Yrd. Doç. Dr.

NURAY KARAKUŞ
 DEĞERLENDİRME
SİSTEMİ 2

 YARIYIL İÇİ SAYISI KATKI PAYI

 Ara Sınav 1 60
 Kısa Sınav 2 30
 Ödev 1 10
 TOPLAM 100

 Yıl içinin Başarıya Oranı 50

 Finalin Başarıya Oranı 50
 TOPLAM 100

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 DERS PROGRAMI
3

 Hidrometalurjik Prosesler
 Liç işlemleri
 Liç edici maddeler
 Liç yöntemleri
 Farklı cevherlere uygulanan liç işlemleri
 Metallerin çözeltilerden kazanılması

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 GİRİŞ
4

 Üretim metalurjisi (ekstraktif metalurji), gerek

doğada mevcut cevherlerden, gerekse metal içeren
hammaddelerden veya ikincil kaynaklardan
(hurda, artıklar, baca tozları, vs.) fiziksel ve
kimyasal yöntemlerle saf metallerin veya
alaşımların üretimi konularını kapsar.

 A. Pirometalurji
 B. Elektrometalurji
 C. Hidrometalurji
Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ
 A. Pirometalurji
5

Yüksek sıcaklıkta ergitme ve redükleme yoluyla

metal veya alaşımların üretim tekniğidir.

B. Elektrometalurji
Elektrolitik ve elektrotermik yollarla cevherlerden,
konsantrelerden ve yarı mamullerden metallerin ve
alaşımlarının elde edilmesi işlemidir. Bakır, çinko,
kadmiyum, kobalt ,krom, manganez ve nikel gibi
metaller çoğunlukla bu yöntemle üretilir.
Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ
 C. Hidrometalurji
6

 Cevherden metal elde edilmesinde metalin sulu bir

tuz çözeltisinin kullanılmasına dayalı metalurji
işlemidir. İşlemin başlıca aşamaları, metalin veya
metal bileşiğinin, çoğunlukla başka kimyasal
çözücülerle birlikte suda çözündürülmesi ( Liç);
artıkların ayıklanması ve metalin ya da arı
bileşiklerinden birinin çözeltiden, kimyasal veya
elektrolitik yöntemlerle çökeltilerek elde
edilmesinden oluşur.

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 Hidrometalurjik proseslerin avantajları
 1. Pirometallurjik prosesler 7 yüksek sıcaklık

gerektirmektedirler. Bu sıcaklık genellikle 1200 °C

civarındadır. Bu sıcaklıkta reaksiyon oldukça hızlı
ama çok yakıt tüketerek gerçekleşir.
 Hidrometallurji ise genellikle 100 °C sıcaklığın
altında gerçekleştirildiği için düşük enerji tüketimi
vardır.
 2. Kompleks cevherlere pirometallurji uygulamak
uygun değildir. Çünkü oluşan ürünleri birbirinden
ayırmak zordur.
 Hirometallurjide bu tür çevherleri çözeltiye alma ve
bir birinden ayırma işlemi mümkün ve kolay
süreçleri içerir.
Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ
 3. Pirometalurjik işlemlerde yakıt tüketimi
sırasında meydana gelen yüksek miktardaki gaz
yüksek miktarda toz taşır. 8 Bu toz içinde genellikle

ekonomik değer taşıyan mineral oranı oldukça

fazladır.
 Hidrometallurjik işlemlerde sulu ortamda
çalışıldığı için toz problemi olmaz.
 4. Pirometallurji düşük tenörlü cevherler için
uygun değildir. Çünkü, gang minerallerini
ergitmek için çok miktarda enerji tüketmek
gerekir.
 Hidrometallurjide bu tür cevherlere selektif
çözücüler kullanarak gang minerallerini çözmeden
cevher işlenebilir.
Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ
 5. Pirometallurjiden elde edilen çoğu atıklar
9
zararlıdır. Örneğin curuf dışarıdadır ve havaya açıktır,
havaya ve yağmura maruz kalan curuftan tehlikeli
maddeler çözünüp su kaynaklarına karışabilir.
 Hidrometallurjide de atık barajlarından kirletici
maddeler rüzgar etkisiyle taşınarak çevreyi
kirletebilir.
 6. Büyük miktardaki işlemler için pirometallurji
yöntemler uygundur ve bu çok miktarda yatırım
gerektiren bir durumdur. Diğer taraftan,
hidrometallurji düşük işlemli ölçekler için uygundur
ve dolayısı ile düşük yatırım maliyeti gerektirir.
Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ
 Hidrometalurjik proseslerin dezavantajları
10

 Hidrometalurjik prosesler genelde oda sıcaklığında

gerçekleştiğinden nispeten yavaştır, buna karşılık
pirometalurjik prosesler yüksek sıcaklıklarda
gerçekleştiğinden daha hızlıdır. Dolayısı ile günlük
kapasite yüksektir.

 Yüksek tenörlü cevherlerden metal kazanılmasında

hem hidrometalurjik hem de pirometalurjik
metotlar uygundur ancak enerji açısından
pirometalurjik işlemler daha avantajlıdır.
Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ
 11

 Cevherlerin,konsantrelerin veya kalsinasyon

ürünlerinin liç ile çözeltiye alma işlemleri ile bu
çözeltilerden metal kazanılmasını kapsar. Bazı
durumlarda seçimli olarak çözünme işlemi
yapılabilir.
Esas işlem ;
1. Metallerin çözeltiye alınması
2. Liç çözeltilerinden metallerin kazanılması
İlave olarak;
1. Liç çözeltisinin çözülmeyen katılardan ayrılması

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 12

 Genel anlamda, sulu ortamda, bir katıdan

çözünür kısmın uygun çözücü reaktifler
kullanılarak çözeltiye alınması, çözünmesi
işlemidir.

 Örnek:

 (Kum-Şeker)(k) + su →şeker çözeltisi + kum(k)

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 13

• 1. Cevherin İncelenmesi
o Mineralojik Analiz
o Kimyasal Analiz

• 2. Potansiyel Liç Reaktiflerinin

Belirlenmesi

• 3. Lab. Ölçekli Liç Testleri

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 Liç Öncesi işlemler ve Liç işlemi
Katı artık
Tuvenan cevher
14
Katı-sıvı ayırması
Boyut küçültme
Metal veya metalleri
içeren çözelti

Boyuta göre ayırma Çözeltiden metal kazanılma

Zenginleştirme
Metal veya konsantre

Kimyasal ısıl işlemler Boş çözelti

Taze kimyasal reaktif

Liç öncesi hazırlık LİÇ

Reaktif ayarlama
Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ
 15
 Liç öncesi cevher veya konsantreyi liç işlemine
hazırlamak için yapılan işlemlerdir.

 Ön hazırlık işlemleri, genel olarak, liç işleminde

verimi arttırmak, en hızlı ve etkin bir biçimde
minerallerin/metallerin çözünmesini (liçini)
sağlamak ve zararlı bileşenleri uzaklaştırmak için
gerekli olabilir.

 Ön hazırlık işlemlerinin seçimi/uygulanması, genel

olarak, cevher tenörüne ve uygulanan yöntemin
maliyetine (teknik ve ekonomik faktörlere) bağlıdır.
Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ
 ÖN HAZIRLIK İŞLEMLERİ
16

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 Fiziksel Ön Hazırlık İşlemleri
17

 1. Boyut Küçültme:
 a. Liç işlemi esnasında çözücünün (liç reaktifinin)
değerli mineral ile temasını sağlamak.
b. Aktif yüzey alanını arttırmak; liç reaksiyonları
genellikle mineral yüzeyinde meydana geldiği için
aktif yüzey alanı arttıkça reaksiyon hızı artar.

-Kırıcılar ve değirmenler boyut küçültme

işlemlerinde kullanılırlar.

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

2. Zenginleştirme (Konsantrasyon):
18

 Kullanılan reaktif miktarını azaltmak için (gang

mıneralleri aşırı reaktif tüketimine neden olabilir),

 İşlenen malzeme miktarını azaltmak (tesis

boyutlarını küçültmek), tenörü arttırmak için
zenginleştirme işlemi uygulanır.

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 Kimyasal ön hazırlık işlemleri:
19

 Yıkama
 Sülfürlü minerallerin oksitlenmesi:
 Doğal olarak oksitleme (Atmosferik koşullarda)

 Kavurma (MeS +3/2 O2 MeO +SO2,~500-600oC)

 Kimyasal ve biyolojik oksitleme (Basınç oksidasyonu)

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 Kalsinasyon:
20
 Çözünebilecek safsızlıkları buharlaştırarak
uzaklaştırmak,
 Çözünmesi istenmeyen bileşikleri çözünmeyen
yapıya dönüştürmek,
 Çözücünün iç merkezlere girebilmesi için katıyı
gözenekli hale getirmek,
 SO3 gibi bazı endüstriyel gazların üretimini
sağlamak,
 Katı maddenin öğütülmesini sağlamak amaçlarıyla
uygulanan bir ön işlemdir.

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 21

Liç işleminde kullanılan liç edici maddenin (çözücü)

seçimi birkaç faktöre bağlıdır;

 liç edilecek maddenin kimyasal ve fiziksel karakteri

 liç edici maddenin maliyeti
 liç edici maddenin korozif hareketi
 liç edilmesi istenen bileşen için seçicilik
 liç edici maddenin tekrar kazanılabilirliği

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ

 22

 Liç işlemlerinde kullanılan çözücülere genelde

reaktif adı verilir.

 Bu reaktiflerin;
 bileşimi,
 konsantrasyonu,
 çözünme sıcaklığı,
 çözünme süresi ve
 katı oranı liç işleminde kontrol edilmesi gereken
değişkenlerdir.
Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ
 Liç Reaktifleri
23

 su
 sulu tuz çözeltileri
 sulu klorür
 asitler
 bazlar

Yrd.Doç.Dr. NURAY KARAKUŞ