:yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]g, @)&$

-ldlt @)&$ ;fn sflt{s d;fGt;Dd ePsf ;+zf]wg ;d]t ldnfOPsf]_

g]kfn ;/sf/
sfg"g, Gofo tyf ;+;bLo dfldnf dGqfno
l;+xb/af/
 :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]g, @)&$
k|df0fLs/0f / k|sfzg ldlt
@)&$.^.@(
;Djt\ @)&$ ;fnsf] P]g g+= @^
:yfgLo ;/sf/ ;~rfngsf ;DaGwdf Joj:yf ug{ ag]sf] P]g
k|:tfjgf M g]kfnsf] ;+ljwfg adf]lhd :yfgLo txsf] clwsf/ ;DaGwL Joj:yf
sfof{Gjog ug{ tyf ;ª\3, k|b]z / :yfgLo tx larsf] ;xsfl/tf, ;xcl:tTj /
;dGjonfO{ k|j4{g ub}{ hg;xeflutf, pQ/bfloTj, kf/blz{tf ;'lglZrt u/L ;'ne
/ u'0f:t/Lo ;]jf k|jfx ug{,
nf]stGqsf nfex¿sf] ;dfg'kflts ;dfj]zL / Gofof]lrt ljt/0f u/L
sfg"gL /fHo / lbuf] ljsf;sf] cjwf/0ff cg'¿k ;dfhjfb pGd'v ;ª\3Lo
nf]stflGqs u0ftGqfTds zf;g k|0ffnLnfO{ :yfgLo txb]lv g} ;'b[9Ls/0f ug{, /
:yfgLo g]t[Tjsf] ljsf; ub}{ :yfgLo zf;g k4ltnfO{ ;'b[9 u/L :yfgLo
txdf ljwflosL, sfo{sfl/0fL / Goflos cEof;nfO{ ;+:yfut ug{ :yfgLo ;/sf/sf]
;~rfng ug]{ ;DaGwdf cfjZos Joj:yf ug{ jf~5gLo ePsf]n],
g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f @(^ sf] pkwf/f -!_ adf]lhdsf] Joj:yflksf–;+;bn] of]
P]g agfPsf] 5 .
kl/R5]b–!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ o; P]gsf] gfd æ:yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]g,
@)&$Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] P]g t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;·n] csf]{ cy{ gnfu]df o; P]gdf,–
-s_ æcWoIfÆ eGgfn] ufp“kflnsfsf] cWoIf ;Demg' k5{ .
-v_ æpkk|d'vÆ eGgfn] gu/kflnsfsf] pk–k|d'v ;Demg' k5{ .
-u_ æpkfWoIfÆ eGgfn] ufp“kflnsfsf] pkfWoIf ;Demg' k5{ .

(1 )
-3_ æk|d'v k|zf;sLo clws[tÆ eGgfn] bkmf *$ adf]lhdsf]
k|d'v k|zf;sLo clws[t ;Demg' k5{ .
-ª_ æsfo{kflnsfÆ eGgfn] ufp“ sfo{kflnsf tyf gu/
sfo{kflnsf ;Demg' k5{ .
-r_ æufp“kflnsfÆ eGgfn] ;+ljwfg adf]lhd :yfkgf ePsf
ufp“kflnsf ;Demg' k5{ .
-5_ æufp“ ;efÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] wf/f @@@ sf] pkwf/f -!_
adf]lhdsf] ufp“ ;ef ;Demg' k5{ .
-h_ ælhNnf ;dGjo ;ldltÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] wf/f @@) sf]
pkwf/f -#_ adf]lhdsf] lhNnf ;dGjo ;ldlt ;Demg' k5{ .
-em_ ælhNnf ;efÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] wf/f @@) sf] pkwf/f -!_
adf]lhdsf] lhNnf ;ef ;Demg' k5{ .
-`_ ætf]lsPsf]Æ jf ætf]lsP adf]lhdÆ eGgfn] o; P]g cGtu{t
ag]sf] lgoddf tf]lsPsf] jf tf]lsP adf]lhd ;Demg' k5{ .
-6_ ægu/kflnsfÆ eGgfn] ;+ljwfg adf]lhd :yfkgf ePsf]
gu/kflnsf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] dxfgu/kflnsf /
pkdxfgu/kflnsfnfO{ ;d]t hgfp“5 .
-7_ ægu/ ;efÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] wf/f @@# sf] pkwf/f -!_
adf]lhdsf] gu/ ;ef ;Demg' k5{ .
-8_ æGoflos ;ldltÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] wf/f @!& adf]lhdsf]
Goflos ;ldlt ;Demg' k5{ .
-9_ ækbflwsf/LÆ eGgfn] sfo{kflnsfsf] cWoIf, k|d'v, pkfWoIf,
pkk|d'v, j8f cWoIf tyf sfo{kflnsfsf cGo ;b:o
;Demg' k5{ .
-0f_ æk|d'vÆ eGgfn] gu/kflnsfsf] k|d'v ;Demg' k5{ .
-t_ ædGqfnoÆ eGgfn] :yfgLo tx x]g]{ g]kfn ;/sf/sf]
dGqfno ;Demg' k5{ .
-y_ æof]hgfÆ eGgfn] cfof]hgf tyf sfo{qmd ;d]tnfO{ hgfp“5 .
-b_ æj8fÆ eGgfn] ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] j8f ;Demg'
k5{ .
-w_ æj8f cWoIfÆ eGgfn] j8fsf] cWoIf ;Demg' k5{ .

(2 )
 -g_ æj8f ;ldltÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] wf/f @@@ sf] pkwf/f
-$_ / wf/f @@# sf] pkwf/f -$_ adf]lhdsf] j8f ;ldlt
;Demg' k5{ .
-k_ æ;b:oÆ eGgfn],
-!_ ufp“kflnsfsf] ;DaGwdf ufp“ ;ef jf ufp“
sfo{kflnsfsf] ;b:o ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] ufp“
;ef jf ufp“ sfo{kflnsfsf] cWoIf, pkfWoIf,
j8fWoIf / j8f ;ldltsf] ;b:onfO{ ;d]t hgfp“5 .
-@_ gu/kflnsfsf] ;DaGwdf gu/ ;ef jf gu/
sfo{kflnsfsf] ;b:o ;Demg' k5{ / ;f] zJbn] gu/
;ef jf gu/ sfo{kflnsfsf] cWoIf, pkfWoIf,
j8fWoIf / j8f ;ldltsf] ;b:onfO{ ;d]t hgfp“5 .
-#_ lhNnf ;efsf] ;DaGwdf lhNnf ;ef tyf lhNnf
;dGjo ;ldltsf] ;b:o ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
lhNnf ;efsf] k|d'v / pkk|d'v tyf lhNnf ;dGjo
;ldltsf] k|d'v / pkk|d'vnfO{ ;d]t hgfp“5 .
-km_ æ;efÆ eGgfn] ufp“ ;ef jf gu/ ;ef ;Demg' k5{ .
-a_ æ;+ljwfgÆ eGgfn] g]kfnsf] ;+ljwfg ;Demg' k5{ .
-e_ æ:yfgLo sfg"gÆ eGgfn] ufp“ ;ef jf gu/ ;efn] agfPsf]
sfg"g ;Demg' k5{ .
-d_ æ:yfgLo txÆ eGgfn] ufp“kflnsf jf gu/kflnsf ;Demg'
k5{ / ;f] zAbn] lhNnf ;efnfO{ ;d]t hgfp“5 .
kl/R5]b–@
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] ;ª\Vof, ;Ldfgf tyf s]Gb|
#= ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] ;ª\Vof / ;Ldfgf M -!_ ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfsf] ;ª\Vof / rf/lsNnf v'n]sf] ;Ldfgfsf] lgwf{/0f ;+ljwfgsf]
wf/f @(% sf] pkwf/f -#_ adf]lhd x'g]5 .
-@_ g]kfn ;/sf/n] pkbkmf -!_ adf]lhd lgwf{/0f ePsf]
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] ;ª\Vof jf ;Ldfgf hg;ª\Vof, e"uf]n,
k|zf;lgs ;'udtf, k"jf{wf/ ljsf;sf] cj:yf, cfly{s ;Ifdtf, k|fs[lts
;|f]t ;fwgsf] pknAwtf, eflifs, ;f+:s[lts tyf ;fd'bflos agf}6sf]
cfwf/df pkbkmf -#_ / -$_ sf] cwLgdf /xL x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .

(3 )
 t/ Ps lhNnfsf] ufp“kflnsf jf gu/kflnsfnfO{ csf]{ lhNnfdf
kg]{ u/L ;ª\Vof / ;Ldfgf x]/km]/ ul/g] 5}g .
-#_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] ;ª\Vof jf ;Ldfgf x]/km]/ ug{'
k/]df To:tf] x]/km]/af6 k|efljt x'g] ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf]
;efdf tTsfn sfod /x]sf] ;b:o ;ª\Vofsf] b'O{ ltxfO{ ax'dtaf6 k|:tfj
kfl/t u/L k|b]z ;/sf/df k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|:tfj k|fKt ePsf] kGw| lbgleq k|b]z
;/sf/n] ;f] k|:tfj adf]lhd ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] ;ª\Vof jf
;Ldfgf x]/km]/ ug{ g]kfn ;/sf/df l;kmfl/; ug{' kg]{5 .
-%_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] ;ª\Vof / ;Ldfgf x]/km]/ ug{'
kg]{ ePdf ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] lgjf{rg x'g] ldlteGbf sDtLdf
Ps jif{ cufj} u/L ;Sg' kg]{5 .
$= ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] gfd / s]Gb| M -!_ g]kfn ;/sf/n] k|b]z
;/sf/sf] k/fdz{df ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] gfd / s]Gb| tf]Sg]5 .
-@_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] s]Gb|sf] nflu cfjZos kg]{
hUufsf] If]qkmn, ef}lts k"jf{wf/ / cGo ljifosf] Go"gtd dfkb08 g]kfn
;/sf/n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-#_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] gfd jf s]Gb| x]/km]/ ug{' k/]df
;DalGwt ;efdf tTsfn sfod /x]sf ;b:o ;ª\Vofsf] b'O{ ltxfO{ ax'dtn]
kfl/t u/]sf] k|:tfj sfo{kflnsfn] k|b]z ;/sf/ dfkm{t g]kfn ;/sf/df
k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|fKt ePsf] k|:tfj g]kfn ;/sf/n]
pko'Qm b]v]df To:tf] ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] gfd jf s]Gb| x]/km]/ ug{
;Sg]5 .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ufp“kflnsf
tyf gu/kflnsfsf] klxnf] lgjf{rg ePsf] ldltn] 5 dlxgfleq ;DalGwt
;efdf tTsfn sfod /x]sf] ;b:o ;ª\Vofsf] ax'dtaf6 k|:tfj kfl/t u/L
Ps k6ssf] nflu ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] gfd jf s]Gb| x]/km]/ ug{
g]kfn ;/sf/df l;kmfl/; u/]df g]kfn ;/sf/n] ;f] l;kmfl/; adf]lhd
gfd jf s]Gb| x]/km]/ ug{' kg]{5 .
-^_ o; bkmf adf]lhd s]Gb|sf] x]/km]/sf] l;kmfl/; ubf{ pkbkmf -@_
df plNnlvt dfkb08sf] cwLgdf /xL ug{' kg]{5 .

(4 )
 -&_ s'g} ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] gfd jf s]Gb| x]/km]/ ePdf
;f]sf] hfgsf/L k|b]z ;/sf/nfO{ lbg' kg]{5 .
-*_ s'g} ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] gfd csf]{ ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfsf] gfd;“u ldNg uPdf g]kfn ;/sf/n] k|b]z ;/sf/ dfkm{t
;DalGwt ufp“kflnsf jf gu/kflnsfnfO{ To:tf] gfd kl/jt{g ug{ ;'emfj
k7fpg ;Sg]5 .
-(_ pkbkmf -*_ adf]lhdsf] ;'emfj k|fKt ePsf]df sfo{kflnsfn]
pkbkmf -#_ adf]lhdsf] k|lqmof ckgfO{ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] gfd
kl/jt{g u/L k|b]z ;/sf/ dfkm{t g]kfn ;/sf/ ;dIf k7fpg' kg]{5 .
%= j8fsf] ;ª\Vof, ;Ldfgf / s]Gb| M -!_ g]kfn ;/sf/n] ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfdf /xg] j8fsf] ;Ldfgf / ;ª\Vof lgwf{/0f ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd j8fsf] ;ª\Vof lgwf{/0f ubf{ g]kfn
;/sf/n] ufp“kflnsfdf sDtLdf kf“r / a9Ldf PSsfO{; j8f tyf
gu/kflnsfdf sDtLdf gf} / a9Ldf k}“tL; j8f x'g] u/L lgwf{/0f ug{' kg]{5 .
-#_ ;efn] ;DalGwt j8fsf] l;kmfl/;df b]xfosf cwf/df tTsfn
sfod /x]sf ;b:o ;ª\Vofsf] ax'dtaf6 k|:tfj kfl/t u/L j8fsf] s]Gb|
tf]Sg]5 M–
-s_ hg;ª\Vof tyf hg;ª\Vof ljt/0fsf] cj:yf,
-v_ ef}uf]lns lg/Gt/tf, cg's"ntf tyf ljlzi6tf,
-u_ eflifs, ;f+:s[lts tyf ;fdflhs ljlzi6tf,
-3_ ;]jf ;'ljwf ljt/0fsf] cj:yf / ;'udtf,
-ª_ ljBdfg ef}lts k"jf{wf/ .
^= j8fsf] ;ª\Vof / ;Ldfgf x]/km]/ ug{ ;Sg] M -!_ g]kfn ;/sf/n] bkmf %
adf]lhd lgwf{/0f u/]sf] j8fsf] ;ª\Vof / ;Ldfgf cfjZostf cg';f/
x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd j8fsf] ;ª\Vof / ;Ldfgf x]/km]/ ubf{ bkmf
% sf] pkbkmf -#_ df plNnlvt cfwf/x¿nfO{ cjnDag ug{' kg]{5 .
-#_ j8fsf] ;ª\Vof jf ;Ldfgf x]/km]/ ug{ cfjZos ePdf ufp“ ;ef
jf gu/ ;efsf] tTsfn sfod /x]sf] ;b:o ;ª\Vofsf] b'O{ ltxfO{ ax'dtaf6
k|:tfj kfl/t u/L k|b]z ;/sf/ dfkm{t g]kfn ;/sf/df k7fpg' kg]{5 .

(5 )
 -$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|:tfj k|fKt ePdf g]kfn ;/sf/n] 5
dlxgfleq To:tf] k|:tfj adf]lhd j8fsf] ;ª\Vof jf ;Ldfgf x]/km]/ ug{' kg]{5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd j8fsf] ;ª\Vof / ;Ldfgf x]/km]/ ug{' kbf{
ufp“kflnsf / gu/kflnsfsf] lgjf{rg x'g'eGbf sDtLdf Ps jif{ cufj} u/L
;Sg' kg]{5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ufp“kflnsf
jf gu/kflnsfsf] klxnf] lgjf{rg ePsf] 5 dlxgfleq j8fsf] ;Ldfgf
x]/km]/ ug{ ufp“ ;ef jf gu/ ;efsf] tTsfn sfod /x]sf] ;b:o
;ª\Vofsf] ax'dtaf6 k|:tfj kfl/t u/L k|b]z ;/sf/ dfkm{t g]kfn
;/sf/df k7fPdf g]kfn ;/sf/n] j8fsf] ;Ldfgf x]/km]/ ug{' kg]{5 .
-&_ s'g} j8fsf] s]Gb| x]/km]/ ug{ cfjZos ePdf j8f ;ldltsf]
k/fdz{df ufp“ ;ef jf gu/ ;efdf tTsfn sfod /x]sf] ;b:o ;ª\Vofsf]
b'O{ ltxfO{ ax'dtn] k|:tfj kfl/t u/L j8fsf] s]Gb| x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
t/ of] P]g k|f/De ePkl5 klxnf] k6ssf] nflu ufp“ ;ef jf gu/
;efdf tTsfn sfod /x]sf] ;b:o ;ª\Vofsf] ax'dtn] k|:tfj kfl/t u/L
j8fsf] s]Gb| x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
-*_ pkbkmf -&_ adf]lhd j8fsf] s]Gb| x]/km]/ ubf{ cfjZos kg]{
ef}lts k"jf{wf/ nufot cGo Joj:yf ;DalGwt ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfn] cfÇgf] cfGtl/s cfoaf6 Joj:yf ug{' kg]{5 .
-(_ pkbkmf -&_ adf]lhd j8fsf] s]Gb| x]/km]/ ePdf ;DalGwt
ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] k}“tL; lbgleq ;f]sf] hfgsf/L k|b]z ;/sf/
/ g]kfn ;/sf/df k7fpg' kg]{5 .
-!)_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn
;/sf/n] ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] s'g} j8fnfO{ ;Ldfgf hf]l8Psf]
csf]{ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfdf ;dfj]z ug{ ;Sg]5 .
-!!_ pkbkmf -!)_ adf]lhd s'g} j8f ;dfj]z ubf{ To:tf] j8f
/x]sf] / ;dfj]z x'g nfu]sf] ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] ;efsf] tTsfn
sfod /x]sf] ;b:o ;ª\Vofsf] b'O{ ltxfO{ ax'dtaf6 k|:tfj kfl/t u/L k|b]z
;/sf/ dfkm{t g]kfn ;/sf/df k7fpg' kg]{5 .
&= ufp“kflnsf jf gu/kflnsf Ps cfk;df ufleg ;Sg] M -!_ s'g}
lhNnfleqsf cfk;df ;Ldfgf hf]l8Psf b'O{ jf ;f]eGbf a9L gu/kflnsf /
gu/kflnsf, ufp“kflnsf / ufp“kflnsf jf gu/kflnsf / ufp“kflnsfn]
rfx]df ;DalGwt ;efdf tTsfn sfod /x]sf] ;b:o ;ª\Vofsf] ax'dtaf6
Ps cfk;df ufleg] k|:tfj kfl/t ug{ ;Sg]5g\ .

(6 )
 -@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|:tfj kfl/t ubf{ To;/L Ps cfk;df
uflePkl5 sfod x'g] ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] gfd, j8fsf] ;Ldfgf,
;ª\Vof tyf s]Gb| ;d]tsf] ljj/0f v'nfO{ k|b]z ;/sf/df k7fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ljj/0f ;lxtsf] k|:tfj k|fKt ePdf k|b]z
;/sf/n] To:tf] k|:tfjsf] cfly{s tyf ;fdflhs kIf ljZn]if0f u/L tL;
lbgleq g]kfn ;/sf/df l;kmfl/; ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] l;kmfl/;sf] cfwf/df g]kfn ;/sf/n]
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfnfO{ Ps cfk;df ufEg] lg0f{o u/]df To:tf]
ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] gfd, j8fsf] ;ª\Vof tyf ;Ldfgf / s]Gb|
;d]t tf]Sg]5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd gu/kflnsf jf ufp“kflnsf Ps cfk;df
ufleg] ;DaGwdf ePsf] lg0f{osf] sfof{Gjog To;kl5 nut} x'g]
lgjf{rgb]lv nfu" x'g]5 .
-^_ o; bkmf adf]lhd ufleO{ sfod ePsf ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfnfO{ g]kfn ;/sf/ / k|b]z ;/sf/n] ufleg'eGbf cufj} k|bfg
ub}{ cfPsf] cg'bfgsf] cltl/Qm yk cg'bfg pknAw u/fpg' kg]{5 .
*= gu/kflnsfsf] juL{s/0f M -!_ g]kfn ;/sf/n] ;DalGwt :yfgLo tx /
k|b]z ;/sf/;“u k/fdz{ u/L b]xfosf zt{ tyf ;'ljwf k"/f u/]sf] cfwf/df
gu/kflnsf, pkdxfgu/kflnsf jf dxfgu/kflnsf 3f]if0ff ug{ ;Sg]5 M–
-s_ gu/kflnsf
-!_ lxdfnL lhNnfsf] lxdfnL If]qdf sDtLdf bz
xhf/, lxdfnL lhNnfsf] kxf8L If]q tyf kxf8L
lhNnfdf sDtLdf rfnL; xhf/, leqL dw]zsf
lhNnfdf sDtLdf krf; xhf/, t/fO{sf lhNnfdf
sDtLdf krxQ/ xhf/ / sf7df8f}+
pkTosfleqsf lhNnfdf sDtLdf Ps nfv
:yfoL afl;Gbf ePsf],
:ki6Ls/0f M o; v08sf] k|of]hgsf nflu
ælxdfnL lhNnf, kxf8L lhNnf, leqL dw]z,
t/fO{sf lhNnf tyf sf7df8f}F pkTosfsf
lhNnfÆ eGgfn] cg';"rL–! df pNn]v eP
adf]lhdsf lhNnf hgfp“5 .

(7 )
 -@_ kl5Nnf] kf“r jif{sf] cf};t jflif{s cfGtl/s cfo
lxdfnL If]qsf] eP sDtLdf Ps s/f]8 ?k}of“ /
cGo lhNnfdf eP sDtLdf tLg s/f]8 ?k}of“ ePsf],
-#_ ;8s, ;8s k]6L, ljB't, vfg]kfgL, ;~rf/ /
To:t} cGo Go"gtd zx/L ;'ljwf ePsf],
-$_ kmf]xf]/d}nfsf] Joj:yfkg tyf Nof08lkmN8
;fO6sf] plrt k|aGw ePsf],
-%_ k|To]s j8fdf tf]lsP adf]lhdsf] v'Nnf If]q tyf
kfs{ pBfg ePsf],
-^_ sDtLdf kRrL; z}ofsf] c:ktfn ;'ljwf ePsf],
-&_ ofq' lj>fd:yn tyf ;fj{hlgs zf}rfno
;lxtsf] a;kfs{ ePsf],
-*_ vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{sf] Joj:yf ePsf],
-(_ a}° tyf ljQLo ;+:yfsf] ;]jf ePsf],
-!)_ ;fd'bflos ejg tyf ;efxn ePsf],
-!!_ ahf/ If]q ePsf],
-!@_ kz'jwzfnf ePsf],
-!#_ zjbfx:yn ePsf],
-!$_ v]nd}bfg ePsf],
-!%_ gu/ u'?of]hgf tof/ ePsf],
-!^_ tf]lsP adf]lhdsf cGo dfkb08 k"/f ePsf] tyf
cGo zx/L ;'ljwf ePsf] .
-v_ pkdxfgu/kflnsf
-!_ sDtLdf b'O{ nfv :yfoL afl;Gbf ePsf],
-@_ kl5Nnf] kf“r jif{sf] jflif{s cf};t cfGtl/s cfo
sDtLdf kRrL; s/f]8 ?k}of“ ePsf],
-#_ sDtLdf Ps ;o z}ofsf] Ps c:ktfn ;lxt
sDtLdf b'O{ ;o z}ofsf] c:ktfn ;'ljwf ePsf],
-$_ kmf]x/d}nf k|zf]wg tyf Joj:yfkg k|0ffnL ePsf],

(8 )
 -%_ ;efxn ePsf],
-^_ /fli6«o:t/sf] /·zfnf, Jofofdzfnf tyf se8{
xn ePsf],
-&_ ljB't, vfg]kfgL / ;~rf/ ;]jfsf] pknAwtf
ePsf],
-*_ gu/leqsf k|d'v ;8sx¿ kSsL ePsf],
-(_ pRr:t/Lo lzIff tyf k|fljlws lzIffsf] ;'ljwf
ePsf],
-!)_ ;fj{hlgs pBfg / gu/ ;efu[xsf] Joj:yf ePsf],
-!!_ cfw'lgs kz'jwzfnf / Jojl:yt zjbfx :yn
ePsf],
-!@_ ;fj{hlgs k|of]usf :yn / ejgx¿ ckf·tfd}qL
tyf ef}lts ¿kdf kx'r“ of]Uo ePsf],
-!#_ ko{6sLo :t/sf] xf]6n, df]6n tyf l/;f]6{
ePsf],
-!$_ gu/kflnsfnfO{ tf]lsPsf cGo k"jf{wf/ ePsf],
-!%_ tf]lsP adf]lhdsf] cGo zx/L ;'ljwf ePsf] .
-u_ dxfgu/kflnsf
-!_ sDtLdf kf“r nfv :yfoL afl;Gbf ePsf],
-@_ kl5Nnf] kf“r jif{sf] cf};t jflif{s cfGtl/s cfo
sDtLdf Ps ca{ ?k}of“ ePsf],
-#_ 6ld{gn ;lxtsf] a;kfs{, kfls{·sf nflu kof{Kt
;'ljwf, ;j j] tyf ;8s k]6L ePsf],
-$_ zx/L kl/jxgsf] ;'ljwf tyf ckf·tfd}qL
;fj{hlgs ;jf/L ;'ljwf ePsf],
-%_ s'n ;8s nDafOsf] sDtLdf krxQ/ k|ltzt
;8sx¿ kSsL ePsf],
-^_ :gftsf]Q/ tx;Ddsf] cWoog ;+:yf ePsf],

(9 )
 -&_ ljz]if1 ;]jf ;lxtsf] c:ktfn, Ps ;o z}ofsf]
sDtLdf Ps ;fwf/0f c:ktfn ;lxt sDtLdf
kf“r ;o z}ofsf] c:ktfn ;'ljwf ePsf],
-*_ Jojl:yt t/sf/L tyf kmnkm"n laqmL s]Gb|
ePsf],
-(_ ;lk· dnx¿ ePsf],
-!)_ cGt//fli6«o:t/sf] v]ns"b ;~rfng ug{ pko'Qm
/·zfnf ePsf],
-!!_ cGt//fli6«o:t/sf] ljdfg:yn;“usf] cfjfudgdf
;xh kx'“r ePsf],
-!@_ cGt//fli6«o:t/sf] ;efxn tyf
cGt//fli6«o:t/sf] Jofkfl/s k|bz{gL :ynsf]
Joj:yf ePsf],
-!#_ ;·|xfno ePsf],
-!$_ k|fljlws lzIffno ePsf],
-!%_ cGt//fli6«o:t/sf] xf]6n ;'ljwf ePsf],
-!^_ cfÇgf If]qleq /x]sf ljz]if dxŒjsf ;Dkbfsf]
;+/If0f ePsf],
-!&_ kof{Kt dgf]/~hg:yn ePsf],
-!*_ afn pBfg / h]i7 gful/s dgf]/~hg:yn ePsf],
-!(_ gfr3/ tyf l;h{gf Uofn]/Lx¿ ePsf],
-@)_ zx/L xl/ofnL tyf ;f}Gbo{ ePsf],
-@!_ tf]lsP adf]lhdsf cGo zx/L ;'ljwf ePsf] .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] P]g k|f/De
x'“bfsf avt sfod /x]sf gu/kflnsf, pkdxfgu/kflnsf jf
dxfgu/kflnsf o;} P]g adf]lhd sfod ePsf] dflgg]5 .
(= ;f+:s[lts jf ko{6sLo If]q 3f]if0ff ug{ ;Sg] M -!_ k|b]z ;/sf/n] s'g}
ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] P]ltxfl;s dxŒj, k'/ftflŒjs j:t', snf jf
;+:s[ltsf] ;+/If0f jf ko{6g k|j4{g ug{ pko'Qm b]v]df To;sf] nflu

(10)
 dfkb08 tf]sL s'g} ufp“kflnsf jf gu/kflnsf jf ;f]sf] s'g} If]qnfO{ rf/
lsNnf vf]nL ;f+:s[lts jf ko{6sLo If]q 3f]if0ff ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd 3f]if0ff ePsf ;f+:s[lts jf ko{6sLo
If]qsf] ljsf;sf] nflu k|b]z ;/sf/n] ljz]if sfo{qmd tyf ah]6sf] Joj:yf
ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ufp“kflnsf
jf gu/kflnsfn] cfÇgf] If]qleqsf s'g} :yfgnfO{ ;f+:s[lts jf ko{6sLo
If]q 3f]if0ff ug{ ;Sg]5 .
!)= g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sflzt ug{' kg]{ M g]kfn ;/sf/n] b]xfosf]
ljifodf ePsf] lg0f{osf] ;"rgf g]kfn /fhkqdf k|sfzg ug{' kg]{5 M–
-s_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] ;ª\Vof / ;Ldfgf lgwf{/0f
tyf ;f]sf] x]/km]/,
-v_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] gfd tyf ;f]sf] x]/km]/,
-u_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] j8f ;ª\Vof, rf/lsNnf
v'n]sf] ;Ldfgf lgwf{/0f, j8fsf] s]Gb| tyf ;f]sf] x]/km]/,
-3_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfnfO{ Pscfk;df uflePsf],
-ª_ gu/kflnsf, pkdxfgu/kflnsf tyf dxfgu/kflnsfsf]
3f]if0ff .
kl/R5]b–#
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] sfd, st{Jo / clwsf/
!!= ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] clwsf/ M -!_ ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfsf] Psn clwsf/ ;+ljwfgsf] cg';"rL–* df pNn]v eP
adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts"n c;/ gkg]{ u/L
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd
x'g]5 M–
s= gu/ k|x/L
-!_ gu/ k|x/Lsf] u7g, ;~rfng, Joj:yfkg,
lgodg tyf gu/ k|x/L ;DaGwL gLlt, sfg"g /
dfkb08sf] lgdf{0f tyf sfof{Gjog,

(11 )
 -@_ b]xfosf sfo{df ;xof]u k'¥ofpgsf] nflu gu/
k|x/Lsf] kl/rfng ug{ ;Sg] M–
-s_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] gLlt,
sfg"g, dfkb08 tyf lg0f{o sfof{Gjog,
-v_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] ;DklQsf]
;'/Iff / ;+/If0f,
-u_ :yfgLo:t/df x'g] ;ef ;df/f]x, k/Dk/f
tyf hfqf rf8kj{sf] ;'/Iff Joj:yfkg,
-3_ :yfgLo ahf/ tyf kfls{· :ynsf] /]vb]v
/ Joj:yfkg,
-ª_ ufp“ jf gu/ ;/;kmfO{ ;DaGwL
dfkb08sf] sfof{Gjog,
-r_ Goflos ;ldltn] u/]sf ldnfkq tyf
lg0f{osf] sfof{Gjog,
-5_ ;fj{hlgs P]nfgL / ktL{ hUuf,
;fj{hlgs ejg, ;Dkbf tyf ef}lts
k"jf{wf/sf] ;+/If0f / ;'/Iff,
-h_ ljkb\ Joj:yfkg ;DaGwL vf]hL, p4f/,
/fxt tyf k'g:yf{kgf,
-em_ cglws[t lj1fkg tyf xf]l8· af]8{
lgoGq0f,
-`_ 5f8f kz' rf}kfofsf] lgoGq0f,
-6_ cglws[t lgdf{0f tyf ;fj{hlgs ;DklQ
cltqmd0f /f]syfd tyf lgoGq0f,
-7_ sfo{kflnsfn] tf]s]sf] cGo sfo{.
v= ;xsf/L ;+:yf
-!_ ;xsf/L ;+:yf ;DaGwL :yfgLo gLlt, sfg"g,
dfkb08sf] lgdf{0f, sfof{Gjog / lgodg,
-@_ ;DalGwt ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf]
ef}uf]lns If]qleq ;~rfng x'g] ;xsf/L ;+:yfsf]
btf{, cg'dlt, vf/]hL / lj36g,

(12)
 -#_ ;xsf/L jrt tyf C0f kl/rfng ;DaGwL
:yfgLo dfkb08 lgwf{/0f / lgodg,
-$_ ;xsf/L ;DaGwL /fli6«o, s]Gb|Lo, ljifout,
k|fb]lzs / :yfgLo ;ª\3 ;+:yf;“u ;dGjo /
;xsfo{,
-%_ ;xsf/L ;DaGwL :yfgLo tYof° Joj:yfkg /
cWoog cg';Gwfg,
-^_ :yfgLo ;xsf/L ;+:yfsf] Ifdtf clej[l4,
-&_ :yfgLo ;xsf/L If]qsf] k|j4{g, kl/rfng /
ljsf; .
u= Pkm=Pd= ;~rfng
-!_ Ps ;o jf6;Ddsf] Pkm= Pd= /]l8of] ;~rfng
cg'dlt, gjLs/0f, lgodg / vf/]hL,
-@_ k|b]z sfg"gsf] cwLgdf /xL Pkm=Pd= ;~rfng
;DaGwL cGo sfo{ .
3= :yfgLo s/, ;]jf z'Ns tyf b:t'/
-!_ ;ª\3Lo tyf k|b]z sfg"gsf] cwLgdf /xL ;DklQ
s/, 3/ axfn s/, 3/ hUuf /lhi6«]zg z'Ns,
;jf/L ;fwg s/, ;]jf z'Ns b:t'/, ko{6g
z'Ns, lj1fkg s/, Joj;fo s/, e"lds/
-dfnkf]t_, dgf]/~hg s/ ;DaGwL gLlt, sfg"g,
dfkb08, sfof{Gjog / lgodg,
-@_ :yfgLo k"jf{wf/ tyf ;]jfsf] z'Ns lgwf{/0f,
;°ng / Joj:yfkg,
-#_ 6«]ls·, sfofls·, Sofgf]lg·, a~hL hDk,
lhkÇnfo/, ¥oflÇ6·, df]6/af]6, s]j'nsf/ ;]jf
nufot cGo hn tyf :yn If]qdf ;~rfng x'g]
gjLg ko{6sLo ;]jf tyf ;fxl;s v]nsf] z'Ns,
-$_ h8La'6L, sjf8L / hLjhGt' s/ lgwf{/0f tyf
;°ng,
-%_ :yfgLo /fh:jsf] cfwf/ lj:tf/ tyf k|j4{g,

(13)
 -^_ 9'·f, lu§L, jfn'jf, df6f], sf7 bfp/f, h/fh'/L,
:n]6, v/L9'·f cflb k|fs[lts Pj+ vfgLhGo
j:t'sf] laqmL tyf lgsf;L z'Ns b:t'/ ;°ng,
-&_ l;kmfl/;, btf{, cg'dlt, gjLs/0f cflbsf] z'Ns,
b:t'/ lgwf{/0f / ;°ng,
-*_ :yfgLo /fh:j k|j4{gsf nflu k|f]T;fxg,
-(_ /fh:j ;"rgf tyf tYof°sf] cfbfg k|bfg,
-!)_ ;ª\3Lo tyf k|b]z sfg"gsf] cwLgdf /xL :yfgLo
txdf /fh:j r'xfj6 lgoGq0f ;DaGwL gLlt,
sfg"g, dfkb08 / lgodg,
-!!_ :yfgLo k"jf{wf/ ;]jf / pkof]udf ;]jf z'Ns
b:t'/ ;DaGwL gLlt, sfg"g, dfkb08 / lgodg,
-!@_ dfnkf]t ;°ng,
-!#_ s/ tyf ;]jf z'Ns ;DaGwL cGo sfo{.
ª= :yfgLo ;]jfsf] Joj:yfkg
-!_ :yfgLo ;]jfsf] Joj:yfkg ;DaGwL gLlt,
dfkb08, ;]jf zt{, of]hgf, sfof{Gjog / lgodg,
-@_ ;+ljwfgsf] wf/f #)@ sf] pkwf/f -@_ adf]lhd
;dfof]hg ePsf sd{rf/Lsf] Joj:yfkg, pkof]u
/ ;dGjo,
-#_ ;·7g ljsf;, hgzlQm Joj:yfkg / j[lQ ljsf;,
-$_ :yfgLo sfg"g adf]lhd ;·7g tyf Joj:yfkg
;j]{If0f u/L ;·7g ;+/rgf tyf b/aGbL
lgwf{/0f,
-%_ :yfgLo ;]jfsf] Joj:yfkgdf ;"rgf tyf ;~rf/
k|ljlwsf] pkof]u, k|j4{g / lgodg,
-^_ hgzlQm Joj:yfkg tyf j[lQ ljsf;,
-&_ :yfgLo ;]jfsf] Joj:yfkg ;DaGwL cGo sfo{.
r= :yfgLo tYof° / clen]v ;°ng

(14)
 -!_ :yfgLo tYof° ;DaGwL gLlt, sfg"g, dfkb08,
of]hgf, sfof{Gjog / lgodg,
-@_ cfwf/e"t tYof° ;°ng / Joj:yfkg,
-#_ hGd, d[To', ljjfx, ;DaGw ljR5]b, a;fO“;/fO
btf{ / kfl/jfl/s nutsf] clen]v tyf
k~hLs/0f Joj:yfkg,
-$_ ;"rgf tyf ;~rf/, k|ljlwo'Qm cfwf/e"t
tYof°sf] ;°ng / Joj:yfkg,
-%_ :yfgLo tYof° / clen]v ;°ng ;DaGwL cGo
sfo{ .
5= :yfgLo:t/sf ljsf; cfof]hgf tyf kl/of]hgf
-!_ ljsf; cfof]hgf tyf kl/of]hgf ;DaGwL gLlt,
sfg"g, dfkb08 th{'df, sfof{Gjog, cg'udg,
d"Nof°g / lgodg,
-@_ cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts, jftfj/0fLo, k|ljlw
/ k"jf{wf/hGo ljsf;sf nflu cfjZos
cfof]hgf tyf kl/of]hgfx¿sf] th{'df,
sfof{Gjog, cg'udg tyf d"Nof°g,
-#_ cfof]hgfsf] cWoog, cg';Gwfg tyf k|efj
d"Nof°g,
-$_ ;DefJo k|fs[lts >f]t tyf ;fwgsf] klxrfg
tyf clen]v Joj:yfkg,
-%_ ;ª\3Lo tyf k|b]z sfg"gsf] cwLgdf /xL zx/L
ljsf;, a:tL ljsf; / ejg ;DaGwL gLlt,
sfg"g, dfkb08 tyf ;f] ;DaGwL of]hgf th{'df,
cfof]hgf klxrfg, cWoog, sfof{Gjog /
lgodg,
-^_ /fli6«o ejg ;+lxtf tyf dfkb08 adf]lhd ejg
lgdf{0f cg'dlt, cg'udg / lgodg,
-&_ ;/sf/L ejg, ljBfno, ;fd'bflos ejg,
;efu[x / cGo ;fj{hlgs ejg tyf ;+/rgfsf]

(15)
 lgdf{0f / dd{t ;Def/ tyf ;~rfng /
Joj:yfkg,
-*_ ;ª\3Lo / k|b]z:t/Lo cfof]hgf tyf kl/of]hgfsf]
sfof{Gjogdf ;dGjo, ;xhLs/0f / ;xof]u,
-(_ ;'/lIft a:tL ljsf; ;DaGwL gLlt, of]hgf,
sfo{qmd th{'df, sfof{Gjog, cg'udg, lgodg /
d"Nof°g,
-!)_ ;fj{hlgs lgdf{0f sfo{sf] nflu k|rlnt sfg"g
adf]lhdsf] æ3Æ ju{sf] Ohfhtkqsf] hf/L,
gjLs/0f tyf vf/]hL,
-!!_ ko{6g If]qsf] ljsf;, lj:tf/ / k|j4{g ;DaGwL
cfof]hgfx¿sf] klxrfg, sfof{Gjog, Joj:yfkg,
cg'udg tyf lgodg,
-!@_ gjLg ko{6sLo ;]jf tyf sfo{x¿ ;DaGwL
cfof]hgfx¿sf] klxrfg, sfof{Gjog, Joj:yfkg,
cg'udg tyf lgodg,
-!#_ ljsf; cfof]hgf tyf kl/of]hgf ;DaGwL cGo
sfo{ .
h= cfwf/e"t / dfWolds lzIff
-!_ k|f/lDes afn ljsf; tyf lzIff, cfwf/e"t
lzIff, cleefjs lzIff, cgf}krfl/s lzIff, v'nf
tyf j}slNks lg/Gt/ l;sfO, ;fd'bflos l;sfO
/ ljz]if lzIff ;DaGwL gLlt, sfg"g, dfkb08,
of]hgf th{'df, sfof{Gjog, cg'udg, d"Nof°g /
lgodg,
-@_ ;fd'bflos, ;+:yfut, u'7L / ;xsf/L ljBfno
:yfkgf, cg'dlt, ;~rfng, Joj:yfkg tyf
lgodg,
-#_ k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflndsf]
of]hgf th{'df, ;~rfng, cg'dlt, cg'udg,
d"Nof°g / lgodg,
-$_ dft[efiffdf lzIff lbg] ljBfnosf] cg'dlt,
cg'udg tyf lgodg,

(16)
-%_ uflePsf jf aGb ul/Psf ljBfnox¿sf] ;DklQ
Joj:yfkg,
-^_ ufp“ tyf gu/ lzIff ;ldlt u7g tyf Joj:yfkg,
-&_ ljBfno Joj:yfkg ;ldlt u7g tyf Joj:yfkg,
-*_ ljBfnosf] gfdfs/0f,
-(_ ;fd'bflos ljBfnosf] hUufsf] :jfldTj,
;DklQsf] clen]v, ;+/If0f / Joj:yfkg,
-!)_ ljBfnosf] u'0f:t/ clej[l4 tyf kf7\o;fdu|Lsf]
ljt/0f,
-!!_ ;fd'bflos ljBfnosf] lzIfs tyf sd{rf/Lsf]
b/aGbL ldnfg,
-!@_ ljBfnosf] gS;f°g, cg'dlt, :jLs[lt, ;dfof]hg
tyf lgodg,
-!#_ ;fd'bflos ljBfnosf] z}lIfs k"jf{wf/ lgdf{0f,
dd{t ;Def/, ;~rfng / Joj:yfkg,
-!$_ cfwf/e"t txsf] k/LIff ;~rfng, cg'udg tyf
Joj:yfkg,
-!%_ ljBfyL{ l;sfO{ pknAwLsf] k/LIf0f / Joj:yfkg,
-!^_ lgMz'Ns lzIff, ljBfyL{ k|f]T;fxg tyf
5fqj[lQsf] Joj:yfkg,
-!&_ 6\o";g, sf]lr· h:tf ljBfno aflx/ x'g]
cWofkg ;]jfsf] cg'dlt tyf lgodg,
-!*_ :yfgLo:t/sf] z}lIfs 1fg, ;Lk / k|ljlwsf]
;+/If0f, k|j4{g / :t/Ls/0f,
-!(_ :yfgLo k':tsfno / jfrgfnosf] ;~rfng tyf
Joj:yfkg,
-@)_ dfWolds tx;Ddsf] z}lIfs sfo{qmdsf] ;dGjo
/ lgodg,

(17)
 -@!_ ;fd'bflos ljBfnonfO{ lbg] cg'bfg tyf ;f]sf]
ah]6 Joj:yfkg, ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf
cg'zf;g sfod, cg'udg / lgodg,
-@@_ lzIf0f l;sfO, lzIfs / sd{rf/Lsf] tflnd tyf
Ifdtf ljsf;,
-@#_ cltl/Qm z}lIfs lqmofsnfksf] ;~rfng .
em= cfwf/e"t :jf:Yo / ;/;kmfO{
-!_ cfwf/e"t :jf:Yo / ;/;kmfO{ tyf kf]if0f
;DaGwL gLlt, sfg"g, dfkb08, of]hgfsf] th{'df,
sfof{Gjog tyf lgodg,
-@_ cfwf/e"t :jf:Yo, k|hgg :jf:Yo / kf]if0f
;]jfsf] ;~rfng / k|j4{g,
-#_ c:ktfn / cGo :jf:Yo ;+:yfsf] :yfkgf tyf
;~rfng,
-$_ :jf:Yo ;]jf ;DaGwL ef}lts k"jf{wf/ ljsf; tyf
Joj:yfkg,
-%_ :jR5 vfg]kfgL tyf vfB kbfy{sf] u'0f:t/ /
jfo' tyf Wjlgsf] k|b"if0f lgoGq0f / lgodg,
-^_ ;/;kmfO{ ;r]tgfsf] clej[l4 / :jf:YohGo
kmf]xf]/d}nfsf] Joj:yfkg,
-&_ :jf:YohGo kmf]x/d}nf ;°ng, k'gM pkof]u,
k|zf]wg, lj;h{g / ;f]sf] ;]jf z'Ns lgwf{/0f /
lgodg,
-*_ /Qm ;~rf/ ;]jf tyf :yfgLo / zx/L :jf:Yo
;]jf ;~rfng,
-(_ cf}iflw k;n ;~rfng, cg'dlt, cg'udg /
lgodg,
-!)_ ;/;kmfO{ tyf :jf:Yo If]qaf6 lgisfl;t
kmf]xf]/d}nf Joj:yfkgdf lghL tyf u}/;/sf/L
If]q;“u ;dGjo, ;xsfo{ / ;fem]bf/L,

(18)
 -!!_ kl/jf/ lgof]hg tyf dft[lzz' sNof0f ;DaGwL
;]jf ;~rfng, cg'dlt, cg'udg tyf lgodg,
-!@_ dlxnf tyf afnaflnsfsf] s'kf]if0f Go"gLs/0f,
/f]syfd, lgoGq0f / Joj:yfkg .
`= :yfgLo ahf/ Joj:yfkg, jftfj/0f ;+/If0f / h}ljs
ljljwtf
-!_ :yfgLo Jofkf/, j:t'sf] dfu, cfk"lt{ tyf
cg'udg, pkef]Qmf clwsf/ tyf lxt ;DaGwL
gLlt, sfg"g, dfkb08, sfof{Gjog / lgodg,
-@_ ahf/ tyf xf6 ahf/ Joj:yfkg,
-#_ :yfgLo j:t'x¿sf] pTkfbg, cfk"lt{ tyf lgsf;L
k|If]k0f, d"No lgwf{/0f / cg'udg,
-$_ :yfgLo Jofkf/ / jfl0fHo ;DaGwL k"jf{wf/
lgdf{0f,
-%_ :yfgLo j:t' / ;]jf Jofkf/sf] d"No tyf
u'0f:t/sf] cg'udg / lgodg,
-^_ :yfgLo:t/sf Jofkfl/s kmd{sf] btf{, cg'dlt,
gjLs/0f, vf/]hL, cg'udg / lgodg,
-&_ :yfgLo Jofkf/sf] tYof° k|0ffnL / cWoog
cg';Gwfg,
-*_ lghL tyf u}/;/sf/L If]q;“u ;dGjo / ;xsfo{,
-(_ :yfgLo Jofkf/ k|j4{g, ;xhLs/0f / lgodg,
-!)_ :yfgLo af}l4s ;DklQsf] ;+/If0f, k|j4{g /
clen]vf°g,
-!!_ pkef]Qmf ;r]tgf clej[l4, nlIft pkef]Qmfsf]
nut Joj:yfkg / :yfgLo j:t' tyf ;]jfsf]
u'0f:t/ k/LIf0f,
-!@_ jftfj/0f ;+/If0f / h}ljs ljljwtf ;DaGwL
:yfgLo gLlt, sfg"g, dfkb08, of]hgf th{'df
tyf To;sf] sfof{Gjog, cg'udg / lgodg,
-!#_ :yfgLo:t/df jftfj/0fLo hf]lvd Go"gLs/0f,

(19)
 -!$_ :yfgLo:t/df hg:jf:Yodf k|lts"n c;/ kg]{
lsl;dsf pkef]Uo j:t'sf] a]rljvg / pkef]u
tyf jftfj/0fLo k|b"if0f / xflgsf/s
kbfy{x¿sf] lgoGq0f, cg'udg tyf lgodg,
-!%_ :yfgLo:t/df ;/;kmfO{ tyf kmf]x/d}nf Joj:yfkg,
-!^_ :yfgLo:t/df Go"g sfa{gd"vL tyf jftfj/0fd}qL
ljsf; cjnDag,
-!&_ :yfgLo:t/df xl/t If]qsf] ;+/If0f / k|j{4g,
-!*_ :yfgLo:t/df jftfj/0f ;+/If0f If]q lgwf{/0f /
Joj:yfkg,
-!(_ :yfgLo ahf/ Joj:yfkg, jftfj/0f ;+/If0f /
h}ljs ljljwtf ;DaGwL cGo sfo{.

6= :yfgLo ;8s, u|fdL0f ;8s, s[lif ;8s / l;“rfO

-!_ :yfgLo, u|fdL0f tyf s[lif ;8s / l;“rfO
;DaGwL gLlt, sfg"g, dfkb08 tyf ;f] ;DaGwL
of]hgf th{'df, sfof{Gjog, cg'udg / lgodg,
-@_ :yfgLo, u|fdL0f tyf s[lif ;8s, emf]n'·] k"n,
k'n];f, l;“rfO / t6aGwg ;DaGwL u'?of]hgfsf]
th{'df, sfof{Gjog, dd{t, ;Def/ / lgodg,
-#_ :yfgLo:t/sf l;“rfO k|0ffnLsf] lgdf{0f,
;~rfng, /]vb]v, dd{t ;Def/, :t/f]Gglt,
cg'udg / lgodg,
-$_ oftfoft ;'/Iffsf] Joj:yfkg / lgodg,
-%_ :yfgLo ;8s, u|fdL0f ;8s, s[lif ;8s ;DaGwL
cGo sfo{ .
7= ufp“;ef, gu/ ;ef, d]nldnfk / dWo:ytfsf] Joj:yfkg
-!_ ufp“;ef jf gu/;ef ;DaGwL gLlt, sfg"g /
sfo{ljlw,

(20)
 -@_ :yfgLo:t/sf ljifo If]qut gLlt tyf /0fgLlt,
cfjlws tyf jflif{s of]hgf, sfo{qmd / ah]6
:jLs[lt,
-#_ ;efsf ;ldltx¿sf] u7g / ;~rfng ,
-$_ :yfgLo txaLr ;femf ;/f]sf/ tyf ;fem]bf/Lsf
ljifodf ;+o'Qm ;ldlt u7g,
-%_ sfo{kflnsf tyf Goflos ;ldltaf6 ;efdf
k|:t't k|ltj]bgdfly 5nkmn tyf ;f] ;DaGwdf
cfjZos lgb]{zg,
-^_ ljsf; of]hgf tyf sfo{qmdsf] k|efjsf/L
sfof{Gjog tyf ;'zf;gsf] nflu sfo{kflnsfnfO{
lgb]{zg,
-&_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfnfO{ cfly{s Jooef/
kg]{ ljifosf] lgodg,
-*_ :yfgLo d]nlknfk / dWo:ytf,
-(_ ufp“ ;ef, gu/ ;ef, d]nldnfk / dWo:ytfsf]
Joj:yfkg ;DaGwL cGo sfo{ .
8= :yfgLo clen]v Joj:yfkg
-!_ :yfgLo clen]v Joj:yfkg ;DaGwL gLlt,
sfg"g, dfkb08, of]hgfsf] lgdf{0f, sfof{Gjog,
cg'udg / lgodg,
-@_ hg;flª\Vos, k|fs[lts, cfly{s, ;fdflhs,
;f+:s[lts, ef}lts k"jf{wf/, /f]huf/Lsf] cj:yf,
s"n u|fx:Yo pTkfbg, k|ltJolQm cfo, dfgj
ljsf; tyf n}l·s ;zQmLs/0f ;"rsf°, /fhZj
tyf cfoJoo ;d]tsf] tYof° ;°ng / k|zf]wg
u/L gjLgtd k|ljlwo'Qm / /fli6«o tyf :yfgLo
;"rgf k|0ffnLdf cfj4tf / kfZj{ lrq tyf >f]t
gS;fsf] cBfjlws clen]vg,
-#_ ;"rgf tyf clen]v s]Gb|sf] :yfkgf tyf
;~rfng,

(21)
 -$_ ;fj{hlgs ;DklQ, ;fd'bflos ;DklQ, ejg,
;8s, k;n, Joj;fosf] ljj/0f ;lxtsf]
cBfjlws clen]v,
-%_ cfÇgf] If]qleq ;DkGg ePsf tyf rfn'
of]hgfsf] ljj/0f / To:tf] of]hgfsf] ;DklQsf]
cBfjlws clen]vg,
-^_ :yfgLo clen]v Joj:yfkgdf gjLgtd ;"rgf
k|ljlwsf] pkof]u,
-&_ :yfgLo clen]v Joj:yfkg ;DaGwL cGo sfo{.
9= hUuf wgL btf{ k|df0fk'hf{ ljt/0f
-!_ :yfgLo hUufsf] gfk gS;f, lsQfsf6,
xfn;fljs, /lhi6«]zg gfd;f/L tyf bflvn
vf/]h,
-@_ hUuf wgL btf{ k|df0fk'hf{ ljt/0f tyf nut
Joj:yfkg,
-#_ e"ldsf] juL{s/0f cg';f/sf] nut,
-$_ ;fj{hlgs k|of]hgsf nflu hUuf k|flKt, d'cfAhf
lgwf{/0f tyf ljt/0fdf ;dGjo / ;xhLs/0f,
-%_ gfkL gS;f tyf hUufsf] :jfldTj lgwf{/0f
sfo{df ;dGjo / ;xhLs/0f,
-^_ hUuf wgL btf{ k|df0fk'hf{ ljt/0f ;DaGwL cGo
sfo{ .
0f= s[lif tyf kz'kfng, s[lif pTkfbg Joj:yfkg, kz'
:jf:Yo, ;xsf/L
-!_ s[lif tyf kz'kfng, s[lif pTkfbg Joj:yfkg /
kz' :jf:Yo ;DaGwL :yfgLo gLlt, sfg"g,
dfkb08, of]hgf, sfof{Gjog, cg'udg / lgodg,
-@_ s[lif tyf kz'kG5L ahf/ ;"rgf, ahf/ tyf
xf6ahf/sf] k"jf{wf/ lgdf{0f, ;fgf l;“rfO
lgdf{0f, tflnd, k|ljlw k|;f/, k|fljlws 6]jf, s[lif
;fdu|L cfk"lt{ / s[ifs Ifdtf ljsf; sfo{qmdsf]
;~rfng, cg'udg / lgodg,

(22)
 -#_ s[lif tyf kz'kIfLhGo k|fs[lts k|sf]k tyf
dxfdf/L /f]usf] lgoGq0f,
-$_ kz'kIfL lrlsT;f ;]jfsf] Joj:yfkg,
-%_ s[lif jftfj/0f ;+/If0f tyf h}ljs ljljwtfsf]
;+/If0f / k|j4{g,
-^_ kz'gZn ;'wf/ k4ltsf] ljsf; / Joj:yfkg,
-&_ pRr d"Noo'Qm s[lifhGo j:t'sf] k|j4{g, ljsf;
tyf ahf/Ls/0f,
-*_ :yfgLo r/g tyf vs{ ljsf; / Joj:yfkg,
-(_ kz' cfxf/sf] u'0f:t/ lgodg,
-!)_ :yfgLo:t/df kz'kIfL ;DaGwL tYof°sf]
Joj:yfkg / ;"rgf k|0ffnL,
-!!_ kz' awzfnf / zLt e08f/0fsf] Joj:yfkg /
lgodg,
-!@_ kz'kIfL ;DaGwL aLdf / shf{ ;xhLs/0f,
-!#_ kz'kfng tyf kz' :jf:Yo ;DaGwL cGo sfo{.
t= h]i7 gful/s, ckf·tf ePsf JolQm / czQmx¿sf]
Joj:yfkg
-!_ ;ª\3 / k|b]z sfg"gsf] cwLgdf /xL ;fdflhs
;'/Iff sfo{qmdsf] sfof{Gjog, ;~rfng tyf
Joj:yfkg,
-@_ h]i7 gful/s, ckf·tf ePsf JolQm tyf
c;xfosf] nut cBfjlws, kl/rokq ljt/0f,
;fdflhs ;'/Iff tyf ;'ljwfsf] Joj:yfkg tyf
ljt/0f,
-#_ h]i7 gful/s Snj, lbjf ;]jf s]Gb|, e]63f6
:yn, cf>o s]Gb|sf] ;~rfng tyf Joj:yfkg,
-$_ ;ª\3 tyf k|b]z;“usf] ;dGjodf ckf·tf
k'g:yf{kgf s]Gb|, Ho]i7 gful/s s]Gb| tyf czQm
:ofxf/ s]Gb|sf] ;~rfng / Joj:yfkg,

(23)
 -%_ ;8s afnaflnsf, cgfy, c;xfo, czQm /
dfgl;s c;Gt'ng ePsf JolQmx¿sf] k'g:yf{kgf
s]Gb|sf] ;~rfng, Joj:yfkg, cg'udg /
lgodg,
-^_ h]i7 gful/s, ckf·tf ePsf JolQm /
czQmx¿sf] Joj:yfkg ;DaGwL cGo sfo{ .
y= a]/f]huf/sf] tYof° ;°ng
-!_ /f]huf/ tyf a]/f]huf/ >dzlQmsf] tYof°
;°ng, k|zf]wg / ;"rgf k|0ffnLsf] :yfkgf,
-@_ :yfgLo:t/df /x]sf :jb]zL tyf ljb]zL >ldssf]
nut ;°ng tyf ;"rgf Joj:yfkg,
-#_ ljleGg If]q tyf ljifosf bIf hgzlQmsf] tYof°
;°ng tyf Joj:yfkg,
-$_ ;'/lIft j}b]lzs /f]huf/L / j}b]lzs /f]huf/Ldf
/x]sf] >dzlQmsf] ;"rgf tyf tYof°sf] ;°ng
tyf Joj:yfkg,
-%_ /f]huf/ ;"rgf s]Gb|sf] Joj:yfkg tyf ;~rfng,
-^_ j}b]lzs /f]huf/Ldf hfg] >dzlQmsf] nflu
ljQLo ;fIf/tf / ;Lkd"ns tfnLdsf] ;~rfng,
-&_ j}b]lzs /f]huf/Laf6 kms]{sf JolQmx¿sf]
;fdflhs k'gM PsLs/0f,
-*_ j}b]lzs /f]huf/Laf6 k|fKt 1fg, ;Lk /
pBdzLntfsf] pkof]u,
-(_ a]/f]huf/sf] tYof° ;°ng ;DaGwL cGo sfo{.
b= s[lif k|;f/sf] Joj:yfkg, ;~rfng / lgoGq0f
-!_ s[lif k|;f/ ;DaGwL :yfgLo gLlt, sfg"g,
dfkb08, of]hgf, sfof{Gjog, cg'udg / lgodg,
-@_ s[lif k|;f/ tyf hgzlQmsf] k|If]k0f, Joj:yfkg
/ kl/rfng,
-#_ s[ifsx¿sf] Ifdtf clej[l4, k|fljlws ;]jf, 6]j f,
;Lk ljsf; / ;zQmLs/0f,

(24)
 -$_ s[lif lapljhg, gZn, dnvfb / /;fog tyf
cf}iflwx¿sf] cfk"lt{, pkof]u / lgodg,
-%_ s[ifs ;d"x, s[lif ;xsf/L / s[lif ;DaGwL :yfgLo
;ª\3 ;+:yfx¿sf] ;dGjo, Joj:yfkg / lgodg,
-^_ :yfgLo:t/df s[lif ;DaGwL k|ljlwsf] ;+/If0f /
x:tfGt/0f,
-&_ s[lif ;DaGwL ;"rgfsf] k|rf/k|;f/,
-*_ :yfgLo:t/sf ;|f]t s]Gb|x¿sf] ljsf; /
Joj:yfkg,
-(_ k|f·fl/s v]tL tyf dnsf] k|j4{g / k|rf/ k|;f/,
-!)_ s[lif k|;f/sf] Joj:yfkg, ;~rfng / lgoGq0f
;DaGwL cGo sfo{ .
w= vfg]kfgL, ;fgf hnljB't cfof]hgf, j}slNks phf{
-!_ :yfgLo vfg]kfgL ;DaGwL gLlt, sfg"g, dfkb08,
of]hgf, sfof{Gjog / lgodg,
-@_ vfg]kfgL dx;'n lgwf{/0f / vfg]kfgL ;]jf
Joj:yfkg,
-#_ Ps d]ufjf6 ;Ddsf hnljB't cfof]hgf ;DaGwL
:yfgLo:t/sf] gLlt, sfg"g, dfkb08, of]hgf
th{'df, sfof{Gjog, cg'udg / lgodg,
-$_ :yfgLo txdf j}slNks pmhf{ ;DaGwL gLlt,
sfg"g, dfkb08, of]hgf th{'df, sfof{Gjog, lgodg,
-%_ :yfgLo ljB't ljt/0f k|0ffnL / ;]jfsf]
Joj:yfkg, ;~rfng, cg'udg / lgodg,
-^_ :yfgLo txdf j}slNks pmhf{ ;DaGwL k|ljlw
ljsf; / x:tfGt/0f, Ifdtf clej[l4 / k|j4{g,
-&_ vfg]kfgL, ;fgf hnljB't cfof]hgf tyf
j}slNks phf{ ;DaGwL cGo sfo{ .
g= ljkb\ Joj:yfkg

(25)
 -!_ ljkb\ Joj:yfkg ;DaGwL :yfgLo gLlt, sfg"g,
dfkb08, of]hgfsf] sfof{Gjog, cg'udg /
lgodg,
-@_ :yfgLo:t/df ljkb\ k"j{ tof/L tyf k|ltsfo{
of]hgf, k"j{ ;"rgf k|0ffnL, vf]h tyf p4f/,
/fxt ;fdu|Lsf] k"j{ e08f/0f, ljt/0f / ;dGjo,
-#_ :yfgLo t6aGw, gbL / klx/f]sf] lgoGq0f tyf
gbLsf] Joj:yfkg / lgodg,
-$_ ljkb\ hf]lvd If]qsf] gS;f°g tyf a:tLx¿sf]
klxrfg / :yfgfGt/0f,
-%_ ljkb\ Joj:yfkgdf ;ª\3, k|b]z / :yfgLo
;d'bfo, ;ª\3 ;+:yf tyf lghL If]q;“u ;xof]u,
;dGjo / ;xsfo{,
-^_ ljkb\ Joj:yfkg sf]ifsf] :yfkgf tyf ;~rfng
/ ;|f]t ;fwgsf] kl/rfng,
-&_ ljkb\ hf]lvd Go"gLs/0f ;DaGwL :yfgLo:t/sf
cfof]hgfsf] th{'df, sfof{Gjog, cg'udg /
lgodg,
-*_ ljkb\ kZrft\ :yfgLo:t/sf] k'g:yf{kgf /
k'glg{df{0f,
-(_ :yfgLo:t/sf] ljkb\ ;DaGwL tYof° Joj:yfkg
/ cWoog cg';Gwfg,
-!)_ :yfgLo cfktsfnLg sfo{ ;~rfng k|0ffnL,
-!!_ ;d'bfodf cfwfl/t ljkb\ Joj:yfkg ;DaGwL
sfo{qmdsf] ;~rfng,
-!@_ ljkb\ Joj:yfkg ;DaGwL cGo sfo{ .
k= hnfwf/, jGohGt', vfgL tyf vlgh kbfy{sf] ;+/If0f
-!_ hnfwf/, jGohGt', vfgL tyf vlgh kbfy{sf]
;+/If0f ;DaGwL :yfgLo gLlt, sfg"g, dfkb08
tyf of]hgfsf] sfof{Gjog / lgodg,
-@_ kfgL d'xfgsf] ;+/If0f,

(26)
 -#_ ;fd'bflos e"–;+/If0f / ;f]df cfwfl/t cfo
cfh{g sfo{qmd,
-$_ e"–;+/If0f / hnfwf/ Joj:yfkghGo ;fd'bflos
cg's"ng,
-%_ vfgL tyf vlgh kbfy{ ;DaGwL ;"rgf tyf
tYof° ;°ng,
-^_ ax'd"No wft', kTy/ tyf vlgh kbfy{sf] ;+/If0f
/ ;Dj4{gdf ;xof]u,
-&_ 9'·f, lu§L, afn'jf, g'g, df6f], v/L9'·f tyf :n]6
h:tf vfgLhGo j:t'sf] ;j]{If0f, pTvgg\ tyf
pkof]usf] btf{, cg'dlt, gjLs/0f, vf/]hL /
Joj:yfkg,
-*_ ef}ule{s gS;f k|sfzg .
km= efiff, ;+:s[lt / nlntsnfsf] ;+/If0f / ljsf;
-!_ efiff, ;+:s[lt / nlntsnfsf] ;+/If0f / ljsf;
;DaGwL :yfgLo:t/sf] gLlt, sfg"g, dfkb08,
of]hgf, sfof{Gjog, cg'udg / lgodg,
-@_ k'/ftŒj, k|frLg :df/s tyf ;·|xfnosf] ;+/If0f,
;Def/, k|j4{g / ljsf;,
-#_ k/Dk/fut hfqf tyf kj{sf] ;~rfng /
Joj:yfkg,
-$_ k|rlnt sfg"g la?4sf s'/Llt tyf s';+:sf/
la?4 ;fdflhs kl/rfng ;DaGwL sfo{,
-%_ efiff, ;+:s[lt / nlntsnfsf] ;+/If0f / ljsf;
;DaGwL cGo sfo{ .
-#_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] ;ª\3 tyf k|b]z;“usf]
;xsfo{df k|of]u ug]{ ;femf clwsf/ ;+ljwfgsf] cg';"rL–( df pNn]v eP
adf]lhd x'g]5 .
-$_ pkbkmf -#_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts"n c;/ gkg]{ u/L
b]xfosf] ljifodf ;ª\3 tyf k|b]z sfg"gsf] cwLgdf /xL ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–

(27)
s= v]ns'b / kqklqsf
-!_ :yfgLo:t/sf v]ns'bsf] ;+/rgfsf] k"jf{wf/
lgdf{0f, ;~rfng tyf ljsf;,
-@_ :yfgLo:t/sf v]ns'b k|zf;g tyf ;ª\3
;+:yfsf] lgodg / ;dGjo,
-#_ v]ns'bsf] ljsf; / k|j4{g,
-$_ v]ns'b k|ltof]lutf cfof]hgf / ;xeflutf,
-%_ v]ns'b ;DaGwL k"jf{wf/sf] ljsf;,
-^_ :yfgLo txsf kqklqsfsf] btf{, clen]v tyf
lgodg .
v= :jf:Yo
-!_ ;ª\3Lo tyf k|b]z:t/Lo nIo / dfkb08
adf]lhd :yfgLo:t/sf] :jf:Yo ;DaGwL nIo /
u'0f:t/ lgwf{/0f,
-@_ hg/n c:ktfn, gl;{· xf]d, lgbfg s]Gb| tyf
cGo :jf:Yo ;+:yfx¿sf] lSnlgs btf{, ;~rfng
cg'dlt / lgodg,
-#_ :yfgLo:t/df cf}iflwhGo jg:klt, h8La'6L /
cGo cf}iflwhGo j:t'sf] pTkfbg, k|zf]wg /
ljt/0f,
-$_ :jf:Yo aLdf nufotsf ;fdflhs ;'/Iff
sfo{qmdsf] Joj:yfkg,
-%_ :yfgLo:t/df cf}iflw tyf cGo d]l8sn
pTkfbgx¿sf] Go"gtd d"No lgwf{/0f / lgodg,
-^_ :yfgLo:t/df cf}iflwsf] plrt k|of]u / ;"IdhLj
lg/f]ws k|lt/f]w Go"gLs/0f,
-&_ :yfgLo:t/df cf}iflw / :jf:Yo pks/0fsf] vl/b,
e08f/0f / ljt/0f,
-*_ :yfgLo:t/df :jf:Yo ;"rgf k|0ffnLsf]
Joj:yfkg,

(28)
 -(_ :yfgLo:t/df hg:jf:Yo lgu/fgL -klAns x]Ny
;e]{n]G;_,
-!)_ :yfgLo:t/sf] k|j4{gfTds, k|ltsf/fTds,
pkrf/fTds, k'g:yf{kgfTds / KoflnPl6e
:jf:Yo ;]jfsf] ;~rfng,
-!!_ :j:y hLjgz}nL, kf]if0f, zf/Ll/s Aofofd, of]u
cEof;, :jf:Yo j[Qsf] kfngf, k~rsd{
nufotsf hg:jf:Yo ;]jfsf] k|j4{g,
-!@_ h'gf]l6s / sL6hGo /f]usf] lgoGq0f tyf
Joj:yfkg,
-!#_ ;'tL{, dlb/f / nfu" kbfy{hGo j:t'sf] k|of]u
lgoGq0f tyf ;r]tgf clej[l4,
-!$_ cfo'j]{lbs, o'gfgL, cfDrL, xf]ldof]Koflys,
k|fs[lts lrlsT;f nufotsf k/Dk/fut :jf:Yo
pkrf/ ;]jfsf] Joj:yfkg,
-!%_ hg:jf:Yo, cfktsfnLg :jf:Yo tyf dxfdf/Lsf]
lgoGq0f of]hgf / sfof{Gjog,
-!^_ /f]usf] lgoGq0f tyf /f]syfd,
-!&_ cfsl:ds :jf:Yo ;]jf k|jfx tyf :yfgLo
;]jfsf] Joj:yfkg .
u= ljB't, vfg]kfgL tyf l;“rfO h:tf ;]jfx¿
-!_ ljB't ljt/0f k|0ffnL / ;]jfsf] Joj:yfkg,
-@_ vfg]kfgL dx;'n lgwf{/0f / vfg]kfgL ;]jfsf]
Joj:yfkg,
-#_ :yfgLo ;fgf ;tx tyf e"ldut l;“rfO k|0ffnLsf]
;~rfng tyf dd{t ;Def/, ;]jf z'Ns lgwf{/0f
/ ;°ng ;DaGwL Joj:yfkg .
3= ;]jf z'Ns, b:t'/, b08 hl/afgf tyf k|fs[lts ;|f]taf6
k|fKt /f]oN6L, ko{6g z'Ns

(29)
 -!_ :yfgLo ;]jf z'Ns, b:t'/, b08 hl/afgf ;DaGwL
gLlt, sfg"g, dfkb08 of]hgf th{'df, sfof{Gjog
/ lgodg,
-@_ k|fs[lts ;|f]t ;fwg / ;]jf z'Ns, /f]oN6L
;°ng, ;dGjo / lgodg,
-#_ vlgh kbfy{sf] pTvgg\ / ;f] ;DaGwL /f]oN6L
;°ng,
-$_ ;fd'bflos jgsf] ;~rfng / Joj:yfkgaf6
k|fKt /f]oN6L ;°ng,
-%_ kfgL3§, s'nf], k}gL h:tf ;]jf ;~rfngaf6
k|fKt /f]oN6L ;°ng .
ª= jg, h·n, jGohGt', r/fr'?·L, hn pkof]u, jftfj/0f,
kof{j/0f tyf h}ljs ljljwtf
-!_ jg, h·n, jGohGt', r/fr'?·L, hn pkof]u,
jftfj/0f, kof{j/0f tyf h}ljs ljljwtf ;DaGwL
:yfgLo gLlt, sfg"g, dfkb08, of]hgf,
sfof{Gjog, cg'udg / lgodg,
-@_ :yfgLo:t/df ;fd'bflos, u|fdL0f tyf zx/L,
wfld{s, sj'lnotL / ;fem]bf/L jgsf] ;+/If0f,
;Dj4{g, pkof]u, cg'udg / lgodg tyf jg
pkef]Qmf ;d"xsf] Joj:yfkg,
-#_ dWojtL{ If]qsf] ;fd'bflos, wfld{s / sa'lnotL
jgsf] Joj:yfkg,
-$_ :yfgLo:t/df gbL lsgf/, gbL psf;, gx/
lsgf/ tyf ;8s lsgf/df j[Iff/f]k0f
Joj:yfkg,
-%_ :yfgLo:t/df lghL jgsf] k|j4{g, cg'udg /
lgodg,
-^_ :yfgLo:t/df ;fj{hlgs vfnL hUuf, kfvf jf
If]qdf j[Iff/f]k0f, ;Def/, pkof]u / Joj:yfkg,

(30)
-&_ :yfgLo:t/df h8La'6L tyf cGo u}/sfi7 jg
k}bfjf/ ;DaGwL ;j]{If0f, pTkfbg, ;°ng,
k|j4{g, k|zf]wg / ahf/ Joj:yfkg,
-*_ jgaLp au}r “ f :yfkgf, Joj:yfkg / k|j4{g,
-(_ g;{/L :yfkgf, la?jf pTkfbg, ljt/0f, /f]k0f /
k|j4{g,
-!)_ jGohGt' / r/fr'?·Lsf] ;+/If0f, Jofj;flos
kfng, pkof]u / cg'udg,
-!!_ dfgj tyf jGohGt' aLrsf] åGå Joj:yfkg,
-!@_ :yfgLo k|f0fL pBfg -lrl8ofvfgf_ sf] :yfkgf /
;~rfng,
-!#_ :yfgLo jGohGt' ko{6g / cfocfh{g,
-!$_ :yfgLo:t/df cfv]6f]kxf/sf] Joj:yfkg,
-!%_ :yfgLo:t/df jg, jGohGt' tyf r/fr'?·Lsf]
clen]vf°g / cWoog cg';Gwfg,
-!^_ ljZj;Dkbf ;"rLdf k/]sf :df/s / k'/ftflŒjs
dxŒjsf jg, ;Ld;f/ If]q, t6jtL{ If]qsf hUuf
;DaGwL nut,
-!&_ ldrfxf k|hfltsf] lgoGq0f,
-!*_ :yfgLo:t/sf] hf]lvd Go"gLs/0f,
-!(_ h}ljs ljljwtfsf] clen]vf°g,
-@)_ :yfgLo:t/df xl/ofnL k|j4{g,
-@!_ :yfgLo ;fgf hn pkof]u ;DaGwL If]qut
cof]hgf th{'df, sfof{Gjog, cg'udg / cg'udg,
-@@_ /}yfg] k|hfltsf] ;+/If0f / k|j4{g,
-@#_ :yfgLo:t/df jftfj/0fLo hf]lvd Go"gLs/0f,
-@$_ :yfgLo:t/df k|b"if0f lgoGq0f / xflgsf/s
kbfy{x¿sf] lgodg tyf Joj:yfkg,

(31 )
 -@%_ :yfgLo:t/df Go"g sfj{gd'vL tyf jftfj/0fd}qL
ljsf; cjnDag,
-@^_ :yfgLo:t/df jftfj/0f ;+/If0f If]q lgwf{/0f /
Joj:yfkg .
r= ;fdflhs ;'/Iff / ul/aL lgjf/0f
-!_ ;fdflhs ;'/Iff tyf ul/aL lgjf/0f ;DaGwL
:yfgLo gLlt, sfg"g, dfkb08, lgodg /
cWoog cg';Gwfg,
-@_ nlIft ;d"x ;DaGwL :yfgLo of]hgf, sfo{qmd,
;|f]t kl/rfng / Joj:yfkg,
-#_ ;fdflhs ;'/Iffsf] sfof{Gjogsf] nflu ;ª\3,
k|b]z / :yfgLo ;ª\3 ;+:yf;“u ;Dks{, ;dGjo
/ ;xsfo{,
-$_ ;fdflhs ;'/Iff ;DaGwL :yfgLo tYof° /
;"rgf Joj:yfkg,
-%_ ul/a 3/kl/jf/ klxrfg ;DaGwL :yfgLo
;j]{If0f, ;"rgf Joj:yfkg / lgodg,
-^_ :yfgLo ;fdflhs ;'/Iff of]hgf / Joj:yfkg .
5= JolQmut 36gf, hGd, d[To', ljjfx / tYof°
-!_ JolQmut 36gf -hGd, d[To', ljjfx, a;fO“;/fO,
;DaGw ljR5]b / wd{k'q / wd{k'qL_ sf] btf{,
-@_ JolQmut 36gfsf] :yfgLo tYof° ;DaGwL gLlt,
sfg"g, dfkb08, of]hgf, sfof{Gjog / lgodg,
-#_ JolQmut 36gfsf] clen]v Joj:yfkg / k|ltj]bg .
h= :yfgLo:t/df k'/ftŒj, k|frLg :df/s / ;·|xfno
;+/If0f, ;Dj4{g / k'gM lgdf{0f .
em= ;'s'Daf;L Joj:yfkg
-!_ ;'s'Daf;Lsf] klxrfg / clen]v Joj:yfkg,
-@_ ;'s'Daf;L ;DaGwL hLljsf]kfh{g / a;f]af;
Joj:yfkg .

(32)
 `= k|fs[lts ;|f]taf6 k|fKt /f]oN6L
-!_ k|fs[lts ;|f]taf6 k|fKt x'g] /f]oN6L ;DaGwL
gLlt, sfg"g, dfkb08 tyf lgodg,
-@_ k|fs[lts ;|f]taf6 k|fKt x'g] /f]oN6Lsf] ;°ng
tyf af“8kmf“6 .
6= ;jf/L ;fwg cg'dlt
-!_ oftfoft Joj:yfkg ;DaGwL :yfgLo gLlt,
sfg"g, dfkb08, of]hgf, sfof{Gjog / lgodg,
-@_ :yfgLo ;fj{hlgs oftfoftsf] ?6 lgwf{/0f,
cg'dlt, gjLs/0f, vf/]hL, ;]jfsf] u'0f:t/, ef8f
b/ lgwf{/0f / lgodg,
-#_ jftfj/0fd}qL, hnjfo' kl/jt{g cg's"ng, ljkb\
hf]lvd ;+j]B, ckf·tf / n}l·sd}qL oftfoft
k|0ffnLsf] :yfgLo txdf k|j4{g .
-%_ pkbkmf -!_ / -#_ df plNnlvt clwsf/sf cltl/Qm
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
s= e"ld Joj:yfkg
-!_ ;ª\3Lo tyf k|b]z sfg"gsf] cwLgdf /xL
:yfgLo:t/sf] e"–pkof]u gLlt, of]hgf, sfo{qmd
th{'df / sfof{Gjog,
-@_ ;ª\3Lo tyf k|b]zsf] dfkb08sf] cwLgdf /xL
Jojl:yt a:tL ljsf;sf sfo{qmdsf] th{'df /
sfof{Gjog, PsLs[t j:tL ljsf;sf nflu
hUufsf] PsLs/0f tyf hUuf ljsf; /
Joj:yfkg,
-#_ :yfgLo:t/df cJojl:yt a;f]af; Joj:yfkg .
v= ;~rf/ ;]jf
-!_ ;ª\3Lo tyf k|b]z sfg"gsf] cwLgdf /xL :yfgLo
If]qleq OG6/g]6 ;]jf, 6]ln;]G6/, s]a'n tyf
tf/ljxLg 6]lnlehg k|;f/0fsf] cg'dlt, gjLs/0f
/ lgodg,

(33)
 -@_ :yfgLo If]qdf ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; / k|j4{g
ug]{ .
u= oftfoft ;]jf
-!_ :yfgLo a;, 6«nL a;, 6«fd h:tf dWod
Ifdtfsf df; 6«fl~h6 k|0ffnLsf] gLlt, dfkb08,
of]hgf, sfof{Gjog, cg'udg / lgodg,
-@_ /fli6«o /]n k"jf{wf/sf] pkof]u tyf dxfgu/Lo
If]qleq zx/L /]n ;]jfsf] ;~rfng, Joj:yfkg,
dd{t ;Def/, ;dGjo, ;fem]bf/L / ;xsfo{.
-^_ ;ª\3 jf k|b]zn] ;+ljwfg tyf k|rlnt sfg"g adf]lhd cfÇgf]
clwsf/If]qleqsf] s'g} ljifo ufp“kflnsf jf gu/kflnsfnfO{ sfg"g agfO{
lgIf]k0f ug{ ;Sg]5 .
-&_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] pkbkmf -!_, -#_, -$_ / -%_
adf]lhdsf] sfd, st{Jo / clwsf/sf] k|of]u ubf{ cfjZostf cg';f/
sfg"g, gLlt, of]hgf, dfkb08 tyf sfo{ljlw agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
-*_ :yfgLo txn] k|b]z ;/sf/sf] k/fdz{df g]kfn ;/sf/sf] k"j{
:jLs[lt lnO{ ljb]zsf s'g} :yfgLo ;/sf/;“u elugL ;DaGw sfod ug{
;Sg]5 .
!@= j8f ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ j8f ;ldltsf] sfd, st{Jo
/ clwsf/ sfo{kflnsfn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfo{kflnsfn] j8f ;ldltsf] sfd, st{Jo
/ clwsf/ tf]Sbf sDtLdf b]xfo adf]lhd x'g] u/L tf]Sg' kg]{5 M–
s= j8fleqsf of]hgf th{'df, sfof{Gjog tyf cg'udg
-!_ ;xelutfd"ns of]hgf th{'df k|0ffnL cg';f/
a:tL jf 6f]n:t/af6 of]hgf th{'df k|lqmof
cjnDag u/L a:tL tyf 6f]n:t/Lo of]hgfsf]
dfu ;°ng, k|fyldsLs/0f tyf 5gf}6 ug]{,
-@_ 6f]n ljsf; ;+:yfsf] u7g / kl/rfng tyf
j8fleq ;~rfng x'g] of]hgfx¿sf nflu
pkef]Qmf ;ldltsf] u7g tyf ;f]sf] cg'udg
ug]{,

(34)
 -#_ j8fleqsf of]hgf tyf ef}lts k"jf{wf/sf]
;+/If0f, dd{t ;Def/, /]vb]v tyf Joj:yfkg
ug]{,
v= tYof° cBfjlws tyf ;+/If0f
-!_ lghL 3/ tyf 3/ kl/jf/sf] nut /fVg],
-@_ P]ltxfl;s, k'/ftflŒjs, ;f+:s[lts tyf wfld{s
dxŒjsf ;Dkbf, k|frLg :df/s, ;fj{hlgs tyf
;fd'bflos ejg, ;fj{hlgs, P]nfgL, ktL{
hUufsf] nut /fVg] tyf ;+/If0f ug]{,
-#_ v'nf If]q, rf]s, 3f6, kf6L, kf}jf, ;Qn,
wd{zfnf, wfld{s tyf ;f+:s[lts:yn, 8f“8fkfvf,
r/gIf]q, kfgLsf] d"n, kf]v/L, tnfp, Ogf/,
s'jf, wf/f, 9'·]wf/f, u'7L3/, af6f], ;8s, k'n
k'n];f, s'nf] gx/, kfgL 3§, ldnsf] tYof°
;°ng u/L cBfjlws nut /fVg], ;+/If0f ug]{ /
v08Ls[t tYof° / ;"rgf ;lxtsf] j8fsf]
kfZj{lrq tof/ tyf cBfjlws ug]{,
u= ljsf; sfo{
-!_ afn pBfgsf] Joj:yf ug]{,
-@_ cgf}krfl/s lzIff sfo{qmd, lzz' :ofxf/ tyf
k|f/lDes afn ljsf; s]Gb| ;~rfng /
Joj:yfkg ug]{,
-#_ k':tsfno, jfrgfno, ;fd'bflos l;sfO s]Gb|,
afnSnj tyf afn;~hfnsf] ;~rfng /
Joj:yfkg ug]{,
-$_ j8f txsf] :jf:Yo ;+:yf tyf ;]jfsf] Joj:yfkg
ug]{,
-%_ vf]k ;]jf sfo{qmdsf] ;~rfng, Joj:yfkg tyf
;dGjo ug]{,
-^_ kf]if0f sfo{qmdsf] ;~rfng tyf ;dGjo ug]{,
-&_ j8f txdf :jf:Yo hgr]tgf ljsf; tyf
:jf:Yo ;"rgf sfo{qmdsf] ;~rfng ug]{,

(35)
-*_ zx/L tyf u|fdL0f :jf:Yo lSnlgssf] ;~rfng
ug]{, u/fpg],
-(_ ;fj{hlgs zf}rfno, :gfg u[x tyf k|ltIffnosf]
lgdf{0f / Joj:yfkg ug]{, u/fpg],
-!)_ j8f:t/Lo ;fd'bflos wf/fsf] k|aGw, s'jf, Ogf/
tyf kf]v/Lsf] lgdf{0f, ;+/If0f / u'0f:t/
lgodg ug]{,
-!!_ 3/af6 lgsf; x'g] kmf]x/d}nfsf] ;°ng /
Joj:yfkg, rf]s tyf uNnLx¿sf] ;/;kmfO{, 9n
lgsf;, d/]sf hgfj/sf] Joj:yfkg, ;txL
kfgLsf] lgsf; tyf kfgLsf] ;|f]t ;+/If0f ug]{,
u/fpg],
-!@_ s[lif tyf kmnkm"n g;{/Lsf] :yfkgf, ;dGjo /
k|j4{g tyf j8f:t/Lo cu'jf s[ifs tflndsf]
cled'vLs/0f ug]{,
-!#_ s[lif aLp ljhg, dn tyf cf}iflwsf] dfu ;°ng
ug]{,
-!$_ s[lifdf nfUg] /f]ux¿sf] ljj/0f ;°ng ug]{,
-!%_ kz'kIfL ljsf; tyf 5f8f rf}kfofsf] Joj:yfkg,
-!^_ j8fleqsf] r/gIf]q ;+/If0f tyf Joj:yfkg ug]{,
-!&_ :yfgLo ;d'bfosf rf8kj{, efiff ;+:s[ltsf]
ljsf;sf] nflu snf, gf6s, hgr]tgfd"ns tyf
;f+:s[lts sfo{qmd ug]{ u/fpg],
-!*_ :yfgLo df}lnstf emlNsg] ;f+:s[lts
/Lltl/jfhnfO{ ;+/If0f tyf k|j4{g ug]{,
-!(_ j8fleq v]ns'b k"jf{wf/sf] ljsf; ug]{,
-@)_ cGt/ljBfno tyf Snj dfkm{t v]ns'b
sfo{qmdsf] ;~rfng ug]{ u/fpg],
-@!_ j8f If]qleqsf] af6f]3f6f] rfn' cj:yfdf /fVg]
tyf /fVg ;xof]u ug]{,

(36)
-@@_ j8fleqsf ;8s clwsf/If]qdf cj/f]w /
cltqmd0f ug{ glbg],
-@#_ af6f]3f6f]df af9L, klx/f], x'/L tyf k|fs[lts
k|sf]kaf6 pTkGg cj/f]w k~5fpg],
-@$_ 3/]n' pBf]usf] nut ;°ng tyf ;DefJotf
klxrfg ug]{,
-@%_ j8fleq 3/]n' pBf]usf] k|j4{g ug]{,
-@^_ k|rlnt sfg"g adf]lhd JolQmut 36gf btf{,
cBfjlws tyf ;f]sf] clen]v ;°ng tyf
;+/If0f ug]{,
-@&_ JolQmut 36gf btf{ ;DaGwL hgr]tgf sfo{qmd
;~rfng ug]{,
-@*_ ;fdflhs ;'/Iff eQf ljt/0f tyf clen]v
cBfjlws ug]{,
-@(_ j8fnfO{ afnd}qL agfpg],
-#)_ j8fleq cfly{s tyf ;fdflhs ¿kdf kl5
k/]sf dlxnf, afnaflnsf, blnt, ckf·tf ePsf
JolQm, h]i7 gful/s, cNk;ª\Vos, ;LdfGts[t
;d'bfosf] clen]v /fvL ;fdflhs / cfly{s
pTyfg ;DaGwL sfd ug]{,
-#!_ ljleGg ;d'bfolar ;fdflhs ;befj / ;f}xfb{tf
sfod ug]{,
-#@_ afnljjfx, ax'ljjfx, n}l·s lx+;f, 5'jf5't, bx]h
tyf bfOhf], xlnof k|yf, 5fpk8L, sdn/L k|yf,
afn>d, dfgj a]rljvg h:tf ;fdflhs s'/Llt
/ cGwljZjf;sf] cGTo ug]{, u/fpg],
-##_ k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL dfnkf]t tyf e"ld
s/, Joj;fo s/, jxfn s/, lj1fkg s/,
;Mz'Ns kfls{·, gofF Joj;fo btf{, l;kmfl/;
b:t'/, ;jf/L ;fwg s/, dgf]/~hg s/sf]
n]vfhf]vf / ;°ng u/L ;DalGwt ufp“kflnsf
jf gu/kflnsfdf k|ltj]bg ;lxt /sd
a'emfpg],

(37)
 -#$_ czQm la/fdL ePsf] a]jfl/; jf c;xfo
JolQmnfO{ glhssf] c:ktfn jf :jf:Yo s]Gb|df
k'¥ofO{ cf}ifwf]krf/ u/fpg],
-#%_ c;xfo jf a]jfl/; JolQmsf] d[To' ePdf lghsf]
bfx ;+:sf/sf] Joj:yf ldnfpg],
-#^_ ;8s afnaflnsfsf] p4f/ / k'g:yf{kgfsf] nflu
nut ;°ng ug]{,
-#&_ j8fleqsf] ;fd'bflos jg, jghGo ;Dkbf /
h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f / k|j4{g ug]{,
-#*_ j8f, 6f]n, a:tL:t/df xl/ofnL If]q la:tf/ ug]{,
u/fpg],
-#(_ j8fnfO{ jftfj/0fd}qL agfpg],
-$)_ k|f·fl/s s[lif, ;'/lIft dft[Tj, ljBfyL{ egf{, k"0f{
vf]k, v'nf lbzfd'Qm ;/;kmfO{, jftfj/0fd}qL
tyf afnd}qL zf;gh:tf k|j4{gfTds sfo{x¿
ug]{, u/fpg],
-$!_ j8fleq 3/af; ko{6g -xf]d :6]_ sfo{qmd
k|j4{g ug]{ .
3= lgodg sfo{
-!_ j8fleq ;~rflnt ljsf; of]hgf, cfof]hgf tyf
;+nUg pkef]Qmf ;ldltx¿sf sfo{sf] cg'udg
tyf lgodg ug]{,
-@_ l;sdL{, 8sdL{nfO{ e"sDk k|lt/f]wL ejg lgdf{0f
;DaGwL tflnd lbg],
-#_ vfBfGg, df5f, df;', t/sf/L, kmnkm"n, k]o kbfy{
tyf pkef]Uo ;fdu|Lsf] u'0f:t/ / d"No;"rL
cg'udg u/L pkef]Qmf lxt ;+/If0f ug]{,
-$_ j8fleqsf pBf]u wGbf / Joj;fosf] k|j4{g u/L
nut /fVg],
-%_ xf6 ahf/sf] Joj:yfkg ug]{, u/fpg],
-^_ ljB't r'xfj6 tyf rf]/L lgoGq0fdf ;xof]u ug]{ .

(38)
ª= l;kmfl/; tyf k|dfl0ft ug]{
-!_ gftf k|dfl0ft ug]{,
-@_ gful/stf tyf gful/stfsf] k|ltlnlk lngsf
nflu l;kmfl/; ug]{,
-#_ axfn s/sf] n]vfhf]vf l;kmfl/; ug]{,
-$_ aGb 3/ tyf sf]7f vf]Ng /f]xa/df a:g],
-%_ df]xL nut s§fsf] l;kmfl/; ug]{,
-^_ 3/ hUuf s/sf] n]vfhf]vf l;kmfl/; ug]{,
-&_ hGd ldlt k|dfl0ft ug]{,
-*_ Jofkf/ Joj;fo aGb ePsf], ;~rfng gePsf]
jf Jofkf/ Joj;fo x'“b} gePsf] l;kmfl/; ug]{,
-(_ ljjfx k|dfl0ft tyf cljjflxt k|dfl0ft ug]{,
-!)_ lgMz'Ns jf ;z'Ns :jf:Yo pkrf/sf] l;kmfl/;
ug]{,
-!!_ j8faf6 hf/L x'g] l;kmfl/; tyf cGo sfuhnfO{
c·|]hL efiffdf ;d]t l;kmfl/; tyf k|dfl0ft ug]{,
-!@_ 3/ kftfn k|dfl0ft ug]{,
-!#_ JolQmut ljj/0f k|dfl0ft ug]{,
-!$_ hUuf wgL btf{ k|df0fk'hf{df 3/ sfod ug{
l;kmfl/; ug]{,
-!%_ s'g} JolQmsf] gfd, y/, hGd ldlt tyf jtg
km/s–km/s ePsf] eP ;f] JolQm Ps} xf] eGg]
l;kmfl/; ug]{,
-!^_ gfd, y/, hGd ldlt ;+zf]wgsf] l;kmfl/; ug]{,
-!&_ hUuf wgL btf{ k|df0fk'hf{ x/fPsf] l;kmfl/; ug]{,
-!*_ lsQfsf6 ug{ l;kmfl/; ug]{,
-!(_ ;+/Ifs k|dfl0ft ug]{ tyf ;+:yfut / JolQmut
;+/Ifs l;kmfl/; ug]{,
-@)_ hLljt;“usf] gftf k|dfl0ft ug]{,

(39)
 -@!_ d[ts;“usf] gftf k|dfl0ft tyf ;h{ldg
l;kmfl/; ug]{,
-@@_ hLljt /x]sf] l;kmfl/; ug]{,
-@#_ xsjfnf jf xsbf/ k|dfl0ft ug]{,
-@$_ gfd;f/L ug{ l;kmfl/; ug]{,
-@%_ hUufsf] xs ;DaGwdf l;kmfl/; ug]{,
-@^_ pBf]u 7fp“;f/L ug{ l;kmfl/; ug]{,
-@&_ cfwf/e"t ljBfno vf]Ng l;kmfl/; ug]{,
-@*_ hUuf d"Nof°g l;kmfl/; ug]{,
-@(_ ljBfnosf] sIff yk ug{ l;kmfl/; ug]{,
-#)_ czQm, c;xfo tyf cgfysf] kfng kf]if0fsf]
nflu l;kmfl/; ug]{,
-#!_ j}jflxs c·Ls[t gful/stf l;kmfl/; ug]{,
-#@_ cfly{s cj:yf sdhf]/ jf ;DkGg /x]sf]
;DaGwL l;kmfl/; ug]{,
-##_ ljBfno 7fp“;f/L ug{ l;kmfl/; ug]{,
-#$_ wf/f tyf ljB't h8fgsf] nflu l;kmfl/; ug]{,
-#%_ k|rlnt sfg"g cg';f/ k|Tofof]lht clwsf/
adf]lhdsf] cGo l;kmfl/; jf k|dfl0ft ug]{ .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfo{kflnsfaf6 j8f ;ldltsf] sfd, st{Jo
/ clwsf/ gtf]lsP;Dd j8f ;ldltn] pkbkmf -@_ adf]lhdsf] sfd, st{Jo
/ clwsf/ k|of]u ug]{5 .
-$_ j8faf6 ul/g] sfo{ j8f sfof{nosf] gfddf x'g]5 .
!#= Go"gtd b//]6 lgwf{/0f ug]{ M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf]
If]qleqsf] lgdf{0f sfo{ tyf cGo ;]jfsf] k|of]hgsf] nflu lgdf{0f ;fdu|L,
Hofnf, ef8f tyf dx;'nsf] :yfgLo Go"gtd b//]6 tf]Sg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd >ldssf] Hofnfb/ lgwf{/0f ubf{ g]kfn
;/sf/n] lgwf{/0f u/]sf] /fli6«o Go"gtd kfl/>ldseGbf sd gx'g] u/L
tf]Sg' kg]{5 .

(40)
 -#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] b//]6 k|To]s cfly{s jif{ z'? x'g'eGbf
kGw| lbg cufj} tf]sL ;Sg' kg]{5 .
!$= ;ldlt, pk;ldlt jf sfo{bn u7g ug{ ;Sg] M -!_ sfo{kflnsfn] cfÇgf]
sfd sf/afxL Jojl:yt ug{ cfjZostf cg';f/ s'g} ;b:osf] ;+of]hsTjdf
;ldlt jf pk;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
-@_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] ljifo lj1tf cfjZos kg]{
If]qdf s'g} ;b:o jf ljifo lj1sf] ;+of]hsTjdf sfo{bn u7g ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd u7g x'g] ;ldlt, pk;ldlt jf
sfo{bnsf] sfo{If]q, sfof{jlw / cGo ljifo To:tf] ;ldlt, pk;ldlt jf
sfo{bn u7g ubf{sf] avt tf]s] adf]lhd x'g]5 .
!%= kl/rfng / ;dGjo ug]{ M ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] :yfgLo:t/df
ljsf; lgdf{0f tyf ;]jf k|jfx ;DaGwL sfo{ ubf{ cfÇgf] If]qleqsf
pkef]Qmf, lghL If]q, ;fd'bflos ;ª\3 ;+:yf, ;xsf/L ;+:yf tyf u}/;/sf/L
If]qsf] kl/rfng / ;dGjo k|j4{gnfO{ k|f]T;fxg ug{ ;Sg]5 .
!^= sfo{ljefhg / sfo{;Dkfbg M -!_ sfo{kflnsfsf] sfo{ljefhg /
sfo{;Dkfbg ;DaGwL Joj:yf ;DalGwt sfo{kflnsfn] :jLs[t u/]sf]
lgodfjnL adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfo{ljefhg lgodfjnLdf cWoIf tyf
k|d'v, pkfWoIf tyf pkk|d'v, j8f cWoIf / ;b:osf] sfd, st{Jo /
clwsf/ ;d]t pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfo{ljefhg tyf sfo{ ;Dkfbg
lgodfjnL :jLs[t jf ;+zf]wg ePsf] ldltn] kGw| lbgleq k|b]z / g]kfn
;/sf/df k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgodfjnLaf6 kbflwsf/Lsf]
sfo{ljefhg jf sfd, st{Jo / clwsf/ gtf]lsP;Ddsf] nflu lghsf] sfd,
st{Jo clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
s= cWoIf jf k|d'vsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M cWoIf jf
k|d'vsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-!_ ;ef tyf sfo{kflnsfsf] a}7s af]nfpg] /
a}7ssf] cWoIftf ug]{,
-@_ ;ef / sfo{kflnsfsf] a}7sdf a}7ssf] sfo{;"rL
tyf k|:tfj k]z ug]{, u/fpg],

(41 )
 -#_ jflif{s sfo{qmd tyf ah]6 tof/ u/L ;efdf
k]z u/fpg],
-$_ ;efsf] clwj]zg cf≈jfg / cGTo ug]{,
-%_ ;ef / sfo{kflnsfsf] lg0f{o sfof{Gjog ug]{
u/fpg],
-^_ sfo{kflnsfsf] b}lgs sfo{sf] ;fdfGo /]vb]v,
lgb]{zg / lgoGq0f ug]{,
-&_ pkfWoIf jf pkk|d'v, sfo{kflnsfsf ;b:o tyf
k|d'v k|zf;sLo clws[tnfO{ sfhdf v6fpg],
-*_ bkmf !@ sf] v08 ª= adf]lhd j8f ;ldltaf6
;Dkfbg x'g] l;kmfl/; tyf k|dfl0ft x'g] ljifo
afx]s k|rlnt g]kfn sfg"g adf]lhd :yfgLo
txaf6 ug{' kg]{ k|dfl0ft jf l;kmfl/; ug]{,
-(_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] rn crn
;DklQ x]/rfx tyf dd{t ;Def/ ug]{ u/fpg] /
cfDbfgL, vr{, lx;fa / cGo sfuhkq ;'/lIft
/fVg], /fVg nufpg],
-!)_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf ;ldlt, pk;ldlt
tyf j8f ;ldltsf] sfdsf] /]vb]v ug]{,
-!!_ ;fj{hlgs ;]jf k|jfx ;DaGwL u'gf;f] Joj:yfkg
ug]{, u/fpg],
-!@_ ;ft lbgeGbf a9L ;do ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfdf cg'kl:yt x'g] ePdf pkfWoIf jf
pkk|d'vnfO{ sfo{ef/ lbg] / pkfWoIf jf
pkk|d'v klg cg'kl:yt ePdf s'g} ;b:onfO{
sfo{ef/ lbg],
-!#_ ;ef jf sfo{kflnsfn] tf]s]sf cGo sfd ug]{ .
v= pkfWoIf jf pkk|d'vsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M
pkfWoIf jf pkk|d'vsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-!_ Goflos ;ldltsf] ;+of]hs eO{ sfo{ ug]{,

(42)
 -@_ cWoIf jf k|d'vsf] cg'kl:yltdf lghsf] sfo{ef/
;DxfNg],
-#_ u}/;/sf/L ;ª\3 ;+:yfsf lqmofsnfksf] ;dGjo
ug]{,
-$_ pkef]Qmf lxt ;+/If0f ;DaGwL sfo{sf] ;dGjo
ug]{,
-%_ of]hgf tyf sfo{qmdsf] cg'udg tyf ;'kl/j]If0f
u/L ;f]sf] k|ltj]bg a}7sdf k]z ug]{,
-^_ ;ef / sfo{kflnsfåf/f ul7t ;ldltx¿sf]
sfddf ;xhLs/0f / ;dGjo ug]{,
-&_ ;ft lbgeGbf a9L ;do ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfdf cg'kl:yt x'g] ePdf cWoIf jf
k|d'vnfO{ hfgsf/L u/fpg],
-*_ ;ef, sfo{kflnsf tyf cWoIf jf k|d'vn]
k|Tofof]hg u/]sf jf tf]s]sf cGo sfo{ ug]{.
u= j8f cWoIfsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M j8f cWoIfsf]
sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-!_ j8f ;ldltsf] cWoIf eO{ sfo{ ug]{,
-@_ j8f ;ldltsf ;b:ox¿sf] sfddf ;dGjo /
;xhLs/0f ug]{,
-#_ j8fsf] ljsf; of]hgf, ah]6 tyf sfo{qmd tof/
ug]{, ug{ nufpg] tyf :jLs[ltsf nflu
ufp“kflnsf jf gu/kflnsfdf k]z ug]{,
-$_ j8faf6 sfof{Gjog x'g] of]hgf tyf sfo{qmd
sfof{Gjog ug]{ u/fpg], ;f]sf] cg'udg tyf
cfjlws ;dLIff ug]{, u/fpg],
-%_ bkmf !@ sf] v08 ª df plNnlvt ljifodf
l;kmfl/; tyf k|dfl0ft ;DaGwL sfo{ ug]{,
-^_ ;ft lbgeGbf a9L ;do j8fdf cg'kl:yt x'g]
ePdf j8fsf] b}lgs k|zf;lgs tyf l;kmfl/;
;DaGwL sfo{ ug{ ;DalGwt j8f ;ldltsf] s'g}

(43)
 ;b:onfO{ lhDd]jf/L tf]sL ;f]sf] hfgsf/L cWoIf
jf k|d'vnfO{ lbg],
-&_ sfo{kflnsf, ;ef jf j8f ;ldltn] tf]s]sf cGo
sfo{ ug]{ .
3= sfo{kflnsfsf ;b:osf] sfd, st{Jo / clwsf/ M
sfo{kflnsfsf] ;b:osf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-!_ sfo{kflnsfsf] a}7sdf efu lng],
-@_ cWoIf jf k|d'vn] tf]s]sf] ljifout If]qsf]
;+of]hs jf k|d'v eO{ tf]lsPsf] sfo{ ug]{,
-#_ ;ft lbgeGbf a9L ;do ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfdf cg'kl:yt x'g] ePdf cWoIf jf
k|d'vnfO{ hfgsf/L u/fpg],
-$_ sfo{kflnsfn] tf]s]sf cGo sfo{ ug]{ .
!&= a}7s / lg0f{o M -!_ sfo{kflnsfsf] a}7s sDtLdf dlxgfsf] Ps k6s a:g]5 .
-@_ sfo{kflnsfsf] a}7sdf sfo{kflnsfdf tTsfn sfod /x]sf
;b:o ;ª\Vofsf] krf; k|ltzteGbf a9L ;b:ox¿ pkl:yt ePdf a}7ssf]
nflu u0fk"/s ;ª\Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-#_ sfo{kflnsfsf] a}7ssf] lg0f{o ;j{;Ddltaf6 x'g]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ;j{;Ddltaf6 lg0f{o x'g g;s]df
sfo{kflnsfdf tTsfn sfod /x]sf] ;b:o ;ª\Vofsf] ax'dt ;b:oaf6
u/]sf] lg0f{o sfo{kflnsfsf] lg0f{o x'g]5 .
-%_ sfo{kflnsfsf] a}7s tyf lg0f{o ;DaGwL cGo Joj:yf
;+ljwfgsf] wf/f @!* adf]lhdsf] lgodfjnL cg';f/ x'g]5 .
!*= clwsf/ k|Tofof]hg M -!_ sfo{kflnsfn] cfkm"nfO{ k|fKt clwsf/dWo] s]xL
clwsf/ cWoIf jf k|d'v, pkfWoIf jf pkk|d'v, j8f ;ldltsf ;b:o, cfkm"
cGtu{tsf ;ldlt, pk;ldlt jf k|d'v k|zf;sLo clws[t jf clws[t
sd{rf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
-@_ cWoIf jf pkfWoIf, k|d'v jf pkk|d'vn] cfkm"nfO{ k|fKt
clwsf/dWo] s]xL clwsf/ s'g} ;b:o jf sd{rf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .

(44)
 -#_ j8f ;ldlt jf j8f cWoIfn] cfkm"nfO{ k|fKt clwsf/dWo] s]xL
clwsf/ j8f ;ldltsf s'g} ;b:o jf sd{rf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
kl/R5]b–$
;efsf] a}7s / sfo{k|0ffnL
!(= ;efsf] a}7s M -!_ ;efsf] a}7s ;fdfGotof jif{sf] b'O{k6s a:g]5 .
-@_ ;efsf] a}7s cWoIf jf k|d'vn] af]nfpg]5 .
-#_ ;efsf Ps ltxfO{ ;b:ox¿n] ;efsf] a}7s af]nfpg cfjZos
5 egL cWoIf jf k|d'v ;dIf ljifo jf sf/0f v'nfO{ lnlvt cg'/f]w u/]df
kGw| lbgleq cWoIf jf k|d'vn] ;efsf] ljz]if a}7s af]nfpg' kg]{5 .
-$_ ;efsf] a}7s a:g] ldlt, ;do, :yfg / a}7ssf] sfo{;"rL
;lxtsf] ;"rgf a}7s a:g] lbgeGbf sDtLdf ;ft lbg cufj} cWoIf jf
k|d'vsf] lgb]{zgdf k|d'v k|zf;sLo clws[tn] ;efsf ;a} ;b:onfO{
k7fpg' kg]{5 .
-%_ ;efdf tTsfn sfod /x]sf ;Dk"0f{ ;b:o ;ª\Vofsf] krf;
k|ltzteGbf a9L ;b:ox¿ pkl:yt ePdf ;efsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s
;ª\Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-^_ ;efsf] a}7ssf] cWoIftf cWoIf jf k|d'vn] / lghsf]
cg'kl:yltdf pkfWoIf jf pkk|d'vn] ug]{5 .
-&_ ;efsf] a}7sdf ax'dtsf] lg0f{o dfGo x'g]5 / dt a/fa/
ePdf ;efsf] a}7sdf cWoIftf ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg]5 .
-*_ ;efsf] a}7ssf] lg0f{o ;efsf] cWoIftf ug]{ JolQmn] k|dfl0ft
ug]{5 .
-(_ k|d'v k|zf;sLo clws[tn] ;efsf] ;lrj eO{ sfd ug]{5 .
-!)_ ;efsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;ef cfkm}n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .
-!!_ o; bkmfdf /x]sf] Joj:yf k|b]z sfg"gn] ;efsf] a}7s
;DaGwdf cGoyf Joj:yf gu/];dDd dfq nfu" x'g]5 .
kl/R5]b–%
;efsf] Joj:yfkg ;DaGwL sfo{ljlw

(45)
@)= ;efdf ljw]os k|:t't ug]{ ljlw M -!_ sfo{kflnsfn] ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfsf] clwsf/If]qsf] ljifodf ;efdf ljw]os k|:t't ug{ ;Sg]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æljw]osÆ eGgfn] ;efdf k]z
ePsf] P]gsf] d:of}bfnfO{ hgfp“5 .
-@_ ;efsf] Joj:yfkg ;DaGwL ljifodf k|b]z sfg"gdf cGoyf
Joj:yf geP;Ddsf] nflu o; kl/R5]b adf]lhdsf] k|s[of cjnDag ul/g]5 .
@!= ljw]os kfl/t / k|df0fLs/0f ug]{ ljlw M -!_ bkmf @) adf]lhd k]z ePsf]
ljw]os ;efdf tTsfn sfod /x]sf ;b:o ;ª\Vofsf] ax'dtn] kfl/t u/]df
kGw| lbgleq ;efsf cWoIfn] To:tf] ljw]os k|df0fLs/0f ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|df0fLs/0f ePsf] ljw]os P]g aGg]5 .
@@= ;ldltsf] u7g M ;efn] cfÇgf] sfo{k|0ffnLnfO{ Jojl:yt ug{ lgodfjnL
agfO{ s'g} ;b:osf] ;+of]hsTjdf n]vf ;ldlt, ljwfog ;ldlt, ;'zf;g
;ldlt nufot cfjZostf cg';f/ cGo ;ldlt / ljz]if ;ldlt u7g ug{
;Sg]5 .
@#= sfo{ ;~rfng lgodfjnL adf]lhd x'g] M ;efsf] Joj:yfkg sfo{ljlw
;DaGwL cGo ljifo ;efn] agfPsf] sfo{ ;~rfng lgodfjnL adf]lhd
x'g]5 .
kl/R5]b–^
of]hgf th{'df tyf sfof{Gjog
@$= of]hgf agfO{ sfof{Gjog ug]{ M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf]
clwsf/If]qleqsf ljifodf :yfgLo:t/sf] ljsf;sf nflu cfjlws, jflif{s,
/0fgLltut ljifo If]qut dWosfnLg tyf bL3{sfnLg ljsf; of]hgf agfO{
nfu" ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd of]hgf agfp“bf g]kfn ;/sf/ / k|b]z
;/sf/sf] gLlt, nIo, p2]Zo, ;do;Ldf / k|lqmof;“u cg's"n x'g] u/L
;'zf;g, jftfj/0f, afnd}qL, hnjfo' kl/jt{g cg's"ng, ljkb\ Joj:yfkg,
n}l·s tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f h:tf cGt/;DalGwt ljifonfO{ Wofg
lbg' kg]{5 .
-#_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] of]hgf
agfp“bf b]xfosf ljifonfO{ k|fyldstf lbg' kg]{5 M–
-s_ cfly{s ljsf; tyf ul/aL lgjf/0fdf k|ToIf of]ubfg
k'Ug],

(46)
 -v_ pTkfbgd"ns tyf l56f] k|ltkmn k|fKt ug{ ;lsg],
-u_ hgtfsf] hLjg:t/, cfDbfgL / /f]huf/ a9\g],
-3_ :yfgLo afl;Gbfx¿sf] ;xeflutf h'6\g], :jo+ ;]jf
kl/rfng ug{ ;lsg] tyf nfut sd nfUg],
-ª_ :yfgLo ;|f]t, ;fwg / ;Lksf] clwstd k|of]u x'g],
-r_ dlxnf, afnaflnsf tyf lk5l8Psf ju{, If]q /
;d'bfonfO{ k|ToIf nfe k'Ug],
-5_ n}l·s ;dfgtf / ;fdflhs ;dfj]zLs/0f clej[l4 x'g],
-h_ bLuf] ljsf;, jftfj/0fLo ;+/If0f tyf ;Da4{g ug{
;3fp k'¥ofpg],
-em_ eflifs tyf ;f+:s[lts kIfsf] hu]gf{ / ;fdflhs ;b\efj
tyf Pstf clej[l4df ;3fp k'¥ofpg] .
-$_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] pkbkmf -!_ adf]lhd of]hgf
agfp“bf dWod tyf bL3{sfnLg k|s[ltsf cfof]hgfx¿sf] ;"rL ;d]t tof/
ug{' kg]{5 .
-%_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] of]hgf th{'df tyf sfof{Gjog
ubf{ :yfgLo a'l4hLlj, ljifo lj1, cg'ejL, k]zfljb\, ;LdfGts[t tyf
nf]kf]Gd'v ;d'bfo, dlxnf, afnaflnsf, blnt, o'jf, cNk;ª\Vos, ckf·tf
ePsf JolQm, h]i7 gful/s nufotsf ;/f]sf/jfnfx¿sf] clwstd
;xeflutfdf ug{' kg]{5 .
-^_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] of]hgf th{'df ubf{ of]hgfsf]
;DefJotf cWoogsf] cfwf/df ;|f]t ;fwgsf] k"jf{g'dfg, cfof]hgfsf]
k|fyldsLs/0f, of]hgf sfof{Gjog tflnsf / cg'udg tyf d"Nof°g of]hgf
;d]t tof/ ug{' kg]{5 .
-&_ g]kfn ;/sf/ tyf k|b]z ;/sf/n] ljz]if sfo{qmdsf nflu
cg'bfg k|bfg u/L ;f] sfof{Gjog ug{ k|lqmof lgwf{/0f u/]sf]df ufp“kflnsf
tyf gu/kflnsfn] ;f]xL k|lqmof adf]lhd ;f] sfo{qmd sfof{Gjog ug{' kg]{5 .
-*_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] g]kfn ;/sf/ jf k|b]z
;/sf/;“usf] ;+o'Qm nufgL jf ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/Ldf s'g} of]hgf
;~rfng tyf Joj:yfkg ug{ ;Sg]5 .
-(_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] ;ª\3Lo / k|b]z:t/sf] cfof]hgf
sfof{Gjogdf ;dGjo, ;xhLs/0f / ;xof]u ug{' kg]{5 .

(47)
 -!)_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] :yfgLo:t/sf ljsf;
cfof]hgfsf] cfjZos cWoog, cg';Gwfg tyf k|efj d"Nof°gsf] sfo{ ug{
;Sg]5 .
@%= ;dGjodf sfo{ ug{' kg]{ M -!_ u}/;/sf/L ;ª\3 ;+:yf, pkef]Qmf ;ldlt,
;xsf/L ;+:yf nufotsf ;fdflhs tyf ;fd'bflos ;ª\3 ;+:yfn] :yfgLo
tx;“usf] ;dGjodf /xL sfo{ ug{' kg]{5 .
t/ s'g} cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;ª\3 ;+:yfn] :yfgLo tx;“u
;dGjodf sfd ubf{ To:tf] sfdsf] nflu g]kfn ;/sf/sf] k"j{ :jLs[lt
lnPsf] x'g' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd :yfgLo tx;“u ;dGjo ubf{ b]xfo
adf]lhd ug{' kg]{5 M–
-s_ :yfgLo tx;“u ePsf] ;Demf}tfsf cfwf/df s'g} cWoog,
;j]{If0f jf sfo{qmd ;~rfng ug]{,
-v_ cfÇgf] jflif{s of]hgf, sfo{qmd tyf ah]6 :yfgLo txsf]
jflif{s of]hgf, sfo{qmd tyf ah]6df ;dfj]z u/fpg],
-u_ :yfgLo txn] tf]s]sf] ;+o'Qm cg'udg tyf k|ult
k|ltj]bg k|0ffnL ckgfpg].
-#_ o; bkmfsf] ljk/Lt s'g} ;ª\3 ;+:yfn] sfd u/]df :yfgLo txn]
To:tf] sfd sf/afxLsf] sfof{Gjog ug{ /f]s nufpg ;Sg]5 .
-$_ ;dGjo ;DaGwL cGo Joj:yf :yfgLo sfg"g adf]lhd x'g]5 .
@^= ;fem]bf/L jf ;+o'Qm Joj:yfkgdf sfo{ ug{ ;Sg] M ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfn] cfÇgf] sfo{ ;~rfng ubf{ nfut Go"gLs/0f, ;|f]t ;fwgsf]
clwstd pkof]u jf k|efjsf/L ;]jf k|jfxsf] nflu b]xfosf] ljifodf cGo
ufp“kflnsf jf gu/kflnsf;“u ;fem]bf/L, ;Demf}tf jf ;+o'Qm Joj:yfkg
ug{ ;Sg]5 M–
-s_ a[xt k"jf{wf/ lgdf{0f, 7"nf d]l;g tyf cf}hf/ vl/b /
Joj:yfkg,
-v_ ljkb\ Joj:yfkg,
-u_ oftfoftsf] ;~rfng tyf Joj:yfkg,
-3_ kmf]xf]/d}nf la;h{g:yn jf k|zf]wg k|0ffnLsf] ljsf; /
;~rfng,

(48)
 -ª_ bdsn tyf PDa'n]G; ;]jfsf] ;~rfng,
-r_ a:tL ljsf; tyf e"–pkof]u of]hgf,
-5_ ko{6g, k|ljlw tyf ;+:s[ltsf] k|j4{g / ljsf;,
-h_ ;+o'Qm pBd,
-em_ cfwf/e"t tyf dfWolds txsf] k|fljlws lzIffsf] ;~rfng,
k|j4{g / ljsf;,
-`_ :yfgLo ahf/ Joj:yfkg / jftfj/0f ;+/If0f,
-6_ cGt/:yfgLo tx elugL ;DaGw,
-7_ c;n cEof; / cg'ejsf] cfbfg k|bfg,
-8_ ef}lts tyf cfly{s ;xof]u,
-9_ cGo pko'Qm ljifo .
kl/R5]b–&
ejg lgdf{0f tyf ;8s ;DaGwL Joj:yf
@&= gS;f kf; gu/fO{ ejg lgdf{0f ug{ gx'g] M -!_ s;}n] klg ufp“klnsf jf
gu/klnsfaf6 gS;f kf; gu/fO{ ejg lgdf{0f ug{' x'“b}g .
t/ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] tf]s]sf] If]q / ;+/rgfsf] xsdf
gS;f kf; gu/fO{ klg ejg lgdf{0f ug{ afwf kg]{ 5} g .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æejg lgdf{0fÆ eGgfn] gofF
ejg agfpg], k'/fgf] ejg eTsfO{ k'gM lgdf{0f ug]{, tNnf yk ug]{, df]x8f
km]g]{ jf ;fljsdf yk36 u/L ‰ofn, 9f]sf, afb{nL, sf}zL, bnfg, 6x/f
tj]nf jf Uof/]h agfpg] jf sDkfp08 jfn nufpg] sfo{ ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] ;+o'Qm cfjf;sf] nflu agfOg] ejg ;d]tnfO{ hgfp“5 .
-@_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] e"–hf]lvd ;+j]bgzLntfsf
cfwf/df hUufsf] pkof]u ;DaGwL dfkb08 tf]Sg' kg]{5 / To:tf]
dfkb08sf] cwLgdf /xL tf]s]sf] If]qdf dfq ejg lgdf{0f ug{ :jLs[lt lbg
;Sg]5 .
-#_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] k"j{ :jLs[lt glnO{ ejgsf nflu
hUufsf] v08Ls/0f jf Knl6· ug{ kfOg] 5}g .

(49)
 -$_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf] If]qdf /x]sf ejgx¿sf]
juL{s/0f u/L e"sDk jf ljkb\sf b[li6n] hf]lvdo'Qm ejgx¿nfO{ k'glg{df0f
ug{, k|anLs/0f -/]S6f]lkml6·_ ug{ jf eTsfpg cfb]z lbg ;Sg]5 .
-%_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] k|rlnt sfg"g / g]kfn
;/sf/n] tf]s]sf] dfkb08 ljk/Lt gx'g] u/L P]ltxfl;s, ;f+:s[lts,
ko{6sLo jf k'/ftflŒjs b[li6n] dxŒjk"0f{ b]lvPsf s'g} a:tL jf ;f]sf] s'g}
If]qdf aGg] ejgsf] prfO{, ;]6 Jofs, 5fgf], cu|efu, lgdf{0f ;fdu|Lsf]
lsl;d, /· jf snfTdstf emNsg] u/L ejg lgdf{0fsf] dfkb08 tf]Sg
;Sg]5 .
-^_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf] ;a} If]q jf s'g} If]q
tf]sL To:tf] If]qdf aGg] ejgx¿sf] nflu hUuf tyf ejgsf] k|s[lt,
cfsf/ k|sf/ / If]qkmnsf] cfwf/df ;dfg 9f“rfsf] gd"gf gS;f tof/ ug{
/ ;]jfu|fxLsf] nflu cfÇgf k|fljlws sd{rf/Laf6 gS;f tof/ u/fO{
lgMz'Ns pknAw u/fpg ;Sg]5 .
@*= cg'dltsf] nflu b/vf:t lbg' kg]{ M -!_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsf If]qdf
ejg lgdf{0f ug{ rfxg] JolQm jf ;/sf/L sfof{non] ejg lgdf{0f ug]{
cg'dltsf] nflu ejgsf] gS;f ;lxt ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] tf]s]sf]
9f“rfdf ufp“kflnsf jf gu/kflnsf ;dIf b/vf:t lbg' kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æ;/sf/L sfof{noÆ eGgfn]
/fi6«klt tyf pk/fi6«kltsf] sfof{no, ;jf]{Rr cbfnt, ;ª\3Lo ;+;b, k|b]z
;ef, ;+j}wflgs lgsfo, g]kfnL ;]gf, ;z:q k|x/L an, g]kfn, g]kfn
k|x/L, k|b]z k|x/L nufotsf ;a} ;/sf/L sfof{no / cbfnt ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ejg lgdf{0f
ug]{ cg'dltsf] nflu b/vf:t lb“bf s'g} ;/sf/L lgsfon] /fli6«o ;'/Iffsf]
b[li6n] ejgsf] gS;f k]z ug{ gldNg] ePdf To:tf] b/vf:tdf ejgsf]
nDafO, rf}8fO, prfO / tNnf tyf hDdf If]qkmn dfq pNn]v ug{ ;Sg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu ægS;fÆ eGgfn] ejg lgdf{0f
;DaGwL /]vflrq, ljj/0f / cGo sfuhkq ;Demg' kb{5 .
@(= gS;fdf v'nfpg' kg]{ M gofF ejg lgdf{0f ug]{ gS;fdf cGo s'/fx¿sf]
cltl/Qm ;f] ejgsf] 5'§} rkL{ / ;slk6 tyf To:tf] ejg csf]{ ejg;“u
hf]8L agfpg] ePdf ;f] ejgsf] 5'§} lsnf; /xg] u/L gS;fdf v'nfpg' kg]{5 .
#)= xs ef]usf] lg:;f jf d~h'/Lsf] lnvt k]z ug{' kg]{ M bkmf @* adf]lhd
ejg lgdf{0f ug]{ cg'dltsf] nflu b/vf:t lb“bf cfÇgf] xs ef]usf]
hUufdf ejg lgdf{0f ug]{ eP xs ef]usf] lg:;f / c¿sf] xs ef]usf]

(50)
 hUufdf ejg lgdf{0f ug]{ eP lghsf] xs ef]usf] lg:;f ;lxt d~h'/Lsf]
lnvt ;d]t k]z ug{' kg]{5 .
t/ gS;f kf; k|of]hgsf] lgldQ cfjZos dfkb08 k"/f ug{ c?
s;}sf] hUuf lnh jf ef8fdf lng kfOg] 5}g .
#!= hf“ra'em ug]{ M bkmf @* adf]lhd ejg lgdf{0f ug]{ cg'dltsf] nflu
b/vf:t k/]sf] ;ft lbgleq k|d'v k|zf;sLo clws[tn] ;f] b/vf:t
/Ltk"j{ssf] 5 5}g hf“ra'em u/L s'g} /Lt gk'u]sf] eP ;f] k'¥ofpg nufO{
/Lt k"j{ssf] b/vf:t k/] b]xfo adf]lhd ug{' kg]{5 M–
-s_ To:tf] ejgsf] lgdf{0faf6 ;“lwof/ s;}nfO{ dsf{ kg]{ eP
cfkm"nfO{ dsf{ k/]sf] ljj/0f v'nfO{ kGw| lbgleq ph'/ ug{
cfpg' egL cfÇgf] sfof{no, ;“lwof/sf] 3/ b}nf] / ejg
lgdf{0f x'g] 7fp“df ;a}n] b]Vg] u/L ;"rgf 6f“:g],
-v_ v08 -s_ adf]lhdsf] ;"rgfdf pNn]lvt Dofb gf3]sf] tLg
lbgleq Ol~hlgo/ jf ;jOl~hlgo/ / cGo sd{rf/L ;d]t
;+o'Qm ¿kdf v6fO{ b/vf:tdf pNn]v eP adf]lhd ejg
lgdf{0f ug{ ldNg] gldNg] s'/fsf] hf“r ug{ nufpg] .
#@= k|ltj]bg k]z ug]{ M bkmf #! sf] v08 -v_ adf]lhd vl6Psf sd{rf/Lx¿n]
g]kfn ;/sf/af6 tf]s]sf] a:tL ljsf;, zx/L of]hgf tyf ejg lgdf{0f
;DaGwL dfkb08 adf]lhd ejg lgdf{0f ug{ ldNg] gldNg] s'/fsf] hf“ra'em
ug{sf] nflu ;h{ldg u/L ;h{ldgdf pkl:yt ePsf JolQmn] eg]sf s'/fx¿
;d]t v'nfO{ ;h{ldg d'r'Nsf tof/ u/L b/vf:tdf pNn]v eP adf]lhd
ejg lgdf{0f ug{ ldNg] gldNg] Joxf]/f v'nfO{ To;/L hf“ra'em ug{ vl6Psf]
ldltn] kGw| lbgleq ufFpkflnsf jf gu/kflnsf ;dIf k|ltj]bg k]z ug{'
kg]{5 .
##= cg'dlt lbg] M -!_ bkmf #! sf] v08 -s_ adf]lhd ph'/ gk/]sf]df bkmf #@
adf]lhd k|ltj]bg k|fKt ePsf] ldltn] ;ft lbgleq k|d'v k|zf;sLo
clws[tn] ejg lgdf{0f ug]{ cg'dlt lbg' kg]{5 .
-@_ bkmf #! sf] v08 -s_ adf]lhd s;}sf] ph'/ k/L xs a]xsdf
lg0f{o lbg' kg]{ cj:yfdf afx]s bkmf #@ adf]lhd k|ltj]bg k|fKt ePsf]
ldltn] tL; lbgleq k|d'v k|zf;sLo clws[tn] ejg lgdf{0fsf] cg'dlt
lbg' kg]{5 .
-#_ bkmf #! sf] v08 -s_ adf]lhd k/]sf] ph'/Laf6 ejg lgdf{0f
ug]{ hUufdf t]/f] d]/f] k/L xs a]xs 5'6\ofpg' kg]{ b]lvg cfPdf To:tf]

(51 )
 ph'/L k/]sf] ldltn] k}+tL; lbgleq ;DalGwt lhNnf cbfnt ;dIf ph'/
ug{ hfg' egL krf{ v8f u/L ;DalGwt kIfx¿nfO{ ;'gfpg' kg]{5 .
t/ To:tf] hUufdWo] s]xL efudf dfq ljjfb k/]sf] / To:tf] ljjfb
k/]hltsf] hUufdf cbfntaf6 7x/] adf]lhd x'g] u/L af“sL hUufdf ejg
lgdf{0f ug{ d~h'/ u/L csf]{ gS;f ;lxt b/vf:t lbPdf To:tf] b/vf:t
k|fKt ePsf] ldltn] kGw| lbgleq k|d'v k|zf;sLo clws[tn] cg'dlt lbg
;Sg]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd ejg lgdf{0f ug]{ cg'dlt lb“bf nfUg] b:t'/
ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
#$= gS;f kf; ug]{ M -!_ bkmf ## adf]lhd k|d'v k|zf;sLo clws[tn] s'g}
ejg lgdf{0f ug{ cg'dlt lb“bf To:tf] ejgsf] gS;f ;d]t kf; ul/lbg'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|d'v k|zf;sLo clws[tn] s'g} ejgsf]
gS;f kf; ubf{ ef}lts ljsf; of]hgf / k|rlnt sfg"g adf]lhd lgwf{l/t
dfkb08 cg's"n x'g] u/L gS;fdf cfjZos yk36 u/L kf; ug{ ;Sg]5 .
#%= gS;fdf x]/km]/ ug{ M bkmf #$ adf]lhd kf; ePsf] gS;fdf kl5 s]xL
x]/km]/ ug{' k/]df tNnf yKg], df]x8f abNg] jf nDafO, rf}8fO a9fpg] s'/f
afx]s k|rlnt sfg"g adf]lhd lgwf{l/t dfkb08df k|lts"n c;/ gkg]{ u/L
cGo s'/f ug{sf] nflu k|d'v k|zf;sLo clws[tn] gS;fdf x]/km]/ ug{
:jLs[lt lbg ;Sg]5 .
t/ tNnf yKg], df]x8f abNg] jf nDafO, rf}8fO a9fpg] sfo{sf
nflu lgwf{l/t dfkb08 cg's"n x'g] u/L ;+zf]lwt gS;f k]z u/]df
ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] tf]s]sf] yk b:t'/ lnO{ :jLs[t ug{ ;lsg]5 .
#^= ;"rgf lbg] M o; kl/R5]bdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bkmf #@
adf]lhd k|fKt k|ltj]bg cg';f/ jf cGo s'g} sf/0fn] ejg lgdf{0f ug{
cg'dlt lbg gldNg] ePdf k|d'v k|zf;sLo clws[tn] To;sf] sf/0f v'nfO{
To:tf] k|ltj]bg k|fKt ePsf] ldltn] ;ft lbgleq bkmf @* adf]lhd ejg
lgdf{0f ug{ cg'dltsf] nflu b/vf:t lbg] JolQm jf ;/sf/L lgsfonfO{
;"rgf lbg' kg]{5 .
#&= ph'/L lbg ;Sg] M -!_ bkmf ## adf]lhdsf] Dofbleq cg'dlt gkfPdf
To:tf] Dofb gf3]sf] ldltn] / bkmf #^ adf]lhd lbPsf] ;"rgfdf lrQ
ga'em]df To:tf] ;"rgf kfPsf] ldltn] k}“tL; lbgleq bkmf @* adf]lhd ejg
lgdf{0f ug{ cg'dltsf] nflu b/vf:t lbg] JolQm jf lgsfon] cWoIf jf
k|d'v ;dIf ph'/ lbg ;Sg]5 .

(52)
 -@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} ph'/L k/]df cWoIf jf k|d'vn] ;f]
;DaGwdf hf“ra'em u/L ejg lgdf{0fsf] cg'dlt lbg' kg]{ b]lvPdf oyfzL3|
cg'dlt lbgsf] nflu k|d'v k|zf;sLo clws[tnfO{ lgb]{zg lbg' kg]{5 .
#*= ejg lgdf{0f ug{' kg]{ cjlw M -!_ ejg lgdf{0f ug{ cg'dlt kfPsf] JolQm
jf ;/sf/L sfof{non] To;/L cg'dlt kfPsf] ldltn] b'O{ jif{leq To:tf]
ejg lgdf{0f ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofbleq ejg lgdf{0f ug{ g;lsg]
ePdf ;f]sf] sf/0f v'nfO{ To:tf] Dofb ;lsg' cufj} Dofb yksf] nflu
k|d'v k|zf;sLo clws[t ;dIf b/vf:t lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd s'g} b/vf:t k/]df k|d'v k|zf;sLo
clws[tn] klxn] nfu]sf] b:t'/sf] kf“r k|ltzt b:t'/ lnO{ b'O{ jif{sf] nflu
ejg lgdf{0f ug]{ Dofb yk ul/lbg ;Sg]5 .
#(= hf“ra'em / sf/afxL M -!_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsf If]qdf s;}n] lgdf{0f
u/]sf] jf ul//x]sf] ejgsf] ;DaGwdf b]xfosf] s'/fx¿sf] hf“ra'em ug{
k|d'v k|zf;sLo clws[tn] s'g} Ol~hlgo/, ;jOl~hlgo/ jf sd{rf/LnfO{
v6fpg ;Sg]5 M–
-s_ To:tf] ejg lgdf{0f ug{ g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t
dfkb08 adf]lhd cg'dlt lnPsf] 5, 5}g,
-v_ To:tf] ejg g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t dfkb08 adf]lhd
kf; ePsf] gS;f cg';f/ lgdf{0f ePsf] jf eO/x]sf] 5,
5}g, /
-u_ To:tf] ejgn] ;fj{hlgs hUuf, af6f], s'nf], dlGb/,
rf]s, 9n, gfnf, kf]v/L cflb ldr]sf] 5, 5}g .
-@_ ejg lgdf{0f ug]{ JolQm / ejg lgdf{0f sfo{ ;“u ;DalGwt ;a}n]
pkbkmf -!_ adf]lhd hf“ra'em ug{ cfpg] JolQmnfO{ lghn] ;f]w]sf] k|Zgsf]
hjfkm lbg' / dfu]sf] sfuhkq lbg' jf b]vfpg' / cfjZos ;xof]u
k'¥ofpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd hf“ra'em ug{ vl6Psf] sd{rf/Ln] To;/L
vl6Psf] ldltn] kGw| lbgleq To:tf] ejg lgdf{0f ;DaGwdf cfjZos
hf“ra'em u/L cfÇgf] ;'emfj ;lxtsf] k|ltj]bg k|d'v k|zf;sLo clws[t
;dIf k]z ug{' kg]{5 . k|d'v k|zf;sLo clws[tn] To:tf] k|ltj]bg ;ft
lbgleq cWoIf jf k|d'v ;dIf k]z ug{' kg]{5 .

(53)
 -$_ pkbkmf -@_ adf]lhd k]z ePsf] k|ltj]bg cg';f/ s;}n]
pkbkmf -!_ ljk/Lt ejg lgdf{0f u/]sf] jf ul//x]sf] kfOPdf cWoIf jf
k|d'vn] ;f] ejg jf To;sf] s'g} efu eTsfpg] cfb]z lbg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhd k]z ePsf] k|ltj]bg cg';f/ s;}n] o;
P]g adf]lhd gS;f kf; gu/L jf kf; ePsf] gS;fdf :jLs[lt a]u/ x]/km]/
u/L ejg lgdf{0f u/]sf] jf ul//x]sf] 7x/]df gS;f kf; gu/L ejg
agfPsf] eP kf“r nfv ?k}of“;Dd / kf; ePsf] gS;fdf :jLs[lt a]u/
x]/km]/ u/L ejg agfPsf] eP b'O{ nfv ?k}of“;Dd hl/afgf u/L cWoIf jf
k|d'vn] ;f] ejg jf To;sf] s'g} efu eTsfpg] cfb]z lbg]5 .
-^_ pkbkmf -$_ jf -%_ adf]lhd cfb]z lbg'cl3 cWoIf jf k|d'vn]
To:tf] ejg lgdf{0f ug]{ JolQmnfO{ cfÇgf] ;kmfO k]z ug]{ dgfl;a df}sf
lbg' kg]{5 .
$) k'g/fj]bg M bkmf #( sf] pkbkmf -$_ jf -%_ adf]lhd cWoIf jf k|d'vn]
lbPsf] cfb]zdf lrQ ga'‰g] JolQmn] To:tf] cfb]zsf] ;"rgf kfPsf] ldltn]
k}“tL; lbgleq lhNnf cbfntdf k'g/fj]bg lbg ;Sg]5 / To:tf]
k'g/fj]bgsf] ;DaGwdf lhNnf cbfntaf6 ePsf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
$!= ejg, ;+/rgf eTsfpg] / nfu]sf] vr{ c;'n ug]{ M -!_ bkmf #( sf]
pkbkmf -$_ jf -%_ adf]lhd s'g} ejg, ;+/rgf jf To;sf] s'g} efu
eTsfpg] cfb]z ePdf To:tf] cfb]z pk/ bkmf $) adf]lhd k'g/fj]bg
k/]sf]df lhNnf cbfntaf6 To:tf] ejg jf To;sf] s'g} efu eTsfpg] u/L
lg0f{o ;b/ ePsf] ldltn] k}“tL; lbgleq / k'g/fj]bg gk/]sf]df k'g/fj]bg
ug]{ Dofb gf3]sf] ldltn] k}“tL; lbgleq ;DalGwt JolQmn] cWoIf jf
k|d'vsf] cfb]z jf lhNnf cbfntsf] lg0f{o adf]lhd To:tf] ejg, ;+/rgf
jf To:sf] s'g} efu eTsfpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofbleq ;DalGwt JolQmn] To:tf]
ejg, ;+/rgf jf To;sf] s'g} efu geTsfPdf ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfn] g} To:tf] ejg, ;+/rgf jf To;sf] s'g} efu eTsfpg]5 /
To;/L eTsfp“bf nfu]sf] vr{ ;DalGwt JolQmaf6 c;'n pk/ ul/g]5 .
$@= gS;f kf; ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg of] P]g k|f/De x'g'cl3 tTsfn k|rlnt sfg"g adf]lhd
gS;f kf; ug{' kg]{df gS;f kf; gu/L jf kf; ePsf] gS;fdf :jLs[lt
a]u/ x]/km]/ u/L agfPsf] ejgsf] xsdf ejg lgdf{0f ;DaGwL dfkb08 /
;+lxtf kfngf ePsf] /x]5 eg] gu/kflnsfn] of] P]g k|f/De ePkl5 Ps
k6ssf] nflu b]xfosf] Joj:yf u/L gS;f kf; ug{ jf kf; ePsf] gS;fdf
x]/]km]/ ug{ :jLs[lt lbg ;Sg]5 M–

(54)
 -s_ ;DalGwt JolQmnfO{ k}“tL; lbgsf] Dofb lbO{ k|df0f;fy
b/vf:t lbgsf] nflu ;fj{hlgs ;"rgf k|sfzg ug]{,
-v_ v08 -s_ df plNnlvt Dofbleq b/vf:t kg{ cfPdf
:ynut ¿kdf k|fljlws hf“ra'em u/L tyf ;f“w ;“lwof/
;d]t;“u a'emL ejg lgdf{0f ;DaGwL dfkb08 / ;+lxtf
kfngf eP gePsf] eGg] ;DaGwdf olsg ug]{,
-3_ ejg lgdf{0f ;DaGwL dfkb08 / ;+lxtf k"/f u/]sf]
olsg ePdf xfn gS;f kf; ug{ jf :jLs[t gS;f
x]/km]/ ug{sf] nflu nfUg] b:t'/sf] t]Aa/ b:t'/ lng] .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ckf6{d]G6,
xfplh·, xf]6]n tyf cGo Jofj;flos ejgsf] xsdf ;f] Joj:yf nfu" x'g]
5}g .
$#= /fli6«o ejg;+lxtf kfng ug{', u/fpg' kg]{ M -!_ ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfn] bkmf @& adf]lhd ejgsf] gS;f kf; ubf{ g]kfn ;/sf/n]
lgwf{/0f u/] cg';f/sf] /fli6«o ejg;+lxtfsf] kfngf ug{', u/fpg' kg]{5 .
-@_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /fli6«o
ejg;+lxtfsf] cwLgdf /xL yk dfkb08 agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
$$= /fli6«o tyf k|fb]lzs dfkb08 cjnDag ug{' kg]{ M -!_ ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfn] ;8s, ef}lts k"jf{wf/, PsLs[t a:tL ljsf; tyf zx/L
of]hgf, e"–pkof]u of]hgf, pkef]Uo ;]jf, ;fdflhs ;]jf tyf k"jf{w f/sf]
lgdf{0f, ;~rfng jf Joj:yfkg ubf{ g]kfn ;/sf/ / k|b]z ;/sf/n] ;f]
ljifodf tf]s]sf] /fli6«o tyf k|fb]lzs dfkb08 cjnDag ug{' kg]{5 .
-@_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /fli6«o
tyf k|fb]lzs dfkb08eGbf sd gx'g] u/L yk dfkb08 agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
$%= ;8ssf] clwsf/If]q tf]Sg ;Sg] M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn]
cfÇgf] If]qleq :yfgLo ;8ssf] bfof“ afof“sf] clwsf/If]q -/fO6 ckm j]_
sf] ;Ldf tf]Sg ;Sg]5 .
-@_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] /fli6«o tyf k|b]z :t/Lo
;8ssf] bfof“ afof“ clwsf/If]q -/fO6 ckm j]_ sf] dfkb08 kfngf ug{',
u/fpg' kg]{5 .
-#_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhdsf]
;8ssf] clwsf/If]qleq ag]sf ;+/rgf h'g;'s} avt x6fpg jf eTsfpg
cfb]z lbg ;Sg]5 .

(55)
 -$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lbPsf] cfb]z cg';f/ s'g} JolQm, ;+:yf
jf lgsfon] To:tf] ;+/rgf gx6fPdf jf geTsfPdf ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfn] To:tf] ;+/rgf cfkm} x6fpg jf eTsfpg ;Sg]5 / o;/L
x6fpg jf eTsfpg nfu]sf] vr{ ;DalGwt JolQm, ;+:yf jf lgsfoaf6
c;'n pk/ ug]{5 .
-%_ of] P]g k|f/De ePkl5 pkbkmf -!_ adf]lhd Psk6s tf]lsPsf]
;8ssf] bfof“ afof“ clwsf/If]q -/fO6 ckm j]_ kl/jt{g ubf{ s;}sf] hUuf
jf ;f] hUufdf ag]sf] ;+/rgf To;/L kl/jt{g ul/Psf] clwsf/If]qleq kg{
uPdf To:tf] hUuf k|fKt ubf{ jf ;f] hUufleqsf] ;+/rgf x6fp“bf jf
eTsfp“bf Ifltk"lt{ lbg' kg]{5 .
kl/R5]b–*
Goflos sfo{ ;DaGwL Joj:yf
$^= Goflos ;ldlt M ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfdf ;+ljwfgsf] wf/f @!&
adf]lhdsf] Ps Goflos ;ldlt /xg]5 .
$&= Goflos ;ldltsf] clwsf/If]q M -!_ Goflos ;ldltnfO{ b]xfosf ljjfbsf]
lg¿k0f ug]{ clwsf/ x'g]5 M–
-s_ cfnLw'/, af“w k}gL, s'nf] jf kfgL3f6sf] af“8kmf“8 tyf
pkof]u,
-v_ csf{sf] afnL gf]S;fgL u/]sf],
-u_ r/g, 3f“;, bfp/f,
-3_ Hofnf dh'/L glbPsf],
-ª_ 3/kfn'jf kz'kIfL x/fPsf] jf kfPsf],
-r_ h]i7 gful/ssf] kfngkf]if0f tyf x]/rfx gu/]sf],
-5_ gfafns 5f]/f 5f]/L jf klt–kTgLnfO{ OHht cfdb
cg';f/ vfg nfpg jf lzIff bLIff glbPsf],
-h_ jflif{s kRrL; nfv ?k}of“;Ddsf] lauf] ePsf] 3/ axfn
/ 3/ axfn ;'ljwf,
-em_ cGo JolQmsf] 3/, hUuf jf ;DkltnfO{ c;/ kg]{ u/L
?v la?jf nufPsf],
-`_ cfÇgf] 3/ jf an];Laf6 csf{sf] 3/, hUuf jf
;fj{hlgs af6f]df kfgL emf/]sf],

(56)
 -6_ ;“lwof/sf] hUuf tkm{ ‰ofn /fvL 3/ agfpg' kbf{
sfg"g adf]lhd 5f]8\g' kg]{ kl/df0fsf] hUuf g5f]8L
agfPsf],
-7_ s;}sf] xs jf :jfldTjdf eP klg k/fk"j{b]lv ;fj{hlgs
¿kdf k|of]u x'“b} cfPsf] af6f], j:t'efp lgsfNg] lgsf;,
j:t'efp r/fpg] rf}/, s'nf], gx/, kf]v/L, kf6L kf}jf,
cGToli6 :yn, wfld{s :yn jf cGo s'g} ;fj{hlgs
:ynsf] pkof]u ug{ glbPsf] jf afwf k'¥ofPsf],
-8_ ;ª\3Lo jf k|b]z sfg"gn] :yfgLo txaf6 lg¿k0f x'g]
egL tf]s]sf cGo ljjfb .
-@_ Goflos ;ldltnfO{ b]xfosf ljjfbx¿df d]nldnfksf]
dfWodaf6 dfq ljjfbsf] lg¿k0f ug]{ clwsf/ x'g]5 M–
-s_ ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos afx]s Psfsf] xssf]
hUuf csf]{n] rfkL, ldrL jf 3';fO{ vfPsf],
-v_ ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos afx]s cfÇgf] xs
gk'Ug] c?sf] hUufdf 3/ jf s'g} ;+/rgf agfPsf],
-u_ klt–kTgLaLrsf] ;DaGw ljR5]b,
-3_ c·e· afx]ssf] a9Ldf Ps jif{;Dd s}b x'g ;Sg]
s'6lk6,
-ª_ ufnL a]OHhtL,
-r_ n'6lk6,
-5_ kz'kIfL 5f8f 5f8]sf] jf kz'kIfL /fVbf jf kfNbf
nfk/afxL u/L c?nfO{ c;/ kf/]sf],
-h_ c?sf] cfjf;df cglws[t k|j]z u/]sf],
-em_ csf{sf] xs ef]udf /x]sf] hUuf cfafb jf ef]u rng
u/]sf],
-`_ WjgL k|b'if0f u/L jf kmf]xf]/d}nf Çof“sL l5d]sLnfO{ c;/
k'¥ofPsf],
-6_ k|rlnt sfg"g adf]lhd d]nldnfk x'g ;Sg] JolQm afbL
eO{ bfo/ x'g] cGo b]jfgL / Ps jif{;Dd s}b x'g ;Sg]
kmf}hbf/L ljjfb .

(57)
 -#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ljjfbsf] ;DaGwdf kIfn] rfx]df l;w}
cbfntdf d'2f bfo/ ug{ afwf k/]sf] dflgg] 5}g .
-$_ o; bkmfdf plNnlvt ljjfbdf k|rlnt sfg"gdf d'2f x]g]{
lgsfo ;dIf lgj]bg lbg] s'g} xbDofb tf]lsPsf]df ;f]xL Dofbleq / s'g}
xbDofb gtf]lsPsf]df To:tf] sfo{ ePsf] eP u/]sf] ldltn] k}“tL; lbgleq
Goflos ;ldlt ;dIf lgj]bg lbg'kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf nflu lgj]bg eGgfn] ph'/L jf
lkm/fbnfO{ ;d]t hgfp“5 .
$*= clwsf/If]qsf] k|of]u M -!_ Goflos ;ldltsf] clwsf/If]qsf] k|of]u Goflos
;ldltsf] ;+of]hs / ;b:ox¿n] ;fd"lxs ¿kn] ug]{5g\ / ax'dtsf] /fo
Goflos ;ldltsf] lg0f{o dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Goflos
;ldltsf] ;+of]hs / csf]{ Ps hgf ;b:osf] pkl:ylt ePdf ljjfbsf]
sf/afxL / lsgf/f ug{ ;lsg]5 .
-#_ Goflos ;ldltsf] ;+of]hs afx]s c? b'O{ hgf ;b:osf]
pkl:ylt ePdf ljjfbsf] lsgf/f ug{ afx]s c? sf/afxL ug{ ;lsg]5 .
-$_ s'g} sf/0fn] ;+of]hssf] kb l/Qm ePdf Goflos ;ldltdf
/x]sf cGo b'O{ hgf ;b:osf] ;j{;Ddltdf ljjfbsf] sf/afxL / lsgf/f ug{
;lsg]5 .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g}
ljjfbsf] ;DaGwdf Goflos ;ldltsf] ;+of]hs jf s'g} ;b:osf] lghL
;/f]sf/ jf :jfy{ uf“l;Psf] jf To:tf] ;+of]hs jf ;b:osf] gftfleqsf
JolQm ljjfbsf] kIf ePdf lghaf6 ;f] ljjfbsf] sf/afxL / lsgf/f x'g
;Sg] 5}g .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd s'g} ;+of]hs jf ;b:on] x]g{ gldNg]
ljjfbsf] xsdf To:tf] ;+of]hs jf ;b:o afx]ssf cGo ;b:on] ljjfbsf]
sf/afxL / lsgf/f ug{ ;Sg]5g\ . ;+of]hs / ;a} ;b:on] To:tf] ljjfbsf]
sf/afxL / lsgf/f ug{ gldNg] ePdf ;DalGwt ;efn] tLg hgf ;b:onfO{
;f] ljjfbsf] dfq sf/afxL / lsgf/f ug]{ u/L tf]Sg' kg]{5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhdsf] ljjfbsf] sf/afxL / lsgf/f ubf{ tLg
hgf ;b:odWo]sf] h]i7 ;b:on] Goflos ;ldltsf] ;+of]hs eO{ sfd ug]{5 .

(58)
$(= Gofo ;Dkfbgsf] k|lqmof M -!_ Goflos ;ldltn] cfkm" ;dIf k]z ePsf]
ljjfbsf] lgj]bg btf{ u/L btf{sf] lg:;f ;DalGwt kIfnfO{ pknAw u/fpg'
kg]{5 .
-@_ Goflos ;ldltn] cfkm" ;dIf k]z ePsf] ljjfbsf] lgj]bgsf]
sf/afxL / lsgf/f ubf{ ;Dej eP;Dd d]nldnfk ug{ k|f]T;flxt u/L b'j}
kIfsf] ;xdltdf ldnfkq u/fpg' kg]{5 . kIfx¿lar ldnfkq x'g g;s]df
bkmf $& sf] pkbkmf -!_ df plNnlvt ljjfbdf Goflos ;ldltn] sfg"g
adf]lhd ljjfbsf] sf/afxL / lsgf/f ug{' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ldnfkq u/fp“bf Goflos ;ldltn] cfkm"n]
;"rLs[t u/]sf] d]nldnfkstf{af6 u/fpg' kg]{5 .
-$_ Goflos ;ldltn] bkmf $& sf] pkbkmf -@_ df plNnlvt
ljjfbdf k|ltafbL pkl:yt ePsf] ldltn] tLg dlxgfleq d]nldnfksf]
dfWodaf6 6'ª\Uofpg' kg]{5 . ;f] cjlwleq d]nldnfk x'g g;s]df ;f]xL
Joxf]/f pNn]v u/L kIfnfO{ cbfnt hfg ;'gfO{ ljjfb / ;f] ;“u ;DalGwt
ldl;n sfuh / k|df0f ;d]t ;DalGwt cbfntdf k7fOlbg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd kIf xflh/ x'g cfPdf ;DalGwt cbfntn]
k|rlnt sfg"g adf]lhd ;f] d'2fsf] sf/afxL / lsgf/f ug{' kg]{5 .
-^_ Goflos ;ldltn] cfkm" ;dIf k/]sf] ljjfbdf afbLn] k|ltafbLsf]
gfddf s'g} a}°, sDkgL, ljQLo ;+:yf jf cGo s'g} lgsfodf /x]sf] vftf,
lgIf]k jf k|ltjfbLn] kfpg] s'g} /sd oyfl:yltdf /fvL s;}nfO{ e'QmfgL
gug{ gu/fpg jf k|ltafbLsf] xs ef]usf] s'g} crn ;Dklt s;}nfO{ s'g}
klg Joxf]/fn] xs x:tfGt/0f ug{af6 /f]Ssf ug{sf] nflu lgj]bg lbPsf]df
Goflos ;ldltn] k|f/lDes hf“ra'emaf6 ;f] adf]lhd ug{ pko'Qm b]v]df
cjlw tf]sL /f]Ssfsf] nflu ;DalGwt lgsfodf n]vL k7fpg ;Sg]5 /
To;/L n]vL k7fPsf]df ;f] adf]lhd /f]Ssf u/L To;sf] hfgsf/L Goflos
;ldltnfO{ lbg' kg]{5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhd /f]Ssf ePsf]df k|ltafbLn] To:tf] /f]Ssf
km's'jf ug{sf] nflu Goflos ;ldlt ;dIf lgj]bg lbPdf ;f] ;ldltn] To:tf]
lgj]bg adf]lhd /f]Ssf km's'jf ug{ dgfl;a b]v]df /f]Ssf km's'jfsf] nflu
;DalGwt lgsfodf n]vL k7fpg ;Sg]5 / To;/L n]vL k7fPsf]df ;f]
adf]lhd /f]Ssf km's'jf u/L To;sf] hfgsf/L Goflos ;ldltnfO{ lbg' kg]{5 .
-*_ bkmf $& adf]lhd Goflos ;ldltn] clwsf/If]q k|of]u ubf{ klt
kTgL larsf] jf h]i7 gful/ssf] ;+/If0f ;DaGwL ljjfbdf kLl8t, lghsf]
gfafns ;Gtfg jf lgh;“u cfl>t cGo s'g} JolQmsf] lxtsf] nflu
;DalGwt kIfnfO{ b]xfosf] cGtl/d ;+/If0ffTds cfb]z ;d]t lbg ;Sg]5 M–

(59)
 -s_ kLl8tnfO{ lgh a;L cfPsf] 3/df a;f]af; ug{ lbg,
vfg nfpg lbg, s'6lk6 gug{ tyf lzi6 / ;Eo
Jojxf/ ug{,
-v_ kLl8tnfO{ zf/Ll/s jf dfgl;s rf]6 k'u]sf] ePdf
pkrf/ u/fpg,
-u_ kLl8tnfO{ cnu ¿kdf a;f]af;sf] k|aGw ug{' kg]{
b]lvPdf ;f]sf] Joj:yf ug{ / To;/L cnu a:bf lghsf]
e/0fkf]if0fsf] nflu plrt Joj:yf ug{,
-3_ kLl8tnfO{ ufnLunf}h ug]{, wDsL lbg] jf c;Eo Jojxf/
ug]{ sfo{ gug{, gu/fpg,
-ª_ kLl8tsf] lxt / ;'/Iffsf] nflu cGo cfjZos /
pko'Qm s'/f ug{ jf u/fpg .
-(_ bkmf $& adf]lhdsf] s'g} ljjfb ;DaGwdf Goflos ;ldltdf
s'g} lgj]bg k/]sf]df k|rlnt sfg"gdf d'2f x]g]{ lgsfo ;dIf k|ltafbL
pkl:yt x'g' kg]{ Dofb lsl6Psf] eP ;f]xL Dofbleq / Dofb lsl6Psf]
gePdf af6fsf Dofb afx]s kGw| lbgleq k|ltafbL cfkm} jf cfÇgf] jf/];
dfkm{t lnlvt Joxf]/f ;lxt Goflos ;ldlt ;dIf pkl:yt x'g' kg]{5 .
-!)_ bkmf $& adf]lhdsf] ljjfbdf Goflos ;ldltn] d]nldnfk
u/fpg] k|of]hgsf] nflu k|To]s j8fdf d]nldnfk s]Gb| u7g ug{ ;Sg]5 .
-!!_ s'g} j8fdf PseGbf a9L d]nldnfk s]Gb| ePdf Goflos
;ldltn] ljjfbsf] kIfx¿n] /f]h]sf] jf ;f] ljifodf kIfx¿aLr ;xdlt
gePdf ;f] j8fsf] s'g} d]nldnfk s]Gb|df d]nldnfkåf/f ljjfb ;dfwfgsf]
nflu k7fpg ;Sg]5 .
-!@_ Goflos ;ldltn] ljjfbsf] lgj]bgdf sf/afxL / lsgf/f ubf{
lgj]bgsf] btf{, To:tf] ljjfbsf] cfjZos hf“ra'em tyf sf/afxL, Dofb
tfd]nL, kIfx¿ pkl:yt u/fpg] tyf ldnfkq u/fpg] k|lqmof, ljjfbsf]
lsgf/f ug{' kg]{ cjlw, nut s§f ug]{ nufotsf ljjfbsf] lg¿k0f ;DaGwL
cGo sfo{ljlw :yfgLo sfg"g adf]lhd x'g]5 .
%)= lnlvt hfgsf/L lbg' kg]{ M Goflos ;ldltaf6 ljjfbsf] clGtd lg0f{o
ePsf] ldltn] k}“tL; lbgleq ;DalGwt kIfnfO{ ;f] lg0f{osf] k|dfl0ft
k|ltlnlk pknAw u/fpg' kg]{5 .

(60)
%!= k'g/fj]bg ug{ ;Sg] M Goflos ;ldltaf6 ePsf] lg0f{odf lrQ ga'‰g] kIfn]
lg0f{osf] hfgsf/L kfPsf] ldltn] k}“tL; lbgleq ;DalGwt lhNnf cbfntdf
k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
%@= ldnfkq jf lg0f{o sfof{Gjog ug]{ M -!_ sfo{kflnsfn] Goflos ;ldltaf6
ePsf] ldnfkq jf lg0f{osf] tTsfn sfof{Gjog ug{', u/fpg' kg]{5 .
-@_ Goflos ;ldltaf6 ePsf] ldnfkq jf lg0f{o sfof{Gjog
;DaGwL cGo Joj:yf :yfgLo sfg"g adf]lhd x'g]5 .
%#= clen]v /fVg' kg]{ M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] Goflos ;ldltaf6
ldnfkq jf lg0f{o ePsf ljjfb;“u ;DalGwt lnvt, ldnfkq jf lg0f{osf]
clen]v Jojl:yt / ;'/lIft ¿kdf /fVg' kg]{5 .
-@_ Goflos ;ldltn] cfkm"n] u/]sf] sfdsf] jflif{s ljj/0f cWoIf
jf k|d'v dfkm{t ;DalGwt ;efdf k]z ug{' kg]{5 .
kl/R5]b–(
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] ljQLo clwsf/If]q
%$= sfg"g adf]lhd afx]s s/ nufpg, p7fpg jf C0f lng gkfpg] M sfg"g
adf]lhd afx]s ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf] clwsf/If]qleq s'g}
s/ nufpg, p7fpg / C0f lng kfpg] 5}g .
%%= PsLs[t ;DklQ s/ / 3/ hUuf s/ M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn]
cfÇgf] clwsf/If]qleq PsLs[t ;DklQ s/ jf 3/hUuf s/ nufpg]5 .
t/ @)&% ;fn ;fpg ! ut]b]lv PsLs[t ;DklQ s/ dfq nufpg'
kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu æPsLs[t ;DklQ s/Æ eGgfn]
ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] If]qleq s'g} JolQmsf] :jfldTjdf /x]sf]
;Dk"0f{ 3/ / hUufsf] PsLs[t ¿kdf lx;fa u/L nufOg] ;DklQ s/nfO{
hgfp“5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s/ nufp“bf b]xfosf ljifonfO{ cfwf/
lng' kg]{5 M–
-s_ 3/ hUufsf] cfsf/, k|sf/, agf}6 / pkof]u jf crn
;DklQsf] pTkfbgzLn pkof]usf] cj:yf,
-v_ gful/ssf] hLjg:t/, cfly{s:t/ / s/ ltg{ ;Sg]
Ifdtf,

(61)
 -u_ crn ;DklQsf] k|rlnt ahf/ d"No tyf x|f; d"No,
-3_ ;efn] pko'Qm 7fg]sf cGo cfwf/ .
-#_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] :yfgLo sfg"g adf]lhd dfkb08
agfO{ PsLs[t ;DklQ s/df 5'6 lbg ;Sg]5 .
%^= e"lds/ -dfnkf]t_ M ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf] If]qleqsf]
hUufdf To:tf] hUufsf] pkof]usf cfwf/df e"lds/ -dfnkf]t_ nufpg]5 .
t/ PsLs[t ;DklQ s/ nufPsf] cj:yfdf e"lds/ -dfnkf]t_
nufOg] 5}g .
%&= 3/ hUuf axfn s/ M ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] If]qleq s'g} JolQm
jf ;+:yfn] ejg, 3/, k;n, Uof/]h, uf]bfd, 6x/f, 5Kk/, sf/vfgf, hUuf
jf kf]v/L k"/} jf cf+lzs tj/n] axfndf lbPsf]df ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfn] To:tf] axfn /sddf axfn s/ nufpg]5 .
%*= Joj;fo s/ M ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf] If]qleq Jofkf/,
Joj;fo jf ;]jfdf k"“hLut nufgL / cfly{s sf/f]af/sf] cfwf/df Joj;fo
s/ nufpg]5 .
%(= axfn la6f}/L z'Ns M ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf] If]qleq cfkm"n]
lgdf{0f, /]vb]v jf ;~rfng u/]sf] xf6, ahf/ jf k;n jf ;/sf/L
hUufdf ag]sf ;+/rgfsf] pkof]u afkt axfn la6f}/L z'Ns nufpg]5 .
^)= kfls{· z'Ns M ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf] If]qleq s'g}
;jf/LnfO{ kfls{· ;]jf pknAw u/fP afkt kfls{ª z'Ns nufpg ;Sg]5 .
^!= h8La'6L, sjf8L / hLjhGt' s/ M ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] If]qleq
s'g} JolQm jf ;+:yfn] pmg, vf]6f], h8La'6L, jgs; -v/_, sjf8L dfn,
k|rlnt sfg"g adf]lhd lgif]lwt hLjhGt' afx]ssf cGo d[t jf dfl/Psf]
hLjhGt'sf] xf8, ;Lª, Kjf“v, 5fnf jf o:t} k|s[ltsf] j:t'sf] Jofj;flos
pkof]u u/] afkt ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] h8La'6L, sjf8L tyf
hLjhGt' s/ nufpg]5 .
^@= ;]jf z'Ns M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf] If]qleq
;~rfngdf /x]sf s]ansf/, 6«]ls·, sfofls·, Sofgf]lg·, a~hL hDk,
lhkÇnfo/, ¥oflÇ6·, Kof/fUnfO{l8· nufotsf :yfgLo ko{6g, dgf]/~rhg
tyf ;fxl;s v]ns'b ;DaGwL ;]jf jf Joj;fodf ;]jf z'Ns nufpg]5 .
t/ csf]{ ufp“kflnsf jf gu/kflnsf;“usf] ;Ldf gbL jf PseGbf
a9L ufp“kflnsf jf gu/kflnsfnfO{ ;d]6]/ ;~rfng x'g] ;]jf jf

(62)
 Joj;fodf z'Ns nufp“bf ;DalGwt ufp“kflnsf jf gu/kflnsf;“u ;dGjo
ug{' kg]{5 .
-@_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] lgdf{0f, ;~rfng jf Joj:yfkg
u/]sf] :yfgLo k"jf{wf/ jf pknAw u/fPsf] b]xfosf] s'g} ;]jf pkof]u u/]
afkt ;DalGwt ;]jf k|bfos tyf ;]jfu|fxLnfO{ ;]jf z'Ns nufpg ;Sg]5 M–
-s_ vfg]kfgL, lah'nL, wf/f, cltly u[x, wd{zfnf,
k':tsfno, ;efu[x / To:t} cGo ;]jf ;'ljwf,
-v_ kmf]x/d}nf Joj:yfkg, ;/;kmfO, 9n lgsf;, ;8s aQL
h:tf ;]jf ;'ljwf,
-u_ zf}rfno, kfs{, :gfgu[x, kf}8L kf]v/L, Jofodzfnf,
u]i6xfp;, ko{6sLo :yn, 5fqaf; -xf]i6]n_, xf6 ahf/,
kz' awzfnf, zj bfxu[x, wf]jL3f6 / To:t} cGo ;'ljwf,
-3_ ;8s, a; kfs{, 9n, k'n, aQL h:tf ;]jf,
-ª_ crn ;DklQ jf cGo s'g} ljifosf] d"Nof°g ;DaGwL
;]jf,
-r_ l;kmfl/; ;DaGwL s'g} ;]jf .
-#_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] pkbkmf -!_ / -@_ df plNnlvt
;]jf ;'ljwf pknAw u/fpg] jf To:tf] ;]jf ;'lawf pkof]u u/] afkt nfUg]
;]jf z'Ns p7fpg] sfo{ cfkm} ug{ jf Joj:yfkg s/f/ jf lghL If]q dfkm{t
u/fpg ;Sg]5 .
^#= s/, z'Ns jf b:t'/ nufpg gkfpg] M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn]
k|rlnt sfg"g adf]lhd s"6gLlts lgof]u jf s"6gLlt1nfO{ s/ gnfUg]
ljifodf s/ nufpg ;Sg] 5}g .
-@_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] j}b]lzs C0f jf ;xfotfaf6
;~rflnt kl/of]hgfsf nflu g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/, ljZjljBfno,
;/sf/L c:ktfn, ;/sf/L :jfldTjsf k|lti7fg jf ljsf; ;ldltåf/f
ljb]zaf6 k}7f/L ePsf dfn;fdfgdf s'g} klg lsl;dsf] s/, z'Ns jf
b:t'/ nufpg kfpg] 5}g .
-#_ ufp“kflnsf jf gu/kflnfsfn] tf]s]sf] cjlwleq ;fd"lxs
cfjf; jf ;+o'Qm cfjf; cGtu{t lgdf{0f ePsf cfjf; laqmL geO{ af“sL
/x]sf] :6sdf PsLs[t ;DklQ s/ nfUg] 5}g .

(63)
 t/ To;/L laqmL gePsf] :6ssf] s'g} k|sf/n] pkof]u ePsf]df
To:tf] :6sdf s/ nfUg]5 .
-$_ g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf]
:jLs[lt lnO{ lgdf{0f ePsf] ;+o'Qm cfjf; jf ;fd"lxs cfjf;sf] ;fd"lxs
pkef]udf /xg] j];d]06, au}“rf, kfls{· tyf ;8s If]qdf PsLs[t ;DklQ
s/ nufOg] 5}g .
^$= k|b]z / ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] bf]xf]/f] clwsf/If]qleqsf s/
lgwf{/0f, ;°ng tyf af“8kmf“6 M -!_ k|b]z / ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfsf] If]qflwsf/leq /x]sf b]xfosf s/sf] b/ lgwf{/0f / ;°ng
b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ;jf/L ;fwg s/sf] b/ lgwf{/0f tyf ;°ng k|b]zn]
ug]{,
t/ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] 6f“uf, l/S;f, c6f]
l/S;f / O{–l/S;fsf] ;jf/L s/sf] b/ lgwf{/0f tyf
;°ng u/L cfÇgf] sf]ifdf hDdf ug{ ;Sg]5 .
-v_ 3/hUuf /lhi6«]zg z'Nssf] b/ k|b]zn] lgwf{/0f ug]{ /
;f]sf] ;°ng ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] ug]{,
-u_ lj1fkg s/sf] b/ lgwf{/0f / ;°ng ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfn] ug]{,
-3_ dgf]/~hg s/sf] b/ / ;°ng ug]{ tl/sf k|b]zn]
lgwf{/0f ug]{ / ;f]sf] ;°ng ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfn] ug]{,
-ª_ ko{6g z'Nssf] b/ lgwf{/0f tyf ;°ng ;DaGwdf b]xfo
adf]lhd ug]{ M–
-!_ kbofqf tyf ko{6g z'Nssf] b/ k|b]zn] lgwf{/0f
/ ;°ng ug]{,
-@_ pBfg, kfs{, lrl8ofvfgf, P]ltxfl;s tyf
k'/ftflŒjs ;Dkbf, ;·|fxno h:tf ;Dkbf
pkof]usf] k|j]z z'Ns ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfn] lgwf{/0f / ;°ng ug]{ .
-r_ 9'·f, lu§L, :n]6, afn'jf, r'g9'·f, v/L9'·f, ce|v /
bxQ/ axQ/df k|fs[lts ;|f]t s/sf] b/ / k|lqmof

(64)
 k|b]zn] lgwf{/0f ug]{ / ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn]
;°ng ug]{ .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg kj{tf/f]x0f
z'Ns / /fli6«o lgs'~h, jGohGt' cf/If tyf ;+/If0f If]qsf] k|j]z z'Nssf]
lgwf{/0f / ;°ng g]kfn ;/sf/n] Joj:yf u/] adf]lhd x'g]5 .
-#_ k|b]z / ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] o; bkmf adf]lhd
;°ng u/]sf] /fhZj hDdf ug{ k|b]z :t/df Ps sf]if /xg]5 / ;f] sf]ifdf
cfkm"n] ;°ng u/]sf] /fhZj cnu cnu ;|f]tsf] zLif{s v'Ng] u/L hDdf ug{'
kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] sf]ifdf hDdf ePsf] /fhZj /sd
;Gt'lnt / kf/bzL{ ¿kdf af“8kmf“6 ug{sf] nflu b]xfosf cfwf/ lng' kg]{5 M–
-s_ /fhZj pTklQsf] cfwf/,
-v_ /fhZj ;°ng nfut,
-u_ k|b]z / ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] hgtfnfO{ k'¥ofpg'
kg]{ ;]jfsf] If]q,
-3_ ul/aL, :yfgLo If]qut c;Gt'ng / c;dfgtf
Go"gLs/0f,
-ª_ cGo cfosf cfwf/x¿ .
^%= :yfgLo /fh:j k/fdz{ ;ldlt M -!_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfdf /fhZj
;DaGwL k/fdz{sf] nflu b]xfo adf]lhdsf] Ps :yfgLo /fhZj k/fdz{
;ldlt /xg]5 M–
-s_ pkfWoIf jf pkk|d'v – ;+of]hs
-v_ k|d'v k|zf;sLo clws[t – ;b:o
-u_ sfo{kflnsfn] tf]s]sf] sfo{kflnsfsf
;b:o dWo]af6 Ps hgf dlxnf ;lxt
b'O{ hgf – ;b:o
-3_ lghL If]qsf] pBf]u jfl0fHo ;DaGwL
dfGotfk|fKt ;+:yfsf] ufp“ jf gu/
txsf] cWoIf jf lghn] tf]s]sf]
k|ltlglw – ;b:o

(65)
 -ª_ 3/]n' tyf ;fgf pBf]u ;DaGwL
dfGotfk|fKt ;+:yfsf] gu/ jf ufp“
txsf] cWoIf jf lghn] tf]s]sf]
k|ltlglw – ;b:o

-r_ sfo{kflnsfsf] /fh:j dxfzfvf, ljefu

jf zfvf k|d'v – ;b:o ;lrj
-@_ /fh:j k/fdz{ ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ /fh:j ;DaGwL gLlt tyf sfg"gsf] th{'df, ;+zf]wg,
kl/dfh{g / ;f]sf] kl/kfngfsf ;DaGwdf cfjZos
k/fdz{ k|bfg ug]{,
-v_ /fh:jsf >f]t, bfo/f / b/ ;d]tsf] ljZn]if0f u/L
cfufdL cfly{s jif{df k|fKt x'g ;Sg] /fh:jsf] cg'dfg
ug]{,
-u_ /fh:jsf b/ / If]q nufotsf cfwf/df cfGtl/s
cfosf] ljZn]if0f / cg'dfg ug]{,
-3_ :yfgLo pBf]u tyf Joj;fo k|j4{g / /f]huf/L l;h{gfdf
of]ubfg lbg] lsl;dsf] s/ gLltsf] ;DaGwdf k/fdz{ lbg],
-ª_ s/ /fh:j, u}/s/ /fh:j, ;]jf z'Ns, b:t'/ cflbsf] b/
;DaGwdf k/fdz{ lbg],
-r_ /fh:j k|zf;g ;'wf/sf nflu cGo cfjZos k/fdz{
lbg] .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] cfjZostf cg';f/ ;DalGwt
If]qsf lj1 tyf cGo ;/f]sf/jfnfnfO{ ;ldltsf] a}7sdf cfdGq0f ug{
;lsg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f]
;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
^^= ;|f]t cg'dfg tyf ah]6 ;Ldf lgwf{/0f ;ldlt M -!_ ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfdf k|fKt x'g] cfGtl/s cfo, /fhZj af“8kmf“6af6 k|fKt x'g]
/sd, cg'bfg, C0f / cGo cfosf] k|If]k0f / ;f]sf] ;Gt'lnt ljt/0fsf]
vfsf tyf ah]6 ;Ldf lgwf{/0f ug{ b]xfo adf]lhdsf] ;|f]t cg'dfg tyf
ah]6 ;Ldf lgwf{/0f ;ldlt /xg]5 M–

(66)
 -s_ cWoIf jf k|d'v – ;+of]hs
-v_ pkfWoIf jf pkk|d'v – ;b:o
-u_ sfo{kflnsfsf ;b:ox¿dWo] dlxnf,
blnt jf cNk;ª\Vos ;d]tsf]
k|ltlglwTj x'g] u/L cWoIf jf k|d'vn]
tf]s]sf] rf/ hgf – ;b:o
-3_ k|d'v k|zf;sLo clws[t – ;b:o ;lrj

-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -u_ adf]lhd ;b:o tf]Sbf cWoIf jf
k|d'vn] cfkm" ;Dj4 /fhgLlts bn afx]ssf] ;b:o ;d]tnfO{ tf]Sg' kg]{5 .
t/ sfo{kflnsfdf cGo /fhgLlts bnsf] k|ltlglwTj gePsf]
cj:yfdf of] pkbkmfsf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/
b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ cfGtl/s cfo, /fh:j af“8kmf“6af6 k|fKt x'g] cfo,
g]kfn ;/sf/ tyf k|b]z ;/sf/af6 k|fKt x'g] ljQLo
x:tfGt/0f, cfGtl/s C0f tyf cGo cfosf] k|If]k0f ug]{,
-v_ /fli6«o tyf k|fb]lzs k|fyldstf / :yfgLo
cfjZostfnfO{ dWogh/ u/L k|If]lkt ;|f]t / ;fwgsf]
;Gt'lnt ljt/0fsf] vfsf to ug]{,
-u_ cfufdL cfly{s jif{sf] nflu ;|f]t cg'dfgsf] cfwf/df
ah]6sf] s'n ;Ldf lgwf{/0f ug]{,
-3_ ljifo If]qut ah]6sf] ;Ldf lgwf{/0f ug]{,
-ª_ g]kfn ;/sf/ tyf k|b]z ;/sf/af6 k|fKt dfu{bz{g,
:yfgLo cfly{s cj:yf, cfGtl/s cfosf] cj:yf
;d]tsf] cfwf/df ah]6 tyf sfo{qmdsf]
k|fyldsLs/0fsf cfwf/ to ug]{,
-r_ ljifo If]qut ah]6 th{'df ;DalGwt dfu{bz{g to ug]{,
-5_ ;|f]t cg'dfg tyf ah]6 ;Ldf lgwf{/0f ;DaGwdf :yfgLo
txsf] cfjZostf / lg0f{o adf]lhdsf cGo sfo{x¿ ug]{ .

(67)
 -$_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] a}7sdf cfjZostf cg';f/
;DalGwt sd{rf/L / ljifo lj1nfO{ cfdGq0f ug{ ;lsg]5 .
-%_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f]
;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-^_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] cfÇgf] sfo{ k|To]s jif{sf]
kmfu'g dlxgfleq ;DkGg ul/;Sg' kg]{5 / ah]6 k|If]k0f ubf{ cfufdL
cfly{s jif{kl5sf] yk b'O{ jif{sf] ;d]t ug{' kg]{5 .
-&_ pkbkmf -!_ adf]lhd tof/ ePsf] cfufdL cfly{s jif{sf] ah]6
;Ldf k|To]s jif{sf] r}q kGw| ut]leq k|d'v k|zf;sLo clws[tn]
ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf ljifout dxfzfvf, zfvf tyf j8f
;ldltnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
-*_ pkbkmf -&_ adf]lhd k|fKt ah]6sf] ;Ldfleq /xL ljifout
dxfzfvf, zfvf tyf j8f ;ldltn] ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] of]hgf,
cfof]hgf, sfo{qmd / cg'dflgt ah]6 th{'df u/L sfo{kflnsfdf k]z ug{' kg]{5 .
^&= ah]6 tyf sfo{qmd th{'df ;ldlt M -!_ bkmf ^^ adf]lhd lgwf{/0f ePsf]
cfosf] k|If]k0f / ljt/0fsf] vfsf / ah]6 ;Ldfdf cfwfl/t eO{ :yfgLo
txsf] jflif{s ah]6 tyf sfo{qmd th{'df ug{ b]xfo adf]lhdsf] ah]6 tyf
sfo{qmd th{'df ;ldlt /xg]5 M–
-s_ pkfWoIf jf pkk|d'v – ;+of]hs
-v_ ljifout If]q x]g]{ ufp“ sfo{kflnsf
tyf gu/ sfo{kflnsfsf ;b:ox¿ – ;b:o
-u_ k|d'v k|zf;sLo clws[t – ;b:o
-3_ of]hgf dxfzfvf, ljefu jf
zfvf k|d'v – ;b:o ;lrj
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ cfufdL cfly{s jif{sf] gLlt tyf sfo{qmdsf] k|:tfj
tof/ ug]{,
-v_ bkmf ^^ adf]lhdsf] ;ldltn] lbPsf] ah]6 ;Ldfleq /xL
ah]6 tyf sfo{qmdsf] k|fyldsLs/0f ug]{,

(68)
 -u_ ah]6 tyf sfo{qmdsf] k|:tfjnfO{ ljifoIf]qut ¿kdf
5nkmn ug]{ Joj:yf ldnfO{ clGtd k|:tfj tof/ u/L
sfo{kflnsfdf k]z ug]{,
-3_ of]hgf tyf sfo{qmddf bf]xf]/f]kgf x'g glbg] Joj:yf
ldnfpg] tyf of]hgf sfo{qmdlar cfk;L tfbfDotf tyf
kl/k"/stf sfod ug]{,
-ª_ ah]6 tyf sfo{qmd th{'df ;DaGwL :yfgLo txsf]
cfjZostf adf]lhdsf cGo sfo{x¿ ug]{ .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f]
;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
^*= C0f lng ;Sg] M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] /fli6«o k|fs[lts ;|f]t
tyf ljQ cfof]usf] l;kmfl/;sf] ;Ldfleq /xL ;DalGwt ;efaf6 :jLs[t
u/fO{ pTkfbgzLn, /f]huf/d"ns, cfGtl/s cfoj[l4 tyf k"“hLut sfo{sf]
nflu cfGtl/s C0f lng ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] C0f kRrL; jif{eGbf a9L cjlwsf]
nflu lng ;lsg] 5}g .
-#_ g]kfn ;/sf/af6 k|fKt C0f jf g]kfn ;/sf/ hdfgL eO{
lnPsf] C0f ;DalGwt ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn] lgwf{l/t cjlwleq
r'Qmf gu/]df g]kfn ;/sf/n] To:tf] ufp“kflnsf jf gu/kflnsfnfO{ pknAw
u/fpg] cg'bfgaf6 s§f u/L ;f] /sd k|fKt ug{ jf C0f e'QmfgL ul/lbg]5 .
-$_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] C0f lng] ;DaGwL cGo Joj:yf
;ª\3Lo sfg"g adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b–!)
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] cfly{s sfo{ k|0ffnL
^(= :yfgLo ;l~rt sf]if M -!_ k|To]s ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] cfÇgf]
Pp6f :yfgLo ;l~rt sf]if /xg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf]ifdf b]xfosf /sdx¿ /xg]5g\ M–
-s_ cfkm"n] p7fPsf] /fhZj tyf cfoaf6 k|fKt /sd,
-v_ /fhZj af“8kmf“6af6 k|fKt x'g] /sd,
-u_ g]kfn ;/sf/af6 k|fKt cg'bfg tyf cGo /sd,
-3_ k|b]z ;/sf/af6 k|fKt cg'bfg tyf cGo /sd,

(69)
 -ª_ s'g} JolQm, ;ª\3 jf ;+:yfaf6 k|fKt /sd,
-r_ /fli6«o k|fyldstfsf] cfwf/df ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfsf] nflu g]kfn ;/sf/n] ljb]zL ;/sf/,
lgsfo, ;ª\3 ;+:yf jf JolQmaf6 lnPsf] j}b]lzs
;xfotfaf6 pknAw u/fPsf] /sd,
-5_ cGo ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfaf6 k|fKt cg'bfg tyf
cGo /sd,
-h_ cfGtl/s C0faf6 k|fKt /sd,
-em_ cGo s'g} ;|f]taf6 k|fKt x'g] /sd .
-#_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] sf]ifdf hDdf x'g cfpg] ;a}
/sd s'g} a}ª\sdf vftf vf]nL hDdf ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf]ifdf hDdf ePsf] /sd vr{ ug]{
;DaGwL Joj:yf :yfgLo sfg"g adf]lhd x'g]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd sfg"g agfp“bf b]xfo adf]lhdsf /sd
afx]s cGo /sd ;f] sf]ifaf6 vr{ ug{ g;lsg] u/L agfpg' kg]{5 M–
-s_ ;efn] ;l~rt sf]ifaf6 vr{ ug]{ u/L :jLs[t u/]sf]
jflif{s ah]6 adf]lhdsf] /sd,
-v_ jflif{s ah]6 ljrf/fwLg /x]sf] cj:yfdf b}lgs sfo{
;~rfngsf] nflu k]ZsLsf ¿kdf To;/L ljrf/fwLg
ah]6df ljlgof]lht Joo /sdsf] a9Ldf Ps t[tLof+z
/sd,
-u_ cbfntsf] km};nf adf]lhd ufp“kflnsf jf gu/kflnsfn]
ltg{' jf a'emfpg' kg]{ /sd,
-3_ bkmf &) adf]lhdsf] cfsl:ds sf]ifsf] nflu ;efn]
tf]lslbPsf] /sd,
-ª_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] lnPsf] C0fsf] ltg{' kg]{
;fjfF tyf Aofhsf] /sd .
&)= cfsl:ds sf]if M ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] :yfgLo sfg"g adf]lhd
cfsl:ds sf]if :yfkgf u/L ;~rfng ug{ ;Sg]5 .
&!= ah]6 k]z / kfl/t ug]{ M -!_ pkfWoIf, pkk|d'v jf sfo{kflnsfn] tf]s]sf]
sfo{kflnsfsf] s'g} ;b:on] cfufdL cfly{s jif{sf] /fhZj / Joo -ah]6_

(70)
 sf] cg'dfg sfo{kflnsfaf6 :jLs[t u/fO{ c;f/ bz ut]leq ;efdf k]z
ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] jflif{s /fhZj / Joodf ut cfly{s
jif{sf] /fh:j / Joosf] oyfy{ ljj/0f, rfn' cfly{s jif{sf] clGtd ;Dddf
x'g] cfDbfgL / vr{sf] ;+zf]lwt cg'dfg tyf cfufdL cfly{s jif{sf] of]hgf
tyf sfo{qmd / cfo Joosf] cg'dflgt ljj/0f v'nfpg' kg]{5 .
-#_ ;efn] pkbkmf -!_ adf]lhd k]z ePsf] ah]6dfly sfo{tflnsf
agfO{ kGw| lbgleq 5nkmnsf] sfd ;DkGg ul/;Sg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd 5nkmn ;DkGg ePkl5 ;efn] ah]6
kfl/t ug{ jf ;'emfj ;lxt sfo{kflnsfdf k7fpg ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd ;'emfj ;lxt k|fKt ePsf] ah]6 pk/
sfo{kflnsfn] k'glj{rf/ u/L cfjZos kl/dfh{g ;lxt jf kl/dfh{g ug{'
kg]{ gb]lvPdf sf/0f ;lxt ;efdf kf“r lbgleq k'gM k]z ug{' kg]{5 .
-^_ ;efn] pkbkmf -!_ jf -%_ adf]lhd k]z ePsf] ah]6 c;f/
d;fGtleq kfl/t ul/;Sg' kg]{5 .
-&_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg klxnf]
lgjf{rgaf6 u7g ePsf] ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf kbflwsf/Ln] kb
axfnL u/]sf] b'O{ dlxgfleq ah]6 k]z ug{ / kfl/t ug{ afwf k/]sf] dflgg]
5}g .
-*_ k"/s cg'dfg tyf ah]6 ;DaGwL cGo Joj:yf :yfgLo sfg"g
adf]lhd x'g]5 .
&@= cfly{s jif{ / cfo Joosf] n]vf M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn]
k|To]s jif{sf] ;fpg Ps ut]b]lv cfufdL jif{sf] c;f/ d;fGt;Ddsf]
cjlwnfO{ cfly{s jif{ sfod u/L cfo / Joosf] lx;fa /fVg' kg]{5 .
-@_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] g]kfn ;/sf/n] lgwf{/0f u/]
adf]lhdsf] cfo / Joosf] juL{s/0f tyf vr{ zLif{s ;DaGwL Joj:yf
cjnDag ug{' kg]{5 .
-#_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Joj:yf
cjnDag ubf{ d"n zLif{sdf km/s gkg]{ u/L cfo tyf Joosf] yk
juL{s/0f ug{ ;Sg]5 .
&#= vr{ ug]{ clVtof/L / sfo{ljlw M -!_ ;efaf6 ah]6 :jLs[t ePsf] ;ft
lbgleq k|d'v jf cWoIfn] k|d'v k|zf;sLo clws[tnfO{ ah]6sf] vr{ ug]{
clVtof/L k|bfg ug{' kg]{5 .

(71)
 -@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] clVtof/L k|fKt ePsf] kGw| lbgleq
k|d'v k|zf;sLo clws[tn] ;DalGwt dxfzfvf jf zfvf k|d'v / j8f
;lrjnfO{ sfo{qmd / ah]6;lxt k|rlnt sfg"g adf]lhd vr{ ug]{ clVtof/L
lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd clVtof/L k|fKt ePsf] /sd :jLs[t
ah]6sf] kl/lwleq /xL k|rlnt sfg"g adf]lhd vr{ ug]{, n]vf /fVg] jf
/fVg nufpg], n]vfk/LIf0f u/fpg], a]?h' km5of}{6 ug]{ ;d]tsf] n]vf
;DaGwL ;Dk"0f{ pQ/bfloTj clVtof/ k|fKt clwsf/Lsf] x'g]5 .
-$_ :yfgLo ;l~rt sf]ifsf] ;~rfng ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfsf] k|d'v k|zf;sLo clws[t / n]vf k|d'v tyf lhNnf ;dGjo
;ldltsf] sf]ifsf] ;~rfng lhNnf ;dGjo clwsf/L / n]vf k|d'vn] ug]{5 .
-%_ vr{ vftfsf] ;~rfng ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] k|d'v
k|zf;sLo clws[t jf lghn] tf]s]sf] clws[t :t/sf] sd{rf/L / n]vf
k|d'v jf lghn] tf]s]sf] n]vfsf] sd{rf/L tyf lhNnf ;dGjo ;ldltsf]
lhNnf ;dGjo clwsf/L jf lghn] tf]s]sf] clws[t :t/sf] sd{rf/L / n]vf
k|d'v jf lghn] tf]s]sf] n]vfsf] sd{rf/Ln] ug]{5 .
-^_ k|d'v k|zf;sLo clws[tn] :jLs[t ah]6 vr{ ubf{ lgoldttf,
ldtJolotf, sfo{bIftf, k|efjsfl/tf / cf}lrTo sfod ug{ cfjZos
Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-&_ sfo{kflnsfn] ;efaf6 :jLs[t ;Ldf / zLif{s aflx/ uO{ ah]6
vr{ ug{ kfpg] 5}g .
&$= ;fj{hlgs vl/b ug]{ M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] ;fj{hlgs vl/b
ug{' kbf{ ;ª\3Lo ;fj{hlgs vl/b P]g adf]lhd ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] P]gsf] cwLgdf /xL ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfn] ;fj{hlgs vl/b lgodfjnL agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
&%= ;l~rt sf]ifdf hDdf x'g] M Ps cfly{s jif{df vr{ x'g g;sL af“sL /x]sf]
/sd cfly{s jif{sf] cGTodf ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] ;l~rt
sf]ifdf :jtM hDdf -6«fG;km/_ x'g]5 .
&^= sf/f]af/sf] n]vf M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] sf/f]af/, cfo
Joosf] n]vf k|0ffnL tyf /fhZj / vr{ zLif{ssf] juL{s/0f tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .

(72)
 -@_ :yfgLo txn] cfÇgf] sf/f]af/sf] n]vf dxfn]vf lgoGqs
sfof{nosf] l;kmfl/;df dxfn]vf k/LIfsaf6 :jLs[t eP adf]lhdsf]
9f“rfdf /fVg' kg]{5 .
-#_ k|d'v k|zf;sLo clws[tn] ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf]
sf]ifaf6 vr{ ePsf] /sdsf] rf}dfl;s k|ult To:tf] cjlw ;dfKt ePsf]
kGw| lbgleq sfo{kflnsfsf] a}7sdf k]z ug{' kg]{5 .
-$_ ufp“kflnsf, gu/kflnsf tyf j8f sfof{non] cfÇgf] cfo /
Joosf] ljj/0f k|To]s dlxgfsf] ;ft ut]leq ;fj{hlgs ug{' kg]{5 .
-%_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] :yfgLo ;l~rt sf]ifdf ePsf]
cfo Joosf] rf}dfl;s zLif{sut ljj/0f tof/ u/L ;ª\3Lo cy{ dGqfno,
k|b]z cy{ dGqfno, dGqfno tyf /fli6«o k|fs[lts ;|f]t tyf ljQ
cfof]udf k7fpg' kg]{5 .
-^_ :yfgLo txsf] cfo Joosf] n]vf /fVg] lhDd]jf/L kfPsf]
sd{rf/Ln] 7Ls;“u n]vf g/fv]sf] sf/0faf6 g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/
jf :yfgLo txnfO{ s'g} lsl;dsf] xflg, gf]S;fgL tyf Iflt x'g uPdf
To;/L kg{ uPsf] xflg, gf]S;fgL To:tf] xflg, gf]S;fgL ug]{ sd{rf/Laf6
c;'n pk/ ug{' kg]{5 .
&&= n]vfk/LIf0f M -!_ :yfgLo txn] cfÇgf] cfo tyf Joosf] clGtd
n]vfk/LIf0f dxfn]vf k/LIfsaf6 u/fpg' kg]{5 .
-@_ :yfgLo txn] sfg"g adf]lhd cfÇgf] cfo / Joosf] cfGtl/s
n]vf k/LIf0f u/fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cfGtl/s n]vfk/LIf0fn] cf}“NofPsf
s}lkmot ;DalGwt clwsf/Ln] clGtd n]vfk/LIf0f x'g'eGbf cufj}
;Dk/LIf0f u/fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd ul/Psf] cfGtl/s n]vf k/LIf0fsf] Ps
k|lt clGtd n]vf k/LIf0fsf nflu vl6g] 8f]/ jf dxfn]vf k/LIfsn] tf]s]sf]
JolQm jf lgsfonfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
&*= cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnL sfof{Gjog ug{' kg]{ M -!_ :yfgLo txn] cfÇgf]
sfof{noaf6 ;Dkfbg ul/g] sfo{ ldtJooL, k|efjsf/L, lgoldttf /
sfo{bIftfk"0f{ 9·af6 ;Dkfbg ug{, ljQLo k|ltj]bg k|0ffnLnfO{ ljZj;gLo
agfpg tyf k|rlnt sfg"g adf]lhd sfo{ ;Dkfbg ug{ cf–cfÇgf sfdsf]
k|s[lt cg';f/sf] cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnL tof/ u/L sfof{Gjog ug{' kg]{5 .

(73)
 -@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnL tof/ ubf{
sfdsf] k|s[lt cg'¿k hf]lvd If]qsf] klxrfg, lgoGq0fsf] jftfj/0f,
;"rgfsf] cfbfg k|bfg, cg'udg tyf d"Nof°g h:tf ljifonfO{ ;d]t ;d]6\g'
kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnLsf] cg'udg
ug{sf] nflu ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] cWoIf, k|d'v jf lhNnf ;dGjo
;ldltsf] k|d'v cfkm}n] jf lhDd]jf/ clwsf/L tf]sL cg'udg ug]{ Joj:yf
ldnfpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ul/Psf] cg'udgaf6 b]lvPsf q'l6nfO{
;'wf/ u/L cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnLnfO{ ;'b[9 agfpg] lhDd]jf/L ;DalGwt
cWoIf, k|d'v jf lhNnf ;dGjo ;ldltsf] k|d'vsf] x'g]5 .
-%_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] ;fj{hlgs ;]jf k|jfxnfO{
kf/bzL{, pQ/bfoL / hjfkmb]xL agfpg ;fj{hlgs k/LIf0f, ;fdflhs
k/LIf0f tyf ;fj{hlgs ;'g'jfO{ h:tf sfo{qmd ;~rfng ug{' kg]{5 .
&(= /sdfGt/ M sfo{kflnsfn] :jLs[t jflif{s ah]6sf] cwLgdf /xL s'g}
zLif{saf6 k"“hLut zLif{sdf kRrL; k|ltztdf ga9fO{ /sdfGt/ ug{
;Sg]5 .
*)= ;"rgf k|ljlwsf] k|of]u M dGqfnon] :yfgLo txsf] cfly{s sfo{ k|0ffnL /
k|zf;lgs sfd sf/afxLdf Ps¿ktf sfod ug{ tyf kf/blz{tf /
hjfkmb]lxtf k|j4{g ug{ To:tf] If]qdf k|of]u ug{' kg]{ ;"rgf k|ljlwsf] 9f“rf
tf]Sg ;Sg]5 .
kl/R5]b–!!
k|zf;sLo ;·7g / sd{rf/L Joj:yf
*!= sfof{no M ufp“kflnsf, gu/kflnsf tyf j8fsf] sfof{no To:tf]
ufp“kflnsf, gu/kflnsf jf j8fsf] s]Gb| /x]sf] :yfgdf /xg]5 .
*@= sfof{nosf] 5fk M :yfgLo txn] g]kfnsf] lgzfg 5fk k|of]u ug{' kg]{5 /
To:tf] 5fksf] tNnf] lsgf/fdf cfÇgf] gfd pNn]v ug{ ;Sg]5 .
*#= k|zf;sLo ;·7g / sd{rf/L b/aGbL M -!_ ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfsf] cfÇgf] sfo{af]em, /fhZj Ifdtf, vr{sf] cfsf/, :yfgLo
cfjZostf / ljlzi6tf ;d]tnfO{ Wofgdf /fvL sd{rf/L ;dfof]hg ePkl5
dfq ;·7g tyf Joj:yfkg ;j]{If0fsf cfwf/df ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfdf ljifout zfvf jf dxfzfvf /x]sf] ;·7g ;+/rgf sfod
ug{' kg]{5 .

(74)
 -@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;·7g ;+/rgfdf x/]s j8fsf] ;·7g
;+/rgf ;d]t ;dfj]z ePsf] x'g' kg]{5 .
-#_ k|d'v k|zf;sLo clws[tn] ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf]
clwsf/If]q tyf sfo{af]em ;d]tsf] ljZn]if0f u/L ;·7g tyf Joj:yfkg
;j]{If0fsf] cfwf/df :yfoL k|s[ltsf] sfdsf] nflu cfjZos kg]{ tyf ;]jf
s/f/af6 lnOg] sd{rf/Lsf] b/aGbLsf] k|:tfj tof/ ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd sd{rf/Lsf] b/aGbLsf] k|:tfj tof/ ubf{
:yfoL sd{rf/Lsf] nflu rflxg] tna, eQf, ;~ro sf]if s§L /sd,
of]ubfgdf cfwfl/t pkbfg jf lgj[Qe/0f, cf}iflw pkrf/ ;DalGwt ljbf
h:tf ;]jf ;'ljwfsf] nflu nfUg] vr{ Joxf]g]{ ;|f]t ;d]tsf] ljZn]if0f u/L
To:tf] vr{ ;'lglZrt x'g] u/L dfq b/aGbL k|:tfj ug{' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd b/aGbLsf] k|:tfj tof/ ubf{ ;]jf s/f/sf]
nflu rflxg] tna, eQf tyf of]ubfgdf cfwfl/t ;fdflhs ;'/Iff h:tf
;]jf ;'ljwfsf] nflu nfUg] vr{ Joxf]g]{ ;|f]t ;d]tsf] ljZn]if0f u/L To:tf]
vr{ ;'lglZrt x'g] u/L dfq b/aGbL k|:tfj ug{' kg]{5 .
-^_ :yfgLo txsf] ;]jf ;~rfngsf] nflu c:yfoL b/aGbL l;h{gf
ug{ ;lsg] 5}g .
-&_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] ;·7g tyf Joj:yfkg
;j]{If0fsf] cfwf/df s'g} sfo{ ;Dkfbg ug{ ljz]if1 ;]jf cfjZos kg]{ eO{
;]jf s/f/af6 sfo{ ;Dkfbg ubf{ pko'Qm / k|efjsf/L x'g] b]v]df ;]jf
s/f/af6 To:tf] sfo{ ug{ ;Sg]5 .
-*_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f pNn]v ePsf] eP tfklg
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] gu/ k|x/L, ;jf/L rfns, ;oz, sfof{no
;xof]uL, KnDa/, O{n]lS6«l;og, rf}sLbf/, dfnL, au}r“ ] / ;/;kmfO ;DaGwL
kbdf :yfoL kbk"tL{ gu/L k|lt:kwf{sf] cfwf/df ;]jf s/f/af6 dfq lng'
kg]{5 .;f] afx]ssf cGo kb tyf ;]jfdf s/f/af6 kbk"lt{ ug{ kfOg] 5} g .
-(_ pkbkmf -&_ / -*_ adf]lhd ;]jf s/f/af6 lgo'Qm ul/Psf
sd{rf/Lsf] ;]jf cjlw, kfl/>lds tyf cGo ;'ljwf ;f]xL s/f/df pNn]v
eP adf]lhd x'g]5 .
-!)_ o; bkmf adf]lhd tof/ u/]sf] ;·7g tyf Joj:yfkg ;j]{If0f
k|ltj]bg ;efaf6 :jLs[t u/fpg' kg]{5 .
*$= k|d'v k|zf;sLo clws[t ;DaGwL Joj:yf M -!_ ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfsf] k|zf;sLo k|d'vsf] ¿kdf sfd ug{ Ps k|d'v k|zf;sLo
clws[t /xg]5 .

(75)
 -@_ :yfgLo sfg"gåf/f k|d'v k|zf;sLo clws[tsf] sfd, st{Jo /
clwsf/ gtf]s];Ddsf] nflu k|d'v k|zf;sLo clws[tsf] sfd, st{Jo /
clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ;ef / sfo{kflnsfsf] ;lrjsf] ¿kdf sfo{ ug]{,
-v_ ;ef / sfo{kflnsfsf] lg0f{o sfof{Gjog ug]{, u/fpg],
-u_ cWoIf jf k|d'vsf] lgb]{zgdf jflif{s sfo{qmd tyf ah]6
th{'df, sfof{Gjog / cg'udg tyf d"Nof°g ug]{,
u/fpg],
-3_ sf]if tyf cfly{s sf/f]af/sf] lx;fa tyf clen]v b'?:t
/fVg], /fVg nufpg], n]vfk/LIf0f u/fpg] tyf a]?h'
km5{\of}6 ug]{, u/fpg],
-ª_ cfof]hgfx¿sf] km/kmf/ssf nflu k|ltj]bg tof/ u/L
sfo{kflnsfsf] a}7sdf k]z ug]{,
-r_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] rncrn ;DklQsf]
;+/If0f ug]{, nut /fVg] tyf cBfjlws ug]{, u/fpg],
-5_ cWoIf jf k|d'vsf] lgb]{zgdf sfo{kflnsf tyf ;efsf]
a}7s af]nfpg] / a}7s ;DaGwL cfjZos sfo{ ug]{,
u/fpg],
-h_ sfo{kflnsfsf] lg0f{o k|dfl0ft ug]{ / ;ef /
sfo{kflnsfsf] lg0f{osf] clen]v ;'/lIft ug]{,
-em_ Goflos ;ldltaf6 ePsf] ldnfkq tyf lg0f{o ;DaGwL
ldl;n ;+/If0f ug]{, u/fpg],
-`_ ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] k|zf;sLo tyf cfly{s
lgoGq0f ug]{,
-6_ ;fj{hlgs vl/b of]hgf tof/ u/L vl/b ;DaGwL sfo{
ug]{, u/fpg],
-7_ ;ef jf sfo{kflnsfn] tf]s]sf] cGo sfo{ ug]{, u/fpg] .
-#_ k|d'v k|zf;sLo clws[tsf] lgo'lQm sfg"g adf]lhd x'g]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|d'v k|zf;sLo clws[t lgo'lQm
geP;Ddsf] nflu g]kfn ;/sf/n] lghfdtL ;]jfsf] s'g} clws[t
sd{rf/LnfO{ k|d'v k|zf;sLo clws[tsf] ¿kdf sfd ug{ v6fpg]5 .

(76)
*%= sd{rf/L ;dfof]hg M -!_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg :yfgLo txdf sd{rf/L ;dfof]hg ;DaGwL Joj:yf k|rlnt ;ª\3Lo
sfg"g adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sd{rf/L ;dfof]hg geP;Ddsf] nflu
g]kfn ;/sf/n] lghfdtL ;]jf tyf :yfgLo txdf sfo{/t s'g} sd{rf/LnfO{
:yfgLo txdf sfdsfh ug{ v6fpg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] P]g k|f/De
x'“bfsf avt :yfgLo txdf sfo{/t :yfoL sd{rf/Lx¿ ;DalGwt :yfgLo
txdf :jtM ;dfof]hg ePsf] dflgg]5 . lhNnf ;dGjo ;ldltsf
sd{rf/LnfO{ ;DalGwt lhNnfsf] :yfgLo txdf v6fpg ;lsg]5 / o;/L
sd{rf/L v6fp“bf kof{Kt sd{rf/L gePsf ufp“kflnsf / gu/kflnsfnfO{
k|fyldstf lbOg]5 .
*^= :yfgLo ;]jfsf] u7g tyf sd{rf/L lgo'lQm / ;]jfsf] zt{ M -!_ :yfgLo
;]jfsf] u7g, ;~rfng, Joj:yfkg, ;]jfsf] zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL
cfwf/e"t l;4fGt / dfkb08 ;ª\3Lo sfg"g adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] cwLgdf /xL :yfgLo ;]jfsf] u7g, ;~rfng,
Joj:yfkg, ;]jfsf] zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL cGo Joj:yf :yfgLo txn]
agfPsf] sfg"g adf]lhd x'g]5 .
-#_ :yfgLo ;]jfsf] :yfoL b/aGbLsf] kbdf k|b]z nf]s ;]jf cfof]un]
5gf}6 u/L l;kmfl/; u/]sf] pDd]bjf/nfO{ dfq lgo'lQm ug{' kg]{5 .
-$_ ;ª\3 tyf k|b]zn] :yfgLo ;]jfsf sd{rf/Lsf] clen]v tyf
ljj/0f dfu u/]df To:tf] clen]v tyf ljj/0f pknAw u/fpg' :yfgLo
txsf] st{Jo x'g]5 .
*&= k|lt:kwf{ ;DaGwL Joj:yf M :yfgLo txsf] :jLs[t :yfoL b/aGbLdWo]
kbk"lt{ ug{'kg]{ l/Qm b/aGbLdf of] P]g k|f/De x'b“ fsf] avt;Dd cljlR5Gg
¿kdf sfo{/t sd{rf/Lx¿nfO{ of] P]g k|f/De ePkl5 nf]s;]jf cfof]uaf6
;~rfng x'g] v'nf tyf cfGtl/s k|lt:kwf{Tds klxnf] lj1fkgsf] k/LIffdf
efu lng cj;/ lbOg]5 . o:tf sd{rf/LnfO{ klxnf] lj1fkgsf] k/LIffdf
;fd]n x'g pd]/sf] xb nfUg] 5}g . pQm k/LIffdf ;xefuL gePdf jf
c;kmn ePdf :jtM cjsfz x'g]5 .
**= sd{rf/Lsf] tna M :yfgLo ;]jfsf sd{rf/Lsf] z'? tna :s]n k|b]z
;/sf/n] tf]s] adf]lhd x'g]5 / To;/L k|b]z ;/sf/n] gtf]s];Dd g]kfn
;/sf/n] tf]s] adf]lhd x'g]5 .

(77)
*(= sfhdf k7fpg ;Sg] M g]kfn ;/sf/n] :yfgLo txsf] dfusf] cfwf/df
pko'Qm b]v]df a9Ldf b'O{ jif{sf] nflu :yfgLo txaf6} tnj eQf vfg] u/L
lghfdtL ;]jfsf] s'g} sd{rf/LnfO{ sfhdf v6fpg ;Sg]5 .
()= txut k|0ffnL ckgfpg] M :yfgLo txn] :yfgLo ;]jfsf] u7g, ;~rfng
tyf Joj:yfkg ubf{ juL{s/0fdf cfwfl/t txut k|0ffnL cjnDag ug{'
kg]{5 .
(!= cjsfz sf]ifsf] Joj:yf M -!_ :yfgLo txn] :yfgLo ;]jfsf sd{rf/Ln]
lghsf] ;]jf zt{ ;DaGwL sfg"g adf]lhd cjsf; x'b“ f k|fKt ug]{ of]ubfgdf
cfwfl/t pkbfg jf lgj[Qe/0f, cf}iflw pkrf/ nufotsf ;'ljwf pknAw
u/fpgsf nflu Ps cjsf; sf]if :yfkgf ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf]ifdf :yfgLo txn] cfÇgf] b/aGbLdf
sfo{/t k|To]s sd{rf/Ln] vfO{kfO{ cfPsf] dfl;s tnaaf6 bz k|ltzt
/sd s§f u/L ;f] /sd a/fa/n] x'g cfpg] /sd yk u/L hDdf ug{'
kg]{5 .
-#_ :yfgLo ;]jfsf sd{rf/L cjsfz x'“bf sfg"g adf]lhd kfpg]
of]ubfgdf cfwfl/t pkbfg jf lgj[Qe/0f, cf}iflw pkrf/ nufotsf ;a}
;'ljwf pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf]ifaf6 pknAw u/fpg' kg]{5 .
-$_ o; bkmf adf]lhdsf] cjsfz sf]ifsf] /sd cGo k|of]hgsf]
nflu vr{ ul/g] 5}g .
-%_ cjsfz sf]if ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b–!@
lhNnf ;ef ;DaGwL Joj:yf
(@= lhNnf ;efsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ k|b]z sfg"gn] cGoyf Joj:yf
gu/];Ddsf] nflu ;+ljwfgsf] wf/f @@) sf] pkwf/f -&_ df plNnlvt
sfd, st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm lhNnf ;efsf] cGo sfd, st{Jo /
clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lhNnfleqsf ufp“kflnsf jf gu/kflnsflarsf] ljsf;
lgdf{0fsf ljifo klxrfg ug{ tyf Joj:yfkg ug{
cfjZos ;dGjo ug]{,
-v_ lhNnfleq ;/sf/L tyf u}/;/sf/L If]qaf6 ;~rflnt
ljsf; lgdf{0f ;DaGwL sfo{qmdsf] ljj/0f tof/ u/L
To:tf sfo{qmdsf] k|efjsfl/tf tyf Joj:yfkgsf
ljleGg r/0fdf cg'udg ug]{, To:tf sfo{qmdsf]

(78)
 k|ltkmnsf ;DaGwdf If]q jf ;d'bfout, ljifo If]qut /
kof{j/0fLo ;Gt'ng sfod ug{ cfjZos ;'emfj jf
dfu{bz{g lbg] / To;/L lbPsf ;'emfj jf dfu{bz{gnfO{
;fj{hlgs ug]{,
-u_ lhNnfleqsf ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] Ifdtf
ljsf;sf] nflu k|b]z tyf ;ª\3;“u ;dGjo ug]{,
-3_ lhNnfdf /xg] ;ª\3Lo jf k|b]z ;/sf/L sfof{no /
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsflar ;dGjo ug]{,
-ª_ lhNnfleqsf ufp“kflnsf / gu/kflnslar s'g} ljjfb
pTkGg ePdf ;f]sf] ;dfwfgsf nflu ;dGjo tyf
;xhLs/0f ug]{,
-r_ lhNnfleqsf] k|fs[lts k|sf]k tyf ljkb\ Joj:yfkg
;DaGwL of]hgf / sfo{sf] ;dGjo ug]{,
-5_ lhNnfleqsf] ljsf; tyf lgdf{0f ;DaGwL sfo{df
;Gt'ng sfod ug{ u}/;/sf/L ;ª\3 ;+:yf tyf lghL
If]q;“u ;dGjo ug]{,
-h_ lhNnfleqsf] ljsf; tyf lgdf{0f ;DaGwL sfo{df
;Gt'ng eP gePsf] ;DaGwdf cWoog, cg';Gwfg tyf
cg'udg u/L ljsf; lgdf{0f ;DaGwL sfo{df ;Gt'ng
sfod ug{sf] nflu dGqfno, :yfgLo tx ;DaGwL ljifo
x]g]{ k|b]z ;/sf/sf] dGqfno tyf cfjZostf cg';f/
;DalGwt ufp“kflnsf tyf gu/klnsfnfO{ ;d]t ;'emfj
lbg],
-em_ cfÇgf] sfd sf/afxLsf] ;DaGwdf dGqfno / :yfgLo
tx ;DaGwL ljifo x]g]{ k|b]z ;/sf/sf] dGqfnonfO{
k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] b'O{ dlxgfleq k|ltj]bg
lbg],
-`_ lhNnfleqsf] ljsf; tyf lgdf{0fnfO{ k|efjsf/L
agfpgsf] nflu jif{sf] sDtLdf Ps k6s jflif{s
;dLIffsf] sfo{qmd cfof]hgf u/L ;f] lhNnfaf6 ;ª\3Lo
;+;b / k|b]z ;efdf k|ltlglwTj ug]{ ;+;b–;b:onfO{
cfdGq0f u/L ;'emfj lng],
-6_ g]kfn ;/sf/ jf k|b]z ;/sf/n] tf]s]sf cGo sfo{ ug]{ .

(79)
 -@_ lhNnf ;efn] ug]{ sfd lhNnf ;dGjo ;ldltsf] gfddf x'g]5 .
-#_ lhNnf ;efn] cfÇgf] clwsf/If]qsf ljifodf jflif{s sfo{qmd
tyf ah]6 agfO{ lhNnf ;efaf6 kfl/t u/L nfu" ug{' kg]{5 .
-$_ lhNnf ;efn] cfÇgf] clwsf/If]qsf ljifodf cfjZos
sfo{ljlw, lgb]l{\zsf tyf dfkb08 agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
(#= lhNnf ;efsf] ah]6 M -!_ lhNnf ;efnfO{ cfjZos kg]{ ah]6 g]kfn
;/sf/ tyf k|b]z ;/sf/n] pknAw u/fpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt /sd / cGo ;|f]taf6 k|fKt /sd
lhNnf ;efsf] sf]ifdf hDdf ul/g]5 .
-#_ lhNnf ;dGjo ;ldltsf ;b:on] kfpg] ;'ljwf pkbkmf -!_
adf]lhd k|fKt x'g] ah]6af6 Joxf]l/g]5 .
($= lhNnf ;dGjo clwsf/L tyf sd{rf/L ;DaGwL Joj:yf M -!_ lhNnf
;efsf] k|zf;sLo k|d'vsf] ¿kdf sfd ug{ Ps lhNnf ;dGjo clwsf/L
/xg]5 .
-@_ lhNnf ;dGjo clwsf/Lsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lhNnf ;ef / lhNnf ;dGjo ;ldltsf] ;lrjsf] ¿kdf
sfd ug]{,
-v_ lhNnf ;dGjo ;ldltsf] lg0f{o sfof{Gjog ug]{, u/fpg],
-u_ lhNnfl:yt ;ª\3 / k|b]z ;/sf/sf sfof{no tyf
:yfgLo txlar ;dGjo ug]{ u/fpg],
-3_ lhNnf ;efsf] cfly{s sf/f]af/sf] lx;fj clen]v b'?:t
/fVg], n]vfk/LIf0f u/fpg], a]?h' km5\of}6 u/fpg] tyf
a]?h' ldgfxsf] k|:tfj tof/ u/L lhNnf ;dGjo
;ldltdf k]z ug]{,
-ª_ lhNnf ;efsf] rn crn ;DklQsf] ;+/If0f ug]{, nut
/fVg] tyf cBfjlws ug]{, u/fpg],
-r_ lhNnf ;dGjo ;ldltsf] k|d'vsf] lgb]{zgdf lhNnf
;dGjo ;ldlt tyf ;efsf] a}7s af]nfpg], lg0f{osf]
dfOGo"6 ug]{, lg0f{o k|dfl0ft ug]{ / a}7s ;DaGwL
cfjZos sfo{ ug]{, u/fpg],

(80)
 -5_ lhNnf ;efn] ug{' kg]{ vl/b ;DaGwL of]hgf tof/ u/L
vl/b sfo{ ug]{, u/fpg],
-h_ lhNnf ;ef, lhNnf ;dGjo ;ldlt jf lhNnf ;dGjo
;ldltsf] k|d'vn] tf]s]sf cGo sfo{x¿ ug]{ .
-#_ g]kfn ;/sf/n] lhNnf ;dGjo clwsf/Lsf] ¿kdf sfd ug{
lghfdtL ;]jfsf] s'g} clws[t sd{rf/LnfO{ v6fpg]5 .
-$_ lhNnf ;dGjo ;ldltn] cfÇgf] sfo{af]emsf] cfwf/df ;·7g
tyf Joj:yfkg ;j]{If0fsf cfwf/df :yfoL k|s[ltsf] sfdsf] nflu cfjZos
kg]{ tyf ;]jf s/f/af6 lnOg] sd{rf/Lsf] b/aGbLsf] k|:tfj tof/ ug{'
kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd sd{rf/Lsf] b/aGbLsf] k|:tfj tof/ ubf{
:yfoL sd{rf/Lsf] nflu rflxg] tna, eQf, ;~ro sf]if s§L /sd,
of]ubfgdf cfwfl/t pkbfg jf lgj[Qe/0f, cf}iflw pkrf/ ;DalGwt labf
h:tf ;]jf ;'ljwfsf] nflu nfUg] vr{ Joxf]g]{ ;|f]t ;d]tsf] ljZn]if0f u/L
To:tf] vr{ ;'lglZrt x'g] u/L dfq b/aGbL k|:tfj ug{' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -$_ adf]lhd b/aGbLsf] k|:tfj tof/ ubf{ ;]jf s/f/sf]
nflu rflxg] tna, eQf tyf of]ubfgdf cfwfl/t ;fdflhs ;'/Iff h:tf
;]jf ;'ljwfsf] nflu nfUg] vr{ Joxf]g]{ ;|f]t ;d]tsf] ljZn]if0f u/L To:tf]
vr{ ;'lglZrt x'g] u/L dfq b/aGbL k|:tfj ug{' kg]{5 .
-&_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f pNn]v ePsf] eP tfklg lhNnf
;dGjo ;ldltn] ;jf/L rfns, ;oz, sfof{no ;xof]uL, KnDa/,
O{n]lS6«l;og / ;/;kmfO ;DaGwL kbdf :yfoL kbk" lt{ gu/L k|lt:kwf{sf
cwf/df ;]jf s/f/af6 dfq lng' kg]{5 . ;f] afx]ssf cGo kb tyf ;]jfdf
s/f/af6 kbk"lt{ ug{ kfOg] 5}g .
-*_ lhNnf ;dGjo ;ldltn] c:yfoL b/aGbL ;[hgf ug{ kfpg] 5}g .
(%= lhNnf ;ef;“usf] ;dGjodf sfo{ ug]{ M lhNnfdf /x]sf g]kfn ;/sf/ tyf
k|b]z ;/sf/sf sfof{non] lhNnf ;dGjo ;ldlt;“u ;dGjo u/L sfo{ ug{'
kg]{5 .
(^= lhNnf ;ef / lhNnf ;dGjo ;ldltsf] a}7s M -!_ lhNnf ;efsf] a}7s
jif{sf] sDtLdf Ps k6s tyf lhNnf ;dGjo ;ldltsf] a}7s dlxgfsf]
sDtLdf Ps k6s a:g]5 .
-@_ lhNnf ;dGjo ;ldltsf] k|d'vn] lhNnf ;ef tyf lhNnf
;dGjo ;ldltsf] a}7s af]nfpg]5 .

(81)
 t/ lhNnf ;efsf] k|d'v lgjf{lrt geP;Dd ;f] ;efsf
;b:ox¿dWo] Ho]i7 ;b:on] ;f] ;efsf] a}7s af]nfpg]5 .
-#_ lhNnf ;ef tyf lhNnf ;dGjo ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf
lhNnf ;dGjo ;ldltsf] k|d'vn] ug]{5 . lghsf] cg'kl:yltdf lhNnf
;dGjo ;ldltsf] pkk|d'v / pkk|d'v klg cg'kl:yt ePdf a}7sdf
pkl:yt ;b:ox¿dWo] Ho]i7 ;b:on] a}7ssf] cWoIftf ug]{5 .
-$_ lhNnf ;ef tyf lhNnf ;dGjo ;ldltdf tTsfn sfod /x]sf
;b:o ;ª\Vofsf] krf; k|ltzteGbf a9L ;b:o pkl:yt ePdf lhNnf ;ef
tyf lhNnf ;dGjo ;ldltsf] a}7s a:gsf] nflu u0fk"/s ;ª\Vof k'u]sf]
dflgg]5 .
-%_ lhNnf ;ef tyf lhNnf ;dGjo ;ldltsf] a}7ssf] lg0f{o
;j{;Ddltaf6 ug{' kg]{5 / ;j{;Ddlt sfod x'g g;s]df ;f] ;ef jf
;ldltdf pkl:yt ;b:ox¿sf] ax'dtaf6 ePsf] lg0f{o lhNnf ;ef tyf
lhNnf ;dGjo ;ldltsf] lg0f{o dflgg]5 .
-^_ lhNnf ;ef tyf lhNnf ;dGjo ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo
Joj:yf ;f] ;ef tyf ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-&_ o; bkmfdf /x]sf] a}7s ;DaGwL Joj:yf k|b]z sfg"gn] lhNnf
;ef tyf lhNnf ;dGjo ;ldltsf] a}7s ;DaGwdf cGoyf Joj:yf
gu/];Dd dfq nfu" x'g]5 .
kl/R5]b–!#
:yfgLo txsf] ;DklQsf] ;+/If0f ;DaGwL Joj:yf
(&= ufp“kflnsf tyf gu/kflnsf If]qleqsf] ;DklQsf] ;+/If0f M -!_
ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf] If]qleqsf] b]xfosf] ;DklQsf] /]vb]v,
dd{t ;Def/ tyf cGo k|aGw ug{' kg]{5 M–
-s_ ;/sf/L, ;fd'bflos tyf ;fj{hlgs ;DklQ,
-v_ cfÇgf] sf]ifaf6 ag]sf], vl/b ePsf] jf g]kfn ;/sf/,
k|b]z ;/sf/, s'g} ;+:yf jf JolQmn] lbPsf] ;DklQ,
-u_ 9n, gfnf, k'n, kf]v/L, wfld{s :yn, kf6L, kf}jf, 3/,
s'jf, wf/f, Ogf/, uf}r/, kfgL3f6, lgsf;, rf]s, uNnL,
;8s, af6f] / ;8ssf bfof“ afof“sf ?v,
-3_ cfÇgf] :jfldTjdf /x]sf ejg, hUuf, kfs{, pBfg,
rf}tf/f], au}r
“ f, a;kfs{ jf cGo ;+/rgf,

(82)
 -ª_ /fli6«o lgs'~h, jGohGt' cf/If, ;Ld;f/ If]q tyf
/fli6«o jg afx]s cfÇgf] If]qflwsf/leqsf] cGo jg,
-r_ ;+ljwfg / k|rlnt sfg"g adf]lhd g]kfn ;/sf/ jf
k|b]z ;/sf/sf] If]qflwsf/ afx]ssf] cGo k|fs[lts ;Dkbf,
-5_ k|rlnt sfg"g adf]lhd g]kfn ;/sf/ jf k|b]z
;/sf/n] tf]sL lbPsf] k|fs[lts ;Dkbf tyf If]q .
-@_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
;fj{hlgs tyf ;fd'bflos ;DklQ a]rlavg ug{ jf c? s'g} Joxf]/fn] xs
x:tfGt/0f ug{ jf lnhdf lbg kfpg] 5}g .
-#_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf] gfddf /x]sf] crn
;DklQ g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt glnO{ a]rlavg ug{ jf c? s'g} Joxf]/fn]
xs x:tfGt/0f ug{ kfpg] 5}g .
-$_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
;DklQsf] cBfjlws clen]v /fVg' kg]{5 .
(*= lhNnf ;efsf] ;DklQsf] ;+/If0f M -!_ lhNnf ;efsf] If]qleqsf] b]xfosf
;DklQ pk/ lhNnf ;efsf] xs x'g]5 / lhNnf ;efn] To:tf] ;DklQsf]
/]vb]v, dd{t / ;Def/ tyf cGo k|aGw ug{' kg]{5 M–
-s_ lhNnf ;efsf] :jfldTjdf ePsf] jf lhNnf ;efsf]
sf]ifaf6 vl/b jf lgdf{0f u/]sf] hUuf, ejg, ;jf/L
;fwg, d]l;g, cf}hf/ nufotsf ;DklQ,
-v_ g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf s'g} ;+:yf jf JolQmaf6
xs x:tfGt/0f eO{ k|fKt x'g] ;DklQ .
-@_ lhNnf ;efn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;DklQ g]kfn ;/sf/sf]
:jLs[lt glnO{ a]rlavg ug{ jf c? s'g} Joxf]/fn] xs x:tfGt/0f ug{
kfpg] 5}g .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f pNn]v ePsf] eP tfklg lhNnf
;efsf] pkof]usf] nflu a9L x'g] b]lvPsf] jf lhNnf ;efn] l;kmfl/; u/]sf]
s'g} ;DklQ dGqfnon] s'g} ufp“kflnsf jf gu/kflnsf jf cGo ;/sf/L
lgsfonfO{ pkef]u ug{sf nflu pknAw u/fpg jf xs x:tfGt/0f ug{
afwf kg]{ 5}g .
t/ hUuf jf ejgsf] xs x:tfGt/0f ubf{ g]kfn ;/sf/af6 lg0f{o
ePsf] x'g' kg]{5 .
kl/R5]b–!$

(83)
 ljz]if, ;+/lIft jf :jfoQ If]q ;DaGwL Joj:yf
((= ljz]if, ;+/lIft jf :jfoQ If]q sfod ug{ ;Sg] M -!_ g]kfn ;/sf/n]
;fdflhs, ;f+:s[lts ;+/If0f jf cfly{s ljsf;sf] nflu k|b]z ;/sf/sf]
k/fdz{df b]xfosf] s'g} If]qnfO{{ g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L ljz]if,
;+/lIft jf :jfoQ If]q sfod ug{ ;Sg]5 M–
-s_ s'g} Ps jf PseGbf a9L lhNnf,
-v_ s'g} Ps jf PseGbf a9L ufp“kflnsf jf gu/kflnsf,
-u_ s'g} ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] s'g} Ps j8f jf
PseGbf a9L j8f .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljz]if, ;+/lIft jf :jfoQ If]q sfod ubf{
b]xfosf cfwf/df lng' kg]{5 .
-s_ ljz]if If]qsf] nflu
-!_ oftfoft tyf k"jf{wf/sf] cefjsf] sf/0f
ef}uf]lns ¿kdf b'u{d /x]sf],
-@_ ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf] hg;ª\Vofsf] k|ltzt /
ul/aLsf] ljifdtf /fli6«o cf}ifteGbf a9L /x]sf],
-#_ cfly{s / ;fdflhs ¿kn] lk5l8Psf ;d'bfosf]
afx'No /x]sf],
-$_ g]kfn ;/sf/n] pko'Qm 7fgsf] cGo s'g} cfwf/ .
-v_ ;+/lIft If]qsf] nflu
-!_ cNk;ª\Vos, ;LdfGts[t jf nfkf]Gd'v ;d'bfosf]
a;f]af; /x]sf],
-@_ pkv08 -!_ adf]lhdsf] ;d'bfosf] ;fdflhs
tyf cfly{s ljsf; ;"rsf° /fli6«o cf}ifteGbf
sd /x]sf],
-#_ g]kfn ;/sf/n] pko'Qm 7fg]sf] cGo s'g} cfwf/ .
-u_ :jfoQ If]qsf] nflu
-!_ Ps} efiff jf ;+:s[lt ePsf ;d'bfosf] ;3g
pkl:ylt / afx'Notf /x]sf],

(84)
 -@_ pkv08 -!_ adf]lhdsf] ;d'bfosf] ;fdflhs tyf
cfly{s ljsf; ;"rsf° /fli6«o cf}ifteGbf sd
/x]sf],
-#_ g]kfn ;/sf/n] pko'Qm 7fg]sf] cGo s'g} cfwf/ .
!))= ljz]if sfo{qmd ;~rfng ug{ ;Sg] M bkmf (( adf]lhd sfod u/]sf]
ljz]if, ;+/lIft jf :jfoQ If]qsf] ljsf;sf] nflu g]kfn ;/sf/ tyf k|b]z
;/sf/n] ljz]if sfo{qmd ;~rfng ug{ jf To;sf nflu yk ah]6 pknAw
u/fpg' kg]{5 .
!)!= ljz]if sfo{qmd ubf{ :yfgLo tx;“usf] ;dGjodf ug]{ M g]kfn ;/sf/ tyf
k|b]z ;/sf/n] ljz]if, ;+/lIft jf :jfoQ If]qdf ljz]if sfo{qmd ;~rfng
ubf{ ;DalGwt lhNnf ;ef, ufp“kflnsf tyf gu/kflnsf;“u ;dGjo ug{'
kg]{5 .
kl/R5]b–!%
ljljw
!)@= :yfgLo sfg"g agfpg] M -!_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] cfÇgf]
clwsf/If]qleqsf ljifodf P]g agfpg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd agfOPsf] P]gsf] cwLgdf /xL
sfo{kflnsfn] cfjZostf cg';f/ lgod, lgb]{lzsf, sfo{ljlw / dfkb08
agfpg ;Sg]5 .
-#_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfn] pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd
agfPsf] sfg"g :yfgLo /fhkqdf k|sfzg ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd agfPsf] sfg"g ufp“kflnsf tyf
gu/kflnsfn] k|b]z ;/sf/ / g]kfn ;/sf/df k7fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd s'g} sfg"g k|sfzg geP;Dd To:tf]
sfg"g nfu" x'g] 5}g .
!)#= l;kmfl/; ug{ ;Sg] M k|rlnt sfg"gn] s'g} ljifodf l;kmfl/; ug{sf] nflu
s'g} lgsfo tf]s]sf]df afx]s cGo h'g;'s} ljifodf l;kmfl/; ug]{ clwsf/
sfo{kflnsfnfO{ x'g]5 .
!)$= ;DklQ, bfloTj tyf ah]6sf] :yfgfGt/0f M g]kfn ;/sf/sf ljifout
dGqfnon] ;+ljwfg / o; P]g adf]lhd ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfnfO{
k|fKt clwsf/nfO{ cfwf/ dfgL of] P]g k|f/De ePsf] ldltn] 5 dlxgfleq
cfkm" dftxtsf lgsfox¿sf] ;·7gfTds ;+/rgf k'g/fjnf]sg u/L
ufp“kflnsf jf gu/kflnsfsf] sfo{ lhDd]jf/L cg';f/ ;DalGwt lgsfosf]

(85)
 gfddf /x]sf] ;DklQ, bfloTj tyf ah]6 ;DalGwt ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfdf :yfgfGt/0f x'g] u/L cfjZos Joj:yf ug{' kg]{5 .
!)%= k|b]z ;dGjo kl/ifb\ M -!_ k|b]z tyf :yfgLo txn] ug]{ sfd sf/afxLdf
gLltut ;fd~h:otf, of]hgf Joj:yfkgdf /0fgLlts ;fem]bf/L, ;femf
clwsf/If]qsf] k|of]u, k|fs[lts ;|f]t ;fwgsf] pkof]u / af“8kmf“6 ;DaGwL
ljifodf k|b]z / :yfgLo txaLr ;dGjo sfod ug{ Ps k|b]z ;dGjo
kl/ifb\ /xg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] kl/ifb\df b]xfosf kbflwsf/Lx¿
/xg]5g\ M–
-s_ d'Vo dGqL – ;+of]hs
-v_ k|b]z ;/sf/sf dGqLx¿ – ;b:o
-u_ k|b]zsf] d'Vo ;lrj – ;b:o
-3_ k|b]z ;/sf/sf ;lrjx¿ – ;b:o
-ª_ k|b]zleqsf lhNnf ;dGjo ;ldltsf
k|d'v tyf pkk|d'v – ;b:o
-r_ k|b]zleqsf ufp“kflnsfsf cWoIf tyf
pkWoIf / gu/kflnsfsf k|d'v tyf pkk|d'v – ;b:o
-5_ ;lrj, k|b]z ;/sf/sf] :yfgLo
tx x]g]{ dGqfno – ;b:o ;lrj
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;ldltdf dGqfnosf kbflwsf/L tyf
lj1nfO{ ko{j]Ifssf] ¿kdf cfdGq0f ug{ ;lsg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] kl/ifb\sf] a}7s jif{sf] sDtLdf Ps
k6s a:g]5 .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] kl/ifb\sf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f]
kl/ifb\ cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
!)^= ;xof]u ug{' kg]{ M -!_ g]kfn ;/sf/ tyf k|b]z ;/sf/n] ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfnfO{ b]xfo adf]lhd ;xof]u ug{' kg]{5 M–
-s_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] jflif{s of]hgf tyf
ah]6 th{'df k|lqmof k|f/De x'g] ;do cufj} ;ª\3Lo
;/sf/ / k|b]z ;/sf/sf] ah]6 ;Ldf / /fli6«o tyf

(86)
 k|b]zsf] k|fyldstf, dfkb08 ;lxtsf] dfu{bz{g pknAw
u/fpg],
-v_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] clwsf/If]qsf] ljifo;“u
;DalGwt ;dfgfGt/ sfof{no vf/]h u/L ufp“kflnsf
tyf gu/kflnsfsf] ljifout OsfO{ jf zfvfsf] Ifdtf
ljsf; ug]{,
-u_ ljifout dGqfnosf] clwsf/If]qleqsf ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfdf sfof{Gjog x'g] of]hgf ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfsf] ;dGjodf ;~rfng ug]{,
-3_ g]kfn ;/sf/ jf k|b]z ;/sf/sf] clwsf/If]qleqsf s'g}
of]hgf ufp“kflnsf jf gu/kflnsfaf6 sfof{Gjog ubf{
a9L k|efjsf/L x'g] b]lvPdf ufp“kflnsf jf
gu/kflnsfaf6 sfof{Gjog ug]{, u/fpg] Joj:yf ldnfO{
;f] of]hgfsf] nflu 5'6\ofOPsf] ah]6 / cGo ;|f]t ;d]t
To:tf] ufp“kflnsf jf gu/kflnsfnfO{ pknAw u/fpg],
-ª_ g]kfn ;/sf/n] ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] nflu
cfjZos gd"gf sfg"gsf] 9f“rf tof/ u/L pknAw
u/fpg],
-r_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] lg0f{o sfof{Gjog ug{
;xof]u ug]{,
-5_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] ;zQmLs/0f ug{ cGo
cfjZos sfd ug]{ .
-@_ g]kfn ;/sf/ tyf k|b]z ;/sf/n] lhNnf ;dGjo ;ldltsf]
clwsf/If]q ;DaGwL ljifodf sfo{ ug{ ;f] ;ldltnfO{ cfjZos ;xof]u ug{'
kg]{5 .
!)&= j8f cWoIfsf] pklgjf{rg ;DaGwL Joj:yf M j8f cWoIfsf] kbfjlw Ps
jif{eGbf a9L af“sL /x]sf] cj:yfdf s'g} sf/0fn] l/Qm x'g uPdf af“sL
cjlwsf nflu pklgjf{rgåf/f l/Qm kbsf] k"lt{ ul/g]5 .
!)*= lhNnf ;dGjo ;ldltsf] lgjf{rg ;DaGwL Joj:yf M lhNnf ;dGjo
;ldltsf] k|d'v, pkk|d'v jf ;b:osf] kb ;+ljwfgsf] wf/f @@) sf]
pkwf/f -^_ adf]lhd l/Qm ePdf ;f]xL wf/fsf] pkwf/f -#_ adf]lhd
lgjf{rg u/L k"lt{ ug{' kg]{5 .

(87)
!)(= zky M -!_ cWoIf tyf k|d'vn] cfÇgf] sfo{ef/ ;DxfNg' cufj} lgjf{lrt
ePsf] ;ft lbgleq cg';"rL–@ adf]lhdsf] 9f“rfdf ;DalGwt lhNnf
GofofwLz ;dIf kb tyf uf]kgLotfsf] zky lng' kg]{5 .
-@_ pkfWoIf, pkk|d'v, j8f cWoIf / ;efsf ;b:on] cWoIf jf
k|d'vn] zky lnPsf] ;ft lbgleq ;DalGwt cWoIf jf k|d'v ;dIf
cg';"rL–@ adf]lhdsf] 9f“rfdf kb tyf uf]kgLotfsf] zky lng' kg]{5 .
-#_ lhNnf ;dGjo ;ldltsf k|d'vn] cfÇgf] sfo{ef/ ;DxfNg' cufj}
lgjf{lrt ePsf] ;ft lbgleq ;DalGwt lhNnf GofofwLz ;dIf tyf lhNnf
;dGjo ;ldltsf] pkk|d'v / ;b:on] lhNnf ;dGjo ;ldltsf] k|d'vn]
zky lnPsf] ;ft lbgleq ;DalGwt lhNnf ;dGjo ;ldltsf] k|d'v ;dIf
cg';"rL–@ adf]lhdsf] 9f“rfdf kb tyf uf]kgLotfsf] zky u|x0f ug{' kg]{5 .
!!)= ;DklQ ljj/0f k]z ug]{ M -!_ ;b:on] kb wf/0f u/]sf] / k|To]s cfly{s
jif{ ;dfKt ePsf] ldltn] ;f7L lbgleq cfÇgf] / cfÇgf] kl/jf/sf] ;b:osf]
gfddf /x]sf] rn crn ;DklQsf] ;|f]t jf lg:;f ;lxtsf] cBfjlws
ljj/0f k|rlnt sfg"gn] tf]s]sf] 9f“rfdf ;DalGwt :yfgLo txdf k]z ug{'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k]z ePsf] ;DklQsf] ljj/0f ;DalGwt
:yfgLo txn] clen]v /fvL tL; lbgleq k|b]z ;/sf/ ;dIf k7fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k|fKt ljj/0fsf] ;+/If0f tyf Joj:yfkg
k|b]z ;/sf/n] k|rlnt sfg"g adf]lhd ug{' kg]{5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd k]z ePsf] ;DklQ ljj/0f k|rlnt sfg"g
adf]lhdsf] 5fglag jf cg';Gwfg k|of]hgsf nflu afx]s uf]Ko /xg]5 .
t/ To:tf] ljj/0f k]z ug]{ ;b:on] :j]lR5s ¿kdf cfÇgf]
;DklQsf] ljj/0f ;fj{hlgs ug{ s'g} afwf kg]{ 5}g .
!!!= ;dfg'kflts ;dfj]lztf sfod ug{' kg]{ M o; P]g adf]lhd u7g ul/g]
;ldlt, pk;ldlt jf sfo{bndf lgo'lQm jf dgf]gog ubf{ ;dfg'kflts
;dfj]lztf sfod ug{' kg]{5 .
!!@= cfrf/;+lxtf agfO{ nfu" ug]{ M -!_ :yfgLo txn] cfÇgf ;b:o tyf
sd{rf/Lsf] nflu cfrf/;+lxtf agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cfrf/;+lxtfdf cGo ljifosf cltl/Qm
lg0f{o k|lqmofdf lghL :jfy{ jf xslxt hf]l8Psf ljifodf ;+nUg x'g gx'g],
kf/bzL{, hjfkmb]xL sfo{ k|lqmofsf] cjnDag ug]{, ;fj{hlgs ;DklQsf]
b'¿kof]u ug{ gx'g], ;fj{hlgs lzi6frf/ tyf ;'zf;g k|j4{g, Ps csf]{

(88)
 :yfgLo tx, k|b]z / ;ª\3sf] sfo{k|0ffnL tyf clwsf/If]qsf] ;Ddfg ug]{
nufotsf ljifox¿ ;dfj]z ug{' kg]{5 .
!!#= sfd sf/afxL ab/ gx'g] M o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg ufp“kflnsf jf gu/kflnsfdf s'g} ;b:osf] :yfg k"lt{ gePsf]
sf/0fn] dfq ufp“kflnsf jf gu/kflnsfaf6 eP u/]sf s'g} klg sfd
sf/afxL ab/ x'g] 5}g .
!!$= lgb]{zgsf] kfngf ug{' kg]{ M g]kfn ;/sf/n] ;+ljwfgsf] wf/f @#@ sf]
pkwf/f -*_ adf]lhd lbOPsf] lgb]{zg kfngf ug{' ;DalGwt :yfgLo txsf]
st{Jo x'g]5 .
!!%= sfo{kflnsfn] clwsf/ k|of]u ug]{ M o; P]gdf ;efn] ug]{ egL :ki6
Joj:yf ePsf]df afx]s ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfaf6 ;Dkfbg x'g] sfd
sf/afxL sfo{kflnsfn] ug]{5 .
!!^= sfo{jfxs eO{ sfo{ ug{ ;Sg] M -!_ j8f cWoIfsf] kb s'g} sf/0fn] l/Qm
ePdf j8f ;ldltsf ;b:ox¿n] cfkm"x¿dWo]af6 5gf}6 u/]sf] ;b:on]
sfo{jfxs j8f cWoIf eO{ sfo{ ug]{5 .
-@_ s'g} j8fsf] lgjf{rg gePsf]df lgjf{rg geP;Ddsf nflu
sfo{kflnsfn] s'g} sd{rf/LnfO{ j8f cWoIfsf] sfo{ ug]{ u/L tf]Sg ;Sg]5 .
!!&= ;Dks{ dGqfno M -!_ :yfgLo txn] g]kfn ;/sf/;“u ;Dks{ /fVbf
dGqfno dfkm{t /fVg' kg]{5 .
-@_ :yfgLo txn] k|b]z ;/sf/;“u ;Dks{ /fVbf k|b]zsf] :yfgLo
tx x]g]{ dGqfno dfkm{t /fVg' kg]{5 .
!!*= k|b]z ;/sf/sf] sfo{ g]kfn ;/sf/n] ug]{ M o; P]g adf]lhd k|b]z
;/sf/n] ;Dkfbg ug]{ sfo{ k|b]z ;/sf/ u7g geP;Dd g]kfn ;/sf/n]
ug]{5 .
!!(= lgod agfpg] clwsf/ M o; P]gsf] sfof{Gjog ug{sf] nflu g]kfn
;/sf/n] cfjZos lgod agfpg ;Sg]5 .
!@)= o; P]g adf]lhd x'g] M k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
o; P]gdf n]lvPsf] s'/fdf o;} P]g adf]lhd x'g]5 .

!@!= vf/]hL / arfp M -!_ b]xfosf P]gx¿ vf/]h ul/Psf 5g\ M–

-s_ :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%%,

(89)
 -v_ ufp“kflnsf tyf gu/kflnsfsf] j8fsf] ;ª\Vof lgwf{/0f
P]g, @)&# .
-@_ pkbkmf -!_ df plNnlvt P]g adf]lhd eP u/]sf sfd
sf/afxL o;} P]g adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5 .

(90)
 cg';"rL–!
-bkmf * sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -s_ sf] pkv08 -!_ ;“u ;DalGwt_
lxdfnL, kxf8L tyf leqL dw]z / t/fO{sf lhNnfx¿sf] ljj/0f

-s_ lxdfnL -v_ kxf8L lhNnfx¿ -u_ leqL -3_ t/fO{sf -ª_
lhNnfx¿ != kf“ry/ dw]zsf lhNnfx¿ sf7df8f}F
!= tfKn]h'ª @= Onfd lhNnfx¿ != emfkf pkTosfsf
@= ;+ªv'jf;ef != pbok'/ @= df]/ª lhNnfx¿
#= t]x|y'd
#= ;f]n'v'Da' @= dsjfgk'/ #= ;'g;/L != sf7df8f}F
$= wgs'6f
$= bf]nvf #= lrtjg $= ;Kt/L @= nlntk'/
%= ef]hk'/
%= l;Gw'kfNrf]s $= l;Gw'nL %= l;/fxf #= eQmk'/
^= cf]vn9'·f
^= /;'jf &= vf]6fª %= gjnk/f;L ^= wg'iff
&= dgfª -ab{3f6 &= dxf]Q/L
*= sfe|]knf~rf]s ;':tf k"j{_
*= d':tfª (= g'jfsf]6 *= ;nf{xL
^= bfª
(= 8f]Nkf !)= ndh'ª (= /f}tx6
&= ;'v]{t
!)= h'Dnf !!= tgx'“ !)= af/f
!!= d'u' !@= sf:sL !!= k;f{
!@= x'Dnf !#= :ofª\hf !@= gjnk/f;L
!#= sflnsf]6 !$= kj{t -ab{3f6
!$= afh'/f ;':tf
!%= DofUbL
klZrd_
!%= aemfª !^= afUn'ª
!#= ¿kGb]xL
!^= bfr{'nf !&= kfNkf
!$= slkna:t'
!&= wflbª !*= c3f{vfFrL !%= af“s]
!*= /fd]5fk !(= u'NdL !^= alb{of
!(= uf]/vf @)= ?s'd -klZrd_ !&= s}nfnL
@)= ?s'd -k"j{_ @!= /f]Nkf
!*= s~rgk'/
@@= Ko"7fg
@#= ;Nofg
@$= hfh/sf]6
@%= b}n]v
@^= 8f]6L
@&= c5fd
@*= a}t8L
@(= 88]Nw'/f

(91 )
 cg';"rL–@
-bkmf !)( ;“u ;DalGwt_
zky u|x0fsf] 9f“rf

d =========== ============== ======== ======= d'n's / hgtfk|lt k"0f{ akmfbf/

/xL ;To lgi7fk"j{s k|lt1f u5{', O{Zj/÷b]z / hgtfsf] gfddf zky lnG5' ls
g]kfnsf] /fhsLo;Qf / ;fj{ef}d;Qf g]kfnL hgtfdf lglxt /x]sf] g]kfnsf]
;+ljwfgk|lt k"0f{ akmfbf/ /x“b} ufp“ sfo{kflnsf cWoIf÷pkfWoIf÷;b:o, ufp“
;efsf] ;b:o, gu/ sfo{kflnsfsf] k|d'v÷pkk|d'v÷;b:o, gu/ ;efsf] ;b:o,
lhNnf ;dGjo ;ldtsf] k|d'v÷pkk|d'v÷;b:o, lhNnf ;efsf] ;b:osf] kbsf]
sfdsfh k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL, d'n's / hgtfsf] ;f]emf] lrtfO{ s;}sf]
8/ gdfgL, kIfkft gu/L, k"jf{u|x jf v/fa efjgf glnO{ kbLo uf]kgLotf sfod
/fvL OdfGbf/Lsf ;fy ug]{5' .

gfd M ======================
ldlt M ============================
;xL M ======================

(92)
 रोजगारीको हक सम्बन्धी ऐन, २०७५
प्रमाणीकरण मममि
२०७५।६।२
सं वि् २०७५ सालको ऐन नम्बर १७
रोजगारीको हक सम्बन्धमा व्यवस्था गनन बनेको ऐन

प्रस्िावनााः प्रत्येक नागररकलाई रोजगारीको हक सुमनश्चिि गनन, आफ्नो क्षमिा अनुसारको

रोजगारी छनौट गने अवसर प्रदान गनन िथा रोजगारीको शिन, अवस्था िथा बेरोजगार
सहायिा सम्बन्धमा आवश्यक व्यवस्था गनन वाञ्छनीय भएकोले ,

सङ्घीय सं सदले यो ऐन बनाएको छ।

पररच्छे द-१
प्रारश्चम्भक

१. सं श्चक्षप्त नाम र प्रारम्भाः(१) यस ऐनको नाम “रोजगारीको हक सम्बन्धी ऐन,

२०७५” रहेको छ।

(२) यो ऐन िुरुन्ि प्रारम्भ हुनेछ।

2. पररभाषााः ववषय वा प्रसङ्गले अको अथन नलागेमा यस ऐनमा,-

(क) “िोवकएको” वा “िोवकए बमोश्चजम” भन्नाले यस ऐन अन्िगनि

बनेको मनयममा िोवकएको वा िोवकए बमोश्चजम सम्झनु पछन।

(ख) “मनवानह भत्ता” भन्नाले दफा २२ बमोश्चजमको मनवानह भत्ता

सम्झनु पछन।

(ग) “न्यूनिम रोजगार” भन्नाले यस ऐन बमोश्चजम एक आमथनक

वषनमा उपलब्ध गराइने कम्िीमा एकसय ददनको न्यूनिम
रोजगार अवमध सम्झनु पछन।

(घ) “पररवार” भन्नाले एकासगोलमा बस्ने पमि, पत्नी, छोरा, छोरी,

ु , धमनपत्र
धमनपत्र ु ी, बाबु, आमा वा सौिेनी आमा सम्झनु पछन र
1
 सो शब्दले मनज आफैंले पालन पोषण गनुन पने हजुरबुबा र
हजुरआमालाई समेि जनाउँछ।

(ङ) “बेरोजगार व्यश्चि” भन्नाले एक आमथनक वषनमा न्यूनिम एक

सय ददन रोजगारमा सं लग्न नभएको वा कम्िीमा िोवकए
बमोश्चजमको आय आजनन हुने स्वरोजगारमा सं लग्न नरहेको
अठार वषनदेश्चख उनान्साठी वषन उमेर समूहको नागररक सम्झनु
पछन।

(च) “बेरोजगार सहायिा” भन्नाले बेरोजगार व्यश्चिलाई उपलब्ध

गराइने दफा २० बमोश्चजमको सहायिा कायनक्रम सम्झनु
पछन।

(छ) “मन्त्रालय” भन्नाले नेपाल सरकारको श्रम, रोजगार िथा

सामाश्चजक सुरक्षा सम्बन्धी ववषय हेने मन्त्रालय सम्झनु पछन।

(ज) “स्वरोजगार” भन्नाले आफ्नो श्रम, सीप, ज्ञान, स्रोि, साधन र

ँ ीको पररचालन गरी कुनै वस्िु वा सेवाको उत्पादन, त्यस्िो
पूज
वस्िु वा सेवाको व्यापार वा कुनै उद्योग वा व्यापार व्यवसाय
सञ्चालन वा त्यस्िै कुनै उद्यम वा आय आजनन गने कायन
सम्झनु पछन।

(झ) “रोजगारदािा” भन्नाले बेरोजगार व्यश्चिलाई यस ऐन बमोश्चजम

रोजगार ददने नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार, स्थानीय िह र
अन्िगनिका कायानलय िथा मनकाय र सावनजमनक सं स्थान िथा
सङ्गदठि सं स्था, उद्योग, प्रमिष्ठान िथा कानून बमोश्चजम
सञ्चालनमा रहेका रोजगारमूलक सं स्था सम्झनु पछन र सो
शब्दले मनजी रोजगारीका अवसर उपलब्ध गराउने व्यश्चिलाई
समेि जनाउँछ।

(ञ) “रोजगार सेवा केन्र” भन्नाले बेरोजगार व्यश्चिको सूचना

सङ्कलन, रोजगारीका अवसरहरूको पवहचान र सूचना प्रवाह,
रोजगारदािाको लामग श्रममक उपलब्धिाको जानकारी र

2
 रोजगार सम्बन्धी अन्य सेवा प्रदान गननदफा १० बमोश्चजम
स्थापना भएको रोजगार सेवा केन्र सम्झनु पछन।

(ट) “समममि” भन्नाले दफा १७ बमोश्चजमको मनदे शक समममि

सम्झनु पछन।

(ठ) “स्थानीय िह” भन्नाले गाउँपामलका वा नगरपामलका सम्झनु

पछन।

पररच्छे द-२
रोजगारीको अमधकार

3. रोजगारीको अमधकाराः(१) प्रत्येक नागररकलाई रोजगारी पाउने अमधकार हुनेछ।

(२) उपदफा (१) को प्रयोजनको लामग प्रत्येक नागररकलाई यो ऐन

वा प्रचमलि कानूनको अधीनमा रही उश्चचि श्रम अभ्यासको अमधकार हुनेछ।

4. रोजगारी छनौट गने अमधकाराः(१) प्रत्येक नागररकलाई आफूले चाहेको रोजगारी

छनौट गनन पाउने अमधकार हुनेछ।

(२) प्रत्येक नागररकलाई यो ऐन र प्रचमलि कानूनको अधीनमा रही

योग्यिा र क्षमिा अनुसार स्वेच्छाले रोजगार गनन पाउने र त्यस्िो रोजगारी
छोड्न वा पररविनन गनन पाउने अमधकार हुनेछ।

(३) कसै ले पमन कुनै नागररकलाई मनजको इच्छा ववपरीि वा मनजले

नचाहेको रोजगारी गनन वा त्यस्िो रोजगारीमा लगाउन वा जबरजस्िी गनन वा
बाध्य बनाउन हुँदैन।

5. बेरोजगार सहायिा पाउने अमधकाराः प्रत्येक बेरोजगार व्यश्चिलाई यस ऐन

बमोश्चजम बेरोजगार सहायिा पाउने अमधकार हुनेछ।

6. भेदभाव गनन नहुनाःे कसै ले पमन बेरोजगार व्यश्चिलाई रोजगार ददने सम्बन्धमा
प्रचमलि कानूनले कुनै खास वगन वा समुदायको लामग ववशेष व्यवस्था गरे को
अवस्थामा बाहेक त्यस्िो व्यश्चिको उत्पश्चत्त, धमन, वणन, जािजामि, मलङ्ग, भाषा, क्षेत्र,
वैचाररक आस्था वा यस्िै कुनै आधारमा भेदभाव गनन हुँदैन।

3
7. रोजगारीबाट हटाउन नपाइनेाः(१) रोजगारीमा रहे को व्यश्चिलाईप्रचमलि कानून
बमोश्चजम बाहे क ववना कारण रोजगारीबाट हटाउन पाइने छै न।

(२) रोजगारीमा रहेको व्यश्चिलाई लागू हुने सेवा शिन सम्बन्धी कानून
बमोश्चजम बाहे क रोजगारीबाट हटाएमा त्यसरी हटाइएको व्यश्चिले आफू
रोजगारीमा कायमै रहनको लामग कारण सवहि सम्बश्चन्धि रोजगार सेवा केन्रमा
मनवेदन ददन सक्नेछ।

(३) उपदफा (२) बमोश्चजम मनवेदन प्राप्त भएमा रोजगार सेवा केन्रले
रोजगारीमा रहेको व्यश्चिलाई रोजगारबाट हटाउनु पनानको कारणबारे आवश्यक
जाँचबुझका लामग सम्बश्चन्धि स्थानीय िहमा पठाउनु पनेछ।

(४) उपदफा (३) बमोश्चजम पठाएको मनवेदन उपर आवश्यक जाँचबुझ

गदान ववना कारण रोजगारबाट हटाइएको दे श्चखएमा मनवेदकलाई काममा लगाई
राख्न रोजगारदािालाई सम्बश्चन्धि स्थानीय िहले मनदे शन ददन सक्नेछ।

8. रोजगार कायनक्रम सञ्चालन गनेाः(१) नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार िथा स्थानीय
िहले यो ऐन प्रारम्भ भएपमछ बेरोजगार व्यश्चिलाई न्यूनिम रोजगार प्रदान गनन
आवश्यक रोजगार कायनक्रम सञ्चालन गनेछ।

(२)उपदफा (१) बमोश्चजम कायनक्रम सञ्चालन गदान मवहला, दमलि,

आमथनक रूपले ववपन्न व्यश्चि, शवहद पररवार र वेपत्ता पाररएका व्यश्चिका
पररवारलाइनप्राथममकिा ददनु पने छ।

(३) उपदफा (१) बमोश्चजमको कायनक्रम सञ्चालन सम्बन्धी अन्य

व्यवस्था िोवकए बमोश्चजम हुनेछ।

9. मनणनय गने अमधकाराः कुनै व्यश्चि बेरोजगार हो वा होइन भन्ने सम्बन्धमा प्रश्न
उठे मा सो कुराको मनणनय िोवकए बमोश्चजमको आधारमा सम्बश्चन्धि स्थानीय
िहले गनेछ।

4
 पररच्छे द-३
रोजगार सेवा केन्र

10. रोजगार सेवा केन्राः(१) नेपाल सरकारले नेपाल राजपत्रमा सूचना प्रकाशन गरी
स्थानीय िह मािहि रही कायन गने गरी प्रत्येक स्थानीय िहमा एक रोजगार
सेवा केन्र स्थापना गनेछ।

(२) रोजगार सेवा केन्रको कामको सङ्घीय िहबाट मनदे शन, समन्वय र
सहजीकरण गने श्चजम्मेवारी मन्त्रालयको हुनेछ।

(३) उपदफा (१) बमोश्चजमको रोजगार सेवा केन्र सञ्चालन सम्बन्धी

अन्य व्यवस्था िोवकए बमोश्चजम हुनेछ।

11. मनवेदन ददनु पनेाः(१) यस ऐन बमोश्चजम न्यूनिम रोजगारमा सं लग्न हुन चाहने
बेरोजगार व्यश्चिले आफूसँग भएको सीप, योग्यिा वा क्षमिा उल्लेख गरी
िोवकए बमोश्चजमको अवमधमभत्र िोवकए बमोश्चजमको ढाँचामा सम्बश्चन्धि रोजगार
सेवा केन्रमा आफ्नो वववरण सवहि मनवेदन ददन सक्नेछ।

(२) उपदफा (१) बमोश्चजम प्राप्त मनवेदन उपर रोजगार सेवा केन्रले
आवश्यक जाँचबुझ गरी वास्िववक बेरोजगार व्यश्चिको सूची ियार गरी
अद्यावमधक अमभलेख राख्नु पनेछ।

(३)रोजगार सेवा केन्रले उपदफा (२) बमोश्चजमको अद्यावमधक

अमभलेख िोवकए बमोश्चजम नेपाल सरकार र सम्बश्चन्धि प्रदे श सरकारलाई
उपलव्ध गराउनु पनेछ।

12. जानकारी ददनु पनेाः(१) रोजगार सेवा केन्रमा दफा ११ बमोश्चजम मनवेदन
ददएको कुनै व्यश्चि दफा १६ बमोश्चजम रोजगारीको लामग मसफाररस नहुँदै मनजी
प्रयासमा अन्यत्र किै रोजगारीमा सं लग्न भएमा वा स्वरोजगारमा लागेमा वा यस
ऐन बमोश्चजम प्रदान गररने रोजगारीमा सहभागी हुन वा बेरोजगार सहायिा प्राप्त
गनन इच्छु क नरहेमा सो कुराको जानकारी मनजले यथाशीघ्र रोजगार सेवा
केन्रलाई ददनु पनेछ।

5
 (२) उपदफा (१) बमोश्चजम कसै ले जानकारी गराएमा रोजगार सेवा
केन्रले त्यस्िो व्यश्चिको नाम बेरोजगार व्यश्चिको सूचीको अमभलेखबाट हटाउनु
पनेछ।

13. रोजगारदािाको वववरण राख्नु पनेाः(१) रोजगार सेवा केन्रले आफ्नो क्षेत्रमभत्र
रहेका रोजगारदािाको सूची अद्यावमधक गरी राख्नु पनेछ।

(२) उपदफा (१) बमोश्चजम सूची अद्यावमधक गने कायनमा रोजगार

सेवा केन्रले स्थानीय िहको अमिररि कुनै सरकारी वा गैरसरकारी मनकाय वा
सङ्घ सं स्थालाई सम्बश्चन्धि स्थानीय िहमभत्रका रोजगारदािालाई माग गररए
बमोश्चजमको वववरण उपलब्ध गराउन लेखी पठाउन सक्नेछ।

(३) उपदफा (२) बमोश्चजम रोजगार सेवा केन्रबाट लेखी आएमा

सम्बश्चन्धि सवै मनकायले आफू अन्िगनिका रोजगारदािाको वववरण वा आफूले
गरी आएको काम र त्यस्िो कामको लामग आवश्यक पने जनशश्चिको वववरण
िोवकएको ढाँचामा रोजगार सेवा केन्रमा उपलब्ध गराउनु पनेछ।

(४)रोजगार सेवा केन्रले यस दफा बमोश्चजमको रोजगारदािाको

वववरण मन्त्रालय र सम्बश्चन्धि प्रदे श सरकारलाई पठाउनु पनेछ।

(५) रोजगारदािाको वववरण सङ्कलन िथा अद्यावमधक सम्बन्धी अन्य

व्यवस्था िोवकए बमोश्चजम हुनेछ।

14. श्रममक माग गनन सक्नेाः(१) रोजगारदािाले कुनै कायनका लामग आफूलाई
आवश्यक पने श्रममकको सङ्ख्या, योग्यिा र अवमध खुलाई सोको सूचना
रोजगार सेवा केन्रलाई ददनेछ।

(२) रोजगारदािाले कुनै कायनका लामग स्थानीयस्िरमा आफूलाई

आवश्यक पने श्रममक रोजगार सेवा केन्र माफनि माग गनन सक्नेछ।

(३) उपदफा (१) र (२) बमोश्चजम श्रममक माग गदान िोवकए

बमोश्चजमको ढाँचामा श्रममकको सङ्ख्या, श्रममकको योग्यिा, क्षमिा, सीप र
कामको प्रकृमि खुलाई रोजगार सेवा केन्रमा लेखी पठाउनु पनेछ।

15. रोजगार सूचना उपलब्ध गराउनेाः रोजगार सेवा केन्रले आफ्नो क्षेत्रमभत्रका
रोजगारदािाहरूका लामग आवश्यक श्रममकहरूको उपलब्धिा र सूचीकृि

6
 बेरोजगार व्यश्चिका लामग रोजगारीका अवसर सम्बन्धी सूचना उपलब्ध गराउनु
पनेछ।

16. बेरोजगार व्यश्चिलाई रोजगारी ददनु पनेाः(१) दफा १४ बमोश्चजम कुनै

रोजगारदािाबाट श्रममक माग भएपमछ रोजगार सेवा केन्रले दफा ११ को
उपदफा (१) बमोश्चजम सूचीकृि बेरोजगार व्यश्चिलाई मनजको योग्यिा, सीप र
अनुभवका आधारमा रोजगारीको लामग सम्बश्चन्धि रोजगारदािा समक्ष लेखी
पठाउनु पनेछ।

(२) उपदफा (१) बमोश्चजम रोजगारीको लामग पठाइएको व्यश्चिलाई

सरकारी वा सावनजमनक क्षेत्रको रोजगारदािाले प्रचमलि कानून बमोश्चजम मनजको
योग्यिा र सीप अनुसारको काममा लगाउनु पनेछ र मनजी क्षेत्रको
रोजगारदािाले मनजको योग्यिा र सीप अनुसारको उपलब्ध काममा लगाउन
सक्नेछ।त्यस्िो व्यश्चिले रोजगारदािाले लगाएको काम गनुन पनेछ।

(३) उपदफा (२) बमोश्चजम रोजगारदािाले काममा लगाए बापि

उपलब्ध गराउने दै मनक ज्याला दर मन्त्रालयले िोके बमोश्चजम हुनेछ।

(४) उपदफा (२) बमोश्चजम रोजगारदािाले लगाएको काम नगने

व्यश्चिलाई रोजगार सेवा केन्रले बेरोजगारको सूचीबाट हटाउनु पनेछ।

पररच्छे द-४
मनदे शक समममि

17. मनदे शक समममिाः(१) नागररकको रोजगारीको हकको सं रक्षण सम्बन्धी काम

कारबाहीको सञ्चालन, रे खदे ख िथा मनदे शन गनन दे हाय बमोश्चजमको एक मनदे शक
समममि रहनेछाः–

(क) मन्त्री/राज्यमन्त्री, श्रम, रोजगार िथा

सामाश्चजक सुरक्षा मन्त्रालय - अध्यक्ष

(ख) सदस्य, राविय योजना आयोग (सम्बश्चन्धि

ववषय हेने) – सदस्य

7
 (ग) सश्चचव, श्रम, रोजगार िथा सामाश्चजक
सुरक्षा मन्त्रालय - सदस्य

(घ) सश्चचव, अथन मन्त्रालय -सदस्य

(ङ) सश्चचव,प्रधानमन्त्री िथा

मश्चन्त्रपररषद्कोकायानलय (सम्बश्चन्धि ववषय
हेने) -सदस्य

(च) सश्चचव, उद्योग, वाश्चणज्य िथा आपूमिन

मन्त्रालय - सदस्य

(छ) सश्चचव, भौमिक पूवानधार िथा यािायाि

मन्त्रालय -सदस्य

(ज) सहसश्चचव, मन्त्रालय (प्रधानमन्त्री रोजगार

कायनक्रम हेने) - सदस्य-सश्चचव

(२)प्रदे श र स्थानीय िहमा िोवकए बमोश्चजम मनदे शक समममि

रहनेछन्।

(३) उपदफा (१) बमोश्चजमको समममिको सश्चचवालय मन्त्रालयमा

रहनेछ।

18. समममिको बैठकाः(१) समममिको बैठक अध्यक्षले िोकेको मममि, समय र स्थानमा
बस्नेछ।

(२) रोजगारदािा र श्रममकको प्रमिमनमधत्व हुने गरी कम्िीमा एक जना

मवहला सवहि दुइन जनालाइन समममिको बैठकमा आमन्त्रण गररनेछ।

(३) समममिको मनणनय सदस्य-सश्चचवले प्रमाश्चणि गरी राख्नु पनेछ।

(४) समममिको बैठक सम्बन्धी कायनववमध समममि आफैंले मनधानरण गरे

बमोश्चजम हुनेछ।

(५) समममिको बैठक िथा मनणनयको कायानन्वयन सम्बन्धी अन्य

व्यवस्था िोवकए बमोश्चजम हुनेछ।

8
19. समममिको काम, किनव्य र अमधकाराः समममिको काम, किनव्य र अमधकार दे हाय
बमोश्चजम हुनेछाः–

(क) श्रम बजारको माग र ववद्यमान जनशश्चिको उपलव्धिाको

ववश्लेषण र प्रक्षेपण गने,

(ख) बेरोजगार व्यश्चिका लामग रोजगार वा स्वरोजगारको व्यवस्था

गनन आवश्यक नीमि नेपाल सरकार समक्ष मसफाररस गने ,

(ग) बेरोजगार व्यश्चिको अद्यावमधक अमभलेख ियार गने

सम्बन्धमा प्रदे श सरकार िथा स्थानीय िहलाई मागनदशनन
गने,

(घ) बेरोजगार व्यश्चिलाई राज्यको िफनबाट उपलब्ध गराइने

बेरोजगार सहायिा सम्बन्धी नीमि िथा कायनक्रम ियार गने ,

(ङ) बेरोजगार व्यश्चिलाई प्रदान गररने मनवानह भत्ताको सम्बन्धमा

नेपाल सरकारलाई नीमिगि सुझाव ददने,

(च) रोजगार कायनक्रम सञ्चालन सम्बन्धमा नेपाल सरकार, प्रदे श

सरकार िथा स्थानीय िह बीच समन्वय गने ,

(छ) बेरोजगार सहायिा कायनक्रमको कायानन्वयनको मूल्याङ्कन

गने।

पररच्छे द-५
बेरोजगार सहायिा सम्बन्धी

२०. बेरोजगार सहायिा कायनक्रमाः(१) नेपाल सरकार,प्रदे श सरकार र स्थानीय िहले

बेरोजगार सहायिाको लामग दे हाय बमोश्चजमको कायनक्रम गनेछाः–

(क) रोजगारीको अवसर सम्बन्धी सूचना उपलब्ध

गराउने,

(ख) रोजगारमूलक िथा सीपमूलक िालीम प्रदान गने ,

(ग) बैङ्क िथा ववत्तीय सं स्था माफनि् स्वरोजगारको लामग

सहुमलयिपूणन ऋण उपलब्ध गराउने,
9
 (घ) स्वरोजगार सृजना गने,

(ङ) िोवकए बमोश्चजमका अन्य कायनक्रम गने।

(२) उपदफा (१) बमोश्चजमको बेरोजगार सहायिा कायनक्रम सम्बन्धी

अन्य व्यवस्था िोवकए बमोश्चजम हुनेछ।

२१. काम गनुन पनेाः(१) यस ऐन बमोश्चजमको बेरोजगार सहायिा कायनक्रम अन्िगनिको

िालीम प्राप्त गरे को व्यश्चिले रोजगार सेवा केन्रले खटाएको स्थान वा क्षेत्रमा
गई िोवकए बमोश्चजमको काम गनुन पनेछ।

(२) उपदफा (१) बमोश्चजम खटाएको क्षेत्रमा काम गनन नजाने वा

इन्कार गने व्यश्चिलाई बेरोजगार सूचीबाट हटाई दफा २२ बमोश्चजमको मनवानह
भत्ता प्रदान गररने छै न।

२२. मनवानह भत्ता ददनेाः(१) नेपाल सरकारले रोजगार सेवा केन्रमा सूश्चचकृि बेरोजगार
व्यश्चिलाई न्यूनिम रोजगार उपलब्ध गराउन नसकेमा एक आमथनक वषनमा
मन्त्रालयले िोकेको न्यूनिम पाररश्रममकको एकसय ददन बराबरकोरकमको
पचास प्रमिशि रकम िोवकएको शिनको अधीनमा रही मनवानह भत्ता उपलब्ध
गराउनेछ।

(२) उपदफा (१) मा जुनसुकै कुरा लेश्चखएको भए िापमन कुनै

बेरोजगार व्यश्चिले एक आमथनक वषनमा एकसय ददनभन्दा कम अवमध मात्रै
रोजगारी पाएमा एकसय ददन पुग्न बाँकी अवमधको मन्त्रालयले िोकेको न्यूनिम
पाररश्रममकको पचास प्रमिशि बराबरको रकम मात्र मनवानह भत्ता उपलब्ध
गराइनेछ।

(३) उपदफा (१) बमोश्चजम मनवानह भत्ता प्राप्त गने बेरोजगार व्यश्चिले
िोके बमोश्चजमको शिनको पालना गनुन पनेछ।

(४) यस दफा बमोश्चजमको मनवानह भत्ता दे हायको अवस्थामा मात्र

ददइनेछाः–

(क) पररवारको कुनै पमन सदस्यले िोवकए बमोश्चजमको

रोजगारी नपाएमा,

10
 (ख) नेपाल सरकारले िोकेभन्दा कम वावषनक आय भएका
पररवारलाई,

(ग) पररवारको कुनै पमन सदस्य स्वरोजगार नभएमा,

(घ) पररवारको कुनै सदस्य वैदेश्चशक रोजगारीमा

नगएकोमा।

स्पष्टीकरणाः“वैदेश्चशक रोजगारी” भन्नाले नेपाल

सरकारबाट श्रम स्वीकृमि मलई ववदे शमा काम गनन
गएको अवस्था सम्झनु पछन।

(५) उपदफा (४) मा जुनसुकै कुरा लेश्चखएको भए िापमन सरकारी

ु वा अन्िरानविय वा अन्िरसरकारी सङ्घ, सङ्गठन वा अन्य
कोष वा अन्य मुलक
कुनै सं स्थाबाट मनयममि मनवृत्तभरण वा अवकाश सुववधा मलइरहेका वा
सामाश्चजक सुरक्षा कोष वा नेपाल सरकारको सहायिा सम्बन्धी अन्य कोषबाट
वा रोजगारदािा मनयममि रूपमा कुनै पमन वकमसमको सहायिा प्राप्त गरे को
व्यश्चिको पररवारलाई मनवानह भत्ता ददइने छै न।

स्पष्टीकरणाः यस दफाको प्रयोजनको लामग “सरकारी कोष” भन्नाले दे हायको कुनै

कोष सम्झनु पछनाः–

(क) नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीय िहको

सश्चञ्चि कोष वा अन्य सरकारी कोष,

(ख) नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीय िहको पूणन

वा आंश्चशक स्वाममत्व भएको स्थानीय सं स्थान, मनगम,
बोर्न, प्रामधकरण, प्रमिष्ठान वा यस्िै कुनै मनकायको
कोष,

(ग) नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीय िहबाट

प्राप्त अनुदानबाट सञ्चामलि कोष,

(घ) सावनजमनक पद धारण गरे को व्यश्चिलाई मनवृत्तभरण

प्रदान गनन प्रचमलि कानून बमोश्चजम स्थापना भएको
कोष।

11
 (६) यस दफा बमोश्चजम प्रदान गररने मनवानह भत्ता सम्बन्धी अन्य
व्यवस्था िोवकए बमोश्चजम हुनेछ।

२३. बजेट सम्बन्धी व्यवस्थााः यस ऐन बमोश्चजम सञ्चालन गररने कायनक्रमका लामग

आवश्यक पने बजेटको व्यवस्था नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार र स्थानीय िहको
वावषनक बजेट ववमनयोजनबाट हुनेछ।

पररच्छे द-६
कसूर र सजाय

२४. उजूरीाः(१) यस ऐन अन्िगनिको कसू र गरे को वा गनन लागेको थाहा पाउने

जोसुकैले पैँ िीस ददनमभत्र सम्बश्चन्धि श्रम िथा रोजगार कायानलयमा उजूरी ददन
सक्नेछ।

(२) उजूरी सम्बन्धी अन्य व्यवस्था िोवकए बमोश्चजम हुनेछ।

२५. कसूर गरे को मामननेाः कसै ले दे हाय बमोश्चजमको कायन गरे मा यस ऐन बमोश्चजम
कसूर गरे को मामननेछाः–

(क) दफा ४ को उपदफा (३) ववपरीिको कायन गरे मा,

(ख) प्रचमलि कानून बमोश्चजम बाहेक रोजगारी ददने व्यश्चिले दफा

६ ववपरीि भेदभाव गरे मा,

(ग) रोजगारदािाले दफा ७ ववपरीिरोजगारीबाट हटाएमा,

(घ) यस ऐन बमोश्चजमको बेरोजगार सहायिा वा मनवानह भत्ता प्राप्त

गनन झुट्टा वववरण पेश गरे मा,

(ङ) जुन उद्देश्यको लामग बेरोजगार सहायिा रकम मलइएको हो

सो उद्देश्यका लामग प्रयोग नगरी अन्यत्र प्रयोग गरे मा।

२६. सजायाः(१) कसै ले दे हाय बमोश्चजमको कसूर गरे मा त्यस्िो कसूर गने व्यश्चि वा

सं स्थालाई श्रम िथा रोजगार कायानलयले कसूरको मात्रा हेरी दे हाय बमोश्चजमको

सजाय गनेछाः–

12
 (क) दफा २५ को खण्र् (क) बमोश्चजमको कसूर

गनेलाई पच्चीस हजार रुपैयाँ जररबाना,

(ख) दफा २५ को खण्र् (ख) र (ग) बमोश्चजमको कसूर

गनेलाई दश हजार रुपैयाँ जररबाना,

(ग) दफा २५ को खण्र् (घ) बमोश्चजमको कसूर गनेलाई

त्यस्िो बेरोजगार सहायिा वा मनवानह भत्ता प्राप्त

गरे को भए सो रकम असू ल उपर गरी सोही

बराबरको रकम जररबाना,

(घ) दफा २५ को खण्र् (ङ) बमोश्चजमको कसूर गनेलाई

बेरोजगार सहायिा बापि प्राप्त गरे को रकम असूल

उपर गरी सोही बराबरको रकम जररबाना।

(२) उपदफा (१) बमोश्चजम गररएको जररबाना िोवकएको अवमधमभत्र

नमिने व्यश्चि वा सं स्थालाई सम्बश्चन्धि स्थानीय िहले प्रदान गने सेवा सुववधामा

रोक लगाउन सम्बश्चन्धि श्रम िथा रोजगार कायानलयले लेखी पठाउनु पनेछ।

(३) उपदफा (१) बमोश्चजमको जररबाना सम्बश्चन्धि व्यश्चि वा

सं स्थाबाट सरकारी बाँकी सरह असूल उपर गररनेछ।

(४) यस दफामा अन्यत्र जुनसुकै कुरा लेश्चखएको भए िापमन यस ऐन

बमोश्चजमको कायन अन्य प्रचमलि कानून बमोश्चजम समेि कसूर मामनने रहेछ भने

त्यस्िो कसूरमा सो कानून बमोश्चजम छु ट्टै मुद्दा चलाई सजाय गनन यस दफाको

व्यवस्थाले बाधा पने छै न र कसै ले यस ऐन ववपरीि कुनै कायन गरे बापि

मनजलाई प्रचमलि कानून बमोश्चजम यस दफामा लेश्चखएभन्दा बवढ सजाय हुने

रहेछ भने सोही बमोश्चजमको सजाय हुनेछ।

13
२७. पुनरावेदनाः(१) यस ऐन बमोश्चजम श्रम िथा रोजगार कायानलयले गरे को मनणनय

उपर श्चचत्त नबुझ्ने पक्षले मनणनय भएको मममिले पैँ िीस ददनमभत्र श्रम अदालिमा

पुनरावेदन ददन सक्नेछ।

(२) उपदफा (१) बमोश्चजम श्रम अदालिबाट भएको मनणनय अश्चन्िम

हुनेछ।

पररच्छे द-७
ववववध

२८. उपसमममि वा कायनदल गठन गनन सक्नेाः(१) समममिले यस ऐनको कायानन्वयन

गनन आवश्यकिा अनुसार उपसमममि वा कायनदल गठन गनन सक्नेछ।

(२) उपदफा (१) बमोश्चजम गदठि उपसमममि वा कायनदलको कायन

शिन समममिले िोवकददए बमोश्चजम हुनेछ।

२९. अनुगमन िथा मनरीक्षणाः यस ऐन बमोश्चजम सञ्चालन हुने कायनक्रमको मन्त्रालय,

प्रदे श र स्थानीय िहले मनयममि रूपमा अनुगमन िथा मनरीक्षण गनेछ।

३०. वावषनक प्रमिवेदनाः(१) मन्त्रालयले प्रत्येक आमथनक वषनमभत्र सम्पन्न गरे का काम

कारबाहीको आमथनक वषन समाप्त भएको िीन मवहनामभत्र वावषनक प्रमिवेदन ियार

गरी प्रधानमन्त्री िथा मश्चन्त्रपररषद्को कायानलयमा पेश गनुन पनेछ।

(२) उपदफा (१) बमोश्चजम पेश गरे को प्रमिवेदन प्रधानमन्त्री िथा

मश्चन्त्रपररषद्को कायानलयले सावनजमनकगनेछ।

३१. मनयम बनाउने अमधकाराः नेपाल सरकारले यस ऐनको कायानन्वयन गनन आवश्यक

मनयम बनाउन सक्नेछ।

14
३२. मनदे श्चशका िथा कायनववमध बनाउन सक्नेाःमन्त्रालयले यो ऐन वा यस ऐन अन्िगनि

बनेको मनयमको अधीनमा रही आवश्यकिा अनुसार मनदे श्चशका िथा कायनववमध

बनाई लागू गनन सक्नेछ।

15
 /f]huf/Lsf] xs ;DaGwL lgodfjnL, @)&%

g]kfn /fhkqdf k|sflzt ldlt

@)&%.!).@*
;+zf]wg
/f]huf/Lsf] xs ;DaGwL-klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL,@)&^ @)&^.&.@%
/f]huf/Lsf] xs ;DaGwL-bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& @)&&.$.!(
/f]huf/Lsf] xs ;DaGwL lgodfjnL, @)&% sf] bkmf #! n] lbPsf] clwsf/ k|of]u
u/L g]kfn ;/sf/n] b]xfosf lgodx? agfPsf] 5 .

kl/R5]b–!
k|f/lDes

!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL lgodx?sf] gfd æ/f]huf/Lsf] xs ;DaGwL lgodfjnL,

@)&%Æ /x]sf] 5 .

-@_ of] lgodfjnL t'?Gt k|f/De x'g]5 .

@= kl/efiffM ljifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,

-s_ æP]gÆ eGgfn] /f]huf/Lsf] xs ;DaGwL P]g, @)&% ;Demg' k5{ .
-v_ æk|b]z lgb]{zs ;ldltÆ eGgfn] lgod !! adf]lhdsf] k|b]z
lgb]{zs ;ldlt ;Demg' k5{ .
 -v!_ æ/f]huf/ ;+of]hsÆ eGgfn] lgod % sf] pklgod -!_
adf]lhdsf] /f]huf/ ;+of]hs ;Demg' k5{ .
-u_ æ:yfgLo lgb]{zs ;ldltÆ eGgfn] lgod !$ adf]lhdsf] :yfgLo
lgb]{zs ;ldlt ;Demg' k5{ .

 klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .

1
 kl/R5]b–@
/f]huf/ sfo{qmd ;~rfng ;DaGwL

#= /f]huf/ sfo{qmd ;~rfng ug]{M g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ tyf :yfgLo txn] Go"gtd
/f]huf/ k|bfg ug{ /f]huf/ sfo{qmd ;~rfng ;DaGwdf b]xfo adf]lhdsf sfo{ ug]{5g\M–
-s_ ;fj{hlgs If]qsf ljsf; lgdf{0fsf sfo{qmd tyf cfof]hgfdf k|To]s
cfly{s jif{df l;h{gf x'g ;Sg] /f]huf/Lsf] cf+sng ug]{,
-v_ k|To]s jif{ /f]huf/L l;h{gfsf nflu cfjZos sfo{qmdx?sf] th'{df
/ sfof{Gjog ug]{,
-u_ /f]huf/L l;h{gfsf nflu ljleGg lgsfon] sfof{Gjog ug]{ sfo{qmd
tyf cfof]hgfdf a]/f]huf/ JolQmnfO{ Go"gtd /f]huf/L k|bfg ug{sf]
nflu cfjZos ;dGjo ug]{,
-3_ /f]huf/L l;h{gfsf] nflu lghL If]q tyf u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yf;Fu
cfjZos ;dGjo tyf ;xsfo{ ug]{,
-ª_ /f]huf/Lsf] cj;/ j[l4sf] nflu :yfgLo :t/df pTkflbt j:t'sf]
vkt tyf pkef]uug{ ljz]if cleofg ;~rfng ug]{,
-r_ ul/aL lgjf/0f / /f]huf/L ;[hgf ;DaGwL sfo{x?nfO{ PsLs[t ?kdf
;~rfng ug{ cfjZos ;dGjo tyf ;xsfo{ ug]{ .
$= lg0f{o ug]{M s'g} JolQm a]/f]huf/ xf] jf xf]Og eGg] k|Zg p7]df To:tf] JolQm a;f]af;
ul/cfPsf] j8f sfof{non] u/]sf] l;kmfl/;sf] cfwf/df ;DalGwt ufpF sfo{kflnsfsf]
cWoIf jf gu/ sfo{kflnsfsf] k|d'vn] lg0f{o ug]{5 .

kl/R5]b–#
/f]huf/ ;]jf s]Gb| ;~rfng ;DaGwL

%= /f]huf/ ;]jf s]Gb| ;~rfngM -!_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|sf] ;~rfngsf nflu :yfgLo ;]jfsf]
sDtLdf kfFrf} tx jf ;f] ;/xsf] /f]huf/ ;+of]hs /xg]5 .

2
  -@_ /f]huf/ ;+of]hsn] dGqfno k|lt ;d]t pQ/bfoL eO{ P]g tyf o;
lgodfjnL adf]lhd /f]huf/ sfo{qmd ;~rfng ug{' kg]{5 .
-#_ ========/f]huf/ ;+of]hsnfO{ ;xof]u k'¥ofpg ;DalGwt :yfgLo txn] /f]huf/
;]jf s]Gb|df sfdsfh ug]{ u/L cfjZossd{rf/L v6fpg ;Sg]5 .
^= /f]huf/ ;]jf s]Gb|sf] sfd, st{Jo / clwsf/M /f]huf/ ;]jf s]Gb|sf] sfd, st{Jo / clwsf/
b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ :yfgLo txleq /x]sf a]/f]huf/ JolQmsf] tYof+s ;+sng tyf ljZn]if0f
u/L a]/f]huf/sf] ;"rL cBfjlws ug{],
-v_ ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmnfO{ kl/rokqljt/0f ug]{,
-u_ :yfgLo txleq pknAw /f]huf/Lsf cj;/x?sf] klxrfg u/L ;f]sf]
;"rgf k|jfx ug]{,
-3_ :yfgLo txleqsf] /f]huf/Lsf] ;DefJo l:ylt ljZn]if0f u/L /f]huf/Lsf]
tYof+s ;+sng ug]{, /f]huf/ gS;f+sg ug]{ tyf /f]huf/Lsf cj;/sf]
clen]vf+sg ug]{,
-ª_ /f]huf/bftfsf nflu >ldssf] pknAwtfsf] ;DefJotf hfgsf/L
u/fpg]],
-r_ /f]huf/bftfaf6 dfu eP adf]lhd ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmnfO{
/f]huf/Lsf nflu sfddfhfg ;"lrt ug]{,
-5_ a]/f]huf/x?sf] 1fg, ;Lk, of]Uotf, cg'ej, / ahf/sf] dfusf
cfwf/df cfjZos kg]{ ;Lk ljsf; tflndsf] klxrfg u/L ;DalGwt
tflnd s]Gb|df l;kmfl/; ug]{,
-h_ cfˆgf sfdsf/jfxLsf] af/]df lgoldt ?kdf ;DalGwt ufpFsfo{kflnsf
tyf gu/sfo{kflnsfdf k|ltj]bg k]zug]{,
-em_ P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd cfkm"n] u/]sf sfd sf/afxLsf]
;DaGwdf dGqfnon] tf]s]sf] 9fFrfdf dGqfno / k|b]zsf] /f]huf/L
;DaGwL ljifo x]g]{ dGqfnodf dfl;s ?kdf k|ltj]bg k7fpg],

 klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt

 klxnf] ;+zf]wgåf/f x6fOPsf]

3
 -~f_ cfkm\gf] sfo{If]q leqaf6 j}b]lzs /f]huf/Ldf hfg rfxg] JolQmx?sf
nflu ;"rgf ;Dk|]if0f ug]{,
 -6_ j}b]lzs /f]huf/ af]8{af6 pknAw u/fOg] cfly{s ;xfotf ljt/0f
;DaGwL sfo{df ;xof]u k'¥ofpg],
-7_ a]/f]huf/ kl/jf/nfO{ k|bfg ug]{ lgjf{x eQf ljt/0f ug]{,
 -7!_;DalGwt :yfgLo txdf /f]huf/L tyf :j/f]huf/L ;DaGwL sfo{ ug]{
cGo ;/sf/L lgsfo jf To:tf lgsfoåf/f ;~rflnt sfo{qmd;Fu
;dGjo / ;xsfo{ ug]{,
-8_ /f]huf/ ;DaGwL ;/f]sf/jfnfnfO{ cGo ;]jf k|bfg ug]{ .
&= lgj]bg lbg' kg]{M -!_ Go"gtd /f]huf/df ;+nUg x'g rfxg] a]/f]huf/ JolQmn] k|To]s jif{sf]
 kmfu'g dlxgfdf cfufdL cfly{s jif{sf nflu a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rLdf ;"rLs[t
x'g;DalGwt j8f sfof{nodf cg';"rL–! adf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
 -!s_pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg d'n'ssf] ;Dk"0f{ jf s]lx
efudf ljkb jf cGo s'g} ljz]if kl/l:yltsf] sf/0f ;f] cjlwdf lgj]bg lbg g;Sg] cj:yf
l;h{gf ePdf a]/f]huf/ JolStmnfO{ ;"rLs[t x'g dGqfnon] lglZrt cjlw tf]sL lgj]bg
cfJxfg ug{ ;Sg]5 / Go"gtd /f]huf/df ;+nUg x'g rfxg] JolStn] ;f] cjlwdf pklgod -
!_ adf]lhd lgj]bg lbg ;Sg]5 .
 -@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg ;DalGwt :yfgLo txn]
dGqfnosf] :jLs[ltdf Ps cfly{s jif{df Ps k6s eGbf ga9\g] u/L a]/f]huf/ JolQmx?nfO{
;"rLs[t x'g a9Ldf Ps dlxgfsf] cjlw tf]sL lgj]bg cfJxfg ug{ ;Sg]5 / Go"gtd
/f]huf/df ;+nUg x'g rfxg] JolQmn] ;f] cjlw leq pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg lbg
;Sg]5 .

 klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

 klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

4
 -#_ pklgod -!_, -!s_ jf -@_ adf]lhd k|fKt ePsf lgj]bg ;DalGwt j8f
sfof{non] lgj]bg k|fKt ePsf] ldltn] ;ft lbgleq /f]huf/ ;]jf s]Gb|df k'Ug] u/L k7fpg'
kg]{5 .
 -$_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] pklgod -#_ adf]lhd k|fKt lgj]bgsf] cfwf/df cg';"rL–
@ adf]lhdsf] 9fFrfdf a]/f]huf/JolQmsf] ljj/0f tof/ u/L k|d'v k|zf;sLo clws[t dfkm{t
ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfdf k]z ug'{kg]{5 .
 -%_ pklgod-$_ adf]lhd k]z ePsf] ljj/0fdf ;dfj]z ePsf] b]xfosf] dfkb08
k'u]sf] g]kfnL gful/snfO{ ufFp sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] a]/f]huf/ JolQm 7x/
u/L a]/f]huf/ JolQmx?sf] clGtd ;"rL :jLs[t ug{' kg]{5M–
-s_ lgj]bg lbFbfsf] ldlt;Dd ;f]xL cfly{s jif{df Go"gtd Ps;o lbgsf]
/f]huf/df ;+nUg gePsf],
-v_:j/f]huf/df ;+nUg JolQmsf] xsdf lgj]bg lbFbfsf] ldlt;Dd ;f]xL
cfly{s jif{df Go"gtd Ps;o lbg /f]huf/L jfkt k|fKt ug]{ g]kfn
;/sf/n] tf]s]sf] Go"gtd kfl/>lds a/fa/sf] cfoeGbf sd cfo
ePsf],
-u_ sDtLdf c7f/ jif{ pd]/ k'/f eO{ pgfG;f¶L jif{ pd]/ ggf3]sf] .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd :jLs[t ;"rLdf plNnlvt ljj/0fsf cfwf/df /f]huf/
;]jf s]G›n] tL;lbgleq k|fyldstfqmd lgwf{/0f u/L ;f]sf] cBfjlws ljj/0f /f]huf/
Joj:yfkg k|0ffnLdf k|lji6 u/L dGqfno / ;DalGwt k|b]zsf] /f]huf/L ;DaGwL ljifo x]g]{
dGqfnodf k7fpg' kg]{5 .
*= >lds dfu ug]{M -!_ /f]huf/bftfn] cfkm"nfO{ cfjZos kg]{ >ldssf] dfu ubf{ cg';"rL–#
adf]lhdsf] 9fFrfdf /f]huf/ ;]jf s]Gb|df lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd /f]huf/bftfsf] dfu adf]lhdsf]] >lds /f]huf/ ;]jf
s]Gb|df pknAw ePdf lgj]bg k|fKt ePsf] ldltn] ;ft lbgleq /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] >lds
l;kmfl/; u/L ;DalGwt /f]huf/bftfnfO{ ;"rgf lbg' kg]{5 .

 klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

 klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .

5
 -#_ pklgod -@_ adf]lhd /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] l;kmfl/; u/L sfddf vl6Psf]
>ldsn] h'g;'s} sf/0fn] sfd 5f8]df /f]huf/bftfn] /f]huf/ ;]jf s]Gb|nfO{ ;f]sf] hfgsf/L
u/fpg' kg]{5 .
(= /f]huf/bftfsf] ljj/0fM -!_/f]huf/ ;]jf s]Gb|n] cfkm\gf] If]qleq /x]sf /f]huf/bftf;Fu
cfjZos ljj/0f dfu ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dfu ePsf] ljj/0f /f]huf/bftfn] cg';"rL–$ adf]lhdsf]
9fFrfdf /f]huf/ ;]jf s]Gb|nfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
-#_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] /f]huf/bftfaf6 k|fKt ePsf] ljj/0f;+sng u/L k|To]s
dlxgf cBfjlws ug'{kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf] cBfjlws ljj/0f dGqfno / ;DalGwt k|b]zsf]
/f]huf/L ;DaGwL ljifo x]g]{ dGqfnodf ljB'tLo dfWod dfkm{t k7fpg' kg]{5 .

kl/R5]b–$
lgb]{zs ;ldlt ;DaGwL
!)= ;ldltsf] a}7s tyf lg0f{o sfof{GjogM -!_ ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ;ldltsf] cWoIfn]
ug]{5 .
-@_ ;ldltsf] ;Dk"0f{ ;b:o ;+Vofsf] krf; k|ltzteGbf a9L ;b:ox? pkl:yt
ePdf ;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-#_ ;ldltsf] a}7ssf] lg0f{osf] sfof{GjogdGqfnon] ug]{5 .
!!= k|b]z lgb]{zs ;ldltM -!_ gful/ssf] /f]huf/Lsf] xs ;+/If0f ;DaGwL sfdsf] nfluk|b]z
:t/df b]xfo adf]lhdsf] Ps k|b]z lgb]{zs ;ldlt /xg]5M–
-s_ dGqL⁄/fHo dGqL/f]huf/ ;DaGwL ljifo x]g]{dGqfno –cWoIf
-v_ ;lrj, /f]huf/ ;DaGwL ljifo x]g]{ dGqfno –;b:o
-u_ ;lrj, cfly{s dfldnf tyf of]hgf dGqfno –;b:o
-3_ ;lrj, d'VodGqL tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{no –;b:o
-ª_ ;lrj, pBf]u, ko{6g, jg tyf jftfj/0f dGqfno –;b:o
-r_ ;lrj, ef}lts k"jf{wf/ ljsf; dGqfno –;b:o

6
 -5_ pk;lrj, /f]huf/ ;DaGwL ljifo x]g]{dGqfno –;b:o–;lrj
-२_k|b]z lgb]{zs;ldltsf] ;lrjfno k|b]zsf] /f]huf/ ;DaGwL ljifo x]g]{ dGqfnodf
/xg]5 .
!@= k|b]z lgb]{zs ;ldltsf] a}7sM -!_ k|b]z lgb]{zs ;ldltsf] a}7s ;f] ;ldltsf] cWoIfn]
tf]s]sf] ldlt, ;do / :yfgdf a:g]5 .
-@_ k|b]z lgb]{zs ;ldltsf] a}7ssf] ;f] ;ldltsf] cWoIftf cWoIfn] ug]{5 .
-#_ k|b]z lgb]{zs ;ldltsf] ;Dk"0f{ ;b:o ;+Vofsf] krf; k|ltzteGbf a9L
;b:ox? pkl:yt ePdf ;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-$_ k|b]z lgb]{zs ;ldltsf] lg0f{o ;b:o–;lrjn] k|dfl0ft u/L /fVg' kg]{5 .
-%_ k|b]z lgb]{zs ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw k|b]z lgb]{zs ;ldlt
cfkm+}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-^_ k|b]z lgb]{zs ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] sfof{Gjog ;DalGwt k|b]zsf] /f]huf/
;DaGwL ljifo x]g]{ dGqfnon] ug]{5 .
!#= k|b]z lgb]{zs ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M k|b]z lgb]{zs ;ldltsf] sfd, st{Jo /
clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ ;DalGwt k|b]z leqsf] >d ahf/sf] dfu / ljBdfg hgzlQmsf]
pknAwtfsf] ljZn]if0f / k|If]k0f ug]{,
-v_ a]/f]huf/ JolQmsf nflu /f]huf/ jf :j/f]huf/sf] Joj:yf ug{
cfjZos gLlt k|b]z ;/sf/ ;dIf l;kmfl/; ug]{,
-u_ ;DalGwt k|b]z leqsf ]a]/f]huf/ JolQmsf] cBfjlws clen]v tof/
ug{ nufpg],
-3_ a]/f]huf/ JolQmnfO{ k|bfg ul/g] lgjf{x eQfsf] ;DaGwdf k|b]z
;/sf/nfO{ ;'emfj lbg],
-ª_ ;DalGwt k|b]z leq ;+rflnt a]/f]huf/ ;xfotf sfo{qmdsf]
sfof{Gjogsf] d"N+ofÍg ug]{,
-r_ ;DalGwt k|b]z leqsf ;/sf/L, lghL tyf u}/;/sf/L lgsfox?;Fu
/f]huf/ ;[hgfsf nflu cfjZos ;dGjo ug]{,

7
 -5_ ;ldltn] lbPsf] dfu{bz{g adf]lhd sfd ug]{ .
!$= :yfgLo lgb]{zs ;ldltM -!_ gful/ssf] /f]huf/Lsf] xs ;+/If0f ;DaGwL sfdsf] nflu k|To]s
:yfgLo txdf b]xfo adf]lhdsf] :yfgLo lgb]{zs ;ldlt /xg]5M–
-s_ ;DalGwt ufpF sfo{kflnsfsf] cWoIf jf gu/
sfo{kflnsfsf] k|d'v –cWoIf
-v_ ;DalGwt ufpF sfo{kflnsfsf] pkfWoIf jf gu/
sfo{kflnsfsf] pkk|d'v –;b:o
-u_ ufpF sfo{kflnsfsf] cWoIf jf gu/ sfo{kflnsfsf]
k|d'vn] tf]s]sf j8f cWoIf b'O{hgf –;b:o
-3_ ;DalGwt ufpFkflnsf jf gu/kflnsfsf] k|d'v
k|zf;sLo clws[t –;b:o
-ª_ /f]huf/ ;+of]hs –;b:o–;lrj
-@_ :yfgLo lgb]{zs ;ldltsf] ;lrjfno ;DalGwt ufpFsfo{kflnsf jf
gu/sfo{kflnsfdf /xg]5 .
!%= :yfgLo lgb]{zs ;ldltsf] a}7sM -!_:yfgLo lgb]{zs ;ldltsf] a}7s cWoIfn] tf]s]sf] ldlt,
;do / :yfgdf a:g]5 .
-@_ :yfgLo lgb]{zs ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ;f] ;ldltsf] cWoIfn] ug]{5 .
-#_ :yfgLo lgb]{zs ;ldltsf] ;Dk"0f{ ;b:o ;+Vofsf] krf; k|ltzteGbf a9L
;b:ox? pkl:yt ePdf ;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-$_ :yfgLo lgb]{zs ;ldltsf] lg0f{o ;b:o–;lrjn] k|dfl0ft u/L /fVg' kg]{5 .
-%_ :yfgLo lgb]{zs ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw :yfgLo lgb]{zs
;ldlt cfkm+}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-^_ :yfgLo lgb]{zs ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] sfof{Gjog ;DalGwt :yfgLo txsf]
ufpFsfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] ug]{5 .
!^= :yfgLo lgb]{zs ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M :yfgLo lgb]{zs ;ldltsf] sfd, st{Jo
/ clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M–

8
 -s_ ;DalGwt :yfgLo tx leqsf] >d ahf/sf] dfu / ljBdfg
hgzlQmsf] pknAwtfsf] ljZn]if0f / k|If]k0f ug]{,
-v_ a]/f]huf/ JolQmsf nflu /f]huf/ jf :j/f]huf/sf] Joj:yf ug{
cfjZos gLlt ufpFsfo{kflnsf jf gu/sfo{kflnsf ;dIf l;kmfl/;
ug]{,
-u_ ;DalGwt :yfgLo tx leqsf] a]/f]huf/ JolQmsf] cBfjlws clen]v
tof/ ug{ /f]huf/ ;]jf s]Gb|nfO{ dfu{bz{g ug]{,
-3_ :yfgLo txleq ;~rflnt /f]huf/ sfo{qmd tyf a]/f]huf/ ;xfotf
sfo{qmdsf] cg'udg tyf d"NofÍg ug]{,
-ª_ ;ldltn] lbPsf] dfu{bz{g adf]lhd sfd ug]{ .

kl/R5]b–%
a]/f]huf/ ;xfotf ;DaGwL
!&= cGo sfo{qmd ;~rfngM P]gsf] bkmf @) sf] pkbkmf -!_ df pNn]lvt sfo{qmdsf cltl/Qm
g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ tyf :yfgLo txn] b]xfo adf]lhdsf a]/f]huf/ ;xfotf
sfo{qmdx? ;~rfng ug{ ;Sg]5g\M–
-s_ /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] :yfkgf / ;~rfng ;DaGwL,
-v_ cfGtl/s /f]huf/L ;[hgfsf nflu :yfgLo k|ljlw / pTkfbgsf]
pkof]unfO{ k|f]T;fxg ug]{ ;DaGwL,
-u_ cfGtl/s /f]huf/L ;[hgfsf nflu/f]huf/ k|j{4g ;DaGwL,
-3_ /f]huf/d"ns tyf ;Lkd"ns tfnLdsf nflu cGo If]q;Fu ;fem]bf/L
Pj+ ;xsfo{ ;DaGwL,
-ª_ j}b]lzs /f]huf/af6 kmls{Psf gful/ssf] k'FhL, ;Lk / cg'ejsf]
pkof]u ;DaGwL,
-r_ :jo+;]js kl/rfng ;DaGwL .
!*= lgjf{x eQfsf] ljt/0f M -!_ lgjf{x eQf lng kfpg]a]/f]huf/ JolQmn] cg';"rL–% adf]lhdsf]
9fFrfdf:j3f]if0ff u/L /f]huf/ ;]jf s]Gb|df lgj]bg lbg' kg]{5 .

9
 -@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bg ;fy a]/f]huf/ JolQmn] lghsf] kl/jf/ lgjf{x
eQf kfpg of]Uo /x]sf] Joxf]/fsf];DalGwt j8f sfof{nosf] l;kmfl/; ;d]t ;+nUg
ug{'kg]{5 .
-#_ j8f sfof{non] pkbkmf -@_ adf]lhdsf] l;kmfl/; ubf{ em'¶f l;kmfl/; u/]df
To:tf] l;kmfl/; ug]{ clwsf/L pk/ k|rlnt sfg"g adf]lhd sf/jfxL x'g]5 .
-$_ lgjf{x eQf ljt/0f ug]{ k|of]hgsf] nflu ;DalGwt :yfgLo txn] lgjf{x eQf
kfpg] kl/jf/x?sf] ;Dk"0f{ ljj/0f cBfjlws u/L clen]v /fVg' kg]{5.
-%_ s'g} JolQm lgjf{x eQf kfpgsf] nflu of]Uo xf] jf xf]Og eGg] ljifodf ljjfb
pTkGg ePdf ;DalGwt ufpF sfo{kflnsfsf] cWoIf jf gu/ sfo{kflnsfsf] k|d'vn]
lg0f{oug]{5 .
-^_ lgjf{x eQf afktsf] /sd;DalGwt JolQmsf] a}ª\s vftfdf hDdf ug{' kg]{5 .
-&_ pklgod -^_ sf] k|of]hgsf] nflu ;DalGwt :yfgLo txn] z"Go df}Hbftdf
a]/f]huf/ JolQmsf] gfddf a}ª\s vftf vf]Ng] Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-*_ lgjf{x eQf kfpg] a]/f]huf/ JolQmsf kl/jf/sf ;b:on] cg';"rL–^
adf]lhdsf] 9fFrfdf lgjf{x eQf a'em\gsf] nflu d~h'/Lgfdf lbO{ k7fpg' kg]{5 .
-(_ k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] ldltn] tLg dlxgf leq lgjf{x eQf


ljt/0f ug'{ kg]{5 .

 -(s_ pklgod -(_ adf]lhd cl3Nnf] cfly{s jif{sf] lgjf{x eQf e'QmfgL ug]{
k|of]hgsf nflu csf]{ cfly{s jif{sf] ah]6df cfjZos Joj:yf ug'{ kg]{5 .
 -(v_pklgod -(s_ adf]lhd ah]6df Joj:yf ubf{ lgod @@ adf]lhdsf]
/f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLdf ;"rLs[t a]/f]huf/ JolStmsf] ;+Vofsf] cfwf/df ul/g]5
.
-!)_ lgjf{x eQf ljt/0f ug]{ sfo{sf];+of]hg /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] ug]{5 .
!(= :j3f]if0ff ug{' kg]{M lgjf{x eQf k|fKt ug]{ a]/f]huf/ JolQmn] cg';"rL–& df pNn]lvt
zt{x?sf] kfngf ug]{ u/L :j3f]if0ff ug'{ kg]{5 .

 klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

 klxnf] ;+zf]wgåf/ yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

10
@)= ph"/L;DaGwL Joj:yfM -!_ P]g cGt{utsf] s;"/ u/]sf] jf ug{ nfu]sf] yfxf kfpg] JolQmn]
>d tyf /f]huf/ sfof{nodf lnlvt ?kdf ph"/L btf{ u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s;}n] df}lvs ?kdf ph"/L lbg
rfx]df ;f] ph"/Lsf] Joxf]/f lnlvt ?kdf tof/ u/L ph"/Lstf{sf] ;lx 5fk u/fO{ >d tyf
/f]huf/ sfof{nodf btf{ ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhdsf] ph"/L ;DalGwt /f]huf/ ;]jf s]Gb| dfkm{t ;d]t
lbg ;lsg]5 .
-$_ >d tyf /f]huf/ sfof{non] pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd ph"/L k|fKt u/]sf]
ldltn] tLg dlxgfleq To:tf] ph"/L pk/ lg0f{o ul/;Sg' kg]{5 .
@!= hl/jfgf ltg'{ kg]{ cjlwMs;}nfO{ P]gsf] bkmf @^ sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] hl/jfgf x'g]
u/Llg0f{o ePdf ;f] lg0f{o ePsf] ldltn] Ps dlxgfleq To:tf] hl/jfgf ;DalGwt >d
tyf /f]huf/ sfof{nodf a'emfpg' kg]{5 .

kl/R5]b–^
ljljw
@@=/f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnL M -!_ k|To]s /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] a]/f]huf/ JolQm tyf
/f]huf/bftfsf] ljj/0fsf] clen]v /fVg /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] k|of]u ug'{
kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] :yfkgf / ;~rfng
dGqfno dfkm{t ul/g]5 .
-#_pklgod -!_ adf]lhdsf] /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLnfO{ g]kfn
;/sf/n] k|of]udf NofPsf cGo Plss[t ;"rgf k|0ffnL;Fu cfj4ug{ ;lsg]5 .
@#=cg';"rL x]/km]/ ug{ ;Sg]M dGqfnon] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L cg';"rLdf
x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
@$= sfof{ljlw agfpg ;Sg] M k|b]z ;/sf/ / :yfgLo txn] of] lgodfjnL sfof{Gjogsf
nflu cf–cfkm\gf] sfo{ If]qdf nfu" x'g] u/L cfjZos sfof{ljlw agfO{ sfof{Gjog
ug{;Sg]5.

11
 cg';"rL–!
-lgod & sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
Go"gtd /f]huf/df ;+nUg x'g rfxg] a]/f]huf/ JolQmn] lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
>L =====g+= j8f sfof{no,
==================== ufpFsfo{kflnsf÷gu/sfo{kflnsf, lhNnf ============= .

/f]huf/Lsf] xs ;DaGwL P]g, @)&% n] lgwf{/0f u/]sf] Joj:yf adf]lhd d}n] Go"gtd
/f]huf/Lsf] cj;/ gkfPsf] / g]kfn ;/sf/÷k|b]z ;/sf/÷:yfgLo txåf/f ;~rflnt
Go"gtd /f]huf/ sfo{qmddf ;+nUg x'g O{R5's ePsf]n] b]xfo adf]lhdsf] ljj/0f ;lxt
/f]huf/L kfpgsf] nflu of] lgj]bg k]z u/]sf]5' .
!= gfd, y/ M
@= :yfoL 7]ufgf M===============================g=kf=÷uf=kf= j8f g+================================
#= c:yfoL 7]ufgf M =============================g=kf=÷uf=kf= j8f g+=============================
$= gful/stf g+= / hf/L ePsf] lhNnf ===========================================
%= kl/jf/sf] ;b:o ;+Vof M====================== hgf
^= :jb]zL÷j}b]lzs /f]huf/Ldf /x]sf kl/jf/sf ;b:osf] ;+Vof M
&= jflif{s kfl/jfl/s cfo M ?===================== -cIf/]kL =============================_
*= z}lIfs of]Uotf M
(= cfkm"n] xfl;n u/]sf] ;Lk÷tfnLdsf] ljj/0f M
!)= sfd ug{ rfx]sf] If]q M ======================== -jg, s[lif, lgdf{0f, cGo
=========================_
!!= sfddf vl6g rfx]sf] ;Defljt ;do ====================b]lv===================== ;Dd .
!@= sfd ug{ rfx]sf] 7fpF ===============================================
pk/f]Qm adf]lhdsf] ljj/0f ;fFrf] xf], em'¶f 7x/] k|rlnt sfg"g adf]lhd ;x'Fnf÷a'emfpFnf egL
;lx5fk ug]{ .
lgj]bssf] b:tvtM
ldlt M

12
 cg';"rL–@
-lgod &sf] pklgod -$_ ;Fu ;DalGwt_
a]/f]huf/ JolQmsf] cBfjlws ljj/0fsf] 9fFrf

/f]huf/ ;]jf s]Gb|

=========================ufpFsfo{kflnsf÷gu/sfo{kflnsf

l;=g+= a]/f]huf/ jtg a]/f]huf/ a]/f]huf/ Gfful/stf Kffl/jfl/s s}lkmot

JolQmsf] JolQmsf] JolQmsf] g+÷gful/stf ;+s]t g+=
gfd, y/ hGd ldlt afa'sf] gfd, hf/L ePsf]
y/ lhNnf
!=
@=

#=

$=

k|dfl0ft ug]{sf]

gfd M

b:tvtM

ldltM

13
 cg';"rL–#
-lgod * sf] pklgod -!_;Fu ;DalGwt_
>lds dfu ug]{ lgj]bgsf] 9fFrf
>L /f]huf/ ;]jf s]Gb| ldlt M
===============================ufpFsfo{kflnsf, gu/sfo{kflnsf, lhNnf================== .
=============================lhNnf================================gu/sfo{kflnsf÷ufpFsfo{kflnsfdf
cjl:yt
d]/f]====================================sDkgL÷pBf]u÷kmd{nfO{========================lhNnf======================
==== gu/kflnsf÷ufpFkflnsf j8f g+================= dfsfd ug{ tklzn adf]lhdsf >ldsx?
cfjZos ePsf]n] a]/f]huf/ ;"rLdf /x]sf JolQmx? dWo]af6 >lds pknAw u/fO{lbg' x'g of]
lgj]bg k]z u/]sf] 5' .
!= /f]huf/bftfsf] gfd / 7]ufgf M
@= /f]huf/bftfsf] pBf]u÷Joj;fosf] k|s[lt M pTkfbgd"ns÷;]jfd"ns
#= sfd ug'{kg]{ If]q M ==============================-jg, s[lif, pBf]u, cGo========================_
$= cfjZos sfdbf/sf] k|s[lt M bIf÷cbIf

l;=g+= >ldssf] cfjZos sfo{ljj/0f cfjZos sfd pknAw x'g]

kb ;+Vof 5f]6s/Ldf Go"gtd z}lIfs ;dofjlw
of]Uotf / ;Lk -lbgdf v'nfpg]_

/f]huf/bftfsf] b:tvt M
sfof{nosf] 5fk M
ldlt M

14
 cg';"rL–$
-lgod ( sf] pklgod -@_ ;Fu ;DalGwt_
/f]huf/bftfsf] ljj/0f

!= /f]huf/bftfsf] gfd / 7]ufgf M

@= /f]huf/bftfsf] pBf]u÷Joj;fosf] k|s[lt M pTkfbgd"ns÷;]jfd"ns÷cGo -
========================_
#= hgzlQmsf] b/aGbL ;+Vof M
$= xfn l/Qm /x]sf] hgzlQmsf] k|s[lt / cfjZos of]Uotf M
%= /f]huf/L pknAw u/fpg ;Sg] :yfg M
s= ufpFsfo{kflnsf÷gu/sfo{kflnsf M
v= j8f g+=
u= lhNnf M
^= sfdsf] k|s[lt M :yfoL÷c:yfoL÷s/f/÷b}lgs Hofnfbf/L
&= Ps cfly{s jif{df /f]huf/L k|bfg ug{ ;Sg] cjlw M Ps ;o lbg;Dd÷b'O{ ;o
lbg;Dd÷tLg ;o k}+;7\7L lbg;Dd

/f]huf/bftfsf] b:tvtM

/f]huf/bftfsf] sfof{nosf] 5fk

ldlt M

15
 cg';"rL–%
-lgod !* sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
lgjf{x eQf kfpgsf] nflu a]/f]huf/ JolQmn] lbg] lgj]bgsf] 9fFrf

>L /f]huf/ ;]jf s]Gb| ldlt M

==========================ufpFsfo{kflnsf, gu/sfo{kflnsf, lhNnf===================== .
d Go"gtd /f]huf/df ;+nUg x'g O{R5's eO{ ================== j8f sfof{no, =========================
ufpFsfo{kflnsf÷gu/sfo{kflnsfdf lgj]bg lbPsf] t/ ================================ lbgsf] dfq
/f]huf/L pknAw ePsf]÷/f]huf/ pknAw gePsf]df dnfO{ ============================= lbg
a/fa/sf] /sd lgodfg';f/ lgjf{x eQfsf] ?kdf pknAw u/fOlbg' x'g cg'/f]w ub}{ of] lgj]bg
k]z u/]sf] 5' .
!= gfd, y/ M
@= :yfoL 7]ufgf M===============================g=kf=÷uf=kf= j8f g+================================
#= c:yfoL 7]ufgf M =============================g=kf=÷uf=kf= j8f g+=============================
$= gful/stf g+= / hf/L ePsf] lhNnf ===========================================
%= jflif{s kfl/jfl/s cfo M ?===================== -cIf/]kL =============================_
^= a}+s vftf g+= ============================================== a}+ssf]
gfd===================================

d / d]/f] kl/jf/sf] s'g} klg ;b:on] /f]huf/Lsf] xs ;DaGwL P]g, @)&% sf] bkmf @@ sf]
pkbkmf -$_ / -%_ adf]lhdsf] s'g} cj:yf ljBdfg g/x]sf] egL :j3f]if0ff ub{5' .;fy} lgjf{x
eQf afkt k|fKt x'g] /sd cfkm" :j/f]huf/ x'gsf] nflu k|of]u ug]{5' .

pk/f]Qm adf]lhdsf] ljj/0f ;fFrf] xf], em'¶f 7x/] k|rlnt sfg"g adf]lhd ;x'Fnf÷a'emfpFnf egL
;lx5fk ug]{ .

lgj]bssf] b:tvtM
ldlt M

16
 cg';"rL–^
-lgod!* sf] pklgod -*_ ;Fu ;DalGwt_
d~h'/Lgfdf
xfdL b]xfo adf]lhdsf kl/jf/sf ;b:ox?n] xfd|f] kl/jf/nfO{ k|fKt x'g] lgjf{x eQf a'em\gsf]
nflu b]xfo adf]lhdsf] ljj/0f ePsf] xfd|f] kl/jf/sf] ;b:onfO{ of] d~h'/Lgfdf lbO{ k7fPsf
5f}F . lghnfO{ pQm lgjf{x eQf pknAw u/fOlbg' x'g cg'/f]w ub{5f}F . o;df xfdLn] kl5 s'g}
lsl;dsf] bfjL lj/f]w ug]{ 5}gf}, kl5 s'g} bfjL lj/f]wu/]df o;} d~h'/Lgfdfåf/f ab/ ul/lbg'
ePdf xfd|f] d~h'/L 5 .
kl/jf/sf] ljj/0f

gfd,y/ lgjf{x eQf a'em\g] gful/stf g+= JolQmsf] x:tfIf/ cf+}7f 5fk
JolQm;Fusf] gftf nfeu|fxL bfFof afFof
kl/rokq g+=

d~h'/Lgfdf kfpg]sf]
b:tvt M
gfd M
7]ufgf M
gful/stf g+ M
kl/jf/ ;+s]t g+= M
nfeu|fxL kl/rokq g+= M
a}+s vftf g+=
ldlt M

17
 cg';"rL–&
-lgod !( ;Fu ;DalGwt_
a]/f]huf/ JolQmn]u/]sf] :j3f]if0ffsf] 9fFrf

>L /f]huf/ ;]jf s]Gb| ldlt M

==========================ufpFsfo{kflnsf, gu/sfo{kflnsf, lhNnf===================== .

d lgjf{x eQf k|fKt ug{ of]Uo ePsf]n] b]xfo adf]lhdsf] zt{sf] kfngf ug]{ u/L :j3f]if0ff ub{5'
. zt{sf] kfngf gu/]df sfg"g adf]lhd ;x"Fnf a'emfpFnf .

!= gfd, y/ M
@= :yfoL 7]ufgf M===============================g=kf=÷uf=kf= j8f g+================================
#= c:yfoL 7]ufgf M =============================g=kf=÷uf=kf= j8f g+=============================
$= gful/stf g+= / hf/L ePsf] lhNnf ===========================================
%= kfl/jfl/s sf]8 g+= ==================================================
^= a}ª\s vftf g+= ========================================== a}ª\ssf] gfd============================

zt{x?M
-s_ lgjf{x eQf /sdsf] b'?kof]u ug]{ 5}g .
-v_ c;n cfr/0fdf /xg]5' .
-u_ /f]huf/ k|fKt ug{ tyf :j/f]huf/ aGgsf] nflu lg/Gt/ k|oTg/t /xg]5' .
-3_ gful/ssf] st{Jo kfngf ug]{5' .

:j3f]if0ff ug]{ a]/f]huf/ JolQmsf] b:tvtM

ldlt M

18
 g]kfn ;/sf/
>d, /f]huf/ tyf ;fdflhs ;'/Iff dGqfno
k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmd ;~rfng lgb]{lzsf, @)&%
dlGqkl/ifb\af6 :jLs[t ldltM @)&%÷!)÷@%
klxnf] ;+zf]wg ldltM @)&&÷^÷@(
bf];|f] ;+zf]wg ldltM@)&*÷(÷#)

k|:tfjgfM d'n'sleq /f]huf/Lsf kof{Kt cj;/ l;h{gf u/L pknAw hgzlQmsf] dxQd pkof]u
ub}{ cfly{s ljsf;df of]ubfg k'¥ofpg] tyf ;a}sf nflu Go"gtd /f]huf/L ;'lglZrt u/L
;fdflhs ;'/Iffsf] Joj:yf ug{] p¢]Zon] ;+3, k|b]z / :yfgLo txdf k|wfgdGqL /f]huf/
sfo{qmdsf] ;~rfng ug{ g]kfn ;/sf/n] of] lgb]{lzsf hf/L u/]sf] 5 .

kl/R5]b–!
k|f/lDes

!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ o; lgb]{lzsfsf] gfd æk|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmd ;~rfng
-bf];|f] ;+zf]wg_ lgb]{lzsf, @)&*Æ /x]sf] 5 .1
-@_ of] lgb]{lzsf t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;Fun] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgb]{lzsfdf,
-s_ æP]gÆ eGgfn] /f]huf/Lsf] xs ;DaGwL P]g, @)&% ;Demg'k5{ .
-v_ æsfo{qmdÆ eGgfn] o;} lgb]{lzsf adf]lhd ;~rfng x'g] k|wfgdGqL /f]huf/
sfo{qmdnfO{ ;Demg'k5{ .
-u_ ælgb]{zs ;ldltÆ eGgfn] P]gsf] bkmf !& adf]lhdsf] ;ldlt ;Demg'k5{ .
-3_ ælgjf{x eQfÆ eGgfn] P]gsf] bkmf @@ adf]lhdsf] lgjf{x eQf ;Demg'k5{ .
-ª_ ædGqfnoÆ eGgfn] >d, /f]huf/ tyf ;fdflhs ;'/Iff dGqfnonfO{ ;Demg' kb{5
.
-r_ æa]/f]huf/ JolQmÆ eGgfn] Ps cfly{s jif{df Go"gtd Ps ;o lbg /f]huf/df
;+nUg gePsf] jf sDtLdf tf]lsP adf]lhdsf] cfo cfh{g x'g] :j/f]huf/df
;+nUg g/x]sf] c7f/ jif{ b]lv pgfG;f7L jif{ pd]/ ;d"xsf] gful/s ;Demg'k5{ .
-5_ æk|b]zsf] ;DalGwt dGqfnoÆ eGgfn] k|b]zdf >d, /f]huf/ tyf ;fdflhs ;'/Iff
ljifo x]g]{ dGqfnonfO{ ;Demg'k5{ .
-h_ æ/f]huf/ cfof]hgfÆ eGgfn] ;+3 tyf k|b]zsf ljifout dGqfno jf lgsfo jf
:yfgLo tx cGt/ut ;~rflnt ;fj{hlgs lgdf{0f jf cGo ;fj{hlgs If]qsf
cfof]hgf, jf ;+3, k|b]z / :yfgLo tLg} txn] /f]huf/L l;h{gfsf nflu ;~rfng
ug]{] …sfdsf nflu kfl/>ldsÚ jf …>ldssf] Hofnfsf] /sddf ;fem]bf/LÚ df

1
bf];|f] ;+zf]wgaf^ ;+zf]lwt
 cfwf/Lt cfof]hgf jf tLg} txsf ;/sf/n] lghL, ;xsf/L jf u}/;/sf/L
If]q;+usf] ;xsfo{ / ;fem]bf/Ldf ;~rflnt u/]sf /f]huf/L l;h{gfsf
cfof]hgfx?nfO{ ;Demg'k5{ .

-em_ æ/f]huf/ ;]jf s]Gb|Æ eGgfn] a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rgf ;+sng, /f]huf/Lsf
cj;/x?sf] klxrfg / ;"rgf k|jfx, /f]huf/bftfsf] nflu >lds pknAwtfsf]
hfgsf/L / /f]huf/ ;DaGwL cGo ;]jf k|bfg ug{ P]g adf]lhd :yfkgf ePsf]
/f]huf/ ;]jf s]Gb| ;Demg'k5{ .
-`_ æ/f]huf/ ;+of]hsÆ eGgfn] /f]huf/ ;]jf s]Gb| ;~rfng ug{sf nflu o;
lgb]{lzsfsf] bkmf %) adf]lhd s/f/df /flvPsf] sd{rf/L ;Demg'k5{ .
-6_ ænfeu|fxL kl/rokqÆ eGgfn] :yfgLo txn] klxrfg u/L ;"rLs[t u/]sf a]/f]huf/
JolQmx?nfO{ /f]huf/Ldf v6fpg' k"j{ k|bfg ug]{ kl/rokqnfO{ ;Demg'k5{ .
#= sfo{qmdsf] bL3{sfnLg ;f]rM ;a}sf nflu /f]huf/Lsf] k|Tofe"lt dfkm{t gful/ssf]
hLjg:t/df ;'wf/ Nofpg' of] sfo{qmdsf] bL3{sfnLg ;f]r x'g]5 .
$= sfo{qmdsf] nIoM cfGtl/s /f]huf/Lsf cj;/df j[l4 / ;fdflhs ;+/If0fsf] k|j4{g ug'{ of]
sfo{qmdsf] nIo x'g]5 .
%= sfo{qmdsf] p2]ZoM o; sfo{qmdsf] p2]Zo b]xfo cg';f/ /x]sf 5g\M
-s_ a]/f]huf/ JolQmnfO{ Go"gtd /f]huf/Lsf] k|Tofe"lt ug{ cfjZos /f]huf/
;]jf / ;xfotf k|bfg ug{]{ .
-v_ bIf tyf ;Ifd hgzlQm ljsf; u/L cfGtl/s /f]huf/L tyf :j/f]huf/Lsf]
k|j4{g / lj:tf/ ug]{ .
-u_ ;/sf/L, lghL, ;xsf/L tyf u}/;/sf/L If]qx?aLrsf] ;dGjo / ;xsfo{df
yk /f]huf/Lsf cj;/ l;h{gf ug]{ .
-3_ cfGtl/s /f]huf/L l;h{gfsf nflu cfjZos gLltut Joj:yf ug]{ .
-ª_ ;fj{hlgs k"jf{wf/x?sf] lgdf{0f, :t/f]Gglt / lj:tf/df of]ubfg ug]{ .
-r_ cfGtl/s /f]huf/L l;h{gf;DaGwL cWoog cg';Gwfg u/L /f]huf/Lsf gofF
If]qx?sf] klxrgf ug]{ .
^= sfo{qmdsf] /0fgLltM o; sfo{qmdsf] sfof{Gjog ug{ lgDgfg';f/sf /0fgLltx? lnOg]5M
-s_ :yfgLo :t/df /f]huf/Lsf] k|j4{gsf nflu ;fj{hlgs lgdf{0fsf sfo{x?df
;Dej eP;Dd >dd"ns k|ljlwsf] k|of]u ug]{ .
-v_ /f]huf/L l;h{gfsf nflu cGt/If]qut tyf cGt/txut ;dGjo ug]{ .
-u_ ;Lkd"ns tflnddfkm{t ahf/sf] dfu cg'?ksf] >dzlQm ljsf; / cfk"lt{
ug]{ .
-3_ tflnd, /f]huf/ ;"rgf tyf k/fdz{ / ljQLo ;xof]u dfkm{t /f]huf/ tyf
:j/f]huf/sf cj;/x?sf] l;h{gf ug]{ .
-3_ /f]huf/L l;h{gfdf lghL, ;xsf/L tyf u}/;/sf/L If]q;Fu ;xsfo{ ug]{ .
 -ª_ /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] :yfkgf dfkm{t /f]huf/L ;DaGwL
If]qut tYofÍ lgoldt ?kdf cBfjlws u/L pkof]u ug]{ .
&= sfo{qmdsf] If]qM
-s_ of] sfo{qmd ;+3, k|b]z / :yfgLo tLg} txsf ;fj{hlgs lgdf{0f tyf cGo
;fj{hlgs If]qsf cfof]hgf tyf sfo{qmdx?df ;~rfng ul/g]5 .
-v_ ;+3Lo ;/sf/sf ljifout dGqfnox?, k|b]z ;/sf/sf dGqfnox? /
:yfgLo txx? cf–cfk\mgf] If]qleq o; sfo{qmdsf] sfof{Gjogdf lhDd]jf/
x'g]5g\ .
-u_ of] sfo{qmd cGtu{t /f]huf/L l;h{gfsf k|d'v If]qx?df ;8s, vfg]kfgL,
9n Joj:yfkg, l;+rfO{+, pmhf{, ;x/L ljsf;, lzIff, :jf:Yo, k"glg{df{0f,
ko{6g, jg, ;fd'bflos k"jf{wf/, s[lif tyf ;xsf/L, ;"rgf k|ljlw,
jftfj/0f ;+/If0f tyf hnjfo' cg's'ng jf /f]huf/ l;h{gf x'g ;Sg] cGo
If]qnfO{ lnOg]5 .
-3_ ;fj{hlgs lgdf{0fsf If]q afx]s lghL, ;xsf/L tyf u}/ ;/sf/L If]qdf
;d]t ;DalGwt If]q;Fusf] ;xsfo{df /f]huf/Lsf] l;h{gf u/L Go"gtd
/f]huf/Lsf] ;'lglZrttf ug{ ;lsg]5 .
*= sfo{qmdsf nlIft ;d"xM o; sfo{qmdsf nlIft ;d"x !* b]lv %( jif{ pd]/ ;d"xsf]
a]/f]huf/ JolQm tyf lghsf] kl/jf/ x'g]5g\ .

kl/R5]b @
;/f]sf/jfnf kIfx?sf] e"ldsf

(= a]/f]huf/ JolQm tyf kl/jf/M -!_ a]/f]huf/n] lgj]bg lbg'kg]{M s'g} klg a]/f]huf/ JolQmn]
cfk"m :yfoL ?kdf a;f]af; u/]sf] ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfsf] j8f sfof{nodf
jf /f]huf/ ;]jf s]Gb|df bkmf !* sf] pkbkmf -@_ adf]lhd a]/f]huf/ ;"rLdf btf{sf nflu
lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ cfjZos ;xof]u ug'{kg]{M /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] a]/f]huf/ ;"rLdf btf{sf nflu
lgj]bg lbg] JolQmnfO{ pm a]/f]huf/ eP gePsf] jf lghsf] kl/jf/ lgjf{x eQf k|fKt ug{
of]Uo eP gePsf] ;DaGwdf yk hfgsf/L dfu]df jf lgh;Fu jf lghsf] kl/jf/sf] cGo
;b:o;Fu ;f] ;DjGwdf ;f]wk'5 ug{ rfx]df lghn] /f]huf/ ;]jf s]Gb|nfO{ cfjZos ;xof]u
ug'{ kg]{5 .
-#_ tf]lsPsf] sfd ug'{kg]{M a]/f]huf/ ;"rLdf ;"rLs[t JolQmn] /f]huf/ ;]jf s]Gb|n]
v6fPsf] :yfgdf uO{ tf]lsPsf] sfd ug'{ kg]{5 . o;/L tf]lsPsf] sfd gu/]df To:tf]
JolQmnfO{ bkmf @@ adf]lhd a]/f]huf/sf] ;"rLaf6 x6fOg]5 / lghn] o; lgb]{lzsf
adf]lhdsf] ;'ljwf kfpg] 5}g .
 -$_ cfr/0f / cg'zf;gsf] kfngf ug'{kg]{M pkbkmf -#_ adf]lhd /f]huf/
cfof]hgfdf sfd ubf{ k|To]s >ldsn] b]xfo cg';f/sf] cfr/0f / cg'zf;gsf] kfngf ug'{
kg]{5M
-s_ ;dosf] kfngf ug]{,
-v_ ;d"xdf ldn]/ sfd ug]{,
-u_ ;'kl/j]Ifssf] lgb]{zg adf]lhd sfo{ ug]{,
-3_ c;n cfr/0f / cg'zf;g sfod ug]{,
-ª_ sfo{:yndf cfof]hgfn] pknAw u/fPsf ;'/Iff ;fdfu|Lx? nufpg],
-r_ cfof]hgf :yndf vl6Psf] k|fljlwsn] lbPsf] lgb]{zg adf]lhd sfo{:yn
;'/Iffsf pkfox?sf] cjnDag ug]{,
-5_ sfo{:yndf ;xsdL{;Fu jf cGo s'g} JolQm;Fu em}emu8f gug]{ gu/fpg],
-h_ sfo{:yndf ;fDk|bflos ;b\efj ljyf]lng] vfnsf s'g} Jojxf/ gug]{ gu/fpg],
-em_ sfo{:yndf n}+lus, hftLo, If]qLo, wfld{s, ;f+:s[lts tyf of}ghGo lx+;f /
lje]b gug]{ gu/fpg] .
!)= dGqfno / ljifout dGqfnox?M -!_ of] sfo{qmdsf ;DaGwdf cfjZos gLlt, lgod,
sfo{ljlw tyf dfkb08 th'{df, :jLs[lt / k'g/fjnf]sg ug]{ u/fpg], ljifout dGqfnox?,
k|b]z ;/sf/ / :yfgLo txx?sf jflif{s ah]6 tyf sfo{qmdaf6 Go"gtd /f]huf/Lsf nflu
/f]huf/ cfof]hgf ;~rfng ug]{ sfo{sf] ;dGjo ug]{ / ;+3, k|b]z / :yfgLo tLg} txdf
;~rfng x'g] sfo{qmdx?sf] cg'udg tyf d"Nof+sg / k|ltj]bg ug]{ e"ldsf dGqfnosf]
x'g]5 .
-@_ ljifout dGqfnox?n] cf–cfk\mgf] gLlt, sfo{qmd tyf ah]6 th'{df / sfof{Gjog
ubf{ /f]huf/L l;h{gfnfO{ k|fyldstf lbg], cfof]hgfx?df /f]huf/ ;]jf s]Gb|af6 >lds dfu
u/L sfddf nufP/ sfd u/]sf] lbgsf] kfl/>lds e'QmfgL lbg] / sfo{qmdsf ;DaGwdf
dGqfnonfO{ cfjZos ;xof]u ug]{ e"ldsf lgjf{x ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd dGqfno / ljifout dGqfnox?n] lgjf{x ug]{
e"ldsfnfO{ /fli6«o ;f]r, nIo, gLlt / /0fgLlt;Fu ;fd~h:ok"0f{ agfpg /fli6«o of]hgf
cfof]un] cfjZos k/fdz{, ;dGjo / ;xof]u ug]{5 .
!!= k|b]z ;/sf/ M k|b]zsf If]qut dGqfno tyf lgsfox?sf] jflif{s ah]6 tyf sfo{qmdaf6 of]
sfo{qmd cGtu{tsf /f]huf/L l;h{gf ug]{ cfof]hgfx?sf] th'{df / sfof{Gjog ug]{,
k|b]zleqsf /f]huf/ cfof]hgfx?sf] cg'udg, d"Nof+sg tyf k|ltj]bg ug]{ / o; sfo{qmdsf]
;DaGwdf :yfgLo tx tyf ;+3aLr ;dGjo sfod ug]{ e"ldsf k|b]z ;/sf/sf] x'g]5 .
!@= :yfgLo txM :yfgLo txleqsf a]/f]huf/ JolQmx? tyf /f]huf/bftfx?sf] tYofÍ ;+sng /
cBfjlws ug]{ / :yfgLo txsf] ah]6 tyf sfo{qmdaf6 /f]huf/d"ns cfof]hgf th'{df,
sfof{Gjog, cg'udg tyf d"Nof+sg / k|ltj]bg ug]{ e"ldsf :yfgLo txsf] x'g]5 .
!#= lghL If]qM lghL If]qn] cfk\mgf] hgzlQm cfjZostfsf] k"jf{g'dfg u/L ;f]sf] hfgsf/L
/f]huf/ ;]jf s]Gb|nfO{ pknAw u/fpg], cfjZos hgzlQm ;Dej eP;Dd /f]huf/ ;]jf s]Gb|df
;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmx?sf] ;"rLaf6 lng], >d ahf/sf] dfu cg';f/sf tflnd sfo{qmdsf]
th'{df tyf sfof{Gjogdf ;DalGwt txsf] ;/sf/, ;xsf/L ;+:yf nufot ;Defljt
/f]huf/bftfx?;Fu ;d]t ;xsfo{ ug]{ h:tf sfo{x? ug]{5g\ .
!$= ;xsf/L, u}/ ;/sf/L tyf ;fd'bflos ;+:yfx? M of] sfo{qmd sfof{Gjogdf ;xsf/L, u}/
;/sf/L / ;fd'bflos ;+:yfx?n] g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ / :yfgLo txx?;Fu
cfjZostf cg';f/ ;xsfl/tf / ;fd'bflostfsf] cjwf/0f cg'?k sfo{s|d ;+rfngdf
;xof]uL / ;dGjofTds e"ldsf lgjf{x ug'{ kg]{5 .

kl/R5]b #
/f]huf/Lsf ;Defjgfsf] klxrfg
!%= tYofÍ ;+sngM -!_ k|To]s ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] /f]huf/ ;]jf
s]Gb|dfkm{t cfkm\gf] If]qleq ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf jflif{s cfof]hgf / sfo{qmdx?df
tyf lghL, ;xsf/L tyf u}/;/sf/L If]qx?df ;d]t l;h{gf x'g] /f]huf/Lsf] ;"rgf tyf
tYofÍ ;+sng ug'{ kg]{5 .
-@_ :yfgLo txdf /x]sf ;fj{hlgs, lghL, ;xsf/L tyf u}/;/sf/L If]qsf
/f]huf/bftfx?n] ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] /f]huf/ ;]jf s]Gb| dfkm{t dfu]
adf]lhdsf] ;"rgf tyf tYofÍ ;dod} pknAw u/fpg' kg]{5 .
-#_ ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] :yfgLo txsf ;fj{hlgs, lghL, ;xsf/L
tyf u}/;/sf/L If]qsf /f]huf/bftfx?;Fu /f]huf/Lsf ;DaGwdf ;"rgf cfbfg k|bfg ug{ /
;"rgf ;+sng, k|zf]wg tyf pkof]udf ;fem]bf/L sfod ug{ ;Sg]5 .
!^= cBfjlws nut /fVg'kg]{M -!_ ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] ;+slnt ;"rgf tyf
tYofÍsf cfwf/df ;DalGwt :yfgLo txleq pknAw /f]huf/Lsf] cg'dflgt nut /f]huf/
;]jf s]Gb| dfkm{t tof/ u/L cBfjlws /fVg' kg]{5 .
-@_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] /f]huf/Lsf] nut tof/ kfbf{ pknAw /f]huf/Lsf nflu
cfjZos kg]{ hgzlQmsf] of]Uotf, ;Lk / cg'ejsf] ljj/0f ;lxt dGqfnon] tf]s]sf]
9fFrfdf cBfjlws nut tof/ u/L /fVg' kg]{5 .
!&= /f]huf/Lsf] ;Defjgf cWoogM dGqfnon] k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / :yfgLo txx?;Fusf]
;dGjo / ;xsfo{df ;DalGwt k|b]z / :yfgLo txleq ;/sf/L, lghL, ;xsf/L tyf
u}/;/sf/L If]qdf /f]huf/Lsf ;Defjgfx?sf] klxrfg ub}{ ;f]sf cfwf/df d'n'se/L
/f]huf/Lsf] dfusf] k|If]k0f / cfk"lt{sf] cg'dfg u/L dfu / cfk"tL{aLr ;Gt'ng sfod ug{ /
gofF /f]huf/Lsf cj;/x?sf] l;h{gf ug{ ;'emfj lbg] u/L cWoog ug{ u/fpg ;Sg]5 .
 kl/R5]b $
a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rLs/0f

!*= a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rLs/0f k|s[ofM -!_ lgj]bg dfu ug'{kg]{M /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] :yfgLo
txleqsf a]/f]huf/ JolQmx?nfO{ k|To]s jif{sf] r}q dlxgfe/Lsf] Dofb tf]sL cg';r " L !
adf]lhsf] 9fFrfdf a]/f]huf/ btf{sf nflu lgj]bg dfu ug'{ kg]{5 .
t/, of] sfo{qmd nfu" x'g] klxnf] cfly{s jif{sf] xsdf a]/f]huf/ btf{sf nflu
lgj]bg dfu ug]{ cjlw dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-@_ lgj]bg lbg' kg]{M :yfgLo txleqsf a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rLdf ;"rLs[t x'g rfxg]
JolQmn] cfk"m :yfoL ?kdf a;f]af; u/]sf] j8fsf] j8f sfof{nodf jf :yfgLo txsf] /f]huf/
;]jf s]Gb|df pkbkmf -!_ adf]lhd cfXjfg ul/P cg'?k a]/f]huf/ btf{sf] lgj]bg lbg' kg]{5 .
-#_ a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rL cBfjlws /fVg' kg]{M /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] pkbkmf -@_
adf]lhd k|fKt lgj]bgsf] kGw| lbgleq 5fgljg u/L a]/f]huf/ 7xl/Psf JolQmx?sf] ;"rL
/f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLdf cBfjlws u/L /fVg' kg]{5 .
-$_ nfeu|fxL kl/rokq ljt/0f ug'{ kg]{M /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] klxrfg u/L ;"rLs[t
u/]sf a]/f]huf/ JolQmx?nfO{ sfddf v6fpg'k"j{ cg';"rL @ adf]lhdsf] nfeu|fxL kl/rokq
ljt/0f ug'{ kg]{5 .
-%_ a}+s vftf vf]Ng' kg]{M
-s_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|df ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmn] nfeu|fxL kl/rokq kfpg'
k"j{ clgjfo{ ?kdf a}+s vftf vf]Ng' kg]{5 . klxn] g} a+}s vftf ePsf]
JolQmn] eg] k'/fg} vftf gDa/ k]z ug{ ;Sg]5 .
-v_ dGqfnon] a}+ls+u If]q, ;DalGwt k|b]z ;/sf/ / :yfgLo tx;Fusf]
;dGjodf >ldssf nflu s'g} lsl;dsf] z"Ns gnfUg] u/L z"Go df}Hbftdf
a}+s vftf vf]Ng] Joj:yf ldnfpg]5 .
 kl/R5]b %
/f]huf/L ;DaGwL Joj:yf

!(= /f]huf/L l;h{gf ug'{ kg]{M -!_ g]kfn ;/sf/ / k|b]z ;/sf/sf ljifout dGqfno tyf
lgsfox? / :yfgLo txx?n] cfk"mn] ;~rfng ug]{ ljsf; cfof]hgfx?sf] s'n ah]6sf]
lglZrt k|ltzt ah]6 >ldssf] Hofnfdf vr{ ug]{ Joj:yf ug'{ kg]{5 . g]kfn ;/sf/, k|b]z
dlGqkl/ifb\ / ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] lg0f{o u/L cfof]hgfsf] k|s[ltsf
cfwf/df cfof]hgfn] k"FhLut ah]6af6 /f]huf/Ldf vr{ ug'{ kg]{ ah]6sf] km/s km/s
k|ltzt tf]Sg ;Sg]5g\ .
-@_ g]kfn ;/sf/ / k|b]z ;/sf/sf ljifout dGqfno tyf lgsfox? / :yfgLo
txx? ;a}n] ?= Ps s/f]8;Dd nfut cg'dfg ePsf cfof]hgfx? ;~rfng ubf{ k|fljlws
b[li6sf]]0faf6 d]lzgsf] k|of]u gu/L ;Dej gx'g] egL tf]lsPsf] k|fljlws 6f]nLn] l;kmfl/;
u/]sf] cj:yfdf afx]s ;a} cfof]hgfx?df >ldssf] pknAwtf eP;Dd >dd"ns k|ljlwsf]
k|of]u ug'{ kg]{5 .
o; k|of]hgsf nflu s'g} cfof]hgfn] d]lzg k|of]u ug'{kg]{ cj:yfdf ;DalGwt
cfof]hgf ;~rfng ePsf] ;+3sf] ljifout dGqfno jf k|b]zsf] ljifout dGqfno jf ufpF
sfo{kflnsfsf] sfof{no jf gu/ sfo{kflnsfsf] sfof{nodf lgj]bg lbg'kg]{5 . pQm
lgj]bgsf cfwf/df ;+3sf] ljifout dGqfno jf k|b]zsf] ljifout dGqfno jf ufpF
sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] cfkm} jf cfkm" dftxtsf] sfof{noaf6 k|fljlws 6f]nL
v6fO{ jf v6fpg nufO{ d]lzg k|of]u ug'{kg]{ jf gkg]{ ljifosf] cWoog ug{ nufpg' kg]{5 .
-#_ dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / ufpF sfo{kflnsf jf gu/
sfo{kflnsfsf] sfof{non] cfk\mgf lgoldt cfof]hgf tyf sfo{qmd afx]s /f]huf/L l;h{gf
ug]{ p2]Zon] …sfdsf nflu kfl/>lds (Cash for Work)Ú df cfwfl/t /f]huf/ cfof]hgfx?
th'{df u/L sfof{Gjog ug{ jf k|fyldstfsf] ;"rLdf /x]sf a]/f]huf/ JolQmnfO{ /f]huf/Ldf
;+nUg u/fpg ;fj{hlgs If]qsf sfof{Gjogsf] qmddf /x]sf lgoldt cfof]hgfdf …>ldssf]
Hofnfsf] /sddf ;fem]bf/L (Labour Wage Sharing)Ú u/L /f]huf/ sfo{qmdsf] sfof{Gjog
ug{ ;Sg]5g\ .
@)= >lds dfu ug'{kg]M{ -!_ g]kfn ;/sf/ / k|b]z ;/sf/sf ljifout dGqfnox? / :yfgLo
tx cGtu{tsf ;fj{hlgs lgdf{0f jf ;fj{hlgs If]qsf cGo cfof]hgfx?n] cf–cfk\mgf
sfo{qmdx? sfof{Gjog ubf{ cfjZos kg]{ >lds cg';"rL # adf]lhdsf] kmf/fd e/L
/f]huf/ ;]jf s]Gb|af6 dfu ug'{ kg]{5 .
-@_ 7]Ssf k|lqmofaf6 sfof{Gjog x'g] ;fj{hlgs If]qsf cfof]hgfdf 7]Ssf k|fKt ug]{
lgdf{0f Joj;foLn] cfof]hgf lgdf{0f ug{ cfjZos kg]{ cbIf >lds cfof]hgf k|d'v dfkm{t
;DalGwt :yfgLo txsf] /f]huf/ ;]jf s]Gb|;uF dfu u/L sfddf nufpg' kg]{5 .
 -#_ lgdf{0f Joj;foLn] pkbkmf -@_ adf]lhdsf cfof]hgf lgdf{0fdf cfjZos kg]{
cw{bIf / bIf >lds ;d]t pknAw eP;Dd ;DalGwt /f]huf/ ;]jf s]Gb|af6} dfu u/L
sfddf nufpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ / -#_ sf Joj:yfx?nfO{ sfof{Gjog ug{ cfof]hgf k|d'vn] lgdf{0f
Joj;foL;Fu ug]{ 7]Ssf ;Demf}tfd} cfjZos zt{x? ;dfj]z ug{' kg]{5 .
@!= sfddf v6fpg' kg]{M -!_ bkmf @) adf]lhd >lds dfu eO{ cfPkl5 /f]huf/ ;]jf s]Gb|n]
dfu k|fKt ePsf] ;ft lbg leq a]/f]huf/sf] ;"rLdf ;"rLs[t JolQmx?nfO{ ;DalGwt
cfof]hgfx?df nfeu|fxL kl/rokq ;lxt sfd ug{ v6fpg' kg]{5 .
-@_ ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmx?nfO{ sfddf v6fpFbf b]xfo cg';f/sf] :yfgsf]
cfof]hgfdf qmdzM v6fpg' kg]{5M
-s_ >lds dfu eO{ cfPsf cfof]hgf dWo] a]/f]huf/ JolQm a;f]af; u/]sf]
:yfgaf6 ;a}eGbf glhs kg]{ tyf kx'Fr ;xh x'g] ;DalGwt j8fleq
;~rfng ePsf] cfof]hgfdf,
-v_ ;DalGwt :yfgLo txleq ;~rfng ePsf] cfof]hgfdf,
-u_ ;DalGwt :yfgLo txleq ;~rfng ePsf] a]/f]huf/ JolQmsf] ?rL,
cg'ej / Ifdtf cg's'nsf] cfof]hgfdf,
-3_ ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQm ;a}nfO{ ;DalGwt :yfgLo txleq} /f]huf/L
lbg g;lsg] / ;f] :yfgLo txeGbf aflx/ cfk\mg} lhNnfleqsf] s'g}
:yfgLo txaf6 >lds dfu eO{ cfPsf] cj:yfdf ;f] :yfgLo tx /x]sf]
lhNnfleqsf] ;aeGbf glhs kg]{ :yfgsf] cfof]hgfdf,
-ª_ s'g} klg :yfgLo txdf ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmx?af6 dfq sfd
u/fpg >lds kof{Kt geP/ ;f] :yfgLo txn] >lds pknAw u/fpg
;Sg] :yfgLo txnfO{ >lds dfu u/L k7fPdf ;DalGwt :yfgLo txn]
cfkm\gf] If]qleq Go"gtd /f]huf/L k|fKt x'g g;s]sf] egL u/]sf]
l;kmfl/;sf cfwf/df b]ze/sf] h'g;'s} :yfgsf] /f]huf/ cfof]hgfdf .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd a]/f]huf/ JolQmnfO{ sfddf v6fpFbf pknAw /f]huf/Lsf
cj;/x? ;"rLs[t ;a} a]/f]huf/ JolQmsf nflu kof{Kt gePsf] cj:yfdf b]xfo adf]lhdsf]
k|fyldstfqmddf qmdzM v6fpg' kg]{5M
-s_ s[lif pTkfbgn] jif{df # dlxgf vfg gk'Ug] s[lifdf cfl>t kl/jf/sf]
;b:o,
-v_ a;f]jf;sf nflu cfk\mg} 3/ gePsf] kl/jf/sf] ;b:o,
-u_ Psn dlxnf 3/d"nL ePsf] kl/jf/sf] ;b:o,
-3_ blnt, cNk;+Vos jf nf]kf]Gd'v ;d'bfosf] kl/jf/sf] ;b:o,
-ª_ jflif{s Go"gtd /f]huf/L afkt k|fKt x'g] kfl/>lds eGbf sd gub
cfo ePsf] kl/jf/sf] ;b:o,
 -r_ sf]lx klg ;b:on] Go"gtd /f]huf/L gkfPsf] jf ;f] a/fa/sf] cfDbfgL
x'g] u/L :j/f]huf/ gePsf] kl/jf/sf] ;b:o,
-5_ zlxb kl/jf/ tyf a]kQf kl/jf/sf] ;b:o,
-h_ kl/jf/df sfd ug]{ pd]/ -!*–%(_ sf] jf sfd ug{ ;Sg] zf/Ll/s
cj:yf ePsf] cGo ;b:o gePsf] kl/jf/sf] ;b:o,
-em_ dlxnf a]/f]huf/ JolQm,
-`_ cGo a]/f]huf/ JolQm .
-$_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] pkbkmf -#_ adf]lhdsf cfwf/x? cg'?k tof/ kf/]sf]
a]/f]huf/ JolQmsf] cBfjlws ;"rL ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] lg0f{o u/L
;fj{hlgs ug'{ kg]{5 .
@@= a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rLaf6 x6fOg]M -!_ s'g} a]/f]huf/ JolQmn] /f]huf/ cfof]hgfn] lghnfO{
v6fOP adf]lhdsf] sfd ug{ OGsf/ u/]df jf bkmf ( sf] pkbkmf -$_ adf]lhdsf] cfr/0f
/ cg'zf;gsf] kfngf gu/]df ;f] Joxf]/f ;DalGwt cfof]hgfn] ;DalGwt /f]huf/ ;]jf
s]Gb|df n]vL k7fpg' kg]{5 . ;f]xL cfwf/df ;DalGwt /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] lghnfO{
a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rLaf6 x6fpg' kg]{5 .
-@_ s'g} a]/f]huf/ JolQm /f]huf/ ;]jf s]Gb|df ;"rLs[t ePkl5 sfddf v6fOg' k"j{
jf v6fO;s]kl5 lgh cGoq /f]huf/Lsf nflu uPdf lghn] /f]huf/ ;]jf s]Gb|df ;f]sf]
hfgsf/L u/fpg' kg]{5 / ;f]lx cfwf/df /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] lghnfO{ a]/f]huf/ JolQmsf]
;"rLaf6 x6fpg' kg]{5 .
@#= >lds dfu ug{ ;Sg]M :yfgLo txleqsf lghL, ;xsf/L tyf u}/ ;/sf/L ;+:yfx?n]
cg';r " L $ adf]lhdsf] kmf/fd e/L cfk"mnfO{ cfjZos kg]{ of]Uotf, Ifdtf, cg'ej tyf
;Lk ePsf] >lds /f]huf/ ;]jf s]Gb|df dfu u/L k7fpg ;Sg]5g\ .
@$= >lds 5gf}6 ug{ ;Sg]M -!_ bkmf @# adf]lhd >lds dfu u/L k7fPdf /f]huf/ ;]jf
s]Gb|n] dfu eP adf]lhd pknAw a]/f]huf/ JolQmx?sf] ;"rL To:tf] ;+:yfnfO{ pknAw
u/fpg' kg]5 { .
-@_ >lds dfu ug]{ ;+:yfn] pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt ;"rLaf6 pko'Qm >lds
5gf}6 u/L sfddf nufpg ;Sg]5g\ . o;/L >lds 5gf}6 ubf{ ;+:yfn] cfjZostf
cg';f/sf] 5gf}6 ljlwsf] cjnDag ug{ ;Sg]5 .
 kl/R5]b ^
;fj{hlgs lgdf{0f sfo{sf] Joj:yfkg

@%= >lds ;d"x u7g u/L sfddf nufpg' kg]M{ -!_ /f]huf/ cfof]hgfx?n] sfdsf] k|s[lt
/ cfjZostf cg';f/ cfof]hgfsf] sfdnfO{ ljleGg v08df ljeQm u/L Ps v08sf] sfd
!) b]lv !% hgf;Ddsf] Pp6f >lds ;d"xn] ug]{ u/L ljleGg >lds ;d"xx? u7g u/]/
lhDdf lbg' kg]{5 .
-@_ k|To]s >lds ;d"xdf ;d"xsf ;b:ox? dWo]af6 5flgPsf] Pshgf JolQm
;d"x g]tf /xg]5 .
-#_ ;d"x g]tfn] >lds ;d"xsf] ;b:ox?sf] b}lgs xflh/L u/fpg], clen]v /fVg] /
;DalGwt /f]huf/ ;]jf s]Gb|nfO{ ;f]sf] k|ltj]bg dfl;s ?kdf k|To]s dlxgfsf] ;ft ut]
leq k]z ug]{ sfo{ ug]{5 .
-$_ ;d"x g]tfn] tf]lsPsf] sfdsf cltl/Qm sfo{:yndf c? >lds ;/x nufOPsf]
b}lgs sfd ;d]t ug'{ kg]{5 .
-%_ 7]Ssf dfkm{t x'g] sfo{x?df ;d]t ;DalGwt lgsfon] af]nkq b:tfj]h tyf
7]Ssf ;Demf}tfdf o;} bkmf adf]lhd ug'{ u/fpg' kg]{5 .
@^= cled'vLs/0f sfo{qmd ;~rfng ug'k{ g]{M ;DjlGwt /f]huf/ cfof]hgf jf sfo{qmd k|d'vn]
/f]huf/ ;]jf s]Gb|;Fu ;dGjo u/L >ldssf nflu bkmf %* adf]lhdsf] cled'vLs/0f
sfo{qmd ;~rfng ug'{ kg]{5 .
@&= kfl/>lds lgwf{/0f / e"QmfgLM -!_ >ldssf] sfdsf] afktsf] kfl/>lds lgwf{/0f ubf{
g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf] Go"gtd kfl/>lds jf :yfgLo txdf sfod ePsf] cbIf
sfdbf/sf] Hofnf b//]6sf] c;L k|ltztn] sfod x'g cfpg] /sd2 dWo] h'g a9L x'G5
;f]xL b/ sfod x'g]5 .
-@_ /f]huf/L pknAw u/fpg] cfof]hgf jf sfo{qmd k|d'vn] pknAw u/fPsf]
/f]huf/Lsf] lbgsf cfwf/df dfl;s ?kdf k|To]s dlxgfsf] kfFr ut]leq cl3Nnf] dlxgfsf]
kfl/>lds e'QmfgL ul/;Sg' kg]{5 . 7]Ssf dfkm{t ;+rflnt sfddf ;d]t ;DalGwt
7]s]bf/n] o;} cg';f/ >ldssf] kfl/>lds e'QmfgL u/L ;f]]sf] ljj/0f ;ft lbgleq
cfof]hgf k|d'vnfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-#_ cfof]hgf jf sfo{qmd k|d'vn] pkbkmf -@_ adf]lhd k|fKt e'QmfgLsf] ljj/0f
;ft lbg leq /f]huf/ ;]jf s]Gb|df k7fpg' kg]{5 .
@*= a+}s vftfdfkm{t e'QmfgL ug'{ kg]{M -!_ >ldsnfO{ /f]huf/ afktsf] kfl/>lds e'QmfgL ubf{
a}+s vftfdfkm{t ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] a}+s vftf dfkm{t /sd e'QmfgL ug{ ;Dej gx'g] ljz]if
cj:yfdf ;DjlGwt :yfgLo txn] ;f] Joxf]/f lg0f{o u/L gubd} e'QmfgL ug]{ Joj:yf ug{
;Sg]5 .
2
bf];|f] ;+zf]wgaf^ ;+zf]lwt
@(= sfdsf] lgoldt ;'k/Lj]If0f ug'{ kg]{M -!_ ;DalGwt :yfgLo tx jf cfof]hgf k|d'n] cfk\mgf]
If]qleq ;+rflnt /f]huf/ cfof]hgfdf sfo{ ug{ v6fOPsf >lds ;d"xsf] sfdsf] lgoldt
?kdf ;'k/Lj]If0f ug'{ kg]{5 .
-@_ /f]huf/ cfof]hgf ;~rfng ug]{ lgsfon] ;DalGwt :yfgLo txsf] /f]huf/
;]jf s]Gb|;uF sf] ;dGjodf ;'k/Lj]If0fsf] sfo{ ug]{ u/L cfk\mgf] pko'Qm k|fljlws
sd{rf/LnfO{ tf]Sg' kg]{5 .
#)= k|ltj]bg k]z ug'{kg]{M bkmf @( sf] pkbkmf -@_ adf]lhd tf]lsPsf] ;'k/Lj]If0fstf{
sd{rf/Ln] /f]huf/ cfof]hgfsf] b]xfosf kIfx?sf] ;'k/Lj]If0f u/L cg';r " L % adf]lhdsf]
k|ltj]bg tof/ u/L ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfsf] sfof{nodf k]z ug'{ kg]{5M
-s_ /f]huf/ cfof]hgfsf] k|fljlws pko'Qmtf / u'0f:t/,
-v_ >ldsx?sf] cfGtl/s Joj:yfkg, sfo{:yn ;'/Iff / k|fylds
pkrf/sf] Joj:yf,
-u_ /f]huf/ cfof]hgfsf] nIosf] t'ngfdf ;Dkflbt sfdsf] kl/df0f,
-3_ cfof]hgfn] /f]huf/L l;h{gf u/]sf] >ldssf] ;+Vof / sfo{lbg, /
-ª_ cfof]hgf sfof{Gjogdf /x]sf sdhf]/L / ;'wf/sf nflu k[i7kf]if0f .
#!= :ynut cg'udg ug{ ;Sg]M dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / :yfgLo txn] ;do
;dodf o; sfo{qmd cGt/utsf /f]huf/ cfof]hgfx?sf] :ynut cg'udg ug{ u/fpg
;Sg]5g\ .
#@= cfjZos ;xof]u ug'{kg]M{ bkmf @( adf]lhdsf] ;'k/Lj]If0f tyf bkmf #! adf]lhdsf]
cg'udg sfo{df ;DalGwt cfof]hgf k|d'vn] cfjZos ;"rgf, tYofÍ, sfuhft tyf
clen]v pknAw u/fO{ ;xof]u ug'{ kg]{5 .

kl/R5]b &
/f]huf/ ;xfotf sfo{qmd

##= /f]huf/ ;"rgf pknAw u/fpg' kg]{ M -!_ a]/f]huf/ JolQmnfO{ /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] lghn]
dfu u/]sf] cj:yfdf /f]huf/L ;DaGwL ;"rgf tyf k/fdz{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
-@_ :yfgLo txleq /x]sf /f]huf/bftfn] >ldsf] pknAwtf af/]sf] ;"rgf dfu u/]df
/f]huf/ ;]jf s]Gb|n] pknAw u/fpg' kg]{5 .
-#_ /f]huf/bftfn] >ldssf] kbk"lt{sf nflu lj1fkg ubf{ ;f] cufj} To; ;DaGwL lj:t[t
;"rgf /f]huf/ ;]jf s]Gb|df k7fpg' kg]{5 .
t/ of] Joj:yfn] lghL /f]huf/bftfnfO{ ;Ifd / k|lt:kwL{ JolSt 5gf}6sf nflu ;fj{hlgs
?kdf lj1fkg k|sfzg u/L kbk"lt{ ug{ afwf kg]{ 5}g .
-$_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] cfk\mgf] :yfgLo txleqsf ;"rLs[t a]/f]huf/ JolStx?nfO{
/f]huf/Lsf] vf]hLsf nflu ;"rgf tyf hfgsf/L Pj+ k/fdz{ pknAw u/fpg] tyf lghL,
 ;xsf/L tyf u}/ ;/sf/L If]qdf pknAw /f]huf/Ldf ;+nUg u/fpg] ;DaGwdf cfjZos
;xof]u ug'{ kg]{5 .
#$= /f]huf/Lsf nflu lghL If]q;Fu ;xsfo{ M -!_ >lds cfjZostfsf] cWoog / tflnd
;+rfng ug{ ;Sg] M dGqfno cfk"m dftxtsf ljefu, sfof{no tyf tflnd k|lti7fgx?
dfk{mt cfGtl/s /f]huf/L k|jw{g ug{ lghL If]q;Fu ;xsfo{ / ;fe]mbf/Ldf bkmf %! adf]lhd
>ldsf] cfjZostfsf] cWoog / bkmf %@ adf]lhdsf tflndx?sf] ;+rfng u/L tflnd
k|fKt a]/f]huf/ JolStnfO{ pBf]u, k|lti7fgx?df /f]huf/Lsf nflu v6fpg ;Sg]5 .
-@_ pBf]u, k|lti7fgx?nfO{ ljTtLo k|f]T;fxg ug{ ;lsg] M
-s_ s'g} pBf]u, k|lti7fgn] >ldsnfO{ lgoldt /f]huf/L lbg] zt{df lglZrt
cjlwsf nflu k|lzIffyL{ >ldssf ?kdf /fvL tflnd k|bfg ug{ rfx]df ;f] cjlwsf]
>ldssf] Go"gtd tnasf] lglZrt k|ltzt /sd ;DalGwt pBf]u, k|lti7fgnfO{
ljTtLo k|f]T;fxgsf ?kdf pknAw u/fpg] u/L dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno
jf :yfgLo txn] sfo{s|d ;+rfng ug{ ;Sg]5 .
-v_ o; bkmf adf]lhd pBf]u, k|lti7fgx?nfO{ ljTtLo k|f]T;fxg ug]{ ;DaGwdf
dGqfnon] 5'6\6} sfo{ljlw agfO{ sfof{Gjog ug]{5 .
#%= sa'lnotgfdf ug'k{ g]{M -!_ bkmf #$ sf] pkbkmf -!_ adf]lhd tflnd lng] a]/f]huf/ JolQmn]
tflnd k|fKt u/] kl5 clgjfo{ ?kdf slDtdf tLg jif{ ;DalGwt k|lti7fgdf cfk\mgf] ;Lk /
of]Uotf adf]lhdsf] sfd ug]{5' egL cg';r " L ^ adf]lhdsf] sa'lnotgfdf ug'{ kg]{5 .
sa'lnotgfdf adf]lhd /f]huf/L gug]{ JolQmaf6 tflnd afkt vr{ eP a/fa/sf] /sd
;/sf/L afFsL ;/x c;'n pk/ ul/g]5 .
-@_ bkmf #$ sf] pkbkmf -@_ adf]lhd ljQLo k|f]T;fxg lng] k|lti7fgx?n]
k|lzIffyL{ >ldsnfO{ tflnd cjlw ;dfKt ePkl5 slDtdf tLg jif{ >ldssf]
of]Uotf / ;Lk cg';f/sf] lgoldt /f]huf/L pknAw u/fpg]5' egL cg';"rL &
adf]lhdsf] sa'lnotgfdf ug'{ kg]{5 . sa'lnotgfdf adf]lhd /f]huf/L pknAw
gu/fpg] k|lti7fgaf6 k|lzIffyL{ >lds /fv] afkt pknAw u/fOPsf] ljQLo ;'ljwf
a/fa/sf] /sd ;/sf/L afFsL ;/x c;'n pk/ ul/g]5 .

kl/R5]b *
;+/rgfut Joj:yf

#^= >d, /f]huf/ tyf ;dflhs ;'/Iff dGqfnoM -!_ of] sfo{qmdsf] ;~rfng, Joj:yfkg,
lgb]{zg / lgoGq0f ug]{ d'Vo lhDd]jf/L dGqfnosf] x'g]5 .
-@_ dGqfnon] g]kfn ;/sf/sf cGo ljifout dGqfno tyf lgsfox?, k|b]z
;/sf/ / :yfgLo txx?;Fusf] ;xsfo{, ;dGjo / ;xof]udf sfo{qmdsf] gLlt, of]hgf,
 dfkb08 / sfo{ljlwx? th'{df ug]{, cfjZos ;+/rgfsf] Joj:yf ug]{ / sfo{qmd
sfof{Gjogsf] ;+of]hg ug]{ sfo{ ug]5{ .
#&= cfGtl/s /f]huf/ Joj:yfkg dxfzfvfM -!_ dGqfnodf cfGtl/s /f]huf/Lsf] k|j4{g ;DaGwL
sfo{ ug{ cfGtl/s /f]huf/ Joj:Yffkg dxfzfvf /xg]5 .
-@_ k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmd ;~rfngsf] lhDd]jf/L cfGtl/s /f]huf/
Joj:yfkg dxfzfvfsf] x'g]5 .
-#_ cfGtl/s /f]huf/ Joj:yfkg dxfzfvf k|d'vn] k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmdsf]
/fli6«o sfo{qmd lgb]{zssf ?kdf sfo{ ug]{5 .
-$_ cfGtl/s /f]huf/ Joj:yfkg dxfzfvfn] cGo sfo{sf cltl/Qm k|wfgdGqL
/f]huf/ sfo{qmdsf b]xfo cg';f/sf sfo{x? ug]{5M
-s_ sfo{qmdsf] nflu cfjZos kg]{ gLlt, sfg"g, of]hgf, sfo{qmd tyf
dfkb08x?sf] th'{df, sfof{Gjog / k'g/fjnf]sg ug]{ u/fpg],
-v_ sfo{qmdsf ;DaGwdf cGo ljifout dGqfno tyf lgsfox?,
k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno, :yfgLo txx? Tfyf lghL, ;xsf/L /
u}/;/sf/L If]q;Fu cfjZos ;dGjo, ;fem]bf/L / ;xsfo{ sfod
ug]{,
-u_ /f]huf/L dfusf] k|If]k0f tyf pknAw hgzlQmsf] ljZn]if0f u/L >d
zlQmsf] dfu / cfk"lt{ aLrsf] cGt/ k'/f ug{ cfjZos gLlt tyf
sfo{qmd th'{df / sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-3_ sfo{qmdsf] jflif{s ah]6 tyf sfo{qmd th'{df ug]{ / sfof{Gjog ug]{
u/fpg],
-ª_ a]/f]huf/ JolQmsf] klxrfg / ;"rLs/0fsf] dfkb08 tyf cfwf/x?
th'{df Pj+ k'g/fjnf]sg ug]{ u/fpg],
-r_ /f]huf/ ;]jf s]Gb| / k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno;Fusf] ;dGjo /
;xsfo{df d'n'se/Lsf] a]/f]huf/ JolQmsf] cBfjlws tYofÍ ;+sng
u/fpg] tyf clen]v /fVg nufpg],
-5_ :yfgLo tx, k|b]z / dGqfno :t/df PsLs[t Pj+ cBfjlws
tYofÍsf] pknAwtf ;'lglZrt ug{ k|efjsf/L /f]huf/ Joj:yfkg
;"rgf k|0ffnLsf] ljsf; u/L sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-h_ P]gn] Joj:yf u/]sf /f]huf/ ;xfotf sfo{qmdx?sf] th'{df /
sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-em_ a]/f]huf/ JolQmnfO{ sfo{qmd cGtu{t /f]huf/Ldf nufpg jf
ahf/sf] dfu cg'?ksf] /f]huf/Ldf ;+nUg u/fpg jf :j/f]huf/
agfpg cfjZos cled'vLs/0f tyf Joj;flos Pj+ ;Lkd"ns
tflnd sfo{qmdx?sf] th'{df / sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
 -`_ Go"gtd /f]huf/L k|fKt ug{ g;Sg] ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmx?sf
nflu lgjf{x eQf ljt/0fsf] cfjZos Joj:yf ldnfpg],
-6_ sfo{qmddf dGqfno / cGtu{tsf lgsfoaf6 ePsf] vr{sf]
n]vfkfng / n]vfk/LIf0f u/L u/fO{ ;f]sf] k|ltj]bg ;fj{hlgs ug]{
u/fpg],
-7_ ;a} :yfgLo txx?df /f]huf/ ;]jf s]Gb|x?sf] :yfkgf, >f]t tyf
hgzlQm Joj:yfkg, ;~rfng, Ifdtf ljsf; / ;xhLs/0f ug]{,
-8_ gful/sx?df sfdnfO{ ;Ddfg ug]{ ;+:s[ltsf] ljsf; ug{ æ>dsf]
;Ddfg /fi6«sf] cleofgÆ nufotsf ;r]tgfd"ns sfo{qmd
;~rfng ug]{ u/fpg],
-9_ sfo{qmdsf ;DaGwdf ;+rf/ / ;r]tLs/0fsf nflu cfd ;+rf/
hut, gful/s ;dfh, ;fdflhs kl/rfng cflbåf/f ;"rgfsf]
ljsf; / ;Dk|]if0f ug]{ u/fpg],
-0f_ a]/f]huf/sf] ;"rLdf ;"lrs[t s'g} klg JolQmn] cfk"m;Fu /x]sf] ;Lk
jf bIftf k|dfl0ft ug{ u/fpg rfx]df ;Lk k/LIf0f ug]{ lgsfo
dfkm{t k/LIf0f / ;f]sf] k|df0fkq k|bfg ug]{ Joj:yf ldnfO{ ;f]sf]
nut tof/ ug]{ u/fpg],
-t_ sfo{qmd sfof{Gjogsf] lgoldt cg'udg tyf cfjlws Pj+
cfjZostf cg';f/ ;do ;dodf d"Nof+sg ug]{ u/fpg],
-y_ sfo{qmdsf] jflif{s k|ltj]bg tof/ u/L dGqfno dfkm{t k|wfgdGqL
;dIf k]z ug]{ .

#*= ljifout dGqfnox?M -!_ of] sfo{qmdsf] sfof{Gjogdf ljifout dGqfnox?sf] e"ldsf
b]xfo cg';f/ x'g]5 M
-s_ cfk\mgf] dGqfno cGtu{t cfof]hgfx?df vr{ ug{ ljlgof]hg
ePsf] ah]6af6 l;h{gf x'g] /f]huf/sf] k"jf{g'dfg u/L ;f]sf]
hfgsf/L dGqfnonfO{ u/fpg],
-v_ cfk\mgf] dGqfno / cGtu{tsf] ah]6 th{'df ubf{ /f]huf/L
l;h{gfnfO{ k|fyldstf lbO{ ug]{ u/fpg],
-u_ cfk\mgf] dGqfno / cGtu{tsf gLlt, of]hgf, sfo{qmd tyf
cfof]hgfx?sf] th'{df / sfof{Gjog ug]{ qmddf ;Dej eP;Dd
>dd"ns k|ljlwsf] k|of]u / gofF /f]huf/L l;h{gf x'g] u/L ug]{
u/fpg],
-3_ k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmdn] dfu]sf] ;"rgf tyf tYofÍ,
hfgsf/L, ;xof]u / k/fdz{ k|fyldstfsf ;fy ;dod} pknAw
u/fpg],
 -ª_ cfk"m dftxtsf lgsfox?nfO{ k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmdsf]
sfof{Gjog ug{ u/fpg cfjZos lgb]{zg lbg],
-r_ cfk"m dftxtsf lgsfox?af6 ;~rfng ePsf /f]huf/
cfof]hgfx?sf] cg'udg tyf d"Nof+sg u/L ;f]sf] k|ltj]bg
rf}dfl;s ?kdf lgb]{zs ;ldlt;dIf k]z ug]{,
-5_ k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmdnfO{ cfjZos kg]{ ;dGjo / ;xof]u
pknAw u/fpg] .
-@_ of] sfo{qmddf pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ljifout dGqfnox?sf] e"ldsf
sfof{Gjog ug{ / cGt/dGqfno ;dGjo / ;xof]u ;'lglZrt ug{ x/]s ljifout
dGqfnon] ;f] dGqfnosf] gLlt tyf of]hgf x]g]{ dxfzfvf k|d'vnfO{ k|wfgdGqL /f]huf/
sfo{qmdsf] ;Dks{ clws[t tf]Sg' kg]{5 .
#(= >d tyf Joj;fohGo ;'/Iff ljefuM >d tyf Joj;fohGo;'/Iff ljefun] bkmf %!
adf]lhdsf] cf}Bf]lus tyf Jofj;flos If]qdf >lds cfjZostfsf] cWoog ug{ cfjZos
;xof]u / ;xhLs/0f ug]{5 .
$)= >d tyf /f]huf/ sfof{noM >d tyf /f]huf/ sfof{non] dGqfnosf] lgb]{zgdf bkmf %!
adf]lhd cfk\mgf] If]qleqsf cf}Bf]lus tyf Joj;flos If]qx?df hgzlQm cfjZostfsf]
cWoog ug]{ u/fpg] sfo{ ug]{5 .
$!= k|b]z ;/sf/M -!_ k|b]zsf] If]qflwsf/ leqsf sfo{qmdx?df /f]huf/L l;h{gf u/L k|wfgdGqL
/f]huf/ sfo{qmdnfO{ ;xof]u ug'{ k|b]z ;/sf/sf] lhDd]jf/L x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] lhDd]jf/L k'/f ug{ k|b]z ;/sf/n] cfk\mgf] gLlt, of]hgf,
sfo{qmd tyf ah]6 th'{df / sfof{Gjog ubf{ /f]huf/L l;h{gfnfO{ k|fyldstf lbg' kg]{5 .
-#_ k|b]z ;/sf/n] o; sfo{qmd cGtu{t lgoldt ah]6 tyf sfo{qmd
sfof{Gjogaf6 /f]huf/L l;h{gf ug]{ afx]s ;fj{hlgs lgdf{0f sfo{df sfdsf nflu
kfl/>ldssf] 9fFrfdf /f]huf/L l;h{gfsf cnUu} cfof]hgfx? ;d]t th'{df u/L sfof{Gjog
ug{ ;Sg]5 .
-$_ k|b]z ;/sf/n] a]/f]huf/ JolQmx?sf nflu P]gn] tf]s]sf /f]huf/ ;xfotf
sfo{qmdx? ;~rfng ug{ ;Sg]5 .
$@= k|b]zsf] ;DalGwt dGqfnoM -!_ k|b]zleq k|b]z ;/sf/sf] ah]6 sfo{qmdaf6 ;~rfng x'g]
o; sfo{qmd cGtu{tsf /f]huf/ cfof]hgfx?sf] ;du| Joj:yfkg ug{] lhDd]jf/L k|b]zsf]
;DalGwt dGqfnosf] x'g]5 .
-@_ k|b]zsf] ;DalGwt dGqfnon] o; sfo{qmd;Fu ;DalGwt b]xfo cg';f/sf
sfo{x? ug]{5M
-s_ k|b]zleq cfGtl/s /f]huf/Lsf] cfjZostfsf] k|If]k0f / pknAw
hgzlQmsf] ljZn]if0fsf cfwf/df k|fb]lzs /f]huf/ Joj:yfkg
of]hgf th'{df / sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
 -v_ k|b]zsf ljifout dGqfnox?;Fusf] ;dGjodf k|b]zleq cfGtl/s
/f]huf/L l;h{gf ug{ cfjZos kxn ug]{,
-u_ k|b]z ;/sf/sf] gLlt, sfo{qmd / ah]6 th'{df ubf{ /f]huf/L
l;h{gfnfO{ k|fyldstf lbg dGqfnox? aLr cfjZos ;dGjo ug]{,
-3_ k|b]zleq ;fj{hlgs lgdf{0f nufotsf k|b]z ;/sf/sf] ah]6df
sfof{Gjog x'g] sfo{qmddf >d k|wfg k|ljlwsf] k|of]unfO{
k|fyldstf lbg cfjZos gLltut kxn ug{],
-ª_ k|b]z ;/sf/sf ljifout dGqfno / dftxtsf lgb]{zgfno tyf
sfof{nox?af6 ;~rfng x'g] /f]huf/ cfof]hgfx?sf] ;dGjo,
;xhLs/0f, cg'udg / d"Nof+sg ug]{ u/fpg],
-r_ cGo If]qaf6 /f]huf/L l;h{gf x'g g;s]sf :yfgx?sf nflu /
/f]huf/Lsf] cj;/ k|fKt gug]{ JolQmx?sf] nflu o; sfo{qmd
cGtu{t sfdsf nflu kfl/>lds 9fFrfdf ;fj{hlgs lgdf{0fsf]
sfo{df 5'6\6} /f]huf/ cfof]hgfx? th'{df u/L sfof{Gjog ug]{
u/fpg],
-5_ :yfgLo tx / /f]huf/ ;]jf s]Gb|;Fusf] ;dGjodf k|b]ze/Lsf]
a]/f]huf/ JolQmx?sf] cBfjlws ;"rL / /f]huf/bftfx?sf] tYofÍsf]
clen]v /fVg /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] ;~rfng ug]{
u/fpg],
-h_ k|b]z txaf6 sfof{Gjog ePsf /f]huf/ sfo{qmdx?sf] k|ultsf]
lgoldt ;dLIff tyf d"Nof+sg u/L ;f]sf] k|ltj]bg jflif{s ?kdf
;fj{hlgs ug]{ / dGqfnodf k]z ug]{,
-em_ k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmd cGtu{t cled'vLs/0f / Jofj;flos
tyf ;Lkd"ns tflndsf] ;~rfng ug]{ u/fpg],
-`_ k|b]zleq lghL If]qsf] dfu adf]lhdsf] hgzlQm ljsf; u/L
/f]huf/Ldf ;+nUg u/fpg cfjZos gLlt tyf of]hgf th'{df u/L
sfof{Gjog ug]{,
-6_ o; sfo{qmdsf] sfof{Gjogsf nflu g]kfn ;/sf/nfO{ cfjZos
;dGjo / ;xof]u ug]{,
-7_ o; sfo{qmdsf] ;DaGwdf :yfgLo txx?nfO{ cfjZos ;dGjo,
;xof]u / ;xhLs/0f ug]{ .
$#= :yfgLo txM -!_ o; sfo{qmdsf] sfof{Gjogdf :yfgLo txsf] If]qleq /x]sf a]/f]huf/
JolQm / /f]huf/bftfsf] tYofÍ ;+sng / cBfjlws ug]{, :yfgLo txsf] ah]6 tyf
sfo{qmdaf6 :yfgLo /f]huf/L l;h{gf ug]{ / tYofÍsf] ;fem]bf/L, sfo{qmdsf] cg'udg /
k|ltj]bg ug]{ sfo{df k|b]z ;/sf/ / g]kfn ;/sf/nfO{ cfjZos ;xof]u ug]{ lhDd]jf/L
k|To]s :yfgLo txsf] x'g]5 .
-@_ o:tf] lhDd]jf/L lgjf{x ug{ :yfgLo txn] b]xfo adf]lhdsf sfo{x? ug'{ kg]{5M
-c_ ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsf
-s_ :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]g, @)&$ sf] k|fjwfg adf]lhd cfk\mgf]
If]qleqsf a]/f]huf/ JolQmx?sf] tyf /f]huf/bftfx?sf] tYofÍ
;+sng / cBfjlws ug]{ u/fpg],
-v_ jflif{s ah]6 tyf sfo{qmd th'{df ubf{ :yfgLo txleq /f]huf/L
l;h{gfnfO{ k|fyldstf lbg],
-u_ k|fljlws ?kn] d]lzgsf] k|of]u gu/L gx'g] sfd afx]ssf :yfgLo
cfof]hgfx?sf] lgdf{0f >dd"ns k|ljlwsf] k|of]uaf6 ug]{ gLlt
:jLs[t u/L sfof{Gjog ug]{,
-3_ jflif{s ah]6 tyf sfo{qmd sfof{Gjog ubf{ l;h{gf x'g] /f]huf/Ldf
/f]huf/ ;]jf s]Gb|af6 a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rLdf ;"lrs[t >lds
dfu u/L sfddf nufpg],
-ª_ sfddf nufOPsf a]/f]huf/ JolQmx?sf] sfd u/]sf] lbgsf]
kfl/>lds a}+ls+u k|0ffnLdfkm{t ;dod} e'QmfgL lbg] Joj:yf
ldnfpg],
-r_ o; sfo{qmdsf] sfof{Gjogsf nflu dGqfno / k|b]zsf] ;DalGwt
dGqfno;Fu cfjZos ;dGjo, ;xof]u / ;xsfo{ ug]{,
-5_ /f]huf/L l;h{gfsf nflu :yfgLo txsf lghL tyf u}/;/sf/L
;+:yfx?;Fu ;dGjo, ;fem]bf/L / ;xsfo{ ug]{,
-h_ lgoldt sfo{qmd cGtu{tsf cfof]hgfdf l;h{gf ePsf /f]huf/Lsf
cj;/x? ;"lrs[t a]/f]huf/ JolQmx?sf nflu kof{Kt gePdf yk
/f]huf/L l;h{gf ug{ sfdsf nflu kfl/>lds 9fFrfdf 5'6\6} /f]huf/
cfof]hgfx?sf] th'{df u/L sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-em_ dGqfno / Jofj;flos tyf ;Lk ljsf; tflnd k|lti7fg;Fusf]
;dGjodf ahf/sf] dfu cg'?ksf] Jofj;flos tyf ;Lkd"ns
tflnd sfo{qmd ;~rfng ug]{ u/fpg],
-`_ a]/f]huf/ JolQmx?sf nflu ;~rfng ul/g] /f]huf/ ;xfotf
sfo{qmdx?df dGqfno / k|b]zsf] ;DalGwt dGqfnonfO{ cfjZos
;xof]u ug]]{,
-6_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|nfO{ cfjZos lgb]{zg lbg] tyf o;sf] k|efjsf/L
;~rfngsf nflu cfjZos ;xof]u, ;xhLs/0f / ;dGjo ug]{,
-7_ a]/f]huf/ JolQmx?sf] klxrfgdf l;h{gf x'g] ljjfbsf ;DaGwdf
/f]huf/ ;]jf s]Gb|af6 k]z eO{ cfPsf]df lj:t[t cWoog u/L
clGtd lg0f{o lbg],
-8_ o; sfo{qmdsf] :yfgLo txleq ePsf] sfof{Gjogsf] cg'udg,
;'k/Lj]If0f tyf d"Nof+sg u/L ;f]sf] k|ltj]bg /f]huf/ Joj:yfkg
;"rgf k|0ffnLaf6 lgoldt ?kdf dGqfno / k|b]zsf] ;DalGwt
dGqfnodf k7fpg] Joj:yf ldnfpg],
-9_ o; sfo{qmd cGtu{t ;+rflnt cfof]hgfsf] cfof]hgf :t/df
l;h{gf x'g] ljjfbx?sf] ;dfwfg ug]{ .
 -cf_ ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfsf] of]hgf zfvf÷dxfzfvf
-s_ :yfgLo txsf cfof]hgfx?df /f]huf/L l;h{gf ;DaGwL gLlt tyf
of]hgf th'{df / sfof{Gjog ug]{,
-v_ lgoldt sfo{qmd afx]s /f]huf/L l;h{gfsf ljz]if sfo{qmdx?
ljsf; u/L sfof{Gjog ug]{,
-u_ of] sfo{qmd sfof{Gjogdf /f]huf/ ;]jf s]Gb|;Fu cfjZos ;dGjo,
;xof]u / ;xsfo{ ug]{,
-3_ of] sfo{qmd cGtu{tsf /f]huf/ cfof]hgfx?sf] cg'udg tyf
d"Nof+sg u/L /f]huf/ ;]jf s]Gb|dfkm{t k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno /
dGqfnodf k|ltj]bg ug]{,
-ª_ k|d'v k|zf;sLo clws[tn] tf]s]sf] o; sfo{qmd;Fu ;DalGwt cGo
sfo{x? ;Dkfbg ug]{ .
$$= /f]huf/ ;]jf s]Gb|M -!_ x/]s :yfgLo txdf ;DalGwt ufpF sfo{kflnsf jf gu/
sfo{kflnsfsf] sfof{nosf] ;+/rgf leq /xL sfo{ ug]{ u/L P]gsf] bkmf !) adf]lhd :yfkgf
ePsf] Ps /f]huf/ ;]jf s]Gb| /xg]5 .
-@_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|sf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ ufpFkflnsf jf gu/kflnsf If]qleq /x]sf a]/f]huf/ JolQmsf]
tYofÍ ;+sng tyf ljZn]if0f u/L a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rL
:jLs[ltsf nflu ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfdf k]z ug]{,
-v_ ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfaf6 :jLs[t ePsf] a]/f]huf/
JolQmsf] ;"rLnfO{ /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLdf cBfjlws
u/L ;"rLs[t ug]{ / ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmx?nfO{ nfeu|fxL
kl/rokq ljt/0f ug]{,
-u_ ufpFkflnsf jf gu/kflnsf If]qleqsf] ;+efJo /f]huf/Lsf] l:ylt
ljZn]if0f u/L /f]huf/Lsf] tYofÍ ;+sng ug]{, /f]huf/Lsf cj;/sf]
gSzf+sg ug]{ tyf /f]huf/Lsf cj;/x?sf] clen]v /fVg],
-3_ ljleGg /f]huf/ cfof]hgfx?af6 dfu eP adf]lhd ;"lrs[t
a]/f]huf/ JolQmx?nfO{ /f]huf/Lsf nflu v6fpg],
-ª_ ufpFkflnsf jf gu/kflnsf If]qleq pknAw /f]huf/Lsf
cj;/x?sf] klxrfg u/L ;f]sf] ;"rgf k|jfx ug]{,
-r_ /f]huf/bftfsf nflu >ldssf] pknAwtfsf] ;DefJotf hfgsf/L
u/fpg] tyf dfu eO{ cfPsf] cj:yfdf /f]huf/bftfnfO{ a]/f]huf/
JolQmsf] ;"rLaf6 >lds pknAw u/fpg],
-5_ a]/f]huf/ JolQmx?sf] 1fg, ;Lk tyf Ifdtf / ahf/sf] dfusf
cfwf/df cfjZos kg]{ ;Lk ljsf; tflndsf] klxrfg u/L
;DalGwt tflnd s]Gb|df l;kmfl/; ug]{,
 -h_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|df ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmx? dWo] Go"gtd
/f]huf/L k|fKt ug]{, /f]huf/d"ns tyf ;Lkd"ns tfnLd k|fKt ug]{,
lghL If]qsf] /f]huf/Ldf ;xeflu x'g] tyf :j/f]huf/ x'g]
JolQmx?sf] ljj/0f cBfjlws ug]{,
-em_ cfk\mgf sfd sf/jfxLsf] af/]df lgoldt ?kdf ;DalGwt ufpF
sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfdf k|ltj]bg ug]{,
-`_ o; sfo{qmd / /f]huf/L ;Da4 cGo ljifodf dGqfnodf / k|b]zsf]
;DalGwt dGqfnodf /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLdfkm{t
lgoldt k|ltj]bg ug]{,
-6_ :yfgLo txleqsf] j}b]lzs /f]huf/Ldf hfg] tyf hfg rfxg]x?sf
nflu ;"rgf tyf k/fdz{ ;]jf k|bfg ug]{,
-7_ j}b]lzs /f]huf/ k|j{4g af]8{af6 pknAw u/fOg] cfly{s ;xfotf
ljt/0f ;DaGwL sfo{df ;xof]u k'¥ofpg],
-8_ cfGtl/s /f]huf/L k|j4{g ug{df ;+nUg ;fj{hlgs If]qleqsf
;/f]sf/jfnfx?nfO{ cGo ;]jf k|bfg ug]{,
$%= /f]huf/ ;+of]hsM -!_ bkmf $$ sf] pkbkmf -@_ adf]lhdsf] /f]huf/ ;]jf s]Gb|sf sfo{x?
;Dkfbg ug'{ /f]huf/ ;+of]hssf] lhDd]jf/L x'g]5 .
-@_ /f]huf/ ;+of]hsn] ;du| sfo{qmdsf] ;DjGwdf dGqfnok|lt / sfof{Gjogsf]
;Gbe{df ;DalGwt ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfk|lt pQ/bfoL eO{ sfo{ ug'{
kg]{5 .
-#_ sfo{qmdsf ;DaGwdf dGqfnon] ;do ;dodf lbPsf lgb]{zgsf] kfngf ug'{
/f]huf/ ;+of]hssf] st{Jo x'g]5 .
-$_ sfo{qmdsf] ;"rgf Joj:yfkg / k|ltj]bgsf ;DaGwdf /f]huf/ ;+of]hsn]
k|b]zsf] ;DalGwt ljifo x]g]{ dGqfno;Fu cfjZos ;dGjo / ;xof]u ug'{ kg]{5 .
-%_ /f]huf/ ;+of]hsn] ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfsf] k|d'v k|zf;sLo
clws[tsf] k|ToIf ;'k/Lj]If0f, lgb]{zg / lgoGq0fdf /xL sfo{ ug]{5 .

$^= j8f sfof{nox?M of] sfo{qmdsf ;DaGwdf j8f sfof{non] b]xfosf sfo{x? ug]{5g\ M
-s_ j8fe/Lsf a]/f]huf/ JolQmn] a]/f]huf/ JolQmsf] ;"rLdf btf{sf nflu
lbPsf] lgj]bg ;+sng ug]{ / /f]huf/ ;]jf s]Gb|df a'emfpg],
-v_ a]/f]huf/ JolQmsf] klxrfg k|lqmof / /f]huf/L k|bfg ug]{ k|lqmofdf l;h{gf
ePsf u'gf;fx?sf] ;+sng u/L /f]huf/ ;]jf s]Gb|df a'emfpg],
-u_ j8f:t/sf /f]huf/ cfof]hgfx?sf] th'{df, sfof{Gjog / cg'udgdf ufpF
sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfnfO{ cfjZos ;xof]u ug]{,
-3_ ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] o; sfo{qmdsf ;DaGwdf lhDdf
lbPsf cGo sfo{x? ug]{ .
 $&= /f]huf/ ;Djfb d~rM -!_ k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmd cGtu{t ;+3, k|b]z / :yfgLo
txdf /f]huf/Lsf] If]qdf /x]sf cj;/ tyf ;Defjgfsf] klxrfg, ;d:ofx?sf] lgbfg /
/f]huf/L l;h{gfsf gjLgtd pkfo Pj+ 9fFrf tyf ljlwx?sf] ljsf; ug{ / /f]huf/ gLlt /
sfo{qmdsf ;DaGwdf cfjZos ;'emfj lbg dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno /
:yfgLo txn] lghL, ;xsf/L tyf u}/;/sf/L If]q / gful/s ;dfh Pjd\ ;~rf/ hut
;d]tsf] ;xeflutfdf /f]huf/ ;Djfb d~rx? u7g ug{ ;Sg]5g\ .
-@_ tLg} txsf /f]huf/ ;Djfb d~rsf] ;~rfng sfo{ljlw dGqfnon] lgwf{/0f u/L
;DalGwt ;/sf/sf txdf k7fpg] 5 .
-#_ :jLs[t sfo{ljlw adf]lhd /f]huf/ ;Djfb d~rx?sf] cfof]hgf ug]{ bfloTj
;DalGwt txsf ;/sf/sf] x'g]5 .

kl/R5]b (
dfgj ;+;fwg Joj:yfkg

$*= /f]huf/ ;+of]hs;DaGwL Joj:yfM -!_ of] sfo{qmd ;~rfng ug{ k|To]s :yfgLo txdf Ps
/f]huf/ ;+of]hs s/f/df /flvg]5 . /f]huf/ ;+of]hs s/f/df /fVbf lgh;Fu cg';"rL *
adf]lhdsf] s/f/ ;Demf}tf ul/g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s/f/df /flvPsf] /f]huf/ ;+of]hsnfO{ ;DalGwt :yfgLo
txsf] k|d'v k|zf;sLo clws[tn] cg';"rL ( adf]lhd sfo{;Dkfbg ;Demf}tf u/L sfddf
nufpg' kg]{5 .
-#_ /f]huf/ ;+of]hssf] sfdsf] aflif{s d"NofÍg ufpF sfo{kflnsf jf gu/
sfo{kflnsfsf] k|भvु k|zf;sLo clws[t jf lghn] tf]s]sf] clws[t:t/sf] sd{rf/Ln]
:jLs[t aflif{s sfo{of]hgfdf cfwfl/t eO{ cg';"rL -!)_ sf] 9fFrfsf] cltl/Qm dGqfnon]
pknAw u/fpg] yk dfkgof]Uo ;"rssf] cfwf/df ;du| d"NofÍg ug{'kg]{5 . /f]huf/
;+of]hssf] d"NofÍgdf lghsf] sfo{;Dkfbg ;Gtf]ifhgs /x]df / dGqfnosf] k"j{
;xdtLsf] cfwf/df k|To]s cfly{s jif{sf] c;f/ d;fGt leq Dofb yk u/L k'gM sfddf
nufpg' kg]{5 .
t/, tf]lsPsf] Go"gtd c+s k|fKt ug{ g;Sg] jf dGqfnosf] lgb]{zg ljkl/t Dofb
yk u/L sfddf nufpg] kbflwsf/Laf6 /f]huf/ ;+of]hsn] kfPsf] tna, eQf / cGo
;'ljwf ;/sf/L afFsL ;/x c;'n pk/ ul/g]5 / lgh /f]huf/ ;+of]hsnfO{ lhDd]jf/Laf6
x6fpg ;lsg]5 . 3
#s= k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmd / /f]huf/;Fu ;Da4 cGo ljifosf] k|ult
dGqfnosf] /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnL / ljQLo k|ultsf] ;DaGwdf SuTRA

3
bf];|f] ;+zf]wgaf^ ;+zf]lwt
 k|0ffnLdf clgjfo{ ?kdf k|ljli6 ug{' kg]{5 . k|ult ljj/0f k|0ffnLdf k|ljli6 eP gePsf]
cBfjlws ljj/0f dGqfnon] rf}dfl;s ?kdf tof/ u/L d"NofÍg ug{' kg]{5 . s'g} :yfgLo
txn] cfˆgf] lhDd]jf/Ldf /x]sf] pNn]lvt ljj/0f k|ljli6 gu/]df jf o; lgb]{lzsf
adf]lhdsf] lhDd]jf/L k"/f gu/]df dGqfnon] lg0f{o u/L ;zt{ cg'bfgsf sfo{qmd jf
ah]6 /f]Ssf /fVg cfjzos lgb]{zg lbg ;Sg]5 . 4
-$_ /f]huf/ ;+of]hsn] bkmf $$ sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /f]huf/ ;]jf s]Gb|sf]
k|d'vsf ?kdf /xL ;f]xL bkmfsf] pkbkmf -@_ adf]lhdsf sfdx? ;Dkfbg ug]{5 .
-%_ /f]huf/ ;+of]hssf] kbk"lt{ / ;]jf ;'ljwf ;DaGwL cGo Joj:yf g]kfn
;/sf/af6 :jLs[t dfkb08 adf]lhd x'g]5 .
$(= k|b]z :t/Lo /f]huf/ ;+of]hs / cGo hgzlQmM -!_ k|b]zsf] ;DalGwt dGqfnosf] of]hgf
tyf sfo{qmd x]g]{ dxfzfvf k|d'v k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmdsf] /f]huf/ ;+of]hs /xg]5 .
-@_ /f]huf/ ;+of]hsn] bkmf $@ sf] pkbkmf -@_ adf]lhdsf k|b]zsf] ;DalGwt
dGqfnosf] sfo{x? ;Dkfbg ug'{ u/fpg' kg]{5 .
-#_ k|b]zsf] ;DalGwt dGqfnon] o; sfo{qmdsf] th'{df, sfof{Gjog, cg'udg tyf
d"Nof+sg / k|ltj]bg ug{ cfjZostf cg';f/ cGo k|fljlws Pj+ k|zf;lgs hgzlQm
cfk\mg} ;|f]taf6 s/f/df /fv]/ jf ePs} sd{rf/L dWo]af6 lhDd]jf/L tf]s]/ sfd nufpg
;Sg]5 .
%)= k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmd k|d'v / cGo hgzlQmM -!_ o; sfo{qmdsf] ;+3Lo txdf
Joj:yfkg ug{ dGqfnosf] cfGtl/s /f]huf/ Joj:yfkg dxfzfvf k|d'vnfO{ k|wfgdGqL
/f]huf/ sfo{qmdsf] /fli6«o sfo{qmd lgb]{zssf ?kdf tf]lsg]5 .
-@_ /fli6«o sfo{qmd lgb]{zsn] o; sfo{qmd;Fu ;DalGwt bkmf #& sf] pkbkmf -$_
adf]lhdsf sfd, st{Jo / clwsf/sf] sfof{Gjog ug'{ u/fpg' kg]{5 .
-#_ /fli6«o sfo{qmd lgb]{zs nufotsf dGqfnodf /xg] hgzlQmsf] b/aGbL t]l/h
/ ;+u7g ;+/rgf cg';"rL !! adf]lhdsf] x'g]5 .
-$_ cg';"rL !! adf]lhdsf] :yfoL b/jGbL :jLs]t geP;Dd dGqfnodf o;
sfo{qmdsf nflu :jLs[t c:yfoL b/aGbL dWo] ;]jf s/f/af6 sfddf nufpg] u/L
Joj:yf ePsf afx]ssf b/aGbLdf lghfdtL ;]jfaf6} :yfoL sd{rf/L sfhdf v6fO{
sfddf nufOg]5 .

kl/R5]b !)
Ifdtf ljsf; / /0fgLlts ;+rf/

%!= >ldssf] cfjZostfsf] cWoog ug]{M -!_ >d tyf /f]huf/ sfof{nox?n] cfcfk\mgf] If]q
leqsf k|d'v cf}Bf]lus tyf Joj;flos If]qx?df s] s:tf] k|s[ltsf] >ldssf] slt
4
bf];|f] ;+zf]wgaf^ yk
 ;+Vofdf cfjZostf 5 / To:tf] >ldssf] ahf/df pknAwtfsf] cj:yf s] 5 eGg]
;DaGwdf cWoog ug'{ u/fpg' kg]{5 .
-@_ o:tf] cWoog ubf{ u/fpFbf ;DalGwt :yfgsf] pBf]u jfl0fHo;Fu ;DalGwt
lgsfosf lhNnf OsfO{;Fusf] ;dGjo / ;xsfo{df ug'{ kg]{5 .
-#_ cWoogsf cfwf/df To:tf cf}Bf]lus tyf Joj;flos If]qx?df >ldssf] dfu
k"lt{ ug{ cfjZos kg]{ yk >ldssf] ;+Vof, 1fg, ;Lk, of]Uotf / cg'ej ;d]t :ki6
v'nfOPsf] k|ltj]bg ;DalGwt Joj;flos tyf ;Lkd"ns tflnd k|lti7fgdf sfof{Gjogsf
nflu k7fpg' kg]{5 .
%@= tflnd ;~rfng ug]{M -!_ dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / :yfgLo txn] of]
sfo{qmd cGtu{t lghL If]qdf /f]huf/Lsf] dfu cg'?ksf] hgzlQm ljsf; ug{ cfjZos
;Lk tyf Ifdtf ljsf; tflndx? ;~rfng ug'{ kg]{5 .
-@_ tflndsf] kf7\oqmd ljsf;, sfo{qmd th'{df / cg'udg tyf d"Nof+sg
dGqfnosf] lgb]{zgdf Joj;flos tyf ;Lk ljsf; k|lti7fgx?n] ug]{5g\ .
%#= lghL If]q;Fu ;xsfo{ ug{ ;Sg] M bkmf %@ adf]lhd tflnd ;+rfng ubf{ pBf]u jfl0fHo;Fu
;DalGwt lgsfosf k|b]z jf lhNnf OsfO{ / ;DalGwt pBdL Joj;foLx?sf] k|ltlglw
;d]tsf] ;xeflutf / ;xsfo{df ug'{ kg]{5 .
%$= ;Demf}tf ug'{ kg]{M o;/L tflnd ;~rfng ug'{ cl3 Jofj;flos tyf ;Lk ljsf; tflnd
k|lti7fgn] ;DalGwt pBdLx?;Fu tflnd k|fKt dfgj ;|f]tnfO{ /f]huf/Ldf lng] ;DaGwdf
bkmf #% sf] pkbkmf -@_ adf]lhdsf] sj'lnotgfdf ;lxtsf] ;Demf}tf ug'{ kg]{5 .
%%= ;}4flGts / Jojxfl/s b'j} 1fg l;sfpg' kg]{ M tflnd lbFbf ;}4flGts / Jojxfl/s b'j} 1fg
l;sfpg' kg]{5 . ;}4flGts l;sfO{sf nflu ;DalGwt pBdLx? ;d]tsf] ;+nUgtfdf tof/
kfl/Psf] kf7\oqmd tyf tflnd sfo{qmd / 5gf}6 ul/Psf k|lzIfsåf/f tflnd lbg] Joj:yf
ul/g' kg]{5 . Jojxfl/s l;sfOsf nflu cfjZostf cg';f/ >ldsnfO{ ;DalGwt pBf]u
Pj+ snsf/vfgfd} sfddf k|ToIf ;+nUg u/fP/ l;sfpg' kg]{5 .
%^= /f]huf/L lbg' kg]{M tflnd ;DkGg ePkl5 ;DalGwt pBf]ux?n] ;kmntfk"j{s tflnd
;DkGg u/]sf >ldsx?nfO{ ;Demf}tf adf]lhd /f]huf/L pknAw u/fpg' kg]{5 .
%&= tflndsf] nfutdf ;fem]bf/L ug{ ;lsg]M Jofj;flos tyf ;Lk ljsf; k|lti7fgn] o;
bkmfdf ul/Psf] Joj:yf adf]lhd dfu eO{ cfPsf tflndsf] ;~rfng ug{ nfUg] nfutdf
;DalGwt pBf]ux?sf] ;d]t lglZrt k|ltzt ;fem]bf/L u/fpg ;Sg]5 .
%*= cled'vLs/0f sfo{qmdM -!_ ;fj{hlgs lgdf{0fsf sfo{df /f]huf/L lbg] cfof]hgfdf
>ldsnfO{ v6fpg' k"j{ pgLx?nfO{ ;DalGwt /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] :yfgLo :t/sf tflnd
;+:yfx?;+usf] ;xsfo{df slDtdf Ps sfo{lbgsf] cled'vLs/0f lbg] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-@_ cled'vLs/0fsf] kf7\oqmd b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmdsf] p2]Zo / k|s[lt,
-v_ ;DalGwt /f]huf/ cfof]hgfsf] kl/ro / sfo{,
-u_ sfdsf] lhDd]jf/L / sfo{;Dkfbg ug]{ ljlw jf tl/sf,
 -3_ xflh/L, kfl/>lds tyf cGo ;]jf ;'ljwf,
-ª_ sfo{:yn hf]lvd / sfo{:yn ;'/Iffsf cfwf/e"t ljifox?,
-r_ k|fylds :jf:Yo;Fu ;DalGwt ljifox? / k|fylds pkrf/sf ljifox?,
-5_ sfo{:yndf lx+;f, cfr/0f / cg'zf;g;DaGwL ljifo,
-h_ sfdsf] k|s[lt / :yfg ljz]ifsf] cfwf/df cfjZos x'g] cGo ljifox? .
%(= ljz]if ;Lkd"ns tflndM -!_ ;fj{hlgs lgdf{0fsf sfo{x?df ljz]if jf ljlzi6 k|sf/sf] ;Lk
cfjZos kg]{ sfdsf] nflu cfjZos ;Lk ljsf; ug{ o; sfo{qmd cGtu{t ;DalGwt
/f]huf/ cfof]hgf;Fusf] ;xsfo{df ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfsf] sfof{non]
a9Ldf bz sfo{lbgsf] ljz]if ;Lkd"ns tflnd sfo{qmd th'{df u/L ;~rfng ug{ ;Sg]5 .
-@_ ljz]if ;Lkd"ns tflndsf] kf7\oqmd bkmf %* sf] pkbkmf -@_ adf]lhdsf]
cled"vLs/0f tflndsf] kf7\oqmdsf cltl/Qm ;DalGwt sfdsf nflu rflxg] ;Lk /
k|fljlws 1fgnfO{ ;d]6\g] lsl;dn] lj1x?sf] ;xfotfdf ;DalGwt Joj;flos tyf
;Lkd"ns tflnd k|lti7fgn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
^)= tflnd k|bfos ;+:yfM -!_ of] sfo{qmd cGtu{tsf h'g;'s} tflnd sfo{qmd ;~rfng ubf{
Joj;flos tyf ;Lkd"ns tflnd k|lti7fg cfk}+mn] jf g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ /
:yfgLo txsf tflnd k|bfg ug]{ lgsfodfkm{t jf lghL tflnd k|bfos ;+:yfdfkm{t jf
;fem]bf/Ldf ;~rfng ug{ u/fpg ;Sg]5 .
-@_ tflnd k|lti7fg afx]s cGo ;+:yfaf6 ;+rflnt tflndsf] 9fFrf, kf7\oqmd /
dfkb08sf] lgwf{/0f / cg'udg ug]{ lhDd]jf/L tflnd k|lti7fgsf] x'g]5 .
^!= afXo s/f/ ug{ ;Sg]M o; kl/R5]b adf]lhdsf tflnd sfo{qmdx?sf] ;~rfng ubf{
Joj;flos tyf ;Lk ljsf; tflnd k|lti7fgx?n] cfjZostf cg';f/ afXo ;]jf s/f/sf]
9fFrfdf ug{ ;Sg]5g\ .
^@= nlIft ;d"x / tflndsf df]8\o'nM -!_ o; bkmf adf]lhd k|bfg ul/g] tflndsf
nlIft ;d"x /f]huf/ ;]jf s]Gb|df ;"rLs[t ePsf a]/f]huf/ JolQmx? x'g]5g\ .
-@_ lghL If]qdf /f]huf/ agfpg / :jf/f]huf/sf nflu ;Lk tyf Joj;flos 1fg
a9fpg a]/f]huf/ JolQmn] /f]h]sf] sfd jf :j/f]huf/L;Fu ;DalGwt tflnd lbFbf lglZrt
k|s[ltsf] sfd /f]Hg] a]/f]huf/ JolQmx? dfq o; k|s[ltsf] tflndsf nlIft ;d"x x'g
;Sg]5g\ .
-#_ tflndsf df]8\o'nx? Tfflnd cfjZostf klxrfg eO;s]kl5 cfjZostf
cg';f/ ljsf; u/L sfof{Gjog ug]{ lhDdf tflnd k|lti7fg, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno /
;DalGwt ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfsf] x'g]5 .
-$_ tflnd k|lti7fg, k|b]z ;/sf/ / ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfx?n]
tflndsf] nlIft ;d"x lgwf{/0f ubf{ / df]8\o'n to ubf{ cf–cfk\mgf] If]qleqsf lghL If]q
tyf u}/;/sf/L ;+:yfx?;Fusf] ;xsfo{ / ;fem]bf/Ldf ug{' kg]{5 .
^#= /0fgLlts ;+rf/M -!_ ;"rgf ;+k|]if0fM o; sfo{qmdsf] ljifodf cfd gful/s Pj+ cGo
;/f]sf/jfnfnfO{ hfgsf/L u/fpg /]l8of], 6]lnlehg, n3' rnlrq, j]e;fO6 tyf cGo
 >Jo b[io ljB'tLo dfWod, kqklqsf, a|f]lzo/ tyf a'sn]6, cfof]hgf j8fkq, ;fdflhs
;~hfn cflb dfkm{t ;"rgf, hfgsf/L, ;Gb]z tyf sfo{qmdx?sf] k|zf/0f / k|sfzg ug{
;lsg]5 .
-@_ cGt/lqmof, 5nkmn, uf]i7L tyf ;]ldgf/M o; sfo{qmdsf] nflu /fo ;'emfj
;+sng ug{, sfo{qmdsf] d"Nof+sg tyf k'g/fjnf]sg ug{, k|rf/k|;f/ / ;r]tLs/0f ug{
dGqfnon] If]qut dGqfnox?, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / :yfgLo txx?;Fusf] ;dGjo
/ ;xsfo{df cfjZostf cg';f/ ;/f]sf/jfnfx?;Fu cGt/lqmof, 5nkmn, uf]li7 tyf
;]ldgf/ ;~rfng ug{ ;lsg]5 .
-#_ >dsf] ;Ddfg /fi6«sf] cleofgM
-s_ dGqfnon] gful/sx?df sfdsf cfwf/df dflg;x?aLr x'g] u/]sf]
ljBdfg lje]bsf] cGTo ub}{ ;a}vfn] >dnfO{ ;Ddfg ug]{ ;+:s[ltsf]
k|j4{g ug{ tyf o'jfnfO{ b]zleq}sf] /f]huf/L tyf :j/f]huf/Ldf
cfsflif{t ug{ >dsf] ;Ddfg /fi6«sf] cleofg sfo{qmd b]zJofkL
?kdf ;~rfng ug]{5 .
-v_ >dsf] ;Ddfg /fi6«sf] cleofg sfo{qmd ;~rfng ubf{ dGqfnon]
k|b]z ;/sf/ / :yfgLo txx?;Fu cfjZostf cg';f/ ;dGjo u/]/
ug'{ kg]{5 .
-u_ >dsf] ;Ddfg /fi6«sf] cleofg sfo{qmdsf] ;~rfngdf /fhgLlt,
snfsfl/tf, v]ns'b, pBd tyf k]zf Joj;fo, ;fj{hlgs If]q, cfd
;~rf/ hut, gful/s ;dfh, cWoog cg';Gwfg cflb If]qdf
Voflt tyf k|lti7f xfl;n u/]sf JolQmx?nfO{ ;xefuL u/fOg]5 .

kl/R5]b !!
cfof]hgf 5gf}6, sfof{Gjog / d"Nof+sg

^$= lgoldt k|lqmofåf/f 5gf}6 ePsf cfof]hgfaf6} /f]huf/L l;h{gfM ;+3, k|b]z / :yfgLo
txn] jflif{s ?kdf x'g] lgoldt of]hgf th'{df k|lqmofaf6 5gf}6 ul/Psf cfof]hgfx?d}
jflif{s ah]6 tyf sfo{qmd sfof{Gjogdfkm{t o; sfo{qmddf /f]huf/L l;h{gf ug'{ kg]{5 .
^%= /f]huf/L l;h{gf ug{] u/L ah]6 vr{ ug'{kg]M{ jflif{s ah]6 tyf sfo{qmd sfof{Gjog ubf{
;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] jflif{s ljlgof]hgdWo]af6 k'FhLut ah]6sf] lglZrt k|ltzt
/f]huf/L l;h{gf x'g] u/L vr{ ug'{ kg]{ / cfof]hgf sfof{Gjogdf ;Dej eP;Dd >dd"ns
k|ljlwsf] k|of]u ug'{kg]{ u/L g]kfn ;/sf/, k|b]z dlGqkl/ifb\ / ufpF sfo{kflnsf jf gu/
sfo{kflnsfn] lg0f{o u/L lgb]{zg lbg ;Sg]5g\ .
^^= 5'6\6} cfof]hgf ;~rfng ug{ ;Sg]M g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ / :yfgLo txx?n] cf–
cfk\mgf] If]qleq lgoldt ah]6af6 ;~rfng ug]{ cfof]hgfx? afx]s /f]huf/L l;h{gf ug{
 bkmf !( sf] pkbkmf -#_ adf]lhdsf 5'6\6} cfof]hgfx?sf] ;d]t th'{df u/L sfof{Gjog
ug{ ;Sg]5g\ .
^&= lghL tyf u}/;/sf/L If]q;Fu ;xof]u tyf ;dGjoM g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ / :yfgLo
txx?n] cf–cfk\mgf] If]qleq lghL tyf u}/ ;/sf/L If]q;Fusf] ;xsfo{df ;d]t /f]huf/L
l;h{gfsf ljleGg sfo{qmd tyf cfof]hgfx?sf] th'{df u/L sfof{Gjog ug{ ;Sg]5g\ .
^*= kfl/>lds afktsf] vr{ M of] sfo{qmd cGtu{t sfdsf nflu kfl/>ldsdf cfwfl/t
/f]huf/ cfof]hgfsf] nflu dGqfnoaf6 k|fKt /sd kfl/>ldsdf dfq vr{ ug'{ kg]{5 .5
^(= jflif{s of]hgf tyf sfo{qmdsf] :jLs[ltM -!_ of] sfo{qmdsf] jflif{s of]hgf tyf
sfo{qmd g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ / :yfgLo txsf cGo of]hgf tyf sfo{qmd cg'?ks}
k|lqmofaf6 :jLs[t u/L sfof{Gjog x'g]5g\ .
-@_ lgoldt ah]6 tyf sfo{qmd cGtu{tsf cfof]hgfeGbf cnUu} bkmf ^^
adf]lhdsf /f]huf/ cfof]hgf ;~rfng ubf{ cfof]hgf 5gf}6 ;DalGwt ;d'bfos}
;+nUgtfdf pgLx?sf] cfjZostf / k|fyldstfsf cfwf/df ug{' kg]{5 .
&)= /f]huf/ cfof]hgfsf ;Defljt If]qx?M of] sfo{qmd cGtu{t /f]huf/ cfof]hgfsf ;Defljt
If]qx? b]xfo adf]lhd x'g]5g\M
-!_ s[lif, ;xsf/L tyf kz' ljsf;M zLt e08f/ lgdf{0f, s[lif pkhx?sf] k|f]z]l;ª
KnfG6 lgdf{0f, k/Dk/fut / Knfl:6s kf]v/L lgdf{0f, s[lif pkhsf] ;+sng tyf
a]rlavg s]G› lgdf{0f, klt{ hUufdf v]tL, vfnL hUufdf kmnkm"nsf lj?jf /f]Kg],
;fd"lxs tyf ;xsf/L v]tL, Joj;flos v]tL tyf kz'kfng, s[lif jg sfo{qmd,
;xsf/L ;+:yfx?, cflb .
-@_ pmhf{, l;+rfO{ tyf gbL lgoGq0fM s"nf], afFw, k}gL tyf gx/ lgdf{0f Pj+ dd{t
;Def/, hnljB't cfof]hgf / 6«fG;ld;g nfO{g lgdf{0f tyf dd{t ;Def/, gbL
lgoGq0f, klx/f] lgoGq0f, cflb .
-#_ vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{M d'xfg ;+/If0f, kfO{k la5\ofpg], 6\of+sL, wf/f / zf}rfno
lgdf{0f tyf dd{t, 9n k"jf{wf/ dd{t jf ;f]xL k|s[ltsf ;/;kmfO ;DaGwL
k"jf{wf/hGo lqmofsnfk . 6
-$_ jg tyf jftfj/0fM j[Iff/f]k0f, j}1flgs jg Joj:yfkg cGtu{t lylgË, k|'lgË, clUg
/]vf lgdf{0f nufotsf sfo{x?, vfnL hUufdf kmnkm"nsf la¿jf /f]Kg], ;8s / gbL
vf]nf lsgf/df ?v /f]Kg], u}/ sfi7hGo jg k}bfjf/ pTkfbg, Joj;flos lghL jg,
lghL jg g;{/L, hl8j'6L v]tL, k|zf]wg / ahf/Ls/0f, s[lif jg, jg k}bfjf/df
cfwfl/t pBf]u :yfkgf, jfof] OlGhlgol/Ë k|ljlw, ;+/If0f kf]v/L lgdf{0f, jftfj/0f
;+/If0f tyf hnjfo' cg's'ng cflb .

% ऩहिलो संशोधनबाट थऩ गरिएको

6
bf];|f] ;+zf]wgaf^ ;+zf]lwt
 -%_ ko{6g k|a4{gM ko{6sLo kbdfu{, ko{6g dfu{sf] lgdf{0f tyf dd{t ;Def/, xf]6n
tyf /]i6'/]06 Joj;fosf] k|j{4g, ko{6g dfu{df ;]8 lgdf{0f tyf xf]d:6] nufotsf
u|fdL0f ko{6g, kof{ ko{6g cflb .
-^_ ;8s oftfoftM Po/kf]6{, ;a} k|sf/sf ;8s, /]nj], a;kfs{, k'n, sNe6{ cflbsf]
lgdf{0f tyf dd{t ;Def/ .
-&_ lzIff, o'jf tyf v]ns"bM ;fIf/tf cleofg, sDo'6/ lzIff, ljBfno v]ns'b
sfo{qmd / v]n d}bfg, sj8{ xn, :6]l8od, ljBfno ejg, k':tsfno cflb
;+/rgfsf] lgdf{0f tyf dd{t ;Def/ .
-*_ k'glg{df{0fM ;fj{hlgs / lghL ejg lgdf{0f, k'/ftflTjs ;Dkbfsf] k'glg{df{0f cflb .
-(_ ;fd"bflos k"jf{wf/ lgdf{0fM k':tsfno, jfrgfno, h]i7 gful/s Snj, ;fd'bflos
ejg lgdf{0f tyf dd{t ;Def/ cflb .
-!)_ 7"nf tyf /fli6«o uf}/jsf cfof]hgfsf] :yfgLo :t/df x'g] lgdf{0f tyf dd{t
;Def/ nufotsf >dd"ns sfo{x? -df6f]sf] sfd, Uoflaog jfn, 9'+uf s'b\g], gfnL
agfpg] cflb_ .
-!!_ ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwM g]kfn ;/sf/sf dGqfno, ljefu, sfof{no tyf cGo
lgsfox?, k|b]z ;/sf/sf dGqfno, lgb]{zgfno tyf sfof{nox?, :yfgLo txx? /
a}+s tyf ljQLo ;+:yfx?sf] clen]v l8lh6fOh]zg ug]{, lahg]; k|f];];
cfp6;f]l;{+u, gn]h k|f];]; cfp6;f]l;{+u / cfO{6L Og]jln+u ;le{;]h cflb .
-!@_ :jf:Yo M :jf:Yo k"jf{wf/sf] lgdf{0f tyf dd{t . 7

&!= /f]huf/ cfof]hgfsf] sfof{GjogM of] sfo{qmdsf] sfof{Gjog ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf
lgoldt jflif{s ah]6 tyf sfo{qmddf >dd"ns sfd ug{sf nflu /f]huf/ ;]jf s]Gb|af6
v6fOPsf >ldsx?af6 bkmf @% adf]lhdsf >lds ;d"x u7g u/L sfddf nufP/
ul/g]5 .
&@= ;Dkflbt sfdsf] u'0f:t/ lgoGq0fM -!_ dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / :yfgLo
txn] cfcfkm\gf] If]q leqsf] ;fj{hlgs lgdf{0f / cGo ;fj{hlgs sfdx?sf] u'0f:t/
lgoGq0fdf plrt Wofg lbg' kg]{5 .
-@_ o;sf nflu g]kfn ;/sf/ / k|b]z ;/sf/sf ljifout dGqfno cGtu{tsf
sfo{qmdx?sf] xsdf ;DalGwt cfof]hgfn] / :yfgLo txsf sfo{qmdsf] xsdf ;DalGwt
ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] cfk\mgf k|fljlws sd{rf/LnfO{ v6fO{ bkmf @(
adf]lhd u'0f:t/sf] ;'kl/j]If0f ug]{ Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
&#= cg'udg, d"Nof+sg tyf k|ltj]bgM -!_ lgoldt cg'udg tyf d"Nof+sgM o; sfo{qmd
cGtu{t ;~rfng x'g] /f]huf/ cfof]hgfx?sf] lgoldt ?kdf cg'udg tyf d"Nof+sg ;+3
cGtu{tsf sfo{qmdsf] dGqfnon], k|b]z cGtu{tsf sfo{qmdsf] k|b]zsf] ;DalGwt

7
bf];|f] ;+zf]wgaf^ yk
dGqfnon] / :yfgLo tx cGtu{tsf sfo{qmdsf] ;DalGwt ufpF sfo{kflnsf jf gu/
sfo{kflnsfsf] sfof{non] ug'{ kg]{5 .
-@_ ljz]if ;+oGq lgdf{0f ug{ ;Sg]M dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / ufpF
sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] o; sfo{qmd cGtu{tsf cf–cfk\mgf] If]qleqsf
cfof]hgfx?sf] cg'udg tyf d"Nof+sg ug{ cfjZostf cg';f/ ljz]if ;+oGq lgdf{0f ug{
;Sg]5g\ .
-#_ t];|f] kIf d"Nof+sgM dGqfnon] sfo{qmddf cfjZostf cg';f/ k'g/fjnf]sg /
;'wf/sf nflu ;'emfj k|fKt ug{ lj1x?sf] ;]jf lnO{ sfo{qmdsf] :jtGq, lg:kIf / j:t'ut
tj/n] t]>f] kIf d"Nof+sg u/fpg ;Sg]5 .
-$_ k|ult ;dLIff ug'{ kg]{M dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / ;DalGwt ufpF
sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] cfcfk\mgf] If]qleqsf sfo{qmdx?sf] rf}dfl;s tyf
jflif{s ?kdf ;dLIff u/L ;f]sf] k|ltj]bg ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 . ;dLIff sfo{qmddf cGo
lgoldt sfo{qmdsf] ;dLIffdf cfdGq0f ul/g] lgsfox?sf k|ltlglw / ;+rf/sdL{x?nfO{
;d]t cfdGq0f ul/g' kg]{5 . g]kfn ;/sf/ / k|b]z ;/sf/sf cGo ljifout dGqfnox?n]
;d]t cg'udg, rf}dfl;s tyf jflif{s ;dLIff / k|ltj]bg ubf{ cfk\mgf sfo{qmdx? dfkm{t
ePsf] /f]huf/ l;h{gfsf] ljifonfO{ ;d]t ;dfj]z ug'{ kg]{5 .
 kl/R5]b !@
lgjf{x eQf ljt/0f

&$= Go"gtd /f]huf/L gkfpg] JolQmx?sf] ljj/0f olsg ug'kg]M{ /f]huf/ ;+of]hsn] x/]s jif{sf]
c;f/ !) ut] leq ;f]xL jif{sf] h]7 d;fGt ;Ddsf] ;DalGwt /f]huf/ cfof]hgf k|d'vn]
k|dfl0ft u/L k7fPsf]] nfeu|fxL kl/rokqdf el/Psf] ljj/0fsf] cfwf/df a]/f]huf/
JolQmsf] ;"rLdf ;"rLs[t eO{ nfeu|fxL kl/rokq k|fKt u/]/ klg /f]huf/L gkfpg]
JolQmx?sf] ;+Vof / Go"gtd Ps;o lbg dWo] /f]huf/L gkfPsf] afFsL lbgsf] osLg u/L
;f]sf] ljj/0f /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLdf cBfjlws ug'{ kg]{5 .
&%= lgjf{x eQf kfpg of]Uo kl/jf/sf] klxrfg ug'{ kg]{M -!_ cfly{s jif{sf] h]i7
d;fGt;Dddf Go"gtd Ps;o lbgsf] /f]huf/L gkfPsf bkmf && adf]lhd osLg ul/Psf
JolQmx?sf] kl/jf/ dWo] /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] c;f/ !% ut]leq P]gsf] bkmf @@ sf]
pkbkmf -$_ / -%_ df plNnlvt cj:yfx?sf cfwf/x?df lgjf{x eQf kfpg of]Uo kl/jf/
klxrfg ug'{ kg]{5 .
-@_ lgjf{x eQf lbg] k|of]hgsf] nflu c;f/ dlxgfdf u/]sf] Go"gtd /f]huf/
afktsf] sfdsf] u0fgf cfufdL cfly{s jif{df ul/g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] kl/jf/sf] tkm{af6 a]/f]huf/ kl/jf/sf a]/f]huf/
;b:ox?n] cfk"mx?dWo]af6 cg';"rL !@ adf]lhdsf a]/f]huf/ ;b:osf] a}+s vftfdf ;f]
kl/jf/n] kfpg] lgjf{x eQfsf] e'QmfgL ul/g]5 .
&^= lgjf{x eQf kfpg] kl/jf/sf] ljj/0f cBfjlws u/L k7fpg' kg]{M -!_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|n]
bkmf &% sf] pkbkmf -!_ adf]lhd klxrfg u/]sf lgjf{x eQf kfpg of]Uo kl/jf/ /
kl/jf/sf] tkm{af6 lgjf{x eQf a'e\mg] JolQmsf] a+}s vftf ;d]tsf] cg';"rL !# adf]lhdsf]
ljj/0f c;f/ !^ ut] leq /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLdf cBfjlws u/L
cgnfOgdfkm{t dGqfnodf k7fpg' kg]{5 .
-@_ dGqfnon] To:tf] ljj/0f ;f] adf]lhd lgjf{x eQf k|bfg ug{ nfUg] /sd ;d]t
osLg u/L c;f/ @) ut] leq cgnfO{gdfkm{t dxfn]vf lgoGqssf] sfof{nodf k7fpg]5 .
&&= lgjf{x eQf ljt/0fM -!_ dxfn]vf lgoGqssf] sfof{non] ;DalGwt sf]if tyf n]vf lgoGq0f
sfof{nodfkm{t c;f/ @% ut]leq bkmf &% sf] pkbkmf -#_ adf]lhd a}+s vftfdf lgjf{x
eQfsf] e'QmfgL ug]{ Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-@_ o; adf]lhd lgjf{x eQf ljt/0f ePsf] ljj/0f sf]if tyf n]vf lgoGq0f
sfof{non] /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLdf cBfjlws u/L cgnfOgåf/f dxfn]vf
lgoGqssf] sfof{nodfkm{t dGqfnodf k7fpg' kg]{5 .
 kl/R5]b !#
kf/blz{tf / pQ/bfloTj

&*= ;fj{hlgs ;'g'jfO{ ug'{ kg]{M dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / ;DalGwt ufpF
sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] cfcfk\mgf] If]qleqsf sfo{qmdx?sf] ;DaGwdf
sfo{qmdsf nfeu|fxLx?sf] ;+nUgtfdf jif{sf] slDtdf Ps k6s ;fj{hlgs ;'g'jfO{
sfo{qmd cfof]hgf ug'{ kg]{5 .
&(= cBfjlws ;"rgf tyf hfgsf/L ;fj{hlgs ug'{ kg]{M dGqfno, If]qut cfof]hgfx?,
k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / ;DalGwt ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfsf]
sfof{non]] cfcfk\mgf] If]qleqsf sfo{qmd ;DaGwL ;Dk"0f{ ;"rgf tyf hfgsf/L cBfjlws
u/L lgoldt ?kdf ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 .
*)= ;"rgf k|sfzg tyf k|;f/0f ug'{ kg]{M o; sfo{qmd;Fu ;DalGwt ;"rgf tyf hfgsf/Lx?
dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / ;DalGwt ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfsf]
sfof{non] lgoldt ?kdf k|sfzg tyf k|;f/0f ug'{ kg]{5 . o;sf nflu lgoldt kqsf/
e]63f6, k|]; lj1lKt, 5fkf tyf ljB'tLo dfWod tyf ;fdflhs ;~hfn dfkm{t ;"rgf
tyf hfgsf/L k|sfzg Pj+ k|;f/0f, j'sn]6, a'n]l6g tyf a|f]lzo/ k|sfzg / af/Daf/
;f]lwg] k|Zgx? -Pkm=P=So"_ sf] k|sfzg nufotsf ljlwx?sf] cjnDag ug{ ;lsg]5 .
*!= u'gf;f] ;'Gg] Joj:yfM -!_ u'gf;f] k]l6sf /fVg' kg]{M dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno
/ ;DalGwt :yfgLo txn] cfcfk\mgf] If]qleqsf sfo{qmdx?sf ;DaGwdf ;/f]sf/jfnfx?sf
u'gf;f ;'g'jfO{ ug{ j8f sfof{no, cfof]hgf sfof{no, ufpF sfo{kflnsf jf gu/
sfo{kflnsfsf] sfof{no, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / dGqfnodf u'gf;f] k]l6sf /fVg'
kg]{5 .
-@_ ;]jfu|fxL ;Gt'li6 ;j]{If0fM of] sfo{qmdk|ltsf] gful/s k|ltlqmof / k[i7kf]if0f
a'e\mg dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno / ;DalGwt ufpF sfo{kflnsfsf] sfof{no jf
gu/ sfo{kflnsfsf] sfof{non] jflif{s ?kdf cfcfk\mgf] If]qleqsf sfo{qmddf k|ToIf
;+nUg ;]jfu|fxLx?af6 cg'';"rL !$ adf]lhdsf] ;]jfu|fxL ;Gt'li6 ;j]{If0f ug'{ kg]{5 .
-#_ ljB'tLo dfWodaf6 u'gf;f] /fVg ;lsg]M s'g} klg ;]jfu|fxLn] of] sfo{qmd;Fu
;DalGwt u'gf;f] sfo{qmd;Fu ;DalGwt h'g;'s} lgsfodf j]ek]h, Od]n, 6]lnkmf]g,
df]afO{n 6]S:6,;fdflhs ;~hfnsf] cflwsf/Ls k]h, km\ofS; cflb h:tf ljB'tLo
dfWodaf6 k7fpg ;Sg]5g\ . dGqfnon] ;+3, k|b]z / :yfgLo tLg} txdf u'gf;f]sf]
Joj:yfkg ljB'tLo dfWodaf6} ug]{ k|0ffnLsf] ljsf; u/L sfof{Gjog ug{ u/fpg ;Sg]5 .
 -$_ u'gf;fx?sf] zL3| ;Daf]wg ug'{ kg]{M dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno /
;DalGwt ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] cfcfk\mgf] If]qleqsf sfo{qmd ;DaGwdf
o; bkmfdf plNnlvt h'g;'s} dfWodaf6 k|fKt u'gf;fsf] ;+sng u/L k|fyldstfsf
cfwf/df u'gf;f] k|fKt ePsf] ldltn] kGw| lbgleqdf u'gf;fsf] ;Daf]wg ul/;Sg' kg]{5 .

kl/R5]b !$
ah]6 Joj:yf / vr{ k|0ffnL

*@= kfl/>lds afktsf] vr{ Joj:yfkgM -!_ ;DalGwt cfof]hgfsf] ljlgof]lht ah]6af6}
kfl/>lds e'QmfgL lbg'kg]{M o; sfo{qmd cGtu{t g]kfn ;/sf/sf ljifout dGqfnox?,
k|b]z ;/sf/sf ljifout dGqfnox? / :yfgLo txx?n] cfcfk\mgf cfof]hgfx?df l;h{gf
x'g] /f]huf/Ldf /f]huf/ ;]jf s]Gb|af6 v6fOPsf >ldsx?nfO{ sfd nufP afktsf]
kfl/>lds ;DalGwt cfof]hgfdf lalgof]lht ah]6af6} e'QmfgL lbg' kg]{5 .
-@_ ljz]if sfo{qmdsf nflu ah]6 ljlgof]hg ug'{ kg]{M dGqfno, k|b]zsf] ;DalGwt
dGqfno / :yfgLo txn] cf–cfk\mgf] If]qleq /f]huf/L l;h{gfsf ljz]if sfo{qmd th'{df
u/L sfdsf nflu kfl/>ldssf] cfwf/sf cfof]hgfx? sfof{Gjog ubf{ ;f]sf] nflu cf–
cfk\mgf] jflif{s ah]6df ah]6 ljlgof]hg ug'{ kg]{5 .
-#_ lgoldt vr{ k|lqmof adf]lhd g} x'g]M dflysf pkbkmfx?df plNnlvt vr{sf]
k|lqmof tt\tt\ tx tyf lgsfox?sf ;DalGwt sfo{qmd Pj+ cfof]hgfx?sf] lgoldt vr{
k|lqmof adf]lhd g} x'g]5 .
*#= kfl/>lds afx]ssf] vr{sf] Joj:yfkgM kfl/>lds afx]s of] sfo{qmdsf nflu cfjZos kg]{
b]xfo adf]lhdsf vr{x?sf] Joj:yfkg ug{ cfjZos kg]{ ah]6 dGqfno cGtu{t
ljlgof]hg eO{ vr{ x'g]5 .
-s_ dGqfnodf of] sfo{qmd x]g]{ dxfzfvfsf] Joj:yfksLo vr{ afktsf]
/sd,
-v_ dGqfnoaf6 x'g] cg'udg tyf d"Nof+sg / cWoog cg';Gwfg afktsf]
vr{ /sd,
-u_ /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] ljsf;, :yfkgf / ;~rfng vr{
jfktsf] /sd,
-3_ dGqfnon] ug]{ uf]li7, cGt/lqmof, 5nkmn, sfo{zfnf, ;]ldgf/ cflb
afktsf] vr{ jfktsf] /sd,
-ª_ k|b]zdf sfo{qmdsf] cg'udg tyf d"Nof+sg / /0fgLlts ;~rf/ jfktsf]
/sd,
-r_ :yfgLo txdf /xg] /f]huf/ ;]jf s]Gb|sf] k|zf;lgs vr{ / sfo{qmd
;~rfng vr{ jfktsf] /sd,
-5_ /f]huf/ ;+of]hssf] tna, ;'ljwf afktsf] /sd,
 -h_
bkmf %* adf]lhdsf] cled'vLs/0f sfo{qmdsf] vr{ jfktsf] /sd,
-em_
o; sfo{qmd cGtu{t >ldsnfO{ ;fj{hlgs lgdf{0f tyf cGo ;fj{hlgs
If]qsf cfof]hgfdf sfddf nufpFbf ul/g] b'3{6gf aLdf afktsf] vr{ .
*$= k|b]z / :yfgLo txnfO{ lbOg] /sdM -!_ bkmf *# adf]lhd dGqfno cGt/ut ljlgof]lht
ah]6 dWo] dGqfnon] v08 -ª_ adf]lhdsf] /sd k|b]zsf] ;DjlGwt dGqfnonfO{ / v08 -
r_ / -5_ adf]lhdsf] /sd ;DalGwt :yfgLo txnfO{ ;zt{ cg'bfgsf ?kdf pknJw
u/fpg]5 .
*%= n]vfkfng tyf n]vfk/LIf0fM -!_ of] sfo{qmddf k|b]z / :yfgLo txnfO{ dGqfnon] k|bfg
ug]{ ;zt{ cg'bfg /sdsf] vr{sf] k|rlnt sfg"g adf]lhd n]vfkfng ug]{ / cfGtl/s tyf
clGtd n]vfk/LIf0f u/fpg] lhDd]jf/L ;DalGwt k|b]z / :yfgLo txsf] x'g]5 .
-@_ g]kfn ;/sf/sf ljifout dGqfnox?, k|b]z ;/sf/sf ljifout dGqfnox? /
ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfn] pgLx?sf] lgoldt jflif{s ah]6 tyf sfo{qmd
sfof{Gjogaf6 l;h{gf u/]sf] /f]huf/Ldf x'g] vr{sf] / bkmf !( sf] pkbkmf -#_ adf]lhd
;~rfng x'g] /f]huf/ cfof]hgfdf x'g] vr{sf] n]vfkfng / cfGtl/s tyf clGtd
n]vfk/LIf0f ;DalGwt vr{ ug]{ lgsfon] g} k|rlnt sfg"g cg';f/ ug'{ u/fpg' kg]{5 .

kl/R5]b !%
ljljw

*^= nlIft ju{sf] nflu ljz]if Joj:yfM o; sfo{qmddf ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmx?dWo]
zf/Ll/s ?kdf czQm, sfd ug{ g;Sg] u/L ckf+utf ePsf JolQm / ^ dlxgfeGbf a9Lsf]
ue{jtL tyf ;'Ts]/L dlxnfnfO{ kl/jf/df c? sf]xL klg JolQm /f]huf/ gePsf] tyf
/f]huf/ ug{ of]Uo gePsf] cj:yfdf To:tf] x/]s kl/jf/sf] Pshgfn] :jtM lgjf{x eQf
k|fKt ug]{5 .
*&= aLdf tyf sfo{:yn ;'/IffM -!_ b'3{6gf aLdf ug'{ kg]{M o; sfo{s|d cGtu{t >ldsnfO{
sfddf v6fpFbf /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] b'3{6gf aLdf u/L v6fpg' kg]{5 .
t/, dGqfnon] sfddf vl6g] >ldssf] Psd'i7 sfo{:yn b'3{6gf aLdf u/]df /f]huf/ ;]jf
s]G›n] ;f] aLdf ug{' kg]{ 5}g . 8
-@_ aLdf vr{df >ldssf] ;d]t of]ubfg x'g]M pkbkmf -!_ adf]lhd >ldssf]
Psd'i7 sfo{:yn b'3{6gf aLdf ubf{ nfUg] ;a} vr{ ljkGg >ldssf] xsdf ljlgof]lht
ah]6sf] clwgdf /xL dGqfnon] Joxf]g]{ 5 . 9

8
bf];|f] ;+zf]wgaf^ ;+zf]lwt
9
bf];|f] ;+zf]wgaf^ ;+zf]lwt
 -@s_ lghL tyf u}/;/sf/L ;+:yfaf6 bkmf @# adf]lhd >lds dfu eO{ /f]huf/Ldf
vl6Psf >ldssf] xsdf ;DalGwt /f]huf/bftfn] aLdf u/L ;f] jfktsf] /sd ;d]t
Joxf]g{' kg]{ . 10
-#_ aLdf afktsf] ;'ljwfM pkbkmf -!_ adf]lhdsf] afktsf] ;'ljwf / ;f]sf] e'StfL
k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]5 .
-$_ ladf ;DjlGw Joj:yfnfO{ Jojl:yt ug{ dGqfnon] 5'§} sfo{ljlw agfO{ nfu"
ug]{5 .
-%_ ;'/Iff ;fjwfgL ckgfpg' kg]{M o; sfo{qmd cGtu{tsf /f]huf/ cfof]hgfx?df
/f]huf/Ldf nufpFbf cfof]hgfn] >ldssf] ;'/Iffsf nflu cfjZos ;fjwfgL ckgfpg'
kg]{5 .
-^_ k|fylds pkrf/ afs; /fVg'kg]{M x/]s cfof]hgf :yndf cfof]hgf k|d'vn]
>ldssf] k|fylds tyf cfsl:ds pkrf/sf nflu cfjZos kg]{ cfwf/e"t ;fdfu|L /
cf}ifwL ePsf] k|fylds pkrf/ afs; /fVg] Joj:yf ldnfpg' kg]{5 . o;sf nflu
cfjZos ;|f]tsf] Joj:yf ;DalGwt cfof]hgfdf ljlgof]lht ah]6af6} ug'{ kg]{5 .
**= /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLM -!_ /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] :yfkgf
ul/g]M o; sfo{qmdsf] ;"rgf tyf tYofÍ Jojl:yt ug{ dGqfnon] sDKo'6/df cfwfl/t
/f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] :yfkgf u/L ;~rfng ug]{5 . o:tf] /f]huf/
Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] s]Gb|Lo ;e{/ dGqfnodf /xg]5 .
-@_ ;"rgf tyf tYofÍ cBfjlws /fVg' kg]{M o; bkmf adf]lhd :yfkgf ul/Psf]
/f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLnfO{ k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno, dxfn]vf lgoGqssf]
sfof{no, sf]if tyf n]vf lgoGq0f sfof{nox? / k|To]s :yfgLo txdf /xg] /f]huf/ ;]jf
s]Gb|;Dd lj:tf/ ul/g]5 . o; sfo{qmd;Fu ;DalGwt ;a} k|sf/sf ;"rgf tyf tYofÍnfO{
x/]s /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] lgoldt ?kdf /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLdf k|ljli6 u/L
cBfjlws /fVg' kg]{5 .
-#_ /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLsf] k|of]u ug'{kg]{M ufpF sfo{kflnsfsf] sfof{no
jf gu/ sfo{kflnsfsf] sfof{no, k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno, dGqfno, dxfn]vf lgoGqs
sfof{no / sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{non] of] sfo{qmdsf] ;"rgf ;+sng jf k|fKtL,
k|ult k|ltj]bg, tYofÍsf] ;fj{hlgsLs/0f / e"QmfgL ug{ /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf
k|0ffnLsf] k|of]u clgjfo{ ?kdf ug'{ kg]{5 .
-$_ s/f/df sd{rf/L lnO{ sfddf nufpg ;Sg]M /f]huf/ Joj:yfkg ;"rgf
k|0ffnLsf] ljsf;, :yfkgf / ;~rfng ug{ dGqfnon] cfjZostf cg';f/ k|fljlws
sd{rf/L lgodfg';f/ s/f/df lnO{ sfddf nufpg ;Sg]5 .
*(= k|fljlws ;xfotf lng ;Sg]M dGqfnon] cy{ dGqfnosf] ;xdltdf ljleGg ljsf;
;fem]bf/ ;+:yf tyf d'n'sx?af6 of] sfo{qmdsf] th'{df, k|j4{g, sfof{Gjog / cg'udg
tyf d"Nof+sgsf nflu cfjZos kg]{ k|fljlws ;xfotf lng ;Sg]5 .
10
bf];|f] ;+zf]wgaf^ yk
()= gLltut lg0f{o, lgb]{zg / ;dGjoM -!_ o; sfo{qmdsf] ;DaGwdf cfcfk\mgf] If]qflwsf/
leq cfjZos gLltut lg0f{o ug]{, lgb]{zg lbg] / ;dGjo ug]{ lhDd]jf/L ;+3, k|b]z /
:yfgLo txdf /xg] lgb]{zs ;ldltx?sf] x'g]5 .
-@_ ;+3df ljifout dGqfnox? aLrdf sfo{qmdsf] sfof{Gjogsf ;DaGwdf
cfjZos ;dGjo / ;xsfo{ ug{ dGqfnon] sfo{If]qut zt{ / sfo{ljlw tf]sL dGqfnosf]
;lrjsf] cWoIftfdf ;DalGwt dGqfnosf of]hgf dxfzfvf k|d'v ;b:o /xg] Ps cGt/
dGqfno ;dGjo ;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
(!= ;Demf}tf ug{ ;Sg]M dGqfnon] of] sfo{qmd sfof{Gjog k"j{ k|b]zsf] ;DalGwt dGqfno /
ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfx?;Fu kf/:kl/s ;xof]u, ;xsfo{ / ;dGjo sfod
ug{ cfjZos ;Demf}tf ug{ ;Sg]5 .
(@= afwf c8\sfp km'sfpg / JofVof ug{ ;Sg]M dGqfnon] P]g, lgodfjnL / of] lgb]{lzsf
lakl/t gx'g] u/L o; lgb]{lzsfsf] sfof{Gjogdf jf sfo{qmd ;~rfngdf cfOkg]{ afwf
c8\sfp km'sfpg jf s'g} låljwf k/]df JofVof ug{ ;Sg]5 .
(#= cg';"rLdf x]/km]/ ug{ ;Sg]M dGqfnon] o; lgb{]lzsfsf] cg';"rLx?df cfjZos x]/km]/
ug{ ;Sg]5 .
 अनुसूची १

(प्रधाभन्त्री योजगाय कामयक्रभ सञ्चारन ननदे शिका, २०७५ को दपा १८ को उऩदपा (१) सॉग सम्फशन्त्धत)

फेयोजगाय दतायका रानग ददने ननवेदन

(नभनत २०७८/११/११ गते भा .भन्त्रीस्तयको ननणायमानुसाय सॊ सोनधत)

श्री वडा कामायरम, नभनत: ...........................

वडा नॊ ..... नगयऩानरका / गाउॉ ऩानरका ............................................, …................……………. शजल्रा

योजगायीको हक सम्फशन्त्ध ऐन, २०७५ रे गये को व्मवस्था फभोशजभ भैरे न्त्मूनतभ योजगायीको अवसय नऩाएको य भ तोककए
फभोशजभको आम आजयन हुने स्वयोजगायभा सॊ रग्न नबएको हुॉदा नेऩार सयकाय स्थानीम तहिाया सॊ चानरत न्त्मूनतभ / प्रदे ि सयकाय /
योजगाय कामयक्रभभा सॊ रग्न हुन दे हाम फभोशजभको कववयण सकहत मो ननवेदन ऩेि गये को छु ।

१. नाभ, थय: ........................................................................................................

२. नरङ्ग: (कुनै एकभा  रगाउनुहोस ) क) ऩुरुष ख) भकहरा ग) अन्त्म

३. ऩारयवारयक कववयण:

(अ) वगय / सभूह : (तऩाईं आपूराई कुन वगय / सभूहभा याख्न रुचाउनु हुन्त्छ ? कुनै एकभा  रगाउनुहोस)

क) आददफासी ख) दनरत ग) वैश्म घ) भुसरभान ङ) ब्राह्मण च) ऺेरी छ) भधेिी ज) अन्त्म ……….

जनजाती

(आ) अल्ऩसॊख्मक सभूदाम (कुनै एकभा  रगाउनुहोस्): हो होइन

(इ) ु जनजाती (कुनै एकभा  रगाउनुहोस्):

रोऩोन्त्भख हो होइन

(ई) सीभान्त्तकृत वगय (कुनै एकभा  रगाउनुहोस्): हो होइन

(मदद (ई) भा उत्तय ‘हो’ बने, अनतसीभान्त्तकृत वगयको हो? ) हो होइन

(उ) ऩरयवायको सॊ ख्मा:

१. भकहरा: ……………… ऩुरुष: ……………… अन्त्म: ……………… जम्भा: ………………………

२. १८ दे शख ५९ वषय उभेय सभूहको सदस्म सॊ ख्मा: ………………………

(ऊ) ऩरयवायभा अऩाङ्गता बएका सदस्म (कुनै एकभा  रगाउनुहोस): छ छै न

 (मदद उत्तय ‘छ’ बन्ने बएभा दे हामको कववयण उल्रेख गनुहय ोस् । ‘छै न’ बने तथा आवेदक भकहरा बएभा ‘ए’ को
उत्तय ददनुहोस् । मदद आवेदक ऩुरुष मा अन्त्म बएभा प्रश्न नॊ. ४ को उत्तय ददनुहोस् )

१. नाभ: ………………………………………. उभेय: …………. अिक्तताको प्रकृनत: ऩुण य अिक्त / अनत अिक्त / भध्मभ / साभान्त्म
२. नाभ: ………………………………………. उभेय: …………. अिक्तताको प्रकृनत: ऩुण य अिक्त / अनत अिक्त / भध्मभ / साभान्त्म
३. नाभ: ………………………………………. उभेय: …………. अिक्तताको प्रकृनत: ऩुण य अिक्त / अनत अिक्त / भध्मभ / साभान्त्म

(ए) ननवेदक भकहरा बएभा, गबयवती वा सुत्केयी बएको भकहरा हो ? हो होइन

(मदद ‘है न’ बने प्रश्न ४ भा जानुहोस् । मदद ‘हो’ बने दे हामको प्रश्नको उत्तय ददनु होस् )

गबयवती: ……………….. भकहना वा सुत्केयी बएभा :…………………. भकहना

४. स्थामी ठे गाना: प्रदे ि: ………………………. शजल्रा: …………………………….. न.ऩा. / गा.ऩा.: ……………………… वडा नॊ.: ……….

५. सम्ऩकय कववयण (उऩरव्ध बए सम्भ) भोफाइर नॊ. …………………………………………. इभेर: ………………………………………

६. आवेदकको भुख्म ऩेिा (कुनै एकभा भार  रगाउनुहोस् ):

क्र.सॊ . ऩेिा क्र.सॊ . ऩेिा

क) कृकष तथा ऩिुऩारन ख) गृहणी (भकहरा बएभा भार)
ग) कवद्याथी (अध्ममनयत बएभा भार) घ) ज्मारा भजदुयी
ङ) फेयोजगाय च) उद्योग तथा व्माऩाय
छ) नोकयी तथा जागीय ज) वैदेशिक योजगायी
झ) व्मावसाकमक कामय ञ) अन्त्म ………………………………………

७. ननवेदक चारु आ. व. भा योजगायीभा सॊ रग्न ददन सॊख्मा : ………………………………………. ददन

८. ननवेदकरे चारु आ.व. भा कूर योजगायी वा स्वयोजगायीफाट प्राप्त गये को आम्दानी यकभ: रु. …………………………….

९. आवेदक कृकषभा वा ज्मारा भजदुयी गने ऩरयवायको सदस्म हो? (कुनै एकभा  रगाउनुहोस)
हो होइन

(मदद उत्तय ‘होइन’ बएभा प्रश्न १० भा जाने । मदद उत्तय ‘हो’ बएभा दे हामको प्रश्नको उत्तय ददनु होस् )

क) कृकष उत्ऩादन वा ज्मारा भजदुयीरे कनत भकहना खान ऩुग्दछ ? ………………………….. भकहना

१०. ननवेदन बूनभकहन वा सुकुम्फासी हो ? (कुनै एकभा  रगाउनुहोस)

हो होइन

११. ननवेदकको घयभूरी एकर भकहरा हो? (कुनै एकभा  रगाउनुहोस) हो होइन

१२. ननवेदक िकहद ऩरयवाय मा फेऩत्ता ऩरयवायको सदस्म हो? (कुनै एकभा  रगाउनुहोस)
हो होइन

१३. ऩरयवायभा काभ गने उभेय सभूह (१८ दे खी ५९ वषय) को य काभ गनय सक्ने िायीरयक

छ छै न
अवस्था बएको ऩरयवायको सदस्म (कुनै एकभा  रगाउनुहोस)

(मदद उत्तय ‘छै न’ बने कायण खुराउनुहोस् । कायणहरु …………………………………………………. …………………………………

……………………………………………….. …………………………………………. …………………………… …………………….. ………….

……………………………………………….. …………………………………………. …………………………… …………………….. ………….)

१४. ऩरयवायको सदस्म य योजगायीको अवस्था (ननवेदक सकहत):

क्र. नाभ ननवेदकसॉगको नागरयकता / याकिम ऩरयचम ऩरको कववयण जन्त्भ नभनत िैशऺक मोग्मता स्वदे ि तथा साभाशजक
सॊ . नाता कवदे िभा योजगाय सुयऺा कोष वा
(ननयऺय / मा स्वयोजगायभा अन्त्म सयकायी
साऺय / सॊ रग्न? कोष वा
आधायबूत / योजगायदाताफाट
भाध्मानभक / कुनै सहामता
उच्च मा आम्दानी?
भाध्मानभक /

नॊफय जायी नभनत जायी शजल्रा स्नातक मा सो छ / छै न नरइयहेको /

बन्त्दा फकढ) नयहेको
१ (ननवेदक)

(ननवेदनको फुॉदा (३) (उ) अनुसायको सफै ऩरयवायको सॊ ख्माको कववयण उल्रेख गनुय ऩनेछ । पायाभभा ऩरयवायको सॊ ख्मा अनुसाय यो थऩघट गनय सककनेछ।)

१५. ऩरयवायको वाकषयक आम: रु. …………………………………. (अऺये ऩी ………………………………………………………………………………………….………………………………………………)

१६. काभका रानग ऩारयश्रनभकभा आधारयत साभुदाकमक ऩुवायधाय कवकासको ननभायण तथा भभयत कामयभा सॊ रग्न हुन ईच्छु क हुन ु हुन्त्छ ? (कुनै एकभा  रगाउनुहोस)

छु छै न
(मदद उत्तय ‘छै न’ बएभा फुॉदा २० भा जानुहोस् )
१७. सीऩको कववयण:

सीऩको कववयण दऺ / अधयदऺ / अदऺ

१८. काभभा खकटन चाहेको सम्बाकवत सभम: ………………………… भकहना दे शख ………………………. भकहना सम्भ

१९. फैं क खाताको कववयण (उऩरव्ध बएभा) फैं कको नाभ: ……………………………………………………….

फैं कको ठे गाना: …………………………………….. खाता नॊफय: …………………………………………खाताको प्रकाय: ………………

.02 ननवेदक चारु आनथयक वषयको सूशचकृत फेयोजगाय हो? (कुनै एकभा  रगाउनुहोस) हो होइन

(मदद उत्तय ‘होइन’ बएभा प्रश्न २१ भा जाने । मदद उत्तय ‘हो’ बएभा दे हामको प्रश्नको उत्तय ददनु होस्।)

क) राबग्राही ऩरयचम ऩर नॊफय …………………………….…………………………..

२१. ननवेदक वैदेशिक योजगायीफाट पककयएको वा श्रभ स्वीकृती नरइ वैदेशिक योजगायीभा जान नऩाएको व्मशक्त हो?
(कुनै एकभा  रगाउनुहोस) हो होइन

(मदद उत्तय ‘होइन’ बएभा प्रश्न २२ भा जाने । मदद उत्तय ‘हो’ बएभा दे हामको प्रश्नको उत्तय ददनु होस् )

दे ि ………………………………………………….… ऩासऩोटय नॊ ..................................... .

कवदे िभा गये को काभसॊ ग सम्फशन्त्धत सीऩ .......................................................................................

..........................................................................................................................................
........................................................................................................................................

२२. उऩयोक्त फभोशजभको कववयणहरु साॉचो हो, झुठा ठहये कानून फभोशजभ सहुॉरा / फुझाउॉ रा बनन सकहछाऩ गने ।

ननवेदकको नाभ: ……………………………………….. नभनत: ………………………………………….. हस्ताऺय ……………………………….

दामाॉ फाॉमा

[कामायरम प्रमोजनको रानग]

ननवेदन दताय नभनत: ……………………………………………..

39
उऩयोक्त कववयणहरु ऩूण य तथा सकह छन् बनन प्रभाशणत गने वडा अध्मऺ

नाभ: ………………………………………………. हस्ताऺय …………………………………….

40
 cg';"rL @
-bkmf !* sf] pkbkmf -$_ ;Fu ;DalGwt_
nfeu|fxL kl/rokq

klxnf] kfgf
g]kfn ;/sf/
>d, /f]huf/ tyf ;fdflhs ;'/Iff dGqfno
================== =============================== k|b]z, ==================== lhNnf
==================================ufpFkflnsf÷gu/kflnsf
kl/rokq g+= ======== kfl/jfl/s ;+s]t g+=============

nfeu|fxL kl/rokq
gfd M
7]ufgf M
kmf]6f] gful/stf÷/fli6«o kl/rokq g+=
kl/rokq hf/L ldlt M
k|dfl0ft ug]{ sd{rf/Lsf] x:tfIf/

bf]>f] kfgf
kfl/jf/Ls ljj/0f
;+s]t gDj/ Gffd Nffeu|fxL;Fusf] gful/stf s}lkmot
gftf k|df0fkq g+a/

t]>f] kfgf
/f]huf/Lsf] ljj/0fM
sfd u/]sf] cjlw sfdsf] k|dfl0ft ug]{ b:tvt sfof{nosf]
cfof]hgfsf] gfd b]lv ;Dd k|s[lt cfof]hgf k|d'v 5fk

41
 rf}wf] kfgf
/f]huf/ cfof]hgfdf sfd ubf{ k|To]s >ldsn] b]xfo cg';f/sf] cfr/0f / cg'zf;gsf] kfngf
ug'{ kg]{5M
-s_ ;dosf] kfngf ug]{,
-v_ ;d"xdf ldn]/ sfd ug]{,
-u_ ;'kl/j]Ifssf] lgb]{zg adf]lhd sfo{ ug]{,
-3_ c;n cfr/0f / cg'zf;g sfod ug]{,
-ª_ sfo{:yndf cfof]hgfn] pknAw u/fPsf ;'/Iff ;fdfu|Lx? nufpg],
-r_ cfof]hgf :yndf vl6Psf] k|fljlwsn] lbPsf] lgb]{zg adf]lhd sfo{:yn
;'/Iffsf pkfox?sf] cjnDag ug]{,
-5_ sfo{ ;dodf sfo{:yndf dlb/f ;]jg gug]{ tyf dlb/f ;]jg u/L pkl:yt
gx'g],
-h_ sfo{:yndf ;xsdL{;Fu jf cGo s'g} JolQm;Fu em}emu8f gug]{ gu/fpg],
-em_ sfo{:yndf ;fDk|bflos ;b\efj ljyf]lng] vfnsf s'g} Jojxf/ gug]{ gu/fpg],
-`_ sfo{:yndf n}+lus, hftLo, If]qLo, wfld{s, ;f+:s[lts tyf of}ghGo lx+;f /
lje]b gug]{ gu/fpg] .

42
 cg';"rL #
-bkmf @) sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_
/f]huf/d"ns cfof]hgfn] /f]huf/ ;]jf s]Gb|df >lds dfu ug]{ kmf/fd

>L /f]huf/ ;]jf s]Gb|, ldlt M

===============================ufpFkflnsf÷gu/kflnsf, ======================= .

=============================lhNnf======================================ufpFkflnsf÷gu/kflnsfdf cjl:yt
====================== cfof]hgfnfO{========================lhNnf==========================ufpFkflnsf÷gu/kflnsf
j8f g+================= df sfd ug{ tkl;n adf]lhdsf >ldsx? cfjZos ePsf]n] ToxfF a]/f]huf/
;"rLdf /x]sf JolQmx? dWo]af6 >lds pknAw u/fO{lbg' x'g cg'/f]w ub{5' .

!= cfof]hgfsf] gfd / 7]ufgf M

@= cfof]hgf ;~rfng ug]{ lgsfo M
#= sfd ug'{kg]{ If]q M ==============================-jg, s[lif, lgdf{0f, cGo========_
$= cfjZos >ldssf] k|s[lt

qm=;+= >ldssf] cfjZos ;+Vof sfo{ljj/0f cfjZos sfd pknAw x'g]

kb bIf cbIf 5f]6s/Ldf Go"gtd of]Uotf ;dofjlw -lbgdf_
/ ;Lk

cfof]hgf k|d'vsf] b:tvt M

sfof{nosf] 5fk M

ldlt M

43
 cg';"rL $
-bkmf @# ;Fu ;DalGwt_
lghL tyf u}/;/sf/L ;+:yfx?n] /f]huf/ ;]jf s]Gb|df >lds dfu ug]{ kmf/fd

>L /f]huf/ ;]jf s]Gb| ldlt M

===============================ufpFkflnsf÷gu/kflnsf, =======================.

=============================lhNnf================================ufpFkflnsf÷gu/kflnsfdf cjl:yt d]/f]

===================================sDkgL÷pBf]u÷Joj;fo÷kmd{nfO{========================lhNnf===================
ufpFkflnsf÷gu/kflnsf j8f g+====== df sfd ug{ tklzn adf]lhdsf >ldsx? cfjZos ePsf]n]
ToxfF a]/f]huf/ ;"rLdf /x]sf JolQmx? dWo]af6 pknAw u/fO{lbg' x'g cg'/f]w ub{5' .

!= /f]huf/bftfsf] gfd / 7]ufgf M

@= ;Dks{ gDa/ ========================== O{–d]n ==============================================
#= /f]huf/bftfsf] pBf]u÷Joj;fosf] k|s[lt M pTkfbgd"ns÷;]jfd"ns
$= sfd ug'{kg]{ If]q M =========================================
%= cfjZos >ldssf] k|s[lt M bIf÷cw{bIf÷cbIf

^= cfjZos >lds ;DaGwL ljj/0fM

qm=g+= >ldssf] kb cfjZos sfo{ljj/0f cfjZos sfd pknAw x'g]
;+Vof 5f]6s/Ldf Go"gtd z}lIfs ;dofjlw
of]Uotf, cg'ej -lbgdf v'nfpg]_
/ ;Lk

/f]huf/bftfsf] b:tvt M

44
sfof{nosf] 5fk
cg';"rL %
-bkmf #) ;Fu ;DalGwt_
>lds ;d"xsf] sfo{ ;'k/Lj]If0f k|ltj]bg
ldlt M
>L /f]huf/ ;]jf s]Gb|
============================ufpFkflnsf÷gu/kflnsf, =========================== .
ljifo M ;'k/Lj]If0f k|ltj]bg k]z u/]sf] ;DaGwdf .
k|:t't ljifodf b]xfo adf]lhdsf] cfof]hgfdf v6fOPsf >ldssf ;d"xx?sf] sfdsf] tkl;n
adf]lhdsf kIfx?sf] ;'k/Lj]If0f u/L of] k|ltj]bg k]z u/]sf] 5' .
!= cfof]hgfsf] gfd / :yfg M ==========================================
@= ufpFkflnsf÷gu/kflnsf=========================================== #= j8f g+= ============
$= cfof]hgf ;~rfng ug]{ lgsfo M =======================================================
%= v6fOPsf] >ldssf] ;+Vof M ================ ^= >lds ;d"x========================
&= sfo{sf ljleGg kIfx?sf] ;'k/Lj]If0fM
qm=g+= ;'kl/j]If0fsf cfwf/x? pknAwLsf] :t/
pQd dWod Go"g
!= /f]huf/ cfof]hgfsf] k|fljlws pko'Qmtf / u'0f:t/
@= >ldsf] cfGtl/s Joj:yfkg, sfo{:yn ;'/Iff /
k|fylds pkrf/sf] Joj:yf
#= cfof]hgfsf] nIosf] t'ngfdf ;Dkflbt sfdsf] kl/df0f
$= cfof]hgfn] /f]huf/L l;h{gf u/]sf] >ldssf] ;+Vof
%= cfof]hgfn] /f]huf/L l;h{gf u/]sf] sfo{lbg
*= sdhf]/L, sdhf]/Lsf sf/0f / ;'emfj
qm=;+= sDfhf]/L sdhf]/Lsf sf/0fx? ;'wf/sf nflu k[i7kf]if0f
!=
@=
#=
(= ;'k/Lj]Ifssf] wf/0ffM ==================================================================
45
k|ltj]bssf] gfd, y/ M
kb tyf sfof{no M
cg';"rL ^
-bkmf #& sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_
tflnd lng] k|lzIffyL{ a]/f]huf/ JolQmsf] sa'lnotgfdf

kmf]6f]

lnlvtd\ =======================a:g]============================= sf] 5f]/f÷5f]/L ====================================

sf] gflt÷gfltgL jif{============== sf]================================================ n]
======================================== k|lti7fgdf =============== dlxgf tfnLd k|fKt u/] kZrft tkl;n
adf]lhdsf zt{x?sf] clwgdf /xL sDtLdf tLg jif{;Dd ;f]xL k|lti7fgn] pknAw u/fPsf] d]/f]
of]Uotf / ;Lk cg';f/sf] sfd ug]{5' . olb o; sa'lnotgfdf adf]lhdsf] zt{ kfngf gu/]d f
sfg"g adf]lhd ;x'Fnf a'emfpFnf .
tkl;n M
!= pknAw u/fOPsf] tfnLd tf]lsPsf] ldlt, :yfg / ;dodf uO{ cg'zfl;t tyf lhDd]jf/Lk"0f{
9+uaf6 lng]5' .
@= cfkm\gf] of]Uotf / ;Lk a9fpg tfnLdaf6 l;s]sf s'/fx?nfO{ pkof]u ug]{5' .
#= zf/Ll/s ckfËtf jf czQmtf ePsf] cj:yfdf afx]s tfnLd k|fKt u/] kZrft sfd ug{
g;Sg] u/L sDtLdf tLg jif{;Dd ;f]xL k|lti7fgn] pknAw u/fPsf] d]/f] of]Uotf / ;Lk
cg';f/sf] lgoldt sfd ug]{5' .

tfnLd k|fKt ug]{ JolQmsf] b:tvt M

cf}7f 5fk
bfofF afFof

46
 O{lt ;Djt\ @)=== dlxgf========ut]========/f]h===============z'ed\ .

cg';"rL &
-bkmf #& sf] pkbkmf -@_ ;Fu ;DalGwt_
ljlQo k|f]T;fxg lng] k|lti7fgn] ug'{kg]{ sa'lnotgfdf

lnlvtd\ lhNnf============================ufpFkflnsf÷gu/kflnsf ======================== j8f g+===========

l:yt ================================================================= k|lti7fgsf] tkm{af6 clVtof/ k|fKt
d÷xfdL ================================================ n] b]xfosf] ljj/0f ePsf >ldsx?nfO{ o;
k|lti7fgdf ldlt ========================== ut]b]lv ============================== ut];Dd ;~rfng x'g]
======== dlxg] tfnLd pknAw u/fO{ tkl;n adf]lhdsf zt{x?sf] clwgdf /xL sDtLdf tLg
jif{;Dd lghx?nfO{ lghx?sf] of]Uotf / ;Lk cg';f/sf] lgoldt /f]huf/L pknAw u/fpg tof/
5'÷5f}F . olb o; sa'lnotgfdf adf]lhdsf] zt{ kfngf gu/]df sfg"g adf]lhd ;x'Fnf a'emfpFnf .
zt{x? M
!= tf]lsPsf] ldlt, :yfg / ;dodf tfnLd pknAw u/fpg]5' .
@= tfnLd cjlw e/ tf]lsPsf] kfl/>lds pknAw u/fpg]5' .
#= tfnLd k|fKt u/] kZrft k|lzIffyL{ >ldsnfO{ sDtLdf tLg jif{;Dd oxL k|lti7fgdf pknAw
lghsf] of]Uotf / ;Lk cg';f/sf] lgoldt /f]huf/L pknAw u/fpg]5' .
qm=g+= >ldssf] gfd, y/ 7]ufgf nfeu|fxL tflndsf] k|s[lt s}lkmot
kl/rokq g+=
!=

@=

clVtof/ k|fKt JolQmsf] -k|lti7fgsf] tkm{af6_

47
b:tvt M
k|lti7fgsf] 5fk

O{lt ;Djt\ @)=== dlxgf========ut]========/f]h===============z'ed\ .

48
 cg';"rL *
-bkmf %) sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_
s/f/ ;Demf}tf

>d, /f]huf/ tyf ;fdflhs ;'/Iff dGqfno -o;kl5 klxnf] kIf elgPsf]_ / ====================lhNnf,
====================ufpFkflnsf÷gu/kflnsf, j8f g+= ===== df a:g] >L =============================================== -
o;kl5 bf]>f] kIf elgPsf]_ sf aLr ==========================ufpFkflnsf÷gu/kflnsfsf] /f]huf/ ;+of]hssf]
sfdsfh ug{ u/fpg ldlt ================== sf] lg0f{o cg';f/ b]xfosf sfo{÷zt{sf] clwgdf /lx bf]>f]
kIfn] klxnf] kIfnfO{ ;]jf pknAw u/fpg dGh'/ ePsfn] of] s/f/sf] ;+emf}tf u/L Ps÷Ps k|lt
cfk;df a'lem lnof}+ lbof}+ M
!= sfdsfh ;DaGwdf M bf];|f] kIfn] cfkm'nfO{ tf]lsPsf] ;+nUg sfo{ ljj/0f cg';f/sf] sfo{ klxnf]
kIfn] tf]s]sf] ;do / :yfgdf pkl:yt eO{ ug{' kg]{5 / cfjZostf cg';f/ yk sfd ug{' kg]{5 .
@= sfd ug{' kg]{ :yfg M ===============================================================================================.
#= kfl/>lds M k|To]s dlxgf Joltt ePkl5 klxnf] kIfn] bf]>f] kIfnfO{ dfl;s ?kdf ?= ==================
-cIf/]kL ?= ==================================================================_ kfl/>lds pknAw u/fpg]5 .
$= cfr/0fsf] kfngf M bf]>f] kIfn] ================= k|rlnt sfg"gdf Joj:yf eP adf]lhd sd{rf/Ln]
kfngf ug{'kg]{ cfr/0f tyf cg'zf;g ;DaGwL Joj:yfx? kfngf ug{' kg]{5 .
%= labf M bf];|f] kIfnfO{ ;fj{hlgs labf / /f]huf/ ;+of]hssf] kbk"lt{ / ;]jf ;'ljwf ;DaGwL dfkb08,
@)&% n] Joj:yf u/]sf afx]s cGo s'g} klg lsl;dsf] labf pknAw x'g] 5}g . ;fy} sfof{nosf] nflu
cfjZos k/]sf] v08df labfsf] lbgdf klg ;]jf pknAw u/fpg' kg]{5 .
^= sfof{no ;DklQsf] ;'/Iff M bf];|f] kIfn] sfof{nosf] rn crn ;DklQsf] gf]S;fgL jf lxgfldgf u/]df
;f] sf] Ifltk"lt{ jf xfgL gf]S;fgLsf] lauf] bf]>f] kIfn] klxnf] kIfnfO{ lbg' kg]{5 .
&= uf]KotfM bf];|f] kIfn] sfof{nosf] sfuhkq, lhG;L ;fdfg Pj+ uf]Ko s'/f jf sfuhft s'g} cglws[t
JolQm jf b]znfO{ pknAw u/fPsf] k|dfl0ft ePdf bf];|f] kIfnfO{ s/f/af6 x6fO{ ;f]af6 ePsf] xfgL
gf]S;fgLsf] Ifltk"lt{ bf]>f] kIfaf6 e/fO{g]5 / sfnf] ;"rLdf ;d]t /flvg]5 .
*= s/f/ cjlw M of] s/f/ ldlt ================b]lv nfu' eO{ ldlt ======================= ;Ddsf] nflu x'g]5 .
(= kfl/>lds s§L / s/f/ ;]jfsf] zt{sf] cGTo M bf]>f] kIfn] klxnf] kIfnfO{ nuftf/ & -;ft_ lbg
eGbf a9L pQm ;]jf pknAw gu/fPdf cg'kl:yt /x]sf] cjlwsf] kfl/>lds bfdf;flxn] s§f ul/g]5 /
;f] eGbf a9L ;]jf gu/]df :jtM of] ;+emf}tf klxnf] kIfn] /4 u/L csf]{ Aoj:yf ug{ afwf kg]{ 5}g .
bf]>f] kIfn] zf/Ll/s ?kdf c:j:y eO{ jf cGo s'g} sf/0fn] ;]jf lbg c;dy{ ePdf jf sfd
;Gtf]ifhgs gePdf jf cfr/0f ;DaGwL s'/fx? a/fa/ pNn3+g u/]df bf]>f] kIf;Fusf] ;+emf}tf /4 ug{
;Sg]5 / lghsf] ;§f csf]{ JolQm s/f/df /fvL sfd nufpg afwf kg]{ 5}g .
!)= bfaL gk'Ug] M bf]>f] kIfn] o; s/f/ adf]lhd sfd u/]s} cfwf/df kl5 s'g} klg kbdf c:yfoL jf
:yfoL lgo'Qm x'gfsf nflu bfaL ug{ kfpg] 5}g÷ug]{ 5}g .
!!= k|rlnt sfg"g nfu" x'g] M o; ;+emf}tfdf pNn]v gePsf] s'/f k|rlnt g]kfn sfg"g adf]lhd x'g]5 .
dGqfnosf]] tkm{af6 M bf];|f] kIf -s/f/ ug]{ JolQm_M
x:tfIf/M x:tfIf/M
gfdM gfdM
kbM 7]ufgfM
49
sfof{nosf] 5fkM

50
 cg';"rL (
-bkmf %) sf] pkbkmf -@_ ;Fu ;DalGwt_
sfo{;Dkfbg ;Demf}tf
==============================================ufpFkflnsf÷gu/kflnsfsf k|d'v k|zf;sLo clws[t >L ================
-o;kl5 k|yd kIf elgg]_ / ==============================================ufpFkflnsf÷gu/kflnsf l:yt /f]huf/ ;]jf
s]Gb|sf /f]huf/ ;+of]hs >L ================ -o;kl5 bf];|f] kIf elgg]_ aLr ePsf]
sfo{;Dkfbg ;Demf}tf
/f]huf/Lsf] xs ;DaGwL P]g, @)&%, /f]huf/Lsf] xs ;DaGwL lgodfjnL, @)&%, k|wfgdGqL /f]huf/
sfo{qmd ;~rfng lgb]{lzsf, @)&% tyf /f]huf/ ;+of]hssf] kbk"lt{ / ;]jf ;'ljwf ;DaGwL dfkb08, @)&%
n] kl/nlIft u/] adf]lhd /f]huf/ ;+of]hssf] e"ldsfnfO{{ cem j9L ;Ifd, ;b[9, ;]jfd'ns / pQ/bfoL
jgfO{ /f]huf/ ;]jf s]Gb|sf] kl/0ffdd'vL Joj:yfkg / ;~rfng ug{ ;du| ;]jf k|jfxnfO{ ;'wf/ ub}{
glthfdf cfj4 ug{ >d, /f]huf/ tyf ;fdflhs ;'/Iff dGqfnosf] ldlt ========= rnfgL g+= ======== sf]
kqsf cfwf/df b]xfosf zt{x?sf] cwLgdf k|yd kIfn] sfddf nufpg / bf];|f] kIf sfo{;Dkfbg ug{ dGh'/
ePsfn] of] sfo{ ;Dkfbg ;+emf}tf u/L Ps÷Ps k|lt cfk;df a'emL lnof}+ lbof}+ .
tkl;n
sfo{ ;Dkfbg ;Demf}tfsf zt{x?M
!= bf];|f] kIfn] /f]huf/ ;+of]hssf] kbk"lt{ / ;]jf;'ljwf ;DaGwL dfkb08, @)&% sf] bkmf !& df tf]lsP
adf]lhdsf sfo{x? / k|yd kIfn] pknAw u/fPsf] sfo{ljj/0fdf pNn]lvt sfo{x? ;Dkfbg ug'{ kg]{5 .
@= bf];|f] kIfn] zt{sf] a'Fbf g+= ! adf]lhdsf sfo{x? ;Dkfbg ubf{ gLltut / ;f/e"t ljifox?sf] xsdf
ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsfaf6 cfjZos lg0f{o u/fO{ ug'{ kg]{5 .
#= of] ;Demf}tf /f]huf/ ;+of]hssf] kbk"lt{ / ;]jf;'ljwf ;DaGwL dfkb08, @)&% sf] bkmf !* df Joj:yf
ePsf] cjlw;Dd sfod /xg]5 .
$= bf];|f] kIfn] of] ;Demf}tf ePsf] ldltn] !% lbgleq zt{sf] a'Fbf g+= ! adf]lhd tf]lsPsf sfo{x?sf
cfwf/df rf}dfl;s sfo{of]hgf agfO :jLs[ltsf nflu k|yd kIf;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
%= bf];|f] kIfsf] sfo{;Dkfbgsf] d"Nof+sg k|yd kIfaf6 rf}dfl;s ?kdf x'g]5 . d"Nof+sg ;DaGwL cGo
Joj:yf /f]huf/ ;+of]hssf] kbk"lt{ / ;]jf ;'ljwf ;DaGwL dfkb08, @)&% sf] bkmf !( adf]lhd x'g]5 .
^= bf];|f] kIfsf ;]jfsf zt{, ;'ljwf tyf cGo Joj:yfx? /f]huf/Lsf] xs ;DaGwL lgodfjnL, @)&%,
/f]huf/ ;+of]hssf] kbk"lt{ tyf ;]jf ;'ljwf ;DaGwL dfkb08, @)&% / k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmd
;~rfng lgb]{lzsf, @)&% adf]lhd x'g]5 .
&= bf];|f] kIfn] k|rlnt sfg"g ljk/Lt gx'g] u/L sfo{;Dkfbg ug'{ kg]{5 .
ldlt M
of] ;Demf}tf x:tfIf/ ePsf] ldltb]lv nfu" x'g]5 .
k|yd kIf bf];|f] kIf
=================================== ===================================
-k|d'v k|zf;sLo clws[tsf] gfd_ -/f]huf/ ;+of]hssf] gfd_
-kb_ /f]huf/ ;+of]hs
==================== ufpFsfo{kflnsf÷gu/sfof{kflnsfsf] sfof{no ==============ufpFkflnsf÷gu/kflnsf
51
 cg';"rL !)
-bkmf %) sf] pkbkmf -#_ ;Fu ;DalGwt_
sfo{;Dkfbg d"Nof+sg
/f]huf/ ;+of]hssf] rf}dfl;s sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g kmf/fd
d"Nof+sgsf] cjlw M ================================ b]lv =====================;Dd
ljj/0f k]z u/]sf] sfof{noM ==================== ufpF sfo{kflnsf÷gu/ sfo{kflnsf btf{ g+=M ldlt M
/f]huf/ ;+of]hssf] gfd M
lgo'QmL ldltM
k|d'v k|zf;sLo clws[t ;dIf k]z u/]sf] ldltM
/f]huf/ ;+of]hsn]] eg]{
sfo{ ljj/0f / aflif{s sfo{qmd adf]lhdsf rf}dfl;s ;Dkflbt nIo cg';f/ sfo{ s}lkmot
sfo{x? nIo sfo{sf] ;DkGg x'g g;s]sf
k|ult eP ;f] sf] sf/0f

-s_ ufpFkflnsf jf gu/kflnsf If]qleq

/x]sf a]/f]huf/ JolQmsf] tYofÍ
;+sng tyf ljZn]if0f u/L a]/f]huf/
JolQmsf] ;"rL cBfjlws /fVg]
-v_ ;"rLs[t a]/f]huf/ JolQmx?nfO{
nfeu|fxL kl/rokq ljt/0f ug]{
-u_ ufpF÷gu/kflnsf If]qleqsf] ;+efJo
/f]huf/Lsf] l:ylt ljZn]if0f u/L
/f]huf/Lsf] tYofÍ ;+sng ug]{, /f]huf/
gSzf+sg (Employment
Mapping) ug]{ tyf /f]huf/Lsf
cj;/x?sf] clen]vf+sg ug]{
-3_ ljleGg /f]huf/ cfof]hgfx?af6 dfu
eP adf]lhd ;"rLs[t a]/f]huf/
JolQmx?nfO{ /f]huf/Lsf nflu v6fpg]
-ª_ ufpFkflnsf jf gu/kflnsf If]qleq
pknAw /f]huf/Lsf cj;/x?sf]
klxrfg u/L ;f]sf] ;"rgf k|jfx ug]{
-r_ /f]huf/bftfsf nflu >ldssf]
pknAwtfsf] ;DefJotf hfgsf/L
u/fpg] tyf dfu eO{ cfPsf] cj:yfdf
/f]huf/bftfnfO{ a]/f]huf/ JolQmsf]
;"rLaf6 >lds pknAw u/fpg]
-5_ a]/f]huf/ JolQmx?sf] 1fg, ;Lk tyf
52
 Ifdtf / ahf/sf] dfusf cfwf/df
cfjZos kg]{ ;Lk ljsf; tflndsf]
klxrfg u/L ;DalGwt tflnd s]Gb|df
l;kmfl/; ug]{
-h_ /f]huf/ ;]jf s]Gb|df ;"rLs[t a]/f]huf/
JolQmx? dWo] Go"gtd /f]huf/L k|fKt
ug]{, /f]huf/d"ns tyf ;Lkd"ns
tfnLd k|fKt ug]{, lghL If]qsf]
/f]huf/Ldf ;xeflu x'g] tyf :j/f]huf/
x'g] JolQmx?sf] ljj/0f cBfjlws ug]{
-em_ cfk\mgf sfdsf/jfxLsf] af/]df lgoldt
?kdf ;DalGwt ufpF÷gu/
sfo{kflnsfdf k|ltj]bg ug]{
-`_ k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmd / /f]huf/L
;Da4 cGo ljifodf dGqfnodf /
k|b]zsf] ;DalGwt dGqfnodf /f]huf/
Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnLdfkm{t
lgoldt k|ltj]bg ug]{
-6_ :yfgLo txleqsf] j}b]lzs /f]huf/Ldf
hfg] tyf hfg rfxg]x?sf nflu ;"rgf
tyf k/fdz{ ;]jf k|bfg ug]{
-7_ j}b]lzs /f]huf/ k|j{4g af]8{af6
pknAw u/fOg] cfly{s ;xfotf ljt/0f
;DaGwL sfo{df ;xof]u k'¥ofpg]
-8_ cfGtl/s /f]huf/L k|j4{g ug{df ;+nUg
;fj{hlgs If]qleqsf
;/f]sf/jfnfx?nfO{ cGo ;]jf k|bfg
ug]{
cfkm\g} kxndf u/]sf cGo sfo{x?
-s_
-v_

/f]huf/ ;+of]hssf] b:tvt M ======================= ldlt M

k|d'v k|zf;sLo clws[tn] eg]{
s'n k|fKtf+s c+sdf cIf/df
d"Nof+sgsf] cjlw

k|d'v k|zf;sLo clws[tsf] gfd M ldlt M

kb÷>]0fL M
sd{rf/L ;+s]t g+ M
b:tvt M

53
 cg';"rL !!
-bkmf %@ sf] pkbkmf -#_ ;Fu ;DalGwt_
b/aGbL t]l/h / ;+u7g ;+/rgf

>d, /f]huf/ tyf ;fdflhs ;'/Iff dGqfno

cfGtl/s /f]huf/ Joj:yfkg dxfzfvf÷k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmd

;x;lrj, /f=k=k|= -k|zf;g_–!

sfo{qmd Joj:yfkg zfvf /f]huf/ ;"rgf zfvf cg'udg, d"Nof+sg tyf ;+rf/ zfvf

pk;lrj /f=k=lå= -k|÷;f=k|=_–! pk;lrj /f=k=lå= -O=÷s=O{==_–! pk;lrj /f=k=lå= -k|÷;f=k|=_–!

zf=c= /f=k=t[= -k|÷;f=k|=_–@ s=O{+= /f=k=t[= -O{÷s=O{_–! zf=c= /f=k=t[= -k|÷;f=k|=_–!
n]=c= /f=k=t[= -k|÷n]=_–! s=c= /f=k=cg+=k|= -ljljw_–!* t=c= /f=k=t[= -cf=of]÷t_–!
gf=;'= /f=k=cg+=k|= -k|÷;f=k|_–@ ;~rf/ clws[t–!*
s=c= /f=k=cg+=k|= -ljljw_–@*
sf=;= ->]0fL ljlxg_–@*
x=;=rf= ->]0fL ljlxg_–@*

gf]6 M * sDKo"6/ O{lGhlgo/, ;~rf/ clws[t, sDKo"6/ ck/]6/, sfof{no ;xof]uL / xn'sf ;jf/L rfnssf kbx? c:yfoL x'g]5g\ . oL kbx?sf] b/aGbL x/]s cfly{s jif{ k|rlnt sfg"g adf]lhd
:jLs[t u/fO{ To:tf kbsf nflu cfjZos sd{rf/L ;]jf s/f/df lnO{ sfd nufO{g]5 .

54
 cg';"rL !@
-bkmf &* sf] pkbkmf -#_ ;Fu ;DalGwt_
d~h'/Lgfdf
lnlvtd\ xfdL b]xfo adf]lhdsf kl/jf/sf ;b:ox? cfu] xfd|f] kl/jf/nfO{ k|wfgdGqL /f]huf/
sfo{qmd dfkm{t k|fKt x'g] lgjf{x eQf a'em\gsf] nflu b]xfo adf]lhdsf] ljj/0f ePsf] xfd|f]
kl/jf/sf] ;b:onfO{ of] d~h'/Lgfdf lbO{ k7fPsf 5f}F . lghnfO{ pQm lgjf{x eQf pknAw
u/fOlbg' x'g cg'/f]w ub{5f}F . o;df xfdLn] kl5 s'g} lsl;dsf] bfjL lj/f]w ug]{ 5}gf} . u/] o;}
d~h'/Lgfdfsf cfwf/df To:tf] bfaL lj/f]w ab/ ul/lbPdf xfd|f] d~h'/L x'g]5 .

kl/jf/sf] ljj/0f
gfd,y/ lgjf{x eQf gful/stf JolQmsf] x:tfIf/ cf}7f 5fk
a'em\g] g+=÷/fli6«o nfeu|fxL bfFof afFof
JolQm;Fusf] gftf kl/rokq g+= kl/rokq
g+=

d~h'/Lgfdf kfpg]sf]
b:tvt M

gfd M
7]ufgf M
gful/stf g+ M
kl/jf/ ;+s]t g+= M
nfeu|fxL kl/rokq g+= M
a}+s vftf g+=
O{lt ;Djt\ @)=== dlxgf========ut]========/f]h===============z'ed\
55
 cg';"rL !#
-bkmf &( sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_
lgjf{x eQf k|fKt ug]{ JolQmsf] ljj/0f

kfl/jfl/s sf]8 g+====================

kl/jf/sf] ljj/0f
gfd,y/ lgjf{x eQf gful/stf g+= JolQmsf] /f]huf/L ;fj{hlgs sf]ifaf6 j}b]lzs jflif{s
a'em\g] nfeu|fxL kfPsf] jf cGo If]qaf6 /f]huf/Ldf cfo
JolQm;Fusf] kl/rokq g+= lbg;+Vof lgj[lQe/0f jf cGo uP÷guPsf]
gftf ;'ljwf k|fKt
u/]sf]÷gu/]sf]

kl/jf/sf] tkm{af6 lgjf{x eQf a'em\g] JolQmsf]

gfd, y/ M
gful/stf g+=
nfeu|fxL kl/rokq g+=
lgjf{x eQf a'em\g] k|of]hgsf] nflu
a}+ssf] gfd zfvf sfof{no vftf g+=
 cg';"rL !$
-bkmf *$ sf] pkbkmf -@_ ;Fu ;DalGwt_
================== ufpFkflnsf÷gu/kflnsf
;]jfu|fxL ;Gt'li6 ;j]{If0f kmf/fd

!= k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmdaf/] tkfO{nfO{ hfgsf/L

s_ 5 v_ 5}g

@= tkfO{n] k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmdsf] af/]df s;/L hfgsf/L k|fKt ug'{eof] <
s_ ;+rf/ dfWodaf6 v_ /f]huf/ ;]jf sGb|af6 u_ :yfgLo txaf6 3_
;fyLefO{af6 ª_ cGo=========================

#= o; sfo{qmdaf6 tkfO{n] s'g ;]jf k|fKt ug{ vf]Hg'ePsf] xf] <

==============================================================================

$= o; sfo{qmdaf6 tkfO{n] k|fKt ug{ vf]Hg'ePsf] ;]jf k|fKt eof] jf ePg <
s_ eof] v_ ePg

k|fKt gePsf] eP k|fKt gx'g'sf] sf/0f

==========================================================================

%= a]/f]huf/ btf{ k|lqmof;Fu tkfO{ ;Gt'i6 x'g'x'G5 <

s_ 5' v_ 5}g

^= tkfO{n] o; sfo{qmdaf6 /f]huf/ k|fKt ug'{eof] <

s_ k|fKt u/] v_ k|fKt ul/g

k|fKt gePsf] eP k|fKt gx'g'sf] sf/0f

==========================================================================
k|fKt ePsf] eP k|fKt ePsf] lbg ;+Vof
==========================================================
k|fKt ePsf] eP /f]huf/sf] If]q s_ ;fj{hlgs v_ lghL u_ u}/;/sf/L If]q
&= /f]huf/L k|fKt ug'{ k"j{ cled'vLs/0f tflnd k|fKt ug'{eof] <
s_ u/] v_ ul/g

*= sfo{:yndf ePsf] ;'ljwfaf6 tkfO{ slt ;Gt'i6 x'g'x'G5<

s_ 5' v_ 5}g

;Gt'i6 gePsf] eP sf/0f ======================================================================================

(= /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] k|bfg ug]{ ;]jf k|lt ;Gt'i6 x'x'G5 <
s_ 5' v_ 5}g

!)= tkfO{sf] kl/jf/n] lgjf{x eQf afkt /sd k|fKt u¥of] <
s_ u¥of] v_ u/]g

k|fKt gePsf] eP k|fKt gx'g'sf] sf/0f

==========================================================================

!!= a}+lsª k|0ffnL dfkm{t lgjf{x eQf e'QmfgL x'g] k|lqmof ;xh 5 <

s_ 5 v_ 5}g

!@= k|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmddfkm{t k|bfg ul/Psf] ;du| ;]jfk|lt tkfO{ slQsf] ;Gt'i6
x'g'x'G5 <
s_ w]/} ;Gt'i6 5' v_ l7s} ;Gt'i6 5' u_ ;Gt'i6 5}g

!#= /f]huf/ ;]jf s]Gb|n] k|bfg ug]{ ;]jfnfO{ ;xh agfpg s] ug'{knf{ <
======================================================
 कामका लागि पारिश्रगमकमा आधारित
सामुदायिक आिोजना (सञ्चालन तथा
व्िवस्थापन) कािययवगध, २०७७

नेपाल सिकाि

श्रम, िोजिाि तथा सामाजजक सुिक्षा मन्त्रालि

गसिं हदिबाि, काठमाडौं

फोन: ०१-४२००४७७ इमेल: info@pmep.gov.np वेवसाइट: pmep.gov.np

 कामका लागि पारिश्रगमकमा आधारित सामुदायिक आिोजना (सञ्चालन तथा
व्िवस्थापन) कािययवगध, २०७७

स्वीकृत गमगत: २०७७/०७/21

स्थानीि तहमा सूजिकृत बेिोजिाि व्िजिलाई न्त्िूनतम िोजिािी सुगनजित िनय एविं सामुदायिक पूवायधािहरुको
यवकास माफयत नािरिकको जीवनिापनमा सुधाि ल्िाउन प्रधानमन्त्री िोजिाि काियक्रम सञ्चालन गनदे जिका,
२०७५ को दफा १९ को उपदफा (३) बमोजजम कामका लागि पारिश्रगमक ढााँिामा िोजिािमूलक आिोजना
सञ्चालन िनय िोजिािीको हक सम्बन्त्धी ऐन, २०७५ को दफा ३२ ले ददएको अगधकाि प्रिोि ििी श्रम,
िोजिाि तथा सामाजजक सुिक्षा मन्त्रालिले िो कािययवगध स्वीकृत ििी लािू ििे को छ ।

परिच्छे द १
प्रािजम्िक

१. सिं जक्षप्त नाम ि प्रािम्िः (१) िो कािययवगधको नाम “कामका लागि पारिश्रगमकमा आधारित
सामुदायिक आिोजना (सञ्चालन तथा व्िवस्थापन) कािययवगध, २०७7” हुनेछ ।

(२) िो कािययवगध तुरुन्त्त प्रािम्ि हुनेछ ।

२. परििाषाः यवषि वा प्रसङ्गले अको अथय नलािेमा िस कािययवगधमा,–

(क) “ऐन” िन्नाले िोजिािीको हक सम्बन्त्धी ऐन, २०७५ सम्झनु पदयछ ।

(ख) “काियक्रम” िन्नाले कामका लागि पारिश्रगमकमा आधारित सामुदायिक पूवायधािजन्त्ि आिोजना
सञ्चालन िनय प्रधानमन्त्री िोजिाि काियक्रमबाट बजेट यवगनिोजन हुने वा िसै कािययवगधको
दफा ३ बमोजजमको ढााँिा तथा प्रकृगतमा सञ्चालन हुने काियक्रम सम्झनु पदयछ ।

(ि) “गनदे जिका” िन्नाले प्रधानमन्त्री िोजिाि काियक्रम सञ्चालन गनदे जिका, २०७५ सम्झनु
पदयछ ।

(घ) “गनिमावली” िन्नाले िोजिािीको हक सम्बन्त्धी गनिमावली, २०७५ सम्झनु पदयछ ।

(ङ) “मन्त्रालि” िन्नाले श्रम, िोजिाि तथा सामाजजक सुिक्षा मन्त्रालि सम्झनु पदयछ ।

(ि) “समुदाि” िन्नाले टोल, िाउाँ वा वस्तीस्तिमा बसोबास िने व्िजिको समूह वा समाजलाई
सम्झनु पदयछ ।

2
 (छ) “सामुदायिक आिोजना” िन्नाले समुदािस्तिमा सञ्चालन हुने श्रम प्रधान सावयजगनक पूवायधाि
गनमायण वा अन्त्ि सावयजगनक िोजिािमूलक आिोजनालाई सम्झनु पदयछ ।

परिच्छे द २
िोजिािमूलक आिोजनाको प्रकृगत

३. आिोजनाको प्रकृगतः स्थानीि तहले सूजिकृत बेिोजिाि व्िजिलाई िोजिािीमा सिं लग्न ििाउन
गनदे जिकाको दफा १९ को उपदफा (३) बमोजजम कामका लागि पारिश्रगमकमा आधारित दे हािका
प्रकृगतका िोजिाि आिोजना सञ्चालन िनय सक्नेछ:

(क) सावयजगनक पूवायधाि गनमायण वा अन्त्ि सावयजगनक आिोजना: सूजिकृत बेिोजिाि व्िजिलाई
काम ििे को ददनको ज्िाला िुिानी ददने ििी कामका लागि पारिश्रगमकमा आधारित गनमायण
कािय (क्िास पि कन्त्सट्रक्सन वकय) साँि सम्बजन्त्धत समुदािस्तिको आिोजना सञ्चालन ।

(ख) सावयजगनक पूवायधाि ममयत सम्िािमा िोजिािमूलक आिोजना: स्थानीि तह गिरका

सावयजगनक पूवायधािहरुको ममयत सम्िाि काियमा िोजिाि सेवा केन्त्रमा सूजिकृत बेिोजिाि
व्िजिलाई खटाई काम ििे को ददनको ज्िाला िुिानी ददने (क्िास फि मेन्त्टे नन्त्े स वकय) ििी
कामका लागि पारिश्रगमकमा आधारित आिोजना सञ्चालन ।

(ि) श्रगमकको ज्िाला िकममा साझेदािी आिोजना : सावयजगनक क्षेरबाट कािायन्त्विनमा िहे का
आिोजनामा सूजिकृत बेिोजिािलाई सिं लग्न ििाइ सोको लागि आवश्िक ज्िाला वापतको
िकममा िस काियक्रमको पूणय वा आिंजिक साझेदािी (लेवि वेज सेिरिङ्ग) िरिने आिोजनाको
सञ्चालन ।

(घ) अन्त्ि सावयजगनक क्षेरका आिोजना : सावयजगनक िोजिािदाताले सञ्चालन ििे का गनमायण तथा
अन्त्ि काियमा श्रगमक माि िएमा िोजिाि सेवा केन्त्रले सूजिकृत बेिोजिाि खटाई सञ्चालन
हुने आिोजना ।

परिच्छे द ३
आिोजनाको तजुम
य ा तथा िोजिािीमा खटाउने प्रयक्रिा

४. आिोजना तजुम
य ा: (१) स्थानीि तहले िस काियक्रमको लागि वायषयक िोजना तजुम
य ा िदाय
दे हािका श्रममूलक सामुदायिक आिोजनालाई प्राथगमकता ददनु पनेछ :-

3
 (क) िरिबी तथा जोजखममा िहे का यवपन्न समुदाि ि सीमान्त्तकृत वियलाई प्रत्िक्ष रुपमा
लाि ददने,

(ख) उच्ि तथा दीिो आगथयक प्रगतफल प्राप्त हुने यकगसमका िौगतक पूवायधाि गनमायण हुने,

(ि) बढी िन्त्दा बढी जनसिं ख्िालाई लाि पुग्ने,

(घ) स्थानीि समुदािको सामाजजक ि आगथयक उन्नगतमा प्रत्िक्ष सहिोि पुग्ने, ि

(ङ) वाताविण सिं िक्षण ि यवपद व्िवस्थापन िनय िोिदान पुिायउने ।

(२) उपदफा (१) बमोजजम सामुदायिक आिोजना छनौट िदाय दे हािका क्षेर गिर मार पने
ििी छनौट िनुय पनेछ:-

(क) सडक गनमायण तथा ममयत सम्िाि

• स्थानीि तहगिरका बस्ती, स्वास््ि िौकी, यवद्यालि, आगथयक केन्त्र तथा पियटकीि स्थल जोड्ने
सडक गनमायण तथा ममयत सम्िाि
• िायिि तथा प्रादे जिक सडकबाट िाउाँ वा निि जोड्ने सडकको गनमायण तथा ममयत सम्िाि

(ख) कृयष तथा गसिं िाई

• गसिं िाईका लागि कुलो तथा पैनीको गनमायण तथा ममयत सम्िाि
• पोखिी तथा पानीको मूल सिं िक्षण एविं ममयत सम्िाि
• कृयष तथा पिुपन्त्छीजन्त्ि उत्पादनको िण्डािण तथा यवक्री यवतिणका लागि आवश्िक पने
िण्डाि िृह, िीत िण्डाि, हाट बजाि ि तिकािी तथा फलफुल सिं कलन तथा यवक्री केन्त्रको
गनमायण तथा ममयत सम्िाि

(ि) ग्रामीण खानेपानी

• खानेपानी आिोजनाको गनमायण, पाईपलाइन यवस्ताि तथा ममयत सम्िाि

(घ) स्वास््ि तथा सिसफाइ

• सिकािी अस्पताल, स्वास््ि िौकी/केन्त्र ि प्रसुगत िृह गनमायण तथा ममयत सम्िाि
• सावयजगनक िौिालि गनमायण तथा ममयत सम्िाि
• फोहोि व्िवस्थापनका पूवायधािको गनमायण तथा सो को ममयत सम्िाि

(ङ) जिक्षा

4
 • सिकािी यवद्यालि िवन, सावयजगनक पुस्तकालि तथा यवद्यालि परिसिमा िौिालि, खाने
पानीको धािा, खेल मैदान ि कम्पाउण्ड पखायल गनमायण तथा ममयत सम्िाि

(ि) वन तथा जलाधाि

• फलफूलको यवरुवा िोपण, वृक्षािोपण तथा वन जङ्गल सिं िक्षण

• पयहिो तथा नदी गनिन्त्रण
• साना बााँध गनमायण

(छ) पियटन

• पदमािय गनमायण तथा ममयत सम्िाि

• पदमािय तथा पियटकीि क्षेरमा सेड, यवश्राम स्थल तथा िौतािो गनमायण तथा सिं िक्षण
• उच्ि महत्वका प्रगसद्ध पियटकीि स्थलको ममयत सम्िाि तथा सिं िक्षण

(३) उपदफा (२) बमोजजमको श्रममूलक आिोजना छनौट िदाय स्थानीि तहको वायषयक
य ाका सबै ििण पूिा ििी आिोजना बैंक (प्रोजेक्ट बैङ्क) तिाि िनुय पनेछ ि िसिी स्वीकृत
िोजना तजुम
िई आिोजना बैंकमा िहे का आिोजनाहरुबाट प्राथगमकताक्रममा िहे का बेिोजिाि व्िजिको सिं ख्िाको
आधािमा काियपागलकाको गनणयिानुसाि आिोजना सञ्िालन िनुप
य नेछ ।

ति काियक्रमबाट प्राप्त िएको बजेटलाई स्थानीि तहको वडाको सिं ख्िाका आधािमा
दामासाहीले (समानरुपमा) यवतिण िने ििी बजेटको यवगनिोजन तथा सो अनुसाि आिोजना
कािायन्त्विनका लागि प्राथगमकताक्रम गनधायिण िनय पाइने छै न ।

(४) समान उद्देश्ि प्रागप्तका लागि अन्त्ि सिकािी गनकाि वा िैि सिकािी वा समुदािमा
आधारित सिं स्थाबाट आिोजना सत्र्िालन हुने अवस्थामा आिोजनामा दोहोिो नपने ििी लाित
साझेदािीको अिंि स्पष्ट खुलाइ सहकािय िनुय पनेछ ।

५. िोजिािीमा खटाउन आिोजनाको प्राथगमयककिण:(१) स्थानीि तहले सूजिकृत बेिोजिाि व्िजिलाई

एक सि ददनको िोजिािी उपलव्ध हुने ििी दफा ४ बमोजजमका आिोजना कािायन्त्विन िनुय पनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोजजम आिोजना प्रागथगमयककिण िदाय साझेदािीमा सञ्चालन हुने दफा ३
को खण्ड (ि) का आिोजनालाई पयहलो प्राथगमकता ददनु पनेछ ।

(३) उपदफा (१) बमोजजम सञ्चालन हुने आिोजनाबाट गसजयना हुने िोजिािीमा बेिोजिाि
व्िजिको सूिीको पयहलो प्राथगमकताक्रममा िहे का व्िजिलाई एक सि ददनको िोजिािीको
सुगनजितता िरिसके पगछ क्रमि: तल्लो प्राथगमकताक्रमको बेिोजिाि व्िजिलाई एक सि ददनको
िोजिािीमा खटाउनु पनेछ ।

5
 (४) स्थानीि तहले उपदफा (३) बमोजजम िोजिािीमा खटाउाँ दा गनदे जिकाको अनुसूिी २
बमोजजम लािग्राही परिििपर उपलब्ध ििाउने ि बैंक खाता खोल्ने व्िवस्था गमलाउनु पनेछ ।

(५) बेिोजिाि व्िजिको सूिीमा सूजिकृत अपाङ्गता िएको कुनै पगन व्िजिका लागि
िोजिािीको हक सुगनजित िनय स्थानीि तहले दे हािको यविेष व्िवस्था िनय सक्नेछः

(अ) गनजको िािीरिक अवस्था ि िैजक्षक िोग्िताका आधािमा उपिुि िोजिािीका

अवसि उपलब्ध िए त्िस्तो िोजिािीमा गनजलाई प्राथगमकता ददई खटाउने,

(आ) गनजको व्िवसाि प्रस्ताव (गबजनेस प्रपोजल) सयहतको गनवेदनका आधािमा बढीमा
तीन मयहनाको गनःिुल्क स्विोजिािमूलक व्िवसायिक तथा सीपमूलक तागलम ददने
व्िवस्था ििी सहुगलितपूणय ऋणका लागि सम्बजन्त्धत गनकािमा गसफारिस ि
सहजीकिण िने ।

६. आिोजनामा बजेटको यवगनिोजन: (१) प्रधानमन्त्री िोजिाि काियक्रमबाट यवगनिोजन िएको िकम
श्रगमकको ज्िालामा मारै खिय िनुय पनेछ ।

(२) स्थानीि तहले प्रधानमन्त्री िोजिाि काियक्रम वाहे कको श्रोत परििालन समेतबाट
आिोजना सञ्चालन िनय सक्नेछ ।

७. आिोजना प्रयक्रिा ि अगधकतम सीमा: (१) िस काियक्रम अन्त्तियत कािायन्त्विन हुने आिोजनाहरु
स्थानीि तहको वायषयक काियक्रममा समावेि िएको हुन ु पनेछ ।

(२) प्रधानमन्त्री िोजिाि काियक्रमको श्रोतबाट मार सञ्चालन हुने आिोजनाको प्रगत
आिोजना लाित सीमा अगधकतम रु. पजच्िस लाख सम्मको हुनेछ ।

८. िोजिाि व्िवस्थापन सूिना प्रणालीमा आिोजना प्रयवष्ट िनुय पने: स्थानीि तहले दफा ४ को उपदफा
(३) बमोजजम श्रममूलक आिोजनाको यवविण िोजिाि व्िवस्थापन सूिना प्रणालीमा श्राबण मयहना
गिर प्रयवयष्ट ििी सक्नु पनेछ ।

ति िो कािययवगध लािू हुने आगथयक बषयको लागि मन्त्रालिले तोके बमोजजम हुनेछ ।

परिच्छे द ४
आिोजना कािायन्त्विन प्रयक्रिा
९. लाित अनुमान तिाि िनुप
य ने : (१) स्थानीि तहले आिोजना कािायन्त्विन िदाय प्रायवगधक लाित
अनुमान, ड्रइङ्ग गडजाइन आदद समेत तिाि ििी कािायन्त्विन प्रयक्रिामा लैजानु पनेछ ।

6
१0. आिोजना स्थलः िस काियक्रम अन्त्तियतको एउटा आिोजना सम्िव िएसम्म एउटा वडागिर मारै
सञ्चालन िनुय पनेछ । सो सम्िव निएको अवस्थामा एक आपसमा गसमा जोगडएका वडामा सञ्चालन
िनय सयकनेछ ।

११. िोजिाि उपिोिा सगमगत सम्बन्त्धी व्िवस्थाः (१) िस कािययवगध बमोजजम रु. एक लाख िन्त्दा बढी
लाितको आिोजना सञ्चालन िनय सम्बजन्त्धत स्थानीि तहले आिोजनाित रुपमा खटाइएका श्रगमकहरु
मध्िेबाट एक जना अध्िक्ष, एकजना सजिव ि एकजना कोषाध्िक्ष सयहत बढीमा सात सदस्िीि
िोजिाि उपिोिा सगमगत िठन िनुय पनेछ ।

(२) उपदफा (१) मा जुनसुकै कुिा लेजखएको िएतापगन दफा (३) बमोजजमका आिोजना
कािायन्त्विन िदाय िोजिाि उपिोिा सगमगत िठन ििी वा अन्त्ि उपिुि माध्िमबाट आिोजना
कािायन्त्विन िने सम्बन्त्धमा स्थानीि तहको काियपागलकाले गनणयि ििे बमोजजम हुनेछ ।

(३) िोजिाि उपिोिा सगमगतमा अध्िक्ष, सजिव ि कोषाध्िक्ष मध्िे कजम्तमा एक जना ि
अन्त्ि सदस्िहरुमध्िे कजम्तमा २ जना मयहला हुन ु पनेछ । ति िोजिािीमा खयटएका बेिोजिाि
ब्िजि मध्िे मयहला बेिोजिाि निहे मा समावेिीताको आधािमा उपिोिा सगमगत िठन िनय
सयकनेछ ।

(४) िोजिाि उपिोिा सगमगतमा िहने ब्िजिको िोग्िता:-

(क) सिकािी निद तथा जजन्त्सी मासेको वा सिकािी सम्पजि यहनागमना ििे को वा
सिकािी पेश्की बेरुजू िहे को निएको,

(ख) कुनै पगन िाजनीगतक दलको काियकािी पदमा निहेको,

(ि) गनजको परिवािको अन्त्ि कोही सदस्ि सोही सगमगतमा निहे को ।

(५) िोजिाि उपिोिा सगमगतमा िहने श्रगमक आिोजना सञ्चालन हुने वडाको स्थािी
वागसन्त्दा हुन ु पनेछ । िदद आिोजना सञ्चालन हुने वडाको स्थािी वागसन्त्दा िएको श्रगमक उपलब्ध
निएमा सम्बजन्त्धत स्थानीि तहका वडाहरुमध्िे आिोजना सञ्चालन हुने वडाबाट सबैिन्त्दा नजजक
िहे को वडाको स्थािी वागसन्त्दा िएको श्रगमकमध्िेबाट िोजिाि उपिोिा सगमगतको पदागधकािीमा
छनौट िनुय पनेछ ।

(६) िोजिाि उपिोिा सगमगतका पदागधकािीको पदावधी आिोजना अवगधिि मार िहनेछ ।

7
 (७) िोजिाि उपिोिा सगमगतका पदागधकािीहरुले समेत अन्त्ि श्रगमकहरु सिह नै काम िनुय
पनेछ । उनीहरुले सगमगतको पदागधकािी िएकै कािणले काम ििे बापतको ज्िाला बाहे क अन्त्ि
कुनै पगन सुयवधा प्राप्त िने छै नन् ।

(८) सम्बजन्त्धत स्थानीि तहले आिोजनामा खयटएका श्रगमकहरुलाई िोजिाि उपिोिा

सगमगत िठनका लागि सहमगतमा अध्िक्ष ि अन्त्ि पदागधकािीहरुको नाम प्रस्ताव िनय तीन ददनको
समि ददनु पनेछ । सो समिगिर सहमगत कािम हुन नसकेमा सम्बजन्त्धत स्थानीि तहले नै अध्िक्ष
ि अन्त्ि पदागधकािी तोकी िोजिाि उपिोिा सगमगत िठनको गनणयि िनुय पनेछ ।

१२. िोजिाि उपिोिा सगमगतको काम, कतयव्ि ि अगधकािः िोजिाि उपिोिा सगमगतको काम, कतयव्ि ि
अगधकाि दे हाि अनुसाि हुनछ
े ः

(क) स्थानीि तहसाँि आिोजना सम्झौता ििी सो बमोजजम आिोजनाको कािायन्त्विन ि व्िवस्थापन
िने ििाउने,

(ख) श्रगमकहरुको हाजजिी अगिलेख िाख्ने,

(ि) प्रायवगधकलाई आिोजनाको प्रगतवेदन तिाि पानय आवश्िक जानकािी ददने ि सहजीकिण िने,

(घ) श्रगमकले िोजिािी ििे को ददनको यहसाव ििी स्थानीि तहबाट सो बिाबिको िकम गसधै
श्रगमकको बैंक खातामा गनकासा ििाउन सहजजकिण िने ।

ति गनदे जिकाको दफा २८ (२) बमोजजम बैंकको िाखा नपुिेका स्थानीि तहमा बैंक खाता माफयत
िुिानी िनय सम्िव निएको यविेष अवस्थामा श्रगमकको पारिश्रगमक स्थानीि तहबाटै
श्रगमकलाई ििपाई ििाई निदै यवतिण िने व्िवस्था गमलाउन आवश्िक सहजीकिण
िनुप
य नेछ।

१३. श्रगमकहरुको समूह िठन ििी काममा लिाउनु पनेः िोजिाि उपिोिा सगमगतले आिोजना सञ्चालन
िदाय गनदे जिकाको दफा २५ बमोजजमको श्रगमक समूह िठन ििी काममा परििालन िनुय पनेछ ।

१४. बैंक खाता सञ्चालन सम्बन्त्धमाः (१) िोजिाि उपिोिा सगमगतले श्रगमकको ज्िाला वापतको िकम
बाहे क अन्त्ि खिय व्िवस्थापन िनुय पने िएमा आफ्नो नाममा बैंक खाता सञ्चालन िनुय पनेछ ।

ु
(२) अध्िक्ष, सजिव ि कोषाध्िक्षको सिं िि दस्तखतबाट सगमगतको बैंक खाता सञ्चालन हुनेछ
।

(३) िस कािययवगध बमोजजमका आिोजनामा हुने खियको िुिानी बैंक माफयत िनुय पनेछ ।

8
 (४) िोजिाि उपिोिा सगमगतले प्रिगलत कानून बमोजजम कािोबािको लेखा दुरुस्त िाख्नु
पनेछ ।

१५. गनदे िन तथा समन्त्विः (१) िस कािययवगध बमोजजम सिं िालन हुने आिोजनालाई स्थानीि गनदे िक
सगमगतले आवश्िकता अनुसाि गनदे िन, अनुिमन तथा समन्त्वि िनेछ ।

(२) स्थानीि तहगिर सञ्चालन िएका िोजिाि आिोजनाको अनुिमन, समन्त्वि ि

सहजीकिणको जजम्मेवािी सम्बजन्त्धत िाउाँ काियपागलका तथा निि काियपागलकाको हुनछ
े ।

(३) वडागिर सञ्चालन हुने िोजिाि आिोजनाको सहजीकिण, समन्त्वि, अनुिमन ि गनदे िन
सम्बजन्त्धत वडा सगमगतले िनेछ ।

१६. आिोजनाको अनुिमन, मूल्िाङ्कन तथा प्रगतवेदनः (१) आिोजनाको अनुिमन, मूल्िाङ्कन ि प्रगतवेदन
गनदे जिकाको दफा ७३ बमोजजम िनुय पनेछ ।

(२) आिोजनाको गनिगमत प्रायवगधक सुपरिवेक्षण ि अनुिमन स्थानीि तहले तोकेको

प्रायवगधक कमयिािीले िनुय पनेछ ।

परिच्छे द ५
बजेट
१७. बजेट हस्तान्त्तिणका आधािः (१) मन्त्रालिले कामका लागि पारिश्रगमकमा आधारित आिोजना
कािायन्त्विन िनय स्थानीि तहलाई उपलब्ध ििाउने ज्िाला बापतको बजेट यविीि हस्तान्त्तिण
अन्त्तिित सितय अनुदानको रुपमा उपलव्ध ििाउन सक्नेछ । बजेट एकमुष्ट वा पटक पटक
उपलब्ध ििाउन सयकनेछ ।

(२) मन्त्रालिले उपदफा (१) बमोजजमको बजेट िोजिाि व्िवस्थापन सूिना प्रणालीमा
प्रयवष्ट िएको बेिोजिाि व्िजिको सिं ख्िा वा अथय मन्त्रालिको सहमगतका आधािमा सितय अनुदान
उपलव्ध ििाउन सक्नेछ ।

१८. श्रगमकको ज्िाला िुिानीः (१) स्थानीि तहले श्रगमकको ज्िाला सम्बजन्त्धत िोजिाि उपिोिा
सगमगतको गनणयि ि हाजजिी यवविण तथा प्रायवगधक प्रगतवेदनको आधािमा सम्बजन्त्धत वडा अध्िक्षको
गसफारिस बमोजजम श्रगमकको बैंक खातामा िुिानी िनुय पनेछ ।

(२) बैंकको िाखा नपुिेका स्थानीि तहमा उपदफा (१) बमोजजम बैंक खाता माफयत िकम िुिानी
िनय सम्िव नहुने यविेष अवस्थामा सम्बजन्त्धत स्थानीि तहले सो व्िहोिा गनणयि ििी निद मै
िुिानी िने व्िवस्था िनय सक्नेछ ।

9
 (3) िोजिाि उपिोिा सगमगतको अध्िक्ष वा गनजले तोकेको अवस्थामा सजिवले प्रत्िेक
श्रगमकको लािग्राही परिििपरको पृष्ठ िािमा िहे को हाजजिी तागलका प्रमाणीत ििी आिोजना सम्पन्न
िएपगछ सबै परिििपर सिं कलन ििे ि प्रमाजणत हाजजिीका आधािमा अनुसूिी १ बमोजजम श्रगमकको
हाजजिी ि िुिानीको यवविण तिाि ििी िोजिाि सेवा केन्त्रमा उपलव्ध ििाउनु पनेछ । िोजिाि
सिं िोजकले उि यवविण सात ददन गिर अगनवािय रुपमा िोजिाि व्िवस्थापन सूिना प्रणालीमा प्रयवयष्ट
िनुय पनेछ ।

(4) िोजिाि सेवा केन्त्रले िोजिाि आिोजनाहरुको मागसक प्रिगत प्रगतवेदन गनदे जिकाको
दफा ७३ अनुसाि िोजिाि व्िवस्थापन सूिना प्रणालीमा अद्यावगधक िनुय पनेछ ।

(5) श्रगमकको दै गनक उपजस्थगतको अगिलेख अनुसाि स्थानीि तहले नेपाल सिकािले
ु तम पारिश्रगमक दिमा िुिानी िनुय पनेछ ।
तोकेको न्त्िन

१९. खिय व्िवस्थापन प्रयक्रिाः (१) िोजिाि आिोजना सञ्चालन िदाय स्थानीि तहले सावयजगनक खरिद ऐन
तथा गनिमावलीको परिगधगिर िहे ि िनुय पनेछ ।

(२) आफूले प्राप्त ििे को िकमको आन्त्तरिक गनिन्त्रण सयहत अनुिागसत ि पािदिी रुपमा
खिय िने, खियको लेखािंकन िने तथा स्रे स्ता व्िवस्थापन िने ि खियको प्रगतवेदन स्थानीि कानून
बमोजजम सावयजगनक िने जजम्मेवािी सम्बजन्त्धत स्थानीि तहको हुनेछ ।

(३) स्थानीि तहले आन्त्तरिक तथा अजन्त्तम लेखापिीक्षण ििाई सोको प्रगतवेदन मन्त्रालि
समक्ष पेि िनुय पनेछ ।

(४) िुिानी िदाय महालेखा गनिन्त्रक कािायलिले तोकेको Accounting Software बाट
खिय लेख्ने तथा प्रगतवेदन िनुय पनेछ ।

(५) स्थानीि तहले िौगतक तथा यविीि प्रिगत िोजिाि व्िवस्थापन सूिना प्रणाली वा
अन्त्िमा समेत अद्यावगधक ििी िाख्नु पनेछ ।

10
 परिच्छे द ६

यवयवध

२०. सावयजगनक पिीक्षणः स्थानीि तहले बेिोजिाि सूजिकिणको यवविण, श्रगमक समूहको हाजजिी यवविण,
िुिानी प्राप्त िने श्रगमकको नाम, प्राप्त िकम ि खियको यवविणको सावयजगनक पिीक्षण ििाउनु पनेछ
।

२१. पािदजियता ि उििदायित्वः (१) िोजिाि आिोजना सञ्चालन िदाय गनदे जिकाको परिच्छे द १३ अनुसाि
पािदजियता ि उििदायित्व कािम िनुय पनेछ ।

(२) िस कािययवगध बमोजजम सञ्चालन हुने आिोजना स्थलमा आिोजनाको यवविण तथा
बजेटको श्रोत खुल्ने ििी अनुसूिी २ को नमूना अनुसाि सूिना पाटी िाख्नु पनेछ ।

२२. खियको यवविण प्रयवष्ट िनुप

य नेः िोजिाि आिोजनाहरुको लाित तथा खिय, श्रगमकको िोजिािीको ददन
ि िुिानीको अद्यावगधक यवविण िोजिाि व्िवस्थापन सूिना प्रणालीमा प्रयवष्टी िनुय पनेछ ।

२३. आवश्िक गनणयि िनय सक्नेः िस कािययवगधको कािायन्त्विनमा आइपने बाधा, अड्काउ फुकाउन वा
कुनै दियवधालाई स्पष्ट िनय मन्त्रालिले आवश्िक गनणयि िनय सक्नेछ ।

२४. अनुसूिीमा हे िफेि िनय सक्ने: मन्त्रालिले िस कािययवगधको अनुसूिीहरुमा आवश्िक हे िफेि िनय
सक्नेछ ।

२५. खािे जी ि बिाउ: (१) कामका लागि पारिश्रगमकमा आधारित सामुदायिक आिोजना (सञ्चालन तथा
व्िवस्थापन) कािययवगध, २०७६ खािे ज िरिएको छ ।

(२) कामका लागि पारिश्रगमकमा आधारित सामुदायिक आिोजना (सञ्चालन तथा

व्िवस्थापन) कािययवगध, २०७६ अन्त्तियत िए ििे का काम कािवाही िसै कािययवगध अन्त्तियत िए
ििे को मागनने छ ।

-------------------------------

11
 अनुसूिी – १

(दफा १८ को उपदफा (३) सिं ि सम्बजन्त्धत)

............ िोजिाि उपिोिा सगमगत

=================== ufpF÷gu/kflnsf, j8f g+= ===================

>ldssf] xflh/L / e'QmfgLsf] ljj/0f

cfof]hgfsf] gfdM ===================================== ldlt ========================= b]lv ====================== ;Dd
qm=;+= >ldssf] gfd, y/ ;+s]t g+= sfd u/]sf] ut]
hDdf b/ hDdf e'QmfgLsf] e'QmfgLsf] e'QmfgL lbg]sf] s}lkmot
sfd kfpg] ljj/0f dfWod ;lx
! @ # $ .. .. #@ u/]sf] /sd
lbg

b}lgs xflh/L /fVg]sf] gfd / b:tvt hfFRg]sf] gfd / x:tfIf/ xflh/L :jLs[t ug]{sf] gfd / x:tfIf/
hDdf e'QmfgL /sdM ============================ e'QmfgL lbg]sf] gfd / b:tvt k|dfl0ft ug]{ j8f cWoIfsf] gfd / x:tfIf/

12
 अनुसूिी – २

(दफा २१ को उपदफा (2) सिं ि सम्बजन्त्धत)

.................... निि / िाउाँ काियपागलका

.......................

िोजिाि आिोजनाको सूिना पाटी

आिोजनाको नाम: ………………………… िोजिाि उपिोिा सगमगत

आिोजना स्थल: ………………………………………………………………………

आिोजना सञ्चालन हुने गमगत: ......................... दे जख ......................... सम्म

िोजिािीमा सिं लग्न हुने व्िजिको सिं ख्िा: ………………………………….

अनुमागनत कूल िोजिािी ददन सिं ख्िा: ………………………………….

क्र.सिं . खियको यवविण बजेट तथा श्रोत

प्र.म.िो.का. ........ जम्मा

१ श्रगमक ज्िाला

२ गनमायण सामाग्री खरिद

३ गनमायण औजाि खरिद

४ काियस्थल सुिक्षा सामाग्री खरिद

५ कजन्त्टन्त्जेन्त्सी

कूल

सम्पकय व्िजि: ………………………………… (उपिोिा सगमगतको अध्िक्ष)

13
यव
ु ा रोजगारीका लागग रुपान्तरण पहल आयोजना
(सञ्चालन तथा व्यवस्थापन) काययववगि, २०७६

नेपाल सरकार
श्रम‚ रोजगार तथा सामाजजक सरु क्षा मन्रालय

प्रिानमन्री रोजगार काययक्रम

ससिंहदरवार, काठमाडौं

२०७६‚ चैर

1
 ववषय-सच
ू ी

पेज न.

प्रस्तावना १

पररच्छे द – १ प्रारजभिक १
पररच्छे द - २ सिंस्थागत व्यवस्था र िसू मका ५

पररच्छे द - ३ रोजगार सेवा केन्रको सुदृढीकरण १५

पररच्छे द – ४ रोजगार प्रवियन प्रणाली र सेवाको सदृ

ु ढीकरण १६

पररच्छे द – ५ रोजगारी ससजयनाका क्षेर तथा सञ्चालन ववगि १९

पररच्छे द – ६ सीप ववकास र क्षमता असिवद्

ृ गि २३

पररच्छे द – ७ लािग्राहीलाई ज्याला िुक्तानी २५

पररच्छे द – ८ रोजगार प्रवद्यिन सेवा सभबन्िी व्यवस्था २६

पररच्छे द – ९ राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणाली (नेसमस) सभबन्िी व्यवस्था २८

पररच्छे द – १० गुनासो व्यवस्थापनसभबन्िी व्यवस्था ३२

पररच्छे द – ११ सिंस्थागत क्षमता ववकास सभबन्िी व्यवस्था ३४

पररच्छे द – १२ खररद सभबन्िी व्यवस्था ३५

पररच्छे द – १३ ववत्तीय व्यवस्थापन सभबन्िी व्यवस्था ३८

पररच्छे द – १४ अनुगमन, मूल्याङ्कन र प्रततवेदन सभबन्िी व्यवस्था ५०

पररच्छे द – १५ वातावरणीय तथा सामाजजक व्यवस्थापन रुपरे खा ५३

पररच्छे द – १६ ववववि ५६

अनस
ु च
ू ीहरू

2
युवा रोजगारीका लागग रुपान्तरण पहल आयोजना (सञ्चालन तथा व्यवस्थापन) काययववगि, २०७६

स्वीकृत मितत: २०७६/१२/३०

प्रस्तावना: िल
ु ुकमित्र रोजगारीको अवसर मसजजना गरी उपलव्ध अवसरिा लक्षित युवा वगजको पहुुँच अमिबद्
ृ धध र रोजगार
सेवा तथा सवु वधाको ववस्तारबाट श्रि बजारिा सध
ु ार ल्याउने उद्दे श्यका साथ ववश्वबैंकको ऋण सहायता अन्तगजतको यव
ु ा
रोजगारीका लाधग रुपान्तरण पहल आयोजना सञ्चालनका लाधग रोजगारीको हकसम्बन्धी ऐन, २०७५ को दफा ३२ ले ददएको
अधधकार प्रयोग गरी श्रि, रोजगार तथा सािाजजक सरु िा िन्त्रालयले यो कायजववधध स्वीकृत गरी लागू गरे को छ ।

पररच्छे द १
प्रारजभिक

१. सिंक्षक्षप्त नाम र प्रारभि: (१) यो कायजववधधको नाि “युवा रोजगारीका लाधग रुपान्तरण पहल आयोजना
(सञ्चालन तथा व्यवस्थापन) कायजववधध, २०७६” रहेको छ ।

(२) यो कायजववधध तुरुन्त प्रारम्ि िई आयोजना अवधधिर लागू हुनेछ ।

२. पररिाषा: ववषय वा प्रसङ्गले अको अथज नलागेिा यस कायजववधधिा,-

(क) "अस्थायी रोजगारी" िन्नाले एक आधथजक वषजिा स्थानीय तहहरुबाट मसजजना िएको प्रत्येक व्यजततका
लाधग १०० ददन सम्िको रोजगारी र "अस्थायी रोजगारी प्लस" िन्नाले यस आयोजनाका अस्थायी
रोजगारीका लािग्राहीलाई प्रदान गररने ५० ददन सम्िको कािको मिलमिलािा प्राप्त गने तामलि तथा
जीवन उपयोगी सीप ववकास तामलिलाई जनाुँउछ ।

(ख) "आधथजक वषज" िन्नाले श्रावण १ गते सुरु िई आगािी वषजको अषाढ िसान्तिा सिापन हुने नेपाल
सरकारले प्रयोगिा ल्याएको आधथजक वषज सम्झनु पदजछ ।

(ग) “आयोजना” िन्नाले यस कायजववधध अनस

ु ार ववश्व बैंकको ऋण सहायतािा सञ्चालन हुने युवा
रोजगारीका लाधग रुपान्तरण पहल आयोजना सम्झनु पछज ।

(घ) “आयोजना दस्तावेज” िन्नाले युवा रोजगारीको लाधग रुपान्तरण पहल आयोजना सञ्चालनका लाधग
नेपाल सरकार र ववश्व कैकले मितत २०७६/०८/११ िा स्वीकृत गरे को आयोजना दस्तावेजलाई सम्झनु
पछज ।

(ङ) “आयोजना व्यवस्थापन इकाई” िन्नाले आयोजना दफा १० बिोजजिको इकाई सम्झनु पछज ।

(च) “आयोजना तनदे िक समितत” िन्नाले दफा ८ बिोजजिको तनदे िक समितत सम्झनु पछज ।

(छ) “आयोजना प्राववधधक समितत” िन्नाले दफा ९बिोजजिको प्राववधधक समितत सम्झनु पछज ।

(ज) “ऐन” िन्नाले रोजगारीको हकसम्बन्धी ऐन, २०७५ सम्झनु पछज ।

1
(झ) “कािका लाधग पाररश्रमिक कायजववधध” िन्नाले कािका लाधग पाररश्रमिकिा आधाररत सािुददयक
आयोजना (संचालन तथा व्यवस्थापन) कायजववधध, २०७६ सम्झनु पछज ।

(ञ) “कायजक्रि” िन्नाले प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि सम्झनु पछज ।

(ट) "चौिामसक" िन्नाले आधथजक वषजको हरे क चार िदहनाको अवधधलाई सम्झनु पदजछ ।

(ठ) "थप सञ्चालन खचज" िन्नाले नेपाल सरकारद्वारा यव

ु ा रोजगारीका लाधग रुपान्तरण पहल आयोजनाको
व्यवस्थापन र सुपररवेिणका लाधग िएको उधचत खचज हो। यी खचजिा युवा रोजगारीका लाधग रुपान्तरण
पहल आयोजनाको लाधग कायाजलयको सवु वधा र आपतू तज, संचार, वप्रजन्टङ्ग सेवाहरु, बैंक िल्
ु क, ववज्ञापन खचज,
सवारी िाडा, सवारी संचालन र सम्िार, कायाजलय उपकरण र सुववधाहरु, दै तनक तथा भ्रिण ित्ता खचज र
करारका किजचारी (पराििजदाता बाहेकका) को तलब ित्ता सिावेि हुन्छन ् ।यो खचजिा नेपाल सरकारको
तनजािती किजचारी अथवा अन्य तनयमित सरकारी किजचारीहरुको तलब ित्ता सिावेि हुुँदैन ।

(ड) “तनदे मिका” िन्नाले प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि सञ्चालन तनदे मिका, २०७५ सम्झनु पछज ।

(ढ) “तनयिावली” िन्नाले रोजगारीको हक सम्बन्धी तनयिावली, २०७५ सम्झनु पछज ।

(ण) "प्रदे ि सरकार" िन्नाले नेपालको संववधान, २०७२ को धारा ५६ उपधारा ३ िा उल्लेख िए बिोजजि
संववधानको अनस
ु ूची ४ िा उल्लेख िए बिोजजिका जजल्ला िएको प्रदेि सरकारलाई वझ
ु ाउुँ छ ।

(त) "प्रदे िको सम्बजन्धत िन्त्रालय" िन्नाले प्रदेि सरकारको सािाजजक ववकाससम्बन्धी ववषय हेने
जजम्िेवारी िएको िन्त्रालयलाई जनाउुँ छ ।

(थ) “बेरोजगार व्यजतत” िन्नाले रोजगारीको हक सम्बन्धी ऐन, २०७५ को दफा २ (ङ) ले पररिावषत गरेको
एक आधथजक वषजिा न्यूनति एक सय (१००) ददन रोजगारिा संलग्न निएको वा कम्तीिा तोककए
बिोजजिको आय आजजन हुने स्वरोजगारिा संलग्न नरहेको अठार वषजदेखख उनान्साठी वषज (१८-५९ बषज)
उिेर सिह
ू को नेपाली नागररकलाई वुझाउुँ छ ।

(द) “िन्त्रालय” िन्नाले श्रि, रोजगार तथा सािाजजक सुरिा िन्त्रालय सम्झनु पछज ।

(ध) “यव
ु ा” िन्नाले १६ दे खख ४० वषजको उिेर सिह
ू का िदहला, परु
ु ष तथा तेस्रो मलङ्गी सिेतलाइज जनाउुँ छ।

(न) “रोजगार सेवा केन्र” िन्नाले रोजगारको हकसम्बजन्ध ऐन, २०७५ को दफा १० अनस
ु ार स्थानीय तहिा
सञ्चालन िएका केन्र सम्झनु पछज ।

(प) “रोजगार संयोजक” िन्नाले तनदे मिकाको दफा ४५ बिोजजि तनयुतत किजचारी सम्झनु पछज ।

(फ) "राजरिय आयोजना तनदे िक" िन्नाले श्रि, रोजगार तथा सािाजजक सुरिा िन्त्रालयका प्रधानिन्त्री
रोजगार रोजगार कायजक्रि हेने र यो आयोजना कायाजन्वयनको नेतत्ृ व गने सहसधचवलाई बुझाउुँ छ ।

(ब) "राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणाली (National Employment Management Information System-NEMIS) "
िन्नाले यस आयोजना संचालन कायजववधधको पररच्दे द ९ िा व्यवस्था िए बिोजजिको िोड्यल
ु
उल्लेख िएको सिग्र प्रणालीलाई वझ
ु ाउुँ छ ।

2
 (ि) “लक्षित वगज” िन्नाले श्रि बजारिा रहेका सािाजजक र आधथजक अवसरहरुबाट बजञ्चत ववपन्न तथा
जोखखिपण
ू ज जीवनयापन गरररहेका १८ वषज दे खख ५९ वषजसम्िका व्यजततहरुलाई सम्झनु पदजछ
।आयोजनाको अनुगिन तथा िूल्याङ्कन गने प्रयोजनका लाधग युवालाई सम्झनु पदजछ ।

(ि) “लािग्राही” िन्नाले यस आयोजना अन्तगजत रोजगार सेवा प्राप्त गने ववपन्न एवि ् बेरोजगार युवालाई
सम्झनु पछज ।

(य) "वातावरणीय तथा सािाजजक व्यवस्थापन रुपरेखा" िन्नाले नेपाल सरकारद्वारा तयार गरी २०७६ जेठ
१५ िा देििर सावजजतनक गरी अंधगकार गररएको वातावरणीय तथा सािाजजक व्यवस्थापन रुपरे खालाइज
सम्झनु पछज । यो रुपरे खाले युवा रोजगारीका लाधग रुपान्तरण पहल आयोजनाका गततववधधहरुको
सम्िाववत प्रततकूल वातावरणीय र सािाजजक जोखखि तथा असर (स्वास््य र सरु िा िद्
ु दाहरु सदहत)
को छनौट र ववश्लेषण गने मसद्धान्त, तनयि, िागजतनदेिन र प्रकक्रयाहरु तनजश्चत गदजछ ।

(र) "वातावरणीय तथा सािाजजक व्यवस्थापन योजना" नेपाल सरकारद्वारा तयार गररएको तनम्न वववरण
उल्लेख िएको वातावरणीय तथा सािाजजक व्यवस्थापन योजना सम्झनु पदजछ: (क) प्रततकूल
वातावरणीय र सािाजजक जोखखि तथा असार (स्वास््य र सरु िा िुद्दाहरु सदहत) लाई रोतन, कि गनज,
न्यूनीकरण गनज, वा सिायोजन गनज, वा स्वीकायज स्तरिा कि गनज मलनु पने उपायहरु; (ख) लैंधगक दहंसा
तथा यौन िोषण र दरु
ु पयोगलाई रोतन र प्रततकार गनज प्रयासका उपायहरु; र (ग) यी उपायहरु र त्यस्ता
कुनै योजनाको अनुसच
ू ी सदहतको कायाजन्व्यन गनज आवश्यक पने बजेट एवं प्रकक्रया र संस्थागत
व्यवस्था र कायजहरु ।

(ल) “ववकास साझेदार” िन्नाले यस आयोजना सञ्चालनका लाधग ऋण सहायता उपलव्ध गराउने ववश्व बैंक
सिूहको अन्तराजजरिय ववकास संघ सम्झनु पछज ।

(व) "ववत्तीय सम्झौता" िन्नाले नेपाल सरकार र ववश्व बैंक बीच २०७६ िंमसर ११ िा युवा रोजगारीका लाधग
रुपान्तरण पहल आयोजना कायाजन्वयन गनज गररएको "ववत्तीय सम्झौता" सम्झनु पदजछ ।

(ि) “स्थानीय तह” िन्नाले गाउुँ पामलका वा नगरपामलका सम्झनु पछज ।

(ष) “सितज अनुदान” िन्नाले अन्तर सरकारी ववत्त व्यवस्था ऐन, २०७४ को दफा ९ बिोजजि यस आयोजना
सञ्चालनका लाधग प्रदे ि सरकार तथा स्थानीय तहिा तनजश्चत तनयि र ितजहरु पालना गरी
कायाजन्वयन गनज उपलब्ध गराइएको अनुदान रकि सम्झनु पछज ।

(स) "संववधान" िन्नाले नेपालको संववधान सम्झनु पछज ।

(ह) "संघीय सरकार" िन्नाले नेपालको संववधान, को धारा ५६ िा उल्लेख िए बिोजजि तीन तहको सरकार
िध्यको नेपाल सरकारलाई बुझाउुँ छ ।

(ि) "सेवा प्रदायक" िन्नाले सेवा प्रदान गने सरकारी, गैर-सरकारी, तनजी, अथवा सािुदातयक
संस्थाहरु/फिजहरुलाई जनाउुँ छ ।

३. आयोजनाको लक्ष्य: रोजगारीका अवसरहरुको मसजजना, सीप तथा ििता अमिबद्

ृ धध र रोजगार सेवाको ववस्तार
िाफजत ljz]ifu/L o'jfx?sf] >d ahf/sf] kl/0ffddf ;wf/ Nofpg' यो आयोजनाको लक्ष्य x'g]5 . >d ahf/sf] kl/0ffd eGgfn] cfodf j[l4
tyf लक्षित वगजको जीवनयापनिा सध
ु ार ल्याउनु हुनेछ ।

3
४. आयोजनाको उद्दे श्य : प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रिसुँग आवद्ध िइज यस आयोजनाले दे हाय बिोजजिको
उद्दे श्य प्राप्त गनेछ :

(क) रोजगारीका वतजिान सेवा र सुववधा प्रणालीिा ववकास तथा ववस्तार गरी लक्षित वगजको रोजगारीिा
पहुुँच अमिबद्
ृ तघ गने,

(ख) अल्पकालीन रोजगारीका अवसरहरुको मसजजना गने,

(ग) रोजगार सेवाको प्रवद्जधन िाफजत बेरोजगारीको सिस्यालाई न्यूनीकरण गने ।

५. आयोजनाका कभपोनेन्ट : यस आयोजना अन्तगजत दे हायका कम्पोनेन्टहरु रहनेछन ् :

कभपोनेन्ट १: रोजगार प्रवद्ियन प्रणाली र सेवाको सुदृढीकरण :

(क) रोजगारीको अवसरिा पहुुँच वद्

ृ धध
(ख) वह
ृ त राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली (NEMIS) को ववकास

कभपोनेन्ट २: जोखखमपूणय अवस्था (Vulnerable) मा रहेका समूहका लागग श्रम बजारको उपलजधिमा सि
ु ार :

(ग) सािुदातयक पूवाजधारको ििजत सम्िार तथा स्तरोन्नतत र सावजजतनक सेवा प्रवाहिा अल्पकालीन
रोजगार मसजजना

(घ) लािग्राहीको रोजगार हुन सक्ने िितािा सध

ु ार

कभपोनेन्ट ३: आयोजना व्यवस्थापन, अनुगमन तथा मूल्याङ्कन र क्षमता असिबद्

ृ गि : आयोजनाको
कायाजन्वयनका लाधग व्यवस्थापकीय, अनुगिन तथा िूल्याङ्कन र संस्थागत ििता अमिबद्
ृ धध ।

६. आयोजना सञ्चालन र काययववगिको उद्देश्य: (१) आयोजनाको सञ्चालन तथा कायाजन्वयन संघ, प्रदे ि र सबै
स्थानीय तहबाट हुनेछ ।

तर, आयोजनाका कक्रयाकलापहरु आवश्यतता अनस

ु ार आंमिक रुपिा वा तनजश्चत स्थानीय तहिा िात्र सञ्चालन
गनज सककनेछ

(२) यस कायजववधधले आयोजनाको ववत्तीय सम्झौता र आयोजना दस्तावेजको आधारिा, युवा रोजगारीका
लाधग रुपान्तरण पहल आयोजनाको संचालन र कायाजन्व्यन प्रकक्रयाको वणजन र धचत्रण गदजछ । बबिेषगरी, यस कायजववधधले
तनम्न कक्रयाकलापको सम्बन्धिा ववस्तत
ृ व्यवस्थ गरेकोछ:-

क) आयोजनाको प्रिासतनक, लेखा, लेखा पररिण, प्रततवेदन, आधथजक तनकासा, सजम्पतको संरिण र खररद
प्रकक्रयाहरु;

ख) वावषजक कायजयोजनाको तयारी र गुनासो व्यवस्थापन प्रणालीका लाधग प्रोटोकल र प्रकक्रयाहरु;

ग) संघ, प्रदे ि र स्थानीय तहिा ववमिन्न पदाधधकारी र सरोकारवालाहरुको िूमिका र जजम्िेवारी सदहत
आयोजनाको संस्थागत व्यवस्था;

घ) अस्थायी रोजगारी, अस्थायी रोजगारी प्लस, र रोजगारी प्रवद्जधन सेवाहरुका लािग्राही छनौट गने िापदण्ड र
प्रकक्रया;
4
 ङ) राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली (NEMIS) को ववकास र कायाजन्वयनसम्बन्धी प्रावधान;

च) आयोजनाका किजचारी र िुख्य सरोकारवालाहरुको ििता ववकास;

छ) आयोजनाको अनुगिन, िूल्यांकन र प्रततवेदन (लैंधगक गततववधध सदहत); वातावरणीय र सािाजजक

व्यवस्थापन ढाुँचा र कायजसम्पादन सूचक ।

पररच्छे द २
सिंस्थागत व्यवस्था र िूसमका

७. श्रम, रोजगार तथा सामाजजक सरु क्षा मन्रालय: (१) यो आयोजनाको सञ्चालन, व्यवस्थापन, तनदे िन र तनयन्त्रण
गने िुख्य जजम्िेवारी िन्त्रालयको हुनछ
े ।

(२) िन्त्रालयले ववकास साझेदार, नेपाल सरकारको अथज िन्त्रालयत तथा अन्य ववषयगत िन्त्रालय
लगायत प्रदेि सरकार र स्थानीय तहहरुसुँगको सहकायज, सिन्वयन र सहयोगिा कायजक्रिको नीतत, योजना, िापदण्ड
र कायजववधधहरु तजुजिा गने, आवश्यक संरचनाको व्यवस्था गने र ववत्तीय व्यवस्थापनको संयोजन गनेछ ।

(३) आयोजना कायाजन्वयनको लाधग अनुसच

ू ी १ बिोजजिको संस्थागत तथा व्यवस्थापकीय
प्रवन्ध रहनेछ ।

८. आयोजना तनदे शक ससमतत (Project Steering Committee): (१) यस आयोजनाको सञ्चालनका लाधग नीततगत र
कायजगत तनदे िन तथा अन्तर-िन्त्रालय र अन्तर-तहगत सिन्वय गनज एक आयोजना तनदेिक समितत रहनेछ
:-

(क) सधचव, श्रि, रोजगार तथा सािाजजक ववकास िन्त्रालय - अध्यि

(ख) सहसधचव, प्रधानिन्त्री तथा िजन्त्रपररषद्को कायाजलय - सदस्य

(ग) सहसधचव, अथज िन्त्रालय - सदस्य

(घ) सहसधचव, राजरिय योजना आयोग - सदस्य

(ङ) सहसधचव, संघीय िामिला तथा सािान्य प्रिासन िन्त्रालय - सदस्य

(च) सहसधचव, िौततक पूवाजधार तथा यातायात िन्त्रालय - सदस्य

(छ) सहसधचव, कृवष तथा पिुपन्छी ववकास िन्त्रालय - सदस्य

(ज) सहसधचव, मििा, ववज्ञान तथा प्रववधध िन्त्रालय - सदस्य

(ञ) सहसधचव, युवा तथा खेलकुद िन्त्रालय - सदस्य

(ट) सहसधचव, संस्कृतत, पयजटन तथा नागररक उड्डयन िन्त्रालय - सदस्य

(ठ) सहसधचव, उद्योग, वाखणज्य तथा आपूततज िन्त्रालय - सदस्य

(ड) सहसधचव, िदहला, बालबामलका तथा ज्येरठ नागररक िन्त्रालय - सदस्य

5
 (ढ) प्रतततनधध, नेपाल नगरपामलका िहासंघ - सदस्य

(ण) प्रतततनधध, नेपाल गाउुँ पामलका िहासंघ - सदस्य

(त) प्रतततनधध, िन्त्रालयले तोकेका तनजीिेत्र (तीन जना) - सदस्य

(थ) सहसधचव/प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रिको राजरिय कायजक्रि तनदे िक - सदस्य-सधचव

(२) उपदफा (१) को समिततिा िन्त्रालयले आवश्यकता अनस

ु ार सदस्यको पुनरावलोकन गनज
सतनेछ । समिततले आवश्यकता अनुसार कुनै ववज्ञलाई बैठकिा आिन्त्रण गनज सतनेछ ।

(३) समिततको काि, कतजव्य र जजम्िेवारी देहाय अनस

ु ारको हुनेछ:-

(क) आयोजना कायाजन्वयनको लाधग नीततगत तथा कायजगत िागजदिजन प्रदान गने र आवश्यकता अनस
ु ार
पन
ु रावलोकनको लाधग सम्बजन्धत तनकायलाई मसफाररस गने,

(ख) अन्तर-िन्त्रालय र अन्तर-तह सिन्वय र सहकायज स्थापना गने गराउने,

(ग) आयोजनाको योजना तथा वावषजक कायज योजनाको अनि

ु ोदन, सिीिा तथा िूल्याङ्कन गने गराउने,

(घ) अन्य आवश्यक कायजहरू ।

(३) आयोजना िुरू िएको एक िदहनामित्र आयोजना तनदेिक समिततको गठन गररने छ ।आयोजना
सञ्चालन स्वीकृततको २ िदहना मित्र समिततको पदहलो बैठक बस्नेछ । सािान्यतया समिततको बैठक वषजिा कजम्तिा दई
ु
पटक बस्नेछ ।

९. आयोजना प्राववगिक ससमतत (Project Technical Committee): (१) राजरिय रोजगार सच

ू ना प्रणालीको तनिाजण तथा
प्रयोग, रोजगार सेवा तथा रोजगार ववतनयि एवि ् तनजी िेत्रको रोजगारीको िाग तथा आपूततजको अन्तर-ववश्लेषण
गरी प्राववधधक िागजदिजन प्रदान गनज दे हाय बिोजजिको एउटा आयोजना प्राववधधक समितत गठन गररनेछ :-

(क) सहसधचव, प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि, श्रि, रोजगार तथा सािाजजक सुरिा िन्त्रालय - संयोजक

(ख) उप सधचव, िौततक पूवाजधार तथा यातायात िन्त्रालय - सदस्य

(ग) उप–सधचव, संघीय िामिला तथा सािान्य प्रिासन िन्त्रालय - सदस्य

(घ) उप–सधचव, िहालेखा तनयन्त्रक कायाजलय - सदस्य

(ङ) उप–सधचव, सच
ू ना प्रववधध वविाग - सदस्य

(च) उप–सधचव, केन्रीय त्यांक वविाग - सदस्य

(छ) प्रतततनधध, नेपाल रारि बैंक - सदस्य

(ज) तनदे िक, प्राववधधक मििा तथा व्यावसातयक तामलि पररषद् - सदस्य

(झ) प्रतततनधध, नेपाल तनिाजण व्यवसायी िहासंघ - सदस्य

6
 (ञ) उप–सधचव, अनुगिन तथा िूल्याङ्कन िाखा, प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि - सदस्य–
सधचव

(२) उपदफा (१) को समिततिा िन्त्रालयले आवश्यकता अनस

ु ार सदस्यको पुनरावलोकन गनज सतनेछ
। समिततले आवश्यकता अनुसार कुनै ववज्ञलाई बैठकिा आिन्त्रण गनज सतनेछ ।

(३) समिततको काि, कतजव्य र जजम्िेवारी देहाय बिोजजि हुनेछ:-

(क) आयोजना सञ्चालनिा दे खा परे का प्राववधधक चुनौततहरुको समििा गरी सिाधानको लाधग मसफाररस
गने,

(ख) आयोजना सञ्चालनिा हुन सतने दोहोरोपना हटाउन तथा अन्य आयोजनाहरुले सञ्चालन गरेका
कक्रयाकलाप बीच सािन्जस्यता तथा सहकायजतािा अमिबद्
ृ धध ल्याउने कायजयोजना मसफाररस गने,

(ग) आयोजना व्यवस्थापन इकाईलाई आवश्यक परेको प्राववधधक सहायता प्रदान गने या मसफाररस गने,

(घ) आवश्यकता अनुसार अन्य कायज गने गराउने ।

(३) आयोजना िुरू िएको एक िदहनामित्र आयोजना प्राववधधक समिततको गठन गररने छ । आयोजना
सञ्चालन स्वीकृततको तीन िदहना मित्र समिततको प्रथि बैठक बस्नेछ । समिततको तनयमित बैठक प्रत्येक
चौिामसकिा बस्नेछ ।

१०. आयोजना व्यवस्थापन इकाई (Project Management Unit): (१) िन्त्रालयले आयोजना सञ्चालनको लाधग प्रधानिन्त्री
रोजगार कायजक्रि हेने सहसधचवलाई राजरिय आयोजना तनदेिक (National Project Director) तोकी दे हायका कायज गने
गरी अनुसच
ू ी २ बिोजजिको आयोजना व्यवस्थापन इकाईको स्थापना गनेछ :-

(अ) आयोजना कायायन्वयन सभबन्िी

(क) आयोजनाको ववत्तीय सम्झौता, आयोजना दस्तावेज, आयोजना संचालन कायजववधध र तनदे िक समिततको
तनणजय बिोजजि आयोजना सम्बन्धी कक्रयाकलापको कायाजन्वयन गने,
(ख) आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा रहने पराििजदाताहरु ववत्तीय व्यवस्थापन वविेषज्ञ, खररद वविेषज्ञ,
वातावरणीय सरु िण वविेषज्ञ, सािाजजक सुरिा वविेषज्ञ, संचार वविेषज्ञ, सच
ू ना प्रववधध/व्यवस्थापन सच
ू ना
प्रणाली वविेषज्ञ, एक अनुगिन तथा िूल्याङ्कन वविेषज्ञ, एक सावजजतनक तनिाजण वविेषज्ञ र एकजना
आयोजना अधधकृतको तनयत
ु त गने,
(ग) स्थानीय तहद्वारा तनयुतत गररने रोजगार सेवा केन्रको किजचारीको आवेदन र छनौट प्रकक्रया सबै
स्थानीय तहहरुिा एउटै स्तरको हुने सुतनजश्चत गने,
(घ) रोजगार सेवा केन्रको किजचारीहरुको कायज सम्पादन िूल्यांकन प्रणाली तनिाजण गने र सो बिोजजि
वावषजक रुपिा िूल्यांकन गने व्यवस्था गने,
(ङ) अस्थायी रोजगारी प्लस र रोजगारको अवसरहरुको नतिांकन, रोजगारी प्रवद्धजन सेवा कायजक्रिको
कायाजन्वय गने,
(च) गुनासो व्यवस्थापन प्रणालीको स्थापना गने,

7
 (छ) राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीको डडजाइन, ववकास र कायाजन्वयनको तनरीिण
गने ।

(आ) सञ्चार र समन्वय सभबन्िी

(क) सरोकारवालाहरुलाई आयोजनाका उद्दे श्यहरु बारे जानकारी ददई आयोजना सम्बन्धी सूचकहरु पररणािको
रुपरे खा एवं अनुगिन तथा िूल्यांकन योजना बिोजजि प्राप्त गररएको सुतनजश्चत गने;
(ख) सिग्र आयोजनाको कायाजन्वयनको व्यवस्थापनका साथै आयोजना संचालनको लाधग तनदेिक समिततको
तनदे िन बिोजजि ववकास साझेदारहरु तथा ववमिन्न तनकायहरुसुँग सिन्वय गने,
(ग) ववश्व बैँकसुँग आयोजनासम्बन्धी ववषयिा सम्पकज र सिन्वय गने,
(घ) आयोजनाको सूचना र संचार रणनीतत तयार गने ।

(इ) आगथयक प्रशासन सभवन्िी

(क) आयोजना कायाजन्वयनको लाधग आवश्यक पने सािग्रीहरू खररदका लाधग वववरण तयार गने,
(ख) खररद योजना तयार गने, स्वीकृत गने, खररद सम्बन्धी कक्रयाकलापहरु कायाजन्वयन गने र आवश्यकताका
आधारिा खररद योजना संिोधन गने,
(ग) आयोजनाको ववत्तीय व्यवस्थापन बजेट तनकािा सियिै िई सम्बजन्धत कोषिा जम्िा हुने‚ आयोजनाबाट
प्रचमलत कानुन अनुसार खचज गने‚ खचजको लेखाङ्कन तथा ववत्तीय वववरण तयार गरी प्रततवेदन गने र
लेखा परीिण गराउने,
(घ) स्थानीय तहबाट िएको खचज तथा प्रगतत एकककृत गरी आधथजक तथा कायाजन्वयन प्रततवेदन तयार गरी
ववश्व बैँकिा सोोधिनाज िाग गरी पठाउने;
(ङ) आयोजना सम्बद्ध खररद तथा ववत्तीय व्यवस्थापन सम्बन्धी कक्रयाकलापहरुका बारेिा स्थानीय तहलाई
िागजदिजन गने ।
(च) आयोजनाको कायाजन्वयन कायजहरु िन्त्रालयबाट स्वीकृत वातावरणीय तथा सािाजजक व्यवस्थापन खाका
(Environmental Management and Social Safeguard Framework) अनस
ु ार सञ्चालन िएको सुतनजश्चत
गने;

(ई) अनग
ु मन तथा मल्
ू यािंकन र प्रततवेदन सभबन्िी

(क) आयोजनाको प्रगतत िापन नततजा सूचकहरुको आधारिा प्रिावकारी अनुगिन तथा िूल्यांकन प्रणाली
स्थापना गने,
(ख) आयोजना ववकास उद्दे श्य अनुसारको पररणाि प्राप्त ियो िएन िनी अनुगिन गनज चौिामसक, वावषजक
अनुगिन तथा िल्
ू यांकन योजना र प्रगतत प्रततवेदनहरु तयार गने,
(ग) लािग्राहीलाई नगदिा पाररश्रमिक ववतरण हुने स्थानीय तहिा अनुगिनको प्रणाली तयार गने,
(घ) स्थानीय तहका लाधग अनग
ु िन र प्रततवेदनको ढाुँचा तयार गने,

8
 (ङ) रोजगार सेवा केन्रद्वारा कािको मिलमिलािा प्राप्त गने तामलि तथा जीवन उपयोगी सीप ववकास
तामलिको गण
ु स्तर जाुँच गने ढाुँचा तयार गने ;
(च) छनौटिा परे का ववद्यिान पूवाजधारहरुको ििजत, सम्िार तथा सध
ु ार कायजक्रिहरुको छनौटको आधार
सम्बन्धी व्यबस्थाको पररपालना िए निएको, अस्थायी रोजगारीको उपलब्धता लगायत आयोजनाको
कायाजन्वयनको सिग्र अनुगिन गने;
(छ) स्थानीय तहिा सञ्चामलत आयोजना अन्तगजतका कक्रयाकलाप र रोजगार सेवा केन्रको किजचारीहरुको अनग
ु िन
र सुपररवेिण गने;
(ज) रोजगार सेवा केन्रका किजचारीहरुको वावषजक कायज सम्पादन िल्
ू यांकनको लाधग आवश्यक व्यवस्था गने; र,
(झ) आवश्यतताअनस
ु ार थप अनुगिन तथा िूल्यांकन र प्रततवेदनसम्बन्धी कायजहरु गने ।

(उ) स्थानीय तहलाई सहयोग सभबन्िी

(क) स्थानीय तहलाई तनदे िन, प्राववधधक सहयोग र प्रमििण प्रदान गने,
(ख) स्थानीय तहिा प्राववधधक सहयोग र स्रोत सािग्री प्रदान गरी आयोजना कायाजन्वयन तनररिण गने;
(ग) स्थानीय तह, रोजगार सेवा केन्र र आयोजनाको कायाजन्वयनिा संलग्न अन्य सम्बजन्धत
सरोकारवालाहरुलाई आयोजनाका कम्पोनेनेन्ट र कायजक्रिहरु, राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीको
संचालन, खररदसम्बन्धी तनयि र ितजहरु, ववत्तीय व्यवस्थापन र सुरिण कायजहरु र अनुगिन तथा
प्रततवेदनको प्रकृया र ढाुँचासम्बन्धी अमििख
ु ीकरण र तामलि प्रदान गने; र,
(घ) आयोजना संचालन कायजववधध सम्बन्धिा अमििख
ु ीकरण गरी अयोजना सञ्चालन कायजववधध स्थानीय
तहिा पठाउने व्यबस्था गने ।

(ऊ) अन्य काययहरू

(क) आयोजनाद्वारा तनयुतत गररने रोजगार सेवा केन्रको किजचारीहरुको छनौटिा आवेदन प्रकक्रया सबै
स्थानीय तहहरुिा एउटै स्तरको हुने सुतनजश्चत गने;
(ख) रोजगार सेवा केन्रको किजचारीहरुको कायज सम्पादन िूल्यांकन प्रणाली तनिाजण गने र सो बिोजजि
वावषजक रुपिा िूल्यांकन गने व्यवस्था गने, सो िूल्यांकनका आधारिा रोजगार सेवा केन्रको
किजचारीहरूको करारको अवधध थप गनजका लाधग आधार प्रदान गने,
(ग) अल्पकालीन रोजगारी प्लस र रोजगारीको अवसरहरुको नतिांकन सिेतको आधारिा रोजगारी सेवा
कायजक्रिको कायाजन्वय र व्यवस्थापन सुतनजश्चत गने;
(घ) गुनासो व्यवस्थापन प्रणालीको स्थापना गने,
(ङ) राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीको डडजाइन, ववकास र कायाजन्वयनको तनरीिण
गने ।
(२) आयोजना िुरू िएको एक िदहनामित्र पररयोजना व्यवस्थापन इकाईको गठन गररने छ ।

११. प्रदे श आयोजना सिंयोजक (Provincial Project Coordinator): (१) प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि सञ्चालन तनदे मिकाको
दफा ४९ बिोजजिको प्रदेि स्तरीय रोजगार संयोजकले यस आयोजनाको प्रदे ि आयोजना संयोजककोरुपिा
दे हायको जजम्िेवारी वहन गनेछ:-

9
 (क) प्रदे िमित्रका सबै स्थानीय तहिा आयोजनासम्बन्धी कक्रयाकलापहरु कायाजन्वयन गनज प्रदे ि िन्त्रालय र
आयोजना व्यवस्थापन इकाईबीच सम्पकज व्यजततको रुपिा कायज गने, गराउने,

(ख) आयोजना व्यवस्थापन इकाईको अनरु ोधिा आयोजनासम्बन्धी अमििख

ु ीकरण, ििता तनिाजण र सञ्चार
कक्रयाकलापहरुिा संघ, प्रदे ि र स्थानीय सरकारहरुबीचको अन्तकक्रयाको सहजजकरण गने,

(ग) आयोजनाको अनुगिनबाट प्राप्त सुझावको आधारिा सिस्या सिाधानको लाधग सिन्वय गने, गराउने,

(घ) प्रदे िमित्रका स्थानीय तहका आयोजनाको कक्रयाकलापहरुिा सुरिा उपायहरूको पररपालनािा आवश्यकता
अनुसार सिन्वय गने ।

(२) प्रदे िस्तरिा आयोजना संयोजकलाई सहयोग गनज आवश्यकता अनुसार आयोजनाले सहायक किजचारी
तनयुतत गनज सतनेछ ।

१२. स्थानीय तह: (१) यस आयोजनाको कायाजन्वयनिा स्थानीय तहको िेत्रमित्र आयोजनाको कक्रयाकलापहरुको
सञ्चालन, व्यवस्थापन र तनयमित प्रततवेदन गने जजम्िेवारी हुने स्थानीय तहको हुनेछ ।

(२) यस्तो जजम्िेवारी तनवाजह गनज स्थानीय तहले दे हाय बिोजजिका कायजहरु गनुज पनेछ:

(अ) गाउँ काययपासलका वा नगर काययपासलका

(क) रोजगार सेवा केन्रिा आयोजनाको लाधग आवश्यक किजचारीको व्यवस्था गने ,

(ख) यस आयोजनाको लाधग वावषजक योजना तथा बजेट स्वीकृत गने,

(ग) आयोजनाको लाधग लािग्राहीहरुको छनौट तथा पररचालन गने ।

(आ) स्थानीय तनदे शक ससमतत

(क) बेरोजगार व्यजततको प्राथमिकता तनधाजरण गरी कायजपामलका सिि पेि गने,

(ख) आयोजनालाई स्थानीय तहिा िागजदिजन, आवधधक सिीिा र आवश्यकता अनुसार अन्य
कायजहरु गने गराउने ।

(३) स्थानीय तहको गाउुँ कायजपामलका वा नगर कायजपामलकाको कायाजलयले आयोजनाको

लाधग स्थानीय तह आधथजक प्रिासन तनयिावलीको अधीनिा रही रोजगार सेवा केन्रको सहयोगिा
आधथजक व्यवस्थापन, पूुँजीगत सािाग्रीको खररद तथा सरु िण एवि ् अनुगिन तथा िूल्याङ्कनसम्बन्धी
कक्रयाकलापको अततररतत दे हायका कक्रयाकलाप गनजु पनेछ:

(अ) सञ्चारका ववमिन्न कक्रयाकलापहरू गनुज पने,

(आ) रोजगारीिा संलग्न गराउनु पने ।

(क) आयोजनािा उपलव्ध हुने रोजगारीका अवसरका सम्बन्धिा जानकारी उपलव्ध गराउने,

10
 (ख) आयोजनाको प्रयोजनको लाधग बेरोजगार व्यजततहरुको छनौट र प्राथमिकीकरण तथा सो को
जानकारी सावजजतनकीकरण गनुज पने,

(ग) रोजगारीिा संलग्न हुने लािग्राहीलाई योजनाको जानकारी तथा अमििुखीकरण प्रदान गने,

(घ) तनयिानुसार आयोजनाका लािग्राहीलाई पाररश्रमिकको िुततानी गने।

(इ) आयोजनाले तोकेका सािद

ु ातयक पव
ू ाजधार ििजत सम्िार तथा सावजजतनक सम्पवत्तको सध
ु ारका िेत्रिा मसजजना
हुन सतने रोजगारीको पदहचान, आयोजना छनौट यस कायजववधधको पररच्छे द ४ र ५ बिोजजि गनुज पनेछ ।

(ई) यस कायजववधधको दफा ३३ बिोजजि रोजगार उपिोतता समिततको गठन गनजु पनेछ ।

(ई) रोजगार सेवा केन्रिा कायजरत आयोजनाको किजचारी तथा श्रमिकहरुको हाजजरी तथा िुततानीको वववरण
तयार गरी प्रिाखणत गनजु पनेछ ।

(उ) आयोजनािा कायजरत श्रमिकहरुको िुततानी यस कायजववधधको पररच्छे द ७ बिोजजि तनयमित िुततानी गनुज
पनेछ ।

(४) यस आयोजनाको कायाजन्वयनिा स्थानीय तहको कायजपामलका कायाजलयको वविेष जजम्िेवारी

दे हाय बिोजजि हुनछ
े :

(क) यस कायजववधधको पररच्छे द ५, ६, ७ र ८ िा उल्लेख िए बिोजजि अस्थायी रोजगारीको कायाजन्वयन तथा

व्यवस्थापन र प्रवधजनात्िक सेवाहरु संचालन गने,

(ख) रोजगार सेवा केन्रको लाधग आयोजनाले उपलब्ध गराउने रकिबाट िालसािान तथा उपकरणहरु खररद गने,

(ग) आयोजना तथा आयोजनाको कक्रयाकलापका सम्बन्धिा सम्बजन्धत सरोकारवालालाई अमििख

ु ीकरण तथा
प्रमििण संचालन गने,

(घ) आयोजना सम्बन्धी सञ्चार तथा पहुुँच कक्रयाकलाप संचालन गने,

(ङ) यस कायजववधधको पररच्छे द १३ बिोजजि आयोजनाको खचज, प्रगततको तनयमित प्रततवेदन उपलब्व्ध
गराउनु पनेछ ।

(च) िन्त्रालयको वातावरणीय तथा सािाजजक सरु िण व्यवस्थापन खाका अनस

ु ार यस कायजववधध बिोजजिको
सावजजतनक पव
ू ाजधार ििजत सम्िार आयोजनाहरुको सािाजजक तथा वातावरणीय ववश्लेषण गने ।

(छ) रोजगार सेवा केन्रका किजचारीहरुको पररचालन तथा सुपरीवेिण गने

(ज) गुनासो व्यवस्थापन प्रकक्रया संचालन गने

(झ) श्रमिकलाई नगदिा िुततानी गनुज पने वविेष अवस्थािा सो को तनणजय अमिलेख आयोजना व्यवस्थापन
इकाईलाई उपलव्ध गराउने ।

(इ) रोजगार सेवा केन्र: स्थानीय तहिा सञ्चालनरत रहेको रोजगार सेवा केन्रले बेरोजगार व्यजततको सच
ू ना
संकलन, अमिलेख तथा रोजगार दाताको सच
ू ना सम्प्रेषण लगायतको जजम्िेवारी दे हाय बिोजजि हुनेछ:

11
(क) स्थानीय तहमित्र रहेका बेरोजगार व्यजततको त्याङ्क सङ्कलन तथा ववश्लेषण गरी बेरोजगारको सूची
अद्यावधधक गने,

(ख) प्राप्त आवेदनहरुको आवश्यक जाुँचबुझ गरी अद्यावधधक अमिलेख राख्ने,

(ग) बेरोजगारी व्यजततहरुको अद्यावधधक अमिलेख नेपाल सरकारलाई उपलब्ध गराउने

(घ) रोजगार सेवा केन्रको कायजिेत्रमित्र रहेको रोजगारदाताहरुको अमिलेख अद्यावधधक राख्ने,

(ङ) सूचीकृत बेरोजगार व्यजततलाई पररचयपत्र ववतरण गने,

(च) स्थानीय तहमित्र उपलब्ध रोजगारीका अवसरहरुको पदहचान गरी सोको सच

ू ना प्रवाह गने,

(छ) स्थानीय तहमित्रको रोजगारीको सम्िाव्य जस्थतत ववश्लेषण गरी रोजगारीको त्याङ्क सङ्कलन गने, रोजगार
नतसाङ्कन गने तथा रोजगारीका अवसरको अमिलेखाङ्कन गने,

(ज) रोजगारदाताका लाधग श्रमिकको उपलब्धताको सम्िाव्यता जानकारी गराउने,

(झ) रोजगारदाताबाट िाग िए बिोजजि सूचीकृत बेरोजगार व्यजततलाई रोजगारीका लाधग काििा जान सूधचत गने,

(ञ) बेरोजगारहरुको ज्ञान, सीप, योग्यता, अनि

ु व र बजारको िागका आधारिा आवश्यक पने सीप ववकास तामलिको
पदहचान गरी सम्बजन्धत तामलि केन्रिा मसफाररस गने,

(ट) आफ्ना कािकारबाहीको बारे िा तनयमित रुपिा सम्बजन्धत गाउुँ कायजपामलका तथा नगर कायजपामलकािा
प्रततवेदन पेि गने,

(ठ) ऐन तथा तनयिावली बिोजजि आफूले गरे का कािकारबाहीको सम्बन्धिा िन्त्रालयले तोकेको ढाुँचािा
िन्त्रालय र प्रदेिको रोजगारी सम्बन्धी ववषय हेने िन्त्रालयिा िामसक रुपिा प्रततवेदन पठाउने,

(ड) आफ्नो कायजिेत्रमित्रबाट वैदेमिक रोजगारीिा जान चाहने व्यजततहरुका लाधग सुरक्षित आप्रवास सम्बन्धी सूचना
सम्प्रेषण गने,

(ढ) वैदेमिक रोजगार बोडजबाट उपलब्ध गराइने आधथजक सहायता ववतरण सम्बन्धी कायजिा सहयोग गने र बेरोजगार
पररवारलाई प्रदान गररने तनवाजह ित्ता ववतरण गने,

(ण) सम्बजन्धत स्थानीय तहिा रोजगारी तथा स्वरोजगारी सम्बन्धी कायज गने,

(त) अन्य सरकारी तनकाय वा त्यस्ता तनकायद्धारा सञ्चामलत कायजक्रिसुँग सिन्वय र सहकायज गने,

(थ) रोजगार सम्बन्धी अन्य सरोकारवालाहरुलाई सहयोग गने,

(द) न्यूनतत रोजगार पाएका, सीपिूलक तामलििा सहिागी िएका, तनजी िेत्रिा रोजगार पाएका र स्वरोजगारी
सम्बन्धी कक्रयाकलापिा संलग्न सूधचकृत बेरोजगार व्यजततहरुको अद्यावधधक त्यांक राख्ने,

(ध) सम्बजन्धत स्थानीय तहिा रोजगारी तथा स्वरोजगारी सम्बन्धी कायज गने,

(न) अन्य सरकारी तनकाय वा त्यस्ता तनकायद्धारा सञ्चामलत कायजक्रिसुँग सिन्वय र सहकायज गने ।

12
 (ई) वडा ससमतत: यस आयोजनाको कायाजन्वयनिा तनवाजधचत जनप्रतततनधध तथा वडा समिततको
जजम्िेवारी दे हाय बिोजजि हुनछ
े :

(क) बेरोजगारको आवेदनको वववरण छानववन गरी बेरोजगारको सच

ू ीिा दताजको लाधग मसफाररस गने,

(ख) श्रमिकको हाजजरीको छानववन गरी पाररश्रमिक िुततानीको लाधग कायजपामलकाको कायाजलयलाई
मसफाररस गने,

(ग) आयोजना तथा रोजगारीको सम्बन्धिा वडास्तरिा सूचनाको सम्प्रेषण गने ।

(उ) वडा कायायलय: यस आयोजनाको कायाजन्वयनिा पदहलो सम्पकज स्थानको रुपिा वडा कायाजलयको
जजम्िेवारी दे हाय बिोजजि हुनछ
े :

(क) बेरोजगारको आवेदन प्रकक्रयािा सहजजकरण,

(ख) प्राप्त आवेदनको छानववन गने र वडा समिततिा पेि गने,

(ग) उजुरी तथा गुनासो संकलन तथा व्यवस्थापन गने ।

१३. आयोजनाको लागग पदपूततय: (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा नेपाल सरकारको श्रोतबाट पदपूततज गनुज पने
पदहरुको व्यवस्था िन्त्रालयले गनेछ ।

(२) आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा आवश्यक पने आयोजनाको श्रोतबाट खदटने किजचारीहरुको ववकास
साझेदारको सहिततिा िन्त्रालयले खुल्ला प्रततस्पधाजबाट गनेछ ।

(३) उपदफा (२) को किजचारीहरु तनयुतत गदाज िन्त्रालयले छनौटको िापदण्ड तयार गरी योग्यता पुगेका
नेपाली नागररकबाट पदपूततज गररनेछ ।

(४) प्रदेिको सम्बजन्धत िन्त्रालयको योजना िहािाखा प्रिुखलाई आयोजनाको प्रदेिस्तरीय आयोजना
संयोजकको जजम्िेवारी तोककनेछ ।

(५) प्रदेिस्तरीय रोजगार संयोजकको कायज सञ्चालनका लाधग सहायक स्तरको किजचारी िाग िै
आएिा आयोजना तनदे िक समिततले तनणजय गरी तनयुजततको अजख्तयारी ददन सतनेछ ।

(६) स्थानीय तहिा रहने आयोजनाका किजचारीहरूको दरबन्दी दे हाय अनस

ु ारको हुनेछ:-

(क) दि हजार िन्दा बढी जनसंख्या िएको स्थानीय तहिा स्थानीय तहको छै टौ तह सरहको रोजगार
अधधकृत र दि हजार िन्दा कि जनसंख्या िएको स्थानीय तहिा स्थानीय सेवाको पाुँचौ तह सरहको
रोजगार सहायक रहनेछ ।

(ख) आयोजना सञ्चालन हुने सबै स्थानीय तहिा स्थानीय सेवाको पाुँचौ तह सरहको प्राववधधक सहायक
रहनेछ ।

(ग) आयोजना तनदे िक समिततले तनजश्चत स्थानीय तहिा स्थानीय सेवाको पाुँचौ तह सरहको युवा
सहजकताजको दरबन्दी रहने गरी तनणजय गनज सतनेछ ।

13
 (७) उपदफा (६) बिोजजिका दरबन्दीिा रहने किजचारीको छनौट तथा पदपूततजको लाधग मिफाररस गनज
दे हाय बिोजजि पदपूततज समितत गठन गततनेछः

(अ) सम्वजन्धत स्थानीय तहको प्रिुख प्रिासकीय अधधकृत -अध्यि

(आ) सम्वजन्धत स्थानीय तहले तोकेको ववषय ववज्ञ - सदस्य

(इ) सम्वजन्धत स्थानीय तहको िहािाखा∕िाखा प्रिख

ु -सदस्य सधचव

(८) उपदफा (७) बिोजजिका गदठत पदपूततज समिततले किजचारीको छनौट एवं मसफाररि रोजगार
संयोजकको पदपतू तज र सेवा सवु वधासम्बन्धी िापदण्ड, २०७६ को पररच्छे द ३ अनस
ु ारको प्रकक्रया पूरा गरी गनेछ।

(९) पदपूततज समिततले किजचारीको छनौट एवं मसफाररि गरे का उिेदवारलाई सम्बजन्धत स्थानीय तहले
करारिा तनयजु तत गरी तनजको कायजसम्पादन िल्
ू याङ्कनका आधारिा प्रत्येक आधथजक वषजिा नववकरण हुने
गरी आयोजना अवधधको लाधग रोजगार सेवा केन्रिा कािकाज गनज खटाउनु पनेछ ।

(१०) उपदफा (९) बिोजजि तनयुतत किजचारीको सेवा ितज र सुववधा रोजगार संयोजकको पदपूततज र
सेवा सुववधासम्बन्धी िापदण्ड, २०७६ को पररच्छे द ६ बिोजजि हुनेछ ।

(११) स्थानीय तहिा कायजरत रहने आयोजनाको किजचारीहरुको पदपूततज आयोजना लागू िएको ६
िदहना मित्र गररसतनु पनेछ।

१४. कायय सभपादन मूल्याङ्कन: (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाई, प्रदे ि सरकार तथा स्थानीय तहिा आयोजनाबाट
तनयुतत िएका करार सेवािा रहने किजचारीको कायजसम्पादन िूल्याङ्कन चौिामसक रुपिा गनुज पनेछ ।

(२) उपदफा (१) बिोजजिको कायज सम्पादनिा किजचारीको िूल्याङ्कन साठी प्रततित िन्दा कि िएिा
बढीिा १ पटकको लाधग सफाईको िौका ददनु पनेछ ।

(३) आयोजनाको किजचारीले ददइएको जजम्िेवारी सियिै, इिान्दारीपूवक

ज , प्रिावकारी ढङ्गले तनवाजह
नगरे िा वा तोककएको आचरण परू ा नगरेिा उपदफा (४) बिोजजि सेवाबाट हटाउन मसफाररस गनज सककनेछ ।

(४) उपदफा (२) बिोजजि सफाईको िौका ददंदा सिेत तनज किजचारीको कायज सम्पादन सन्तोषजनक
निएिा तथा उपदफा (३) अनस
ु ारको मसफाररस प्राप्त िएिा दे हाय अनस
ु ार तनणजय गराई सम्बजन्धत
किजचारीलाई सेवाबाट हटाउन सककनेछ :-

(क) आयोजना व्यवस्थापन इकाईका किजचारी - सधचवस्तर

(ख) प्रदे ििा तनयुतत किजचारी - प्रदे ि सधचवस्तर

(ग) स्थानीय तहिा तनयुतत किजचारी - गाउुँ पामलका अध्यि/नगरपामलका प्रिुख

पररच्छे द ३
रोजगार सेवा केन्रको सुदृढीकरण
१५. रोजगार सेवा केन्रको क्षमता असिबद्
ृ गि: आयोजनाले प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि सञ्चालन तनदे मिका, २०७५
को दफा ४४ को उपदफा (२) बिोजजि सञ्चालनिा रहेका कक्रयाकलापलाई थप सबल र प्रिावकारी बनाउन दे हाय

14
 बिोजजिका कायजहरु िाफजत स्थानीय तह िातहतका रोजगार सेवा केन्रहरूको सुदृढीकरण गनज सहयोग उपलब्ध
गराउनेछ :

(क) बेरोजगार व्यजततले प्राप्त गने सेवा र सुववधाका सम्बन्धिा सञ्चार तथा प्रचारप्रसार,

(ख) बेरोजगार व्यजततको आवेदन, प्राथमिकककरणिा तथा सूधचकरणिा सहयोग,

(ग) बेरोजगार व्यजततलाई रोजगारी तथा स्वरोजगारीिा संलग्न गराउन सहयोग,

(घ) पाररश्रमिक तथा तनवाजह ित्ताको ववतरण तथा ततनको तनरन्तर सध

ु ारका लाधग सहयोग,

(ङ) रोजगारी तथा स्वरोजगारीसंग सम्बजन्धत सच

ू नाहरुको संकलन, अद्यावधधक तथा सच
ू नाको सम्प्रेषण,

(च) रोजगार ववतनिय सेवाको सुदृढीकरण तथा िनोपराििजको सेवा, र

(छ) स्थानीय स्तरिा आवश्यक पने सिन्वय तथा सहकायज अमिबद्

ृ धधिा सहयोग ।

१६. थप जनशजक्तको व्यवस्था: (१) स्थानीय तहिा आयोजनाको कायाजन्वयनका लाधग प्रत्येक रोजगार सेवा केन्रिा
रोजगार संयोजकलाई सहयोग गनज अनस
ु ूची १ अनुसारको रोजगार सेवा केन्रिा थप दई
ु जना किजचारीको व्यवस्था
गररने छ र उनीहरूको तलब ित्ता लगायतको खचज आयोजनाबाट व्यहोररनेछ ।

(२) आयोजनाले कररब १५० स्थानीय तहिा िदहलालाई श्रि बजारिा प्रवेि गनज र श्रि बजारसम्बन्धी
जानकारी हामसल गनज िद्दत पुयाजउने 'Ready-to-work job clubs' को गठन र सहजीकरणिा सहयोग गने उद्दे श्यले
िदहलालाई लक्षित गरी उनीहरूलाई थप सेवाहरु प्रदान गनजको लाधग रोजगार सेवा केन्रिा त्यस्ता स्थानीय तहिा थप
एक किजचारी तनयुतत गरी सेवा प्राप्त गनज आवश्यक खचज व्यहोनज आधथजक सहयोग गनेछ ।

(३) रोजगार सेवा केन्रिा थप हुने जनिजततको काि,कतजव्य,जजम्िेवारी तथा योग्यता र अनुिव
अनुसूची ३ बिोजजि हुनेछ ।

(४) आयोजनाको ववत्तीय सम्झौतािा व्यवस्था िए बिोजजि आयोजना लागोू हुने मिततको ६
िदहनामित्र हरे क रोजगार सेवा केन्रिा कम्तीिा एक किजचारी सेवा करारिा मलनु पनेछ ।

१७. उपकरण तथा सामाग्री सहयोग: आयोजनाले वावषजक बजेट तथा कायजक्रििा सिावेि गरी रोजगार सेवा केन्र
तथा सोिा खदटने थप जनिजततको लाधग आवश्यक कम्प्यट
ु र, वप्रन्टर, स्तयानर लगायतको उपकरण तथा
कायाजलयको लाधग आवश्यक पने फतनजचरहरुको खररद गनेछ । स्थानीय तहिा आवश्यकता अनुसार सोलार
मसस्टि तथा सोको ििजत सिेतको प्रावधान आयोजनाले राख्न सतनेछ ।

१८. असिमूखखकरण तथा क्षमता असिबद्

ृ गि तासलम: आयोजनाले स्थानीय तह तथा रोजगार सेवा केन्रिा कायजरत
रहेका किजचारीलाई आयोजना र प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रिसुँग सम्बजन्धत ववषयिा अमििूखखकरण तथा
व्यावसातयक ििता अमिबद्
ृ धधका कक्रयाकलाप सञ्चालन गनेछ ।

१९. काययक्रम कायायन्वयन तथा प्रततवेदन तनमायणमा सहयोग: (१) आयोजनाबाट तनयुतत किजचारीले आयोजनाको
कायाजन्वयन तथा स्थानीय तहले पेि गनुज पने प्रततवेदन तयार गने कायजिा सहयोग गनेछन ् ।

(२) रोजगार संयोजक सिेत यस आयोजनाबाट तनयुतत िएका सबै किजचारीहरूले आफ्नो कायज र
सम्पूणज आयोजनाका कक्रयाकलाप सम्बन्धी प्रततवेदन स्थानीय तहको प्रिख
ु प्रिासकीय अधधकृतलाई बुझाउनुपनेछ।

15
 पररच्छे द ४
रोजगार प्रवियन प्रणाली र सेवाको सुदृढीकरण

२०. रोजगार प्रवियन प्रणाली र सेवाको सुदृढीकरण: आयोजनाले ववद्यिान न्यूनति रोजगार कायजक्रिलाई थप प्रिावकारी
बनाउन वविेष प्रकारका संचार अमियान संचालन गररने छ ।
२१. सञ्चार असियान: (१) आयोजनाले दफा १७ बिोजजिको लािग्राही छनौट तथा आयोजना/कायजक्रिको सम्बन्धिा
लक्षित वगजलाई जानकारी प्रदान गनज स्थानीय तहिा सञ्चार अमियान सञ्चालन गनेछ ।यसको लाधग आयोजनाले
सञ्चारको बह
ृ द् रणनीतत तथा कायजनीतत तजि
ुज ा गनेछ ।

(२) आयोजनाले सञ्चारको रणनीतत तथा कायजनीतत कायाजन्वयन तथा सञ्चारको अनग
ु िन तथा
िूल्याङ्कन गने कायज-ितज सदहत सञ्चार वविेषज्ञको तनयुजतत गनेछ ।

(३) आयोजनाको स्वीकृत रणनीतत तथा कायजनीतत अनस

ु ार स्थानीय तहले सञ्चारका कक्रयाकलापहरू
सञ्चालन गनुज पनेछ।

(४) स्थानीय तहले सरोकारवालालाई अमििूखखकरण तामलि तथा गाउुँ /वस्ती स्तरिा सािाजजक
पररचालन िाफजत कायजक्रको बारेिा जानकारी उपलब्ध गराउनेछ ।

(५) आयोजनाको सञ्चार रणनीतत तथा कायजनीततका आधारिा आयोजना व्यवस्थापन ईकाई/स्थानीय
तहले तनजश्चत कायज ितज तोकी सरकारी, सािुदातयक तथा तनजी िेत्रबाट सञ्चार तथा सािाजजक पररचालनको
सेवा खररद गनज सतनेछ ।

२२. लािग्राहीको छनौट प्रक्रक्रया: (१) रोजगारीको हकसम्बन्धी तनयिावली, २०७५ को तनयि ७ को उपतनयि (१)
अनुसार आगािी आधथजक वषजकोलाधग चैत्र िदहनािा सूधचकृत हुन प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि सञ्चालन
तनदे मिका, २०७५ को अनस
ु ूची १ अनुसारको ढाुँचािा बेरोजगार व्यजततले आफू स्थायी बसोवास गरे को स्थानीय
तहको वडा कायाजलयिा तनवेदन ददनु पनेछ ।

(२) बेरोजगार व्यजततले उपदफा (१) बिोजजिको तनवेदन सम्बजन्धत रोजगार सेवा केन्र िाफजत सिेत
पेि गनज सककनेछ । तर यस्ता तनवेदनहरु रोजगार सेवा केन्रले सम्बजन्धत वडा कायाजलयिा प्रिाखणकरणको
लाधग पठाउनु पनेछ ।

(३) वडा कायाजलयले तनवेदन तथा तनवेदनकताजले उल्लेख गरेको वववरणहरुको जाुँच गरी पण
ू ज तनवेदनहरु
बेरोजगारको सूधचिा दताजको लाधग मसफाररस सदहत बैसाखको ७ गते मित्र रोजगार सेवा केन्रिा पठाउनु पनेछ ।

(४) तनवेदकले तनवेदनिा अपण

ू ज वववरण िरेको या झुट्ठा वववरण पेि गरेको अवस्थािा सो तनवेदनहरुलाई
सावजजतनक सच
ू ना प्रकामित गरी १ हप्ता मित्र वववरण संसोधन गनज जानकारी ददनु पनेछ ।

(५) उपदफा (४) बिोजजिको सूचना प्रकािन िइ तनवेदनको वववरण संसोधन िई मसफाररस योग्य
िएको अवस्थािा प्रत्येक वषजको बैसाख तेश्रो हप्ता सम्ििा बेरोजगारको सूचीिा दताजको लाधग मसफाररस सदहत
रोजगार सेवा केन्रिा पठाउनु पनेछ ।

16
 (६) उपदफा (३) र (५) बिोजजि प्राप्त तनवेदनहरुको रोजगार सेवा केन्रले सूधचकरणको लाधग आवश्यक
िापदण्ड पररिण गरी बैसाख िदहनाको अजन्ति हप्ता मित्र रोजगारीको हकसम्बन्धी तनयिावलीको तनयि १४
बिोजजिको स्थानीय तनदेिक समितत सिि पेि गनेछ ।

(७) तनदेिक समिततले उपदफा (६) बिोजजि पेि िएको तनवेदनहरुलाई सूधचकरण गनज गाउुँ /नगर
कायजपामलकालाई मसफाररस गनेछ ।

(८) उपदफा (७) मसफाररस िै आएको तनवेदनहरु गाउुँ /नगर कायजपामलकाले जेरठ िदहनाको पदहलो हप्ता
मित्र सधू चकरणको लाधग तनणजय गरी बेरोजगार व्यजततहरुको वववरण सावजजतनक गने तथा बेरोजगारको संख्याको
वववरण प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रिलाई उपलब्ध गराउनु पनेछ ।

(९) उपदफा (८) कायजपामलकाबाट सधू चकृत बेरोजगार व्यजततको वववरण रोजगार सेवा केन्रले रोजगार
व्यवस्थापन सूचना प्रणालीिा प्रववरट गनुज पनेछ ।

२३. बेरोजगार व्यजक्तको प्राथसमक्रककरण: (१) बेरोजगारको प्राथमिकककरण बेरोजगार सूची तनधाजरण तथा
प्राथमिकककरण िागजदिजन, २०७६ बिोजजि गनुज पनेछ र सो को अनुसच
ू ी १ बिोजजि सच
ू ीकृत बेरोजगार व्यजततको
प्राथमिकताक्रि तनधाजरण गनुज पनेछ।

(२) उपदफा (१) बिोजजिको सच

ू ी रोजगार सेवा केन्र र सबै वडा कायाजलयको सूचना पाटीिा प्रकािन
गनुज पनेछ ।

(३) बेरोजगार व्यजततको सच

ू ी तथा योग्यताक्रिका सम्बन्धिा कुनै उजुरी तथा गुनासो िएिा दफा ६३
अनुसारको प्रकक्रया गरी उजुरी/गुनासो दताज गनज सककनेछ ।

२४. आयोजनामा रोजगारी: (१) प्रत्येक स्थानीय तहबाट दफा २३ को उपदफा (१) अनुसारको प्राथमिकककरणको
सूचीिा रहेका पदहलो ४० जनालाई आयोजनाले सावजजतनक पूवाजधार ििजत, संिार तथा सावजजतनक सम्पवत्तको
सध
ु ार वा तोककए बिोजजिका सावजजतनक सेवा प्रवाह गनजको लाधग कािका लाधग पाररश्रमिकिा आधाररत ढाुँचािा
रोजगारीिा संलग्न गराउन छनौट गनेछ ।

(२) उपदफा (१) बिोजजिको प्राथमिकककरणको सच

ू ीका बेरोजगार व्यजततहरु कािका लाधग पाररश्रमिकिा
आधाररत रोजगारीिा संलग्न हुन सूधचकृत बेरोजगारले कािका लाधग पाररश्रमिकिा संलग्न हुन चाहेको तथा
न्यूनति काि गनज सतने िारीररक अवस्था िएको हुनु पनेछ ।

(३) उपदफा (२) बिोजजि स्थानीय तहबाट आवश्यक संख्यािा लािग्राहीको छनौट हुन नसकेको
अवस्थािा पदहलो ४० जना पतछको प्राथमिकताक्रििा रहेका सूधचकृत व्यजततहरू िध्येबाट छनौट गररनेछ ।

२५. रोजगारीको लागग ववशेष व्यवस्था: (१) दफा २१ को उपदफा (२) बिोजजि लािग्राहीको छनौट गदाज
प्राथमिकककरणिा िारीररक रुपिा आंमिक अितत र गिजवती िदहला िएिा िारीररक अवस्था तथा अिततता
हेरी तनजलाई रोजगारीिा संलग्न गराउन वा वविेष रोजगारी मसजजना गने कृयाकलाप संचालन गनज सककनेछ ।

(२) उपदफा (१) बिोजजि रोजगारीिा संलग्न गराउन नसककएको अवस्थािा तनदे मिकाको दफा ८६
अनुसार स्थानीय तहले तनवाजह ित्ताको मिफाररस गनुज पनेछ ।

17
२६. रोजगारीमा छनौटको जानकारी: (१) आयोजनाले उपलब्ध गराउने रोजगारीिा संलग्न गराउने व्यजततको वववरण
रोजगार सेवा केन्र तथा सम्बजन्धत वडा कायाजलयिा सूचना प्रकािन गनेछ ।

(२) छनौट िएका व्यजततलाई रोजगार सेवा केन्र र वडा कायाजलयले व्यजततगत तवरले या फोन िाफजत
जानकारी ददनु पनेछ ।

२७. रोजगारीमा सिंलग्न गराउन पव

ू य तयारी: (१) आयोजनाले छनौट िएका लािग्राहीले रोजगार सेवा केन्रिा
तोककएको सियिा सम्पकज राख्नु पनेछ ।

(२) रोजगार सेवा केन्रले लािग्राहीको अतनवायज बैङ्क खाता िएको सतु नजश्चतता गनजु पनेछ ।

(३) लािग्राहीको बैङ्क खाता निएको अवस्थािा रोजगार सेवा केन्रले बैङ्क खाता खोल्न सहजजकरण
गनजु पनेछ । ।

(४) रोजगार सेवा केन्रले लािग्राहीको बैङ्क खाताको वववरण रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीिा
प्रववरट गनुज पनेछ ।

(५) रोजगारीिा संलग्न गराउन पूवज रोजगार सेवा केन्रले तनदे मिकाको दफा ५८ अनुसार दे हायका
ववषयिा अमििूखखकरणको तामलि ददने व्यवस्था गनुज पनेछ:-

(क) आयोजना तथा प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रिको उद्दे श्य र प्रकृतत,

(ख) सम्बजन्धत आयोजनाको पररचय तथा कायज,

(ग) कािको जजम्िेवारी र कायजसम्पादन गने ववधध वा तररका,

(घ) हाजजरी, पाररश्रमिक तथा अन्य सेवा सुववधा,

(ङ) कायजस्थल जोखखि र कायजस्थल सरु िाका आधारिूत ववषयहरु,

(च) प्राथमिक स्वास््यसुँग सम्बजन्धत ववषयहरु र प्राथमिक उपचारका ववषयहरु,

(छ) कायजस्थलिा दहंसा, आचरण र अनि

ु ासनसम्बन्धी ववषय, र

(ज) कािको प्रकृतत र स्थान वविेषको आधारिा आवश्यक हुने अन्य ववषयहरु,

पररच्छे द ५
रोजगारी ससजयनाका क्षेर तथा सञ्चालन ववगि

२८. रोजगारीको अवगि: (१) छनौट िएका लािग्राहीलाई आयोजनाको आधथजक सहायोगिा कािका लाधग पाररश्रमिकिा
आधाररत न्यूनति रोजगारीिा १०० ददन अवधधको र पररच्छे द -६ बिोजजि ५० ददन अवधधको रोजगारिूलक सीप
ववकास गरी कूल १५० ददन अवधधको रोजगारी उपलव्ध हुनेछ ।

(२) आयोजना सञ्चालनको प्रथि वषजको हकिा कूल रोजगारी ददन आयोजनाले तनधाजरण गरे बिोजजि
हुनेछ ।

18
२९. आयोजनाको ढाँचा: (१) आयोजनाका लािग्राहीहरूलाई रोजगारीिा संलग्न गराउन दे हाय बिोजजिको िेत्रिा
सावजजतनक पव
ू ाजधार ििजत, सम्िार तथा सुधारसम्बन्धी आयोजना सञ्चालन गनज सककनेछ :

(क) सडक ििजत सम्िार:-

• स्थानीय तह मित्रका बस्ती, स्वास््य चौकी, ववद्यालय, आधथजक केन्र तथा पयजटकीय स्थल
जोड्ने सडक ििजत सम्िार,
• राजरिय तथा प्रादे मिक सडकबाट गाउुँ वा नगर जोड्ने सडकको ििजत सम्िार ।

(ख) कृवष तथा मसंचाई:-

• मसंचाई कुलो तथा पैनीको ििजत सम्िार,

• पोखरी तथा पानीको िूल संरिण एवि ् ििजत सम्िार,
• कृवष तथा पिप
ु न्छीजन्य उत्पादनको िण्डारण तथा ववक्री ववतरणका लाधग आवश्यक पने
िण्डार गह
ृ , िीत िण्डार, हाट बजार तथा तरकारी तथा फलफूल संकलन तथा बबक्री केन्रको
ििजत सम्िार ।

(ग) ग्रामिण खानेपानी:-

• खानेपानी आयोजनाहरुको ििजत सम्िार ।

(घ) स्वास््य तथा सरसफाई:-

• सरकारी अस्पताल, स्वास््य चौकी/केन्र र प्रसुतत गह

ृ को ििजत सम्िार,
• सावजजतनक िौचालयको ििजत,
• फोहोर व्यवस्थापनका पूवाजधारको ििजत सम्िार ।

(घ) मििा:-

• सरकारी ववद्यालय िवन, सावजजतनक पुस्तकालय तथा ववद्यालय पररसरिा िौचालय,

खानेपानीको धारा, खेल िैदानको ििजत सम्िार ।

(ङ) वन तथा जलाधार संरिण:-

• फलफुलको ववरुवा रोपण, वि

ृ ारोपण तथा वन जङ्गल संरिण,
• पदहरो तथा वाढी तनयन्त्रण तथा सो को पूवाजधारको ििजत,
• साना बाुँधको ििजत सम्िार ।

(च) पयजटन:-

• पदिागज, पयजटकीय िेत्र तथा सावजजतनक स्थलहरुको ििजत,

(२) आयोजनाबाट दे हायका सावजजतनक सेवाका कायजहरु सिेत कायाजन्वयन गनज सककनेछ:

(क) बालबामलका तथा जेरठ नागररक स्याहारसम्बन्धी सेवा,

(ख) खेलकुद कक्रयाकलापसम्बन्धी सेवा,

19
 (ग) बालबामलकाको प्रारजम्िक मििासम्बन्धी सेवा,

(घ) स्थानीय तहिा गररने ववमिन्न अमियान तथा सचेतनाका कक्रयाकलापहरू ।

(३) आयोजनाको ववत्तीय श्रोतबाट दे हायका कक्रयाकलापहरु कायाजन्वयन गनज सककनेछैन:-

(क) उपदफा (१) र (२) िा उल्लेख गररएको िन्दा फरक ढाुँचाको तथा स्थानीय तहको वावषजक नीतत तथा
कायजक्रििा सिावेि निएका आयोजना,

(ख) िूमि अधधग्रहण तथा पुनवाजस आवश्यक पने आयोजना,

(ग) परु ाताजत्वक िहत्वका सम्पदालाई नकारात्िक प्रिाव पाने आयोजना,

(घ) संरक्षित िेत्र तथा वातावरणीय जोखखिा रहेका आयोजना,

(ङ) िस्
ु खलन हुन सतने, जैववक ववववधतािा ह्रास ल्याउने, खानेपानीको गण
ु स्तर तथा पररिाणलाई घटाउने
तथा वातावरणलाई नकारात्िक प्रिाव पाने आयोजना,

(च) िानव स्वास््यिा प्रततकूल प्रिाव पाने वा जोखखि मसजजना गने, र

(छ) यस कायजववधधको पररच्छे द १५ बिोजजिको वातावरणीय तथा सािाजजक व्यवस्थापन खाकाले

कायाजन्वयन योग्य नरहेको िनी तनतयोल गरेका आयोजना ।

३०. आयोजनाको तजम

ुय ा: (१) स्थानीय तहले स्थानीय तहको वावषजक योजना तथा वजेट तजुजिा ददग्दिजन, २०७४ को
प्रकक्रया अवलम्वन गरी यस आयोजनाको लाधग रोजगार आयोजनाहरूको तजुजिा गनुज पनेछ ।

(२) रोजगार सेवा केन्रले यस आयोजना िाफजत कायाजन्वयन गररने आयोजनाको ढाुँचा तथा प्रकृततका
सम्बन्धिा वडा समिततलाइ अमििुखीकरण ददनु पनेछ ।

(३) रोजगार सेवा केन्रले यस आयोजना िाफजत कायाजन्वयन गररने आयोजनाहरुको छनौटका लाधग
वडा समिततिा आवश्यक िूमिका तनवाजह गनुज पनेछ ।

(४) वडा समिततबाट प्राप्त रोजगार आयोजनाहरु यस आयोजनाको िापदण्ड परु ा गरे को सतु नजश्चत गरी
सोको सच
ू ी स्थानीय तनदे िक समितत िाफजत गाउुँ /नगर कायजपामलकािा स्वीकृततको लाधग पेि गनुज पनेछ ।

३१. आयोजनाको स्वीकृतत: स्थानीय तहले दे हायको आधारिा आयोजनाहरु छनौट गरी वावषजक नीतत तथा
कायजक्रििा सिावेि गरी स्वीकृतत िएको हुनु पनेछ:-

(क) आयोजना श्रि प्रधान हुनु पने,

(ख) सािाजजक र आधथजक उन्नततिा सघाउ पुयाजउने,

(ग) लािग्राहीहरूको लाधग सािान्यतः एक घण्टाको पैदल दरू ी िन्दा कि सियिा पग्ु न सककने कायजस्थल
िएको आयोजना ।

३२. रोजगारीमा खटाउने: (१) स्थानीय तहले वावषजक नीतत तथा कायजक्रििा सिावेि िएका आयोजनािा यस
आयोजनाको लाधग छनौट िएका सूधचकृत बेरोजगारहरूलाई रोजगारीिा खटाउनु पनेछ ।

20
 (२) स्थानीय तहले उपदफा (१) बिोजजि रोजगारीिा खटाउनु पूवज तनदे मिकाको अनुसच
ू ी २ बिोजजिको
लािग्राही पररचय पत्र उपलव्ध गराउनु पनेछ । साथै यस कायजववधधको बिोजजि लािग्राहीको बैंङ्क खाता खोल्नको
लाधग सहयोग गने र अमििूखखकरण तामलि सिेत प्रदान गनुज पनेछ ।

३३. रोजगार उपिोक्ता ससमततसभबन्िी व्यवस्था: (१) स्थानीय तहले कािका लाधग पाररश्रमिकिा आधाररत सािुदातयक
आयोजना (सञ्चालन तथा व्यवस्थापन) कायजववधध, २०७६ को दफा १२ बिोजजि रु. एक लाख िन्दा बढी लागतको
आयोजना सञ्चालन गनज सम्बजन्धत आयोजनािा खटाइएका लािग्राहीहरूिध्येबाट एक जना अध्यि, एक जना
सधचव र एक जना कोषाध्यि सदहत सात सदस्यीय रोजगार उपिोतता समिततको गठन गनजु पनेछ ।

(२) समिततको काि कतजव्य र जजम्िेवारी सोही कायजववधधको दफा १३ बिोजजि हुनेछ ।

३४. काययस्थल सरु क्षा सभबन्िी व्यवस्था: यस आयोजना अन्तगजतका रोजगार आयोजनाहरुिा खटाईएका श्रमिकहरूको
बीिा तथा कायजस्थल सुरिा तनदे मिकाको दफा ८७ अनुसार हुनेछ ।

३५. पाररश्रसमक तनिायरण: यस आयोजनाको कायजरत लािग्राहीको पाररश्रमिक तनदे मिकाको दफा २७ को उपदफा (१)
बिोजजि नेपाल सरकारले तोकेको न्यूनति ज्याला वा स्थानीय तहले तनधाजरण गरेको ज्यालाको दररे टिध्ये
जुन बढी हुन्छ सोही दर कायि हुनेछ ।

पररच्छे द ६
सीप ववकास र क्षमता असिवद्
ृ गि

३६. सीपमल
ू क तासलम: (१) आयोजनाले लािग्राहीहरूको रोजगारयोग्य ििता ववकासका लाधग १० ददनसम्िको जीवन
उपयोगी सीप ववकास र ४० ददनसम्िको कायजस्थलिा आधाररत सीप ववकास तामलि (On-The-Job Training ) गरी
कूल ५० ददनसम्िको सीप ववकाससम्बन्धी कक्रयाकलाप सञ्चालन गनेछ ।

(२) आयोजना सञ्चालनको पदहलो वषजको हकिा सीप ववकासको कक्रयाकलाप आंमिकरुपिा तनजश्चत
स्थानीय तह वा आयोजनाले तोके बिोजजिको कायजददन हुने गरी व्यवस्था गनज सककने छ।

३७. लक्षक्षत समूह र तासलमको पाठ्यक्रम: (१) सीप ववकासको लाधग लक्षित सिूह यस आयोजनाको लाधग प्रधानिन्त्री
रोजगार कायजक्रि संचालन तनदे मिक, २०७५ बिोजजि छनौट िई प्राथमिकताक्रििा परे का सूधचकृत बेरोजगार
व्यजततहरु हुनेछन ् ।

(२) जीवन उपयोगी सीप ववकास र कायजस्थलिा आधाररत सीप ववकास तामलिसम्बन्धी िोड्यल
ु को
तनिाजण आयोजना व्यवस्थापन ईकाईले गनेछ ।

(३) उपदफा (२) बिोजजिको िोड्यल

ु िा आधाररत िई स्थानीय तहले जीवन उपयोगी सीप ववकास र
कायजस्थलिा आधाररत सीप ववकास तामलि संचालन गदाज आफ्नो िेत्र मित्र रहेका सरकारी, तनजी िेत्र तथा
गैरसरकारी संस्थाहरुसुँग सहकायज गनज सतनेछ ।

(४) सीप ववकासको िोड्यल

ु को चयन सम्बजन्धत स्थानीय तहमित्रका पव
ू ाजधार ििजत वा स्थानीय तहको
पूवाजधार ववकास आयोजना वा सरकारी सेवा प्रवाहको लाधग नेपाल सरकारले तोकेको प्राथमिकता अनुसारको हुनु
पनेछ ।

21
 (५) पाठ्यक्रि तनिााँण गदाज स्थानीय तहका पूवाजधार ििजत सम्िार तथा सध
ु ारका लाधग उपयुतत हुने
दे हायका सम्िाववत तामलिका ववषयहरु सिावेि हुनु पनेछ:

(क) सडक ििजत तथा सम्िार,

(ख) मसकिी तथा डकिी,

(ग) प्लम्बर,

(घ) इलेजतिमसयन, र

(ङ) आयोजनाले तोकेको ििजत सम्िार तथा सध

ु ारका लाधग उपयत
ु त अन्य तामलि ।

(६) सीपिूलक तामलिले स्थानीय तहको आवश्कयता तथा तामलि पश्चात श्रि बजारिा उपलब्ध हुने
रोजगारी वा स्वरोजगारीिा संलग्न हुन सतने ििता ववकास गने पििा ध्यान ददनु पनेछ ।

(७) तामलिको पाठ्यक्रि प्राववधधक ज्ञान र सीप तथा व्यवहाररक पि दव

ु ै सिेट्ने गरी व्यावसातयक
तथा सीपिूलक तामलि प्रततरठानले तनधाजरण गरेको िापदण्ड बिोजजिको हुनु पनेछ ।तर कायजस्थलिा आधाररत
सीप ववकस तामलिको अवधध अधधकति ४० ददनसम्िको लाधग हुनेछ ।

३८. जीवन उपयोगी सीप तासलम सभबन्िी प्राविान: (१) आयोजनाले कायजस्थलिा आधाररत तामलिको अततररतत
छनौट िएका लािग्राहीहरूलाई दे हाय बिोजजिको १० ददनसम्िको जीवन उपयोगी तामलि पतन उपलब्ध गराउने
छ:-

(क) रचनात्िक तथा सिस्याको सिाधानका लाधग तनणजय गने ििताको ववकास,

(ख) प्रिावकारी सञ्चार, सािुदहक कायज सम्पादन, सुिधुर सम्बन्ध ववस्तार तथा द्वन्द्व सिाधान,

(ग) जागरुकता, आत्िसम्िान, ववचारको सम्प्रेषण तथा तनाव व्यवस्थापन सम्बन्धी सचेतना,

(घ) यौन तथा प्रजनन ्, पररवार तनयोजन, िदहला दहंसा तथा सािाजजक व्यवहार लगायत िदहला सिजततकरण,

(ङ) ववत्तीय सािरता,

(च) श्रि बजारसम्बन्धी आधारिूत जानकारी तथा सोको लाधग आवश्यक आचरण,

(ङ) व्यावसातयक स्वास््य तथा सरु िा, श्रमिकको अधधकार, श्रि कानन
ु ।

(२) आयोजनाले जीवन उपयोगी तामलिका ववषय तथा सोको उपयोधगताको सम्बन्धिा वावषजक सिीिा
गरी आवश्यक पन
ु रावलोकन गनज सतनेछ ।

३९. तासलम प्रस्ताव गनुय पने: (१) स्थानीय तहले प्रत्येक वषज वावषजक कायजक्रि तथा बजेटिा रहेका सीप ववकाससंग
सम्बजन्धत कायजक्रिको वववरण आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा पठाउनु पनेछ ।

(२) आयोजना कायाजन्वयन इकाईले उपदफा (१) बिोजजिको वववरणलाई एकककृत गरी वावषजक
कायजयोजनािा सिावेि गनेछ ।

22
४०. तासलम प्रदायक सिंस्था: िन्त्रालयले यस आयोजना अन्तगजतका जुनसुकै तामलि सञ्चालन गदाज व्यावसातयक
तथा सीप ववकास तामलि प्रततरठान, नेपाल सरकार, प्रदे ि सरकार र स्थानीय तहका ववद्यिान तामलि प्रदान गने
तनकायिाफजत वा आवश्यकता अनुसार तनजी तामलि प्रदायक संस्थािाफजत सञ्चालन गनज गराउन सतनेछ ।

४१. वाह्य करार गनय सक्ने: आयोजनाले यस पररच्छे द अन्तगजतका सीप ववकासको आवश्यकताको अध्ययन गनज,
पाठ्यक्रि तयार गनज, तामलि प्रदान गनज तथा तामलिको अनग
ु िन तथा प्रिावकारीताको सिीिा एवंि िल्
ू याङ्कन
गनज व्यजतत वा संस्थालाई करार गरी सेवा मलन सतनेछ।

४२. सेवा प्रदायकको सेवा खररद गनय प्रकृया: (१) स्वीकृत वावषजक कायजयोजना अनस
ु ार तामलि सञ्चालनको लाधग
आयोजना कायाजन्वयन इकाईले दे हायको वववरण सिेदटएको कायजितज तयार गनुज पनेछ:-

(क) तामलििा प्रदान गररने प्राववधधक ज्ञान र व्यवहाररक पि, स्वीकृत िापदण्ड बिोजजिको पाठ्यक्रि, श्रि
बजारको िाग अनुसारको ववषयवस्तु, वा सरकारले प्राथमिकतािा राखेको ववषयवस्तु तथा तथा सो
सम्बन्धिा अमििुखीकरण सदहतको व्यवस्था,

(ख) प्रमििण ववधध, प्रमििणको तामलका, तामलि स्थान तथा सिन्वय गनुज पने तनकायहरूको वववरण,

(ग) कायजस्थलिा आधाररत तामलिको अवधध तथा लागत,

(घ) गुणस्तर िापन र अनुगिन तथा िूल्याङ्कन, र

(ङ) रोजगार व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणाली िाफजत वववरण अद्यावधधक गने सम्बन्धी स्परट खाका ।

(२) सेवा खररदका लाधग तोककएको ितजको अधधनिा रही आयोजना कायाजन्वयन इकाई वा स्थानीय
तहले खररद तनयिावली, २०६४ को अधधनिा रही प्रस्ताव आह्वान गनुज पनेछ ।

(३) आयोजनाको खररद समिततले प्राववधधक िूल्याङ्कनको ववश्लेषण गरी उत्कृरट प्रस्तावलाई आधथजक
प्रस्ताव पेि गनज अनुरोध गनुज पनेछ । यस्तो प्रस्ताव पेि गदाज तनदे मिकाले तोके बिोजजि प्रमििाथीलाइ उपलव्ध
गराउनु पने न्यन
ू ति ज्यालाको रकि सिेत उल्लेख गनजु पनेछ ।

(४) उपदफा (३) प्राप्त प्रस्तावहरुको आधारिा न्यूनति रकि कवोल गने प्रस्तावलाई आयोजनाले करार
गरी सेवा खररद गनेछ ।

(५) आयोजनाले तामलिसम्बन्धी सेवा खररद गदाज एकककृत वा छुट्टाछुट्टै रुपिा सेवा खररद गनज
सतनेछ ।

४३. काययस्थलमा आिाररत तासलमको सञ्चालन: (१) सेवा प्रदायकले करार सम्झौता बिोजजि सम्बजन्धत रोजगार
सेवा केन्रसंग देहायका ववषयिा सिन्वय गरी कायजसञ्चालन गनुज पनेछ :-

(क) लािग्राहीको संख्या तथा सिह

ू को तनिाजण,

(ख) तामलि सञ्चालन हुने स्थान तथा आयोजना,

(ग) प्रमििणको सिय र तामलका, र

(घ) रोजगार सेवा केन्रलाई प्रततवेदन पेि गने सिय,

23
 (२) सेवा प्रदायकले लािग्राहीलाई पूवाजधार ििजत तथा स्तरोन्नततका ववषयिा तामलि ददनु पनेछ ।

(३) सेवा प्रदायकले रोजगार सेवा केन्र तथा आयोजना व्यवस्थापन इकाईलाई तनयमित प्रततवेदन पेि
गनुज पनेछ ।

(४) सेवा प्रदायकले पेि गरे को तामलििा सहिागी सेवाग्राहीको हाजजरीको आघारिा सम्बजन्धत स्थानीय
तहले तनयिानस
ु ार लािग्राहीलाई तनयमितरुपिा ज्यालाको ित
ु तानी गनजु पनेछ

(५) रोजगार सेवा केन्रले लािग्राहीको वववरण रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणालीिा प्रववरट गनुज पनेछ।

(६) रोजगार सेवा केन्रले तामलि सञ्चालन तथा सोको गण

ु स्तरको तनररिण गरी आयोजना व्यवस्थापन
इकाईलाई प्रततवेदन पेि गनुज पनेछ ।

४४. जीवन उपयोगी तासलमको सञ्चालन: (१) सेवा प्रदायकले करार सम्झौता बिोजजि सम्बजन्धत रोजगार सेवा
केन्रसंग दे हायका ववषयिा सिन्वय गरी कायजसञ्चालन गनुज पनेछ :-

(क) लािग्राहीको संख्या तथा सिह

ू को तनिाजण,

(ख) तामलि सञ्चालन हुने स्थान तथा आयोजना,

(ग) प्रमििणको सिय र तामलका, र

(घ) रोजगार सेवा केन्रलाई प्रततवेदन पेि गने सियतामलका,

(२) सेवा प्रदायकले जीवन उपयोगी तामलिको ववषयवस्तु बजारको िाग अनुसार तथा सरकारले
प्राथमिकतािा राखेका ववषयवस्तु सिेतलाई सिेटेर तामलि प्रदान गनुज पनेछ ।

(३) सेवा प्रदायकले रोजगार सेवा केन्र तथा आयोजना व्यवस्थापन इकाईलाई तनयमित प्रततवेदन पेि
गनुज पनेछ ।

(४) सेवा प्रदायकले पेि गरेको तामलििा सहिागी सेवाग्राहीको हाजजरीको आधारिा सम्बजन्धत स्थानीय
तहले तनयिानस
ु ार लािग्राहीलाई तनयमितरुपिा ज्यालाको ित
ु तानी गनजु पनेछ

(५) रोजगार सेवा केन्रले लािग्राहीको वववरण रोजगार व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणालीिा प्रववरट गनुज
पनेछ ।

(६) रोजगार सेवा केन्रले तामलि सञ्चालन तथा सो को गुणस्तरको तनररिण गरी आयोजना
व्यवस्थापन इकाईलाई प्रततवेदन पेि गनुज पनेछ ।

पररच्छे द ७
लािग्राहीलाई ज्याला िक्
ु तानी

४५. ज्यालाको िक्

ु तानी: (१) यस आयोजना अन्तगजत पररच्छे द ४ बिोजजि छनौट िई अस्थायी रोजगारीिा संलग्न
हुने लािग्राहीको ज्याला िुततानी िामसकरुपिा गनुज पनेछ ।

(२) ज्याला ित
ु तानी दे हाय बिोजजि गनजु पनेछ:-

24
 (क) रोजगार उपिोतता समिततले कािको लाधग पाररश्रमिकिा आधाररत सािुदातयक आयोजना (सञ्चालन
तथा व्यवस्थापन) कायजववधध, २०७६ को अनुसच
ू ी ३ बिोजजिको ढाुँचािा काििा खदटएका श्रमिकको
हाजजरीको अमिलेख राख्नु पनेछ ।

(ख) हाजजरीको अमिलेख वडा समिततिा पुनरावलोकनको लाधग पेि गनुज पनेछ ।

(ग) वडा समिततले कायज प्रगततको आधारिा लािग्राहीको हाजजरीको आवश्यक पन

ु रावलोकन गरी ित
ु तानीको
रोजगार सेवा केन्रलाई मिफाररस गनुज पनेछ ।

(घ) रोजगार सेवा केन्रले ित

ु तानीको लाधग प्राप्त मिफाररसको चेकजाुँच गरी व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीिा
प्रववरट गरी िुततानीको मिफारीस गाउुँ /नगर कायजपामलको कायाजलयिा पेि गनेछ ।

(ङ) कायजपामलकाको कायाजलयले प्रचमलत आधथजक प्रिासनसम्बन्धी कानन

ू ी प्रकक्रया पय
ु ाजएर ित
ु तानीको
स्वीकृत गनुज पनेछ

४६. बैङ्क खाता मार्यत िुक्तानी गनुय पने: (१) यस आयोजना अन्तगजत हुने सबै प्रकारका ज्यालाको िुततानी
लािग्राहीको बैंङ्क खाता िाफजत गनुज पनेछ ।

(२) स्थानीय तहले लािग्राहीको वववरण तथा खाता नंबर सदहत िुततानीको वववरण बैङ्कलाई उपलब्ध
गराउनु पनेछ ।

(३) बैङ्कले सो िुततानीलाई सम्बजन्धत लािग्राहीको खातािा जम्िा गरी सो को वववरण स्थानीय
तहलाई पठाउनु पनेछ ।

(४) स्थानीय तहिा बैङ्क निएको वा अन्य वविेष अवस्थािा उपदफा (१) बिोजजि बैंक िाफजत
िुततानी ददन नसककएको अवस्थािा सम्बजन्धत स्थानीय तहले सो को ब्यहोरा तनणजय गराइ दे हायको प्रककया
अवलम्बन गरी नगदिै ज्यालाको िुततानी गनज सककनेछ:

(क) स्थानीय तहले ज्याला वापतको ित

ु तानी रोजगार उपिोतता समिततको खातािा ित
ु तानी उपलव्ध
गराउने ।

(ख) रोजगार उपिोतता समिततले तनणजय गराई चेकिा हस्तािर गने सदस्यहरूले बैङ्किा रहेको खाताबाट
रकि तनकाल्नु पनेछ । रकि तनकाल्ने तथा सो रकिको सुरिा गने काििा समिततका अन्य सदस्यहरूले
सिेत सहयोग गनजु पनेछ ।

(ग) रोजगार उपिोतता समिततले ज्याला िुततानी हुने ददन र सियसम्बन्धी सूचना सबै लािग्राहीलाई
उपलब्ध गराउनु पनेछ ।

(घ) रोजगार उपिोतता समिततले वडा समिततको कजम्तिा एक जना सदस्यको रोवहरिा ज्यालाको
िुततानी गरी िुततानीको वववरण रोजगार सेवा केन्रलाई उपलब्ध गराउनु पनेछ ।

४७. िुक्तानीको वववरणको हहसाब समलान: (१) स्थानीय तहले सबै प्रकारको िुततानीको रकि, श्रमिकको हाजजरी
तथा श्रमिकको खातािा िएको िुततानीको दहसाब मिलान िामसक रुपिा गनुज पनेछ ।

(२) स्थानीय तहले यस आयोजनाको सवै खचजहरुको वववरणहरुको दहसाब मिलान गरी िामसक
प्रततवेदन रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणालीिा प्रववरट गनुज पनेछ ।
25
 (3) रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली ववकास िए पतछ लािग्राहीले कूल काि गरे को ददन‚ दै तनक
पाररश्रमिक दर अनुसार िुततातन पाउनु पने रकि‚ िुततातन पाएको रकि सबैको दहसाब मिलान ववद्युतीय
िाध्यिबाट गररनेछ ।

पररच्छे द ८
रोजगार प्रवद्यिन सेवासभबन्िी व्यवस्था

४८. रोजगार प्रवद्यिन सेवा: आयोजनाले स्थानीय तहिा दे हाय बिोजजिका रोजगार प्रवद्जधनसम्बन्धी सेवा सञ्चालन
गनेछ:-

(क) रोजगार प्रवद्जधन सेवाको लाधग लािग्राहीहरुको छनौट गरी तनजहरुको व्यजततगत वववरण तयार गनेछ
। लािग्राहीको व्यजततगत आवश्यकतालाई ध्यानिा राखी रोजगार ववतनिय सेवा, अन्य तनकायले उपलव्ध
गराउने सीप तथा ििता अमिबद्
ृ धधका कक्रयाकलापिा संलग्न गराउने, स्वरोजगारका लाधग ववत्तीय सेवाको
जानकारी तथा सहजजकरण एवि ् सुरक्षित आप्रवासनसम्बन्धी सेवा लगायतका ववषयहरूको वववरण तयार
गरी जानकारी उपलव्ध गराउनेछ ।
(ख) तोककएको स्थानीय तहिा िदहलाहरूलाई िात्र लक्षित गरी उनीहरूलाई श्रि बजारिा प्रवेि गराउन
रोजगारीको लाधग तयारी तलवको सञ्चालन गनेछ ।
४९. रोजगार प्रवद्यिन सेवाको प्राजप्त: (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले नयाुँ आवेदन फारिको ववकास गनजप
ु नेछ । नयाुँ
फारि ववकासको लाधग अवश्यक परेिा आयोजनाले पराििज सेवा मलन सतनेछ

(२) आयोजनाले व्यजततको िैक्षिक योग्यता, कायज अनुिव, हामसल गरे को सीप, तनजको सािाजजक र
आधथजक अवस्था तथा तनजले प्राप्त गनज खोजेको रोजगार प्रवद्जधन सेवाको वववरण सदहत वडा कायाजलय वा रोजगार
सेवा केन्र िाफजत तनवेदन ददनु पनेछ । प्राववधधक रूपले संिव िएिा यस्तो तनवेदन अनलाईन िाफजत पतन पेि
गनज सककनेछ ।

(३) वडा कायाजलयिा प्राप्त िएका तनवेदनहरु रोजगार सेवा केन्रले संकलन गरी सो को वववरण रोजगार
व्यवस्थापन सूचना प्रणालीिा प्रववरट गरी तनवेदकहरूलाई सूधचकृत गनुज पनेछ ।

(४) रोजगार सेवा केन्रले आफूले उपलब्ध गराउने पराििज सेवा वा अन्य उपलव्ध अवसरहरूको सम्बन्धिा
जानकारी प्रदान गनज तनवेदन पेि गने सम्बजन्धत व्यजततलाई रोजगार सेवा केन्रिा सम्पकज राख्न सूधचत गनुज
पनेछ।

५०. रोजगार ववतनमय सेवा: (१) रोजगार सेवा केन्रले रोजगार प्रवद्जधनको लाधग आवश्यकता अनस
ु ार सधू चकृत
व्यजततको व्यजततगत वववरण तयार गनेछ ।

(२) रोजगार सेवा केन्रले उपदफा (१) अनस

ु ारको सधू चकृत व्यजततको वववरण तथा तनजको चाहना
अनुसार स्थानीय, राजरिय तथा वैदेमिक रोजगारी एवि ् श्रि बजारको िाग, उपलब्ध सीप तथा ििता अमिबद्
ृ धधका
अवसरहरु लगायत सहुमलयतपण
ू ज ऋणसम्बन्धी उपलब्ध अवसरहरूका सम्बन्धिा िाग अनस
ु ारको जानकारी
उपलब्ध गराउनु पनेछ । आयोजना व्यवस्थापन इकाईले रोजगार सेवा केन्रहरुको वविेष गरोी प्रवद्र्धनात्िक
सेवाहरुिा प्रयोगका तनमित्त वववरण (प्रोफाईमलङ्ग) सािाग्रीको ववकास गनेछ । यसरी सेवा प्रवाह गरेको वववरण
तयार गरी सो वववरण रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीिा सिेत प्रववरट गनुज पनेछ ।
26
५१. एक्रककृत सूचना प्रणाली तथा नक्सािंकन: (१) आयोजनाले रोजगार सेवा केन्रिाफजत रोजगारीको सम्िाव्य जस्थतत
ववश्लेषण गरी स्थानीय, राजरिय तथा वैदेमिक रोजगारीको अवसर, सीप ववकास, आप्रवासन तथा स्वरोजगारिूलक
कक्रयाकलापसम्बन्धी वववरण एकककृत गरी सच
ू ना प्रवाह गनेछ ।

(२) रोजगार सेवा केन्रले श्रि बजारको िाग र रोजगारसम्बन्धी सेवा प्राप्त गनज सूधचकृत िएका
व्यजततहरूको वववरणलाई अन्तरववश्लेषण गरी सो को सच
ू ना सरोकारवालालाई उपलव्ध गराउनेछ ।

(३) उपदफा (१) र (२) बिोजजिको लाधग सेवा प्रवाह गनज आयोजनाले आवश्यक प्रणालीको ववकास गने
तथा अन्य उपलब्ध सच
ू नाहरुलाई एकककृत गरी सो को वववरण रोजगार सेवा केन्रिाफजत लािग्राहीलाई उपलब्ध
हुने व्यवस्था गनेछ ।

(४) रोजगार सेवा केन्रले स्थानीय तहिा सबै तनकायहरूले उपलब्ध गराउने रोजगारसम्बन्धी सहायताको
नतिाङ्कन तयार गरी अद्यावधधक वववरण रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणालीिा प्रववरट गनुज पनेछ ।

(५) आयोजना कायाजन्वयन इकाईले राजरिय स्तरिा सबै तनकायहरूले उपलब्ध गराउने रोजगारसम्बन्धी
सहायताको नतिाङ्कन तयार गरी अद्यावधधक वववरण रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीिा प्रववरट गनुज पनेछ।

५२. रोजगारीको लागग तयारी क्लव (Ready-to-work Club): (१) आयोजनाले तोककए बिोजजिका १५० वटा स्थानीय तहिा
िदहलाको लाधग श्रि बजारिा प्रवेि/पुन: प्रवेि गराउन आवश्यक सीप ववकास, सरसल्लाह तथा िागजदिजन उपलब्ध
गराउन रोजगारीको लाधग तयारी तलव सञ्चालन गनेछ ।

(२) आयोजना व्यवस्थापन इकाई र ववश्व बैंकले तनणजय गरी आवश्यक र उपयोगी हुने र श्रि बजारिा
प्रवेि गराउन सककने सम्िावना रहेको स्थानीय तहिा िात्र सञ्चालन हुने गरी उपदफा (१) बिोजजिका तलवहरु
सञ्चालन हुनेछन ् ।

(३) उपदफा (२) बिोजजिका प्रत्येक तलविा सदस्यको संख्या ३० िन्दा बढी हुने छै न ।

(४) एउटा स्थानीय तहिा एक िन्दा बढी तलवको सञ्चालन गनज सककनेछ ।

(५) ववषय र आवश्यकता हेरी आयोजना व्यवस्थापन इकाईले तलव सञ्चालन तथा सेवाग्राहीलाई प्रदान
गररने पराििज सेवासम्बन्धी पाठ्यक्रिको ववकास गनज गराउन सतनेछ ।

(६) तलव सञ्चालन तथा व्यवस्थापनको लाधग युवा सहजकताज जजम्िेवार हुनेछ र तनजले स्थानीय
आवश्यकता अनस
ु ार तलवको गठन गरी उतत तलविा सहिागी सदस्यको अनि
ु व, सीप तथा िैक्षिक स्तरको
आधारिा जजम्िवारी प्रदान गरी सञ्चालन गनुज गराउनु पनेछ ।

(७) तलवको सञ्चालनिा सहजजकरणका लाधग तलवको सदस्यहरुिध्येबाट एक संयोजकको चयन गररनु
पनेछ । संयोजकले तलवको सदस्यको पराििज तथा सहजकताजको संयोजनिा तलव गठन िएको दइ
ु साता मित्र
कक्रयाकलापको प्रस्ताव तयार गनुज पनेछ ।

(८) तलवको बैठक आवश्यकता अनुसार बस्नेछ ।

(९) सहजकताजले तलवको अनुगिन तथा प्रगततका सम्बन्धिा रोजगार सेवा केन्रिा तनयमित प्रततवेदन
बुझाउनु पनेछ ।

27
५३. िुक्तानीको वववरणको हहसाव समलान: यस पररच्छे दिा उल्लेखखत कािहरूका लाधग स्थानीय तहले गने सबै
प्रकारका िुततानीको वववरण िामसकरुपिा तयार गरी सो वववरण रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणाली िाफजत
आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा पेि गनुज पनेछ ।

पररच्छे द ९
राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणाली सभबन्िी व्यवस्था

५४. रोजगार व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणालीको स्तरोन्नतत: (१) आयोजनाले सुधचकृत बेरोजगार ब्यजततहरूलाई प्रदान गररने
न्यूनति रोजगार कायजक्रिसंग सम्बजन्धत सच
ू ना प्रवाह गनज, रोजगार ववतनिय प्रणालीलाई संस्थागत गनज, रोजगार
प्रवद्जधन सेवाको प्रिावकारी कायाजन्वयन गनज, रोजगार कायजक्रि/आयोजनाबाट मसजजना हुने त्याङ्क र सो को
प्रगततको सिीिा तथा श्रि बजारका प्रिुख सूचकहरूको अद्यावधधक वववरण संकलन गरी प्रिाणिा आधाररत
नीतत तनिाजणिा सघाउ पुयाजउन ववद्यिान रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणालीको स्तरोन्नतत गरी राजरिय रोजगार
व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली (National Employment Management Information System-NEMIS) को ववकासिा सहयोग पुयाजउनेछ।

(२) श्रि बजारसुँग सम्बजन्धत व्यजतत वा संस्था (आफनो लाधग श्रमिकसम्बन्धी जानकारी चाहने
प्रयोगकताज सिेत) को आवश्यकतालाई आधार िानी राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली (NEMIS) ले
तनम्न बिोजजिका कायजहरूिा सहयोग गनेछ:

(क) रोजगारको खोजीमा रहेका व्यजक्त: उपलब्ध रोजगारीको अवसर र सोलाई आवश्यक पने सीपको बारेिा
जानकारी प्राप्त गनजको लाधग;
(ख) ववद्याथी: ववमिन्न मििाको ववकल्पसंग सम्बजन्धत रोजगारीको जानकारीको आधारिा पेिाको बारेिा तनणज य
मलन ( जस्तै: अध्ययनको िेत्र, प्राववधधक तथा व्यवसातयक मििािा तामलि र औपचाररक मििा बीचको
तुलना, आदद)
(ग) तासलम केन्र: ववमिन्न पेिा र सीपको िागसम्बन्धी जानकारीका आधारिा पाठ्यक्रि प्रस्ताव गने तनणजय
मलन;
(घ) नीतत तनमायता (वविेष गरी श्रि, रोजगार तथा सािाजजक सुरिा िन्त्रालय र अन्य ववषयगत िन्त्रालय):
रोजगार र मििाका नीतत र कायजक्रिहरुलाई र औपचाररक आकार ददने जम्िेवारीिा रहेका नीतत तनिाजता
(जस्तै: प्लेसिेन्टको ियाक गने र बेरोजगार, रोजगारको खोजी, रोजगारदाता, रोजगार सूची, स्थानीय र
राजरिय सीपको िाग, र ववद्यिान रोजगार सहायता कायजक्रिको त्यांक उपलब्ध गनज);
(ङ) रोजगार सहायता काययक्रम: रोजगारको खोजीिा रहेकाहरुलाई उपयुतत पराििज ददन;
(च) रोजगारदाता :स्थानीय र राजरिय स्तरिा हाल उपलब्ध र िववरयिा उपलब्ध हुने सीपहरुको पदहचान गनज ।

(३) यस प्रणालीले दे हायका वववरणहरु संकलन तथा सम्प्रेषण गनेछ:

(क) रोजगारीका अवसर तथा सो को लाधग आवश्यक सीप तथा ििता,

(ख) रोजगारीको सम्िावना िएको औपचाररक र अनौपचारीक मििा एवि ् व्यावसातयक तामलिको वववरण,

(ग) श्रि बजारको आवश्कयता अनस

ु ार सीप तथा ििता ववकासको लाधग उपलव्ध पाठ्यक्रि तथा तामलि
प्रदायकको जानकारी,

28
 (घ) रोजगारी प्रवद्जधनसम्बन्धी पाठ्यक्रिको ववकास गरी श्रि बजारको आवश्कयता पररपूततज गनज नीततगत तनणजय
गनज आवश्यक जानकारी,

(ङ) रोजगार तथा स्वरोजगारसम्बन्धी कक्रयाकलाप तथा सोबाट मसजजना हुने त्याङ्क,

(च) श्रि बजारिा आवश्यक पने सीप तथा िितािको ववश्लेषण गनज रोजगारदातालाई सघाउ पुयाजउने वववरण ।

(४) प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि अन्तगजत हाल संचालनिा रहेको रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना
प्रणाली (PMEP-EMIS) लाइज तनरन्तर स्तरोन्नतत गदै रोजगार पोटजल सिेत ववकास गरी क्रिि: राजरिय रोजगार
व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली (नेमिस) को रुपिा ववकास गररनेछ ।

५५. स्तरोन्नतीको अविारणा तथा मागयगचर: (१) आयोजनाले नेमिसको ववकासका लाधग दे हायका कक्रयाकलाप गनेछ:-

(अ) वतजिान प्रणालीिा िएका किीकिजोरीलाई संबोधन गरी यसलाई राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना
प्रणालीको रूपिा ववकास गनज स्तरोन्नततको अवधारणा तथा िागजधचत्र तयार गनज दे हायका ववषय सिावेि
गरी कायजितज तयार गने, गराउने:

(क) प्रयोगकताज, त्याङ्कको प्रकार, प्रततवेदनको सच

ू क तथा ववश्लेषण लगायतको वववरण,
(ख) अन्य सच
ू ना प्रणालीलाई आवद्ध गनज आवश्यक श्रोतको पदहचान र नतिांकन,
(ग) ववमिन्न उपलव्ध त्याङ्कहरुको एकककरण, संश्लेषण र प्रस्तुतत गररनु पने ववषयवस्तु,
(घ) राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणाली (NEMIS) को ववकासको िेत्रहरुको पदहचान,
(ङ) हाल सञ्चालनिा रहेको प्रणालीलाई क्रिि: नेमिसिा स्तरोन्नतत गनज िाचजधचत्रको तनतयोल गने, गराउने
।
(२) राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीको ववस्तत
ृ िागजधचत्र अनस
ु च
ू ी १४ िा उल्लेख िए
बिोजि हुनेछ ।
५६. राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीमा समावेश हुनु पने ववषयहरू: नेमिसिा दे हायका प्रिख
ु ववषयवस्तुहरु
सिेदटएको हुनु पनेछ:

(क) बेरोजगार तथा रोजगारदाताको दताज र रोजगार प्रवद्जधन सेवाको लाधग व्यजततगत वववरण, रोजगारीिा
खटाउने तथा अनुगिनका ववषय,

(ख) रोजगारदाता तथा तामलि प्रदायक संस्थाहरूले उपलव्ध गराउने रोजगारी तथा सेवाको वववरण,

(ग) तनजी तथा सरकारी रोजगार पोटजलहरुिा प्रकामित रोजगारीका अवसरहरु राख्न सककने व्यवस्था,

(घ) कायजक्रि/आयोजनाको बजेट, खचज लगायतको ववत्तीय वववरण,

(ङ) गुनासो व्यवस्थानपन प्रणाली,

(च) कायजस्थलिा आधाररत तामलिसम्बन्धी ववषय,

(छ) आयोजनाको अनुगिन तथा िूल्याङ्कनको लाधग आवश्यक त्याङ्क तथा सूचकहरु ।

५७. राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणालीको चरणवद्ि ववकास: नेमिसको क्रिागत ववकास दे हाय अनस
ु ार
हुनेछ:

29
 (क) सेवाको खररद: आयोजनाले नेमिसको ववकासको िागजधचत्र तनिाजणदे खख प्रणालीको पण
ू ज ववकास लयायत
वावषजक ििजतसम्िको चरणको लाधग खण्ड खण्ड गरी वा एकै पटक गरी एउटै वा मिन्न मिन्न सेवा
प्रदायकबाट खल
ु ा प्रततरप्रधाजबाट सेवाको खररद गनेछ ।

(ख) मागयगचर: दफा ५५ अनस

ु ार स्तरोन्नततको िागजधचत्रको ववकास गररनेछ ।

(ग) स्तरोन्नतत: दफा ५४ अनस

ु ार प्रणालीिा चरणवद्ध रुपिा स्तरोन्नती गररनेछ ।

(घ) पररक्षण: स्तरोन्नतत गररएको ववषयवस्तुहरुको ववमिन्न आवश्यक प्राववधधक पररिण गरी सञ्चालनिा
ल्याउनु पनेछ । आयोजना कायाजन्वयन इकाईले छुट्टै सेवा प्रदायकको छनौट गरी स्तरोन्नतत गररएको
ववषयवस्तुहरुको गण
ु स्तर तथा प्राववधधक पररिण गररनेछ ।

५८. रोजगार पोटयलको ववकास: (१) नेमिस अन्तगजत रोजगारीको खोजीिा रहेका व्यजतत र सावजजतनक र तनजी दव
ु ै
िेत्रका रोजगारदाता, रोजगार सेवा प्रदायक तथा सीप ववकास तामलि प्रदायक संस्था तथा स्वरोजगार सहायताको
वववरण सिावेि हुने गरी बह
ृ द् प्रकृततको रोजगार पोटजलको ववकास गररनेछ ।

(२) रोजगार पोटजलिा रोजगारदाता र रोजगारको खोजीिा रहेका व्यजततले रोजगार उपलब्ध हुने स्थान,
रोजगारदाताको प्रकार, आवश्यक पने सीप तथा ििता लगायतको वववरणका आधारिा रोजगारीको खोजी गनज
तथा रोजगारीिा संलग्न हुन तनवेदन ददन मिल्ने सिेतको रोजगार ववतनिय सेवाको व्यवस्था हुनु पनेछ ।

(३) रोजगार पोटजलिा रोजगारदाता, तामलि र मििण संस्था लगायतका सेवा प्रदायक संस्थाहरूले रोजगारी,
सीप ववकास तथा स्वरोजगारीसम्बन्धी उपलब्ध अवसरहरूलाई अनलाइन ववधधबाट प्रववरट गनज मिल्ने व्यवस्था
हुनु पनेछ ।

५९. एक्रककृत व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणाली: सरकारी सेवा सुववधा लक्षित सिूहले िात्र पाउने व्यवस्था सुतनजश्चत गरी
दोहोरोपन र चुहावट तनयन्त्रण गनज नेमिस तथा अन्य सरकारी व्यवस्थापन सूचना प्रणालीहरूबीच सच
ू ना तथा
त्याङ्कको आदानप्रदान गने प्रणालीको ववकास गरी आन्तररक रोजगार,पंजीकरण, वैदेमिक रोजगार, सािाजजक
सुरिा लगयतका सच
ू नाहरूलाई एकककरण गररनेछ ।

६०. क्षमता असिबद्

ृ गि: आयोजनाले नेमिसको ववकास तथा त्याङ्कको एकककरण कायजका लाधग यसिा संलग्न
िई काि गने व्यजततहरूको ििता ववकास गनज कायजिाला गोरठी तथा छलफल कायजक्रिहरूको आयोजना गनेछ
। िन्त्रालय, प्रदेि सरकारको सम्बजन्धत िन्त्रालय तथा स्थानीय तहको पदाधधकारी तथा किजचारीको ििता
ववकास र अमिवद्
ृ धध पररच्छे द ११ बिोजजि हुनेछ ।

६१. तथ्याङ्कको सुरक्षा तथा गोपतनयता: स्थानीय तह, प्रदेि सरकारको सम्बजन्धत िन्त्रालय, िन्त्रालय र आयोजना
व्यवस्थापन इकाईले रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीिा संकमलत र अन्य श्रोतबाट प्राप्त सूवना, त्याङ्क
तथा अन्य वववरणहरू सच
ू ना प्रववधध सम्वन ्धी प्रचमलत कानुनले तनददजरट गरे को प्रावधान अनस
ु ार सुरक्षित र
गोप्य राख्न दे हायका कायज गनेछ :

(क) व्यजततको सच
ू ना सम्बजन्धत कानूनले उपलव्ध गराएको अधधकार बाहेक अन्य तवरले संकलन तथा
प्रयोग नगने,
(ख) त्याङ्क संकलन गदाज संकलनको प्रयोजन खल
ु ाउने,

30
 (ग) संकमलत त्याङ्कको प्रयोग संकलन गररएको अवस्थािा खुलाएको प्रयोजन बाहेक अन्य कायजिा प्रयोग
नगनज तथा अरूलाई हस्तान्तरण नगने,
(घ) त्यांकको प्रिोधन तथा ववद्युततयरुपिा आदानप्रदान गदाज त्याङ्कको गोपतनयता कायि गने र
त्याङ्क पररिाजजन नगने,
(ङ) आयोजनाले सच
ू ना प्रणाली प्रयोगको सम्बन्धिा संचार तथा सूचना तथा प्रववधध िन्त्रालयले तोकेको
सरु िा िापदण्ड पालना गनजु पनेछ,
(ङ) ववद्युततयरूपिा संग्रदहत त्याङ्क तथा जानकारी िेट्न, ितत गनज, पररवतजन गनज, वा बुझ्न गाह्रो हुने
गरी ितत गनज, प्रिावदहन बनाउन पाइने छै न,
(छ) कानुनले ददएको अधधकार बाहेक व्यजततगत वववरण वा पत्र वा ववद्युतीय िाध्यिबाट गररने सञ्चारको
वववरण गोप्य हुने हुनाले यस्ता वववरण अनधधकृत तवरले छलफल गनज वा अन्य कसैलाई उपलव्ध
गराउन पाइने छै न ।

६२. तथ्याङ्क केन्र: नेमिसिा संग्रह िएको त्यांङ्क संचार तथा सच

ू ना प्रववधध िन्त्रालय अन्तगजतको सरकारी
एकककृत त्याङ्क केन्र (GIDC) िा रहनेछ ।

पररच्छे द १०
गन
ु ासो व्यवस्थापनसभबन्िी व्यवस्था

६३. गुनासो व्यवस्थापन : (१) आयोजना अन्तगजत गुनासो व्यवस्थापन संयन्त्र अन्तगजत दइ
ु ज प्रिुख कक्रयाकलापहरु
रहनेछन ् । पदहलो , कक्रयाकलाप अन्तगजत हालको प्रणालीलाइज सध
ु ार गनजका लाधग अनलाइजन उजुरी संयन्त्रको ववकास
गने, गुनासो गनजका लाधग यससम्बन्धी ढाुँचाको ववकास गने, टोल कि नम्बर उपलब्ध गराउने लगायतका
कक्रयाकलापहरुको संचालन गररनेछ िने दोस्रो, कक्रयाकलाप अन्तगजत गुनासोहरुको वगीकरण तथा सो अनुसार
प्रिोधन र कारबाहीको संयन्त्रको ववकास, अनुगिन तथा िूल्याङ्कन लगायतका कक्रयाकलापहरुको संचालन गररनेछ
।

(२) आयोजना अन्तगजत दताज िएका गुनासोको व्यवस्थापन लाधग सम्पकज व्यजततका रुपिा प्रधानिन्त्री
रोजगार कायजक्रििा कायजरत एक जना उपसधचवलाइज तोककने छ । गुनासो व्यवस्थापनको सिग्र प्रणाली
स्थापना गने र कायाजन्वयन गने/गराउने जजम्िेवारी िने आयोजना व्यवस्थापन इकाइजको हुनछ
े ।

(३) गन
ु ासो व्यवस्थापन प्रणाली प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि संचालन तनदे मिका, २०७५ बिोजजि हुनु
पनेछ ।

(४) आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले अन्य तनकायको सिन्वयिा अथवा छुट्टै सेवा प्रदायकको व्यवस्था
गरी गुनासो व्यवस्थापन प्रणाली अन्तगजतका कक्रयाकलापहरुको संचालन गनज सतनेछ ।

(५) गुनासो व्यवस्थापन संयन्त्रका सम्बन्धिा स्थानीय तह तथा प्रदेि सरकार अन्तगजतको सािाजजक
ववकास िन्त्रालयलाइज अमििख
ु ीकरण तथा तालीि कायजक्रि प्रदान गने जजम्िेवारी आयोजना व्यवस्थापन
इकाइजको हुनेछ ।

31
६४. गुनासो दताय गने माध्यमहरु : (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले दे हायका िाध्यिहरुबाट गुनासो दताज गनज
सककने गरी आवश्यक संयन्त्रको स्थापना गनुज/गराउनु पनेछ ।

(क) वडा कायाजलय, रोजगार सेवा केन्र, गाउुँ कायजपामलका वा नगर कायजपामलकाको कायाजलय, प्रदे िको
सािाजजक ववकास िन्त्रालय र िन्त्रालयिा गुनासो पेदटका

(ख) वेबसाइट, इिेल, िोबाइल टे तस्ट, टे मलफोन, आदद ।

(२) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले ववद्यिान गन

ु ासो सन
ु व
ु ाईसम्बन्धी संयन्त्रको सिीिा गरी सध
ु ार
गदै जानेछ ।

६५. गुनासाहरुको शीघ्र सभबोिन गनुय पनेेः (१) यस आयोजनाका सम्बन्धिा आ-आफ् नो िेत्र मित्रका ववषयिा
जुनसुकै िाध्यिबाट प्राप्त गुनासाको संकलन गरी प्राथमिकताका आधारिा गुनासो प्राप्त िएको मिततले पन्र
ददन मित्रिा िन्त्रालय, प्रदेिको सािाजजक ववकास िन्त्रालय र सम्बजन्धत गाउुँ कायजपामलका वा नगर
कायजपामलकाले गुनासाको सम्बोधन गररसतनु पनेछ ।

(२) प्रदे ि वा स्थानीय तहबाट फछौट हुन नसकेका गन

ु ासाहरू िन्त्रालयले फछौट गनजु पनेछ ।

(३) ववमिन्न प्रकृततका गुनासोहरूको संबोधन प्रकृया दे हाय बिोजजि हुनेछ ।

गन
ु ासोको प्रकृतत प्रशोिन/प्रक्रक्रया समािान
१: दटप्पणी, सझ
ु ाव र प्रश्नहरु वडा कायजलय वा रोजगारसेवा केन्र प्रवेि ववन्दि
ु ा सिाधान ।
उदाहरणेः यसिा आयोजनाबारे जानकारीका स्तरिा (वा प्रवेि ववन्दि
ु ा) प्रिोधन
लाधग गररने अनुरोध र तनवेदन प्रकक्रयािा गररने ।
सहयोगका लाधग अनुरोध सिावेि गनज
सककन्छ।
२: िुततानीसुँग सम्बजन्धत उजुरी रोजगार सेवा केन्र वा यस प्रकृततका उजरु ीहरू ५
उदाहरणेः बैँक खातािा सियिै रकि पामलकास्तरिा प्रिोधन गररने । कायज ददनमित्र सिाधान
हस्तान्तरण नहुने वा बैँककङ प्रणाली सम्बन्धी गररनेछ र सो सिाधानबारे
अन्य कुनै ववषय । लािग्राहीलाई जानकारी
गराइनेछ।
३: किजचारीले आयोजनाको जजम्िेवारी पूरा पामलका वा आयोजना व्यवस्थापन यस प्रकृततका उजरु ीहरूका
नगरे को सम्बन्धी उजरु ीहरु । इकाईिा प्रिोधन गररने । तनजम्त तनजश्चत
हदसम्िको अनस
ु न्धान
तथा जाुँचबझ
ु जरुरी हुनछ
े
र १५–२० कायजददनमित्र
सिाधान गने लक्ष्य मलन
सककनेछ ।

32
 ४: ठगी वा भ्ररिचारसम्बन्धी उजरु ीहरु । आयोजना व्यवस्थापन इकाई वा
श्रि, रोजगार तथा सािाजजक सरु िा
िन्त्रालयिा प्रिोधन गररने, World
Bank Integrity Vice
Presidency (WB INT) िा सिेत
मसधै प्रकक्रया अगाडड बढाउन सककने
। नसतने ।
यस प्रकृततका उजरु ीहरुका
तनजम्त ववस्तत
ृ
अनुसन्धान तथा जाुँचबझ
ु
जरुरी हुने िएकोले चाुँडै
वा सहजै सिाधान हुन

५: आयोजनाबाट प्रततकूल असर पने व्यजतत
वा सिद
ु ायसुँग सम्बजन्धत उजुरीहरु ।
World Bank Grievance यस प्रकृततका उजरु ीहरुलाई
Redress Service (WBGRS) वा संवाद र सिस्या सिाधान
World Bank Inspection Panel तथा वववाद सिाधानको
बाट प्रकक्रया अगाडड बढाउन सककने आवश्यक उपकरण जरुरी
। हुने र चाुँडै वा सहजै
सिाधान गनज नसककने ।

पररच्छे द ११
सिंस्थागत क्षमता ववकास सभबन्िी व्यवस्था

६६. ििता ववकास तथा सिंस्थागत सुदृढीकरण : (१) आयोजनाको प्रिावकारी कायाजन्वयनका लाधग तामलि,
अमििुखीकरण लगायतका कायजक्रिबाट िन्त्रालय, प्रदेि र स्थानीय तहको ििता ववकास गनुज पनेछ ।

(२) आयोजनाको कायाजन्वयन, सावजजतनक खररद प्रकक्रया, ववत्त व्यवस्थापन, अनुगिन, सेवा प्रवाह, राजरिय
रोजगार व्यवस्थापन प्रणालीको प्रयोग लगायतका आयोजनासुँग सम्बजन्धत प्राववधधक, नीततगत र कायजप्रकक्रयासुँग
सम्बजन्धत ववषयहरूिा ििता ववकासका ववमिन्न कायजक्रिहरू संचालन गररनेछ ।

६७. केन्रीयस्तरको सिंस्थागत सुदृहढकरण : (१) िन्त्रालयिा आयोजना प्रिावकारी कायाजन्वयनको क्रििा दे खखएका
प्राववधधक, नीततगत र कायजप्रकक्रयासुँग सम्बजन्धत सिस्याहरुको आवधधक समििा गने पद्दततको स्थापना गररनेछ
। सोका लाधग आवश्यक अध्ययन, अवलोकन, कायाजिाला गोरठी, आददको आयोजना गररनेछ ।

(२) आयोजना अन्तगजत तोककए बिोजजिको जजम्िेवारी तथा िमू िका तनवाजह गनज आयोजना व्यवस्थापन
इकाइज लगायत िन्त्रालयका किजचारीहरुलाई तामलि, अध्ययन भ्रिण, आदद जस्ता ििता ववकासका कृयाकलापहरू
संचालन गरी उनीहरुको सीप, ििता तथा कायजिैलीको ववकास गररनेछ ।

(३) ववकास साझेदारले आयोजना व्यवस्थापन इकाइजका किचाजरीहरुलाइज सावजजतनक खररद प्रकक्रया, ववत्तीय
व्यवस्थापन तथा आयोजना व्यवस्थापनको सािाजजक तथा वातावरणीय पिका सम्बन्धिा आवश्यक तामलि
प्रदान गनज सतनेछ ।

६८. प्रदे शस्तरको सिंस्थागत क्षमता ववकास : (१) आयोजना अन्तगजत तोककए बिोजजिको जजम्िेवारी तनवाजह गनज तथा
प्राववधधक, नीततगत र कायजप्रकक्रयासुँग सम्बजन्धत ववषयिा जानकारी प्रदान गनज आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले
आवश्यकता अनुसार प्रदेििा रहने रोजगार संयोजकहरूलाइज अमििख
ु ीकरण तथा अन्य तामलिहरू प्रदान गनुज
पनेछ ।
33
६९. स्थानीय तहको सिंस्थागत क्षमता ववकास : (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले रोजगार कायजक्रि संचालन गनज
तथा रोजगार प्रणालीको प्रवद्जधन र सेवाको सदृ
ु ढीकरण गनज रोजगार सेवा केन्रका किजचारीहरु लगायत स्थानीय
तहका जनप्रतततनधध, किजचारी तथा अन्य सरोकारवालाहरुलाइज अमििुखीकरण तथा आवश्यकता अनुसार अन्य
तामलिहरू प्रदान गनुज पनेछ ।

(२) आयोजना व्यवस्थापन इकाई आफैले वा अन्य सेवा प्रदायकिाफजत स्थानीय तहका लाधग ििता
ववकास रणनीतत तथा अमििुखीकरण तनदे मिका तथा तामलि सािाग्रीहरु तयार गनेछ । स्थानीय तहिा त्यस्ता
अमििख
ु ीकरण संचालन गनज आयोजना व्यवस्थापन इकाईले अन्यतनयोगसुँग सिन्वय गनज अथवा अन्य सेवा
प्रदायकको सेवा मलन सतनेछ ।

(३) स्थानीय तहका किजचारीलाई ददइने अमििख

ु ीकरण सम्बजन्धत प्रदे ििा स्थानीय तहहरुको एक वा
सोिन्दा बढी सिह
ू बनाई वषजिा एक पटक संचालन गररनेछ ।

७०. क्षमता ववकास काययक्रम सिंचालन : यस पररच्छे द बिोजजि केजन्रय, प्रदे ि र स्थानीय तहिा ििता ववकास
कायजक्रि संचालन गनज आवश्यक तामलि कायजववधध तथा सािाग्रीको तयारी गने जजम्िेवारी आयोजना व्यवस्थापन
इकाइजको हुनेछ । यसका लाधग आवश्यकता अनुसार आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले सेवा प्रदायकको छनौट गनज
सतनेछ ।

(३) आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले अन्य तनकायको सिन्वयिा आफैले वा बाह्य सेवा प्रदायकको
छनौट गरी संस्थागत ििता ववकासका कायजक्रिहरू संचालन गनज सतनेछ ।

पररच्छे द १२
खररद सभबन्िी व्यवस्था

७१. खररद प्रक्रक्रयासभबन्िी व्यवस्था : (१) यस आयोजनाको लाधग वस्तु तथा सेवाको खररदको लाधग ववश्व बैँक र
नेपाल सरकारको प्रचमलत खररद सम्बन्धी प्रावधानहरूले िागजदिजन गनेछ।

(२) यस्तो खररद सम्बन्धी कायज ववश्व बैँकको “िालसािान, कायज, गैर-पराििज तथा पराििजिा लगानी
आयोजनाको खररद (World Bank Procurement Regulations for IPF Borrowers "Procurement in
Investment Project Financing (Goods, Works, non-consulting and consulting Services) 2016
" तथा आयोजनाका लाधग तयार गररएको “ववकास आयोजना सम्बन्धी खररद रणनीतत (Project
Procurement Strategy for Development)” अनुरुप हुनछ
े । ववश्व बैँकको खररद तनयिावलीले नसिेटेको
िालसािान, कायज र अन्य सेवाहरु खररद गदाज अद्यावधधक सावजजतनक खररद ऐन, २०६३ र सावजजतनक खररद
तनयिावली, २०६४ बिोजजि गररनेछ ।

(३) खररद गदाज खचजको िूल्य (भ्याल)ु , मितव्यतयता, दिता, तनरठा, पारदिीता र स्वच्छता जस्ता
सावजजतनक खररदका िान्य मसद्धान्तहरू अवलम्बन गरे को हुनु पनेछ ।

(४) आयोजनाको सािग्री, उपकरण, सािग्री वा सेवाहरु खररद गदाज दे हायका ववषयहरूिा ध्यान ददनु
पनेछ:

(क) खररद प्रकक्रया ववश्व बैँकद्वारा स्वीकृत खररद योजना बिोजजि हुनु पनेछ ।

34
 (ख) खररद योजनािा खररद गने वस्तु वा सेवाको पण
ू ज वववरण हुनु पनेछ ।
(ग) वस्तु वा सेवाको खररद वावषजक बजेट तथा कायजक्रि बिोजजिको हुनु पनेछ ।
(ङ) खररद प्रकक्रया पारदिी तथा प्रततरप्रधी हुनु पनेछ ।

७२. खररदसभबन्िी सिंस्थागत व्यवस्था: आयोजनाको खररद कायजको सञ्चालन तथा व्यवस्थापन गनज देहायको खररद
ईकाई रहनेछन ्:

(क) केजन्रय खररद ईकाई: आयोजनाको खररदका लाधग योजना तथा कायाजन्वयन गनज आयोजना व्यवस्थापन
इकाईिा एक केजन्रय खररद ईकाईको गठन गररनेछ ।आयोजनाको खररद वविषज्ञले खररद कायजिा खररद
ईकाई सहयोग गनेछन, सो खररद ईकाईको काि, कतजव्य र जजम्िेवारी दे हाय अनुसार हुनेछ :
(अ) वावषजक खररद योजना तजजि
ु ा गरी तथा स्वीकृत गराउने,
(आ) स्वीकृत योजना अनुरुप खररदको कक्रयाकलाप सञ्चालन गने गराउने,
(इ) खररद गररने वस्तु तथा सेवाको गुणस्तर यककन गने,
(ई) तनदे िक समिततको तनणजय बिोजजि अन्य आवश्यक कायजहरू गने ।
(ख) स्थानीय तहको खररद ईकाई: स्थानीय तहिा आयोजनासम्बन्धी वस्तु तथा सेवाको खररदको लाधग स्थानीय
तहिा एक खररद ईकाईको गठन गररनेछ । स्थानीय तहको खररद कायज सञ्चालन गने जजम्िेवारी प्रिुख
प्रिासकीय अधधकृतको हुनछ
े ।
७३. खररदका ववगि: आयोजनाको खररद ववधध दे हाय बिोजजि हुनेछ:-

(१) िालसािान, कायज र पराििज सेवाहरुको खररदको लाधग ववश्व बैँक खररद तनयिावली “िालसािान,
कायज, गैरपराििज तथा पराििजिा लगानी आयोजनाको खररद ”-World Bank Procurement Regulations for IPF
Borrowers "Procurement in Investment Project Financing (Goods, Works, non-consulting and consulting
Services"), 2016 अनुसार तनम्न बिोजजि खररद ववधधहरु अवलम्वन गनुज पनेछः-

(क) कायजितज तोकक प्रस्तावको आह्वान (Request for Proposals)

(ख) बोलपत्र आह्वान (Request for Bid)
(ग) दरिाउ-पत्र आह्वान (Request for Quotetitions)
(घ) मसधै खररद (Direct Procurement)
(२) संस्थागत पराििज सेवाको खररद ववश्व बैंकको खररद िागजदिजन बिोजजि कायज, पराििज तथा अन्य
सेवािा लगानी (World Bank Procurement regulations for IPF Borrowers "Procurement in
Investment Project Financing (Goods, Works, and non-consulting services), 2016 अनुरुप दे हायको
स्वीकृत ववधध अवलम्बन गरी गररनेछ:

(क) सेवाको गुण लागतिा आधाररत छनौट ।

(ख) तोककएको बजेटिा आधाररत छनौट ।
(ग) न्यून लागतिा आधाररत छनौट ।
(घ) गुणस्तरिा आधाररत छनौट ।
(ङ) पराििजसव
े ाको योग्यतािा आधाररत छनौट ।
(घ) मसधै छनौट ।
(३) व्यजततगत पराििज सेवाको खररद कायजका लाधग दे हायको स्वीकृत ववधध अवलम्बन गनज सककनेछ:

35
 (क) खुल्ला प्रततस्पधाजत्िक छनौट ।
(ख) मसमित व्यजततबाट प्रततस्पधाजत्िक छनौट ।
(ग) मसधै खररद ।
७४. खररद योजना: (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले खररद योजना तनिाजण गरी ववकास साझेदारको सहितत मलनु
पनेछ । उतत योजना ववश्व बैँकको अनलाइन खररद कायाजन्वयन र अनग
ु िन प्रणाली, Systematic Tracking of
Exchanges in Procurement (STEP) िा प्रववजरट गनेछ । खररद योजनािा दे हाय बिोजजिका ववषयहरू सिावेि
िएको हुनु पनेछ:

(क) कक्रयाकलाप तथा सम्झौताको संक्षिप्त वववरण,

(ख) खररदिा प्रयोग हुनु पने ववधध,
(ग) लागत अनुिान,
(घ) सिय तामलका,
(ङ) ववश्व बैंकको खररदका लाधग प्रयोग हुने सम्बजन्धत बद
ुुँ ाको वववरण,
(च) खररद कायजववधधको वववरण,
(छ) अन्य आवश्यक जानकारी/सच
ू ना,
(२) खररद योजनािा ववकास साझेदारको सहितत प्राप्त िए पश्चात खररद प्रकक्रयाको कायाजन्वयन
गररनेछ।

(३) यस्तो योजना ववश्व बैङको वाह्य वेवसाईटिा पतन राख्नु पनेछ र िन्त्रालयको सहिततिा आवश्यकता
अनुसार संिोधन गनज सककनेछ।

७५. स्थानीय तहमा खररद प्रक्रक्रया: (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले तयार गरे को खररदसम्नब्धी योजना बिोजजि
स्थानीय तहले खररद गनजु पनेछ ।

(२) आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा रहेको खररद दटिले स्थानीय तहलाई खररदसम्बन्धी ववषयिा
िागजदिजन प्रदान गनजु पनेछ ।ले तयार गरे को खररदसम्बन्धी योजना बिोजजि स्थानीय तहले खररद गनजु पनेछ
।

(३) स्थानीय तहिा आयोजनाबाट तनयत

ु त िएका एकजना किजचारीलाई खररदसम्बन्धी ववषयिा छोटो
अमििुखीकरण प्रदान गररने छ ।

(४) स्थानीय तहिा हुने सबै खररद प्रचमलत कानून बिोजजि गनुज पनेछ ।

७६. खररदको समीक्षा : ववश्व बैँकले आयोजनाको खररद कायज ववत्तीय सम्झौता, आयोजना िूल्यांकन दस्तावेज र
प्रचमलत तनयि, तनयिावली र कायजववधध बिोजजि िए निएको सम्बन्धिा दे हायको सिीिा गनज सतनेछ :

(क) खररद गरु

ू योजना अनुरुप वावषजक खररद योजना तजुजिा तथा अद्यावधधक िए निएको,
(ख) ववश्व बैँकको खररद तनदे मिकािा तोककएको सीिा मित्र गररए नगररएको,
(ग) आयोजना व्यवस्थापन इकाई/स्थानीय तहले खररद तथा सो क्रििा अवलम्वन गररएको प्रकक्रयाको
सिीिा,
(घ) खररद योजनािा तोककएको सियसीिा मित्र खररद िएको निएको,

36
 (ङ) ववत्तीय सम्झौता, आयोजना िूल्यांकन कागजात (PAD) तथा प्रचमलत तनयि, तनयिावली र कायजववधध
अनुसार स्वीकृत िए निएको,
(घ) खररद प्रकक्रयािा आवश्यक कागजात संलग्न िए निएको,
(ङ) बोलपत्र िूल्याङ्कनिा न्यूनति योग्यता तथा प्राववधधक, व्यवसातयक र आधथजक वववरण अनस
ु ार न्यूनति
अङ्क कबुल गने बोलपत्रकताजसुँग तोककएकै सियिा सम्झौता िए निएको,
(च) खररद सम्झौता अनरु
ु प तोककएको ितज अनस
ु ार सियिै सािानको गण
ु स्तर, पररिाण/पररणाि तथा
खररद प्रकक्रया परु ा िए निएको,
(छ) तोककएको ितज पूरा िएको प्रिाखणत गररएको तथा िुततानीको जारी ववजक अनुसार िए निएको ।

७७. खररद अमान्य हुने: ववश्व बैँकद्वारा जस्वकृत खररद योजनािा उल्लेख गररए बाहेकका खररद कायज गररएिा र
आयोजना प्रिावकारी रहेको सिय अतघ र पतछको सियिा िएका कुनै पतन खररदको िुततानीिा आयोजनाको
रकि खचज गनज पाइनेछैन । खररद योजनािा गलत सच
ू ना वा अपण
ू ज वववरण ववश्व बैंकिा पेि गरी िएका
खररदलाई अिान्य िानी सो को खचज दावी आयोजनाले गने छै न । यस्तो िएको पाईएिा ववश्व बैंकबाट िुततानी
मलएको अवस्था िए पतन सो रकि कफताज गनुज पनेछ।
७८. खररदको असिलेख राख्नु पने: आयोजना व्यवस्थापन इकाई र स्थानीय तहले आयोजनाको खररद कायजववधध तथा
सावजजतनक खररद तनयिावली २०६४ को तनयि १४९ िा उल्लेख िए बिोजजि ववश्व बैँक र िन्त्रालयबाट हुने
खररदको सिीिाको अमिलेख राख्नु पनेछ ।

पररच्छे द १३
ववत्तीय व्यवस्थापन सभबन्िी व्यवस्था

७९. ववत्तीय व्यवस्थापन: (१) आयोजनाको ववत्तीय सम्झौतािा उल्लेख िए बिोजजि आयोजना व्यवस्थापन इकाईले
ववत्तीय व्यवस्थापन प्रणाली स्थापना गरी कायाजन्वयनिा ल्याउनु पनेछ ।उतत प्रणालीले बजेट तजि
ुज ा, कोष प्रवाह,
खचज, लेखाकंन, प्रततवेदन, आन्तररक र अजन्ति लेखापरीिणको कायजलाइज स्परट रुपले सिेटेको हुनु पनेछ ।

(२) आयोजनाको ववत्तीय व्यवस्थापन ववत्तीय सम्झौताको अततररतत स्थानीय सरकार सञ्चालन
ऐन, २०७४, आधथजक कायजववधध एवं ववत्तीय उत्तरदातयत्व ऐन, २०७६, अन्तर सरकारी ववत्त व्यवस्था ऐन, २०७४
आधथजक कायजववधध तनयिावली, २०६४ प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि संचालन तनदे मिका, २०७५, कािका लाधग
पाररश्रमिकिा आधाररत सािद
ु ातयक आयोजना (सञ्चालन तथा व्यवस्थापन) कायजववधध, २०७६, सावजजतनक खररद
ऐन, २०६३, सावजजतनक खररद तनयिावली, २०६४ तथा प्रचमलत नेपाल कानून बिोजजि हुनु पनेछ ।

(३) यस आयोजना अन्तगजत स्थानीय तह र प्रदेििा हुने खचजको लेखा राख्ने तथा आन्तररक र
अजन्ति लेखापरीिण गराउने जजम्िेवारी सम्बजन्धत स्थानीय तह र प्रदे िको हुनेछ । आयोजना व्यवस्थापन
इकाइजको खचजको लेखा राख्ने तथा आन्तररक र अजन्ति लेखापरीिण गराउने जजम्िेवारी िन्त्रालयको हुनेछ ।
आयोजना अन्तगजतको आधथजक कारोबारको लेखापरीिण प्रचमलत कानून बिोजजि गनुज पनेछ ।

(४) स्थानीय तहले सबै प्रकारका अनुदान र आन्तररक स्रोतबाट सञ्चालन होुने कायजक्रिको योजना
तथा बजेट तजुजिा, लेखाकंन र प्रततवेदनको लाधग कारोवारिा आधाररत लेखा सफ्टवेयर SuTRA (Sub National
Treasury Regulatory Application- SuTRA) प्रयोग गनुज पनेछ । आधथजक वषजकोो सुरुवातिा िहालेखा तनयन्त्रक
37
 कायाजलयले प्रत्येक स्थानीय तहको सितज अनुदान तथा कक्रयाकलापको ववस्तत
ृ वववरण Line Ministry Budget
Information System (LMBIS) बाट SuTRAिा पठाउनु पनेछ ।

(५) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले Computerised Government Accounting System (CGAS) वा

अन्य उपयुतत ववत्तीय व्यवस्थापनको सफ्टवेयरिा लेखा राख्नु पनेछ ।

(६) स्थानीय तहिा जाने सितज अनद

ु ानको िामसक तथा आवधधक ववत्तीय प्रततवेदन िन्त्रालयले िहालेखा
तनयन्त्रक कायाजलयबाट प्राप्त गनज सतनेछ । आयोजना व्यवस्थापन इकाईले िहालेखा तनयन्त्रक कायाजलयको
सहजककरणिा सोझै िहालेखा तनयन्त्रक कायाजलयिा रहेको SuTRA बाट केजन्रय सिजरिा पह
ु ुँच गरी स्थानीय
तहवाट आयोजना कायाजन्वयनिा िएको खचजको सोधिनाज िाग एवं आयोजनाको ववत्तीय वववरण तयार गनज
आवश्यक सच
ू ना प्राप्त गनज सतनेछ।

(७) आयोजना व्यवस्थापन इकाइजको जजम्िेवार अधधकारीले िहालेखा तनयन्त्रक कायाजलयको सहजककरणिा
SuTRA प्रणालीको केजन्रय सिजरिा पुहुँच स्थापना गरी स्थानीय तहवाट आयोजना कायाजन्वयनिा िएको खचजको
सोधिनाज िाग एवं आयोजनाको ववत्तीय वववरण तयार गनज आवश्यक सूचना प्राप्त गनज सतनेछ ।

(८) उपदफा (७) िा जुनसुकै कुरा लेखखएको िए तापतन कुनै स्थानीय तहले SuTRA प्रणालीको प्रयोग
गनज नसकेको वविेष अवस्थािा आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले िहालेखा तनयन्त्रक कायाजलय िाफजत कोष तथा
लेखा तनयन्त्रक कायाजलयसंग सिन्वय गरी स्थानीय तहबाट िएको आयोजनाको लेखा हरे क चौिामसकिा SuTRA
प्रणालीिा अमिलेखन गनज सहयोग गनुज पनेछ।

८०. आयोजना व्यवस्थापन इकाईको जजभमेवारी: (१) सिग्र आयोजनाको ववत्तीय व्यवस्थापनको जजम्िेवारी आयोजना
व्यवस्थापन इकाईका आयोजना तनदेिक र लेखा प्रिुखको हुनेछ ।

(२) आयोजनाको ववत्तीय व्यवस्थापनको कायजिा सहयोग गनज आयोजना व्यवस्थापन इकाईले एक जना
ववत्तीय व्यवस्थापन वविेषज्ञ र एक जना खररद वविेषज्ञको सेवा करारिा प्राप्त गनेछ ।

(३) ववत्तीय व्यवस्थापनको सन्दिजिा आयोजना व्यवस्थापन इकाईको जजम्िेवारी दे हाय बिोजजि हुनेछ:

(क) आयोजनाको आवधधक कायजक्रि तथा बजेट तजि

ुज ा गने र आवश्यकता अनस
ु ार स्थानीय तहिा
आयोजनाको कायजक्रि तथा बजेट तजि
जु ाको सिन्वय गने;
(ख) आयोजनाको कायाजन्वयन, अनुगिन लगायत सिग्र ववत्तीय व्यवस्थापनका बारे िा स्थानीय तहलाइज
अमििख
ु ीकरण प्रदान गने;
(ग) आयोजनाको लाधग आवश्यक आन्तररक तनयन्त्रण प्रणाली स्थापना गरी सोको कायाजन्वयनको लाधग
स्थानीय तहको ििता अमिवद्
ृ धध गने;
(घ) हरे क स्थानीय तहिा आयोजना अन्तगजत संचालन िएका प्रत्येक कक्रयाकलापको ववत्तीय प्रगतत वववरण
SuTRA प्रणाली वा अन्य सफो्टवेयर प्रणालीबाट प्राप्त गनज िहालेखा तनयन्त्रक कायाजलयसुँग
सिन्वय गने;
(ङ) स्थानीय तह तथा आयोजनाबाट िएको खचजको आवधधक ववत्तीय अनुगिन गने/गराउने;
(च) सबै स्थानीय तहबाट िएको खचज सिेत एकककरण गरी आयोजनाका अन्तररि चौिामसक ववत्तीय
प्रततवेदन तयार गरी चौिामसक सिाप्त िएको साठी ददन मित्र ववश्व बैंक सिि पेि गने;
(छ) आयोजनािा खचज िएको रकिको सोधिनाज िाग गने तथा योजनाको कािको लाधग प्रत्यि िूततानी
र दफा ७७ को उपदफा (२) को(ग)बिोजजिको वविेष प्रततवद्धताको लाधग ववश्व बैंकसुँग अनुरोध गने;

38
 (ज) स्थानीय तह र आयोजना व्यवस्थापन इकाईबाट िएको खचजको सोधिनाज िागको अमिलेख र बैंकबाट
तनकािा िएको रकिको वगज (वधगजकरण/कम्पोनेन्ट) अनुसारको अमिलेख राख्ने;
(झ) आयोजनाको लेखा एकककृत गरी सियिै लेखारीिण सम्पन्न गनज िहोालेखापरीिक कायजोालयसोुँग
आवश्यक सिन्वय गने;
(ञ) प्रत्येक आ.व. सम्पन्न िएको नौ िदहना मित्र आयोजनाको लेखापरीिण गररएको वावषजक ववत्तीय
वववरण ववश्व बैंकिा पेि गने ।

८१. स्थानीय तहको जजभमेवारी: (१) यस आयोजना अन्तगजत स्थानीय तहलाइज प्रदान गररने सितज अनुदानको
सिग्र ववत्तीय व्यवस्थापनको जजम्िेवारी स्थानीय तहको प्रिख
ु प्रिासकीय अधधकृत र लेखा प्रिुखको हुनेछ ।

(२) आयोजना अन्तगजत स्थानीय तहिा हुने आधथजक कारोवारको सञ्चालन, आन्तररक तनयन्त्रण,
सम्पततको सरु िा, आन्तररक तथा अजन्ति लेखापरीिणको जजम्िेवारी स्थानीय तहको प्रिख
ु प्रिासकीय
अधधकृतको हुनेछ ।

(३) स्थानीय तहले आयोजना अन्तगजत खररद गदाज तथा ित

ु तानीसम्बन्धी तनणजय गदाज आधथजक
प्रिासनसुँग सम्बजन्धत प्रचमलत कानून, ववत्तीय संझौता र यस कायाजववधध बिोजजि हुने गरी गनुज पनेछ ।

(४) ववत्तीय व्यवस्थापनको सन्दिजिा स्थानीय तहको जजम्िेवारी दे हाय बिोजजि हुनछ
े :

(क) स्थानीय तहको वावषजक बजेट तथा कायजक्रििा आयोजना अन्तगजतको सितज अनुदान सिावेि गने,
िूततानीको लाधग िौचर तयार गने र आयोजनाको लेखाको व्यवस्थापन गनज SuTRA प्रणालीको
प्रयोग गने;
(ख) सितज अनुदान बिोजजिको बजेट खचज गदाज आधथजक प्रिासनसुँग सम्बजन्धत प्रचमलत कानून, ववत्तीय
संझौता र यस कायाजववधध बिोजजि हुने खचज गने/गराउने;
(ग) SuTRA प्रणाली वा लेखासुँग सम्बजन्धत अन्य प्रणालीिा आयोजनाको लाधग आवश्यक सूचना प्रदान
गनज सतने गरी अलगै कारोवार राख्ने र सियिै बैंक दहसाब मिलान गने;
(घ) कुनै स्थानीय तहले SuTRA प्रणालीको प्रयोग गनज नसकेिा कोष तथा लेखा तनयन्त्रक कायाजलयको
पराििज तथा आयोजना व्यवस्थापन इकाइजको सहिततिा लेखाको अरु ववधधबाट वववरणको प्रववजरट
गने;
(ङ) आयोजना कायाजन्वयनको अनुगिन र सुपररवेिण गने/गराउने;
(च) आयोजनाको सािाजजक लेखापरीिण, सावजजतनक सुनुवाई, गुनासो सम्बोधन र सेवाग्राही सन्तुजरट
सवेिण गने;
(छ) आयोजना अन्तगजत खररद िएका सम्पवत्त र सफ्टवेरको सरु िा गने;
(ज) सियिै आयोजनाको आन्तररक तथा वाह्य लेखापरीिण गराई लेखापरीिणबाट वेरुजोू कायि िएको
िए तोककएको सियमित्र सोको फछयोट गने/गराउने;
(झ) आवश्यकता अनुसार योजनाको लेखा तथा आवश्यक अन्य कागजात पेि गने;
(ञ) हरे क चैिामसक अन्त्य िएको पैतामलस ददन मित्र लेखापरीिण नगररएको अन्तररि ववत्तीय प्रततवेदन
आयोजना व्यवस्थापन इकाईलाई पेि गने;
(ट) आयोजना व्यवस्थान इकाईसोुँग सिन्वय गरी योजनाको कायाजनो्वयनिा आवश्यकता अनस
ु ार
आन्तररक तनयन्त्रण प्रणाली स्थापना गने;

39
 (ठ) आधथजक वषजको अन्तिा खचज निई वाुँकी रहेको रकि कोष तथा लेखा तनयन्त्रक कायाजलयिा कफताज
गने ।
८२. योजनाको ग्राह्य खचय : (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले तनम्न खचजको लाधग िात्र ववश्व बैंकबाट
तनकािाका लाधग सोधिनाज िाग वा मसधै िूततानीको लाधग अनुरोध गनज सतनेछ।

कभपोनेन्ट १: रोजगार प्रवद्यिन प्रणाली र सेवाको सुदृहढकरण

• आयोजना अन्तगजत रोजगार सेवा केन्रिा खदटने किजचारीकोा लाधग तोककए बिोजजिको पाररश्रमिक
तथा अन्य सुववधा,
• रोजगार सेवा केन्रको संचालनका लाधग कायाजलय सञ्चालन खचज तथा िसलन्द खचज,
• रोजगार सेवा केन्रका लाधग फतनजचर तथा िेमिनरी र उपकरण (ल्यापटप, डेस्कटप कम्प्युटर, राउटर,
पावर व्याकअप),
• सुचना प्रणालीको स्तरोन्नतीको लाधग हाडजवेयर तथा सफ्टवेयर र उपकरणको ििजत संिार खचज,
• सूचना तथा संचार अमियान खचज ।

कभपोनेन्ट २ : बेरोजगारको श्रम बजारको नततजा सुिार

• अल्पकालीन रोजगारीिा खदटएका श्रमिकको ज्याला रकि बापत हुने खचज ।

• अल्पकालीन रोजगारका लािग्राहीका लाधग तामलिका पाठ्यक्रि तथा िोड्युलको तनिाजण सञ्चालन बापत
हुने खचज।

कभपोनेन्ट ३: आयोजना व्यवस्थापन, अनुगमन मूल्याङ्कन र क्षमता ववकास

• स्थानीय तहका प्रतततनधधहरुसुँग अन्तरकक्रया/कायजिाला गोरठी,

• स्थानीय तहिा सरोकारवालाबाट अनुगिन (स्थलगत जाुँच सिेत),
• अमििुखखकरण, तामलि र ििता ववकास कायजक्रि
• आयोजना व्यवस्थापन इकाइजका लाधग खररद हुने िालसािान तथा संचालन खचज (इकाइजिा कायजरत
पराििजदाताको तलब सिेत)
(२) स्थानीय तह तथा आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा प्रयोग हुने खचजको िीषजक र ववश्व बैंकसुँगको
सम्झौतािा उल्लेखखत वगीकरण अनुसच
ू ी ४ िा ददइएको छ ।

८३. बजेट तजुयमा तथा कायायन्वयन: (१) आयोजनाको कायाजन्वयनका लाधग बजेट ववतनयोजन प्रकक्रया नेपाल सरकारको
प्रचमलत आधथजक कानून बिोजजि हुनेछ ।
(२) कायजक्रि अन्तगजत संचालन गररने प्रत्येक कक्रयाकलापको SuTRA प्रणाली तथा LMBIS िा
सम्बजन्धत खचज िीषजकिा आवद्ध हुने गरी प्रववजरट गदाज कक्रयाकलापगत रुपिा अलग अलग रुपिा लेखाकंन र
प्रततवेदन गनज सतने गरी आयोजना व्यवस्थापन इकाई तथा स्थानीय तहले बजेट तथा कायजक्रिको तजुजिा गनुज
पनेछ । ववश्व बैंकबाट खचज रकिको तनकािाको आवश्यकता पूरा गनज खचज िीषजकलाई सिावेि हुनेगरी अनुसच
ू ी
४ िा वगीकरण गररएको छ ।
(३) ववश्व बैंकको स्रोतबाट आयोजना संचालनका लाधग प्राप्त हुने तोककए बिोजजिको मसमलंग रकि मित्र
रही प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि अन्तगजत बजेट कायजक्रिको तजुजिा गनुज पनेछ । यसरी बजेट कायजक्रि तजुजिा

40
 गदाज आयोजना व्यवस्थापन इकाईले आयोजना दस्तावेज (Project Document) बिोजजि हुने गरी प्रस्ताव गनुज
पनेछ ।
(४) यस आयोजना अन्तगजत स्थानीय तहलाइज प्राप्त हुने सितज अनुदानको रकि तथा उतत रकिबाट
संचालन हुने योजनाको वववरण स्थानीय तहको सिाबाट स्वीकृत गरी स्थानीय तहले आफ्नो वावषजक कायजक्रििा
सिावेि गनुज पनेछ ।
(५) स्थानीय तहको सिाबाट बजेट पाररत िएको पन्र ददनमित्र स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन, २०७४
बिोजजि सम्बजन्धत स्थानीय गाउुँ पामलकाका अध्यि तथा नगरपामलकाका प्रिुखले बजेट तथा कायजक्रि
कायाजन्वयनको लाधग प्रिख
ु प्रिासकीय अधधकृतलाई अजख्तयारी ददनु पनेछ ।
(६) योजना कायाजन्वयनको लाधग स्वीकृत बजेट संघबाट स्थानीय तहिा अन्तर सरकारी ववत्त व्यवस्थापन
ऐन, २०७४ अनस
ु ार सितज अनुदानको रुपिा हस्तान्तरण हुनेछ । स्थानीय तहलाइज प्रदान गररने बजेट कायजक्रिको
कायाजन्वयनको लाधग आयोजना व्यवस्थापन इकाईले संघीय िामिला तथा सािान्य प्रिासन िन्त्रालय िाफजत
आवश्यक पररपत्र गनज सतनेछ ।
(७) स्थानीय तहिा खचज प्रयोजनको लाधग दई
ु वटा बैंक खाता (पूुँजजगत खचज र चालू खचज) हुनेछ ।
आन्तररक बजेटको तनयन्त्रण तथा बैंक खाता दहसाब मिलानको लाधग स्थानीय तहले आयोजनाको बजेट
कायाजन्वयनिा बैंक तथा अन्य सम्बद्ध खाताका लाधग अलग्गै सहायक खाताको व्यवस्था गनुज पनेछ ।
(८) कोष प्रवाह अनस
ु च
ू ी ५ बिोजजिको तामलका अनरु
ु प हुनेछ ।

८४. रकम तनकाशाको ढाँचा : (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले सोध िनाज िाग, मसधै ित
ू तानी वा वविेष
प्रततवद्धता (Special Commitment) िाफजत रकि तनकािा िागका लाधग ववश्व बैंक सिि अनस
ु ूची ६,७,र ८
को ढाुँचािा अनरु ोध गनजु पनेछ ।
(२) तनकासा गदाज दे हाय बिोजजिका ववधधहरु लागू हुनेछन ्:
(क) शोििनाय: आयोजना व्यवस्थापन इकाईले खचजको िोधिनाज िाग गदाज स्थानीय तहबाट िएका खचज
सिेतको तनकािाको लाधग ववश्व बैक सिि िाग गनुज पनेछ । ववश्व बैंकले खचजको फाुँटवारी (Statement
of expenditure) का आधारिा िाग गररएको रकिको आवधधक रुपिा सोधिनाज गनुज पनेछ । स्थानीय
तहबाट िएको आयोजनाको खचज एकककृत गरी खचजको फाुँटवारीको आधारिा सोधिनाज िाग गने जजम्िेवारी
आयोजना व्यवस्थापन इकाईको हुनेछ ।
(ख) ससिै िुक्तानी: तनकासा र ववत्तीय सच
ू ना पत्रिा (Disbursement and Financial Information Letter)
तोककएको मसिा िन्दा बढीको खचज ववमिन्न पिलाई (स्थानीय तहिा हुने खचज बाहेकका) सोझै िुततानी
गनुज पने अवस्थािा आयोजना व्यवस्थापन इकाईले ववश्व बैंकलाई मसधै िुततानीको लाधग अनुरोध गनज
सतनेछ । मसधै िूततानीको अनुरोध केवल वधगजकरण १ िा उल्लेखखत खचजको लाधग ववल िरपाईको
प्रततमलपी सिावेि गरी गनज सककनेछ।
(ग) ववशेष प्रततवद्िता: आयोजना व्यवस्थापन इकाईको अनरु ोधिा ववश्व बैंकले वगीकरण १ िा उल्लेखखत
खचजको िुततानी गनज सतनेछ । वविेष प्रततवद्धताको लाधग आयोजना व्यवस्थापन इकाईले
प्रतततपत्रको प्रततमलपी र प्रतततपत्रिा उल्लेख िएिा प्रोफिाज इन्भ्वाइस सिेत संलग्न गरी पठाउनु
पनेछ ।

41
८५. शोििनायका शतयहरु : आयोजना व्यवस्थापन इकाईले तनम्न आवश्यकता पूरा िए पश्चात बबश्व बैंकसुँग
सोधिनाज िाग गनज सककनेछ । संझौता िएको मितत िन्दा पदहलेको खचजको लाधग सोधिनाज िाग गनज पाइने
छै न र कम्पोनेन्ट २ (क) र (ख) को हकिा दे हायका ितजहरु पुरा िए पश्चात िात्रै सोधिनाज िाग गनज सककनेछ
।

(क) स्थानीय तहबाट सितज अनुदानको रकि तोककएको उद्दे श्य प्राप्त गनज प्रयोग िएको सम्बन्धिा
िन्त्रालयिा सियिानै प्रततवेदन गने पद्धतत रहेकोिा सो प्रततवेदन सन्तोषजनक प्रततवेदन हुनु पनेछ,
(ख) स्थानीय तहलाई रोजगार सेवा केन्रको सहयोगिा ववत्तीय व्यवस्थापनिा जजम्िेवारोी सुतनजश्चत गनज
उपयुतत कायजववधध र स्थानीय तहसुँगको कारोवार संयन्त्रद्वारा सन्तोषजनक प्रिाण आयोजना
व्यवस्थापन इकाइजलाई/िाफजत पेि गनुज पनेछ।

८६. खचयको वगीकरण: िहालेखापरीिकको कायाजलयले स्वीकृत गरेको ढाुँचािा राखखने खचज िीषजकको वववरण तथा
ववश्व बैंकले तोकेको ढाुँचािा रहेको वगीकरणको प्रावधान दे हाय बिोजजि रहेको छ:

वगीकरण वववरण खचय गने इकाई

१ पराििजदाता (व्यजततगत) (३क१) आ.व्य.इ.

तनदे मिका तजजि

ु ा र नीतत पन
ु रावलोकनको लाधग पराििज सेवा आ.व्य.इ.
(३ख१,३ख२,३ख३)

अनुगिन र िुल्याकंन: लािग्राही सन्तुजरट सिेिण‚ िध्यावधध एवं आ.व्य.इ.

अजन्ति िुल्याकंन‚ गुनासो सम्वोधन संयन्त्र प्रकृया‚ सहिाधगतात्िक
अनुगिन ‚वातावरणीय तथा सािाजजक लेखापरीिण‚ वावषजक सावजजतनक
लेखापरीिण (३ग)

हाडजवेयर अपग्रेडडगं (१ ख) आ.व्य.इ.

गैर पराििज सेवाहरु: व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणाली को डडजाईन र आ.व्य.इ.
कायाजन्वयन तथा स्तरोन्नतत

िालसािान (३क२): ल्यापट‚ वप्रन्टर‚ प्रोजेतटर‚ कायाजलय िसलन्द‚ आ.व्य.इ.

अकफस फतनजचर तथा सवारी साधन

कायाजलय औजार र ििजत संिार (३क२) आ.व्य.इ.

१ पराििज सेवा (फिज) आ.व्य.इ.

42
 क ररफरल प्रणालीको ववकास‚ ख सफ्ट स्कील िे तनगंको पाठ्यक्रि ववकास
र रे डड टू वकज‚ जव तलव इन्टरिेन्सन‚ ग आउटररच रणतनततको कन्टे न्ट
ववकास र सन्चार (१ए३ र ज ्१ए४ )

स्कील िे तनगं प्रदान (२ वव१) आ.व्य.इ.

२ए िलसािान (१.१) स्थानीय तह

क राउटर‚ ख कम्प्युटर र राउटर‚ ग सोलार व्याकअप‚ घ रोसेके फतनजचर

कायाजलय िसलन्द(१.२) स्थानीय तह

आइसी सािग्री छपाइ (१क४ ) स्थानीय तह

रोसेकेको थप सञ्चालन खचज र रोसेकेका किजचारीको सेवा सुववधा (१.३.१ स्थानीय तह

१.३.२ र १ क २. १)

२वव अस्थायी रोजगार तथा रोजगार प्लस लािग्राही िूततानी स्थानीय तह

८७. लेखाङ्कन गने आिार: (१) आयोजनाको लेखा राख्दा आयोजना व्यवस्थापन इकाई एवं स्थानीय तहले नगदिा
आधाररत िइ कम्पोनेन्ट अनुसार कक्रयाकलापगत र खचज िीषजकगत रुपिा अलग्गै राख्नु पनेछ । ववत्तीय वववरण
तयार गनज लेखा सुँग सम्बजन्धत सच
ू ना तनयमित रुपिा अद्यावधधक गररएको हुनु पनेछ ।

(२) लेखा प्रणालीको वविेषता दे हाय बिोजजि हुनेछ:

(क) ववत्तीय कारोवारको प्रततवेदन गनज तथा अमिलेख राख्न नगदिा आधाररत लेखा प्रणालीको मसद्धान्त
अवलम्बन‚

(ख) ववत्तीय प्रततवेदन तयार गनज एकककृत आधथजक संकेत तथा वधगजकरण र व्याख्या‚२०७४ अनस
ु ारको खाता
सूधचहरुको प्रयोग‚

(ग) लेखाको खाता िहालेखा परीिकको कायाजलयले स्वीकृत गरे को फारि बिोजजि हुने‚

(घ) LMBIS िा प्रववरट कक्रयाकलापलाई लेखाङ्कन तथा प्रततवेदन प्रयोजनको लाधग िहालेखा तनयन्त्रक
कायाजलयले आधथजक वषजको िुरुिा कुन कक्रयाकलाप कुन खचज मिषजकिा लेखाङ्कन गने हो पररिावषत
गरी सबै स्थानीय तहिा पररपत्र गने र सो बिोजजि खचजलाई सम्बजन्धत खचज िीषजकिा लेखाङ्कन गनुज
पने,

(ङ) िाधथ उल्लेख िए बिोजजि आयोजना व्यवस्थापन इकाई र स्थानीय तहले प्रयोग गरेको खचज िीषजकलाई
ववश्व बैंकबाट सोधिनाज िाग गने प्रयोजनको लाधग अनुसच
ु ी ४ बिोजजिको वगीकरणिा वधगजकरण गने,

(च) योजनाको लेखा िामसक रुपिा वन्द गरी दहसाब मिलान गरी वावषजक रुपिा योजनाको ववत्तीय वववरण
तनकामलने‚

43
 (छ) वगीकरण अनुसारको (Category wise) खाता राखी सो वगीकरणिा वाडुँफाुँड िएको रकि‚ हालसम्ि
खचज िएको रकि‚ सोधिनाज िाग गररएको रकि र ववश्व बैंकबाट तनकािा प्राप्त रकि र खचजको
संक्षिप्त फाुँटवारी सिेत दे खखने गरी अमिलेख राख्ने‚

(ज) आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा रहेको सोधिनाज िाग र ववश्व बैंकबाट प्राप्त सोधिनाज तनकािाको
अमिलेख कजम्तिा हरेक चौिामसकिा िहालेखा तनयन्त्रक कायाजलयको अमिलेखसुँग मिडान गने ।

८८. स्थानीय तहमा लेखा व्यवस्था : (१) स्थानीय तहले िहालेखा परीिकको कायाजलयबाट स्वीकृत ढाुँचा तथा
SuTRA प्रणाली वा अन्य लेखासुँग सम्बजन्धत प्रणाली बिोजजि लेखा राख्नु पनेछ ।

(२) स्थानीय तहले स्थानीय सजञ्चत कोषको तनयमित प्रततवेदनको अलावा योजनािा िएको खचज ववश्व
बैंकबाट सोधिनाज िाग गनज आवश्यक पने वववरण तयार गनज सतने गरी वगीकरण अनुसारको खचज दे खखने गरी
ववत्तीय प्रततवेदन पेि गनुज पनेछ ।

(३) स्थानीय तहले योजनाको रकि िुततानी गदाज कक्रयाकलाप र खचज िीषजक सिेत दे खखने गरी
गोश्वारा िौचर (ि.ले.प. फा. नं. २०३) तयार गनुज पनेछ ।

(४) ववश्व बैंकबाट सोधिनाज िाग गनज परू ा गनुज पने आवश्यकता पूरा गरी स्थानीय तहको लेखाकंन र
प्रततवेदनिा सहजीकरण गनज आयोजना व्यवस्थापन इकाईले स्थानीय तहलाई सितज अनुदानको रुपिा ददइएको
बजेटलाई पतन सोही संरचनािा तयार गनुज पनेछ ।

(५) िूततानीको लाधग गोश्वारा िौचर तयार गदाज स्थानीय तहले SuTRA प्रणालीबाट कक्रयाकलाप संकेत
छनौट गरी यस तनदे मिकाको अनस
ु च
ू ी ७ िा ददएको बत्रयाकलाप र खचज िीषजकको वगीकरणको आधारिा उपयत
ु त
खचज िीषजक ददई तयार गनुज पनेछ।

(६) िलेतनकाले आ.व.को िुरुिा LMBIS िा प्रववरट िएको योजनाको कक्रयाकलापको संकेत र व्याख्या
सदहत SuTRA प्रणालीिा स्थानान्तरण (Migrate) गनजु पनेछ ।

(७) SuTRA प्रणालीको सञ्चालनको लाधग पव

ू ाजधार निएका स्थानीय तहले सम्बजन्धत कोलेतनकाबाट
LMBIS िा प्रववरट कक्रयाकलापको वववरण मलई सोही अनुरुप कारोवार अमिलेखन गनुज पनेछ ।

(८) सबै स्थानीय तहले योजनाको खचजको प्रततवेदन कोलेतनकाको अमिलेखसुँग कजम्तिा हरेक
चौिामसकिा मिडाउनु पनेछ ।

८९. सिंघीय तहको ववत्तीय प्रततवेदन: (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले स्थानीय तहबाट िएको खचज सिेत सिेटी
आयोजनाको एकककृत ववत्तीय वववरण तयार गनुज पनेछ ।

(२) कुनै स्थानीय तहले तोककएको सियिा तोककएको ढाुँचािा पदहलो र दोस्रो चौिामसकको पण
ू ज ववत्तीय
प्रततवेदन पेि गनज नसकेिा आयोजना व्यवस्थापन इकाईले उपलव्ध ववत्तीय प्रततवेदन एकककरण गरी आयोजनाको
लेखापरीिण नगररएको अन्तररि ववत्तीय प्रततवेदन तयार गनुज पनेछ । प्राप्त हुन बाुँकी ववत्तीय प्रततवेदनलाई
आगािी लेखापरीिण नगररएको अन्तररि ववत्तीय प्रततवेदनिा सिावेि गनुज पनेछ ।

(३) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले चौिामसक सिाप्त िएको साठी ददन मित्र आयोजनाको चौिामसक
लेखापरीिण नगररएको अन्तररि ववत्तीय प्रततवेदन ववश्व बैंक सिि पेि गनुज पनेछ। तोककएको सिय मित्र

44
 अन्तररि ववत्तीय प्रततवेदन पेि गनज नसकेिा दढला हुनक
ु ो कारण र कदहलेसम्ि प्रततवेदन पेि गने हो सो खल
ु ाई
ववश्व बैंकलाई सूचना गनुज पनेछ ।

(४) आयोजनाको लेखापरीिण नगररएको अन्तररि ववत्तीय प्रततवेदन िन्त्रालयको आयोजना तनदे िक
समिततिा सिीिाका लाधग पेि गनुज पनेछ।

(५) आवश्यकता अनुसार चौिामसक रुपिा वैदेमिक िुराको ववतनिय नाफा/घाटा गणना गरी आयोजनाको
एकककृत ववत्तीय प्रततवेदनिा उल्लेख गनुज पनेछ ।

(६) आयोजना सम्पन्न िए पश्चात आयोजना व्यवस्थापन इकाईले आयोजनाको लाधग वगीकरण र
कम्पोनेन्ट अनुसार छुट्याएको रकि, ग्राह्य खचज, सोधिनाज िाग गररएको रकि र ववश्व बैंकबाट िएको तनकािा
रकि सिेत दे खखने गरी योजनाको एकककृत ववत्तीय वववरण (आयोजना लेखा) तयार गनुज पनेछ । आ.व. सिाप्त
िएको ९ िदहना मित्र योजनाको लेखापरीिण गररएको वावषजक ववत्तीय वववरण (आयोजना लेखा) ववश्व बैंक सिि
पेि गनजु पनेछ ।

९०. स्थानीय तहको ववत्तीय प्रततवेदन: (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले SuTRA प्रणालीको प्रयोग िएका स्थानीय
तहको हकिा सो प्रणालीबाट नै ववत्तीय प्रततवेदन प्राप्त गनुज पनेछ । ।

(२) SuTRA प्रणालीको पण

ू ज प्रयोग निएको वा म्यानुवल रुपिा लेखा राखेका स्थानीय तहको हकिा
उतत स्थानीय तहले हाडज कवपिा आयोजना व्यवस्थापन इकाइजलाइज ववत्तीय प्रततवेदन पेि गनुज पनेछ ।

(३) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले वविेष आवश्यकता सम्बन्धी प्रततवेदन िाग गरे िा उतत प्रततवेदन
स्थानीय तहले पेि गनुज पनेछ । आयोजना व्यवस्थापन इकाईले कोलेतनका/िलेतनका िाफजत स्थानीय तहको
ववत्तीय प्रततवेदन प्राप्त गनज सतनेछ ।

९१. ववत्तीय अनुगमन र अवस्थाहरू (Assurances) : (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले निूना स्थानीय तहको छनोट
गरी हरेक वषज ववत्तीय अनग
ु िन गनजु पनेछ । निन
ु ा स्थानीय तहको छनौटको आधार आयोजना व्यवस्थापनले
तनधाजरण गरे बिोजजि हुनछ
े ।

(२) आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले ववत्तीय अनुगिनको लाधग आयोजनाको कोषबाट स्वतन्त्र
पन
ु रावलोकनकताजको तनयत
ु त गनज सककनेछ ।

(३) आयोजना व्यवस्थापन इकाईको ववत्तीय अनुगिन श्रि तथा सािाजजक सूरिा िन्त्रालयले गनुज
पनेछ ।

(४) ववत्तीय अनुगिनको ढाुँचा अनुसच

ू ी १२ बिोजजि हुनेछ ।

(५) सूधचकृत बेरोजगार व्यजततहरुलाइज अल्पकालीन रोजगारीिा खटाइज िुततानी गरेको ज्याला एवं अन्य
खचजको अनुगिन रोजगार सेवा केन्रले गनुज पनेछ । त्यसैगरी रोजगार आयोजना सम्पन्न िए वा निएको
अनुगिन सिेत रोजगार सेवा केन्रबाट हुनेछ ।

(६) रोजगार सेवा केन्रले हरेक चौिामसकिा िएको खचजको परु ट्याईको लाधग चौिामसक सिाप्त िएको एक
िदहना मित्र अनुगिन प्रततवेदन आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा पेि गनुज पनेछ । रोजगार सेवा केन्रले आयोजनाको
सम्पततको जजजन्स वववरण राख्नु र तनयमित ििजत संिार गनुज पनेछ ।

45
 (७) आधथजक कायाजववधी तथा ववत्तीय उत्तरदातयत्व ऐन, २०७६ िा व्यवस्था िए अनस
ु ार प्रत्येक स्थानीय
तहले आन्तररक लेखापरीिण प्रततवेदन हरे क तीन िदहनािा प्राप्त गरी सियिै लेखापरीिण वेरुजु तथा अन्य
ववषयको फर्छजयौट गनुज पनेछ ।

(८) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले स्थानीय तहको खचजको अनग

ु िन चौिासीक रुपिा Desk review र
आवश्यकता अनस
ु ार निन
ू ा छनौट (Random basis) को आधारिा स्थलगत अनुगिन गनुज पनेछ । आयोजना
व्यवस्थापन इकाईले गने स्थलगत ववत्तीय अनग
ु िन र अवलोकनको आधार आवश्यकता अनस
ु ार ववश्व बैंकसुँगको
सहितत अनस
ु ार हुनेछ। आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले गने डेस्क पुनरावलोकन र स्थलगत अनुगिन प्रततवेदनको
ढाुँचा अनस
ु च
ू ी १२ बिोजजि हुनछ
े ।

(९) रोजगार सेवा केन्रले स्थानीय तहिा आयोजनाको आन्तररक तथा अजन्ति लेखापरीिणको वेरुजु र
आयोजना व्यवस्थाप इकाईले गरेको ववत्तीय अनुगिनिा औंल्याइएका व्यहोराहरु स्थानीय तहको लेखापरीिण
समिततको सिन्वयिा सियिै फछयौट िएको सुतनजश्चत गनुज पनेछ । सियिै योजना सम्बद्ध लेखापरीिण वेरुजु
फछयौट गनज रोजगार सेवा केन्रको चौिामसक अनुगिन प्रततवेदनिा अनुगिनको जस्थतत उल्लेख िएको हुनु पनेछ ।

(१०) ववत्तीय व्यवस्थापन वविेषज्ञले चौिामसक आधारिा आयोजना व्यवस्थापन इकाईको खचज अनुगिन
गरी अनुगिन प्रततवेदन हरेक चौिामसकको अन्त्य िएको एक िदहना मित्र तनदेिन समिततिा पेि गनुज पनेछ। यस्तो
चौिामसक अनुगिन प्रततवेदनिा आयोजना व्यवस्थापन इकाईको आन्तररक तथा वाह्य लेखापरीिणको वेरुजु र
फछयौटको अवस्था सिेत सिावेि गनुज पनेछ । अनुगिन प्रततवेदनको ढाुँचा अनुसच
ू ी १२ बिोजजि हुनेछ ।

९२. आन्तररक तनयन्रण: आयोजना संचालनको आन्तररक तनयन्त्रणका लाधग देहाय बिोजजि हुने गरी कायज गनुज
पनेछ :

(क) प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रििा कायाजन्वयन िएका आयोजना स्थानीय तहको सिाबाट स्वीकृत िएको हुनु
पदजछ र स्थानीय तहको वावषजक बजेट तथा कायजक्रििा सिावेि हुनु पदजछ। आयोजनाको खचज ववतनयोजजत
बजेट िन्दा बदढ हुने छै न।

(ख) रोजगार सेवा केन्रिा सूधचकृत हुने बेरोजगार व्यजततहरु आयोजनाको लािग्राही हुनछ
े न् ।

(ग) कािका लाधग पाररश्रमिकिा आधाररत सािुदातयक आयोजना (संचालन तथा व्यवस्थापन) कायाजववधध, २०७६
बिोजजि हरे क रोजगार उपिोतता समिततले अल्पकालीन रोजगारीिा खदटएका व्यजततहरुको दै तनक हाजजरी
रे कडज कायाजववधधकै अनस
ु ूची ३ बिोजजि राख्नु पनेछ । प्रत्येक िदहनाको अन्त्यिा उतत दै तनक हाजजरी
रे कडजको रोजगार उपिोतता समिततको अध्यिले अमिलेख राखी वडा समितत सिि पेि गनुज पनेछ । वडा
समिततबाट उतत रे कडज स्वीकृत िए पश्चात रोजगार सेवा केन्रलाइज ज्याला ित
ु तानीका लाधग प्रदान गनजु
पनेछ । रोजगार सेवा केन्रको मिफाररसिा स्थानीय तहले ित
ु तानी ददनु पनेछ ।

(घ) स्थानीय तहले आयोजनाको गुणस्तरको सुपररवेिण गनज प्रववधधक किजचारी खटाउनु पनेछ।

(ङ) स्थानीय तहले लािग्रादहको पाररश्रमिक सोझै तनजको बैंक खातािा िुततानी गनुज पनेछ।

(च) स्थानीय तहिा बैंक सुववधा निइ नगद िुततानी गनुज परे िा स्थानीय तहले कम्तीिा एक जना वडा
समितत सदस्यको उपजस्थततिा बैंक चेक िाफजत िुततानी गनुज पनेछ र सोको कागजी प्रिाणिा सो
सदस्यहरुलाई सािी हस्तािर गराउनु पनेछ ।

46
 (छ) स्थानीय तहले खररद गने कायाजलय उपकरण, सोलार व्याकअप र पराििज सेवा खररद गदाज खररद
योजनािा आधाररत िइ आयोजना व्यवस्थापन इकाईले तोकेको स्ट्यान्डडज स्पेमसकफकेिन अनुरुप हुनु
पनेछ।

(ज) रोजगार सेवा केन्रले खररद योजना र स्पेमिकफकेिन अनुरुप खररद िए निएको जाुँच गरर स्थानीय
तहको लेखा अधधकृतलाई िुततानीको लागी मसफाररस गरी एकरुपता कायि गनुज पनेछ।

(झ) आयोजना अन्तगजत रोजगार सेवा केन्रिा खदटएका किजचारी ज्याला ित

ु तानी प्रकक्रयािा संलग्न हुनु हुुँदैन।

(ञ) स्थानीय तहले NEMIS प्रयोग गरी लािग्राही काििा उपजस्थत ददन, तनजलाइज िुततानी िएको
पाररश्रमिक, िुततानीको िाध्यि र आयोजनाको खचज वववरण सावजजनीकककरण गनुज पनेछ ।

(ट) स्थानीय तहले चौिामसक रुपिा आयोजनाको अनुगिन गरी अनुगिन प्रततवेदनको सिीिा गने व्यवस्था
मिलाउनु पनेछ। सिीिा गोरठीिा सञ्चारकिजोीहरु उपलब्धता अनुसार आिजन्त्रत गनुज पनेछ। स्थानीय
तहले वावषजक रुपिा आयोजना कायाजन्वयनको सम्बन्धिा सावजजतनक सुनुवाई कायजक्रि आयोजना गनुज पनेछ।
अनग
ु िनसम्बन्धी कृयापलापहरूको नततजा आयोजना व्यवस्थापन इकाई िाफजत ववश्व बैकलाई पतन उपलब्ध
गराउनु पनेछ ।

(ठ) स्थानीय तहले उजुरी पेदटका, ववद्युतीय उजुरी पोटजल, लािग्राही सन्तुरठी स्कोर काडज लगायतको गुनासो
सन
ु व
ु ाई संयन्त्र स्थापना गरी सरोकारवालाको गन
ु ासो तथा सझ
ु ाव दताज िएको पन्र ददन मित्र सम्बोधन
गनुज पनेछ ।

(ड) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले आयोजनाको खररद गरु

ु योजना तयार गरर सो अनुरुपको वावषजक खररद
योजना तयार गनजु पनेछ।

(ढ) योजनाका सम्पवत्तहरु योजना वाहेकका उद्देश्यको लाधग प्रयोग गररनु हुन्न। सम्पवत्तहरुको पदहचान गनज
हरे क सम्पततिा पदहचान संकेत लेख्नु पनेछ। जजन्सी अमिलेखिा सम्पवत्तको संकेत खररद मितत, खररद
िुल्य, सम्पतत तनस्कासन मितत, सम्पवत्त रहेको स्थान, आदद उल्लेख गनुज पनेछ। रोजगार सेवा केन्रले
वावषजक रुपिा िौततक परीिण गरर प्रिाण स्वरुप राख्नु पनेछ।

९३. आन्तररक लेखापरीक्षण: (१) आधथजक कायाजववधध तथा ववत्तीय उत्तरदायी ऐन, २०७६ को दफा ३३ बिोजजि कोष
तथा लेखा तनयन्त्रक कायाजलयले आयोजना व्यवस्थापन इकाईको आन्तररक लेखापरीिण तनयमित रुपिा गनजु
पनेछ।कोष तथा लेखा तनयन्त्रक कायाजलयबाट आयोजनाको लेखाको लेखापरीिण गराउने जजम्िेवारी आयोजना
व्यवस्थापन इकाईको हुनेछ ।

(२) कोष तथा लेखा तनयन्त्रक कायाजलयले प्रत्येक तीन िदहनािा आयोजना व्यवस्थापन इकाईको
आन्तररक लेखापरीिण गरी लेखापरीिण सम्पन्न िएको एक िदहना मित्र आन्तररक लेखापरीिण प्रततवेदन
प्रदान गनुज पनेछ।

(३) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले अजन्ति लेखापरीिण गराउनु पूवज आन्तररक लेखापरीिणबाट तनस्केका
बेरुजु र सूझावहरुको फर्छयौट गनुज पनेछ। लेखापरीिणले औल्याएका बेरुजु फर्छजयौट गरे को वववरण आयोजना
तनदे िन समिततिा पेि गनुज पनेछ ।

47
 (४) स्थानीय तहको आन्तररक लेखापरीिण गराउने जजम्िेवारी प्रिुख प्रिासकीय अधधकृतको हुनेछ ।
आन्तररक लेखापरीिणले औल्याएको बेरुजु, सूझाव र जजज्ञासाहरु तनयमित गनुज प्रिासकीय प्रिख
ु को जजम्िेवारी
हुनेछ।

(५) स्थानीय तहले लेखा समितत गठन गरी आन्तररक र अजन्ति लेखापरीिणबाट तनस्केका वेरुजु
फर्छजयौट िए निएको जाुँच गनुज पनेछ ।

(६) स्थानीय तहले चौिामसक रुपिा पेि गरेको अनग

ु िन प्रततवेदनको आधारिा आयोजना
व्यवस्थापन इकाईले बेरुजु फर्छजयौटको अवस्था अनुगिन गनेछ र आवश्यकता अनस
ु ार स्थलगत सिीिा पतन
गनेछ।

((७) आन्तररक लेखापरीिण सम्बन्धी अन्य व्यवस्था आधथजक कायजबबधध ऐन र तनयिावली बिोजजि
हुनेछ ।

९४. अजन्तम लेखापरीक्षण: (१) आयोजनाको अजन्ति लेखापरीिण गने जजम्िेवारी िहालेखा परीिकको कायाजलय हुनेछ ।

(२) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले िहालेखापरीिकको कायाजलयिा आयोजनाको कायजिल

ू क
लेखापरीिणको लाधग अनुरोध गनज सतनेछ । स्थानीय तह र आयोजना व्यवस्थापन इकाईले लेखापरीिणबाट
औल्याएको कैकफयत उपर बेरुजु फर्छजयौट िएको प्रिाण सदहतको जानकारी पेि गनुज पनेछ।

९५. लेखापरीक्षण िएको ववत्तीय वववरण : (१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले हरेक आधथजक वषजको लेखापरीिण िएको
वावषजक ववत्तीय वववरण (आयोजनाको लेखा) नौ िदहना मित्र ववश्व बैंक सिि पेि गनुज पनेछ। लेखापरीिण
िएको वावषजक ववत्तीय वववरणिा सबै स्थानीय तहहरुबाट िएको खचजको वववरण सिावेि िएको हुनु पनेछ।

(२) आयोजनाको लेखापरीिण िएको ववत्तीय वववरण प्रिाखणत गने क्रििा िहालेखा परीिकको कायाजलयले
िववरयिा गनुज पने सध
ु ारका लाधग श्रि, रोजगार तथा सािाजजक सुरिा िन्त्रालयका सधचवलाई व्यवस्थापन पत्र
जारी गनज सतनेछ।

(३) आयोजनाबाट प्रारजम्िक प्रततवेदनको र व्यवस्थापन पत्रको प्रततकक्रया प्राप्त िए पश्चात िहालेखा
परीिकको कायाजलयले लेखापरीिण िएको ववत्तीय वववरण (आयोजनाको लेखा) प्रिाखणत गरी अथज िन्त्रालयका
सधचवलाई जारी गनजु पनेछ।

(४) आयोजना व्यवस्थापन ईकाइले िहालेखा पररिकको कायाजलयलाई आयोजनाको खरीद लेखापरीिण
र कायजिुलक लेखापरीिण गराउन अनुरोध गनज सतनेछ।

९६. आगिकाररक हस्ताक्षरकताय : आधधकारीक हस्तािरकताजको पद नाि (Authorized signatories’ designation) िाफजत
Withdrawal तनवेदनिा हस्तािर गने र पेि गने अजख्तयारी प्राप्त आयोजना व्यवस्थापन इकाईका अधधकृतहरुको
नाि आयोजना व्यवस्थापन इकाईले ववश्व बैंकलाई उपलब्ध गराउनु पनेछ। ववश्व बैंकको कायाजलयले उपलब्ध
गराएको निन
ू ा तनवेदन ववश्व बैंकको रकि ित
ु तानी पत्र (World Bank’s Disbursement Letter) को अनस
ु च
ू ी
१ बिोजजि हुनु पनेछ ।

48
 पररच्छे द १४
अनग
ु मन, मल्
ू याङ्कन र प्रततवेदनसभबन्िी व्यवस्था

९७. आयोजनाको मूल उद्दे श्यको नततजा सच

ू क: (१) आयोजनाको ववकास नततजा प्राजप्तका प्रिख
ु सच
ू कहरू दे हाय
बिोजजि रहेका छन ्:

(क) स्थापना िई सञ्चालनिा रहेका रोजगार सेवा केन्रको संख्या,

(ख) आयोजनािा दताज िएको एक वषज मित्रिा तामलि मलने र रोजगारीिा संलग्न हुने व्यजततको संख्या र
प्रततित (मलङ्ग र उिेरका आधारिा फरक फरक सिूह)
(ग) आयोजनाका लािग्राही िध्ये अठार दे खख चामलस वषज उिेरका युवाको प्रततित,
(२) आयोजनाको िूल उद्दे श्यको िापन अनुसच
ू ी ९ बिोजजि हुनेछ ।

९८. आयोजनाको अनुगमन, मूल्याङ्कन तथा प्रततवेदन सभबन्िी प्राविान: आयोजनाको सिग्र अनुगिन, िुल्याकंन
र प्रततवेदनको जजम्िेवारी आयोजना व्यवस्थापन इकाईको हुनेछ । आयोजनाले प्रगतत िापनको लाधग नततजािा
आधाररत अनुगिन िूल्याङ्कनको पद्दती अवलम्बन गरी स्थलगत जाुँच, लेखापरीिण, लािग्राही सवेिण,
सावजजतनक सुनुवाई र कायजसम्पादन िूल्याकंन सदहतको ववस्ताररत खाकाको तनिाजण गनेछ ।

९९. जजभमेवारी तथा िूसमका: (१) आयोजनाको सवै कक्रयाकलापिा गररएको लगानी, प्रततफल र नततजा सम्बन्धी
पयाजप्त, पण
ू ज र सही सच
ू ना सियिै संकलन गने, ववश्लेषण र आयोजनाका अपेक्षित नततजािा तनरन्तर सुधारिा
प्रयोगका लाधग आयोजना व्यवस्थापन इकाईले दे हायका सच
ू कहरूलाई सिेट्ने प्रणालीको ववकास गनेछ:

(क) लगानी (Inputs): किजचारी व्यवस्था, ििता तनिाजण, प्राववधधक सहयोग, आयोजना सञ्चालन सहायता,
सािग्री र औजारहरू एवि ् ववत्तीय प्रावधान,

(ख) पररणाम (Outputs): रोजगार सेवा केन्रिा दताज िएका रोजगारीको खोजीिा रहेका वविेष गरी युवा
बेरोजगार व्यजतत तनजको आवश्यकता अनुसार रोजगार सेवा प्राप्त गरे को वववरण, नेमिसको स्तरोन्नतत
तथा सञ्चालन, स्थानीय तहिा रोजगारी मसजजना, अस्थायी रोजगारीबाट लािाग्राहीहरुिा सीप तथा ििता
अमिबद्
ृ धध, स्थानीय तहले उपलब्ध गराउने रोजगार सेवािा िएको सुधार, सबै तहका किजचारी तथा
सरोकारवालाको ििता अमिबद्
ृ धध,

(ग) नततजा (Outcomes): आयोजनाबाट प्रदान गररने रोजगारी सेवा तथा अन्य सवु वधाको सम्बन्धिा जानकारी
िएको र रोजगारीका ववकल्पहरु प्रयोग गरे को हुन,े एकककृत तथा सुदृढ नेमिसको संचालन िएको हुने,
स्थानीय तहिा रोजगार सेवािा सध
ु ार िएको हुने, सीपयत
ु त श्रििजतत र प्रत्यि रोजगारीिा बद्
ृ धध िएको
हुने ।

(२) प्रदेि आयोजना संयोजकले अवश्यकता अनस

ु ार िन्त्रालयको अनरु ोधिा आफ्नो प्रदे ििा
संचामलत आयोजनाका कृयाकलापहरूको अनग
ु िन गनेछ ।
(३) स्थानीय तहले आफ्नो पामलकािा िएको आयोजना कायाजन्वयनको तनरन्तर अनुगिन,
िूल्यांकन र प्रततवेदन गनुज पनेछ । स्थानीय तहले हरेक चौिामसकिा आयोजनाको प्रगतत वववरण र अनुगिन
प्रततवेदनको सिीिा गनुज पनेछ

49
 (४) स्थानीय तनदे िक समिततले आयोजनाको तनयमित अनग
ु िन गरी सल्लाह र सुझाव गरी
कायाजन्वयनिा रहेका सिस्याहरू संबोधन गनुज पनेछ ।

(५) रोजगार सेवा केन्रले पररच्छे द १३ बिोजजिि आयोजनाको कक्रयाकलाप तथा आयोजनाको
सम्बन्धिा िएका खचजहरुको अमिलेख राख्नु पनेछ । रोजगार सेवा केन्रले आयोजनाको कक्रयाकलाप तथा
प्रगततको सम्बन्धिा तनयमित अनुगिन सिेत गनुज पनेछ ।
(६) वडा समितत वा तनवाजधचत जनप्रतततनधधले आवश्यकता अनुसार आफ्नो वडािा कायाजन्वयन
िएको आयोजनाको कक्रयाकलापको तनयमित अनुगिन र प्रततवेदन गनुज पनेछ ।

१००. अनुगमन र मूल्याङ्कनको योजना: आयोजनाको अनुगिन र िूल्याकंन अनस

ु ूची १० बिोजजिको नततजा खाका
(Result Framework) अनुसार तजुजिा गररएको अनुसच
ू ी ११को अनुगिन र िूल्याकंन योजना (Project M&E
plan) बिोजजि हुनेछ।

१०१. अनुगमन र मूल्याङ्कनसभबन्िी क्रक्रयाकलाप: (१) आयोजनाको कक्रयाकलापको तनयमित तथा आवधधक
अनुगिन तथा िल्
ू याङ्कन दे हाय बिोजजि गररनेछ :

(क) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले तनयमित तवरले संघीय, प्रदेि र स्थानीय तहसंग सिन्वय गरी तनयमित
अनुगिन, िूल्याङ्कन र सञ्चारको कक्रयाकलाप गने गराउनेछ ।

(ख) आयोजनाका सञ्चालन र प्रगततका सम्बन्धिा यस आयोजनाले ववमिन्न सिय र ववषयिा स्थलगत
पररिणको कक्रयाकलाप गने गराउनेछ ।

(ग) आयोजनाले तेश्रो पिलाई संलग्न गराई आयोजना अवधधिरिा दई

ु पटक लािग्राही सन्तजु रट सवेिण
गराउनेछ । िूल्याकंन गदाज आयोजना व्यवस्थापन ईकाईले सबै सािाजजक र उिेर वगजकोो प्रतततनधधत्व
सतु नजश्चत गराउनु पनेछ।

(घ) आयोजनाको कायाजन्वयनलाई पारदिी बनाउन तथा जवाफदेहीपूणज तवरले सञ्चालनका लाधग गुनासो
व्यवस्थापनको सुँयन्त्रको प्रिावकारी कायाजन्वयन गररनेछ ।

(ङ) आयोजनाले खचज गरे को तथा प्रदेि र स्थानीय तहिा पठाइएको सितज अनुदान रकिको खचज ववधधसम्ित
तथा पारदिी तवरले सञ्चालन िएको सुतनजश्चत गनज पररच्छे द १३ बिोजजि लेखा पररिणको
अन्तराजजरिय िापदण्ड अनुसार वावषजक स्वतन्त्र प्राववधधक र ववत्तीय पररिण गररनेछ ।

(च) स्थानीय तहिा सञ्चालन िएका आयोजनाका कक्रयाकलापहरू र सो वापत िएको खचजलाई सावजजतनक
गरी वावषजक सावजजतनक पररिण गराउनु पनेछ ।

(छ) आयोजनाले सञ्चालन गरेका कक्रयाकलापहरूबाट लक्ष्य प्राजप्त एवि ् अपेक्षित नततजा प्राजप्त िए ना
निएको लेखाजोखा गनज आयोजनाले देहायका िूल्याङ्कन गनेछ:

(१) कायायन्वयन सहयोग समसन: आयोजनाको कायजसम्पादनको सिीिाका लाधग वषजिा दई

ु पटक
कायाजन्वयन सहयोग मिसनको आयोजना हुनेछ । मिसनको टोलीले प्रदे ि तथा आयोजनाको
गततववधध तथा कक्रयाकलाप कायाजन्वयन िइरहेका केही स्थानीय तहको छनोौट गरी स्थलगत
भ्रिण गनेछ। आयोजना व्यवस्थापन इकाईले योजना कायाजन्वयन सिीिाको आधारिा प्रगतत
प्रततवेदन र वावषजक कायजयोजनाहरू तयार गनेछ।

50
 (२) मध्यकालीन समीक्षा र अजन्तम समीक्षा: आयोजना सञ्चालन िएको ३० िदहना मित्र आयोजनाको
िध्यकालीन सिीिा हुनेछ । सिीिािा आयोजनाको कक्रयाकलापको सिीिा एवि ् लक्ष्य र
उद्दे श्य प्राप्त गने सतने नसतने अवस्थाको ववश्लेषण गरी कायजक्रििा आवश्यक संसोधन
सदहतको वववरण ववश्व बैकिा पेि गररनेछ । यसै गरी, योजनाको अन्तजोि अवधधको सिीिा
योजनाको अन्त्य हुने सियिा गररनेछ।

(३) प्रिावको मल्

ू याङ्कन: आयोजनाको कक्रयाकलापका तथा सोबाट परे को प्रिावको सम्बन्धिा
आयोजनाले प्रिाव िूल्याङ्कन गराउने छ । आयोजनाले अन्य तनकायको सिन्वय गरी या सेवा
प्रदायकलाई करार गरी िल्
ू याङ्कन गराउनेछ ।

(४) आयोजनाका कृयाकलापहरूको अनग

ु िन र िल्
ू याङ्कनिा यस राजरिय रोजगार व्यवस्थापन
सूचना प्रणाली प्रयोग गररनेछ । यस प्रणाली अन्तगजत सबै आवश्यक त्याङक संकलन गने र
नततजा िेिवकजको लाधग आवश्यक सूचकाकं प्राप्त गनज त्याकं ववश्लेषणको ड्यासबोडज (Data
Analytic Dasboard) स्थापना गररनेछ । त्याङ्कको िद्
ु धता सुतनजश्चत गनज तेस्रो
पिबाट लेखापरीिण र िान्यीकरण (Validation) सिेत गराइने छ ।

(२) प्रदेि र आयोजना व्यवस्थापन इकाईले स्थानीय तहिा गररने अनुगिनको प्रततवेदन अनस
ु ूची १२
बिोजजिको फाराि प्रयोग गरी गररनेछ ।

१०२. प्रततवेदन: यस आयोजनाले िामसक, चौिामसक र वावषजक प्रततवेदन तयार गरी सम्बजन्धत तनकायसुँग छलफल
गने तथा पेि गनेछ । प्रततवेदन र सो को तयारी दे हाय अनस
ु ार हुनेछ:

(क) रोजगार सेवा केन्र

(१) उधचत जजन्सी अमिलेख िाफजत आयोजनाको सम्पवत्त/सम्पवत्तहरूको सरु िा सुतनजश्चत गरी
तनयमित ििजत सम्िार िएको प्रततवेदन स्थानीय तह र आयोजना व्यवस्थापन इकाईलाई
पेि गने,

(२) केन्रको गततववधधहरूको बारे िा सम्बजन्धत स्थानीय कायजपामलकािा तनयमित प्रततवेदन

बुझाउनु पने,

(३) आयोजना सञ्चालन तथा सो को प्रगततको िामसक प्रततवेदन स्थानीय तह र आयोजना

व्यवस्थापन इकाईलाई पेि गने,

(४) रोजगार रोजगारको सिाजप्त पश्चातको प्राववधधक प्रततवेदन स्थानीय तहको ईजन्जतनयर /
सब-इजन्जतनयलाई पेि गने,

(५) आयोजनाको खचज तथा सो को परु ट्याइं सदहत प्रत्येक चौिामसक सिाप्त िएको एक िदहना
मित्र चौिामसक प्रततवेदन आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा पेि गने ।

(ख) स्थानीय तह

51
 (१) आयोजनाको खचज तथा ज्यालाको िुततानीको वववरण पतछल्लो िदहनाको २० गते मित्र आधथजक

दहसाव मिलान प्रततवेदन तयार गने, राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणाली स्थापना िए पतछ

राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणाली िाफजत दहसाव मिलान प्रततवेदन तयार गने,

(२) रोजगार आयोजनाको प्राववधधक प्रततवेदन तयार गने,

(३) प्रत्येक चौिामसक सिाप्त िएको ४५ ददनमित्र प्रगततको सिीिा सदहतको ववत्तीय वववरण
िन्त्रालयलाई पेि गने,

(४) स्थानीय तहले आयोजनािा िएको खचजको फाुँटवारी सदहत ववश्व बैंकबाट सोधिनाजको लाधग
आवश्कयक फम्याजटिा ववत्तीय प्रततवेदन आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा पेि गने ।

(ग) आयोजना व्यवस्थापन इकाई

(१) चौिामसकरुपिा आयोजनाको प्रगततको सिीिा र ववत्तीय प्रगतत तयार गरी चौिामसक सिाप्त
िएको ६० ददन मित्र ववश्व बैंकिा पठाउने,

(२) आयोजना प्रततवेदनका साथ आवश्यकता अनस

ु ार (सेफगाड्जस) उपकरणहरू र सो को प्रयोगको
जानकारी तनयमितरुपिा संकलन ववश्व बैंकको तनधाजररत फम्याजटिा प्रततवेदन पेि गने,

(३) वावषजक लेखा पररिणको वववरण आधथजक वषज सिाप्त िएको ९ िदहना मित्र ववश्व बैंकलाई पेि
गने,

(४) ववश्व बैंकबाट सोधिनाज िागका लाधग स्थानीय तह र केन्रको खचज सिावेि गरेर एकककृत
ववत्तीय वववरण सदहत पेि गने,

(५) खररद पराििजदाताले (राजरिय आयोजना तनदे िकको तनदेिनिा) तनयमित खररद प्रगतत
प्रततवेदन तयार गनुज पने,

(६) आयोजनाको सम्बन्धिा प्राप्त गरेको गुनासो/उजरु ीको प्रकृतत र सो को सम्बोधन कसरी
गररयो िन्ने सम्बन्धिा प्रततवेदन तयार गनुज पने,

(७) आयोजना प्रिावकारी िएको मितत बाट तीस (३०) िदहना मित्र िध्यकामलन सिीिा गराइ
सो को प्रततवेदन ववश्व बैंकिा पेि गने,

(५) आयोजना सिाप्त िएको मिततको ६ िदहना मित्र आयोजना कायाजन्वयन सम्पन्न र
नततजाको प्रततवेदन तयार गरी ववश्व बैकलाई पेि गने ।

पररच्छे द १५
वातावरणीय तथा सामाजजक पक्षसभबन्िी व्यवस्था

१०३. वातावरणीय तथा सामाजजक पक्षको सिंरक्षण: (१) आयोजनासुँग सम्बजन्धत वातावरणीय तथा सािाजजक पिका
ववषयहरुको सम्बोधन गनज िन्त्रालयले तजुजिा गरे को वातावरणीय तथा सािाजजक व्यवस्थापन खाका (Environmental

52
 and Social Management Framework) लाई आयोजनाको अमिन्न अङ्गको रुपिा अवलम्वन गनुज पनेछ र उतत खाकािा
तनददजरट गररएका कक्रयाकलापहरु अतनवायजरुपिा कायाजन्वयन गररनु पनेछ ।

(२) उपदफा (१) को खाका बिोजजि आयोजना सञ्चालनका गने जजम्िेवारी आयोजना व्यवस्थापन
इकाइजको हुनेछ ।
(३) उपदफा (२) बिोजजिको कायजिा सहयोगका लाधग आयोजना व्यवस्थापन इकाइजले एकजना वातावरण
ववज्ञ र एकजना सािाजजक संरिण ववज्ञको तनयुजतत गनज सतनेछ ।
(४) स्थानीय तहले आयोजना सञ्चालन पव
ू ज रोजगार कायजक्रिसुँग सम्बजन्धत वातावरणीय तथा सािाजजक
ववषयहरुको प्रारजम्िक पररिण गनुज पनेछ ।
(५) आयोजना तजि
जु ाका क्रििा स्वीकृत उपदफा (१) बिोजजिको खाकालाई आवश्कयता अनस
ु ार िन्त्रालय
र ववकास साझेदारको सहिततिा पररिाजजन गनज सककनेछ ।

१०४. जोखखमताको ववश्लेषण: (१) स्थानीय तहले कम्पोनेन्ट १ र २ अन्तगजतका कक्रयाकलाप सञ्चालन पूवज देहायका
ववषयहरुको सच
ू ना सङ्कलन तथा सिीिा गनुज पनेछ ।

(क) आयोजना कायाजन्वयन हुने िेत्रिा बसोबास गरेका प्रत्यि लािग्राहीको संख्या,

(ख) आयोजनाले गने कक्रयाकलापको प्रकार तथा लक्षित सिूहको सम्िाववत सहिाधगता,

(ग) वजञ्चततकरण तथा जोखखििा रहेका सिूहका लाधग गररने कक्रयाकलाप,

(घ) गररब तथा जोखखििा रहेका सिह

ू िा पने प्रिाव,

(ङ) िदहला तथा वजञ्चततकरणिा रहेका सिूहको सािाजजक र आधथजक उन्नतीका लाधग आवश्यकता तथा
प्राथमिकता,

(च) िदहला तथा वजञ्चततकरणिा रहेका सिूहले सच

ू ना तथा ज्ञान प्राप्त गदाज हुन सतने वा सम्िाववत
अवरोध,

(छ) िदहलािैत्री कायजस्थलको तनिाजण,

(ज) कायजस्थलिा हुन सतने सम्िाववत लैङ्धगक दहंसा, र

(झ) अन्य सािाजजक प्रिाव ।

(२) यस आयोजनाको कम्पोनेन्ट २ अन्तगजत कायाजन्वयन गररने आयोजना सञ्चालनका क्रििा

वातावरणीय असरका सम्बन्धिा रोजगार सेवा केन्रले सम्िाववत जोखखि र सो को सिाधानको ववधधहरु पदहचान
गनुज पनेछ ।
(३) आयोजनािा व्यवसायजन्य स्वास््य र सुरिा एवि ् श्रमिकको कायजस्थलिा सुरक्षितरुपिा काि गने
वातावरण तनिाजणको लाधग श्रि िापदण्ड, आचारसंदहता, लैङ्धगक दहंसा, व्यजततगत सुरिा उपकरण, जोखखि
न्यूतनकरणका प्रावधान तथा आवश्कयता अनुसार श्रमिक मिववरको सञ्चालनका लाधग वातावरणीय तथा सािाजजक
व्यवस्थापन कायजयोजना तयार गरी दे हायका कायजहरु गनेछ:

53
 (क) आयोजना सञ्चालनको प्रत्येक कक्रयाकलापिा वातावरणीय र सािाजजक जोखखििा रहेका व्यजततका
सम्बन्धिा ववश्लेषण गने,

(ख) रोजगारीको खोजीिा रहेका व्यजततलाई रोजगार सेवा केन्रले उधचत पराििज उपलव्ध गराउने , र

(ग) आयोजना कायाजन्वयन इकाई/स्थानीय तहले राजरिय र स्थानीय तहका रे डडयो, टे मलमिजन, पत्रपबत्रका
लगायत आि सञ्चारका िाध्ययिबाट सच
ू ना सम्प्रेषण गने ।

१०५. काययनीततको तनमायण: वातावरणीय तथा सािाजजक व्यवस्थापन योजनाको कायाजन्वयनको लाधग अनुसच
ू ी १३
बिोजजिको जोखखि तथा सो को न्यतू नकरणका लाधग उपलव्ध आधार अनस
ु ार जोखखि पदहचान, न्यतू नकरण र
प्रिावको िूल्याङ्कन गने कायजनीततको तनिाजण गररनेछ ।

१०६. जोसमममा रहेका व्यजक्त लक्षक्षत सामद

ु ातयक ववकास: (१) आयोजनाले जोखखििा रहेका व्यजतत तथा पररवारको
जोखखि न्यूतनकरण गने र तनज व्यजतत तथा सिूह लक्षित सािुदातयक ववकासको योजना तनिाजण गने प्रयोजनका
लाधग दे हायका कक्रयाकलाप सञ्चालन गनेछ:

(क) मलङ्ग, जाती र आम्दानीको स्तर अनस

ु ारको त्यांक संकलन,
(ख) जोखखििा रहेका व्यजतत तथा सिुदाय लक्षित सच
ू नाको सम्प्रेषण, रणनीततको तजुजिा तथा
कायाजन्वयन,
(ग) आयोजना कायाजन्वयनका क्रििा सम्िाववत जोखखि र सो को न्यूतनकरणको ववधध एवि ् सकारात्िक
पररणािको आुँकलन,
(घ) व्यजतत तथा वगज लक्षित तामलि तथा तामलिको पाठ्यक्रिको तनिाजण,
(ङ) श्रमिकको न्यूनति िापदण्ड, आचार संदहता एवि ् लैङ्धगक दहंसा बबरुद्धका सम्बन्धिा िागजदिजन
तनिाजण,
(च) आयोजना तजि
ुज ा र सञ्चालनका क्रििा तनयमित छलफल तथा सुझाव संकलन, र
(छ) अनुगिन तथा िल्
ू याङ्कनिा वातावरण तथा सािाजजक सरिणका सच
ू कहरुको प्रयोग ।

(२) आयोजना व्यवस्थापन इकाई तथा रोजगार सेवा केन्रको सहयोगिा स्थानीय तहले उपदफा (१)
बिोजजिका कक्रयाकलाप सञ्चालन तथा अनुगिन गनेछ ।

१०७. लैङ्गगक समानता सभबन्िी प्राविान: (१) श्रि बजारिा ववद्यिान असिानता, सािाजजक संरचना तथा पुरुषको
रोजगारीका लाधग स्थानान्तर लगायतका कारण मसजजजत सिस्या र सिुदायिा पतछ परे का िदहलालाई
िुलप्रवाहीकरण गनज आयोजनाले लैङ्धगक सिानताका लाधग दे हायका कक्रयाकलाप सञ्चालन गनेछ :

(क) िदहलालाई लक्षित गरी रणनीतत, कायजनीतत तथा सञ्चालन गने गराउने,
(ख) आयोजनाले उपलव्ध गराउने रोजगारीिा न्यूनति साठी प्रततित िदहलाको सहिाधगता सुतनजश्चत गने
गराउने,
(ग) िदहला-िैत्री रोजगारका कायजक्रि सञ्चालन गने,
(घ) िदहला लक्षित ववत्तीय सािरता, प्रजनन स्वास््य, िदहला सिजततकरण, आत्िबल र तनणजय गने ििताको
ववकास, प्रिावकारी सञ्चार गनज सतने तथा नेतत्ृ व मलन सतने ििता ववकास लगायतका ववषयिा ििता
ववकासका कक्रयाकलाप सञ्चालन गने । यसको अततररतत आयोजनाले िदहलालाई श्रि बजारिा प्रवेिका

54
 लाधग अवसरहरुको खोजी, नयाुँ व्यवसाय सुरु गनज र सािुदहक कायज गनज सतने ििता ववकासिा सहयोग
उपलव्ध हुने,
(ङ) युवा िदहला लक्षित रोजगारी तलबको स्थापना तथा सञ्चालनबाट रोजगारयोग्य मसपको हस्तान्तरण, र
(च) लैङ्धगक दहंसा बबरुद्धको सच
ू ना सम्प्रेषण तथा कायजस्थल वातावरणको तनिाजण ।
(२) आयोजनाले लैङ्धगक सिानताका सम्बन्धिा गरेका कक्रयाकलाप तथा अमियानहरुको
प्रिावकारी कायाजन्वयनका लाधग अनुगिन तथा िूल्याङ्कन गनेछ ।

पररच्छे द १६
ववववि

१०८. काययववगिको प्रयोग: (१) यस कायजववधधको प्रयोग नेपाल सरकार र ववश्व बैंक बीच िएको सम्झौता अनस
ु ार युवा
रोजगारीका लाधग रुपान्तरण पहल आयोजनाको कायाजन्वयनका लाधग मसमित रहनेछ;

(२) यो कायजववधधको प्रयोग प्रचमलत कानन

ू र तनयिावलीका प्रावधानिा आुँच नपग्ु ने तथा
नबाखझने गरी गररनेछ; र

(३) यो कायजववधध र ववत्तीय सम्झौताबीच कुनै असंगतत िएिा, ववत्तीय सम्झौता नै िान्य हुनछ
े ।

१०९. काययववगिमा सिंशोिन: आवश्यकता अनुसार ववश्व बैँकको सहिततिा िन्त्रालयले यस कायजववधधिा संिोधन गनज सतनेछ ।

55
 अनुसूची १

(दफा ७ को उपदफा (३) सुँग सम्बजन्धत)

आयोजना कायायन्वयनका लागग सिंस्थागत सिंरचना

श्रि, रोजगार तथा सािाजजक सरु िा िन्त्रालय

आयोजना तनदे िक समितत

संघीय तह

प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि

आयोजना प्राववधधक समितत

आयोजना व्यवस्थापन
इकाई

प्रदेि तनदेिक समितत

प्रादे मिक तह

प्रदेि स्तरीय रोजगार संयोजक

(प्रदेिको सम्बजन्धत िन्त्रालयको योजना तथा कायजक्रि

िहािाखा प्रिुख)

स्थानीय तनदेिक समितत

प्रिख
ु प्रिासककय अधधकृत
स्थानीय तह

रोजगार सेवा केन्र

रोजगार संयोजक

रोजगार अधधकृत / रोजगार सहायक प्राववधधक सहायक यव

ु ा सहजकताज

56
 अनुसूची २

(दफा १० को उपदफा (१) सुँग सम्बजन्धत )

आयोजना व्यवस्थापन इकाईको दरबन्दी र सिंगठन सिंरचना

१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा तनम्नानुसारको दरबन्दी रहनेछ:

श्रि, रोजगार तथा सािाजजक सरु िा िन्त्रालय

आयोजना कायाजन्वयन इकाई

(प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि हेने राजरिय कायजक्रि तनदे िक-राजरिय आयोजना तनदे िक)

कम्पोनेन्ट व्यवस्थापक लेखा प्रिख

ु

कम्पोनेन्ट १ र २ (िन्त्रालयको लेखा िाखा प्रिख

ु )

(प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रिको कायजक्रि

व्यवस्थापन िाखा प्रिख
ु ) लेखा अधधकृत

(रा.प.त.ृ - प्र/लेखा)

िाखा अधधकृत
परामशय सेवा
(प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि)
खररद वविेषज्ञ – १

ववत्तीय व्यवस्थापन वविेष – १

कम्पोनेन्ट व्यवस्थापक
अनग
ु िन तथा िल्
ू याङ्कन वविेषज्ञ – 1
कम्पोनेन्ट ३
सािाजजक संरिण वविेषज्ञ – 1
(प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रिको अनुगिन,
िूल्याङ्कन तथा सञ्चार िाखा प्रिख सञ्चार वविेषज्ञ – 1
ु )

सूचना प्रववधध वविेषज्ञ – 1

सावजजतनक तनिाजण कायज वविेषज्ञ – 1

सूचना प्रववधध अधधकृत
आयोजना अधधकृत – 1
(क.ई. रा.प्र.त.ृ )
अन्य ववज्ञ (आवश्यकता अनस
ु ार)

२) आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा संलग्न किजचारीहरुको कायजवववरण देहाय अनस

ु ार हुनछ
े :-

(अ) राजरिय आयोजना तनदे शक (National Project Director): प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रिको राजरिय कायजक्रि
तनदे िक / श्रि रोजगार तथा सािाजजक सुरिा िन्त्रालयको सहसधचवले यस आयोजनाको राजरिय
आयोजना तनदे िकको रुपिा दे हायका जजम्िेवारीहरु वहन गनेछ:

57
 (क) आयोजनाको प्रिुख िई कायज सम्पादन गने, गराउने,
(ख) आवश्यक नीततगत तथा व्यवस्थापककय जजम्िेवारी वहन गने, गराउने,
(ग) आयोजनाको प्रिावकारी सञ्चालनको लाधग आवश्यक तनणजय मलने तथा तनदे िन ददने,
(घ) आवधधक रुपिा आयोजनाको प्रगतत सिीिा गने,
(ङ) किपोनेन्ट व्यवस्थापक र आयोजना व्यवस्थापन इकाईका किजचारीहरुको कक्रयाकलापिा
सिन्वय, व्यवस्थापन र सहजता प्रदान गने,
(च) आयोजना तनदे िक समिततको तनदे िनहरुको पालना गने, गराउने,
(छ) आयोजना प्राववधधक समिततको सल्लाहको लागी एजेन्डा पदहचान गने र प्रस्तुत गराउने,
(ज) आयोजना व्यस्थापन इकाई तथा किजचारी/पराििजदाताको व्यवस्थापन गने,
(झ) आयोजनाको वावषजक कायजक्रि, बजेट र कायजयोजना तजि
ुज ा गरी आयोजना तनदेिक समिततको
स्वीकृततको लधग पेि गने ।
(ञ) आयोजना व्यस्थापन इकाईले गने िनी तोककएका अन्य कायजहरू गने ।

(आ) कभपोनेन्ट व्यवस्थापक (Component Manager): कायजक्रि व्यवस्थापन िाखाको उपसधचवले आयोजनाको
कम्पोनेन्ट १ र २ एवि ् अनुगिन, िूल्याङ्कन तथा सञ्चार िाखाको उपसधचवले कम्पोनेन्ट ३ को नेतत्ृ व गने
गरी कम्पोनेन्ट व्यवस्थापकहरूको जजम्िेवारी दे हाय बिोजजि हुनेछ:

(क) सम्बजन्धत कम्पोनेन्टको वावषजक कायज योजनाहरू र कायाजन्वयन योजनाहरूका साथै वावषजक बजेट
तयार गने;

(ख) सम्बजन्धत कम्पोनेन्ट अन्तगजत दै तनक कक्रयाकलापहरुको व्यवस्थापन गने, साथै आयोजनाको
पराििजदाताहरुको सुपररवेिण गने, र आयोजना संचालन कायजववधध र योजनाहरू अनस
ु ार
कायाजन्वयन सुतनजश्चत गने,

(ग) सम्बजन्धत कम्पोनेन्ट अन्तगजत स्थानीय तहहरुको लाधग तामलि िोड्यल

ु हरू चयन गने, स्वीकृततको
लाधग पेि गने, व्यवस्थापनको प्रबन्ध मिलाउने,

(घ) पराििज सेवाको कायज-ितजहरू तनिाजण गने, बोलपत्र कागजातको ढाुँचाहरु तयार गने र आयोजना
व्यवस्थापन इकाईलाई वस्तु तथा सेवाको खररदिा सहयोग गने,

(ङ) आयोजनाको सम्बजन्धत कम्पोनेन्टका सम्बन्धिा राजरिय आयोजना तनदे िकको तनदे िनानस
ु ार आफ्नो
िेत्रानस
ु ारको सरोकारवालाहरूसुँग सम्पकज स्थापना गने, गराउने,

(च) आयोजना तनदे िक समितत, राजरिय आयोजना तनदेिक वा प्राववधधक समिततले तोकेका कक्रयाकलापहरु
सम्पन्न गने, गराउने ।

(इ) लेखा प्रमख

ु (Accounts Head): राजरिय आयोजना तनदेिकको सिग्र िागजदिजनिा आयोजनाको ववत्तीय व्यवस्थापनिा
लेखा प्रिख
ु ले दे हायको जजम्िेवारी वहन गनेछ:

(क) ववश्व बैक र नेपाल सरकारको सहिती अनुसारको ववत्तीय अनुिासन कायि गने, गराउने,

58
 (ख) वावषजक बजेट तयार गरी प्रदेि र स्थानीय तहलाई सितज अनद
ु ान हस्तान्तरण गने, गराउने,

(ग) संकमलत आधथजक वववरण अनस

ु ार सोधनान्तर रकिको तनतयोल गने र तनणजयाथज पेि गने,

(घ) आयोजनाको एकककृत ववत्तीय वववरण तयार गने तथा लेखा पररिण गने, गराउने,

(ङ) ववत्तीय व्यवस्थापन तथा स्वीकृत ववत्तीय िापदण्डको सम्बन्धिा अमििख

ु ीकरण सञ्चालन गने,
गराउने,

(ङ) राजरिय आयोजना तनदे िकको तनदेिन अनस

ु ार अन्य कायज गने गराउने ।

(ई) लेखा अगिकृत (Accounts Officer): राजरिय आयोजना तनदेिक तथा लेखा प्रिुखको तनदे िनिा लेखा अधधकृतले
दे हायको जजम्िेवारी वहन गनेछ:

(क) आयोजनाको वावषजक अनि

ु ातनत बजेट तयार गने, दै तनक ववत्तीय व्यवस्थापन गने र आयोजनाको लेखा
राख्ने ।
(ख) आयोजनाको खचज स्वीकृत िापदण्ड अनस
ु ार िुततानी गने,
(ग) आवधधक ववत्तीय प्रततवेदनहरु तयार गने,
(घ) आन्तररक तथा वाह्य लेखा पररिणको लाधग ववत्तीय वववरण तयार गने,
(ङ) स्थानीय तहको आयोजनाको ववत्तीय व्यवस्थापनसम्बन्धी सम्पकज ववन्दक
ु ो रूपिा काि गने ।
(च) राजरिय आयोजना तनदे िक तथा लेखा प्रिुखको तनदे िन अनुसार अन्य कायज गने ।

(उ) शाखा अगिकृत (Section Officer): राजरिय आयोजना तनदे िक र कम्पोनेन्ट व्यवस्थापकको जजम्िेवारी
कायाजन्वयनिा सहयोग गनुज कम्पोनेन्ट व्यवस्थापकहरू िातहत रहने िाखा अधधकृतहरूको प्रिख
ु जजम्िेवारी
हुनेछ ।

(ऊ) सूचना प्रववगि अगिकृत: राजरिय आयोजना तनदेिक र कम्पोनेन्ट व्यवस्थापकको तनदेिन अनुसार प्रधानिन्त्री
रोजगार कायजक्रि र आयोजना अन्तगजतको सच
ू ना प्रववधध व्यवस्थापनिा सहयोग गनजु सच
ू ना प्रववधध
अधधकृतको जजम्िेवारी हुनेछ ।

३) आयोजना व्यवस्थापन इकाई तथा स्थानीय तहको रोजगार सेवा केन्रिा संलग्न आयोजनाको किजचारीहरुको
कायज वववरण,योग्यता र अनि
ु व दे हाय अनुसार हुनेछ:-

(अ) खररद ववशेषज्ञ: आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा राजरिय आयोजना तनदे िक िातहत कायज गने गरी तनयत
ु त
खररद वविेषज्ञको वस्तु तथा सेवा खररदसंग सम्बजन्धत कक्रयाकलापहरूिा आवश्यक सहयोग प्रदान गने
जजम्िेवारी हुनेछ । आयोजनासम्बन्धी ववत्तीय सम्झौता, नेपाल सरकारको खररद तनयिन र तनदे मिका, ववश्व
बैंकको खररद तनदे मिका र आयोजना संचालन कायजववधधको पररधध मित्र वस्तु तथा सेवाको खररदको
कक्रयाकलापहरु सञ्चालन गने गराउने जजम्िेवारी खररद वविेषज्ञको हुनेछ । यसका अततररतत खररद वविेषज्ञले
आयोजना व्यवस्थापन इकाई र स्थानीय तहहरुको खररद सम्बन्धी ििता अमिबद्
ृ धध गनज सहयोग गनेछ ।

59
(क) काम, कतयव्य र जजभमेवारी :

१) खररद योजना तयार गने र आवश्यकता अनस

ु ार संिोधन गने;
२) वस्तुको खररद, पराििज र गैर-पराििज सेवा र आयोजनाको अन्य कक्रयाकलापहरुका खररद
सम्बजन्धत बोलपत्र कागजात, आसय पत्र, प्रस्ताव आहवानसिबन्धी सम्पूणज कागजातहरू तयार
गने;
३) आयोजनाका लाधग सािग्री, पराििज र गैर-पराििज सेवा खररद गनज कायाजधधकार, कायज-ितजहरु,
ववस्तत
ृ वववरण, लागत अनुिान, सियतामलका, िूल्यांकनका िापदण्ड तयार गनज आयोजना
व्यवस्थापन इकाईका सम्बजन्धत किजचारीलाई सहयोग गने;
४) बोलपत्र/प्रस्तावहरु िल्
ू यांकन गनज सहायता प्रदान गने र सोही अनुसार िूल्यांकन प्रततवेदनको
िस्यौदा तयार गनज सहयोग गने;
५) सम्बजन्धत तनकाय र ववश्व बैंकबाट स्वीकृतत मलन आवश्यक बोलपत्रदाता सम्झौता र अन्य
बोलपत्र सम्झौतासंग सम्बजन्धत कागजातका िस्यौदा तयार गनज सहयोग गने;
६) आयोजनाका लाधग आवश्यक वस्तु र सेवाहरु सियिै खररद गने प्रकक्रया सुतनजश्चत गने;
७) आयोजना व्यवस्थापन इकाई र स्थानीय तहका सम्बजन्धत किजचारीको तामलि ििता अमिबद्
ृ धध
गने;
८) स्थानीय तहिा रहेका खररद केन्रहरुले पालना गनुज पने खररद कायजववधध िस्यौदा तयार गनज
सहयोग गने;
९) अन्य खररद केन्रहरुबाट अद्यावधधक प्रततवेदन मलन सिन्वय गने र प्रगतत प्रततवेदन र
लेखापरीिणका लाधग आवश्यक अमिलेख र अन्य कागजातहरू सुरक्षित राख्ने;
१०) आयोजनासंग सम्बजन्धत लेखा र खररद कक्रयाकलापहरुको उपलजब्ध प्रततवेदन तयार गने;
११) स्वीकृत खररद योजना अनुसार कायजन्वयन िएको आयोजनाको खररदको उपलजब्ध र ववद्यिान
अवस्थाको आवधधक प्रततवेदन तयार गने र राजरिय आयोजना तनदे िक र ववश्व बैंकलाई उपलब्ध
गराउने;
१२) आयोजनाको खररद कक्रयाकलापसंग सम्बजन्धत कुनै गुनासो प्राप्त िएिा आयोजना व्यवस्थापन
इकाईलाई त्यस्ता गुनासो सम्बोधन गनज सहयोग गने;
१३) राजरिय आयोजना तनदे िकद्वारा तोककएका अन्य खररदसम्बन्धी कक्रयाकलापहरुिा सहयोग गने ।

(ख) खररद ववशेषज्ञको न्यूनतम शैक्षक्षक योग्यता र अनुिव

१) व्यवस्थापन वा अन्य सम्बजन्धत ववषयिा न्यूनति स्नातक तह उवत्तणज िै सरकारी,

गैरसरकारी, कुटनीततक तनकाय तथा सोका आयोजना तथा अन्य संगदठत िेत्रिा सावजजतनक
खररद वविेषज्ञ अथवा अधधकृतको पदिा रहेर कजम्तिा ५ वषजको कायज अनुिव िएको ।
२) नेपाल सरकार तथा ववश्व बैंकको नीतत, प्रकक्रयाहरु तथा कायजववधधसंग पररधचत एवि ् ववश्व
बैंक वा अन्य ववकास साझेदार(हरु)बाट आधथजक सहयोग प्राप्त आयोजनाका खररदसम्बन्धी
िेत्रिा कायज अनुिव िएका उम्िेदवारलाई प्राथमिकता ददइनेछ ।

60
(आ) ववत्तीय व्यवस्थापन ववशेषज्ञ: आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा राजरिय आयोजना तनदेिक िातहत कायज
गने गरी तनयुतत ववत्तीय व्यवस्थापन वविेषज्ञले सिन्वय, तनररिण, र सिग्र प्रिावकारी ववत्तीय
व्यवस्थापनको लाधग प्राववधधक सहयोग उपलव्ध गराउनेछ । यसका अततररतत ववत्तीय
व्यवस्थापन वविेषज्ञले आयोजना व्यवस्थापन इकाई र स्थानीय तहहरुको ववत्तीय व्यवस्थापनसम्बन्धी
ििता अमिबद्
ृ धध गने कायजिा सहयोग गनेछ ।

(क) ववत्तीय व्यवस्थापन ववशेषज्ञ काम, कतयव्य र जजभमेवारी

१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईलाई सिन्वय, तनररिण, र सिग्र प्रिावकारी ववत्तीय

व्यवस्थापनका लाधग प्राववधधक सहयोग प्रदान गने;
२) आयोजनाका सम्पण
ू ज कक्रयाकलापहरुका लाधग वावषजक बजेट तयार गनज सहयोग गने;
३) आयोजनाको लेखापरीिण र ववत्तीय अनुगिनसंग सम्बजन्धत कक्रयाकलापहरुिा सहयोग गने;
४) आयोजना अन्तगजत ततनवटै कम्पोनेन्टका तनकािा, खचजका लाधग िामसक, चौिामसक, अधज
वावषजक र बावषजक प्रततवेदन (आवश्यक अनुसार) र अन्य ववत्तीय वववरणहरू तयार गने;
५) सबै िुततानीहरु नेपालको प्रचमलत कानुन र ववश्व बैंकको ववत्तीय सम्झौता बिोजजि रहेको
सुतनजश्चत गने; र यसका साथै सबै िुततानी ववश्व बैंकले स्वीकृत गरे बिोजजि रहेको
सुतनजश्चत गने;
६) डेस्क सिीिा र स्थलगत भ्रिणबाट प्राप्त खोजका आधारिा सम्पूणज खचजको ववत्तीय
अनग
ु िन प्रततवेदन तयार गने;
७) ववश्व बैंकबाट स्वीकृत खातािा िएको कारोबारको प्रततवेदन (आवश्यकता अनुसार) तयार
गने; र सोही प्रततवेदन ववश्व बैंकिा पेि गने;
८) आयोजना व्यवस्थापन इकाई र ववश्व बैंकलाई ववत्तीय वववरण र अमिलेखको सच
ू ी
(आवश्यकता अनुसार) तयार गने र पेि गने;
९) आयोजना व्यवस्थापन इकाईलाई ववत्तीय आयोजनाबाट संचामलत ववमिन्न कक्रयाकलापहरुका
ववत्तीय जोखखि न्यन
ू ीकरण गनजका लाधग आवश्यक नीतत, कायजयोजना र आन्तररक तनयन्त्रण
प्रणाली तनिाजण गनज सहयोग गने;
१०) आयोजना व्यवस्थापन इकाई र स्थानीय तहिा आवश्यकता अनुसार अन्तररक तनयन्त्रण
प्रणाली लागू गनज सहयोग गने;
११) आयोजना व्यवस्थापनको ववत्तीय व्यवस्थापनिा सघाउने र स्थानीय तहिा िएका खचजहरुको
अनुगिन गने;
१२) ववत्तीय व्यवस्थापनका लाधग स्थानीय सरकारसंग सिन्वय गनज सहयोग गने;
१३) आयोजनाबाट संचामलत ववमिन्न कक्रयाकलापहरुका लािग्राहीहरुलाई िुततानी गरे को ज्यालाको
ववस्तत
ृ प्रततवेदन तयार गनज आयोजना व्यवस्थापन इकाईलाई सहयोग गने;
१४) आयोजनाका ववमिन्न वस्तु र सेवाको खररदका लाधग खररद बबिेषज्ञले तयार गरेको
कागजातिा ववत्तीय बबिेषज्ञको रुपिा सल्लाह ददने;
१५) राजरिय आयोजना तनदे िकको तनदेिन अनस
ु ार अन्य कुनै ववत्तीय व्यवस्थापन सम्बन्धी
कक्रयाकलाप गने ।

61
 (ख) ववत्तीय व्यवस्थापन ववशेषज्ञको न्यूनतम शैक्षक्षक योग्यता र अनुिव

१) चाटजडज एकाउजन्टङ्ग वा सम्बजन्धत िेत्रिा न्यन

ू ति स्नातकोत्तर उवत्तणज िई सरकारी, गैर-
सरकारी, कुटनीततक तनकाय तथा सोका आयोजना तथा अन्य संगदठत िेत्रिा सावजजतनक
ववत्तीय व्यवस्थापकको पदिा रही कजम्तिा १० वषजको कायज अनि
ु व िएको।
२) नेपाल सरकार तथा ववश्व बैंकको नीतत, प्रकक्रयाहरु तथा कायजववधधसंग पररधचत एवि ् ववश्व
बैंक अन्य ववकास साझेदार(हरु)बाट आधथजक सहयोग प्राप्त आयोजनाका ववत्तीय
व्यवस्थापनसम्बन्धी िेत्रिा कायज अनुिव िएका उम्िेदवारलाई वविेष ग्राह्ययता ।

(आ) आयोजना अगिकृत: आयोजना व्यवस्थापन इकाईिा राजरिय आयोजना तनदेिक िातहत कायज गने गरी
तनयुतत आयोजना अधधकृतले योजना, अनुगिन, बजेट र किजचारी तनयुजतत लगायत आयोजनाको योजना,
व्यवस्थापन तथा िूल्याङ्कनका सबै िेत्रिा सहयोग गनेछ ।

(क) आयोजना अगिकृत काम, कतयव्य र जजभमेवारी:

१) आयोजनासम्बन्धी जजम्िेवारी
• आयोजना व्यवस्थापन इकाई, आयोजना प्राववधधक समितत र आयोजना तनदे िक
समिततका लाधग बैठकको तयारी गने,
• आयोजनाको बजेट, किजचारी व्यवस्थापन लगायतका िेत्रिा सहयोग गने ।
२) आयोजनाको व्यवस्थापनसम्बन्धी जजम्िेवारी
• वस्तु तथा सेवाको खररदको लाधग कायजितज/वववरणको तनिाजण गरी खररद प्रकक्रयािा
सहयोग गने,
• आयोजनाको तनयमित िौततक र आधथजक प्रततवेदन तयार गनजिा सहयोग गने,
• आयोजनािा कायजरत किजचारी तथा पराििजदातालाई सहयोग उपलव्ध गराउने,
• ववमिन्न बैठक सञ्चालनको लाधग आवश्यक पने सन्दिज सािाग्री तथा
प्रस्तुतीकरणहरु तयार गने र बैठकको तनणजय प्रततवेदन तयार गने,

३) अनुगिन र िूल्याङ्कनसम्बन्धी जजम्िेवारी

• आयोजनाको तनयमित तथा आवधधक अनुगिन तथा िूल्याङ्कनका लाधग सहयोग
गने ।
४) आधथजक जजम्िेवारी
• आयोजनाको तनयमित तथा आवधधक अनुगिन तथा िूल्याङ्कनका लाधग सहयोग
गने ।
५) आधथजक जजम्िेवारी
• आयोजना व्यवस्थापन इकाई, आयोजना प्राववधधक समितत र आयोजना तनदे िक
समिततको बैठकको एजेन्डा र तनणजय संकलन गरेर अमिलेख गने;
• दस्तावेजजकरणको व्यवस्थापन तथा सहजीकरण गने तथा फलो-अप प्रगतत
प्रततवेदनका िस्यौदा तयार गने;

62
 • आयोजना व्यवस्थापन इकाई, आयोजना प्राववधधक समितत र आयोजना तनदे िक
समिततिा छलफल िएका आयोजनाको योजना, कायजववधध, कायाजन्वयन र अनुगिन
कक्रयाकलापहरुको सम्बजन्धत दस्तावेजलाई व्यवजस्थत गने,
• राजरिय आयोजना तनदे िकद्वारा तोककएका अन्य कुनै आयोजना कायाजन्वयन
सम्बन्धी कक्रयाकलापहरुिा सहयोग गने ।

(ख) आयोजना अगिकृतको न्यूनतम शैक्षक्षक योग्यता र अनुिव

१) व्यवस्थापन वा सम्बजन्धत ववषयिा स्नातक तह उवत्तणज गरी आयोजना

व्यवस्थापनसम्बन्धी ववषयिा ५ वषजको कायज अनुिव िएको।
२) नेपाल सरकार तथा ववश्व बैंकको नीतत, प्रकक्रयाहरु तथा कायजववधधसंग पररधचत एवि ्
ववश्व बैंक अन्य ववकास साझेदार(हरु)को आधथजक सहयोगिा सञ्चामलत आयोजनािा
खररद, प्रिासन तथा आयोजना व्यवस्थापनिा अनि
ु व वा तामलि प्राप्त गरे का
उम्िेदवारलाई वविेष ग्राह्यता ददइने छ ।
३) आयोजना अधधकृतिा देहायका सीपहरु हुनु पनेछ:

• आयोजनाका उद्दे श्य र पररणाि प्राजप्तका लाधग टोलीको सदस्यको रुपिा काि
गनज सतने सििता िएको,
• प्रववधधको प्रयोग तथा नयाुँ सीप मसतन सतने,
• मलखखत र िौखखक रूपिा सञ्चार तथा प्रस्तत
ु ी गने उत्कृरट ििता रहेको,
• स्परट रुपिा ववचार र खोजी व्यतत गनज सतने,
• उत्कृरट संगठतनक र व्यवस्थापन ििता िएको ।

63
 अनुसूची ३

(दफा १६ को उपदफा (२) सुँग सम्बजन्धत )

कमयचारीहरुको काययवववरण

स्थानीय तहिा सञ्चालन िएको रोजगार सेवा केन्रिा कायजरत हुने आयोजनाका किजचारीहरुको कायजवववरण,
योग्यता र अनुिव देहाय अनुसार हुनछ
े :-

(अ) रोजगार अगिकृत/रोजगार सहायक: आयोजनाले प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रिको छै टौं तहको रोजगार
संयोजक िएको स्थानीय तहिा छै टौं तह सरहको रोजगार अधधकृत र पाचौं तहको रोजगार संयोजक
रहेको स्थानीय तहिा पाचौं तह सरहको रोजगार सहायकको छनौट तथा तनयजु तत सम्बजन्धत स्थानीय
तहिाफजत गनेछ ।

(क) रोजगार अगिकृत/रोजगार सहायक काम, कतयव्य र जजभमेवारी:

(क) सञ्चार, पहुुँच र सच

ू ना प्रवाहको लाधग सािाजजक पररचालन गने,
(ख) बेरोजगार तथा रोजगारी तथा स्वरोजगारी त्याङ्क संकलन तथा अध्यावधधक गने ,
(ग) व्यवस्थापन सूचना प्रणालीिा त्यांक प्रववरटी एवि ् आवश्यकता अनस
ु ार फलोअप गने,
(घ) रोजगारी तथा स्वरोजगारीिा बेरोजगार व्यजततहरुलाई संलग्न गराउन आवश्यक सहजजकरण गने ,
(ङ) रोजगार ववतनिय सेवाको सञ्चालन गने गराउने,
(च) स्थानीय स्तरिा सञ्चालन िएको आयोजनाको कक्रयाकलापहरुको गुणस्तर पररिण तथा
आवश्कयकता अनस
ु ार गुणस्तर सुधारको लाधग मसफाररस गने,
(छ) आयोजना तथा कायजक्रििा प्राप्त गन
ु ासोको व्यवस्थापन गने,
(ज) रोजगार सेवा केन्रिा आयोजनाको प्रिासतनक कायजहरु गने ।

यस आयोजनाको रोजगार प्रवद्जधन सेवाका सन्दिजिा तनजको जजम्िेवारी दे हाय अनस

ु ारको हुनेछ ।

(झ) रोजगार सेवाको प्रवद्जधनका लाधग प्राप्त आवेदनका त्याङ्कलाई व्यवस्थापन सूचना प्रणालीिा
प्रववजरट गने ।
(ञ) रोजगारी ववतनिय सेवाको लाधग लािग्राहीको प्रोफाइमलंग गने तथा सम्िाव्य रोजगारीका अवसरिा
तनयुजततका लाधग सहजजकरण गने,
(ट) सीप ववकास तथा ििता अमिबद्
ृ धध, स्वरोजगार, सावजजतनक तथा तनजी िेत्रको रोजगार ववतनिय,
सुरक्षित आप्रवासन लगायतको रोजगार प्रवद्जधनकारी सेवा तथा अवसरको नतिांकनका लाधग
दे हायका कायजहरु गने:
• सेवा तथा सुववधाको जानकारी संकलन, प्रसोधन, व्यवस्थापन तथा प्रवधजन गने,
• तनयमित रुपिा स्थानीय रोजगारीका अवसर तथा सोको लाधग आवश्यक सीपको बारेिा
सूचना संकलन गनज तनजी तथा सरकारी रोजगारदातासंग तनयमित पराििज गने,
• रोजगार सेवा केन्र िाफजत रोजगारीको खोजीिा रहेका व्यजततहरुलाई श्रि बजारको िागको
जानकारी उपलव्ध गराउने एवि ् पहुुँचका कक्रयाकलाप गने,
(ठ) रोजगारीको खोजी गरे का व्यजततहरुलाई रोजगारी, स्वरोजगारी, सीप लगायतका ववषयिा पराििज ददने
तथा उपयुतत मसफाररस सेवा प्रदान गने,

64
 (ड) प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि र आयोजनाका लाधग संचार, पहुुँच र सच
ू ना प्रवाहका कक्रयाकलाप
गने;
(ढ) वडा िाफजत संकलन िएका बेरोजगार व्यजततहरुको आवेदन एवि ् रोजगार सेवा प्रवद्जधन कायजका
आवेदन संकलन गने, वववरण पूणज िएको सुतनजश्चत गने र सो निएको सम्बजन्धत वडा
कायाजलयिा पण
ु त
ज ाको लाधग पठाउने,
(ण) लािग्राहीहरुलाई बैंक खाता खोल्न सहजजकरणका लाधग आवश्यक सिन्वयन गने,
(त) आयोजनाको प्रिावकारी कायाजन्वयनका लाधग स्थानीय तहको आयोजनासंग सम्बजन्धत प्रिासकीय,
ववत्तीय, संरिण सम्बजन्ध कक्रयाकलापिा सहायता प्रदान गनज दे हायका कक्रयाकलाप गनुज पनेछ:
• प्रधानिन्त्री रोजगार कायजक्रि र आयोजनाको कायाजन्वयनका लाधग आवश्यकता अनस
ु ार वस्तु
तथा सेवाको खररद गने;
• आयोजनाको संरिणका कक्रयाकलापहरु िएको सुतनजश्चत गने;
(थ) रोजगार संयोजक तथा प्रिुख प्रिासकीय अधधकृतको तनदे िनानुसार आयोजनासम्बन्धी अन्य
कायजहरु गने ।

(ख) रोजगार अगिकृत/रोजगार सहायक न्यूनतम शैक्षक्षक योग्यता र अनुिव

१) रोजगार अधधकृत पदको लाधग स्नातक तथा रोजगार सहायक पदको लाधग प्रववणता
प्रिाण पत्र तह वा सो सरहको िैक्षिक योग्यता िएको हुनु पनेछ,
२) रोजगार अधधकृत तथा रोजगार सहायक दव
ु ै पदको लाधग दे हायका सीप आवश्यक
पनेछ:
• िाइक्रोसफ्ट अकफस सदहतको कम्प्यट
ु र प्रयोग गनज सतने,
• ववमिन्न आवधधक प्रततवेदन तयार गनज सतने,
• लेखा तथा ववत्तीय व्यवस्थापनको ज्ञान िएको,
• आयोजनाको लक्ष्य र पररणाि हाुँमसल गनज दटििा काि गनज सतने,
• प्रववधधको प्रयोग तथा नयाुँ सीप मसतन सतने
• सािाजजक पररचालन तथा सोसम्बन्धी कक्रयाकलाप सञ्चालनको अनुिव
िएकालाई ग्राह्ययता ।

(आ) प्राववगिक सहायक: आयोजनाले प्रत्येक स्थानीय तहिा रोजगारीिल

ू क आयोजनाहरूको प्रिावकारी
सञ्चालनको लाधग प्राववधधक सहायकको छनौट तथा तनयुतती स्थानीय तह िाफजत गनेछ । प्राववधधक
सहायकले रोजगार संयोजक िाफजत प्रिुख प्रिासककय अधधकृत प्रतत जजम्िेवार रही दे हायका जजम्िेवारी
वहन गनेछ ।

(क) प्राववगिक सहायकका काम, कतयव्य र जजभमेवारी :

१) सावजजतनक रोजगार मसजजनाका लाधग रोजगार सेवा केन्र र रोजगार उपिोतता सिूहबीच सिन्वय
गने,

२) हाजजरी तथा आयोजनािा िएको िौततक प्रगतत अनुसारको लािग्राहीको पाररश्रमिक वववरण
तयार गने ।

65
यस आयोजनाका सम्बन्धिा प्राववधधक सहायकको जजम्िेवारीहरु दे हाय बिोजजि हुनेछ:

३) सावजजतनक रोजगारी मसजजनाका लाधग स्थानीय तहलाई सहयोग गने,

४) सावजजतनक पव
ू ाजधार िाफजत रोजगारी मसजजनाका लाधग पूवस
ज म्िाव्यता, सम्िाव्यता, डडजाइन,
ववस्तत
ृ लागत अनुिान र अजन्ति िूल्यांकन गने,

५) आयोजनाको प्राववधधक अनग

ु िन तथा सप
ु रीवेिण गरी तोककएको गण
ु स्तर कायि गने,

६) रोजगार आयोजना सञ्चालनका लाधग श्रमिक तथा रोजगार उपिोतता समिततलाई रोजगार
आयोजनाको प्राववधधक पििा अमििखु खकण प्रदान गने ।

७) रोजगार आयोजनाको व्यवस्थापन र कायाजन्वयनिा स्थानीय तहलाई सहयोग गनज दे हायका

कक्रयाकलाप गने:

• लािग्राही हाजजरी राख्न लगउने र ज्यालाको िुततानी बैङ्क िाफजत गनज सहजजकरण
गने,
• वावषजक आधथजक योजना र बजेट तनिाजण प्रकक्रया, योजनाको सिीिा, तथा
रोजगारिल
ू क योजना छनौटिा सहयोग गने ।
• आवश्यकता अनुसार रोजगार आयोजनाहरूको स्थलगत अनुगिन गरी प्रततवेदन पेि
गने ।

८) कायजगत तामलि तथा जीवन उपयोगी सीप ववकास तामलिको योजना, सञ्चालन तथा
व्यवस्थापन गनज स्थानीय तहलाई सहयोग गनज दे हाय बिोजजिका जजम्िेवारी वहन गने:

• कािको मिलमिलािा प्राप्त हुने तामलि र जीवन उपयोगी सीप ववकास

तामलिकताजलाई कािदार/प्रमििाथीहरुको संख्या, तामलि स्थल/केन्रको छनौट र
लािग्राही/प्रमििाथीहरुलाई तामलिको मितत र स्थानको जानकारी उपलव्ध गराउने
• आयोजना व्यवस्थापन इकाई िाफजत सञ्चालन गररएको तामलिको गण
ु स्तर
तोककएको िापदण्ड बिोजजि िएको सुतनजश्चत गने;
• रोजगार संयोजक र रोजगारी सहायकसंग सिन्वय गरेर प्रधानिन्त्री रोजगार
कायजक्रि – रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीिा लािग्राहीलाई ददएका कािको
मिलमिलािा प्राप्त हुने तामलि र जीवन उपयोगी सीप ववकास तामलिको जानकारी
अद्यावधधक गने ।

९) रोजगार संयोजक र प्रिख

ु प्रिासककय अधधकृतले तोके बिोजजि आयोजनासंग सम्बजन्धत
अन्य कायज गने ।

66
 (ख) प्राववगिक सहायकको न्यूनतम शैक्षक्षक योग्यता र अनुिव

१) मसमिल इजन्जतनयररङ्गिा प्रववणता प्रिाण पत्र तह वा ओिरमसयर वा डडप्लोिा तह

उवत्तणज िएको ।
२) प्राववधधक सहायकिा देहायका न्यन
ू ति सीप तथा दिता आवश्यक पनेछ:
• आधारिूत कम्प्युटर सीप
• ववद्यिान पूवाजधारको तनिाजण र ििजत/स्तरोन्नतीका लाधग आयोजनाको लागत
अनुिान, सुपररवेिण र अजन्ति लागत वववरण तयार गनज सतने तथा ववश्लेषण
गनज सतने,
• आयोजनाको लक्ष्य र पररणाि हामसल गनज टोलीिा काि गने अनुिव िएको; र,
• उत्कृरट पारस्पररक सम्बन्धसम्बजन्ध सीप िएको ।

(इ) युवा सहजकताय: आयोजनाले तोककए बिोजजिका स्थानीय तहिा "रोजगारीका लाधग तयार गने तलव" को
गठन र सोको सञ्चालन तथा वविेषत: रोजगारीिा संलग्न हुन चाहने िदहलालाई थप रोजगारिल
ू क
सीप तथा ििताको ववकास गरी श्रि बजारिा प्रवेि गराउने कक्रयाकलाप सञ्चालन गनज युवा
सहजकताजको तनयुजतत गररनेछ ।रोजगार संयोजकको िातहत रहने गरी पाचौं तहको किजचारी
सम्बजन्धत स्थानीय तहले दे हायको जजम्िेवारी वहन गने गरी तनयुतत गनेछ:

(क) युवा सहजकतायको काम, कतयव्य र जजभमेवारी:

१) िदहला लक्षित रोजगारीका लाधग तयार रोजगार तलबहरु (रोजगार तलब) गठन, सञ्चालन र
व्यवस्थापन एवि ् सो को पहुुँचसम्बन्धी कक्रयाकलाप संचालन गने,
२) तलबको लाधग सिूहको गठन गने तथा तलवको सदस्यता ववतरणिा सहजजकरण गने,
३) तलवको सिग्र व्यवस्थापन गने, गराउने,
४) स्थानीय तहहरु वा रोजगार संयोजकहरुले तोके बिोजजि आयोजनासंग सम्बजन्धत कायजहरुिा
सहयोग गने ।

(ख) युवा सहजकतायको न्यूनतम शैक्षक्षक योग्यता र अनुिव

१) सािाजजक मििा, मििािास्त्र, िनोववज्ञान, सािाजजक सेवा वा सो सम्बन्धी ववषयिा

प्रववणता प्रिाणपत्र तह वा सो सरह उवत्तणज िएको हुनुपनेछ ।
२) युवा सहजकताजिा दे हायका न्यूनति सीप आवश्यक पनेछन ्:
• सिूह पररचालन तथा व्यवस्थापन
• नवप्रवतजन,
• श्रि बजार तथा सोको लाधग आवश्यक पने सीप तथा ििताको सम्बन्धिा ज्ञान
िएको ।
• प्रिावकारी सञ्चार तथा ििता अमिबद्
ृ धधका कक्रयाकलाप सञ्चालन गनज सतने,
• दि पारस्पररक कौिल,
• सिूहिा काि गने ििता

67
• ववववधता व्यवस्थापन
• युवावस्थाका िदहलाको सािाजजक पररचालन एवि ् ििता अमिबद्
ृ धध गनज सतनेलाई
ग्राह्यता ।

68
 अनुसूची ४

(दफा ८२ को (२) र ८३ को उपदफा (२) सुँग सम्बजन्धत )

लेखाङ्कन प्रयोजनको लागग आयोजनाको कभपोनेन्ट‚ खचयको वगीकरण र नेपाल सरकारमा खचय लेखाङ्कन
गनय स्वीकृत खचय शीषयकहरु

कभपोनेन्ट समूह क्रक्रयाकलाप क्रक्रयाकलापहरु बजेट खचय खचय शीषयक

सिंकेत सिंकेत

२ क रोजगार सहायक, प्राववधधक २२४१९ अन्य सेवा िल्

ु क
सहायक र युवा सहजकताजका
अधधकृतको पाररश्रमिक

२ क रोजगार सहायक, प्राववधधक २११२१ पोिाक

सहायक र युवा सहजकताजका का
पोिाक

२ क पवज खचज २११११ पाररश्रमिक किजचारी

२ क स्थानीय ित्ता २११३१ स्थानीय ित्ता

२ क िहंगी ित्ता २११३२ िहंगी ित्ता

२ क कफल्ड ित्ता २११३३ कफल्ड ित्ता

ु ढीकरण

२ क रोजगार सेवा केन्रको लाधग पानी २२१११ पानी तथा बबजुली

कभपोनेन्ट १: रोजगार प्रबियन प्रणाली तथा सेवाहरूको सदृ

तथा बबजुली (IC)

२ क रोजगार सेवा केन्र को लाधग २२११२ संचार िहसल

ु
संचार िहसल
ु (IC)

१ आयोजना व्यवस्थापन इकाईको २२२१२ इन्धन (कायाजलय प्रयोजन)

प्रयोजनको लाधग इन्धन (IC)

१ आयोजना व्यवस्थापन इकाईको २२२१३ सवारी साधन ििजत खचज

लाधग सवारी साधन ििजत खचज
(IC)

१ आयोजना व्यवस्थापन इकाईको २२२१४ बबिा तथा नवीकरण खचज

लाधग सवारी साधन बबिा िुल्क

69
कभपोनेन्ट समूह क्रक्रयाकलाप क्रक्रयाकलापहरु बजेट खचय खचय शीषयक
सिंकेत सिंकेत

२ क िेमसनरी तथा औजार ििजत २२२२१ िेमसनरी तथा औजार ििजत

सम्िार तथा संचालन खचज – सम्िार तथा संचालन खचज
कम्प्युटर, फोटोकपी िेमसन

२ क सूचना प्रणालीका उपकरणको २२२९१ अन्य सम्पवत्तहरुको संचालन

सम्िार खचज तथा सम्िार खचज

२ क अन्य सम्पवत्तहरुको संचालन तथा २२२९१ अन्य सम्पवत्तहरुको संचालन

सम्िार खचज तथा सम्िार खचज

२ क िसलन्द तथा अन्य सुल्कहरु २२३११ िसलन्द तथा कायाजलय खचज

तथा कमिसन (IC)

१ पराििज सेवा (ववत्तीय बबज्ञ, २२४११ सेवा र पराििज खचज

खररद बबज्ञ, सफ्टवेयरिा सध
ु ार /
अपग्रेड तथा अन्य सेवाहरु)

२ क सूचना प्रणालीको संचालन खचज २२४१२ सूचना प्रणाली तथा

सफ्टवेयर संचालन खचज

२ क रोजगार सेवा केन्रका किजचारीका २२६१२ भ्रिण खचज

(IC) लाधग भ्रिण खचज

२ क आतत्य तथा कायाजलय सरु िा २२७११ ववववध खचज

(IC)

२ क रोजगार सेवा केन्र कायाजलयको २८१४२ घर िाडा

(IC) लाधग िाडा

२ क रोजगार सेवा केन्र को लाधग ३११२३ फतनजचर तथा कफतचसज

फतनजचर

१ आयोजना व्यवस्थापन इकाईको ३११२१ सवारी साधन

लाधग सवारी साधन

१ िेमसनरी तथा औजार (ल्यापटप, ३११२२ िेमसनरी तथा औजार

डेस्कटप कम्प्युटरहरु, राउटरहरु,

70
कभपोनेन्ट समूह क्रक्रयाकलाप क्रक्रयाकलापहरु बजेट खचय खचय शीषयक
सिंकेत सिंकेत

पावर ब्याकअप) (आयोजना

व्यवस्थापन इकाई)

२ क िेमसनरी तथा औजार (ल्यापटप, ३११२२ िेमसनरी तथा औजार

डेस्कटप कम्प्यट
ु रहरु, राउटरहरु,
पावर ब्याकअप) (स्थानीय तह)

२ क सूचना प्रणालीको परररकरणको ३११३२ कम्प्युटर सफ्टवेयर तनिाजण

लाधग हाडजवेयर तथा सफ्टवेयर तथा खररद खचज एव अन्य
बौद्धधक सम्पवत्त प्राजप्त खचज
सूचना तथा संचार अमियान

२ ख ववववध खचजहरु, कािका लाधग २२५२२ कायजक्रि खचज

कभपोनेन्ट २: सिंकतासन्न

ु ार ल्याउने

पाररश्रमिक
ू को श्रसमक बजार
पररणाममा सि

२ ख अस्थायी रोजगारीका लाधग सीप २२५२२ कायजक्रि खचज

ववकास तामलि कायजक्रि
समह

सम्बजन्धत खचज

१ अमििुखीकरण, तामलि, र सािान्य २२५१२ सीप ववकास तथा जनचेतना

ििता ववकास कायजक्रिहरू तामलि तथा गोरठी सम्बन्धी
ु मन
कभपोनेन्ट ३: आयोजना व्यवस्थापन, अनग

खचज

१ स्थानीय तहको प्रतततनधधहरूसुँग २२५१२ सीप ववकास तथा जनचेतना

ू यािंकन र क्षमता ववकास

अन्तकक्रजया / कायजिाला तामलि तथा गोरठी सम्बन्धी

खचज

१ स्थानीय तहिा सरोकारवालाहरु २२६११ अनुगिन, िुल्यांकन खचज

द्वारा अनुगिन (स्पट चेक
सदहत)
तथा मल्

71
 अनुसूची ५

(दफा १० को उपदफा (१) सुँग सम्बजन्धत )

आयोजनाको कोष प्रवाह चाटय

72
 अनुसूची ६

(दफा ८४ को उपदफा (१) सुँग सम्बजन्धत )

वगय १ को लागग व्ययको वववरण

कजाय #
आवेदन
िुततानी गरे को अवाधध मितत देखख सम्ि #
वगय #
तनम्नमलखखत िुततानीहरु पुवजव्यापी ववततय अवधधिा खचज िएका छन ् (धचन्ह लगाउनुहोस ्) छ छै न परृ ठ #
तनम्नमलखखत िुततानीहरु कजाजको अजन्ति ददन अतघ खचज िएका छन ् (धचन्ह लगाउनुहोस)् छ छै न

१ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १० ११ १२ १३ १४
क्र. स. सेवा प्रदायक/ व्ययको पुवज तनररिण करार करारको िुरा आवेदनले बैंक ववत्तीय सहयोग दाबी गरेको र ववतनिय कैकफयत
ववतरक / िुततानी संक्षिप्त करार # र रकि िुततानी व्यहोने द्वारा प्रवाह गनजको िुततानी दर, यदद
प्राप्त गनेको नाि / वववरण (छ वा छै न) (पुवज तनररिण (िूल र चलानी बबजकको ववत्तीय लाधग योग्य गरेको रकि कुनै छ
गररएको
करारिा ग्राहकको संिोधधत ) नम्बर मितत रकि (net सहयोग व्यय रकि (#११ संग िने
सम्बन्ध #) of retention) प्राप्त बराबर हुनु
% पने)

यस व्ययको वववरणसंग सम्बजन्धत कागजातलाई.............िा राखखएको छ ।

कूल

तयार गनेको नाि : आधधकाररक प्रतततनधध :

प्रत्येक वगजको लाधग बेग्लै फारि प्रयोग गनुज पने छ
73
 अनुसूची ७

(दफा ८४ को उपदफा (१) सुँग सम्बजन्धत )

वगय २ (क) को लागग व्ययको वववरण

कजाय #
िुततानी गरेको अवाधध मितत दे खख सम्ि आवेदन #
वगय #
तनम्नमलखखत िुततानीहरु पुवव्ज यापी ववततय अवधधिा खचज िएका छन ् (धचन्ह लगाउनुहोस ्) छ छै न परृ ठ #
तनम्नमलखखत िुततानीहरु कजाजको अजन्ति ददन अतघ खचज िएका छन ् (धचन्ह लगाउनुहोस ्) छ छै न

१ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १० ११ १२ १३ १४
क्र. स स्थानीय सािान, व्ययको प्रततवेदन हस्तान्तर बैंक स्थानीय ववत्तीय िुततानी कैकफयत दाबी
संकेत िुततानी िुतता
तहको सेवा, तामलि DFIL र ण िएको द्वारा तह बाट सहयोग गररएको गरे को
नम्बर को नी
नाि र पररचालन आयोजना रकि (कुल ववत्तीय िुततानी प्रवाह गनजको मितत रकि
सदहत सरुवा संकेत गररए
िा लाग्ने संचालन र सहयोग गररएको लाधग योग्य (#११ संग
हुनुको नम्बर को कुल
लागत को तनयिावली संग संिोधधत) प्राप्त रकि व्यय रकि बराबर
कारण र अवधध रकि
वववरण आधाररत( छ कक % (छ/छै न) हुनु पनज
छै न (छ/छै न)

74
यस व्ययको वववरणसंग सम्बजन्धत कागजातलाई.............िा राखखएको
छ ।
कुल

तयार गनेको नाि: आधधकाररक प्रतततनधध:

प्रत्येक वगजको लाधग बेग्लै फारि प्रयोग गनजु पने छ

75
 अनुसूची ८

(दर्ा ८४ को उपदर्ा (१) सँग सभबजन्ित )

वगय २(ख) को लागग व्ययको वववरण

Annex 1. कजाय #
िुततानी गरेको अवाधध मितत दे खख सम्ि आवेदन #
वगय #
तनम्नमलखखत िुततानीहरु पुवव्ज यापी ववततय अवधधिा खचज िएका छन ् (धचन्ह लगाउनुहोस ्) छ छै न परृ ठ #
तनम्नमलखखत िुततानीहरु कजाजको अजन्ति ददन अतघ खचज िएका छन ् (धचन्ह लगाउनुहोस ्) छ छै न

१ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १० ११ १२ १३ १४
क्र. स स्थानीय जम्िा हस्तान्तरण बैंक स्थानीय ववत्तीय सहयोग िुततानी कैकफयत दाबी
संकेत नम्बर व्ययको िुततानी
तहको काि िएको रकि द्वारा तह बाट प्रवाह गनजको गररएको गरे को
सदहत सरुवा प्रततवेदन गररएको
नाि गरे को प्रतत (िुल र ववत्तीय िुततानी लाधग योग्य व्यय मितत रकि
हुनुको कारण DFIL र कुल
ददन ददनको संिोधधत) सहयोग गररएको रकि (#११
आयोजना रकि
िुततानी प्राप्त रकि संग
संचालन (४.५
रकि % (छ/छै न) बराबर
तनयिावली संग
हुनु पनज
संग बराबर
आधाररत( हुनु पनज
छ कक छै न
(छ/छै न)

76
यस व्ययको वववरणसंग सम्बजन्धत कागजातलाई.............िा
राखखएको छ ।
कुल

तयार गनेको नाि: आधधकाररक प्रतततनधध:

प्रत्येक वगजको लाधग बेग्लै फारि प्रयोग गनुज पने छ

77
 अनुसूची ९

(दफा ९७ को (२) सुँग सम्बजन्धत)

मूल उद्दे श्यको नततजा मापन

सूचकको नाम वववरण तथ्याङ्क श्रोत ववगि जजभमेवारी

सिंकलनको
समय

आयोजनाद्वारा रोजगार सम्बन्धी सेवा प्राप्त वावषजक नेमिस नेमिस िन्त्रालय

सहयोग प्राप्त गरेका गनजका लाधग युवाहरुले
व्यजततहरु (मलङ्ग रोजगार सेवा केन्रहरुिा दताज
र उिेर गनुजपने छ ।
सिूहका आधारिा)
जसले दताज गरे को
सूचकले ती युवाहरुको
एक वषज मित्र
प्रततित (दताज िए िध्य)
तामलि, अस्थायी
जनाउुँ छ जसलाई दताज िएको
काि अथवा
एक बषज मित्र रोजगार सेवा
रोजगारीको अवसर
प्रदान गररएको छ र जसले
प्राप्त गरे का छन
ततनवटा सेवाहरु िध्ये कुनै
(संख्या र प्रततित)
सेवा प्राप्त गरेको छ ।

त्यांकलाई मलङ्ग र
उिेरका आधारिा (नेपाल
सरकारको युवाको
पररिाषासंग मिल्ने गरी गनज
उिेर सिह
ू १६-४०, ४०+ युवा
सिूहलाई सिावेि) र प्राप्त
सेवाहरुको प्रकारद्वारा
वविाजजत गररएको छ ।

स्थावपत र संचामलत रोजगार सेवा केन्र एक पटक िन्त्रालयको िन्त्रालयको िन्त्रालय

संचालनिा िएका िन्नाले तनम्न िध्य प्रिासतनक प्रिासतनक
त्याङ्क त्याङ्क

78
रोजगार सेवा कजम्तिा पतन तीन कायज गनज
केन्रको संख्या सिि िएको:

(१) ७५३ वटा स्थानीय तहका

रोजगारको खोजीिा रहेका र
बेरोजगारहरुलाई दताज,
प्रोफाइमलंग र पराििज ददन
सतने;

(२) मिफाररस सेवा प्रदान

गने;

(३) अस्थायी रोजगारका

प्रावधानलाई सिन्वय गनज
सतने;

(४) राजरिय रोजगार

व्यवस्थापन सूचना प्रणालीिा
प्रववजरट गनज सतने र
त्यसबाट प्रततवेदन तयार
गनज सतने;

(५)पररवारको आय र
सािाजजक सहायता प्राप्तका
आधारिा न्यूनति आयको
योग्यता जाुँच्ने ।

आयोजनाका कूल १९-४० वषजका व्यजतत । वावषजक नेमिस नेमिस िन्त्रालय

युवा लािग्राहीहरुको लािग्राही िनेका रोजगार
प्रततित (प्रततित) सेवा केन्रिा दताज िएका
व्यजततहरु हुन ् ।

79
 अनुसूची १०

(दफा १०० सुँग सम्बजन्धत)

नततजाको मापन (Result Matrix)

आयोजनाको मूल उद्दे श्य

बबिेष गरी यव
ु ाहरुको रोजगार सेवा र श्रि बजारका नततजािा सध
ु ार ल्याउने ।

आयोजनाको मूल उद्दे श्य अनुसारका सच

ू कहरु

सूचकमा
आिार तथ्याङ्क
सूचकको नाम आिाररत लक्ष्य (End Target)
(Baseline)
सोििनाय
बबिेष गरी युवाहरुको रोजगार सेवा र श्रि बजारका नततजािा सध
ु ार ल्याउने

आयोजनाद्वारा सहयोग प्राप्त गरे का

व्यजततहरु (मलङ्ग र उिेर
सिूहका आधारिा) जसले दताज गरेको
०.०० ४०.००
एक वषज मित्र तामलि, अस्थायी काि
अथवा रोजगारको अवसर पाएको
(प्रततित)
स्थावपत र पररचामलत िएका रोजगार
०.०० ७५३.००
सेवा केन्रको संख्या (संख्या)

आयोजनाको कूल युवा लािग्राही ०.०० ६०.००

(प्रततित)

कभपोनेन्टका आिारमा मध्यवती नततजा सच

ू कहरु

सच
ू कमा
आिार तथ्याङ्क
सूचकको नाम आिाररत लक्ष्य(End Target)
(Baseline)
सोििनाय

कभपोनेन्ट १ रोजगार प्रवियन प्रणाली र सेवाहरुको सुदृढीकरण

लैधगंक संवेदनिीलता ववस्तार अमियान
०.०० ७५३.००
सन्चालन िएका स्थानीय तह (संख्या)

रोजगार सेवा केन्रका किजचारीहरुले

केन्रका कायजहरु प्रदान गनज तामलि प्राप्त ०.०० ७५३.००
गरे का स्थानीय तह (संख्या)

80
 रोजगारी पोटजल सिेतको
राजरिय रोजगार राजरिय रोजगार
राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सूचना
व्यवस्थापन सूचना प्रणाली व्यवस्थापन सूचना
प्रणाली (NEMIS) स्थावपत र पररचामलत
(NEMIS) को अस्थायी प्रणालीको ववकास र
(ववषयवस्तु)
रोजगार िापक तनिाजणको संचालन
क्रििा

कभपोनेन्ट २: जोखखमपूणय अवस्थामा रहेका (Vulnerable) समुहको श्रम बजार नततजामा सि

ु ार ल्याउने

अस्थायी रोजगार कायजक्रिद्वारा मसजजना

गरे का रोजगारीका ददनहरुको संख्या ०.०० १०,०००.००
(हजारिा)

कािस्थलिा आधाररत तामलि तथा

जीवन उपयोगी सीप ववकास तामलि ०.०० ५९,५००.००
प्राप्त गने लािग्राही (संख्या)

अस्थायी रोजगार कायजक्रिको

व्यवस्थापन र कायाजन्वयनको तामलि
०.०० ७५३.००
प्राप्त गरे का स्थानीय तहको संख्या
(संख्या)

सािाजजक सरु िा कायजक्रिका लािग्राही

०.०० १००,०००.००
(CRI, संख्या)

सािाजजक सरु िा कायजक्रिका लािग्राही-

०.०० ६०,०००.००
िदहला (CRI, संख्या)

कभपोनेन्ट ३. आयोजनाको व्यवस्थापन, अनुगमन तथा मूल्यािंकन र क्षमता ववकास

सूचकमा
आिार तथ्याङ्क
सच
ू कको नाम आिाररत लक्ष्य (End Target)
(Baseline)
सोििनाय

आयोजनाको सेवा प्रवाह सम्बन्धी दताज

गररएका गुनासोहरुको सम्बोधन ०.०० ८०.००
(प्रततित)

रोजगार सेवा प्राप्त गरेका आयोजनाका

सन्तरु ट लािग्राहीहरु ०.०० ८०.००
(मलङ्गका आधारिा प्रततित)

81
नक्शािंकन गनुय पने सच
ू कहरु आिार तथ्याङ्क (Baseline) अजन्तम लक्ष्य (End Target)

आयोजनाको िल
ू उद्दे श्यको सूचक

लािग्राहीहरुको संख्या (पररिावषत गनज

बाुँकी िएको) (संख्या)

82
 अनुसूची ११

(दफा १०० सुँग सम्बजन्धत)

अनग
ु मन तथा मल्
ू याङ्कन योजना तथा मध्यवद्गिक नततजा सच
ू क

सूचकको नाम वववरण तथ्याङ्क श्रोत ववगि जजभमेवारी

सिंकलनको
समय

स्थापना िई सञ्चालनिा वावषजक िन्त्रालयको िन्त्रालयको िन्त्रालय

स्थानीय तह िातहर रहेका
रहेका रोजगार रोजगार सेवा केन्रको प्रिासतनक प्रिासतनक
सेवा केन्रको सस्थागत र िौततक त्याङ्क त्याङ्क
संख्या पूवाजधारहरू सुदृढ गरी
संचालनिा ल्याउने ।

आयोजनािा दताज िएको वावषजक िन्त्रालयको िन्त्रालयको िन्त्रालय

स्थानीय तहिा सूधचकृत
एक वषज मित्रिा तामलि बेरोजगार ब्यजततहरूिध्ये प्रिासतनक प्रिासतनक
मलने र रोजगारीिा आयोजनाबाट लाि प्राप्त त्याङ्क त्याङ्क
संलग्न हुने व्यजततको गनेहरूको वववरण ।
संख्या र प्रततित (मलङ्ग
र उिेरका आधारिा फरक
फरक सिूह)

आयोजनाका लािग्राही वावषजक िन्त्रालयको िन्त्रालयको िन्त्रालय

आयोजनाबाट लाि प्राप्त
िध्ये अठार दे खख चामलस गनेहरूिध्ये युवा सिूहको प्रिासतनक प्रिासतनक
वषज उिेरका युवाको प्रतततनधधत्वको अवस्थाको त्याङ्क त्याङ्क
प्रततित, वववरण ।

लैधगंक संवेदनिीलता वावषजक िन्त्रालयको िन्त्रालयको िन्त्रालय

लैंधगक सवेदनिील ववस्तार
ववस्तार अमियान कायजकिले वविेष गरी प्रिासतनक प्रिासतनक
सन्चोालन िएका स्थानीय िदहलाहरुको लाधग श्रि त्याङ्क त्याङ्क
तहहरूको संख्या बजारको पहुुँचको जानकारी
प्रदान गने ववषयहरु पदजछन
।

83
स्थानीय तहको संख्या सूचकले प्रारजम्िक तामलि र वावषजक िन्त्रालयको िन्त्रालयको िन्त्रालय
जसिा रोजगार सेवा पुनताजजगी तामलिका साथै प्रिासतनक प्रिासतनक
केन्रका किजचारीहरुले थप िोड्युलको ववकास र त्याङ्क त्याङ्क
केन्रका कायजहरु प्रदान सहायता कायजक्रिहरुसंग
गनज तामलि प्राप्त गरेका सम्बजन्धत तामलि पतन
छन ् (संख्या) पदजछन । अस्थायी
रोजगारसम्बन्धी सिन्वय
तामलि पतन यसमित्र पदजछन
। रोजगार सेवा केन्रका
किजचारी िन्नाले सरकारी र
आयोजना दव
ु ै तफजबाट
तनयुतत िएका किजचारीलाई
जनाउुँ छ ।

राजरिय रोजगार स्थावपत र सन्चामलत वावषजक नेमिस नेमिस िन्त्रालय

व्यवस्थापन सच
ू ना राजरिय रोजगार व्यवस्थापन
प्रणाली स्थापना र सूचना प्रणालीले
सन्चालन प्रयोगकताजलाई तनम्न कायजका
लाधग सिि बनाउछ: (१)
बेरोजगार र रोजगारका
खोजीिा रहेका व्यजततहरुको
दताज, मसफाररस, काििा
खटाउने र दताज िएको हरे क
व्यजततको उपलजब्धसम्बन्धी
जानकारी मलने;
(२)उपलब्ध रोजगारका
अवसरहरु र सहायता
सेवाहरुको एकीकृत
त्यांकिा पहुुँच प्राप्त गनज;
(३) अस्थायी रोजगार
कक्रयाकलापको ियाक गनज;
(४) प्रधानिन्त्री रोजगार
कायजक्रिको प्रगततको
अनुगिन गनज; (५) अरु
सम्बजन्धत श्रोतबाट एकीकृत

84
 जानकारी प्राप्त गनज; र (६)
गुनासोको अनुगिन गनज ।

यसका साथै राजरिय रोजगार

व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली
सम्बन्धी
त्यांकहरुसंग Interactive
हुनेछन, जस्तै सािाजजक
सरु िा ित्ताको डेटाबेस र
ववमिन्न िेत्र र श्रोतको
एकीकृत जानकारीलाई
सिावेि गरी ववद्युतीय
िाध्यिबाट रोजगार सेवा
िंच तनिाजण गनेछ ।

अस्थायी रोजगार आयोजना संचालन वावषजक नेमिस नेमिस िन्त्रालय

कायजक्रिद्वारा मसजजना कायजववधधसंग आबद्ध िइ
गररएको रोजगारी स्थानीय तहद्वारा मसजजना
ददनहरुको संख्या गररएको अस्थायी रोजगार
प्राप्त गरे को रोजगारीको
ददनहरु, जसको लाधग
आयोजना अन्तगजत
नगद पाररश्रमिक उपलब्ध
गराईएको छ ।

कायजस्थलिा आधाररत कािको मिलमिलािा प्राप्त वावषजक नेमिस नेमिस िन्त्रालय

तामलि तथा जीवन हुने तामलि तथा जीवन
उपयोगी सीप ववकास उपयोगी सीप ववकास तामलि
तामलि पुरा गने िन्नाले अस्थायी रोजगार
लािग्राहीहरुको संख्या लाभ्राहीहरुलाई प्रदान गररने
सम्बजन्धत पेिा र
व्यवसायिा काि गदै प्राप्त
हुने तामलि र जीवन उपयोगी
सीप ववकास तामलि जस्तै
व्यजततगत कौिल, सिूह
तनिाजण, सिुहिा आधाररत

85
 बचत कायजववधध, र
िनोवैज्ञातनक तथा सािाजजक
सहायता/सल्लाह, सुझावहरु
हुन ् जसले उनीहरुको
उत्पादकत्व र िववरयका
रोजगारका अवसरहरू हामसल
गने िितािा सुधार
ल्याउनेछ।त्यांकलाई मलङ्ग
र युवा सिूहका (१६-४० बषज
उिेरका व्यजततका रुपिा
पररिावषत) आधारिा सिेत
खजण्डकृत गररने छ ।

अस्थायी रोजगार वावषजक कायाजलयको तनयमित िन्त्रालय

अस्थायी रोजगार र अस्थायी
कायजक्रिको व्यवस्थापन र रोजगार प्लस कायजक्रिहरुको रे कडज प्रततवेदन
कायाजन्वयनको तामलि तनदे मिका कायाजन्वयन र
प्राप्त स्थानीय तहको अनग
ु िन तामलि कजम्तिा
संख्या पतन एक जना किजचारीले
प्राप्त गरे को स्थानीय तह

सािाजजक सरु िा वावषजक नेमिस तनयमित िन्त्रालय

(सेफगाडजस) कायजक्रिका प्रततवेदन
लािग्राहीहरु

सािाजजक सरु िा वावषजक नेमिस तनयमित िन्त्रालय

(सेफगाडजस) कायजक्रिका प्रततवेदन
लािग्राहीहरु - िदहला

वावषजक गुनासो गुनासो िन्त्रालय

आयोजनाको सेवा यस आयोजनाले राजरिय र
प्रवाहसम्बन्धी दताज स्थानीय तहिा ववधुतीय व्यवस्थापन व्यवस्थापन

गररएका गुनासोहरु जुन िाध्यिबाट (अनलाइन) प्रणाली प्रणाली

सेवा प्रवाहको तनधाजररत गुनासो व्यवस्थापन
िापदण्ड बिोजजि प्रणालीलाई स्थापना गनेछ र
सम्बोधन गररएको छ को प्राप्त र सम्बोधधत
प्रततित गुनासोहरुको प्रकृतत र
प्रकारिा प्रततवेदन तयार गने
छ। गुनासो कुनै पतन

86
 आयोजनाको कम्पोनेन्टिा
आधाररत हुन
सतनेछ। सेवाको िापदण्डलाई
पतन पररिावषत गररनेछ ।

आयोजनाको लािग्राही सवेिण िन्त्रालय

रोजगार सेवा प्राप्त लािग्राही िूल्यांकनको
गरे का आयोजनाका नततजा जसिा आयोजनाको अवधधिा सन्तुजरट

सन्तरु ट लािग्राहीहरुको सबै प्रिख

ु कक्रयाकलापका दई
ु पटक सवेिण

प्रततित लािग्राहीहरु सिावेि हुनछे न्

(मलङ्गका आधारिा ) । लािग्राही िल्
ू यांकनले
सािाजजक र उिेर वगजलाई
प्रतततनधधत्व गनेछ ।

87
 अनुसूची १२

(दफा १०१को उपदफा (२) सुँग सम्बजन्धत)

स्थानीय तहको अनुगमन

स्थानीय तहको नाम : जजल्ला:

अनग
ु मनको समतत : अनग
ु मन गने व्यजक्तको नाम :

क्र. म क्रक्रयाकलाप जस्थतत कैक्रर्यत

योजना र बजेट

१ आयोजनाको सितज अनद

ु ान स्थानीय तहको बजेटिा सिावेि
िएको र स्थानीय सिाबाट स्वीकृत िएको/निएको

२ बजेट बबमिस्ठ कक्रयाकलापबाट सिधथजत िएको/निएको

३ बजेट खररद योजनाबाट पुजस्ट हुने/नहुने

४ संघीय सरकारबाट प्राप्त िएको सितज अनुदान स्थानीय

संगदठत कोषिा जम्िा िएको/निएको

बजेट हस्तान्तरण

५ आधथजक वषजको लाधग सितज अनुदान को पदहलो ककस्ता जजल्ला

कोष तथा लेखा तनयन्त्रक कायाजलयबाट तनधाजररत सियिा
स्थानीय तहको सजञ्चत कोषिा जम्िा गररएको छ कक छै न?
(कृपया हस्तान्तरण गरेको रकि र मितत उल्लेख गनजह
ु ोस ् ।)

६ सितज अनुदानको दोस्रो, तेस्रो र अजन्ति ककस्ता स्थानीय

तहको सजञ्चत कोषिा हस्तान्तरण गरेको रकि र मितत
उल्लेख गनुजहोस ् । यदद सियिा जम्िा िएको छै न िने
त्यसको कारण सोध्नुहोस ् ।

७ प्रिख
ु प्रिासककय अधधकृतले स्थनीय तहको अध्यिबाट
पररयोजना कायजन्वयन गने अनि
ु तत पत्र प्राप्त गरेको छ कक
छै न? िएिा कृपया मितत उल्लेख गनजह
ु ोस ् ।

बजेटको खचय

88
८. आयोजनाको कोषबाट िुततानी गनजलाई स्थानीय तहले SuTRA
को प्रयोग गरेको छ कक छै न? िुततानी कारोवार बबल
िरपाई लगायतका आवश्यक कागजातबाट पुजस्ट िएको छ
कक छै न?

९. अस्थायी रोजगारीिा आधाररत िुततानी वडा अध्यिबाट

प्रिाखणत र रोजगार सेवा केन्रबाट पठाइएको तनधाजररत
फारिको आधारिा गररएको छ? आयोजनाको कोषबाट
िुततानी गररएको सबै कारोवारिा रोजगार सेवा केन्रका
किजचारीबाट मसफाररस छ कक छै न? यदद छै न िने अन्तरहरु
उल्लेख गनुज होस ् ।

१० िामसक रुपिा लािग्राहीको पाररश्रमिक व्यजततगत बैंकको

खाताबाट िुततानी गररन्छ कक गदै न? यदद गछज िने कृपया
बैंक को नाि र ित
ु तानी गररएको रकि उल्लेख गनजह
ु ोस ् ।

११. के िुततानी चेक िाफजत वा नगदिा गररएको छ? त्यसको

कारण पतन उल्लेख गनुजहोस ् ।

यदद िुततानी बैंक खाताबाट िएको छै न िने िुततानीको

प्रिाण वडासंग छ कक छै न र रोजगार सेवा केन्रको प्रतततनधध
सािी बसेको छ कक छै न?

१२. प्रिुख प्रिासकीय अधधकृतको स्वीकृततको लाधग पेि गनुज अतघ

कायजिा आधाररत पाररश्रमिक ित
ु तानीको वववरण राजरिय
रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीिा प्रववजरट गरी प्रिाखणत
गररएको छ । छै न?

१३ आयोजनाका लािग्राही स्वीकृत दताज िएको सच

ू ीबाट हो कक
हैन?

यदद होइन िने त्यसको कारण पतन सोध्नुहोस ् ।

१४ पाररश्रमिक बाहेकका अन्य सबै िुततानी बैंक चेक िाफजत

िएको छ कक छै न?

१५ कृपया आयोजनाको कोष र लागतबाट स्थानीय तहिा

संचामलत आयोजनाको नाि उल्लेख गनुजहोस ् ।

89
 आयोजनाको संख्या:

अनुिातनत लागत:

प्रततददन कायजरत व्यजततको संख्या:

प्रततददनको ज्यालाको दर:

कूल व्यय:

प्रत्येक आयोजनाको लाधग अन्य सच

ू क थप्न सतनु हुन्छ:

१६ आयोजना स्थानीय सिाको स्वीकृत सच

ू ीबाट मलएको छ। यदद
छै न िने त्यसको कारण पतन सोध्नुहोस ् ।

१७ आधथजक बषजको आयोजनाको लाधग ववतनयोजजत बजेट:

िएको यथाथज खचज:

आन्तररक तनयन्रण

१८ खररद कारवाही खररद इकाईबाट गररएको र खररदको योजना

तयार गरी सो बिोजजि गरे को छ कक छै न?

१९ रोजगार सेवा केन्रका किजचारी पदपूततजको जस्थतत उल्लेख

गनुजहोस ् र रोजगार सेवा केन्रका किजचारीहरुलाई कािको
वववरण उपलब्ध गराईएको र त्यसको पण
ू जरुपले पालना
गररएको छ कक छै न?

२० आयोजना स्थानीय तहबाट अनुगिन गररएको छ कक छै न?

यदद छ िने अनुगिनको प्रततवेदनिा ददएका िुख्य िुख्य
सुझावहरू र ततनको कायाजन्वयनका लाधग गररएका कायजहरू
उल्लेख गनुजहोस ् ।

२१ आयोजनाको सम्पतत ववधधवत रुपिा जजन्सी खातािा

आम्दानी बाधधएको छ कक छै न र आयोजनाको ववत्तीय
लगानीिा खररद िएको ितनएको छ कक छै न?

२२ आयोजनाको सम्पवत्त अयोजनाको प्रयोजनिा प्रयोग गररएको

छ कक छै न?

90
२३ सम्पवत्तको िौततक परीिण र प्रिाणीकरण गररएको छ कक
छै न? जजन्सी तनरीिण प्रततवेदनको कायाजन्वयन िएको छै न
िने ? उल्लेख गनुजहोस ् ।

२४ प्रिख
ु प्रिासककय अधधकृत/ प्राववधधक किजचारी/रोजगार सेवा
केन्रका किजचारीबाट आयोजना अनुगिन िएको छ कक छै न?
यदद छ िने

आयोजनाको नाि :

अनुगिन गररएको ददनिा कायजरत व्यजतत:

अनुगिन गरे को मितत:

अनुगिन गने व्यजतत:

िुख्य िुख्य सुझावहरू ततनको कायाजन्वयनका लाधग गररएका

कायजहरू :

२५ राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणाली, खातािा रहेको
िुततानी वववरण र अनुगिन प्रततवेदनिा रहेको जानकारी
प्रिाखणत गरेको छ कक छै न?

यदद छै न िने कारणसदहत मिन्नता उल्लेख गनुजहोस ्:

आन्तररक र बाह्य लेखा पररक्षण

२६ आन्तररक लेखा पररिण प्रततवेदनको मितत:

लेखा पररिणसम्बन्धी वेरुजूको संख्या:

रकि:

लेखा पररिण प्रततवेदनिा सिावेि िुख्य वेरुजक

ू ो प्रकृतत:

लेखा पररिण प्रततवेदनिा प्रततकक्रया ददएको मितत:

सियिा वेरुजु फर्छयौट गरे को िएको छ।छै न िने, त्यसको

कारण:

२७ बाह्य लेखा पररिण प्रततवेदनको मितत:

लेखा पररिण प्रततवेदनिा वेरुजुको संख्या:

91
 रकि:

लेखा पररिण प्रततवेदनिा उल्लेखखत िूख्य िूख्य वेरुजुको

प्रकृतत:

लेखा पररिण वेरुजु फर्छजयौट गररएको दफा संख्या:

लेखा पररिण प्रततवेदनिा प्रततकक्रया ददएको मितत:

सियिा वेरुजु फर्छजयौट िएको छै न िने, त्यसको कारण:

२८ आयोजनाको आयोजना व्यवस्थापन इकाईले

अनुगिन/सुतनजश्चतताको सिीिा गरेको छ कक छै न?

यदद छ िने,

अनुगिन/सुतनजश्चतताको सिीिा गरेको मितत:

िुख्य सुझाव

अनुगिन/सुतनजश्चतताको सिीिा प्रततवेदन िाधथ कायाजजन्वत

गररएको कायज:

२९ अनुगिन अधधकारीको आयोजना कायाजन्वयको लाधग सिग्र िुल्यांकन र सुझाव:

92
 अनुसुची १३

(दफा १०५ सुँग सम्बजन्धत)

सामाजजक जोखखम तथा प्रिावको मूल्याङ्कन

व्यजततगत, सािुदहक तथा सिाजले देखेका ववमिन्न जोखखिहरु र त्यसलाई सािना गनज तथा जोखखिको प्रततकुल
प्रिाव तनयन्त्रण गनज उनीहरुको ििता तनिाजण गनज िद्दत गनजु पनेछ । आयोजनाका गततववधधलाई ध्यानिा राख्दै
केदह सम्िाववत सािाजजक जोखखि र प्रिाव िु ्ल्यांकन तनम्न तामलकािा प्रस्तुत गररएको छ ।

गततववधध सम्िाववत जोखखि जोखखि न्यूनीकरण

कम्पोनेन्ट १

• औपचाररक रुपिा सहिागी हुन सहकिी

सिथजन संयन्त्रको व्यवस्था एवं युवतीहरुको
लाधग िदहला रोजगार तलबहरुको स्थापना
सावजजतनक रोजगारीका
र सहजीकरण गने ।
सम्बन्धिा सच
ू नाको
• वप्रन्ट,रे डडयो,टे मलमिजन आदद ववमिन्न
अिाव
िाध्यि, र स्थानीय िाषािा िापजmत –वडा
तहिा सावजजतनक सच
ू ना प्रसार प्रचार गने
।

रोजगार सेवा केन्रहरु को

• रोजगार सेवा केन्रहरुको किजचारी, सािाजजक
कायजनीततक पहुुँच र सावजजतनक रोजगारीका
पररचालनकताज र जानकारी प्रचारका लाधग
पररचालन िाफजत जोखखिी सम्बन्धिा अिाव
स्थानीय मिक्षित व्यजततबाट सहयोग मलने। ।
अवस्थाका सिह
ू हरुिा लक्षित
पहुुँच • िदहला, यूवा र अन्य सीिान्तकृत सिूहका
संगठनको ववमिरट जानकारीको स्थानीय

िदहला तथा सिूहहरुको स्वयंसेवकहरु िपजmत प्रचार ।

जोखखिी अवस्थाका • स्थानीय िदहला, युवा र अन्य नागररक

सिूहको बेरोजगारी सिाज संस्थाहरु- (CSOs_ सािद

ु ातयक
सम्वन्धी त्यांकको संस्थाहरु(CBOs_, उपिोगकताज समिततहरुको
अिाव पररचालन गरर जोखखिी अवस्थाका
सिूहहरुलाई मिक्षित गने ।
• मिन्न डाटाबेस मसजजना गने .

93
कम्पोनेन्ट २

• रोजगार सेवा केन्रहरु द्घारा आपैm अथवा

स्थानीय िदहला, युवा, युवती, नागररक सिाज

रोजगार उपलब्धता संस्थाहरु - CSOs_ सािुदातयक संस्थाहरु -

ज्ञानको अिाव CBOs_ तथा अन्य स्थानीय तहका संसाधन

उपिोगकताजहरुद्धारा सम्िाववत लक्षित
लािग्राही हरुलाई जानकारी प्रदान गररने ।

• मलङ्ग, जात–जाततय र अपाङ्गता िएका व्यजतत

िाररीक असििताको हरुलाई िेदिाव नगरी रोजगार सेवा केन्रद्घारा
कारण काि गनज असिि स्थानीय तहसङ्ग सिन्वय गरे र उपयुतत
सािुदातयक पूवाजधार ििजत
रोजगारी खोज्न सहजीकरण गररने ।
संिार तथा सम्पवत्त ििजत
सम्िार सम्बन्धी • रोजगारीका लाधग आवश्यक सीप ववकास
रोजगारीका अवसरहरु, गनज तामलि प्रदान गने ।
सेवाहरुको प्रावधान र रोजगारीका लाधग उपयुतत
लािग्राहीहरुको रोजगारीता । • िदहला र जोखखिी अवस्थाका सिूहका
सीपको अिाव
लाधग आवश्यक पने व्यजततगत ववकास
कौिल तामलि ददने ।

• पुरुष र िदहलालाई कायजस्थलिा गनुज पने

कायज स्थानिा लैंधगक व्यवहार, आचार संदहता, यसको पालना र

दहंसाको सम्िावना सम्िाववत पररणािहरुिा अमििख

ु ीकरण र
प्रमििण ददने।

जात–जाततय िेदिावको • आयोजनािा आददवासी जनजाती र जोखखिी

सम्िावना अवस्थाका सिूहहरुलाई प्राथमिकता ददने।

94
 अनुसूची १४

(दफा ५५ (२) सुँग सम्बजन्धत)

रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणाली (NEMIS) को ववकाससभबन्िी मागयगचरको

आयोजना व्यवस्थापन इकाईले रोजगार व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणालीको (NEMIS) को ववकासका लाधग दे हाय
बिोजजिका कायजहरू चरणबद्ध रूपिा सम्पादन गनुज पनेछː

१) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणालीको (NEMIS) व्यवसाय प्रकक्रया तनरीिणको
(Business Process Review - PBR) नतिांकनसम्बन्धी कायज गनेछ । व्यवसाय प्रकक्रया तनरीिणले रोजगार
व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली (NEMIS) को अपेक्षित कायजको सुरुदे खख अन्तसम्िको प्रकक्रया नतिांकनको व्याख्या
गनुजपने छ । यसले गदाज आयोजना व्यवस्थापन इकाईलाई रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणालीको (NEMIS)
कायाजत्िक आवश्यकता पदहचान गनज िद्दत गनेछ । व्यवसाय प्रकक्रया तनरीिण (BPR) गनजका लाधग:
(क) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले सेवा प्रदायकका लाधग कायज िेत्रगत ितज ववकास गनजु पनेछ;
(ख) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले कायज िेत्रगत ितजका आधारिा सेवा प्रदायक(हरु)को सेवा मलनु पनेछ;
(ग) सेवा प्रदायकले व्यवसाय प्रकक्रया तनरीिणको (BPR) नतिांकन गनुज पनेछ जसलाई आयोजना
व्यवस्थापन इकाईले तनररिण गरी स्वीकृत गनुजपने छ ।

२) ववश्व बैंकबाट श्रि, रोजगार तथा सािाजजक सरु िा िन्त्रालयलाई प्रदान गदै आइरहेको चालू सहायताले
िन्त्रालयलाई राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणाली (NEMIS) को कायज िेत्रको पदहचान र एकीकरणका
लाधग सम्िाववत त्यांकको श्रोतको पदहचान गनज िद्दत गनेछ । कायाजत्िकताको पदहचान िाधथ (क) िा
उल्लेखखत गररए बिोजजि व्यवसाय प्रकक्रया तनरीिण (BPR) को पररणाि अनुरुप िेल खानु पनेछ । तल
१०.३ खण्डिा राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली (NEMIS) का लाधग केही न्यूनति अपेक्षित कायज
िेत्रहरू उल्लेख गररएको छ।

३) कायजिेत्रको पदहचान पश्चात आयोजना व्यवस्थापन इकाईले राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच

ू ना प्रणाली
(NEMIS) को ववकासका लाधग िागजधचत्रको ववकास गनुज पनेछ । यसका लाधग आयोजना व्यवस्थापन इकाईले
अन्य तनकायहरुसंग आवश्यक सिन्वय गनज सतनेछ वा यसका लाधग छुटै सेवा प्रदायक(हरु) छनौट गरी
काििा लगाउन सतनेछ । िागजधचत्रको ववकास र तनश्चय गनजका लाधग आयोजना व्यवस्थापन इकाई तथा
सेवा प्रदायक(हरु)ले तनम्न बिोजजिका प्रकक्रयाहरु पालना गनुज पनेछ:
(क) अजन्ति प्रयोगकताज (End User) र सच
ू कको प्रकार, ववश्लेषण र आवश्यक प्रततवेदनका साथै
बबषयवस्तुको वववरण र त्यसलाई उत्पादन गने तररका (त्यांक िब्दकोि) र अजन्ति प्रयोगकताज
(End User) का त्यांङकको आवश्यकताको पदहचान गने ।

95
(ख) राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणालीको (NEMIS) अवधारणा बिोजजि उपलब्ध रोजगारीका
अवसर र सेवाहरु तथा अन्य त्यांक श्रोतको पदहचान र नतिांकन गने । यस नतिांकनले नेपालको
सूचना प्रववधध र संस्थागत त्यांक आदान प्रदान (sharing) गनुजपने आवश्यकतालाई पतन सिावेि
गने;
(ग) अन्य रोजगारीसम्बन्धी त्यांकका श्रोतहरू (Database) पदहचान गने । राजरिय रोजगार व्यवस्थापन
सूचना प्रणालीले (NEMIS) ववमिन्न प्रणाली र श्रोतबाट प्राप्त जानकारीलाई एकीकरण, संश्लेषण र
प्रस्तुत गनेछ। आयोजना व्यवस्थापन इकाई/ सेवा प्रदायक(हरु)ले सिग्र रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना
प्रणाली (NEMIS) का लाधग आवश्यक जानकारीलाई ध्यानिा राखी नतिांकनको क्रििा पदहचान
गररएको सूचीको आधारिा अन्य रोजगार त्यांक श्रोतसंग सम्िाववत सम्बन्धहरु पदहचान गनुज पनेछ
। आयोजना व्यवस्थापन इकाईले वविलेषण र उपयोगका लाधग यी त्यांकको गण
ु स्तर सुतनजश्चत
गनुज पनेछ;
(घ) आयोजना व्यवस्थापन इकाईले राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली (NEMIS) र पदहचान
गररएको सम्बजन्धत रोजगार त्यांक श्रोतसंग अन्तरकायजत्िकताको(interoperability) ववश्लेषण गनुज
पनेछ। यस प्रकक्रयाले पदहचान गररएका हरे क डेटाबेससंगको एकीकरणको सम्िाव्यता र सिय
तामलकाको ववश्लेषण गनुज पनेछ;
(ङ) त्यांकहरूिा रहेका ववद्यिान अन्तराल (Gap) को ववश्लेषण गरी आयोजना व्यवस्थापन इकाईलाई
राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सच
ू ना प्रणाली (NEMIS) को संस्थागत र ििता ववश्लेषण सदहत
ववकासका लाधग सस
ु ूधचत गने;
(च) राजरिय रोजगार व्यवस्थापन सूचना प्रणाली (NEMIS) को सिग्र िागजधचत्र तनजश्चत गने ।

96