£961 (88) - 201 - Dis vin hod piv
DOI NET VE SU THI TAY NGUYEN
HUYEN THOAI VA HIEN THUC
Jy Nguyén duigc biét dn nu la mién A&t
Tes thoai, la nai cu tra ciia cée dan toc
thiéu 36: Bé; Mnéng; Gia Ral: Ba Nay... Céc
toc ngudiTay Nguyén titbao adi nay vén giauling
yéu nudc, kign cuéing bat khuat trong dau tranh
cchéng ngoaixdm,kign thiét dit nuéc, nhat la trong
hal cudc khang chign chéng thyc dan Phap va dé
quéc Mi; dittrong digu kién, hoan cénh ndo, tung
<6 liicd6i com nhat mudi, ho vn sét cénh voi ngud
Kinh, véi cd nuéc, van luén trung thanh véi céch
mang, v6i Bang, Bac Hé va nding ngudi con wu ta
vin cbn mai véi buén fang, dién hinh nu: Ama
‘Trang Long; anh hing (Binh) Nop... Ngudi ta con
bigt dén Tay Nguyen la ving dat véi nhang gié ti
lich st, van héa tinh than v6 gid. Béla ving dat cla
nhiing digu céng chiéng, ctia rugu cén, dan
Trung... vadac biét la mét "ving st thr
Si/thiTay Nguyén gan lién véi tén tuét nhting
con ngudt huyén thoai, hing anh hiing cla buen
lang Tay Nguyén ting dugc bao thé hé, bao dai
Inguténg vong, nhu: Bm San, Bm Di, Dyéng Du:..
ma dng bao Tay Nguyén goi a céc Mtao.. Nhung,
iu thi viva hap dan 6 day 1a nhing gié ti ich
sit, gid tri vin héa day thuyét phyc vé m@t giai
doan lich st cila tc nguii ma theo mét s6 nha
nghién cu, si thi Tay Nguyan cé thé ra d&i vio
khong thé Ei XVI, khixa hoi Tay Nguyén cé nhiing
thay d6i to 16n do céc cudc chién tranh cia cée
buén lang... Ging theo cac ta ligu lich si st thi
Tay Nguyén da dug biét dén ti kh lau. Dudi thot
Php thudc, du nhiing ném hai mui ca thé ki
tude... nhiing gia tri van héa nay 43 duge quan
tam. Nhung_phai dén gén day, mai dugc nghién
“Trung THCS Phi Ldc, Kréng Nang - Bak Lak
TRONG NGUYEN*
calu, khai théc mét céch quy mé, s8u réng hon,
Qua diy, ching tdixin néu én vai cm nhanva d
nét khai quat vé stthi Tay Nguyén, han la chu day
ii, song cing mong néi dugc cling ban doc niém
yéu mén, ty hao vé manh dt da sinh ra nhthng con
Ingutdi,nhiing tac phém v6 gia
Xét 6 géc a6 vi mé, cho dén nay, sit thi Tay
Nguyén 6 dén hon hai tram bé da duge su tim,
ghi chép va dang dugc t6 chu bign soan. Ngoai
ra, 86 con Iai d& dugc biét dén nhung chua kip ghi
chép cing c6 hang tram b6 nia. Bay dich :hye Ib
mt kho tang van hoc dan gian khéng 16, mt kho
lich st- van héa v6 gia. C6 strthi ngn ma cing a
dai toi may tram cau (st thi H'di€u c6 570 chu); 6
nnhiing st thi kha dai.nhu 8m San (2077 cu) ,
Khinh Da (5880 c&u)-va cé 1é dai nhat trong 56
nnhiing st thi da dugc biét cho dén nay la Omnréng
ciia ngudi M'néng khong 30.000 cau... So véi van
hoc dan gian thé gidi, thi cé thé st thi Tay Nauyén.
ge xép vao loa cé dung Iveng In nhét. Nhung
digu quan trong han la du vin dai, st thi Tay
Nguyén vin phan anh mét céch trung thyc, sinh
dong ddi séng sinh hoat céng déng, cudc dau
tranh vi nhiing ¥ tuéng nhan van cao. ca ma su
kién trung tém Ia hinh anh nding ngudt anh hing
(cdc M'tao) qua céc cudc chién dau ding cém, véi
18] nang phi thu’ng cia minh, hinh thanh nhéing
éng déng méi, déng auc, gi8u manh, vinh quang
han... Mét trong nhdng hinh anh tiéu bigu éy [a
am San, ngudi anh hing ctla céc buén lang Tay
Nguyén, ma méi tinh cua ho (Bam San va H Nhi)
a [8 mot cau chuyen dai... C6 thé néi, siithi Tay
Nguyén la nhéng ban anh: hing ca hing tréng
inhat trong “dan hgp xuéng" cla mot dan tc c6
4000 ndim lich si-du tranh kién cudng, bat khudt46 sinh tén va phat trién...
SF Nhung, digu mudn nei 6 st thi Tay Nguyén la &
ccéch ké d0c do. Di van bin co dé dai hang tram,
hang ngan cu, nhung vin c6 céccu gia thudcléng,
Ho lannhiing nghé nhn, a nhiing "kho tang s6ng’,
.96p phan lau gitinhting gi tr tinh than v6 gia cua
nguidi Tay Nguyén, Bém dém, bén bép Ita nha sin,
vn trém ngam ké cho con chau nghe va thudng
phai ké hang chuc déim mdi xong... C6 18 vi duge
sing téc theo mét loai vn vén dc biét ciia nguéi
Tay Nguyén va véi long than kinh v6 ba, nén ngudi
ta d& thudc, d& nhé dén nhurvdy. Nhung, con mot ly
do quan trong hon la tinh yu thigt tha va long say
‘mé di vai vin van héa v6 gid cla toc nguéi. iho,
‘mdi lén ké stithi (ngudi €B8 got a ké khan) la moi
Jin dugcnhap cudc, duige séng lai trong cdi*khéng
gian chiém bao day ign tung" cla cud sng cng
déng céch nay nhigu tram ném... Mat khac, céi
khung cénh huyén ao cia man dém, ctia khéng
gian nui ring nhu tao nén mét khéng - thé gian
hhuyén thoai ma cing rét thyc, séng dng le
thitdng... Nwai da dugcnghe ké khan £ 88 thi hin
khéng quén duge an tugng cha nhiing dém Tay
Nguyen khi bén bép lta bp bing va bén ché tug
cn gia nha réng hay nha dai, nghé nhan ké stthi,
xuing quant ¢6 ce con chat, budn lang ngoiighe
nhi( nuét ting lai, nhur hea vao cdi khéng gian
hhuyén do, lung linh, lang tham cia cugec séng, cia
mt thai xa lac, xa Io dan tr lai kéo qua kh gn
vi hin tai, ma chim trong huang thigng céa ban
sic técnguti
Ngodi cdch ké trén, con mot céch ké abc ado
han. Bé Ia céch ngudi tanam ké. Mai lin nhu thé,
inghé nhan nam trén mot chiéc ghé chi danh cho
khach quf va la ché ngSi cila gian céng chiéng
trong cc ngay hdi ldn. Ho nam day, “déu got len
m@t chic g6i cao, tay géclén tin trang nha va dep
nh mot vi tian’ Va, c6 diéu rit ki lg “bng cy nhém
‘mat lal ma ké. Vi sao vay” Chinh & day chia dung
‘m@t trong nhimng digu brén tuyét digu nhat cia st
thi Tay Nguyén...” (theo nha vin Nguyén Ngoc,
Inguai cé nhigu nam théng gén bé véi céc buén
lng déng bao Tay Nguyén...).Phai chéng,"“6ng cu"
a xuat thin, day tim