Karayolu 5. Hafta

2/26/2020
İNŞA3402
KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ
Dr. Ali Sercan Kesten
26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 1
İNSAN VE TAŞIT ÖZELLİKLERİ
1
2/26/2020
KARAYOLU TRAFİĞİNİN ELEMANLARI

SÜRÜCÜLER
 Sürücü davranışları (Algılama-tepki süresi vb.)
TAŞITLAR
 Yükseklik, genişlik, ağırlık, uzunluk vb.
YOL
 Tasarım hızı, enine ve boyuna eğimler, şerit ve banket genişlikleri vb.
ÇEVRE
 Hava durumu, yolculuğun saati vb.
YAYALAR
TRAFİK KONTROL ELEMANLARI
SÜRÜCÜ VE YAYA ÖZELLİKLERİ

NORMAL FİZİKSEL GEÇİCİ FİZİKSEL ÖZELLİKLER
ÖZELLİKLER
• Yorgunluk
• Görme • Alkol/Uyuşturucu
• Uzaklık takdiri • Hastalık
• İşitme
• Algılama-tepki
AKLİ ÖZELLİKLER RUHSAL ÖZELLİKLER
• Zeka • Dikkati toplama
• Bilgi • Kurallara uyma
• Deneyim • Sabırlı olma
2
2/26/2020
GÖRME ÖZELLİKLERİ
Sürücülerin yoldaki cisimleri yeterli bir şekilde görebilmelerini etkileyen
öğelerden biri net görülebilen alanı ifade eden görme keskinliğidir.
III I  KESKİN GÖRÜŞ KONİSİ (3° ~ 5°)
II
I II  NET GÖRÜŞ (10° ~ 12°)
II
III III  ÇEVRE GÖRÜŞÜ (120° ~ 180°)
Bunun dışında parlaklık duyarlılığı (güneş ışığı, diğer araçların farları gibi parlak
ışık kaynaklarına duyarlılık), renk körlüğü, derinlik algısı, dinamik görme
keskinliği (sürücünün görüş hizasında olmayan hareketli bir cismi fark etme
yeteneği) gibi öğeler de önemlidir.
3
2/26/2020
İnsan başını çevirmeden yalnızca gözlerini hareket ettirerek yatayda yaklaşık
180°, düşeyde ise yaklaşık 130° bir alanı görebilir. Çevre görüş açısı olarak
adlandırılan bu alanın tümü içerisinde net bir görüş sağlanamaz. Trafik güvenliği
açısından, trafik işaretlerinin tasarımında, çevre görüş açısının en fazla 65°-90°
alınması uygundur.
4
2/26/2020
Yaşın artması ile birlikte görme özellikleri zayıflamaktadır. Amerika’da birçok eyalette,
sürücü belgesi yenileme süresi 65-70 yaşından itibaren için yarıya inmektedir.
Taşıtın hızı attıkça;
Çevre görüşünde azalma olur,
Uzaklık algısında yanlışlıklar yapılmaya başlanır,
Görüş alanına giren arka plan görüntüleri silikleşir.
Gece taşıt kullanırken;
Çevre görüşü neredeyse sıfırdır,
Yalnızca taşıt farlarının aydınlattığı alan görülebilir,
Işığı yansıtan yol elemanları, diğer taşıtların farları veya başka ışık kaynakları (aydınlatma direkleri vb.)
görüşü olumsuz etkiler.
Yağışlı koşullarda taşıt kullanırken;
Yağışın yoğunluğu arttıkça görüş olumsuz etkilenir,
Yolun akaçlaması iyi değilse su birikintileri görüşü azaltır.
ALGILAMA-TEPKİ ÖZELLİKLERİ
Algılama-tepki süresi, sürücünün frenlemeye başlamadan önce, karşısındaki engeli
algılaması, frenlemeye karar vermesi ve başlaması için geçen süredir.
ALGILAMA (PERCEPTION)
YORUMLAMA (IDENTIFICATION)
KARAR VERME (DECISION)
İCRAAT (REACTION)
Algılama-tepki süresini etkileyen bazı öğeler:
 Yaş
 Fiziksel durum (Alkol etkisinde olma, yorgunluk vb.)
 Hazırlıklı olma
 Psikolojik durum
 Karşılaşılan olayın karmaşıklığı
5
2/26/2020
ALGILAMA-TEPKİ ÖZELLİKLERİ
Algılama-tepki süresi ülkemizde genellikle 1 sn alınır. KGM Karayolları Tasarım El Kitabı 2 sn
değerini önermektedir.
AASHTO (American Association of State Highways and Transport Officials) bu süre için 2,5 sn
değerini önermekte, söz konusu olay bir kavşak veya trafik ışığının olduğu yerde gerçekleşiyorsa
süreyi 1,0 sn değerine düşürmektedir (Neden?)
Sürücünün tehlikeyi bekliyor olması durumunda (toplu dikkat) algılama-tepki süresi azalır.
Buna karşılık beklenmedik veya karmaşık olaylarda bu sürenin 4,0 sn değerine kadar çıktığı
görülmüştür.
YAYA ÖZELLİKLERİ
Karayollarında en kritik güvenlik sorunlarından biri
yaya-taşıt ilişkisidir. Yaya hızı, trafik ışıkları ile ilgili
hesaplarda kullanılan bir değerdir. Ortalama yaya hızı
1,4 m/sn olarak alınmaktadır.
Sağlıklı bir insan için en uzun yürüme uzaklığı yaklaşık

3 km’dir. Yürüme ile yapılan yolculuklar için ortalama
1,5 km değeri kullanılabilmektedir. Yürüme uzaklığı
ulaşım planlaması çalışmalarında kullanılmaktadır.
6
2/26/2020
YAYA ÖZELLİKLERİ
YAYA TİPİ YAYA HIZI (m/sn)
Çocuklu kadınlar 0,7
Çocuklar (6 - 10 yaş) 1,1
Gençler 1,8
Erkekler (40 yaşına kadar) 1,7
Erkekler (40 - 55 yaş) 1,6
Erkekler (55 yaş üstü) 1,5
Kadınlar (50 yaşına kadar) 1,4
Kadınlar (50 yaş üstü) 1,3
TAŞIT ÖZELLİKLERİ MOTOSİKLET
OTOMOBİL
HAFİF TAŞIT
MİNİBÜS
MOTORLU KAMYONET
OTOBÜS
KARAYOLU KAMYON
TAŞITLARI AĞIR TAŞIT
RÖMORKLU
BİSİKLET
ARAÇ
MOTORSUZ
AT ARABASI
7
2/26/2020
TAŞIT BOYUTLARI
KARAYOLLARI TRAFİK YÖNETMELİĞİ 128. MADDE
EN BÜYÜK GENİŞLİK
Ayrıcalıklı haller dışında bir taşıtın yüklü ve yüksüz olarak genişliği 2,55 m’den
büyük olamaz.
Ayrıcalıklı Haller
Frigorifik taşıtlar 2,60 m
Tarım, yol bakım ve itfaiye araçları, kurtarıcı araçlar 3,05 m
Belediyelere ait troleybüsler 2,65 m
EN BÜYÜK YÜKSEKLİK
Bir taşıtın yüklü ve yüksüz olarak yüksekliği 4,00 m’den büyük olamaz. (a) (b)
EN BÜYÜK UZUNLUK
a)Otobüs dışındaki motorlu araçlarda 12,00 m (c) (d)
b)Römorklarda 12,00 m
c)İki dingilli otobüslerde 13,50 m (e) (f)
d)İkiden çok dingilli otobüslerde 15,00 m
e)Yarı römorklu araçlarda 16,50 m
f)Mafsallı (körüklü) otobüslerde 18,75 m (g) (h)
g)Römorklu otobüslerde 18,75 m

h)İki römorklu katarlarda 22,00 m
TAŞITLARDA DİNGİL ÖZELLİKLERİ

Motorlu taşıtlarda, motordan güç alan ve aracın hareketini sağlayan
“tahrikli” (bir güç ile harekete geçirilen) dingil(ler) ve motordan güç
almayan ancak aracın yükünü paylaşan ve tahrikli olan dingili hareket
yönünde izleyen dingil(ler) bulunur.
8
2/26/2020
TAŞIT AĞIRLIKLARI
KARAYOLLARI TRAFİK YÖNETMELİĞİ 128. MADDE
EN BÜYÜK AĞIRLIK
 Tahriksiz tek dingilde 10 t
 Tahrikli tek dingilde 11,5 t
TAŞITLARDA DÖNÜŞ HAREKETİ

Motorlu taşıtların direksiyon sistemi, sürücünün ön tekerlekleri çevirerek yönlendirmesi için tasarlanmıştır.
 
ÖN TEKERLEKLER AYNI AÇI VE YARIÇAPLA DÖNÜYOR ÖN TEKERLEKLER FARKLI AÇI VE YARIÇAPLA DÖNÜYOR
9
2/26/2020
TAŞITLARDA DÖNÜŞ HAREKETİ
EN KÜÇÜK DÖNÜŞ YARIÇAPLARI

Bir taşıtın sürekli bir hareket ile dönebileceği en küçük yarıçap, 90° dönüşler için, küçük taşıtlarda 7 m,
otobüs ve kamyonlarda 13 m, yarı römorklu taşıtlarda 15 m’dir. Gerçekte manevra yapmak yoluyla daha
küçük yarıçaplı dönemeçleri dönmek mümkün olsa da, bu durum özel haller dışında istenmez.
OTOMOBİL OTOBÜS
10
2/26/2020
TAŞITLARIN HIZLANMA YETENEĞİ

Taşıtların hızlanma yeteneğini taşıtın motor gücü, motor
gücü/ağırlık oranı, aktarma organlarının özelliği, hız ve yolun eğimi
gibi öğeler etkiler.
Hızlanma ivmesi otomobiller için 1,83-2,74 m/sn2, kamyonlar için

ise 0,61-0,91 m/sn2 değerlerini almaktadır.
Taşıtların hızlanma ivmesi düşük hızlarda daha büyük değerler

alırken, hız arttıkça bir miktar azalmaktadır.
TAŞITLARIN YAVAŞLAMA YETENEĞİ

Taşıtların frenleme özellikleri tekerlek ile kaplama arasındaki sürtünme
kuvveti ve yolun boyuna eğimine bağlıdır.
Frenleme genel olarak, sürtünme kuvveti, tekerlek türü, tekerleğin aşınma

derecesi, kaplamanın türü ve ıslaklığı, taşıtın frenleme gücü vb. öğelere bağlı
olarak değişir.
Hareket halindeki taşıtın gaz pedalı serbest bırakıldığında, frenleme

yapılmasa bile, harekete karşı koyan dirençler sebebiyle hızda azalma olur.
Bunun yanında frenleme sırasında motorun kilitlenmesi ile oluşan motor
direnci de taşıtın yavaşlamasına neden olur.
11
2/26/2020
TAŞIT ÖZELLİKLERİNİN ÖNEMİ

Taşıtların genişlikleri, trafik şeritlerinin genişliğini belirlemekte kullanılır.
Taşıtların uzunlukları, dönemeç ve kavşaklarda dönüş yarıçaplarına uygun olarak kabul
edilebilecek en küçük yarıçapların belirlenmesi açısından önemlidir. Burada ön-dış tekerleğin en
küçük dönüş yörüngesi, iç-arka tekerleğin çizdiği yörünge ve dingil mesafesi önemlidir.
Taşıtların ağırlıkları, genellikle üstyapı kalınlığının hesaplanmasında dikkate alınır.
Taşıtların çevresel etkileri, ilgili yolun sağlayacağı ulaşım seçeneklerinin değerlendirilmesinde
ve bu etkilerin azaltılmasına yönelik önlemlerin belirlenmesinde kullanılır.
Taşıtların hızlanma ve yavaşlama özellikleri, kavşaklar, otoyol katılım şeritleri, tırmanma
şeritleri, otobüs cepleri vb. elemanların boyutlandırılmasına dikkate alınabilir.
TAŞIT ÖZELLİKLERİNİN ÖNEMİ

TASARIM TAŞITI: Trafikte hakim taşıt tipinin yol ile uygunluğunu sağlamak amacıyla
taşıtların boyutları, ağırlıkları, işletme özellikleri ve trafikteki yoğunluğu dikkate alınarak
belirlenen taşıt tipidir. KGM Karayolları Tasarım El Kitabı’na göre güvenli yol tasarımı için
tasarım taşıtı; 2,55 m genişliğinde 4,00 m yüksekliğinde alınıp şerit genişliği ve gabariler
belirlenmelidir.
Gabari: Araçların yüklü veya yüksüz olarak karayolunda güvenli seyirlerini temin amacıyla karayolu yapılarının (köprü,
tünel vb.) uzunluk, genişlik ve yüksekliklerini belirleyen ölçülerdir.
YÜKSEKLİK GENİŞLİK UZUNLUK EN KÜÇÜK DÖNÜŞ
TASARIM TAŞITI
(m) (m) (m) YARIÇAPI (m)
Otomobil 1,3 2,1 5,8 7,3
Kamyon 3,4-4,1 2,4 9,2 12,8
Otobüs 3,7 2,6 12,2 13,7
Körüklü Otobüs 3,4 2,6 18,3 12,1
12
2/26/2020
TAŞIT HAREKETLERİ ve ÖNEMLİ

UZUNLUKLAR
HAREKETE KARŞI KOYAN DİRENİMLER
13
2/26/2020
HAREKETE KARŞI KOYAN DİRENİMLER
YUVARLANMA DİRENİMİ
EĞİM DİRENİMİ
HAVA DİRENİMİ
DÖNEMEÇ DİRENİMİ
İVME DİRENİMİ
YUVARLANMA DİRENİMİ (Dy)

Yuvarlanma direnimi aşağıdaki nedenlerle oluşur:
Taşıt lastiklerinde meydana gelen şekil değiştirmeler (lastiğin kaplamaya dokunduğu
noktada),
Kaplama yüzeyindeki pürüzlülükler (küçük çukurluklar, kasisler, kum, çakıl parçaları vb.),
Taşıtın aktarma organlarına ait dişlilerdeki sürtünmeler.
Yuvarlanma direniminin miktarı aşağıdaki öğelere göre değişir:

Yol yüzeyinin durumu
Lastik esneklik derecesi ve iç basıncı
Taşıt hızı
14
2/26/2020
YUVARLANMA DİRENİMİ (Dy)

𝐷𝑦 = 𝜇𝑟 × 𝐺
Hareket Yönü
Dy: Yuvarlanma direnimi (kg)
Dy G μr: Yuvarlanma direnimi katsayısı
(kg/kg veya kg/ton)
G: Taşıtın ağırlığı (kg veya ton)
μr değeri kaplama türüne göre 0,010 ile 0,060 kg/kg değerleri arasında değişir. Taşıt
hızı arttıkça μr azalmaktadır. Hızın 50 km/sa değerini aşması durumunda;
𝜇𝑟 = 𝜇0 × 1 − 0,01 × 𝑉 − 50
bağıntısı kullanılır. Burada μ0 hareketsiz durumdaki yuvarlanma direnimi katsayısıdır.
HAVA DİRENİMİ (Dh)

Bir taşıt hareket halindeyken içinden geçilen hava kütlesi nedeniyle
harekete dik taşıt alanına basınç etkisi meydana gelir. Hava
direniminin üç bileşeni:
Taşıtın hareket doğrultusuna dik enkesit alanı üzerindeki basınç,
Taşıtın yan yüzeylerinden kayan hava kütlesi sonucu oluşan sürtünme kuvveti,
Taşıtın altı, tekerleklerin çevresi ve taşıtın arkasında oluşan hava anaforundan ileri gelen
direnim.
15
2/26/2020

Dh: Hava direnimi (kg)
𝐾 × 𝐹 × 𝑉2 K: Hava direnimi katsayısı (kg x sn2/m4)
𝐷ℎ =
13 F: Taşıtın kesit alanı (m2)
V: Rüzgar ve taşıt hızı (km/sa)
 Taşıtın kesit alanı (F):
b: Taşıt genişliği (m)
𝐹 = 0,8 × 𝑏 × ℎ
h: Taşıt yüksekliği (m)
 Rüzgar ve taşıt hızı (V):
Rüzgarın fazla olması durumunda,
 Rüzgar taşıt hareketi ile aynı yönde → V = Vtaşıt … Vrüzgar
 Rüzgar taşıt hareketi ile zıt yönde → V = Vtaşıt … Vrüzgar

Hava Direnimi Katsayısı (K):
Hava direnimi katsayısı taşıtın aerodinamik biçimine
bağlı, boyutlu bir katsayıdır.
TAŞIT TİPİ K (kg x sn2/m4) F (m2)

Yarış otomobili 0,010 - 0,015 1,5 - 2,0
Yolcu otomobili 0,015 - 0,030 1,5 - 2,6
Otobüs 0,025 - 0,050 4,0 - 6,5
Kamyon 0,050 - 0,070 3,0 - 6,0
16
2/26/2020
EĞİM DİRENİMİ (De)

Eğim direnimi, taşıtın eğimli bir yolda gidişi sırasında,
eğimden kaynaklanan hareketi zorlaştırıcı veya
kolaylaştırıcı bir direnimdir.
𝐺𝑥 = 𝐺 × 𝑠𝑖𝑛𝛼 ≅ 𝐺 × 𝑡𝑎𝑛𝛼 = 𝐺 × 𝑠 = 𝐷𝑒
De: Eğim direnci (kg)

α: Yolun yatayla yaptığı açı
s: Yolun eğimi
G: Taşıt ağırlığı (kg)
α sin8° = 0,139 ≈ tan8° = 0,141
sin10° = 0,174 ≈ tan10° = 0,176
G
DÖNEMEÇ DİRENİMİ (Dr)

Dönemeç direnimi, taşıtın dönemeç içerisindeki hareketi sırasında, ön tekerlek
ile yol yüzeyinin temas noktasında ortaya çıkar.
𝒁 𝒁 × cos 𝜷
β
17
2/26/2020
DÖNEMEÇ DİRENİMİ (Dr)

Bazı kaynaklarda dönemeç direniminin hesaplanabilmesi için 𝑫𝒓 = 𝑭𝒎𝒆𝒓𝒌𝒆𝒛𝒌𝒂ç 𝟐 bağıntısı
önerilmektedir.
İyi tip bir asfalt kaplamada seyreden bir taşıta etki eden dönemeç direnimi için yarıçap ve hıza
bağlı olarak aşağıdaki tabloda verilen değerler de kullanılabilir.
DÖNEMEÇ YARIÇAPI (m) HIZ (km/sa) DÖNEMEÇ DİRENİMİ (Dr) (kg)

350 80 18
350 96 36
175 48 18
175 64 54
175 80 108
İVME DİRENİMİ (Da)

İvme (eylemsizlik, hız değişimi) direnimi, hareket halinde olan bir
taşıtın hızını arttırması sonucu ortaya çıkar. Bu direncin miktarı taşıtın
ağırlığı ile hızlanma ivmesine bağlıdır.
𝐺
𝐷𝑎 = × 𝑎
𝑔
Da: Eylemsizlik direnimi (kg)
G: Taşıt ağırlığı (kg)
a: Hızlanma ivmesi (m/sn2)
18
2/26/2020
MOTORLU TAŞITLARIN GÜCÜ

[𝐵𝐵] 𝑍𝑡𝑟 × 𝑉
𝑁𝑚 =
270
[𝑘𝑊] 𝑍𝑡𝑟 × 𝑉
𝑁𝑚 =
367
Nm: Taşıtın motor gücü
Ztr: Yürütücü tekerleklere gelen çekim kuvveti (kg)
V: Taşıtın hızı (km/sa)
MOTORLU TAŞITLARIN GÜCÜ

Motorda üretilen güç, tekerleklere aktarılırken, motorun aktarma organlarındaki iç sürtünmeler
sebebiyle bir miktar kayıp olacaktır. Aktarmadaki verim τ ile gösterilirse (τ < 1);
𝑁𝑚 × 𝜏 × 270
𝑍𝑡𝑟 =
𝑉
Ntekerlek
19
2/26/2020
HAREKETİN KOŞULLARI
CİSİM HAREKETSİZ
F 𝐹𝑠 > 𝐹
Fs
𝐹𝑠 = 𝐺 × 𝜇𝑟 (𝜇0 )
G
CİSİM HAREKETLİ
Kayma
Hareketi
𝐹𝑑 < 𝐹
F
Fd 𝐹𝑑 = 𝐺 × 𝜇𝑑
Fs: Statik sürtünme kuvveti
G Fd: Dinamik sürtünme kuvveti
YÜZEYLER µstatik µdinamik
Çelik ile çelik 0,74 0,57
Cam ile cam 0,94 0,40
Lastik ile beton 1,00 0,80
Lastik ile ıslak yol 0,60 0,40
Lastik ile kar 0,30 0,20
20
2/26/2020
1. KOŞUL: Motorda üretilen çekme kuvvetinin harekete karşı koyan direnimleri
aşması = Statik sürtünme kuvvetini oluşturan tüm bileşenleri yenmesi
𝒁𝒕𝒓 > 𝑫
2. KOŞUL:Kayma (dinamik) sürtünme kuvvetinin (Fks) motorda üretilen çekme

kuvvetinden ve harekete karşı koyan direnimlerden büyük olması
𝑭𝒌𝒔 > 𝒁𝒕𝒓 ve 𝑭𝒌𝒔 > 𝑫
𝑭𝒌𝒔 = 𝑮𝟏 × 𝒇
G1: Taşıtın yürütücü tekerleklere düşen ağırlığı
(Yalnızca arka tekerleği yürütücü taşıtlar için 𝐺1 = 𝐺 × 2 3)
f: Kayma sürtünme katsayısı
𝒁𝒕𝒓 < 𝑫 < 𝑭𝒌𝒔 ……………………………………………………………………………..
𝑫< 𝒁𝒕𝒓 < 𝑭𝒌𝒔 ……………………………………………………………………………..
𝑫 < 𝑭𝒌𝒔 < 𝒁𝒕𝒓 …………………………………………………………………………….
𝑭𝒌𝒔 < 𝑫< 𝒁𝒕𝒓 …………………………………………………………………………….
21
2/26/2020
KAYMA SÜRTÜNME KATSAYISI

HIZ (km/sa) KAYMA SÜRTÜNME KATSAYISI
30 0,40
40 0,38
50 0,35
60 0,33
70 0,31
80 0,30
90 0,30
100 0,29
110 0,28
120 0,28
22
2/26/2020
ÖNEMLİ UZUNLUKLAR
GÖRÜŞ UZUNLUKLARI
Görüş uzunluğu; taşıt sürücüsünün, kendi şeridinde seyir halinde iken
ilerisinde beklemedik bir cisimle karşılaştığında kontrollü manevra ve
durma yapabilmesini sağlayacak yol uzunluğudur.
23
2/26/2020
Görüş Uzunluğunu Etkileyen (Kısaltan) Faktörler GU
 Başka bir taşıtın varlığı
 Gece karanlığı GU
 Düşey dönemeçlerde eğrilik (tepe noktalarında), üst geçit varlığı, vs.
Hava koşulları (sis, yoğun kar veya yağmur)

Yatay dönemeçlerde eğrilik, dönemeç içindeki yapı, ağaç, vs.
Duruş Görüş Uzunluğu Geçiş Görüş Uzunluğu

(Fren Güven Uzunluğu) (Sollama ile Geçiş Uzunluğu)
(Duruş Uzunluğu)
LDG LGG
24
2/26/2020
DURUŞ GÖRÜŞ UZUNLUĞU (LDG)

Taşıt sürücüsünün, gidiş doğrultusu üzerinde bulunan bir tehlikeyi algılayıp, çarpmadan
durabilmesi için önünde bulunması gereken en küçük uzunluktur. Duruş görüş uzunluğu
iki ayrı uzunluktan oluşur:
 Algılama-Tepki Uzunluğu (Lr)
 Fren Uzunluğu (Lf) } LDG = Lr + Lf
Engel Frenlemeye
görüldü! başlangıç Engel
Algılama-Tepki Fren
Uzunluğu Uzunluğu

ALGILAMA-TEPKİ UZUNLUĞU (Lr)
Algılama-Tepki Süresi (tr): Sürücünün gördüğü engeli tanıması, değerlendirmesi, alınacak önleme
karar vermesi ile frenlemeye geçmesi arasında geçen süredir.
ALGILAMA (PERCEPTION)
YORUMLAMA (IDENTIFICATION)
KARAR VERME (DECISION)
İCRAAT (REACTION)
𝐿𝑟 = 𝑡𝑟 × 𝑣
25
2/26/2020

FREN UZUNLUĞU (Lf)
Algılama-tepki süresi sonunda yapılan fren ile taşıtın tekerleklerinin bloke oluşundan itibaren taşıt
tamamen duruncaya kadar kat edilen uzunluktur. Yol üzerinde meydana gelen siyah bir fren izi ile
belli olabilir. Fren uzunluğu enerjinin korunumu prensibinden hesaplanır.
𝑣2 1
𝐿𝑓 = ×
2×𝑔 𝑓∓𝑠
v: Taşıtın hızı (m/sn)
f: Kayma sürtünme katsayısı
s: Eğim (yüzde cinsinden)

𝑣2 1
𝐿𝐷𝐺 = 𝐿𝑟 + 𝐿𝑓 = 𝑣 × 𝑡𝑟 + ×
2×𝑔 𝑓∓𝑠
v [m/sn] = V [km/sa] / 3,6 ve g = 9,81 [m/sn2] alınması durumunda;
𝑉2
𝐿𝐷𝐺 = 0,278 × 𝑉 × 𝑡𝑟 + 0,00394 ×
𝑓∓𝑠
26
2/26/2020
TAŞIT TAKİP ARALIKLARI

d
𝒅 = 𝒂 + 𝒃 × 𝑽 + 𝒄 × 𝑽𝟐
TAŞIT BOYU ALGILAMA-TEPKİ TEREDDÜT

UZUNLUĞU FAKTÖRÜ
a  5 ~ 8 metre cinsinden taşıtın boyu

b  0,2 ~ 0,306 arasında değişen sabit bir katsayı
c  0,001 ~ 0,0065 arasında değişen sabit bir katsayı
TAŞIT TAKİP ARALIKLARI

𝒅 = 𝟖 + 𝟎, 𝟐 × 𝑽 + 𝟎, 𝟎𝟎𝟑 × 𝑽𝟐 En çok kullanılan şekli
𝒅 = 𝟖 + 𝟎, 𝟑 × 𝑽 + 𝟎, 𝟎𝟎𝟔𝟓 × 𝑽𝟐 Türkiye’de kullanılan şekli
ÖRNEK:
VÖNDEKİ = 80 km/saat
VARKADAKİ = 90 km/saat
d = ..........
27
2/26/2020
GEÇİŞ GÖRÜŞ UZUNLUĞU (LGG)

Bir taşıtın, önünde daha yavaş gitmekte olan bir taşıtı güvenle sollayıp geçmesi
için zıt yöndeki taşıt ile arasında kalması gereken en küçük uzunluktur.
ts x vC
A B
dA ts x vB dB a
GEÇİŞ GÖRÜŞ UZUNLUĞU

LGG
C’ C
A B B’ A’ ts x vC
dA ts x v B dB a
Ls
𝑑𝐴 + 𝑑𝐵 𝑑𝐴 + 𝑑𝐵
𝐿𝐺𝐺 = 𝑣𝐴 × + 𝑣𝐶 × 𝑡𝑠 + 𝑎 = 𝑣𝐴 + 𝑣𝐶 × +𝑎
𝑣𝐴 − 𝑣𝐵 𝑣𝐴 − 𝑣𝐵
28
2/26/2020
PROBLEMLER
PROBLEM-1
20 t ağırlığındaki bir kamyonun, 50 km/sa hızında %5 eğimli bir yolu çıkabilmesi
için sahip olması gereken motor gücünü (BB) hesaplayınız.
Yuvarlanma direnci katsayısı 15 kg/ton,

Kamyonun yüksekliği ve genişliği sırasıyla 2,90 m ve 2,50 m,
Hava direnci katsayısı 0,070,
Harekete ters yönde 10 km/sa hızında rüzgar mevcut,
Motor verim katsayısı %80.
29
2/26/2020
ÇÖZÜM-1
𝒀𝒖𝒗𝒂𝒓𝒍𝒂𝒏𝒎𝒂 𝑫𝒊𝒓𝒆𝒏𝒄𝒊: 𝐷𝑦 = 𝜇𝑟 × 𝐺 = 15 1.000 × 20.000 = 300 𝑘𝑔
𝐾 × 𝐹 × 𝑉 2 0,070 × 0,8 × 2,50 × 2,90 × 50 + 10 2
𝑯𝒂𝒗𝒂 𝑫𝒊𝒓𝒆𝒏𝒄𝒊: 𝐷ℎ = =
13 13
= 112,43 𝑘𝑔
𝑬ğ𝒊𝒎 𝑫𝒊𝒓𝒆𝒏𝒄𝒊: 𝐷𝑒 = 𝐺 × 𝑠 = 20.000 × 0,05 = 1.000 𝑘𝑔
𝑍𝑡𝑟 = 𝐷
→ 𝐷 = 1.000 + 112,43 + 300 = 1412,43 𝑘𝑔
𝑁𝑚 × 𝜏 × 270 𝑁𝑚 × 0,80 × 270

Ç𝒆𝒌𝒊𝒎 𝑲𝒖𝒗𝒗𝒆𝒕𝒊: 𝑍𝑡𝑟 = → 1412,43 =
𝑉 50
→ 𝑁𝑚 =326,95 BB
PROBLEM-2
%7 eğimli bir yolda ve aynı şeritte gitmekte olan iki taşıttan biri, rampa yukarı ve 80 km/sa hızla,
diğeri ise rampa aşağı ve 90 km/sa hızla seyretmektedir. Taşıtların fren yaparak çarpışmadan
durabilmeleri için sürücülerin birbirlerini fark etmeleri gereken en kısa uzunluk nedir? Yoldaki kayma
sürtünme katsayısı 0,50’dir. Algılama-tepki süreleri rampa yukarı giden sürücü için 2 sn, rampa aşağı
giden sürücü için 3 sn’dir.
30
2/26/2020
ÇÖZÜM-2
1 𝑣2 1 90 3,6 2
𝐿𝑎 𝐷𝐺 = 𝑣 × 𝑡𝑟 + × = 90 3,6 × 3 + × = 149,08 𝑚
2×𝑔 𝑓±𝑠 2 × 9,81 0,5 − 0,07
1 𝑣2 1 80 3,6 2
𝐿𝑦 𝐷𝐺 = 𝑣 × 𝑡𝑟 + × = 80 3,6 × 2 + × = 88,60 𝑚
2×𝑔 𝑓±𝑠 2 × 9,81 0,5 + 0,07
𝐿𝑒𝑛 𝑘üçü𝑘 = 𝐿𝑎 𝐷𝐺 + 𝐿𝑦 𝐷𝐺 =149,08+88,60=237,68 m
PROBLEM-3
En fazla 50 km/sa hız yapılmasına izin verilen, %5 çıkış eğimli bir yolda, bir sürücü fren yapmasına
rağmen önüne çıkan bir yayaya çarpmıştır. Kazadan sonra ölçülen fren izi uzunluğu 35 m olarak
bulunmuş, yayaya çarpma noktası ile fren izinin başlangıcı arasında 20 m uzunluk olduğu
belirlenmiştir. Yoldaki kayma sürtünme katsayısı 0,50 ve sürücünün algılama-tepki süresi 2 sn’dir.
a) Frenleme başlangıcında taşıtın hızı kaç km/sa idi?
b) Sürücü, kaza yerindeki 50 km/sa’lik hız sınırına uyması durumunda çarpmayı (kazayı) önleyebilir
miydi?
c) Kazanın önlenebilmesi için sürücü en kaç km/sa hız ile gitmeliydi?
31
2/26/2020
PROBLEM 3
1 𝑣2
𝒂) 𝐿𝑓 = ×
2×𝑔 𝑓±𝑠
1 𝑉 3,6 2
→ 𝐿𝑓 = × = 35
2 × 9,81 0,5 + 0,05
→ 𝑉 ≅ 70 𝑘𝑚/𝑠𝑎
b) 70 km/sa hız için algılama-tepki uzunluğu:

𝐿𝑟 = 𝑣 × 𝑡𝑟 = 70 3,6 × 2 = 38,89 𝑚
Yayayı ilk gördüğü anda kamyon ile yaya arasındaki uzaklık: 20 + 38,89 = 58,89 m
50 km/sa hız için duruş görüş uzunluğu:
1 𝑣2 1 50 3,6 2
𝐿𝐷𝐺 = 𝑣 × 𝑡𝑟 + × = 50 3,6 × 2 + × = 45,65 𝑚
2×𝑔 𝑓±𝑠 2 × 9,81 0,5 + 0,05
58,89 m > 45,65 m → Kaza gerçekleşmezdi

c) V=60 km/sa
PROBLEM-4
İki şeritli bölünmemiş bir karayolunda 90 km/sa hızla seyreden otomobil
sürücüsü önünde 50 km/sa hızla seyreden bir kamyonu geçmek istemektedir.
Karşı yönden, 80 km/sa hızında bir otomobilin gelmesi durumunda manevra
süresi ve geçiş görüş uzunluğu ne kadar olacaktır? Sollama tamamlandıktan
sonra karşı yönden gelen taşıt ile arada 30 m uzunluğun kalması istenmektedir
(d = 8 + 0,3 x V)
LGG
LS v3×tS
d1 v2×tS d2 a
32
2/26/2020
PROBLEM 4
𝐿𝐺𝐺 = 𝑑1 + 𝑣2 × 𝑡𝑠 + 𝑑2 + 𝑎 + 𝑣3 × 𝑡𝑠
𝑑1 = 8 + 0,3 × 𝑉1 = 8 + 0,3 × 90 = 35 𝑚
𝑑2 = 8 + 0,3 × 𝑉2 = 8 + 0,3 × 50 = 23 𝑚
𝑑1 + 𝑑2 35 + 23
𝑣1 × 𝑡𝑠 = 𝑑1 + 𝑣2 × 𝑡𝑠 + 𝑑2 → 𝑡𝑠 = = = 5,22 𝑠𝑛
𝑣1 − 𝑣2 90 3,6 − 50 3,6
𝐿𝐺𝐺 = 35 + 50/3,6 × 5,22 + 23 + 30 + 80/3,6 × 5,22=276,50 m
𝑑1 + 𝑑2 35 + 23
𝐿𝐺𝐺 = 𝑣1 + 𝑣3 × +a = 90/3,6 + 80/3,6 × + 30 = 276,50 m
𝑣1 − 𝑣2 90/3,6 − 50/3,6
Kaynaklar
H. Onur TEZCAN Karayolu Mühendisliği Ders Notları
Nadir YAYLA Karayolu Mühendisliği, Birsen Yayınevi, 2014
33

Karayolu 5. Hafta

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Karayolu 5. Hafta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2/26/2020

Dr. Ali Sercan Kesten

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 1

İNSAN VE TAŞIT ÖZELLİKLERİ

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 2

KARAYOLU TRAFİĞİNİN ELEMANLARI

SÜRÜCÜ VE YAYA ÖZELLİKLERİ

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 4

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 5

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 6

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 7

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 8

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 9

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 10

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 11

Sağlıklı bir insan için en uzun yürüme uzaklığı yaklaşık

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 12

TAŞIT ÖZELLİKLERİ MOTOSİKLET

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 14

g)Römorklu otobüslerde 18,75 m

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 15

TAŞITLARDA DİNGİL ÖZELLİKLERİ

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 16

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 17

TAŞITLARDA DÖNÜŞ HAREKETİ

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 18

TAŞITLARDA DÖNÜŞ HAREKETİ

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 19

EN KÜÇÜK DÖNÜŞ YARIÇAPLARI

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 20

TAŞITLARIN HIZLANMA YETENEĞİ

Hızlanma ivmesi otomobiller için 1,83-2,74 m/sn2, kamyonlar için

Taşıtların hızlanma ivmesi düşük hızlarda daha büyük değerler

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 21

TAŞITLARIN YAVAŞLAMA YETENEĞİ

Frenleme genel olarak, sürtünme kuvveti, tekerlek türü, tekerleğin aşınma

Hareket halindeki taşıtın gaz pedalı serbest bırakıldığında, frenleme

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 22

TAŞIT ÖZELLİKLERİNİN ÖNEMİ

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 23

TAŞIT ÖZELLİKLERİNİN ÖNEMİ

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 24

TAŞIT HAREKETLERİ ve ÖNEMLİ

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 25

HAREKETE KARŞI KOYAN DİRENİMLER

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 26

HAREKETE KARŞI KOYAN DİRENİMLER

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 27

YUVARLANMA DİRENİMİ (Dy)

Yuvarlanma direniminin miktarı aşağıdaki öğelere göre değişir:

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 28

YUVARLANMA DİRENİMİ (Dy)

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 29

HAVA DİRENİMİ (Dh)

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 30

HAVA DİRENİMİ (Dh)

HAVA DİRENİMİ (Dh)

TAŞIT TİPİ K (kg x sn2/m4) F (m2)

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 32

EĞİM DİRENİMİ (De)

De: Eğim direnci (kg)

DÖNEMEÇ DİRENİMİ (Dr)

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 34

DÖNEMEÇ DİRENİMİ (Dr)