ΒΥΖΑΝΤΙΝΙΣΜΟΙ...

ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

ΨΑΛΜΟΣ ΔΙΑ ΤΟΥΣ ΨΑΛΤΑΔΕΣ

Ἡ ἑορτὴ τοῦ Δεκαπενταυγούστου μοῦ ἐγέννησε μερικὰς σκέψεις διὰ τὴν

βυζαντινὴν μουσικὴν τῶν ἐκκλησιῶν μας καὶ τὴν ἐκτέλεσίν της.

Σὰν Χριστιανὴ κ’ ἐγὼ -καὶ σὲ ἡλικίαν μάλιστα ποὺ σκέπτονται πλέον οἱ

γυναῖκες νὰ ἐξαγοράσουν τὶς νεανικὲς ἁμαρτίες τους μὲ νηστείαν καὶ προσευχὴν-
ἐπῆγα τὴν ἡμέραν τῆς Κοιμήσεως νὰ πάρω τὸ «χρυσὸ δοντάκι μου»,
προσθέτουσα εἰς τὰ χρυσᾶ τοῦ ὀδοντοϊατροῦ μου καὶ ἕνα τοῦ Θεοῦ ! Μία ἀπὸ τὶς
κεντρικώτερες καὶ μεγαλείτερες ἐκκλησίες ἦταν γεμάτη ἀπὸ πιστούς. Καὶ
σκέπτεσαι, ἂν οἱ ἐκκλησίες εἶνε λίγες στὴν Ἀθήνα ἢ οἱ πιστοὶ πολλοί. Γιατί, τὶς
μικρὲς γιορτὲς καὶ τὶς τακτικὲς Κυριακὲς περισσεύουν οἱ ἐκκλησίες καὶ γιὰ τὶς
ἔκτακτες γιορτὲς καὶ τὴν Μεγάλην Ἑβδομάδα δὲν εἶνε ἀρκετές. Σκέπτεσαι
ἀκόμη καὶ κάτι ἄλλο, ἅμα βλέπῃς τόσον κόσμον πιστῶν καὶ εὐλαβῶν, τόσο
πλῆθος νέων καὶ γέρων νὰ μεταλαμβάνουν καὶ νὰ προσεύχωνται μὲ κατάνυξιν.
Πῶς συμβαίνει νὰ διαβάζῃς ὕστερα στὶς ἐφημερίδες τόσα ἀποτρόπαια ἐγκλήματα
μὴ συμβιβαζόμενα μὲ τὰς εὐλαβεῖς μας διαθέσεις ;

Ἀλλὰ δὲν πρόκειται νὰ φιλοσοφήσω οὔτε ἐγκληματολογικὰς θεωρίας νὰ

ἀναπτύξω. Ἐκεῖνο ποὺ μ’ ἔκαμε νὰ μὴ ξεχάσω τὸ μικρόβιον τοῦ μουσικοκριτικοῦ
μέσα στὸ ἱερὸν περιβάλλον ἦταν τὸ σύστημα τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς ποὺ
ἐπρόβαλλεν ἐμπρός μου, μὲ τὴν τυραννίαν τῆς ψαλτικῆς τιμωρίας ποὺ ἐδοκίμασα.
Ἥμαρτον, Θεέ μου καὶ σεῖς ἀδελφοὶ χριστιανοί, συγχωρῆστε με, γιατὶ...
ἐκολάστηκα !!

Ὑμνεῖτε -λέγει- τὸν Θεὸν ἐν χορδαῖς καὶ ὀργάνοις ! Ἔ, τότε γιατί μέσα σ᾿
αὐτὸν τὸν ἀτελείωτο ἀμανέ, ποὺ σερβίρουν οἱ περισσότεροι ψάλτες, δὲν βάζουν
καὶ κανένα μπαγλαμαδάκι ἢ λαγοῦτο ;

Δὲν εἶμαι εἰδικὴ εἰς τὰ βυζαντινά. Ξέρω μόνον ὅτι τὸ Βυζαντινὸν Κράτος
ἐκληρονόμησε τὸν πολιτισμὸν τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος, καθὼς καὶ τὰς τέχνας καὶ
ἐπιστήμας μαζὶ μὲ τὴν μουσικήν της, ἡ ὁποία βασίζεται εἰς τοὺς ὀκτὼ τρόπους -
κλίμακας (δώριον, ὑποδώριον, φρύγιον, ὑποφρύγιον, λύδιον, ὑπολύδιον,
μιξολύδιον καὶ ὑπομιξολύδιον).

Μετὰ τὴν ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὅλαι αἱ τέχναι καὶ ἐπιστῆμαι

μετεφέρθησαν εἰς τὴν Εὐρώπην. Τὰς δὲ κλίμακας τῆς μουσικῆς παρέλαβεν ὁ
Πάπας Γρηγόριος καὶ ἐξ αὐτῶν ἐδημιούργησε τὸ γρηγοριανὸν ἆσμα, ἐξ οὗ καὶ ἡ
εὐρωπαϊκὴ μουσική.

Δὲν εἶνε δυνατὸν λοιπὸν ἀποτέλεσμα τῆς ἱστορίας αὐτῆς νὰ εἶνε ὁ σημερινὸς
ἀμανὲς ποὺ ἐδημιούργησεν ἡ ἀμάθεια ἀφ᾿ ἑνὸς μερικῶν ψαλτάδων καὶ ἡ φιλοδοξία
νὰ δείξουν τὴν καλλιφωνίαν τους, παρατείνοντες καὶ ποικίλλοντες τὸ βυζαντινὸν
μοτίβο κατὰ τὸ γοῦστο τους.

Ἐπροοδεύσαμε ἀρκετὰ ὥστε νὰ βάλωμε καὶ ἠλεκτρικὰ εἰς τὶς ἐκκλησίες μας.
Δὲν ἦταν δυνατὸν ἡ πρόοδος νὰ ἐπεκταθῇ καὶ τὸ μουσικὸν ζήτημα, ὥστε νὰ
καθιερωθῇ μία πρότυπος σύνθεσις, τὴν ὁποίαν ν᾿ ἀκολουθήσουν πιστὰ ψάλτες
ἐγκεκριμένοι ἀπὸ τὴν Σύνοδον ἢ ἐπιτροπὴν τοῦ ὑπουργείου ; Ἐπὶ τέλους, ἂς μὴν
εἶνε καὶ τενόροι ἢ βαρύτονοι πρώτης γραμμῆς, ἀλλ᾿ ἁπλῶς ἰντονάτοι ψάλλοντες μὲ
κάποιαν μυστικοπάθειαν, ἁρμονικὰ καὶ χωρὶς ἐξάρσεις μελοδραματικάς, ὥστε νὰ
ὠρύωνται συναγωνιζόμενοι τοὺς γνωστοὺς βαρυτόνους τοῦ Μαΐου.

Ἐκτὸς αὐτοῦ, εἰς τὸν αἰῶνα τῆς ταχύτητος, νομίζω πὼς δὲν θὰ ἦταν ἄσκοπον
νὰ συντομευθῇ καὶ ὁ χρόνος τῆς Λειτουργίας, τὴν ὁποίαν μακραίνουν μὲ τὸ
τράβηγμα αὐτὸ τοῦ ψαλσίματος οἱ παπάδες καὶ οἱ ψάλτες. Ὅσην εὐλάβειαν καὶ
ἂν ἔχῃ κανείς, καταντᾷ μαρτύριον νὰ στέκεσαι ὀρθὸς ἐπὶ δύο ὧρες, μὴ ἀκούων
κάποτε παρὰ τὰ μισὰ λόγια ἀπὸ τὴν κακὴν ἀκουστικὴν τῶν ἐκκλησιῶν, ποὺ
βουΐζουν ἀπὸ τὴν ἀκόμη χειρότερον ντιξιὸν τῶν ψαλτῶν. Ὅσην κατάνυξιν καὶ ἂν
ἔχῃς τὴν χάνεις καὶ τότε ἀρχίζει ἡ κουβεντούλα, τὸ κουτσομπολιὸ καὶ τὰ νέα τῆς
γειτονιᾶς.

Δὲν ξέρω ἂν διδάσκεται πλέον εἰς τὰ σχολεῖα ἡ ἐξήγησις τῆς Λειτουργίας, μὰ

εἶναι βέβαιον πὼς λίγοι Χριστιανοὶ καὶ γραμματισμένοι θὰ ξέρουν τὴν σημασίαν
τῶν διαφόρων παραστάσεων καὶ τύπων της. Ἀλλὰ πῶς νὰ μάθωμε αὐτά, ποὺ
ἐξεχάσαμε πρῶτα τὴν γλῶσσα μας καὶ ἡ νεωτέρα γενεὰ κοντεύει νὰ μείνῃ
ἀγράμματη ;

Οἱ παλαιότεροι παρακαλοῦσαν ἀκόμη καὶ τὸ φεγγαράκι νὰ τοὺς φέγγῃ νὰ

πηγαίνουν στὸ σκολειὸ νὰ μαθαίνουν γράμματα. Οἱ νεώτεροι τὸ σκᾶνε τὴν ἡμέρα
γιὰ τὸ φοῦτ-μπὼλ καὶ τὰ διάφορα γυμναστικὰ παιχνίδια. Ἐκεῖνοι ἐγύμναζαν τὸ
πνεῦμα, αὐτοὶ περιποιοῦνται τὰ πόδια, γι᾿ αὐτὸ ἄλλαξαν οἱ καιροὶ καὶ σηκώθηκαν
τὰ πόδια καὶ κτύπησαν τὰ κεφάλια !!

Ἀπεμακρύνθηκα ὅμως ἀπὸ τὸ θέμα μου ποὺ ἦταν γιὰ τὴν βυζαντινὴ μουσικὴ
καὶ τοὺς ψάλτες. Ἂς μὲ συγχωρήσουν γιατὶ τοὺς τὰ ἔψαλλα, ἂν καὶ εἶνε βέβαιον
ποὺ θὰ μὲ... ψάλλουν κι᾿ αὐτοὶ κάποια μέρα εἰς ἐκδίκησιν.

Ὄλγα Παπαδιαμαντοπούλου - Βαλτετσιώτου (Ρεβέκκα)

ἐφ. «ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ» 19.8.1933