You are on page 1of 48

g]kfn dWo:ytf kl/ifb\ -g]Ksf_

sf]
ljwfg, @)$*
-k|yd ;++zf]wg @)%%÷!÷@&_
-bf]>f] ;+;f]wg @)^(÷!@÷!%_
-t]>f] ;+;f]wg @)&&÷)^÷!@_

k|:tfjgfM
dWo:ytfåf/f lg0f{o x'g'kg]{ ljsf;, lgdf{0f, cf}Bf]lus, Jofkfl/s tyf cGo k|s[ltsf
/fli6«o jf cGt/fli6«o :t/sf ljjfbx? 6'ª\Uofpgsf] nflu ;DalGwt If]qsf] ;xof]u
h'6fO{ l56f]–5l/tf] / sd vr{df dWo:ytf nufPtsf cGo j}slNks pkfox?sf]
Joj:yf ldnfpg / tt\ ;DaGwL sfd–sf/afxLsf] ;+:yfut ljsf; ug{sf] nflu
g]kfn dWo:ytf kl/ifb\ gfds ;+:yfsf] :yfkgf ul/Psf] 5 .

kl/R5]b – !
k|f/lDes
!= ;lIfKt gfd / k|f/DeM
-s_ o; ljwfgsf] gfd æg]kfn dWo:ytf kl/ifb\sf] ljwfg, @)$*Æ /x]sf]
5.
-v_ of] ljwfg kl/ifb\ btf{ ePsf]] ldltb]lv k|f/De x'g]5 .
@ kl/efiffM
ljifo jf k|;Ën] csf{] cy{ gnfu]df o; ljwfgdfM
-s_ æljwfgÆ eGgfn] g]kfn dWo:ytf kl/ifb\sf] ljwfg, @)$* nfO{
hgfpg]5 .
-v_ ælgodÆ eGgfn] o; ljwfg cGtu{t ag]sf] tyf ;do–;dodf aGg]
kl/ifb\sf lgodnfO hgfpg]5 .
-u_ æ;b:oÆ eGgfn] o; kl/ifb\sf ;+:yfut ;b:o ;d]tnfO{ hgfpg]5 .
-3_ ækl/ifb\Æ eGgfn] g]kfn dWo:ytf kl/ifb\nfO hgfpg]5 . h;nfO{ cËu|]hLdf
"Nepal Council of Arbitration" 5f]6s/Ldf NEPCA elgg]5 .
g]Ksf 1
-ª_ æsfo{;ldltÆ eGgfn] kl/ifb\sf] sfo{;ldltnfO{ hgfpg]5 .
-r_ æs]lGb|o sfof{noÆ eGgfn] kl/ifb\sf] d"n sfof{nonfO{ hgfpg]5 .
-5_ æzfvfÆ eGgfn] s]lGb|o sfo{fno cGtu{tsf ljleGg :yfgdf ul7t
zfvf, k|zfvf sfof{no ;d]tnfO{ hgfpg] 5 .
-h_ æ;fwf/0f;efÆ eGgfn] ;+:yfsf] ;fwf/0f;efnfO{ hgfpg]5 .
-em_ ætf]lsPsf]Æ jf ætf]lsP adf]lhdÆ eGgfn] of] ljwfg jf ljwfg cGtu{t
/xL aGg] lgodfjnL jf ljlgodåf/f tf]lsPsf s'/fnfO{ hgfpg]5 .
-`_ :yfgLo clwsf/L eGgfn] k|= lh= c= nfO{ ;Demg' kg]{ 5 .
-6_ kbflwsf/L eGgfn] sfo{ ;ldltsf ;efklt pk;efklt, dxf;lrj
;lrj / sf]iffWoIf ;Demg' k5{ . ***
#= kl/ifb\sf] 5fk / :yfkgfM
-s_ of] ljwfg nfu' ePkl5 g]kfn dWo:ytf kl/ifb\ gfd ePsf] ;+:yfsf]
:yfkgf x'g]5 .
-v_ of] kl/ifb\ Ps cljl5Gg pQ/flwsf/jfnf :jzfl;t ;+:yf x'g]5 tyf
o;n] JolSt ;/x rn–crn ;DklQ k|fKt ug]{, pkef]u / a]r–ljvg
ug]{, kl/ifb\sf] lxtsf] nflu cfjZos k/]df rn–crn ;DklQ lwtf],
aGws lbg] jf cGo k|of]udf Nofpg], gfln; ph'/ ug]{ / cGo sfd–
st{Jo / clwsf/sf] k|of]u ug{ ;Sg]5 .
-u_ kl/ifb\sf] cfˆg} 5fk / ;fËs]lts lrGx (Emblem) cg';'lr !
adf]lhd x'g]5 . *
-3_ of] kl/ifb\ d'gfkmf /lxt p2]Zon] :yfkgf ul/Psf] 5 .
$= kl/ifb\sf] sfof{nosf] 7]ufgfM
o; kl/ifb\sf] s]Gb|Lo sfof{no sf7df08f]}df /xg]5 / o;sf zfvfx?
sfo{;ldltn] lg0f{o u/] cg'?ksf :yfgx?df /flvg] 5g\ . :yflgo clwsf/Lsf]
:jLs[lt lnP/ dfq vf]Ng ;lsg] 5 .

kl/R5]b – @
%= kl/ifb\sf] p2]ZoM
-s_ d"n–p2]ZoM k|rlnt P]g sfg"g tyf g]kfn] ;/sf/sf] gLlt lgb]{zgdf
/xL ;+:yfsf] lgDg p4]Zox? x'g]5g\M

2 g]Ksf
-!_ g]kfndf dWo:ytf nufot ljjfb ;dfwfgsf cGo j}slNks
pkfo ;DaGwL sfd–sf/afxLsf] k|jt{g, k|aw{g, ;Daw{g tyf
;+:yfut ljsf; ug'{ .
-@_ dWo:ytf ;DaGwL k|rlnt sfg"g tyf lgodx?sf] cWoog,
ljZn]if0f tyf cg';Gwfg u/L ;dofg's"n ;+zf]wg kl/jt{g tyf
ljsf; ug{ ;DalGwt\ lgsfonfO{ cfjZos ;'emfj k]; ug'{ /
o;sf] nflu pko'Qm hgdt tof/ ug'{ .
-#_ o; kl/ifb\sf] ;xof]udf dWo:ytf tyf cGo j}slNks pkfoåf/f
lg0f{o ug{'kg]{ /fli6«o tyf cGt/fli6«o k|s[ltsf g]kfnL e"ldleqsf
ljjfb ;'Nemfpgsfnflu cfjZos kg]{ ;a} k|sf/sf ;]jf, ;'ljwf
/ ;fwgx?sf] Joj:yf ug{' / h'6fpg' .
-$_ ljleGg ljifo / k|s[ltsf ljjfbx?sf] dWo:ytfsf] nflu ljleGg
k]zf tyf Joj;fodf ;+nUg JolSt tyf ;+:yfx?;+u ;Dks{
sfod ug'{ / pko'Qm dWo:yx?sf] ;"rL tof/ ug'{ .
-%_ dWo:ysf] cfrf/;+lxtf (Code of Conduct) tof/ ug'{ / ;f]
sf] sfof{Gjogsf] nflu pko'Qm jftfj/0f ;[hgf ug'{ .
-^_ o; kl/ifbn] dWo:ytf tyf cGo a}slNks pkfo4f/f lg0f{o
ug'{kg]{ /fli6«o tyf cGt/f{li6«o k|s[ltsf g]kfnL e'ld leqsf
ljjfb ;'Nemfpgsf nflu k|rlnt sfg"gsf] clwgdf /lx
dWo:ytf ;+DalGw cfGt/Ls sfo{ljlw, k|;fzg nufot cGo
;a} lsl;dsf sfdsf/jfxLsf nflu cfGtl/s lgod x? agfO{
sfo{Gjog ug'{ / u/fpg' nufotsf cfjfZos kg]{ ;j} k|sf/sf
;]jf, ;'ljwf / ;fwgx?sf] Aoj:yf ug'{ / h'6fpg' . **
-v_ k"/s p2]Zo
kl/ifb\sf] p2]Zok|lKtsf] nflu d'VotM lgDg sfo{x? ul/g]5g\
-!_ ;a} lsl;dsf ljjfbx?sf] dWo:ytf tyf cGo j}slNks
pkfoåf/f ;dfwfg u/fpgsf] nflu rflxg] bIf g]kfnL
hgzlStsf] ljsf;sf] nflu cfjZos tflnd, k|lzIf0f, uf]i7L,
sfo{zfnf tyf k|jrg sfo{qmdsf] cfof]hgf ug{] .
-@_ dWo:ytf tyf cGo j}slNks pkfo ;DaGwL k':ts, klqsf,
/fli6«o, cGt/fli6«o tyf If]qLo ;+:yfsf] lgod tyf ljlgodx?sf]
;+sng u/L Ps ;';lHht k':tsfno v8f ug]{ .

g]Ksf 3
-#_ ;dfg p2]Zo ePsf cGo /fli6«o cGt/fli6«o tyf If]qLo
;+3–;+:yfx?sf] ;b:otf k|fKt ug]{ tyf cfˆgf] ;b:otf k|bfg
ug]{ / oL ;+3–;+:yfx?;+u ;Dks{ sfod ug]{, ;dem\bf/L a9fpg],
;xof]u h'6fpg], cg'ej tyf ljrf/sf] cfbfg–k|bfg ug]{ .
-$_ kl/ifb\sf] pTyfgsf nflu rn–crn ;DklQ xfl;n ug]{, cfh{g
ug]{, k|fKt ug]{, ef]u ug]{ / xs 5fl8lbg] .
-%_ kl/ifb\sf] k|of]hgsf] nflu 3/–hUuf axfndf lng]lbg] .
-^_ pBf]u, Jofkf/ tyf cGo Joj;flos If]qsf låkIfLo jf ax'kIfLo
s/f/ cyjf ;Demf}tfx? af6 pTkGg x'g] / x'g;Sg] ljjfbx?sf]
lg?k0f dWo:ytf tyf ljjfb ;dfwfgsf cGo j}slNks
pkfoåf/f ug]{ k|fjwfgsf] ljsf; / k|a4{glt/ clek|]l/t u/fpg] .

kl/R5]b – #
;b:otf
^= ;b:otfsf] lsl;dM
-s_ dWo:ytf ;DaGwL sfd–sf/afxLdf k|ToIf jf k/f]If ?kdf ;+nUg s'g}
;+:yf, JolQm, lgsfo sfg"gJoj;foL, O{lGhlgo/, sfg"gljb\, GofofwLz,
lgdf{0f Joj;foL cflb ;+:yfsf] ;b:o x'g of]Uo x'g]5g\ .
-v_ ;b:otfsf] lsl;d – kl/ifb\df lgDgadf]lhd tLg k|sf/sf ;b:ox?
x'g]5g\
-!_ JolQmut
s= cflhjg ;b:o
v= ;fwf/0f ;b:o
u= dfgfy{ ;b:o
-@_ ;+:yfut ;b:o
s= ;fwf/0f ;b:o
v= :yfoL ;b:o
-u_ dWo:ytf ;DaGwL sfo{df k|ToIf jf k/f]If ?kdf ;DalGwt eO{ Voflt
k|fKt u/]sf JolQmnfO{ kl/ifb\sf] k|d'v ;+/Ifssf] ?kdf sfo{;ldltn]
;fb/ cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
4 g]Ksf
&= ;b:osf] of]UotfM
-s_ ljz]if cWog tyf cg'ejsf] cfwf/df dWo:ytf ;DaGwL sfd–
sf/afxLdf pNn]vgLo of]ubfg k'¥ofPsf] s'g} JolQmnfO{ sfo{;ldltn]
dfgfy{ ;b:otf k|bfg ug{ ;Sg]5 .
-v_ :gfts ePsf] / dWo:ytf ;DaGwL sfo{df ;+nUg JolQm ;+:yfsf]
JolQmut ;b:otfsf nflu of]Uo x'g]5 .
-u_ pkbkmf -v_ cg';f/ of]Uo ePsf $) aif{ pd]/ k'u]sf JolQmx?
cflhjg ;b:o x'g ;Sg]5g\ .
-3_ dWo:ytf ;DaGwL sfd–sf/afxLdf k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf ;Daå
tyf k|rlnt sfg"g cg';f/ :yflkt s'g} klg ;+:yf, ;+:yfut
;b:otfsf]nflu of]Uo x'g ;Sg]5 .
*= ;b:otf–z'NsM
;b:otf z'Ns, k|j]; z'Ns, aflif{s ;b:otf z'Ns, cflhjg ;b:otf z'Ns,
z'Ns a'emfpg] Dofb, yk z'Ns ;d]t cfjfZostf cg';f/ sfo{;ldltn]
lg0f{o u/L nfu' ug{ ;Sg]5 . o; ;DjlGw Joj:yfsf nflu sfo{ ;ldltn]
5'§} lgodfjnL jgfO{ nfu' ug{ ;Sg]5 . *
-s_ cflhjg ;b\:o z'Ns M
!= cflhjg ;b\:o z'Ns ?=@%))).– -kRrL; xhf/ dfq_
-v_ ;fwf/0f ;b\:o z'Ns M
!= ;fwf/0f ;b\:o z'Ns ?=%))).– -kfFrxhf/ dfq_
@= ;fwf/0f ;b\:o gljs/0f z'Ns ?=!))).– -Ps xhf/ dfq_
#= ;+:yfut ;b\:o z'Ns ?=%),))).– -krf; xhf/ dfq_
$= ;+:yfut ;b\:o gljs/0f z'Ns ?=@%,))).– -kRrL; xhf/ dfq_
-u_ sfo{;ldltn] cfjZostf cg';f/ ;b:otf–z'Ns yk36 ug{ ;Sg]5 .
-3_ aflif{s ;b:otf–z'Ns Ps aif{sf] cfiff9 d;fGt;Dddf a'emfO;Sg'
kg]{5 . cflZjg d;fGt;Dd a'emfpg Nofpg] ;b:on] !)Ü yk z'Ns /
c? yk # dlxgfleq a'emfpg] ;b:on] @%Ü yk z'Ns ;lxt aflif{s
z'Ns a'emfpg NofPsf] v08df ;b:otf gjLs/0f ul/g]5 .
(= ;b:otf k|bfg ug]{ sfo{ljlwM
kl/ifb\sf] s'g} b'O{ ;b:on] l;kmfl/z u/]sf] JolQm jf ;+:yfnfO{ sfo{;ldltn]
ljwfg cg'?k ;b:otf k|bfg ug{ ;Sg]5 .
g]Ksf 5
!)= ;b:otfsf] ;dflKt / lgnDagM
-s_ kl/ifb\sf] ;b:otf lgDg cj:yfdf ;dfKt x'g]5M–
!= sfo{;ldlt;dIf lbPsf] lnlvt /flhgfdf :jLs[t ePdf .
@= ;b:osf] b]xfGt ePdf .
#= ;+:yfut ;b:osf] lj36g jf ljnog ePdf .
-v_ bkmf * sf] pkbkmf -3_ pNn]lvt ;do ;Dd ;b:otf z'Ns ga'emfPsf]
;b:osf] ;b:otf :jtM ;dfKt x'g]5 . To:tf ;b:on] k'gM ;b:otf
k|fKt ug{' k/]df k'gM k|j]z–z'Ns a'emfpg' kg]{5 .
-u_ kl/ifb\sf] lxtljkl/t s'g} sfo{ u/]df sfo{;ldltn] To:tf ;b:osf]
;b:otf lglZrt cjlwsf] nflu lgnDag ug{ ;Sg]5, t/ To;sf]
lg0f{o ;+:yfsf] ;fwf/0f;efaf6 cg'df]bg x'g' kg]{5 .

kl/R5]b – $
;fwf/0f;ef tyf sfo{;ldlt
!!= ;fwf/0f;efsf] u7g
kl/ifb\sf ;a} k|sf/sf ;b:ox? ;dfj]; ePsf] ;fwf/0f;ef x'g]5 .
!@= ;fwf/0f;ef
-s_ kl/ifb\sf] aflif{s ;fwf/0f;ef k|To]s cfly{s aif{ ;dfKt ePsf] ^
dlxgfleq x'g]5 .***
-v_ jflif{s ;fwf/0f;efsf] ;"rgf x/]s ;b:onfO{ sDtLdf @! lbg cufl8
lbOg' kg{]5 . ;"rgfdf ;ef x'g] :yfg, ldlt / ;do tyf 5nkmnsf]
ljifo ;d]t vf]lnPsf] x'g' kg]{5 .
-u_ sfo{;ldltn] cfjZos 7fg]df s'g} klg ;dodf ljz]if ;fwf/0f;ef
jf]nfpg ;Sg] 5 .
-3_ kl/ifb\sf] s"n ;b:o ;+Vofsf] @% k|ltzt ;b:on] ;efklt;dIf
lnlvt lgj]bg k]z u/L ljz]if ;fwf/0f;ef af]nfpg cg'/f]w
u/]df ;efkltn] pQm cg'/f]w k|fKt u/]sf] ldltn] !% lbgleq ljz]if
;fwf/0f;ef af]nfpg] 5 .
-ª_ ljz]if ;fwf/0f;efdf tf]lsPsf] ljifo afx]s cGo ljifodf cWoIfsf]
k"j{:jLs[lt glnO{ 5nkmn ug{ ;lsg] 5}g .
-r_ ;fwf/0f ;ef cyjf ljz]if ;fwf/0f ;efsf] nflu ;+k'0f{ ;b:o ;+Vofsf]
@% k|ltzt ;b:o pkl:yt ePdf u0fk'/s ;+Vof k'/f ePsf] dflgg] 5 .
6 g]Ksf
-5_ o;/L -r_ adf]lhdsf] u0fk'/s ;+Vof gk'uL j}7s x'g g;s]df ;ft
lbgsf] k'j{ ;"rgf lbO{ k'gM j}7s jf]nfOg] 5 / To:tf]df ;Dk"0f{ ;b:o
;+Vofsf] !) k|ltzt ;b:o pkl:yt ePdf u0fk'/s ;+Vof k'/f ePsf]
dflgg] 5 .
!#= ;fwf/0f;efsf]] sfd,st{Jo / clwsf/M
;fwf/0f;efsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfoadf]lhd x'g]5M
-s_ ljutsf] sfo{ k|ltj]bg k|:t't ug]{, 5nkmn ug]{, cfoJoo ljj/0fdfly
5nkmn ug]{ .
-v_ sfo{;ldltsf ;b:ox?sf] lgjf{rg ug]{ .
-u_ kl/ifb\sf] gLlt–lgwf{/0f ug]{ .
-3_ sfo{;ldltnfO{ lgb]{zg lbg] .
-ª_ cfufdL jif{sf nflu kl/ifb\sf] sfo{qmd lgwf{/0f ug]{ .
-r_ kl/ifb\sf] jflif{s cfDbfgL vr{sf] cg'dflgt ah]6 kfl/t ug]{ .
-5_ cfufdL cfly{s jif{sf nflu n]vfk/LIfs lgo'Qm ug]{ .
-h_ ljwfgsf] ;+zf]wg ug]{ .
-em_ tf]lsP adf]lhdsf cGo sfo{x? ug]{ .
!$= sfo{;ldltsf] u7gM
-s_ kl/ifb\sf ;b:ox?n] cfkm" dWo]af6 lgjf{lrt !) -bz_ ;b:o
/ kl/ifbsf tTsfn k"j{ ;efklt ! -Ps_ ;d]t !! ;b:o /x]sf]
sfo{;ldltsf] u7g x'g] 5 . sfo{;ldltn] cfFkm" dWo]af6 ;efklt,
pk–;efklt, dxf;lrj, ;lrj tyf sf]iffWoIfsf] lgjf{rg ug]{5 .
ljwfgsf] t];|f] ;+;f]wg x'Fbf sfo{/t ;lrj :jt dxf;lrj x'g]5g .
;lrj kbdf sfo{;ldlt ;b:ox? dWo]jf6 sfo{;ldltn] lgjf{rg ug]{5
/ o; cl3sf ;lrjx?nfO{ :jt dxf;lrj elgg] 5 . *
-v_ sfo{;ldltsf] sfo{sfn ;fwf/0ftof # jif{sf] x'g]5 . *
-u_ sfo{;ldltsf] ;b:otf lgDg– lnlvt cj:yfdf ;dfKt x'g]5M
-!_ lnlvt /flhgfdf lbPdf .
-@_ ;fwf/0f;efn] cljZjf;sf] k|:tfj kfl/t u/]df .
-#_ dgfl;a dflkmssf] ;"rgf glbO{ sfo{;ldltsf] a}7sdf nuftf/
tLg k6s cg'kl:yt ePdf .
t/ o; pkbkmfsf] k|of]hgsf] nflu ;DalGwt ;b:onfO{
:kli6s/0f lbg] df}sfaf6 a+lrt ul/g] 5}g .
-$_ kl/ifb\sf] ;b:o g/x]df
g]Ksf 7
æ-3_ sfo{;ldltsf cWoIfn] cfˆgf] axfn /x]sf] kbaf6 /flhgfdf lbPdf klg
lgh sfo{ ;ldltsf] ;b:odf axfn /xg] 5 . ***
-ª_ sfo{ ;ldltsf s'g} kbflwsf/Lsf] kb v08 -u_ adf]lhd l/Qm ePdf
afFsL sfo{sfnsf] nflu sfo{ ;ldltsf ;b:ox?n] cfk"m dWo]af6
To:tf] kbflwsf/Lsf] lgjf{rg ug{]5g\ . ***
-r_ s'g} klg ;b:o Pp6} kbflwsf/Lsf] kbdf nuftf/ b'O{ sfo{sfn eGbf
a9L ;f]xL kbdf lgjf{lrt x'g ;Sg] 5}g . ***
!%= sfo{;ldltsf] a}7s
-s_ ;efkltsf] ;Nnfxaf6 ;lrjn] ;"lrt u/]sf] :yfg / ;dodf
sfo{;ldltsf] a}7s a:g]5 .
-v_ sfo{;ldltsf] a}7s k|To]s cfly{s jif{df sDtLdf b'O{ k6s a:g] 5 .
-u_ sfo{;ldltsf] u0fk"/s ;+Vof hDdf ;+Vofsf] PsfpGg k|ltzt
x'g]5 . ***
-3_ sfo{;ldltsf lg0f{ox? clelnlvt x'g]5g\ .
!^= sfo{;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
sfo{;ldltsf] lgDglnlvt sfd, st{Jo / clwsf/ x'g]5M–
-s_ ;fwf/0f;efsf] lglt–lgb]{zg tyf lg0f{o sfof{Gjog ug]{ .
-v_ lgjf{rg clws[t lgo'Qm ug]{ .
-u_ sfo{;ldltsf] s'g} ;b:osf] :yfg aLrdf l/Qm x'g cfPdf ;fwf/0f;ef
geP ;Ddsf] nflu kl/ifb\sf] ;b:o dWo]af6 ;b:o dgf]lgt ug]{ .
-3_ kl/ifb\sf] p2]Zo sfof{lGjt ug]{ u/fpg] .
-ª_ kl/ifb\sf] p2]Zo kl/k"lt{sf] nflu sfo{qmd lglZrt ug]]{ / pko'Qm sfd
;Dkfbg ug]{ .
-r_ kl/ifb\sf] ah]6 tof/ ul/ ;fwf/0f ;efdf k]z ug]{ .
-5_ kl/ifb\sf] nflu cfjZos kbflwsf/L tyf sd{rf/Lx? lgo'Qm ug]{ jf
lghx?nfO{ avf{:t ug]{, tyf pgLx?sf] zt{ Pj+ ;]jf tyf kfl/>lds
tf]Sg] .
-h_ cfˆgf] clwsf/ / st{Jo dWo] s]xL jf ;a} clwsf/ / st{Jo kl/ifb\
sf] zfvf jf s'g} sd{rf/LnfO{ ;'Dkg] .
-em_ ljleGg ljifo / k|s[ltsf ljjfbx?sf] dWo:ytfsf] nflu cg'ejL
JolQmx?sf] Kofgn tof/ ug]{ .
-`_ kl/ifb\sf] p2]Zo cg'?k ug'{kg]{ sfo{ ;Dkfbg ug{ cfjZos kg]{ lgod–
ljlgodx? th{'df tyf sfof{Gjog ug]{ u/fpg] .
-6_ kIfx?n] lgj]bg u/]sf]df dWo:yx? lgo'Qm ug]{ . **
8 g]Ksf
-7_ kl/ifbsf] pb]Zosf] k|fKtLsf] nflu cfkm\gf ;b:ox? dWo]af6 pko'Qm
b]lvPsf AolQmx? ;b:o /x]sf] ;ldlt, pk ;ldlt u7g ug]{ . **
-8_ bkmf % sf] -s_ sf] # sf] pb]Zox? K'flt{ ug{sf nflu cfjfZos
lgodfjnL agfO{ :jl{s[t ug]{ . **

kl/R5]b – %
kbflwsf/Lsf] sfd, st{Jo / clwsf/
!&= ;efkltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
-s_ sfo{;ldltsf] a}7s af]nfpg], kl/ifb\sf] tkm{af6 cfjZos n]vfk9L
ug]{ .
-v_ kl/ifb\sf] k|d'v eO{ g]t[Tjsf] lhDd]jf/L lng] .
-u_ ;fwf/0f ;efåf/f ul/Psf lg0f{ox? sfof{Gjog ug{] u/fpg] .
-3_ ;fwf/0f;ef jf sfo{;ldltsf] a}7sdf ;efkltTj ug]{ / pQm a}7s /
;efdf dtbfg x'Fbf dt j/fj/ ePdf lg0f{fos dt lbg] .
-ª_ kl/ifb\sf] lxt ;DaGwL cfjZos cGo sfo{ ug]{ .
pk–;efkltsf] sfd, st{Jo / clwsf/
-s_ ;efkltsf] sfo{df ;3fp k'¥ofpg] jf lghn] lnlvt ?kdf k|Tofof]lht
u/] adf]lhd sfo{ ug]{ .
-v_ ;efkltsf] cg'kl:yltdf lghsf] ;a} st{Jo / clwsf/ kfng tyf
k|o]fu ug]{ .
-u_ kl/ifb\sf] sfo{ k|ultsf] n]vfhf]vf u/L ;efkltnfO{ cjut u/fpg] .
dxf;lrjsf] sfd st{Ao / clwsf/ *
-s_ sfo{;ldltaf6 kfl/t lg0f{ox?sf] clen]v /fVg], /fVg nufpg] / ;f]
sfo{Gjog u/fpg] .
-v_ kl/ifb\sf] b}lgs sfo{ ;Grfngsf] lhDd]jf/L lng] / sd{rf/L k|zf;gsf]
/]vb]v tyf lgoGq0f ug]{ .
-u_ ljwfg tyf lgodfjnLdf Joj:yf u/] cg';f/sf] cGo sfd ug]{
u/fpg] .
-3_ ljleGg zfvf sfof{nox?sf lardf ;dGjo sfod ug]{ .
-ª_ sfo{;ldltn] lbPsf] lgb]{zg jf ;efkltsf] k/fdz{ adf]lhd kl/ifbsf]
enfO{ x'g] cGo ;a} sfo{ ug]{ .
;lrjsf] sfd, st{Jo / clwsf/ *
-s_ dxf;lrjsf] cg'kl:yltdf lghn] ug]{ ;Dk'0f{ sfo{x? ug]{ .
-v_ sfo{ ;ldltn] tf]s] adf]lhd cGo sfo{x? ug]{ .

g]Ksf 9
sf]iffWoIfsf] sfd, st{Jo / clwsf/
-s_ jflif{s ;wf/0f ;ef / sfo{;ldltsf] a}7sdf cfo–Joosf] k|ltj]bg
k|:t't\ ug]{ .
-v_ kl/ifb\sf] sf]ifsf] ;+sng ug]{, cfo–Joosf] lx;fj /fVg] jf /fVg
nufpg] .
-u_ kl/ifb\sf] aflif{s ah]6 tof/ ug]{ / ug{ nufpg] / sfo{;ldlt dfkm{t
aflif{s ;fwf/0f;efdf k]z ug]{ .
-3_ tf]lsPsf] sfd, st{Jo ug]{, u/fpg] .

kl/R5]b – ^
cfly{s Joj:yf
!*= cfly{s >f]tM
-s_ kl/ifb\sf] Pp6f cfˆgf] 5'§} sf]if /xg]5 .
-v_ kl/ifb\sf] sf]ifdf b]xfoadf]lhdsf] /sdx? /xg]5g\M
!= ;b:ox?sf] zb:otf z'Ns,
@= kl/ifb\nfO{ g]kfn ;/sf/, tyf s'g} /fli6«o cGt//fli6«o tyf
If]qLo ;+:yf, lgsfo cflbaf6 k|fKt ePsf] cg'bfg jf ;xfotf,
#= kl/ifb\sf] rn–crn ;DklQaf6 k|fKt /sd,
#=! Kfl/ifb\n] dWo:ytfsf] sf/jfxL ;Grfng u/] jfkt k|fKt ug]{
k|zf;lgs tyf cGo vr{x? afkt k|fKt ug]{ /sd . **
$= cGo /sd .
!(= rn–crn ;DklQsf] ljj/0fM
-s_ kl/ifb\sf] rn–crn ;DklQsf] clen]v b'?:t /flvg]5 .
-v_ kl/ifb\sf] tkm{af6 vr{ ul/+bf tf]lsP adf]lhd ul/g]5 . o;/L
gtf]lsP;Dd sfo{ ;ldltn] lgwf{/0f u/]adf]lhd x'g]5 .
@)= sf]ifsf] ;+rfngM
-s_ kl/ifb\sf] gfddf ljleGg a}+sx?df vf]lng] vftfx? sf]iffWoIf
/ ;efklt, ;lrj jf sfo{;ldltn] lg0f{o u/]sf] cGo JolQmsf]
x:tfIf/af6 ;~rfng ul/g]5 .
-v_ kl/ifb\sf] cfly{s aif{ k|To]s jif{sf] >fj0f ;ËqmflGtb]lv k|f/De eO{
cfiff9 d;fGtdf ;dfKt x'g]5 .
@!= n]vf k/LIf0f
-s_ ;fwf/0f;efn] d's// u/]sf] g]kfn ;/sf/af6 dfGotf k|fKt n]vf
k/LIfsåf/f x/]s jif{ ePsf kl/ifb\sf] cfDbfgL vr{, rn–crn
df}Hbft ;d]t n]vf k/LIf0f u/fOg] 5 .
10 g]Ksf
-v_ kl/ifb\sf] n]vfk/LIf0fsf] k|ltj]bg k|To]s jif{ :yfgLo clwsf/L;dIf
k]z ul/g] 5 .
-u_ kl/ifb\sf] cfo–Joosf] lx;fa sf]iffWoIfsf] /]vb]vdf b'?:t /flvg]5 .
-3_ cfo–Joosf] k|ltj]bg sf]iffWoIf–dfkm{t aflif{s ;wf/0f–;efdf k|:t't
ul/g] 5 .

kl/R5]b – &
ljljw
@@= lgjf{rg ;DaGwL Joj:yfM
sfo{;ldltsf] lgjf{rgsf] nflu sfo{;ldltn] lgjf{rg clws[t lgo'Qm
ug]{5 . lgjf{rg ;DaGwL sfo{ljlw tf]lsPadf]lhd x'g]5 / ;f] geP;Dd
lgjf{rg clws[tn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 . lgjf{rg clws[tn] wf/f
!$sf] v08 -s_ adf]lhd ul7t÷lgjf{lrt sfo{ ;ldltsf ;b:onfO{ cg';'lr
@ adf]lhd zky u|x0f u/fpg] 5 . ***
@#= pDd]bjf/ x'g] of]UotfM
kl/ifb\sf] ;+:yfut ;b:osf] k|ltlglwTj ug]{ JolQm jf JolQmut ;fwf/0f
;b:o jf cflhjg ;b:o sfo{;ldltsf] lgjf{rgdf efu lng / pDd]bjf/
x'g of]Uo x'g]5g\ .
@#=s=ko{j]Ifs cfdGq0f ug{ ;lsg]M
sfo{sf/L ;ldltn] lg0f{o u/] cg';f/ dWo:ytf ;+u ;DjlGwt JolQm cyjf
;/sf/L jf u}/ ;/sf/L lgsfonfO{ sfo{sf/L ;ldltsf] j}7sdf jf ;fwf/0f
;efdf ko{j]Ifssf] ?kdf cfdGq0f ug{ ;lsg] 5 .
@$= cljZjf;sf] k|:tfjM
-s_ kl/ifb\sf] sfo{;ldltsf ;b:onfO{ ;fwf/0f;efdf pkl:yt ;b:ox?sf]
b'O{ ltxfO{ ax'dtn] cljZjf;sf] k|:tfj kfl/t u/L sfo{;ldltsf]
;b:oaf6 x6fpg ;lsg]5 .
-v_ ljz]if ;fwf/0f;efaf6 dfq cljZjf;sf] k|:tfj pk/ 5nkmn x'g
;Sg]5 . o; wf/f cGtu{t cljZjf;sf] k|:tfj Nofpgsf nflu kl/
ifb\sf] hDdf ;b:o ;+Vofsf] dfgfy{ ;b:o afx]ssf slDtdf kRrL;
k|ltzt cGo ;b:ox?sf] lnlvt lgj]bg jf sfo{;ldltsf] lg0f{o
cfjZos kg]{ 5 . ***

g]Ksf 11
@%= ljwfg ;+zf]wgM
of] ljwfg ;+zf]wg ug{ cfjZostf kg]{ ePdf sfo{ ;ldltn] jf kl/ifb\
sf ;Dk"0f{ ;b:ox? dWo] slDtdf @% k|ltzt ;b:on] ;f] s'/fsf] k|:tfj
sfo{;ldlt dfkm{t ;fwf/0f;efdf k]z ug{ ;Sg] 5g\ . To;/L k]z ePsf]
k|:tfj ;fwf/0f;efdf pkl:yt eO{ dtbfg ug]{ ;b:ox?sf] b'O{ ltxfO{
ax'dtn] kfl/t x'g]5 . :yfgLo clwsf/Lsf] :jLs[lt k|fKt eP kl5 z+;f]lwt
ljwfg nfu" x'g]5 . ***
@^= lgod / ljlgod agfpg] clwsf/M
sfo{;ldltn] ;+:yf btf{ P]g @)#$ ;f] P]g cGt{utsf] lgod / o; ljwfgsf
clwgdf /xL kl/ifb\sf] p2]Zo kl/k"lt{ ug{ / cfGtl/s sfo{ljlw Jojl:yt
ug{ cfjZos lgod, ljlgod tyf sfo{ lgb]{lzsf agfpg ;Sg]5 .
@&= kl/ifb\sf] lj36gM
;+:yfsf] ljwfg adf]lhd sfo{ ;Grfng ug{ g;sL jf cGo s'g} sf/0fj;
kl/ifb\ lj36g ePdf kl/ifb\sf] ;Dk"0f{ hfoh]yf g]kfn ;/sf/sf] lhDdfdf
;g]{5 .
@*= ljz]if Joj:yfM
s_ sfo{;ldltn] cfˆgf] clwsf/ dWo] s]xL clwsf/ sfo{;ldlts} s'g}
kbflwsf/L, ;b:o jf kl/ifb\sf] s'g} sd{rf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{
;Sg]5 . To;/L k|Tofof]lht clwsf/ k|fKt u/L sfd ug]{ JolQmsf] ;]
jfsf] zt{ / kb sfo{;ldltn] tf]s]adf]lhd x'g]5 . ***
v_ sfo{;ldltn] kl/ifb\sf] p2]Zo k"lt{sf] nflu ;b:ox? dWo]af6 ljleGg
;ldlt tyf pk ;ldltx? u7g ug{ ;Sg]5 .
u_ kl/ifb\ btf{ xF'bfsf jvt sfod /x]sf] sfo{;ldlt o;} ljwfg cg';f/
u7g ePsf] dflgg]5 / ;f] ;ldltsf] sfo{sfn k|yd jflif{s ;fwf/0f;ef
geP ;Dd sfod /xg]5 .
3_ kl/ifb\ btf{ ePsf] ldltn] Ps jif{ leq kl/ifb\sf] k|yd jflif{s
;fwf/0f;ef ul/g]5 .
@(= ;lrjfno (Secretariat):
;lrjfnosf] Joj:yf / To;df sfdug]{ sd{rf/Lsf] lgo'lQm tyf ;]jf zt{
;DaGwL Joj:yf sfo{;ldltn] lgwf{/0f ug]{5 .
#)= JofVofM
o; ljwfgsf] JofVof sfo{;ldltn] u/]adf]lhd x'g]5 .
#!= arfpM
o; ljwfgdf n]lvPsf s'/fdf o;} ljwfg adf]lhd / ;f] afx]ssf s'/fsf
xsdf k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]5 .
#@= o;sf] If]q ;+:yf btf{ P]g @)#$ cg';f/ x'g]5 .
12 g]Ksf
cg';'lr – ! **
-ljwfgsf] bkmf #-u_ ;Fu ;DjlGwt_
kl/ifbsf] 5fk / ;f+s]lts lrGg b]xfo adf]lhd x'g] 5 .

cg';'lr –@ **
-ljwfgsf] bkmf @@ ;Fu ;DjlGwt_

sfo{ ;ldltsf kbflwsf/L Pj+ ;b:ox?n] u|x0f ug]{ ;kysf] Aoxf]/f

d======================================== O{Zj/sf gfddf÷cfTdfnfO{ ;fIfL /fvL of] ;ky lnG5'


ls g]kfn dWo:ytf kl/ifb -g]Ksf_ sf] p2]Zo cg'?k =========================================kb
sf] x}l;otn] dnfO{ tf]sLPsf] sfd d]/f] 1fg / ljj]sn] hfg]a'em];Dd Odfg wd{ ;DemL
;fd'lxs lxt / k]zfsf] dof{bfsf nflu s'g} eo, kIfkft jf 4]if g/fvL OdfGbf/Lk'j{s
;DkGg ug]{5' . ***

================================= =================================
;ky u/fpg]sf] x:tfIf/ ;ky u|x0f ug]{sf]] x:tfIf/
kbM kbM
gfdM gfdM
ldltM ldltM

;+s]t M
*bf]>f] ;+;f]wg @)^(÷!@÷!% af6 ;+;f]lwt
** bf]>f] ;+;f]wg af6 yk
*** t]>f] ;+;f]wg af6 ;+;f]lwt

g]Ksf 13
g]kfn dWo:ytf kl/ifb\\sf] dWo:ytf sfo{ljlw
;DaGwL lgodfjnL

k|:tfjgfM
dWo:ytfåf/f lg0f{o x'g;Sg] Jofkfl/s k|s[ltsf ljjfbx¿sf] lg¿k0f ug{
cfjZos sfo{lalwsf] Aoj:yf ug{ jfG5gLo ePsfn], g]kfn dWo:ytf kl/ifb\\sf]
ljwfg, @)$* sf] bkmf @^ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn dWo:ytf kl/ifb\\
-g]Ksf_sf] sfo{;ldltn] oL lgodx¿ agfPsf] 5 .

kl/R5]b – !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M
-!_ oL lgodx¿sf] gfd æg]kfn dWo:ytf kl/ifb\\ -g]Ksf_ sf] dWo:ytf
sfo{ljlw ;DaGwL lgodfjnL, @)&@Æ /x]sf] 5, h;nfO{ 5f]6s/Ldf æ
g]Ksf dWo:ytf lgodÆ klg elgg] 5 .
-@_ of] lgodfjnL ;Djt @)&@ ;fn Ho]i7 )! ut] b]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M
-!_ ljifo jf k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf Ù
-s_ æP]gÆ eGgfn] g]kfnsf] dWo:ytf P]g, @)%% ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] ;do ;dodf To;df ePsf] ;zf]wg ;d]tnfO{ hgfpg]
5 .
-v_ æsfo{;ldltÆ eGgfn] kl/ifb\sf] sfo{;ldlt ;Demg' kb{5 .
-u_ æbfjLÆ bfjL eGgfn] s'g} kIfn] s'g} csf{] kIfaf6 u/]sf] bfjL
;Demg' k5{ .
-3_ æg]KsfÆ eGgfn] g]kfn dWo:ytf kl/ifb\\ ;Demg' kb{5 .
-ª_ æk|ltbfjLÆ eGgfn] bfjL ug]{ kIf pk/ k|ltjfb ug]{ kIfn] u/]sf]
bfjL ;D´g' k5{ .

14 g]Ksf
-r_ æk|To'lQmÆ eGgfn] k|ltjfbL lj?4 bfjL ug]{ kIfn] u/]sf] k|ltjfb
;D´g' k5{ .
-5_ æk|TofyL{Æ eGgfn] bfjL ug]{ kIf pk/ k|ltjfb ug]{ JolQm ;Demg'
k5{ .
-h_ ækl/ifb\\Æ eGgfn] g]kfn dWo:ytf kl/ifb\\ ;Demg' kb{5 .
-em_ ækl/ifb\sf] lgodfjnLÆ jf ælgodjfnLÆ eGgfn] of] lgod
;Demg' k5{ / ;f] zAbn] lgoddf ;do ;dodf ePsf] ;+zf]wg
;d]tnfO{ hgfpg] 5 .
-`_ ækIfÆ eGgfn] dWo:ytf;Fu ;DalGwt s'g} kIf ;Demg' kb{5 .
-6_ æk|zf;lgs vr{Æ eGgfn] lgod %* adf]lhd cg';"rL – ! df
lgwf{l/t vr{sf] cfwf/df dWo:yn] lgwf{/0f u/]sf] dWo:ytfsf]
k|zf;lgs vr{ ;Demg' kb{5 .
-7_ æljjfbÆ eGgfn] o; lgodfjnL jf k|rlnt P]g adf]lhd
dWo:ytfåf/f ;dfwfg x'g ;Sg] ljjfb ;D´g' k5{ .
-8_ æljwfgÆ eGgfn] g]kfn dWo:ytf kl/ifb\\sf] ljwfg, @)$*
;Demg' kb{5 .
-9_ ædWo:yÆ eGgfn] ljjfb ;dfwfg ug{sf nflu lgo'Qm dWo:y jf
d'Vo dWo:y ;Demg'k5{ / ;f] zAbn] Ps eGbf a9L dWo:yx¿
/x]sf] 6«fOa'gn ;d]tnfO{ hgfpg] 5 .
-0f_ æ;lrjfnoÆ eGgfn] kl/ifb\\sf] ;lrjfno ;Demg' kb{5 .
-t_ æ;Demf}tfÆ eGgfn] s/f/ ePsf] jf gePsf] s'g} lglZrt sfg"gL
;DaGwsf ljifodf tTsfn p7]sf] jf eljiodf p7\g ;Sg]
ljjfbnfO{ dWo:ytfåf/f ;dfwfg u/fpgsf] nflu kIfx¿aLr
ePsf] lnlvt ;xdtL ;Demg' kb{5 .
:ki6Ls/0f M o; v08sf] k|of]hgsf] nflu b]xfosf] s'g} lnvt
ePdf kIfx¿ aLr lnlvt ;xdtL ePsf] dflgg] 5 M–
-!_ dWo:ysf] k|fjwfg ;d]t Joj:yf u/L ePsf] s'g} s/f/ jf
tT;DaGwdf ePsf] cGo s'g} 5'§} ;Demf}tf,
-@_ dWo:ynfO{ ljjfb ;'Dkg] u/L kIfx¿ ljr cfbfg k|bfg
ePsf] kq, 6]n]S;, 6]lnu|fd, 6]nLˆofS; jf lnlvt
clen]v /xg ;Sg] To:t} cGo b"/;~rf/sf dfWodx¿,
-#_ s'g} kIfn] s'g} ljjfb dWo:ynfO{ ;'Dkg] u/L bfjL k]z
u/]sf]df ;f] bfjL pk/ k|ltjfb ug]{ kIfn] dWo:ynfO{
ljjfb ;'Dkg] ;DaGwdf OGsf/ gu/L k]z ePsf] k|ltjfb .

g]Ksf 15
-@_ o; lgodfjnLdf ePsf] kl/efiff afx]s o; lgodfjnLdf
k|o'Qm zAbfjnL jf jfSof+zsf] kl/efiff P]gadf]lhd
ul/g]5 .
-#_ ;Gbe{n] csf]{ cy{ gnfu]df k'lnËn] :qL lnË jf t];|f] lnË
/ Ps argn] ax'arg / ax'rargn] Ps arg ;d]tnfO{
hgfpg]5 .

kl/R5]b–@
dWo:ytfsf] k|lqmof k|f/De
#= dWo:ytfsf] k|lqmof k|f/De ug{ ;lsg] M
-!_ s'g} ;Demf}tfsf] dWo:ytf ;DaGwL k|fjwfg jf kIfx¿sf] cGo s'g}
lnlvt ;xdtLaf6 s'g}klg ljjfb lgodfjnL cGtu{t dWo:ytf x'g]
egL Joj:yf ePsf]df dWo:ytfsf] k|s[of k|f/De ug{ ljjfbsf] s'g}
Ps kIfn] jf b'a} kIfn] ;+o'Qm ¿kdf ;lrjfno ;dIf lnlvt lgj]bg
lbg ;Sg]5g\ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bgdf cGo s'/fsf] cltl/Qm b]xfosf
s'/fx¿ pNn]v ug'{ kg]{5 M
-s_ ljjfbsf kIfx¿sf] gfd tyf 7]ufgf tyf ;"rgf a'emfpg] 7]ufgf,
-v_ ljjfbsf] k|s[lt / ljifo,
-u_ dWo:ytfsf nflu u/]sf] cg'/f]w,
-3_ bfjLsf] k|s[tL tyf 5f]6s/L ljj/0f / cg'dflgt /sd,
-ª_ k|fKt ug{ vf]lhPsf] pkrf/,
-r_ dWo:ysf] ;+Vofsf ;DaGwdf kIfx¿ aLr ;xdtL ePsf] eP
;f]sf] ljj/0f,
-5_ ;Demf}tfdf dWo:ysf] ;+Vof pNn]v gePdf Psn dWo:y jf Ps
eGbf al9 dWo:yaf6 dWo:ytf u/fpg] xf] ;f]sf] pNn]vg,
-h_ dWo:ysf] s'g} vf; of]Uotf tf]lsPsf] ePdf To:tf] of]Uotf,
-em_ dWo:ytfsf ;DaGwdf 5'§} ;Demf}tf ePsf] eP ;f] ;Demf}tf /
To:tf] ;+emf}tf gePdf h'g ;Demf}tfcGtu{t dWo:ytfsf] k|s[of
k|f/De ul/Psf] xf] ;f] ;Demf}tfsf] dWo:ytf ;DaGwL k|fjwfg,
-`_ h'g ;Demf}tf cGtu{t ljjfb pTkGg ePsf] xf] To:tf] ;Demf}tfsf]
kmf]6f] k|lt .
-#_ o; lgod adf]lhd dWo:ytf ;dIf lgj]bg ubf{ lgj]bg b:t'/ jfkt
Ps xhf/ ¿k}+of / kl/ifb\\n] lgwf{/0f u/]sf] k|zf;lgs vr{ ;lrjfno
;dIf bflvnf ug'{ kg]{5 .
16 g]Ksf
-$_ o; lgod adf]lhd /Lt gk'u]sf] cj:yfdf kl/ifb\n] dWo:ytfsf]
k|lqmof k|f/De ug{ dfu ul/Psf] lgj]bg cl:jsf/ ug{ ;Sg]5 .
-%_ o; lgod adf]lhd /Lt k'u]sf] s'g} kIfsf] lgj]bg k/]sf]df ;lrjfnon]
csf]{ kIfnfO{ lgod * adf]lhd ;f]sf] lnlvt ;"rgf lbO{ ;f] pk/
hafkm dfu ug]{5 .
$= hafkm k]z ug'{kg]{ M
-!_ ;lrjfnon] lgod # sf] pklgod -%_ adf]lhd ;"rgf lbPsf]df
To:tf] ;"rgf k|fKt u/]sf] tL; lbg leq k|ToyL{n] lgDg lnlvt ljj/0f
pNn]v u/L ;lrjfno ;dIf hafkm k]z ug'{ kg]{5 M
-s_ k|TofyL{sf] k"/f gfd, 7]ufgf / ;Dk{s ljj/0f,
-v_ dWo:ytfsf] k|lqmofdf kIfx¿ k|ltlglwTj ug]{ s'g} JolQm jf
AolQmx¿ eP ;f]sf] k"/f gfd, 7]ufgf / ;Dk{s ljj/0f,
-u_ bfjLstf{sf] bfjL pko'Qm eP jf gePsf] ;f]sf] ljj/0f,
-3_ bfjLsf cfwf/x¿ tyf bfjL pTkGg u/fpg] ljjfbsf] k|s[tL tyf
kl/l:ytL af/] s'g} k|ltlqmof eP ;f]sf] ljj/0f,
-ª_ bfjLstf{n] rfx]sf] pkrf/ tyf dfu pk/sf] k|ltlqmof,
-r_ bfjLstf{sf] dfubfjL adf]lhd dWo:ysf] ;+Vof tyf 5gf}6
k|lqmof ;DaGwL s'g} k|:tfj jf l6Kk0fL eP ;f]sf] ljj/0f,
-5_ dWo:ysf] dgf]gog ;DaGwL s'g} k|:tfj eP ;f]sf] ljj/0f,
-em_ dWo:ytfsf] :yfg, dWo:ytfn] k|of]u ug{] ;DalGwt sfg"g /
dWo:ytfsf] efiff ;DaGwdf s'g} l6Kk0fL jf k|:tfj eP ;f]sf]
ljj/0f,
-h_ ljjfbsf] ;dfwfg ug{ ;xof]u k'Ug ;Sg] egL lghn] pko'Qm
b]v]sf] cGo yk hfgsf/L tyf sfuhft .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;lrjfno ;dIf k]z u/]sf] hafkmsf] Ps k|lt
bfjLstf{nfO{ klg a'emfpg' kg]{5 .
%= Dofb yk ug{ ;lsg] M
-!_ dWo:ysf] ;+Vof, 5gf}6 k|lqmof jf dWo:ysf] dgf]gogsf laifodf 5'6}
b[li6sf]0f tyf k|:tfj pNn]v ul/ sf/0f ;lxt Dofb yk ug{ k|TofyL{n]
dfu u/]]df lghsf] dfu dgfl;j b]lvPdf kl/ifb\\n] ;fwf/0ftof kGw|
lbg;Dd hafkm lbg] Dofb yk ug{ ;Sg]5 .
-@_ k|ToyL{n] Dofb yk dfu gu/]df jf lghsf] dfu dgfl;j gb]lvPdf
kl/ifb\\n] o; lgodfjnL adf]lhd sf/jfxL cuf8L a9fpg]5 .
-#_ kl/ifb\\n] k|ToyL{sf] hafkm / To;df ;dfj]z ul/Psf ljj/0fx¿
;DalGwt kIfnfO{ lgod * adf]lhd hfgsf/L u/fpg]5 .
g]Ksf 17
^= k|ltbfjL k]z ug{ ;lsg] M
-!_ k|TofyL{n] s'g} k|ltbfjL ug{'kg{] ePdf lghn] ;lrjfno ;dIf k]z
u/]sf] hjfkm;+u} k]z ug'{ kg]{5 / o:tf] k|ltbfjLdf b]xfosf] ljj/0fx¿
pNn]v ug'{ kg{]5M–
-s_ k|ltbfjL pTkGg x'g ;Sg] ljjfbsf] cj:yf tyf k|s[ltsf] ljj/0f
/ k|ltbfjL k]z ug]{ cfwf/x¿,
-v_ dfu ul/Psf] pkrf/ jf /fxtsf] ljj/0f / kl/df0fLt k|ltbfjLsf]
/sd / ;Dej eP;Dd cGo s'g} k|ltbfjLx?sf] cg'dflgt d"No,
-u_ k|TofyL{sf] ;DaGwdf ;Demf}tf nufot cGo s'g} ;fGble{s
;Demf}tf,
-3_ Ps eGbf a9L ;Demf}tf cg';f/ k|ltbfjL ul/Psf] xf] eg] s'g
;+emf}tf cg';f/ k|ltbfjL ul/Psf] xf] To;sf] ljj/0f,
-ª_ cfkm"nfO{ pko'Qm nfu]sf ljjfbsf] s'zn ;dfwfgdf of]ubfg
k'¥ofpg ;Sg] cGo s'g} sfuhft jf hfgsf/L eP ;f]sf] ljj/0f .
-@_ bfjLstf{n] k|TofyL{sf] k|ltbfjL ;lrjfnoaf6 k|fKt u/]sf] lt; lbg
leq ;f] k|ltbfjL pk/ cfkm\gf] hafkm lbg" kg{] 5 .
-#_ dgfl;j sf/0f b]vfO{ bfljstf{n] Dofb yk ug{ dfu u/]df ;lrjfnon]
dWo:ydf sfuhft k7fpg cl3 pklgod -@_ adf]lhdsf] hafkm lbg
;fwf/0ftof kGw| lbgsf] Dofb yk ug{ ;Sg] 5 .
&= ;"rgf tfd]n ePsf] Dofbsf] u0fgf M
-!_ o; lgodfjnL cGtu{t tfd]n ul/Psf] ;"rgfsf] Dofb u0fgf ubf{
tfd]n ul/Psf] lbgnfO{ u0fgf gul/g] / clGtd lbgnfO{ u0fgf x'g]
ul/ u0fgf ul/g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd Dofb ;dfKt x'g] clGtd lbg ;fj{hlgs ljbf
k/]df jf ;+af]lwt JolQmsf] j;f]jf;sf] :yfgdf ljbfsf] lbg k/]df
To:tf] ljbfsf] ;dfKtL kl5 nut} sfof{no v'Ng] klxnf] lbg;Dd
To:tf] Dofb :jtM sfod /x]sf] dflgg]5 .
*= ;"rgfsf] dfWod M
-!_ o; lgodfjnL adf]lhd Ps kIfn] csf]{ kIfnfO{ lbg' kg]{ ;"rgf,
hfgsf/L, hgfp, k|:tfj jf ug'{ kg]{ ;Dks{ jf dWo:ytf;Fu x'g]
kqfrf/ lnlvt ¿kdf ePsf] x'g' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lnlvt ¿kdf ;Dks{ ug{' kbf{ ;Demf}tfdf cGoyf
Aoj:yf ePsf]df afx]s kq a'emfP/ jf x'nfs, O{dn ] jf k\mofS; h:tf
ljB'lto dfWodaf6 klg ug{ ;lsg] 5 .

18 g]Ksf
(= ;"rgf k|fKt u/]sf] dflgg] M
lgod * adf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f u/L s'g} lnlvt ;"rgf, Dofb hfgsf/L,
hgfp jf k|:tfj ;DalGwt JolQmnfO{ a'emfPdf jf ;Demf}tfdf To:tf]
AolQmnfO{ kqfrf/ ug]{ 7]ufgf jf ;f] JolQmsf] j;f]jf;sf] :yfg jf
sf/f]jf/sf] :yfg jf kqfrf/sf] 7]ufgfdf x'nfs, O{d]n jf k\mofS; h:tf
ljB'lto dfWodaf6 j'emfPdf To:tf] ;"rgf, Dofb, hgfp, hfgsf/L jf
k|:tfj To:tf] JolQmn] /Ltk"j{s k|fKt u/]sf] dflgg] 5 .
t/ cfjZos vf]h tnfz ubf{ klg To:tf] JolQmsf] jf:tljs 7]ufgf
jf To:tf] JolQmsf] yfxf eP;Ddsf]] a;f]af;sf] kl5Nnf] :yfg jf kl5Nnf]
sf/f]jf/sf] :yfgdf To:tf] ;"rgf, hfgsf/L, Dofb, hgfp jf k|:tfj a'emfPsf]
ldltdf ;f] JolQmn] To:tf] ;"rgf, hfgsf/L Dofb, hgfp jf k|:tfj /Ltk"j{s
k|fKt u/]sf] dflgg]5 .
!)= dWo:ysf] k|s[of k|f/De ePsf] dflgg] M
-!_ lgod # adf]lhd ;lrjfno ;dIf lgj]bg k]z ePsf]df ;f] lgodsf]
pklgod -%_ adf]lhdsf] lnlvt ;"rgf csf]{ kIfn] k|fKt u/]sf] ldltaf6
dWo:ytfsf] k|so[ f k|f/De ePsf] dflgg]5 .
!!= kl/ifb\sf] If]qflwsf/ M
-!_ ;Demf}tfsf] s'g} kIfn] To:tf] ;Demf}tf cGtu{t pTkGg ljjfb ;dfwfgsf
nflu kl/ifb\\ ;dIf k]z ug]{ Aoj:yf ePsf]df jf s'g} ;Demf}tf cGtu{t
pTkGg ljjfbnfO{ g]kfn dWo:ytf kl/ifb\\ ;dIf k]z ug]{ u/L kIfx¿aLr
;Demf}tf ePsf]df To:tf] ljjfbsf] ;dfwfg ug{ kl/ifb\s \ f] If]qflwsf/
ePsf] dflgg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]]lhd If]qflwsf/ x'g] laifodf ljjfb ;dfwfg ubf{
o; lgodfjnL ad]flhdsf] sfo{lalw cjnDjg ul/g]5 .
t/ kIfx¿n] lnlvt ;xdtLåf/f o; lgodfjnLsf] s'g} Joj:yfnfO{
lghx¿åf/f k]z ePsf] jf lghx¿ jLrsf] ljjfbsf ;DaGwdf nfu"
gx'g] u/L Joj:yf ug{ ;Sg] 5g\ .
-#_ pklgod -@_ sf] k|ltjGwfTds jfSof+z adf]lhdsf] Joj:yf kIfx¿n]
dWo:ytfsf] sf/jfxL k|f/De ug{{ cg'/f]w ul/;s]kl5 k|of]u ug{ ;Sg]
5}gg\ .
!@= kl/ifb\\n] k'g/fjnf]sg ug{ ;Sg] M
lgod # adf]lhd dWo:ytfsf] k|lqmof k|f/De ug{sf] nflu lgj]bg k|fKt
u/]kl5 dWo:ysf] lgo'lQm x'g' eGbf cufl8 kl/ifb\\n] dWo:ytfsf] nflu k]z
u/]sf] ljjfb dWo:ytfsf] If]qflwsf/ cGtu{t /x] jf g/x]sf] jf dWo:yfaf6

g]Ksf 19
;dfwfg ug{ ;lsg] xf] jf xf]Og ;f] ;DaGwdf ;DalGwt sfuhftx¿sf]
k'g/fjnf]sg ug{ / kIfx¿nfO{ ;Nnfx lbg ;Sg]5 .
t/ ljjfbsf kIfx¿ To:tf] ;Nnfx dfGg jfWo x'g] 5}gg\ .
!#= kIfx¿sf] k|ltlglwTj tyf ;xof]uL M
-!_ kIfx¿n] dWo:ytfsf] k|lqmofdf cfkm\gf] tkm{af6 k|ltlglwTj ug{ jf
cfˆgf] ;xof]usf nflu s'g} AolQmnfO{ cfkmgf] k|ltlglw lgo'Qm ug{
;Sg] 5g\ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd s'g} kIfn] cfˆgf] k|ltlglw jf ;xof]uL lgo'Qm
u/]sf]df To;/L lgo'Qm u/]sf]] k|ltlglw jf ;xof]uLsf] gfd / 7]ufgf ;lxt
To;/L lgo'tm ePsf] JolQm k|ltlglwsf] ¿kdf lgo'Qm ePsf]
xf] jf ;xof]uLsf] ¿kdf lgo'Qm ePsf] xf] ;f] s'/f ;d]t v'nfO{ csf]{
kIfnfO lnlvt ¿kdf hfgsf/L lbg' kg]5 {  .
!$= dWo:ytf ;Demf}tfsf] kl/0ffd M
-!_ kIfx¿n] o; lgodfjnL adf]lhd dWo:ytfsf] sf/jfxL k|f/De ug]{
;xdlt u/]sf] cj:yfdf lghx¿n] dWo:ytfsf] k|lqmof k|f/De ePsf]
ldltdf axfn /x]sf] kl/ifb\\sf] dWo:ytf ;DaGwL lgodfjnLnfO{
:jLsf/ u/]sf] 7flgg]5 .
t/ dWo:ytf ;Demf}tf ePsf] ldltdf axfn /x]sf] lgodfjnL g}
nfu" x'g] u/L ;xdtL ePsf] eP ;f]xL ad]flhd x'g]5 .
-@_ kl/ifb\\sf] lgodfjnL cGt{ut dWo:ytf ug]{ ;xdtL ePsf]df kIfx¿n]
kl/ifb\\åf/f dWo:ytfsf] k|zf;sLo sfo{x¿ ug]{ laifodf klg ;xdlt
u/]sf]] dflgg]5 .
-#_ h;sf] lj¿4df bfjL k]z ul/Psf] 5 To:tf] kIfn] hafkm k]z gu/]df
jf lghn] k]z u/]sf] hafkmdf dWo:ytf ;Demf}tfsf] laBdfgtf, j}wtf
/ clwsf/If]q] pk/ k|Zg p7fPsf], bfjL ul/Psf ;Dk"0{ f bfjLx¿ Pp6}
dWo:ytfaf6 lgwf{/0f ug{ ;lsG5 jf ;lsb}g eGg] laifo dWo] s'g} Ps
jf PseGbf a9L lhls/ jf ts{ k|:t't u/]sf] cj:yfdf klg dWo:ytfsf]
sf/jfxL cl3 a9\g] 5 / dWo:ytfn] To:tf] ljifodf cfjZos lg0f{o
ug{5
] .
-$_ kl/ifb\n] If]qflwsf/sf ;DaGwdf cGoyf lg0f{o u/]sf]df jfx]s
pklgod -#_ sf] If]qflwsf/ ;DaGwL s'g} k|Zg jf ;Dk"0f{ bfjLx¿
Ps} ;fy dWo:yx¿af6 lgwf{/0f ug{ ;lsg] jf g;lsg] eGg] s'/f
dWo:yaf6 g} lg0f{o x'g]5 .

20 g]Ksf
-%_ dWo:ytfsf] nflu kl/ifb\\ ;dIf k]z ePsf] s'g} klg ljjfb dWo:ytfsf]
sf/jfxL s;/L / s'g xb\;Dd cl3 a9\5 eGg] s'/f kl/ifb\\n] lg0f{o
ug]{5 / ;Demf}tf adf]lhd dWo:ytfsf] k|lqmof k|f/De ePsf] s'/fdf
k|yd b[i6«L -k|fOdf km\of;L_ af6 g} kl/ifb\\ ;Gt'i6 ePdf dWo:ytfsf]
k|lqmof cl3 a9fpg] lg0f{o ug{]5 .
-^_ kl/ifb\\n] g} bfjLsf ;DaGwdf dWo:ytfsf] sf/jfxL cl3 a9\g g;Sg]
egL lg0f{o u/]sf]df jfx]s dWo:ytfsf] If]qflwsf/ ;DaGwL lg0f{o
dWo:y cfkm}Fn] ug{]5 .
-&_ kl/ifb\\ ;dIf dWo:ytfsf] nflu k]z ul/Psf s'g} ljjfbdf
dWo:ytfåf/f lg¿k0f x'g g;Sg] egL kl/ifb\\n] lg0f{o u/L kIfx¿nfO{
hfgsf/L u/fPsf] cj:yfdf s'g} klg kIfn] clwsf/If]q ePsf] s'g}
;Ifd cbfnt ;dIf ;f] pk/ k|Zg p7fO{ k|rlnt sfg"g adf]lhd
lgj]bg ug{ ;Sg] clwsf/nfO{ o; lgodn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-*_ kl/ifb\\ ;dIf k]z ePsf] s'g} klg bfaLsf ;DaGwdf dWo:ytfsf] sf/jfxL
cufl8 a9\g ;Sb}g egL kl/ifb\n] lg0f{o u/]sf]df To:tf] lg0f{on] s'g}
kIfnfO{ To; kl5 x'g] dWo:ytfsf] sfdsf/afxLdf ;f]xL bfaL ug{af6
/f]s nufpg] 5}g .
-(_ s'g} kIfn] dWo:ytfsf] sf/jfxL jf To;sf] s'g} r/0fdf ;xefuL x'g
O{Gsf/ u/]df jf ;xefuL gePdf To:tf] O{Gsf/L jf cg'kl:yltsf
sf/0fn] dfq dWo:ytf;DaGwL sf/afO{ cufl8 a9fpg /f]lsg] 5}g .
-!)_ kIfx? aLr cGoyf ;xdlt ePsf]df afx]s, dWo:ytf ;Demf}tfsf]
j}wtfnfO{ :jLsf/ u/L lg0f{o u/]sfdf s'g} kIfn] lnPsf] ;Demf}tf
ljBdfg g/x]sf] jf cdfGo /x]sf] eGg] lhls/sf] sf/0fn] dWo:ytfsf]
If]qflwsf/sf] cGTo x'g] 5}g .
-!!_ ;Demf}tf g} ljBdfg g/x]sf] jf cdfGo jf ab/ x'g;Sg] cj:yf eP
tfklg ;DalGwt kIfx¿sf clwsf/sf] olsg ug{ / lghsf bfaL tyf
k|ltjfb pk/ lg0f{o ug{ ;Sg] If]qflwsf/ dWo:ytfdf lglxt /x]sf]
dflgg]5 .

kl/R5]b – #
dWo:ysf] lgo'lQm ;DaGwL Joj:yf
!%= dWo:ysf] ;+Vof M
-!_ ;Demf}tfdf dWo:ysf] ;+Vof gtf]lsPsf]df jf kIfx¿ aLr dWo:ysf]
;+Vofsf] ljifodf ;xdtL x'g g;s]df Psn dWo:yåf/f ljjfbsf]
;'g'jfO{ u/L lg¿k0f x'g]5 .
g]Ksf 21
t/ ljjfbsf] k|s[lt / ulDe/tfnfO{ x]/L kl/ifb\\n] tLg hgf;Dd
dWo:yx¿ /x]sf] 6«fO{a'gn u7g ug{ ;Sg]5 .
!^= dWo:ysf] lgo'lQm M
-!_ Psn dWo:yåf/f ljjfbsf] lg¿k0f x'g] ePdf ljjfbsf] s'g} Ps kIfn]
csf]{ kIf ;dIf dWo:ysf] ¿kdf sfd ug]{ Ps jf PseGbf a9L
JolQmx¿sf] gfd k|:tfj ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|:tfljt gfdx¿ dWo] csf]{ kIfn] :jLsf/
u/]sf] jf To;/L :jLsf/ gePsf]df k|fyldstfsf] ;"rLdf ;jeGbf
klxn] /x]sf] JolQm g} Psn dWo:ysf] ¿kdf lgo'Qm x'g]5 .
-#_ dWo:ytfsf] k|s[of k|f/De ePsf] tL; lbg leq klg ljjfbsf kIfx¿
aLr Psn dWo:y lgo'Qm ug{ ;xdtL x'g g;s]df ljjfbsf s'g}
kIfn] Psn dWo:y lgo'Qm ug{sf nflu kl/ifb\\ ;dIf cg'/f]w ug{
;Sg]5 .
-$_ PseGbf a9L dWo:yx¿ lgo'Qm ug]{ u/L ljjfbsf kIfx¿ jLr ;xdtL
ePsf]df ;Demf}tfdf jf kIfx¿n] cfk;L ;xdtLåf/f Dofb tf]s]sf]df
To:tf] Dofb leq / To;/L Dofb gtf]s]sf]df dWo:ytfsf] k|s[of k|f/De
ePsf] ldltn] tL; lbg leq ljjfbsf] s'g} kIfn] cfkm\gf] tkm{af6
lgo''Qm ug'{kg]{ dWo:y lgo'Qm ug{ g;s]df To;/L dWo:y lgo'tm ug{
g;Sg] kIfsf] tkm{af6 dWo:ysf] lgo'tm ug{ ;f] ljjfbsf] s'g} kIfn]
kl/ifb\\nfO{ cg'/f]w ug{ ;Sg]5 .
-%_ ljjfbsf kIfx¿ aLr dWo:ytfdf d'Vo dWo:y ;d]t x'g] u/L ;Demf}tf
ePsf]df jf ;Demf}tfdf d'Vo dWo:y lgo'tm ug]{ k|lqmof tf]lsPsf]df
;f]xL k|s[of adf]lhd / gtf]lsPsf]df b'j} kIfx¿åf/f lgo'tm ePsf
dWo:yx¿n] d'Vo dWo:ysf] lgo'ltm ug{' kg]{5 .
t/ kIfx¿åf/f dWo:y lgo'Qm ePsf] kGw| lbg leq klg d'Vo
dWo:ysf] lgo'Qm x'g g;s]df ljjfbsf] s'g} kIfsf] cg'/f]wdf kl/ifb\\n]
d'Vo dWo:y lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .
-^_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljjfbsf b'j}
kIfn] h'g;'s} avt klg dWo:y lgo'lQmsf nflu kl/ifb\\ ;dIf cg'/f]w
ug{ ;Sg]5g\ .
!&= dWo:ysf] ljj/0f M
-!_ s'g} kIfn] s'g} JolQmnfO{ dWo:ysf] ¿kdf lgo'Qm ug{ k|:tfj u/]sf]df
To:tf] JolQmsf] k"/f gfd, 7]ufgf tyf lghsf] ljut tyf jt{dfgsf]
k]zfut jf Jofj;flos l:ylt, of]Uotf, dWo:ytf ;DaGwL cg'ej h:tf
s'/f pNn]v ePsf] a}olQms ljj/0f lghn] csf]{ kIfnfO{ lbg' kg]{5 .
22 g]Ksf
-@_ kl/ifb\n] s'g} AolQmnfO{ dWo:y lgo'tm ug]{ jf u/]sf] ePdf kl/ifb\\n]
pklgod -!_ adf]lhdsf] hfgsf/L ljjfbsf ;a} kIfnfO{ lbg' kg]{5 .
!*= kl/ifb\\åf/f dWo:y lgo'Qm ug]{ sfo{ljlw M
-!_ o; lgodfjnL adf]lhd ljjfbsf] s'g} kIf jf kIfx¿af6 dWo:y
lgo'lQmsf] cg'/f]w k|fKt ePdf kl/ifb\\n] cfk'mn] sfod u/]sf] :jtGq
/ lgikIf dWo:yx¿sf] ;"rL -Kofg]n_ dWo]af6 dWo:ysf] lgo'lQm
ug{'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dWo:ysf] lgo'lQm ubf{ sDtLdf tLg–tLghgf
dWo:yx¿sf] gfd ;dfj]z ePsf] dWo:yx¿sf] ;"rL kl/ifb\\n]
ljjfbsf b'j} kIfx¿nfO{ pknJw u/fpg] 5 .
-#_ k|To]s kIfn] pklgod -@_ adf]lhdsf] ;"rL k|fKt u/]sf] ;ft -&_
lbg leq cfkm"n] g¿rfPsf] dWo:y ePdf To:tf] dWo:ysf] gfd
pSt ;"rLaf6 x6fO{ afFsL /x]sf dWo:y dWo] cfkm"n] :jLsf/ u/]sf]
dWo:ysf] gfd k|fyldstfsf] qmddf kl/ifb\ ;dIf lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf] Dofb e'Stfg ePkl5 kIfx¿af6 lkmtf{
ul/Psf] / ;"rLdf kIfx¿n] cg'df]bg u/]sf dWo:ysf gfdx¿ dWo]
k|fyldstfsf] qmddf ;a}eGbf klxn] gfd /x]sf] dWo:ynfO{ kl/ifb\n]
lgo'lQm ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd dWo:ysf] lgo'lQm x'g g;s]df
kl/ifb\\n] ljjfbsf] k|s[lt, dWo:ysf] of]Uotf, lgikIftf nufot ;Da4
kl/l:yltnfO{ ;d]t ljrf/ u/L pko'Qm dWo:ysf] lgo'lQm ug]{5 .
-^_ bfjLstf{ jf k|ToyL{ kIfdf PseGbf a9L JolQm ePsf] /
To:tf bfaLstf{ jf k|ToyL{sf] ljjfb slDtdf tLg hgf dWo:y
/x]sf] dWo:ytf 6«fOa'gfnaf6 lg?k0f x'g] Joj:yf ePsf]df To:tf
bfjLstf{ jf k|ToyL{n] ;+o'Qm ?kdf lgod !^ sf] cwLgdf /xL
dWo:y lgo'lQm ug{]5g\ / o;/L dWo:y lgo'lQm x'g g;s]df o; lgod
adf]lhd kl/ifb\n] lgo'lQm ug{]5 .
-&_ o; lgod adf]lhd dWo:ysf] lgo'ltmsf] dfu ug]{ kIfn] kl/ifb\\df
kfFrxhf/ ?k}+of hDdf ug'{ kg]{5 .
!(= ljz]if kl/l:yltdf dWo:ysf] lgo'QmL M
-!_ o; lgodfjnL adf]lhd kl/ifb\af6 lgo'Qm s'g} dWo:yn] ;f] x}l;otdf
sfo{ ;Dkfbg ug{ OR5f gb]vfPdf jf O{Gsf/ u/]df, ;f] x}l;otdf
sfo{ ug{ lgh c;dy{ ePdf, lghn] /fhLgfdf lbPdf, cbfntsf]
cfb]zadf]lhd lghnfO{ x6fOPdf jf lghsf] d[To' ePdf To;sf] k|df0f
;lxt kIfn] kl/ifb\\ ;dIf lgj]bg lbPdf kl/ifb\n] To:tf] dWo:ysf] kb
l/Qm ePsf] 3f]if0ff ug]{5 .
g]Ksf 23
-@_ pklgod -!_ adf]lhd 3f]if0ff ePsf] tL; lbg leq To:tf] l/St /x]sf]
:yfgdf h'g k|s[ofaf6 lgo'Qm ePsf] dWo:ysf] kb l/Qm ePsf] xf]
;f]xL k|s[ofaf6 o; lgodfjnL adf]lhd kl/ifb\n] csf]{ dWo:y lgo'lQm
ug'{ kg]{5 .
@)= dWo:yx¿sf] kb l/Qm /x]sf] cj:yfdf ;'g'jfO{ M
-!_ dWo:ytfsf] sf/afO{ k|f/De eO{ ;'g'jfO{ eO;s]]sf] cj:yfdf lgod !^
jf !( adf]lhd dWo:ysf] lgo'lQm ug'{kg]{ ePdf To:tf] dWo:y Psn
dWo:y jf Ps eGbf a9L dWo:y ePsf]df lgh d'Vo dWo:y ePdf
klxn] g} e};s]sf] ;'g'jfO{sf] k'gM ;'g'jfO{ ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgodsf] -!_ df n]lvP jfx]s cGo cj:yfdf sfod /x]sf c¿
dWo:yx¿n] cfjZos 7fg]df dfq klxn] g} e};s]sf] ;'g'jfO{sf]
k'g/fj[lt x'g ;Sg]5 .
@!= dWo:yn] zky lng' kg]{ M
-!_ k|To]s JolQmn] dWo:ysf] ¿kdf lgh lgo'lQm eGbf cufj} lghsf]
lgikIftf, t6:ytf / :jtGqtfdf dgfl;j z+sf ug{' kg{] s'g} kl/l:ylt
ljBdfg gePsf], dWo:ytfåf/f lg¿k0f x'g'kg]{ laifodf lghsf] :jfy{
aflemPsf] cj:yf g/x]sf] jf dWo:ytfsf] sf/aflx cGTo x'g' cufj}
To:tf] kl/l:ylt ljBdfg ePdf ljjfbsf kIfx¿nfO{ hfgsf/L u/fpg]
5' egL lnlvt ¿kd tLg k|ltdf pb3f]if0f u/L x:tfIf/ ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lnlvt pb3f]if0fsf] Ps k|lt ;DalGwt
kg'/fj]bg cbfntdf / cs]{f k|lt kl/ifb\df k7fO{ afFsL Ps k|lt
;DalGwt ldl;ndf /fVg' kg]{5 .
@@= dWo:ysf] :jtGqtf tyf lgikIftf M
-!_ o; lgodfjnL adf]lhd lgo'Qm dWo:y lghn] cfkm\gf] sfo{ k"0f{
?kdf ;~rfng gu?Gh]n ;b}j k"0f{ :jtGq, t6:y / lgikIf /xg'
kg]{5 / lghn] k|zf;lgs k|lqmofsf ;DaGwdf jf df}lvs ;'g'jfO{df
jfx]s o; lgodfjnLdf cGoyf Joj:yf ePsf]df jfx]s csf]{ kIfsf]
cg'kl:yltdf ljjfbsf] s'g} klg kIf;Fu lg¿k0f ug'{kg]{ ljjflbt
ljifosf ;DaGwdf 5nkmn, ;Nnfx, jf k/fdz{ ug'{ x'b}g .
-@_ o; lgodfjnL adf]lhd lgo'Qm dWo:yn] cfkm\gf] sfo{ k|f/De u/]kl5
lgod @! k|lts"n x'g] jf pklgod -!_ adf]lhdsf] cj:yf pTkGg
ePdf ;f] s'/f lghn] kl/ifb\ / kIfx?nfO{ hfgsf/L u/fpg' kg{]5 .
@#= dWo:ynfO{ x6fpg ;lsg] M
-!_ dWo:ynfO{ x6fpg] cj:yf / ;f]sf] sfo{ljlw ;Demf}tfdf pNn]v eP
adf]lhd x'g]5 .
24 g]Ksf
-@_ ;Demf}tfdf pklgod -!_ adf]lhd dWo:ynfO{ x6fpg] cj:yf /
sfo{ljlw pNn]v gePsf]df o; lgodfjnL adf]lhd lgo'tm s'g}
dWo:ynfO{ b]xfosf cj:yfdf x6fO{ kfpF egL dWo:y lgo'tm ePsf]
jf lghsf] sfd sf/jfxL jf cfr/0f o; lgodfjnL adf]lhd gePsf]
s'/f yfxf kfPsf] kGw| lbg leq s'g} kIfn] dWo:ytf 6«fOa'gn ;dIf
lgj]bg lbg ;Sg]5M
-s_ dWo:ytf ug'{ kg]{ ljjfbsf ;DaGwdf lghsf] :jtGqtf, t6:ytf
jf lgZkIftfdf z+sf ug'{kg]{ dgfl;j sf/0f laBdfg ePdf,
-v_ s'g} dWo:yn] dWo:ytfsf] sf/jfxLdf cg'lrt cfr/0f jf
hfn;fh u/]df,
-u_ dgfl;j sf/0f ljgf dWo:ytfsf] sf/jfxL nDAofPdf,
-3_ dWo:ytf ;DaGwL sf/jfxLsf] j}7sdf efu lng OGsf/ u/]df,
-ª_ dWo:ytf ;DaGwL sf/jfxLdf a/fa/ q'l6 jf clgoldttf u/]df,
-r_ k|fs[lts Gofosf] l;4fGt k|lts'n x'g] s'g} sfo{ u/]df .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd dWo:ynfO{ x6fpg lgj]bg lbg] s'g} kIfn]
To:tf] dWo:ynfO{ x6fpg' kg]{ sf/0f ;lxtsf] lnlvt ljj/0f dWo:y,
kl/ifb\\ / cGo kIfx¿nfO{ lbg' kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd dWo:ytfdf /x]sf] s'g} dWo:ynfO{ x6fpg
lgj]bg k/]df ;DalGwt dWo:yn] :j]lR5s ¿kdf dWo:yaf6 /flhgfdf
ug{ ;Sg] 5 / lghn] To;/L /flhgfdf gu/]df lgj]bg k|fKt u/]sf] kGw|
lbg leq ;f] lgj]bg pk/ kl/ifb\n] lg0f{o ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd dWo:yn] /flhgfdf u/]df jf kl/ifb\\n] lghnfO{
dWo:yaf6 x6fPdf lghsf] lgo'lQm cGTo x'g]5 .
-^_ s'g} kIfn] lgo'Qm u/]sf] dWo:ynfO{ pklgod -@_ sf] v08 -s_ jf -v_
sf] cfwf/df x6fpg rfx]df To:tf] dWo:ysf] ;DaGwdf lghn] dWo:y
lgo'lQm u/]kl5 ;f] v08adf]lhdsf] kl/l:ylt ljBdfg 5 eGg] s'/f
yfxf kfPsf] cj:yfdf dfq lghn] cfk'mn] lgo'tm u/]sf] dWo:ynfO{
x6fpg lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-&_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Psn dWo:y
ePsf] dWo:ytfaf6 lghnfO{ x6fpg rfxg] kIfn] kl/ifb\ ;dIf lgj]bg
lbg' kg]{5 .

g]Ksf 25
-*_ dWo:y, kl/ifb\\ jf cbfntaf6 cGoyf cfb]z ePsf]df jfx]s s'g}
kIfn] s'g} dWo:ynfO{ x6fpg o; lgod adf]lhd lbPsf] lgj]bg
pk/sf] sf/jfxL larf/fwLg /x]sf] jf ;f] ;DaGwdf lg0f{o eO{ g;s]sf]
cj:yfdf klg dWo:ytfsf] sfd sf/jfxL :yug x'g] 5}g / To;/L
x6fpg dfu ul/Psf] dWo:yn] ;d]t dWo:ytfsf] sf/jfxL jf lg0f{o
k|lqmofdf efu lng ;Sg]5 .

kl/R5]b – $
dWo:ytfsf] sf/jfO{ ;DaGwL Joj:yf
@$= dWo:ytfsf] sf/afxL ;~rfngM
-!_ dWo:ytfsf] lgo'lQm k|lqmof k"/f ePkl5 ;lrjfnon] hlt;Sbf] rfF8f]
;DalGwt ldl;n dWo:y ;dIf k]z ug{' kg{]5 .
t/ kIfx?n] lgod %( adf]lhdsf] kfl/>lds / dWo:ytf vr{
;lrjfnodf bflvnf ul/;s]sf] x'g' kg{]5 .
-@_ dWo:y tyf ;DalGwt kIfx¿n] ljjfbsf] hl6ntf tyf dxTjnfO{
Wofg lbO{ l56f]5l/tf] / ldtAooL ¿kdf dWo:ytf ;~rfng ug{ x/
;Dej k|oTg ug]{5g\ .
-#_ dWo:ytfn] ljjfbsf] k||efjsf/L Joj:yfkgnfO{ ;'lglZrt ug{
;DalGwt kIfx¿;Fu k/fdz{ u/L cfkm"nfO{ pko'Qm nfu]sf sfo{ljlwut
pkfox¿sf] cjnDag ug{ ;Sg]5 .
t/ To:tf pkfo kIfx¿aLr ePsf s'g} klg ;Demf}tf k|lts'n
x'g' x'Fb}g .
-$_ dWo:yn] s'g} klg kIfsf] cg'/f]wdf dWo:ytf;DaGwL sf/afxL jf
tT;DaGwL cGo s'g} klg ljifosf] uf]kgLotfaf/] cfb]z hf/L ug{
;Sg]5 / Jofkfl/s uf]kgLotf tyf uf]Ko ;"rgfsf] ;+/If0f ug{
cfjZos pkfox¿ ckgfpg ;Sg]5 .
-%_ dWo:yn] lg¿k0f ug'{ kg]{ s'g} klg ljjfbdf :jR5 tyf lgikIf¿kdf
sfd ug{]5 / k|To]s kIfn] ljjfbnfO{ ;dy{g ug]{ jf v08g ug]{ k|df0f
/ lnvt ;dfg ¿kdf k|:t't ug{ kfpg] s'/fsf] ;'lglZrt ug]{5 .
-^_ dWo:yn] lbPsf s'g} klg cfb]zsf] kfngf ug{ ;DalGwt kIfx¿n]
k|ltj4tf JoQm ug'{kg]{ 5 .
@%= kIfx¿nfO{ ;dfg cj;/ lbg' kg]{ M
dWo:yn] ;Demf}tf tyf o; lgodfjnLsf] cwLgdf /xL] cfkm"n] pko'Qm
7x¥ofPsf] t/Lsfaf6 dWo:ytfsf] sf/jfxL ;~rfng ug{ ;Sg]5 / lghn]
ljjfbsf ;a} kIfx¿nfO{ ;dfg Jojxf/ k|bfg u/L x/]s kIfnfO{ cfkm\gf]
26 g]Ksf
jx;, lhls/, v08g, tyf To;nfO{ k'i6ofO{ ug]{ k|df0f k|:t't ug]{ ;dfg
cj;/ lbg' kg]{5 .
@^= sfuhft cfbfg k|bfg M
-!_ s'g} kIfn] k]z u/]sf ax; gf]6, cGo n]vfk9L jf To;sf] kl/lzi6fÍsf]
¿kdf /flvPsf ;Dk"0f{ sfuhftsf] Ps Ps k|lt k|To]s kIf, k|To]s
dWo:y / kl/ifb\\sf] ;lrjfnonfO{ ;DalGwt kIfn] pknAw u/fpg'
kg]{5 / dWo:yaf6 kIfx¿;Fu ePsf kqfrf/sf] Ps k|lt kl/ifb\sf]
;lrjfnodf klg k7fpg' kg{]5 .
-@_ ;lrjfno jf dWo:ytfaf6 ul/g] ;Dk"0f{ kqfrf/ ;DalGwt kIfn]
;"lrt u/] adf]lhd ;a}eGbf kl5Nnf] 7]ufgfdf ;DalGwt kIf jf
lghsf k|ltlglwnfO{ k7fOg]5 / o:tf] kqfrf/ e/kfO{af6, /lhi6{8
kf]i6af6, s'l/o/af6, O{d]naf6 jf k7fOPsf] s'/fsf] /]s{8 /fVg] cGo
s'g} dfWodaf6 k7fpg ;lsg] 5 .
@&= dWo:ytfsf] sfo{fno /xg] :yfg M
kIfx¿sf] ;xdltaf6 cGoyf tf]lsPsf]df jfx]s o; lgodfjnL adf]lhd
;~rfng x'g] dWo:ytfsf] sfof{no /xg] :yfg kl/ifb\\sf] ;lrjfno x'g]5 .
t/ s'g} sfuhft, dfn;fdfg jf ;DklQsf] lg/LIf0f ug'{ kg]{ ePdf jf
ljjfbsf kIf jf s'g} ljz]if1 jf ;fIfLsf] jskq u/fpg' kg]{ jf k/fdz{sf
nflu cfjZos b]lvPdf cGo h'g;'s} :yfgdf klg dWo:ytfsf] sfd
sf/jfxL x'g ;Sg]5 .
@*= dWo:ytfsf] sfd sf/jfxLdf k|of]u x'g] efiff M
-!_ dWo:ytfsf] sfd sf/jfxLdf k|of]u x'g] efiff ;Demf}tfdf pNn]v
ePsf]df ;f]xL adf]lhd / pNn]v gePsf]df kIfx¿;Fu 5nkmn u/L
dWo:yn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd efiff lgwf{/0f x'g g;s]df ;Demf}tfdf k|of]u
ul/Psf] efiff g} dWo:ysf] sfd sf/jfxLsf] nflu k|of]u x'g] efiff x'g]5 .
-#_ dWo:y ;dIf k]z x'g] sfuhftx¿ df}lns ¿kdf pklgod -!_ adf]lhdsf]
efiffdf gePdf dWo:yn] pklgod -!_ adf]lhd lgwf{/0f u/]sf] efiffdf
cflwsfl/s ¿kdf cg'jfb u/L k]z ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
@(= dWo:ytfsf] sfo{ If]qut zt{x¿ -6d{; ckm /]km/]G;_ M
-!_ dWo:ytfn] ;lrjfnoaf6 ljjfb lg¿k0f ug]{ laifosf] ldl;n -kmfO{n_
k|fKt u/]kl5 k|fKt sfuhftsf] cfwf/df, kIfx¿sf] pkl:yltdf /
kIfx¿af6 ;a} eGbf kl5 k]z ePsf] sfuhftsf] cfwf/df dWo:ytfn]
;d]6g] sfo{x¿ v'nfOPsf] sfo{ If]qut zt{x¿ -6d{; ckm /]km/]G;_
tof/ ug]{5 .
g]Ksf 27
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] sfo{ If]qut zt{x¿df lgDg s'/fx¿ ;dfj]z
x'g] 5g\ M
-s_ dWo:yx¿sf] k"/f gfd, 7]ufgf, k]zfut ljj/0f / cGo ;Dk{s
ljj/0f,
-v_ dWo:ytfsf] sf/jfxLsf] l;nl;nfdf kqfrf/ ug{] tyf ;"rgf
k7fpg] 7]ufgfsf] ljj/0f,
-u_ dWo:ytf ug{] :yfg,
-3_ kIfx¿sf] bfjLsf] ;f/f+z, k|To]s kIfn]] vf]h]sf] pkrf/ / /fxt,
kl/df0fLt bfjLsf] /sd / ;Dej eP;Dd cGo s'g} bfjL eP
;f]sf] cg'dflgt d"No,
-ª_ k|To]s kIf / kIfnfO{ dWo:ytfdf k|ltlglwTj ug]{ k|To]s AolQmsf]
k"/f gfd, 7]ufgf / cGo ;Dk{s ljj/0f,
-r_ dWo:yn] kfngf ug'{kg]{ sfo{ljlw ;DaGwL lgodx¿,
-5_ Gofo / ;b\ljj]s -PS; PSjf P6jf]gf]_ jf k|fs[lts ;dGofo-
PldPan sDkf]lh6/_ sf] cfwf/df lg0f{o ug{ 6«fOa'gfnnfO{
clwsf/ lbOPsf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-h_ dWo:yn] pko'Qm 7fg]df lg?k0f ug{' kg{] ljifox?sf] ;"rL .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd tof/ Ufl/Psf] sfo{If]qut zt{x¿df dWo:yx¿
/ kIfx¿n] x:tfIf/ ug{' kg{]5 / dWo:ynfO{ kl/ifb\n] ;DalGwt ldl;n
-kmfO{n_ k7fPsf] b'O{ dlxgf leq dWo:yx¿ / kIfx¿n] x:tfIf/ u/]sf]
sfo{ If]qut zt{x¿sf] ljj/0f kl/ifb\df k7fpg' kg]{5 .
t/ dWo:ysf] sf/0f ;lxtsf] cg'/f]wdf jf kl/ifb\sf] ljj]saf6
kl/ifb\\n] of] cjlw a9fpg ;Sg]5 .
-$_ s'g} kIfn] sfo{ If]qut zt{x¿ agfpg jf To;df x:tfIf/ ug{
c:jLsf/ u/]df ;f] sfo{ If]qut zt{x?sf] ljj/0f :jLs[ltsf] nflu
kl/ifb\\ ;dIf k]z ul/g] 5 .
-%_ pklgod -#_ jf -$_ adf]lhdsf] sfo{ If]qut zt{x¿ x:tfIf/ ePkl5
jf kl/ifb\\af6 :jLs[t ePkl5 dWo:ytfsf] sfd sf/jfxL cuf8L a9\g]
5 .
-^_ dWo:ysf] sfo{ If]qut zt{x¿sf] ljj/0fdf x:tfIf/ jf kl/ifb\af6
:jLs[t ePkl5 s'g} klg kIfn] To:tf] ljj/0fsf] ;LdfeGbf aflx/ x'g]
u/L gofF bfjL jf k|ltbfjL k|:t't ug{ ;Sg] 5}g .
t/ dWo:y 6f«O{a'gnn] gofF bfjL jf k|ltjfbLsf] k|s[lt,
dWo:ytfsf] r/0f / cGo ;fGb{les kl/l:ylt larf/ u/L gofF bfjL
jf k|ltbfjL k]z ug{ cg'dlt lbg ;Sg] 5 .

28 g]Ksf
#)= ljjfb Joj:yfkg ;DaGwL a}7s / sfo{ljlwut ;do tfnLsf M
-!_ sfo{ If]qut zt{x¿sf] ljj/0f tof/ ubf{ jf ;f] tof/ eP kl5 hlt
;Sbf] rfF8f] dWo:ytfn] Ps ;+u7gfTds a}7s jf ljjfb Aoj:yfkg
a}7s cfof]hgf u/L dWo:ytfsf] sfd sf/jfxL ;~rfngsf nflu
kIfx¿;Fu sfo{ljlwut pkfox¿sf ;DaGwdf k/fdz{ ug{ ;Sg]5 .
-@_ ljjfb Aoj:yfkg ;DaGwL a}7sn] ;f] a}7s kl5 dWo:ytf ;~rfngsf
l;nl;nfdf kfngf ug{' kg]{ Ps sfo{ljlwut ;do tfnLsf -k|l;8'/n
6fO{d6]jn_ :jLs[t ug]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd :jLs[t sfo{ljlwut ;do tfnLsf / To;df
ePsf] s'g} klg ;+zf]wgsf laifodf dWo:yn] kl/ifb\ / kIfx¿nfO{
hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-$_ k|efjsf/L ljjfb ;'g'jfO{ Aoj:yfkgsf] lg/Gt/tfnfO{ ;'lglZrt ug{
dWo:yn] cfjZostf cg'¿k ;do ;dodf ljjfb Aoj:yfkg ;DaGwL
j}7s cfof]hgf u/L jf cGo s'g} t/Lsfn] kIfx¿;Fu k/fdz{ u/L
yk sfo{ljlwut pkfox¿ ckgfpg jf sfo{ljlwut ;do tfnLsf
;+zf]wg ug{ ;Sg] 5 .
-%_ ljjfb Ao:yfkg ;DaGwL a}7s JolQmut e]63f6, lel8of] sGkm/]G;,
6]lnkmf]g jf cGo To:t} ;~rf/ ;fwgaf6 ug{ ;lsg] 5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] s'g} klg pkfo ckgfpg kIfx¿ ;xdt x'g
g;s]sf] cj:yfdf dWo:yn]] s'g dfWodaf6 a}7s ug]{ eGg] s'/fsf]
lgwf{/0f kl/ifb\\n] ug]{ 5 .
-&_ dWo:yn] ljjfb Aoj:yfkg ;DaGwL a}7s x'g' eGbf klxn] g} kIfx¿nfO
cfkm}F jf k|ltlglw dfkm{t ljjfb Aoj:yfkg ;DaGwL a}7sdf pkl:yt
x'g / ljjfb Aoj:yfkg ;DaGwL a}7sdf ;f] ;DaGwL k|:tfj k]z ug{
cfb]z lbg ;Sg] 5 .
#!= ljjfb Aoj:yfkg ;DaGwL pkfox¿ M
-!_ dWo:yn] o; lgodfjnL adf]lhd ljjfb Joj:yfkgsf pkfox¿
lgwf{/0f ubf{ ljjfb ;'g'jfOsf] ;do / bfjLsf] lauf] /sdsf] cfsf/nfO{
cfwf/ lng]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ljjfb Aoj:yfkgsf pkfox¿ lgwf{/0f ubf{
sd hl6n / yf]/} d"Nosf] ljjfbdf dWo:ytfdf nfUg hfg] ;do /
vr{sf] cg'kft ljjflbt /sd;Fu d]n vfg] ul/ tfnd]n ldnfpg'
kg]{5 .

g]Ksf 29
-#_ dWo:ytf / kIfx¿n] ljjfb Aoj:yfkgsf pkfox¿ lgwf{/0f ubf{
;do / vr{ lgoGq0f ug{sf nflu b]xfo cg';f/sf Ps jf Ps eGbf
a9L ljjfb Aoj:yfkg pkfox¿ ckgfpg ;Sg] 5g\ M
-s_ dWo:ytfsf] sf/jfxLnfO{ ljleGg r/0fdf ljefhg ug{] jf Ps
eGbf a9L cf+lzs lg0f{o lbg],
-v_ kIfx¿ jf lghsf la1x¿ aLr ;Demf}tf u/L ;dfwg ug{
;lsg] laifox¿sf] klxrfg ug]{,
-u_ ;'g'jfO{sf] qmddf df}lvs k|df0f, sfg"gL ts{x¿ jf jx;sf]
cfwf/df eGbf klg sfuhft cWoogs} cfwf/df lg0f{o ug{
;lsg] laifox¿sf] klxrfg ug]{,
-3_ lnlvt k|df0f k|:t'lt ug{ nufpg],
-ª_ Pp6} s'/f bf]xl/gaf6 /f]Sg tyf d'Vo laifodf Wofg s]lGb|t
ug{sf nflu lnlvt k|:t'tL, df}lvs ;fIfL k|df0f k|:t'tL / ;fIfL
/ la1 b'a}sf] k/LIf0f cjlw tyf To;sf] bfo/fnfO{ l;ldt ug]{,
-r_ kIf, lghsf] k|ltlglw, sfg"g Joj;foL jf ;fIfLsf] j}olQms
pkl:ylt cfjZos gePsf] cj:yfdf sfo{ljlwut tyf cGo
;'g'jfO{ >Aob[io dfWod -6]lnkmf]g jf lel8of] sGkm/]G;_af6 ug]{
/ kIfx¿, dWo:ytf 6«fO{a'gn, ;lrjfno / kl/ifb\;Fu cgnfO{g
;Dks{ ug{ ;"rgf k|lalwsf] k|of]u ug]{ .
-5_ dWo:ytf 6«fO{a'gn;Fu k"j{–;'g'jfO{ a}7s u/L ;'g'jfO{sf]
Aoj:yfkgaf/] 5nkmn tyf ;xdlt sfod ug{] / dWo:ytfn]
kIfx¿nfO{ ;'g'jfO{ s'g s'g laifodf s]lGb|t x'g] eGg] af/] ;+s]t
ug{ nufpg]] .
#@= lnlvt k|df0f k|:t'lt ;DaGwL sfo{lalw M
lgod #! sf] pklgod -#_ sf] v08 -3_ adf]lhd lnlvt k|df0f k]z ug{
nufpbf dWo:ytfn] b]xfosf] pkfo ckgfpg ;Sg]5 M
-s_ kIfnfO{ lghn] a9L ef/ lbPsf sfuhftx¿, cfkm"n] k]z ug{]
sfuhft tyf k|df0f Ps} ;fy k|:t't ug{ nufpg],
-v_ ;do / vr{ lgoGq0fnfO{ Wofgdf lbO{ ;Dej eP;Dd sfuhft
k|:t't ug{af6 s;}nfO{ klg al~rt gug{],
-u_ lnlvt k|:t'ltsf] cg'/f]w plrt 7flgPsf d'2fx¿sf kl/0ffd;Fu
;fGb{les x'g] sfuhftsf] nflu dfq l;ldt x'g] u/L cg'/f]w ug{],
-3_ sfuhft k|:t't ug{ ;do l;df tf]Sg],
-ª_ ljjfb ;dfwfg;Fu sfuhft k|:t'tLsf] ;fGble{stf sfod ug{] u/L
sfuhft k|:t't tfnLsf -8s'd]G6 k|8Szg z]8\o"n_ k|of]u ug]{ .
30 g]Ksf
##= sd /sd ePsf] bfjLsf] ljjfbM
o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf eP klg tLg s/f]8 ?k}ofF jf
;f] eGbf sd bfjL ePsf] ljjfb jf /sd gv'n]sf] ;}4flGts ljifosf] bfjL
ePsf] ljjfbsf] lg?k0f ubf{ lgod @( adf]lhd dWo:ytfsf] sfo{ If]qut
zt{x¿ -6d{; ckm /]km/]G;_, lgod #) adf]lhd ljjfb Joj:yfkg ;DaGwL
a}7s / sfo{ljlwut ;do tfnLsf / lgod #! adf]lhd ljjfb Aoj:yfkg
;DaGwL pkfox¿ canDag ug{ clgjfo{ x'g] 5}g .
#$= bfjL, k|ltjfb, k|ltbfjL / k|To'lQm k]z ug]{] M
-!_ ;Demf}tfdf bfjL k]z ug]{ Dofb pNn]v ePsf]df ;f]xL Dofb leq /
Dofb pNn]v gePsf]df dWo:y lgo'Qm ePsf] ;f7L lbg leq jf
kl/ifb\\af6 dWo:ysf] sfo{ If]qut zt{x¿ -6d{ ckm l/km/]G;_ :jLs[t
ePsf]df To;/L :jLs[lt ePsf] ;"rgf k|fKt
u/]sf] gDa] lbg leq jf sfo{ljlwut ;do tfnLsfdf bfaL k]z ug{]
Dofb kIfx¿ / dWo:y aLr ;xdtL ePsf]df To:tf] ;do tfnLsf leq
bfjLstf{n] cfkm\gf] bfjL, k|dfl0ft ug]{ tYox¿, ljjflbt ljifo / k|fKt
ug{ vf]lhPsf] pkrf/ ;d]t pNn]v ul/Psf] lnlvt bfjLkq dWo:y /
kl/ifb\\ ;dIf k]z u/L To;sf] Ps k|lt k|ToyL{nfO{ ;d]t a'emfpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] bfjLkq k|fKt u/]sf] tL; lbg leq jf
sfo{ljlwut ;do tfnLsfdf ;xdt ePsf] ;doleq k|ToyL{n]
bfjLkqdf pNn]v ePsf s'/fx¿sf] lnlvt k|ltjfb u/L ;f] ;DaGwdf
cfkm\gf] k|ltbfjL eP ;f] ;d]t v'nfO{ dWo:ytf, bfjLstf{ / kl/ifb\\
nfO{ a'emfpg' kg{]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|ToyL{n] k|ltbfjL ;d]t k]z u/]sf] ePdf
bfjLstf{n] To:tf] k|ltbfjL k|fKt u/]sf] kGw| lbg leq jf sfo{ljlwut
;do tfnLsfdf ;xdt ePsf] ;dotfnLsf leq ;f] ;DaGwdf cfkm\
gf] k|To'lQm lnlvt ¿kdf dWo:y ;dIf k]z u/L Ps–Ps k|lt k|ToyL{
/ kl/ifb\\nfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ -@_ jf -#_ adf]lhd lnlvt bfjLkq, k|ltjfb jf k|ltbfjL
jf k|To'lQm k]z ug]{ kIfn] cfkm"n] k]z ug{ rfx]sf] sfuhftsf] ;"rL
;d]t k]z ug'{ kg]{5 / To:tf] ;"rLdf To:tf] sfuhftsf] lsl;d, ldlt,
n]vs, ljifo ;d]t v'nfpg' kg]{5 .
-%_ pklgod -@_ jf -#_ adf]lhdsf] Dofb leq jf k|ToyL{ jf bfjLstf{n]
sfa' aflx/sf] kl/l:ylt k/L o; lgodfjnL adf]lhd cfk'mn] k]z ug'{
kg]{ k|ltjfb, k|ltbfjL jf k|To'lQm k]z ug{ g;s]df To;sf] dgfl;j
sf/0f v'nfO{ ;f] Dofb ;dfKt ePsf] ;ft lbg leq Dofb yksf nflu
dWo:y ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
g]Ksf 31
-^_ pklgod -%_ adf]lhd lgj]bgdf pNn]lvt sf/0f dgfl;a b]lvPdf
dWo:yn] a9Ldf kGw| lbg ;Ddsf] Dofb yk ug{ ;Sg]5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd Dofb yk ePsf]df ;f] cjlw leq k|ToyL{ jf
bfaLstf{n] k|ltjfb, k|ltbfaL jf k|To'lQm k]z ug{' kg{5
]  .
#%= bfjLdf ;+zf]wg ug{ jf k"/s bfjL k]z ug{ ;lsg] M
dWo:yn] dWo:ytfsf] sf/jflxsf] l;nl;nfdf s'g} kIfnfO{ lghn] k]z u/]sf]
bfjL, k|ltjfb jf k|ltbfjL jf k|To'lQmdf z+;f]wg ug{ rfx]df ;f] k|of]hgsf
nflu dWo:y ;dIf lgj]bg lbg]5 / dWo:yn] cg'dlt lbPdf k"/s bfjL,
k|ltjfb jf k|ltbfjL jf k|To'lQm k]z ug{ jf To;df ;+zf]wg k]z ug]{ ;Sg]5 .
t/ dWo:yn] To:tf] ;+zf]wg jf k"/s bfjL, k|ltjfb, k|ltbfjL jf
k|To'lQm k]z ug{ l9nf ePsf] jf To;n] csf]{ kIf k|lt k'jf{u|x x'g] jf lgod
# adf]lhdsf] ;Demf}tf cGtu{t ;f] ;+zf]wg jf k"/s bfjL gk/]sf] 7fg]df
To:tf] ;+zf]wg, k"/s bfjL, k|ltjfb, k|ltbfjL jf k|To'lQm k]z ug]{ cg'dtL
lbg] 5}g .
#^= sfuhft k]z ug{ nufpg ;Sg] M
-!_ dWo:yn] kIfsf] lgj]bg k/L jf cfkm"n] cfjZos b]v]df s'g} kIfnfO{
Dofb tf]sL ;f] Dofbleq dWo:ytf;Fu ;DalGwt s'g} vf; sfuhft
k]z ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cfb]z ePsf]df To:tf] cfb]z adf]lhd k]z
ePsf] sfuhft, s'g} kIfn] cfkm\gf] bfjL jf k|ltjfbdf cfwf/ dfg]sf]
sfuhft jf cGo s'g} k|df0f csf]{ kIfn] lg/LIf0f ug{ rfx]df jf To;sf]
gSsn lng rfx]df ;f] kIfn] To:tf sfuh k|df0fx¿ lg/LIf0f ug{ jf
gSsn lng kfpg] 5 .
#&= dWo:tfsf] If]qflwsf/ jf ;Demf}tfsf] j}wtfsf] lg0f{o M
-!_ o; lgodfjnL adf]lhd u7g ePsf]] dWo:ytfnfO{ h'g ljjfbsf]
;DaGwdf u7g ePsf] xf] ;f]] ljjfb lg¿k0f ug{] If]qflwsf/ gePsf]
jf ;f] ;DaGwL ;Demf}tfsf] j}wtf jf k|efjsf/Ltfsf ;DaGwdf lg0f{o
ug]{ jf ;f] dWo:ytf ;DaGwL Joj:yfsf] j}wtfsf af/]df lg0f{o ug]{
If]qflwsf/ x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ sf] k|of]hgsf nflu s'g} kIfn] lhls/ lng rfx]df lgod
#$ sf] pklgod -@_ adf]lhd k|ltjfb k]z ug]{ Dofb leq To:tf] lhls/
lng' kg]{5 / To;kl5 To:tf] lhls/ lng ;lsg] 5}g .
-#_ dWo:yn] pklgod -!_ adf]lhd s'g} ;Demf}tf cGtu{tsf]
dWo:ytf;DaGwL Joj:yfsf] j}wtfsf ;DaGwdf lg0f{o ubf{ ;f] Joj:yf
;dfj]z ePsf] d"n ;Demf}tfsf] j}wtfsf]] ;d]t lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
32 g]Ksf
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lg0f{o ubf{ dWo:ytf ;DaGwL ;Demf}tfsf]
Joa:yfnfO{ Pp6f :jtGq ;Demf}tfsf] ¿kdf lng' kg]{5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhd lg0f{o ubf{ dWo:ytfsf] Joj:yf ;dfj]z ePsf]
d"n ;Demf}tf k|rlnt sfg"g adf]lhd cdfGo jf jb/ 3f]lift ePklg
;f]xL s'/fn] dfq ;f] ;Demf}tfsf] cleGg c+usf] ¿kdf /x]sf] dWo:ytf
;DaGwL Joj:yf cj}w jf lgis[o ePsf] dflgg] 5}g .
-^_ s'g} kIfn] cfˆgf] tkm{af6 dWo:y lgo'tm u/]sf] jf dWo:y lgo'ltmdf
;xefuL ePsf] jf dWo:ysf] lgo'ltmdf ;xdtL hgfPsf] sf/0fn] dfq
To:tf] kIfnfO{ pklgod -@_ adf]lhd lhls/ lngaf6 /f]s nufPsf]
dflgg] 5}g .
-&_ dWo:yn] pklgod -@_ adf]lhd lnPsf] lhls/nfO{ k|fyldstf lbO{
cGo ljifodf k|j]z u/L cfb]z jf lg0f{o ug{' cl3 g} jf cGo ljifosf]
s'g lg0f{o ubf{ ;f] s'/fsf] klg lg0f{o ug'{ kg]{5 .
#*= k|f/lDes ;'g'jfO{ M
-!_ lgod #$ adf]lhdsf sfuhftx¿ k|fKt ePsf] ;fwf/0ftof kGw| lbg leq
dWo:yn] cfkm\gf]] :jljj]sn] jf s'g} kIfsf] cg'/f]wdf ljjfbsf] ljifo
lgwf{/0f ug{, To;af6 ;xdtLsf] a'Fbfx¿ olsg ug{ jf dWo:ytfsf]
sf/jfxL ;DaGwL cGo s'g} s'/f ug{sf nflu ljjfbsf] kIfx¿ jf
lghx¿sf] clwsf/ k|fKt k|ltlglwx¿ / dWo:yx¿ ;lDdlnt ePsf]
j}7s af]nfO{ To:tf] a}7sdf k|f/lDes ;'g'jfO{ ug{ ;Sg]5 .
-@_ dWo:yn] pklgod -!_ adf]lhdsf] a}7s gaf]nfPdf jf ;f] k|of]hgsf
nflu kIfx¿af6 cg'/f]w gePdf kl/ifb\\ cfkm}n] dWo:ynfO{ o:tf]
j}7s jf]nfpg nufpg ;Sg]5 .
-#_ kl/ifb\\n] o:t]f j}7ssf] ;"rgf dWo:y / ;a} kIfx¿nfO{ lbg' kg]{5 .
-$_ dWo:yn] pklgod -!_ adf]lhdsf] k|f/lDes ;'gjfO{df kIfn] k|:t't
ug'{ kg]{ sfuhft tyf kl5 x'g] ;'g'jfO{sf] Dofb;DaGwL s'/fx¿sf]
lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
-%_ dWo:ytf ;DaGwL ;'g'jfO{df s'g} kIfn] ;fIfL pkl:yt u/fpg rfx]df
To:tf]] kIfn] To:tf] ;fIfLsf] lgod $# sf] pklgod -@_ adf]lhdsf]
ljj/0f ;d]t To:tf] j}7sdf lbg' kg]{5 .
-^_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;'g'jfO{sf qmddf s'g} ;Demf}tf jf ;xdtL
ePdf dWo:yn] To;sf] clen]v /fvL ;ft lbg leq ;a} kIfx¿ /
kl/ifb\\nfO{ ;d]t Ps Ps k|lt To:tf] ;Demf}tf jf ;xdtLsf] sfuh
pknAw u/fpg' kg]{5 .

g]Ksf 33
#(= ;xdtLsf] a'“bf M
kIfx?n] lgod #* adf]lhd ePsf] k|f/lDes ;'g'jfO{af6 ljjflbt ljifodf
b'j} kIfsf] ;xdtL ePsf] a'Fbf klxrfg tyf olsg u/L To:tf] ;xdtLsf
a'Fbfsf] hfgsf/L kl/ifb\\ / dWo:ynfO{ lbg' kg]{ 5 .
$)= yk lnlvt ljj/0f M
-!_ bfjLstf{n] k]z u/]sf] bfjLkq jf k|ToyL{n] k]z u/]sf] k|ltjfb jf
k|ltbfjLsf cltl/St yk s] s:tf lnlvt ljj/0fx¿ ljjfbsf
kIfx¿af6 k]z x'g'kg]{ jf k]z ug{ ;lsg] xf] dWo:yn] ;f] s'/f lgwf{/0f
ug'{ kg]{5 .
-@_ kIfx¿af6 pklgod -!_ adf]lhd k]z ug'{ kg]{ jf ug{ ;lsg] lnlvt
ljj/0fx¿ k]z ug{sf nflu jf csf]{ kIfnfO{ lgl/If0f ug]{ df}sf lbgsf
nflu dWo:yn] Dofb tf]Sg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ sf] k|of]hgsf nflu dWo:yn] To:tf] Dofb kGw| lbg eGbf
a9L x'g] u/L tf]Sg ;Sg] 5}g .
$!= dWo:ytfsf] ;'g'jfO{ M
-!_ dWo:yn] df}lvs ;'g'jfO{ jf j}7ssf] ldlt tyf ;do tf]sL To:tf]
;'g'jfO{ jf j}7ssf] lnlvt ;"rgf ljjfbsf kIfx¿nfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ df}lvs ;'g'jfO{ jGb Ohnfzdf x'g]5 / ;Dk"0f{ lnvt / sfuhftx¿
kIfx¿sf] ;xdtLePsf]df afx]s uf]Ko /xg] 5g\ .
-#_ ;'g'jfO{df kIfx? jf lghsf /Ltk"j{ssf k|ltlglw, ;xof]uL tyf sfg"g
Joj;foL pkl:yt x'g ;Sg] 5g\ .
$@= k|df0f k]z ug]{ M
-!_ o; lgodfjnL adf]lhd k]z ePsf] ljjfb lg?k0fsfnfuL cfkm\gf]
bfjL, k|ltjfb jf k|ltbfjL k|dfl0ft ug]{ ef/ To:tf] bfjL, k|ltjfb jf
k|ltbfjL k]z ug]{ kIfsf] x'g]5 .
-@_ o; lgodadf]lhd dWo:y ;dIf k]z ePsf k|df0fx¿sf] ljjflbt
ljifo;Fu ;DaGw, To;sf] u|fx\otf, dxTj tyf To;sf] uxgtfsf]
lg0f{o dWo:yåf/f x'g]5 .
-#_ s'g} kIfn] g} Dofb u'hf/L cg'kl:yt ePsf] jf pkl:yt x'g] clwsf/sf]
kl/Tofu u/]sf] cj:yfdf jfx]s dWo:yn] ;Dk"0f{ df}lvs k|df0fx¿
;a} kIfx¿sf] pkl:yltdf a'emg] sfd ug'{ kg]{5 .
-$_ s'g} kIfn] df}lvs ;'g'jfO{df s'g} lnvt k]z ug{ rfx]df To:tf] kIfn]
To:tf ;Dk"0f{ lnvtx¿ ;+sng u/L df}lvs ;'g'jfO{ x'g' eGbf k|Gw|
lbg cufj} dWo:y tyf cGo kIfx¿nfO{ lbg' kg]{5 .

34 g]Ksf
-%_ kIfx¿ ;xdt ePdf pklgod -$_ adf]lhdsf lnvtx¿ ;f] ;'g'jfO{sf]
qmddf jfrg gu/L jf ;f] ;DaGwdf cGo yk k|df0f k]z gul/Psf]
ePtfklg k|df0fsf] ¿kdf k]z ePsf] dflgg] 5 .
t/ To;/L k]z ePsf] s'g} lnvtnfO{ k|df0fsf] ?kdf u|x0f ug{]
;DaGwdf ljjfbsf s'g} kIfn] cfklQ u/]df ;f] k|df0fsf] v08g ug{
;Sg]5 .
-^_ s'g} kIfn] lgod #$ sf] pklgod -$_ adf]lhd gv'nfOPsf] lnvt
;f]xL lgodsf] pklgod -^_ adf]lhdsf] cjlw leq k]z ug{ rfx]df
dWo:yn] To:tf] lnvt ;'g'jfO{sf avt k]z ug]{ cg'dtL lbg ;Sg]5 .
t/ o;/L cg'dlt lbFbf dWo:yn] ;f] cjlwdf To:tf] lnvtsf]
hfgsf/L glbg'sf] sf/0f tyf ;DjlGwt sfg"gsf] ;d]t ljrf/ ug{
;Sg]5 .
$#= ;fIfL k/LIf0f M
-!_ dWo:yn] ;fIfL kl/If0f ug]{ k|s[of, lbg / ;do lgod #) adf]lhdsf]
a}7saf6 lgwf{/0f ul/Psf] ;do tfnLsf ad]lhd x'g]5 .
-@_ ljjfbsf] s'g} kIfn] ;fIfL k]z ug{ rfx]df To:tf] kIfn] cfkm"n] pkl:yt
u/fpg rfx]sf] ;fIfLsf] gfd, 7]ufgf, lghn] k|of]u ug]{ efiff / s'g
ljifodf ;fIfLsf] jskq x'g] xf] ;f] ljifo ;lxtsf] hfgsf/L To:tf]
;fIfLsf] jskq x'g'eGbf sDtLdf kGw| lbg cufj} dWo:y / cGo
kIfx¿nfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ dWo:ytf ;dIf s'g} ;fIfLsf] jskq ePsf]df To:tf] jskqsf] lnlvt
clen]v /fVg' kg]{5 / To:tf] ;fIfLsf] jskq lgod @* adf]lhdsf]
efiffdf geO{ cGo efiffdf ePsf]df lgod @* adf]lhd lgwf{/0f
ePsf] efiffdf cg'jfb u/L clen]v /fVg' kg]{5 .
-$_ o; lgod adf]lhd ;fIfL kl/If0f ubf{ jf dWo:yn] s'g} ;fIfLsf]
jskq u/fpbf ljjfbsf kIfx¿ tyf lghx¿sf k|ltlglwx¿ jfx]s
cGo ;fIfLx¿nfO{ dWo:yn] ;f] ;dodf jf df}lvs ;'g'jfO{sf avt
pkl:yt x'gaf6 /f]s nufpg ;Sg] 5 .
-%_ ;fIfLn] cfkm\gf] jskqdf ;xL u/L lnlvt ¿kdf k]z ug{ ;Sg]5\ .
t/ s'g} ;fIfLn] lnlvt jskq k]z u/]sf]df csf]{ kIfn] To:tf]
;fIfLnfO{ lh/xsf nflu pkl:yt u/fpg ;Sg]5 .
-^_ dWo:ytf ;DaGwL sf/jfxLsf] l;nl;nfdf dWo:yn] ;s];Dd pko'tm
x'g]u/L ;fIfLx¿nfO{ jskqsf nflu jf]nfpg ;Sg]5 .
t/ To;/L dWo:yåf/f ;fIfLnfO{ jf]nfOPsf]df csf]{ kIfnfO{ ;f]
;fIfLsf] lh/x ug]{ tyf lghsf] jskqsf] v08g ug]{ cj;/ lbg' kg]{5 .
g]Ksf 35
-&_ o; lgod adf]lhd k/LIf0f ug{' kg{] ;fIfL pkl:yt u/fpg] lhDd]jf/L
;DalGwt kIfsf] x'g]5 .
$$= ljz]if1sf] ;]jf lng ;Sg] M
-!_ dWo:yn] lg0f{o ug'{ kg]{ ljz]if k|sf/sf ljjfbdf To;sf] s'g} vf;
laifodf k|ltj]bg k]z ug{ Ps jf Ps eGbf a9L ljz]if1sf] lgo'lQm
ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm u/]sf] ljz]if1nfO{ cfjZos hfgsf/L
pknJw u/fpg jf To:tf] ljz]if1sf] lgl/If0fsf] nflu s'g} :yfg
-;fO6_, sfuhft, dfn;fdfg jf ;DklQ v'Nnf ug{ dWo:yn] ljjfbsf
kIfx¿nfO{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ljz]if1sf] lgo'lQm ePsf]df dWo:yn]
cg';Gwfgsf nflu To:tf] ljz]if1nfO{ ;'lDkPsf ljifox¿sf] hfgsf/L
kIfx¿nfO{ lbg' kg]{ 5 / ljz]if1 / kIf aLr s'g} s'/fsf] ;"rgf jf
hfgsf/Lsf ;DaGwdf jf s'g} lnvt k]z ug]{ ljifodf ljjfb pTkGg
ePdf To:tf] ljjfb lg0f{osf nflu dWo:y ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ ljz]if1af6 pklgod -!_ adf]lhdsf] ljifodf k|ltj]bg k|fKt u/]]kl5
dWo:yn] To;sf] Ps k|lt ljjfbsf kIfx¿nfO{ pknAw u/fpg' kg]{5
/ kIfx¿nfO{ To:tf] k|ltj]bgsf ;DaGwdf cfkm\gf] wf/0ff lnlvt
¿kdf JoSt ug]{ dgfl;j cj;/ lbg' kg]{5 .
-%_ ljz]if1n] cfkm\gf] k|ltj]bgdf pNn]v u/]sf / lghsf] lgoGq0fdf /x]sf
sfuhft, dfn;fdfg jf ;Dkltsf] lgl/If0f ug{ s'g} kIfn] cg'/f]w
u/]df lghn] To:tf] kIfnfO{ To:tf] sfuhft, dfn;fdfg jf ;DklQsf]
lgl/If0f ug{ lbg' kg]{5 .
-^_ ljz]if1n] cfˆgf] lgoGq0fdf g/x]sf t/ lghnfO{ k|ltj]bg tof/ ug{sf
nflu pknAw u/fO{Psf sfuhft, dfn;fdfg jf ;DklQsf] ;"rL tyf
To:tf] dfn;fdfg, ;DklQ jf sfuhft /x]sf] :yfgsf] ljj/0f ;d]t
To:tf] kIfnfO{ lbg' kg]{5 .
-&_ s'g} kIfsf] cg'/f]w k|fKt ePdf jf dWo:ynfO{ pko'St nfu]df ljz]if1n]
cfkm\gf] k|ltj]bg lnlvt jf d}flvs ¿kdf k|:t't ul/;s]kl5 lghnfO{
df}lvs ;'g'jfO{sf nflu pkl:yt u/fpg' kg]{5 .
-*_ pklgod -&_ adf]lhd laz]if1 pkl:yt u/fOPsf]df ljjfbsf kIfx¿n]
lghnfO{ lh/x ug{ jf lghsf] k|ltj]bgsf] v08g ug{ ;Sg]5g\ .
-(_ o; lgod adf]lhd lgo'Qm ul/g] ljz]if1sf] ;]jf k|fKt ug{ nfUg] vr{
tyf kfl/>lds dWo:yn] kIfx¿;Fu k/fdz{ u/L lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .
36 g]Ksf
$%= cGtl/d jf cGt/sfnLg cfb]z lbg ;Sg] M
-!_ dWo:yn] s'g} kIfsf] cg'/f]wdf ljjfb;Fu ;DalGwt s'g} a:t'sf]
;+/If0f tyf jrfj6sf nflu pko'St 7fg]sf] cfb]z lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cfb]z lbbf dWo:yn] To:tf] a:t' t]>f] kIfsf]
lhDdfdf /fVg lbg] jf To:tf] a:t'sf] laqmL ug]{ nufot cfk"mn]
pko'tm 7fg]sf] cGo Joj:yf ug{ cfb]z hf/L ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhdsf]] cfb]z cGtl/d cfb]zsf] ¿kdf /xg]]5
/ To:tf] cfb]z lbbf dWo:yn] To:tf] a:t' lhDdf lng] JolQmaf6
;'/If0f dfu ug{ ;Sg]]5 .
-$_ s'g} kIfn] dWo:ytfsf] sf/afO{ :yug ug{ jf /f]Sgsf nflu cbfnt
;dIf 5'§} cGtl/d cfb]zsf] nflu lgj]bg lbPsf] ePdf To:tf]
lgj]bg / ;f] ;DaGwL cbfntsf] cfb]z dWo:ytf ;DaGwL ;+emf}tf;Fu
afFlemPsf] dflgg] 5}g / To:tf] lgj]bg lbPsf] / cfb]z ePsf] sf/0fn]
dfq kIfn] dWo:ytf ;DaGwL ;Demf}tf jf sf/jfxLsf] kl/Tofu u/]sf]
dflgg] 5}g .
-%_ pklgod -!_ sf] cltl/tm dWo:yn] s'g} kIfsf] cg'/f]wdf ljjfbsf]
ljifo j:t';Fu ;DalGwt cGo s'g} ljifodf cGtl/d jf cGt/sfnLg
cfb]z hf/L ug{ jf ;t{ ;lxtsf] lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
$^= Dofb u'lh|Pdf To;sf] kl/0ffd M
-!_ bfljstf{n] lgod #$ sf] pklgod -!_ adf]lhd tf]lsPsf] Dofb leq
bfjL k]z gu/]df dWo:yn] cfb]z hf/L u/L dWo:ytf ;DaGwL ;Dk"0f{
sfd sf/jfxL cGTo ePsf] 3f]if0ff ug{]5 .
-@_ k|ToyL{n] kof{Kt sf/0fljgf lgod #$ pklgod -@_ adf]lhdsf] Dofb
leq k|ltjfb k]z gu/]df dWo:yn] dWo:ytfsf] sf/jfxL :ylut gu/L
hf/L /fVg' kg]{5 / To;/L k|ToyL{n] Dofb u'hf/]df dWo:yn] bfjL ug]{
kIfaf6 cfjZos k|df0f k]z ug{ nufO{ tYo / k|df0fsf cfwf/df
lg0f{o lbg' kg]{5 .
-#_ dWo:yn] s'g} kIfnfO{ df}lvs ;'g'jfO{df jf]nfPsf]df jf s'g} sfuhft
k]z ug{ cfb]z lbPsf]df o; lgodfjnLdf tf]lsPsf] Dofb leq ;f]
kIf pkl:yt gePdf jf To:tf] sfuhft k]z gu/]df klg dWo:yn]
dWo:ytfsf] k|s[ofnfO{ :yug gu/L hf/L /fVg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd s'g} kIf pkl:yt gePdf jf lghn] sfuhft
k]z gu/]klg dWo:yn] cfkm"nfO{ k|fKt k|df0fsf cfwf/df ljjfbsf]
ljifodf lg0f{o lbg ;Sg]5 .

g]Ksf 37
$&= dWo:ytfsf] sf/afxL tyf ;'g'jfO{sf] cGTo M
-!_ dWo:ytfsf] sfo{ljlw k"/f eO{ yk ;'g'jfO{ x'g cfjZos jf pko'Qm
5}g eGg] dWo:ynfO{ nfu]df jf ljjfbsf kIfx¿;Fu ;f] ;DaGwdf
k/fdz{ ubf{ c¿ yk k|df0f k]z ug{ jf k|:t't ug{ afFsL 5}g egL
;'emfj lbPdf dWo:yn] ;'g'jfO{sf] cGTo ePsf] cfb]z lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;'g'jfO{sf] cGTo ePsf]df dWo:yn] yk k|df0f
a'e\mg] / ;'g'jfO{ ug]{ sfd ug{] 5}g .
-#_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg kIfx¿n] lnlvt
;xdtLåf/f df}lvs ;'g'jfO{ kl/Tofu ug{ ;Sg]5g\ .
-$_ df}lvs ;'g'jfO{sf] k|s[ofsf ;DaGwdf kIfx¿ jLr ;xdtL sfod x'g
g;s]df dWo:yn] lgZkIf / plrt k|s[of tf]Sg] 5 .
$*= dWo:ysf yk clwsf/x¿ M
P]g jf ;Demf}tfdf cGoyf Joj:yf ePsf]df jfx]s o; lgodfjnL
cGtu{tsf cGo lgodx¿n] k|bfg u/]sf clwsf/sf cltl/tm dWo:ynfO{
b]xfo adf]lhdsf] clwsf/ klg x'g]5 M
-s_ ljjfb;Fu ;DalGwt k|df0f, sfuhft jf cGo ;DklQ ePsf]
7fpFdf cfk}m+ uO{ lgl/If0f ug{ cfb]z lbg],
-v_ s'g} df}lvs ;'gjfO{sf] lnlvt clen]v /fVg cfb]z lbg] jf
lnvtsf] k|dfl0ft gSsn lbg],
-u_ kIfx¿n] k|bfg u/]sf] s'g} vf; clwsf/sf] k|of]u ug]{ .

kl/R5]b – %
dWo:ysf] lg0f{o
$(= dWo:tfsf] lg0f{o M
-!_ ;Demf}tf jf o; lgodfjnLdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s
dWo:ytfsf] ;'g'jfO{ ;dfKt ePsf] ;fwf/0ftof tL; lbg leq dWo:yn]
cfkmgf] clGtd lg0f{o lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lg0f{o lnlvt x'g5 ] / ljjfbsf ;a} kIfx¿nfO{
To:tf] lg0f{o Ps Ps k|lt lgMz'Ns pknAw u/fO{ d"n k|lt ldl;n ;fd]n
/flvg] u/L ;lrjfnodf a'emfpg' kg]5{  .
-#_ bfjLsf] k|s[lt cg';f/ dWo:ytfsf] clGtd lg0f{o x'g' cl3 g} cf+lzs
lg0f{o lbg dWo:ytfn] cfjZos 7fg]df ;f]sf] sf/0f v'nfO{ dWo:ytfn]
cf+lzs lg0f{o lbg ;Sg]5 .

38 g]Ksf
-$_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd lg0f{o lbbf ljjfbsf kIfx¿ pkl:yt
ePdf dWo:yn] To:tf] lg0f{o kIfx¿nfO{ k9L afrL ;'gfpg' kg]{5 .
-%_ o; lgod adf]lhd ePsf] dWo:ysf] lg0f{o kIfx¿sf nflu afWofTds
x'g]5 .
-^_ ljjfbsf kIfx¿sf] :jLs[lt ljgf dWo:ysf] lg0f{o ;fj{hlgs ul/g]
5}g .
t/ cg';Gwfg ;DaGwL sfdsf] nflu o:tf] :jLs[lt cfjZos
kb{}g .
%)= clGtd lg0f{o ug'{ kg{] cjlwM
-!_ dWo:yn] cfkm\gf] sfo{ljlw k"/f u/L lg0f{o lbg' kg{] cjlw 5 dlxgfsf]
x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cjlw dWo:ytfn] jf kIfx¿n] sfo{If]qut
zt{x? df clGtd x:tfIf/ u/]sf] ldltaf6 jf lgod @( sf] pklgod
-$_ nfu" ePsf] cj:yfdf kl/ifb\\n] dWo:ytfsf sfo{If]qut zt{x¿
:jLs[t u/]sf] ;"rgf ;lrjfnon] dWo:ynfO{ lbPsf]df dWo:yn]
To:tf] ;"rgf k|fKt u/]sf] ldltaf6 jf sfo{If]qut zt{x? gePsf]
cj:yfdf dWo:y 6«fO{a'gn u7g ePsf] ldltaf6 k|f/De x'g] 5 .
-#_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg dWo:yn] lgod
@( sf] pklgod -@_ adf]lhd lgwf{l/t sfo{ljlwut ;do tfnLsfsf]
cfwf/df lg0f{o lbg] cnUu} sfo{ljlwut ;do tfnLsf lgwf{/0f ug{
;Sg]5 .
-$_ dWo:ytfn] lg0f{o lbg' kg{] cjlw a9fpg dWo:yn] sf/0f ;lxtsf]
cg'/f]w u/]df jf sfo{;ldltn] cfjZos 7fg]df kl/ifb\\n] lg0f{o lbg
kg]{ ;dosf] cjlw yk ug{ ;Sg]5 .
%!= dWo:ysf] lg0f{o kl/ifb\ ;dIf k7fpg' kg{] M
-!_ dWo:yn]] cfk"mn] tof/ u/]sf] s'g} lg0f{odf x:tfIf/ ug'{ eGbf cl3
lg0f{osf] d:of}bf kl/ifb\\df k7fpg] 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt u/]sf] d:of}bf cWoog u/L lg0f{osf]
:j?kdf x]/km]/ ug{ kl/ifb\\n] cfjZos b]v]df To;sf] :j?k lgwf{/0f
ug{ ;Sg]5 / dWo:ysf] lg0f{o ug]{ :jtGqtfdf k|efj gkg]{ u/L
lg0f{osf ;f/jfg s'/fx¿df dWo:ytfsf] Wofgfsif{0f u/fpg ;Sg]5 .

g]Ksf 39
-#_ pklgod -@_ adf]lhd Wofgfsif{0f u/fpbf dWo:ytfsf] lg0f{o
lgod @( adf]lhd :jLs[t sfo{If]qut zt{adf]lhd eP jf gePsf],
dWo:ytfn] cfkm\gf] If]qflwsf/ cGtu{t lg0f{o u/] jf gu/]sf],
dWo:ytfsf] sf/afO{sf ;DaGwdf kIfx?nfO{ /Ltk"j{s ;"rgf lbPsf]
jf glbPsf], dWo:ytfnfO{ ;'lDkPsf] zt{ ljkl/t lg0f{o u/]sf] jf
gu/]sf], bfjL, k|ltjfb jf k|ltbfjLsf ;DaGwdf p7]sf ljifo ;Daf]wg
eP jf gePsf] ljifodf u/fpg ;Sg]5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhd kl/ifb\\n] lg0f{osf]] :j?kdf :jLs[tL glbP;Dd
dWo:yn] s'g} klg lg0f{o lbg] 5}g .
%@= lg0f{o ug]{ tl/sf M
-!_ Ps eGbf a9L dWo:yx¿ ePsf] dWo:ytf ePdf jx'dt dWo:yx¿sf]
lg0f{o g} dWo:ysf] lg0f{o x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dWo:yx¿ jLr ax'dt sfod x'g g;sL
km/s–km/s dt ePdf ;Demf}tfdf cGoyf Joj:yf ePsf]df jfx]s
d'Vo dWo:ysf] dt g} dWo:ytfsf] lg0f{o dflgg] 5 .
%#= dWo:ysf] lg0f{odf v'nfpg' kg]{ s'/f M
;Demf}tfdf cGoyf pNn]v ePsf]df jfx]s o; lgodfjnL adf]lhd dWo:ysf]
lg0f{odf b]xfosf s'/fx¿ :ki6 ¿kdf v'nfpg' kg]{5 M
-s_ dWo:ytf ug{ ;'lDkPsf] tyf lgod @( adf]lhd :jLs[t ePsf]
sfo{ If]qut zt{x?sf ljifosf] 5f]6s/L ljj/0f,
-v_ dWo:ysf] If]qflwsf/ pk/ s'g} kIfn] k|Zg p7fPsf] eP
If]qflwsf/ ePsf] 7x/ ug]{ cfwf/,
-u_ lgod $$ adf]lhd ljz]if1 lgo'tm ePsf] eP lghsf] k|ltj]bgsf]
;f/ ;+If]k,
-3_ dWo:ysf] 7x/ / To:tf] 7x/df k'Ug lnOPsf sf/0f / cfwf/,
-ª_ lgod $( sf] pklgod -#_ adf]lhd cf+lzs lg0f{o lbO;s]sf]
eP ;f]sf] ljj/0f,
-r_ e/Le/fp jf IftLk"tL{ u/L lbg'kg]{ s'/f jf /sd,
-5_ v08 -r_ sf] /sddf nfUg] Jofh eP ;f]sf] ljj/0f,
-h_ dWo:ytfsf] sfof{no /x]sf] :yfg / lg0f{o ldlt,
-em_ cGo cfjZos s'/f .

40 g]Ksf
%$= dWo:yn] ckgfpg] ;f/jfg sfg"g M
-!_ dWo:ytsf]f sf/afO{df ;Demf}tfdf pNn]lvt ;f/jfg sfg"g nfu"
x'g]5 / ;Demf}tfdf To:tf] sfg"g pNn]v gePsf]df g]kfn sfg"g nfu"
x'g]5 .
-@_ kIfx¿n] :ki6 ¿kdf clVtof/L lbPdf dWo:yn] ljjfbnfO{
Gofo / ;b\ljj]s -PS; PSjf P6 af]gf]_ jf k|fs[lts ;dGofo
-PldPjn sDkf]lh6/_ sf] l;4fGtadf]lhd lg/f]k0f ug{ ;Sg]5 .
-#_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg dWo:yn]
;DalGwt ;Demf}tfsf zt{x¿ adf]lhd ljjfbsf] lg?k0f ug]{5 /
To;/L ljjfbsf] lg?k0f ubf{ ;DalGwt sf/f]jf/df nfu" x'g] Jofkfl/s
k|rngx¿ -o";]h_ pk/ ;d]t Wofg lbg' kg]{5 .
%%= ;xdltaf6 ljjfbsf] ;dfwfg M
-!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dWo:yn]
clGtd lg0f{o lbg' eGbf cufj} kIfx¿ ;xdlt jf cGo tl/sfaf6
ljjfb ;dfwfg ug{ ;xdt ePdf dWo:ytf ;dIf ;xdlt ePsf a'Fbf
;lxt cg'/f]w ug{ ;Sg]5g\ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd kIfx¿n] dWo:ynfO{ u/]sf] cg'/f]w pko'tm
nfu]df To;/L ePsf] ljjfbsf] ;dfwfgnfO{ ;xdltaf6 ePsf]
dWo:ytf 6«fO{j'gnsf] lg0f{osf] ¿kdf clen]v u/L dWo:yn]
dWo:ytfsf] sf/afO{ cGTo ePsf] 3f]if0ff ug{ ;Sg]5 .
-#_ dWo:yn] pklgod -@_ adf]lhd lg0f{o lbPsf]df ;f] lg0f{osf] sf/0f
v'nfpg dWo:y jfWo x'g]5}g .
-$_ dWo:yn] clGtd lg0f{o lbg' eGbf cufj} pklgod -!_ df pNn]lvt
sf/0f jfx]s cGo s'g} sf/0faf6 dWo:ytfsf] k|s[of hf/L /fVg
cgfjZos jf c;Dej ePdf dWo:yn] dWo:ytfsf]] sf/jfxL cGTo
ug{ rfx]sf] s'/fsf] hfgsf/L kIfx¿nfO{ lbg' kg{] 5 / o:tf] hfgsf/L
pk/ ljjfbsf] s'g} kIfn] Gofof]lrt cfwf/df
cfklt k|s6 u/]sf]df jfx]s dWo:ynfO{ To:tf] cfb]z hf/L ug]{
clwsf/ x'g]5 .
-%_ dWo:ytfn] lgod $( sf] pklgod -!_ adf]lhd lg0f{o u/]sf]df jf
o; lgodsf] pklgod -@_ adf]lhd sf/afO{ cGTo ug]{ cfb]z u/]sf]df
;f] lg0f{o jf cfb]zsf] Ps Ps k|lt dWo:yn] x:tfIf/ u/L ljjfbsf
kIfx¿ / kl/ifb\\nfO{ lbg' kg]{5 .

g]Ksf 41
%^= lg0f{odf ;fdfGo q'6L ;Rofpg ;lsg] M
-!_ b]xfosf cj:yfdf s'g} kIfsf] lgj]bg k/L jf To:t]f lgj]bg gk/]sf]
eP tfklg dWo:y cfkm+}n] krf{ v8f u/L dWo:ytfsf] clGtd lg0f{osf]
;fdfGo q'6L ;Rofpg jf lg0f{osf] s'g} s'/f JofVof ug{ ;Sg]5 M
-s_ 5kfO{ jf 6fOlkË ;DaGwL ;fdfGo q'6L ePdf,
-v_ ljgf s'g} hfgsf/L cfsl:ds ¿kdf ePsf] q'6L e"n, r's, 5'6,
c+s / cIf/df ePsf] km/s jf To:t} k|sf/sf] ;fgfltgf q'6L,
-u_ s'g} lx;fjsf]] u0fgf ug]{ ;DaGwdf ePsf] ul0flto q'6L,
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dWo:ytfsf] lg0f{odf ;fdfGo q'6L ;Rofpgsf
nflu lgj]bg lbbf ljjfbsf kIfx¿n] ;f] lg0f{o cfk"mn] kfPsf] tL;
lbg leq lbO;Sg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf dWo:yn] klg To:tf]
lgj]bg k|fKt u/]sf] ;fdfGotof kGw| lbg leq To:tf] 5'6, q'6L jf
uNtL ;Rofpg' jf lg0f{osf] s'g} s'/f JofVof ug{' kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd q'6L ;Rofpg' jf JofVof ug{' cufj} dWo:yn]
To;sf] ;"rgf ljjfbsf kIfx¿nfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ o; lgod adf]lhd q'6L ;RofOPsf] jf JofVof ul/Psf] ljifodf
dWo:tfn] 5'§} lg0f{o ug{'kg{] 5 / To:tf] lg0f{o lgod $( jf %%
adf]lhdsf] lg0f{osf] cleGg c+u x'g]5 .
%&= k"/s lg0f{o M
-!_ o; lgodfjnL adf]lhd lg0f{o kfPsf] tL; lbg leq ljjfbsf s'g}
kIfn] bfjLsf] ¿kdf k|:t't u/]sf] t/ dWo:ytfsf] clGtd lg0f{odf
pNn]v gePsf] s'g} ljifosf ;DaGwdf k"/s lg0f{o ug{ dWo:y ;dIf
cg'/f]w ug{ ;Sg] 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cg'/f]wsf] ;"rgf To;/L cg'/f]w ug]{ kIfn]
kl/ifb\\ / ;f] ljjfbsf] csf]{ kIfnfO{ klg lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k/]sf]df dWo:ytf ;DaGwL ;Demf}tf
adf]lhd dWo:yn] To:tf] k"/s lg0f{o ug{ cfjZos 5 eGg] 7fg]df
/ s'g} ;'g'jfO{ ljgf g} To:tf] lg0f{o x'g ;S5 eGg] lghnfO{ nfu]df
dWo:yn] csf]{ kIfsf] k|lts[of cfJxfg u/L To:tf] cg'/f]w k|fKt u/]sf]
k}tfnL; lbg leq k"/s lg0f{o lbg' kg]{5 .
-$_ o; lgod adf]lhd k"/s lg0f{o ePsf]df ;f] lg0f{osf ;DaGwdf lgod
%# sf Joj:yfx¿ nfu" x'g]5g\ .

42 g]Ksf
kl/R5]b – ^
dWo:ytfsf] vr{
%*= dWo:ysf] kfl/>lds tyf k|zf;lgs vr{ M
-!_ dWo:ysf] kfl/>lds tyf dWo:ytf sf/jfxLsf] k|zf;lgs vr{
kIfx¿;Fu k/fdz{ u/L dWo:yn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd kfl/>lds jf k|zf;lgs vr{ lgwf{/0f ubf{
k|zf;lgs vr{ eP cg';"rL ! adf]lhd, cGt/f{li6«o k|lt:kwf{Tds
af]nkqaf6 ePsf] ;Demf}tf adf]lhdsf] jf cGt/f{li6«o k|s[ltsf]
dWo:ytf eP cg';"rL – # / cGo cj:yfsf] dWo:ytf eP cg';"rL
– @ adf]lhdsf] Joj:yfnfO{ dfu{bz{gsf] ?kdf lnO{ k|zf;lgs vr{
jf kfl/>lds lgwf{/0f ug{' kg{]5 .
-#_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg dWo:ysf]
kfl/>lds / cGo vr{ lgwf{/0f ubf{ dWo:yn] ljjfbsf] ljifo /
hl6ntf, kIfx¿sf] cj:yf, ;Da4 kl/l:ylt ;d]tnfO{ ljrf/
u/L pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd lgwf{l/t kfl/>lds / vr{sf] /sd
eGbf sd x'g] u/L lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
%(= dWo:ytfsf] vr{ bflvnf ug'{kg]{ M
-!_ kl/ifb\n] ljjfbsf kIfx¿af6 lgod %* adf]lhdsf] cg'dflgt vr{
/ dWo:ysf] kfl/>lds kIfx¿af6 clu|d ¿kdf gub jf r]s dfkm{t
;lrjfnodf hDdf ug{ nufpg ;Sg]5 .
-@_ dWo:yn] pklgod -!_ adf]lhd dfu u/]sf] /sd s'g} Ps kIfn] dfu
u/]sf] kGw| lbg leq bflvnf gu/]df kl/ifb\n] ljjfbsf kIfx¿nfO{ ;f]
s'/fsf] hfgsf/L lbO{ csf]{ kIfnfO{ To:tf] /sd bflvnf ug{ cfb]z lbg
;Sg] 5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ adf]lhdsf] /sd s'g} klg kIfn] bflvnf gu/]df
dWo:yn] dWo:ytfsf] sf/jfxL d'NtjL /fVg jf ;f] cGTo ePsf]
3f]if0ff ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd dWo:ytfsf] sf/jfxL d'NtjL /fv]sf] Ps
dlxgf;Dd klg kIfx¿af6 dfu ul/Psf] /sd ;lrjfno ;dIf
bflvnf gu/]df dWo:yn] dWo:ytfsf] sf/jfxL cGTo ePsf] 3f]if0ff
ug{ ;Sg]5 .
^)= e'QmfgL M
-!_ lgod %( adf]lhd kIfx¿n] bflvnf u/]sf] /sdaf6 ;lrjfnon]
dWo:ytfsf] k|s[ofdf nfu]sf] k|zf;lgs vr{ Aoxf]g]{ 5 / dWo:ynfO{
lghsf] kfl/>lds jfkt e'StfgL lbg ;Sg]5 .
g]Ksf 43
-@_ dWo:ytfaf6 clGtd lg0f{o ePkl5 jf dWo:ysf] sf/jfxL ;dfKt
ePkl5 lgod $( adf]lhd bflvnf u/]sf] /sd jFfsL x'g cfPdf
;lrjfnon] To:tf] /sd ljjfbsf kIfx¿nfO{ lkmtf{ lbg'kg]{5 .
-#_ dWo:ytfsf] sf/jfxL ;dfKt ePkl5 dWo:ytfsf] k|zf;lgs vr{
/ dWo:ysf] kfl/>lds lgod %( adf]lhd bflvnf u/]sf] /sdaf6
Joxf]g{ ckof{Kt 5 eGg] nfu]df lg0f{o ;'gfpg' cufj} dWo:yn]
kIfx¿af6 dWo:ytfdf nfu]sf] jf:tljs vr{df gk'u x'g] /sd dfu
ug{ ;Sg]5 / lghn] dfu u/]sf] /sd kIfx¿n] ;lrjfnodf hDdf
gu/];Dd dWo:yn] clGtd lg0f{o ;'gfpg OGsf/ ug{ ;Sg]5 .
^!= dWo:ytf ;DaGwL sf/jfO{df nfUg] vr{ M
-!_ dWo:yn] clGtd lg0f{o ubf{ dWo:ytfsf] sf/jfxLdf nfu]sf] vr{
;d]t lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ kIfx¿sf aLr lnlvt ;xdlt ePsf]df jf dWo:ynfO{ kIfx¿sf]
aLrdf vr{sf] jfF8kmfF8 Gofof]lrt ¿k x'g pko'St 5 eGg] nfu]sf]df
jfx]s dWo:ytf ;DaGwL vr{ b'a} kIfn] ;dfg ¿kdf Joxf]g{' kg{]5 .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg ljjfbdf ;kmntf
k|fKt ug]{ kIfsf] sfg"g Joj;foLsf] z'Ns / sfg"gL k/fdz{ z'Ns s'g
kIfn] Joxf]g]{ eGg] af/]df dWo:yn] lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
-$_ dWo:yn] pko'tm 7fg]df pklgod -#_ adf]lhd kIfx?sf] sfg"g
Joj;foLsf] z'Ns jf sfg"gL k/fdz{ z'Ns b'j} kIfn] Joxf]g]{ u/L
afF8kmfF8 ug{ ;Sg] 5 / To:tf] z'Nssf af/]df cfb]z hf/L ubf{
dWo:yn] To:tf] ;]jf / z'Nssf] /sd lgwf{/0f ug{ jf lgwf{/0f u/]sf]
tl/sf ;d]t pNn]v ug{ ;Sg] 5 .

kl/R5]b – &
ljljw
^@= Jofh M
dWo:yn] clGtd lg0f{o ubf{ P]gsf] clwgdf /xL ;f] lg0f{o sfof{Gjog ug]{
cjlw;Ddsf] Jofhsf] b/ ;d]t lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
^#= clwsf/sf] k|of]u M
-!_ o; lgodfjnL adf]lhd dWo:ytfsf ;DaGwdf kl/ifb\n] k|of]u ug{]
clwsf/ sfo{;ldltn] u7g u/]sf] lgb{]zs ;ldlt -l:6l/Ë sld6L_
dfk{mt k|of]u x'g]5 / To:tf] ;ldlt u7g geP;Dd sfo{ ;ldltdfk{mt
k|of]u x'g]5 .

44 g]Ksf
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgb{]zs ;ldltn] kl/ifb\sf] clwsf/ k|of]u
ubf{ ;f] k|of]hgsf nflu kl/ifb\n] agfPsf] ljlgodfjnL adf]lhdsf]
sfo{ljlw cjnDag ug{]5 .
^$= P]g adf]lhd x'g] M
;Demf}tfdf cGoyf pNn]v eP ePsf]df jfx]s o; lgodfjnLdf n]lvP
jfx]ssf cGo s''/fx¿ P]g adf]lhd x'g]5 .
^%= vf/]hL / arfp M
-!_ g]kfn dWo:ytf kl/ifb\\ -g]Ksf_ sf] dWo:ytf ;DaGwL sfo{lalw
lgodfjnL, @)^) vf/]h ul/Psf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL k|f/De x'g' cl3 pk lgod -!_ adf]lhdsf] lgodfjnL
cGtu{t k|f/De eO{;s]sf] dWo:ytfsf] sfo{ljlwsf] xsdf ;f]xL
lgodfjnL adf]lhd x'g]5 .
^^= afwf c8\rg x6fpg] M
o; lgodfjnLsf] sfof{Gjog ubf{ s'g} afwf c8\rg pTkGg ePdf of] lgod
lak/Lt gx'g] u/L sfo{;ldltn] P]gsf] clwgdf /lx To:tf] afwf c8\rg
km'sfpg ;Sg]5 .

g]Ksf 45
cg';"rL–!
-lgod %* sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_

46 g]Ksf
k|zf;lgs vr{

k|zf;lgs vr{ -¿k}ofdf_


l;=g+= bfjLsf] /sd -¿k}ofdf_
Go"gtd clwstd
! !) nfv ;Dd ¿= $),))) ¿= $),)))
@ !) nfv b]lv @% nfv ;Dd ¿= $),))) ± !% nfvsf] #Ü Ö ¿= *%,))) ¿= *%,)))
# @% nfv b]lv %) nfv ;Dd ¿= *%,))) ± @% nfvsf] @ Ü Ö ¿= !#%,))) ¿= !#%,)))
$ %) nfv b]lv Ps s/f]8 ;Dd ¿= !#%,))) ± %) nfvsf] !Ü Ö ¿= !*%,))) ¿= !*%,)))
% ! s/f]8 b]lv @ s/f]8 ;Dd ¿= !*%,))) ± !)) nfvsf] )=&%Ü Ö ¿= @^),))) ¿= @^),)))
^ @ s/f]8 b]lv % s/f]8 ;Dd ¿= @^),))) ± #)) nfvsf] )=$Ü Ö ¿= #*),))) ¿= #*),)))
& % s/f]8 b]lv !) s/f]8 ;Dd ¿= #*),))) ± %)) nfvsf] )=@Ü Ö ¿=$*),))) ¿=$*),)))
* !) s/f]8 b]lv @) s/f]8 ;Dd ¿= $*),))) ± !))) nfvsf] )=!Ü Ö ¿= %*),))) ¿= %*),)))
( @) s/f]8 b]lv %) s/f]8 ;Dd ¿= %*),))) ± #))) nfvsf] )=)%Ü Ö ¿= &#),))) ¿= &#),)))
!) %) s/f]8 dfly ¿= &#),))) ± %) s/f]8 eGbf dflysf] )=)%Ü
cg';"rL–@
-lgod %* sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_
dWo:ysf] kfl/>lds
bfjLsf] /sd dWo:ysf] z'Ns -¿k}ofdf_
l;=g+=
-¿k}ofdf_ Psn dWo:y tLg dWo:y – 6«fO{a'gn
! !) nfv ;Dd Go"gtd ¿= %),))) Go"gtd ¿= !@%,)))
@ !) nfv b]lv @% nfv ;Dd ¿= %),))) ± !% nfvsf] #Ü Ö ¿= (%,))) ¿= !@%,))) ± !% nfvsf] &Ü Ö ¿= @#),)))
# @% nfv b]lv %) nfv ;Dd ¿= (%,))) ± @% nfvsf] @=#Ü Ö ¿= !%@,%)) ¿= @#),))) ± @% nfvsf] %Ü Ö ¿= #%%,)))
$ %) nfv b]lv Ps s/f]8 ;Dd ¿= !%@,%)) ± %) nfvsf] !=%Ü Ö ¿= @@&,%)) ¿= #%%,))) ± %) nfvsf] #Ü Ö ¿= %)%,)))
% ! s/f]8 b]lv @ s/f]8 ;Dd ¿= @@&,%)) ± ! s/f]8sf] )=*Ü Ö ¿= #)&,%)) ¿= %)%,))) ± ! s/f]8sf] @Ü Ö ¿= &)%,)))
^ @ s/f]8 b]lv % s/f]8 ;Dd ¿= #)&,%)) ± # s/f]8sf] )=^Ü Ö ¿= $*&,%)) ¿= &)%,))) ± # s/f]8sf] !=@%Ü Ö ¿= !)*),)))
& % s/f]8 b]lv !) s/f]8 ;Dd ¿= $*&,%)) ± % s/f]8sf] )=@Ü Ö ¿= %*&,%)) ¿= !)*),))) ± % s/f]8sf] )=$^Ü Ö ¿= !#!),)))
* !) s/f]8 b]lv @) s/f]8 ;Dd ¿= %*&,%)) ± !) s/f]8sf] )=!%Ü Ö ¿= &#&,%)) ¿= !#!),))) ± !) s/f]8sf] )=@%Ü Ö ¿= !%^),)))
( @) s/f]8 b]lv %) s/f]8 ;Dd ¿= &#&,%)) ± #) s/f]8sf] )=)#Ü Ö ¿= *@&,%)) ¿= !%^),))) ± #) s/f]8sf] )=!#Ü Ö ¿= !(%),)))
!) %) s/f]8 dfly ¿= *@&,%)) ± %) s/f]8 eGbf dflysf] )=)@%Ü ¿= !(%),))) ± %) s/f]8 eGbf dflysf] )=)#Ü

g]Ksf 47
cg';"rL–#
-lgod %* sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_

48 g]Ksf
dWo:ysf] kfl/>lds – cGt/f{li6«o k|lt:kwf{Tds af]nkqaf6 ePsf 7]Ssf

dWo:ysf] z'Ns -¿k}ofdf_


l;=g+= bfjLsf] /sd -¿k}ofdf_
Psn dWo:y tLg dWo:y – 6«fO{a'gn
! !) nfv ;Dd Go"gtd ¿= @)),))) Go"gtd ¿= #)),)))
@ !) nfv b]lv @% nfv ;Dd ¿= @)),))) ± !% nfvsf] !)Ü Ö ¿= #%),))) ¿= #)),))) ± !% nfvsf] !%Ü Ö ¿= %@%,)))
# @% nfv b]lv %) nfv ;Dd ¿=#%),))) ± @% nfvsf] ^Ü Ö ¿= %)),))) ¿= %@%,))) ± @% nfvsf] !)Ü Ö ¿= &&%,)))
$ %) nfv b]lv Ps s/f]8 ;Dd ¿= %)),))) ± %) nfvsf] #Ü Ö ¿= ^%),))) ¿= &&%,))) ± %) nfvsf] ^Ü Ö ¿= !)&%,)))
% ! s/f]8 b]lv @ s/f]8 ;Dd ¿= ^%),))) ± ! s/f]8sf] @Ü Ö ¿= *%),))) ¿= !)&%,))) ± ! s/f]8sf] %Ü Ö ¿= !%&%,)))
^ @ s/f]8 b]lv % s/f]8 ;Dd ¿= *%),))) ± # s/f]8sf] !Ü Ö ¿= !!%),))) ¿= !%&%,))) ± # s/f]8sf] @Ü Ö ¿= @!&%,)))
& % s/f]8 b]lv !) s/f]8 ;Dd ¿= !!%),))) ± % s/f]8sf] )=&%Ü Ö ¿= !%@%,))) ¿= @!&%,))) ± % s/f]8sf] !=@Ü Ö ¿= @&&%,)))
* !) s/f]8 b]lv @) s/f]8 ;Dd ¿= !%@%,))) ± !) s/f]8sf] )=%Ü Ö ¿= @)@%,))) ¿= @&&%,))) ± !) s/f]8sf] !Ü Ö ¿= #&&%,)))
( @) s/f]8 b]lv %) s/f]8 ;Dd ¿= @)@%,))) ± #) s/f]8sf] )=@Ü Ö ¿= @^@%,))) ¿= #&&%,))) ± #) s/f]8sf] )=#%Ü Ö ¿= $*@%,)))
!) %) s/f]8 dfly ¿= @^@%,))) ± %) s/f]8 eGbf dflysf] )=!Ü ¿= $*@%,)))±%) s/f]8 eGbf dflysf] )=@Ü

You might also like