Αρµονικοί

Μία χορδή (ανάλογα µε τα τα παρακάτω συµβαίνουν και σε µία στήλη αέρα) όταν είναι σε
ταλάντωση, παράγει έναν φθόγγο. Η χορδή όµως δεν κάνει ταλάντωση µόνο σε όλο της το
µήκος, αλλά συγχρόνως και σε όλα τα ακέραια τµήµατά της (1/2, 1/3, 1/4, …). Κάθε µία από
αυτές τις επί µέρους ταλαντώσεις παράγει επίσης έναν φθόγγο - όσο πιο µικρό το τµήµα της
χορδής, τόσο πιο οξύς ο ήχος (µεγαλύτερη συχνότητα). Οι φθόγγοι που είναι προϊόν των επί
µέρους ταλαντώσεων, καλούνται "αρµονικοί" και είναι πιο σιγανοί σε ένταση από τον φθόγγο
που παράγεται από την ταλάντωση της χορδής σε όλο της το µήκος (ο φθόγγος αυτός καλείται
"θεµελιώδης"), γι αυτό και τις περισσότερες φορές δεν µπορούµε να τους ακούσουµε µε
σαφήνεια ξεχωριστά. Ο κάθε αρµονικός εµφανίζεται µε τη δική του ένταση, η οποία έχει να
κάνει µε πολλούς παράγοντες, όπως το υλικό της χορδής, το υλικό του ηχείου του οργάνου, ο
χώρος κλπ. Το σύνολο του ακούσµατος των αρµονικών είναι υπεύθυνο γι αυτό που καλούµε
"ηχόχρωµα". Εάν η ψηλότερη περιοχή των αρµονικών είναι πιο δυνατή, τότε έχουµε έναν ήχο
πιο οξύ (ή όπως αλλιώς θα λέγαµε µε περισσότερα πρίµα)· εάν η χαµηλότερη περιοχή των
αρµονικών είναι πιο δυνατή, τότε έχουµε έναν ήχο πιο βαρύ (ή όπως αλλιώς θα λέγαµε µε
περισσότερα µπάσα). Στον παρακάτω πίνακα µπορούµε να δούµε τον θεµελιώδη ντο και τους
αρµονικούς του, και τις σχέσεις που έχουν µεταξύ τους. Πολλά από τα τονικά ύψη έχουν µία
πολύ µικρή διαφορά µε αυτά που θα ακούσουµε εάν παίξουµε τους ίδιους φθόγγους σε ένα πιάνο
ή ένα άλλο συγκερασµένο όργανο, το οποίο έχει χορδιστεί µε τέτοιον τρόπο, που τα ηµιτόνιά του
να είναι όλα ίσα (ισοσυγκερασµένο χόρδισµα). Αυτά που έχουν µία περισσότερο από τα άλλα
αισθητή διαφορά, έχουν γραφεί µε ένα µικρό βέλος στο σηµείο αλλοίωσης που προηγείται.
Mπορούµε να ακούσουµε έναν αρµονικό, εάν ακουµπήσουµε ελαφρά µία χορδή σε σηµείο που
τη χωρίζει σε ακέραια τµήµατα και τη θέσουµε σε ταλάντωση· όσο πιο µεγάλο είναι το τµήµα
στο οποίο χωρίζεται η χορδή, τόσο πιο καθαρός είναι ο αρµονικός.

αρµονικοί
θεµελιώδης . . . . .

τµήµα
1 1 1
χορδής : 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 3 4
συχνό-
τητα : f 2f 3f 4f . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

λόγος συ-
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
χνοτήτων : 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 18 . . . . . . .
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 17

διάστηµα: 8K 5K 4K 3M 3µ 3µµ 2ΜΜ 2Μ 2Μµ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2µ . . . . . . .

το πιο κοντινό στη το πιο κοντινό στον το πιο κοντινό στο

συγκερασµένη 3µ συγκερασµένο τόνο συγκερασµένο ηµιτόνιο

Παρατηρούµε ότι όσο ανεβαίνουµε σε ύψος, τόσο οι αποστάσεις των διαδοχικών φθόγγων
µικραίνουν, αφού ο λόγος ν/(ν-1) γίνεται όλο και µικρότερος. Επίσης, υποδιαίρεση µήκους
χορδής στο ήµισυ µας δίνει φθόγγον µε διπλάσια συχνότητα, δηλαδή µία οκτάβα ψηλότερα : οι
φθόγγοι 1, 2, 4, 8, 16 και 3, 6, 12 και 5, 10 και 7, 14 είναι φθόγγοι µε διαφορά οκτάβας.

13 - Νίκος Ντρέλας – Σηµειώσεις για το µάθηµα της Αρµονίας – οι βαθµίδες I, IV, V - 13

 `Οσο περισσότεροι αρµονικοί βρίσκονται στη µεσαία περιοχή, τόσο πιο "γεµάτος" ακούγεται
ένας µουσικός φθόγγος. `Ετσι οι χαµηλοί φθόγγοι ακούγονται πιο "γεµάτοι". Παίξε τον φθόγγο
ντο που είχαµε πριν και τους παρακάτω, και σύγκρινε :

. . . . . . . . .

. . . . . . . .

Μικρά διαστήµατα στη χαµηλή περιοχή ακούγονται θολά έως και διάφωνα, επειδή πολλοί από
τους αρµονικούς τους βρίσκονται σε κοντινή απόσταση ήδη στη µεσαία περιοχή.
Αν κοιτάξουµε τη συνήχηση ντο – µι παρακάτω, ήδη από τον 3ο – 4ο φθόγγο αρχίζουν να έχουν
συνηχήσεις ηµιτονίων (σι – ντο, σολ# - σολ, σι – σιb κλπ) και µάλιστα οι συνηχήσεις αυτές
ακούγονται στη µεσαία περιοχή. Γι αυτό και η συνήχηση αυτή δεν ακούγεται πολύ καθαρά, παρ'
όλο που είναι διάστηµα 3ης µεγάλο (σύµφωνο)
Στη συνήχηση ντο – σολ το άκουσµα είναι πιο ξεκάθαρο, διότι οι αρµονικοί µε αποστάσεις
ηµιτονίων βρίσκονται σε πιο ψηλή περιοχή.
Στην πολύ ψηλή περιοχή ακόµη και διαστήµατα 2ης µπορεί να µην ακουστούν ενοχλητικά
(εξαρτάται και από το µουσικό όργανο), αφού ακούγονται σαν οι ψηλοί αρµονικοί ενός
ανύπαρκτου χαµηλότερου θεµελιώδους.
. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

14 - Νίκος Ντρέλας – Σηµειώσεις για το µάθηµα της Αρµονίας – οι βαθµίδες I, IV, V - 14