TÜRKİYE’NİN BEŞ YILLIK KALKINMA PLANLARINDA YER ALAN

KÜLTÜR(VE SANAT) KONUSU’NUN DURUM ANALİZİ, AMAÇ, HEDEFLER VE

POLİTİKALAR AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

Beş Yıllık Kalkınma Planların Da Yer Alan Kültür Ve Sanat Alanında Hedef Ve Amaçlar

İkinci beş yıllık kalkınma planında, Türk kültürünü geniş kitlelere yönelterek gelişmesi için
Türk kültür eserlerini sayı ve nitelik bakımından daha iyi seviyeye ulaştırmak, bu imkânı
sağlayacak sanatçı ve elemanları yetiştirmek, yeni eserlerin ortaya çıkmasını sağlayacak
ortam yaratmak, eski Türk sanatları ve Türk folklorunun bütün dallarında bilimsel araştırma,
tespit ve tanıtma faaliyetleri yapmak, kültür eserleri için etken bir dağıtım sistemi kurmak,
kültür değeri taşımayanlar yerine değerli kültür eserlerini getirmek amaçlanırken, üçüncü beş
yıllık kalkınma planında, ikinci plandaki gibi geniş bir kapsamda ele alınmıştır. Yeni kültür
eserlerinin yaratılmasını sağlayacak bir ortamın hazırlanması, Türk kültür değerlerinin yurt
içinde ve dış dünyaya tanıtılması, klasik ve çağdaş kültür değerlerini Türk toplumuna
aktarılması amaçlanmıştır. Dördüncü kalkınma planında üçüncü plan döneminde, kültürel
alanda yaratma, koruma, tanıtma, yayma, eğitim ve araştırma çalışmalarında nicel bazı artışlar
dışında, nitelik açısından geçmiş plan dönemlerinden farklı bir uygulama sağlanmadığı gibi
yeni yaklaşım ve atılımlarda gerçekleşmemiş olduğu gözlemlenmiştir. Beşinci beş yıllık
kalkınma planında kültür alanında amaçlanan, milli ve manevi varlığımızı yaşatma ve
tanıtma, kültür hizmetlerinde az yararlanmış bölgelere öncelik verme ve hizmeti bölgelerin
potansiyeline uygun olarak ve bu potansiyeli geliştirecek şekilde götürmektir. Altıncı beş
yıllık kalkınma planında çalışmalarının özünü milli kültür; kalkınma, çağdaşlaşma ve dışa
açılma çalışmaları oluşturmuştur. Milli kültürün geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, kalkınma
politikalarının temel ilkelerinden birisi olmuştur. Sekizinci kalkınma planında, kültür
değerlerinin korunması, zenginleştirilmesi ve gelecek nesillere geliştirerek aktarılması esastır.
Dokuzuncu plan döneminde ise kültürel altyapının güçlendirip geliştirilmesine devam
edilmiştir. Onuncu dönemde kültürel zenginlik ve çeşitliliğin korunup geliştirilerek gelecek
nesillere aktarılması, kültür ve sanat faaliyetlerinin yaygınlaştırılması ile milli kültür ve ortak
değerler etrafından toplumsal bütünlüğün ve dayanışmanın güçlendirilmesi amaçlanırken On
birinci plan döneminde ise milli kültür ve ortak değerler etrafında toplumsal bütünlüğün ve
dayanışmanın güçlendirilmesi ile kültürün kalkınmadaki çok boyutlu etkisinin artırılması
temel amaç olmuştur.

Beş Yıllık Kalkınma Planlarının Genel Durum Analizleri (Kültür Ve Sanat)

İncelenen tüm planlarda kültür mirasımızın korunmasına yönelik çalışmalar başlatılmış. Başta
vakıf eserleri olmak üzere tarihi eserlerin önemli bir kısmı restore edilmiş. Kültürümüzü
uluslararası düzeyde tanıtım amacıyla yürütülen çalışmalar sonucunda dünya kültür mirası
listelerinde ülkemize ait varlıkların sayısı artmıştır. Kültür ve sanat etkinliklerinin
yaygınlaştırılması amacıyla kültür merkezleri inşa edilmiş, yeni tiyatro sahneleri ve müzeler
açılmıştır. Sinema sektöründe yeni destekler sayesinde yerli yapımların sayısında, izleyici
sayısında ve hasılatlarında önemli artışlar yaşanmıştır. Kültür ve sanat çalışanlarına yeni
yapılan düzenlenmeye göre sosyal güvenceden yoksun olanlara sosyal güvenceye kavuşmaları
sağlanmış. Tarihi mirasın korunması çalışmalarında özgün proje ve malzeme kullanılması ile
planlı ve bütüncül bir yaklaşım geliştirilmesi ihtiyaç geliştirilmesi ihtiyacı önemini
korumaktadır. Türk sineması bir marka gelmesi ve önemli bir kültürel ihraç ürününe
dönüşmesi için ödül, destek, tanıtım ve pazarlama mekanizmalarını çeşitli hale getirilip
geliştirilmesi önem arz etmektedir. Kültür politikaları toplumun bütünlüğünü ve
dayanışmasının güçlendirecek şekilde tesis edilmesi, güçlü bir toplum olma yolunda önemli
bir unsur olmuştur. İkinci kalkınma planında okuma, kitaplıklar, eski eserler ve müzeler, eski
Türk sanatları ve Türk folkloru, sahne sanatları ve müzik, filmcilik ve radyo alanlarında bazı
saptamalar yapılmıştır. Kütüphane binalarının nitelik ve nicelik yönünden yetersiz oldu
belirtilirken bu gibi diğer bölümlerde de eksiklerin oldu sonucun ulaşılmış ve bunları daha iyi
hale getirebilmek için her beş yıllık kalkınma planında politikalar uygulanmıştır.

Beş Yıllık Kalkınma Planlarında Uygulanan Politikaların Genel Değerlendirmesi (Kültür Ve

Sanat)

Kültür eserlerini sayı ve nitelik batanımdan üstün bir seviyeye ulaştırmak ve yeni eserleri
artırmak için ilim, fikir, sanat çalışmaları teşvik edilecek, bu amaçla sergiler açılacak, ödüller
konacak ve yarışmalar düzenlenecektir. Üstün nitelikte eserlerin çakmasını, yurda yayılışını
artırmak için üstün değerde eserler Devletçe satın alınacaktır. Eski Türk yazarlarının
eserlerinin muhafazası ve yeni nesillerin anlayacağı gibi sadeleştirilerek basılması, Batı
kültürünün temel eserlerinin tercümesi yapılacak, İkinci Beş Yıllık Plan döneminde iyi
tercüme edilmiş ve ucuz sağlanabilecek en az l 000 eserlik bir temel eserler kütüphanesi
gerçekleştirilecek, dağıtım sistemi geliştirilecektir. Kütüphane binaları sayı ve nitelik
bakımından ihtiyacı karşılayacak seviyeye çıkarılacaktır. Halk Eğitimi ile Kütüphaneler Genel
Müdürlüğünün faaliyetleri koordine edilerek evlere ödünç kitap verme servisi ve geçici
kitaplıkların sayısı artırılacaktır. Kütüphanecilik alanında ihtiyaç duyulan insan gücünün
yetiştirilmesi konusunda tedbirler alınacaktır. Eğitimin tüm kademelerinde müfredat
programları, Türkçe'nin daha doğru ve güzel kullanımını özendirecek şekilde düzenlenecektir.
Türk dili araştırmalarına öncelik verilecek ve Türkçe'nin bilim dili olarak geliştirilmesine
özen gösterilecektir. Türk kültürünün çevre kültürler için cazibe merkezi haline gelmesi
sağlanacak, bu manada Türk Cumhuriyetleri ve toplulukları ile kültürel bağların
güçlendirilmesi çalışmalarına önem verilecektir. Geleneksel Türk sanatlarının ve folklorunun
korunması, geliştirilmesi ve tanıtılması sağlanacak, tüm sanat faaliyetleri desteklenecektir.
Boş zamanlan değerlendirmenin yapıcı ve yaratıcı sanat ve kültür faaliyetlerine yöneltilmesi
okul çağından başlayarak özel programlarla özendirilecektir. Atatürk ilkelerini bilimsel açıdan
incelemek, bu alanda gerekli araştırma ve yayımı yapmak ¸zere kurulması öngörülen Atatürk
Akademisi Kanun Tasarısının ivedilikle kanunlaştırılmasına çalışılacaktır. Kitle haberleşme
araçlarının geniş halk kitlelerinin yararına yaygınlaştırılması sağlanacaktır. Göze ve kulağa
hitabeden radyo ve televizyon araçları plan döneminde yaygınlaştırılacak ve eğitici
programlar yanı sıra kültür ve sanat programlarına ˆnem verilecektir. Nitelikli kültür
programları milli kültür değerlerimizi işleyecek, halka hitap edecek ve ulaşacak biçimde
düzenlenecek, çağdaş medeniyet değerleri tanıtılacaktır. Türk Dili, Türk Tarihi ve Türk
Kültür¸ üzerinde araştırmalar yapacak bilimsel bir kurumun kurulması için incelemeler
yapılacaktır. Çocuk kitaplarının yazılması ve yayınlanması için, yazarlar ve yayınevleri teşvik
edilecektir. Çizgi film ve çizgi romanların yapını ve üretimi, çocukların terbiye ve
gelişimindeki rolü dikkate alınarak desteklenecektir. Tarihi kent dokularına yönelik kentsel
tasarımlar yapılacak, tarihi kent bölgeleri bu tasarımlara göre bütüncül anlayışla
iyileştirilecektir. Çeşme, imaret, aşevi gibi taşınmaz vakıf kültür varlıklarına vakfiye şartları
doğrultusunda işlevsellik kazandırılacaktır. UNESCO koruması altındaki alanlar başta olmak
üzere, arkeoloji, edebiyat, tarih, tabiat konulu tematik kültür rotaları belirlenecek ve bunların
tanıtımı sağlanacaktır. Gezici kütüphane sayısı artırılacaktır. Toplumsal problemlere yönelik
dini içerikli yayınlar toplumun daha geniş kesimine ulaştırılacaktır. Türk film endüstrisinde
kültürümüzün temel unsurları ve değerlerinin işlenmesine yönelik teşvik mekanizması
oluşturulacaktır. Türk sinemasının dünyada tanınan bir marka haline gelmesini sağlayacak
yapımlar yaygınlaştırılacak ve sektörün ihracata katkısı artırılacaktır. Kısacası incelemiş
olduğumuz tüm kalkınma planlarında kültür ve kültürün korunmasına yönelik her plan
döneminde farklı ihtiyaçların analizi sonucunda ortaya çıkan politikalar uygulanmıştır.

KAYNAKÇA
 Atıf/©: Ortakcı, Altuğ (2017). Beş Yıllık Kalkınma Planlarında Kültür ve Kültürün
Korunması Üzerine Bir İnceleme, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Yıl 10, Sayı 2, Aralık 2017, ss.1725-1758
 https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/