You are on page 1of 75

;+3Lo ;+;b

k|ltlglw ;ef

k|ltlglw ;ef lgodfjnL


lgodfjnL, @)&%

;+3Lo ;+;b ;lrjfno


l;+xb/af/, sf7df8f}+ .
Website : www.parliament.gov.np
k|ltlglw ;ef lgodfjnL, @)&%

k|:tfjgf M g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f !)$ sf] pkwf/f -!_ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L k|ltlglw
;efn] cfˆgf] sfo{ ;~rfng ug{, a}7ssf] ;'Joj:yf sfod /fVg, ;ldltsf] u7g, sfd sf/jfxL /
;bg jf ;ldltsf] sfo{ljlw lgoldt ug{ of] lgodfjnL agfPsf] 5 .

kl/R5]b – !
k|f/lDes

1. ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ o; lgodfjnLsf] gfd æk|ltlglw ;ef lgodfjnL, @)&%Æ /x]sf]
5.
-@_ of] lgodfjnL t'¿Gt k|f/De x'g]5 .

2. kl/efiff M ljifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–


-s_ æcy{ dGqLÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/sf] cy{ dGqL ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] cy{
dGqLsf] sfd ug{ tf]lsPsf] cGo s'g} dGqL jf /fHodGqL ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-v_ æpk;efd'vÆ eGgfn] k|ltlglw ;efsf] pk;efd'v ;Demg' k5{ .
-u_ æ6]a'nÆ eGgfn] ;bgsf] 6]a'n ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] ;bg ;dIf s'g}
sfuhkq jf ljj/0f k]z ug]{ sfo{nfO{ ;d]t hgfpF5 .
-3_ ækbflwsf/LÆ eGgfn] ;efd'v, pk;efd'v, k|ltlglw ;efdf k|ltlglwTj ug]{
/fhgLlts bnsf ;+;bLo bnsf g]tf, k|ltlglw ;efdf ljkIfL bnsf] g]tf,
k|ltlglw ;efdf k|ltlglwTj ug]{ /fhgLlts bnsf ;+;bLo bnsf pkg]tf,
d'Vo ;r]ts, k|d'v ;r]ts, ;efklt, ;r]ts Pj+ ;+3Lo ;+;bsf] dxf;lrj
/ ;lrjnfO{ ;Demg' k5{ .
-ª_ ækl/;/Æ eGgfn] k|ltlglw ;efsf] a}7s sIf, pksIf ;lxt ejgsf] kl/;/
nufot ;Dk"0f{ efu ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] ;efd'våf/f ;do–;dodf
kl/;/ egL tf]lsPsf] 7fpF ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-r_ æk|:tfjÆ eGgfn] k|ltlglw ;efsf] ljrf/fy{ k]z ul/Psf] s'g} k|:tfj ;Demg'
k5{ .
-5_ æk|:t'tstf{ ;b:oÆ eGgfn] ;/sf/L ljw]ossf] ;DaGwdf s'g} dGqL / u}/
;/sf/L ljw]ossf] ;DaGwdf ljw]os k|:t'tstf{ ;b:o ;Demg' k5{ .
-h_ æa}7s sIfÆ eGgfn] k|ltlglw ;efsf]] a}7s sIf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
a}7s sIf;Fu hf]l8Psf] bz{sbL3f{ tyf a/08f ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-em_ ædGqLÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/sf] k|wfgdGqL, pkk|wfgdGqL, dGqL, /fHodGqL
jf ;xfos dGqL ;d]tnfO{ ;Demg' k5{ .
-`_ ædlGqkl/ifb\Æ eGgfn] g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f &^ adf]lhdsf] g]kfn ;/sf/
dlGqkl/ifb\ ;Demg' k5{ .
-6_ ædxf;lrjÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] wf/f !)^ sf] pkwf/f -!_ adf]lhd lgo'Qm
 1 
;+3Lo ;+;bsf]] dxf;lrj ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] dxf;lrj cg'kl:yt /x]sf]
cj:yfdf dxf;lrjsf] sfd ug{ ;efd'vn] /fli6«o ;efsf] cWoIfsf] k/fdz{df
tf]s]sf] ;lrj jf ;lrjfno ;lrj ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-7_ æk|ltlglw ;efÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] wf/f *$ adf]lhdsf] k|ltlglw ;efnfO{
;Demg' k5{ .
-8_ æ;lrjÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] wf/f !)^ sf] pkwf/f -!_ adf]lhd lgo'Qm
k|ltlglw ;efsf]] ;lrj ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] ;lrj cg'kl:yt /x]sf]
cj:yfdf k|ltlglw ;efsf] ;lrj eO{ sfd ug{ o; lgodfjnL adf]lhd
;efd'vn] tf]s]sf] ;lrjfnosf] ;lrj jf jl/i7 clws[t sd{rf/L ;d]tnfO{
hgfpF5 .
-9_ æ;lrjfnoÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] wf/f !)& adf]lhdsf] ;+3Lo ;+;b ;lrjfno
;Demg' k5{ .
-0f_ æ;bgÆ, æ;efÆ jf æa}7sÆ eGgfn] k|ltlglw ;efsf]] ;bg, ;ef jf a}7s
;Demg' k5{ .
-t_ æ;b:oÆ eGgfn] k|ltlglw ;efsf] ;b:o ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] k|:tfj k]z
ug]{ dGqLnfO{ ;d]t hgfpF5 .
-y_ æ;lGwÆ eGgfn] g]kfn /fHo jf g]kfn ;/sf/ kIf x'g] ;lGw jf ;Demf}tf
;Demg' k5{ .
-b_ æ;efkltÆ eGgfn] ;ldltsf] ;efklt ;Demg' k5{ .
-w_ æ;efd'vÆ eGgfn] k|ltlglw ;efsf] ;efd'v ;Demg' k5{ .
-g_ æ;ldltÆ eGgfn] o; lgodfjnL adf]lhd u7g x'g] ;ldlt ;Demg' k5{ .
-k_ æ;"rgfkqÆ eGgfn] b]xfosf ljifo ;dfj]z ePsf] k|ltlglw ;efsf]] ;"rgfkq
;Demg' k5{ M–
-!_ a}7ssf] sf/afxL ;DaGwL ;"rgf–!
-@_ a}7ssf] sf/afxLsf] ;+lIfKt ljj/0f–@
-#_ ;ldlt;Fu ;DalGwt ;"rgf–#
-$_ ;efd'vn] cfjZos 7x¥ofPsf cGo ljifo–$
-km_ æ;+ljwfgÆ eGgfn] g]kfnsf] ;+ljwfg ;Demg' k5{ .
-a_ æ;+;bLo dfldnf dGqLÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/sf] ;+;bLo dfldnf x]g]{ dGqL
;Demg' k5{ .

kl/R5]b – @
k|ltlglw ;efsf] clwj]zg tyf j}7s ;~rfng

3. clwj]zg cfXjfg / cGTo M -!_ /fi6«kltn] ;+ljwfgsf] wf/f (# sf] pkwf/f -!_ adf]lhd
clwj]zg cfXjfg u/]sf] ;"rgf dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjn] ;b:onfO{ lbg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cfXjfg u/]sf] clwj]zg /fi6«kltn]] ;+ljwfgsf] wf/f (# sf]
pkwf/f -@_ adf]lhd cGTo u/]df ;f] ;DaGwL ;"rgf ;efd'vn] a}7sdf k9]/ ;'gfpg]5 .
t/ k|ltlglw ;efsf] a}7s :ylut ePsf] cj:yfdf clwj]zg cGTo ePdf ;f] ;DaGwL
 2 
hfgsf/L dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjn] ;"rgfkqåf/f ;b:onfO{ lbg]5 .
-#_ k|ltlglw ;efsf] clwj]zg rfn' g/x]sf] jf :ylut ePsf] cj:yfdf clwj]zg jf
j}7s jf]nfpg jfG5gLo 5 egL ;+ljwfgsf] wf/f (# sf] pkwf/f -#_ adf]lhd k|ltlglw
;efsf] ;Dk"0f{ ;b:o ;+Vofsf] Ps rf}yfO{ ;b:on] /fi6«klt ;dIf lnlvt cg'/f]w u/]df lghn]
To:tf] clwj]zg jf j}7s j:g] ldlt / ;do tf]Sg] 5 .
-$_ /fi6«kltn] ;+ljwfgsf] wf/f (# adf]lhd k|ltlglw ;efsf] clwj]zg cfXjfg /
cGTo u/]sf] ;"rgf dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjn] g]kfn /fhkqdf k|sfzg /
cfjZostf cg';f/ ;fj{hlgs ;~rf/ dfWodaf6 hfgsf/L u/fpg]5 .

4. ;b:osf] pkl:ylt M a}7sdf cf;g u|x0f ug'{ cl3 k|To]s ;b:on] a}7s sIf aflx/ /flvPsf]
k'l:tsf jf ljB'tLo pkl:ylt pks/0fdf pkl:ylt hgfpg' kg]{5 .

5. a:g] qmd M -!_ ;efd'våf/f lgwf{l/t qmd / :yfgdf ;b:on] cfˆgf] cf;g u|x0f ug'{ kg]{5 .
-@_ ckfËtf ePsf ;b:osf] xsdf ;efd'vn] lglZrt :yfg / qmd tf]sL lghsf]
nflu lglZrt :yfgdf Pshgf ;xof]uL JolQm ;d]tnfO{ a:g] cg'dlt lbg ;Sg]5 .

6. a}7ssf] ;~rfng / :yug M -!_ k|ltlglw ;efsf] a}7s sfo{af]emnfO{ Wofgdf /fvL o;
lgodfjnLsf] cwLgdf /xL ;efd'vn] tf]s]sf lbgdf a:g]5 .
-@_ ;efd'vn] cGoyf cfb]z lbPdf afx]s ;fdfGotof lbgsf] Ps ah] a}7s k|f/De
x'g]5 .
t/ lgwf{l/t ;doaf6 b'O{ 306f;Dd klg k|f/De x'g g;s]df ;efd'vn] ;f] a}7s
:yug u/L csf]{ a}7ssf] ;"rgf ug]{5 .
-#_ s'g} sf/0fjz a}7s a:g tf]lsPsf] lbg, ;do jf sfo{qmddf kl/jt{g ePdf
To;sf] sf/0f ;lxtsf] ;"rgf ;efsf] ;"rgfkf6Ldf 6fFl;g]5 / ;f] ;DaGwL hfgsf/L
;b:onfO{ ljB'tLo ;~rf/sf] dfWodaf6 ;d]t lbOg]5 . To;/L lbOPsf] ;"rgf ;a} ;b:on]
kfPsf] dflgg]5 .
-$_ ;efd'vn] k|To]s a}7ssf] k|f/De tyf :yugsf] 3f]if0ff ug]{5 .
-%_ a}7sdf dGqLsf] pkl:ylt clgjfo{ ?kdf x'g' kg]{5 / s'g} dGqfno;Fu ;DalGwt
ljifodf 5nkmn x'Fbfsf] cj:yfdf ;DalGwt dGqL ;d]t clgjfo{ pkl:yt x'g' kg]{5 .
-^_ a}7s ;~rfngdf k|ltlglw ;efdf k|ltlglwTj ug]{ ;a} bnsf kbflwsf/Ln]
;xof]u ug]{5g\ .

kl/R5]b – #
;efd'v / pk;efd'vsf] lgjf{rg tyf a}7ssf] cWoIftf ug]{ ;b:osf] dgf]gog

7. ;efd'vsf] lgjf{rg M -!_ ;efd'vsf] lgjf{rg a}7ssf] cWoIftf ug]{ JolQmn] tf]s]sf]] lbgdf
x'g]5 / To;sf] ;"rgf dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjn] k|sfzg ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|sflzt sfo{qmddf lgwf{l/t ;do leq s'g} ;b:on] s'g}
csf]{ ;b:onfO{ ;efd'v kbdf lgjf{lrt ul/of];\ eGg] cg';"rL–! adf]lhdsf] 9fFrfdf

 3 
k|:tfjsf] ;"rgf dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|:tfjsf] ;"rgf k|:tfjs ;b:on] a}7sdf k|:t't
u/]kl5 ;dy{s ;b:on] ;dy{g ug]{5 . To:tf] k|:tfjsf] Ps dfq ;"rgf k|fKt ePdf ;dy{s
;b:on] af]ln;s]kl5 cWoIftf ug]{ JolQmn] k|:tfljt ;b:o ;efd'v kbdf lglj{/f]w lgjf{lrt
ePsf] 3f]if0ff ug]{5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhdsf] ;dodf Ps eGbf a9L k|:tfjsf] ;"rgf k|fKt ePsf]df
btf{ qmdfg';f/ k|:tfjs ;b:on] k|:tfj k|:t't ug]{ / ;dy{s ;b:on] ;dy{g ug]{ qmd
;lsPkl5 ;a} k|:tfjdfly ;+lIfKt 5nkmn x'g]5 / To;kl5 cWoIftf ug]{ JolQmn] k|:tfjnfO{
qmdzM lg0f{ofy{ k|:t't ug]{5 .
-%_ Ps eGbf a9L k|:tfjsf] ;"rgf k|fKt eO{ pklgod -$_ adf]lhd lg0f{ofy{ k|:t't
ePsf]df h'g k|:tfj k|ltlglw ;efdf tTsfn sfod /x]sf ;Dk"0f{ ;b:o ;ª\Vofsf] ax'dtaf6
kfl/t x'G5 ;f] k|:tfjdf k|:tfljt ;b:o ;efd'v kbdf lgjf{lrt ePsf] dflgg]5 / afFsL
k|:tfjnfO{ lg0f{ofy{ k|:t't ul/g] 5}g .
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] k|:tfjdfly ;efsf] lg0f{o b:tvt ;lxtsf] dt
ljefhgåf/f x'g]5 .
-&_ klxnf] a}7ssf] cWoIftf ug]{ ;b:o ;efd'v kbdf k|:tfljt ePdf ;efd'v kbdf
k|:tfljt gePsf] To;kl5sf] h]i7 ;b:on] ;f] lbgsf] a}7ssf] cWoIftf ug]{5 .
-*_ ;efd'vsf] kb s'g} sf/0fn] l/Qm ePdf o; lgoddf plNnlvt sfo{ljlw adf]lhd
lgjf{rg u/L k"lt{ ul/g]5 .

8. pk;efd'vsf] lgjf{rg M -!_ pk;efd'vsf] lgjf{rg ;efd'vn] tf]s]sf] lbg / ;dodf x'g]5 .
;f] ;DaGwL ;"rgf ;lrjn] k|sfzg ug]{5 .
-@_ pk;efd'vsf] lgjf{rg ;DaGwL k|s[of ;efd'vsf] lgjf{rgsf] nflu lgwf{l/t
k|lqmof adf]lhd g} x'g]5 .

9. zky M cfˆgf] sfo{ef/ ;DxfNg' cl3 ;efd'vn] /fi6«klt ;dIf / pk;efd'vn] /fi6«kltsf]
pkl:yltdf ;efd'v ;dIf cg';"rL–@ sf] 9fFrfdf kb tyf uf]kgLotfsf] zky lng' kg]{5 .

10. cWoIftf ug]{ ;b:osf] dgf]gog M -!_ ;efd'vn] cfkm" tyf pk;efd'vsf] cg'kl:yltdf
a}7ssf] cWoIftf ug{ k|To]s clwj]zgsf] k|f/Dedf a9Ldf ;ft hgf ;b:onfO{ dgf]gLt ug{
;Sg]5 .
-@_ pk;efd'v tyf pklgod -!_ adf]lhd dgf]gog ul/Psf] ;b:on] cWoIftf
ul//x]sf] a}7sdf ;efd'vn] k|of]u ug{ kfpg] ;a} clwsf/ k|of]u ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b – $
a}7ssf] sfo{ljlw

11. ;/sf/L / u}/ ;/sf/L sfo{ ul/g] lbg M ;efsf] a}7s a;]sf] k|To]s z'qmjf/sf] lbg k|Zgf]Q/
kl5sf] ;do u}/ ;/sf/L sfo{;"rLn] / c? lbg ;/sf/L sfo{;"rLn] k|fyldstf kfpg]5 .

 4 
12. b}lgs sfo{;"rL M -!_ ;efd'vsf] lgb]{zg cg';f/ dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjn]
a}7s a:g] k|To]s lbgsf] sfo{;"rL tof/ ug]{5 / To;sf] Ps k|lt ;fdfGotof Ps lbg cufj}
;b:o / ;+;bLo bnsf] sfof{nonfO{ pknAw u/fOg]5 .
t/ ljz]if kl/l:yltdf ;efd'vsf] lgb]{zg cg';f/ a}7s a:g] Ps 306f cufj}
sfo{;"rL tof/ u/L To;sf] Ps k|lt ;b:onfO{ pknAw u/fpg ;lsg]5 .
-@_ o; lgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s ;efd'vsf] cg'dlt glnO{ s'g} lbgsf]
sfo{;"rLdf gk/]sf] s'g} ljifodfly ;f] lbg ljrf/ ug{ ;lsg] 5}g .
-#_ ;efd'vn] cGoyf cfb]z lbPdf afx]s ;"rgf lbg'kg]{ s'g} klg sfo{ tf]lsPsf]
cjlw / cGo k|lqmof k"/f geP;Dd b}lgs sfo{;"rLdf /flvg] 5}g .

13. sfo{Joj:yf k/fdz{ ;ldlt M -!_ a}7sdf k]z x'g] ljifosf] k|fyldstf tyf ;dofjlwsf]
lgwf{/0f nufot a}7snfO{ ;'Jojl:yt 9Ën] ;~rfng ug]{ ;DaGwdf / ;efd'vn] cfjZos
7x¥ofPsf] cGo ljifodf k/fdz{ lbg ;efd'vsf] cWoIftfdf k|ltlglw ;efdf k|ltlglwTj ug]{
bnLo k|ltlglwTjsf] cfwf/df a9Ldf ;q hgf ;b:o /x]sf] Ps sfo{Joj:yf k/fdz{ ;ldlt
u7g ug{ ;lsg]5 .
-@_ pk;efd'v / ;+;bLo dfldnf dGqL ;ldltsf] qmdzM kb]g pkfWoIf tyf ;b:o
x'g]5g\ .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;efd'vn] cfkm"nfO{ pko'Qm
nfu]sf] s'g} ;b:onfO{ sfo{Joj:yf k/fdz{ ;ldltsf] a}7sdf cfdlGqt ;b:osf] ?kdf
cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .

14. ;dofjlwsf] lgwf{/0f M -!_ ;efd'vn] a}7sdf k]z x'g] ljifodfly 5nkmn ug{ ;dofjlw
tf]Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd tf]lsPsf] ;dofjlw ;dfKt ePkl5 o; lgodfjnLdf
cGoyf n]lvPsf]df afx]s ;efd'vn] c¿ 5nkmn x'g glbO{ ;f] ljifosf] 6'Ëf] nufpg
cfjZos ;a} k|:tfj lg0f{ofy{ a}7sdf k|:t't ug]{5 .

15. z"Go / ljz]if ;do M -!_ ;b:on] cfjZos dx;'; u/]sf ;d;fdlos ljifo k|:t't ug{sf
nflu ;efd'vn] ;bgsf] sfo{af]emnfO{ ljrf/ u/L z"Go ;do / ljz]if ;do tf]Sg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] z"Go / ljz]if ;dodf p7]sf ljifosf] hjfkm ;DalGwt
dGqLn] kfFr lbgleq ;efd'v dfkm{t ;bgnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .

16. ;"rgf lbg] tl/sf M o; lgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s ;b:on] ;"rgf lbFbf lbgsf]
P3f/ ah]b]lv b'O{ ah];Dd ;lrjnfO{ lbg'kg]{5 . ;f] ;do g3fO{ lbOPsf] ;"rgf To;kl5sf]
sfo{ lbgdf lbPsf] dflgg]5 .

17. ;"rgfdf ;+zf]wg M s'g} ;"rgfdf cfklQhgs, Joª\UofTds, cgfjZos, cg'ko'Qm jf c;Da4
zAb jf jfSof+z k|of]u ePsf] nfu]df ;efd'vn] To:tf] ;"rgf ljt/0f x'g'eGbf cl3 pko'Qm
;+zf]wg ug{ jf u/fpg ;Sg]5 .

 5 
18. sfuhkqsf] ljt/0f M -!_ ;lrjn] cfjZos sfuhkq Pj+ ;"rgf ;b:onfO{ pknAw
u/fpg]5 .
-@_ o; lgod adf]lhd ;b:onfO{ pknAw u/fpg' kg]{ sfuhkq Pj+ ;"rgf ;b:o;Fu
;DalGwt lkhgxf]ndf /fVg] Joj:yf ;lrjn] ldnfpg]5 . o;/L lkhgxf]ndf sfuhkq Pj+
;"rgf /flvPsf]df ;DalGwt ;b:on] k|fKt u/]sf] dflgg]5 .

19. a}7ssf] k|f/De M a}7s sIfdf ;efd'vsf] cfudg eO{ /fli6«o w'g ah]kl5 ;efd'vn] a}7s
k|f/De ePsf] 3f]if0ff ug]{5 .

20. a}7sdf kfng ug'{ kg]{ lgod M a}7sdf b]xfosf lgod kfng ug'{ kg]{5 M–
-s_ ;efd'v a}7s sIfdf k|j]z ubf{ ;a}n] p7]/ ;Ddfg k|s6 ug{' kg]{,
-v_ ;efd'vn] a}7sk|lt ;Ddfg k|s6 u/L cfˆgf] cf;g u|x0f ug'{ kg{],
-u_ a}7s :ylut eO{ ;efd'v a}7saf6 aflx/ lg:s] kl5 dfq ;b:on]
a}7s sIf 5f8\g' kg]{,
-3_ ;efd'vn] ;do lbPkl5 dfq af]Ng' kg]{,
-ª_ a}7sdf efu lng] ;b:on] af]Nbf ;efd'vnfO{ ;Daf]wg u/]/ af]Ng' kg]{
/ ;efd'vn] cGoyf cfb]z lbPdf afx]s pleP/ af]Ng' kg]{,
-r_ ;efd'vn] a}7snfO{ ;Daf]wg ul//x]sf] ;dodf s'g} klg ;b:on]
:yfg 5f8\g gx'g] / ;efd'vn] af]n]sf] s'/f Wofgk"j{s ;'Gg' kg]{,
-5_ ;efd'vsf] cf;g tyf af]ln/x]sf] ;b:osf] aLraf6 lxF8g\ /
;efd'vsf] cf;gtkm{ lk7\o"F kmsf{P/ a:g gx'g],
-h_ s'g} ;b:on] af]ln/x]sf] ;dodf jfwf k'Ug] jf a}7ssf] dof{bf e+u x'g]
jf cJoj:yf pTkGg x'g] s'g} sfd ug{ gx'g],
-em_ a}7ssf] sfo{;Fu k|ToIf ?kn] ;DalGwt ljifo afx]s cGo ljifosf]
k':ts, ;dfrf/kq jf cGo sfuhkq k9\g gx'g], /
-`_ a}7s sIfdf kmf]gdf s'/f ug{ / /]s8{ ug{ gx'g] .

21. 5nkmndf efu lng] ;b:on] kfng ug'{ kg]{ lgod M a}7sdf x'g] 5nkmndf efu lng]
;b:on] b]xfosf lgodsf] kfng ug'{ kg]{5 M–
-s_ ;efd'vsf] Wofgfsif{0f ug{sf] lgldQ p7\g' kg]{ / ;efd'vn] lghsf]
gfd af]nfPkl5 jf Ozf/f u/]kl5 dfq af]Ng' kg]{,
-v_ ;efd'vn] kb cg's"n cfr/0f u/]sf] 5}g eGg] k|:tfjsf] 5nkmnsf]
qmddf afx]s ;efd'vsf] cfr/0fsf] cfnf]rgf ug{ gx'g],
-u_ ;bg jf ;efd'vsf] s'g} lg0f{o ab/ ul/of];\ eGg] k|:tfjdfly
af]Nbfsf] cj:yfdf afx]s ;bg jf ;efd'vsf] s'g} klg lg0f{osf]
cfnf]rgf ug{ gx'g],
-3_ ;+ljwfgsf] wf/f !)% n] ax;df aGb]h u/]sf ljifodf 5nkmn ug{
gx'g],
-ª_ clzi6, cZnLn, ckdfghgs, cfklQhgs zAb jf ;fj{hlgs
 6 
lzi6frf/ jf g}ltstfsf] k|lts"n x'g] u/L af]Ng / s'g} JolQm, hflt,
wd{, efiff jf lnËnfO{ xf]Rofpg] jf c? s'g} lsl;dn] c;/ kg]{u/L
af]Ng gx'g], /
-r_ af]Ng kfpg] clwsf/nfO{ ;bgsf] sfo{df afwf kfg]{ dg;fon]
b'¿kof]u ug{ gx'g] .

22. 5nkmndf af]Ng] qmd M 5nkmndf af]Ng] / pQ/ lbg] qmd b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ k|:tfj k]z ug]{ ;b:on] af]ln;s]kl5 ;efd'vn] gfd af]nfPsf] jf
Ozf/f u/]sf] qmd adf]lhdsf ;b:on] af]Ng kfpg],
-v_ o; lgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s ;efd'vsf] cg'dlt lagf
s'g} ;b:on] Pp6} k|:tfjdf Ps k6s eGbf a9L af]Ng gkfpg],
-u_ k|:tfj k]z ug]{ ;b:on] pQ/ lbgsf] lgldQ 5nkmnsf] cGTodf k]ml/
af]Ng kfpg] / ;f] k|:tfjsf] ;DaGwdf 5nkmndf klxn] efu lnPsf]
jf glnPsf] h];'s} eP tfklg k|:tfjs ;b:on] pQ/ lbO;s]kl5
;efd'vsf] cg'dlt glnO{ k]ml/ af]Ng gkfpg],
-3_ k|:tfjdf ;+zf]wg k]z ug]{ ;b:onfO{ ;efd'vsf] cg'dlt lagf pQ/
lbg] clwsf/ gx'g], /
-ª_ k|:tfj k]z ug]{ ;b:on] pQ/ lbO;s]kl5 5nkmn ;dfKt ePsf]
dflgg] .

23. ;Da4tf M -!_ ;b:on] af]n]sf] s'/f ;efsf] tTsfn ljrf/fwLg /x]sf] ljifo;Fu ;Da4 x'g'
kg]{5 .
-@_ s'g} ;b:on] c;Da4 s'/f af]ln/x]df jf cfˆgf] jf c¿ s;}sf] ts{nfO{ af/Daf/
bf]xf]¥ofO/x]df ;efd'vn] lghsf] jQmJok|lt a}7ssf]] Wofg cfslif{t ub}{ lghnfO{ af]Ng aGb
ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 . To:tf] cfb]z x'gf;fy ;f] ;b:on] af]Ng aGb u/L cfˆgf] :yfg u|x0f
ug'{ kg]{5 .

24. :ki6Ls/0f dfu ug{ jf lbg ;lsg] M -!_ 5nkmn rln/x]sf] ;dodf ;DalGwt ljifodf s'g}
;b:on] cfjZos ;Dem]df ;efd'v dfk{mt :ki6Ls/0f dfu ug{ kfpg]5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;efd'vsf] cg'dlt lnO{ s'g}
;b:on] ;bgsf] hfgsf/Lsf] nflu cfk"m;Fu ;DalGwt ljifodf :ki6Ls/0f lbg ;Sg]5 .
t/ To:tf] :ki6Ls/0f lbFbf s'g} ljjfbf:kb ljifo p7fpg kfOg] 5}g .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lbOPsf] :ki6Ls/0fdfly yk 5nkmn x'g] 5}g .

25. 5nkmn ;dflKtsf] k|:tfj M -!_ o; lgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s s'g} ;b:on]
a}7sdf k]z eO;s]sf] k|:tfjdflysf] 5nkmn ;dfKt ul/of];\ eGg] k|:tfj ;efd'vsf] cg'dlt
lnO{ s'g} klg ;dodf k]z ug{ ;Sg]5 .
-@_ d"n k|:tfjdf cfjZos 5nkmn eO;s]sf] nfu]df ;efd'vn] 5nkmn ;dfKt
ul/of];\ eGg] k|:tfj lg0f{ofy{ a}7sdf k]z ug{ ;Sg]5 .
 7 
-#_ 5nkmn ;dfKt ul/of];\ eGg] k|:tfjdfly s'g} ;+zf]wg k]z ug{ jf 5nkmn ug{
kfOg] 5}g / To:tf] k|:tfj :jLs[t ePdf ;efd'vn] d"n k|:tfjnfO{ c¿ a9L 5nkmn x'g
glbO{ lg0f{ofy{ a}7sdf k]z ug]{5 .
-$_ s'g} 5nkmn cgfjZos lsl;dn] nlDaPsf] 5 eGg] nfu]df ;efd'vn] a}7ssf]
/fo a'emL 5nkmn cGTo x'g] ;do tf]Sg ;Sg]5 / To;/L ;do tf]lsPsf]df ;efd'vn] ;f]
;dofjlwleq 5nkmn ;dfKt ePsf] dfgL d"n k|:tfjdf ;efsf] lg0f{o k|fKt ug{ cfjZos
;a} k|Zg lg0f{ofy{ a}7sdf k]z ug{ ;Sg]5 .

26. lgodfklQ M -!_ a}7s;dIf tTsfn ljrf/fwLg /x]sf] s'g} ljifodf s'g} ;b:onfO{ s'g}
lgodsf] Joj:yf pNnª\3g ePsf] 5 eGg] nfu]df h'g lgod pNnª\3g ePsf] xf] ;f] v'nfO{
lgodfklQ p7fpg ;lsg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgodfklQ p7fpg] ;b:on] ;efd'vaf6 :jLs[lt ;"rs
cleJolQm jf Ozf/f kfPkl5 af]ln/x]sf] ;b:on] af]Ng aGb ug'{ kg]{5 .
-#_ lgodfklQ p7fpg] ;b:on] ;f] sf] cfwf/ :ki6 u/L lgodfklQ ;DaGwL s'/f dfq
af]Ng kfpg]5 / lgodfklQ p7fO;s]kl5 lghn] cfˆgf] :yfg u|x0f ug'{ kg]{5 .
-$_ a}7sdf p7fOPsf] lgodfklQsf] lg0f{o ;efd'vn] ug]{5 / ;f] lg0f{o clGtd
x'g]5 .

kl/R5]b – %
lg0f{o ug]{ tl/sf

27. k|Zgåf/f lg0f{o x'g] M ;efdf ljrf/fwLg /x]sf] k|:tfjnfO{ ;efd'vn] lg0f{ofy{ k|:t't ubf{
k|Zgsf] ¿kdf k]z ug'{ kg]{5 .

28. lg0f{ofy{ k|Zg k]z ug]{ ljlw M -!_ k|:tfjdfly 5nkmn ;dfKt ePkl5 ;f] k|:tfjsf] kIfdf x'g]
;b:onfO{ æx'G5Æ / ljkIfdf x'g] ;b:onfO{ æx'GgÆ eGg] zAb ;'lgg] u/L pRrf/0f ug'{ egL
;efd'vn] k|Zg qmdzM lg0f{ofy{ k]z ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|:tfjnfO{ lg0f{ofy{ k]z u/]kl5 ;efd'vn] æx'G5Æ jf
æx'GgÆ eGg] ;b:odWo] h'g kIfsf] ax'dt ePsf] 7x¥ofpF5 ;f] s'/fsf] 3f]if0ff ug]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] 3f]if0ffk|lt lgod @( adf]lhd c;xdlt k|s6 gul/Pdf
;efd'vsf] 3f]if0ff k|ltlglw ;efsf] lg0f{o dflgg]5 .
-$_ ;efd'våf/f s'g} k|:tfj lg0f{ofy{ k]z ul/;s]kl5 ;f] k|:tfjdfly 5nkmn ug{ jf
;+zf]wg k|:t't ug{ jf :yug k|:tfj k]z ug{ kfOg] 5}g .

29. ljefhg M -!_ lgod @* sf] pklgod -@_ adf]lhd ;efd'vsf] 3f]if0ffk|lt sDtLdf
c7\7fO;hgf ;b:on] cf–cfˆgf] :yfgdf pleO{ c;xdlt k|s6 u/]df ;efd'vn] æx'G5Æ,
æx'GgÆ / ædt lbGgÆ eGg] ;b:onfO{ b]xfo adf]lhdsf] s'g} tl/sfn] ljefhg u/L dt ;Íng
ug]{5 M–
-s_ k|To]s ;b:onfO{ æx'G5Æ, æx'GgÆ / ædt lbGgÆ eGg] zAb pRrf/0f ug{

 8 
nufO{, jf
-v_ æx'G5Æ, æx'GgÆ / ædt lbGgÆ eGg] ;b:onfO{ leGgfleGg} 9f]sfaf6 pksIf -
njL_ df k|jz] u/fO{ j0f{fg'qmdfg';f/sf] gfdfjnLdf b:tvt u/fP/, jf
-u_ :jrflnt dt clen]voGq ;~rfng u/]/ .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;efd'vnfO{ ljefhgsf] dfu
cgfjZos nfu]df æx'G5Æ, æx'GgÆ / ædt lbGgÆ eGg] ;b:onfO{ ljefhgsf] cfb]z lbg'eGbf
klxn] cf–cfˆgf] :yfgdf qmdzM p7\g nufO{ ;ª\Vof u0fgf u/L ;efsf] lg0f{o lgZro ug{
;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd dt ;Íng ug{ :jrflnt dt clen]voGq k|of]u
ePsf]df,–
-s_ s'g} ;b:o s'g} sf/0fjz ;f] oGq ;~rfng ug{ c;dy{ 5 eGg]
;efd'vnfO{ nfu]df lg0f{o ;'gfpg' cl3 lgh;Fu ;f]w]/ klg dt
u0fgf ug{ ;Sg]5,
-v_ s'g} ;b:on] :jrflnt dt clen]voGqsf] unt laGb' lyr]sf] sf/0fn]
jf dt ljefhgåf/f dt u0fgf ubf{ unt dtbfg x'g uPdf lg0f{o
;'gfpg' cl3 ;efd'vsf] Wofg cfslif{t u/L cfˆgf] dt ;Rofpg
;Sg]5 .
-$_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd ;Ílnt dtu0fgfsf] kl/0ffd ;efd'vn] tTsfn
;'gfpg]5 / To;k|lt s;}n] klg c;xdlt k|s6 ug{ kfpg] 5}g .
-%_ s'g} k|:tfjnfO{ v08 v08 u/L PseGbf a9L k|Zgsf] ¿kdf lg0f{ofy{ /fVg ;Sg]
clwsf/ ;efd'vnfO{ x'g]5 . dt ;Íns tf]Sg] / b:tvt ;lxtsf] dt ljefhgsf] cGo
sfo{ljlw lgwf{/0f ug]{ clwsf/ ;efd'vnfO{ x'g]5 .

kl/R5]b – ^
a}7sdf ;'Joj:yf

30. r]tfjgL M a}7sdf ceb| Jojxf/ ug]{ ;b:onfO{ cfˆgf] Jojxf/ lgoGq0f ug{ ;efd'vn]
r]tfjgL lbg ;Sg]5 / r]tfjgL kfPkl5 To:tf] ;b:on] cfˆgf] Jojxf/dfly t'?Gt lgoGq0f
ug'{ kg]{5 .

31. a}7s sIfaf6 lgisfzg M -!_ lgod #) adf]lhdsf] cfb]z kfng gug]{ ;b:onfO{ ;efd'vn]
a}7s sIfaf6 aflx/ hfg cfb]z lbg ;Sg]5 . cfb]z kfPkl5 To:tf] ;b:o a}7s sIfaf6
t'¿Gt aflx/ hfg' kg]{5 / lghn] ;f] lbgsf] af“sL cjlwsf] a}7sdf pkl:yt x'g kfpg] 5}g .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cfb]z kfPkl5 klg To:tf] ;b:o a}7s sIfaf6 t'¿Gt
aflx/ guPdf ;efd'vn] lghnfO{ dof{bfkfnssf] ;xof]u lnO{ aflx/ lgsfNg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd a}7saf6 lgisfl;t ;b:on] To;kl5sf] tLg lbg;Dd ;ef
jf s'g} ;ldltsf] a}7sdf efu lng kfpg] 5}g . o;/L lgsflnPsf]df ;lrjn] ;f] s'/fsf]
;"rgf ;DalGwt ;ldlt tyf ;+;bLo bnnfO{ lbg]5 .

32. ;b:osf] lgnDag M -!_ ;efd'vsf] cf;gsf] cjx]ngf ug]{ jf ;efsf] sfo{df hfgLhfgL
 9 
af/Daf/ afwf lbg] jf ceb| Jojxf/ ug]{ jf ;+ljwfg jf o; lgodfjnLsf] hfgLhfgL
pNnª\3g jf cjx]ngf ug]{ ;b:osf] gfd ;efd'vn] tf]Sg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd gfd tf]lsPsf] ;b:onfO{ a}7saf6 lgnDag ul/of];\ egL
s'g} ;b:oåf/f k|:tfj k]z ePdf ;f] k|:tfj ;efd'vn] lg0f{ofy{ t'¿Gt a}7sdf k|:t't ug]{5 /
;f] k|:tfj pk/ s'g} ;+zf]wg jf :yug k|:tfj NofO{ 5nkmn ug{ kfOg] 5}g .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|:tfj kfl/t ePdf To:tf] ;b:o lgnDag ePsf]
dflgg]5 / To;/L lgnlDat ;b:on] To;kl5sf] a9Ldf kGw| lbg ;Dd ;ef / ;ldltsf]
a}7sdf pkl:yt x'g kfpg] 5}g .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lgnDag ePsf] ;b:on] a}7s sIfaf6 t'¿Gt aflx/ hfg'
kg]{5 .
-%_ lgnlDat ;b:o pklgod -$_ adf]lhd a}7s sIfaf6 aflx/ guPdf ;efd'vn]
lghnfO{ aflx/ lgsfNg dof{bfkfnsnfO{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
-^_ o; lgod adf]lhd s'g} ;b:o lgnDag ePdf jf To:tf] lgnDag km's'jf ePdf
;lrjn] To;sf] ;"rgf ;DalGwt ;ldlt tyf ;+;bLo bnnfO{ lbg]5 .
-&_ pklgod -#_ tyf lgod #! adf]lhd lgnlDat ;b:on] k"j{ ;"rgf lbO;s]sf]
k|:tfj lgnlDat cj:yf d} a}7sdf k|:t't ug'{ kg]{ ePdf ;efd'vn] ;f] k|:tfj k]z ug{sf]
nflu cGo s'g} ;b:onfO{ clws[t ug{ ;Sg]5 .

33. ;'Joj:yf sfod /fVg] ;efd'vsf] ljz]if clwsf/ M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg s'g} ;b:on] a}7s sIfdf zflGt, ;'Joj:yf tyf cg'zf;g eË u/]df jf
ug{ nfu]df jf ;efsf] k|lti7fdf cfFr cfpg] lsl;dn] a}7s sIfleq Wj+;fTds sfo{ u/]df jf
an k|of]u u/]df jf ug{ nfu]df jf s'g} ef}lts xfgL gf]S;fgL k'¥ofPdf ;efd'vn] lghnfO{
a}7s sIfaf6 tTsfn lgisfzg ug{ dof{bfkfnsnfO{ cfb]z lbg ;Sg]5 . o;/L lgisflzt
;b:onfO{ ;efd'vn] a9Ldf kGw| lbg ;Ddsf] nflu lgnDjg u/L Iflt ePsf] ef}lts
;fdu|Lsf] Ifltk"lt{ lghaf6 e/fpg] cfb]z lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgnlDat ;b:on] ;f] cjlwe/ ;ef / s'g} ;ldltsf]
a}7sdf pkl:yt x'g kfpg] 5}g .
-#_ o; lgod adf]lhd s'g} ;b:o lgnDag ePdf jf To:tf] lgnDag km's'jf ePdf
;lrjn] To;sf] ;"rgf ;DalGwt ;ldlt tyf ;+;bLo bnnfO{ lbg]5 .
-$_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} ;b:on] a}7sdf
cfklQhgs jf Wj+;fTds Jojxf/ u/]sf] jf a}7s sIfdf ef}lts xfgL gf]S;fgL k'¥ofPsf] s'/f
;efd'vnfO{ a}7s ;DkGg ePkl5 yfxf ePklg ;efd'vn] To:tf] ;b:onfO{ a9Ldf kGw| lbg
;Ddsf] nflu lgnDjg u/L Iflt ePsf] ef}lts ;fdu|Lsf] Ifltk"lt{ lghaf6 e/fpg] cfb]z lbg
afwf kg]{ 5}g .
t/ ;efd'vn] o;/L sf/afxLsf] cfb]z lbg'eGbf cufl8 ;DalGwt ;b:onfO{ cfˆgf]
;kmfO{ k]z ug]{ plrt df}sf lbg'kg]{5 .

34. sf/afxL lkmtf{ x'g ;Sg] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lgisflzt
jf lgnlDat ;b:on] lrQ a'‰bf] ;kmfO{ k]z u/]df jf cfˆgf] e"n :jLsf/ u/L dfkmL dfu]df
 10 
;efd'vn] To:tf] ;b:onfO{ dfkmL lbO{ sf/afxL lkmtf{ lng ;Sg]5 .

35. a}7s :ylut ug]{ clwsf/ M a}7s sIfleq cJoj:yf eO{ jf x'g nflu a}7s lgoldt ¿kn]
;~rfng ug{ afwf kg]{ b]lvPdf ;efd'vn] ;f] lbgsf] s'g} ;do;Dd jf cfk"mn] tf]s]sf]
cjlw;Ddsf] nflu a}7s :ylut ug{ ;Sg]5 . ;efd'vn] u/]sf] To:tf] :yugdfly s'g}
;b:on] k|Zg p7fpg kfpg] 5}g .

kl/R5]b – &
/fi6«kltaf6 ;Daf]wg / gLlt tyf sfo{qmd

36. /fi6«kltaf6 ;Daf]wg M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f (% sf] pkwf/f -!_ adf]lhd /fi6«kltn]] k|ltlglw
;efsf] a}7sdf ;Daf]wg ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;Daf]wgsf] hfgsf/L dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf
;lrjn] ;b:onfO{ lbg]5 .

37. wGojfbsf] k|:tfj M -!_ /fi6«kltn] ;+ljwfgsf] wf/f (% adf]lhd ;+3Lo ;+;bsf] b'j} ;bgsf]
;+o'Qm a}7snfO{ ;Daf]wg u/]kl5 a;]sf] a}7sdf k|wfgdGqLn] ;Daf]wgsf] Ps k|lt 6]a'n ug]{5
.
-@_ lgod #^ adf]lhd /fi6«kltn] ;Daf]wg u/]kl5 a;]sf] a}7sdf k|wfgdGqLn]
;Daf]wgsf] Ps k|lt 6]a'n ug]{5 .
-#_ /fi6«kltaf6 ul/Psf] ;Daf]wgsf] nflu wGojfb 1fkg ug{ ;efd'vn] wGojfbsf]
k|:tfj k|:t't ug]{5 / ;efd'vn] pQm k|:tfj g]kfn ;/sf/sf] gLlt tyf sfo{qmddfly
5nkmn x'g' cufj} lg0f{ofy{ k|:t't ug]{5 .
-$_ ;efn] kfl/t u/]sf] wGojfbsf] k|:tfj ;efd'vn] /fi6«klt ;dIf k]z ug]{5 .

38. gLlt tyf sfo{qmd ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ /fi6«kltaf6 ul/Psf] ;Daf]wgdf plNnlvt g]kfn
;/sf/sf] gLlt tyf sfo{qmddfly 5nkmn ug{sf] nflu ;efd'vn] k|wfgdGqL jf lghsf]
cg'kl:yltdf lghn] tf]s]sf] s'g} dGqL;Fu k/fdz{ u/L lbg / ;dofjlw tf]Sg]5 / To;/L
tf]lsPsf lbgdf bnLo k|ltlglwTjsf] cfwf/df ;Daf]wgdf plNnlvt ljifodf 5nkmn x'g]5 .
-@_ /fi6«kltaf6 ePsf] ;Daf]wgdf plNnlvt g]kfn ;/sf/sf] gLlt tyf sfo{qmddf
;efd'vn] pko'Qm 7x¥ofPsf] ?kdf ;+zf]wg k]z ug{ ;lsg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] 5nkmnsf] qmddf p7]sf k|Zgsf] hjfkm 5nkmnsf]
cGTodf k|wfgdGqL jf lghsf] cg'kl:yltdf lghn] tf]s]sf] dGqLn] lbg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd k|wfgdGqL jf lghn] tf]s]sf] dGqLn] hjfkm lbPkl5
5nkmn ;dfKt ePsf] dflgg]5 / k]z ePsf ;+zf]wgdfly lg0f{o ePkl5 ;efd'vn] gLlt tyf
sfo{qmdnfO{ lg0f{ofy{ a}7sdf k|:t't ug]{5 .

39. cGo sfo{ ug{ ;lsg] M -!_ lgod #* adf]lhd ;Daf]wg dfly 5nkmn ug{ tf]lsPsf lbgdf
b]xfosf sfd klg ug{ ;lsg]5 M–

 11 
-s_ 5nkmn k|f/De x'g'eGbf cl3 ;efsf]] sfo{ljlw ;DaGwL cf}krfl/s sfd
k"/f ug]{, jf
-v_ ;+ljwfgsf] wf/f !@! adf]lhd k"/s cg'dfg k]z ug]{, jf
-u_ ljw]os k|:t't ug{ cg'dlt dfUg] k|:tfj k]z ug]{ jf s'g} ljw]os k|:t't
ug]{ .
-@_ 5nkmn :ylut /flvof];\ egL k]z ePsf] k|:tfj :jLs[t ePdf ;Daf]wgdf
5nkmn ug{ tf]lsPsf lbgdf b]xfosf] sfd ug{ ;lsg]5 M–
-s_ s'g} ljw]osnfO{ kfl/t ul/of];\ eGg] k|:tfj k]z ug{,
-v_ sfg"g adf]lhd a}7sdf k|:t't ug]{ cjlw ls6fg ul/Psf ljifo
k|:t't ug{, jf
-u_ s'g} dGqLn] k]z u/]sf] cTofjZos sfo{dfly 5nkmn ug{ .

kl/R5]b – *
k|Zgf]Q/

40. k|Zg ;f]Wg ;lsg] M g]kfn ;/sf/sf] pQ/bfloTj leqsf] ;fj{hlgs dxTjsf] s'g} klg
ljifodf a}7sdf k|Zg ;f]Wg ;lsg]5 .

41. k|Zg pQ/ ;do M -!_ ;efd'vn] cGoyf cfb]z lbPdf afx]s k|To]s lbgsf] klxnf] a}7ssf]
Ps306f k|Zgf]Q/sf] nflu lgwf{/0f ul/g]5 .

-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|Zg pQ/sf] ;do ;dfKt ePkl5 a}7ssf] sfo{;"rL
adf]lhdsf cGo sf/afxL k|f/De x'g]5 .

42. k|Zgsf] ;"rgf M -!_ a}7sdf k|Zg ;f]Wg rfxg] s'g} ;b:on] b]xfosf s'/f ;d]t v'nfO{
;lrjnfO{ ;"rgf lbg' kg]5
{ M–
-s_ ;f]Wg vf]h]sf] k|Zg, /
-v_ k|Zg;Fu ;DalGwt dGqL .
-@_ k|Zgsf] ;"rgfdf Ps hgfeGbf a9L ;b:on] x:tfIf/ u/]sf] eP klxnf] x:tfIf/
ug]{ ;b:on] pklgod -!_ adf]lhd ;"rgf lbPsf] dflgg]5 .
t/ klxnf] x:tfIf/ ug{] ;b:o cg'kl:yt ePdf qmdfg';f/sf k|Zgstf{sf] k|ZgnfO{
sfod ug{ afwf kg{] 5}g .
-#_ Pp6} ljifodf PseGbf a9L ;b:on] k|Zgsf] ;"rgf lbPdf btf{qmdsf] klxnf]
k|ZgnfO{ dfq sfod ul/g]5 .
t/ k|Zgstf{ ;a} ;b:osf] gfd ;efd'vn] ;efdf k9]/ ;'gfpg]5 .

43. k|Zgsf] lsl;d M -!_ k|Zg df}lvs pQ/ lbg] / lnlvt pQ/ lbg] u/L b'O{ lsl;dsf x'g]5g\ .
-@_ s'g} clen]v, tYofÍ cflb pNn]v u/L lbg'kg]{ pQ/ lnlvt ?kdf lbg'kg]{5 .

44. k|Zgsf] ;"rL M -!_ k|To]s lbg df}lvs tyf lnlvt pQ/sf lgldQ /x]sf k|Zgsf] 5'§f5'§} ;"rL

 12 
tof/ ul/g]5 / To:tf] ;"rLdf c:jLsf/ gul/Psf ;a} k|Zg ;dfj]z ul/g]5 .
t/ Pslbgdf df}lvs pQ/ ;DaGwL aL;j6f / lnlvt pQ/ ;DaGwL krf;eGbf a9L
k|Zg ;"rLdf /flvg] 5}g . ;f] ;"rLdf Ps ;b:osf] b'Oj{ 6f eGbf a9L df}lvs pQ/sf k|Zg
;dfj]z ul/g] 5}g .
-@_ lnlvt pQ/ lbg] k|Zgsf] qmd k|fKt ;do / ljifo adf]lhd lgwf{/0f ul/g]5 .
-#_ df}lvs pQ/ lbg] k|Zgsf] qmdsf] lgwf{/0f btf{qmdfg';f/ ul/g]5 .

45. df}lvs pQ/ lbg gEofOPsf k|Zg 6]a'n ul/g] M -!_ s'g} lbgsf] nflu k|Zg ;"rLdf df}lvs
pQ/ lbgsf] lgldQ /flvPsf] s'g} k|Zgsf] pQ/ lbg ;dosf] cefjn] ubf{ gEofOPdf
;DalGwt dGqLn] ;f] k|Zgsf] pQ/sf] Ps k|lt 6]a'n ug]{5 .
t/ pQ/ lbg gEofOPsf] s'g} k|Zgsf] pQ/ lbg' ;fj{hlgs lxtsf] nflu cfjZos 5
egL dGqLn] ;efd'v ;dIf cg'/f]w u/]df k|Zgsf] nflu lgwf{l/t ;do ;dfKt ePkl5 klg
;efd'vn] pQ/ lbg] cg'dlt lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd 6]a'n ul/Psf] pQ/sf] k|lt ;b:onfO{ pknAw u/fOg]5 .

46. k|Zgsf pQ/ M -!_ k|To]s ;b:on] /fv]sf k|Zgsf] df}lvs pQ/ dfu ePsf]df df}lvs ?kdf /
lnlvt pQ/ dfu ePsf]df lnlvt} ?kdf ;DalGwt dGqLn] a9Ldf bz lbgleq pQ/ lbg] u/L
;efd'vaf6 ;dosf] Joj:yfkg x'g]5 .
-@_ lnlvt k|Zg / pQ/sf] k|lt k|To]s ;b:onfO{ pknJw u/fOg]5 .
-#_ k|Zg pQ/ ;DaGwL cGo Joj:yf sfo{Joj:yf k/fdz{ ;ldltsf] k/fdz{df
;efd'vn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .

47. k|:tfj jf ljw]os k|:t'tstf{ ;b:o;Fu ;f]lwg] k|Zg M -!_ dGqL afx]s k|:tfj jf ljw]os
k|:t'tstf{ cGo s'g} ;b:o;Fu lghsf] ljw]os, ;+sNk, k|:tfj jf j}7ssf] sfo{;Fu ;DalGwt
lghsf] pQ/bfloTj leqsf] ljifodf k|Zg ;f]Wg ;lsg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|Zg ;f]Wg] / pQ/ lbg] ;DaGwdf ;efd'vn] dGqL;Fu
;f]lwg] k|Zgsf] ;DaGwdf lgwf{l/t u/]sf] sfo{ljlwnfO{ g} cfjZostf cg'?k nfu" ug{ ;Sg]5 .

48. k|Zg ;DaGwL zt{ M b]xfo adf]lhdsf k|Zg :jLsfo{ x'g] 5}g M–
-s_ c:ki6,
-v_ w]/} nfdf], tYoxLg, lg/y{s jf dxTjxLg,
-u_ :ki6 kfg{sf] lgldQ cTofjZos ePdf afx]s s;}sf] gfd jf jStJo
/x]sf],
t/ k|Zgdf gfd jf jStJo /x]sf]df To;sf] oyfy{tfsf]
hjfkmb]xL k|Zgstf{ g} x'g]5 .
-3_ pQ/ jf ;'emfj ;Í]t ug]{ jf vf; b[li6sf]0fsf] k|rf/ ug]{ lsl;dsf],
-ª_ /fo dfluPsf],
-r_ s'g} Ps k|Zgsf] pQ/sf] ?kdf hfgsf/L lbg g;Sg] gLlt ;DaGwL
ljifo ePsf],
 13 
-5_ ldYof cleJolQm, sf]/f ts{, cfwf/xLg cg'dfg, cf/f]k, cfIf]k,
JoËf]lQm jf cfklQhgs zAb ePsf],
-h_ sfNklgs jf cg'dflgt ;Df:ofsf] ;dfwfg dfu ul/Psf],
-em_ s'g} ;ldlt ;dIf ljrf/fwLg /x]sf] ljifo jf ;ldltn] ;ef ;dIf k]z
ul/;s]sf] k|ltj]bgsf] ljifo ePsf], /
-~f_ s'g} cGo ;fwgaf6 ;xh} 1ft x'g ;Sg] ljifosf] .

49. k|Zg ug{ gkfOg] ljifo M -!_ b]xfosf ljifodf s'g} k|Zg ug{ kfOg] 5}g M–
-s_ ;+ljwfg jf s'g} k|rlnt sfg"gaf6 k|sfzg lgif]w ul/Psf] ljifo,
-v_ :jefjtM uf]Ko /xg] s'/f jf k|sfzg ubf{ /fli6«o lxt ljk/Lt x'g
hfg] dlGqkl/ifb\sf] s'g} lg0f{o jf sf/afxL,
-u_ ;bg jf s'g} ;ldltsf] jf ;bg jf ;ldltsf] lg0f{osf] cfnf]rgf
ul/Psf] ljifo,
-3_ rfn" clwj]zgdf 5nkmnåf/f :ki6 eO;s]sf] ljifo,
-ª_ k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf k|rf/sf] nflu s'g} JolQm jf ;+:yfsf] gfd
cflb ePsf] ljifo,
-r_ k|rlnt sfg"g adf]lhd :yflkt ePsf] Goflos jf cw{Goflos lgsfo
jf clwsf/L jf k|rlnt sfg"g adf]lhd hfFra'em ug{, ;'emfj lbg jf
k|ltj]bg k]z ug{ ul7t cfof]u jf ;ldltdf ljrf/fwLg /x]sf] ljifo,
-5_ ;}4flGts, P]ltxfl;s jf sfg"gsf] JofVof ;DaGwL ljifo,
-h_ u}/ ;/sf/L JolQmsf] s'g} jStJo ;To xf] jf xf]Og eGg] ljifo,
-em_ s'g} JolQmsf] ;/sf/L jf ;fj{hlgs x}l;ot jfx]s c? JolQmut
x}l;otaf6 u/]sf] sfd s'/f ;DaGwL cfr/0fsf] ljifo, /
-`_ Ps k6s c:jLs[t eO;s]sf] jf o; lgodfjnL adf]lhd pQ/ lbg
c:jLsf/ ul/Psf] s'g} ljifo .
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -r_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;f] v08df
plNnlvt cfof]u jf ;ldltsf] sfo{df k|lts"n k|efj gkg]{ nfu]df ;efd'vn] hfFra'emsf]
sfo{ljlw / sfo{k|ultsf] ljifo;Fu ;Lldt /xL k|Zg ug{ cg'dlt lbg ;Sg]5 .

50. :jLsf/ of]Uo 5 jf 5}g eGg] s'/fsf] lg0f{o M -!_ ;efd'vn] s'g} k|Zg :jLsf/ of]Uo 5 jf 5}g
eGg] s'/fsf] lg0f{o ug]5
{ . k|Zg ;f]Wg] clwsf/sf] b'?kof]u ul/Psf] jf ;+ljwfg jf o;
lgodfjnLsf] lj?å jf ;bgsf] k|lti7fdf cfFr cfpg] jf a}7ssf] sfo{ljlwdf afwf kfg]{
;Defjgf b]lvPdf To:tf] k|ZgnfO{ k"0f{ jf cf+lzs ?kdf c:jLsf/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ ;efd'vn] plrt b]v]df k|Zgsf] ;f/f+zdf km/s gkg]{ u/L lgodfg's"n agfpgsf]
lgldQ cfjZos ;+zf]wg ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ;efd'vn] ;+zf]wg ug'{ eGbf cufl8 k|Zgstf{ ;b:o;Fu
k/fdz{ ug{ ;Sg]5 .
-$_ k|Zg :jLsf/ of]Uo 5 jf 5}g eGg] / ;+zf]wg ug{ x'g] jf gx'g] eGg]] ;DaGwdf
;efd'vn] u/]sf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
 14 
51. k"/s k|Zg M -!_ k|Zgsf] df}lvs pQ/sf] ;DaGwdf c? :ki6Ls/0f cfjZos ePdf k"/s k|Zg
;f]Wg ;lsg] 5g\ .
-@_ k"/s k|Zg d"n k|Zg;Fu :ki6 ?kdf ;Daå x'g' k5{ .
-#_ o; lgodfjnL adf]lhdsf k|Zg ;DaGwL zt{ k'/s k|Zgsf] xsdf klg nfu"
x'g]5 .

52. k|Zg lkmtf{ lng] jf ;fg]{ M -!_ s'g} ;b:on] sfo{;"rLdf gk/]sf] cfˆgf] k|Zg h'g;'s} avt
lkmtf{ lng ;Sg]5 .
-@_ s'g} ;b:on] ;lrjnfO{ b'O{ lbg cl3 ;"rgf lbP/ sfo{;"rLdf gk/]sf] cfˆgf] k|Zg
cGo s'g} lbgsf] lgldQ ;fg{ ;Sg]5 / To;/L ;fl/Psf k|Zg dWo] df}lvs k|Zg ;f] ljifosf
nflu lgwf{l/t cGo s'g} lbgsf] sfo{;"rLdf ;dfj]z ul/g]5 .

53. k|Zg pQ/sf] tl/sf M -!_ k|Zg pQ/sf] ;do k|f/De ePkl5 ;efd'vn] sfo{;"rLsf] qmd
cg';f/ k|Zgstf{ ;b:osf] gfd af]nfpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd gfd af]nfOPsf] ;b:o jf lghåf/f clws[t ul/Psf] ;b:o
cfˆgf] :yfgdf pleg]5 / k|Zg ;f]Wg] dg;fo ePdf k|Zg;"rLdf /x]sf] cfˆgf] k|Zgsf]
s|d;ª\Vof pRrf/0f ug{]5 .
-#_ o; lgod adf]lhd g;f]lwPsf] k|Zg k|Zg;"rLaf6 :jtM x6]sf] dflgg]5 .

54. pQ/ lbg c:jLsf/ ug{ ;lsg] M s'g} k|Zgsf] pQ/ lbFbf /fli6«o jf ;fj{hlgs lxt ljk/Lt x'g]
b]lvPdf To:tf] k|Zgsf] pQ/ lbg OGsf/ ug{ ;lsg]5 .

55. k|Zg kl/jt{g M ;efd'vnfO{ pko'Qm nfu]df df}lvs k|ZgnfO{ lnlvt k|Zgdf / lnlvt
k|ZgnfO{ df}lvs k|Zgdf kl/jt{g ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b – (
k|wfgdGqL;Fu k|ToIf k|Zgf]Q/

56. k|ToIf k|Zg ug{ ;lsg] M -!_ k|wfgdGqL jf lghsf] sfo{If]qleq /x]sf dGqfno;Fu k|ToIf
?kdf ;DalGwt dxTjk"0f{ ljifodf k|Zg ;f]Wgsf] nflu ;efd'vn] k|To]s dlxgfsf] klxnf] /
t];|f] xKtfdf a:g] klxnf] a}7ssf] klxnf] Ps 306f lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
t/ pQm lbg s'g} sf/0fjz a}7s a:g g;s]df To;kl5 nuQ} a:g] a}7ssf] klxnf]
Ps 306fsf]] ;do lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;dodf ;efd'vn] k|Zgstf{ ;b:osf] gfd af]nfpg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd gfd af]nfOPsf] ;b:on] cfkm\gf] :yfgdf pleP/
k|wfgdGqL;Fu k|Zg ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf] k|Zgsf] hjfkm k|wfgdGqLn] tTsfn lbg' kg]{5 .
t/ k|wfgdGqLsf] sfo{If]qleq /x]sf dGqfno;Fu ;DalGwt ljifosf] hjfkm ;efd'vsf]
cg'dlt lnO{ k|wfgdGqLsf] cg'kl:yltdf lghn] tf]s]sf] csf]{ s'g} dGqLn] lbg o; pklgodn]

 15 
afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-%_ o; lgod cGtu{t k|Zg ubf{ Ps lbgsf] a}7sdf a9Ldf bzhgf ;b:on] dfq
k|Zg ;f]Wg ;Sg]5g\ / Pp6f ;b:on] ;f]w]sf] k|Zgsf] hjfkm lbO;s]kl5 qmdzM csf]{ k|Zgstf{
;b:osf] gfd af]nfOg]5 .

57. k|ToIf k|zf/0f ug{ ;lsg] M o; kl/R5]b adf]lhdsf] k|ToIf k|Zgf]Q/ ;DaGwL sfo{qmdnfO{
g]kfn 6]lnlehg nufot cGo ;~rf/sf] dfWodaf6 ;d]t k|ToIf k|zf/0f ug{ ;lsg]5 .

58. hfgsf/L u/fpg' kg]{ M o; kl/R5]b cGtu{t k|Zg ug{ OR5's ;b:on] cfkm\gf] k|Zgsf]
ljifosf] lnlvt hfgsf/L a}7s k|f/De x'g' eGbf Ps 306f cufj} ;efd'vnfO{ u/fpg' kg]5
{ .

59. k|Zg ;DaGwL zt{ nfu" x'g] M -!_ lgod $* df plNnlvt k|Zg ;DaGwL zt{ o; kl/R5]b
cGtu{tsf] k|Zgsf xsdf klg nfu" x'g]5g\ / lgod $( adf]lhd k|Zg ug{ gkfOg] ljifodf
k|Zg ug{ kfOg] 5}g .
-@_ k|ToIf k|Zgf]Q/ ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;efd'vaf6 lgwf{/0f eP adf]lhd x'g]5 .

60. 5nkmn gul/g] M o; kl/R5]b cGtu{t lbOPsf] hjfkmsf] ;DaGwdf ;efdf s'g} 5nkmn ul/g]
5}g .

kl/R5]b – !)
k|:tfj ;DaGwL sfo{ljlw

61. k|:tfj lagf 5nkmn ug{ g;lsg] M ;+ljwfg / o; lgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s
s'g}klg ljifodfly k|:tfj lagf a}7sdf 5nkmn ug{ ;lsg] 5}g .

62. k|:tfj ;DaGwL zt{ M -!_ b]xfosf] s'g} s'/f /x]sf] k|:tfj :jLsfo{ x'g] 5}g M–
-s_ ;+ljwfgsf] wf/f !)% n] aGb]h u/]sf ljifo jf ;+ljwfgsf] cGo s'g}
Joj:yf ljk/Lt ePsf],
-v_ PseGbf a9L ljifo ;dfj]z ePsf],
-u_ ljifoj:t' c:ki6 jf clglZrt ePsf],
-3_ sf]/f ts{, cg'dfg, Joª\Uof]lQm, c;Da4, cfIf]ko'Qm jf c¿ s'g}
cg'dflgt jf cfklQhgs s'/f /x]sf],
-ª_ s'g} JolQmn] ;fj{hlgs jf ;/sf/L x}l;otn] afx]s JolQmut
x}l;otn] u/]sf] sfd s'/f ;DaGwL cfr/0fsf] pNn]v u/]sf],
-r_ k|ltlglw ;ef jf o;sf s'g} ;ldltsf] lg0f{o jf ;ef jf ;ldltdf
ljrf/fwLg /x]sf] ljifosf] cfnf]rgf u/]sf],
-5_ k|rlnt sfg"g adf]lhd :yflkt Goflos jf cw{Goflos lgsfo jf
clwsf/L jf k|rlnt sfg"g adf]lhd hfFra'em ug{, ;'emfj lbg,
k|ltj]bg k]z ug{ ul7t cfof]u jf ;ldltsf] ljrf/fwLg /x]sf] ljifo
pNn]v ePsf],

 16 
-h_ rfn" clwj]zgdf klxn] eO;s]sf] 5nkmnnfO{ bf]xf]¥ofpg] k|of;
ul/Psf],
-em_ clzi6 efiff k|of]u ul/Psf], /
-`_ dlGqkl/ifb\sf] s'g} lg0f{o jf s'g} sf/afxL ;DaGwL ljifodf 5nkmn
ubf{ /fli6«o ;'/Iff, cv08tf jf s"6gLlts ;DaGw h:tf ;+j]bgzLn
ljifodf cfFr cfpg ;Sg] egL dlGqkl/ifb\af6 k|dfl0ft ul/Psf] ljifo
;dfj]z ePsf] .
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -5_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;efd'vnfO{ ;f]
v08df plNnlvt cfof]u jf ;ldltsf] sfo{df s'g} k|lts"n k|efj gkg]{ eGg] nfu]df
hfFra'emsf] sfo{ljlw / sfo{ k|ultsf] ljifo;Dddf ;Lldt /xL k|:tfj k]z ug{ ;efd'vn]
cg'dlt lbg ;Sg]5 .

63. k|:tfj :jLsf/of]Uo 5 jf 5}g eGg] lg0f{o M s'g} k|:tfj :jLsf/of]Uo 5 jf 5}g eGg] s'/fsf]
lg0f{o ;efd'vn] ug]{5 / To;/L lg0f{o ubf{ ;efd'vn] sf/0f v'nfO{ k|:tfjsf] s'g} c+z jf k"/}
k|:tfj c:jLsf/ ug{ ;Sg]5 .

64. 5nkmnsf] lbg / ;dofjlw tf]Sg] M -!_ ;efd'vn] k|ltlglw ;efsf] sfo{af]emnfO{ Wofgdf
/fvL k|:tfjdfly 5nkmn ug]{ lbg / ;dofjlw tf]Sg ;Sg]5 .
-@_ 5nkmnsf lgldQ lgwf{l/t ;dofjlw ;dfKt ePkl5 5nkmn ;dfKt x'g]5 / o;
lgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s ;efd'vn] d"n ljifodfly lg0f{o k|fKt ug{sf nflu
cfjZos ;a} k|Zg lg0f{ofy{ a}7sdf k]z ug]{5 .

65. k|:tfj lgliqmo x'g] / k'gM k]z ug{ gkfOg] M -!_ a}7sdf k|:tfj k]z ug]{ cg'dlt k|fKt
eO;s]kl5 klg k]z gul/Psf] k|:tfj :jtM lgliqmo x'g]5 .
-@_ o; lgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s k|ltlglw ;efsf] rfn" clwj]zgdf
s'g} k|:tfjåf/f 5nkmn ul/Psf] jf lg0f{o eO;s]sf] j:t'tM pxL ljifo s'g} cGo k|:tfj jf
;+zf]wgåf/f k'gM k]z ug{ kfOg] 5}g .
-#_ rfn" clwj]zgdf btf{ ePsf] k|:tfjdfly 5nkmn gePdf :jtM lgliqmo x'g]5 .

66. lgwf{l/t ;do cufj} 5nkmn ug{ gkfOg] M a}7sdf 5nkmn ug{sf] lgldQ ;do lgwf{l/t
eO;s]sf] s'g} ljifodfly To:tf] lgwf{l/t ;do cufj} 5nkmn ug{sf nflu s'g} k|:tfj jf
;+zf]wg Nofpg kfOg] 5}g .

67. k|:tfj lkmtf{ lng ;lsg] M -!_ ;lrjfnodf btf{ eO;s]sf] k|:tfj ;efd'vsf] cg'dlt lnO{
k|:tfjsn] lnlvt lgj]bgåf/f lkmtf{ lng ;Sg]5 .
t/ a}7sdf k]z eO;s]sf] k|:tfj a}7ssf] cg'dlt lagf lkmtf{ lng ;lsg] 5}g /
k|:tfjdfly s'g} ;+zf]wg k]z ePsf] 5 eg] To:tf] ;+zf]wgsf] 6'Ëf] gnfu];Dd k|:tfj lkmtf{
lng ;lsg] 5}g .
-@_ PseGbf a9L ;b:on] j:t'tM pxL ljifodf PseGbf a9L k|:tfj k]z u/]df cfk;L
;xdlt jf uf]nfk|yfåf/f lgwf{l/t Pp6f k|:tfjdf dfq 5nkmn x'g]5 .
 17 
68. k|:tfjsf] ;"rgf M k|:tfj k]z ug{ rfxg] ;b:on] ;f] s'/fsf] lnlvt ;"rgf ;lrjnfO{
lbg'kg]5
{ .

69. k|:tfjsf] ;DaGwdf ckgfOg] sfo{ljlw M o; lgodfjnLsf] cGo kl/R5]b cGtu{t NofOg]
k|:tfjsf] ;DaGwdf ;f]xL kl/R5]bdf n]lvP adf]lhdsf] sfo{ljlw ckgfOg]5 / pQm kl/R5]bdf
gn]lvPsf s'/fsf] xsdf o; kl/R5]bdf / kl/R5]b – !! df n]lvPsf s'/f nfu" x'g]5g\ .

70. ;"rgf lagf klg k|:tfj k]z ug{ ;lsg] M -!_ o; kl/R5]bdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
;efd'vsf] cg'dlt lnO{ b]xfosf] s'g} k|:tfj ;"rgf lagf klg k]z ug{ ;lsg]5 / To:tf]
k|:tfjåf/f s'g} ljjfbf:kb ljifo p7fpg kfOg] 5}g M–
-s_ wGojfb 1fkg ug]{,
-v_ a}7s :ylut ug]{,
-u_ k|:tfj tyf ;+zf]wg lkmtf{ lng],
-3_ awfO{ lbg] jf zf]s k|s6 ug]{,
-ª_ 5nkmn :ylut ug]{,
-r_ 5nkmnsf] cjlw a9fpg],
-5_ a}7ssf] cjlw a9fpg], jf
-h_ 5nkmn ;dfKt ug]{ .
-@_ pklgod -!_ df plNnlvt k|:tfjsf ;DaGwdf ;efd'vsf] cg'dlt k|fKt eO{
a}7sdf k|:tfj k]z ePkl5 ;efd'vn] pQm k|:tfjnfO{ a}7ssf] lg0f{ofy{ k]z ug]{5 .

71. h¿/L ;fj{hlgs dxTjsf] k|:tfj M -!_ s'g} ;b:on] h¿/L ;fj{hlgs dxTjsf] ljifodfly
5nkmn ug{ rfx]df tt\;DaGwL k|:tfjsf] ;"rgf a}7s z'¿ x'g'eGbf sDtLdf b'O{ 306f cufj}
;lrjnfO{ lbg'kg]{5 / To:tf] k|:tfjnfO{ sDtLdf b'O{hgf ;b:on] ;dy{g u/]sf] x'g' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;"rgfsf] ;fydf pQm k|:tfjdfly 5nkmn ug'{ kg]{
sf/0f :ki6 ¿kdf pNn]v u/]sf] x'g' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfjsf] ljifo ;efd'vn] h¿/L ;fj{hlgs dxTjsf]
7x¥ofPdf pQm k|:tfjnfO{ :jLs[lt lbg]5 . :jLs[t k|:tfjdfly ;DalGwt dGqL;+u k/fdz{
u/L 5nkmnsf] lbg / ;do tf]Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd :jLs[t k|:tfjdfly 5nkmnsf nflu ;efd'vn] a9Ldf b'O{
306fsf] ;do tf]Sg]5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhd k|:tfj :jLs[t eO{ ;efd'vn] k|:tfjs ;b:osf] gfd
lnPkl5 k|:tfjs ;b:on] ;+lIfKt jQmJo lbg]5 . To;kl5 ;efd'vn] 5nkmndf efu lng]
;b:onfO{ ;do lbg]5 .
-^_ 5nkmndf p7]sf k|Zgsf] hjfkm ;DalGwt dGqLn] lbg]5 .

72. Wofgfsif{0f M -!_ s'g} ;b:on] ;efd'vsf] k"j{ :jLs[lt lnO{ ;fj{hlgs dxTjsf] ljifodfly
;DalGwt dGqLsf] Wofgfsif{0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd Wofgfsif{0f ul/Psf]df dGqLn] rfx]df tTsfn a}7sdf

 18 
hjfkm lbg jf s'g} csf]{ lbg hjfkm lbgsf] nflu ;do dfu ug{ ;Sg]5 .
-#_ ;DalGwt dGqLn] pklgod -@_ adf]lhd hjfkm lbPkl5 To;dfly s'g} 5nkmn
ul/g] 5}g .
t/ Wofgfsif{0f k|:tfjsf] ;"rLdf gfd ePsf ;b:on] :ki6Ls/0f dfu ug{ ;Sg]5g\ /
dGqLåf/f cGTodf hjfkm lbOg]5 . o:tf] sfo{;"rLdf Pp6f Wofgfsif{0fdf tLghgf eGbf a9L
;b:osf] gfd ;dfj]z ul/g] 5}g .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd Wofgfsif{0f ubf{ Pp6f a}7sdf Pshgf ;b:on] Ps k6s
dfq Wofgfsif{0f ug{ kfpg]5 / Pp6f a}7sdf b'O{ k6seGbf a9L Wofgfsif{0f ug{ kfOg] 5}g .
-%_ pklgod -!_ adf]lhd Wofgfsif{0f ug{ rfxg] ;b:on] Ps lbg cufj} ;"rgf
lbg'kg]5
{ .
-^_ s'g} lbgsf] nflu b'Oj{ 6feGbf a9L Wofgfsif{0fsf] ;"rgf ;efd'vaf6 :jLs[t ePdf
sfo{;"rLdf /flvg] b'O{j6f Wofgfsif{0f uf]nfk|yfåf/f lgwf{/0f ul/g]5 .

73. cGo k|:tfj k]z ug{ g;lsg] M lgod &), &! / &@ adf]lhdsf k|:tfj afx]s o; kl/R5]b
cGtu{t cGo s'g} k|:tfj k]z ug{ kfOg] 5}g .

kl/R5]b – !!
k|:tfjdf ;+zf]wg

74. ;+zf]wg ;DaGwL zt{ M s'g} k|:tfjsf] ;DaGwdf ;+zf]wg k|:tfj k]z ubf{ b]xfosf zt{sf]
kfngf ug'{kg]{5 M–
-s_ d"n k|:tfjsf] l;4fGt ljk/Lt x'g gx'g],
-v_ d"n k|:tfjsf] ljifo;Fu ;Da4 x'g'kg]{,
-u_ a}7sn] klxn] ul/;s]sf] lg0f{o;Fu aflemPsf] x'g gx'g], /
-3_ :ki6 cy{ lbg] x'g'kg]{ .

75. ;+zf]wgsf] ;"rgf M -!_ ;+zf]wg k]z ug{ rfxg] ;b:on] k|:tfjdfly ljrf/ ul/g] lbgsf]
rf}aL; 306f cufj} ;+zf]wgsf] ;"rgf ;lrjnfO{ lbg'kg]{5 .
t/ ;efd'vsf] cg'dlt lnP/ k|:tfjdfly 5nkmn k|f/De x'g'eGbf sDtLdf Ps
306f cufj} ;+zf]wgsf] ;"rgf k]z ug{ ;lsg]5 .
-@_ ;+zf]wgsf] ;"rgf k|fKt ePdf k|To]s ;+zf]wgsf] Ps–Ps k|lt ;b:onfO{ pknAw
u/fOg]5 .

76. ;+zf]wg :jLs[t ug]{ jf gug]{ clwsf/ M -!_ k|:tfjdfly k]z ul/g] ;+zf]wg :jLs[t ug]{ jf
gug]{ clwsf/ ;efd'vnfO{ x'g]5 .
-@_ ;+zf]wg :jLs[t jf c:jLs[t ug]{ k|of]hgsf] nflu ;efd'vn] ;DalGwt ;b:onfO{
;+zf]wgsf] p2]Zo :ki6 ug{ nufpg ;Sg]5 .

77. ;+zf]wg k]z ug]{ M ;efd'vn] :jLs[t u/]sf] ;+zf]wg jf ;+zf]wg ;lxtsf] k|:tfj jf d"n
k|:tfjnfO{ lg0f{ofy{ k]z ug'e
{ Gbf klxn] a}7sdf k9]/ ;'gfpg]5 . o;/L lg0f{ofy{ k]z ubf{
 19 
PseGbf a9L ;+zf]wg ePdf ;efd'vn] pko'Qm 7x¥ofPsf] s'g} Ps ;+zf]wg jf ;+zf]wg
;lxtsf] k|:tfj jf d"n k|:tfjnfO{ k|fyldstf lbO{ k]z ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b – !@
:yug k|:tfj

78. :yug k|:tfjsf] ;"rgf M -!_ o; lgodfjnLsf] cwLgdf /xL cToGt h¿/L ;fj{hlgs
dxTjsf] s'g} ljifodfly 5nkmn ug{ a}7ssf] sfo{qmd :ylut ul/of];\ eGg] k|:tfj
;efd'vsf] cg'dltn] k]z ug{ ;lsg]5 .
t/,
-s_ To:tf] k|:tfj lgod cg's"n gePdf jf ;efd'vn] c:jLs[t u/]df pQm
k|:tfj lgod cg's"n gePsf] jf c:jLs[t u/]sf] sf/0fsf] hfgsf/L k|:tfjs
;b:onfO{ lbg ;Sg]5 .
-v_ k|:tfjdf pNn]v ePsf tYosf] ;DaGwdf ;efd'vn] a9L hfgsf/L lng
cfjZos 7fg]df k|:tfj :jLs[t jf c:jLs[t ug'{ cl3 k|:tfjs ;b:o jf
dGqLaf6 hfgsf/L lng ;Sg]5 .
-@_ :yug k|:tfj h'g lbgsf] a}7sdf k]z ug{ vf]lhPsf] xf] ;f] lbgsf] a}7s z'? x'g]
b'O{ 306f cufj} ;lrjnfO{ ;"rgf lbg'kg]5
{ / To:tf] k|:tfj ;lxtsf] ;"rgfsf] Ps–Ps k|lt
;efd'v, ljifo;Fu ;DalGwt dGqL / ;+;bLo dfldnf dGqLnfO{ lbg'kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|:tfj ;DaGwL ;"rgf Ps a}7sdf Pp6f eGbf a9L k]z
ug{ kfOg] 5}g .
-$_ Ps eGbf a9L ;b:on] k|:tfjsf] ;"rgfdf b:tvt u/]sf] eP klxnf]
qmd;ª\Vofdf b:tvt ug]{ ;b:on] ;"rgf lbPsf] dflgg]5 .

79. :yug k|:tfj ;DaGwL zt{ M s'g} h¿/L / ;fj{hlgs dxTjsf] ljifodfly 5nkmn ug{
a}7ssf] sfo{qmd :ylut ul/of];\ eGg] k|:tfj b]xfosf zt{sf] cwLgdf /xL k]z ug{
;lsg]5 M–
-s_ k|:tfjsf] ljifo tTsfn 36]sf] 36gf / g]kfn ;/sf/sf] pQ/bfloTj
leqsf] x'g' kg]{, /
-v_ lgod ^@ df plNnlvt zt{ k"/f ePsf] x'g' kg]{ .

80. :yug k|:tfj k]z ug]{ a}7ssf] cg'dlt M -!_ lgod &* adf]lhdsf] k|:tfj k]z ug{ cg'dlt
lbPkl5 ;efd'vn] a}7ssf] k|f/Dedf k|:tfjs ;b:osf] gfd lng]5 / To;kl5 :yug k|:tfj
k]z ug{ rfxg] ;b:on] k|:tfj k]z ug{ a}7ssf] cg'dlt dfUg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfjsf] s'g} ;b:on] lj/f]w u/]df ;efd'vn] :yug
k|:tfjsf] ;dy{gdf /xg] ;b:onfO{ pleg] cfb]z lbg]5 / c¶fO;hgf jf ;f]eGbf a9L ;b:o
plePdf k|:tfj k]z ug{ a}7ssf] cg'dlt k|fKt ePsf] dflgg]5 .

 20 
81. k|:tfjdf 5nkmn ug]{ ;do lgwf{/0f M :yug k|:tfjdf 5nkmn ug{ ;efd'vn] ;f]xL lbgsf]
s'g} ;do tf]Sg ;Sg]5 .

82. 5nkmnsf] ;dflKt / lg0f{o M k|:tfjdflysf] 5nkmn kof{Kt ePsf] nfu]df ;efd'vn] 5nkmn
;dfKt ePsf] 3f]if0ff ug]{5 / pQm k|:tfjnfO{ a}7ssf] lg0f{ofy{ k]z ug]{5 .

kl/R5]b – !#
;ÍNk

83. ;ÍNk k|:t't ug{ ;lsg] M -!_ o; lgodfjnLsf] cwLgdf /xL ;fj{hlgs dxTjsf] b]xfosf]
s'g} ljifodf ;ÍNk k]z ug{ ;lsg]5 M–
-s_ /fo jf l;kmfl/; k|s6 ug{,
-v_ g]kfn ;/sf/sf] s'g} sfo{ jf gLltsf] ;dy{g jf lj/f]w k|s6 ug{ jf
k'glj{rf/sf nflu Wofgfsif{0f ug{, jf
-u_ s'g} ;Gb]z jf lgb]{zg lbg .
-@_ ;efd'vn] pko'Qm / cfjZos 7x¥ofPsf] cGo s'g} ljifodf ;ÍNk k]z ug{
cg'dlt lbg ;Sg]5 .

84. ;ÍNksf] ;"rgf M -!_ ;ÍNk k|:t'tstf{n] cfk"mn] k]z ug{ rfx]sf] ;ÍNksf] ;"rgf ;lrjnfO{
lbg'kg]5
{ . To:tf] ;ÍNk k|:tfj ;lrjfnodf btf{ ePsf] ;ft lbg kl5sf] a}7sdf 5nkmn
ug{ ;lsg]5 .
t/ s'g} dGqLn] ;"rgf lbPsf] ;ÍNk tLg lbg kl5sf] a}7sdf 5nkmn ug{ ;lsg]5 .
-@_ dGqL afx]s cGo s'g} ;b:on] ;efd'vsf] cg'dlt glnO{ Pp6} clwj]zgdf
tLgeGbf a9L ;ÍNksf] ;"rgf lbg kfpg] 5}g .

85. ;ÍNk ;DaGwL zt{ M o; kl/R5]bdf n]lvPsf] s'/fsf cltl/Qm k|:tfjsf ;DaGwdf lgod ^@
df pNn]v ePsf zt{ ;ÍNksf] xsdf klg nfu" x'g]5g\ .

86. :jLsf/ of]Uo 5 jf 5}g eGg] lg0f{o M -!_ s'g} ;ÍNk :jLsf/ of]Uo 5 jf 5}g eGg] k|Zgsf]
lg0f{o ;efd'vn] ug]{5 / s'g} ;ÍNk jf ;ÍNksf] s'g} c+z ;+ljwfg jf o; lgodfjnLsf]
ljk/Lt ePdf To;nfO{ c:jLsf/ ug]{5 .
-@_ ;efd'vaf6 a}7sdf k]z ug{ :jLs[t ;ÍNksf] k|lt ;ÍNk k]z x'g] b'O{ lbg cufj}
;+zf]wg k]z ug]{ k|of]hgsf] nflu ;b:onfO{ ljt/0f ul/g]5 .

87. ;ÍNk k]z x'g] M Pp6f a}7sdf Ps ;b:osf] PseGbf a9L ;ÍNk sfo{;"rLdf /flvg] 5}g /
Ps a}7sdf b'O{eGbf a9L ;ÍNk /flvg] 5}gg\ .

88. ;ÍNk k]z ug]{ tl/sf M -!_ ;efd'vn] gfd lnPkl5 ;ÍNk k|:t't ug{ rfxg] ;b:on] a}7sdf
cfˆgf] ;ÍNk k]z ug{ ;Sg]5 / To;/L ;ÍNk k]z ubf{ ;ÍNksf] Joxf]/f k9L jQmJo lbg
;Sg]5 .
 21 
t/ ;efd'vsf] cg'dlt lnP/ s'g} ;b:on] cGo s'g} ;b:onfO{ cfˆgf] ;ÍNk k]z ug{
clws[t ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;efd'vn] ;b:osf] gfd lnPkl5 ;f] ;b:on] ;ÍNk k]z
gug]{ OR5f k|s6 ug{ ;Sg]5 .
-#_ ;DalGwt ;b:on] k]z gu/]sf] ;ÍNk lghn] lkmtf{ lnPsf] dflgg]5 .

89. 5nkmnsf] ;dofjlw M ;b:on] ;ÍNk k|:t't ubf{ / ;DalGwt dGqLn] klxnf] k6s af]Nbf
;efd'vn] cg'dlt lbg]5 . af]Ng rfxg] cGo ;b:osf] ;dofjlwsf] lgwf{/0f ;efd'vn] ug]{5 .
;b:on] af]ln;s]kl5 ;DalGwt dGqLn] hjfkm lbg]5 .

90. ;+zf]wg ;DaGwL zt{ M -!_ o; kl/R5]b cGtu{t k]z ePsf ;ÍNkdfly ;efd'vsf] cg'dlt
lnO{ ;+zf]wg k]z ug{ ;lsg]5 .
-@_ lgod &$ df plNnlvt zt{ ;ÍNksf] ;+zf]wgsf xsdf klg nfu" x'g]5g\ .

91. ;ÍNkdf lg0f{o M 5nkmn ;dfKt ePkl5 ;ÍNk pk/ s'g} ;+zf]wg k]z ePsf] /x]5 eg]
a}7sn] klxn] To;sf] lg0f{o u/L ;ÍNkdf lg0f{o ug]{5 .

92. :jLs[t ;ÍNk k7fOg] M ;lrjn] a}7såf/f :jLs[t ul/Psf] k|To]s ;ÍNksf] Ps–Ps k|lt
dlGqkl/ifb\nfO{ / ;DalGwt dGqLnfO{ k7fpg]5 . ;DalGwt dGqLn] :jLs[t ;ÍNk sfof{Gjog
u/L ;f] sf] hfgsf/L tTsfn ;lrjfnodf k7fpg' kg]{5 .
t/ s'g} dgfl;a sf/0f k/L ;ÍNk sfof{Gjog x'g g;s]sf]df To:tf] sf/0f ;lxtsf]
hfgsf/L k|ltlglw ;efnfO{ u/fpg' kg]{5 .

kl/R5]b – !$
cWofb]z

93. cWofb]z k]z ug{] M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f !!$ adf]lhd hf/L ePsf] cWofb]z, hf/L ePkl5
cfJxfg ePsf] ;bgsf] klxnf] a}7sdf ;DalGwt dGqLn] k]z ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cWofb]z k]z ubf{ To:tf] cWofb]z hf/L ug'{ k/]sf]
kl/l:ylt / sf/0f ;d]tsf] ljj/0f ;+nUg ug'{ kg]{5 .

94. cWofb]z c:jLsf/ ug]{ ;"rgf M -!_ cWofb]z c:jLsf/ ug{ k|:tfj k]z ug{ rfxg] ;b:on]
To:tf] ;"rgf cWofb]z k]z ePsf] b'O{ lbgleq dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{
lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;"rgf lbFbf cWofb]z c:jLs[t ug'{ kgf{sf] sf/0f ;d]t
pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;"rgf PseGbf a9L k|fKt ePdf cfk;L ;xdlt jf
uf]nfk|yfåf/f s'g} Ps k|:tfjsf] ;"rgf dfq 5flgg]5 .

 22 
95. cWofb]z c:jLsf/ ug]{ k|:tfj k]z ug]{ tl/sf M -!_ cWoIfn] gfd lnPkl5 cWofb]z c:jLsf/
ug]{ k|:tfjsf] ;"rgf ug]{ ;b:on] cfˆgf] k|:tfj a}7sdf k]z ug]{5 / To;/L k|:tfj k]z ubf{
k|:tfjsf] Joxf]/f k9L jQmJo lbg ;Sg]5 .
-@_ ;efd'vsf] cg'dlt lnO{ k|:tfjsf] ;"rgf ug]{ ;b:on] cfˆgf] k|:tfj k]z ug{
cGo s'g} ;b:onfO{ clws[t ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ;efd'vn] ;b:osf] gfd lnPkl5 ;f] ;b:on] k|:tfj k]z
gug]{ OR5f k|s6 ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd ;DalGwt ;b:on] k|:tfj k]z gug]{ OR5f k|s6 u/]df
To:tf] k|:tfj lghn] lkmtf{ lnPsf] dflgg]5 .

96. cWofb]z c:jLsf/ ug]{ k|:tfjdf 5nkmn / lg0f{o M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd cWofb]z
c:jLsf/ ug{] ;DaGwL k|:tfj k]z ug{] cGo ;b:on] klg 5nkmndf efu lng ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd 5nkmnsf] cGTodf ;DalGwt dGqLn] cWofb]z c:jLsf/
ul/of];\ eGg] k|:tfj /fVg] qmddf p7]sf k|Zgsf] hjfkm lbg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd dGqLn] hjfkm lbPkl5 ;efd'vn] cWofb]z c:jLsf/
ul/of];\ eGg] k|:tfjnfO{ a}7ssf] lg0f{ofy{ k|:t't ug{]5 .

97. cWofb]z dfly lg0f{o M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd cWofb]z c:jLsf/ ug{] ;DaGwL s'g} ;"rgf
k|fKt gePdf jf cWofb]z c:jLsf/ ug]{ k|:tfj a}7sn] c:jLs[t u/]df ;efd'vn] pQm
cWofb]z :jLs[t ul/of];\ egL k|:tfj k|:t't ug{ ;DalGwt dGqLnfO{ cg'dlt lbg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|:t't cWofb]z :jLs[t/ ul/of];\ eGg] k|:tfjnfO{ a}7ssf]
lg0f{ofy{ k|:t't ug{]5 .

98. :jLs[t cWofb]z k|lt:yfkg ug]{ ljw]os M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd :jLs[t ePsf] s'g}
cWofb]zsf k|fjwfgnfO{ oyfjt\ jf ;+zf]wg ;lxt k|lt:yflkt ug]{ p2]Zoaf6 k|:t't ul/g]
ljw]ossf] ;fydf pQm cWofb]z tTsfn} nfu" ug'{ k/]sf] kl/l:ylt / sf/0f ;lxtsf] ljj/0f
;+nUg u/L k]z ug{' kg{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k]z x'g cfPsf] k|lt:yfkg ljw]ossf] ;DaGwdf kl/R5]b–
!% adf]lhdsf] sfo{ljlw ckgfO{g]5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ adf]lhd cWofb]z k|lt:yfkg ug{] ljw]os ;+ljwfgsf] wf/f
!!$ adf]lhdsf] cjlwleq kfl/t u/L /fi6«kltaf6 k|df0fLs/0f eO{ ;Sg' kg{]5 .

kl/R5]b – !%
Joj:yfkg sfo{ljlw

99. ljw]os k|:t't ug]{ cg'dltsf] nflu ;"rgf M -!_ ;+ljwfg / o; lgodfjnLsf] cwLgdf /xL
s'g} klg ;b:on] ljw]os k|:t't ug{ ;Sg]5 . ljw]os k|:t't ug{ rfxg] ;b:on] ljw]ossf]
;fydf p2]Zo / sf/0f tyf JofVofTds l6Kk0fL ;lxtsf] ljj/0f ;+nUg u/L To;sf] ;"rgf
 23 
dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{ lbg'kg]{5 .
-@_ s'g} ljw]os P]g ag]kl5 cfly{s Jooef/ x'g] /x]5 eg] To:tf] ljw]os k]z ubf{
ljw]ossf] ;fydf lj:t[t ljj/0f ;lxtsf] cfly{s l6Kk0fL klg ;+nUg /xg' kg]{5 . cfly{s
l6Kk0fLdf vr{ ;DaGwL bkmfk|lt Wofg cfslif{t u/L ljw]os kfl/t eO{ P]g ag]df x'g ;Sg]
k6s] / ;fnj;fnL vr{sf] cg'dflgt ljj/0f klg ;+nUg x'g' kg]{5 .

100. cfl>t ljw]os k|:t't ug{ ;lsg] M a}7s;dIf ljrf/fwLg /x]sf] s'g} ljw]osdfly k"0f{tM jf
cf+lzs ¿kdf cfl>t ljw]os d"n ljw]os kfl/t gx'Fb} klg k|:t't ug{ ;lsg]5 .
t/ d"n ljw]os kfl/t geP;Dd cfl>t ljw]osdfly ljrf/ ul/g] 5}g .

101. ;dfg ljifosf] ljw]os ;"rLdf g/xg] M ;efd'vn] cGoyf cfb]z lbPdf afx]s s'g} ljw]os
;bgsf] ljrf/fwLg /x]sf] cj:yfdf p:t} ljifo / p2]Zo ;dfj]z ePsf] s'g} csf]{ ljw]ossf]
;"rgf ljrf/fwLg ljw]os k|:t't x'g'eGbf cl3 jf kl5 h'g;'s} ldltdf k|fKt ePklg To;nfO{
k|fKt ljw]ossf] ;"rLdf /flvg] 5}g .

102. k|Tofof]lht Joj:yfkg af/] l6Kk0fL M s'g} ljw]osdf sfg"g agfpg] clwsf/ k|Tofof]hg ug]{
k|fjwfg /x]sf] eP To;sf] sf/0f, k|Tofof]lht clwsf/ cGtu{t agfOg] sfg"gsf] k|s[lt /
;Ldf tyf To;af6 kg{ ;Sg] k|efjk|lt Wofgfsif{0f ;lxtsf] lj:t[t l6Kk0fL ;+nUg ug'{ kg]{5 .

103. ljw]ossf] ljt/0f M ;lrjfnodf ljw]os btf{ ePkl5 ;/sf/L ljw]ossf] xsdf b'O{ lbg /
u}/ ;/sf/L ljw]ossf] xsdf rf/ lbgleq k|To]s ;b:onfO{ ljw]ossf] k|lt pknAw
u/fOg]5 .

104. ljw]os k|:t't ug{ cg'dlt dfUg] k|:tfjsf] lj/f]wsf] ;"rgf M s'g} ljw]os k|:t't ug{ cg'dlt
dfUg] k|:tfjsf] lj/f]w ug{ rfxg] ;b:on] To;sf] ;"rgf k|:tfj k|:t't x'g] lbgeGbf sDtLdf
Ps lbg cufj} ;lrjnfO{ lbg'kg]{5 .

105. ljw]os k|:t't ug{ cg'dlt dfUg] k|:tfj M -!_ ljw]os k|:t't ug]{ cg'dltsf] ;"rgf lbPsf]
;ft lbg kl5sf] s'g} a}7sdf ljw]os k|:t't ug]{ cg'dltsf] k|:tfj ;efdf k]z ug{ ;lsg]5 .
t/ ;/sf/L ljw]ossf] xsdf kfFr lbg cufl8 ;"rgf lbg' kof{Kt x'g]5 .
-@_ ljw]os k|:t't ug{ cg'dlt dfUg] k|:tfjsf] s;}n] lj/f]w u/]df lj/f]wstf{ /
k|:tfjs ;b:onfO{ ;efd'vn] qmdzM ;+lIfKt jQmJo lbg cg'dlt lbg]5 . tTf\kZrft ;f]
k|Zgdfly 5nkmn x'g glbO{ ;efd'vn] a}7ssf] lg0f{ofy{ k|:t't ug]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ljw]os k|:t't ug]{ cg'dlt k|fKt ePdf k|:t'tstf{ ;b:on]
ljw]osnfO{ tTsfn ;bg ;dIf k|:t't ug]{5 .
-$_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg /fli6«o ;efaf6 pTklQ
eO{ cfPsf] ljw]ossf] xsdf k|:t'tstf{ ;b:on] lgod !)^ adf]lhdsf] k|:tfj k|:t't ug{
;Sg]5 .

 24 
106. ljw]osdflysf] ;fdfGo 5nkmn M -!_ lgod !)% adf]lhd ljw]os k|:t't eO;s]kl5sf] csf]{
a}7sdf k|:tfjs ;b:on] b]xfosf] s'g} Pp6f k|:tfj k|:t't ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ljw]osdfly ljrf/ ul/of];\, jf
-v_ ljw]osnfO{ hgtfsf] k|ltlqmof k|fKt ug{sf] lgldQ k|rf/ ul/of];\ .
-@_ ljw]os k|:t'tstf{ ;b:on] pklgod -!_ sf] v08 -s_ jf -v_ dWo] s'g} Ps
k|:tfj k]z u/]sf]df cGo s'g} ;b:on] ;f]xL pklgod adf]lhdsf] csf]{ k|:tfj k]z ug{
;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ sf] v08 -s_ adf]lhdsf] k|:tfjdfly 5nkmn x'Fbf ljw]ossf]
;}4flGts kIfdf dfq 5nkmn ul/g]5 . To;/L 5nkmn ubf{ ljw]ossf] dg;fo :ki6 ug{
cfjZos b]lvPdf afx]s ljw]ossf bkmfdfly 5nkmn ul/g] 5}g / ljw]osdfly s'g} ;+zf]wg
k]z ug{ ;lsg] 5}g .

107. hgtfsf] k|ltlqmof k|fKt ug]{ sfo{ljlw M -!_ s'g} ljw]osnfO{ hgtfsf] k|ltlqmof k|fKt ug{sf
lgldQ k|rf/ ul/of];\ eGg] k|:tfj :jLs[t ePdf ;lrjn] /fo ;Íng ul/g] lgwf{l/t cjlw
pNn]v u/L ;f] ljw]osnfO{ g]kfn /fhkqdf k|sflzt ug'{sf ;fy} cGo pko'Qm dfWodåf/f
klg k|rf/ ug{ ;Sg]5 / lgwf{l/t cjlwleq k|fKt ePsf /fo ;Íng u/L ;efd'v dfkm{t
k|:t'tstf{ ;b:onfO{ lbg]5 .
-@_ ljw]osdfly hgtfsf] k|ltlqmof k|fKt ug]{ cGo k|lqmof ;efd'vn] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .

108. hgtfsf] k|ltlqmof k|fKt ePkl5sf] sfo{ljlw M lgod !)& sf] pklgod
-!_ adf]lhd k|fKt ePsf] /fo ;+nUg u/L k|:t'tstf{ ;b:on] hgtfsf] k|ltlqmof ;lxtsf] ;f]
ljw]osdfly ;bgdf ljrf/ ul/of];\ egL k|:tfj k|:t't ug{ ;Sg]5 .

109. ;fdfGo 5nkmn ;dfKt ePkl5sf] sfo{ljlw M -!_ ljw]osdfly ;fdfGo 5nkmn ;dfKt
ePkl5 k|:t'tstf{ ;b:on] b]xfosf] s'g} Ps k|:tfj k|:t't ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ljw]osdflysf] bkmfjf/ 5nkmn ;bgdf ul/of];\, jf
-v_ bkmfjf/ 5nkmnsf] nflu ljw]osnfO{ ;DalGwt ;ldltdf k7fOof];\ .
-@_ k|:t'tstf{ ;b:on] pklgod -!_ sf] v08 -s_ jf -v_ dWo] s'g} k|:tfj k]z
u/]sf]df cGo s'g} ;b:on] ;f]xL pklgod adf]lhdsf] csf]{ k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .

110. k|:tfj k]z ug{ clws[t ug{ ;lsg] M -!_ ljw]os k|:t'tstf{ ;b:o :jod\ pkl:yt x'g
c;dy{ 5 eGg] s'/fdf ;efd'v ;Gt'i6 ePdf k|:t'tstf{ ;b:on] clws[t u/]sf] cGo s'g}
;b:onfO{ ;f] ljw]ossf] ;DaGwdf k|:tfj k]z ug{ ;efd'vn] cg'dlt lbg ;Sg]5 .
-@_ /fli6«o ;efaf6 kfl/t eO{ cfPsf] u}/ ;/sf/L ljw]ossf] xsdf ljw]os
k|:t'tstf{ ;b:on] clws[t u/]sf] ;efsf] s'g} ;b:onfO{ pQm ljw]osdfly ljrf/ ul/of];\
egL k|:tfj k|:t't ug{ ;efd'vn] cg'dlt lbg ;Sg]5 .

 25 
111. ljw]osdf ;+zf]wgsf] ;"rgf M ljw]osdf ;+zf]wg k]z ug{ rfxg] s'g} klg ;b:on]
ljw]osdflysf] ;fdfGo 5nkmn ;dfKt ePsf] axQ/ 306fleq cfk"mn] k]z ug{ rfx]sf]
;+zf]wg ;lxtsf] ;"rgf ;lrjnfO{ lbg'kg]{5 .

112. ;+zf]wg ;DaGwL zt{ M -!_ b]xfosf zt{sf cwLgdf /xL ljw]osdf ;+zf]wg k]z ug{
;lsg]5 M–
-s_ ljw]ossf] ljifo;Fu ;Da4 x'g' kg]{,
-v_ ljw]osdf lglxt l;4fGtsf] ljk/Lt x'g gx'g],
-u_ c:ki6 jf lg/y{s x'g gx'g],
-3_ h'g bkmfdf ;+zf]wg ug{ vf]lhPsf] xf] ;f]xL bkmfsf] ljifo ;Da4 x'g'
kg]{,
-ª_ ;efåf/f k"j{ :jLs[t l;4fGt jf lg0f{osf] ljk/Lt x'g gx'g], /
-r_ ljw]ossf] s'g bkmfsf] s'g Joj:yf jf zAbfjnLsf] ;§fdf s] s:tf]
Joj:yf jf zAbfjnL /fVg vf]lhPsf] xf] eGg] s'/f :ki6 v'nfPsf] x'g'
kg]{ .
-@_ ;efd'vnfO{ o; lgodsf] cwLgdf /xL s'g} ;+zf]wgnfO{ :jLs[t ug]{, c:jLs[t
ug]{ jf ;DalGwt ;b:onfO{ af]nfO{ To;df ;'wf/ ug]{ jf Ps} cfzosf PseGbf a9L
;+zf]wgnfO{ PsLs[t u/L :jLs[t ug]{ clwsf/ x'g]5 .

113. ;+zf]wgsf] ljj/0f M -!_ ;efd'vaf6 :jLs[t ePsf ;+zf]wgsf] ;"rgf oyf;Dej ljw]ossf]
bkmfqmd cg';f/ ldnfO{ Plss[t ;"rL tof/ ul/g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] :jLs[t PsLs[t ;+zf]wgsf] ljj/0f ;b:onfO{ pknAw
u/fOg]5 .

114. ;+zf]wg ;lxt bkmfjf/ 5nkmn M -!_ ;+zf]wgdf 5nkmn ubf{ ;fdfGotof ljw]ossf bkmfsf]
qmdfg';f/ ul/g]5 / ;efd'vn] gfd af]nfPsf] ;b:on] jf lghn] clws[t u/]sf] ;b:on]
;+zf]wg k|:t't ug{ ;Sg]5 .
-@_ 5nkmnaf6 oyfjt /x]sf] jf ;+zf]wg :jLsf/ ul/Psf] k|To]s bkmfsf ;DaGwdf
qmdfg';f/ ;efd'vn] æof] bkmf ljw]ossf] cË agf];Æ\ eGg] k|:tfj lg0f{ofy{ k]z ug]{5 .
t/ ;dosf] ldtJolotfsf] nflu 5nkmndf bf]xf]/f]kg x6fpg Ps} bkmf jf ;f] cGtu{t
k|fKt cGof]Gofl>t ;+zf]wgnfO{ Ps;fy 5nkmn ug]{ cg'dlt lbg ;lsg]5 / bkmfjf/sf]
5nkmnsf] qmddf ljw]ossf] s'g} efu jf bkmfnfO{ cl3–kl5 u/L 5nkmndf /fVg jf s'g}
efu jf bkmfnfO{ kl5 5nkmn ug]{ u/L d'ntjL /fVg ;lsg]5 .
:ki6Ls/0f M o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg o; lgod / lgod
!!%, !!^ !!& / !!* sf] k|of]hgsf] nflu ;DalGwt ;ldltdf ljw]osdfly bkmfjf/ 5nkmn
x'Fbfsf] cj:yfdf æ;efd'vÆ eGgfn] ;DalGwt ;ldltsf] ;efkltnfO{ / æa}7sÆ eGgfn]
;DalGwt ;ldltsf] a}7snfO{ ;d]t hgfpg]5 .

 26 
115. ;+zf]wg lkmtf{ lng ;lsg] M ;+zf]wg k|:t'tstf{ ;b:on] a}7ssf] :jLs[lt lnO{ ;+zf]wg lkmtf{
lng ;Sg]5 .
t/ s'g} ;+zf]wgdfly klg ;+zf]wg k|:t't ePsf]df ;f] ;+zf]wgsf] 6'Ëf] gnfu];Dd d"n
;+zf]wgnfO{ lkmtf{ lng ;lsg] 5}g .

116. cg';"rLdfly 5nkmn M ;efd'vn] cGoyf lg0f{o u/]df afx]s ljw]osdf /x]sf cg';"rL /
To;df k|fKt ;+zf]wgdflysf] 5nkmn ;DalGwt bkmfdflysf] 5nkmnsf] nuQ} kl5 ul/g]5 /
a}7ssf] lg0f{osf] nflu /flvg] k|Zg klg ;f]xL qmddf k|:t't ul/g]5 .

117. bkmfnfO{ ;d"xLs[t ¿kdf lg0f{ofy{ k|:t't ug{ ;lsg] M ;efd'vn] plrt ;Dem]df ljw]ossf
bkmf, cg';"rL, s'g} ;+zf]lwt bkmf jf cg';"rL a}7ssf] lg0f{osf] nflu ;d"xLs[t ¿kdf /fVg
;Sg]5 .
t/ s'g} ;b:on] bkmf jf cg';"rL, ;+zf]lwt bkmf jf cg';"rL a}7ssf] lg0f{osf nflu
5'§f5'§} k|:t't ul/of];\ egL egL cg'/f]w ug{ ;Sg]5 / ;f] k|:tfj plrt nfu]df ;efd'vn]
5'§f5'§} k|:t't ug{ ;Sg]5 .

118. k|:tfjgf / gfdsf] k|:t'lt M ljw]ossf cGo ;a} bkmf / cg';"rL eP ;f] pk/ ;d]t lg0f{o
ePkl5 dfq ;efd'vn] ljw]ossf] k|:tfjgf / gfd ;DaGwL bkmfnfO{ d"n ¿kdf jf ;+zf]lwt
¿kdf ljw]ossf] cË agfOof];\ egL cGTodf k|:tfj ug]{5 .

119. lgb]{zg lbg ;lsg] M ;bgdf ljrf/fwLg /x]sf] s'g} ljw]osnfO{ ;DalGwt ;ldltdf k7fpFbf
jf ;DalGwt ;ldltdf ljrf/fwLg /x]sf] cj:yfdf ljw]ossf] kl/lw jf d"n p2]ZonfO{ lj:t[t
ug{ jf s'g} ljz]if k|fjwfgnfO{ ;dfj]z ug{ jf gug{ ;bgn] ;DalGwt ;ldltnfO{ lgb]{zg lbg
;Sg]5 .
t/ To:tf] lgb]{zg ljw]ossf] d"n efjgf ljk/Lt x'g' x'Fb}g .

120. ;ldltsf] k|ltj]bg M ;ldltdf ljw]osdfly bkmfjf/ 5nkmn ;dfKt eO{ lgod !!& sf]
sfo{ljlw k"/f ePkl5 ;DalGwt ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltj]bg tof/ u/L ;efkltn] jf
lghsf] cg'kl:yltdf ;efd'vn] tf]s]sf] ;DalGwt ;ldltsf] cGo s'g} ;b:on] k|ltj]bg
;lxtsf] ljw]os a}7sdf k]z ug]{5 .

121. ljw]os lkmtf{ lng ;lsg] M -!_ ljw]os k|:t'tstf{ ;b:on] ljw]os lkmtf{ lng cg'dlt dfUg]
k|:tfj k]z ug{ rfx]df Ps lbg cufj} ;"rgf lbg'kg]{5 .
-@_ ;DalGwt ;ldltdf ljw]os ljrf/fwLg /x]sf] cj:yfdf ljw]os lkmtf{ lng]
cg'dltsf] nflu k|:tfj k|:t't ePdf ;DalGwt ;ldltn] ;f]xL Joxf]/fsf] k|ltj]bg a}7sdf k]z
ug]{5 .
-#_ ;efd'vsf] cg'dlt lnO{ ljw]os lkmtf{ lng] k|:tfjs ;b:on] a}7sdf k|:tfj
k|:t't ug]{5 .
-$_ ljw]osnfO{ lkmtf{ lng] k|:tfjsf] s;}n] lj/f]w u/]df k|:tfj ug]{ tyf lj/f]w ug]{
;b:onfO{ ;efd'vn] ;+lIfKt jQmJo lbg cg'dlt lbg ;Sg]5 / To;kl5 c¿ 5nkmn x'g
 27 
glbO{ k|:tfjnfO{ lg0f{ofy{ k]z ug]{5 .
-%_ /fli6«o ;efdf pTklt eO{ k|ltlglw ;efdf ljrf/fwLg cj:yfsf] ljw]os lkmtf{
lng /fli6«o ;efsf] ;xdltsf] lgldQ ;bgsf] l;kmfl/z k|fKt ug{sf] nflu k|:t'tstf{
;b:onfO{ k|:tfj k]z ug{ cg'dlt lbOg]5 / To:tf] k|:tfj :jLs[t eO{ /fli6«o ;ef klg
;xdt ePdf k|:t'tstf{ ;b:on] ljw]os lkmtf{ lng k|:tfj k|:t't ug{ ;Sg]5 .

122. ;ldltsf] k|ltj]bg k|:t't ePkl5sf] sfo{ljlw M -!_ ;ldltsf] k|ltj]bg k|:t't ePkl5 ;f]
k|ltj]bg ;b:onfO{ ljt/0f ul/g]5 .
-@_ ;efd'vn] cGoyf cfb]z lbPdf afx]s ;ldltsf] k|ltj]bg ljt/0f ePsf] rf}aL;
306fkl5sf] s'g} a}7sdf ljw]os k|:t'tstf{ ;b:on] b]xfosf] s'g} k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 M–
-s_ k|ltj]bg ;lxtsf] ljw]osdfly 5nkmn ul/of];\, jf
-v_ s'g} vf; bkmf jf bkmfsf ;DaGwdf k'gM ljrf/fy{ lgb]{zg ;lxt
;DalGwt ;ldltdf ljw]os lkmtf{ k7fOof];\ .
-#_ k|:t'tstf{ ;b:on] pklgod -@_ adf]lhdsf] s'g} k|:tfj k]z u/]sf]df cGo s'g}
;b:on] ;f]xL pklgod adf]lhdsf] csf]{ k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd k|:tfj k]z ul/Pdf ;efd'vn] ;f] k|:tfjs ;b:onfO{ /
ljw]os k|:t'tstf{ ;b:onfO{ af]Ng df}sf lbg]5 / o;/L b'j} hgfn] af]ln;s]kl5 k|:tfjs
;b:on] k|:tfj lkmtf{ glnPdf c? 5nkmn x'g glbO{ ;f] k|:tfjnfO{ ;efsf] lg0f{ofy{ k]z
ug]{5 .
-%_ ljw]osnfO{ ;ldltdf lkmtf{ k7fpg] lg0f{o ePdf ;f] ljw]osdfly k'gM ljrf/ u/L
k|ltj]bg k]z ug{ ;DalGwt ;ldltdf lkmtf{ k7fOg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd k'gM ljrf/fy{ lkmtf{ cfPsf] ljw]osdfly ;ldltn] oyfzL3|
ljrf/ u/L ;f]xL adf]lhdsf] k|ltj]bg ;lxtsf] ljw]os a}7sdf k|:t't ug]{5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd ;ldltn] k]z u/]sf] k|ltj]bg ;b:onfO{ ljt/0f ePkl5
;efd'vn] tf]s]sf] lbg / ;dodf k|:t'tstf{ ;b:on] pklgod -@_ sf] v08 -s_ adf]lhdsf]
k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .
-*_ pklgod -@_ sf] v08 -s_ jf pklgod -&_ adf]lhdsf] k|:tfj :jLs[t ePkl5
;ldltsf] k|ltj]bg / ;f] ;DaGwL ljw]ossf bkmf tyf cfg'iflËs cGo bkmfdf dfq 5nkmn
ug{ ;lsg]5 .

123. ljw]os kfl/t ug]{ k|:tfj M a}7sdf bkmfjf/ 5nkmn ePsf]df ;f] ;dfKt ePkl5 / ;ldltdf
bkmfjf/ 5nkmn ePsf]df ;ldltsf] k|ltj]bgdflysf] 5nkmn ;dfKt eO{ ;+zf]wgnfO{ ;efsf]
lg0f{ofy{ qmdzM k]z ul/;s]kl5 ljw]os k|:t'tstf{ ;b:on] ljw]os kfl/t ul/of];\ eGg]
k|:tfj k|:t't ug]{5 .

124. ljw]os nutaf6 x6fOg] M -!_ b]xfosf] cj:yfdf ljw]osnfO{ nutaf6 x6fOg]5 M–
-s_ ljw]os k|:t'tstf{ ;b:on] k]z u/]sf] b]xfosf] k|:tfj a}7sn]
c:jLs[t u/]df M–
-!_ ljw]os k|:t't ug{ cg'dlt kfpF eGg],

 28 
-@_ ljw]osdfly jf ;ldltsf] k|ltj]bg ;lxtsf] ljw]osdfly ljrf/
ul/of];\ eGg], jf
-#_ ljw]os jf ;+zf]wg ;lxtsf] ljw]os kfl/t ul/of];\ eGg] .
-v_ ljw]os lkmtf{ lnPdf,
-u_ u}/ ;/sf/L ljw]os k|:t'tstf{ ;b:o ;efsf] ;b:o g/x]df, jf
-3_ u}/ ;/sf/L ljw]os kfl/t gx'Fb} k|:t'tstf{ ;b:o dGqL ePdf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd nutaf6 x6fOPsf] ljw]ossf] ;DaGwdf a}7sdf s'g}
k|:tfj k]z ug{ ;lsg] 5}g .

125. ljw]osnfO{ k'gM k|:t't ug{ g;lsg] M Ps k6s a}7saf6 c:jLs[t ePsf] ljw]os ;f]xL
clwj]zgdf k'gM k|:t't ul/g] 5}g .

126. /fli6«o ;efdf ljw]os k7fOg] M -!_ ;efåf/f kfl/t ljw]osnfO{ /fli6«o ;efdf ;Gb]z ;lxt
k7fOg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd /fli6«o ;efdf k7fOg] ljw]osdf ;efåf/f kfl/t ul/Psf]
ldlt v'nfO{ ;lrjåf/f k|dfl0ft ul/g]5 .
-#_ cy{ ljw]ossf] klxnf] kfgfdf ;efd'vn] cy{ ljw]os xf] egL k|dfl0ft ug'{ kg]{5 .

127. /fli6«o ;efåf/f ljw]os kfl/t ePsf] ;Gb]z M ;efåf/f kfl/t eO{ /fli6«o ;efdf k7fOPsf]
ljw]os ;+zf]wg ljgf /fli6«o ;efaf6 kfl/t e} ;Gb]z k|fKt ePkl5 clwj]zg rfn" /x]sf] eP
;lrjn] ;efnfO{ hfgsf/L lbg]5 / clwj]zg rfn" g/x]sf] eP ;efsf] ;"rgfkqdf k|sflzt
ug]{5 .

128. /fli6«o ;efn] ;'emfj ;lxt lkmtf{ u/]sf] cy{ ljw]os M -!_ ;efåf/f kfl/t eO{ /fli6«o ;efdf
k7fOPsf] cy{ ljw]os ;f] ;efaf6 ;'emfj ;lxt lkmtf{ k7fOPsf] ;Gb]z k|fKt ePdf ;lrjn]
oyfzL3| ;efdf 6]a'n ug]{5 / To;sf] Ps Ps k|lt ;b:onfO{ ljt/0f ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;Gb]zsf] k|lt ljt/0f ePkl5 a;]sf] s'g} a}7sdf
cy{dGqLn] ;efd'vsf] cg'dlt lnO{ pQm ;'emfj ;lxtsf] ;Gb]zdfly ljrf/ ul/of];\ egL
k|:tfj k|:t't ug]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd /fli6«o ;efsf ;'emfjsf ;DaGwdf 5nkmn / lg0f{o ubf{
;efd'vn] pko'Qm ;Dem]sf] sfo{ljlw ckgfpg ;Sg]5 .
-$_ ;efsf] lg0f{oaf6 ;dfj]z ug{ plrt 7x/fOPsf] ;'emfj cy{ ljw]osdf ;dfj]z
u/L ;efd'vn] k|df0fLs/0fsf] nflu /fi6«klt ;dIf k]z ug]{5 / ;f] s'/fsf] hfgsf/L /fli6«o
;efnfO{ lbg]5 .

129. /fli6«o ;efn] ljgf ;'emfj k7fPsf] jf cjlwleq lkmtf{ gk7fPsf] cy{ ljw]os M -!_ /fli6«o
;efn] s'g} ;'emfj ljgf cy{ ljw]os lkmtf{ k7fPdf ;f] ;efsf] ;Gb]z ;lrjn] ;efdf 6]a'n
ug]{5 .
-@_ s'g} cy{ ljw]os /fli6«o ;efn] k|fKt u/]sf] kGw| lbg;Dddf lkmtf{ u/]g eg]
;efd'vn] ;f] s'/fsf] hfgsf/L ;efnfO{ lbg]5 .
 29 
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhdsf] cy{ ljw]os ;efd'vn] ;+ljwfg adf]lhd k|dfl0ft
u/L k|df0fLs/0fsf] nflu /fi6«klt ;dIf k]z ug]{5 .

130. /fli6«o ;efn] ;+zf]wg ;lxt lkmtf{ u/]sf] cGo ljw]os M -!_ ;efåf/f kfl/t eO{ /fli6«o
;efdf k7fOPsf] ljw]os ;f] ;efåf/f ;+zf]wg ;lxt lkmtf{ k7fOPsf] ;Gb]z k|fKt ePdf
oyflz3| ;lrjn] ;efdf 6]a'n ug]{5 / ;+zf]wg ;lxtsf] ;Gb]zsf] k|lt ;b:onfO{ ljt/0f
ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;+zf]wg ;lxtsf] ;Gb]z ljt/0f ePkl5 a;]sf] a}7sdf
;efd'vsf] cg'dlt lnO{ ljw]os k|:t'tstf{ ;b:on] jf lghn] clws[t u/]sf] ;b:on] ;f]
;+zf]wgdfly ljrf/ ul/of];\ egL k|:tfj ug]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|:tfjdf 5nkmn / lg0f{o ubf{ ;efd'vn] pko'Qm
;Dem]sf] sfo{ljlw ckgfpg]5 .
-$_ /fli6«o ;efn] ljw]osdf u/]sf] ;+zf]wgdf ;efsf] ;xdlt ePdf ;efd'vn]
ljw]osnfO{ k|df0fLs/0fsf] nflu /fi6«klt ;dIf k]z ug]{5 .

131. /fli6«o ;efn] c:jLs[t u/]sf] jf cjlwleq lkmtf{ gu/]sf] jf ;f] ;efsf] ;+zf]wg :jLsfo{
gePsf] ljw]os M b]xfosf] ljw]os ;efsf] tTsfn sfod /x]sf] ;b:o ;ª\Vofsf] krf;
k|ltzteGbf a9L ;b:on] kfl/t ug]{ lg0f{o u/]df o:tf] ljw]osnfO{ ;efd'vn] k|dfl0ft u/L
k|df0fLs/0fsf] nflu /fi6«klt ;dIf k]z ug]{5 M–
-s_ ;efn] kfl/t u/L /fli6«o ;efdf k7fPsf] b'O{ dlxgfleq ;f] ;efn] kfl/t
gu/]sf] jf ;+zf]wg ;lxt lkmtf{ gk7fPsf],
-v_ /fli6«o ;efaf6 c:jLs[t eO{ lkmtf{ cfPsf], jf
-u_ /fli6«o ;efaf6 ;+zf]wg ;lxt lkmtf{ cfPsf]df ;+zf]wg :jLsfo{ gePsf] .

132. /fli6«o ;efdf pTklQ eO{ kfl/t eO{ cfPsf ljw]os M -!_ /fli6«o ;efdf pTklQ eO{ ;f]
;efaf6 kfl/t ePsf] ljw]os ;Gb]z ;lxt k|fKt ePkl5 ;lrjn] ;efdf 6]a'n ug]{5 /
To;sf] Ps Ps k|lt ;b:onfO{ ljt/0f ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ljw]os ;lxtsf] ;Gb]zsf] k|lt ljt/0f ePsf] b'O{ lbgkl5
k|:t'tstf{ ;b:on] ;f] ljw]osdfly ljrf/ ul/of];\ eGg] k|:tfj k|:t't ug{ ;Sg]5 .
t/ ;efd'vn] pko'Qm ;Dem]df ljw]os ;lxtsf] ;Gb]zsf] k|lt ljt/0f ePkl5sf] s'g}
klg a}7sdf To:tf] k|:tfj k|:t't ug{ cg'dlt lbg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|:tfjdf 5nkmn ubf{ ljw]ossf] ljifo / To;df lglxt
l;4fGtdf ;fdfGo 5nkmn ul/g]5 . To:tf] 5nkmndf ljw]ossf l;4fGtnfO{ :ki6 ug{
cfjZos ePdf afx]s bkmfdfly 5nkmn ul/g] 5}g .
-$_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|:tfj kfl/t ePkl5sf] sfo{ljlwsf xsdf ;efdf
pTklQ ePsf] ljw]os ;DaGwL sfo{ljlw nfu" x'g]5 .
-%_ ljw]osdfly ljrf/ ul/of];\ eGg] jf ljw]os kfl/t ul/of];\ eGg] k|:tfj c:jLsf/
ePdf jf ljw]os kfl/t ePdf jf ;+zf]wg ;lxt kfl/t ePdf ;f] adf]lhdsf] ljj/0f :ki6
u/L ;efsf] ;Gb]z ;lxt ;lrjn] /fli6«o ;efnfO{ hfgsf/L k7fpg]5 .
 30 
133. ;fdfGo q'l6 ;'wfg]{ ;efd'vsf] clwsf/ M ;efd'vn] a}7saf6 kfl/t eO;s]sf] ljw]osdf
cfjZos b]v]df ljw]ossf bkmfsf] ;ª\Vofsf] qmd ldnfpg cfjZos cfg'ifª\lus ;'wf/ ug{ /
cgfof; x'g uPsf q'l6 ;Rofpg ;Sg]5 .

134. ljw]os k|df0fLt M -!_ ;efaf6 kfl/t ljw]os ;efd'vn] ;+ljwfgsf] wf/f !!# sf] pkwf/f -!_
adf]lhd k|dfl0ft ug]{5 .
-@_ ;efd'vn] pklgod -!_ adf]lhd ljw]os k|dfl0ft ubf{ cy{ ljw]ossf] xsdf cy{
ljw]os xf] eGg] Joxf]/f ;d]t k|dfl0ft ug'{ kg]{5 .

135. ljw]ossf] k|df0fLs/0f M -!_ lgod !#$ adf]lhd k|dfl0ft ljw]os ;efd'vn] ;+ljwfgsf] wf/f
!!# sf] pkwf/f -@_ adf]lhd k|df0fLs/0fsf] nflu /fi6«klt ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ /fi6«kltaf6 k|df0fLs/0f ePsf] ;"rgf k|fKt ePkl5 ;efd'vn] ;f] ;"rgf a}7sdf
k9]/ ;'gfpg]5 . clwj]zg rfn" gePsf] cj:yfdf To:tf] ;"rgf ;lrjn] ;efsf] ;"rgf kqdf
k|sfzg u/fO{ ;fj{hlgs ug]5 { .

136. /fi6«kltaf6 ;Gb]z ;lxt lkmtf{ ePsf] ljw]os M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f !!# sf] pkwf/f -#_
adf]lhd /fi6«kltaf6 k'glj{rf/sf] nflu ;Gb]z ;lxt ljw]os lkmtf{ ePdf clwj]zg rfn'
/x]sf] eP dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjn] ;efnfO{ hfgsf/L lbg]5 / clwj]zg
rfn' g/x]sf] eP ;efsf] ;"rgfkqdf k|sflzt ug]{5 .

-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt x'g cfPsf] ljw]os ;DaGwL hfgsf/L ;efnfO{
lbPkl5 j;]sf] s'g} a}7sdf To:tf] ljw]os k|:t'tstf{ ;b:on] b]xfosf] s'g} k|:tfj k|:t't ug{
;Sg]5 M
-s_ ljw]osdfly ;bgdf k'glj{rf/ ul/of];\, jf
-v_ k'glj{rf/sf] nflu ljw]osnfO{ ;DalGwt ;ldltdf k7fOof];\ .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ljw]os ;DaGwL cGo k|s[of o;} kl/R5]b adf]lhd
x'g]5 .

137. ;+ljwfg ;+zf]wg ljw]ossf] sfo{ljlw M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f @&$ adf]lhd k|fKt ;+ljwfg
;+zf]wg ljw]os ;efdf k|:t't ePsf] tL; lbgleq dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf
;lrjn] ;j{;fwf/0f hgtfsf] hfgsf/Lsf] nflu ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg ug]{5 .
t/ /fli6«o ;efdf pTklt eO{ ;Gb]z ;lxt k|fKt ePsf] ;+ljwfg ;+zf]wgsf] ljw]os
o; pklgod adf]lhd k|sfzg ug'{ kg]{ 5}g .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|sfzg ul/Psf] ljw]os ;ft lbgkl5 a;]sf] s'g} a}7sdf
k|:t't ug{ ;lsg]5 .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;+ljwfg ;+zf]wg ljw]osdf
s'g} k|b]zsf] ;Ldfgf kl/jt{g jf ;+ljwfgsf] cg';"rL–^ df plNnlvt ljifo;Fu ;DalGwt
ePdf To:tf] ljw]os ;efdf k|:t't ePsf] tL; lbgleq ;xdltsf nflu k|b]z ;efdf k7fpg'
kg]{5 .

 31 
t/ /fli6«o ;efdf k|:t't eO{ k|b]z ;efsf] ;d]t ;xdlt lnO{;lsPsf] ljw]osnfO{
o; pklgod adf]lhd k'gM ;xdltsf] nflu k7fpg' kg]{ 5}g .
-$_ ;+ljwfgsf] wf/f @&$ sf] pkwf/f -%_ adf]lhdsf] cjlwleq ax';+Vos k|b]z
;efn] To:tf] ljw]os c:jLs[t u/]sf] ;"rgf ;efnfO{ lbPdf ;f] ljw]os lgliqmo x'g]5 / pQm
ljw]os pk/ yk sf/jfxL cufl8 a9fOg] 5}g .
-%_ ;+ljwfgsf] wf/f @&$ sf] pkwf/f -%_ adf]lhdsf] cjlwleq pkwf/f -^_ adf]lhd
hfgsf/L k|fKt gePdf To;/L cjlw ;dfKt ePkl5 a;]sf] s'g} a}7sdf ljw]os k|:t'tstf{
;b:on] ljw]osdfly ljrf/ ul/of];\ eGg] k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .
t/ pklgod -#_ adf]lhd k|b]z ;efdf ;xdltsf] nflu k7fpg gkg]{ ljw]osdfly
ljrf/ ul/of];\ eGg] k|:tfj pklgod -@_ adf]lhd k|:t't ePkl5sf] s'g} a}7sdf ljw]os
k|:t'tstf{ ;b:on] k]z ug{ o; pklgodn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] k|:tfj :jLs[t ePkl5 ljw]osdf pNn]v ePsf wf/f,
pkwf/f, v08, pkv08 jf :ki6Ls/0f hxfF ;+zf]wg k|:tfj k]z ul/Psf] 5 ;f]xL a'Fbfdf
;Lldt /x]/ ;+zf]wg k]z ug{ ;lsg]5 .
-&_ ;+ljwfg ;+zf]wg ljw]os / ;f] ;DaGwdf k|fKt ;+zf]wg k|:tfjdfly bkmfjf/
5nkmn u/L a}7sdf k|ltj]bg ;lxtsf] ljw]os k|:t't ug]{ k|of]hgsf nflu ;efd'vn] a}7ssf]
cg'dlt lnO{ ljz]if ;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
-*_ ;+ljwfg ;+zf]wg ljw]ossf] k|To]s wf/f jf pkwf/f jf To;df k|:t't ePsf]
;+zf]wg ;efd'vn] Ps–Ps u/L lg0f{ofy{ a}7sdf k|:t't ug]{5 .
-(_ ;+ljwfg ;+zf]wg ug]{ ljw]os kfl/t ul/of];\ eGg] k|:tfj ;efdf tTsfn sfod
/x]sf ;Dk"0f{ ;b:o ;ª\Vofsf] sDtLdf b'O{ ltxfO{ ;b:osf] ax'dtaf6 :jLs[t ePdf ljw]os
kfl/t ePsf] dflgg]5 .
-!)_ ;+ljwfg ;+zf]wg ug]{ ljw]os kfl/t ul/of];\ eGg] k|:tfjdfly ;efsf] lg0f{o
;b:osf] b:tvt ;lxtsf] dt ljefhgåf/f x'g]5 .
-!!_ ;+ljwfg ;+zf]wg ljw]ossf] cGo k|lqmof o; lgodsf cwLgdf /xL o;
kl/R5]bdf Joj:yf eP adf]lhd x'g]5 .

kl/R5]b – !^
/fh:j / Joosf] cg'dfg ;DaGwL sfo{ljlw

138. /fh:j / Joosf] cg'dfg M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f !!( adf]lhd cy{ dGqLn] ;+3Lo ;+;bsf]
;+o'Qm a}7sdf /fh:j / Joosf] jflif{s cg'dfg k|:t't ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd /fh:j / Joosf] jflif{s cg'dfg k|:t't ePkl5 a;]sf]]
a}7sdf cy{ dGqLn] /fh:j / Joosf] jflif{s cg'dfgsf] Ps k|lt 6]a'n ug]{5 .
-#_ /fh:j / Joosf] jflif{s cg'dfg 6]a'n ul/Psf] lbg To;df 5nkmn ul/g] 5}g .

139. /fh:j / Joosf] jflif{s cg'dfgdfly 5nkmn M -!_ cy{ dGqLn] a}7sdf cfly{s ljw]os
k|:t't ug]{ cg'dltsf] nflu k|:tfj k|:t't ug'{ cl3 /fh:j / Joosf] jflif{s cg'dfgdfly
;fdfGo 5nkmn ug{sf] lgldQ ;efd'vn] k|wfgdGqL jf lghsf] cg'kl:yltdf lghn] tf]s]sf]

 32 
cGo s'g} dGqL;Fu k/fdz{ u/L lbg tyf ;dofjlw tf]Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd tf]lsPsf] lbg / ;dofjlwleq /fh:j / Joosf] jflif{s
cg'dfgdfly ;fdfGo 5nkmn ul/g]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] 5nkmnsf] k|f/De cy{ dGqLsf] jQmJoaf6 x'g]5 /
5nkmndf p7]sf k|Zgsf] pQ/ cy{ dGqLn] 5nkmnsf] cGTodf lbg]5 .

140. k"/s cg'dfg M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f !@! adf]lhd cy{ dGqLn] a}7sdf k"/s cg'dfg k|:t't
ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k"/s cg'dfg k|:t't ubf{ cy{ dGqLn] To;sf] p2]Zo /
sf/0f :ki6 ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k"/s cg'dfg k|:t't ul/Psf] lbg To;df 5nkmn ul/g]
5}g .
-$_ k"/s cg'dfgdfly ;fdfGo 5nkmn ug{sf] lgldQ ;efd'vn] k|wfgdGqL jf lghsf]
cg'kl:yltdf lghn] tf]s]sf] cGo s'g} dGqL;Fu k/fdz{ u/L lbg tyf ;dofjlw tf]Sg]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd tf]lsPsf] lbg tyf ;dofjlw leq k"/s cg'dfgdfly
5nkmn ul/g]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] 5nkmnsf] k|f/De cy{ dGqLsf] jQmJoaf6 x'g]5 /
5nkmndf p7]sf k|Zgsf] pQ/ cy{ dGqLn] cGTodf lbg]5 .

141. Joosf] cg'dfg M -!_ k|To]s dGqfnosf] lgldQ k|:tfj ul/Psf] vr{sf] /sd ;fdfGotM
5'§f5'§} zLif{s cGtu{t /fVg' kg]{5 .
t/ cy{ dGqLn] b'O{ jf ;f]eGbf a9L dGqfno / ljefusf] lgldQ k|:tfj ul/Psf]
vr{sf] /sd Ps} zLif{sdf ;dfj]z ug{ jf vf; dGqfno cGtu{t ;xh ¿kdf juL{s/0f ug{
g;lsg] vr{sf] /sd Ps} zLif{s cGtu{t /fVg ;Sg]5 .
-@_ k|To]s zLif{sdf klxn] ;a} k|:tfljt vr{ /sdsf] ljj/0f / To;kl5 pkzLif{sdf
ljeflht k|To]s vr{ /sdsf] lj:t[t ljj/0f pNn]v u/]sf] x'g' kg]{5 . To:tf] ljj/0fdfly
a}7sdf 5nkmn ug{ ;lsg]5 .
t/ ;l~rt sf]ifdfly Jooef/ x'g] /sdsf] xsdf a}7ssf] :jLs[lt lng'kg]{ 5}g .

kl/R5]b – !&
ljlgof]hg tyf cy{ ljw]os ;DaGwL sfo{ljlw

142. ljlgof]hg ljw]os ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg ljlgof]hg ljw]ossf] ;DaGwdf o; kl/R5]bdf n]lvP adf]lhdsf] sfo{ljlw
ckgfOg]5 .
-@_ ljlgof]hg ljw]os k|:t't ug'{ k"j{ a}7sdf ah]6 tof/Lsf nflu ljlgof]hg
ljw]ossf l;4fGt / k|fyldstf ;DaGwdf -s/ k|:tfj afx]s_ 5nkmn ul/of];\ egL cy{
dGqLn] k|:tfj /fVg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ul/g] 5nkmnsf] sfo{ljlw sfo{Joj:yf k/fdz{ ;ldltsf]
 33 
k/fdz{df ;efd'vn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhdsf] 5nkmn a}7sdf /fhZj / Joosf] aflif{s cg'dfg
k|:t't x'g' eGbf sDtLdf kGw| lbg cufj} ;dfKt eO;Sg' kg]{5 .
-%_ a}7sdf jflif{s cg'dfgdfly 5nkmn ;dfKt ePkl5 pklgod -@_ adf]lhd ePsf]
5nkmnsf] cfwf/df cy{ dGqLn] ljlgof]hg ljw]os k|:t't ug]{5 .
-^_ ljlgof]hg ljw]osdfly ljrf/ ul/of];\ eGg] k|:tfj k]z ePkl5 ;efd'vn]
k|wfgdGqL jf lghsf] cg'kl:yltdf lghn] tf]s]sf] cGo s'g} dGqL;Fu k/fdz{ u/L ljw]ossf
ljleGg zLif{sdfly 5nkmn / lg0f{o ug{sf] lgldQ lbg tyf ;dofjlw tf]Sg]5 .
-&_ ljlgof]hg ljw]osdf lglb{i6 u/L /flvPsf] k|To]s zLif{sdfly 5'§f5'§} jf ;d"xLs[t
¿kdf 5nkmn ul/g]5 .
-*_ pklgod -&_ adf]lhdsf] 5nkmnsf] qmddf s'g} zLif{sdfly p7]sf] k|Zgsf] hjfkm
;DalGwt dGqLn] 5nkmnsf] cGTodf lbg]5 .
-(_ s'g} zLif{snfO{ lg0f{ofy{ k|:t't ug'{ cl3 ;f] zLif{ssf] ;DaGwdf bnLo ;+/rgfsf]
cfwf/df k|:t't ul/Psf vr{ s6f}tLsf k|:tfjdWo] Ps} k|s[ltsf] k|:tfj Ps eGbf a9L ePdf
s'g} Psdf dfq 5nkmn u/L lg0f{o ul/g]5 .
-!)_ Ps} zLif{ssf] vr{ /sd;Fu ;DalGwt 5'§f5'§} k|:tfj k|:t't ul/Pdf jflif{s
cg'dfgdf Joj:yf ul/Psf] ;DalGwt zLif{ssf] qmdfg';f/ 5nkmn ul/g]5 .
-!!_ pklgod -^_ adf]lhd tf]lsPsf] lbg tyf ;dofjlwsf] cGTodf 5nkmn ug{
afFsL /x]sf ;a} zLif{snfO{ 5nkmn lagf g} ;efd'vn] lg0f{ofy{ a}7sdf k|:t't ug]{5 .
-!@_ pklgod -!!_ adf]lhd lg0f{o ePkl5 cy{ dGqLn] ljlgof]hg ljw]os kfl/t
ul/of];\ eGg] k|:tfj k|:t't ug]{5 . To:tf] k|:tfj :jLs[t ePdf ljlgof]hg ljw]os kfl/t
ePsf] dflgg]5 .

143. vr{ s6f}tLsf] k|:tfj M -!_ s'g} zLif{ssf] vr{ /sd 36fpg b]xfo adf]lhdsf] k|:tfj k|:t't
ug{ ;lsg]5 M–
-s_ zLif{ssf] vr{ /sdnfO{ 36fO{ Ps ¿k}ofF sfod ul/of];\,
-v_ zLif{ssf] vr{ /sddf plNnlvt vr{ /sd 36fOof];,\ jf
-u_ zLif{ssf] vr{ /sddf Ps ;o ¿k}ofF 36fOof];\ .
-@_ æzLif{ssf] vr{ /sdnfO{ 36fO{ Ps ¿k}ofF sfod ul/of];\Æ egL k|:t't ul/Psf]
k|:tfjnfO{ zLif{sdf lglxt gLltdfly c;xdlt k|s6 ug{ k|:t't ul/Psf] dflgg]5 . To:tf]
k|:tfjsf] ;"rgf lbg] ;b:on] 5nkmn ug{ rfx]sf] gLltsf] Joxf]/f :ki6 / oyfy{ ¿kdf
;"rgfdf v'nfpg' kg]{5 . To:tf] k|:tfjdf plNnlvt vf; aF'bfdf ;Lldt /xL 5nkmn ul/g]5
/ To;df ;b:on] j}slNks gLltsf] ;'emfj lbg ;Sg]5g\ .
-#_ æzLif{ssf] vr{ /sddf plNnlvt vr{ /sd 36fOof];\Æ egL k|:t't ul/Psf]
k|:tfjnfO{ ldtJolotf cjnDag ug{ k|:t't ul/Psf] dflgg]5 . To:tf] k|:tfjåf/f zLif{sdf
plNnlvt vr{ /sd Psd'i6 36fpg] jf zLif{ssf] s'g} pkzLif{snfO{ vf/]h ug]{ jf To:tf]
pkzLif{ssf] vr{ /sd 36fpg] s'/f k|:tfljt x'g ;Sg]5 . To:tf] k|:tfj k]z ug{ rfx]sf]
;"rgfdf 5nkmn ug{ vf]h]sf] ljifo ;+lIfKt / oyfy{ ¿kdf v'nfPsf] x'g' kg]{5 . To:tf]
k|:tfjdf 5nkmn ubf{ ldtJolotf s;/L ug{ ;lsG5 eGg] ljifodf dfq 5nkmn ul/g]5 .
 34 
-$_ æzLif{ssf] vr{ /sddf Ps ;o ¿k}of“ 36fOof];Æ\ egL k|:t't ul/Psf]
k|:tfjnfO{ g]kfn ;/sf/sf] hjfkmb]xL leqsf] ljifodf k|:tfjs ;b:onfO{ lrQ ga'em]sf]
ljifo k|s6 ug{ k|:t't ul/Psf] ;fª\s]lts s6f}tLsf] k|:tfj dflgg]5 / To:tf] k|:tfj k]z ug{
lbPsf] ;"rgfdf plNnlvt lrQ ga'em]sf] vf; ljifodf dfq 5nkmn ul/g]5 .

144. vr{ s6f}tLsf] k|:tfj ;DaGwL zt{ M s'g} zLif{ssf] vr{ /sd 36fpg k|:t't ul/g] k|:tfj
:jLsf/ of]Uo x'gsf] lgldQ lgod ^@ adf]lhdsf zt{sf] cltl/Qm b]xfosf zt{ k"/f ePsf] x'g'
kg]{5 M–
-s_ s'g} Ps zLif{s;Fu dfq ;DalGwt x'g' kg]{,
-v_ s'g} Ps ljz]if ljifo oyfy{ ¿kdf v'nfPsf] x'g' kg]{,
-u_ g]kfn ;/sf/sf] ;/f]sf/sf] If]qleqsf] ljifo x'g' kg]{,
-3_ ;+lrt sf]ifdfly Jooef/ ePsf] /sd;Fu ;DalGwt x'g gx'g], /
-ª_ s'g} a}7sdf 5nkmn ug{sf] lgldQ ;do lgwf{l/t eO;s]sf]
ljifodfly To:tf] lgwf{l/t ;do cufj} 5nkmn ug]{ ljifo p7fPsf]
x'g gx'g] .

145. vr{ s6f}tLsf] k|:tfjsf] ;"rgf M s'g} zLif{sdf vr{ /sd 36fpg k|:tfj k|:t't ug{ rfxg]
;b:on] ljlgof]hg ljw]os dflysf] ;}4flGts 5nkmn ;dfKt ePkl5 lbg'kg]{5 . o;/L ;"rgf
lbFbf s'g} lzif{sdf Ps dGqfnodf Ps bn jf :jtGq ;b:osf] tk{maf6 Psdfq ;"rgf lbg
;lsg]5 .

146. vr{ s6f}tLsf] k|:tfj pk/ lg0f{o M vr{ s6f}tLsf] k|:tfj :jLsf/of]Uo 5 jf 5}g eGg] s'/fsf]
lg0f{o ;efd'vn] ug]{5 . pQm k|:tfj o; lgodfjnLsf] k|lts"n b]lvPdf ;efd'vn] ;f]
k|:tfjnfO{ sf/0f vf]nL c:jLsf/ ug{ ;Sg]5 .

147. vr{ s6f}tLsf] k|:tfjdfly ;+zf]wg k]z ug{df aGb]h M s'g} zLif{sdf vr{ /sd 36fpg]
k|:tfjdf ;+zf]wg k]z ug{ ;lsg] 5}g .

148. k]ZsL vr{ ljw]os M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f !@@ sf] pkwf/f -!_ adf]lhd cy{ dGqLn] a}7sdf
k]ZsL vr{ ljw]os k|:t't ug{ ;Sg]5 .
-@_ k]ZsL vr{ ljw]ossf] ;DaGwdf ;efd'vn] pko'Qm 7x¥ofPsf] sfo{ljlw
ckgfOg]5 .
-#_ ;+ljwfgsf] wf/f !@@ sf] pkwf/f -@_ adf]lhdsf] ljw]os k|:t't ug]{ / kfl/t ug]{
sfo{ljlw k]ZsL vr{ ljw]os ;/x x'g]5 .

149. cfly{s ljw]os M -!_ jflif{s cg'dfg k|:t't ePsf] nuQ} kl5 a;]sf] a}7sdf cy{ dGqLn]
g]kfn ;/sf/sf] cy{ ;DaGwL k|:tfjnfO{ sfof{Gjog ug{ ag]sf] cfly{s ljw]os k|:t't ug]{5 .
-@_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cfly{s ljw]ossf
;DaGwdf o; lgoddf tf]lsP adf]lhdsf] sfo{ljlw ckgfOg]5 .
-#_ cfly{s ljw]osdfly ljrf/ ul/of];\ eGg] k|:tfj k]z eO{ :jLs[t ePkl5
 35 
;efd'vn] k|wfgdGqL jf lghsf] cg'kl:yltdf lghn] tf]s]sf] cGo s'g} dGqL;Fu k/fdz{ u/L
;f] ljw]osdf 5nkmn ug]{ lbg tyf ;dofjlw tf]Sg]5 .
-$_ cfly{s ljw]osdfly 5nkmn ubf{ s'g} ;b:on] g]kfn ;/sf/sf] hjfkmb]xL leqsf]
k|zf;lgs sfo{, :yfgLo ;d:of jf g]kfn ;/sf/sf] df}lb|s Pj+ cfly{s gLlt;Fu ;DalGwt
ljifodfly 5nkmn ug{ ;Sg]5 .
-%_ cfly{s ljw]ossf ;DaGwdf o; lgoddf pNn]v ul/Pb]lv afx]s ;efd'vn]
pko'Qm 7x¥ofPsf] sfo{ljlw ckgfOg]5 .

150. k"/s ljlgof]hg ljw]os M -!_ k"/s cg'dfgdfly 5nkmn ;dfKt ePkl5 cy{ dGqLn] a}7sdf
k"/s ljlgof]hg ljw]os k|:t't ug]{5 .
-@_ k"/s ljlgof]hg ljw]os ;DaGwdf ljlgof]hg ljw]os ;DaGwL sfo{ljlw
ckgfOg]5 .

151. pwf/f] vr{ ljw]os M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f !@# adf]lhd cy{ dGqLn] a}7sdf pwf/f] vr{
ljw]os k|:t't ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|:t't ul/Psf] ljw]ossf] ;DaGwdf ;efd'vn] pko'Qm
7x¥ofPsf] sfo{ljlw ckgfOg]5 .

kl/R5]b – !*
ljZjf;sf] dt / cljZjf;sf] k|:tfj

152. ljZjf;sf] dt M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f &^ sf] pkwf/f -@_ jf -#_ adf]lhd lgo'Qm k|wfgdGqLn]
To;/L lgo'Qm ePsf] ldltn] jf ;+ljwfgsf] wf/f !)) sf] pkwf/f -@_ adf]lhd ;/sf/df
k|ltlglwTj ug]{ bn ljeflht ePdf jf ;/sf/df ;xefuL bnn] cfkm\gf] ;dy{g lkmtf{ lnPdf
To;/L bn ljeflht ePsf] jf ;dy{g lkmtf{ lnPsf] ;"rgf k|fKt ePsf] tL; lbgleq
k|wfgdGqLn] k|ltlglw ;efaf6 ljZjf;sf] dt lngsf nflu k|:tfj k]z ug]{ ;"rgf dxf;lrj
jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{ lbg'kg]{5 .
-@_ ;+ljwfgsf] wf/f !)) sf] pkwf/f -!_ adf]lhd k|wfgdGqLn] s'g}klg jvt
cfkm'dfly k|ltlglw;efsf] ljZjf; 5 eGg] s'/f :ki6 ug{ cfjZos 7fg]df ljZjf;sf] dtsf
nflu k|:tfj k]z ug]{ ;"rgf dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{ lbg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd ;"rgf k|fKt ePkl5 dxf;lrj jf lghsf]
cg'kl:yltdf ;lrjn] ;efd'v;dIf k]z ug]{5 / ;efd'vn] pQm ;"rgf k||fKt ePkl5sf] s'g}
a}7sdf k|:tfj k]z ug]{ u/L lbg / ;do tf]Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd tf]lsPsf] lbg / ;dodf ;efd'vsf] cg'dlt lnO{
k|wfgdGqLn] ;f] ;DaGwdf cfˆgf] jQmJo lbO{ ;efsf] a}7sdf k|:tfj k]z ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhdsf] k|:tfjdf 5nkmn ug{ ;efd'vn] ;dofjlw lgwf{/0f
ug]{5 / ;f] ;dofjlwsf] cGtdf k|wfgdGqL jf lgh c:j:y eO{ jf sfa" aflx/sf] kl/l:ylt
k/L a}7sdf cfkm}}+ pkl:yt x'g c;dy{ ePdf lghåf/f clws[t s'g} dGqLn] 5nkmnsf] qmddf
p7]sf k|Zgsf] hjfkm lbg]5 .
 36 
-^_ pklgod -%_ adf]lhd k|wfgdGqL jf lghåf/f clws[t s'g} dGqLn] hjfkm lbPkl5
;efd'vn] k|wfgdGqLdfly ;efsf] ljZjf; 5 jf 5}g eGg] k|Zg lg0f{ofy{ a}7sdf k|:t't
ug]{5 .
-&_ ljZjf;sf] dt ;DaGwL k|:tfjdfly ;efsf] lg0f{o ;b:osf] b:tvt ;lxtsf] dt
ljefhgåf/f x'g]5 .
-*_ o; lgod adf]lhd k|wfgdGqLn] ljZjf;sf] dt k|fKt ug{ g;s]df ;efd'vn] ;f]
sf] hfgsf/L /fi6«kltnfO{ lbg]5 .

153. cljZjf;sf] k|:tfj M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f !)) sf] pkwf/f -$_ adf]lhd ;efsf] ;Dk"0f{
;b:o ;ª\Vofsf] Ps rf}yfO{ ;b:on] k|wfgdGqLdfly ;bgsf] ljZjf; 5}g egL cljZjf;sf]
k|:tfjsf] lnlvt ;"rgf dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{ lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;"rgf k|fKt ePkl5 dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf
;lrjn] ;efd'vnfO{ t'?Gt u/fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ;"rgf k|fKt ePsf] ;ft lbgkl5sf] s'g} a}7sdf ;efd'vn]
cljZjf;sf] k|:tfjdfly 5nkmn x'g] lbg / ;do tf]sL ;f] s'/f ;b:osf] clu|d hfgsf/Lsf
nflu ;"rgfkqdf k|sfzg u/fpg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd tf]lsPsf] lbg / ;dodf k|:tfjs ;b:odWo] klxnf]
b:tvtstf{ jf lghn] clws[t u/]sf] ;b:osf] gfd ;efd'vn] af]nfPkl5 ;f] ;b:on] a}7sdf
k|:tfj k]z ug]{5 / lghn] rfx]df k|:tfj k]z ug'{ cl3 ;f] ;DaGwdf cfˆgf] jQmJo lbg
;Sg]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhdsf] k|:tfjdf 5nkmn ug{ ;efd'vn] ;dofjlw lgwf{/0f
ug]{5 / ;f] ;dofjlwsf] cGtdf k|wfgdGqL jf lgh c:j:y eO{ jf sfa" aflx/sf] kl/l:ylt
k/L a}7sdf cfkm}}+ pkl:yt x'g c;dy{ ePdf lghåf/f clws[t s'g} dGqLn] k|:tfj /
5nkmndf p7]sf k|Zgsf] hjfkm lbg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd k|wfgdGqL jf lghåf/f clws[t s'g} dGqLn] hjfkm lbPkl5
k|:tfjs ;b:on] a}7ssf] cg'dlt lnO{ k|:tfj lkmtf{ lng ;Sg]5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd k|:tfjs ;b:on] k|:tfj lkmtf{ glnPdf ;efd'vn] pQm
k|:tfjnfO{ lg0f{ofy{ a}7sdf k|:t't ug]{5 .
-*_ cljZjf;sf] k|:tfjdfly ;efsf] lg0f{o ;b:osf] b:tvt ;lxtsf] dt
ljefhgåf/f x'g]5 .
-(_ o; lgod adf]lhdsf] k|:tfj ;efdf tTsfn sfod /x]sf] ;Dk"0f{ ;b:o
;ª\Vofsf] ax'dtaf6 kfl/t ePdf ;f] sf] hfgsf/L ;efd'vn] /fi6«kltnfO{ lbg]5 .

kl/R5]b – !(
dxfleof]usf] k|:tfj

154. /fi6«klt jf pk/fi6«klt lj¿4 dxfleof]u k|:tfj M -!_ /fi6«klt jf pk/fi6«kltn] ;+ljwfg /
sfg"gsf] uDeL/ pNnª\3g u/]sf] egL ;+ljwfgsf] wf/f !)! sf] pkwf/f -!_ adf]lhd
dxfleof]usf] k|:tfj k|ltlglw ;efdf tTsfn sfod /x]sf] ;Dk"0f{ ;b:o ;ª\Vofsf] Ps rf}yfO{

 37 
;b:on] /fi6«klt jf pk/fi6«klt lj?4 To:tf] k|:tfj k]z ug'{ k/]sf] cfwf/ / sf/0f v'nfO{ ;f]
sf] ;"rgf dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfj k|fKt ePkl5 dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf
;lrjn] ;efd'v ;dIf k]z ug]{5 . To:tf] k|:tfj btf{ ePsf] ldltn] ;ft lbg leq a}7sdf
5nkmn x'g] u/L lbg / ;do tf]lsg]5 .
-#_ k|ltlglw ;efsf] clwj]zg rfn' g/x]sf]] cj:yfdf pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfj
k]z ug]{ ;b:on] To:tf] k|:tfj btf{ ePsf] ldltn] a9Ldf kGw| lbg leq a}7s a:g] u/L
;+ljwfgsf] wf/f (# sf] pkwf/f -#_ adf]lhd k|ltlglw ;efsf] clwj]zg cfXjfg ;d]tsf] dfu
ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] lbg / ;dodf ;efd'vn] gfd af]nfPkl5
k|:tfjs ;b:on] dxfleof]usf] k|:tfj a}7sdf k|:t't ug]{5 / lghn] rfx]df k|:tfj k]z ug'{
cl3 jQmJo lbg ;Sg]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd k|:tfj k]z ePkl5 ;efd'vn] ;f] k|:tfjdf 5nkmn x'g]
;dofjlw lgwf{/0f ug]{5 / ;f] 5nkmn ;dfKt ePkl5 k|:tfjs ;b:on] rfx]df a}7ssf]
cg'dlt lnO{ k|:tfj lkmtf{ lng ;Sg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd k|:tfj lkmtf{ glnPdf hfFra'em ug{ ;efd'vn] P3f/
;b:oLo Ps hfFra'em ;ldlt u7g ug{ k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 . To;/L ;ldlt u7g ePdf
;f] ;ldltnfO{ /fi6«klt jf pk/fi6«klt;Fu ;+ljwfg Pj+ ;+3Lo sfg'gsf] uDeL/ pNn+3g u/]
gu/]sf] ;DaGwdf k|df0f ;+sng ug]{ / cfjZostf cg';f/ /fi6«klt jf pk/fi6«klt;Fu k|df0f
a'‰g] clwsf/ ;d]t x'g]5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd hfFra'em ;ldlt u7g ug]{ k|:tfj kfl/t ePdf
dxfleof]usf] k|:tfj ;lxtsf cfjZos sfuhft ;efd'vn] hfFra'em ;ldltdf k7fpg]5 / ;f]
s'/fsf] ;"rgf /fi6«klt jf pk/fi6«klt / ;DalGwt lgsfonfO{ lbg]5 .
-*_ hfFra'em ;ldltsf ;b:on] cfk"mdWo]af6 ;ldltsf] ;efklt rog ug{ ;Sg]5g\ .

155. hfFra'em ;ldltsf] sfof{jlw M hfFra'em ;ldltsf] sfof{jlw ;ldlt u7g ePsf] ldltn] tLg
dlxgfsf] x'g]5 .

156. hfFra'em ;ldltsf] sfo{ljlw M -!_ dxfleof]usf] k|:tfj ;lxtsf] sfuhft k|fKt ePkl5
hfFra'em ;ldltn] oyfzL3| sf/afxL z'¿ ug'{ kg]{5 .
-@_ hfFra'em ;ldltsf] ;efkltn] ;efd'vsf] lgb]{zgdf ;ldltsf] sfo{ljlw Jojl:yt
ug]{5 .
-#_ hfFra'em ;ldltn] cfjZostf cg';f/ ;+3Lo ;+;b ;lrjfnosf cltl/Qm cGo
clwsf/Lsf] klg ;xof]u lng ;Sg]5 .

157. hfFra'em ;ldltsf] k|ltj]bg M -!_ hfFra'em ;ldltn] k|To]s cf/f]ksf] 5fglag u/L dxfleof]u
nfu]sf] /fi6«klt jf pk/fi6«kltnfO{ ;kmfO{ k]z ug]{ dgfl;a df}sf ;d]t lbO{ ;a} tYodf
ljrf/ u/L dxfleof]u k|dfl0ft x'G5 jf x'Fb}g ;f] s'/fsf] 7x/ u/L sf/0f / cfwf/ v'nfO{
l;kmfl/; ;lxtsf] k|ltj]bg a}7sdf k|:t't ug]{5 .

 38 
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|ltj]bgdfly a}7sdf 5nkmn x'g] lbgsf] sDtLdf b'O{
lbg cufj} ;f] k|ltj]bg ;a} ;b:onfO{ ljt/0f ul/g]5 .

158. hfFra'em ;ldltsf] k|ltj]bgdfly ljrf/ M -!_ ;efd'vn]] tf]s]sf] lbg / ;dodf hfFra'em
;ldltsf] ;efklt jf lghsf] cg'kl:yltdf ;efd'vn] tf]s]sf] ;f] ;ldltsf] s'g} ;b:on]
;ldltsf] k|ltj]bgdfly ljrf/ ul/of];\ egL a}7sdf k|:tfj k]z ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|:tfj k]z ePkl5 ;f] k|ltj]bgdfly a}7sdf 5nkmn
x'g]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd 5nkmn x'Fbf s'g} ;b:on] ;f] k|ltj]bgdf ;efd'vn]]
pko'Qm 7x¥ofPsf] ¿kdf ;+zf]wg k]z ug{ jf s'g} ljz]if s'/fsf] ;DaGwdf k'gM 5fglag ug{
k|ltj]bgnfO{ hfFra'em ;ldltdf lkmtf{ k7fOof];\ eGg] ;+zf]wg k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd hfFra'em ;ldltdf lkmtf{ k7fOof];\ eGg] k|:tfj :jLs[t
ePdf ;f] k|ltj]bg ;ldltdf k7fOg]5 / ;ldltn] ;ft lbg leq k'gM 5fglag u/L cfˆgf]
k|ltj]bg a}7sdf k]z ug'{ kg]{5 .

159. hfFra'em ;ldltsf] k|ltj]bg :jLs[t ul/of];\ eGg] k|:tfj M -!_ lgod !%* sf] pklgod -@_
adf]lhd k|ltj]bgdfly 5nkmn ;dfKt ePkl5 jf ;f]xL lgodsf] pklgod -$_ adf]lhd
hfFra'em ;ldltsf] k|ltj]bg a}7sdf k'gM k|fKt ePkl5 ;ldltsf] ;efkltn] jf lghsf]
cg'kl:yltdf ;efd'vn]] tf]]s]sf] ;ldltsf] cGo s'g} ;b:on] k|ltj]bgdf plNnlvt l;kmfl/;
:jLs[t ul/of];\ eGg] k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|:tfj k]z ePkl5 ;f] k|ltj]bgdf s'g} ;b:on] rfx]df
;efd'vn] lgwf{/0f u/]sf] sfo{ljlw cg'?k ;+zf]wg k]z ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k]z ePsf] k|:tfj jf pklgod -@_ adf]lhd k]z ePsf]
;+zf]wgdfly ;+lIfKt 5nkmn ePkl5 ;efd'vn] ;a} ;+zf]wg lg0f{ofy{ a}7sdf k]z ug'{ kg]{5
/ To;kl5 k|ltj]bgdf plNnlvt l;kmfl/;nfO{ lg0f{ofy{ a}7sdf k|:t't ug]{5 .
-$_ dxfleof]usf] k|:tfjdfly ;efsf] lg0f{o ;b:osf] b:tvt ;lxtsf] dt
ljefhgåf/f x'g]5 .
-%_ /fi6«klt jf pk/fi6«klt lj?4 o; kl/R5]b adf]lhd dxfleof]usf] k|:tfj k|ltlglw
;efsf] tTsfn sfod /x]sf] ;Dk"0f{ ;b:o ;ª\Vofsf] b'O{ ltxfO{ ax'dtaf6 kfl/t ePdf ;Gb]z
;lxt /fli6«o ;efdf k7fOg]5 .

160. :jtM kbd'Qm ePsf] dflgg] M -!_ /fi6«klt jf pk/fi6«klt lj?4 k|:t't dxfleof]usf] k|:tfj
;+3Lo ;+;bsf] b'j} ;bgaf6 ;DalGwt ;bgdf tTsfn sfod /x]sf] ;Dk"0f{ ;b:o ;ª\Vofsf]
b'O{ ltxfO{ ax'dtaf6 kfl/t ePdf ;DalGwt /fi6«klt jf pk/fi6«klt :jtM kbd'Qm ePsf]
dflgg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd :jtM kbd'Qm ePsf] hfgsf/L dxf;lrjn] ;DalGwt
kbflwsf/L / g]kfn ;/sf/, k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{nonfO{ lbg]5 .
-#_ dxfleof]usf] k|:tfj kfl/t eO{ kbd'Qm ePsf] JolQmn] /fi6«klt jf pk/fi6«klt
kbdf /xFbf s'g} s;"/ u/]sf] eP To:tf] s;"/df ;+3Lo sfg"g adf]lhd sf/afxL ug{ afwf kg{]
 39 
5}g .
-$_ dxfleof]usf] k|:tfj kfl/t eO{ kbd'Qm ePsf]] JolQmn] To:tf] kbaf6 kfpg] s'g}
;'ljwf lng / eljiodf s'g} klg ;fj{hlgs kbdf lgo'lQm jf dgf]gog x'g ;Sg] 5}g .

161. ;++j}wflgs cËsf] k|d'v jf ;b:osf lj¿4sf] dxfleof]u k|:tfj M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f !)! sf]
pkwf/f -@_ adf]lhdsf kbflwsf/Lsf lj?å dxfleof]usf] k|:tfj k]z ug'{ k/]sf] cfwf/ /
sf/0f v'nfO{ To:tf] k|:tfj k]z ug]{ ;"rgf dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{
lbg'kg]5{ .
:ii6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu ækbflwsf/LÆ eGgfn] æg]kfnsf] k|wfg GofofwLz
jf ;jf]{Rr cbfntsf GofofwLz, Gofo kl/ifb\sf ;b:o, ;+j}wflgs lgsfosf k|d'v jf
kbflwsf/LÆ nfO{ ;Demg' k5{ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfj k|fKt ePkl5 dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf
;lrjn] ;efd'v ;dIf k]z ug]{5 . To:tf] k|:tfj btf{ ePsf] ldltn] ;ft lbgkl5sf] s'g}
a}7sdf 5nkmn x'g] u/L ;efd'vn] lbg / ;do tf]Sg]5 .
-#_ k|ltlglw ;efsf] clwj]zg rfn' g/x]sf]] cj:yfdf pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfj
k]z ug]{ ;b:on] To:tf] k|:tfj btf{ ePsf] ldltn] a9Ldf kGw| lbgleq a}7s a:g] u/L
;+ljwfgsf] wf/f (# sf] pkwf/f -#_ adf]lhd clwj]zg cfXjfg ;d]tsf] dfu ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd clwj]zg cfXjfg ul/Psf] cj:yfdf To:tf] clwj]zg
k|f/De ePsf] tLg lbgleqsf] s'g} a}7sdf dxfleof]usf] k|:tfj pk/ 5nkmn x'g] u/L lbg /
;do tf]lsg]5 .
-%_ pklgod -@_ jf -$_ adf]lhd tf]lsPsf] lbg / ;dodf ;efd'vn] gfd af]nfPkl5
k|:tfjs ;b:on] dxfleof]usf] k|:tfj a}7sdf k|:t't ug]{5 / lghn] rfx]df k|:tfj k]z ug'{
cl3 jQmJo lbg ;Sg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd k|:tfj k]z ePkl5 ;efd'vn] ;f] k|:tfjdf 5nkmn x'g]
;dofjlw lgwf{/0f ug]{5 / ;f] 5nkmn ;dfKt ePkl5 ;efd'vn] To:tf] k|:tfjnfO{ lgod
!^! adf]lhdsf] dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltdf k7fpg]5 .
-&_ pklgod -!_ adf]lhd dxfleof]uaf6 kbd'Qm x'g] JolQmn] ;+ljwfgsf] uDeL/
pNnª\3g u/]sf] jf sfo{Ifdtfsf] cefj jf v/fa cfr/0f jf kbLo bfloTjsf] kfng
Odfgbf/Lk"j{s gu/]sf] jf cfrf/ ;+lxtfsf] uDeL/ pNnª\3g u/]]sf] eGg] cfwf/df k|fKt
;"rgf, hfgsf/L jf ph'/L u|fx\o /x]sf] egL sDtLdf tLg hgf ;b:on] k|dfl0ft u/L k]z
u/]df lgod !^@ adf]lhdsf] ;ldltn] To:tf] ph'/Ldfly 5fglag u/L dxfleof]u ;DaGwL
sf/afxLsf nflu ;ef ;dIf l;kmfl/; u/]df dxfleof]usf] k|:tfj k]z x'g ;Sg]5 .
-*_ pklgod -&_ adf]lhd ;ldltn] k|f/lDes cg';Gwfg ubf{ ;DalGwt JolQmnfO{
dxfleof]u nfUg ;Sg] dgfl;a / kof{Kt cfwf/ b]lvPdf dxfleof]usf] l;kmfl/; k]z ug{
;Sg]5 . o;/L k]z ePsf] l;kmfl/; a}7sdf lg0f{ofy{ k]z ubf{ k|ltlglw ;efdf tTsfn sfod
/x]sf] ;Dk"0f{ ;b:o ;ª\Vofsf] Ps rf}yfO{ ;b:on] ;dy{g u/]df dxfleof]usf] sf/afxLsf]
k|s[of k|f/De x'g]5 .
-(_ pklgod -!_ / -*_ adf]lhd dxfleof]usf] sf/afxL k|f/De ePkl5 cf/f]lkt
g]kfnsf] k|wfg GofofwLz jf ;jf]{Rr cbfntsf GofofwLz, Gofo kl/ifb\sf ;b:o, ;+j}wflgs
 40 
lgsfosf k|d'v jf kbflwsf/Ln] To:tf] sf/afxLsf] 6'ªu\ f] gnfu];Dd cfˆgf] kbsf] sfo{
;Dkfbg ug{ kfpg] 5}g .

162. dxfleof]u l;kmfl/; ;ldlt M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f !)! sf] pkwf/f -@_ adf]lhdsf kbflwsf/L
lj?å dxfleof]usf] k|:tfj k]z ug]{ cfwf/ / sf/0f ljBdfg eP–gePsf] 5fglag u/L
l;kmfl/; ug]{ k|of]hgsf nflu k|ltlglw ;efdf Ps dxfleof]u l;kmfl/; ;ldlt /xg]5 .
-@_ dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltdf P3f/ hgf ;b:o /xg] 5g\ .
-#_ dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltsf] u7g ;DaGwL k|:tfj sfo{Joj:yf k/fdz{
;ldltsf] k/fdz{ lnO{ ;efd'vn] a}7sdf k]z ug]{5 .
-$_ dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltsf ;b:on] cfk"mdWo]af6 ;ldltsf] ;efklt rog ug]{
5g\\ .

163. dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltsf] sfo{ljlw M -!_ lgod !^! adf]lhd dxfleof]usf] k|:tfj k|fKt
ePkl5 dxfleof]u l;kmf/L; ;ldltn] oyfzL3| sf/afxL k|f/De ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;ldltn] sf/afxL k|f/De ePkl5 cf/f]lkt kbflwsf/LnfO{
;ft lbgleq lghnfO{ nfu]sf] cf/f]ksf] ;kmfO{ k]z ug]{ plrt df}sf lbO{ cfjZos cg';Gwfg
ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k]z u/]sf] ;kmfO{ ;Gtf]ifhgs gePdf jf tf]lsPsf] Dofb
leq To:tf] kbflwsf/L cfkmF} pkl:yt eO{ s'g} ;kmfO{ k]z gu/]df dxfleof]u l;kmfl/;
;ldltn] cfˆgf] l;kmfl/; ;lxtsf] k|ltj]bg ;bg ;dIf k]z ug]{5 .
-$_ dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltn] cfˆgf] sf/afxL k|f/De u/]sf] ldltn] a9Ldf tLg
dlxgfleq l;kmfl/; ;lxtsf] k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{5 .
-%_ dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltn] cfk\mgf] cfGtl/s sfo{ljlw cfkm}F Jojl:yt ug]{5 .

164. dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltsf] k|ltj]bg M -!_ dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltn] cfˆgf] l;kmfl/;
;lxtsf] k|ltj]bg ;efdf k|:t't ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|ltj]bgdfly a}7sdf 5nkmn x'g] lbgsf] sDtLdf b'O{
lbg cufj} ;f] k|ltj]bg ;a} ;b:onfO{ ljt/0f ul/g]5 .
165. dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltsf] k|ltj]bgdfly ljrf/ M -!_ ;efd'vn] tf]s]sf] lbg / ;dodf
dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltsf] ;efklt jf lghsf] cg'kl:yltdf ;efd'vn] tf]s]sf] ;f]
;ldltsf] cGo s'g} ;b:on] ;ldltsf] k|ltj]bgdfly ljrf/ ul/of];\ egL a}7sdf k|:tfj k]z
ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|:tfj k]z ePkl5 ;f] k|ltj]bgdfly a}7sdf 5nkmn
x'g]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd 5nkmn x'Fbf s'g} ;b:on] ;f] k|ltj]bgdf ;+zf]wg k]z ug{
jf s'g} ljz]if s'/fsf] ;DaGwdf k'gM 5fglag ug{ k|ltj]bgnfO{ dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltdf
lkmtf{ k7fOof];\ eGg] k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltdf lkmtf{ k7fOof];\ eGg] k|:tfj
:jLs[t ePdf ;f] k|ltj]bg pQm ;ldltdf k7fOg]5 / ;ldltn] klg ;ft lbgleq k'gM 5fglag
 41 
u/L cfˆgf] k|ltj]bg a}7sdf k7fpg]5 .

166. dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltsf] k|ltj]bg :jLs[t ul/of];\ eGg] k|:tfj M -!_ lgod !^% sf]
pklgod -@_ adf]lhd k|ltj]bg dfly 5nkmn ;dfKt ePkl5 jf ;f]xL lgodsf] pklgod -$_
adf]lhd dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltsf] k|ltj]bg a}7sdf k'gM k|fKt ePkl5 ;ldltsf]
;efkltn] jf lghsf] cg'kl:yltdf ;efd'vn] tf]]s]sf] ;f] ;ldltsf] cGo s'g} ;b:on]
k|ltj]bgdf plNnlvt l;kmfl/; :jLs[t ul/of];\ eGg] k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|:tfj k]z ePkl5 ;f] k|ltj]bgdf s'g} ;b:on] rfx]df
;+zf]wg k]z ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k]z ePsf] k|:tfj jf pklgod -@_ adf]lhd k]z ePsf]
;+zf]wgdfly ;+lIfKt 5nkmn ePkl5 ;efd'vn] ;a} ;+zf]wg lg0f{ofy{ a}7sdf k]z ug'{ kg]{5
/ To;kl5 k|ltj]bgdf plNnlvt l;kmfl/;nfO{ lg0f{ofy{ a}7sdf k|:t't ul/g]5 .
-$_ dxfleof]usf] k|:tfjdfly ;efsf] lg0f{o ;b:osf] b:tvt ;lxtsf] dt
ljefhgåf/f x'g]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhdsf] lg0f{osf] hfgsf/L dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf
;lrjn] g]kfn ;/sf/nfO{ lbg]5 .
-^_ s'g} kbflwsf/Lsf] lj?4df o; kl/R5]b adf]lhd k|:t't k|:tfjdf 5fglag u/L
dxfleof]u k|dfl0ft x'G5 eGg] 7x/sf ;fy dxfleof]u l;kmfl/; ;ldltn] k]z u/]sf] k|ltj]bg
k|ltlglw ;efsf] tTsfn sfod /x]sf] ;Dk"0f{ ;b:o ;ª\Vofsf] b'O{ ltxfO{ ax'dtaf6 kfl/t
ePdf ;DalGwt kbflwsf/L kbd'Qm x'g]5 .
-&_ dxfleof]usf] k|:tfj kfl/t eO{ kbd'Qm ePsf g]kfnsf] k|wfg GofofwLz jf
;jf]{Rr cbfntsf GofofwLz, Gofokl/ifbsf ;b:o, ;+j}wflgs lgsfosf k|d'v jf kbflwsf/Ln]
kbdf /xFbf s'g} s;"/ u/]sf] eP To:tf] s;"/df ;+3Lo sfg"g adf]lhd sf/afxL ug{ afwf kg{]
5}g .
-*_ o; kl/R5]b adf]lhd dxfleof]usf] k|:tfj kfl/t eO{ kbd'Qm ePsf]] JolQmn]
To:tf] kbaf6 kfpg] s'g} ;'ljwf lng / eljiodf s'g} klg ;fj{hlgs kbdf lgo'lQm jf
dgf]gog x'g ;Sg] 5}g .

167. o;} kl/R5]b adf]lhd x'g] M k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dxfleof]u
;DaGwL sf/afxL o;} kl/R5]bdf Joj:yf eP adf]lhd x'g]5 .

kl/R5]b – @)
;efsf]] uf]Ko a}7s

168. ;efsf] uf]Ko a}7s M -!_ /fli6«o ;'/Iff / /fli6«o ;Í6 ;DaGwL s'g} ljifosf] 5nkmn uf]Ko
a}7sdf ul/of];\ egL k|wfgdGqLn] cg'/f]w u/]df tyf To:tf] cg'/f]w ;efd'vnfO{ dgfl;a
nfu]df ;f] ljifosf] 5nkmn uf]Ko a}7sdf u/fpg] lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
-@_ ;efsf] uf]Ko a}7s a;]sf] ;dodf ;efsf ;b:o afx]s s'g} klg JolQm a}7s
sIfdf a:g kfpg] 5}g .

 42 
t/ /fli6«o ;efsf ;b:o / ;efd'vn] cg'dlt lbPsf JolQmsf xsdf of] Joj:yf
nfu" x'g] 5}g .
-#_ uf]Ko a}7ssf] sf/afxL jf lg0f{osf] ;+lIfKt ljj/0fsf] clen]v ;efd'vn] pko'Qm
7x¥ofPsf] tl/sfn] /fVg / k|sfzg u/fpg ;Sg]5 . ;efd'v jf lghn] clws[t u/]sf] JolQm
afx]s cGo s'g} klg JolQmn] uf]Ko a}7ssf] sf/afxLsf] s'g} clen]v /fVg jf s;}nfO{ To:tf]
a}7ssf] s'g} s'/f eGg jf k|rf/ ug{ x'Fb}g .
-$_ uf]Ko a}7ssf] ;~rfng ljlw ;efd'vn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-%_ uf]Ko a}7ssf] sf/afxL uf]Ko /flv/xg' cfjZos 5}g eGg] nfu]df ;efd'vsf]
cg'dltn] k|wfgdGqL jf lghåf/f clws[t s'g} ;b:on] uf]Ko a}7ssf] sf/afxL uf]Ko g/fVg]
k|:tfj a}7sdf k|:t't ug{ ;Sg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] k|:tfj a}7saf6 :jLs[t ePdf ;lrjn] uf]Ko a}7ssf]
sf/afxL / lg0f{osf] ljj/0f tof/ u/L ;efd'vn] lgb]{zg u/] adf]lhd k|sfzg ug]{5 .

kl/R5]b – @!
k|ltlglw ;efsf ;ldlt

169. ;ldlt u7g ug{ ;lsg] M k|ltlglw ;efsf] lgoldt sfo{df ;xof]u k'¥ofpg k|ltlglw ;ef
cGt{ut ljifout ;ldlt / ljz]if ;ldlt u7g ug{ ;lsg]5 .

170. ljifout ;ldlt M g]kfn ;/sf/nfO{ k|ltlglw ;ef k|lt pQ/bfoL / hjfkmb]xL agfpg,
;/sf/af6 eP u/]sf sfd sf/afxLsf] cg'udg / d"NofÍg u/L cfjZos lgb]{zg jf /fo
;Nnfx lbg ;d]tsf nflu ;+ljwfgsf] wf/f (& adf]lhd k|ltlglw ;efdf b]xfo adf]lhdsf]
gfd / sfo{If]q /x]sf] ;ldlt /xg]5g\ M
;ldltsf] gfd sfo{If]q
qm=;=
1. cy{ ;ldlt cy{ dGqfno, /fli6«o k|fs[lts ;|f]t tyf ljQ cfof]u,
nufgL jf]8{ / /fli6«o of]hgf cfof]u .
2. cGt/f{li6«o ;DaGw k//fi6« dGqfno / ;F:s[lt, ko{6g tyf gful/s p8\8og
;ldlt dGqfno .
3. pBf]u tyf jfl0fHo / pBf]u, jfl0fHo tyf cfk"lt{ dGqfno, >d, /f]huf/ tyf
>d tyf pkef]Qmf ;fdflhs ;'/Iff dGqfno / pkef]Qmf lxt ;DaGwL .
lxt ;ldlt
4. sfg"g, Gofo tyf sfg"g, Gofo tyf ;+;bLo dfldnf dGqfno, Gofo kl/ifb\,
dfgj clwsf/ ;ldlt Gofo ;]jf cfof]u, dxfGoflwjQmfsf] sfof{no / dfgj
clwsf/ .
5. s[lif, ;xsf/L tyf s[lif, e"ld Joj:yf tyf ;xsf/L dGqfno, pmhf{ dGqfno,
k|fs[lts ;|f]t ;ldlt hn;|f]t tyf l;FrfO{ dGqfno / jg tyf jftfj/0f
dGqfno .

 43 
;ldltsf] gfd sfo{If]q
qm=;=
6. dlxnf tyf ;fdflhs dlxnf, afnaflnsf tyf Ho]i7 gful/s dGqfno, /fli6«o
;ldlt dlxnf cfof]u, /fli6«o blnt cfof]u, /fli6«o ;dfj]zL
cfof]u, cflbjf;L hghftL cfof]u, dw]zL cfof]u, yf?
cfof]u / d'l:nd cfof]u .
7. /fHo Joj:yf tyf k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\\sf] sfof{no, u[x dGqfno, /Iff
;'zf;g ;ldlt dGqfno, ;+3Lo dfldnf tyf ;fdfGo k|zf;g dGqfno,
clVtof/ b'¿kof]u cg';Gwfg cfof]u, nf]s ;]jf cfof]u /
lgjf{rg cfof]u Pj+ zflGt k|s[of .
8. ljsf; tyf k|ljlw ef}lts k"jf{wf/ tyf oftfoft dGqfno, ;~rf/ tyf
;ldlt ;"rgf k|ljlw dGqfno, vfg]kfgL dGqfno, zx/L ljsf;
dGqfno / /fli6«o k'glgdf{0f k|flws/0f .
9. lzIff tyf :jf:Yo lzIff, lj1fg tyf k|ljlw dGqfno, :jf:Yo tyf
;ldlt hg;ª\Vof dGqfno / o'jf tyf v]ns"b dGqfno .
10. ;fj{hlgs n]vf ;fj{hlgs n]vf / dxfn]vf kl/Ifssf] jflif{s k|ltj]bg .
;ldlt
171. yk ljifo tf]Sg] M lgod !&) df gk/]sf ljifo ;efd'vn] pko'Qm ;Dem]sf] ;ldltsf] sfo{If]q
leq /xg] u/L tf]Sg]5 .

172. ljifout ;ldltsf] u7g M -!_ lgod !&) adf]lhdsf k|To]s ;ldltdf ;efd'vn] k|ltlglw
;efsf] ;xdlt lnO{ kb]g ;b:o afx]s a9Ldf @& hgf ;b:o dgf]gog ug]{5 .
-@_ k|wfgdGqL ;a} ;ldltsf] / ;ldltsf] sfo{If]ql;t ;DalGwt dGqL ;f] ;ldltsf]
kb]g ;b:o x'g]5 .
-#_ ;ldltdf ;b:osf] dgf]gog ubf{ ;bgdf k|ltlglwTj ug]{ /fhgLlts bnsf] ;b:o
;ª\Vof, dlxnf, blnt, cflbjf;L hghftL, v;–cfo{, dw]zL, yf?, d'l:nd, lk5l8Psf] If]q,
cNk;+Vos ;d'bfo ;d]tsf] ;dfg'kflts k|ltlglwTj u/fOg]5 .
-$_ dGqL afx]s s'g} ;b:o Ps} ;fy PseGbf a9L ljifout ;ldltsf] ;b:o x'g
;Sg] 5}g .
-%_ pklgod -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} ;b:o cfjZostf
cg';f/ cfkm" ;b:o gePsf] ;ldltsf] a}7sdf ;xefuL eO{ 5nkmndf efu lng rfx]df
;DalGwt ;ldltsf] ;efkltnfO{ a}7s a:g] lbg eGbf sDtLdf Pslbg cufj} hfgsf/L lbO{
pkl:yt x'g ;Sg]5 .
t/ lghnfO{ To:tf] ;ldltdf dtbfgsf] clwsf/ x'g] 5}g .

173. ;efkltsf] lgjf{rg M -!_ o; kl/R5]bdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s o; kl/R5]b
cGtu{tsf ;ldltdf ;efd'vn] tf]s]sf] lbg ;efkltsf] lgjf{rg x'g]5 / To;sf] ;"rgf
;lrjn] c7\rfnL; 306f cufj} k|sfzg ug]{5 .
-@_ ;efkltsf] lgjf{rgsf] nflu tf]lsPsf] lbgsf] cl3Nnf] lbg ck/fGx kfFr ah];Dd
s'g} ;b:on] csf]{ s'g} ;b:onfO{ ;efklt kbdf lgjf{lrt ul/of];\ eGg] cg';"rL–#
adf]lhdsf] 9fFrfdf k|:tfjsf] ;"rgf ;lrjnfO{ lbg' kg]{5
 44 
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|:tfjsf] ;"rgf k|:tfjs ;b:on] ;ldltdf k|:t't
u/]kl5 ;dy{s ;b:on] ;dy{g ug]{5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|:tfjsf] Ps dfq ;"rgf k|fKt ePdf ;dy{s ;b:on]
af]ln;s]kl5 tTsfn ;efkltTj ug]{ ;b:on] k|:tfljt ;b:o ;efklt kbdf lglj{/f]w
lgjf{lrt ePsf] 3f]if0ff ug]{5 . k|:tfjsf] ;"rgf PseGbf a9L k|fKt ePdf btf{qmddf k|To]s
;dy{s ;b:on] af]ln;s]kl5 ;a} k|:tfjdfly ;fdfGo 5nkmn x'g]5 / To;kl5 tTsfn
;efkltTj ug]{ ;b:on] k|:tfjnfO{ qmdzM ;ldlt ;dIf lg0f{ofy{ k|:t't ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd lg0f{ofy{ k|:t't ubf{ k|:tfjsf] kIfdf x'g] ;b:onfO{ æx'G5Æ
/ ljkIfdf x'g] ;b:onfO{ æx'GgÆ eGg] zAb pRrf/0f ug{ nufO{ ax'dt k|fKt ug]{ ;b:o
;efklt kbdf lgjf{lrt ePsf] 3f]if0ff ul/g]5 .
-^_ pklgod -$_ adf]lhd ;ldlt ;dIf lg0f{ofy{ k|:t't PseGbf a9L k|:tfjdWo] s'g}
k|:tfj :jLs[t ePkl5 ;f] k|:tfjåf/f k|:tfljt ;b:o ;efklt kbdf lgjf{lrt ePsf]
7xl/g]5 / afFsL k|:tfjnfO{ lg0f{ofy{ k|:t't ul/g] 5}g .
-&_ ;ldltsf] ;efkltTj ug]{ ;b:onfO{ dt lbg] clwsf/ x'g] 5}g .
t/ dt a/fa/ ePdf lg0ff{os dt lbg o; pklgodn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-*_ kb]g ;b:on] cfk"m ;b:o ePsf] s'g} Ps ;ldltdf dfq dt lbg kfpg]5 / s'g
;ldltdf dtbfg ug]{ xf] ;f] sf] hfgsf/L lgjf{rgsf] ;"rgf k|sflzt ePsf] rf}aL; 306fleq
;efd'vnfO{ lbg'kg]{5 .
t/ k|ltlglw ;efsf] ;b:o gePsf] kb]g ;b:on] dt lbg kfpg] 5}g .
-(_ s'g} klg dGqL ;efklt kbdf lgjf{lrt x'g / ;ldltsf] a}7ssf] ;efkltTj ug{
kfpg] 5}g .
-!)_ ;ldltsf] ;efklt gePsf] jf g/x]sf] cj:yfdf pkl:yt ;b:odWo] Ho]i7
;b:on] ;ldltsf] a}7ssf] ;efkltTj ug]{5 .
-!!_ Ho]i7 ;b:o ;efklt kbsf] lgldQ k|:tfljt ePdf To;kl5sf] pkl:yt Ho]i7
;b:on] ;ldltsf] a}7ssf] ;efkltTj ug]{5 .
-!@_ ;ldltsf] ;efklt kbdf lgjf{lrt ;b:on] ;efd'v ;dIf cg';"rL–$ adf]lhd
kb tyf uf]kgLotfsf] zky u|x0f ug'{ kg]{5 .
-!#_ o; kl/R5]b adf]lhd ;efkltsf] lgjf{rg ubf{ ljifout ;ldltdf slDtdf Ps
ltxfO{ dlxnf ;efklt lgjf{lrt x'g]u/L Joj:yf ul/g]5 .
-!$_ ;ldltsf ;efkltsf] lgjf{rg ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;efd'vn] tf]s] adf]lhd
x'g]5 .

174. ljifout ;ldltsf] sfof{jlw / ;efklt tyf ;b:osf] kb l/Qm x'g] cj:yf M -!_ lgod !&)
adf]lhdsf k|To]s ;ldltsf] sfof{jlw k|ltlglw ;efsf] cjlwe/sf] nflu x'g]5 .
t/ ;efd'vn] k|ltlglw ;efsf] ;xdlt lnO{ ;b:osf] x]/k]m/ jf yk36 ug{ ;Sg]5 .
-@_ ;ldltsf] ;efklt kb b]xfosf] s'g} cj:yfdf l/Qm x'g]5 M–
-s_ ;b:o g/x]df,
-v_ dGqL ePdf,
-u_ /fhLgfdf lbPdf, jf
-3_ cfˆgf] kbsf] lhDd]jf/L OdfGbf/Lk"j{s k"/f u/]sf] 5}g egL ;DalGwt
 45 
;ldltsf ;Dk"0f{ ;b:o ;ª\Vofsf] b'O{ ltxfO{ ax'dtn] k|:tfj kfl/t
u/]df .
-#_ ;ldltsf] ;b:osf] kb b]xfosf] s'g} cj:yfdf l/Qm x'g]5 M–
-s_ ;b:o g/x]df,
-v_ dGqL ePdf,
-u_ ;ldltsf] ;b:o kbaf6 /fhLgfdf lbPdf, jf
-3_ pklgod -!_ adf]lhd x]/k]m/ eO{ ;ldltsf] ;b:o g/x]df .
-$_ ;ldltsf] ;efkltsf] kb l/Qm x'g cfPdf lgod !&# adf]lhd / ;b:osf] kb
l/Qm x'g cfPdf lgod !&@ sf] pklgod -!_ adf]lhd k"lt{ ul/g]5 .
-%_ pklgod -@_ adf]lhd ;ldltsf] ;efkltsf] kb l/Qm x'g cfPdf ;ldltsf] a}7s
a;]sf] Ps dlxgfleq k"lt{ ul/g]5 .

175. ljifout ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ lgod !&) df tf]lsP adf]lhd cfˆgf]
sfo{If]qsf] kl/lwleq /xL k|To]s ljifout ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd
x'g]5 M–
-s_ cf–cfˆgf] sfo{If]q leq kg]{ dGqfno, cfof]u / lgsfo;Fu ;DalGwt
ljw]os pk/ bkmfjf/ 5nkmn u/L ;f] ;DaGwL k|ltj]bg k]z ug]{ .
-v_ dGqfno, ljefu / cGtu{tsf lgsfosf] gLlt tyf sfo{qmd, ;|f]t
kl/rfng, Joj:yfkg / c¿ o:t} lqmofsnfksf] d"NofÍg u/L
;DalGwt lgsfonfO{ cfjZos lgb]{zg lbg] / ;d'lrt l6Kk0fL,
l;kmfl/; / lgb]{zg ;lxtsf] jflif{s k|ltj]bg a}7sdf k]z ug]{,
-u_ dGqfno, ljefu / cGtu{tsf lgsfosf] /fh:j / Joo ;DaGwL
cg'dfgsf] hfFr u/L jflif{s cg'dfg tof/ ug]{ tl/sf, jflif{s
cg'dfgdf lglxt gLltsf] ;§f ckgfpg ;lsg] j}slNks gLlt /
jflif{s cg'dfgdf /x]sf] /sddf s] slt lskmfot ug{ ;lsG5 eGg]
;DaGwdf ;DalGwt lgsfonfO{ cfjZos lgb]{zg lbg] / cfˆgf] /fo
;lxtsf] jflif{s k|ltj]bg a}7sdf k]z ug]{,
-3_ dlGqn] ;/sf/sf] tk{maf6 a}7sdf ;do–;dodf lbPsf cfZjf;gnfO{
k"/f ug{ g]kfn ;/sf/åf/f s]–s:tf sbd p7fOPsf 5g\ ;f] ;DaGwdf
cWoog u/L ;DalGwt lgsfonfO{ cfjZos lgb]{zg lbg] / a}7sdf
k|ltj]bg k]z ug]{,
-ª_ ljifo;Fu ;DalGwt ;/sf/L lgsfosf] ;fj{hlgs ;DklQsf] lxgfldgf
eP, gePsf] cWoog, cg'udg / d"NofÍg u/L cfjZos lgb]{zg lbg]
/ a}7sdf k|ltj]bg k]z ug]{,
-r_ ;efåf/f k|Tofof]lht clwsf/ cGtu{t agfOPsf] lgod ;+ljwfg,
;DalGwt P]g, k|rlnt sfg"g adf]lhd jg]sf] 5 jf 5}g / ;/sf/åf/f
k|rlnt P]g, lgod cg'?k sfd eP u/]sf] 5 jf 5}g eGg] ljifodf
d'Nof+sg u/L ;DalGwt lgsfonfO{ cfjZos lgb]{zg lbg],
-5_ ;/sf/åf/f ;do–;dodf u7g x'g] 5fglag cfof]u÷;ldlt /
hfFra'em cfof]u÷;ldltåf/f k|:t't k|ltj]bg sfof{Gjogsf] cg'udg
 46 
u/L ;DalGwt lgsfonfO{ cfjZos /fo, ;Nnfx / lgb]{zg lbg],
-h_ dGqfno, ljefu / cGo lgsfoaf6 ;Dkfbg ePsf sfdsf] cg'udg
tyf d"NofÍg u/L ;f] ;DaGwdf cfjZos lgb]{zg lbg],
-em_ a}7sn] ;'Dk]sf] cGo sfd ug]{, /
-`_ ;ldltsf] l;kmfl/;df ;efd'vaf6 cg'df]lbt ah]6 / sfo{qmdsf]
cwLgdf /xL cfˆgf] sfo{qmd ;~rfng ug]{ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ljifout ;ldltn] sfo{ ;Dkfbg ubf{ ;DalGwt dGqfno
tyf ljefu, cfof]u / lgsfosf k|ltlglw / cfjZos k/] tt\ tt\ ljifosf ljz]if1;Fu ;d]t
5nkmn ug{ ;Sg]5 .
-#_ ljifout ;ldltn] cfˆgf] sfo{If]q cGtu{tsf] lhDd]jf/L ;'–Jojl:yt 9Ën] axg
ug]{ ;Gbe{df cfjZos sfo{ljlw sfo{of]hgf / sfo{tflnsf agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5g\ .
-$_ ;fj{hlgs n]vf ;ldltn] ;efdf k]z ul/Psf] dxfn]vf k/LIfssf] jflif{s
k|ltj]bgdf plNnlvt a]?h'sf] hfFr u/L dxfn]vf k/LIfsåf/f ePu/]sf sfd sf/afxL / ;f]
;DaGwdf ;DalGwt lgsfoaf6 x'g' kg]{ sfd sf/afxL sfg"g ;Ët / cf}lrTok"0f{ tj/af6 eP
gePsf] ;DaGwdf ;d]t cWoog u/L cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-%_ ;ldltsf] sfo{ ;Dkfbgsf] l;nl;nfdf ;ldltsf ;b:on] ;efd'vsf] k"j{ :jLs[tL
lnO{ cfjZos :yfgsf] e|d0f ug{ ;Sg]5g\ .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd :jLs[lt dfu ubf{ To;/L e|d0f ug'{kg]{ sf/0f :ki6
v'nfO{Psf] x'g'kg]{5 .
-&_ o; lgod adf]lhd ;ldltn] a}7sdf k|:t't ug'{ kg]{ jflif{s k|ltj]bg jflif{s
cg'dfg k]z x'g' cufj} / c¿ k|ltj]bg h'g;'s} ;dodf k|:t't ug{ ;Sg]5g\ .
176. k|Tofof]lht Joj:yfkg ;DaGwL] sfo{ ubf{ Wofg /fVg' kg{] ljifo M -!_ lgod !&) adf]lhdsf]
;ldltn] k|Tofof]lht Joj:yfkg pk/ 5nkmn ubf{ b]xfosf ljifonfO{ ;d]t Wofgdf /fVg'
kg]{5 M–
-s_ P]gåf/f k|Tofof]lht clwsf/ cGtu{t g]kfn ;/sf/n] agfpg' kg]{
lgod agfPsf] 5 jf 5}g,
-v_ ;+ljwfg jf P]gsf] p2]Zo cg'?k lgod ag]sf] 5 jf 5}g,
-u_ P]gn] tf]s] adf]lhdsf ljifo lgoddf k/]sf 5g\ jf 5}gg\,
-3_ s'g} s/ nufpg] jf p7fpg] s'/f lgoddf k/]sf] 5 jf 5}g,
-ª_ P]gn] k|Tofof]lht u/]sf] Joj:yf cg';f/ ag]sf] lgodn] cbfntsf]
If]qflwsf/df k|ToIf jf ck|ToIf ?kn] x:tIf]k u5{ jf ub}{g,
-r_ ;+ljwfg jf P]gn] :ki6 ?kdf To:tf] s'g} clwsf/ k|bfg gu/]sf] s'g}
Joj:yfsf] ;DaGwdf lgod k"j{k|efjL 5 jf 5}g,
-5_ ;+lrt sf]if jf cGo ;/sf/L sf]ifaf6 lgoddf s'g} vr{ Joxf]g'{ k5{
jf kb}{g,
-h_ ;+ljwfg jf P]gåf/f k|bQ clwsf/sf] ;Ldfleq lgod 5 jf 5}g,
-em_ To:tf] lgod k|sfzg ug{ / ;+3Lo ;+;b ;lrjfno ;dIf k]z ug{df
cgfjZos l9nfO ul/Psf] 5 jf 5}g, /
-`_ To:tf] lgodsf] clek|fo :ki6 ug{sf nflu s'g} :ki6Ls/0f cfjZos
k5{ jf kb}{g .
-@_ ;ldltn] ;efdf k|ltj]bg k|:t't ubf{ b]xfosf ljifo ;d]t ;dfj]z ug{ ;Sg]5 M
-s_ pklgod -!_ df pNn]v ePb]lv cltl/Qm s'g} lgod k"0f{ jf cf+lzs
 47 
?kdf vf/]h jf ;+zf]wg ug'{kg]{ b]lvPdf To;sf] sf/0f ;lxtsf]
l;kmfl/;, /
-v_ dGqLn] ;/sf/sf] tk{maf6 ;ef jf ;ldltdf ;do–;dodf lbPsf
cfZjf;gnfO{ k"/f ug{ g]kfn ;/sf/åf/f s]–s:tf sbd p7fOPsf
5g\ ;f] ;DaGwdf cWoog u/L ;DalGwt lgsfonfO{ lbPsf lgb]{zg .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|ltj]bgdf s'g} lgod;Fu ;DalGwt c? ljifosf]
hfgsf/L ;efnfO{ u/fpg' kg]{ b]lvPdf ;f] ljifo ;d]t k|ltj]bgdf v'nfpg' kg]{5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhd k]z ePsf] k|ltj]bgdf ;efd'vn] pko'Qm 7x¥ofP adf]lhd
s'g} ;b:on] ;+zf]wg k]z ug{ ;Sg]5 .
-%_ ;ldltn] k|:t't u/]sf] k|ltj]bg / To;df s'g} ;+zf]wg k]z ul/Psf] eP ;f]
ljifodfly 5nkmn ug{ ;efd'vn] lbg / ;do tf]Sg]5 .
-^_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|ltj]bg / ;+zf]wgdflysf] 5nkmnsf] qmddf p7]sf
k|Zgsf] hjfkm ;DalGwt dGqLn] 5nkmnsf] cGTodf lbg]5 .
-&_ ;+zf]wgdf lg0f{o ePkl5 k|ltj]bgsf l;kmfl/; cj:yfg';f/ k|:t't ?kdf jf
:jLs[t ;+zf]wg ;lxt lg0f{ofy{ ;efdf k|:t't ul/g]5 .
-*_ pklgod -&_ adf]lhdsf] lg0f{osf] hfgsf/L ;lrjn] ;DalGwt dGqLnfO{ lbg]5 .
-(_ ;efn] kfl/t u/]sf] ;ldltsf l;kmfl/;nfO{ ;DalGwt dGqLn] sfof{Gjog
ug'{kg]{5 .
-!)_ pklgod -(_ adf]lhd l;kmfl/; sfof{Gjog ug]{ qmddf ;+zf]wg jf vf/]h
ul/Psf lgodsf] hfgsf/L ;DaGwLt dGqLn] ;+3Lo ;+;bnfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .

177. ljz]if ;ldlt M -!_ k|ltlglw ;efdf cfjZostf cg';f/sf cGo ljz]if ;ldlt u7g ug{
;lsg] 5 . To:tf] ;ldlt u7g ug'{ k/]df ;ldltn] ug'{ kg]{ sfd / ;f] sf] ;dofjlw ;d]t
pNn]v u/L ;ldltdf /xg] ;b:osf] gfdfjnL ;lxtsf] k|:tfj ;efd'vn] a}7sdf k|:t't
ug]{5 .

178. ;ldltsf] a}7s M -!_ o; kl/R5]bdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s o; kl/R5]b cGtu{tsf
;ldltsf] a}7s ;DalGwt ;ldltsf] ;efkltn] cfjZostf cg';f/ af]nfpg ;Sg]5 .
t/ ;ldltsf] a}7s :ylut ePsf] cj:yfdf 5nkmn ug'{kg]{ ljifo ;lxt a}7s
af]nfpg pko'Qm 5 egL ;ldltsf Ps rf}yfO{ ;b:on] ;efklt ;dIf lnlvt cg'/f]w u/]df
kfFr lbgleq ;efkltn] a}7s a:g] ldlt / ;do tf]Sg'kg]{5 .
-@_ ;ldltsf] a}7ssf] ;efkltTj ;efkltn] jf lghsf] cg'kl:yltdf ;ldltsf
;b:on] cfk"mdWo]af6 5fg]sf] JolQmn] ug]{5 . ;b:on] 5fg]sf] JolQmn] ;efkltTj u/]sf]df ;f]
s'/fsf] hfgsf/L ;efd'vnfO{ lbg'kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ;b:on] 5fg]sf] JolQmn] ;ldltsf] a}7ssf] ;efkltTj ubf{
;ldltsf] ;efkltnfO{ ePsf] ;a} clwsf/ k|of]u ug{ ;Sg]5 .
-$_ ;ldlt jf pk;ldltsf] a}7s ;+;b ejgsf] kl/;/eGbf aflx/ a:g' k/]df
;efkltn] ;efd'vsf] lnlvt cg'dlt k|fKt ug'{ kg]{5 .

179. u0fk"/s ;ª\Vof M -!_ o; kl/R5]bdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s ;ldltsf] u0fk"/s
;ª\Vof ;ldltsf] tTsfn sfod /x]sf] ;b:o ;+Vofsf] PsfpGg k|ltzt x'g]5 .
 48 
-@_ ;ldltsf] a}7sdf u0fk"/s ;ª\Vof gk'u]df ;f] ;ª\Vof gk'u];Dd ;ldltsf]
;efkltn] a}7ssf] sfo{ :ylut ug{ jf csf]{ s'g} ;do jf lbg;Ddsf] nflu a}7s :ylut ug{
;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ;ldltsf] a}7sdf u0fk"/s ;ª\Vof gk'uL nuftf/ b'O{ k6s
a}7s :ylut ePdf t];|f] k6s sDtLdf Ps rf}yfO{ ;b:o pkl:ylt ePdf a}7s j:g ;Sg]5
. ;f] sf] hfgsf/L ;efkltn] ;efd'vnfO{ lbg'kg]{5 .

180. nuftf/ cg'kl:yltdf sf/afxL M nuftf/ kFfrj6f a}7sdf ;efkltsf] cg'dlt lagf
cg'kl:yt /xg] ;b:onfO{ ;efkltsf] l;kmfl/;df ;efd'vn] ;ldltaf6 x6fpg ;Sg]5 / ;f]
s'/fsf] hfgsf/L a}7snfO{ lbg]5 .

181. ;ldltsf] lg0f{o M -!_ o; kl/R5]bdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s ;ldltsf] a}7sdf
pkl:yt ;ldltsf ;b:osf] ax'dtsf] lg0f{o ;ldltsf] lg0f{o dflgg]5 / dt a/fa/ ePdf
;efkltn] lg0ff{os dt lbg]5 .
-@_ ;ldltsf] a}7ssf] lg0f{o ;efklt / ;ldlt ;lrjaf6 k|dfl0ft x'g]5 .

182. pk;ldltsf] u7g M -!_ ;efkltn] pko'Qm ;Dem]df ;ldltn] cfGtl/s sfd sf/afxL
;~rfng ug{ jf ;ldltsf] sfo{If]q leqsf] ljifosf] cWoog u/L k|ltj]bg lbg ;ldltsf
;b:o dWo]af6 pk;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
-@_ pk;ldlt u7g ubf{ pk;ldltn] ug'{ kg]{ sfd / ;f] sfd ;DkGg x'g' kg]{ cjlw
klg ls6fg ul/g' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd s'g} ljifosf] cWoog u/L k|ltj]bg lbg pk;ldltsf
;b:on] s'g} :yfgsf] e|d0f ug'{ k/]df ;efklt dfk{mt k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 .

183. ;DalGwt clwsf/L jf ljz]if1sf] k|j]z M -!_ ;ldlt jf pk;ldltdf s'g} ljifodfly 5nkmn
x'Fbf ;f] ljifosf] k|s[lt x]/L ;DalGwt dGqLn] cfjZos b]v]df ;f] ljifosf ;DaGwdf :ki6
hfgsf/L lbg g]kfn ;/sf/sf] ;DalGwt clwsf/L jf ljz]if1nfO{ ;efkltsf] cg'dlt lnO{
;ldltdf lnP/ hfg ;Sg]5 . ;f] adf]lhd ;ldltdf pkl:yt eO{ cfjZos s'/fsf] :ki6
hfgsf/L lbg' To:tf] clwsf/L jf ljz]if1sf] st{Jo x'g]5 .
-@_ ;ldltn] cfjZos 7fg]df ;DalGwt kIf jf lxt ;d"xsf k|ltlglw / ljz]if1nfO{
;d]t cfdGq0f u/L ;'emfj lng ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ;ldltdf pkl:yt eO{ cfjZos s'/fsf] :ki6 hfgsf/L
lbg' To:tf] kIf jf ;/f]sf/jfnf ;d"x jf lxt ;d"xsf k|ltlglw / ljz]if1sf] st{Jo x'g]5 .

184. 5nkmn 5f]6o\ fpg] M 5nkmnsf] lgldQ ;dofjlw tf]lsPsf] jf gtf]lsPsf] h'g;'s} cj:yfdf
klg ;ldltdf ePsf] 5nkmn cgfjZos lsl;dn] nlDaPsf] eGg] nfu]df ;efkltn] ;f]
5nkmn 5f]6\ofpg ;Sg]5 .

185. sfuhkq lemsfpg] tyf ;DalGwt JolQm jf ;/sf/L clwsf/LnfO{ pkl:yt u/fpg ;Sg] clwsf/ M -!_
;ldltn] cfˆgf] sfdsf] lgldQ cfjZos s'g} sfuhkq lemsfpg jf ;DalGwt JolQm jf
 49 
;/sf/L clwsf/LnfO{ pkl:yt u/fpg ;Sg]5 .
t/ To:tf] sfuhkq k]z ubf{ /fli6«o ;'/Iff, zflGt / Joj:yf, ;fj{hlgs jf /fli6«o
lxtsf] k|lts"n x'g hfG5 eGg] nfu]df dGqLn] To;sf] sf/0f v'nfO{ ;DalGwt ;ldltnfO{
hfgsf/L lbg'kg]{5 . o; ;DaGwdf ;ldltsf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd pkl:yt u/fOPsf] JolQm jf ;/sf/L kbflwsf/LnfO{
;ldltn] cfjZos ePdf ;f]wk'5 ug{ jf u/fpg ;Sg]5 .

186. ;ldltsf] k|ltj]bg M -!_ ;ldltsf] k|ltj]bg ;efkltn] jf lghsf] cg'kl:yltdf ;efd'vn]
tf]s]sf] ;f] ;ldltsf] cGo s'g} ;b:on] a}7sdf k]z ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|ltj]bg k]z ug{ ;efklt jf ;b:on] rfx]df k|ltj]bgsf]
;DaGwdf ;+lIfKt jQmJo lbg ;Sg]5 .
-#_ a}7sdf k]z ePsf k|ltj]bg ;DalGwt dGqLn] sfof{Gjog ug'{ kg]{5 .
-$_ ;ldltn] cfˆgf] jflif{s k|ltj]bg sfof{Gjog eP gePsf] cg'udg Pjd\ d"NofÍg
u/L ;f] sf] k|ltj]bg a}7sdf k]z ug{ ;Sg]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhdsf] cg'udg Pjd\ d"NofÍg k|ltj]bg / a}7sn] ;'Dk]sf]
ljifosf ;DaGwdf ;ldltn] a}7sdf k]z u/]sf] k|ltj]bgdfly 5nkmn ul/of];\ egL ;DalGwt
;ldltsf ;efkltn] To:tf] k|ltj]bg k]z ePsf] b'O{ lbgleq k|:tfjsf] ;"rgf ;efd'vnfO{ lbg
;Sg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] ;"rgf k|fKt ePdf b'O{ lbgkl5sf] s'g} a}7sdf 5nkmn
ul/of];\ egL k|:tfj k]z ug{ ;efd'vn] ;DalGwt ;ldltsf ;efkltnfO{ cg'dlt lbg]5 .
-&_ k|:tfj k]z ubf{ ;DalGwt ;ldltsf] ;efkltn] ;+lIfKt jQmJo lbg ;Sg]5 .
To;kl5 ;efd'vn] 5nkmnsf] nflu ;dofjlw lgwf{/0f ug]{5 .
-*_ 5nkmndf p7]sf k|Zgsf] hjfkm ;DalGwt dGqLn] lbPkl5 5nkmn ;dfKt ePsf]
dflgg]5 .

187. ;ldltdf ;'Joj:yf / cg'zf;g sfod ug]{ clwsf/ M -!_ ;ldltsf] a}7sdf zflGt, ;'Joj:yf
tyf cg'zf;g sfod /fvL ;ldltsf] a}7s ;"rf? ?kn] ;~rfng ug{ ;ldlt / ;ldltsf
;b:osf ;DaGwdf ;efkltnfO{ o; lgodfjnL adf]lhd ;efd'vnfO{ ePsf] ;a} clwsf/
x'g]5 .
t/ s'g} ;b:o ;ldltaf6 lgisflzt jf lgnlDat ePdf a}7saf6 jf k|ltlglw ;efsf]
cGo ;ldltaf6 lgisflzt jf lgnlDat ePsf] dflgg] 5}g .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] clwsf/ k|of]u eO{ ;ldltsf] s'g} ;b:o lgisflzt jf
lgnlDat ePdf ;efkltn] ;f] s'/fsf] ;"rgf ;efd'vnfO{ lbg'kg]{5 .

188. cg'kl:yltsf] ;"rgf M ;ldltsf] nuftf/ kfFrj6f a}7sdf cg'kl:yt x'g] ;b:on] ;f] sf]
sf/0f ;lxtsf] ;"rgf ;efkltnfO{ lbg'kg]5
{ / ;f] eGbf a9L cjlwsf] ePdf ;efd'vnfO{ lbO{
:jLs[t u/fpg' kg]{5 .

 50 
189. ;ldltsf] ;lrjfno M -!_ ;lrjfno cGtu{t k|To]s ;ldltsf] ;lrjfno /xg]5 .
-@_ ;lrj k|To]s ;ldltsf] kb]g ;lrj x'g]5 .
-#_ dxf;lrjn] cfk"m dftxtsf] jl/i7 clws[tnfO{ ;ldltsf] ;lrj eO{ sfd ug{
tf]Sg ;Sg]5 .
-$_ ;ldltsf] ;lrjn] ;ldltsf] sfo{ ;Dkfbgdf ;xof]u k'¥ofpg ;DalGwt dGqfno,
ljefu jf lgsfo;Fu cfjZos hfgsf/L dfu ug{ ;Sg]5 .

190. /fo lbg ;Sg] M dxf;lrj, ;lrj / ;ldlt ;lrjn] ;efkltsf] cg'dlt lnO{ a}7sdf
ljrf/fwLg ljifodf cfˆgf] /fo lbg ;Sg]5 .

191. 5nkmn / lg0f{odf efu lng gx'g] M s'g} ;ldltsf] ljrf/fwLg ljifo;Fu s'g} ;b:osf]
JolQmut :jfy{ ufFl;Psf] eP ;f] ljifosf] 5nkmn / lg0f{odf ;f] ;b:on] efu lng x'Fb}g .

192. ;ldltsf] sfo{If]qsf] lg0f{o M -!_ ;ldltn] cfkm"nfO{ tf]lsPsf] sfo{If]q;Fu ;DalGwt ljifodf
dfq 5nkmn, cWoog Pj+ cg'udg ug{ kfpg]5 .
-@_ ;ldltn] cGo ;ldltsf] sfo{If]q leq kg]{ ljifosf ;DaGwdf 5nkmn, cWoog Pj+
cg'udg ug'{kg]{ cj:yf k/]df ;efd'vsf] k"j{ :jLs[lt lng'kg]{5 .
-#_ ;ldltsf sfo{If]q ;DaGwdf ljjfb p7]df ;efd'vsf] lg0f{o clGtd x'g]5 .

193. ;ldltsf ;efkltsf] a}7s M ;ldltsf] k|efjsfl/tf / sfo{sf] d"NofÍg ug{ ;do ;dodf
;efd'vsf] ;efkltTjdf ;ldltsf ;efkltsf] a}7s a:g ;Sg]5 . To:tf] a}7sdf ;ldltsf
;lrjn] ;d]t efu lng ;Sg]5g\ .

kl/R5]b – @@
ljz]ifflwsf/ ;ldlt

194. ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] u7g M -!_ g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f !)# adf]lhd k|ltlglw ;efdf
Pp6f ljz]ifflwsf/ ;ldlt /xg]5 . ljz]ifflwsf/ ;ldltdf ;efd'vn] sfo{Joj:yf k/fdz{
;ldltsf] k/fdz{df a9Ldf kGw| hgf ;b:o dgf]gog ug]{5 .
t/ s'g} dGqL ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] ;b:o x'g kfpg] 5}g .
-@_ ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] ;b:o dgf]gog ubf{ ;b:osf] 1fg, cg'ej / a}7sdf
/x]sf] bnLo, n}+lËs, hftLo / If]qLo ;+/rgfnfO{ dWogh/ /fvL ;Dk"0f{ /fhgLlts bnsf]
k|ltlglwTj x'g] u/L ;dfg'kflts k|ltlglwTj u/fOg]5 .
-#_ ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] ;efklt ;ldltsf ;b:on] cfkm"dWo]af6 lgjf{rg ug]{5g\ .
-$_ ;ldltsf] ;efklt / ;b:osf] kbfjlw ;efsf] sfo{sfne/ x'g]5 .
-%_ ;ldltsf] ;efklt kbdf lgjf{lrt ;b:on] ;efd'v ;dIf cg';"rL–$ adf]lhd
kb tyf uf]kgLotfsf] zky u|x0f ug'{ kg]{5 .

195. lgod nfu" x'g] M ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] ;efklt jf ;b:osf] kb l/Qm x'g] cj:yf, l/Qm kb
k"lt{ ug]{ Joj:yf, Ho]i7 ;b:on] ;efkltTj ug]{ Joj:yf, u0fk"/s ;ª\Vof, ;ldltsf] a}7s /
 51 
lg0f{o cflbsf Joj:yfsf ;DaGwdf kl/R5]b–@! sf lgod g} cfjZostf cg';f/ nfu"
x'g]5g\ .

196. ljz]ifflwsf/ ;DaGwL k|Zgsf] ;"rgf M -!_ s'g} ;b:onfO{ ;efsf] ljz]ifflwsf/ xgg\ ePsf]
eGg] nfu]df ljz]ifflwsf/ xgg\ ePsf] k|Zg ;DaGwL dgfl;a cfwf/ v'nfO{ ;lrjnfO{ lnlvt
;"rgf lbg'kg]{5 . To:tf] ;"rgf s'g} lnvtsf] cfwf/df lbOPsf] eP ;f] lnvt g} bflvnf ug'{
kg]{5 / ;f] lnvt cfk"mn] k|fKt ug{ g;lsg] eP ljz]ifflwsf/ xgg ePsf] Joxf]/f / lnvt
ePsf] 7fp“ ;d]t ;"rgfdf v'nfpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt ;"rgfsf] hfgsf/L ;lrjn] ;efd'v / ljz]ifflwsf/
;ldltsf ;efkltnfO{ oyfzL3| lbg'kg]5
{ / ;efkltsf] lgb]{zfg';f/ a}7s af]nfpg' kg]{5 .

197. ljz]ifflwsf/sf] k|Zg p7fpg] ;DaGwL zt{ M ljz]ifflwsf/ xgg\ ePsf] k|Zg cl3Nnf] a}7s
cGTo ePkl5 jf rfn' a}7sdf 36]sf] k|ToIf 36gfsf] ;DaGwdf x'g' kg]{5 .

198. ljz]ifflwsf/sf] k|Zgdf k|f/lDes 5fglag M -!_ ljz]ifflwsf/ xgg\ ePsf] k|Zgsf ;DaGwdf
ljz]ifflwsf/ ;ldltn] k|f/lDes 5fglag ug]{5 .
-@_ k|f/lDes 5fglagsf] qmddf ljz]ifflwsf/ ;ldltn] ;DalGwt JolQm;Fu ;fdfGo
;f]wk'5 ug{ / lnvt k|df0f bflvnf u/fpg ;Sg]5 .
-#_ k|f/lDes 5fglag ubf{ ljz]ifflwsf/ ;ldltn] klg klxnf] b[li6df ljz]ifflwsf/
xggsf] k|Zg p7fpg dgfl;a b]v]df ;f]xL Joxf]/fsf] k|f/lDes k|ltj]bg a}7sdf k]z ug]{5 /
ljz]ifflwsf/ xgg\sf] k|Zg p7fpg] :jLs[lt lbg pko'Qm gePdf sf/0f ;lxtsf] hfgsf/L
;efd'v / ;DalGwt ;b:onfO{ lbg'kg]{5 .

199. ljz]ifflwsf/sf] k|Zg p7fpg] tl/sf M -!_ ljz]ifflwsf/ xggsf] k|Zg p7fpg rfxg] ;b:on]
ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] k|ltj]bg k|:t't ePkl5 ;efd'vsf] cg'dlt lnO{ cfk"mn] p7fpg
vf]h]sf] ljifodf ;+lIfKt hfgsf/L lbO{ a}7ssf] cg'dlt dfUg ;Sg]5 .
-@_ ljz]ifflwsf/ xggsf] k|Zg 5nkmndf gNofOof];\ egL s'g} ;b:on] lj/f]w u/]df
cg'dlt lbg rfxg] ;b:onfO{ ;efd'vn] pleg] cfb]z lbg]5 / ljz]ifflwsf/ ;ldltsf ;b:o
afx]ssf c¶fO; hgf jf ;f]eGbf a9L ;b:o plePdf a}7ssf] cg'dlt k|fKt ePsf] / ;f]eGbf
sd ;b:o plePdf a}7ssf] cg'dlt k|fKt gePsf] dflgg]5 .

200. ljz]ifflwsf/ ;ldltnfO{ k|Zg ;'Dkg] M -!_ lgod !(( adf]lhd ljz]ifflwsf/ xgg\ ePsf] k|Zg
p7fpg a}7saf6 cg'dlt k|fKt ePdf s'g} ;b:on] To:tf] k|Zgdfly a}7saf6} ljrf/ ul/of];\
eGg] jf ljz]ifflwsf/ ;ldltdf k7fOof];\ eGg] k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfj k]z ePkl5 ;efd'vn] ;f] k|:tfjdfly 5nkmnsf]
nflu ;dofjlw tf]Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] 5nkmn ;dfKt ePkl5 k|:tfjs ;b:on] k|:tfj lkmtf{
lng rfx]df ;efsf] cg'dlt lnO{ k|:tfj lkmtf{ lng ;Sg]5 . To;/L k|:tfj lkmtf{ glnPdf
;efd'vn] ;f] k|:tfj lg0f{ofy{ a}7sdf k|:t't ug]{5 .

 52 
-$_ pklgod -#_ adf]lhd ljz]ifflwsf/sf] k|Zgdfly a}7saf6} ljrf/ ug]{ k|:tfj
:jLs[t ePdf a}7sn] cfjZostf cg';f/ lgod @)! sf] pklgod -#_ / -$_ df plNnlvt
clwsf/sf] ;d]t k|of]u u/L ;f] k|Zgsf] lg0f{o ug]{5 . To; ;DaGwdf ;efd'vn] pko'Qm
sfo{ljlw ckgfpg ;Sg]5 .
-%_ ljz]ifflwsf/sf] k|Zg ;ldltdf k7fpg] k|:tfj :jLs[t ePdf ;efd'vn]
tT;DaGwdf 5fglag u/L k|ltj]bg k]z ug{ :jLs[t k|:tfj ;lxtsf] cfjZos sfuhft
;ldltdf k7fpg]5 .

201. ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] sfo{ljlw / clwsf/ M -!_ lgod @)) sf] pklgod -%_ adf]lhd
k|:tfj ;lxtsf] sfuhft k|fKt ePkl5 ljz]ifflwsf/ ;ldltn] oyfzL3| sf/afxL z'¿ ug'{
kg]{5 .
-@_ ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] ;efkltn] ;efd'vsf] lgb]{zgdf /xL ;ldltsf] sfo{ljlw
Jojl:yt ug]{5 .
-#_ ljz]ifflwsf/ ;ldltn] 5fglagsf] l;nl;nfdf cleof]u nfu]sf] JolQm pk/
lu/ˆtf/Lsf] cfb]z hf/L ug{, ;fIfL lemsfpg, k|df0f a'‰g, lnvt bflvn u/fpg jf aofg
askq u/fpg ;Sg]5 .
-$_ ljz]ifflwsf/ ;ldltn] cfjZos 7x¥ofPdf cleof]u nfu]sf] JolQmnfO{ y'gfdf
/fvL sf/afxL ug{ ;Sg]5 . ljz]ifflwsf/ ;ldltn] ;f] adf]lhd s;}nfO{ y'gfdf /fv]sf]df ;f]
s'/fsf] hfgsf/L a}7snfO{ lbg'kg]5 { . a}7sn] pQm sf/afxL ab/ u/]df y'gfdf /fv]sf]
JolQmnfO{ oyfzL3| y'gfaf6 d'Qm ug'{ kg]{5 .

202. ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] k|ltj]bg M -!_ ljz]ifflwsf/ ;ldltn] cfk"mnfO{ ;'lDkPsf] k|To]s
k|ZgnfO{ 5fglag u/L cleof]u nfu]sf] JolQmnfO{ ;kmfO{ k]z ug]{ plrt df}sf ;d]t lbO{ ;a}
tYodf ljrf/ u/L ljz]ifflwsf/sf] xgg ePsf] xf] jf xf]Og, ;f] s'/fsf] 7x/ u/L sf/0f /
cfwf/ v'nfO{ l;kmfl/; ;lxtsf] k|ltj]bg a}7sdf k|:t't ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|ltj]bgdfly a}7sdf 5nkmn x'g] lbgsf] sDtLdf Ps
lbg cufj} ;f] k|ltj]bg ;a} ;b:onfO{ ljt/0f ul/g]5 .

203. ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] k|ltj]bgdfly ljrf/ M -!_ ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] k|ltj]bg a}7sdf
k|:t't ePkl5 ;efd'vn] tf]]s]sf] lbg / ;dodf ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] ;efklt jf lghsf]
cg'kl:yltdf ;f]xL ;ldltsf] Ho]i7 ;b:on] k|ltj]bgdfly ljrf/ ul/of];\ eGg] k|:tfj k]z
ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|ltj]bgdfly ljrf/ ul/of];\ eGg] k|:tfj k]z ePkl5 ;f]
k|ltj]bgdfly a}7sdf 5nkmn x'g]5 .

204. ;+zf]wg k]z ug{ ;lsg] M -!_ lgod @)% sf] pklgod -@_ adf]lhd k|ltj]bgdfly 5nkmn
x'Fbf ;efd'vn] lgwf{/0f u/]sf] sfo{ljlw cg'¿k ;+zf]wg k]z ug{ jf s'g} ljz]if s'/fsf]
;DaGwdf k'gM 5fglag ug{ k|ltj]bgnfO{ ljz]ifflwsf/ ;ldltdf lkmtf{ k7fOof];\ eGg] ;+zf]wg
k]z ug{ ;lsg]5 .

 53 
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k]z ePsf] ;+zf]wgdfly ;+lIfKt 5nkmn ePkl5 a}7sdf
lg0f{ofy{ k]z ul/g]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k|ltj]bgnfO{ ljz]ifflwsf/ ;ldltdf lkmtf{ k7fOof];\ eGg]
;+zf]wg :jLs[t ePdf ;f] k|ltj]bg ;ldltdf lkmtf{ k7fOg]5 . To;/L lkmtf{ cfPkl5 ;ldltn]
klg ;ft lbgleq k'gM 5fglag u/L cfˆgf] k|ltj]bg a}7sdf k]z ug]{5 .

205. ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] k|ltj]bg :jLs[t ul/of];\ eGg] k|:tfj M -!_ lgod @)# adf]lhd
ljz]ifflwsf/ ;ldltsf] k|ltj]bgdfly 5nkmn ;dfKt ePkl5 jf lgod @)& sf] pklgod -#_
adf]lhd ljz]ifflwsf/ ;ldltaf6 k|ltj]bg a}7sdf k'gM k|:t't ePkl5 s'g} ;b:on]
k|ltj]bgdf plNnlvt l;kmfl/; :jLs[t ul/of];\ eGg] k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfj k]z ePkl5 ;f] k|ltj]bgdf s'g} ;b:on] ;+zf]wg
k]z ug{ rfx]df ;efd'vn] pko'Qm 7x¥ofPsf] ¿kdf ;+zf]wg k]z ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k]z ePsf] k|:tfj jf pklgod -@_ adf]lhd k]z ePsf]
;+zf]wgdfly ;+lIfKt 5nkmn ePkl5 ;efd'vn] ;+zf]wgdf lg0f{o u/fO{ ljz]ifflwsf/ xgg
ePsf] k|ZgnfO{ a}7sdf lg0f{ofy{ k|:t't ug]{5 .

206. dfkmL lbg] jf ;hfo 36fpg ;Sg] M -!_ ljz]ifflwsf/sf] k|Zgdf ;+ljwfgsf] wf/f !)# sf]
pkwf/f -*_ adf]lhd ;efsf] lg0f{oaf6 cleo'QmnfO{ ;hfo ePsf]df lghn] ;efd'v dfk{mt
Ifdfofrgf u/L lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bg ;efd'vn] a}7s ;dIf k|:t't ug]{5 / cleo'Qmn]
u/]sf] Ifdfofrgfdf a}7s ;Gt'i6 ePdf tf]ls;s]sf] ;hfonfO{ dfkmL ug{ jf 36fpg ;Sg]5 .

kl/R5]b – @#
;efd'v jf pk;efd'vn] kb cg's"n cfr/0f gu/]sf] eGg] k|:tfj

207. ;efd'v jf pk;efd'vn] kb cg's"n cfr/0f gu/]sf] eGg] k|:tfj M -!_ s'g} ;b:onfO{
;efd'v jf pk;efd'vn] cfˆgf] kb cg's"n cfr/0f u/]sf] 5}g eGg] nfu]df k|ltlglw ;efsf
tTsfn sfod /x]sf] ;Dk"0f{ ;b:o ;ª\Vofsf] Ps rf}yfO{ ;b:osf] ;dy{g k|fKt u/L g]kfnsf]
;+ljwfgsf] wf/f (! sf] pkwf/f -^_ sf] v08 -u_ adf]lhdsf] k|:tfj k]z ug]{ ;"rgf
dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{ lbg'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfj k|fKt ePkl5 ;lrjn] ;f] k|:tfj ;efd'vsf]
lj¿4 eP pk;efd'v ;dIf, pk;efd'vsf] lj¿4 eP ;efd'v ;dIf / ;efd'v tyf
pk;efd'v b'j} pk/ Ps} ;fy k|fKt ePsf] eP lgod !) adf]lhd a}7ssf] cWoIftf ug{
dgf]gLt JolQm dWo]sf] Ho]i7 ;b:o ;dIf k]z ug]{5 . To:tf] k|:tfj btf{ ePsf] ldltn] ;ft
lbgleq a}7sdf 5nkmn x'g] u/L lbg / ;do tf]lsg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfjdfly a}7sdf 5nkmn x'g] lbgsf] sDtLdf Ps
lbg cufj} ;f] k|:tfjsf k|lt ;a} ;b:onfO{ ljt/0f ul/g]5 .

 54 
208. a}7ssf] cWoIftf M lgod @)& adf]lhd k]z ePsf] k|:tfj ;efd'vsf] lj¿4 ePdf ;f]
k|:tfjdfly 5nkmnsf] nflu tf]lsPsf] lbg k|ltlglw ;efsf] cWoIftf pk;efd'vn] ug]{5 .
;efd'v / pk;efd'v b'j} pk/ o; kl/R5]b adf]lhdsf] k|:tfj Ps} k6s k]z ePsf]
cj:yfdf lgod !) adf]lhd a}7ssf] cWoIftf ug{ dgf]gLt JolQm dWo]sf] Ho]i7 ;b:on]
ug]{5 .

209. k|:tfj pk/ 5nkmn / lg0f{o M -!_ 5nkmnsf] nflu tf]lsPsf] lbg / ;dodf k|:tfjs
;b:on] ;efsf] cWoIftf ug]{ JolQmaf6 cfˆgf] gfd af]nfOPkl5 k|:tfj k]z ug]{5 / lghn]
rfx]df k|:tfj k]z ug'{ cl3 jQmJo lbg ;Sg]5 . cf/f]k nfu]sf] kbflwsf/Ln] ;d]t 5nkmndf
efu lng / dt lbg kfpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|:tfj k|:t't ePkl5 ;efsf] cWoIftf ug]{ JolQmn]
5nkmn x'g] ;dofjlw lgwf{/0f ug]{5 / ;f] ;dofjlw ;lsPkl5 kb cg's"n cfr/0f gu/]sf]
cf/f]k nfu]sf] ;efd'v jf pk;efd'vn] cfk"mdfly nufOPsf] cf/f]ksf] ;kmfO{ ;DaGwdf
jQmJo lbg]5 . o;/L ;kmfO{ ;DaGwL jQmJo lbPkl5 k|:tfjs ;b:on] rfx]df cfk"mn] k]z
u/]sf] k|:tfj ;efsf] cg'dlt lnO{ lkmtf{ lng ;Sg]5 . k|:tfjs ;b:on] k|:tfj lkmtf{ lng
grfx]df jf a}7sn] cg'dlt glbPdf pQm k|:tfjnfO{ lg0f{ofy{ k|:t't ul/g]5 .
-#_ pklgod -@_ sf] k|of]hgsf] nflu ;efsf] lg0f{o ;b:osf] b:tvt ;lxtsf] dt
ljefhgåf/f x'g]5 .
-$_ lgod @)& adf]lhdsf] k|:tfj ;efsf] tTsfn sfod /x]sf] ;Dk"0f{ ;b:o
;ª\Vofsf] b'O{ ltxfO{ ax'dtaf6 kfl/t ePdf ;DalGwt ;efd'v jf pk;efd'v kbd'Qm x'g]5 .

kl/R5]b – @$
cg'kl:yltsf] ;"rgf, /fhLgfdf / :yfg l/Qmtf

210. cg'kl:yltsf] ;"rgf M -!_ s'g} ;b:o nuftf/ b;j6f jf ;f]eGbf a9L a}7sdf cg'kl:yt
/xg' kg]{ ePdf tT;DaGwL cu|Ld ;"rgf ;efd'vnfO{ lbg'kg]{5 .
-@_ s'g} ;b:o ;efsf] b;j6f eGbf sd a}7sdf pkl:yt x'g g;Sg] l:ylt ePdf
;efd'vnfO{ clu|d ;"rgf lbg'kg]5{ . cu|Ld ;"rgf lbg g;Sg] s'g} dgfl;a sf/0f eP
pkl:yt ePsf] tLg lbgleq ;"rgf lbg'kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd lbOg] ;"rgfdf cfk"m cg'kl:yt /xg] cjlw / sf/0f
;d]t pNn]v ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;"rgf eP ;efd'vn] ;efsf] :jLs[ltsf] lgldQ k|:t't
ug]{5 / pklgod -@_ adf]lhdsf] ;"rgf eP ;efd'vn] :jLs[t ug]{5 .

211. /fhLgfdf M -!_ ;efd'vn] pk;efd'vnfO{ ;Daf]wg u/L cfˆgf] kbaf6 /fhLgfdf lbg ;Sg]5 .
pk;efd'v jf s'g} ;b:on] cfˆgf] kbaf6 /fhLgfdf lbFbf ;efd'vnfO{ ;Daf]wg u/L
lbg'kg]5
{ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbOPsf] /fhLgfdf cWoIftf ug]{ JolQmn] a}7sdf k9]/

 55 
;'gfpg]5 . a}7s rfn" g/x]sf] cj:yfdf ;"rgfkqdf k|sfzg ul/g]5 .

212. :yfg l/Qmtfsf] ;"rgf M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f *( adf]lhd s'g} ;b:osf] :yfg l/Qm ePdf
;efd'vn] ;f] s'/fsf] hfgsf/L a}7snfO{ lbg]5 .
-@_ ;efsf] a}7s rfn" g/x]sf] cj:yfdf ;efd'vn] To:tf] hfgsf/L ;"rgfkqdf
k|sfzg u/fpg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd :yfg l/Qm ePsf] hfgsf/L ;lrjn] dlGqkl/ifb\ / lgjf{rg
cfof]unfO{ lbg]5 / ;f] ;DaGwL ;"rgf g]kfn /fhkqdf k|sfzg ug]{5 .

kl/R5]b – @%
;+;bLo bnsf] sfof{no

213. ;+;bLo bnsf] sfof{no M -!_ k|ltlglw ;efdf k|ltlglwTj ePsf /fhgLlts bnsf] ;+;bLo
bnsf] sfof{no ;lrjfno kl/;/df /xg]5 .
-@_ ;+;bLo bnsf] sfof{no ;~rfng ;DaGwL cGo Joj:yf bnsf] ;b:o ;+Vofsf]
cfwf/df sfo{Joj:yf k/fdz{ ;ldltsf] k/fdz{df ;efd'vsf] lgb]{zg cg';f/ ;lrjfnon]
ldnfpg]5 .

214. ljj/0f kmf/fd eg]{ M ;efsf k|To]s ;b:on] of] lgodfjnL k|f/De ePsf] ldltn] ;ft lbgleq
cg';"rL–% adf]lhdsf] JolQmut ljj/0f kmf/fd e/L ;lrjfnodf k]z ug'{ kg]{5 .
t/ of] lgodfjnL k|f/De x'g' cufj} Ps k6s JolQmut ljj/0f kmf/fd k]z ul/;s]sf]
;b:on] k'gM k]z ug'{ kg]{ 5}g .

215. k|ltlglw ;efdf k|ltlglwTj ug]{ /fhgLlts bnn] ljj/0f lbg'kg]{ M -!_ k|ltlglw ;efdf
k|ltlglwTj ug]{ /fhgLlts bnsf]] g]tfn] of] lgodfjnL k|f/De ePsf] ldltn] ;ft lbgleq
b]xfosf] ljj/0f ;lrjfnodf pknAw u/fpg' kg]{5 M–
-s_ cfˆgf] bnsf ;b:osf] gfd / ljj/0f,
-v_ ;lrjfno;Fu bnsf] tk{maf6 n]vfk9L ug{ clws[t ul/Psf a9Ldf
b'O{hgf ;b:osf] cg';"rL–^ adf]lhdsf] 9fFrfdf gfd / b:tvt
gd"gf,
-u_ ;DalGwt /fhgLlts bnsf] ljwfg jf lgodsf] Ps k|lt, /
-3_ ;DalGwt ;+;bLo bnsf] 5'§} ljwfg jf lgod eP ;f] sf] Ps k|lt .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bdf æbnsf] g]tfÆ eGgfn] ;DalGwt bnn] cfˆgf] g]tf egL 5fg]sf]
;b:onfO{ ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] ;efdf g]tfn] ug'{ kg]{ sfo{ ug{ ;DalGwt bnn] clws[t
u/]sf] ;b:onfO{ ;d]t hgfp“5 .
-@_ s'g} bn ;efsf] sfo{sfndf u7g ePdf To;/L u7g ePsf] ;fdfGotof ;ft
lbgleq ;f] bnsf] g]tfn] pklgod -!_ adf]lhdsf] ljj/0f ;lrjfnonfO{ lbg'kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ljj/0fdf s'g} kl/jt{g ePdf bnsf] g]tfn] To;/L
kl/jt{g ePsf] ldltn] ;ft lbgleq ;f] s'/fsf] ljj/0f ;lrjfnonfO{ lbg'kg]{5 .
 56 
kl/R5]b – @^
;b:osf] cfr/0f / cg'udg ;DaGwL Joj:yf

216. kfng ug'{ kg]{ cfrf/ ;+lxtf M -!_ ;efsf kbflwsf/L tyf ;b:on] ;+ljwfg adf]lhdsf]
pQ/bfloTj k"/f ug{ tyf lghsf] sfd sf/afxLdf ;fj{hlgs ljZjf; sfod ug{ b]xfo
adf]lhdsf cfrf/ ;+lxtfsf] kfng ug]{5g\ M–
-s_ ;efsf] nIo k"lt{ ug]{ tyf ;f] p2]Zosf nflu o; lgodfjnLsf] k"0f{
kfng ug]{,
-v_ ;dfhdf ljBdfg ;fj{hlgs g}ltstf / cfr/0f cg's'nsf] Jojxf/
ug]{,
-u_ a}7s jf cfkm" ;b:o ePsf] ;ldltdf pkl:yt eO{ o;sf sfd
sf/afxLdf lgoldt ?kdf efu lng] tyf cfˆgf] dtflwsf/sf] k|of]u
ug]{,
-3_ cfˆgf] st{Jo lg:jfy{ ?kdf OdfGbf/Lk"j{s tyf j:t'lgi7 eO{
pQ/bfoLk"0f{ ?kdf kfng ug]{,
-ª_ a}7s;Fu ;DalGwt x/]s sfd sf/afxLdf ;b:on] ;fj{hlgs
p2]ZonfO{ dxTj lbg] tyf lghL :jfy{ / ;fj{hlgs :jfy{sf aLr åGb
x'g] l:ylt ePdf :ki6 ?kdf ;fj{hlgs :jfy{sf nflu pleg],
-r_ a}7ssf s'g} sfd sf/afxLdf JolQmut lxtdf cfly{s kmfObf jf
z'Ns, kfl/>lds jf kfl/tf]lifs lnO{ af]Ng], dtbfg ug]{ jf efu lng]
sfd gug]{,
-5_ ;b:osf] x}l;otdf k|fKt ePsf uf]Ko ;"rgf Pj+ hfgsf/L a}7ssf]
p2]Zosf nflu dfq k|of]u ug]{ / cfly{s kmfObfsf nflu o;nfO{ s'g}
cGo JolQm jf ;+:yf;Fu n]gb]gsf] ljifo gagfpg], /
-h_ ;ef jf cfkm" ;b:o ePsf] ;ldltdf ljrf/fwLg /x]sf] s'g} ljifodf
cfˆgf] JolQmut jf lghL :jfy{ ufFl;Psf] ePdf a}7s jf ;ldltnfO{
hfgsf/L u/fO{ ;f] ljifodf x'g] 5nkmndf efu glng] .
-@_ o; lgod cGtu{tsf cfrf/;+lxtf kbflwsf/L / ;b:osf] ;fj{hlgs hLjgsf]
;a} kIfdf nfu" x'g]5g\ .
t/ kbflwsf/L tyf ;b:osf] k"0f{ ?kdf JolQmut jf lghL hLjg;Fu ;DalGwt sfd
jf Jojxf/nfO{ o;n] lgoldt u/]sf] dflgg] 5}g .

217. cfr/0f cg'udg ;ldltsf] u7g M -!_ ;efdf Pp6f cfr/0f cg'udg ;ldlt /xg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] u7g b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ;efd'v – ;efklt
-v_ pk;efd'v – pk;efklt
-u_ ljkIfL bnsf] g]tf
-3_ k|ltlglw ;efdf k|ltlglwTj ug]{ bnsf g]tfn] 5gf}6 u/]sf
;b:o dWo]af6 ;efd'våf/f dgf]gLt a9Ldf ( hgf – ;b:o
 57 
-ª_ ;+3Lo ;+;bsf] dxf;lrj – ;lrj

218. cfr/0f cg'udg ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ cfr/0f cg'udg ;ldltsf] sfd,
st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ s'g} ;b:on] lgod @!^ sf] pklgod -!_ df plNnlvt cfrf/
;+lxtfsf] pNnª\3g u/]sf] egL ;fj{hlgs ?kdf p7]sf k|Zg jf s;}n]
;ldlt ;dIf lbPsf] ;"rgfsf] cfwf/df cfjZos 5fglagsf] sfo{
k|f/De ug]{,
-v_ cfr/0fsf ;DaGwdf p7]sf k|Zgsf] ;DaGwdf ;DalGwt ;b:o tyf
cGo JolQm;Fu cfjZos hfgsf/L lng],
-u_ cfr/0fsf ;DaGwdf k|Zg p7fpg] JolQm, ;+:yf jf ;~rf/ dfWod;Fu
cfjZos hfgsf/L lng], /
-3_ ;b:osf] cfr/0fsf ;DaGwdf p7]sf k|Zgsf] ljifodf 5fglag ubf{
;Ílnt tYoaf6 ;DalGwt ;b:on] cfr/0fsf] pNnª\3g u/]sf]
b]lvG5 jf b]lvb}g eGg] ;DaGwdf :ki6 lg0f{o u/L ;f] sf] k|ltj]bg
a}7sdf k]z ug]{ .
-@_ cfr/0f cg'udg ;ldltn] cfjZostf cg';f/ ljz]if1 ;lxtsf] pk;ldlt u7g
ug{ ;Sg]5 .
-#_ cfr/0f cg'udg ;ldltn] cfˆgf] cGo sfo{ljlw cfkm} lgwf{/0f ug]{5 .
-$_ o; lgod adf]lhd s'g} ;b:o pk/ cfr/0f pNnª\3gdf 5fglag k|f/De
ul/Psf]df cfjZos ;xof]u ug'{ ;b:osf] st{Jo x'g]5 .
-%_ o; lgod adf]lhd s'g} ;b:o pk/ cfr/0f pNnª\3gdf 5fglag k|f/De
ul/Psf]df ;DalGwt ;b:onfO{ cfr/0f cg'udg ;ldltn] cfˆgf] s'/f eGg kfpg] plrt
df}sf k|bfg ug]{5 .
-^_ cfr/0f cg'udg ;ldltn] pklgod -!_ sf] v08 -3_ adf]lhd a}7sdf k]z u/]sf]
k|ltj]bgnfO{ a}7ssf] clen]vdf /flvg]5 .

kl/R5]b – @&
dGqLåf/f jQmJo, sfuhft 6]a'n / /fhLgfdf

219. dGqLåf/f jQmJo / hfgsf/L M -!_ ;fj{hlgs dxTTjsf] ljifodf dGqLn] ;efd'vsf] cg'dlt
lnO{ a}7sdf jQmJo jf hfgsf/L lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbOPsf] jQmJo jf hfgsf/Ldfly ;efd'vsf] cg'dlt lnO{
ljifoj:t'df s]lGb|t /xL k|Zg ;f]Wg ;lsg]5 / To:tf] k|Zgsf] hjfkm lbg] bfloTj ;DalGwt
dGqLsf] x'g]5 .

220. 6]a'n ug'{ kg]{ sfuhft M -!_ s'g} dGqLn] a}7sdf jQmJo jf hfgsf/L lbFbf s'g} ;/sf/L
sfuhkq jf k|ltj]bg jf To;sf] s'g} c+z pb\w[t u/]df To:tf] sfuhkq jf k|ltj]bg a}7sdf
6]a'n ug'{ kg]{5 .

 58 
t/ s'g} sfuhkq jf k|ltj]bg 6]a'n ubf{ /fli6«o ;'/Iff, zflGt Joj:yf jf
;fj{hlgs jf /fli6«o lxtsf] k|lts"n x'G5 eGg] kof{Kt cfwf/ / sf/0f ePdf ;f] sf] hfgsf/L
;bgnfO{ u/fO{ dGqLn] To:tf] sfuhkq jf k|ltj]bg 6]a'n gug{ ;Sg]5 .
-@_ s'g} sfuhkq jf k|ltj]bgsf] ;f/f+z pNn]v u/]df To:tf] sfuhkq jf k|ltj]bg
6]a'n ug'{ kg]{ 5}g .

221. /fhLgfdf lbg] dGqLåf/f jQmJo M -!_ dGqL kbaf6 /fhLgfdf lbg] ;b:on] tTsfn cfk"mn]
lbPsf] /fhLgfdfsf] ;DaGwdf ;efd'vsf] cg'dlt lnO{ a}7sdf jQmJo lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbOPsf] jQmJodfly s'g} 5nkmn x'g] 5}g .

kl/R5]b – @*
;lGw
222. ;lGwsf] k|:t'tL M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f @&( adf]lhd ;lGwsf] cg'df]bg, ;lDdng, :jLs[lt jf
;dy{g ug'{ kg]{ ePdf ;DalGwt dGqLn] ;lGwsf] k|s[lt ;lxt b]xfosf ljj/0f v'nfO{ To:tf]
;lGwsf] k|fdfl0fs k|ltsf] k|dfl0ft k|lt / g]kfnL efiffdf cg'jfb ul/Psf] k|lt ;d]t ;+nUg u/L
dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{ ;"rgf lbPsf] kfFr lbgkl5sf] s'g} j}7sdf ;f]
;DaGwL k|:tfj k|:t't ug{ ;lsg]5 M–
-s_ cg'df]bg, ;lDdng, :jLs[lt jf ;dy{g ug'{ kg]{] ;lGwsf] p2]Zo,
To;df ePsf d'Vo–d'Vo Joj:yf tyf To:tf] ;lGwdf g]kfn /fHo jf
g]kfn ;/sf/ kIf x'g' kg]{ sf/0f tyf To;sf] cf}lrTo,
-v_ To:tf] ;lGwaf6 x'g] /fli6«o lxt / To;af6 lgjf{x ug'{ kg]{ bfloTj,
-u_ To:tf] ;lGw sfof{Gjog ug{ 5'§} sfg"g agfpg' kg]{ jf gkg]{ < 5'§}
;+:yfut tyf cGo Joj:yf x'g' kg]{ sL gkg]{ < kg]{ eP ;f] ;DaGwL
ljj/0f,
-3_ ax'kIfLo ;lGwsf] xsdf To:tf] ;lGwsf] kIf eO;s]sf] s'g} d'n's eP
To:tf d'n'ssf] gfd / ;ª\Vof,
-ª_ ;lGwsf ;DaGwdf ;lGw cGtu{tsf] ;+oGqn] u/]sf] s'g} JofVof jf
wf/0ff eP To:tf] JofVof jf wf/0ff, /
-r_ ax'kIfLo ;lGwdf cf/If0f /fVg' kg]{ ePdf ;f] sf] sf/0f / cf/If0fsf]
k|:tfj .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;"rgf k|fKt ePkl5 dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf
;lrjn] pQm ;lGwsf] k|lt j}7sdf k|:t't x'g] lbgeGbf sDtLdf b'O{lbg cufj} ;b:onfO{
pknAw u/fpg' kg]{5 .
-#_ ;lGwsf] cg'df]bg, ;lDdng, :jLs[lt jf ;dy{g ug{ a}7sdf k|:t't ubf{ ;DalGwt
dGqLn] jQmJo lbg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd dGqLn] jQmJo lbPkl5 ;lGw pk/ ;fdfGo 5nkmn ug{
cWoIfn] ;dofjlw lgwf{/0f ug]{5 .
223. ;lGwdflysf] ;fdfGo 5nkmn M -!_ lgod @@@ adf]lhd ;lGw k|:t't eO;s]kl5sf] csf]{ s'g}
 59 
a}7sdf k|:tfjs ;b:on] ;f] ;lGwdfly ;fdfGo 5nkmn ul/of];\ eGg] k|:tfj ug{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfjdfly 5nkmn x'Fbf cg'df]bg, ;lDdng, :jLs[lt jf
;dy{g ug'{ kg]{ jf gkg]{ s'/fdf l;ldt /xL ;lGwsf] ;}4flGts kIfdf dfq 5nkmn ul/g]5 .
-#_ 5nkmnsf] cGTodf ;DalGwt dGqLn] 5nkmndf p7]sf k|Zgsf] hjfkm lbg]5 .
224. cf/If0f pk/ ;+zf]wg M -!_ lgod @@# adf]lhd ;fdfGo 5nkmn ;dfKt ePsf] Ps ;o aL;
306fleq ;f] ;lGwsf] Joj:yf cGtu{t cf/If0f /fVg ;lsg] /x]5 eg] jf To:tf] ;lGwsf] s'g}
k|fjwfgsf] JofVof g]kfn ;/sf/n] cfˆgf] xsdf :ki6 u/L 3f]if0ff ug{ ;lsg] /x]5 jf To:tf]
k|:tfj ul/Psf] eP ;f] ;DaGwL ljifodf ;Lldt /xL ;+zf]wg k]z ug{ rfxg] ;b:on] To:tf]
;+zf]wgsf] ;"rgf dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjnfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt s'g} ;+zf]wgnfO{ o; lgodfjnLsf] cwLgdf /xL
:jLs[t ug]{, c:jLs[t ug]{ jf ;DalGwt ;b:onfO{ af]nfO{ To;df ;'wf/ ug]{ jf Ps} cfzosf
PseGbf a9L ;+zf]wgnfO{ PsLs[t u/L :jLs[t ug]{ clwsf/ ;efd'vnfO{ x'g]5 .
225. ;fdfGo 5nkmn ;dfKt ePkl5sf] sfo{ljlw M ;lGw pk/ ;fdfGo 5nkmn ;dfKt ePkl5sf]
s'g} a}7sdf k|:t'tstf{ dGqLn] b]xfosf] s'g} Ps k|:tfj k|:t't ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ;lGwsf] k|fjwfgdfly ;bgdf 5nkmn ul/of];\, jf
-v_ ;lGwdfly 5nkmn ug{ ;DalGwt ;ldltdf k7fOof];\ .
226. ;+zf]wg ;lxt ;lGwsf k|fjwfgdfly lj:t[t 5nkmn M -!_ ;+zf]wg ;lxt ;lGwsf]
k|fjwfgdfly ljrf/ ubf{ ;fdfGotof cf/If0f /flvPsf k|fjwfgsf] qmdfg';f/ ul/g]5 /
;efd'vn] gfd af]nfPsf] ;b:on] jf lghn] clws[t u/]sf] ;b:on] ;+zf]wg k|:t't ug{
;Sg]5 .
-@_ 5nkmnaf6 ;+zf]wg :jLsf/ ul/Psf] k|To]s cf/If0f /flvPsf jf :ki6 kfl/Psf
k|fjwfgsf ;DaGwdf qmdfg';f/ ;efd'vn] æof] ;lGwsf] cË agf];\Æ eGg] k|:tfj lg0f{ofy{ k]z
ug]{5 .
t/ ;dosf] ldtJolotfsf] nflu 5nkmndf bf]xf]/f]kg x6fpg Ps} k|fjwfg jf ;f]
cGtu{t k|fKt cGof]Gofl>t ;+zf]wgnfO{ Ps;fy 5nkmn ug]{ cg'dlt lbg ;lsg]5 /
k|fjwfgdflysf] 5nkmnsf] qmddf ;lGwsf] s'g} efu jf k|fjwfgnfO{ cl3–kl5 u/L 5nkmndf
/fVg jf s'g} efu jf k|fjwfgnfO{ kl5 ljrf/ ug]{ u/L d'ntjL /fVg ;lsg]5 .
:ki6Ls/0f M of] lgod / lgod @@@ sf] k|of]hgsf] nflu ;DalGwt ;ldltdf ;lGwdfly
bkmfjf/ 5nkmn x'Fbfsf] cj:yfdf æ;efd'vÆ eGgfn] ;DalGwt ;ldltsf] ;efkltnfO{ /
æa}7sÆ eGgfn] ;f]xL ;ldltsf] a}7snfO{ ;d]t hgfpg]5 .
227. ;+zf]wg lkmtf{ lng ;lsg] M ;+zf]wg k|:t'tstf{ ;b:on] a}7ssf] :jLs[lt lnO{ ;+zf]wg lkmtf{
lng ;Sg]5 .
228. ;ldltsf] k|ltj]bg M ;DalGwt ;ldltdf ;lGwsf] k|fjwfgdfly lj:t[t 5nkmn ;dfKt ePkl5
;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltj]bg tof/ u/L ;efkltn] jf lghsf] cg'kl:yltdf ;efd'vn]
tf]s]sf] ;f]xL ;ldltsf] cGo s'g} ;b:on] ;f] ;DaGwL k|ltj]bg a}7sdf k]z ug]{5 .

 60 
229. ;ldltsf] k|ltj]bg k|:t't ePkl5sf] sfo{ljlw M -!_ ;DalGwt ;ldltsf] k|ltj]bg k|:t't
ePkl5 ;f] k|ltj]bg ;a} ;b:onfO{ ljt/0f ul/g]5 .
-@_ ;efd'vn] cGoyf cfb]z lbPdf afx]s k|ltj]bg ljt/0f ePsf] rf}aL; 306fkl5sf]
s'g} ;dodf ;lGw k|:t'tstf{ ;b:on] k|ltj]bg ;lxtsf] ;lGwdfly 5nkmn ul/of];\ eGg]
k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] k|:tfj :jLs[t ePkl5 ;ldltsf] k|ltj]bg / ;f] ;DaGwL
;lGwsf] k|fjwfgdf dfq 5nkmn ug{ ;lsg]5 .
230. ;lGw cg'df]bg, ;lDdng, :jLs[lt jf ;dy{g ug]{ k|:tfj M -!_ a}7sdf lj:t[t 5nkmn
ePsf]df ;f] ;dfKt ePkl5 / ;ldltdf 5nkmn ePsf]df ;ldltsf] k|ltj]bgdflysf] 5nkmn
;dfKt eO{ ;+zf]wgnfO{ ;efsf] lg0f{ofy{ qmdzM k]z ul/;s]kl5 ;lGw k|:t'tstf{ ;b:on]
;lGw cg'df]bg ul/of];\ eGg] k|:tfj k|:t't ug]{5 .
-@_ ;+ljwfgsf] wf/f @&( sf] pkwf/f -@_ df pNn]v ePsf ljifo afx]s cGo
ljifosf ;lGwsf] cg'df]bg, ;lDdng, :jLs[lt jf ;dy{g ;DaGwL k|:tfj ;efsf] ax'dtaf6
cg'df]bg x'g'kg]{5 .
-#_ ;+ljwfgsf] wf/f @&( sf] pkwf/f -@_ df pNn]v ePsf ljifosf ;lGwsf]
cg'df]bg, ;lDdng, :jLs[lt, ;dy{g ;DaGwL k|:tfj ;efdf tTsfn sfod /x]sf] ;Dk"0f{
;b:o ;+Vofsf] b'O{ ltxfO{ jx'dtaf6 kfl/t x'g'kg]{5 .
-$_ pklgod -@_ / -#_ adf]lhd ;lGwsf] cg'df]bg, ;lDdng, :jLs[lt jf ;dy{g
;DaGwL k|:tfj :jLs[t ePkl5 ;Gb]z ;lxt ;lrjn] /fli6«o ;efdf k7fpg]5 .
-%_ /fli6«o ;efdf k]z eO{ ;f] ;efaf6 cg'df]bg, ;lDdng, :jLs[lt, ;dy{g eO{
cfPsf] ;+ljwfgsf] wf/f @&( sf] pkwf/f -@_ df pNn]v ePsf ljifosf] ;lGwsf] cg'df]bg,
;lDdng, :jLs[lt, ;dy{g ;DaGwL ;Gb]z ;lxtsf] k|:tfj ;lrjn] ;efdf 6]a'n ug]{5 /
To;sf] k|lt ;b:onfO{ ljt/0f ug]{5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd ;Gb]z ;lxt ;lGwsf] k|lt ljt/0f ePsf] b'O{ lbgkl5
k|:t'tstf{ ;b:on] ;f] dfly ljrf/ ul/of];\ eGg] k|:tfj k|:t't ug{ ;Sg]5 .
t/ ;efd'vn] pko'Qm ;Dem]df ;Gb]z ;lxt ;lGwsf] k|lt ljt/0f ePkl5sf] s'g} klg
a}7sdf To:tf] k|:tfj k|:t't ug{ cg'dlt lbg ;Sg]5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhdsf] k|:tfj / To;kl5sf] sfo{ljlwsf] xsdf ;efdf k]z
ePsf] ;lGw ;DaGwL sfo{ljlw nfu" x'g]5 .
231. hfgsf/L k7fpg' kg]{ M ;efdf pTklQ eO{ ;+3Lo ;+;bsf] b'j} ;bgaf6 ;lGw cg'df]bg,
;lDdng, :jLs[lt jf ;dy{g eP gePsf] hfgsf/L dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf
;lrjn] ;DalGwt dGqfno / k//fi6« dGqfnodf k7fpg' kg]{5 .

kl/R5]b – @(
;Í6sfnLg cj:yfsf] 3f]if0ff jf cfb]z cg'df]bg ;DaGwL Joj:yf

232. ;Í6sfnLg cj:yfsf] 3f]if0ff jf cfb]z cg'df]bgsf] nflu k|:tfj M -!_ /fi6«kltåf/f
;+ljwfgsf] wf/f @&# sf] pkwf/f -!_ adf]lhd g]kfn /fHodf ;Í6sfnLg cj:yfsf] 3f]if0ff jf
 61 
cfb]z hf/L ePsf]df cfb]z hf/L ePsf] ldltn] Ps dlxgf leq ;f] ;DaGwL k|:tfjsf] ;"rgf
k|wfgdGqLn] dxf;lrjnfO{ lbg'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] 3f]if0ff jf cfb]zsf] ;"rgf k|fKt ePsf] kfFr lbgkl5sf]
s'g} a}7sdf ;efd'vn] k|:tfj k]z ug]{ lbg / ;do tf]Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] lbg / ;dodf ;efd'vfsf] cg'dlt lnO{
k|wfgdGqLn] ;Í6sfnLg cj:yfsf] 3f]if0ff jf cfb]z hf/L ug'{ kg]{ cfwf/ / sf/0fsf]
;DaGwdf jQmJo lbO{ a}7sdf k|:tfj k]z ug]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd k|:tfj k]z ePkl5 ;f] k|:tfjdfly 5nkmn ug{ ;efd'vfn]
;dofjlw tf]Sg]5 . 5nkmnsf] qmddf p7]sf k|Zgsf] hjfkm k|wfgdGqL jf lgh c:j:y eO{
jf sfa" aflx/sf] kl/l:ylt k/L cfkm}F pkl:yt x'g c;dy{ ePdf lghåf/f clws[t dGqLn]
lbPkl5 5nkmn ;dfKt x'g]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd 5nkmn ;dfKt ePkl5 ;efd'vn] pQm k|:tfjnfO{
lg0f{ofy{ a}7sdf k|:t't ug]{5 .
-^_ pklgod -!_ adf]lhd k|:t't k|:tfjdfly ;efsf] lg0f{o ;b:osf] b:tvt
;lxtsf] dt ljefhgåf/f x'g]5 .
-&_ pklgod -!_ adf]lhdsf] 3f]if0ff jf cfb]z hf/L ePsf] ;dodf ;+3Lo ;+;bsf]
clwj]zg rfn' g/x]sf] cj:yf eP To:tf] 3f]if0ff jf cfb]z hf/L ePsf] ldltn] a9Ldf kGw|
lbgleq a}7s a:g] u/L clwj]zg cfXjfg ug'{ kg]{5 .

233. ;Í6sfnLg cj:yfsf] 3f]if0ff jf cfb]zsf] Dofb a9fpg] k|:tfj M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f @&# sf]
pkwf/f -^_ adf]lhd ;Í6sfnLg cj:yfsf] 3f]if0ff jf cfb]zsf] Dofb a9fpg] k|:tfjsf]
;"rgf k|wfgdGqLn] ;lrjnfO{ lbg'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfj ;DaGwL cGo k|lqmof lgod @#@ df pNn]v eP
adf]lhd x'g]5 .

234. dlGqkl/ifb\nfO{ hfgsf/L lbg] M o; kl/R5]b adf]lhdsf] 3f]if0ff jf cfb]z cg'df]bg ePsf] jf
gePsf] Joxf]/f dxf;lrj jf lghsf] cg'kl:yltdf ;lrjn] dlGqkl/ifb\nfO{ hfgsf/L lbg]5 .

kl/R5]b – #)
ljljw

235. dxfGofoflwjQmfn] /fo JoQm ug]{ M -!_ ;efd'vn] s'g} sfg"gL k|Zgsf] ;DaGwdf
dxfGofoflwjQmfsf] /fo lng cfjZos 7fg]df ;+ljwfgsf] wf/f !%* sf] pkwf/f -$_ adf]lhd
dxfGofoflwjQmfnfO{ ;bgdf pkl:yt eO{ /fo JoQm ug{ cg'dlt lbg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd JoQm ul/Psf] /fodfly 5nkmn x'g] 5}g .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] /fo JoQm ug]{ k|lqmof ;efd'vn] lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .

 62 
236. dxf;lrjsf] ljz]if clwsf/ M dxf;lrjn] ;ef jf o;sf] s'g} ;ldlt jf pk;ldltsf]
a}7sdf k|j]z ug{ / a}7sdf sfo{/t ;lrj jf clws[tnfO{ lgb]{zg lbg jf a}7sn] dfu]sf]
sfo{ljlw ;DaGwL ;Nnfx lbg ;Sg]5 .

237. clen]vsf] ;'/Iff M -!_ ;ef / o;sf ;ldltsf] lg0f{o tyf sf/afxLsf] clen]v ;lrjn]
;'/lIft /fVg nufpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd /flvg] clen]v ;efd'vsf] cfb]z lagf ;lrjn] ;ef
ejgaf6 aflx/ n}hfg s;}nfO{ cg'dlt lbg] 5}g .
-#_ ;efdf ;b:on] cfk"mn] af]n]sf] >Jo / b[Zosf] clen]v dfu u/]df To:tf] clen]v
;lrjfnon] pknJw u/fpg] 5 .

238. efiff M -!_ k|ltlglw ;ef jf o;sf ;ldltsf] sfd sf/afxL g]kfnL efiffdf x'g]5 . s'g}
;b:on] cfˆgf] dft[efiffdf af]n]sf] cj:yfdf To;nfO{ clen]v /fVg] Joj:yf ldnfpg
;lsg]5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg af]nfO{ ;DaGwL ckfËtf ePsf
;b:osf] xsdf ;efd'vn] To:tf] ;b:onfO{ ;fÍ]lts efiffdf cfˆgf] ljrf/ k|s6 ug{ / To:tf]
ljrf/nfO{ lghsf] ;xof]uLn] ;Fu} cg'jfb u/L a}7sdf ;'gfpg] cg'dlt lbg ;Sg]5 .

239. kf]zfs / k|tLs M ;b:osf] kf]zfs / ;+3Lo ;+;bsf] k|tLs sfo{Joj:yf k/fdz{ ;ldltsf]
k/fdz{df ;efd'vn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .

240. ;lrjfno ;DaGwL Joj:yf M -!_ ;+3Lo ;+;bsf] sfd sf/afxL ;~rfng tyf Joj:yfkg ug{,]
ljwflosL sfo{df ;xof]u ug{, kbflwsf/L tyf ;b:onfO{ cfjZos ;]jf ;'ljwf pknAw
u/fpg / ;+3Lo ;+;b ;lrjfnosf] ;~rfng Pj+ Joj:Yffkg ug{sf nflu ;lrjfno /xg]5 .
-@_ dxf;lrjn] ;lrjfnosf] k|zf;sLo k|d'vsf] ?kdf sfo{ ug]{5 .
-#_ dxf;lrjn] cfkm'nfO{ ePsf] clwsf/ dWo] cfjZostf cg';f/ s]xL clwsf/
k|ltlglw ;efsf] ;lrj, /fli6«o ;efsf] ;lrj / ;lrjfno ;lrjnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
-$_ ;lrjfno ;DaGwL cGo Joj:yf k|rlnt g]kfn sfg'g / ;f] cGtu{t ;lrjfno
;~rfng tyf Joj:yfkg ;ldltn] :jLs[t u/]sf] lgodfjnL adf]lhd x'g]5 .

241. ;lrjfno ;~rfng tyf Joj:yfkg ;ldlt M -!_ ;+3Lo ;+;b / ;lrjfnonfO{ ;~rfng
tyf Joj:yfkg ug{ cfjZos gLlt, sfo{qmd tyf ah]6 lgwf{/0f ug{ / /]vb]v, lgoGq0f Pj+
;'kl/j]If0f ug{sf] nflu b]xfo adf]lhdsf] ;lrjfno ;~rfng tyf Joj:yfkg ;ldlt /xg]5 .
-s_ ;efd'v – ;efklt
-v_ /fli6«o ;efsf] cWoIf – ;b:o
-u_ pk;efd'v – ;b:o
-3_ /fli6«o ;efsf] pkfWoIf – ;b:o
-ª_ dxf;lrj – ;b:o
-r_ k|ltlglw ;efsf] ;lrj – ;b:o
-5_ /fli6«o ;efsf] ;lrj – ;b:o
 63 
-h_ ;lrjfno ;lrj -;+;bLo cWoog tyf cg';Gwfg_ – ;b:o
-em_ ;lrjfno ;lrj -k|zf;g_ – ;b:o ;lrj
-@_ ;efd'vsf] kb l/Qm /x]sf] cj:yfdf /fli6«o ;efsf] cWoIfn] pklgod -!_
adf]lhdsf] ;ldltsf] ;efklt eO{ sfo{ ug]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd
x'g]5 M—
-s_ ;lrjfnosf] ;~rfng tyf Joj:yfkg ;DaGwL sfo{ ug]{,
-v_ ;+3Lo ;+;b tyf ;lrjfnosf] jflif{s sfo{qmd tyf ah]6 lgwf{/0f ug]{ / vr{
;DaGwL dfkb08 lgwf{/0f ug]{,
-u_ k|ltlglw ;ef, /fli6«o ;ef, ;+;bLo ;ldlt Pj+ ;+o'Qm ;ldlt aLr ;dGjo,
;xsfo{ / ;fdGh:otf sfod ug{], u/fpg],
-3_ ;+3Lo ;+;bsf sfd sf/afxLnfO{ k|efjsf/L agfpg cfjZos cg';GwfgfTds
sfo{ ug]{, u/fpg],
-ª_ k|b]z ;ef;Fu cfjZos ;dGjo / ;xsfo{ ug]{,
-r_ ;lrjfnodf /xg]] sd{rf/Lsf] b/aGbL / sfo{ljj/0f lgwf{/0f ug]{,
-5_ ;lrjfnosf sd{rf/Lsf] j[lQljsf; Pj+ ;'ljwf lgwf{/0f ;DaGwL sfo{ ug]{,
-h_ ;+3Lo ;+;b tyf ;lrjfnosf] ef}lts lgdf{0f / ;'wf/ ;DaGwL cNksfnLg tyf
bL3{sfnLg gLlt toug]{, u/fpg],
-em_ kbflwsf/L, ;b:o / sd{rf/Lsf] Ifdtf clej[l4 ;DaGwL sfo{ ug]{,
-`_ g]kfn ;/sf/;Fu ;dGjo u/L ;+3Lo ;+;b, ;+;bLo ;ldlt Pj+ ;+o'Qm ;ldltsf]
jflif{s sfo{tflnsf tof/ ug]{,
-6_ ldq/fi6«sf Joj:yflksf, cGt/Joj:yflksf ;+3, Pl;of k|zfGt ;+;bLo d~r,
;fs{ ;efd'v ;+3, Pl;ofnL ;+;bLo ;ef nufot cGo cGt/f{li6«o ;+3–
;+:yf;Fu ;Dks{, ;dGjo, ;xof]u / ;+;bLo k|ltlglwd08nsf] cfbfg k|bfg
ug]{ .
-$_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ tf]lsP adf]lhd
x'g]5 .
-%_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] cfjZos b]v]df dGqL / ;+j}wflgs jf cGo
lgsfosf kbflwsf/LnfO{ ;ldltsf] a}7sdf cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
-^_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;ldlt cfk}mn] lgwf{/0f
u/] adf]lhd x'g]5 .

242. lj1 jf lj1 ;d"x ;DaGwL Joj:yf M -!_ ;efd'vn] ;ef jf ;ldltsf] sfddf ;xof]u
k'¥ofpg cfjZostf cg';f/ lj1sf] lgo'lQm jf lj1 ;d"xsf] u7g ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm ePsf] lj1 jf u7g ePsf] lj1 ;d"xsf] kfl/>lds
/ ;]jfsf zt{ ;efd'vn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .

243. sfg"gL /fo ;Nnfx M -!_ ;ef jf o;sf] s'g} ;ldltsf] a}7ssf] sfd sf/afxLdf s'g} sfg"gL
 64 
k|Zg p7]df ;lrjfnosf] sfg"g ;Nnfxfsf/sf] /fo ;Nnfx lnOg]5 / ;ef jf ;ldlt kIf jf
ljkIf ePsf] s'g} d'2f dfldnfdf lghn] ;ef jf ;ldltsf] k|ltlglwTj ;d]t ug]{5 .
t/ k|ltlglw ;ef jf ;ldltn] ;f] k|of]hgsf] nflu 5'§} sfg'gljb lgo'Qm u/L ;xof]u
lng o; lgodn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .

244. ;b:osf] kqmfp ;DaGwL hfgsf/L M -!_ ;+ljwfgsf] wf/f !)# sf] pkwf/f -^_ sf]
k|ltaGwfTds jfSof+z adf]lhd s'g} ;b:o kqmfp ul/Psf] ;"rgf k|fKt ePdf ;efd'vn]]
To;sf] hfgsf/L ;bgnfO{ tTsfn lbg]5 .
-@_ a}7s grn]sf] cj:yfdf pklgod -!_ adf]lhdsf] ;"rgf k|fKt ePdf ;efd'vn]]
;lrjfnosf] ;"rgfkf6Ldf ;f] sf] ;"rgf 6fF; ug{ nufO{ ;fj{hlgs ug{ nufpg]5 .
-#_ ;+ljwfgsf] wf/f !)# sf] pkwf/f -^_ sf] k|ltaGwfTds jfSof+z adf]lhd s'g}
;b:onfO{ kmf}hbf/L cleof]udf kqmfp ul/Psf] hfgsf/L k|fKt ePdf To:tf] ;b:onfO{ k|x/L
lx/f;tdf /x]sf] cj:yfdf jf k|rlnt sfg"g adf]lhd tLg jif{ jf ;f] eGbf a9L s}bsf]
;hfo x'g] jf g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L d'2fdf cleof]ukq bfo/ eO{ lgh k"k{Ifsf] nflu
y'gfdf /x]sf]df To:tf] y'gfdf /x]sf] cjlwe/ lghnfO{ ;b:osf] x}l;otn] s'g} sfo{ ug{ jf
s'g} clwsf/ jf pGd'lQm k|fKt x'g] 5}g / To:tf] cjlwe/ lghsf] kfl/>lds, ;]jf / ;'ljwf
:ylut x'g]5 .
-$_ s'g} ;b:onfO{ kmf}hbf/L d'2fdf cbfntsf] clGtd km};nfn] s}bsf] ;hfo x'g]
7x/ ePsf]df To:tf] s}bdf a:g' kg]{ cjlwe/ jf s'g} ;b:on] kmf}hbf/L d'2fdf cbfntsf]
km};nf adf]lhd s}bsf] ;hfo e'Qmfg ul//x]sf]df ;f] cjlwe/ To:tf] ;b:o :jtM lgnDjg
ePsf] dflgg]5 .

245. ;b:osf] dgf]gog M o; lgodfjnLdf n]lvPb]lv afx]s k|ltlglw ;ef;Fu ;DalGwt ;ldlt,
;d"x, ;ª\3 jf o:t} lgsfodf k|ltlglwTj ug]{ ;b:osf] dgf]gog ;b:osf] 1fg, ;Lk, ?lr
Pj+ ;bgdf /x]sf] bnLo ;+/rgfnfO{ b[li6ut u/L ;efd'vn] ug{ ;Sg]5 / To:tf] ;ldlt,
;d"x, ;ª\3 jf lgsfosf] u7g / sfo{ljlw ;efd'vn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .

246. k|j]z lgoldt ug]{ clwsf/ M -!_ ;efsf] a}7s ;fdfGotof v'nf /xg]5 .
-@_ ;efsf] sfd sf/afxL x]g{ cfpg] JolQmsf] ;'ljwfnfO{ Wofgdf /fvL k|j]z lgoldt
tyf lgoGq0f ug]{ clwsf/ ;efd'vnfO{ x'g]5 . To;/L k|j]z lgoldt ug{ ;efd'vn]
cfjZostf cg';f/ k|j]zkqsf] Joj:yf ug{ nufpg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd hf/L ul/Psf] k|j]zkq lnO{ a}7s ejgleq k|j]z ug]{
JolQmn] To:tf] k|j]zkqdf plNnlvt zt{sf] kfng ug'{ kg]{5 / s;}n] tL zt{ kfng gu/]df
To:tf] JolQmnfO{ ;efd'vsf] cfb]zn] a}7s ejgaf6 lgisfzg ug{ ;lsg]5 .

247. a}7snfO{ ;Daf]wg M -!_ s'g} ljb]zL /fi6«sf] /fi6« k|d'v, ;/sf/ k|d'v, ;efd'v, cWoIf jf
;+o'Qm /fi6« ;ª\3sf dxf;lrjn] a}7snfO{ ;Daf]wg ug]{ Joj:yfsf nflu g]kfn ;/sf/n]
cg'/f]w u/]df ;efd'vn] cg'dlt lbg ;Sg]5 . ;Daf]wg ug]{ kbflwsf/LnfO{ ;efd'vn] lglZrt
:yfg lgwf{/0f ug{]5 .

 65 
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;Daf]wgsf] nflu ckgfOg] k|lqmof ;efd'vn] tf]s] adf]lhd
x'g]5 .

248. sf/afxLsf] ;+lIfKt ljj/0f M ;efsf] sf/afxLsf] ;+lIfKt ljj/0f ;b:onfO{ ljt/0f ul/g]5 .

249. cfGtl/s sfo{ljlw M sfo{Joj:yf k/fdz{ ;ldltsf] k/fdz{ / ;efsf] :jLs[lt lnO{ ;efd'vn]
cfjZostf cg';f/ cfGtl/s sfo{ljlw agfpg ;Sg]5 .

250. lgodsf] lgnDag M -!_ s'g} klg ;b:on] ;efd'vsf] cg'dlt lnO{ o; lgodfjnLsf] s'g}
lgodnfO{ k|ltlglw ;ef;dIf ljrf/fwLg s'g} sfo{sf] ;DaGwdf nfu" gx'g] u/L lgnlDat
ul/of];\ eGg] k|:tfj k]z ug{ ;Sg]5 / ;f] k|:tfj kfl/t ePdf pQm lgod tTsfnsf nflu
lgnlDat ePsf] dflgg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfa ;fdfGotof s'g} ljw]osnfO{ ;+lIfKt k|s[ofaf6
kfl/t ug{sf] nflu ;do ;Ldf 5f]6\ofpg] k|of]hgsf] nflu dfq k]z ug{ ;lsg]5 .

251. afwf c8\sfp k'msfpg] clwsf/ M of] lgodfjnLsf] k|of]u ubf{ k/]sf afwf c8\sfp km'sfpg] /
;+ljwfg tyf o; lgodfjnLsf] cwLgdf /xL cfjZos cfb]z jf lgb]{zg lbg] clwsf/
;efd'vnfO{ x'g]5 . To:tf cfb]z jf lgb]{zg To;kl5 a:g]] a}7saf6 cg'df]bg u/fpg' kg]{5 .
o;/L cg'df]bg ePsf cfb]z jf lgb]{zg o; lgodfjnLdf k/] ;/x dflgg]5g\ .

252. lgodfjnLsf] JofVof M o; lgodfjnLsf] JofVof ug]{ clwsf/ ;efd'vnfO{ x'g]5 / lghsf]
lg0f{o clGtd x'g]5 . To:tf] lg0f{osf] hfgsf/L a}7snfO{ lbg'kg]{5 .

253. cfGtl/s sfd sf/afxL dflgg] M o; lgodfjnL adf]lhd ;Dkfbg ul/g] sfd sf/afxL
;efsf] cfGtl/s sfd sf/afxL dflgg] 5 . o; ;DaGwdf s'g} cbfntdf k|Zg p7fOg] 5}g .

254. ;+zf]wg ;DaGwL Joj:yf M -!_ ;efn] o; lgodfjnLdf cfjZos ;+zf]wg ug{ ;Sg]5 .
-@_ of] lgodfjnL ;+zf]wg ug{ cfjZos 7fg]df s'g} ;b:on] ;f] ;DaGwL sf/0f /
ljj/0f ;lxtsf] k|:tfjsf] ;"rgf ;efd'vnfO{ lbg'kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] ;"rgf ;efd'vn] pko'Qm 7fgL cg'dlt lbPdf ;f]
k|:tfj k|:t'tstf{ ;b:on] lgodfjnL ;+zf]wg d:of}bf ;ldlt u7g ul/of];\ egL ;ldltdf
/xg] ;b:osf] gfd ;lxtsf] k|:tfj :jLs[ltsf] nflu a}7sdf k|:t't ug]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf] ;ldltdf cfjZostf cg';f/sf] ;ª\Vofdf ;b:o
/xg]5g\ / ;ldltsf] ;efklt ;ldltsf ;b:on] cfkm"dWo]af6 rog ug]{ 5g\ .
-%_ ;ldltn] a}7sdf k|ltj]bg k]z u/]kl5sf] cGo sfo{ljlw ;efd'vn] x]/k]m/ u/]df
afx]s ljw]ossf ;DaGwdf ckgfOg] sfo{ljlw ckgfOg]5 .
255. vf/]hL / arfp M -!_ k|ltlglw ;efsf] cGtl/d sfo{ljlw, @)&$ / Joj:yflksf–;+;b
lgodfjnL, @)&# vf/]h ul/Psf 5g\ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd vf/]h ul/Psf sfo{ljlw / lgodfjnL adf]lhd ePsf sfd
sf/jfxL o;} lgodfjnL adf]lhd ePsf] dflgg]5 .
 66 
cg';"rL – !
-lgod & sf] pklgod -@_ / lgod * sf] pklgod -@_ ;Fu ;DalGwt_

>L dxf;lrj,
;+3Lo ;+;b . pDd]bjf/sf]
kmf]6f]

ljifoM ;efd'v÷pk;efd'v kbdf lgjf{lrt ul/of];\ .

k|ltlglw ;efsf] ;efd'v÷pk;efd'vsf] lgjf{rgdf ;b:o >L =============== ======= =========


=========== ======= nfO{ g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f (! Pj+ k|ltlglw ;ef lgodfjnL, @)&% adf]lhd
k|ltlglw ;efsf] ;efd'v÷pk;efd'v kbdf lgjf{lrt ul/of];\ egL k|:tfj k|:t't ub{5' . lghsf]
ljj/0f b]xfo adf]lhd 5 M–
1. gfd y/ M– ======================================================
2. hGdldlt M– ============================
3. lnË M– ===============
4. k|b]z M– ================
5. 7]ufgf M– ============================================
6. k|ltlglwTj ug]{ lhNnfM–========================
7. cfdfsf] gfd M– =======================================================
8. afa'sf] gfd M– =======================================================
9. klt÷kTgLsf] gfd, y/ M– ==========================================================
10. /fhgLlts bnsf] gfd M– ================================================================
11. gful/stf g+= / k|sf/ M– =============================================
12. qm=;+= ==============

k|:tfjs
b:tvt M ==================
gfd, y/ M =========================
qm=;+ M ==========

dfly pNn]v eP adf]lhd ;b:o >L === === === === === k|:tfjs eO{ k|ltlglw
;efsf] ;efd'v÷pk;efd'vsf] lgjf{rgdf ;b:o
>L === === === === === nfO{ lgjf{lrt ul/of];\ egL ug'{ePsf] k|:tfjsf] d ;dy{g ub{5' .
;dy{s
b:tvt M ==================
gfd, y/ M ====================
qm=;+ M ==========

 67 
k|:tfljt pDd]bjf/sf] d~h'/L /x]sf] lg:;f
dnfO{ >L =================== ================= n] k|ltlglw ;efsf] ;efd'v÷pk;efd'vsf] lgjf{rgdf
pDd]bjf/ k|:tfj ug{' ePsf]df d ;f] kbdf lgjf{lrt ePdf ;efd'v÷pk;efd'vsf] kbdf /xL sfd
ug{ /fhL 5' .
k|:tfljt pDd]bjf/sf],–
b:tvt M ==================
gfd, y/ M =====================
qm=;+ M ==========
ldlt M =======================

;+nUg sfuhft M k|:tfljt pDd]bjf/sf] g]kfnsf] gful/stfsf] k|ltlnlk o;};fy ;+nUg 5 .

 68 
cg';"rL – @
-lgod ( ;Fu ;DalGwt_

kb tyf uf]kgLotfsf] zky

d======================================d'n's / hgtfk|lt k"0f{ jkmfbf/ /xL ;To lgi7fk"j{s k|lt1f


u5'{, O{Zj/ ÷ b]z / hgtfsf] gfddf zky lnG5' ls g]kfnsf] /fhsLo ;Qf / ;fj{ef}d;Qf g]kfnL
hgtfdf lglxt /x]sf] g]kfnsf] ;+ljwfg k|lt k"0f{ jkmfbf/ /xFb} k|ltlglw ;efsf] ;efd'v÷pk;efd'v
kbsf] sfdsfh k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL, d'n's / hgtfsf] ;f]emf] lrtfO{, s;}sf] 8/ gdfgL,
kIfkft gu/L, k"jf{u|x jf v/fa efjgf glnO{ kbLo uf]klgotf sfod /fvL OdfGbf/Lsf ;fy ug]{5' .
b:tvt M ==============================
gfd, y/ M =============================
ldltM=================

 69 
cg';"rL– #
-lgod !&# sf] pklgod -@_ ;Fu ;DalGwt_

;ldltsf] ;efklt kbsf] pDd]bjf/sf] dgf]gogkq

>L ;lrj, pDd]bjf/sf]


k|ltlglw ;ef . kmf]6f]

k|ltlglw ;ef cGtu{tsf] ================= ============= ;ldltsf] ;efklt kbsf] lgjf{rgdf


>L ========= =================nfO{ d k|:tfj u/L pDd]bjf/ dgf]gog ub{5' . lghsf] ljj/0f b]xfo adf]lhd
5 M–
1. gfd y/ M– ======================================================
2. hGdldlt M– ======================================
3. lnË M– ===============
4. k|b]z M– ================
5. 7]ufgf M– ============================================
6. cfdfsf] gfd M– =======================================================
7. afa'sf] gfd M– =======================================================
8. klt÷kTgLsf] gfd, y/ M– ==========================================================
9. /fhgLlts bnsf] gfd M– ================================================================
10. gful/stf g+= / k|sf/ M– =============================================
11. qm=;+= ==============
k|:tfjs,
b:tvt M ==================
gfd, y/ M =======================
qm=;+ M ==========
;dy{sn] eg]{
dfly plNnlvt ======= ======= ========= ======= ======= ======= ==== === k|:tfjsn] k|ltlglw ;ef cGtu{tsf]
================== ======================== ================= ================ ;ldltsf] ;efklt kbsf] lgjf{rgdf >L
====== ======= ====== ===== ================ nfO{ pDd]bjf/ dgf]gog ug'{ ePsf] k|:tfjsf] d ;dy{g ub{5' .

;dy{s
b:tvt M ==================
gfd, y/ M ======================
qm=;+ M ==========

 70 
k|:tfljt pDd]bjf/sf] d~h'/L /x]sf] lg:;f

dnfO{ >L ======================================n] k|:tfj u/L ====================================== ;ldltsf]


;efkltsf] lgjf{rgdf pDd]bjf/ dgf]gog u/] adf]lhd lgjf{lrt ePdf d ;efklt kbdf /xL sfd
ug{ /fhL
5' . k|ltlglw ;ef lgodfjnL, @)&% adf]lhd ;efklt kbsf] lgjf{rgdf pDd]bjf/ x'g d]/f] of]Uotf
k'u]sf] 5 .

k|:tfljt pDd]bjf/sf],–
b:tvt M ==================
gfd, y/ M =======================
qm=;+ M ==========
ldlt M =======================

;+nUg sfuhft M k|:tfljt pDd]bjf/sf] g]kfnsf] gful/stfsf] k|ltlnlk o;};fy ;+nUg 5 .

 71 
cg';"rL– $
-lgod !&# sf] pklgod -!@_ / lgod !($ sf] pklgod -%_ ;Fu ;DalGwt_

kb tyf uf]kgLotfsf] zky

d======================================d'n's / hgtfk|lt k"0f{ jkmfbf/ /xL ;To lgi7fk"j{s k|lt1f


u5'{, O{Zj/ ÷ b]z / hgtfsf] gfddf zky lnG5' ls g]kfnsf] /fhsLo ;Qf / ;fj{ef}d;Qf g]kfnL
hgtfdf lglxt /x]sf] g]kfnsf] ;+ljwfg k|lt k"0f{ jkmfbf/ /xFb} k|ltlglw ;ef cGtu{tsf] ===== =====
======= ====== ======= ====== ====== ===== ;ldltsf] ;efklt kbsf] sfdsfh k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL,
d'n's / hgtfsf] ;f]emf] lrtfO{, s;}sf] 8/ gdfgL, kIfkft gu/L, k"jf{u|x jf v/fa efjgf glnO{
kbLo uf]klgotf sfod /fvL OdfGbf/Lsf ;fy ug]{5' .
b:tvt M ==============================
gfd, y/ M =============================
ldltM=================

 72 
cg';"rL– %
-lgod @!$ ;Fu ;DalGwt_

;b:osf] JolQmut ljj/0f kmf/fd

1. ;b:osf] gfd, y/ M -g]kfnLdf_ ===============================


-cFu|]hLdf 7"nf] cIf/df_
2. cfdfsf] gfd, y/ M
3. afa'sf] gfd, y/ M
4. klt÷kTgL sf] gfd, y/ M
5. hGd ldlt M
6. gful/stf g+= / lhNnf M
7. :yfoL 7]ufgf M
k|b]z M
lhNnf M
uf=kf=÷g=kf= M
j8f g+= M
6f]n M
8. sf7df8f}+ pkTosfsf] 7]ufgf M
lhNnf M
gu/kflnsf M
j8f g+= M
6f]n M
kmf]g g+= M
df]afO{n M
O{–d]n M
9. z}lIfs of]Uotf M
10. cg'ej÷ljz]if1tf M
11. cfj4tf ePsf ;+3÷;+:yf M
qm=;+= gfd kb 7]ufgf s}lkmot

12. /f]huf/÷Joj;fo M
-s_ cfˆgf] M
-v_ klt÷kTgL M
13. k|ltlglwTj ug]{ k|b]z =========================== lhNnf ===========================
14. -s_ /fhgLlts bnsf] gfd M
-v_ :jtGq M

dfly plNnlvt ljj/0fdf s'g} kl/jt{g ePdf t'?Gt hfgsf/L lbg]5' .


b:tvtM =======================
gfd, y/ M ==================
ldlt M =========================
 73 
cg';"rL– ^
-lgod @!% sf] pklgod -!_ sf] v08 -v_ ;Fu ;DalGwt_

/fhgLlts bnsf] ;b:o ;DaGwL ljj/0f

klt÷kTgL sf] gfd,


qm=;+= ;b:osf] gfd cfdf÷afa'sf] gfd, y/ :yfoL 7]ufgf s}lkmot
y/

kqfrf/ ug{ clws[t ul/Psf] ;b:osf],–


-!_ b:tvt M
gfd, y/ M

-@_ b:tvt M
gfd, y/ M

bnsf] g]tfsf],–
b:tvt M
gfd, y/ M
ldlt M

k|ltlglw ;efaf6 kfl/t ldlt M @)&%÷)@÷@%

 74 

You might also like