz kabul etmeyen esasları ile tespit edilmiştir.
Bu kadar zengin bir geçmişin keşfedilmesi bir mil-
let için bitmez tükenmez bir kültür zenginliği kaynağıdır.
Bundan sonra Türk gençliği artık bu nihayetsiz kaynak-
tan maneviyetinin gıdasını alacaktır. Bu itibarla harsımı-
zın ve terbiyevî sistemimizin istikameti artık tamamiyle
başka ve fakat çok kuvvetli bir yol takip edecektir.
Dil kongresinin yarattığı eserler bundan daha az
değildir. Gerek kongrenin toplanmasıyla ve gerek kongre-
den sonra dil meselesi üzerinde memleket münevverleri
çok alâkadar olmuşlar ve ilmî metotlar içinde çalışarak
dil bakımından gene beynelmilel kıymeti haiz büyük ke-
şiflere doğru yürümekle beraber, bir müddetten beri
memleketimizde başlayan sadeliğe doğru olan hareket
daha teşkilâtlı ve daha nizamlı ve daha çok kuvvetli bir
yürüyüş takip etmektedir. Binaenaleyh Halkevlerinin
kültür çalışmasına fevkalâde büyük yardımı geçen ve ona
rehberlik eden Tarih ve Dil cemiyetlerini büyük saygıyla
selâmlarım. Aynı maksat uğrunda çalışan müesseseleri-
mizin çalışma usulünde de bir birlik temini için Halkev-
lerinin dil şubeleri direktif almak hususunda Dil cemi-
yetine bağlanmıştır. Tarih şubesinin çalışmasını da bu
şekle sokmak istiyoruz. Bu şubenin azası 1419 dur. '
Güzel sanatlar: 1
Tezyin sanatları müstesna olmak şartıyla güzel sa-
natların diğer kısımlarının ilerlemesine mâni olan en
kuvvetli sebeplerin mahiyetini maalesef dünkü dinî telâk-
kilerde aramalıdır. Resmin tarihimize yeni mânâda giri-
şinin tarihi henüz bir asır bile yoktur. Buna rağmen mil-
letin ruhunda yaşayan istidatlar çok kuvvetlidir. İşte bi-
zim bu meselede en birinci vazifemiz bu istidatların in-
kişâfına yer hazırlamaktır. Resim ve mimarî gibi zevk-
lerin millete telkininde yaşadığımız zamanın millî ve bediî
telâkkilerinden mülhem olmamız icap ettiğini de ilâveten
arzederim. Yakın zamana kadar ihmal edilen güzel sanat-
lardan biri de musikî şubesidir. Fakat musikî ihtiyacı
cemiyetlerde resim ihtiyacından daha kuvvetli olduğu
için muhitin tazyiklerine rağmen mevlevilik ve bektaşilik
gibi bazı dinî cemaatlerle, saraylarda ve halk arasında ya-
şayabilmiştir. Halk arasında musikî ihtiyacını tatmin et-
mek için, açılan bu şubelerimiz birçoklarında (talimatna-
memizin gösterdiği istikamete rağmen yanlış bir tarz
ihtiyar edilmiştir. Binaenaleyh, musikî meselesinde nok-
ta-i nazarımızı daha vazıh olarak tesbit etmek zaruret ve
mecburiyeti hasıl olmuştur. Resim ve mimarî işlerinde ol-
duğu gibi musikî zevkinin inkişafına çalışırken asrın son
telakkilerinden mülhem olmamız icap ediyor. Bunun için
millî benliğimizin hayatını ve millî nağmelerimizi beynel-
milel musikî tekniği içinde ifade etmek istiyoruz. Bugün
millî musikî diye aramızda yaşayan Bizans, Iran ve Arap
nağmelerinin karışmasından hâsıl olan saz ve fasıl musi-
kîsine nihayet vermek istiyoruz. En ileri milletlerle omuz
ifadesi hususunda en kuvvetli vasıtalarımızdan biri
omuza yürümek istediğimiz ve daha ileri adımlar atmak
olan temsil şubesine halkın bu rağbeti istikbalde bize
istidadında bulunduğumuz bir zamanda eski hayatın ru-
çok şey vadetmektedir. Fırka neşriyatından Akın, İkizler,
hunu terennüm eden musikînin yeni hayatımızla bir alâ-
Mete gibi birçok eserler bazı yerler müstesna olmak şar-
kası ve nispeti yoktur. Bu ifademizle millî musikî haya-
tıyla hemen her tarafta muvaffakiyetle temsil edilmiş-
tını bitirmek istemiyoruz. Musikî d e edebiyat ve sanat
tir. Temsil heyetinin bu yürüyüşünü hızlandırmak en
gibi şahsiyetin kuvvetli izleri ve renklerini taşıyan bir mü-
esaslı vazifelerimizden olacaktır. Birçok millî eserle be-
essesedir. Şu hale göre tamamiyle garp musikîsini alarak
raber şedövr (chef d'oeuvre) sayılan mühim eserler ter-
millî musikîmizi ihmal etmek hem milli kültürümüz ve
cüme ve adaptasyon tarikiyle dilimize nakledilecektir. El-
hem de beynelmilel sanat âlemi için bir hatadır. Vaktiy-
hasıl hakiki sahne hayatının memleketimizde bir an ev-
le Ruslar böyle bir hataya düşmüşler ve onu sonra bü-
vel inkişafına çalışmak aziz vazifelerimizden biridir. Tem-
yük zahmetlerle tamir edebilmişlerdir. Biz böyle bir ha-
sil işlerinde görülen bir noksanı da derhal ifade etme-
taya düşmemek için tekrar edelim ki, biz millî hayatı-
liyim. Piyeslerin temsilinde daima müşkülâta maruz ka-
mızın terennümlerini ve millî benliğimizin nağmelerini
lınan nokta kadın unsurunun iştirake rağbet etmemesi-
beynelmilel musikî tekniği içinde ifadeye hazırlanıyoruz.
dir. Bize göre vatandaşlar arasında terbiye, zevk ve mil-
Bunun için şimdiden beynelmilel tekniğe alışmak ve onu
lî vazife nokta-i nazarından kadın ve erkek unsur yoktur.
hazmetmek ve ileride yetişecek genç istidatlara şimdiden
Sadece vatandaş vardır. Büyük bir selâhiyetle hâkimlik
bir mevki hazırlamak lâzımdır. İleride elbette bu mil-
kürsüsüne ve mühendislik sandalyesine oturan hanımla-
letin de Wagner'leri, Beethoven'leri, Verdi'leri, Çaykovs-
rımızın böyle bir millî vazife almak hususunda göster-
ki'leri yetişecektir. İşte bu büyük üstatlar garp tekniği
mek istedikleri tereddütleri ifade ve izah edebilmek cid-
içinde millî nağmeleri de koyacak ve tıpkı bugünkü Rus
den müşküldür. Bu şubede çalışan aza miktarı 1433 tür.
musikî gibi beynelmilel bir şöhreti haiz ve millî rengimiz
içinde bir musikimiz doğacaktır. Bu büyük iş esas itiba- Spor şubeleri:
riyle Halkevlerinin vazifesinden ziyade ait oldukları ihti- Bütün Halkevlerinin spor şubeleri hal-i faaliyettedir.
sas şubelerinin işi olduğu malumdur. Halkevlerinin bu iş- Muhitlerinde mevcut spor kulüplerine elden gelen yardımı
teki rolü güzel sanatlara mensup olanları kucaklamak ve yapmaktadırlar. Bundan başka maksadımız eskiden mev-
kıymetli istidatları himaye etmek ve muhitte bedeiî duyuş cut olup da şimdi ölmeğe mahkûm millî spor hareketle-
ve anlayış seviyesini yükseltmektir. Halkevlerimizin bu rini ihyaya ve denizcilik, avcılık hareketlerinin inkişâfına
şubesi muhtelif yerlerde hayli inkişaf etmiştir. Bütün gayret etmektir. Millî terbiyemiz üzerinde fevkalâde ehem-
halkevlerimizde musikî şubesine kaydolunan aza mikta- miyeti haiz olan bu şubenin talimatnamedeki maksat ve
rı 1852 dir. gaye etrafında ilerlemesine bütün varlığımızla çalışmaktır.
Temsil şubesi:
Halkevlerimiz şubeleri içinde bu şubeye büyük bir İçtimaî muavenet şubesi:
temayül vardır. İnkılâp fikirlerinin ve duygularının halk Halkevlerinin istinat ettiği esas fikirlerden biri içti-
maî tesanüt gayesi olduğu için hemcinslerimize karşı yar-
chm ve şefkat hislerinin beslenmesine ve yükseltilmesine
ve bu hissin millet arasında en yüksek derecesine çıkartıl-
masına çalışmaktır. Halkevleri talimatnamesinde tasrih
edildiği veçhile mevcut şefkat müesseselerine bütün mev-
cudiyetimizle müzaheret etmek ve onların ilerlemesi ve yü-
rümesi için icap eden tedbirleri almak ve cemiyetimizin
göğsünde yeni şefkat müesseseleri yaratmak en kutsi ve
mübarek vazifelerimizdendir. Burada bir nokta üzerinde
tevakkuf etmek istiyorum. Gayet düşünülerek tertip edil-
miş olan talimatnamemizdeki sarahate rağmen bazı yer-
lerde mevcut şefkat müesseselerinin, meselâ Himaye-i et-
fal, Hilâl-i ahmer, Türk Maarif Cemiyeti ve Belediye gibi
müesseselerin rollerini almak cihetine meyil göstermişler-
dir. Bizim muavenet-i içtimaîye şubesiyle anladığımız mâ-
nâ bu işleri fiilen yapmaktan ziyade bu müesseselerin faa-
liyetine ve inkişâfına muhit hazırlamak ve nizamnameleri
müsait olmayıp da bu şefkat müesseselerinden yardım gö-
remeyecekler için bu ihtiyaçlara da tekabül etmek üzere
yeni müesseseler kurulmasına çalışmak gibi vazifelerden
ibarettir. Halkevlerimizin içtimaî muavenet şubesi geçen
bir sene zarfında hissedilecek derecede faaliyet göstermiş-
tir. Bilhassa Zonguldak, Aydın, Kayseri, Kastamonu, İz-
mir, İstanbul, Konya, Eskişehir, Ankara, Edirne zikre şa-
yandır. Bu şubelerde çalışan arkadaşların miktarı 2538 dir.
Halk dershaneleri ve kurslar şubesi:
Bu şube diyebilirim ki, birkaç Halkevi müstesna ol-
mak şartıyla bütün Halkevlerinde şimdiden mühim inki-
şafa mazhar olmuştur. Vilâyetlerden aldığımız raporlara
nazaran halkın bu derslere ve kurslara gösterdikleri bü-
yük tehalük cidden memnuniyete lâyıktır. Vilâvetlerimizde
Halk dershanelerine devam edenlerin adedi 2509 dur. Her
Halkevinde dershanelere devam edenlerin adedi 150 dir.
İç vilâyetlerimizde bile İngilizce, Fransızca, Almanca dil
kursları açılmıştır.
Kütüphane ve neşriyat şubesi:
Halkevlerimizin bu şubesi evlerimizin henüz tesis
devresinde olmasına rağmen her tarafta faaliyeti görül-
mektedir. Birkaç aydan beri İstanbul Halkevimiz mem-
leketin en kuvvetli kalemlerinin iştirakıyla bir mecmua
çıkarmaktadır. Bu mecmua kendi şubesindeki herhangi
bir Avrupa mecmuasından pek geri değildir. Eskişehir,
Afyon'da çıkarılan mecmuaların muhteviyatının hayli
kıymetli olduğunu temin edebilirim. Vilâyetlerde çıkarı-
lan mecmuaların muhitlerinin içtimaî ve iktisadî ihtiyaç-
larını tedkik etmeleri ve muhitine mahsus dil, edebiyat
tedkiklerinde bulunmaları lüzumu kendilerine bildirilmiş-
tir. Bundan başka muhtelif istikametlerde yapılan tedki-
katm monografi halinde neşrinin daha amelî olacağını
düşünmekteyiz. 19 şubattan itibaren Ankara'da da en
büyük mefkûre mecmuasını Ülkü adıyla neşrettik. Ve An-
kara Halkevi, Türkiye'nin en zengin ve en büyük kütüp-
hanesini bu hafta içinde açıyor. Bu şubede çalışan arka-
daşlarımızın miktarı 1199'dur-
Köycüler şubesi:
Dörtte üçü köylü olan bu milletin, köylerine icap
eden en büyük ehemmiyeti atfetmesi kadar tabiî bir şey
olamaz. Bu devletin temelleri henüz daha yeni atılırken
Büyük Rehber inkılâp hükümetinin köylüler hakkında
ne düşündüğünü çok veciz cümlelerle ifade etmiştir. O
günden beri, köylüler lehine, devlet zamanın müsaadesi
nispetinde hayli işler yaptı. Askerlik müddetinin indiril-
mesi, aşarın kaldırılması ve köy kanunu gibi köylü için
birçok işler yapıldı. Fakat; bu icraatla Büyük Adam'ın
bize verdiği veçhe üzerinde henüz çok geniş adımlar atıl-
mış olmadığını da itiraf etmek icap eder. Cumhuriyet
köylüsü herhalde geçmiş devirler köylüsünden en geniş
mânâsıyla çok farklı olmak icap eder. Daha doğrusu en

kısa bir tabirle efendimiz olan köylüyü herhalde efendi-
miz yapmak Cumhuriyet evlatlarının en mühim vazifesi-
dir. İşte Köycüler şubesi bu emeli tahakkuk ettirmek için
yani köylünün sıhhî, medenî, bediî inkişaf ve tekâmülü-
ne, köylü ile şehirli arasında karşılıklı sevgi ve tesanüt
duygularının kuvvetlendirilmesine çalışacaktır. Şubemiz
köylüyü hakkıyla sözlerinden istifade ettirmek için köy-
lerde istihsal ve satış kooperatifçiliğinin inkişafına son
derecede çalışacaktır. Bir seneden beri çalışan 34 Halke-
vimizin birkaçı müstesna olmak şartıyla bu şubeye de bü-
yük ehemmiyet atfettiğini gerek raporlarından ve gerek-
se çalışma programlarından anlıyoruz. Bu hususta Kas-
tamonu, Eskişehir, Yozgat, İstanbul, îzmir, Denizli bil-
hassa kayda şayandır. Programlarının tedkikinden edin-
diğim intibaa göre, bu şubenin gelecek sene cümlemizi
memnun edecek verimler vereceğini çok büyük bir umut-
la beklemekteyiz. Aza miktarı 1188'dir.
Müze ve sergi şubemiz:
Mevzuunun fevkalâde ehemmiyetine rağmen diğer
şubelerden aldığımız ilk verimi henüz vermemiştir. Çün-
kü istediğimiz faaliyeti bu şubeden elde etmek için şube-
nin işlerinin mahiyeti itibariyle biraz intizar etmek lâzım-
dır. Mamafih bazı vilâyetlerde sergi işlerinde bilhassa ta-
sarruf haftasında millî tasarruf cemiyeti ile teşrik-i me-
saî ederek şimdiye kadar yapılmayan bir şekilde sergiler
yapmıştır. Birçok Halkevlerinde müzelerin ilk temelleri
atılmıştır. Bu şubelerde çalışan arkadaşlarımızın miktarı
1169'dur.
Halkevlerinin altı ay zarfında memleketin muhtelif
köşelerinde elde ettiği neticeler başka rejim ve başka de-
virlerde olmuş olsaydı herhalde çok büyük bir muvaffa-
kiyet tarzında kaydedilirdi. Biz Halkevlerinin maksatla-
rıyla bugün elde edilen neticeyi mukayese ederek diye-
biliriz ki, yaptığımız işler henüz yüzde bir derecesinde
bile değildir. Fakat bundan sonra her sene gittikçe artan
bir heyecan ve îman kuvvetiyle insan takatinin üstünde
çalışarak bu azamî nisbeti çok kısa bir zaman ve mesafe
içinde müsaviye irca edeceğimizi yüksek huzurunuzda
vâdediyorum. '
Sözlerime nihayet verirken her tarafta Halkevinin
inkişaf ve faaliyetine en yüksek bir îman bağlılığıyla işti-
rak eden kadın ve erkek muallim vatandaşlara inkılâbın
bu mefkûreci ve kahraman çocuklarına ve bütün Halke-
vi mensuplarına yüksek huzurunuzda teşekkür etmeği bir
borç bilirim.
Yeni açılacak Halkevlerinin isimleri:
Adana, Aksaray, Balıkesir, Çankırı, Çorum, Erzin-
can, Gümüşhane, İsparta, Kars, Manisa, Mersin, Muğla,
Niğde, Sivas, Tokat vilâyetleri ve Bafra, Boyabat, Alâi-
ye, İnebolu, Urla, Nazilli kazaları.
Halkevlerinin bir kısmının bir sene, bir kısmının al-
tı ay zarfındaki faaliyetlerini mümkün olduğu kadar kı-
sa bir ifade ile arzettim. Halkevlerine gönlünü bağlayan
ve bu yüksek ve asil «ülkü» uğrunda çalışan arkadaşları-
mızın mecmuu 18.000'dir. Bunlardan 1392'si kadındır.
Halkevlerinde şimdiye kadar muhtelif mevzularda 299
konferans verilmiştir ve muhtelif vesilelerle 868 toplantı
olmuş ve 227.292 kişi bu toplantılara iştirak etmiştir.
Bugün bu saatte çalışmakta olan Halkevlerine yeni
adım attıkları aziz «ülkü» yolunda muvaffakiyetler ve za-
ferler dilerim.
(Yeni T ü r k mecmuası, nr. 6, M a r t 1933, s. VIII - XVIII.)

İsmet İnönü
YENİ HALKEVLERİNİ AÇMA NUTKU
Hanımefendiler, beyefendiler,
Size söz söylerken şimdi Türkiye'de bütün memle-
ketin halkçılarını, münevverlerini ve idealistlerini topla-
yan bütün Halkevlerine hitap ediyorum. Her tarafta, mem-
leketin anlayışta, azimde ve çalışmak hırsında başlı başına
kuvveti olan bütün unsurları bir tek adam gibi nefes al-
maktadır.
Size bugün mevcut olan elli beş Halkevine toplanan
bütün vatandaşlara müjdeliyorum ki bu anda yirmi beş
yeni Halkevi açılmış bulunuyor.
Bu halkevlerini, yeni yirmi beş Halkevini bütün Halk-
kevlerinin ve memleketin huzurunda açıyorum. Memnun
olmanız için, Halkevi ailesine karışan yeni uzuvları adla-
rıyla birer birer huzurunuzda sayacağım:
Adapazar, Amasya, Bayazıt, Bergama, Bitlis, Çorlu,
Elâziz, Erzurum, İğdır, Kula, Maraş, Mardin, Milas, Mu-
danya, Muş, Sandıklı, Siirt, Silvan, Ünye, Ürgüp, Ödemiş,
Uşak, Urfa ve Uzunköprü.
Yeniden faaliyete geçen Halkevlerine hep birden mu-
vaffakiyet, büyük ilerleme, bu aziz vatana yüksek hizmet-
ler dileyelim.
Arkadaşlar, Halkevi yeni Türkiye hayatının başlı ba-
şına bir unsuru, başlı başına bir remzidir. Yeni nesil, açık
havada, spor meydanında ve damaltmda Halkevinde top-
lanıyor. Ancak, böyle bir nesildir ki, beden kuvveti, fikir
kuvveti ve iman kuvvetiyle yeni Türkiye'nin istikbâlini ku-
ruyor, yeni zamanın bütün sert dileklerine cevap vermeğe
hazırlanıyor.
Halkevleri, kurulan bütün medeniyetlerin üstüne geç-
mek iddiasında bulunan Türkiye Cumhuriyetinin hayatı
için aziz bir toplanma yeri, bütün kabiliyetleri inkişaf et-
tiren bir mihrak sayılmalıdır.
Halkevleri bizim kendi anlayışımıza göre, Türk vata-
nında, Türk Cumhuriyeti'nde, ahlâk, ilim ve anlayış mef-
humlarının tatbik edildiği, izah olunduğu, genişletildiği ve
kökleştirilip yerleştirildiği yerlerdir. Halkevlerinin bilhas-
sa karakter ve ahlâk mefhumlarında oynayacağı role, bü-
yük role bugün şu anda bütün Halkevlerinde toplanan va-
tandaşlarımın dikkatlerini celbetmek isterim.
Halkevlerinde her toplanış, vatandaşın karakterini
sağlamlaştırmak, yükseltmek, inceltip güzelleştirmek için
yeni bir fırsat olmalıdır.
Bütün ahlâkların başında, bütün hassaların üstünde
Türk vatandaşlığı, vatanperverliği düşünülmelidir.
Arkadaşlar, vatanperverliği, Halkevlerinin terbiye et-
mek için belli başlı uğraşacakları, dikkat edecekleri ve ta-
kip edecekleri bir mevzu addetmeliyiz ve her vesile ile an-
latmalıyız. Zamanın vesaiti ne kadar ilerlerse ilerlesin,
memleketlerin zenginlikleri ne kadar çoğalırsa çoğalsın,
bir memleketin emniyeti için başlıca vasıta, esaslı vasıta
ve tek vasıta evlâtlarının vatanperverliği ve fedakârlığı-
dır.
Diğer her malzeme, diğer her vasıta ve silâh olarak
kullanılacak her şey, vatanperverliğin ve fedakârlığın ya-
nmda yüzüne bakılmaz, bayağı bir şeyden ibarettir. An-
cak milletlerin, fertlerin memleketi korumak için, memle-
ketin yüksek, sağlam ve bilhassa masûn yaşaması için ica-
bında gösterebilecekleri fedakârlığın hudutsuz olduğunun
bilinmesi, o memleketi yaşatacak olan tek çaredir.
Arkadaşlarım, bütün Halkevlerinde toplananlar sö-
zümü işitsinler! Bu zaman, gelecek zamanlar ve geçmişler
gibi Türk vatanperverliğinin bu memleket hudutlarını bek-
leyen başlıca bir vasıta olduğunu hiçbir zaman gözden
kaçırmayacaklardır. Vatanperverliğin üzerinde ısrar et-
tiğim bütün bu sözlerimi, dünyanın dört köşesinden türlü
bulutlar geçtiği bir zamanda tarafımızdan serdedilmiş baş-
lıca bir endişe olarak telâkki etmeyiniz. Bunu Halkevle-
rinde terbiye unsuru olarak bilhassa tebarüz ettiriyorsam
bu tebarüz ettirmem, dünyanın birçok yerlerinde karışık
havalara rastlıyorsa, bu bir tesadüften ibarettir.
Hakikat, geniş zamanda olsun, bulanık zamanda ol-
sun, her zaman Türk mevcudiyetinin, vatanperverliğe ve
fedakârlığa istinat ettiğini ve bu ahlâk mefhumunun bizim
için esas olduğunu söylemektir.
Halkevlerinin karakter sahasındaki vazifelerini anla-
tırken Büyük Gazi'nin milletin yüksek karakterli olarak
yetiştirilmesine verdiği ehemmiyeti tebarüz ettirmek iste-
rim. Yüksek karakterin başlıca tecellileri doğru, haysiyetli
ve çalışkan olmaktır. Halkevlerinde, bu mefhumları her
vesile ile tebarüz ettirmeğe, doğru, haysiyetli ve çalışkan
vatandaşlar yetiştirmeğe hususî bir itina gösterilmelidir.
Arkadaşlarım, bu vesile ile müspet ilimler üzerine
verdiğimiz ehemmiyeti tekrar bütün Halkevlerinin dikkat-
leri önüne koymak isterim. Yetişen nesillere, gelecek nesil-
lere müspet ilimlerin sade ve yaratıcı mahiyeti, bütün
memleketin entellektüelleri, memurları, şurada ve burada
görmüş olanları her vesile ile anlatmalıdır.
Arkadaşlar, yeni nesiller bizim bulunduğumuz şart-
lardan daha muğlâk şeraitte yaşamak için hazırlanıyorlar.
Fizik, elektrik, kimya ve bu gibi müspet ilimlerin tatbika-
tını bilenler - bütün Halkevlerinde toplananlara söylüyo-
rum - her vesile ile ilmî seviyesi mahdut olanların bile kav-
rayabilecekleri sade şekillerle anlatmağa çalışmalıdırlar.
Halkevleri tekemmül ettikçe bir mektebin laboratu-
varı gibi sade vasıtaları toplayarak vatandaşlara müspet
ilimler tatbikatını göstermelidirler.
Arkadaşlar, bilinmeyen şeyler insanların iradesi üze-
rinde ürkütecek tesirler yapar. Vatandaşların görgüleri,
bilgileri arttıkça, cesaretleri, teşebbüs kuvvetleri ve içinde
bulundukları şartlara ve istikbale emniyetleri artar.
Onun için yeni memleketin kurulmasında Büyük
Gazi esaslı olarak büyük bir isabetle gösterdi ki, müspet
ilimlerin memlekette yayılmasına ve tatbik edilmesine her-
kes tarafından heves edilmesi lâzımdır.
Halkevleri, içtimaî mevzularda vatanı yükseltmek
için sarfettikleri gayret kadar müspet ilimleri vatanda
sade ve umumî şekilleriyle yaymak için hususî bir dikkat
göstermelidirler.
Güzel sanatlar, Halkevlerinin bellibaşlı iştigal ettiği
esaslı bir mevzudur. Halkevleri, vatanda güzel sanatlara
muhabbeti, güzel sanatlardan vatandaşın terbiyesi için,
vatandaşın azminin kuvvetlendirilmesi için nasıl istifade
edileceğini telkin eden bir toplantı yeri olmalıdır.
Arkadaşlar, güzel sanatlar, yalnız yüksek bir insan
cemiyetinin temeli olan ince ve güzel hisleri terbiye eden
vasıta değildir. En sert iradeleri de yetiştirmeğe vasıta
olan başlıca bir münebbih, başlıca bir yürütücüdür.
Çetin bir mücadele hayatında uğraşacak unsurların
yüreklerinde kuvvet, neşe, hayat ve azim bulmaları, mu-
 yaymağa çalışmalıyız. Halkevlerinin yükselmesi, her vası-
vaffak olabilmeleri için, hem başlangıç noktası, hem de- ta ile mücehhez olması için, devlet memurundan vatanda-
vam vasıtası, hem neticeye ermenin tesirli tılsımı güzel sa- şa kadar herkes aklını ve elinden geldiği kadar vasıtasını
natlardır. birleştirmeğe çalışmalıdır.
Halkevleri, güzel sanatları yalnız kendi cemiyetlerine Bütün Halkevlerine söylüyorum: Muntazam, feyizli
ruh veren vasıta olarak değil, vatandaşları terbiye eden, çalışmanın temeli, müesseselerin bütçe nokta-i nazarından
onları çalışmağa hırslandıran, onları vatanı güzelleştirmek düzgün olmasını temin etmektir. Başkasının lutfuna ve
ve çiçeklendirmek için daha çok iştahla teçhiz eden baş- yardımına ihtiyaç gösteren bir hayat, sun'i ve süreksiz
lıca bir terbiye vasıtası saymalıdır. Burada, bütün Hal- hayattır. Onun devamına güvenilemez ki, feyzine ve tesi-
kevlerini, güzel sanatları sevmeleri ve sevdirmeleri ve yay- rine inanılsın.
maları için bir heyecan duymağa teşvik ediyorum.
Her şeyden evvel devamlı bir hayat, o Halkevinde
Halkevlerinde toplanan vatandaşlarım, Halkevleri bulunan insanların, o Halkevinde bulunan aile efradının
bütün vatandaşların, bu vatanda ülkü sahibi, çalışmak ve emin, muntazam ve devamlı yaşamasını temin edebilecek
çalıştırmak isteyen bütün güzide unsurların toplantı yeri- bir bütçeye akıl erdirmeleriyle mümkün olabilir. Bütçe
dir. mütevazı ve vesait mahdut olabilir, fakat her şeyden önce
Bu sene bize Halkevlerinin faaliyeti hakkında verilen muntazam ve devamlı olması lâzımdır.
malûmat hepimizi memnun edecek kadar zengindir.
Yeni Türkler, açıkta, kırda, spor meydanlarında ve
Fakat, önümüzdeki sene yeni yirmi beş Halkevinin damaltında, Halkevlerinde idealist vatandaşlar toplanması
birleşmesiyle toplanan büyük câmia vatana daha büyük halinde yaşamakta ve yetişmektedirler. Bütün Halkevle-
hizmetler, daha semereli, daha feyizli neticeler vermelidir. rine geniş feyizler dilerim.
Arkadaşlar, bu vatanın asırlardan beri muhtaç oldu-
(t)lkü, C. m , nr. 13, M a r t 1934, s. 1 - 4.)
ğu şey, vatandaşların tek bir aile gibi toplanarak orada
vatanın ilerlemesine medar olacak esaslı faaliyetleri bera-
ber tanzim etmeleri ve beraber takip ve tatbik etmeleri-
dir.
Halkevleri bütün vatandaşların müşterek malıdır.
Halkevlerimizin temiz feyizli ve ilerler bir halde olması,
bütün devlet memurlarının, vatandaki bütün entellektüel
sınıfın, bütün ilerlemek isteyen unsurların müşterek malı,
müşterek vasıtasıdır. Halkevlerinin herhangi bir muvaf-
fakıyetsizliğinden doğacak herhangi bir mesuliyet hepsi-
nin, hepsinin boynundadır.
Arkadaşlar, Halkevlerini çoğaltmağa çalışmalıyız.
Halkevlerinin sesini memleketin her tarafına işittirmeğe,
 Ahlâk (Hüseyin N a m ı k ) 337
Ahlâk-ı tslâmiye esasları (Ahmet N a i m ) 337
Ahlâk ve dinin çift k a y n a f ı (Bergson'dan Mehmed E m i n Erişirgil)
225
İ N D E K S Ahlatlıbel 293
Ahmed bin Yüknekî 279
Ahmed Cemil (Mai ve Siyah romanının k a h r a m a n ı )108, 109 r
— A — Ahmed Cevdet 214, 218
Ahmed E m i n (bk. Yalman)
Abakan stepleri 242 Ahmed F a i k 338
Abalıoğlu, Yunus Nadi 88, 297, 599, 602 Ahmed F u a t (Rize mebusu) 603
Abdullah Azmi (Eskişehir mebusu) 596 Ahmet Hamdi (Başar) 339
Abdullah Cevdet 339 Ahmed Haşim 218, 391, 404
Abdullah Şeref 141 Ahmed Hilmi (Kayseri mebusu) 602
Abdülfeyyaz Tevfik Bey 222 Ahmed Midhat Efendi 107, 108, 338
Abdülhak Hâmid (bk. T a r h a n ) Ahmed Muhib (Dranas) 405
Abdülhak Molla 350 Ahmed Naim 337
Abdülhamid I I 163, 254, 255, 538; - devri 471, 545 Ahmed Saki (Antalya mebusu) 602
Abdüllatif Nevzat 338 Ahmed Turanî türbesi 30
Abdülmecid I 255 Ahmed Vefik P a ş a 28, 122,
Abidenin tasavvur t a r z ı 3 8 1 ; - y e r i 382 Aile, iktisat ve siyasette T ü r k kadını 514, 515
Acaibü'l - mahlûkat (Kazvinî) 219 Aile ve cemiyet 111
Acem 13, 637; - eserleri 626; - körfezi 532; -1er 59, 118; - musikisi
Akademi (bk. Güzel S a n a t l a r Akademisi)
4 3 9 ; - ş a h e s e r l e r i 458; - tesiri 667
Akademi için çalışmalar 648
Action Française 191
Akademik empresyonizm 419
Açıksöz 435
Akademi meselesi 36
Adalar 373, - denizi 268
Adana 124, 191, 613, 636, 675 Akademi ve enstitülerin vazifeleri 648, 649
Adapazarı 676 Akademiya 26
Adaptasyon 120, 121, 122, 123, 211, 215; - hastalığı, 206, 207, 208 Akademizm 450; akademizma 425, 426
Adıvar, Halide Edib 101, 108 A k a Gündüz 404
Adnanoğulları 308 Akad medeniyeti 281
Aeneid 106 Akalar 282
Afet i n a n Prof. 88, 300 Aka Türkleri
Afganistan 76, 306, 614; şimalî - 246 Akçuraoglu Yusuf (İstanbul mebusu) 257, 299, 600
A f r i k a 42, 247, 261, 367, 368, 369, 370, 376, 556, 631 Akdeniz 89, 261, 389, 659; - havzası 118, 239, 563; - medeniyeti 239,
Afyon 531, 673 250
Ağaç 169, 170 Akdik, Şeref 409, 400, 427
Ağaoğlu Ahmet (Kars mebusu) İ339, 356, 491, 603, 613 A. Kemal (Adana m e b u s u ) 602
Agaoğlu Tezer 337, 518 Akhunlar devleti 246
Ahamaniş 301 Akıl ve itikad 325
Akın (F. N. Çamlıbel) 671
 Aklîleştirmek 336 Altaic hieroglyphs a n d Hittite inscriptions (C. R. Oonder) 267
A k s a r a y 29, 153, 675 Altaic ırk 269
Akşam 120, 124, 168, 208, 370, 371, 373, 556, 609
Altaik ilâhlar 269
Alaca 291
Altay - Aladağ lehçesi 95
Alacahöyük 251,1290, 295
Alâiye 675 Altay dağları 243, 295, 2 9 9 ; - l a r 89, mahallesi 30
A l a t u r k a A r a p ve Acem musikisi 439; - musiki 406, 439, 440, 441; Altbuddististischen K u l t s t a t e n (Grünwedel) 276
musiki ve g a r p musikisi 437, 438; - müzik 443; - ve alaf- Altınyurt 636
r a n g a musiki 442; - ve çağdaş medeniyet 442 Altun y a r u k 276
Alfabe inkılâbı 97, ©8, 263; - inkılâbının 10. yılı 96, - ve kültür Alt ve üst ben 493
daireleri 97; yeni - ve T ü r k sesleri 97 Amasya 676
Alfabenin menşei (A. C. E m r e ) 82 Amazonlar 282
Ali (Rize m e b u s u ) 602 Amele sınıfı 354
Ali ( U r f a mebusu) 602 Amerika 352, 353, 485, 527, 553, 554, 577, 654, 655, 656; - çocuk
Ali Avni 408, 409, 427 klüpleri 654; - istiklâli 186; - lı 655; - lılaştırmak 654, 655;
Ali Canip (bk. Yöntem) -n içtimaiyatı 353;-n sosyolojisi 354, 355;-n vatanperver-
Ali Dursun 191 liği 474;- 'ya göçen Yahudiler 553; güney - 289
Ali Hadi 408 A m e r i k a ruhiyatı (E. G. iBering'ten Mazhar Şerif) 338
Al-i t m r a n sûresi 20 Amon mabedi 629
Ali Nüzhet 336 A m u r u l a r 288
Ali Rıza 339 Anadolu 28, 29, 57, 88, 89, 103, 118, 133, 157, 158, 160, 247, 250,
Ali Rıza Hoca 419 254, 265, 266, 267, 270, 271, 272, 280, 281, 282, 283, 284, 290,
Ali Rıza (istanbul mebusu) 602 295, 311, 373, 374, 376, 394, 395, 396, 398, 402, 417, 426, 450,
Ali Saip (Kozan mebusu) 602 479, 480, 481, 482, 503, 511, 614, 539, 540, 575, 619, 625, 626,
Ali Sami 424 627, 631, 634, 657, 658, 666; - darülfünunu 657, 658; - da
Ali Suavi 538 y a ş a y a n eski kelimeler 28, 29, 3 0 ; - E t i medeniyeti 2 5 2 ; -
Alişar 251, 252, 267, 293, 311; - h a f r i y a t ı 272 kadını 501 - 503; - kadını gurbet ve ölümü 5 0 2 ; - v e klasik
Ali Şir Nevâyî 279 medeniyetler 266, 267; - köy kolu 445; - köyleri 650; - köy-
Alkibiades ( E f l â t u n ) 336 lüsü 394; - medeniyetleri 281, 282; -«nun T ü r k devri 625; -
Allah 19, 70, 74, 502, 621 raksı 395; - raksları 394; h T ü r k çobanı 445; - ve T ü r k hare
Almalık 245 eserleri 395; cenubî - 30
Alman 479, 480; - (dehası 114; - k ü l t ü r ü 354; - 1ar 65, 349, 511, 611, Anadolu mecmuası (327, 503, 542
649; - müfekkiresi 459; - ruhu 123; b i r - m çalışması 479, Ana ilâheler 270
480 Anav h a f r i y a t ı 240, 271
Almanca 17, 22, 27, 42, 481, 672 A n a y u r t 240, 241
Almanya 17, 114, 155, 191, !320, 321, 326, 371, 427, 480, 510, 511. Ancient Khotan (Stein) 276
547, 661 Ander, Sabri E s a t 162, 166
Al Resovski 414 Andr6 Colonis 121
Alsas 206 Anglo - sakson 492
 Artlzan 417; - lık 417
Aıılcara 1, 13, 23, 31. 83, 88, 89, 95, 1188, 190, 237, 248, 308, 319, 371, Art - scythians encyclopedia hastineys 302
374, 375, 376, 380, 411, 449, 522, 523, 525, 556, 587, 593, 607, Artvin 251
630, 631, 633, 634, 635, 636, 645, 652, 654, 672, 6 7 3 ; - e r k e k Asaf ( H a k k â r i mebusu) 603
lisesi 495; - e t n o g r a f y a müzesi 251; - halkevi 411, 415, 416; Asaletin ölümü 152
h a r s merkezi 632 - 635; - h u k u k fakültesi 194; - musiki Asar Haddon 302
muallim mektebi 407; - tarih, dil ve c o ğ r a f y a fakültesi 95; Asım Efendi 43
ve yapıcılık, yaratıcılık kudreti 374, 375; - z a f e r abidesi Askerliğin psikolojisi (Ahmet F a i k ) 338 /
380 Askerliğin ruhiyât, 335
Andhin 523, 524 Askerlik ve ilim 559
Anormal çocuk (Mehm«t Naci) 338 Asrî devlet ve insana saygı 33; - ilimler 559; - millet 332; - ve hayatî
A n t a l y a 29, 545 edebiyat 134
AntĞchrlst (Ernest Renan) 349 Astrabat 268
Antel, Sadreddin Celal 339 Asurîce 29
Antropolojik vasıflar 269 Asurîler 118, 282, 283, 284
Apollon 106 Asurî medeniyeti 54
Apologia ( E f l â t u n ' d a n Semiha Cemal) 336 Asurîye 298
Arabistan 375 Asya 23, 42, 238, 239, 241, 245, 246, 247, 250, 254, 265, 1266, 367,
Aral gölü 247, 295, 303 368, 369, 370, 556, 618 629; - î bediiyat 118; - î menşe 411; - lı
Arabî 27, 493 370; O r t a - 2 5 0 251, 252, 253, 261, 268. 270, 274, 289, 295,
A r a p 13, 368, 637, 669; - eserleri; - F a r s ve T ü r k kültürü 493; - h a r f - 308, 311, 412; Orta - medeniyeti 271; Orta s T ü r k musikisi
leri 50, 51, 52, 54, 96, 9 7 ; - l a r 15, 29, 349; - m a t b u a t ı ve 412; şimalî-250, 251; v a s a t î - 2 5 0 , 251
M u s t a f a Kemal 368; - müfekkiresi 459; - musikisi 439; Aşkabat 240, 251, 268
şaheserleri 458; - tesiri 667 Aşil Aşilus 106, 311, 492, 537
A r a p ç a 42, 368, 484, 489, 492, 494; - ıstılahlar 48 Aşk ahlâkı (Hilmi Ziya) 337, 341, 346
Arat, Prof. R. Rahmeti 274 Aşako 274
Ari dil 84 Atabetü'l - h a k a y ı k (Edib A h m e d Yüknekî) 279
Arif Bedii 408, 409, 410, 427, 428 A t â Bey 216
Arif Mehmet A ğ a 440 Atabinen, Reşit ıSaffet 235
Ari ırkların kökleri (Taylor) 280 Ataç, Nurullah 120, 168, 169, 225, 231
Arioeste 75 Atalay, Besim (Kütahya mebusu) 13
Aristo 320, 321, 457, 536, 537, 564 Atatürk, Büyük önder, Gazi, Gazi M u s t a f a Kemal, Gazi P a ş a , Bü-
Aristo (Hüseyin N a m ı k ) 336 y ü k Gazi, ve Ulu Gazi 3, 50, 57, 58, 81, 88, 89, 91, 97, 98, 104,
Aristofan 121 105, 186, 235, 237, 247, 248, 249, 256, 260, 261, 262, 264,
Aristokrasi ve demokrasi merâtibi 332 266, 289, 290, 297, 298, 299, 300, 367, 368, 269, 370, 371,
Arkeoloji ve antropoloji 265 372, 373, 380, 385, 386, 387, 389, 390, 392, 401, 476, 489,
Arkunlar, F a h r i 408 523, 526, 556, 565, 593, 594, 595, 605, 612, 622, 631, 660,
Arnavutluk d a ğ l a n 502 664, 678, 679; -'e göre millî terbiyenin esasları 593; -'ün
Arnold 237 heykeli 367, 369; - 'ün ışahsiyeti 369; - ve esir milletler 367,
Arsal, Sadri Maksudî 76 370
Arşiv ve gazete koleksiyonları 858 « A t a t ü r k portresi» (İbrahim Çallı'nın tablosu) 434
Artemis mabedi 269
A t a t ü r k v e Türkçülük 6 3 1 ; - v e üniversitesi 565
Atay, Falih R ı f k ı 23, 230, 404, 638
Atbaş 245 Bâbıâli 469, 471; - caddesi 19
A t e ş (D'Annunzio) 104, 105 Babil 284
Ateşten gömlek (H. Edib) 101, 103 Babilân 281
Athena 269 Babür imparatorluğu 247
Atina 26, 239, 450, 562, Bach 443
Atlak 245 Bafra 675 ,
Atlas denizi 89 Bağdat 240
A u t r a n 286 Bâkî 26, 41, 135, 638
Avanzâde M. Süleyman 223 Baktiryan 304
Avar imparatorluğu 246 Baku 23, 76, 615, 625; - T ü r k i y a t kongresi 23; - T ü r k i y a t kurultayı
Avni 337, 339 625
Balasagun 245
Avrupa 42, 75, 89, 92, 111, 142, 161, 182, 188, 199, 200, 204, 207, 216,
Balhasanoğlu Necip Asım 26
247, 251, 254, 268, 269, 272, 352, 359, 378, 394, 398, 400,
Balıkesir 450, 675
406, 407, 434, 436, 437, 438, 441, 448, 456, 485, 491, 493,
503, 505, 520, 527, 636, 537, 538, 577, 589, 630, 632, 639, Balkan felâketi 6 4 1 ; - h a r b i 4 7 1 ; - l a r 666; - memleketleri 4 1 8 ; - ü l -
640, 641, 644; - âlimleri 626; -'da çalışan k a d m 5 1 0 ; - ' d a keleri 76
klasik s a n a t eserlerine bakış 401; - devletleri 507; - ede- Balkaş 246, 295
biyatı ve biz 199; - ilmi 559; - kadınları 509; - k â r i ve Ball, J. 286
avrupaî 538; - köyleri 585; - lı 441; - lılar 13, 491, 636, Balmumcu ( X . de MontĞpin) 205
650; - medeniyeti 35, 474; - milletleri 460; - müzelerinde Baltacıoğlu, ismail Hakkı 339, 377, 410, 495
Türk çinisi 398; - ve eski Greko - Romen medeniyeti 491, Bang, Prof. 237, 274, 276, 278
492, 493 Barberousse, FrĞdöric 349
Ayasofya 629; - camii 30; - kütüphanesi 652 Baring, E.G 338
Aydemir, Şevket Süreyya 339 Barshan 245
Aydın 395, 552, 668, 672 Barthold 237, 278, 648
Aydınlar ve halk edebiyatı 113 Bartok, Bela 411, 412, 413
Ayetlerin tefşiri 8 Bask 95
Aygen, Reşat Enis 405 Başman, Avni 468, 479, 566, 621
Aykaç, Fazıl Ahmet 37 Batı medeniyeti ve hümanizm 5 3 6 ; - m e d e n i y e t i ve Rönesans devri
Aykurt, İzzet Ulvi 50, 602 536, 537; - musikisi ve orkestra 442
Aynî 219 Batlamyus 662
Ayşe hanım (Ateşten gömlek) 103 Baudelaire 151, 169, 170
Azerbaycan 625 638; - lı 43; - tedkik ve tetebbu cemiyeti 625 Bayrı, Mehmed Halid 188
Azınlıklar meselesi 555 Beden ve ruh 466, 467
Azınlık okulları 543, 549, 553 Bedia Muvahhit 103
Azianikler 288 Beethoven 443, 670
Aziyâde (Loti) 158 Behiç Enver 405
Aziyanit 94 Behzat Bey 103
Aziz (Sultan) 136 Beitrage zur kenntnis Zentral - Asiens ( F r a n c k ) 273
 Belgrat 450
Belh 303 Bornard 431
Belleten 308, 606 Bosna 218
ben 'değil biz 489 «ben» m e f h u m u 357 Bourget, Paul 121
Bergama 676 Boyabat 675
Bergson ( M u s t a f a Şekip) 336 Boyar, Ali Sami 371
Bergson 338, 356, 357, 360, 361 Brahmanî 42
Berk, Nurullah 415 Brahmanizm 275
Berlin 44, 2 7 4 ; - m u a h e d e s i 554 Britanyalılar 75
Besni lehçesi 28 British Museum 243
Bestenigâr m a k a m ı 440 Brockelmann 237
Beş Balık 273 Bruno, Giordano 622
Beşerin ırkî tarihi (R. Dixon) 280 Buckle 236
Beşiktaş 373 Buda 413
Beş mürebbî (Hüvyet Bekir) 339 Budapeşte 487
Beyatlı, Y a h y a Kemal 156, 157, 160, 168, 602 Budî, Budist 42, 218; - lik 505
Beyazıt 370 Budizm 273, 274, 275; - ve Türkler 274, 275, 276
Beykoz 417 Buhara 239, 375
beynelmilel kıymetler 156 B u h r a n devirleri ve •mefkûreler 622; - l a n tahfif çaresi 333
Beyoğlu 373, 408, 449 Bulgar 504; - dağı 270; - devleti 247; -İstan 485, 404; -lar 299, 640
«Bıhar havzası halkı şarkıları» (Bela B a r t o k ) 414 Bulucistan 287
bilgi dili 263; - ve i m a n Burhanettin 205
1908 ihtilâli 471 Burhan-ı katı 29
Binet 338 Burhan-ı katı tercümesi (Asım Efendi) 43
Bir gece faciası (Reşat Nuri) 123 «Burlesk» (Bela Bartok)
Birinci bir eşik resim ve haykel sergisi 421, 426, 428 Bursa 593, 605, 668
Birinci T ü r k Dili Kurultayı'nm p r o g r a m ı 81, 82 Bursalı İsmail H a k k ı (Mehmed Ali Aynî) 336
Birinci T ü r k Tarih Kongresi 259 Bükreş 450, 554
Birsen, V. 523 Bülten 83, 84, 86, 87
Bir sipahinin romanı (P. loti) 158 büyük filozofların monografileri 335
Bitlis 676 Büyük tslâm Tarihi (Aynî) 219
Bittel 251 Büyük İslâm Tarihi (Caetani) 223
Bitterllch, Prof. 380 Büyük muztaripler (Suut Kemalettin) 336
Bizans 373, 376, 627, 6 6 9 ; - d e v r i , 5 0 8 ; - l ı l a r 39; - medeniyeti 273
455; - müraileri 504, 505 — C—
Boğaziçi 373; - manzaraları 419
Boğazköy 251, 267, 270, 311 Caetani 223
Boğazlar 174 Câhiz, Ebu Osman Ömer Ibn Mahtul 306
Bonafus 338 Câmiü'd-düvel (Müneccimbaşı Ahmed Efendi) 219
Bor 30 can sıkıntısına karşı 482
Borafkof 237 Carmen (PĞrez Galdos) 159
Carrel 361
Casanova 349 Curmon 448
Cato 492 Cumhuriyet 91, 111, 232, 300, 363, 410, 438, 451, 463, 527, 565
Cemil Said Bey 19, 20, 21 Cumhuriyet 1, 2, 3, 27, 222, 404, 405, 407, 446, 494, 574, 576, 577,
Cemil Sena 337, 339 588, 595, 606; - çocukları 446; - devri 648; - devri
cemiyetçilik sistemi 331 ahlâk ve terbiye telâkkileri 258; - devri aydınları
Cemiyet ve terbiye (tbher Dewey'den Avni) 339 647; - devri r e s s a m ve heykeltraşları 406, 408, 409;
Cenab Şahabeddin 63, 64, 142, 143 - devri T ü r k mimarları 406; - devri yazarları 404, 405;
Cend harabeleri 245 - devrinde on yıllık felsefe faaliyeti 324 - 340 - dev-
Cengiz 504 rinde T ü r k musikisi 406, 408; - devri ve halk kültürü
Cengiz, H a k k ı Süha 436 396; - devri ve T ü r k resmi 446; - hükümeti 32; - ida-
Cengizler 513 resi 571; - idaresi ilim ve hürriyet 329; - 'in ilani 447;
Cermen 492 - kadınları 574; - m a a r i f i 576, 577; - nesli 449; - rejimi
Cevat Abbas (Bolu mebusu) 602 173; - ve garpçılık 138
Cevat A r u g n 408, 409 Cumhuriyet Halk Fırkası 596
Cevdet ( K ü t a h y a mebusu) 602 Curel, François de 123
Cevdet Kudret 405
Cevdet P a ş a 143 — Ç—
Ceyhun 306
Ç a ğ a t a y lügati 87
Cezanne 422 Çağlar, Behçet Kemal 405
Chabas 420 Çalıkuşu (Reşat Nuri) 108, 109
Charlotte Corday 492 çalışan kadın 516, 517
Chavanne, Edouard 275 Çallı, İbrahim 419, 423, 425, 434; - havası ve üslûbu 423
Chotscho (Grünwedel) 273 Çambel Hasan Cemil 66, 69
C h u a s t u a n i f t (W. K. Müller) 277 Çamlıbel, F a r u k Nafiz 404
cihan edebiyatı 139; - edebiyatları 135 Çanakkale boğazı 265, 311, 549; - muharebesi 319
Cihangir 449 Çankırı 675
Cihan harhi (Büyük h a r p ) 479, 560 Çar 142
cihan hagemonyası ve Türkler 319 Çaykovski 670
cihan medeniyeti ve Türkler 253, 280, 281; - ve yalnızlık 623 Çekoslavaklar 649
Claparfede 338 «Çiçekler» ( F e y h a m a n Duran'ın tablosu) 424
Clavijo 504 Çiçeron 492
Clâment H u a r t 276 Çifteler çiftliği 581
ColisĞe 629 Çin 42, 76, 239, 241, 250, 273, 295, 298, 615; -i Maçin 375; -liler
Conder, C. R. 267, 269 54; - medeniyeti 261; - Türkeli 245, 246
Copernik 568, 622, 662 Çin Türkistanı (Wachsberger) 273
Corinth 448 Çin vazoları 56
Corneille 135, 457 Çocuk hakkında yeni fikirler (Binet) 338
Cowley 270 Çocuk klüpleri 654, 655, 656
Ctesias 303 çocuk ölümü 511
Cox, Sir P e r c y 552 Çocuk ruhu (İbrahim Alâattin) 338
Curel 123 Çocuğun cinsi ve ruhu (Musa Sadık) 338
 Deny, J e a n 34
Çocuğun teerübî psikolojisi (Claparede) 338
Der Grosse H y m n u s auf Mani (Bang-V. Gabain) 278
Çorlu 676
Derleme dergisi 86
Çorum 251, 291, 675
Dertli 115
çöl ortasında bir parlamento 374, 375
Descartes 161, 322, 360, 457
Çu 246
Descartes ( F a i k a ) 336
Çubin, B e h r a m 349
Deutsche Bank 480
Çuvaş dili 95
Dewey, John 339 >
Diana mabedi 623
— D — Dicle 29, 239
D'Annuncio, Gabriel 104 - 106 Dictionnaire Ğtymologique de la langue Turque (Bedros
Dağ, Şevket 424 Keresteciyan) 305, 306
Dağıstan 284 Die Religion in der Geschichte und Gegenwart (H. H. Schaeder)
Dağ yolu (Hamdullah Suphi) 631 277
Damad ibrahim P a ş a 219 Die T a t 191
Danişment, ismail H a m i 358, 359 Dil - akademisi 88, 650; - birliği, duygu birliği 548; - birliği Ve dev-
Dante 75, 537 let 544; - cemiyeti 669; - inkılâbı 59, 60; - inkılâbı ve
Dârâ 549 yeni nesiller 164, 65; - kaideleri ve yeni kelime türetme 61,
Darülbedâyi 204, 207 62; - meselesi 26, 27; - sadeleşmesi 116; - ve halk cum-
Darülfünûn 557, 559 huriyeti 1 5 3 ; - v e kültür inkilâbı 263, 264; - ve medeni-
Dârülfünûn Edebiyat Fakültesi mecmuası 48, 337, 543 yet 492; - de şekil ve m â n â 62; - de tasfiye 114; - e itina
Darülfünûn tlâhiyat Fakültesi mecmuası 337, 339 etmek 43; - 'in tarihî lügat ve lehçeler lügati 85; ı- lerin
Das Sumerische; die P a r c h e n A f r i k a s (Kluge-Meinhof) 286 orijini 94, 95; e s k i - l e r 90; y a z ı - i , konuşma - i 90
D a v u t p a ş a mektebi 255 Dilmen, İbrahim Necmi 81
Deccal 349 din felsefesi 324; - İve edebiyat 161, 203; - ve milliyet 299; - ve ro-
Deguigues 223 mantizm 203; - ve tabiat felsefesi 161
D grubu 415, 416, 419, 420, 428, 429, 431, 449, 450 Din hayatının içtimaî şekilleri (Tercüme eden : Hüseyin Cahit)
değişen kelimeler 456 338
deha ve mâşerî şuur 623 Dino, Abidin 428
dekoratif resim 418 Direktör Âli Bey 204
Delacroix 338 Divan edebiyatı 136, 439, 440
De l'altaique â l'arien (Carra de Veux) 358 Divanu lügati't-Türk (Kaşgarlı Mahmud) 28, 43, 87, 92, 276, 279,
Delitzsch, F. 286 315
De Mango 416 Divanyolu 610
Demir devri 243 Dixon, Roland 267, 268, 280
Demirkazık 27 Diyaloglar (Eflâtun) 335
demokrasi - ve ferdî hürriyet 332; - ve milliyetçilik cereyanı Diyarbakır 281, 597, 636, 644
demokratik terbiye 472 Documents sur les Tou-Kioues (Edouard Chavanne) 275
Devlet s a n a t ve meslek teşkilâtı 617 dogmatizm 161; -den k u r t u l m a 355
Demosten 492 Dolmabahçe sarayı 56, 297, 300, 450
«Deniz» (Yahya Kemal) 168 dökme ve döğme insajılar 468 - 472
Denizli 668, 674
Dört ile yedi yaş arasındaki çocuğun ruhu (V. Rasmussen'den Ab-
düllâtif Nevzat) 338 Ein manichaischen Busch (Von le Coq) 277
Dresden 487
Einstein 662
Droben 277
Ejder, Direktör 495
Dubech, Lucien 209
ekalliyetler ve milliyetler 556
D u f y 430
eklektizm 353
Duhamel 361
ekler lugatçesi 85
D u m a n (Turgenyev)
Ekmekçi Karı (Montepin) 204, 205
Dumlupınar 389, 531; - zaferi 390
ekonomi 332, 333; - inkılâbı 331
Duran, P e y h a m a n 423, 424
durgun cemiyetler 469; durgun ve hareketli devirler ve insanlar Elam 245; - dili 94; -1ar 267; - medeniyeti 250, 281
Elaziz 676
409 - 472
Elcezire 54, 261
Durkheim 223, 225, 338, 355
E l - t d r â k 87
Duru, Kâzım N a m i 149
Dutos 492 Elif Naci 406, 416, 417, 428, 429, 430, 446
«Elli senelik resim sergisi» 450
«Dün ve yarın kütüphanesi» 224, 356
«Elli yıllık T ü r k sanatı» (Zeki F a i k ) i n sergisi) 429
d ü n y a - f i k a r hareketleri 350; - f i k r i y a t ı 155; - klâsikleri 212; - me-
El-Kindî (İzmirli İsmail H a k k ı ) 336
deniyetleri ve Türkler 252
Elmişerefiye 251
Dünya tarihi (H. G. Wels) 172
el yazısı eserlerin neşri 116
Emile (J. J. Rousseau) 339
— E — Emin Beliğ Bey 103
Eminönü 370
Gbu Reyhan el-Birûnî 278
E m i r î Kütüphânesi 652
Edelihaus 337
Empresyonizm 448
ecnebi yazarlar 155
E m r e , Ahmet Cevat 82, 84
edebî - m ü n a k a ş a l a r 127, 175; t r o m a n 109; - romanlar 107, 108
Encümen-i Dâniş 26, 219, 647
edebiyat - cereyanı ve kültür 125; - dersleri 135
Enderunlu Fazıl 31
Edebiyat Fakültesi 35, 557, 558; - Fakültesi'nin görevi 557, 558
Enderunlu Vâsıf 31
Edebiyat-ı /cedîde 157, 160, 169; - çiler 63, 64; - çilerin hatası 63, 64
E n d ü l ü s Tarihi (Ziya P a ş a ) 42
Edebiyat, m e f k u r e ve m a k s a t ; - t a bedbinlik ve m e f k û r e 134; -ta dün
Engin, Mehmet S a f f e t 265, 309
ve bugün 147; -ta m a r a z î tipler 132; - ve cemiyet 128; 131,
E n v e r Behnan Cbk. Şapolyo)
151; - ve dil 129; - ve tgerçek h a y a t (şe'niyet) 199, 200;
E n v e r P a ş a 17
- ve h a y a t 101; ve k a f a ; - ve millet 149, 150; - ve millî
Epikman, Refik 427, 428
h a y a t 200; - ve okuyucu kütlesi 175; - ve samimiyet 201;
E p i k t e (Semiha Cemal) 336
- ve sinema 102
E r c a s p 301
Edirne 672
Ergenekon ve T ü r k inkılâbı 663
«Eenîd» (Virgile) 74
Erarun. Sadettin Nüzhet 157
E f l â t u n 225, 320, 335, 348, 457, 536, 537, 562, 564 Erisirgril, Mehmed Emin 69, 184, 225, 320, 336, 539
Ege 261, 311; - kıyıları 268 E r k â n - ı harbiye mektebi 598, 599
eğitmenler 587 E r k e l , Ferencz 411
Ehrimen, H ü r m ü z 348 Erkel, Dâslo 411
E r m e n i 627; - komiteleri 183; -1er 486; - şivesi 481
 F a u s t (Goethe)
Ersoy, Mehmet Akif 142, 143 F a t i h Sultan Mehmed 106
Ertem, Sadri 151, 405 Feder (Eflâtun'dan Semiha Cemal) 336
Ertuğrul, Muhsin 102, 103 Fedon (Eflâtun'dan Semiha Cemal) 336
Erzincan 675 Fekete, Layos 237
E r z u r u m 389, 676; - kongresi 659; - lehçesi 28
f e l s e f e - d i l i 35, 191, 102; -, itikad ve iman 564; -nin mevzuları 335;
E s a t (Maarif vekili) (bk. Sağay)
-nin vazifesi 334; - ve cumhuriyet rejimi 334; - Ve' dil
eser, aktör ve dekor 120
357; - ve ilim 562; I- ve irade 361; - ve milliyet 317;
Eski doğu kavimleri 543
- ve şiir 170
eski - eserlerin tamiri 399; - h a r f l e r 24; - insan, yeni insan 489,
Felsefe tarihi I-II (Kari Furlender'den Mehmed izzet - Orhan Sa-
490; - k i t a p l a r ve eski T ü r k kültürü 129; - kültür ve me-
dettin) 336
deniyetler ve Türkler 310; - medeniyetler 250, 271; - ve
Felsefe tarihinde usul (Orhan Sadettin) 336
yani kadın 518; - ve yeni müesseseler 660; eski ve yeni
Felsefe ve içtimaiyat mecmuası 330
zaferler 532
Felsefe ve içtimaiyat yıllığı 337
Eski Ş a r k Kavimleri Tarihi (Maspero) 281
Felsefe yıllığı 225, 337
Eskişehir 525, 581, 682, 596, 668, 672, 673
Felsefî meslekler ve vokabüleri ( N a m d a r Rahmi) 336
Eski Yunan terbiyecileri (Hüseyin Namıik) 339
felsefî - neşriyat 336; - t e f e k k ü r ve k a v m î seciye 192; - v e ilmî
Eş'iya 368
tercümeler 222
E t e m İzzet [Benice] 405
E t i 81, 82; - devleti 238; - dili 83, 94, 95; - 1er 251, 261, 266, 267, 268, F e n e r 682
269, 270, 271, 281, 282, 283, 284, 290, 291, 293; - mede- F e n Fakültesi 557
niyeti 250, 267, '269, 272, 292; ve Yunan mitolojileri a r a - Fenike 82, 269; - harfleri 51
sındaki münasebet 269 ferdî ve kollektif tecrübe 361
E t i s a n a t eserleri 281 ferdiyetçi edebiyat 133; -lik 152;
E t n o g r a f y a Müzesi 643 ferdiyet ve içtimaî ahlâk 468
E t r ü s k 270; - dili 95; -1er 261, 269 Ferencz, Erkel 411
Euripides 121, 537 F e r i t Bey (Dahiliye vekili, K ü t a h y a mebusu) 598, 599, 613
Evans 271 Feride (Çalıkuşu) 108
Evkaf - vekâleti 506, 597, 601, 603; - m asaletsiz gözleri 398; - Feridüddin A t t a r 279
meselesi 597 fertçilik ve cemiyetçilik 665
Evliya Çelebi 683 f e r t ve cemiyet 621
Evrak-ı eyyam (Cenab Şahabeddin) 142 F e r t ve devlet (Ağaoğlu Ahmet) 339
Eyüboğlu, Bedri Rahmi 428, 430, 431, 435 Fethi Bey 600
Eyüboğlu, Eren 427, 428 F e t h ibn H a k a n 306
Eyüboğlu, Sabahattin Rahmi 163 fetih politikası 162
Eyüplü 30 Fevzi P a ş a 387, 612
F e y h a m a n , Güzin 451
Fevzi Bey (Diyarbakır mebusu) 597
— F —
Fındıkoğlu, Ziyaeddin F a h r i 191
F a i k a Hanım 336 F ı r a t 239; - nehri 282
Faik Âli 142, 143 fırkacılık 182
Farisî, F a r s ç a 27, 492, 493 F i c h t e 42, 309, 310
F â t i h a - i şerife 20
 Fichte ve Fichte'nin hitabeleri ( H a s a n Cemil) Fulton 567
Fikir hareketleri 192, 223 Furlender, Kari 336
fikir - k a h r a m a n l a r ı 68, 165; * kuvvetleri ve içtimaî kuvvetler 593; Fuzûlî 26, 41, 44, 125, 135, 145, 439, 638
- ve inkılâp 186
Fikirler mecmuası 339 — G —
Fikret Adil 405
Fikret, Dr. ( E r t u ğ r u l mebusu) 602 Gabain, Von 276, 278 '
Fikret Mualla 406 Galanti, Avram 367, 371, 543
Filozof Gökalp (Enver Behnan) 336 G a l a t a s a r a y sergileri 446, 447, 449
Filistin 261, 268 G a l a t a s a r a y lisesi 424, 544; - sultanisi 219
Finlandiya 510 G a l a t a s a r a y mecmuası 339
Finler, Finliler 649, 650 Galdos, PĞreg 159
Firavun 345 Galibardi 106
Firikler 282 Galile 537, 568, 622
Flaubert, Gustave 231 G a n j 239
Flers, Robert de 210 g a r p - edebiyatı 148, 169; - edebiyatı ve millî edebiyat 137; - felsefesi
Floransa 202 350; - medeniyeti 455; - mektepleri 492; -ı t a k l i t 156;
folklor ve edebiyat 149 - kültürünü a l m a 229; - ve ş a r k k ü l t ü r ü arasındaki f a r k
F o r r e r 281 201
France, Anatole 116, 128, 148 Gazneliler devleti 247
F r a n c h e t d'Esperay 549 Gavur dağı lehçesi 28
F r a n ç e s k a da Rimini (g. D'Annunzio) 105 Gayr-ı şuur (Münir Reşit) 338
F r a n c k 273 gazeteler ve s a n a t sergileri 415
F r a n s a 89, 114, 191, 209, 326, 373, 510, 545, 553, 588, 606, 646 gazete ve mecmua edebiyatı 132
Fransız 353; - akademik empresyonizmi 419; - içtimaiyâtı 353; Gazi, bk. A t a t ü r k
- edebiyatı 667; - inkılâb-ı kebiri 186; - inkılâp adamları Gazi M u s t a f a Kemal P a ş a hazretleri İzmir yollarında 594
492; -1ar 15, 419, 455, 457, 639, 642; - milliyetçileri ile Genceli Nizamî 279
T ü r k milliyetçileri arasındaki f a r k 646; - müfekkiresi gençleri içtimaîleştirmek 624
459; - ruhu 123; - vatanperverliği 474 gençlik meselesi 495; - teşkilâtı 496, 621; - ve kitap 488
Fransızca 42, 357, 444, 455, 483, 484, 485, 653, 672; - ıstılahlar 48 Germen 42
Fransisken rahibi 481 Geröme 418
Freie Neue presse 554 Geschicte der Schrift (Hane Jensen) 288
Frederich, Büyük 64 Ghandhara, Kutscha (Von E. Waldschmidt) 275
F r e n d 338 Gılgamış hikâyesi 82
f r e n k tesiri 667 Gibb 34
Fries 420, 429 Giddings 353
F r i k y a 291, 292 Girit 271, 311
Froydizm (Freud) 338 Goethe 42, 63, 73, 135, 194
Fuad, Dr. (Kırkkilise .fnebusu) 602 Gombocs Zoltan 237
F u a d P a ş a 545 A Gonoourtlar 169
f u h u ş ve zina edebiyatı 131, 132 Gorcias (Eflâtun'dan Semiha Cemal) 336
Gorper kalesi 30
gotik harfleri 17 H a c mektupları (Cenab Şahabeddin) 142
göç yolları 289 Hâdi 406
Göksu 417 H â f ı z 493
Gök Tanrı 347, 349; «Gök Tanrı» ve «Asra yer» in felsefî mânâsı Hâfız Osman 142
347, 348 hakikat buhranı 363
Göktürk imparatorluğu 247 hakikat-i mutlaka ve taharri-i h a k i k a t 323; - ve t e r a k k i 349 ,
gölge-hayâletler ve gerçek 332; - ve ışık tezadı 391 Hakimiyet-1 millîye 24, 83, 84, 534, 538
Gövsa, İbrahim Alâattin 338, 573 Hakimiyet-i millîye meydanı 380
Göynük 29 Hakkâri 1
Grek 492; - medeniyeti 311 Hakkı (Van mebusu) 608
Greko-Budist 274; - Romen âlemi 491, 492, 493, 494 Hâle Asaf 406
Grimm 114 Halü 116, 119
Gromaire 420 Halü Bedi (bk. Yönetken)
Grousset Ren§ 304 Halil Fikret Bey 220
Gruyter, Walterde 274 Halil Hulki (Siirt mebusu) 602
Grünwedel 273, 274, 276 Halid Ziya (bk. Uşaklıgil)
Gurabahâne-i laklakan (A. Haşim) 393 Halil Nimetullah (bk. ö z t ü r k )
«Gurbet yollarında» (Ali Sami'nin tablosu) 224 «Halk bilgisi derneği» 188, 190
gurur ve kibir 346 Halka açık dersler ve konferanslar 398, 403
Gutenberg 567 Halk edebiyatı ve halk dili 129; - edebiyat, ve sade dil 118; - edebi-
Guyan 339 yatı ve Yunus E m r e 145; - edebiyatı ve yüksek kültür 114
Gül Baba 487 Halkevi 421, 424; - dergileri 673
Gülhane Hatt-ı hümâyûnu 601 Halkevleri 496, 659, 667-674, 676, 681; -nin gayesi 677; -niıı tiyatro,
Gülpmar 291 spor ve diğer s a h a l a r d a k i faaliyetleri 670-675; -nin va-
Gümüşhane 675 zifesi 665; - ve güzel s a n a t l a r 679, 680; - ve müspet ilim-
Günah itirafı 276 ler 678, 679; - ve tiyatro 670, 671; - ve vatanperverlik
Günaltay, Şemsettin 300, 301 678; yeni açılan - 676
Güneş-dil teorisi 92, 95 halk-felsefesi 318; - 1 eğlendirerek okutmak; -ı t a n ı m a k 188, 189, 190;
Güntekin, Reşat Nuri 108, 123, 404 -ın anladığı dil 6 3 ; - i y a t 115 - mektebi 574; - Türkçesi
Gürcü 627 153; - türküleri 394, 412; - ve münevver 331
Gürel, H a m i t 409, 410 Halleck, Reuben P. 337
Güvemli, Zahir Sıtkı 168 Hamlet (Shakespeare) 118, 121
Güzel Sanatlar Akademisi 397, 398, 399, 402, 403, 425, 446, 447, 449, Hammamizâde İsmail Dede 439, 440, 443
450, 451; - s a n a t l a r akademisi sergisi 432; - sanatlar birliği H a m m e r 216
415 - 426; - s a n a t l a r akademisi ve milli s a n a t dersleri 397; - Hanbalık (bk. Pekin)
sanatların gelişmesi 669 H a r a p p a 251, 285, 287, 288
— H — Harb-i umumî 510, 549, 610, 618
Hardolar 282
Haba, Prof. Alois 443 hareket ve durgunluk 345
Habeşistan 174, 661 harf inkılâbı ve eski kültür eserleri 53
Hacı (Giresun mebusu) 603 «Harikulâde mandarin» (Bela B a r t o k ) 413
 Hilmi (Malatya mebusu) 603
Harriler 282 «Hilmi Kütüphanesi» 230
harsî müesseseler 237; - yat 395 Himaye-i etfal 630, 672
hars ve m e f k u r e edebiyatı 125 Hisar, Abdülhâk Şinasi 397
H a r u n Reşid 142 Hisartepe 268
H a r z e m kıtası 247 Hissiyat ruhiyatı I - I I (Ribot'dan M u s t a f a Şekip) 337
H a r z e m ş a h l a r 247 Histoire de l'Asie (RenĞe Grousset) 304 ,
H a s a n Ali (bk. Yücel) Histoire des Arsacides (M. J. Saint Martin) 301, 302, 304, 305
H a s a n Bedreddin 223 Histoire de Heredote (A. F. Miot) 301
H a s a n Cemil 336, 338 Hindistan 247, 265, 274, 375
H a s a n F e h m i (Gümüşhane mebusu) 599 Hint 42, 241, 247, 250, 254, 349; - Avrupa üilleri 81, 83, 84; - medeni-
H a s a n Ferid 407 yeti 251, 261, 273
H a s a n Mellah (Ahmed Midhat) 107 Hititler 54
H a t e m î Senih (bk. Sarp) Hitit tarihi 481
hatt-, mıhî 54 Hittitites (Dr. Cowley) 270
H a t u ş a ş 251, 267 Hoca İshak Efendi 219
havaiyat 214 Hoço/Karahoço 273, 275
Havesy, Van 289 H o f f m a n n 427
H a y a t 36, 40, 134, 139, 148, 184, 185, 187, 213, 333, 339, 353, 379, 390, Hollanda 173; -lı 481
472, 478, 482, 490, 522, 561, 568, 572, 624, 627, 635, 649, Homer, Homeras, 74, 104, 135, 311, '492, 537
658 Hommel 286,
hayat, ilim ve edebiyat 181; - ve kitap 105; - ve edebiyat 131; - ve Horas 537
maarif teşkilâtı 540; - ve musiki 440 H o r a s a n 303, 304, 306, 308
Haydar Necip 501 Hovdini 567
H a y d a r R i f a t 223, 224, 338, 356 Höffding 337
Hazar 240, 251, 295; - denizi 284, 301; - devleti 247 Hiristiyanlık 505; - ve Türkler 278
Hegel 310 Höyük 267, 311
Heine 63 Hrozny 83, 251, 281
Hekimbaşı Salih Efendi 350 h u d u t l a r ve milletler 614
Hellmer, Prof. 380 Hugo, Victor 41, 128, 135
Herder 73, 261 Hun devleti 246; garbi - devleti 246; -1ar 296
Hermitage Müzesi 244 Hunter, G. R. 287, 288
Heredote tarihi 301, 302 Huritigton 280
Herzfelt, Prof. 268 Hus, J a n 622
heykelde-cesaımet ve m e k â n 372, 373; - kıyafet ve duruş 372; heykel Hususi tedris usulleri (İsmail H a k k ı ) 339
ve edebiyat 392, 393; - ve fotoğraf 391; - ve teknik 362 H ü k ü m melekesinin intikadı (Kant) 323
Hıfzırrahman Adil 339 hükûmet-i cumhuriye 552, - ve millet 554, 555
Hikmet 416 hümanizm 538
Hikmet Bey 339 Hünernâme 417
Hikmet Şevki 209 Hürmüz 277
Hilâl-i ahmer 515, 630, 672 hürriyet ve vazife
Hilmi (Artvin mebusu) 603
Hüseyin (Elâzığ mebusu) 602
Hüseyinâbad 291 idil nehri 76
Hüseyin Cahit (bk. Yalçın) i h s a n Bey (Ateşten Gömlek) 103
Hüseyin Fellah (Ahmed Mithat) 107 ihsan Sungu 576, 593
Hüseyin N a m ı k (Orkun) 336, 337, 339 ihtisas 346; - mektepleri 5 9 8 - 6 0 0
Hüseyin Rahmi (Gürpınar) 108, 404 i k d a m 144, 217, 486, 575
Hüvyet Bekir 339 H. Meşrutiyet 153, 186
II. Tarih Kurultayı 87, 297 '
—I— İki şahsiyetlilik 199
200 Sumero - Türkische Wörtergleichungen (Hommel) 286
İğdır 676 ikizler 671
I r a k 281; - lehçesi 638
iktisadî devletçilik (Ahmet Hamdi) 339
Isidore 304
iktisadî - hareketler 353; - h a y a t 2
islav memleketleri 17
iktisatçılar 182
İ s p a r t a 675
i k t i s a t dersleri (Yusuf Kemal Tengirşek) 194
Istılahlar -da vahdetslzlik 164; - ın Türkçeleştirilmesi 47, 48;- ve
i k t i s a t Vekâleti 598, 600
Darülfünun 164
ilahiyat Fakültesi 558, 603, 605
Işık gölü 246
ileri, Celâl Nuri 140, 218, 493, 602
Işık Melâhat 409
tlhami 409
Itrî 439, 440, 443
Ilhami Bekir 405
ili Balık 245
—î — ili ırmağı 246
İbadet ve itikad 344 ilim - lisanında birlik 48, 49; - ıstılahları 220; - ve din 325, 326; -
îbtidai -cemiyetlerde ilim ve k e h â n e t 5 6 2 ; - t a h s i l ve iyi v a t a n d a ş ve edebî inkişaf 114; - ve gençlik 184, 185; - ve h a y a t 3,
541 180; - ve inkılâp 566; - ve m e f k û r e 569, 572; - ve sanayi
t b n Fadlan 504 inkılâbı 567
İbn Mühenna lügati 87 t ü m ve usul (Henri Poincare'den Salih Zeki) 337
Ibnürrefik Ahmed Nuri 122 ilk insanlık kültürü ve Türkler 262
ibrahim Alâetıtin (bk. Gövsa) i l k mektep hocalığı 573
İbrahim Alâettin (bk. Gövsa)ı ilmî - ıstılahlar 4 5 - 4 7 ; - usul ve vesika 558; - zihniyet ve usul 559
v
ibrahim Çallı 416 tlyada (Homeros) 639
ibranice 29, 42; ibranî kitabı 549 IIyas Sami (Muş mebusu) 602
Ibsen, Henrik Johan 210 i m a n ve inkılâp 57
İçel 13; -ağzı 86 İmlâ lügati 40
içki ve musiki 436, 438 i m p a r a t o r l u k devri 446, 573; - h a y a t a bakış tarzı ve cumhuriyet
İçtimaî - cereyanlar 351, 354; - fonksiyonların tekâmülü 351, 352; - devri 328; - hükümeti 551
ve ferdî kusur 193; - y â t 355; y â t - ın konusu ve meseleleri tnci (Sirderya) 246
351; - yât nazariyeleri 352 incil 22; - tercümesi 22, 41
tçtimâî taksim-i âmâl (Durkheim'den A h m e t Midhat) 338 Indo - öropean dil familyası 92 - 94
Içtimâiyât (ter. Mehmed izzet) 225 Indüs nehri 239
Içtimâiyât nokta-i nazarından terbiye (ismail H a k k ı ) 339 inebolu 675
infiratçılık ve topluma faydalı olma 477
İngilizce 27, 42, 481, 672 ismail H a m i (bk. Danişment)
İngilizler 15, 615, 6 4 1 ; - İ n g i l i z müfekkiresi 459; - İngiliz v a t a n p e r - ismail Müştak 231
liği 474 ispanyol serdarı 106
İngiltere 413, 545, 552, 554, 588 istanbul 15, 29, 30, 39, 68, 75, 76, 103, 104, 106, 153, 174, 228, 239,
İnkılâp - ahlâkı 488; - çı edebiyat 154; - çı s a n a t 152; - edebiyatı 248, '279, 346, 367, 370, 371, 373, 389, 398, 399, 408, 449,
149; - ve edebiyat 130; - ve mesuliyet 489; - ve yeni insan 479, 501, 526, 540, 544, 545, 549 - 551, 593, 615, 628, 640, 652,
487, 488 672, 674, 6 8 4 ; - b o ğ a z ı 265, 311, 314; - D â r ü l f ü n u m / ö l ,
İnkılâp müzesi 433 633; - 'gazeteleri 397, 415; - halkevleri 668; - halkı 638; -
İnkılâp ve Kadro (Şevket S ü r e y y a Aydemir) 339 kadını 501; -lehçesi 638; - limanı 4 4 8 ; - l i s a n ı 639; - lu
İnönü I, I I 531, 550, 551 30; - ocağı 610, 612; - t e l â f f u z u 638; - Üniversitesi 565
İnönü, İsmet 387, 556, 631, 648, 676 İstasyon caddesi 386
İnsanın kıymeti 324; - insaniyet ve vatanperverlik 474; - insanlık İstiklâl - cidali 663; - h a r b i 185, 186, 475; - harbinin r u h u 664; -
342 k a h r a m a n ı 106
İnsanî vatanperverlik (Hilmi Ziya) 337, 339 tstibdat ve samimiyet 201
tntepe 291 tstihâle devri 144
Intikad-ı akl -ı amelî (Kant) 323, 324 tsveç 173, 392
lntikad-ı akl-ı mahz (Kant) 323, 324 tsvlçre 173
İntikal devri 214 İş 191-196, 355
İrade hastalıkları (Ribot) 338 İşlenmemiş hakikatler 105
İ r a n 42, 247, 267, 268, 375, 505, 549, 669; - hikmeti 348, 349; - îleri Iş ve iktisat hayatı 179
359; - Ular 282 - 284, 298, 301 - 305; - medeniyeti 273, 274; - italya 155, 269, 354;- yarımadası 536
mutasavvıfları 504 i t a l y a n 41, 655; - ca 27, 481, 553; - şairi 104; - toprağı 106; - va-
trdelp, Neşet Ömer 260 tanperverliği 474
İrtiş ırmaşı 242 İtilâf devletleri 5 4 9 - 5 5 1
İsa, Hz. 272, 622; İsevî 42 ttiyad yahut k o m p a r t m a n ruhiyatı (Mehmet S a f f e t ) 338
Isak Ayasî 504 İttihat ve Terakki 153
İskandinavya 295 İVriz 270
Iskender-i kebîr 549 iyonlar 282
İskenderiye 239, 279 izmir 16, 103, 268, 270, 545, 551, 552, 594, 615, «33, 642, 668, 672,
İskit İmparatorluğu 246; - İskitler 3 0 1 ; - l s k i t y a 301 674, 684; - e giriş 102; - işgali 545; - zaferi 57
İ s l â m - â l e m i 4 9 2 ; - k a v i m l e r i 646; - medeniyeti 35, 279, 455, 5 7 0 ; - tzmirli ismail H a k k ı 336
medeniyeti mahsullerinin tercümesi 219; - medreseleri tzzet Ulvi (bk. Ay k u r t )
564; - mimarisi 570; - tarihçileri 505; - tarihi 627; - üm-
meti 462; islâmiyet 462, 463, 505, 570; - ve Hıristiyanlık — J —
2 0 1 ; - v e Türkler 278; - ve zâhidlik 462, 463; âsâr-ı Islâ-
miye 633 Jacquard 567
İsmail (Karahisar-ı şarkî mebusu) 603 James, William 339
ismail Fennî 336, 338 Japon 4 1 8 ; - l a r 349, 418, 5 5 3 ; - r e s m i 418, 419; - ressamı 419
İsmail Gaspirinski 194 Japonya 588
ismail Habib (bk. Sevük) J e a n J a c g u e s Rousseau (İsmail H a k k ı ) 336
ismail H a k k ı (bk. Oygar) Jensen, H a n s 288
 Karagöz sergisi (Güzin F e y h a m a n ) 451
Jerablus 269 Karahanlılar devleti 247
Journal Asiatique 274, 276, 277 Kara - hıtaylar devleti 247
Jön T ü r k 169 Karakalpaklar 78
J u s t i n 304 Karakamıg 270
Karamazof kardeşler (Dostoyevski) 159
—K— Karaosmanoğlu, Y a k u p K a d r i 104, 108, 112, 125, 374, 404, 535, Ş38.
642, 649
K a b a r t m a resimler 287, 388
K a r a ş a r 273
Kabe 21
Karay, Refik Halit 153, 154
Kadıköyü 373
Karkamış 311
K a d m Anadolu kadını 501 - 503; eski T ü r k kadını 504, 507; havacı
Kari Marks (Haydar R i f a t ) 338
T ü r k kadım 523; - sıhhiye m e m u r l a r 511; - m şahsiyeti 519,
Karamanoğulları 666
520; T ü r k kadınları 386; T ü r k kadını ve asrî h a y a t 506, 507;
Karlgren 237
yeni T ü r k kadını 521
Karol, Kral 554
Kafatasları 268
K a r p a t l a r 89
K a f k a s y a 284; K a f k a s d a ğ l a n 283, 290; şimalî - 302, 304 Kars 643, 675
K a h r a m a n l a r ü l k e s i Türkiye 104 Kastamonu 396, 672, 674
K a h t a n oğulları 307 K a ş g â r 76, 239
Kalehisar 291 Kaşgârlı Mahmut 279
Kaliforniya 553 Kaşkular 282
Kalipso 106 Kaşşiler 282
Kali Teşüp 283 Katolik 536
Kâmil Bey 338 kavim adları 238
Kamu, Kemalettin Kâmi 404 Kayseri 251, 668, 672
Kamus-ı Türkî 481 Kayslar 307
Kamus tercümesi (Asım Efendi) 43 Kazan 76; - Türkleri 77
Kanat, Halü F i k r e t 585 Kâzım (Giresun mebusu) 603
Kaneş 251 Kâzım Vehbi (Ergani mebusu) 602
Kanişka 274 Kazvinî 219
Kaup, Prof. 274 Keldanî 118; - medeniyeti 54
Kansu, N a f i Atuf 339 Keleti Zemble 28
Kansu, Şevket Aziz 657 Kemal (Saruhan mebusu) 602
Kant 42, 66, 320-326, 334, - (felsefesi 336; İve İTürk gençliği 323, Kemal Bey 102, 103
326) Kemal Efendi 255
K a n t ve felsefesi (M. E. Erişirgil) 320, 336 Kemal film 102
Kanun-ı medenî 519 Kemalettin Kâmi (bk. K a m u )
Kanunî Süleyman 29, 255 Kemalist felsefe 313; Kemalizm 496; Kemalizm ve gençlik teşkilâtı
Karabel 268, 270 497
Karabük 415 Kemalizm inkılâbının prensipleri - Büyük Türk medeniyetinin tarihi
Karacaoğlan 115 ve sosyolojik tedkikine methal (M, S a f f e t Engin) 314
Karadeniz 47, 282; - sahilleri 611
Kenan Hulusi (bk. Koray) Korhiler 282
Kenaneli 268 Kossuth 413
Kendi kendinden doğma 67 Koşay, H a m i t Zübeyr 290
Keresteciyan, Bedros 305 Kouftine 237
Kerim Sadi 225 Kozmopolit -devirler 146; - edebiyat 154; - lik 137, 138, 157, 159
Kerşen Ş t a y n e r (Hıfzırrahman Adil) 339 Köklere k a d a r inmek 227
Keseroğlu, Ziya 409 Köprülüzâde Mehmed F u a d 34, 37, 74, 96, 130, 145, 157, 218, 277,
Kezban (Ateşten Gömlek) 103 557, 569, 625, 632
Kılıçel, Yusuf Şerif 199 Köln 413
Kırg-ız 614; - K a z a k Türkleri 245; - stepleri 241,245 Königsberg 322, 323
Kısakürek, Necip Fazıl 169, 404 Köseoğlu, Edib 408, 409
Kısa söz söyleme 168, 169 Köycülük 673
Kıskanç 123 Köy - eğitimi 581, 582; - h a y a t ı n a ait resimler 430; - hocaları 540; -
Kıymetli eser meselesi 205 muallimleri 575; - musikisi 445; - lü kızı 103; - lü musikisi
Kıymet ölçülerinin değişmesi 171 412; - lü Ve köy öğretmeni 591, 592; - lüyü efendi yapmak
Kızıl elma (Ziya Gökalp) 115 674; - okulu ve köy öğretmeni 585, 586; - öğretmeni ve köy
Kızılırmak 239; - havzası 267 'kalkınması 587 - 5 9 1 ; - ö ğ r e t m e n l e r i 5 8 2 ; - v e lehçe tedkik-
Kız Kulesi 373 leri 650
Kız muallim mefktepleri 510 Krasnoyarsk Müzesi 243
Kiçiborlu 29 Krimsky 237
Kilis 29; - lehçesi 28 Krippel, Heinrich 380, 391, 392
Kili Teşüp 283 Kristof Kolomb 622
Kimyeriler 282 Kritik der praktixhen v e r n n u f t (Kant) 324
Kippert 480 Kritisizm 323
Kitab-ı mukaddes 22, 621 Kriton (Eflâtun'dan S e m i h a Cemal) 336
Kitap; basılı - ın tesiri 172; - o k u y a n l a r 1483; - ve Avrupa medeni- Kubilây 239
yeti 107; yeni - 1ar 485 K u l a 676
Klâsikler; - in tercümesi 27, 216, 222, 223, 458, 459; - in verdiği ter- Kulan 245
biye 457 Kulüp liderleri 656
Klâsik 'musiki 394; klâsîk T ü r k s a n a t eserleri 399 K u m a n l a r 282
Kleist 114 K u m u k l a r 280 - 284
Kluge 286 Kunoş, Dr. IgnazChi 112, 113, 115, 116, 237
Kocamemi, Zeki 427 Kur'an, Kur'an-ı kerîm 142, 1 9 - 2 1 , 359; - tercümesi 19 - 21
Kocatürk, Vasfi Mahir 405 K u r g a n l a r 241-244, 251
Kodaly, Zoltan 412, 414 K u r t u b a 240
Koessler 411 Kurtuluş savaşı 261
Komitedlik 182 K u r t ve dişi geyik 296
Komünizm ve Faşizm 352 Kustapsi 281
Kont Monte Cristo (Alexandre D u m a s ) 107 Kutadgu Bilig (Yusuf H a s Hacib) 276, 279
Konya 1, 13, 239, 401, 596, 668, 672 Kutluk devleti 247
Koray, Kenan Hulusi 405 Kuva-yı millîye 545, 550
 Liszt 68, 411
Kübizm 399, 400, 427 Litler 282
Küçüka, Necip Ali 659 Lhote 420, 429
Küçük Hippias (Eflâtun'dan Semllıa Cemal) 336 Londra 243, 267, 268, 287, 552; - Müzesi 251
Küllî irade ve f a a l enerji 309 Lorenzo 202
Kültepe 251, 311 Loti, Pierre 152, 158
Kül Tigin âbidesi 44 Louvre 417
Kültür Bakanlığı 494, 581, 605 Lozan antlaşması 140, 248, 531, 553, 554 f
Lügatçe-i felsefe (İsmail Fennî 336
Kültür - birliği 257; - de acemilik devresi 200; - inkılâbı; - ve millî
m ü d a f a a 173 Lügat-ı Çağatay (Süleyman Efendi) 305
Kültür h a f t a s ı 157, 160, İ63, 167, 359 Luililer 282
Kültü yüksek milletler 661 Lükres 537
Kütahya 13, 413, 596, 668; - çinileri 417 Luther, Martin 22, 41, 537
Kütleleşmek 664, 665 Lübnan 281
Kütüphane 2 3 5 ; - l e r 217
— M —
_ L. —
Maarif - in laikleştirilmesi 606; - t e garpçılık 535
Lâ - aklî 279 Maarif Encümeni 599
Lâgârî H a s a n 684 Maarif Kongresi 593
Lâik devlet 332 Maarif Vekâleti 24, 26, 36, 40, 138, 221 - 223, 237, 249, 256, 447,
Langdon, S. 287, 289 488, 559, 560, 574, 595 - 600, 604
La richesse des nations (A. Smith) 222 Maarif vekâleti mecmuası 9, 593
Larousse 485 Mabeyn 469
La terre inhumaine (F. de Curel) 123 Macar 412; - âlimi 411; - bestekârı ve âlimi; - ca 42, 44; - halk şar-
Latin 492, 536, 537; - ce 42, 481 494, 562; - harfleri 16 - 18, 23, 51, 53; - kısı 413,
müfekkiresi 4 5 9 ; - t e z h i b i 106 Macaristan 30, 116, 412, 413, 494; - F e n Akademisi 116
Laurens, J e a n Paul 448 Madame Bovary (Gustave Flaubert) 231
Lavoisier 568 Madame Krizantem (P. Loti) 159
Le conte boudhique de deux Ireres (Clement H u a r t ) 276 Maddeye hâkim olmak 341
Lehçe-i Osmanî (Ahmed Vefik P a ş a ) 28 Maddiyûmun izmihlali (ismail Fennî) 338
Lehçe lügatleri 116 Madencilik 270, 271
Lehler 649 Maddî - inkişaf ve mânevî tekâmül 361; - leşmek 332; - ve mânevi
Leipzig 286 tekâmül 319; - yetçilik, ilim ve m e f k û r e 560
Leningrad Müzesi 243, 244, 251 Mahallî - dekor 159; - r a k s l a r 3 9 5 ; - t e d k i k cemiyetleri 6 2 7 ; - v e be-
Lenorman, F. 286 şerî özellikler 457
Leonora Doze 105 Mahmud I I 31, 254
Leonardo da Vinci 537 Mahmud Arif 59
Leopold L<§vy 420 Mahmut Cüda 409
Levend, Agâh Sırrı 157 Mahmudiye Köyü 583
Lisan - akademisi 650; - tahripçiliği 72, 73
Mahzen-i e s r â r (Nizamî Gencevî) 279
Lise - lerde felsefe tedrisatı 335; - ıtahsili, Yunaniyat ve Latiniyat
dersleri 537
M a i t e r y a 275 MocIIh-1 Alt 573
Maitrisimit 275 Meclla-1 kebir-i Maarif daire-i ilmiyesi 255
Maitrisimit U. Tocharische 276 Medeni k a n u n 376
Mai ve S i y a h (H. Z. Uşaklıgil) 108 Medeniyet - merhaleleri 351; - m e r k e z l e r i 239; - ve t e k n i k 362
M a k e d o n y a 471 Medlcr 303
M a k i n e ve m ü s a v a t s ı z l ı k 361 Medrese - ler 604, 6 0 5 ; - k a ç k ı n l a r ı 6 0 5 ; - v e a r u z 1 1 7 ; - v e d â r ü l f ü -
M a k t e l (E. Zola) 205 nun 564; - ve s a r a y edebiyatı 114
M a l e t e s t a 106 M e f h u m l a r ı n tedkiki 335
Malik, Hilmi A. 654 M e f k û r e 349; - ve realite 332
Maloff 237 Mehdî'yi bekleme 349
Mançu 92 Mehmed 525
M a n i dini, felsefesi Ve s a n a t ı 276, 277; Mani yazısı 54 Mehmed IV 254
Maniheizm ve T ü r k l e r 276, 277 Mehmed VI (Vahideddin) 254
Manichaische H y m n e n ( B a n g ) 278 Mehmed Akif (bk. E r s o y )
Manichaiscihe Lein Beicht Spiegel ( B a n g ) 278 Mehmed Ali Ayni 225, 336
Manisa 395, 675 Mehmed E m i n ( K a r a h i s a r - ı ş a r k î m e b u s u ) 602
M a n t ı k (T. A ğ a o ğ l u ) 337 Mehmed E m i n (bk. Erişirgil)
Mantık ( H a s a n Ali) 337 Mehmed İzzet 193, 194, 225, 336, 338
Marag 13, 269, 270, 676; - lehçesi 28 Mehmet Naci 338
Mardin 676 M e h m e t S a f f e t 336, 338, 350 - 355
M a r j i y a n a 303 M e h m e t Ş ü k r ü 602
M a r k - O r e l ( S e m i h a Cemal) 336 Mehmet T u r h a n 683
Marksizm 156 Meinhof 286
M a r k v a r t , J o s e p h 237 M e k a n i k sosyoloji 354
M a r m a r a 373 M e k k e 118
Meksika 95
« M a r m a r o s R o m e n h a l k musikisi» (Bela B a r t o k ) 414
Mekteb-i H u k u k 219
Marx, K a r i 236, 352
Mekteb-i Mülkiye '219, 558
Maspero 281
M a t e r y a l i s t - g ö r ü ş 360; - ve s p r i t ü a l i s t g ö r ü ş l e r 362 Mektep - müziği 442; - ve içtimaî t e r b i y e 624; - ve medrese ikiliğine
Matisse 430 son 605
Melodramlar 211
M a u p a s s a n t , G u y de 231
Maurice 567 M e m d u h Bey 330
M a v e r a ü n n e h i r 302, 303 Memleket bilgisi 625; - ni t o p l a m a p r o g r a m ı 626, 627, - toplama
«Mavi Sakallı P r e n s i n Şatosu» (Bela B a r t o k ) 413 m e r k e z i 624; - ve millî r ü ş t 166; - t e n bahseden edebiyat
M a y a dilleri 338 157; - ve edebiyat 155
Mazdeizm 274 Menba t a h a r r i s i usulü 129
Mazenderan 303, 304 Menderes nehri 239
Mazhar Şerif 338 Menön ( E f l â t u n ' d a n Semiha Cemal) 336
Mazi - t a h a s s ü r ü 153; - ve istikbal 297, 490; - yi a n l a m a k 433 Meonyalılar 282
mazlümiyeti t e r e n n ü m 106 Mersin 29, 495, 675
meccani okullar 676 M e r t e b â n î 142
Mesaget 301
Meslek 179 - 181, 183 Mllton 75
Meslek kadını 509 Mlmıır Sinan 174, 439
Messafo Polonais 214 Mlınar ve cemiyet 433
Mestroviç 418 Mlns, E. H. 302
Meşrutiyet I I 204, 211, 222, 225, 254, 255 Mir Haydar Türk 279
Meşrutiyet devri 30, 163, 249 Misâk-ı millî 57, 631
Metafizik (Hilmi Ziya) 337 Mistisizm 275
Metafizik (Suut Kemalettin) 337 Mitoloji ve akıl 569
Mete (Y. N. Nayır) 671 Mizaç ve hakikat 363
Mevlâna, Mollâ-yı Rûm 455 M. Müfit (Denizli Mebusu) 602
Mezepotamya 241, 247, 250, 265 - 268, 281, 285, 294, 310 M. Nermi 487
M m a k y a n 204, 205, 209, 211 Modernizm 429
Mısır 254, 261, 281, 295, 298, 618; eski 629; - medeniyeti 250, 271 Moğol 92; - yazısı 54
Michel Anjelo 105 Moğolistan 76, 246
Mohencodaro 251, 285 - 289
Midhat Bey (Maraş mebusu) 600
Moliere 121, 122, 210, 213, 457
Mike 271
Mona Lisa 416
Mikkola 237
Mondros 319
Milas 676; - l ı 545
Millet - in maşerî fikri 7, 509; - 1er ve fikir cereyanları 269; - m e f k û - Monojenist ve polijenist görüş 93, 94
resi 2 3 5 ; - v e millî değer 533 Montepin, Xavier de 204, 205
Millî - a h l â k ve medeniyet 2; - birliği vücuda getiren âmiller 546; - Montesquieu 236
Morgan 241, 271
birlik ve eğitim ve öğretim birliği 601; - dil ve millî edebiyat
Moritz Arndt 70
72; - dil ve millî sanat 73 - 75; - dil ve millî ruh 6 9 - 7 1 ; -
Moskova 23, 408, 450; - Müzesi 243, 251
h a r s ve millî birlik ş u u r u 76, 77; - hars ve millî devlet
Motifçilik 377
608, 609; - intibak 464; - istiklâl mücadelesi 246 389, 505,
Muallimler Birliği 624, 625, 630
629, 688; - lisan 637; - m e f k û r e 185; - musiki 413, 436,
Muallim ordusu 573 - 575
639, 670; - musiki, millî resim ve mimarî 640; - musiki ve
Muallim Naci 455
g a r b tekniği 377; yeni - musiki 441; - müzik 411; - namus
Muasır Avrupa felsefesi (M. S a f f e t ) 310, 336
3; - roman 100, 108, 160; - ruhun tedkiki 1335; - s a n a t ve
Muasır Avrupa içtimaiyatı (M. Saffet) 350, 351
teknik 419; - sinemacılık 102; - şair 146; - tarih 235; - te-
Muasırlaşma 340
m a ş a 205; - t e m a ş a ve adaptasyon 120; - terbiye 8; - ter-
biye ve millî mensubiyet 646; - tezli piyesler 211; - ve be- Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti 598
Muayyeniyet ve irade 358
şerî eserler 148; - ve ırkî şuuru yeniden bulmak 376; - ve
Mudanya 676
taklit edebiyat 133; - vezin 639
Muğla 675
Millî m e c m u a 49, 62, 65, 190, 203, 330, 339, 394, 396, 458, 460, 467
Milliyet 25, 376 Muhakemetü'l/lügateyn (Ali Şîr Nevâ-î) 279
Muhammed, Hz. 462, 6 2 2 ; - î 42
Milliyet - çilik, devletçilik ve halkçılık 258; - çilik ve millî sanatların
Muhittin Sebati 406
korunması 400; - ve halk kültürü 112; - ve medeniyet 460; ve
Muhtar Bey (Trabzon mebusu) 598
ümmet şuuru 570; - mefkûresi 641; - zaman ve m e k â n 377
Mukaddes duyguların sarsılması 496
Milliyet nazariyeleri ve millî h a y a t (Mehmed İzzet) 338
Murad H I 254
Musa, Hz. 622 Mütehassıs mimarlar 402
Musa Kâzım (Konya mebusu) 596 Mütevekkil Alellah 306
Musa Sadık 338 Mllzelıhiplik ve mücellitlik 417
Musevî 42, 553; -1er 552
Musiki - âleti 269; - ve kültür değişmesi 4 4 1 ; - v e medeniyet 440
— N —
Muskalar 282
Musset, Alfred de 169, 202 Nafi Atuf (bk. Kansu)
M u s t a f a (Tokat mebusu) 602 Nııgyszent Miklos kasabası 411
M u s t a f a Kemal (bk. A t a t ü r k ) Nahlt Sırrı (bk. ö r i k )
M u s t a f a Rahmi Bey 222, 336, 339 Nalm Hazım 84
M u s t a f a Şekip (bk. Tunç) Namık İsmail 397, 402
Musul meselesi 552 Namdar Rahmi 336
Muş 676 Namık Kemal 125, 137, 141, 149, 163, 390
Muşko 283 Napolyon 64, 297
Mut 13 Napolyon Bonapart (P. Berton) 205
Muzaffer Reşit (bk. Y. Nabi N a y ı r ) Nasırîler 29
Mücerret fikir ve müşahhas h a y a t 110 Nasturîler 274
Mücteh'id (P. H. Loyson) 205 Nasuhi Baydar 230
Müdafaa-i Millîye Vekâleti 598, 600, 604 Nayır, Yaşar Nabi 171, 404, 405
Müderrisler 329 Nazarî içtimaiyat 353
Müftüoğlu, Ahmet Hikmet 19, 41 Nazım Hikmet 404
Mülkiye mecmuası 339 Nazilli 675
Mülkiyet h a k k ı ve aile fikri 258 Nazmi Ziya 419, 422, 451, 487
Müller, W. K. 274 - 277, 392 Nebahat Hamid 338
Mü'minûn sûresi 19 Ne bile (Sekizinci) 122
Mümtaz Turhan 162, 165, 166 Nebizâde Hamdi (Trabzon mebusu) 602
Müneccimbaşı Ahmed Efendi 219 Necil Kâzım 407
Münevver - lik m e f h u m u 459; - liğin esası ve «humanite» 4 5 7 ; - l e r Necip Ali (bk. Küçüka)
483; - t a b a k a y a r a t m a k 486; - ve mütefekkir 456 - 458; - Necip Fazıl (bk. Kısakürek)
zümre meselesi 491; - zümre ve kalkınma 459 Necmeddin Sadık (bk. Sadak)
Münih 399, 414, 427 Necm-i şevket zırhlısı 136,137
Münire Hanım 103 Nedim 41, 135, 145, 439; - divanı 440
Münir Raşit 338 Nefesler ve türküler 115
Müridoğlu, Zühdü 428, 431 Nef'î 135
Müslümanlık 564 N e m r u t 345
Müstakil Ressamlar Birliği 415, 419, 420 Neolitik medeniyet 251
Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği 408, 448 Nergisi 142
Müşahhas ruhiyât (Edelihaus'dan M u s t a f a Şekip) 337 Nesimî 44
Müşterek emeller ve hedefler 477 Nevâî 145
Mütareke 133, 551 Nevres 437
Mütefekkir 456 Neymet, Gyula 237
 Osmanlı - devleti 162, 254, 608, 647; - dili 6 6 6 ; - e d e b i y a t ı 1 4 4 ; - h a -
Newton 568 nedanı 248; - imparatorluğu 81, 89, 163, 182, 298, 444, 544,
New - York 369 545, 565, 607, 612, 628, 647, 666, 667; - müellifleri 1 4 ; - p a -
Nice ( F r a n s a ) 153 dişahları 623; - saltanatı 185, 248; - Türklüğü 5 ; - v a t a n ı
Nietzsche 309 628; i l k - l a r 29; - lık mevhumesi 569; Osmanoğulları 666
Nigâr Hanım 113 Osmanlıcadan Türkçeye karşılıklar kılavuzu 86
Niğde 675 Osmanlıcadan Türkçeye karşılıklı t a r a m a dergisi 86
Nil 239 Osmanlı Ressamlar Cemiyeti 446
Ninova 284
Osten, Von der 251, 252
Niyazi Bey 225
Ovid 492
Nizam-ı cedid 255
Oxford 270
Nuh, Hz. 250
Nûr sûresi 21 Oygar, İsmail H a k k ı 409, 410
Nurullah Cemal 406, 424 Oyun dünyası, oyun ve s a n a t (Delacroix) 338
N u t u k (Mustafa Kemal) 594, 595 Oyun ve felsefe 342
Nüzket 245

—O — —ö—

«Oğlumun kütüphanesi» 223 Ödemiş 676

Oğuz 643 Öküz (Amuderya) 246
Oğuzlar/Guzlar 278 ölü - diller 117; - ve canlı k ü l t ü r 65, 87
Okkasionalizm 322 Ömer Bedreddin (Uşaklı) 405
Okul ve ortak kültür ve terbiye 595 Ömer bin Abdülaziz 142
Oldenberg, Prof. 625 Örik, Nahit S i m 405
Oldenbourg 237 Ötifron (Eflâtun) 336
Onat, Hikmet 419, 422, 424 Öymen, H ı f z ı r r a h m a n Raşit 581
Oppert, J. 285 özar, Midhat 451
Orartolar 282 Özlenen bir vatanın haritası 618, 619
Orbeli 237 Öztürk, Halil Nimetullah 45, 338
Ordu - İlim ve fen 594, - ve felsefe 318, 319 ö z t ü r k ç e bir yazı dili y a r a t m a k 78, 79
Orhan Sadettin 225, 336
Orhun Âbideleri 87
— P —
Orhun havalisi 246; - nehri 44; yazısı ve eaki Hind yazısı 288
Orta - tahsilin gayesi 576; - t e d r i s a t t a edebiyat 148 P a n a m a kanalı 485
Ortaç, Yusuf Ziya 83 Papa 550
Ortodoks 536; - luk 545 Parazit harem zihniyeti 508, 509
Osman Hamdi 416 - 418 P a r i s 374
Osman Kadri (Muş mebusu) 602
P a r m a k vezııl 143 — Q—
P a r e t o 354 gvntelot 354
P a r t l a r 302
Pascal 162 —R—
P a s k a l y a adası 289
Pavlo 106 Kııclne 135, 210
Itadloff 28, 43, 237 /
Pedagoji tarihi ve Türkiye maarif tarihi (Nafi A t u f ) 339
Kııgıp (Kütahya mebusu) 602
Pekin (Hanbalık) 239
Ragıp (Zonguldak mebusu) 602
Pelepones 271 Ramsay 251
Pelliot 237 Ramsted 237
Persepolis 268 Rasim (Ertuğrul mebusu) 606
P e ş t e 28, 413 Rasmuessen, V. 338
Peşte Müzik Akademisi 411 Rast Mevlevi ayini 440
P e t e r s b u r g 411 Rauf (Rize mebusu) 602
Rauf Yekta 444
P e t r a r c a 75
Rawil, H. 285
Petro I 242; hüyük - 650
Realist zihniyet 332
Pezneherd sokağı 380 Recai (Ordu mebusu) 602
Phidias 362 Recaizâde E k r e m 112 - 114, 116
Phonix 67 Recep Bey (Kütahya mebusu) 596, 597, 603, 663
Picasso 422, 428 Refet (Bursa mebusu) 603
Pindaros 537 Rehberler ve maşerî ş u u r
P i r n e k a r 381 Renan, Ernest 349
Refik (Koraltan), (Konya mebusu) 602
Pisagor 563
Refik Halit (bk. K a r a y )
Piyano ve T ü r k musikisi 448
Resim - cemiyeti 446, 447; müzesi 434; - de g a r p tesiri 420; - de ger-
Plâstik Sanatlar Sergisi 408 çekçilik 4 0 8 ; - d e şahsî tefsir 425; - ve sanat terbiyesi 433
P l u t a r k 492 Resim ve terbiye (İsmail H a k k ı ) 339
Poe, E d g a r Ailen 170 Resimli gazete 22
PoincarĞ, Henri 148, 337 Resulzâde Emin 615
Polonya 214 Reşat (Saruhan mebusu) 602
Poppe 237 Reşat Enis (bk. Aygen)
Porteuse de pain (Xavler de Montepin) 204 Reşat Nuri (bk. Güntekin)
P r a g 443 Reşat Şemsettin (bk. Sirer)
Prosper Merimâ 159 Reşit P a ş a 255
Proust, Marcel 155 Reşit Galip Bey 663
Pumpelley 240, 271, 280 Ribot 337
Rickert 488
Rimbaud 169
Ripka 237
Saba, Ziya Osman 405
Risaletün fi menâkıbi't-Türk (Câhiz) 306
Sabiha (ilk Türk kadın tayyareci) 5 2 3 - 5 2 7
Rodin 392 Sabit (Kayseri mebusu) 603
Rodos 545, 553 Sabri Esat (bk. Siyavuşgil)
Roland, Madam 492 Sadâbâd 133 '
Roma 298, 480, 492, 493; - medeniyeti 250, 457; - şaheserleri 457;- Sadak, Necmeddin Sadık 204, 338, 607
Sadi 493
şairleri 74; - Üniversitesi 564
Safa, peyami 155, 161, 165, 231, 360, 404, 408, 436
Romains, Jules 213 S a f a h a t (Mehmed Akif) 142
Roman 1 0 7 ; - k ü t ü p h a n e s i 1 1 0 ; - d a millî vasıf 1 5 8 ; - l a r ve tasvir S a f f e t (İzmit mebusu) 603
ettikleri enmuzeçler 1 0 8 ; - l a r ı n tesiri 108, 1 0 9 ; - v e ahlâk S a f f e t Örfî 336
1 0 8 ; - v e destan 110;--ve aile 1 1 1 ; - v e intihar vak'aları Sağay, E s a t (Maarif vekili) 249
1 0 8 ; - v e mektep 1 2 1 ; - v e sinema 1 1 1 ; - v e sosyoloji 1 1 1 ; - S a ğ n a k harabeleri 245
ve tarih I I I ; romanesk - lar 110; tarihî - lar 153, 154 Saint - A m a n t 420
Romanya 411, 494, 552, 554, 555; - musevileri 554, 555 Saint - Anselmus 326
Romen 414; - halk dansları 414; - yurdu şarkıları 414 Saint Martin, M. J. 301, 304, 305
Rostand 318 Saip Molla 406
Rölöve y a p m a k 402 S a k a l a r 302, 303
Rönesans 119; - inkılâbı 537 S a k a r y a 385, 531, 664; - muharebesi 102; - suyu 682
Rübab-ı şikeste (T. F i k r e t ) 115, 142 Sakçagöze 271
R u h - i n z i b a t ı 480; - un iktidarı 3 4 6 ; - v e beden 360; - ve vücut 342 Sakız 545
Sakyamoni 622
Ruhiyat (Hilmi Ziya) 337
Salambo (Gustave F l a u b e r t ) 232
Ruhiyat alfabesi (Hasan Ali) 337
Salıpazarı 399
Ruhiyat dersleri (Mustafa Şekip) 337
Salih Zeki 337
Ruhiyat usulleri (Cemil Sena) 337
Samanoğulları devleti 247
Ruhiyat ve ruhî h a r s (Reuben P. Halleck'den (Avni) 337 Sami 416;-dilleri 81, 83, 8 4 ; - h a l k ı 268; - kozmogonisi ve insan
Ruhülkuds 277 348; - l e r 2 8 2 - 2 8 4
Rumca 42, 455 Samih Rifat 83, 602
Rumlar 545, Rum mektepleri ve Yunan ihtilâli 544 - 546, 548 Samiler - Turanîler (Yusuf Ziya) 84
Rumeli 118, 186, 398, 502, 619; - Balkanları 502 Samipaşazâde Sezai 108
Rus - batınları 404; - donanması 611; - edebiyatı 494, 667; - ve Greko - Samogloviç 237
Romen kültürü 494; - edipleri 494; - istatistikleri 509; - mu- Samsun 3, 450
sikisi 670; - vatanperverliği 474; - ça 42, 483; - lar 494, 545, S a n a t - fantezi ve mizaç 159; - münekkidi 4 1 5 ; - ş e v k i ve koruma
650, 653, 670; Rusya 76, 114, 237, 290, 428, 434, 509, 511, 413; - terbiyesi 397; - m mazisi 210; - t a ilham ve icra 381; -
525, 552, t a millî k a r a k t e r ve üslûp 417, 4 1 8 ; - t a otomatizm 422;-
Ruşen Eşref (bk. ü n a y d ı n ) Çağdaş Rusya'nın gelişmesinde akade- ve cemiyet 152; - ve edebiyatta inkılâp 404; - ve inanç 152; -
milerin rolü 650; - Sovyet Rusya 428, 625 ve millet 1 8 7 ; - v e propaganda 1 5 1 ; - v e tarihî şartları de-
ğiştirme 423; - k â r ve çocuk ruhu 110
Sanat ve demokrasi (ismail H a k k ı ) 339 Semitik dil 92 - 94
Sanayi-i Nefise Mektebi 416, 446 Seneca 537
Sandıklı 676 Sergüzeşt (Samipaşazade Sezai) 108
S a r a y 29, 471; - ve millet 488; - ve t e k k e şairleri 118 Serim. Münir 162, 165, 166
Sarayburnu 367-370, 373, 391 Servet 337
Sardlar 282 Servet-i f ü n û n - devri 109; - zümresi 108
Sargon I I 281 Sevmek hakkı (P. wolff - G. Lerout) 123
S a r a r m a k 239 Sevük, İsmail Habib 157
«Sarıkamış muharebesinden sonra» (Binbaşı Ali Sami'nin tablosu) S e y h u n / Y a k s a r t nehri 303
424 Seylan 375
Sarp, H a t e m i Senih 337 Seythians a n d Greeks (E. H. Mins) 302
S a r t 239 Seyyid Beşir 619
S a t r a p l a r ve Türkler 304 Shakespeare 75, 121, 135, 210
Savaş ve azınlıklar 556 Shrader, E. 286
Sayce, A. H. 268, 271, 272 Sırbistan 494; Sırplar 649
Schaeder, H. H. 277 Sibirya 76, 241 - 243, 251
Schelling 42 Siegde 276
Schiller 42, 63, 210 Sihirli isimler 531
Schleiermacher 326 Siirt 676
Scheler, Max 354 Silüet ve şahsiyet 372
Sehlieman 271 Silvan 676
Schmidt 268 Simmel 354
Schopenhauer 41, 309 Sinan P a ş a 135
Scsuchardt 271 Sinema artistleri 103
«Science sociale» hareketi 354 Sint nehri 289
Sekizinci (İbnürrefik Ahmed Nuri) 122 Sipil 268; - kayaları 271
Selanik 136, 153, 545 Sir ırmağı 247
Selçuk 616; - lu devleti 238, 247 Sirer, Reşad Şemseddin 320
Selegna - Orhon 246 Sivaizm 274
Seligmann, Edwin 236 Sivas 428, 430, 616, 635
Selim I I I 254 Sivas Kongresi 57
Selim Sabit 225 Siyasî vahdet, harsî vahdet 631
Semerkant 239, 247 Siyavuşgil, Sabri E s a t 405
Sembolizm 151 «Skerci» (Bela Bartok) 413
Semiha Cemal 225, 336 Skolastik ve klâsik 537
Slovak halk şarkıları 414
Smith, A d a m 222 —ş—
Sofokl 537 Ş a b u h r a g a n 226, 277
Sokrat 225, 457, 537, 563, 622 Şadi 120
Sombart 354 Şaheserler ve âdi eserler 459
Sosyal - demokrat 332 Şahsiyet 342; - ve millet 310
Şakir (Çatalca mebusu) 603
Sosyalist meslekler 352
Şakir Bey 102, 103
Sovyetler (bk. Rusya) Ş a m 42, 240
Specht, Edouard 274, 275 Şamanî 42; Şamanizm 274; Şamanlık 505
Söz derleme işi 85; söz y a r a t m a yollan 85 Şanghay 375
Spencer, H e r b e r t 75, 351 Şapolyo, Enver Behnan 280, 336
Spinoza 322; Spinozim 322 Ş a r k 4 9 1 ; - d e h a s ı ile g a r p dehasını ayıran f a r k l a r 4 5 8 ; - i l e garbı
Spor 342, 343; -iptilâsı 343, 344; - ve h a y a t 464, 465 birleştirme 2 6 5 ; - m e d e n i y e t i 4 3 9 ; - t e z y i n i s a n a t l a n 432
Şaziye Berin 225, 336, 348
Stefansson 567
Şehirler 376; şehir ve köy şarkıları 394
Stein, Sir Aurel 268, 276, 280
Şehnâme (Firdevsî) 301
Strabo 270, 303
Şelei 245
Subartolar 282 Şemseddin S a m i 481
Sully - P r u d h o m m e 169 Şemsi 409
Sultanî yegâh 440 Şeniyet ve kıymet hükümleri 334
Sumerian and Georglan (M. Tseretheli) 286 Şerif Bey 614
Sumerian et indo - EuropeSn ( A u t r a n ) 286 Şer'iye Vekâleti 595 - 597, 601
Suriye 76, 247, 251, 270; şimalî - 29 Şevket 416
Sus 241, 245, 251 Şevket Aziz (bk. Kansu)
Şevket Doğan 419
Susa 271
Şeyh Galib 26
Suut Kemalettin (bk. Yetkin) Şeyh S a f f e t Efendi ( U r f a mebusu) 596
Suvarnaprabhasa 276 Şeyh Süleyman Efendi 43
Süleymaniye 629; - camii 440; - kütüphanesi 652; medrese-i - 605 Şeyhü'l-etibba Ebubekir Muhammed bin Zekeriya el - Razî (İzmirli
Süleyman Nazif 142, 143 İsmail H a k k ı ) 336
Şeyhülislâmlık ve serbest düşünme 570
Sümer 81, 261; - dili 82, 83, 94, 95; -1er ve Türkler 285, 286; - me-
Şeytan 623, 624
deniyeti 250, 268, 270, 281, 285, 287, 288; - Akad medeni-
Şimal kavimlerinin edebiyatı 232
yeti 54 Şinasi 219
Sümer ve Eti s a n a t tarihi 281 Şuurun bilâ - vasıta mu'taları (Bergson'den tercüme eden Nimetul-
Süreyya Hulusi 513 lah) 338
Sütkent 245 Ş ü k r ü Bey 83
Ş ü k r ü K a y a (Menteşe mebusu) 602
 — T — Taşkent 76, 239
Taşkıran (bk. Ağaoğlu Tezer)
Taberistan 303
T a t a r c a 42
Tacü't-tevârih (Hoca Sadeddin Efendi) 141
Taut, Bruno 451
Tadla vapuru 448
T a y g a l a r 614
Tahsin Bey (Aydın mebusu) 598, 602
Taylor 280
Tâkacs, Alexandre 237
Tayyare cemiyeti 447, 630
T a k l a m a k a n çölünde a r a ş t ı r m a l a r (Sir Aurel Stein) 280
Tebessüm inkılâbı 462
TakUtten ibdaa 559
Tecânüs ve dil birliği 554
Talaş 245
Tecrübî ruhiyat (Höffding'den tercüme eden Hüseyin Cahit) 337
Talât (Çankırı mebusu) 603
Tedris usulleri (Cemil Sena) 339
Talât M ü m t a z 394
Tedris usullerini muasırlaştırmak 336
Talebe cinayetleri 495
Tefelsüf iştiyakı 323
Talim ve terbiyenin ameli olması 2
Tek heceli bitişgen diller 288
Tang imparatorluğu 275
Teknik ve insan 360; - ve m e f k û r e 419
Tankut, H a s a n Reşit 285
Tanpınar, A h m e t H a m d i 432 Telifçiliğin tenakuzları (Hilmi Ziya) 338
Tanrı 20, 21 Telif ve tercüme nizamnamesi 255
Temessül meselesi 552 - 554
Tanrıöver, Hamdullaih Suphi 610, 628, 648
Tenevvür devrinde Alman r u h u (Hasan Cemil) 338
Tanzimat 13, 34, 138, 147, 169, 170, 219, 340, 350, 433, 439 - 441, 538,
Tengirşek, Yusuf Kemal 194
539, 544, 558, 565; - çıların hatası 544; - - hayriyye devri 601
Tenkit 421
T a r a m a dergisi 85 - 87
Teodor Kasap 107
Tarancı, Cahit Sıtkı 163
Terakki fikrinin menşe ve tekâmülü (Mustafa Şekip) 338
T a r h a n ; Abdülhak Hâmid 64, 143, 145
Terbiye mecmuası 339, 577
Tarı (Tadla v a p u r u n a Türklerin verdiği ad) 448
Terbiye musahabeleri (W. James'den tercüme eden M u s t a f a Şekip)
T a r ı m Bakanlığı 581
339
Tarım ırmağı 246
Terbiyenin rolü 7
Tarih I (haz. T.T.T. Cemiyeti) 248
Terbiye ve demokrasi (John Dewey'den tercüme eden Avni) 339
Tarih, dil ve coğrafya fakültesi 88
Terbiye ve veraset (Abdullah Cevdet) 339
Tarih - inkılâbı 278; - inkılâbı ve millî benlik 263; - kitapları 2 5 5 -
257, 263; - kongresi 249;- nazariyesi 266; - örf ve âdet Tercüme - edebiyatı 109, 218; - f a a ü y e t i 202, 222; - heyeti 219; - he-
334; -î göçler 310, 311; - î kazılar 290 - 293; - î şehirler 245; - î yetleri 208; - meselesi 218; - repertuvarı 205; - roman 229; -
taklit ve temessül 378, 3 7 9 ; - v e felsefe 314; - ve iktisat seferberliği 220, 221;- tenkitçiliği 225; - üslûbu 226;-lerin
2 3 5 ; - v e kültür 2 4 9 ; - v e y a r a t m a faaliyeti 227; benükçi - rolü 220; - ve dilin zenginleşmesi 109; - ve medeniyet 226; -
görüşü 285 ve sahne 204; - ve uyanış hareketi 224
T a r k u l a r 270 Tesub 269
 Tör, Vedat Nedim 405
Teşkilât-ı esasiye kanunu 531, 660 Trablus 532
Tevfik F i k r e t 63, 64, 135, 142,163 Trabzon 513
Tevhid-i tedrisat - inkılâbı 593; - k a n u n u 598, 605, 606 T r a k y a 157, 290
Tevrat 267, 359 Transandantal felsefe 357
Tezkiretü'l-evliya (Feridüddin A t t a r ) 279 «Transilvanya Macar halk türküleri» (Bela B a r t o k ) 414 ,
The ancient empires of the east (A. H. Sayce) 271 Truva kalesi 106, 270, 271; - 290 - 295 - lılar 282
The Hittites, the story of o forgotten empire (A. H. Sayce) 268, 272 Tseretheli, M. 286
The racial history of man (Roland B. Dixon) 267, 268 Tukyu - Türkleri 54, 244; - devleti 247
The script of H a r a p p a and Mohancodaro and its connection with ot- Tuna nehri 86, 89, 246
her scripts (G. R. H u n t e r ) 287
Tunç, M u s t a f a Şekip 161, 162, 164-166, 170, 331, 334, 336-339,
Thomas, Stephan 411
353, 356 - 358, 455, 464, 467, 562
Thomsen 237
Tunç devri 242
Tıb Fakültesi 605
Tunguz 92
Tıbbiye liseleri 511
Tunus 245
Tibet 375, 661
Turan 42; - lılar 301
Ticaret mektebi 558; yüksek - mektebi 557
T u r f a n 273 - 275
Tiglat P a l a s a r I I I 282
Tursalar 282
Times 552
Tuvarek medeniyeti 281
Timur 504; - imparatorluğa 2 4 7 ; - l a r 513
Tülbentçi Feridun Fazıl 405
Tirbular 282
Tünel 449
Tire 531
Titan 73 T ü r k 23, 38, 52, 69, 359, 374, 376, 378, 389, 438, 439, 445, 446, 484,
505, 514, 531, 532, 548, 570, 571, 584, 588, 589, 610 - 618,
Tiyatro - ve h a y a t 209; - ve kadın 212; - ve örf 209; - ve tesettür 122
647, 6 5 3 ; - a d l a n 13, 1 4 ; - a i l e s i 496, 516; - akademisi 647,
Tobol ırmağı 242 6 4 9 ; - â l e m i 5 0 8 ; - a n n e s i 389, 505, 5 1 0 ; - a n â s ı r ı 6 4 2 ; - a n -
Toharistan 306, 308 siklopedi ve k a m u s u 31; - askeri 388; - bayrağı 388; - birliği
Tokat 675 6 0 7 ; - b ü n y e - i iktisadiyesi 507; - büyükleri 14;-câmiası
Tolu, Cemal 428, 429 472; - cemiyeti 441, 473, 516, 558, 622; - çocukları 565, 576; -
çüliik 609, 631, 638; - davası 628; - destanlan 1 1 8 ; - d e v l e t
Tomsk müzesi 243
akademisi 650 - 652; - devleti 584; 629, 630, 647; - dili
Topkapı sarayı 417; - kütüphanesi 652 548, 666, 668; - dili ile Art ve Sami dillerin karşılaştırılması
Toprak, Burhan ü m i t 339, 450 84 ; - d i l i n i n Hint - Avrupa dilleri ile olan münasebeti 8 4 ; -
Torlar 269; Tor Türkleri 311 dlllnln tarihî ve mukayeseli grameri 84; - dili ve dünya
Toros d a ğ l a n 281 dilleri 92, 9 3 ; - d i y a r ı 615; - dünyası 6 1 4 ; - d ü n y a s ı ve bir-
lik (jıııırıı 014; - edebiyatı 666; - ekolü 4 2 2 ; - e r k e ğ i 5 0 8 ; -
Torricelli 568
eaorlorl 403, 626; - felsefesinin Yunan ve î r a n felsefeleri
Tourgenief, î v a n 159 Uznrlmt.'kl tesiri 348; - fikriyatı 358; - gençliği 395, 471,
Tönnies 354
496, 523, 527, 611, 619, 661, 666, 668; - gökleri 5 2 7 ; - h a l k ı
4 3 7 ; - h a l k edebiyatı 5 7 0 ; - h a l k müziği 445;-hanımları
549, 556, 583, 600, 638, 644; Azerî Türkçesi 43; Bucak
5 1 7 ; - h a r s ı 395, 6 0 7 ; - h a y a t ı 507, '647; - hayat-ı içtimaiyesi
Türkçesi 30; Kırım Türkçesi 30; güzel Türkçe 108, 109,
506, 5 1 6 ; - h e y e t - i içtimaiyesi 473, 476, 477; - heykeltraşları
114; - ıstılahlar 86, 87; - y a z m a k 62, 64, 140
431, 4 5 0 ; - h i k m e t i 347 - 349; - hikmetinde esas 3 4 9 ; - h i k -
meti ve âlemin nizamı 3 4 7 ; - ı r k ı '376; - ırkının kudretli T ü r k büyükleri veya T ü r k adları (Besim A t a l a y ) 15
kolları 3 7 6 ; - ı r k ı Ve Türk dili 76; - içtimaiyatı 5 1 3 ; - i d a - Türkçeden Osmanlıcaya indeks 86 r
resi 552; - ihtilâli 472; - inkılâbı 119, 375, 396, 471, 475, Türkçe g r a m e r (Jean Deny) 34
584, 657, 662;-inkılâbının umdeleri 662; - istiklâl cidali
Türkçülüğün esasları (Ziya Gökalp) 319
3 8 6 ; - i s t i k l â l i 5 8 9 ; - k a d ı n ı 513, 514; - kadınlığı 386, 5 0 1 -
510, 513 - 527, 664; - kadım planörcü 527; - kadını tayyareci Türk derneği 637
526; - k a h r a m a n ı 370; - k a r a k t e r i 417, 666; - kavimleri 77, T ü r k dili 95
386, 388; - kavimlerinin harsçı birleşmesi 77; - kavminin T ü r k dili için (Sadri Maksudi Arsal) 86
askerî faziletleri 386; yeni kitapları 534; - kozmogonisi 347; - T ü r k dili kurultayı I - I I 81, 84
köylüsü 394, 586, 693 k u ş u 523, 525, kuşu gençleri 525; -
T ü r k dili tedkik cemiyeti 81, 83, 87
kuvveti 504; - lehçeleri 614; - Türklerde devlet teşkilâtı ve
halkçılık 258; - lerde madencilik 244; latcısı - leri ve ede- T ü r k dil kurumu 94
biyat 132; leşmek yolu 543; -1er ve Anadolu'nun yerli hal- T ü r k edebiyatında ilk m u t a s a v v ı f l a r (Köprülüzâde Mehmed F u a d )
k ı 88, 89; - lük ve İslâmiyet 570; - lük ve İslâmlık 492, 146
lügati 28; - m a a r i f i ve halk 539; - medeniyeti 174; - milliyet- T ü r k edebiyatı tarihi (Köprülüzâde Mehmed Fuad) 277
perverliği ve yeni Türkiye devleti 629; - 1er 13, 15, 19, 29, T ü r k felsefe cemiyeti 328, 329
44, 439, 458, 461, 471, 475, 492, 568 - 571, >608, 626, 650, 651,
T ü r k gücü 637
666; A n a d o l u - l e r i 395, 627; Azerbaycan - leri 77; Medleri
282; P l a s k - leri 311; ş a r k - leri 4 4 ; - l i s a n ı 394, 6 5 0 ; - l ü k T ü r k - Hun imparatorluğu 246
506, 548, 628, 641, maarif cemiyeti 6 7 2 ; - m a s a l l a r ı 118;- T ü r k i s t a n 241, 268, 504; Çin Türkistanı 77, 273; eski - 615; şarkî
medreseleri 564; - mektepleri 5 5 6 ; - m i l l e t i 26, 27, 35, 56, 218
375, 502, 505, 570, 585, 586, 605, 608, 609, 616, 628-630, Türkistan'da h a f r i y a t Ve T ü r k medeniyetleri (Rafael Pumpelly) 280
632, 634, 647, 659, 660, 662 - 668; - mimarisi 398, 439, 570; -
T ü r k i y a t 235; - encümeni 633; - enstitüsü 652; - kurultayı 625
mitolojisi 118; - musikisi 378, 394, 4 0 7 ; - m ü z i ğ i 441, 4 4 5 ; -
müfekkiresi 459;- münevveri 441, 628, 629, 6 5 7 ; - m ü z e y - T ü r k i y a t enstitüsü mecmuası 28, 278
yenatı 6 4 0 ; - o p e r a s ı 4 4 2 ; - o r d u s u 369, 370, 6 6 4 ; - O s m a n l ı Türkiye 3, 37, 38, 69, 76, 104, 118, 122, 131, 157, 158, 179 - 186, 193,
imparatorluğu 247; - planörcüleri 525; resmi ve minyatü- 195, 220, 352, 353, 367, 368, 374, 376, 390, 394, 408, 418,
r ü 417; - ressamları 416, 419, 422 - 428; - salonu 640;- sanatı 437, 438, 446 - 448, 450, 477, 479, 480, 486, 496, 508, 524,
400, 401, 407, 415, 416, 430; - s a n a t k â r ı 615; - s a n a t sergi- 526, 527, 531, 543, 548- 550, 553, 555-561, 577, 585, 588,
leri 4 2 0 ; - s a n a t tarihi 398; - şehirciliği 4 3 3 ; - t a r i h i 5 1 3 ; - 589, 603, 606, 608, 630, 632, 638, 657, 676, 677; - ahalisi
tarih-i. medeni ye ti 458; - tarih tezi 301; - tarih ve kültürü- 554; Cumhuriyet-si 88, 510; - iktisadiyatı 557; - nin nebat
nün zenginliği 570: - tarihi ve T ü r k milleti 5; - tipi 359; - ve hayvanları 557; - Türkçesi 79
Türkiye ve Türkçe 38; - vahdeti 608; - vatanı 501, 589, 611,
619, 620, 650, 651, 677; - vatandaşları 475; - vatanperverliği Türkiye Büyük Millet Meclisi 248, 376, 380, 389, 390, 531, 573, 595.
678; - ve Yunan felsefesi 347; - zekâsı 535; - zevki 445, 598, 600, 605, 629, 648
640, Türkçe 18, 27, 28, 33, 34, 356, 480, 481, 484, 485, 543, Türkiye Cumhuriyeti 8, 85, 144, 183, 247, 254, 262, 329, 331, 340,
367, 476, 504, 576, 585- 587, 589, 600, 601, 614, 677; - ve
lâiklik 340
 U ş a k 676
Uşaklıgil, Halid Ziya 108, 135, 142, 143, 229
Türkiye muallimler birliği 1 U t r a r harabeleri 245
Türklerle Hint - Avrupalıların menşe birlikleri (İsmail H a m i ) 258, Uyanış devirlerinde tercümenin rolü (Hilmi Ziya ü l k e n ) 228, 279
357 U y g u r - âlimleri 239; - T ü r k medeniyeti 273, 274, 279; - v a t a n ı 239;
Türklük ve T ü r k ç ü l ü k izleri (Reşid S a f f e t Atabinen) 237 - yazısı 54
T ü r k resim müzesi 450 Uzak ülkelere h a s r e t 153
Türk resim ve heykel müzesi 450 Uzunköprü 676
Türk ressamlar cemiyeti 424
T ü r k sözü 101 — Ü —

T ü r k tarihi tedkik cemiyeti 83, 248, 256, 257

Türk ocağı ocakları 211, 235, 237, 593, 607 - 620, 624, 625, 628 - 631, Ülis 106
637-646, 654; Bakû'da 615; Çin'de - 6 1 5 ; - n i n emeli 629, Ülken, Hilmi Ziya 222, 273, 336, 337, 339, 341, 347, 350
630; e s k i - 6 1 0 , 611; - eski ve yeni - 607, 608; i l k - 6 2 9 ; - ve Ülker 27
garpçılık 617, 618; Trabzon - 513; - ve Türk dili 637, 6 3 8 ; - Ülkü 81, 87, 98, 272, 289, 339, 673, 681
ve Türk edebiyatı 639; - ve T ü r k kültürü 616; - ın vazife ve Ünaydm, Ruşen Eşref (Karahisar-ı sahip mebusu) 531, 602
gayesi 636 - 646 Ünye 676
T ü r k tarihi ve T ü r k dili kongreleri 668
Üniversite - ler 356;- lerde felsefe 335; - ve Türkiye mihveri 557;-
T ü r k t a r i h k u r u m u 289, 290, 309, 312
ve üniversitelerimiz 562; - ve yabancı dil 560
T ü r k t e f e k k ü r tarihi (Hilmi Ziya Ülken) 336, 349
Üslûp 141; - değişmesi 143; - tekâmülü 142
T ü r k yurdu 32, 55, 58, 119, 129, 512, 517, 556, 620, 636, 646, 653, 656
Üren, Eşref 428, 431
Ürgüp 676
_ U— Üsküdar 373; - çatması 142
ü t o p i ve şe'niyet 66
Ugan, Zakir Kadiri 647
Uigurica (Müller) 275
Uluborlu 29 _ V —
Ulus 95, 230, 232, 415
Vahdetsizlik 164, 165
Umumi filozofi (Hatemi Senih - Zekeriya) 337
Vahid 380
Umumi pedagoji (İsmail H a k k ı ) 339
«Vak'a - i hayriyye» 156
Umumi T ü r k tarihi (Deguignes) 223
Vakit 230
Unutulanlara saygı 228
Valery 155, 170, 416
Ur 295
Van 1
Ural 246
V a n g - yen - t e 275
U r a l - A l t a y 92
Varlık 150, 154, 175, 264, 296, 339, 340, 403, 407, 411, 431, 445, 584,
U r f a 676
592,
Urla 675
«Usul-i darb-ı feth» 440
Varlık ve insan 347 W a t t 567
Vasfi Mahir (bk. Kocatürk) Wells, H. G. 172
Vasıf Bey (Maarif vekili, S a r u h a n mebusu) 1, 598, 599, 600, 601, YViese, Von 354
602, 604, 648 Winckler 251
Vatan 18, 103
Vatandaşlık f i k r i 165
— Y —'
Vatandaşlığın dış ve iç cephesi 475, 476 /
Vatanseverlik ve vatandaşlık 473, 474
Yabancı - asıllı kelimeler 39, 40, 43; - dil bilmek 483, 484, 485; - ke-
Vaux, Carra de 358 limeler ve kaideler 116; - nahiv ve Türkçe 141
Vazife ve cemiyet 490
Yafes 250
Vedat Nedim (bk. Tör)
Yahya Galip (Kırşehir mebusu) 602
Vedat ö r f î 204
Yahya Kemal (bk. Beyatlı)
Vehim ve h a k i k a t 346
Velid hin Abdülmelik 42 Yahudi - cemiyeti 549; - 1er 268, 359
Verbalizm 351 Yakup Kadri (bk. Karaosmanoğlu)
Vergi ve dil 549, 550 Yakut dili 95
Versuch einer Beantvvortung der F r a g e : Welcher Sprachgruppe ist Yakut-ı Hamevî 303
das Sumerische anzugliedern (Kluge - Meinhof) 286 Yalçın, Hüseyin Cahit 16, 218, 223, 224, 225, 337, 338
Verdi 670 Yalman, Ahmet Emin 16
V6vy, Leopold 423, 449, 451 Y a p m a k ve y a r a t m a k s a f h a s ı 373
Veysî 142
Yaratıcı kuvvet 358
Vico 236
Yaratıcı muhayyile (Ribot'tan M u s t a f a Şekip) 337
Vierkandt 354
Virgil 74, 135, 492, 537 Yaratıcı tekâmül ve hayatın tekâmülü (Bergson) 356
Viyana 216, 380, 381, 450, 532 Yarkent 273
Vodvil 122; - 1er 211 Yaşar Nabl (bk. Nayır)
Volga 246; - vadisi 29 Yavuz Sultan Selim 565
Volks museum 44 Y e d i - s u 246
Voltaire 128, 326 Yemen çölleri 502
Von le Cog 44, 237, 274, 277, 280 Yengikent harabeleri 245
Völkerkunde müzesi 274
Yeni a d a m 497
Yeniçeri 59
— W —- Yeni içtimaiyât dersleri (Mehmed izzet) 194
Yeni devlet, yeni dil ve yeni üslûp 144
Wachshırger 273
VVagner 114, 206, 670 Yeni gün 380, 390
Waldschmidt, Von E. 275 Yeni harfler 57, 69; - harfler ve T ü r k ocağı 55
Yeni h a y a t ve yeni edebiyat; - h a y a t ve yeni musiki 378; - h a y a t
yerli edebiyat 153; - nesil 1, 2; - nesil ve halkevleri 677; -
nesil ve yeni dil 73; - s a n a t cereyanı 399; - vatanperver tipi
476, 477
Zaim, T u r g u t 428, 430
Yeni m e c m u a 106 Zakir Kadirî (bk. U g a n )
Yeni Resim cemiyeti 446 Zahir Sıtkı (bk. Güvemli)
Yeni r u h 68, 75 Zekâi (Aydın mebusu) 603
Yenisey ırmağı 242 Zekâi P a ş a 419
Yeni T ü r k mecmuası 339, 416, 675 Zekâ ve hads 357; - ve t e r a k k i 456
Yeşilköy 526 Zekeriya 337
Yetkin, Suut Kemal 158, 161, 167, 336, 337 Zekeriyya, Hz. 20
Yorga 237 Zeki 409
Yozgat 251, 291, 674 Zeki F a i k 416, 428
Yönetken, Halil Bedi 411, 439 Zeki Mesut 473
Yöntem, Ali Canip 135 Zend 301
Yugoslavya 418 Zendavesta 359
Yunan 362, 378, 480, 492, 493, 536, 537; - askerleri 545; - devleti 545; Zerdüşt 348
- düşüncesi 563; - hikmeti 347, 348; - İstan 269, 298, 494, 595; Zeren, Kemal 409
- i s y a n ı 545; - klasikleri ve millî klasikler 457; - lılar 334; -
Zeus 269
lisanı 73, 74; - medeniyeti 273; - mitolojisi 273, 562; - mü-
fekkiresi 459; - sanatı 74, 273; - şiiri 73; eski - 261, 362; es- Zincirlikuyu 526
!ki-îler 473; eski - medeniyeti 269; eski - sanatı ve asrî in- Ziraat 243
s a n 378; eski ve Eti medeniyetleri arasındaki münasebet Ziya Efendi 30
272; eski ve Roma kaynaklarına gitmek 493, 494; kadim -
Ziyafet (Eflâtun'dan Şaziye Berin) 225, 336
392; kadim - medeniyeti 457; kadim - şaheserleri 457
Ziya Gökalp 107, 115, 194, 222, 256, 317, 331, 461, 569, 570, 636
Yunanca 42, 494, 545
Ziya Gökalp'in hayatı ve Malta mektupları (Ali Nüzhet) 336
Yunan'dan evvelki T ü r k medeniyeti (Yusuf Ziya) 83
Ziya Gökalp ve m e f k û r e ( S a f f e t ö r f î ) 336
Yunus E m r e 145, 146
Ziya Osman (bk. Saba)
Yunus E m r e (Burhan ü m i t ) 339
Ziya P a ş a 42
Yurt bilgisi ve inkılâp dersleri 584
Zola, Emile 132
Yusuf H a s Hacib 193, 194, 279
Zonaro 416
Yusuf Şerif (bk. Kılıgel)
Zonguldak 450, 668, 672
Yuduf Ziya 83
Zümre hayatını kuvvetlendirmek 496
Yusuf Ziya (bk. Ortaç)
Yücel, H a s a n Âli 147, 274, 337, 339
Yüksek okullar 599