‘edn Lim: Tyo the Hong Vig TUC THO HUNG VUONG VA TIN NGUGNG THO TO TIEN Tél nay, vua Hing da duce ngudi Viet & khp mién Nam - Bac nuéc ta coi f& 6ng 6 ota dan t6c. Nhén thac nay nhu mét mac dinh, da 18 ngubi Vit chan chinh thi phai fin nhu vay, dit cho ldng tin nay c6 thé da dua vao tu duy lién tu’ng ménh mong. “Hing Vuong” 43 vuot qua bao thée ghénh ciia lich sit va xa héi, dé 1rd thanh mt ngon den séng soi dugng cho gudi Viet dung nude va git nuéc. Trén dong troi chy clla lich sit va x hi t6c ngudi chil thé di tdi dau thi dem theo tyc thd 16 Hing Vuong t6i 46, Cac Ngai nhu mot thé luc vita gan, vita xa, 44 trd thanh mot 4 tinh than vita nhu hit hinh, visa nhu siéu hinh dan {6i ching ta. Hing Vuong nhy mot gon dén tm finh, mot chan Iy tuyét déi, gol ta hudng vé céi, dé réi tir 46 téa ra mét Idi hid trigu Oi tu toan dan mdi khi dt nude nguy. Vay, Hing Vuong la ai? Bidt bao nha nghién city, doi ndi dai da mong lam séng t6 cau hdi nay. Bai vi long kinh trong v6 bd bén, nén hd nh tat o& it nhigu déu néi diing - Mot sy ding ctia long ngudi - Tinh thén 4 khéng cho phép bat ké ngudi Viet yéu nutic nao 66 Iuong tri duge quyén buéic chéch khdi con dudng mon mudn thiia dy. Nhung d finh vue van héa phi vat thé, & Khia canh khoa hoc thi thyc sy Hing Vuong la al? Phai chang cdc Ngai 44 gan véi hinh béng cia dang anh hing van héa réi theo dong thai gian lich sir ma chuyén héa va hoi hap véi anh hing lich sif. Cac Ngai da la cae than thanh ti thugng trong dao thd t6 /ong ba ciia ngudi Viet (?). Nhung, ngay tir giai doan dau, khéng han ngudi Viet 44 nhat ‘TRAN LAM nhat ton sting Hing Vuong mét cdch manh mé, ma céng vé sau, thie nay cing su am, dé t6i mét lc thich hgp nao 46 cc Ngai dugc tén xung la 6ng td cia ngudi Viet Nam. Theo ching tdi, t6 Hing Vuong c6 thé duge ra ei tit cusi thai nguyén thily, sau d6 dugc lich ‘sit dp da dap thit bang nhiing huyén thoai, réi nnhut dinh hinh vao khoang thé ky XIII - XIV, ti 6 tré thanh vi thy t6 cla dan t6c. Qua trinh, nay cén phai dugc quan tém toi may gia thiét a6 lam vigc, nhu sau: ~ Mét Ia, dung thdi tuy c6 thé la mét thi Tinh ca fién minh b9 lac, nhung khéng gian nh huting cila cdc ngai chua han da rong rai, ma con bj han ché béi rat nhiéu dieu kign hdc, nhu vai trd cla Hing Vuong chua han G4 cé anh hudng manh 6 ving dat thap dang Khai pha, béi c6 thé tin dude rang, phai co d6 st mdi c6 diéu kign lam chi duge ving chau thé séng Héng. Thong thudng, vdi cac ngudi lam céng téc van héa, néi téi Hing Vuong 1a ngubi ta nghi ngay tdi vn héa d6 ééng Dong ‘Son, Nhung, néu néi thai Hing Vuong gin véi i dai van héa dé déng va d6ng thau thi d& diing, cdn néi la: van héa dé déng va déng thau thudc thdi Hing Vuong thi khéng han duge chap nhan, thyc ra vin hoa 43 déng ‘Bong Son khéng chi cé 6 Bac BO, ma dia ban cca nén van h6a nay rong hon rat nhiéu. ~ Hai la, thyc t6 lich sif d& cho phép ching ta dua ra mét gid thiét dé lam viée la, vao kho’ng mét vai thé ky truéc va sau Cong nguyén, tuy vai tr thé Tinh quan sy thudc vé nam gidi d& duge khang dinh, nhung trong quén chiing thi vai trd cia Ba Me/nir gisi vin86.2 5) - 2001 = Ds sin vin hs phi vt thd ht ste duge dé cao, 6 finh vue tam finh thi ti Me Ring, qua Ba Me xi sd/Au Co, réi téi Man Nuong. Can trong cude chéng xém luge gianh Oc lap du tién cia dan téc la Hai Ba Trung va nhiéu nif tuéng, réi sau d6 la Ba Trigu... C6 thé vi thé ma vai tro cla Hing Vuong trong. tam tri cila quan chting chua thy sui chiém thé thugng phong (lic dau ¥ thiéc tho Me/niy than ‘con man), - Ba la, vai tro olla Hing Vuong khi duge ay lén dé mang tinh chat mot dng 16 chung cilia cong déng dan tGc thi phai duge bao dam bai digu kign nhat dinh cia lich str va xa hd Cé nghia la, thai diém dude 48 cao khong phai chi vitén sling éng t6 mét céch don gian (duge két ty fai va nang dan fn) 06 phan ty nhién. Chting téi ngé rang, chuyén Hling Vudng chi yéu dugc cdc nha Nho san dinh lai 6 16 vio thé ky XIll - XIV, tha ky ma dat nude bi ding truéc mt tai hoa v6 cilng kde ligt bai ké xém luge Nguyén Méng. Va, nhu tir ly do 46, 16 Hing Vuong dude hét sitc dé cao, dé nhu mot gon dén séng cho sy doan két céng déng dan tdc, nham héi ty sti manh toan dan dé bao vé nén déc lap. Nhu thé, viée day Hiing ‘Vudng lén than mét éng t8 chung, dé fa yéu ccdu cdp thiét, nang yéu t6 chinh tri, gan chat vv6i lich sit ~ Bon la, 3 inh vue xa hoi (thy ra efing vin la lich sit), dat nude ta, dan téc ta, khong 6 su phan ha xa hoi sau sc tie sém, ma nén dan chd lang xa van tén tai cho téi tan thé ky XX. 86 1a mét trong nhimg diéu kién 48 nén kinh té tu nhan cham phat trién so véi nhiéu nude khac. Tat nhién, nén kinh t& tr nha (nhait la ft nhiéu 06 gn véi thugng mai) khi c6 chan ding viing chac trong xa héi, 1 kéo theo cdc t8 chtfe nghé nghiép phi ndng phat trién, tién t6i vide tach dan véi kin t& néng nghiép o@ truyén. Theo dé la dong ho d néng thén cing dude khang dinh manh mé han, ¢6 cau “mdt giot mau dao han ao nutée la’, dé dan dan cac ngéi nha thé ho xuat hién trong khéng gian thon x8. T6i nay, ching ta cchuaa tim duge mét nha the hg nao 06 nién dai tie du thé ky XVII ted vé true. RO rang [a K nén kinh t6 turnhan phat trign t6i mot mite nao 6, thi dong ho eiing nhu duge cling ¢6, kéo theo 1a viée thé t6 tién cla dong ho d6 cing dude dinh hinh béi ngdi nha thd chung. Nhwt vay, vén dé thd Quéc 18 va vige tha t6 tién cia ting dong ho déu theo yéu cau phat trién lia lich sit ma hinh thanh, tén tai va phat trign... Song, ban thé t6 tién phat trién ty so kehai qua théi ky gin dan téi hoan chinh nur ngay nay la cd mét qua tinh va dap cla nhiéu dong van héa (nhu van héa Trung Hoa) trong su phat trién lich sit (véi su phan héa xa hoi va cd nén kinh té chung). Sy tuong quan gilia Nha - Lang - Nuéo trong mét thé o6 phan théng nhat cing da kéo viéc thd cing t6 tién gdn véi viéc thd té lang (chd yéu la Thanh hoang lang), t8 nghé va cao hon a Quéc 16 Hing Vuong. Bén canh nét chung ay, thi Quédc té Hing Vuong con duge nay sinh, phat trién réng khdp béi mét yéu cu 06 tinh chat chinh tri, 46 la khi 8 quéc lam nguy, Ngai d& tid thanh mt ngon tué dng hdi tu long yéu qué hutong xi sd dé déng tam bao vé nén déc lap dan téc. Tuy nhién, néu xét theo chiéu lich sit thi cé mét nghi van dat ra la, khéi déu trong thdi nguyén thily va Han thuc, tue tha 0 tién chung cila ca dong ho nhu khéng duge manh mé lm. Ngudi:Vigt thuc si chi c6 *ho* hi ngudi Han xém luge. Va, chinh béi bang bac vé dong ho dua trén bé d@ clia nén kinh t8 ti8u néng ma dan dén cau: “ban anh em xa mua lng giéng gén" da hinh thanh. ‘Cu néi nay cfing cén duge cling cd bal tap tuc lang x8. C6 18 chi t6i khinén kinh té tha cong nghigp va thufong nghigp phat trién tai m@t mite d6 mo G6 (khoang ti thé kj XVI, hat la ti thé ky XVII td v8 sau) thi dong ho méi dude cling o6 han mot buéc, véi sy ra dai cila nhiéu nha thé ho (tt? nhiing ding ho én 4 thoat ly khdi néng nghigp - nhu ho ca wa, dai thén va mt s6 quan lai). Nhu thé, trong budi dau, 06 thé ngudi Viet cfing chi tho cting 6 tién mét cdch nhe nhang nhu cia nhiéu tc ngudi thigu s6 hién nay (ban tha trong nha chit yéu la than bao hd, toc ngudi con c6 18 bd ma - sau khi chét vai nam, 161 di t61 doan tuyét...). Mat khée, trong suét cchéing dai ctia lich sit, mét phan do ludn bj de doa xém luge cita 48 quiéc khéng Ié Han ma 8 thc ddy cho sy 06 két cong déng ngaymét manh hon. Ching ta tam hiéu rang, viée thé Quéc 16 va i6 tién nhu d& nuong nhau ma t6n tai va phat trién, Song, Quéc té thi cite c& nude, cdn té tién vila gan va lu6n d bén canh cc thanh vién trong gia dink. Ong ba, cha me khi khudt ndi déu tré thanh cdc vi thdn bao hé truc tiép ca con chau. Dé la diéu kién 0 ban 68 tuc thd cling t6 tién ngay cang phat trién manh mé. Ban thé 16 tien la mét trong im ciia sinh hoat tam inh, noi thé nhur mot c6i thiéng liéng thudc tang trén, tuy xa (theo phan dinh thé gidi) ma lai rat gan (gan véi tinh c&m va uéc nguyén), 16 tién khong bao gid “phan b6i” con chau, ma véi mét tinh than vi tha, thuong yéu v6 bé bén, dng ba luén gan ti, ludn ding siéu lye v6 hinh ma bao v6 va nang 43 con chau, dng cam céng khé trong hoan nan, tai vong \Vao khoang dau thé ky XVIII, nan kiém tinh rudng dat clia dia chi 6 chau thé Bac BO da 1 mét nguyén nhan chinh dn t6i gn hét c& mot ‘thé ky bi chim trong cudc chién tranh néng dan, rudng céng bi can mon, ngudi cdy khong 66 ruéng... khién hang chuc van néng dan phai xuat té ly tong, di tha phuong cu thyc. ‘Mot digu nhu t&t yéu 1a, ho theo con duvéng Nam tién, gép phan khai pha chau thé Nam. Bd. G finh vuc tinh than 1a, nhing ngudi vo cling nghéo khd, trén qué huong géc, ho khéng c6 diéu kién (nha la vé kin 18) 48 c6 thé thung xuyén theo bat ké mot t6n gido, tin rngudng nao (nh dao Phat, dao Mau...). Nu thé, hanh trang tam linh trén dim truéng tai ving dé méi, hus nhis khong c6 gi ngoal Ong ba 16 tian. Tai Nam BO, phan nao ho gi dutge nhiing néi co oye thud linh vue &n, 6... Nhung, ciing tir ché khéng phai lo ti cudc. ‘séng vat chat cilia déi thudng nifa, tréu méi nay sinh va nhu mét diéu tat yéu la, ho phai “luc van tinh than” véi cai mé hanh “edn Li Tec thd Hing Yoong. trang don oi ca minh, ho dm thay bi hut hang. Tu 46 c6 nhiéu bién tuéng tiéu cuc thudc tin nguding dude nay sinh. Mét cu thé, 6 la hign tugng éng Bao, ma theo ching t6i, dinh cao olla né tin ngudng Cao Bai, Hoa Hao. Mat khc, dit cho truéc 46 ho bi nghéo 61 dén méjy, thi viée thd cling t6 tién, 6ng ba van luén duige thye hién, c6 khi qua nghdo, cht ‘can mét bat nude trong, mét_nén huang voi tm long thanh kinh 62 di dé “tam xuat quy thdn tri” va linh hén cla bé me véi mot tinh thuong bao la sé citu giiip ho. Téi nay, diéu ign kha gid hon, trong hanh treng tinh thén chi yéu chi 06 t6 tién. Vi thé, viée day ng ba Jén dén dinh cao olla sinh hoat tam linh la diéu tt yéu, 161 day, “dao Ong Ba" hinh thanh va phat trién (dt. cho tuc the cting t6 tién da sém 06 tir qué géc). Song, lai mét “tré tréu” khac cia lich sila, nhu cau sinh hoat tm linh ngay mot cao hon, ciing véi sy’ tn tai, phat trién ola nhimg nghé phi ndng va suv dan xen cba cae Oc ngudi ma nhiéu than linh & cde phuong tri xa la da duge cy vao déng bing Nam Bo. ‘Déng thdi, véi y thie ngudi 66 géc nhu cay c6 6, nhdt la khi nén d6c lap dan téc c6 nguy oo bj de doa, thi vi t6 cdi nguén lai dugc xuat hién, 46 trd thanh mot cai nhan o¢ ban cho suv tap hop luc Iugng, Va, tél nay, dén thé Hung Vuong 8 duoc dung 6 nhiéu noi trén moi mién dat nue, Hing Vuong la mét éng 13 c6i nguén, mot mau muc vé vj t6 tién vi dai dé nang do mot din tc luda bi va dp béi thac ghénh cla lich sit va x8 hi. Tir Hing Vuong ~ mot mat ti chan ly, soi roi vao tue thé cing 16 tién cla moi ngudi dan Viet. Nouge lai, tif tuc thd cong 16 tién, cling 48 thc day cho vide the Quéc 16 gay mét cao dep va y nghia han!