2.0 MENENTUKAN LUKISAN BENTANGAN PELAN BANGUNAN vii.

vii. berkait rapat dengan keperluan sesebuah bilik bangunan mengikut peraturan
yang sediada.
i. Bagi seorang pendawai elektrik, beliau mestilah mengetahui dan memahami viii. Suis hendaklah dipasang pada tempat yang mudah dicapai, tidak terlindung
kedudukan dan keperluan bilik-bilik di dalam lukisan bentangan pelan atau ditempat yang dilarang oleh peraturan I.E.E/Suruhanjaya Tenaga.
bangunan yang telah diberi untuk mementukan jenis lampu, kuasa dan ix. Contoh penempatan adalah seperti berikut:
pendawaian yang diperlukan untuk bangunan tersebut. Untuk mengetahui lebih  Bilik:
lanjut lagi sila rujuk kepada pelan kedudukan bilik-bilik di dalam lukisan  Suis hendaklah dipasang di dalam bilik di tepi pintu masuk,tidak
bentangan pelan bangunan , jenis lampu dan kuasa dan juga jenis terlindung oleh pintu.
pendawaian untuk lampu dan kuasa yang ditempatkan di dalam setiap papan  Bilik Mandi / tandas.
suis agihan.  Suis hendaklah dipasang di luar bilik mandi, tandas.
ii. Merujuk kepada pelan bangunan dan keperluan bilik kuliah 1, 2 dan 3 yang  Suis dua hala atau suis perantaraan di dalam satu bilik dicadangkan
telah diberi, senarai keperluan elektrik (lampu dan kuasa) dinyatakan di dikumpulkan bersama.
bawah. ( Untuk melukis pelan susunatur elektrik , pendawai mestilah
memahami setiap keperluan elektrik yang diperlukan oleh bilik tersebut 2.1 Simbol Elektrik
bersesuaian dengan permintaan pemilik bangunan tersebut.
i. Dalam sesebuah lukisan elektrik simbol akan digunakan bagi menunjukkan
iii. Teknik Melukis Simbol Pemasangan
lokasi peralatan yang digunakan. Penggunaan simbol yang standard dapat
iv. Diberikan beberapa contoh teknik melukis simbol pemasangan pada pelan
mengelakkan kekeliruan untuk mentafsirkan sesebuah lukisan.
bangunan. Ini termasuk cara seperti:
ii. Simbol-simbol pendawaian yang digunakan dalam pepasangan elektrik
a. Melukis sambungan
ditunjukkan dalam Jadual 1. Untuk penjimatan pendawaian:
b. Menempatkan simbol yang betul seperti:
iii. Suis tarik boleh digunakan dalam bilik mandi,bilik rehat atau tandas yang
c. Kedudukan suis
tertakluk kepada peraturan.
 Kedudukan poin lampu
 Lampu:
 Kedudukan kipas
Satu bilik sekurang-kurangnya satu lampu kecuali;
 Kedudukan soket keluaran
 memerlukan cahaya yang lebih.
v. akan menjadi panduan kepada pendawai ketika membuat kerja pendawaian
 kegunaan khas.
sebenar.
 jarak tidak kurang daripada 2 meter antara satu dengan lain.
vi. segala penempatan aksesori pendawaian hendaklah mematuhi kehendak
iv. Lampu bilik mandi:
peraturan I.E.E Edisi 16 dan Peraturan Suruhanjaya Tenaga bagi mematuhi
 jenis tungsten glob
langkah-langkah keselamatan.
  pendaflour bertutup sepenuhnya. mana terdapat simbol-simbol elektrik.Ia menunjukkan alat-alat yang
 Lampu dinding: dipasang sama ada di bangunan, di rumah dan sebagainya.
 Cahaya yang seimbang dalam sebuah bilik boleh ditempatkan dengan
penempatan lampu yang betul. Simbol mata (point) lampu hendaklah
dilukis ditengah-tengah bilik.Sesuai untuk; 2.4 Melukis lukisan bentangan pelan susunatur elektrik (mengikut ukuran) , Penunjuk
 Bilik Rehat. elektrik dan lukisan skematik elektrik.
 Anjung Rumah.
i. Untuk melukis lukisan bentangan pelan susunatur elektrik , pendawai elektrik perlu
 Ruang Tamu.
merujuk kepada lukisan. Untuk melukis lukisan penunjuk elektrik rujuk kepada
v. Kipas:
lukisan. Untuk melukis pelan skematik elektrik untuk bangunan tersebut , sila rujuk
 Simbol untuk kipas siling dilukis ditengah-tengah bilik. Jika lebih
kepada lukisan
daripada satu, hendaklah ditempatkan dengan sesuai supaya angin
kipas seimbang pada ruang yang diperlukan. ii. Perkara utama yang dimuatkan dalam lukisan ini adalah pelan susunatur senibina

vi. Unit Kawalan pengguna: atau arkitek.

 Kotak agihan serta peranti kawalan pengguna boleh ditempatkan dalam iii. Susunatur elektrik merupakan simbol-simbol yang tertera dalam simbol elektrik
bilik khas atau di tepi dinding berhampiran pintu utama sesuatu rumah piawai kemudiannya dimuatkan dalam lukisan yang telah di lukis simbol-simbol
atau premis. senibina mengikut keperluan tempat / ruang / bilik itu sendiri.
vii. Soket Keluaran:
iv. Pada amnya ia dipenuhi oleh simbol-simbol lokasi pencahaya, soket alur keluar,
 Dicadangkan dari jenis tunggal.
kipas siling dan peralatan elektrik yang lain.
 Tidak boleh dipasang dalam bilik mandi kecuali jenis khas.
 Utamakan pemasangan mengikut keperluan penggunaan. v. Skala yang biasa digunakan dalam pelan susunatur ialah 1:100
 Bilangannya bergantung kepada jenis pendawaiannya tertakluk kepada
peraturan I.E.E / Suruhanjaya Tenaga.

2.2 Memahami Simbol-Simbol Lukisan Bentangan Elektrik

 Untuk melukis simbol-simbol, pelatih mestilah memahami simbol-simbol

elektrik untuk memudahkan pelatih melukis simbol-simbol yang
berkaitan. Lukisan bentangan elektrik, lukisan plan bangunan, yang
 Rajah 1 Contoh lukisan pelan susun atur sebelum melukis kelengkapan keperluan elektrik bagi
tingkat bawah
3.0 PENDAWAIAN TIGA FASA

Sistem pendawaian adalah cara sebenar bagaimana sesuatu kabel pemasangan tersebut di
pasang.Ia juga mengaitkan dengan jenis kabel dan sistem perlindungan yang digunakan.Di
malaysia sistem pendawaian biasanya dibahagikan kepada 2 jenis iaitu domestik dan
industri.Pengkelasan ini bergantung kepada faktor seperti premis,jenis voltan dan beban.

a) Sistem Pendawaian Domestik Di antara pendawaian domestik ialah:

 Pendawaian Permukaan (Surface Wiring)
 Pendawaian Tersembunyi (Concealed Wiring)
 Pendawaian Selongsong PVK (PVC Casing Wiring)
 Pendawaian Pembuluh PVK (PVC Conduit Wiring)

b) Sistem Pendawaian Industri Sistem pendawaian industri biasanya melibatkan

pemasangan yang perlu dilindungi daripada kerosakan mekanikal.Pendawaian ini
 dilakuka di dalam dan juga di luar bangunan.Di antara sistem pendawaian industri yang Penghawa Dingin
sering digunakan di negara kita ialah:
6/10 mm² pvc PVC Bekalan Utama bagi jumlah
 Pembuluh Logam(Konduit G.I) permintaan arus tidak melebihi
 Sesalur (Trunking) 30 amp

 Kabel Berperisai 16 mm² pvc /25 mm² pvc PVC Bekalan Utama bagi jumlah
3.5 Jenis Jenis Kabel permintaan arus tidak melebihi
60 amp
Jenis-jenis kabel bawah tanah:

1. Kabel PVC/PVC Single Core Bertebat PVC.

3.6 Komponan-Komponan Pelindung Tiga Fasa
2. Kabel PVC/SWA/PVC 2 Core
3. Kabel PVC/SWA/PVC multicore pilot cable. BIL KOMPENAN FUNGSI NILAI KADARAN ARUS
4. Kabel X.L.P.E ( Cross Link Poly Ethylene)
Menyambung dan 60A/63A/100A/415V
1 Suis Utama 3Ø memutuskan bekalan
utama
a. Saiz Kabel Yang Digunakan
Kabel yang hendak digunakan bergantung kepada jenis beban yang dipasang dan Memutuskan bekalan
jenis pendawaian yang hendak digunakan.satu pengiraan khas perlu dilakukan secara automatik 60A/63A/100A/300mA/415V
2 RCCB 3Ø apabila berlaku
bagi mendapatkan saiz kabel yang tepat.Hal ini ada dibincangkan dengan lebihan arus bocor ke
terperinci dalam buku peraturan pemasangan atau buku-buku pemasanga bumi.
elektrik.Bagi memudahkan kerja melukis dan sebagai panduan awal tanpa
pengiraan khas, jadula di bawah bolehlah digunakan untuk kerja-kerja melukis Melindungi arus lebih
gambarajah skematik 3 Pemutus Litar Kenit dan melindungi 6A,10A, 16A, 20A dan 32A
(MCB) daripada litar pintas

Saiz kabel Jenis Kabel Beban

1.5 mm² pvc PVC Lampu- 6 amp

2.5 mm² pvc PVC Soket Alur Keluar 13 amp

4.0 MENJALANKAN LUKISAN LITAR SKEMATIK
4 mm² pvc PVC Pemasak/pemanas dan
4.1 DEFINISI LUKISAN SKEMATIK 3 FASA. 1.5mm2 PVC /P
2.5mm2 PVC /P
 Lukisan skematik adalah satu garisan yang menunjukkan pengalir, kabel atau 4mm2 PVC /PVC
dawai. Biasanya garisan ini menyambungkan beberapa kompenan elektrik atau R1
alat pelindungan yang digambarkan melalui simbol piawai elektrik. Y1
 Lukisan skematik adalah lukisan yang menunjukkan susunatur alatan perlindungan 4 x 16mm2 PVC / PVC
elektrik dari litar pembekal ke litar pengguna berserta maklumat pembahagian B1
beban didalam sesuatu fasa. R2

Y2
4.2 CIRI-CIRI LUKISAN SKEMATIK 3 FASA
KWJ 3 B2
i. Gambarajah skematik 3 fasa terbahagi kepada dua jenis iaitu : 3Φ
a) Skematik busbar gabungan R3

Y3
b) Skematik busbar berasingan
B3
ii. Perbezaan bagi kedua-dua jenis gambarajah skematik ini ialah dari segi susunan Fius Perkhidmatan dan Perangkai Meter KWJ 3Φ Suis Utama ELCB
Neutral 30A / 415V 30A / 415V 40A / 300mA / 415V
litar kecil akhir. 30A / 415V 60A / 415V 60A / 415V 60A / 300mA / 415V
60A / 415V
iii. Perbezaan juga boleh dilihat pada susunan MCB di KFA 3 fasa.
KFA 3 Fasa 3 Hala
Pada gambarajah skematik 3 fasa, agihan litar kecil akhir (MCB) perlu seimbang bagi setiap fasa
Merah, Kuning dan Biru. Rajah 4.1 Gambarajah skematik 3 fasa berasingan
 1.5mm2 PVC /PVC 1.5mm2 PVC /PVC
2.5mm2 PVC /PVC KFA 3 Fasa 3 Hala
2.5mm2 PVC /PVC
4mm2 PVC /PVC
4mm2 PVC /PVC
R1 R1
R2 Y1
4 x 16mm2 PVC / PVC
R3 B1
R4 R2
R5
4 x 16mm2 PVC / PVC Y2

Y1 B2

Y2

Y3 R3
KWJ 3 ELCB
Y3
3Φ 40A / 300mA / 415V
Y4 60A / 300mA / 415V
B3
Y5

KWJ 3
Fius Perkhidmatan dan Perangkai Meter KWJ 3Φ Suis Utama ELCB
Neutral 30A / 415V 30A / 415V 40A / 300mA / 415V B1 3Φ
30A / 415V 60A / 415V 60A / 415V 60A / 300mA / 415V
60A / 415V KFA 3 Fasa 3 Hala
B2

B3 R1
B4 Y1
Fius Perkhidmatan dan Perangkai Meter KWJ 3Φ Suis Utama
B5 Neutral 30A / 415V 30A / 415V B1
30A / 415V 60A / 415V 60A / 415V
60A / 415V R2
KFA 3 Fasa 5 Hala
Y2

B2
Rajah 4.2 Gambarajah skematik 3 fasa KFA tambahan (SUB DB)
R3
ELCB
40A / 300mA / 415V Y3
60A / 300mA / 415V
B3

Rajah 4.3 Gambarajah pendawaian busbar gabungan

5.0 JENIS PENDAWAIAN TIGA FASA

Terdapat 4 dawai utama dalam pendawaian 3 fasa iaitu:

a)      Dawai Merah (Live)
b)      Dawai Kuning (Live)
c)      Dawai Biru (Live)
d)     Dawai Hitam (Neutral)
2.      Ketiga-tiga fasa iaitu fasa merah, fasa biru dan fasa kuning membawa voltan
bernilai 415V dan voltan ini hanya dapat diturunkan kepada 240V apabila ada pengulang iaitu
yang dawai neutral yang akan melengkapkan litar pendawaian 3 fasa tersebut.

3.      Penggunaan pendawaian 3 fasa akan dapat menjimatkan tenaga elektrik

      di mana kuasa lesapan pada kabel pada sesuatu jarak yang tertentu dapat
      dikurangkan kerana pendawaian 3 fasa melibatkan voltan yang tinggi iaitu
11kV dan 33kV.

4        Terdapat dua jenis sambungan yang biasa digunakan dalam kerja pendawaian
3 fasa iaitu:-
a.       Sambungan delta - digunakan bila memerlukan voltan yang tinggi. (Industri).
b.      Sambungan bintang atau Y – Digunakan pada pendawaian domestik biasa. (Rumah
Kediaman / Pengguna Voltan Rendah)

5.1 JENIS PENDAWAIAN TIGA FASA

i. Dalam gambarajah pelan bentangan pemasangan domestik tidak dinyatakan jenis
pendawaian yang digunakan. Oleh kerana itu agak sukar ditentukan jenis
pendawaian yang hendak dicatatkan dalam gambarajah skema. Penentuan jenis
pendawaian di pemasangan itu hanyalah sebagai anggapan sahaja. Misalnya
bangunan kediaman rumah batu mungkin menggunakan pendawaian jenis
tersembunyi, bangunan kediaman rumah kayu pendawaian jenis terdedah ,
pendawaian pembuluh dan sebagainya
 ii. Kadaran arus alat-alat kawalan ini secara am ditentukandaripada jumlah aurs yang c. Saiz dan jenis kabel
digunakan oleh litar kahir di pemasangan itu (jumlah arus beban). Pihak pembekal d. Sistem pendawaian yang digunakan
biasanya akan menggunakan kadaran arus ini berdasarkan faktor kepelbagaian. e. Kadaran arus atau jenis alat-alat kawalan pengguna
Bagaimana atua berapakah kadaran arus yang boleh dikurangkan? Bagi f. Jenis takrif dan pengguna kuasa
menentukan ia perlulah dikira berdasarkan beberapa perturan khas, hal ini ada
dibincangkan dalam buku pemasangan / peraturan elektrik. Oleh kerana nota ini ii. Gambarajah skema bolehlah di ibaratkan sebagai gambarajah mudah yang
hanya menerangkan hal-hal yang berkaitan dengan panduan melukis gambarajah diperolehi daripada gambarajah pendawaian. Gambarajah ini hanya berbeza pada
pemasangan elektrik, aspek pengiraan tidak diberi penekanan bahagian penyambungan alat-alat kawalan, di mana penyambungan menggunakan
iii. Dalam penggunaan papan agihan tentang bilangan hala, bilangan kutub dan satu garisan sahaja bagi mewakili beberapa dawai penyambung. Ini tidaklah
kadaran arus pernti perlindungan arus lebih perlulah dinyatakan seperti yang sesukar seperti melukis gambarajah pendawaian
berikut:- 5.3 Melukis gambarajah skema berpandukan data
a. Pengguna kuasa kecil sederhana dan besar satu fasa menggunakan papan i. Dalam data perincian yang diberikan itu perlulah di hurai dan di buat
fius agihan satu kutub dan neutral (SPN) sementara pengguna kuasa pembahagian untuk memudahkan melukis gambarajah skema, dismping
sederfhana dan besar tiga fasa menggunakan memudahkan menyemak iaitu :-
b. Papan agihan fasa kutub dan neutral (TPN) a. Bilangan litar kecil akhir termasuk simpanan
c. Bilangan hala ditentukan berdasarkan jumlah bilangan litar akhir dan b. Kadaran arus pelindungan arus lebih di papan agihan
simpanan c. Saiz dan jenis kabel
d. Kadaran arus peranti perlindungan arus lebih mengikut kadaran arus beban d. Sistem pendawaian yang digunakan
litar e. Kadaran arus atau jenis alat-alat kawalan pengguna
f. Jenis takrif dan pengguna kuasa
5.2 Gambarajah Skema Berpandukan Gambarajah Pendawaian
i. Melukis gambarajah skema tidaklah sesukar melukis gambarajah skema yang 5.4 Maklumat penting
berpandukan gambarajah pelan bentangan. Ini kerana hampir ke semua maklumat i. Kesemua maklumat yang penting perlu di catat pada gambarajah skema ini
yang diperlukan oleh gambarajah skema ada ditunjukkan oleh gambarajah termasuk nama peranti, saiz dan bilangannya, kadaran arus peranti, jenis
pendawaian. Walaupun begitu sebagai panduan dan kemudahan kerja melukis, pendawaian, jenis bekalan, jenis takrif pengguna
perkara-perkara atau maklumat penting yang diperlukan dalam gambarajah skema ii. Untuk menjelaskan maksudnya, huruf-huruf singakatan boleh digunakan. Ini
perlulah dicatatkan. bertujuan untuk meringkaskan penulisan dan menjimatkan ruang supaya lukisan
a. Bilangan litar kecil akhir termasuk simpanan akan kelihatan kemas. Di antara huruf singakatan biasa digunakan ialah :-
b. Kadaran arus perlindungan arus lebih di papan agihan
P. F. A ………. Papan fius agihan
 P.A ………. Papan agihan Pada keseluruhannya, seorang arkitek harus dapat memberi khidmat
SKN ………. Satu kutub & neutral yang bermutu dalam reka bentuk bangunan serta menentukan
bahawa kerja pembinaannya bermutu dan dapat disiapkan mengikut
TKN ……….. tiga kutub & neutral jangka masa, kualiti dan kos yang telah dirancang. Itu adalah salah
PVK ……….. polivinial klorida satu contoh menguruskan sesuatu projek.

Peringkat Ketiga: Projek siap

6.0 MEMERIKSA LUKISAN 3 FASA  Bangunan yang dibina seluruhnya mengikut pelan dan lukisan (serta
spesifikasi) yang dinyatakan.

6.1 Proses pembinaan sebuah bangunan yang boleh dibahagikan kepada tiga 6.2 Berikut adalah langkah-langkah yang perlu diambil sebelum semak lukisan
peringkat:
peralatan/pelan

Peringkat Pertama: Membuat tender

 Mereka Bentuk Bangunan
Menganalisis keperluan pelangan dan lokasi yang dicadangkan
sebelum menyediakan lukisan-lukisan lakaran berdasarkan konsep
reka bentuk bangunan yang sesuai.
 Merancang/Pengeluaran
Menyediakan pelan-pelan terperinci untuk kelulusan pihak-pihak
berkuasa tertentu dan seterusnta membuat lukisan-lukisan kerja
untuk memudahkan pembinaan. Pemulihan kontraktor untuk
melaksanakan pembinaan boleh dibuat melalui tender atau secara
rundingan.
Peringkat Kedua: Membina
 Mengurus Projek
Mengawasi dan menyelia kerja semasa pembinaan. Sebagai contoh
seorang arkitek akan bertindak sebagai ketua kumpulan dan
menyelaras tugas pakar-pakar yang terlibat dan kontraktor-
kontraktor. Di samping itu, seorang arkitek merupakan orang tengah
dalam perkara-perkara yang melibatkan empunya bangunan dengan
kontraktor seperti spesifikasi, mutu kerja, sijil pembayaran dan
perkara lain yang berkaitan.
1. Pastikan pengeluar peralatan/pelan tersebut adalah pengeluar yang diluluskan.
Sebelum proses meluluskan pengeluar tersebut, Jurutera perlu menyemak dokumen
yang berkaitan (sijil ST, ASTA, JKR, dsb. - ikut spesifikasi yang telah jurutera tetapkan
dalam spesifikasi tender / kontrak)
2. Lukisan yang diterima adalah lukisan yang dikeluarkan oleh pengeluar peralatan/pelan -
bukan lukisan yang di copy paste dari lukisan asal perunding
3. Lukisan yang diterima sekurang-kurangnya bersaiz A3 dan dalam bentuk 4 line diagram
- mudah untuk disemak
4. Title Block (TB) perlu lengkap : ada nama projek, nama klien, nama kontraktor dan
paling penting nama konsultan
5. Saiz sesuatu peralatan (contoh nya papan suis) - kena pastikan papan suis tersebut
muat dimasukkan dalam bilik suis dengan ruang yang cukup untuk kerja-kerja
penyelenggaraan dan operasi
6. Senarai bahan yang dicadangkan l/d jenama, origin dan model no. - perlu hantar katalog
bahan beserta sijil kelulusan dari pihak-pihak berkuasa (ST, JKR, TNB, dsb.) untuk
kelulusan perunding
6.3 Selepas pihak kontraktor dilantik, perunding elektrik perlu menyediakan dokumen
kontrak. Berikut adalah antara dokumen yang perlu disediakan:

Bilangan Jenis Tindakan yang Diambil

Dokumen
1 Lukisan Menyediakan lukisan tender

2 Jadual Dibuat penyelarasan (sekiranya perlu)

Kadar Harga
(Bill of
Quantity)
3 Spesifikasi Disediakan

4 Jadual Data Membuat penyelarasan dari segi jenama bahan

Teknikal (sekiranya perlu)

5 Katalog Meminta pihak kontraktor mengemukakan katalog bagi

Bahan bahan yang ditawarkan