VAN DE “NGUY TRIEU” VA VIEC NGHIEN CUU, DANH GIA,
TRINH BAY VE THE CHE QUOC GIA VIET NAM
TRONG LICH SUDAN TOC
1. Vin dé “nguy triéu” trong lich sit
Vist Nam va lich sik thé gidi
‘Trong nghién cdu va trinh bay lich sit
dan t6c Vigt Nam va lich st cia nhiéu quéc
gia - dan tc khéc lun luén xudt hign mot
logi van dé ma chting t6i tam goi chung la
vin dé “nguy triéu”. Dé 1a nhiing thé ché
chinh tri tén tai thyc té trong lich sit cae
quéc gia - dan téc, nhung vi nhiing ly do cy
thé khée nhau da khéng thé bién minh cho
tinh chinh théng/ chinh dang (egitimacy-
legitimation) cia minh, hoac bi tuéc bé tinh
chinh théng/ chinh dang theo nhiing cach
Khée nhau: do that bai trong cudc dau
tranh quyén lye vdi ede thé ché déi dich,
hofe do cae nha sit hoc sau d6, do bj chi
phéi béi nhiing sit quan nao d6, dai phi
nh4n tinh chinh théng/ chinh dang cha cée
thé ché dé thong qua cach dénh gia va
trinh bay lich sit dan tc cba ho.
Mét sé logi hinh chinh thé thudng bj coi
la “nguy triéu” trong lich sit 1a:
- Loai hin thit nkét 1a céc chinh quyén
duge mOt thé lye bén ngoai, nhat 1 gide
ngoai xm, dung nén dé lam ba nhin, lam
tay sai cho ching. Chinh quyén nay 6
nhiing tén goi khac nhau, nhung thudng bi
dinh danh 1a puppet government hoae
marionette government, titc 1a chinh pha bu
—_
PHAM HONG TUNG”
nhin, hode chinh phii hgp tac (government
of collaborators). Chinh pha Tran Trong
Kim 6 Viét Nam (1945), Chinh pha Vichy
do Thong ché Philippe Pétain ding dau 6
Phap (1940-1944) hode Chinh phi Uéng
Tinh Ve (1940-1944) 6 Trung Quéc 6 thé
duge xem 1a nhiing trudng hop dién hinh
cho loai thé ché nay.
- Logi hinh thit hai 1a cdc chinh quyén
lu vong (government in exile). Cac chinh
quyén nay cé thé von 1a chinh quyén ting,
cdm quyén 4 trong nuéc, trong qué trinh
ddu tranh quyén lyc bj that bai, buge phai
chay ra nuéc ngoai, hoge la cée hinh thite
chinh quyén do c&c phan tit uu vong lap
ra, déi dich vdi thé ché hién tén trong nutéc,
trd thanh mét loai cong cu, 18 biéu tugng dé
tap hgp lye lugng, tim cach dau tranh dé
Jat dé quyén lyc dang théng tri 6 trong
nude, Trong lich st Viét Nam da ting xudt
hign nhing loai hinh chinh thé nay, nh
ngéi vua cia Trdn Di Ai, Tran fch Tc nip
bong quan Méng Nguyén héi thé ky XII,
hoae nhu triéu dinh cua vua Lé Chiéu
‘Théng ting nup bong quan Thanh kéo vé
nude réi lai bi danh bat sang Trung Quéc
héi thé kj XVIII. Dé cing c6 thé 1a cae
chinh pha cua Viét Quéc, Viet Cach thanh
lap 6 phia Nam Trung Quéc trong théi ky
* GS.TS. Vign Viet Nam hoc va Khoa hoe phat trién - DHQG Ha Noi6
Thé chién II, hose gin day 1a cac loai
“chinh pha” cia Hoang Co Minh, “Nha
nude Dega” — (Montagnard == Dega
Association, MDA)...
~ Logi hinh thit ba 1a cae chinh thé,
chinh quyén cing déng thdi tén tai mét
ving, mot nuée va tién hanh cuge ddu
tranh quyén luc véi nhau. Trong qué trinh
d6, chinh thé nay khong ngitng tim cach
bac bé tinh chinh théng/chinh dang cha
(cac) chinh thé kia, déng théi bién minh va
Khang dinh tinh chinh dang/chinh théng/
chinh nghia cia minh. Cuéi cing, sé c6 mét
chinh thé nao dé gianh thang loi va tuyén
bé tinh chinh théng/chinh dang cia minh
Ja duy nhét, Céc chinh thé bj dénh bai thi
déu bj goi 1A “nguy”, “nguy triéu”. Day
chinh 1a cAi logic nghiét nga cua thuc tién
lich st “thang lam vua, thua lam giac”.
- Logi hinh thit tla nhiing chinh thé do
thé lyc ngoai x4m lap ra, 1a chinh phi cia
gi&c ngoai xdm, sau khi xm chiém mét
ving linh thé hay toan bé quéc gia-dén
téc. Chinh phu loai nay nhin chung bi goi
1a “occupational government”, nhu chin
quy6n cia nguéi Han sau khi dnb bai Hai
Ba Trung, chinh quyén cia ngudi Minh sau
khi danh bai triéu Hé va chiém déng Dai
Viet vao dau thé ky XV. D6 cing 1a chinh
quyén cia thyc dan Phap é Vigt Nam va
Lao, Campuchia trong thai ky 1884-1945.
D6 1A bén loai hinh (type) thudng gap
cia cée chinh thé “nguy triu”. Trén thyc
té, cé nhiing chinh thé 1a sy hon dung cha
hai hogc nhiéu loai hinh trén.
DAu thuéc loai nao thi viée xudt hign va
tén tai cua cdc chinh thé néi trén luén luén
dua lai nhiing trudng hgp phitc tap, gay ra
nhiéu khé khan trong danh gid va trinh
bay lich sit cha chting trong lich sit dan toc
(national history) cha nhiéu quéc gia - dan
téc va trong lich sit thé gidi va lich sit khu
Rghién ciru Lich sik. 56 5.2017
vue. Day cing 1a mét trong nhitng loai vain
dé dé gay ra nhiing tranh lu4n séi néi, kéo
dai trong gidi nghién ctu. Tham chi, viée
danh gid va trinh bay lich stt cla cdc chfnh
thé nay c6 thé trd thanh mét nguén géc san
sinh ra nhiing xung dét xa hdi, xung dot
sc téc ho&c mau thuin gitta cde quéc gia -
dan téc, dic biét 1a khi van dé nay lai duge
cAc thé lyc ndo dé lam dung, bién thanh
céng cu (instrumentalize) tuyén truyén cho
nhiing muu dé chinh tri cia ho.
Trong lich sit Vigt Nam da xudt hign
nhiéu thé ché phitc tap nhu vay. Cé thé
diém qua 6 day mét sd thé ché sau:
+ Thit nhat la nude Nam Vigt va nhén
vGt Trigu Da (cuéi thé ky IIT - ddu thé ky I
TON) (1). Trigu Da 1a ngudi Han, von la
mét tuéng cia nha Tan. Nhan lic dé ché
Trung Quéc roi vao hén loan do cuge Han -
Sé tranh hing, éng da cat ctt 6 Nam Trung
Quée, lap ra nude Nam Viét va la ngudi da
nhiéu lin dem quan tan cong nuée Au Lac,
cudi cing ha duge thanh Cé Loa, digt Au
Lac. Trong tam thie din gian cing nh
trong lich sit nghién citu vé nuéc Nam Viet
va Trigu Da da xuat hién hai luéng ¥ kién
khéc nhau. Mt luéng ¥ kién coi Nam Vigt
nhu mét giai doan cata quéc théng Dai Viét
-Viet Nam va do d6, Trigu Va Dé duge coi
nhu “bac hién quan” da “khai théc dat Vigt
ta ma ty lam dé trong nuéc, déi ngang véi
nha Han, (...) mé ddu co nghiép dé vuong
cho nudc Viet ta, céng ay c6 thé néi 1A to
lim vay” (2). Trong khi d6, luéng ¥ kién thit
hai, nhit 1a tae gid cha cdc b6 sit cong bé
trong nhiing thap ky gén day, thi coi Trigu
Da la ké x4m luge, phi nhdn vai tr, vi tri
cua nuéc Nam Viét trong quée théng Vidt
Nam, déng thdi sy kién thanh Cé Loa that
tha due coi 1A méc khdi ddu cha thdi ky
Bac thuée. Cho dén nay hai luéng § kién
trén van con anh hudng téi cach nhan thttcVan dé “Rguy triéu’ va viee nghién ciru...
va trinh bay vé mot giai doan quan trong
cia lich sit Viet Nam.
~ Thit hai la trutmg hop St Nhiép va thé’
ché chinh tri @ Giao Chau dudi thoi St
Nhiép (187-226). Theo nhiing gi duge ghi
lai trong Dai Viét sit ky toan thu thi ban
than Si Nhiép cfing 1A mét tri thife én théi
Han - Tam Quéc. Té tién Si Nhiép la ngudi
Van Duong nuée Ld thugc Trung Nguyén,
do chay loan Vuong Mang (45 TCN-23
SCN) ma “trénh sang 4 dat Viét ta”, tinh
dén ong da trai 6 déi. Ong duge coi 1A ngudi
6 céng khai mé va dit nén mong cho su
phat trién cata Nho hoc 4 Viét Nam, vi vay,
nhiéu thé hé st gia Nho hoc Vigt Nam da
t6n vinh ong 1a “Nam Giao hoc té”, goi 6ng
1a “St Vudng”. Lé Van Huu danb gid: “Si
Vuong biét Idy khoan hau khiém ton dé
kinh trong ké si, duge nguéi than yéu ma
dat dén quy thinh mét théi. Lai hiéu nghia,
tuy tai va dang khéng bing Trigu Va Dé,
nhung chju nbn minh thd nude Ién, dé gitt
ven ba cdi, c6 thé goi 1a ngudi tri duge”(3).
Con Ngé Sy Lién thi viét: “Vuong 1a ngudi
Khoan hau khiém tén, long ngudi yeu quy,
gid ven dat Viet dé duong dau véi site
manh cia Tam quée, di sang suét lai mu
tri, dang goi 1a ngudi hién” (4), Tiép dé, ong
cén viét: “Nude ta théng thi thu, hoc 18
nhac, lam mdt nude van hién, 1a bat dau ti
Si Vuong, céng dtc Sy khong nhing chi 6
duong théi ma cén truyén mai ddi sau, ha
chang 16n sao?” (5). Tham chi, nha Tran
con sic phong cho Si Nhiép lam Thign Cam
Gia Ung Linh Va Dai Vuong. Tuy nhién,
luéng ¥ kién khéc Iai hoan toan déi lap vai
quan diém va cach danh gia nhu trén. Cac
sit gia triéu Nguyén, tac gid cla bd sach
Kham dinh Viét siz Thong gidm Cuong muc
cho rang: “Si Nhiép theo lénh trigu dinh
‘Trung Quéc phai sang lam Thai thu, khong
titng xung vuong bao gid, thé ma sit ci
cing chép riéng thanh mt ky, nay tude bd.
Z
di, chi chép thang cong vige thai dy dé ghi
ly svt thyc..." (6). Day cing 1a cach nhin
nhan duge tuyét dai da 86 cic sti gia Viet
Nam hién dai chap nban. Mét 86 hoc gia
khac tham chi cén pha nhan ca viée Si
Nhiép 1a ngudi khai mé Nho hge 6 Viet
Nam. Tuy nhién, ¢6 thé thay trude duge
vin dé Si Nhiép sé cdn chua thé khép Iai.
Diu ring ong khéng phai la ngudi khai mé
thi chdc chin 6ng cing 6 déng gép rat 1én
cho su du nhap va phat trién Nho hoc 6
Viet Nam. Mat khéc, du té tién Si Nhiép
1A ngudi Hén, song da di cu dén dat Viet va
dinh cu 8 d6 6 ddi, vay c6 thé coi dng 1a
ngudi Viét hay chva, trong khi cde truéng
hop khée, nhu Ly Bi thi té tién moi dén dat
Viet ti 5 ddi, té tién nha Trén méi dén dat
Viet 7 dai, con t6 tién Ly Cong Udn c6 thé
con mdi dén sém hon (mét di)... thi déu
duge chinh thie ghi nhan la ngudi Vidt
Nam. Déi véi Si Nhiép, c6 thé vigc cho ring
Ong “gid ven dat Viet dé duong dau vdi site
manh céa Tam quéc” la céch danh gia qua
cao, khéng thy sy khach quan, nhung
ch4c han cing nén ghi nh4n méc dé tu cha
nhat dinh caa thé ché do éng ding déu
trong méi tuong quan, lién hé vdi dé ché
‘Trung Quéc thai bay gid.
- Van dé thit ba la Khie Thita Dy va
cuge vgn déng ty chi cha con éng. Sit ch
cho biét nhan luc nha Dudng suy yéu, dé
ché Trung Quéc rai vao thé hdn loan, cae
thé lye dja phuong néi lén cat cit, Khuc
Thita Du khi dé von la mét hao trudng 6
Chu Dién da dem quan chiém thanh Dai
La, ty lap lam Tinh Hai quén Tiét dé sa.
Sau khi éng chét, nam 907, con ong -
“ngudi Giao Chau 1a Khtic Hao chiém gitt
chau tri, xung 1a Tidt d@ st” (7). Ta 6,
chinh quyén Giao Chau nam trong tay
Khiie Hao. Ong khong ngitng cing c6 thuc
lve théng qua nhiéu gidi phap thyc tién,
kha higu qua (8). Tuy nhién, ho Khickhong ting tuyén bé thoat ly khdi quan h¢
1@ thuge véi cae thé luc 6 Trung Quéc.
Tham chf, nim 919 “Khéc Thita My sai sit
sang nha Luong xin duge linh tiét viét,
nha Lung trao cho”. Vige nay di khién
cho vua Nam Han 1a Lutu Nghiém ca gian
(9). Vay thi nén danh gia va trinh bay vé
su nghiép cha Khe Thita Dy va con, chau
éng thé nao cho toan dign, khach quan,
trung thyc va céng bang? Tiéc ring thong
tin sit ligu da chiéu vé van dé nay khong
nhiéu. Song, nhiing gi ma chung ta cé
duge cing di cho thay vai trd va ¥ nghia
to lén ctia nhitng viée ma ho Khtic da lam.
D6 thuc suf 1a nhiing déng gop to lén vao
né luc ca dan téc dang trén dudng di dén
tai khdng dinh mt cach ving chic nén
déc lap ty chit. Viée ho Khu chi “xung” 1a
‘Tiét dO sit va xin nhan tiét viét cla nha
Luong chdc chdn da duge tinh todn rat ky
ludng. Sit cit cing ghi rang nam 917 Khuc
Hao da “sai con 1a Thita My lam Hoan hao
stt sang Quang Chau dé thim dé tinh
hinh [Nam Han] hu thyc thé nao” (10). R6
rang la cha con ho Khtic khéng ditng lai 4
muu dé cat cit nhut céc thé lye khae d
Trung Quéc. Viée ho Khie trong dung
Duong Dinh Nghé, tao diéu kién dé éng
nudi dén 3 nghin “con nuéi”, muu sy lau
dai, di thay tém nhin va cai tam cia ba
dai ho Khtic véi dan t6c. Vi vay, ching ti
cho rang cin khde phuc céch nhin may
moc cua sit cii, tra lai vj thé xiing dang cho
céng cuéc van déng, chuan bi di téi tran
quyét chin chién luge chm dt vinh vién
thdi ky Bac thugc. Cin phai thay duge
nhiing cai gach néi lich sit ti’ Khtic Thita
Dy qua Duong Dinh Nghé tdi Ngo Quyén
thi mdi c6 cai nhin khéch quan, bién
ching déi véi mt giai doan dic bigt cha
lich sit Vigt Nam.
~ Thit tur la van dé nha Mae (timg bi sit
ca goi la “ngyy triéu”) (11).
Rghien ciru Lich sit. 56 5.2017
- Tht nim 1a vain dé Tay Son (tig bi
nha Nguyén goi la “nguy triéu”) (12).
= Thit sau 1a van dé Néi cc Trdn Trong
Kim (13).
- Tha bay 1a van dé thé ché Quéc gia
Vigt Nam.
- Thit tam 1a vain dé Viet Nam Céng hoa.
Ngoai ra cdn mét sO van dé khéc cing
khéng kém phan phic tap, nhu van dé
Nang Tri Cao va cde hign tugng cét ett khae
cia céc thi linh dan téc thiéu sé trong
nhiing théi gian lich sit khac nhau; van dé
chia Nguyén va Dang Trong xét trong béi
canh Trinh-Nguyén phan tranh va béi
canh khu vic Dong Nam A tit thé ky XVI
dén thé ky XVIII; Van dé Cong hoa Nam
Ky ty tri (1946-1949).
Qua do, 6 thé thay vain dé “nguy triéu”
da xudt hign nhiéu lin trong lich sit Viét
Nam, é tat ca cdc thdi ky lich su, tir cé dai
dén can - hién dai. G day chung téi chi
diém qua mét sé van dé von da va dang gay
ra nhiéu cugc tranh cdi thao luan, trong
Khi cae van dé nhu trigu Mae, triéu Tay
Son va N@i cae Trén Trong Kim 1a nhiing
van dé da duge gidi nghién ctu ban thao
ky, thi nhiing viin dé khae thi dudng nhu
con la nhiing “khoang tréng hoc thuat” cin
dutge tiép tue nghién ctu thém.
Dugng nhién, mdi trudng hop lai cd dac
diém, tinh chat riéng. Vi vay, that khong
d8 dang gi khi phai dé xuat hode xéc lap
nhiing nguyén téc chung co ban trong
nghién cdu, dénh gia va trinh bay vé ching
trong lich st quéc gia - dan téc Viét Nam.
Tuy nhién, ching téi cho ring di cae
trung hop cu thé cé phite tap dén dau thi
trong nghién citu, gidi sit gia vin 6 thé di
t6i thdng nhat vé mét sé nguyén tic chung.
Tht nhét, vé thai do, nha stt hoc khong
duge phép lang tranh va thye té 1a cing
khéng thé phét 13 sy tén tai thuc té cha‘Van dé “Rguy triéu’ va viée nghien ciru...
nhing chinh thé “nguy triéu” nay. Ban
than ching g6p phan cau thanh nén lich sit
Viet Nam trong ting thdi gian va khong
gian lich sit. Viée phét 13 hodc c tinh trinh
bay mét cach sd sai lich sit cda cdc chinh
thé nay sé lam cho lich sit dan t6c thiéu
tinh todn dign, khéch quan, khoa hoc,
tham chi c6 Itc roi vao ché phién dién,
phan khoa hoc.
Thit hai, trong nghién cttu, dénh gid va
trinh bay lich sit cua nhiing trudng hgp
tig duge/bj coi 1a “nguy triéu” céin dae
bigt cha y dén tink thute chiing, tite 1a coi
trong va ton trong sit ligu, phé phan siz
liéu cdn trong theo dung yéu cdu cha si
hoc chuyén nghiép. Thue té 1a déi véi cdc
trudng hgp nay rat dé c6 hién tugng nguy
tao thong tin, théi phéng hoae che gidu
nhiing sy thyc lich sit theo y dé riéng cha
ai dé. Vi vay, dé di téi mét nhan thite
khach quan, khoa hoe, toan dign ddi héi
ngudi nghién ctu phai luén luén né lye
tim kiém sit ligu, cp nhat, bo sung thong
tin tir nhiéu nguén, phé phan thong tin
mét cdch cdn trong, khoa hoc.
Thit ba, phdi ding vitng trén lap truing
dan téc dé xem xét, danh gia va trinh bay vé
lich sit cha nhiing thuc thé phic tap nay.
Diéu nay c6 nghia la: tiéu cht gée, tiéu chi cét
loi dé xem xét, dénh gid vd trink bay vé cée
thite thé dé la loi ich ctta céng dong dan téc
Viét Nam, bao gém ca lgi fch nga han, 6 tai
khoang théi gian ma céc chfnh thé dé xuat
hién va tén tai, va Idi ich dai han, tttc 1a dat
ching vao trong toan bé lich si dan tée cho
dén ngay nay dé xem xét va danh gid. Cau
héi chinh yéu nhat ma nha ngh
dat ra va tim kién cdu tra léi ul
hign va tén tai cia cdc thé ché, thuc thé dé
hoi ting chinh sach cita chinh thé dé, c6
déng thuan vdi Igi ich cha cng déng dan téc
Viet Nam hay khéng? Déng thuan dén mic
nao va déng thuan nhu thé nao. Tra lai mét
9
céch khdch quan, thue chting nhéng cau hdi
trén sé gitp nha nghién etfu vugt qua duge
hodc gidm thiéu nhiing dinh kién vé ¥ thie
hé, van héa hodc sac téc, ton gido... trén cd
86 46, nhiing gi goi 1A “nguy triéu” sé khéng
con tén tai. Cai duge nghién citu va trinh
bay chi cén 1A déi tugng cua sit hoc, binh
ding true “téa an cia ly tinh” - nhut céch
néi cia F. Engels-dé bao chita cho sy tén tai
lich sit ca chung.
Thit tt, cin dic biét chi ¥ dén méi lién
hé quée té’ va khu vue cita ede thute thé néi
trén, Trong cudc d&u tranh quyén yc phite
tap, cae thé ché “nguy triéu” thudng tim
kiém sy cong nhan, ang hé cia cde thé lye
ngoai bang - thé le khu vuc hay quéc té,
théng qua dé cing e@ stte manh, déng thdi
cing cai thién dan tinh chat chinh ding
cia cugc d&u tranh cia ho. Trong qua trinh
d6, céc chinh thé nay cé thé duge céng nhan
béi mét hay nhiéu quéc gia hoiic cac té chuc
quéc té va ho c6 nhiing cam két va hiép ude
ky két vdi cdc déi tac quéc té nay. Day la
ngudn cOi cua nhiing ric réi thuc tién sau
khi cuge du tranh quyén lye gitta cic thé
luc trong nude két thtic. Cho di khi dé, thé
ché nao gianh thang loi cing phai duong
ddu véi nhiing cam két quéc té trudc kia.
Dé cé thé 1A nhing khoan ng, nhiing cam
két vé Igi ich, tham chi ca nhiing cam két
chinh tri hoa nhiing cam két vé chi
quyén, cuong vue quéc gia (cit dat, nhugng
quyén Ii...) Cac chinh thé cm quyén sau
d6 thuéng phai tim nhiéu cach dé gidi
quyét van dé nay, c6 thanh cong va c6 ca
khong thanh céng.
Vain dé dit ra vdi cde nha sit hoc 1a ho sé
nhin nhn va trinh bay vin dé nay thé nao
trong cac nghién citu cla minh? Mot lan
nila, trung thyc, khach quan khoa hoc va
ding viing trén lap trudng dan t9c 1a hai
nguyén tic géc cla viée giai quyét van dé
nay. Gidi sit hoe Viét Nam da c6 nhiing bai10
hoc kinh nghigm quy bau rit ra duge tit
viée x ly thanh cong véin dé “Mac Dang
Dung dang dat” va vige vua Gia Long va
triéu Nguyén (trong viéc ky cc hiép ude
véi Phap, tit Hiép ude 1787 dén céc hiép
u6e 1862, 1874, 1883 va 1884). Day chic
chan la nhiing cd sd dé ching ta tiép tuc
xem xét khi nghién citu va trinh bay vé cic
trudng hgp khac.
2, Vé thé ché Quéc gia Vigt Nam
Thé ché Quéc gia Viet Nam (Etat du
Viét Nam) ra dii trong béi canh cla cude
Khang chién chéng thyc din Phap hay con
goi 1a cudc Chin tranh Déng Duong lin
thi nhat, chinh thie duge thanh lap vao
thang 6 ndm 1949 va tén tai cho tdi thang
10 nam 1955, Véi Bao Dai la Quéc truéng,
chinh pha Quéc gia Vigt Nam da trai qua 6
“dai” Tha tuéng, cu thé nhu trong bang 1
Rghién citu Lich sir, 56 5.2017
dén su tén tai va vai tré cha Quéc gia Vist
Nam trong lich sit dan téc Viet Nam néi
chung, cing nhu trong lich sti cuge Chién
tranh Déng Duong lin thi nhat néi riéng.
Nguyén nhan chinh cé 1é nm 6 ché ban
than chinh thé nay cing khéng thyc su
dong vai trd quan trong gi, va do dé bj mac
nhién coi nhu mét thit chinh pha ba nhin,
tay sai ciia thyc dan Phép.
Gan day, lich sit va vai tré cia chinh thé
Quéc gia Viét Nam lai duge mot sé nha
nghién cétu quan tam kha manh mé. Cé ba
van dé chinh duge dat ra, ddi hdi cé nhiing
nghién ctu céin trong, nghiém ttc hon vé
thyc thé nay trong lich st Viét Nam.
Thit nhét, lau nay ai cing biét ring 6
giai doan cuéi cue Chién tranh Dong
Duong lan tht nhat, My ngay cdng can
thiép sau hdn vao cuée chién va cuéi cing
Bang 1: Thi tuéng Quéc gia Vigt Nam
TT | Ho va tén Thdi gian bat | Thdi gian chim Chite vu
dau chite vu ditt chie vy
T_| Nguyén Vin Xuan | 27-5-1948 4-7-1949 Tho ting lam thoi
2 | Bao Dai 14-7-1949) 21-01-1950 ‘Quée trutng kiém Thi twéng
'3_[ Nguyén Phan Long | 21-1-1950. 27-4-1950 Thi tudng
4_| Trin Van Haw 6-5-1950 3-6 -1952 Thi tw6ng
5_| Nuyén Van Tam 23. 6-1952 T-12-1953 Thu tudng
6 | Nguyén Phuc Bitu Loc | 11-01-1954 16-6-1954 Thu tudng
7_[ Ngo Dinh Dim 16-6-1954 23-10-1955 Thu tuéng
Quée ky cia Quée gia Viét Nam la 14 3
vang c6 ba soc dé. Quéc ca 14 ban nhac
“Thanh nién hanh khtic” do Luu Hiu
Phude sang tac, nhung duge thay bang ldi
méi, Quée huy 1a hinh réng xanh bay trén
nén Quéc ky. Dén diu ndm 1950, Quéc gia
Viet Nam duge 35 nude céng nhan va tham
dy cée cugc hop cia Lién hgp quéc va nhiéu
6 chite quéc té khdc véi danh nghia dai
dign chinh thie ca Vigt Nam.
Tit truée cho téi nay, viée nghién ctu vé
chinh thé Quée gia Vigt Nam cén kha so
sai. Nhin chung, gidi str gia Viét Nam va
nuéc ngoai déu khéng quan tam nhiéu lim
da “hat cdng” Phap dé dong vai tro chinh
yéu nh&t trong toan bé cude xung dét 6
Dong Dugng va Viet Nam cho t6i tan nim
1975. Thé nhung, qua trinh nay da dién ra
nhu thé nao? Trong khi cd ging tim kiém
cau tra Wi cho van dé trén, ngudi ta sé
nhén ra vai tro quan trong cia chinh thé
Quée gia Vi¢t Nam.
Thit hai, néu ching ta xem xét céc o
dau tranh, xung dot dién ra 6 Viet Nam tir
thang 9 ndm 1945 cho tdi thang 4 nam
1975 duéi mét géc nhin khéc, coi dé nhu la
cudc-van déng lich sit nhim théng nhat dat
nitéc, théng nbat quéc gia - dan téc, thi‘Vén dé “Ruy trigu” va viée nghién ciru...
ching ta sé nhan ra nhiing tré ngai to lén
nh&t cia cudc van déng ay, bén canh cac
thé luc ngoai xam, chinh 1a xu huéng ly
Khai (separatism) xuat hién trong cac bé
phan, dja phuong duéi cc hinh thite khac
nhau, Céc logi chinh thé nhu “Nam Ky
quée’”, “Quéc gia Viét Nam”, va tham cht ca
“vigt Nam Cong héa” déu 1a nhitng thye
thé hign than cia chi ngbia ly khai nay.
Thit ba, trong cuge dau tranh bao vé chat
quyén, cuong vue, su théng nhat va Igi fch
quéc gia - din téc hién nay, c6 mét sé van
dé r&t quan trong lién quan dén céc chinh
thé nhu Noi cée Trdn Trong Kim, Quée gia
Viet Nam va Vigt Nam Céng héa. N6i cae
Trin Trong Kim 1A chinh thé da 6 céng
dam phan thanh céng véi quan déi Nhat
Ban dé tiép nhan cac thanh phd nhugng
dia (Ha Noi, Hai Phong va Da Nang), déi
Nhat Ban trao tra va théng nhaét Nam B6
vao Dé quéc Viet Nam. Thu tudng Quéc gia
Viet Nam Tran Van Hitu chinh 1a ngudi da
ddu tranh thanb céng tai Hoi nghj San
Francisco (thang 9 nAm 1951) dé bao vé
cha quyén cia Viét Nam déi véi hai quén
dao Trudng Sa va Hoang Sa. Trong thdi
gian sau dé, Vigt Nam COng héa 1a chinh
thé quan ly va da bao vé chi quyén cia
Viet Nam di véi hai quan dao nay. Cac
chinh thé ndi trén, di trong nhiing diéu
kign khac nhau, da c6 céng bao vé chit
quyén, cuong vue va Idi ich quéc gia-din
téc. Dac biét, céc hoat dong, cac van ban
gan véi cdc céng cude trén déu c6 gia tri
phap ly quée té 6 nhiing mite d§ khéc nhau.
Néu ngdy nay ching ta phd nhan hoan
toan tinh chinh dang/chinh théng cia céc
chinh thé nay, thi gian tiép, chting pha
nhan hoge lam phugng hai dén cha quyén
va Igi fch quéc gia-dan téc.
Ré6 rang 1a cdn phai xem xét lai va c6
cach danh gia, trinh bay méi vé cdc thé ché
nay trong cc céng trinh nghién ctu vé lich
n
su dan téc, dc biét 1a trong bé sach tap dai
thanh vé lich st quéc gia-dan téc-tuyén
ngén hoc thuat chinh thite cd toan bd gidi
sit gia Viét Nam duong dai.
Trén lap trudng dan toc cht nghia, quan
triét nguyén tdc trung thuc, khach quan,
toan dién va thye chting, ching tdi cho
rAng cdn phai cht y nhiing diém sau trong
nghién citu, trinh bay vé thé ché Quée gia
Viét Nam trong lich st dan téc.
Thit nhat, phdi xem xét vd trinh bay thé
ché nay nhut mét thy thé lich sit. Su thc
la thé ché dé c6 tén tai trong lich sit dan
t6c. Ban chat cua thé ché nay 1a gi? Vai tro
thuc t@ cla n6é ra sao? Tinh chinh dang/
chinh thong céa n6 nhy thé nao... thi sé
duge xem xét ky sau, song chéc chin ching
ta khéng nén va khong thé bé qua thé ché
nay, mA trai lai cdn phai nghién ctu cdn
trong va toan dién vé né, tiép dé sé cin
nhac trinh bay nhitng ndi dung gi, trinh
bay nhu thé nao dé céng trinh lich sit déng
thuan cao nhét véi Igi fch cia tdan dn téc,
xét trong béi canh lich sit cy thé céa thai
gian d6 (1949-1955) va xét trong cai nhin
toan cue, lau dai.
Thit hai, phdi nghién citu, trinh bay ré
hoan cdnh vd qué trink ra déi cia thé ché’
Quée gia Vigt Nam.
- Vé hoan cdnh ra déi cha Quée gia Vigt
Nam, can chi y dén nhiing vain dé sau:
1) Bén canh xu hudng cha dao hudng tdi
théng nhat quéc gia-dan téc, da tén té
nhiing xu huéng dia phvong cha nghia
(regionalism) va xu hung ly khai cha
nghia (separatism) trong lich sit Viét Nam,
nhétt 1a lich si Vit Nam cn dai. Diéu nay
c6 cin nguyén sau xa trong lich si qua
trinh dan toc Vigt Nam va nguyén nbén
truc tiép ti chinh sach “chia dé tri” (devide
et empera) cua thyc dan Ph4p trong qua
trinh xam luge va thong tri Viet Nam ti12
gitta thé ky XIX. Trong cudc x4m lang tai
chiém thuge dia sau Thé chién II, Igi dung
cha nghia ly khai dé lam suy yéu khdi dai
doan két dan tdc cing 1 thi doan duge cde
nude dé quée thuc dan phuong Tay ap dung
phé bién 6 Dong Nam A (Ha Lan ap dung
trong cuéc tai chiém Indonesia, Anh ap
dung trong cugc tai chiém Mién Dién va
Malaysia, Php 4p dung trong cudc tai
chiém Déng Duong, trudc hét la viée
D'Argenlieu dung ra “Nam Ky quéc” hay
“Cong hoa Tu tri Nam Ky quée”- République
Autonome de Cochinchine, va sau nay 1a E.
Bollaert l§p ra Quéc gia Viét Nam).
2) Su phan héa cia tang ldp tinh hoa
chinh tri (political elite) é Vigt Nam tit sau
Thé chién I la mét su thie lich sit cdin ditge
chit ¥. Mét dac diém chung cia tat cA cdc
cuée van déng duy tan, cai cach, yéu nude
va céch mang (bao gém cd cac cudc van
dong cai luong van héa, xa hdi, cho dén cdc
phong trao yéu nuée va cach mang) thii
can dai é Vigt Nam 1a: cdc cude van déng
nay déu do gidi trf thie Minh dao. Nita sau
thé ky XIX luc lugng lanh dao 1a trf thite
Nho hoe, trong nhiing ném dau thé ky XX
la cae tri thie Nho hoc cap tién va ti! sau
‘Thé chign I 1a trf thie Tay hoc. Bén canh
tang lép tri thie cing cdn c6 mét sé thi
linh ton gido hoc ca nhan thuéc gidi doanh
nghiép, quan lai, ngudi lao déng... Ching
tdi goi chung gidi tri thie va cae phdn th
lanh dao cae euge van déng nay 1a tang lép
tinh hoa chinh tri Viét Nam (political elite)
(14), Trude thé ky XX, nhin chung tAng lép
nay 14 mét khéi thdng nhdt, chi cé rat it sy
khae bigt. Bat dau tit ddu thé ky 20 ¢6 sy
phan héa, nhung chua sau sac lim, gitta
“phai Duy tan” va “phai Bao dong”, gitia
“minh xa” va “am xa”. Nhung dén thdi gian
tit sau Thé chién I, ting lép tinh hoa chinh
tri nay chit yéu IA tri thite Tay hoc, da ngay
cang phan héa sau séc. Sy khac biét gitta
Rghien ciru Lich sit, sé 5.2017
cae nhém trude hét 1a vé ¥ thite hé
tudng chinh trj ma ho chju anh hudng: 6
nhiing ngudi theo cha nghia Mac - Lénin,
6 nhitng ngudi theo chi nghia Tam dan, c6
nhiing ngudi “trung thanh” véi tu tudng
dan chi tu sin cha céch mang Phap, hoac
6 nhiing ngudi theo chit nghia Trotsky,
ngutdi lai tin theo tu tudng cua Ghandi... Ho
cing bj phan ligt sau sdc 4 thi dé di vdi
ché dé the dén Phdp. C6 nhiing nhém,
nhiing ngudi kién quyét phi nhan ché dé
thuc dan, kién quyét hy sinh tranh dau lat
46 ché dé dé, gidi phong dan téc khéi phuc
déc lap dan tdc; ¢6 nhiing nguéi, nhing
nhém lai chit truong “Phap - Viét dé hué”,
“Phap-Nam hop tac”, khéng nhiing tan
thanh nén bao hé ca Phép ma cén phi
bang va chdng lai tit cd cae phong trao
chéng thyc dan, phong trao yéu nude va
cach mang; Tang lép nay cing edn bj phan
héa bii thai 6, lap truting vdi ché’ d6 quan
chi, cy thé voi Nam trigu. Trong khi nhiéu
nhém tri thie Tay hoc kién quyét doi tha
tiéu ché d6 quan cha dé tién téi kin lap
ché d6 cong héa dan chit thi van c6 nhiing
nhém bao hoang, bao vé ché dé quan chi
va tén pha nhiing vj quén vung khéc
nhau: Bao Dai, Cudng Dé hay Duy Tan.
Ngoai ra cn c6 nhiing suf khac biét khong
nhé nifa gitfa c4e nhém trf thite Tay hoc
trong thai dé véi phong trao giai phong phy
ni, véi dac tinh vang mién, tham chi 1a vé
nhiing quan diém nghé thuat, van chudng,
ton gido hay khoa hoc... Bén canh dé cén 6
nhiing ca nhan, nhiing nhém di xuyén gitta
nhiéu lap trudng, nhiéu nhom (cc trudng
hgp dién hinh nhu Nguyén An Ninh, Hé
Hitu Tudng, Huynh Thtic Khang), hay don
gian la vai ddu trong van chuong, thuéc
phién va tiém hat cé dau. Sy phan héa,
phan ligt cia tang Idp tinh hoa chinh tri
Vigt Nam cfn dai da timg gay ra nhiing
xung dét khi ng&m ngam, khi gay git gitaVén dé “Rguy triéu’ va viée nghién ciru...
13
cde nhom, cdc td chite va cdc xu hudng. Day
chinh 1a nhiing eg hi, nhiing khoang tréng
dé cdc thé lye bén ngoai can thiép vao, tao
ra nhiing Iyc lung than Phap, than Nhat,
than Tau Tudng, than Mj.... bién ho thanh
nhiing lye lugng ly khai chinh trj va phan
dan t6c. Sy ra dai va hoat dong cia Nam
Ky quéc va Quéc gia Viet Nam cing co
phan bat nguén tir hién thuc lich sit nay.
8) Hoan canh lich sit tryc tigp din dén
sy ra ddi cia thé ché Quéc gia Viet Nam
chinh la si sa lay cia thue dan Phap trong
cugc chién nh&m tai chiém thudc dia 6 Viét
Nam. Cé mét sé diém cén luu ¥:
+ Thue dan Phap da that bai trong viée
Igi dung khuynh hudng ly khai cha mét so
phan tit 6 Nam Ky dé lap ra va phat trién
cai goi la Cong hoa Tu tri Nam Ki quée
(République Autonome de Cochinchine).
‘Thé ché nay da duge ngudi Phép rép tam
chudn bj, it nhat la tir khi Charles de
Gaulle dua ra ban tuyén bé ngay 24 thang
3 ndm 1945 véi chi truong thanh lap Lién
bang Déng Duong gém 5 “quéc gia” “dude
phan biét bang van minh, ching téc va
truyén théng, sé van duy tri nhitng dée
diém riéng cia ho trong Lién bang’ (15).
Tigp d6, chi truong nay duge Jean Cédille
va Georges Thierry D'Argenlieu hién thuc
héa thong qua vige thanh lap Cong hoa Ty
tri Nam Kj quée vao ngay 27 thang 5 nim
1946 (chinh thie tuyén bé thanh lap vao
ngay 1 thang 6 ndm 1946) (16). Thuc té,
thé ché nay khéng cé thyc luc va quyén uy
gi. No chi 1a mt cng cy trong tay thyc dan
Phép nham thyc hién Am muu chia tach
Nam Ky ra khéi Viét Nam va lam suy yéu
khéi dai doan két dan téc chéng thuc din
Phap dudi sy lanh dao cita Chinh phi Vidt
Nam Dan chi Cong hoa (VNDCCH). Dang
cha y la: Nguyén Van Xuan, Thi tudng
cudi cing cla Nam Ky quéc cing chinh 1a
ngudi di bay sang Hongkong vao ngay 19
thang 7 nam 1947 gap Bao Dai, dé xuat viée
eyu hoang ding ra diéu dinh véi Php, lap
ra Quéc gia Viét Nam. Ong Xuan cam két
véi cuu hoang sé gidi thé Nam Ky quée dé
sap nhap vao Quée gia Vigt Nam. Vé sau,
Nguyén Van Xuan cing trd thanh Tha
tuéng ddu tién cha Quéc gia Viét Nam,
trong khi Lé Van Hoach - mét Tha tuéng
khée cha Nam Ky quéc cing tré thanh Quéc
vu khanh Nam Kj ciia Quée gia Viét Nam.
+ Trén chién trudng, sau khi chién
tranh chinh thttc bung nd vao dém ngay 19
thang 12 ném 1946, thye dan Phap st
dung chign luge “dinh nhanh, thang
nhanh” héng nhanh chéng dé bep site
khang cy cia VNDCCH. Tuy nhién, quan
Php da bj cdm chan 60 ngay 4 Ha Néi, bi
danh chan tai cae khu vue khac 4 ving
déng bang va trung du, trong khi Chinh
phd va luc lugng khang chién da di chuyén
thanh cong lén chién khu Viét Bac, chudn
bi cho cuge khang chién trudng ky. Thang
10 ndm 1947, Phap lai td chite Chién dich
Léa (Chién dich Viét Bac Thu - Déng 1947)
hong dénh tp, tiéu diét déu nao khang
chién va hay hoai moi tiém lve cia
VNDCCH. Tuy nhién, thue dan Phap
khong nhiing khong thyc hién duge 4m
muu nay ma cdn bj gidng cho nhing din
nang né. That bai nay buée Phap phai thay
ddi cach tigp cn véi cudc chién, diéu chinh
chién luge chién tranh. Cao dy méi cha
Phép 1a Emile Bollaert, sau khi that bai
véi am muu “chiéu hang” Hé Chi Minh” da
quyét dinh “choi con bai Bao Dai’, Sau
nhiéu ldn thugng lugng, mac ca céc diéu
kign, cudi cing ng dé thuyét phye duge
Bao Dai cing véi nhém “chinh khach” ca
Nam Kj quéc va mét sé nhom tri thite than
Phap khac lap ra chinh thé Quéc gia Viét
Nam vao thang 3 n&m 1948.
- Vé qué trinh ra déi ca chinh thé Quéc
gia Viet Nam, cé thé tom tat nhu sau:14
Sau khi thoai vi dé thuc hién y nguyén.
“ung lam dan mét nude dgc lap hon kam vua
mét nude né 1é” (17), Bao Dai ra Ha Noi lam
C8 vain t6i cao cho Chinh phi Lam théi
VNDCCH. Gitta thing 3 nim 1946, éng
duge cit sang Trung Quéc cing véi doan
céng tac cha Chinh phi. Nhung khéng hiéu
vi ly do gi éng da khong vé nuéc ma d lai
én Minh réi di Hongkong. Ngay lap ttc,
ngudi My va ngudi Php da tiép can Bao
Dai. Ngudi déng vai trd quan trong hinh
thanh nén “gidi phap Bao Dai” chinh 1a cyu
trim mat tham Cousseau. Tiép d6, thang 5
nam 1947, Mat tran Quéc gia lién hiép - mot
lién minh ofa cde lye lugng, dang phéi va
ton giao than Phap, chéng céng, bao
gémCao Dai, Hod Hao, Viet Nam Cach
ménh Déng minh Héi, Dai Viet Quéc din
dang va Viet Nam Quée dan Dang, cit ngudi
sang gap va dé nghi Bao Dai dig ra thanh
lap mét chinh thé, thuong lygng véi Phap vé
nén déc lap caa Vigt Nam. Sau khi chélp
nh§n Idi dé nghj néi trén, Bio Dai da c6
nhiing cuge dam phn véi dai dién thy dan
Phap tai Vinh Ha Long (7-12-1947), Genave
(thang 1-1948), tai Hongkong (thang 3 nam
1948) va tai Vinh Ha Long lan II (ngay 5
thang 6 nam 1948), noi Bao Dai ky véi thye
dan Phap hiép djnh thit hai vé vie Phap sé
cong khai cong nh§n nén déc lap cia Quéc
gia Vit Nam trong Lién bang Déng Duong
va trong Lién hiép Phap. Cudi cing, ngay 8
thang 3ndm 1949, sau nhiéu thang dam
phan, Téng théng Phap Vincent Auriol va
cutu hoang Bao Dai da ky Higp dinh Elysée
tuyén bd xac nhan "nén déc lap cia Viét
Nam", chinh thie thanh lap Quéc gia Viet
Nam trong khéi Lién hiép Phép, ding ddu
1a Quée trudng Bao Dai.
Nhu vay, xét vé nguén géc, hoan canh
ra ddi va qué trinh ra ddi, chinh thé Quéc
Rghien ciru Lich sit, 36 5.2017
gia Viet Nam 1A mt “nguy triéu” thuge
loai I (trong 4 loai da nhc dén 4 phan ddu
bai viét nay). Chinh thé nay ra di khong
phai do két qua cia bat ky mét phong trao
dan téc cha nghia hay phong trao yéu
nuéc nao. Né cing khéng dude bat ky mot
thiét ché dan chi dai dign nao (quéc héi,
dai hdi quéc dan... eit ra, bau ra hoge phé
duyét. Trai lai, né la su tiép néi cha mot
chinh thé ly khai (Cong héa Ty tri Nam
Ky quéc), va nim trong tinh toan chién
luge cia thyc dan Phap, c6 su két hgp véi
van déng chinh tri cha mét sé nhom va ca
nhan chinh khach. Bang ching ré nhat
cho nhiing nhan djnh trén chinh 1a qué
trinh x4c lap thé ché Quéc gia Viét Nam:
no duge lap ra trén cd sd thuong lugng tay
ba: Thue dan Phép-Cyu hoang Bao Dai-
Mat tran Quéc gia lién hiép.
Xét tit nhiing phuong digén va yéu to
trén day, chinh thé Quéc gia Viét Nam
hoan toan khéng c6 tu cach va cd sd dé dai
dién cho toan thé dan tc Viét Nam va cho
quée gia Vigt Nam. Né chi dai dién cho mot
sé nhém, té chite va ca nhan thuge gidi
“thugng luu ban xd” than Phép va chong
Vigt Minh - Cong san.
Vé nguén géc va qué trinh cing nhu thé
thie ra ddi, chinh thé nay khéng thé bién
minh cho tinh chinh théng/chinh dang
chinh tri cda minh (political legitimacy), vi
né khéng duge bat ky mt thiét ché dan cit
nao cit ra, bau ra hode phé chudin.
Ding trén quan diém Igi ich dan toc
(national interest) thi chinh thé nay ra ddi
va tén tai hoan toan di nguge lai nguyén
vong cia dan téc va déi nghich véi Igi ich
quée gia. Nguyén vong cao nhat cia din
t6c, Igi ich cin ban nhat cia quéc gia 1a nén
déc lap that su, théng nhat dat nude va cha
quyén toan ven cia quéc gia. Day 1a nhiing‘Van dé “Rguy triéu’ va vige nghien ciru...
yéu cdu mA Quéc gia Viét Nam khéng thé
dap ting duge.
Trong hoat d6ng thuc tién ti, Quéc gia
Vigt Nam da hgp tac vi thye din Phap,
véi dé quée My, tién hanh nhing hoat
dong chinh tri, quan sy chéng lai Chinh
pha Viét Nam Dan cha Céng héa - Chinh
thé da ra dai ti cuée d&u tranh chéng cae
thé lye ngogi xém va ché dj quan cha,
déng thdi da chting té duge tinh chinh
thng chinh trj cua minh théng qua Quée
dan Dai héi Tan trao va cuéc bau cit Quéc
héi ddu tién vao thang 1 ndm 1946, Day
cing 1a chinh thé dang lanh dao cude
khang chién cha dan téc chng lai cude
chién tranh tai chiém thugc dja cia thye
dan Phap. Vi thé, bat ky chinh thé hay
lye lugng nao hgp tée vdi cic thé Iyc
ngoai xam chéng lai cuéc khang chién
cha dan tée lic d6, déu di nguge lai
nguyén vong va Igi {ch co ban, s6ng cén
cua dan téc Viet Nam (18).
Tuy nhién, xem xét tit nhitng phiong
dign khée va dat trong béi cdnh cu thé,
chinh thé Quée gia Viét Nam dé khang
dinh duge trén thue té& tinh chink dang
chinh tri cia minh, déng thai da biét sit
dung tinh chink dang dé m6t edch higu
qua dé déng thudn va bdo vé Idi ich dan
t6c vd cht quyén quéc gia.
Chinh thé Quéc gia Viét Nam dai ra dvi
trong béi canh cia cuge Chién tranh lanh.
Day 1a cuge déi ddu ¥ thie hé gitta chi
nghia c6ng san véi chii nghia tu ban, gitta
cde nude va cdc luc higng thudc phe XHCN
V6i cde nude va cae uc lugng thuge phe
TBCN. Trong béi canh dé, phong trao dan
t6c cia nhiéu nude thuge cae khu vue A,
Phi va My Latinh déu da bj Idi kéo béi ca
hai phe va bj phan ligt thanh céc lye
lugng va thé ché déi déu nhau, hodc than
1B
phe XHCN hoc than phe TBCN. Ra dai
va tén tai trong béi canh nhu vay, nhiéu
chinh thé (thugc cd hai phe) da nhan duge
sy cong nhan quéc té cia nhiéu nude va to
chttc quéc té, hoac cla phe nay, ho&c cha
phe kia, bat ké chinh thé dé c6 nhan duge
suf ang h6 eda nhan dan trong nude hay
khéng va trong qué trinh ra ddi né 6 duge
mét thiét ché dan cu dan cha nao d trong
nue cif ra ho&c phé chudn hay khong.
Cho dén déu nam 1950, Chinh thé
Quée gia Viet Nam da cé dude su céng
nhan cia 35 nude va td chite quée té chinh
Ja trong diéu kign lich sit dae bigt nh
vay. Nhung bat ké diéu kign lich sit dé dic
biét thé nao thi sy céng nhan quéc té dé la
su thuc va cé gia tri phap ly quéc té day
da, Su thyc 1a: Quée gia Viét Nam la dai
dign chinh thtte cia Vigt Nam tai cdc dién
dan quéc té, trong d6 c6 Hoi nghi San
Francisco nam 1951
H6i nghj San Francisco (Mj) hop ti
ngay 5 dén ngay 8 thang 9 nam 1951. Day
14 cuge hdi nghj cata cée nuée Déng minh
thang tran trong Thé chién II, myc dich 1a
ban thao di t6i ky két m6t hiép ude diéu
chinh quy dinh vé viée Nhat Ban ddu
hang va béi thudng chién tranh nhu thé
nao; vai tré va thé thite cha nuée Nhat sau
cudc chién ra sao. Trong noi dung thi
nhat c6 ca viée bude Nhat phai trao mét so
phan lanh thé, dao, qudn dado ma Nhat da
chiém déng cho mét sé quée gia
Tham dy Héi nghi c6 51 nude, trong d6,
dang chi ¥ la cé Phap, Lién X6, My, Anh,
Ha Lan va cée nude trong khu vue nh
Campuchia, Lao, Philipinnes, Indonesia va
Nam. Dai dign cae nuée Dong Nam A
déu 1a cae chinh thé hgp tae vi cae nude
thuc dan trong qua trinh tai chiém thudc
dia. CHND Trung Hoa va Trung Hoa Dan16
quée déu khong tham du vi Lién X6, Anh va
Mg khong théng nhat duce viée ai sé chinh
thie dai dign cho Trung Quée. Cho di cd hai
nuée Trung Hoa ving mat thi Héi nghj San.
Francisco nay van la mét héi nghj quan
trong cia phe Déng Minh, c6 day di thim
quyén dé dinh doat céc vain dé va céc quyét
nghj cia Héi nghj cé gia tri phap ly quée té,
tuong ty nhu tat cd cac hoi nghi cha Déng
Minh tit nam 1943 dén nam 1951.
Ngay trong ngay khai mac Héi nghi,
dai digén cia Lién X6 la Andrei A.
Gromyko di néu dé xuat tu chinh van ban
Hiép uéc héa binh sé ky gitia Déng Minh
va Nhat, trong dé c6 viée Nhat nhin nhan
chit quyén cia Cong hoa Nhén dan Trung
Hoa déi vdi déo Hodng Sa va nhitng déo
xa hon nita dudi phia Nam. Hoi nghi da
ba phiéu vé cae dé nghj nay cia Lién X6.
Két qua: 46 phiéu chéng, 1 phiéu tring va
chi cé 2 phiéu thuan. Hai ngay sau, ngay 7
thang 9 nim 1951, Tha tuéng Quéc gia
Vigt Nam la 6ng Trdn Van Hitu da phat
biéu tai Hoi nghi, trong dé éng da dua ra
tuyén bé ro rang, ditt khoat vé cha quyén
cua Viét Nam véi hai qudn dao Hoang Sa
va Trudng Sa; “Va cing vi cdn phai thanh
that Igi dung tat cd moi co hgi dé dap tat
nhing mdm méng céc tranh chap sau nay,
chung t6i xac nhan cha quyén da cé tit lau
adi cua Vigt Nam trén qudn dado Trudng
Sa va Hoang Sa” (19) Tuyén bé nay da
duge Hdi nghi ghi nhan, khong gap phai
bat ky sit phan déi nao.
Diéu cdn dac biét nh&n manh 4 day 1a
cho da cae chinh thé Vigt Nam da thyc thi
cha quyén quéc gia déi véi hai quén dao
trén ti nhiéu thé ky va cho dd nguédi dan
Vigt Nam da lién tuc chiém hiiu, khai
théc, stt dung va bao vé hai quén dao dé
tit ngan dai thi tuyén bé eda chinh thé
Quéc gia Viét Nam ngay 7 thang 9 nam
Rghién ciru Lich sir, 56 5.2017
1951 1a tuyén bé chinh thi tai mét dién
dan quéc té cé tham quyén loai cao nhat
déi véi cha quyén tuyét doi cla Vigt Nam
di véi hai quan dao Hoang Sa va Truéng
Sa. Vi vay, day chinh 1a mét tuyén bé lich
sti, c6 gid tri phap ly cao nhat cia Viét
Nam déi véi hai qudn dao trén.
Cho da tai ban Hiép ude - van ban
quan trong nhat cua Hoi nghij - van dé hai
quén dao nay khong duce dé cap téi,
nhung, sau dé, mc cho Tha tuéng CHND
Trung Hoa Chu An Lai c6 ra tuyén bo
phan déi, bac bd toan bé cac quyét nghi
cla H@i nghj San Francisco, déng théi
tuyén bé cha quyén cua Trung Quéc déi
véi cic quan dao Tay Sa (Hoang Sa), Nam
Sa (Trudng Sa) va Déng Sa, thi khi quan
Nhat rit di, hai qudn déo Hoang Sa va
Trudng Sa da duge giao cho Quéc gia Viét
Nam (sau nay 1 Vigt Nam Cong héa) quan
ly va thye thi cha quyén, cho'dén truéc khi
Hoang Sa bj CHND Trung Hoa dang va lye
cudng chiém vao nam 1974, réi sau d6 mot
s6 dao thuge quan dao Trudng Sa cing bj
‘Trung Quéc xdm chim.
3. Van dé nghién cifu va trinh bay
vé chinh thé Quéc gia Viét Nam trong
lich sit dan téc
Sau khi diém lai van dé “ngyy triéu”
trong lich sit Viét Nam va dac biét la van
dé thé ché Quéc gia Viét Nam (1949-
1956), toi xin néu ra § kién cia minh vé
vige nghién cttu va trinh bay lich sit cia
Quée gia Viet Nam trong lich sit dan téc
Vigt Nam nhut thé nao.
Thit nhdt, chinh thé Quéc gia Vit Nam
la mét thyc thé ljch st. Vi vay né cdn dude
nghién cttu cén trong, sfu sfc vA toan
dign, déng théi cdn duge trinh bay khach
quan, trung thyc vé lich sif cia chinh thé
nay trong lich sit qudc gia - dan téc nhuVéin dé “Rguy trigu’ va viée nghién citu...
bat ky déi tugng nghién ctu nado khac cha
lich sit Vigt Nam. Vige nghién ctu sau sie
va trinh bay khach quan, trung thuc, day
da vé chinh thé nay sé gp phan lam cho
nhan thie va su trinh bay vé mét giai
doan kha phite tap cia lich stt quéc gia -
dan tée thém day dd hon, chan thye hon,
Thit hai, cho da sf trinh bay nao vé
lich sit eding chi 1a biéu hign cha nhan
thite chai quan cia mot ca nhan nha sit
hoc, mgt nhém nha sit hoc hay tham chi
caa ca gidi sit gia nao dé, thi su trinh bay
lich sit dy cing cdn dam bdo tuan tha
nguyén téc minh bach vé nguén théng
tin, sy logic trong lap luan. Tige 1A cho
dén nay cac nguén st liéu lién quan dén
chinh thé Quéc gia Viét Nam con phan
tan, chua duge suu tap, xt ly va sit dung
dang theo céc nguyén tc cla sit hoc. Day
Ja nhiém vu hang dau cia chung ta dé di
tdi nhiing nhan thttc khach quan, day di
vé van dé nay.
Thi ba, ditng trén lap trudng dan téc,
cdn tiép tuc lam ré lich sit ra ddi va hoat
déng cia chinh thé Quéc gia Vigt Nam.
Trudc hét, cin phai dat né trong béi canh
lich sit cia cuge khang chign chéng Phap
cua dan téc Viet Nam. Déng thdi cing
phai dat toan bé cugc khang chién dé cing
nhu vén dé Quéc gia Vigt Nam trong béi
canh cia cuge Chién tranh lanh.
‘Ta két qua nghién ctu bude ddu, 06
thé thay r6 rang: chinh thé Quéc gia Viét
Nam khong thé bién minh duge tinh
chinh dang chinh trj (political legitimacy)
6 trong nude, bdi 1é vé ban chat, d6 1a mét
chinh thé ba nhin, do thuc dan Phap
cing véi mgt s6 nhém chinh khach dai
dign cho cdc xu huéng ly khai dan t6c va
ly khai chinh tri lap ra, khong duge bau
ra va phé chudn bdi bat kj thiét ché dan
17
cu dan chi nao. Hon nia, trong qua trinh
tén tai, chinh thé nay da cé nhitng hoat
dong ty chung té la chinh thé hgp tac véi
thé luc ngoai x4m, chéng lai cuée dau
tranh vi déc lap, vi tu do, vi théng nhat
dat nuéc. Vi vay, téi cho rang khéng thé
vi bat ky ly do gi ma khéng trinh bay ro
van dé nay, nh&t 1a khéng duge “cio
bang”, dat chinh thé Quéc gia Viét Nam
ngang bang véi chinh thé Viét Nam Dan
cha Cong héa.
Tuy nhién, trong béi canh Chién tranh
lanh, da vé ban chat 1a chinh thé ba
nhin, tay sai cia thye dan Phap, thi
chinh thé Quéc gia Viét Nam la chinh thé
duge quéc té cng nhan va 1a dai dign hgp
Nam tai mét sé dién dan
té. Vi vay, moi hoat dong,
cam két quéc té cua chinh thé nay déu cé
gid tri phdp ly quéc té day du. Cho da
sau nay su tén tai cua no bi chdm dit
nhu thé nao thi céc chinh thé ké tiép
(Vigt Nam Cong hda va ngay nay la Cong
hoa XHCN Viét Nam) cing tiép tuc duge
thita ké di sin va chiu tréch nhiém vé cae
cam két quéc té cua n6é. Day chinh la
théng 1é quéc té dude dam bao bing
nhiéu van ban luat phap quéc té.
Vi vay, ban tuyén bé lich sit cua Tha
tuéng Quéc gia Viét Nam Trdn Van Hitu
tai Hdi nghi San Francisco 1a mét ban
tuyén bd cé gid tri phdp ly quée té day
da, da dude céng déng quéc té thita nhan,
bat chap sy phan déi ca CHND Trung
Hoa. Cho nén, chting t6i cho ring cin
phai trinh bay ro, day da, dua trén
nhiing sit ligu tryc tiép vé vin dé nay
trong bé lich st quéc gia - dan téc. Dé
chinh 1a sy minh bach, chn thyc, khach
quan, xAc tin cia mt céng trinh sit hee.18
CHU THICH
(1). Xem: Nguyén Quang Ngoc, “Bae thude va
chéng Bac thugc: thanh tyu nghién citu va nhitng
vin dé cin tiép tuc thao luan”, in trong: Héi Khoa
hge Lich sit Viét Nam, 50 ndm sit hoc hién dai Viet
Nam (1966-2016), Ha N6i, 2016, tr.31-32.
(2), (3), (7). Lai cua Lé Van Huu, chép lai trong
Dai Viet Siz ky Toan thu cha Ngé S¥ Lién va cac sit
thin nha Lé So. Xem: Dai Viét Sid ky Toan thu, tap
I, Nxb. Khoa hoc Xa héi, Ha Noi, 1998, tr. 146-
147, 164, 201.
(4), (5). Dai Viet Si ky Todn thu, sdd, tr.
161, 164.
(6). Dan Jai theo chu thich s6 1 cla ngudi chu
gidi sich Dai Viet Su ky Todn thu, sdd, tr. 161.
(8). Vi vay ma gin day nhiing chinh sach cia
ho Khe da duge mét nha sit hoc Viét Nam nghién
citu va ghi nhan 1a m6t trong 10 cuge cai céch 1én
trong lich sit Viét Nam. Xem: Van Tao, Muti cude
edi cich lin trong lich sit Viét Nam, Nxb. Dai hoc
Su pham, Ha N6i, 2006, tr.18-31.
(9), (10). Dai Vigt Sut ky Todn thu, tap I, sdd, tr.
202, 201.
(11). Vé vain dé triéu Mac, xem Trin Thj Vinh,
Nha Mac vé thai dai nhé Mac: hai muoi nm
nghién cttu va nhdn thite, Nxb. Khoa hoe Xa héi,
Ha Néi, 2016; Ban Tuyén giao Thanh dy Ha Néi,
Hei sit hoc Ha Noi, Trung tam Bao tén di san
‘Thang Long - Ha Noi, Vong triéu Mac vdi suv
nghiép canh tan dat nude, Nxb. Chinh tri Quéc gia
- Su that, Ha Noi, 2015.
(12). Vé van dé triéu Tay Son, xem Phan Huy
Lé (chai bién), Lich sw Viet Nam, tap II, Nxb. Giéo
dye Vidt Nam, 2013.
(18). Vé van dé N6i cdc Trin Trong Kim, xem
Pham Héng Tung, N@i cdc Tran Trong Kim: Ban
chdt, vai tro va vi tri lich siz, Nb. Dai hoe Quéc gia
‘Ha Noi, Ha N@i, 2015.
(14). Khéng nén nhdm lin thuat ngit nay véi
thuat ngi “gidi thugng luu ban xi” (indegenous
Rghién ciru Lich str. 56 5.2017
elite) von 4a kh4 thong dung trén vain dan thai can
dai va duge sit dung trong nhiéu cbng trinh nghién
ctu cia sit gia phudng Tay. Thugt nga nay duge
dang dé chi mét nhém ngudi Viet Nam, bao gm
céo quan lai, chi doanh nghiép Ién, dai dia chi,
mt bé phan tri thie hgp tac v6i chinh phi thuée
dia nh Pham Quynh, Nguyén Van Vinh, Trén
‘Trong Kim, Nguyén Phan Long
(15). Shipway, Martin, The Road to War:
France and Vietnam 1944-1947, Berghahn Books,
New York, 2003, tr. 129,
(16). Cong hoa Ty tri Nam Ky quée hay cin
goi la Nam Ky quéc t6n tai tir thang 6 nam 1946
én cudi thang 5 ndm 1949, khi Quée hoi Phap bd
phiéu chinh thie théng qua vige sap nhap Nam
Ky vao Quée gia Viét Nam. Quéc ky cia Céng
hoa Ty tri Nam Ky quéc la Id od nén ving, 06 ba
soc xanb. Quéc ca 1a tam cau dau cia bai “Chinh
phu ngam”, Nam Ky quée da cai té chink phi
nhiéu ldn, déng thdi voi viée diéu chinh tén goi
chinh thie va da trai qua ba dai Thi tuéng:
Nguyén Van Thinh (1/6/1946-10/11/ 1946), Lé
Van Hoge (29/11/1946-29/9/1947) va Nguyén
Van Xuan (8/10/1947- 27/5/1948).
(17). Lai tuyén Chiu cia Hoang 4& Bio Dai
ngay 18/8/1945. Din theo: Trin Trong Kim, Mgt
con gi6 bui, Vinh Son, Sai Gdn, 1969, tr. 196.
(28). Cin thiét phai nhde dén sy kign: Cé nhan
Trén Van Hau kbi cdn am Thi hién Nam Phin
da ra Ienh cho binh linh va ednh sét din &p di
man cuge biéu tinh ca sinh vién mién Nam doi ty
do, dan cha, ngay 9 thang 1 ném 1951, ban chét
sinh vién Trin Van On.
(19). Tap chi France: Asia, si 66-67, thang 11-
12-1951, tr.505. Dan Iai theo: Tran Diing Dai, Cae
vdn kign chinh thite xée nhén chi: quyén Viet Nam
trén hai quén déo Hoang Sa va Tritiing Sa tit thot
Phap thuge tdi nay, Tap san Sit Dia - s6 29, thing
1-3-1975, Sai Gon, tr.286,