TOBB ETÜ

Mühendislik Fakültesi
Makine Bölümü

MAK 217L

Malzeme Bilimi Laboratuvarı

Deney Raporu

Deney Adı: Yorulma Deneyi

Deney Tarihi: 25 Mart 2021

Hazırlayanlar:
Yiğit Akçay 181501022
Ebubekir Polat 181501003
Furkan Ünlü 181501008

1
 1. GİRİŞ
Yorulma, dinamik veya değişken gerilmelere maruz köprü, uçak ve makine parçaları gibi
yapılarda oluşan bir hasar türüdür [1]. Yorulma, malzemede oluşan hasarların genellikle uzun
süreler boyunca malzemeye etki etmesinden kaynaklı olarak malzemelerde oluşan çatlakların
büyüyerek en sonunda malzemenin kırılması olayıdır. Yorulma olayında malzemeye
uygulanan kuvvetler çevrimsel yüklerdir. Uygulanan gerilme eksenel doğrultuda çekme-
basma, eğme ve burma şeklinde olabilir [1]. Uygulanan çevrimsel yüklerden dolayı
malzemelerdeki dinamik zorlanmayı tanımlamak farklı parametreler tanımlanmıştır.
σ maks+ σ min
σ ort=
2
Denklem 1 ortalama kuvvet değeri hesaplanması
σ ara=σ maks−σ min
Denklem 2 maksimum ve minimum kuvvet arasındaki fark hesaplanması
σ maks−σ min
σ g=
2
Denklem 3 gerilme genliği değeri hesaplanması
σ maks
R=
σ min
Denklem 4 maksimum kuvvet ile minimum kuvvet arasındaki oran hesaplanması
Malzemelerin yorulma davranışlarının daha belirgin incelenmesi için S-N eğrileri
çizilmektedir. Şekil 1 ve Şekil 2’de iki farklı S-N eğrileri verilmiştir.

Şekil 1 Yorulma sınırı gösteren numunenin S-N eğrisi [1]

2
Şekil 1 incelendiğinde x ekseni hasar çevrim sayısını, y eksenin gerilme genliğini
göstermektedir. Kesikli çizgiyle gösterilen noktalar ise malzemenin yorulma sınırını
göstermektedir. Şekil 1’deki malzeme sonsuz ömür davranışı göstermektedir, malzemenin
yorulma sınırı altında bir gerilme uyguladığında malzemede kırılma gözlenmeyecektir.

Şekil 2 Yorulma sınırı göstermeyen numunenin S-N eğrisi [1]

Şekil 2 incelendiğinde numunenin belirli bir yorulma sınırı göstermemektedir ve numune
uygulanan gerilmeler sonunda kırılmaya maruz kalacaktır. Yeşil ve turuncu çizgilerle
numunelerin üzerlerine uygulanan gerilmeler doğrultusunda oluşacak hasar çevrim sayıları
belirlenir.
Numunelerin yorulma ömürlerini etkileyen parametreler bulunmaktadır. Birincisi ortalama
gerilmedir. Numunenin üzerine etkiyen ortalama genlik arttığında yorulma ömrü numunenin
azalacaktır. Şekil 3’te yorulma ömrünün yorulma ömrüyle ilişkisiyle alakalı grafik verilmiştir.

Şekil 3 Ortalama genliğin yorulma ömrüne etkisi [1]

3
Kırılma olayı malzemelerde oluşan çatlaklardan oluşmaktadır. Malzemelerin yüzeylerinde
oluşacak çatlaklar azaltılırsa malzemenin yorulma ömründe artış gözlenir. Yorulma ömrüne
malzemelerin şekilleri de önemlidir. Parça tasarımlarında keskin köşelere sahip olan
tasarımlar tercih edilmez, keskin köşelerde kırılma daha kolay oluşacağından dolayı yorulma
ömürleri daha düşük olacaktır. Malzemelerin yorulma ömürlerini yükseltmek için kullanılan
bir başka yöntem kabuk sertleştirme yöntemidir. Şekil3’te kabuk sertleştirme yönteminin
malzemenin yorulma ömrüne etkisi incelenmiştir.

Şekil 3 Bilya püskürtüme işlemi ve normal malzemenin S-N grafiği [1]

Mavi ile çizilen çizgi işlem görmemiş numune ve kırmızı ile gösterilen numune bilya
püskürtme işlemi ile kabuk sertleştirmesi yapılan numunelerdir. Kabuk sertleştirme
gerçekleştirilmiş malzemelerin yorulma sınırı artmıştır.
Çevresel etkenlerin de yorulma ömrü üzerinde etkileri vardır. Isıl yorulma ve korozyonlu
yorulma olmak üzere ikiye ayrılır. Isıl yorulma, dış kaynaktan gelen mekanik gerilmeler
olmadan, değişken ısıl gerilmeler neticesinde genellikle yüksek sıcaklıklarda oluşur [1].
Çevrimsel gerilme ve kimyasal etkinin birlikte etki etmesi neticesinde oluşan hasara
korozyonlu yorulma adı verilir [1].

4
 2. DENEY YÖNTEMİ
Yorulma deneyinde kullanılan numune ST37 çeliğidir. Deneyde kullanılan numunenin görseli
şekil 4’te gösterilmiştir.

Şekil 4 ST37 çeliği numunesi görseli [2]

Numune şekil 5’te verilen deney düzeneğine yerleştirilir. Numune üzerine uygulanmak
istenen yükler yüklenir ve cihaz çalıştırılarak numunede meydana gelen hasar sayıları
kaydedilir. Bu işlemeler farklı yüklerle devam ederek numunenin yorulma ömrü ve S-N
grafikleri çizilir.

5
 5. KAYNAKÇA
[1] William D. Calister Malzeme Bilimi ve Mühendisliği 8.basım sayfa 257-259
[2] Mak 217 yorulma deney föyü