DÜMEN DONANIMI VE

MAKİNESİ
TOPUKLU DÜMEN YELPAZESİ
ASKI DÜMEN YELPAZESİ
YARI ASKI DÜMEN YELPAZESİ
 DÜMEN MAKİNESİ
Geminin seyirde ve manevra
esnasında yekeyi çevirerek rotayı
ayarlamak için kullandığı sisteme dümen
sistemi denir. Dümen sistemini
anlayabilmek için sistem elemanlarını
tanımak ve hidrolik sistem bilgisine sahip
olmak gerekir. Bu sebeple elemanlardan
en önemli olan üç tanesi aşağıdadır.
 Dümen sistemi elemanları
1. Dümen pompası
Dümen yağ tankındaki yağı, istenen
basınçla silindirlere göndererek silindirlerin
yardımıyla yekenin sancak veya iskeleye
çevrilmesine yardımcı olur. Bu pompalar
pozitif iletimli pompa türündendir. En çok
kullanılan pompa türü vane pump (kanatlı
pompa) olup diğer pozitif iletimli pompalar
da kullanılabilir.
Dümen pompası
2. Silindirler
Pompalarla gelen basınçlı yağ ile silindir
içindeki pistonlar, iskele veya sancağa
doğru hareket ederler. Silindir piston rodları
yeke şaftına bağlı oldukları için yeke,
pistonların hareketiyle sancak veya iskeleye
hareket eder. Bazı sistemlerde iki,
bazılarında ise dört adet silindir mevcuttur.
 Dört silindirli olan sistemlerde baş veya kıç
silindir grubundan bir tanesi yağ kaçağı veya
benzer bir sebeple çalışamaz konuma
geldiğinde (baş veya kıç) tek bir grupla sistemi
çalıştırmak mümkün olur ve seyire devam
edilebilir. Dümen sistemlerinde çift etkili
silindirler kullanılmaktadır.
3. Hidrolik yön valfi (Directional spool
valve/Change over valve)

Pompanın bastığı yağın hangi

silindirlere ve silindirin (ön veya arka)
hangi tarafına verileceğini temin eden
dümen sisteminin de beyni olan bir hidrolik
valftir.
 Bu valfin çok çeşitleri olup dümen
sisteminde kullanılan genelde 4/3
solenoid kumandalı valf olup bu valfin
anlaşılabilmesi için öncelikle bazı
şeylerin bilinmesi gerekir.
 Şekildeki kutular bir hidrolik valfin kaç konum
(pozisyon) alacağını gösterir. Şekil 10.1’de valfin
3 konumlu olduğu görülmektedir. Bu konumlar sol
taraftan itibaren harflendirilir. Sol taraf valfin "a"
konumu, sağ taraf ise "b" konumudur. Ortadaki
ise (herhangi bir şekilde uyarılmadığı) merkez
konum olup "0" olarak adlandırılır.

a 0 b
 1. Şekilde soldaki valf üç portlu olup P basınç
hattını, A iş hattını ve T ise tanka bağlantıyı ifade
etmektedir. Sembolden anlaşılan basınç hattının iş
hattıyla bağlantılı olduğudur. 2. Şekilde sağ tarafta ise
tek konumlu ve dört portlu bir valf görülmektedir. B
harfi de A harfi gibi iş hattını ifade etmektedir.
Sembolden anlaşılan P’den B’ye akış olduğu ve A’dan
T’ye yani tanka dönüş olduğudur.
A A B

P T P T
 Valflerin bu konumları mekanik, hidrolik ve elektriki
uyarımlarla değiştirilebilir. Valfler 2/2, 3/2, 4/2, 5/2, 3/3
ve 4/3 olabilirler. Örneğin 3/2 valfin anlamı 3 portlu ve
2 konumlu olması, 4/3 valfin anlamı ise 4 portlu ve 3
konumlu olmasıdır.

Valfler herhangi bir şekilde uyarılmadığı zaman

valfin durumu merkez durum olup valf uyarıldığı
zaman "a" veya "b" konumuna geçerler.
 Şekilde 4/3 solenoid kumandalı bir valf
görülmektedir. Bu valfin anlamı şudur. Valf merkez
konumda bütün geçişlere kapalıdır. Solenoid valflerden
no.1 elektriklendiği zaman valf sürgüsü sola kayar ve
merkez konumdan "a" konumuna geçer. Yani P
hattından basınçlı yağ A hattına verilir. B hattındaki
dönüş ise T hattına yani tanka olur. Solenoid valflerden
no.2 elektriklendiği zaman valf sürgüsü sağa doğru
kayar ve merkez konumdan veya "a" konumundan "b"
konumuna geçer. Bu kez akış P hattından B hattına ve A
hattından T hattına yani tanka olur.

1 BA 2

PT
 Şekilde 4/3 valfin sembol yerine şekille
ifadesi gösterilmiştir. Şekilde ortada gösterilen
valfin merkez konumu olup bu konumda hatlar
arasında bağlantı yoktur. Sol tarafta ise valf
uyarılmış ve valf sürgüsü sola kaymış yani valf
semboldeki ifadesiyle "a" konumunu almıştır. Bu
konumda valfteki akış P’den A’ya ve B’den
T’yedir. Aynı şekilde sağ tarafta ise valf diğer
yönden uyarılmış ve valf sürgüsü sağa
kaymıştır. Bu konumda valfteki akış P’den B’ye
ve A’dan T’yedir.
 Bu anlatılan elemanların dışında da
check valf, hava firar valfi ve safety valf
gibi valfler de sistem içinde mevcuttur.
Bunlardan
check valf, tek yönlü geçişe izin veren
ve diğer yönden geçişi olmayan geri
döndürmez valftir.
Hava firar valfi, sistemde hava olduğu
zaman havayı çıkarmak için açılır ve bu
işlemin dışında kullanılmaz.
Safety valf ise, sistemi aşırı basınçtan
koruyan bir emniyet valfidir.