Jan Paweł II w Fides et ratio powiedział, że wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na

których duch ludzki unosi się do kontemplacji prawdy. W oświeceniu ogromne znaczenie
zyskał racjonalizm, który głosił, że najważniejszym narzędziem poznania jest rozum.
Konsekwencjami takiego myślenia były: zanegowanie religii jako ideologii dającej fałszywe
pojęcie o świecie, odrzucenie wiary w cuda i zjawiska nadprzyrodzone, krytyka i
zakwestionowanie autorytetu Kościoła jako instytucji związanej z obaloną monarchią
absolutną. Twierdzono, że rzeczywistość można poznawać również za pomocą zmysłów lub
poprzez doświadczenie. Podstawą światopoglądu ludzi oświecenia było przekonanie, że
najlepszym źródłem nie tylko poznania, ale również wiedzy, jest rozum. Wierzono, że za
jego pomocą można poznać racjonalne prawa rządzące światem. Za podstawowy warunek
wyzwolenia ludzkości ze stanu barbarzyństwa i niedojrzałości uznano wolność myśli, a
szczególnie swobodę dociekań naukowych. Rozum jest źródłem pychy prowadzącej do
klęski, która go boleśnie kształtuje i sprawia w jaki sposób postrzega świat. W całej historii
literatury możemy dostrzec jak zgubny dla człowieka był rozum.
Ważną rolę w tragedii antycznej odgrywał chór. W podanym fragmencie Antygony
chór twierdzi, że rozum jest siłą. Chór nakłania słabą istotę ludzką do podporządkowania się
sile wyższej. Chór uważa, że człowiek ma tak potężny rozum, aby za jego pomocą mógł
podporządkować sobie naturę, warto jednak pamiętać o cienkiej linii, która chroni człowieka
przed zagubieniem i próżnością. Tytułowa bohaterka utworu Sofoklesa w swoim życiu
kierowała się emocjami i nie była zdolna do racjonalnego myślenia. Takie postępowanie
doprowadziło do tragedii, której była główną ofiarą. O tym, że rozum prowadzi do klęski
człowieka mówią losy bohaterów dramatu Sofoklesa pod tytułem Król Edyp. Dramat ten
odzwierciedla wyobrażenia starożytnych Greków dotyczące natury sił nadprzyrodzonych
oraz charakteru relacji obdarzonego rozumem człowieka z bogami. W antycznych dramatach
Sofoklesa można dostrzec, że człowiek czasami nie umie poradzić sobie z siłą rozumu.
Jean - Jacques Rousseau w Rozprawie o pochodzeniu i podstawach nierówności
między ludźmi odrzuca oświeceniową wiarę w rozum, Filozof głosił, wbrew tendencjom
epoki, wyższość uczuć nad rozumem. Dowodził, że człowiek najpierw odczuwa, a dopiero
później znajduje właściwe pojęcia dla swoich uczuć. Rousseau był przeciwnikiem
racjonalizmu i zbudowanej na nim cywilizacji, w której widział źródło wszelkiego zła.
Cywilizacja oddalając ludzi od natury, niesie upadek i zepsucie, dlatego powinno się
stworzyć ustrój jak najbardziej zbliżony do życia w naturze, w której rozum nie doprowadzi
do ludzkiej klęski.
Rozwój nauk ścisłych przyczynił się do ogromnego postępu cywilizacyjnego.
Powstały wówczas liczne dzieła popularyzujące wiedzę naukową przeznaczone dla
szerokiego grona odbiorców. W utworach literackich uosobieniem rozumu jest postać
filozofa, a samej literaturze przypisano funkcje dydaktyczne, której głównym celem było
edukowanie czytelników. Bardzo często jednak człowiek, który kierował się w życiu
rozumiem zapominał o emocjach co prowadziło do klęski człowieczeństwa.